უფლებები კონსპ

☆ ნინის კოსნპექტი ★
შესავალი ადამიანის უფლებათა სამართალში კვირა
1.................................................................................................................................................................. 3
HUMAN RIGHTS AND THEIR LIMITS (გვ. 1
-39)...........................................................................................................................3 ადამიანის ძირითადი უფლებები
და თავისუფლებები (გვ. 41-54)........................................................................6
კვირა 2.................................................................................................................................................................. 8
THE PHILOSOPHIC FOUNDATIONS OF HUMAN
RIGHTS....................................................................................................................8 საქართველოს საკონსტიტუციო
სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის #1/466 გადაწყვეტილება .................12
კვირა 3................................................................................................................................................................ 14
ადამიანის უფლებათა დაცვის მექანიზმიები .........................................................................................................14
კვირა 4................................................................................................................................................................ 15
ტაშნეტი - პროპორციული წესები და საერთაშორისო სამართალი.....................................................................15

ერემაძე - ინტერესთა დაბალანსება დემოკრატიულ საზოგაოდებაში (გვ.27-130) ............................................17
კვირა 5................................................................................................................................................................ 20
PHILLIP ALSTON - INTERNATIONAL HUMAN RIGHTS
.....................................................................................................................20 საქმისწარმოება სტრასბურგის
სასამართლოში და გაეროს კომიტეტებში ........................................................23
კვირა 6................................................................................................................................................................ 25
აარონ ბარაკი - HUMAN DIGNITY AS A VALUE AND AS A RIGHT IN CONSTITUTIONS ........................................................................25
კვირა 7................................................................................................................................................................ 31
თხელიძე საქართველოს წინააღმდეგ .......................................................................................................................31

THEORY AND PRACTICE OF THE EUROPEAN CONVENTION ON HUMAN RIGHTS (გვ. 353-380)
...........................................................33 ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მიერ გამოტანილი
განჩინებები საქართველოს წინააღმდეგ
(გვ.9-39)....................................................................................................................................................40
კვირა 8................................................................................................................................................................ 40
ანდრაშ შაიო - კონსტიტუციონალიზმი და სეკულარიზმი ..................................................................................40
ანდა შაიო - FREEDOM OF RELIGION
.....................................................................................................................................44 აშშ-ს უზენაესი
სასამართლოს გადაწყვეტილებები:..............................................................................................49
ლემონი კურცმანის წინააღმდეგ ..........................................................................................................................49
შერბერტი ვერნერის წინააღმდეგ.........................................................................................................................49
ვისკონსის შტატი იორდერის წინააღმდეგ.........................................................................................................50
დასაქმების სამსახური სმიტის წინააღმდეგ ......................................................................................................51
კვირა 9................................................................................................................................................................ 53
ERIC BARENDT – FREEDOM OF
EXPRESSION...............................................................................................................................53 გადაწყვეტილებები
.....................................................................................................................................................59 ნიარი მინესოტის
წინააღმდეგ..............................................................................................................................59 ბრანდენბურგი
ოჰაიოს წინააღმდეგ ...................................................................................................................59 „ნიუ-იორკ
ტაიმსი“ სალივანის წინააღმდეგ......................................................................................................60 მილერი
კალიფორნიის წინააღმდეგ ...................................................................................................................60 R.A.V.
ქალაქი სეინტ პოლის წინააღმდეგ.............................................................................................................61
ჰენდისაიდი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ .......................................................................................62
ბლადეტ ტრომსო და სტენსაასი ნორვეგიის წინააღმდეგ ...............................................................................62
ოტო პრემინგერის ინსტიტუტი ავსტრიის წინააღმდეგ ..................................................................................63
უიტნი კალიფორნიის წინააღმდეგ ......................................................................................................................64
Vona v. Hungary..........................................................................................................................................................64
Vejdeland and others v. Sweden .................................................................................................................................65
გაჩეჩილაძე საქართველოს წინააღმდეგ..............................................................................................................66

კვირა 10.............................................................................................................................................................. 68
ULRICH - ASSOCIATIVE RIGHTS (THE RIGHTS TO THE FREEDOMS OF PETITION, ASSEMBLY, AND ASSOCIATION)
..........................................68 გადაწყვეტილებები
.....................................................................................................................................................74 Women’s Intiatives
Supporting Group and Others v. Georgia ....................................................................................74
მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება „მოძრაობა ერთიანი საქართველოსთვის“ და სხვები
საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ ..........................................................................................................75
რეფაჰის პარტია თურქეთის წინააღმდეგ ...........................................................................................................76
მაესტრი იტალიის წინააღმდეგ ............................................................................................................................76
კვირა 11 - პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლება............................................................................. 77
მანუელ ესპინოზა.........................................................................................................................................................77
კვირა 12 - თანასწორობა .................................................................................................................................... 84
SUSANNE BAER - EQUALITY ....................................................................................................................................................84
კვირა 14 - სოციალური და ეკონომიკური უფლებები...................................................................................... 97
ჰორიზონტალური ეფექტი/სახელმწიფო მოქმედება............................................................................................97

ნიკა არევაძე - სოციალური სახელმწიფოს პრინციპი...........................................................................................102
კვირა 15 - უფლებების აღსრულება..................................................................................................................109
პროპორციულობა, სასამართლო განხილვა და დემოკრატია - არონ ბარაკი ...................................................109
CASS R. SUNSTEIN, AGAINST POSITIVE
RIGHTS.........................................................................................................................110 მარიამ ბეგაძე - სოციალური
უფლებების განსჯადობის მოდელები................................................................111
კვირა 16 - ადამიანის უფლებათა გლობალური პოლიტიკა - უნივერსალიზმისა და რელატივიზმის დებატებს მიღმა
................................................................................................................................................115
ვილიამსი -რელატივიზმი........................................................................................................................................115
თომასი - გლობალური სამართლიანობის პრობლემა .........................................................................................116
უფლებები და კულტურები .....................................................................................................................................122
კვირა 1
Human Rights and Their Limits (გვ. 1 -39)
ადამიანის უფლებები უნივერსალური ხასიათის მორალური უფლებებია. ისინი ეკუთვნის ყველა
ადამიანს სახელმწიფოსთან და ნებისმიერ სხვა ავტორიტეტთან ურთიერთობაში, რომელსაც
შეუძლია გამოიყენოს მაიძულებელი ძალა ინდივიდის წინააღმდეგ.
ზოგიერთი უფლება შესაძლოა იყოს შეძენილი (მემკვიდრეობა, ყიდვა, მიღება ან გაცვლა)

მაგრამ ადამიანის უფლებები არის თანდაყოლილი და ეკუთვნის მას. ითვლება, რომ ყოველი
პიროვნება ამ უფლებებით იბადება.
ადამიანის უფლებების 6 ფუნდამენტური იდეა:

1. ხელისუფალის ძალაუფლება არ არის შეუზღუდავი
2. სუბიექტებს აქვთ ავტონომიის სფერო, რომელშიც ვერანაირი ძალა ვერ შემოიჭრება და
გარკვეული უფლებები და თავისუფლებები, რომლებიც უნდა იყოს პატივცემული
მმართველის მიერ.
3. არსებობს პროცედურული მექანიზმები, რათა შეზღუდოს მმართველის თვითნებობა და
დაიცვას უფლებები და თავისუფლებები მართულისა, რომელსაც შეუძლია მოსთხოვოს
სახელმწიფოს დაცვა.
4. მართულებს აქვთ უფლებები, რომლებიც მათ საშუალებას აძლევს იმონაწილეონ
გადაწყვეტილების მიღებაში (ეს აქცევს მათ მოქალაქეებად)
5. ხელისუფლებას აქვს არა მარტო უფლებამოსილებები, არამედ გარკვეული
ვალდებულებებიც, რომლებზეც შეიძლა მოთხოვნა წააყენონ მოქალაქეებმა. 6. ყველა
უფლება და თავისუფლება ენიჭება თანასწორად ყოველ პიროვნებას (ეს აქცევს
ინდივიდუალურ უფლებებს/პრივილეგიებს ადამიანის უფლებებად)
ინდივიდუალური უფლებები
შუა საუკუნეების უფლებები არსებითად განსხვავდებოდა უფლებების დღევანდელი
კონცეფციისგან. უფლებები ეძლეოდა ჯგუფებს და არა ინდივიდებს. მართალია, ისინი
ცხოვრებას ამარტივებდნენ, მაგრამ შუა საუკუნეების უფლებები და იმუნიტეტები არ იყო
თანაბარი ყველასთვის. მათ მეფე ანიჭებდა ზოგ ინდივიდებს, კორპორატიულ ორგანოებს ან
მამულებს. ისინი უფრო პრივილეგიები იყვნენ ვიდრე უფლებები.
მხოლოდ მას შემდეგ, რაც თანასწორობის პრინციპმა მოიპოვა აღიარება, ეს პრივილეგიები
ზოგისთვის იქცა უფლებებად ყველასთვის.
ჯონ ლოკი ამბობდა, რომ ადამიანები სახელმწიფოს გადასცემენ მხოლოდ შეზღუდულ

პრეროგატივებს - მათ დაცვას, მართლმსაჯულების გამყარებას და დამნაშავეების დასჯას.
ხოლო დანარჩენი უფლებები განუყოფლად რჩებოდა ხალხს, რაც ქმნიდა საფუძვლებს
შეზღუდული ხელისფულებისთვის. ადამიანებს ნებისმიერ მომენტში შეეძლოთ კონტრაქტის
გაუქმება, თუ ხელისუფალი არ შეასრულებდა საკუთარ ვალდებულებებს ან დაარღვევდა
ადამიანის უფლებებს.
ანტიაბსოლუტისტურ სახელმწიფოებში ადამიანებს აქვთ წინამორბედი უფლებები, რომლებიც
ზღუდავს მთავრობას. იმის მაგივრად, რომ უბრალო სუბიექტებად იცხოვრონ,
ისინი თანაბარ მდგომარეობაში არიან სახელმწიფო მოხელეებთან. დამოუკიდებელი

სასამართლოები იცავენ მოქალაქეთა უფლებებს და მუშაობენ იმაზე, რომ მთავრობამ
იმოქმედოს კონსტიტუციით მისთვის მინიჭებული შეზღუდული უფლებამოსილების
ფარგლებში.
უფლებების ორი ტრადიცია

ანგლო-ამერიკული ტრადიცია - ყურადღებას ამახვილებს ინდივიდის თანდაყოლილ
უფლებებზე და ისეთი „ბუნებრივი“ ჯგუფების უფლებებზე, როგორებიცაა ოჯახი ან ეკლესია,
რომლებიც შესაძოა სახელმწიფო ხელისუფლების წინააღმდეგ წავიდნენ. (მა შემთხვევაში
უფლებები ადამიანს სახელმწიფოსგან იცავს)
ევროპული/არაამერიკული ტრადიცია - უფლებები აღქმულია როგორც „გრანტი“ მინიჭებული
სახელმწიფოსთვის რათა მან შეასრულოს თავისი ვალდებულებები, რომელთა შორის არის
მმართველის მოვალეობა დაიცვას საკუთარი მოქალაქეები და იზრუნოს მათზე გაჭირვების
დროს. ანუ უფლებები არსებობდა არა ინდივიდის დასაცავად სახელმწიფოსგან, არამედ
სახელმწიფო აქტიურად ხელს უწყობდა მათ რეალიზებას.
უფლებათა მეორე თაობა

თავისუფლების ისტორიაში მნშნვლეოვანი დოკუმენტები:
1. English Bill of Rights (1689)
2. U.S Declaration of Independence (1776)
3. French Declaration of Rights of Man and Citizen (1789)
მეთვრამეტე საუკუნის უფლებები შეზღუდული იყო. ისინი არ ვრცელდებოდა ქალებზე,

ბავშვებზე, იმათზე ვისაც ქონება არ გააჩნდათ და სამყაროს არათეთრკანიან პოპულაციაზე.
შუა საუკუნეების უფლებებისგან განსხვავებით მე-18 საუკუნის უფლებები
ინდივიდუალიზირებული იყო, რადგან ინდივიდებზე ვრცელდებოდა და არა ჯგუფებზე.
უფლებათა მეორე თაობის მიზანი იყო ინდუსტრიული საზოგადოების წევრებისთვის ძირითადი

სოციალური და ეკონომიკური საჭიროებების დაცვა.
Thus, the concept of “freedom from government” was extended to include “freedom through
government.”
the provisions in minority clauses became the basis for proposals to codify human rights in
international law.
ადამიანის უფლებები
“The fact that citizens, all citizens, had to be protected from the abusive instruments of the
modern state would become increasingly clear between two wars, the period that helped to
shape the vision of human rights in its current form.”
Bernheim case proved that bilateral treaties and the minority protection mechanism of the
League of Nations were unable to stop a state from discrimination and oppression within a
territory of its
own sovereignty. This experience reinforced attempts to protect all people, including
minorities, by some general mechanism based on individual rights.
Raphael Lemkin (რაფაელ ლემკინი) proposed a multilateral convention that would define and
punish a new international crime – similarly to slavery, trafficking of women and children, or
piracy – that had been universally recognized as “offences against the law of nations.”
მიუხედავად ამისა, მსოფლიო ომებს შორის ადამიანის უფლებების არსებობის მნიშვნელობას
მხოლოდ რამდენიმე სახემწიფო ხედავდა. მაგრამ ეს შეიცვალა მეორე მსფოლიო ომის შემდეგ,
როდესაც იდეამ ადამიანის უფლებებისა რენესანსი/აღმავლობა განიცადა.
Herbert George Wells published a letter in The Times containing a draft “Declaration of
Rights” that could be adopted as a goal of the war.
In the Declaration of the United Nations (UN) of January 1, 1942, twenty- six nations allied
in the war against the Axis jointly supported the conviction that “complete victory over their
enemies is essential to defend life, liberty, independence and religious freedom, and to
preserve human rights and justice in their own lands as well as in other lands.”
all these rights had Western origins, but now they were to be treated as truly human – that
is, extended to all the people of the world.
The Universal Declaration of Human Rights (UDHR) was adopted by the UN General
Assembly on December 10, 1948, with not a single vote against and eight abstentions.
მე-18 საუკუნის უფლებები ინდივიდუალური იყო, მაგრამ არა ყოველი ადამიანისთვის, არამედ
მხოლოდ ზოგი ინდივიდისთვის. კერძოდ: თეთრკანინანი ქონების მფლობი კაცებისთვის.
The goal of individual rights – to protect freedom and prevent tyranny – was expanded in
human rights: they are to protect not only freedom but also peace and justice and they are
to foster friendly relations between individuals and states. They aim to prevent not only
tyranny but rebellion as well.
rights are also applicable nonvertically to relations between individuals and private parties.
The socialist conception of rights introduced – and perverted – the correlation of rights and
duties. Every enforceable right implies a corresponding legal duty.
ადამიანის ძირითადი უფლებები და თავისუფლებები (გვ. 41-54) ძირითადი უფლებები -

სახელმწიფოსგან ადამიანის დამცავი უფლებები. ისინი ბოჭავს სახელმწიფოს და გამორიცხავს
ხელისუფლების თვითნებობას, ამიტომ მათ საჯარო უფლებებსაც უწოდებენ.
ძირითადი უფლებები კონსტიტუციის შემადგენელი ნაწილია. შესაბამისად, ისინი

სამართლებრივი სისტემის უმთავრეს პრინციპებს წარმოადგენენ და მის საფუძველს ქმნიან.
ძირითადი უფლებები ავალდებულებს სახელმწიფო ხელისუფლებას. კონსტიტუცია ადგენს

სახლემწიფოს ორ ვალდებულებას: 1) ცნოს (ანუ აღიაროს როგორც ყოველი ადამიანის
თანმდევი სიკეთის) და 2) დაიცვას (გარანტირება მისცეს ყველა საჭირო ბერკეტის, რომლებიც
ამ უფლებებით სრულყოფილად სარგებლობას უზრუნველყოფს)
ადამიანის უფლებები.
სახელმწიფო ამ ვალდებულებებს გამოხატავს, როგორც ნეგატიური (სახელმწიფოს მიერ რაიმე
მოქმედებისგან თავის შეკავება), ისე პოზიტიური (მოქალაქეთათვის სამსახურის გაწევა,
ხელშეწყობა, მათი ძირითადი უფლებების უზრუნველყოფა) თვალსაზრისით.
ძირითადი უფლებები კონსტიტუციის ფუნდამენტური დებულებებია, რომლებიც

სამართლებრივად უშუალოდ მოქმედებს.
ძირითადი უფლებები პერსონალური სამართლებრივი პრეტენზიაა (მოთხოვნაა), რომელბიც

მიმართულია სახელმწიფოს წინააღმდეგ და საჭრიოების (სახელმწიფოს მხრიად ძირითადი
უფლებების დარღვევის) შემთხვევაში თითოეულ ადამიანს უფლება აქვს გაასაჩივროს
სახელმწიფოს კონკრ. ქმედება.
სახელმწიფო მიზნებისთვის ადამიანის უფლებათა კლასიფიცირების პრინციპები: 1.

სახელმწიფო ხელისუფლებაზე ორიენტირების პრინციპი - ძირითადი უფლებების არსიდან და
მათი მთავარი ფუნქციიდან - სახელმწიფო ხელისუფლების ბოჭვიდან, გამომდინარეობს. ამ
პრინციპის შესაბამისად გამოიყოფა:
1.1. თავისუფლების უფლებები - მიზანია უზრუნველყონ ადამიანისთვის სახელმწიფოსგან
თავისუფალი სფერო. მათ „ნეგატიური სტატუსი“ აქვთ, ანუ სახელმწიფომ არ უნდა
განახორციელოს არავითარი ინტერვენცია ადამიანების ცხოვრებისა და საქმიანობის
სფეროში. კანონებით სახელმწიფომ უნდა უზრუნველყოს, რომ მესამე პირიც პატივს
სცემდეს ამ უფლებებს.
1.2. სამოქალაქო (პოლიტიკური) უფლებები - „აქტიური სტატუსი“ აქვთ, რადგან
სამოქალაქო უფლებებით ხორციელდება ზემოქმედება სახელმწიფოზე. (მაგ.
საარჩევნო უფლებები)
1.3. სოციალური უფლებებო - „პოზიტიური სტატუსი“ აქვთ, ავალდებულებს სახელმწიფოს,
უზრუნველყოს ღირსეული ცხოვრების პირობები იმ ადამიანებისთვის, რომელთაც ეს
სჭირდებათ. სახელმწიფომ აქტიურად უნდა იმოქმედოს და შექმნას ადამიანისათვის
აუცილებელი, პირველადი სოციალური მოთხოვნილებების დაკმაყოფილების სათანადო
დონე. თან სახელმწიფოს
ეკისრება მათი დაცვა მესამე პირთა ხელყოფისგან. (განათლება, შრომა, საკვები,

ტანსაცმელი და საცხოვრებელი)
2. დაცული სამართლებრივი სიკეთის პრინციპი - ამის მიხედვით გამოიყოფა: 2.1.
თავისუფლების უფლებები - ადამიანისთვის უზრუნველყოფს საქმიანობისა და მოქმედების
თავისუფალ სფეროს, რომელშიც სახელმწიფო ან საერთოდ ვერ ერევა ან ერევა
სპეციალური დასაბუთებით.
2.2. თანასწორობის უფლებები - წარმოადგენს გარანტიას იმისა, რომ სახელმწიფო
თანასწორად მოეპყრას ადამიანებს. დაუშვებელია ადამიანითვის უსაფუძვლო
უპირატესობის მინიჭება ან სხვებთან შედარებით მისი უარეს მდგომარეობაში ჩაყენება.
მხოლოდ მაშინ შეუძლია სახელმწიფოს ადამიანებს უთანასწოროდ მოეპყრას , როცა
ამისთვის აქვს განსაკუთრებული საფუძველი.
2.3. საპროცესო უფლებები - „მართლმსაჯულების ძირითადი უფლებები“. უზრუნველყოფს
სამართლიან სასამართლოს უფლებას, სასამართლოსადმი მიმართვის უფლებას, დაცვის
უფლებას, უდანაშაულობის პრეზუმფციას და სხვ.
ასევე უფლებები კლასიფიცირება ხდება სუბიექტის მიხედვით, ანუ იმის მიხედვით, თუ ვის
შეუძლია მათი გამოყენება, ადამიანის უფლებებად და მოქალაქის უფლებებად.
ადამიანის ძირითადი უფლებების მთავარი მახასიათებელი - მათი საშუალებით ფიზიკური

პირების დაცვის უზრუნველყოფა სახელმწიფოს ჩარევის წინააღმდეგ.
იურიდიულმა პირებმა შეიძლება გამოიყენონ ყველა ძირითადი უფლება, გარდა ისეთებისა,

რომელთა გამოსაყენებლადაც აუცილებელია ადამიანისათვის დამახასიათებელი ბუნებრივი
თვისებები.
ძირითადი უფლებები არ შეიძლება გამოყენებული იქნეს საჯარო სამართლის იურიდიული

პირების მიერ.
გამონაკლისები არის,როდესაც ეს იპ-ები არსებობენ და საქმიანობენ ისეთ სფეროში,
რომელშიც ისინი სახელმწიფოსგან დამოუკიდებელნი არიან:
1. უნივერსიტეტი, უმაღლესი სასწავლებელი
2. რელიგიის სფერო და ამ სფეროში მოქმედი რელიგიური გაერთიანებები 3.
საჯარო-სამართლებრივი სატელევიზიო მაუწყებლები და რადიოსადგურები 4.
ინტელექტუალური შემოქმედების ანუ ხელოვნების თავისუფლებით დაცულ
სფეროში მოქმედი საჯარო სამართლის იპ-ები - სახელოვნებო, მუსიკალური უმაღლესი
სასწავლებლები, ანსამბლები, ორკესტრები, გალერეები, მუზეუმები, თეატრები და ა.შ.
ძირითადი უფლებები, რომლებიც ვრცელდება იურიდიულ პირებზე: 1. მიმოსვლის

თავისუფლება - იპ-ისთვის ნიშნავს ადგილსამყოფელის თავისუფალ არჩევას
2. პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლება
3. რწმენის, აღმსარებლობის და სინდისის თავისუფლებები
4. სიტყვის, აზრისა და ინფორმაციის თავისუფლებები, ინტელექტუალური შემოქმედებისა
და მასობრივი ინფორმაციის საშუალებათა თავისუფლება.
5. ოფიციალურ ჩანაწერებში კონკრ. ადამიანის ჯანმრთელობასთან, ფინანსებთან და სხვა

კერძო საკთხებთად დაკავშირებული ინფორმაციის დაცულობა 6. საკთრების და მისი
დაცვის უფლება, მემკვიდრეობის უფლება
7. შეკრებისა და მანიფესტაციების თავისუფლება
8. გაერთიანებათა თავისუფლება - 1) მისი შექმნის და მასში გაწევრიანების უფლება.
2)თვით გაერთიანების უფლება წარმოშობაზე, არსებობასა და საქმიანობაზე.
კვირა 2
The Philosophic Foundations of Human Rights
ადამიანის უფლებები მორალური პრინციპების ერთობლიობაა და მათი გამართლება
მორალური ფილოსოფიის პროვინციაშია/ნაწილია.
ინტუიტიური მორალური ფილსოფოსები ამბობენ, რომ ადამიანის უფლებების განმარტება

უშედეგოა, რადგან ის მორალურ განსჯას მოითხოვს, რომელიც ცხადი უნდა იყოს და მისი
განმარტება შეუძლებელია.
პრესკრიპტივისტური სკოლის თანახმად, ჩვენ არ უნდა ვიზრუნოთ იმაზე, რის მიღწევასაც
ვცდილობთ მორალური (ადამიანის უფლებების) გამოთქმის გაცემით, არამედ რეალურად
რასაც ვაღწევთ.
ადამიანის უფლებათა წყაროები:
1. რელიგია - თეოლოგია წარმოადგენს ადამიანის უფლებათა თეორიის საფუძველს,
რომელიც გამომდინარეობს სახელმწიფოზე მაღალი კანონიდან და რომლის წყაროც
არის უზენაესი არსება (Supreme being). უნივერსალური საერთო მამის მიღება ქმნის
საერთო კაცობრიობას და აქედან გამომდინარეობს გარკვეული უფლებების
უნივერსალურობა.
2. ბუნებითი კანონი/სამართალი: ავტონომიური ინდივიდი - ის განასახიერებს
სამართლიანობის იმ პრინციპებს, რომლებიც ატარებენ სწორ მიზეზს, ანუ ბუნების
შესამაბისი, უცლელი და მარადიულნი არიან. ფეოდალიზმის დაცემასთან ერთად
ბუნებითი უფლება რელიგიას ჩამოშორდა და თანამედროვე თეორიის სახე მიიღო.
ბუნებითი კანონის თეორიამ განაპირობა ბუნებითი უფლებების თეორიის წარმოქმნა,
რომლიც მთავარი ექსპონენტი ჯონ ლოკი იყო (ეს თოერია ყველაზე ახლოა დღევანდელ
ადამიანის უფლებებთან). მთავარი კრიტიკა ამ თოერიის არის ის, რომ უფლებები,
რომლებიც მიიჩნევა ბუნებითად, შეიძლება ყველა თეორიტიკოსისთვის განსხვავებული
იყოს, რადგან ეს დამოკიდებულია იმაზე, თუ როგორ აღიქვამენ ისინი ბუნებითობას.
3. პოზიტივიზმი: სახელმწიფოს ავტორიტეტი - კლასიკური პოზიტივისტი ფილოსოფოსები
უარყოფენ უფლებების აპრიორულ წყაროს და თვლიან, რომლყველა ავტორიტეტი
გამომდინარეობს იმიდან, რასაც სახელმწიფო მოხელეები აწესებენ. ამ მიდგომამ უარყო
კანონის იდეის გარჩევისა და არტიკულაციის მცდელობა. ამ შემხვევაშ ადამიანის
უფლებების წყარო მხოლოდ კანონის სისტემის ამოქმედებაშია და მას სანქციები
მოჰყვება. პოზიტიური სამართალი ხალხს უბიძგებს დაემორჩილონ კანონს, რაც არ უნდა
ამორალური
იყოს იგი ან რაც არ უნდა უგულებელყოფდეს ის ინდივიდის სამყაროს. ამ თეორიის

კრიტიკოსები ამტკიცებენ, რომ უსამართლო კანონებს არამხოლოდ არ აქვთ უნარი
მოითხოვონ ერთგულება, არამედ ისინი არც იმსახურებენ კანონის სახელს, რადგან მათ
არ აქვთ შინაგანი მორალი.
4. მარქსიზმი: ადამიანი, როგორც სახეობა - კონტრასრულია ბუნებითი სამართლისა,
თუმცა მარქსისუტულ მიდგომაში ადამიანი არ არის ავტონომიური ინდივიდი, რომლის
უფლებებიც მოდის ღვთაებისგან ან თანდაყოლილი ბუნებიდან, არამედ ადამიანი არის
‘სახეობრივი არსება’. მარქსი ადამიანის უფლებებში არაფერ ბუნებრივს ან განუყოფელს
ვერ ხედავდა. უფლებათა მარქსისტული სისტემას ხშირად მოიხსენიებენ როგორც
„პატერნალურს“, რომელშიც ავტორიტეტული პოლიტიკური ორგანო არის
ღირებულებების ერადერთი ამრჩევი. ასეთი „სახეობის არსების“ შექმნა არის
პატერნალიზმის ტიპი, რომელიც უარყოფს ინდივიდუალობას.
5. სოციოლოგიური მიდგომა: პროცესი და ინტერესი - ადამიანის უფლებათა კონტექსტში ეს
მიდგომა სასარგებლოა და ის განსაზღვრავს ადამიანის უფლებათა სისტემის ემპირიულ1
კომპონენტებს სოციალური პროცესის კონტექსტში. (“The essence of good is simply to
satisfy demand.”) მიდგომა, რომელიც მხოლოდ ასახავს ადამინთა მოთხოვნებს,
დეფიციტურია იმაში, თუ როგორ არის დაკავშირებული უფლებები ერთმანეთთან ან რა
უნდა იყოს პრიორიტეტული.
6. უფლებები დაფუძნებული სარგებლობის ღირებულებაზე (უტილიტარიზმი) -
უტილიტარიზმი არის მაქსიმიზებადი და კოლექტივიზებული პრინციპი, რომელიც
მთავრობას ავალებს მაქსიმალურად გაზარდოს სუბიექტების ბედნიერების ჯამი. ეს
პრინციპი ეწინააღმდეგება ბუნებითი უფლებების თოერიას, რომელიც არის
გამანაწილებელი და ინდივიდუალიზებული პრინციპი, რომელიც თითოეულ ცალკეულ
სუბიექტსა და მის ინტერესებს ანიჭებს პრიორიტეტს. კრიტიკოსების მიხედვით ჯერემი
ბენტამის „ფელისფიკური კალკულისი“, რომელიც გულისხმობდა სხვადასხვა პირების
სიამოვნებისა/სარგებლის და ტკივილის ერთეულების დამატებას და გამოკლებას იმის
დასადგენად, თუ რა გამოიმუშავებს ბედნიერების ყველაზე დიდ ბალანსს, განიხილება
როგორც პრაკტიკულად შეუძლებლობა. While utilitarianism treats persons as equals it
does so only in the sense of including them in the mathematical equation, but not in the
sense of attributing to each individual worth. The wellbeing of the individual may be
sacrificed for what are claimed to be aggregate interests and justice and right do not
have a secure place.
თანამედროვე ადამიანის უფლებების თეორიები:

1. ბუნებით უფლებებზე დაფუძნებული უფლებები: ძირითადი უფლებები - იყენებენ
კვალიფიციურ ბუნებით კანონმდებლობას, ანუ ისინი ცდილობენ ამოიცნონ ღირებულებები,
რომლებსაც აქვთ მარადიული და უნივერსალური ასპექტი. A minimum absolute or core
postulate of any just and universal system of rights must include some recognition of the
value of individual freedom or autonomy. ამ თეორიის საფუძველი არის იმანუელ კანტის
დამაჯერებელი ეთიკა. კანტის ეთიკა ამტკიცებს, რომ ადამიანებს, როგორც წესი, აქვთ
განსხვავებული სურვილები და მიზნები,
1
ადამიანის გამოცდილებაზე დამყარებული
ამიტომ მათგან მიღებული ნებისმიერი პრინციპი შეიძლება იყოს მხოლოდ პირობითი.

მაგრამ მორალურ კანონს სჭირდება კატეგორიული საფუძველი და არა პირობითი. მისი
თეზისის ბუნებრივი შედეგია, რომ ადამიანის ცხოვრების მთავარი მიზანია იყოს
ავტონომიური.
2. სამართლიანობაზე დაფუძნებული უფლებები - თანამედროვე ფილოსოფიის
მონუმენტური თეზისია ჯონ რაულსის „სამართლიანობის თოერია“. თანამედროვე
საზოგადოებაში ადამიანის უფლებების არც ერთი თეორია საშინაო თუ საერთაშორისო
წესრიგისთვის არ შეიძლება განვითარდეს დღეს როულსის თეზისის გათვალისწინების
გარეშე. რაულსის თეზისი მდგომარეობს იმაში, რომ თითოეულ ადამიანს აქვს
„სამართლიანობაზე დაფუძნებული ხელშეუხებლობა“, რომელიც მთლიანი
საზოგადოების კეთილდღეობაც კი ვერ შეზღუდავს. რაულსი აღნიშნავს, რომ
ადამიანები რაციონალურები იქნებიან და მხოლოდ საკუთარი ინტერესიდან
გამომდინარე მოიქცევიან ისინი აირჩევენ ისეთ პრინციპებს, რომლებიც საბოლოოდ
ყველასთვის კარგი იქნება და არა მხოლოდ ზოგისთვის.
ამრიგად, რაულსის სისტემა საშუალებას გვაძლევს გამოვიტანოთ სამართლიანობის
(ზნეობის) უნივერსალური პრინციპები, რომლებიც მისაღებია ყველა რაციონალური
ადამიანისთვის. იგი ამბობს, რომ ისინი აირჩევენ სამართლიანობის ორ პრინციპს.
პირველი პრინციპი არის „each person is to have an equal right to the most extensive
total system of equal basic liberties compatible with a
similar system of liberty for all”. პირველი პრინციპი ფოკუსირებულია ძირითად
თავისუფლებებზე. რაულსის მეორე პრიციპი ეხება გამანაწილებელ სამართლიანობას.
იგი ამტკიცებს, რომ სოციალური და ეკონომიკური უთანასწორობა ისე უნდა იყოს
მოწყობილი, რომ ორივე (ა) უდიდეს სარგებელს ყველაზე ნაკლებად უპირატესობებაში
მყოფს ანიჭებდეს, სამართლიანი დაზოგვის პრინციპის შესაბამისად და (ბ) fair equality
of opportunity. რაულსის თეორიის კრიტიკოსები ამტკიცებენ, რომ იგი შექმნილია
თანამედროვე დემოკრატიის ინსტიტუტების მხარდასაჭერად შიდა სახელმწიფო
კონტექსტში. ასეც რომ იყოს ეს არ უარყოფს მის მორალურ თეზისს და არც მის
საერთაშორისო გაფართოებას. თავად როულსი ამბობს, რომ მისი მოდელი შეიძლება
გამოყენებულ იქნას მსოფლიოს მასშტაბზე, თუკი გაფართოვდება თავდაპირველი
პოზიციის კონცეფცია და მხარეები განიხილება, როგორც სხვადასხვა სახელმწიფოს
წარმომადგენლები, რომლებმაც ერთად უნდა აირჩიონ ფუნდამენტური პრინციპები
სახელმწიფოთა შორის პრეტენზიების განსახილველად.
3. უსამართლობაზე რეაქციაზე დაფუძნებული უფლებები - პროფესორი ედმუნდ კანის
თეორია აუცილებლად სახსენებელია. კანი ამტკიცებს, რომ მიუხედავად იმისა, რომ
შეიძლება არსებობდეს უნივერსალური აპრიორი ჭეშმარიტებები მართლმსაჯულების
შესახებ, რომლისგანაც შეიძლება გამომდინარეობდეს უფლებები ან ნორმები,
უმჯობესია მივუდგეთ მართლმსაჯულებას მისი ნეგატიური და არა მისი დადებითი
მხარეებიდან. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, უსამართლობის იდენტიფიცირება
გამოცდილებიდან და დაკვირვებით ბევრად უფრო ადვილია, ვიდრე სამართლიანობის
იდენტიფიცირება. მართლმსაჯულება არის აქტიური პროცესი იმის გამოსწორების ან
თავიდან აცილების რაც უსამართლობის განცდას იწვევს. შედეგად, იმ შემთხვევების
გამოკვლევა,
რომლებიც ჩაითვლება უსამართლობად იძლევა სამართლიანობის პოზიტიური

ფორმულირების საშუალებას.
4. ღირსებაზე დაფუძნებული უფლებები - ადამიანის უფლებათა არაერთი თეორიტიკოსი
ცდილობდა შეექმნა ადამიანის უფლებათა ყოვლისმომცველი სისტემა, რომელიც
ეფუძნება ღირებულების პოლიტიკაზე ორიენტირებულ მიდგომას, რომელიც
დაფუძნებულია ადამიანის ღირსების დაცვაზე. ის ურთიერთდამოკიდებული
ღირებულებები, რომლებიც ადამიანის ღირსების ნაწილია არის მოთხოვნები, რომლებიც
დაკავშირებულია (1) პატივისცემასთან, (2) ძალაუფლებასთან, (3)
განმანათლებლობასთან, (4) კეთილდღეობასთან, (5)
ჯანმრთელობასთან, (6) უნართან, (7) სიყვარულთან და (8) გულწრფელობასთან.
კრიტიკოსები ხაზს უსვამენ მათი სისტემის გამოყენების სირთულეს. მათი მოთხოვნების
სია უზარმაზარია; არ არსებობს იერარქიული წესრიგი; ორივე ტრივიალური და
სერიოზული პრეტენზიები ერთმანეთშია გადაჯაჭვული; და მას აქვს უტოპიური
ასპექტი, რომელიც უარყოფს რეალობას.
5. პატივისცემისა და ზრუნვის თანასწორობაზე დაფუძნებული უფლებები - რონალდ
დვორკინის ნაშრომი, რომელიც გვთავაზობს პერსპექტიულ შეთავსების /გაერთიანების
თეორიას ბუნებრივ უფლებებსა და უტილიტარულ თეორიებს შორის. დვორკინი
გამომდინარეობს პოლიტიკური მორალის პოსტულატიდან, რომ მთავრობები უნდა
მოეპყრონ ყველა მოქალაქეს თანაბარი ზრუნვით და პატივისცემით. ასეთი წინაპირობის
არარსებობის შემთხვევაში კი არ არსებობს რაიმე მართებული დისკურსის საფუძველი
უფლებებსა და პრეტენზიებზე. მას მიაჩნია, რომ სახელმწიფოს შეუძლია
განახორციელოს ფართო ინტერვენციონისტული ფუნქციები სოციალური
კეთილდღეობის წინსვლის მიზნით. როგორც ჩანს, დვორკინის თეორია ინარჩუნებს
როგორც ბუნებრივი უფლებების თეორიის სარგებელს ონტოლოგიური ვალდებულების
საჭიროების გარეშე, ასევე უტილიტარული თეორიის სარგებელს ძირითადი
ინდივიდუალური უფლებების შეწირვის გარეშე.
6. თეორია დაფუძნებული კულტურულ რელატივიზმზე (უნივერსალიზმის წინააღმდეგ) -
კულტურულ რელატივიზმს, როგორც კონცეფციას, რომელიც ამართლებს ადამიანის
უფლებათა სტანდარტებიდან კულტურული ნიშნით გადახვევას საერთაშორისო
სამართალში, აქვს მწირი პრეტენზია მორალურ ვალიდობაზე. კულტურული
რელატივიზმი არსებითად არის ანთროპოლოგიური და სოციოლოგიური კონცეფცია,
რომელიც არის დაფუძნებული მორალური რელატივიზმის თეორიაში. ის ამბობს, რომ
კულტურები ავლენენ პრეფერენციების,
მორალის, მოტივაციისა და შეფასებების იმდენად ფართო და მრავალფეროვან
დიაპაზონს, რომ არ შეიძლება ითქვას, რომ ადამიანის უფლებების რომელიმე პრინციპი
თავისთავად ცხადი და აღიარებულია ყველა დროსა და ნებისმიერ ადგილას.
დაკვირვების შედეგად დგინდება, რომ ყველგან არის უნივერსალური კულტურული
მიმღებლობა ისეთი ფუნდამენტური უფლებების მიმართ, როგორიცაა თავისუფლება
წამებისგან, მონობისგან, თვითნებური სიკვდილით დასჯისგან, კანონის სათანადო
პროცესებისა და მოგზაურობის თავისუფლებისგან. შესაბამისად, ადამიანის უფლებების
დარღვევის უმეტესობა არ არის ლეგიტიმურად იდენტიფიცირებული რომელიმე
საზოგადოების ავთენტურ კულტურასთან, მხოლოდ ამ საზოგადოების ავტორიტარულ
მმართველებთან,
რომლებიც ძალადობას კულტურით ამართებენ. ტანჯვა და შეურაცხყოფა არ არის

კულტურულად ავთენტური ღირებულებები და არ შეიძლება გამართლებული იყოს
კულტურული რელატივიზმის სახელით. რელატივისტურ არგუმენტს გადალახა ის
ფაქტი, რომ ადამიანის უფლებები გახდა ჰეგემონური და,
შესაბამისად, უნივერსალური
საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის #1/466

გადაწყვეტილება
დავის საგანი: “საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს
ორგანული კანონის 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის “ა” ქვეპუნქტის სიტყვების “საქართველოში
მცხოვრებ” და “საქართველოს” (რომელიც გრძელდება სიტყვებით “იურიდიულ პირებს”)
კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან
მიმართებით.
2008 წლის 5 დეკემბერს სარჩელი შეიტანა სახალხო დამცველმა საქართველოს

საკონსტიტუციო სასამართლოში.
2009 წლის 27 თებერვალს საქმე განსახილველად მიიღეს.
2009 წლის 4 დეკემერს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველმა კოლეგიამ განსახილველი
საქმე იშვიათ პრობლემად მიიჩნია და პლენუმს გადასცა. 2009 წლის 23 დეკემბერს სარჩელი
მიღებული იქნა პლენუმზე განსახილველად. 2010 წლის 23-24 მარტს გაიმართა საქმის
არსებითი განხილვის სხდომები.
სარჩელის საფუძველი:
კონსტიტუციის 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ვ“ ქვეპუნტქი:
პირის სარჩელის საფუძველზე იხილავს ნორმატიული აქტების კონსტიტუციურობას საქართველოს
კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებული ადამიანის ძირითად უფლებებთან და თავისუფლებებთან
მიმართებით;
საქართველოს საკონს/ სასამართლოს შესახებ 39-ე მუხლის პირველი პუნქტ. „ბ“ ბ) საქართველოს
სახალხო დამცველს, თუ მას მიაჩნია, რომ დარღვეულია საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით
აღიარებული ადამიანის უფლებანი და თავისუფლებანი.
სახალხო დამცველის შესაკებ 21-ე მუხლის „ი“

ი) კონსტიტუციური სარჩელით მიმართოს საკონსტიტუციო სასამართლოს, თუ ამომრჩეველთა მოთხოვნის მიუხედავად არ
დაინიშნა რეფერენდუმი; თუ მიიჩნევს, რომ რეფერენდუმის ჩატარება ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 74-ე
მუხლის მე-2 პუნქტის მოთხოვნებს, ან თუ ნორმატიული აქტით ან მისი ცალკეული ნორმებით დარღვეულია საქართველოს
კონსტიტუციის მე-2 თავში აღიარებული ადამიანის უფლებანი და თავისუფლებანი;
საქართვ. საკონს. სამართალწარმ. შესახებ 1-ელი მუხლის მე-2 ქვეპუნქტი

3. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 33-ე– 39-ე,
მე-40, 41-ე, 411, 412 მუხლების პირველ პუნქტებში და 42-ე მუხლში მითითებული პირები და ორგანოები
თანაბრად არიან უფლებამოსილნი უშუალოდ მიმართონ საკონსტიტუციო სასამართლოს.
“საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის

სადავო დებულებები ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე
მუხლის პირველ პუნქტს. („1. ყოველ ადამიანს უფლება აქვს თავის უფლებათა და
თავისუფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს.“)
სადავო ნორმის მიხედვით გამოდიოდა, რომ სარჩელი ვერ შეჰქონდათ ფიზიკურ პირებს,
რომლებიც არ არიან საქართველოს მოქალაქეები და იმავდროულად არ ცხოვრობენ
საქართველოში, ასევე იურიდიულ პირებს, თუ ისინი არ არიან რეგისტრირებულნი
საქართველოში.
მოსარჩელის აზრით, მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო
გარკვეულ ზეგავლენას ახდენს კანონშემოქმედებით პროცესზე, მისთვის მიმართვის უფლება
არ შეიძლება მიენიჭოს მხოლოდ საქართველოს მოქალაქეებს.
მოსარჩელემ კონსტიტუციის 89-ე მუხლის მიზნებისთვის, ამავე მუხლის პირველი პუნქტის

თავსართში მოცემული ტერმინი “მოქალაქე” ფართოდ განმარტა და მოიაზრა არა მარტო
საქართველოს მოქალაქე, არამედ კონკრეტული უფლების მქონე ნებისმიერი პირი.
სადავო ნორმაში გამოყენებული ტერმინი „მცხოვრები„ გულისხმობს ნებისმიერ პირს, რომელიც

შემოვიდა საქართველოში და თუნდაც ერთი დღის განმავლობაში დარჩა მის ტერიტორიაზე.
აღნიშნული ტერმინი არ მოითხოვს საქართველოს ტერიტორიაზე მუდმივად ცხოვრების ან
რეგისტრაციის ფაქტის დადასტურებას. თუმცა მოგვიანებით დამატებით აღნიშნეს, რომ იგივე
ტერმინი გულისხმობს ადამიანს, რომელიც ჩამოვიდა საქართველოში და ცხოვრობს
საქართველოს ტერიტორიაზე და არ გულისხმობს პირებს, რომლებიც გზად გაივლიან
საქართველოს ტერიტორიას.
დაუშვებელია დისკრიმინაცია მოქალაქეობის საფუძველზე ისეთი უფლებებით სარგებლობისას,
რომლებიც საყოველთაოდ აღიარებულია, როგორც ყოველი ადამიანის უფლება. ასეთ
უფლებათა რიცხვს მიეკუთვნება სასამართლოსადმი მიმართვის უფლებაც.
კანონმდებლობის დაცვის ვალდებულება, ისევე როგორც გარკვეული კონსტიტუციური

უფლებები, წარმოიშობა იურისდიქციის ფარგლებში მოხვედრის ფაქტის გამო და არ
უკავშირდება მხოლოდ ქვეყნის ტერიტორიაზე ცხოვრებას.
მოპასუხემ იქიდან გამომდინარე იმსჯელა, რომ მხოლოდ მოქალაქეს უნდა შეეძლოს

საკონსტიტუციო სასამართლოში სარჩელით შესვლა ზუსტად იმიტომ, რომ მოქალაქეობა
განსაზღვრავს თუ ვის აქვს ნორმებთან დაკავშირებით დავის უფლება.
“საქართველოში მცხოვრები უცხო ქვეყნის მოქალაქე და მოქალაქეობის არმქონე პირი” მან

განმარტა, როგორც “პირი, რომელიც მუდმივად ცხოვრობს საქართველოს ტერიტორიაზე
შესაბამისი კანონმდებლობით დადგენილი წესით”. მისი აზრით, სადავო ნორმის ჩანაწერი არ
მოიცავს საქართველოში დროებით მყოფ პირებს.
კვირა 3
ადამიანის უფლებათა დაცვის მექანიზმიები
ადამიანის უფლებათა დაცვის მექანიზმებიდან ყველაზე გლობალურ ფორუმს წარმოადგენს
გაერო, რომელიც თავისივე წესდებაში გაწერილ არაერთ სხვა საკითხთან ერთად,
სახელმწიფოთა მიერ ინდივიდების უფლებების დაცვაზეც ზრუნავს. ამ მიზნის გაეროში
წარმოდგენილია შიდა მექანიზმი ადამიანის უფლებათა საბჭოს სახით.
ადამიანის უფლებათა კომისია ჩაანაცვა ადამიანის უფლებათა საბჭომ.
ადამიანის უფლებათა საბჭო მთავრობათაშორისი ორგანოა, რომელიც მსოფლიოს მასშტაბით

ადამიანის უფლებათა დაცვასა და მხარდაჭერაზეა პასუხისმგებელი.
საბჭოს მექანიზმები:
• საყოველთაო პერიოდული ანგარიშები - სახელმწიფოს ავალდებულებს, პერიოდულად
მიაწოდონ საბჭოს განახლებული ინფორმაცია ადამიანის უფლებათა სფეროში მათ მიერ
განხორციელებული ღონისძიებების შესახებ.
• ინდივიდუალური გასაჩივრების მექანიზმი - საშუალებას აძლევს ინდივიდებსა და
ორგანიზაციებს გაასაჩივრონ წევრი-სახელმწიფოს მიერ ადამიანის უფლების
დარღვევის ფაქტი.
• სპეციალური მომხსენებლის ინსტიტუტი - მომხსენებლები პირადად სტუმრობენ
რისკ-სახელმწიფოს, მანამდე კი ოფიციალური წერილით მიმართავენ შესაბამის
მთავრობას, სადაც განუმარტავენ ვიზიტის მიზანს და თემატურ არეალს, რაზეც სურთ
დაკვირვება. ვიზიტის ბოლოს დგება ანგარიში კონკრეტულ სახელმწიფოში ადამიანის
უფლებათა მდგომარეობის თაობაზე.
მონიტორინგის ორგანოების მიზანია, ფოკუსირება მოახდინონ კონკრეტულ აქტში აღწერილ
უფლებებზე და მათი ეფექტიანი აღსრულება უზრუნველყონ. გაეროში მოქმედებს ათი
შესაბამის კონვენციებზე დაფუზნებული მონიტორინგის ორგანო:
1. ადამიანის უფლებათა კომიტეტი
2. ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული უფლებების კომტიტეტი 3.
რასობრივი დისკრიმინაციის აღმოფხვრის კომიტეტი
4. ქალთა დისკრიმინაციის აღმოფხვრის კომიტეტი
5. წამების საწინააღმდეგო კომიტეტი
6. წამების პრევენციის ქვეკომიტეტი
7. ბავშვთა უფლებების კომიტეტი
8. მიგრანტ მუშათა კომიტეტი
9. შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთა კომიტეტი
10. იძულებით გაუჩინარებულ პირთა კომიტეტი
ნებისმიერ ინდივიდს, რომელსაც მიაჩნია, რომ სახელმწიფომ მისი უფლება დაარღვია, შეუძლია
საჩივრით მიმართოს შესაბამისი კონვენციის მონიტორინგ-კომიტეტს.
ევროპაში წამყვან ძალად მოიაზრება ევროსაბჭო, ევროკავშირი და ევროპის უშიშროებისა და

თანამშრომლობის ორგანიზაცია (ეუთო).
ადამიანის უფლებების დაცვის კუთხით დიდი მნიშვნელობა ენიჭება სწორედ ევროპის საბჭოს
ერთ-ერთ ორგანოს - სტრასბურგში განთავსებულ სასამართლოს, რომელიც განიხილავს
როგორც ინდივიდუალურ, ისე სახელმწიფოთაშორის დავებს.
ეროვნულ დონეზე ადამიანის უფლებების დაცვის მიზნით ორ ორგანოს გამოყოფებ: 1.

სახალხო დამცველი (ომბუდსმენი)
2. საერთო სასამართლოები, საკონსტიტუციო სასამართლო და ა.შ.
სახალხო დამცველს აქვს მანდატი - რეაგირება მოახდინოს საჯარო უწყებების მიერ პირთა
უფლებების დარღვევაზე. ასევე, თუ უფლებების დარღვევა კერძო პირისგან მომდინარეობს,
მაგრამ სახელმწიფო არ ასრულებს მასზე დაკისრებულ პრევენციისა და გამოძიების ფუნქციას.
ომბუდსმენის ზოგადი მიზანია, საჯარო მმართველობის გაუმჯობესება და ხალხის წინაშე

მთავრობის ანგარიშვალდებულების გაზრდა.
სახალხო დამცველის ჰიბრიდული მოდელი - ძირითადად ადამიანის უფლებათა კომისიების

სახითაა გავრცელებული, რომლებიც ეროვნულ დონეზეა დაარსებული და როგორც გაერო
განმარტავს, მათი მიზანი ადამიანის უფლებათა ხელშეწყობა და დაცვაა.
სახალხო დამცველის ინსტიტუტის კლასიკური მოდელი - ასეთი ტიპის სახალხო დამცველის

ოფისი საკუთარი ეფლებამოსილების განხორციელებისას ამზადებს პერიოდულ ანგარიშს,
რომელშიც განსაკუთრებული ყურადღება მახვილდება ნეგატიურ ასპექტებსა და
სახელმწიფოში ადამიანის უფლებების დაცვის კუთხით კვლავ არსებულ გამოწვევებზე.
ჰუმანიტარული ინტერვენცია - სახელმწიფოს საშუალება აქვს სხვა სახელმწიფოს ადამიანის
უფლებების დარღვევა გაასაჩივროს.
კვირა 4
ტაშნეტი - პროპორციული წესები და საერთაშორისო სამართალი უფლებების დაცვა
ისეთი სფეროა, რომელშიც ქვეყნის ისტორიული გამოცდილება განსაზღვრავს
კონსტიტუციური სამართლის ფორმას.
კონსტიტუციური უფლებების დარღვევის გამოაშკარავების სამი მეთოდი: 1.

პროპორციულობა
2. დაბალანსება
3. ფარდობითად მკაცრი წესი
კონსიტიტუციურობის მკაცრი პრეზუმფცია - კანონის არაკონსტიტუციურად ცნობა მხოლოდ

განსაკუთრებულ შემთხვევებში.
დაბალანსების მეთოდი -სასამართლო იკვლევს საქმის ირგვლივ არსებულ ყველა გარემოებას

(მათ შორის მთავრობის ინტერესებს, კონსტიტუციური ღირებულებების ხელოფას და ა.შ.).
დაბალანსებისას სასამართლო ყველაფრის გათვალისწინებით წყვეტს, რა არის, მისი აზრით,
საუკეთესო გამოსავალი შექმნილი ვითარებიდან.
პროპორციულობის დოქტრინა - სასამართლო განხილვას სტრუქტურირებულ ფორმას აძლევს:

1. თავდაპირველად მოითხოვს იმის გარკვევას, თუ რამდენად მისაღებია მთავრობის
მიზანი, რომლის რეალიზებასაც კანონი ემსახურება (ეს სია არ უნდა იყოს ზედმეტად
გრძელი).
2. შემდეგ ეტაპზე პროპორციულობის დოქტრინა მოითხოვს იმის გარკვევას, ერევა თუ არა
კანონი ადამიანის შესაძლებლობაში, განახორციელოს კონსტიტუციურად დაცული
უფლება ან ახდენს თუ არა მის განხორციელებაზე რაიმე უარყოფით ზეგავლენას.
ადამიანის უფლებებში ჩარევის ფაქტის დადგენის შემდეგ სასამართლომ უნდა
განსაზღვროს, შეიძლება თუ არა, საღად მოაზროვნე ადამიანის წარმოდგენით,
გასაჩივრებული კანონი მცირედით მაინც უწყობდეს ხელს მთავრობის მიერ დასახული
მიზნის განხორციელებას (ამ ტესტს „მინიმალური რაციონალობის“ მოთხოვნას
უწოდებენ).
3. მომდევნო ეტაპზე სასამართლომ უნდა გადაწყვიტოს შესაძლებელია თუ არა მთავრობის
მიზნებისთვის თანაბრად ხელის შეწყობა სხვა ისეთი საშუალებით, რომელიც ადამიანის
თავისუფლებაზე ნაკლებად უარყოფით გავლენას იქონიებდა. („მინიმალური ჩარევის“ ან
„ნაკლებად შემზღუდავი საშუალების“ ტესტი)
4. თუ კანონი გაივლის სასამართლო განხილვის ყველა ზემოთ ხსენებულ ეტაპს,
სასამართლო მიუბრუნდება პროპორციულობის „როგორც ასეთის“ საკითს: რამდენად
მნიშვნელოვანია მთავრობის მიზნები და საკმარისად უწყობს თუ არა ხელს მათ
განხორციელებას გასაჩივრებული კანონი იმისათვის, რომ თავისუფლების შეზღუდვა
გამართლებულად ჩაითვალოს?
განსხვავება პროპორციულობის დოქტრინასა და წესებზე დამყარებულ მიდგომას შორის:
პროპორციულობის განსაზღვრისას ტერმინი „ჩარევა“ ნიშნავს ნებისმიერ უარყოფით
ზემოქმედებას ადამიანის თავისუფლებაზე. წესებზე დამყარებული სასამართლო განხილვის
დროს კი ეს ტერმინი საბოლოო ვერდიქტის მაუწყებელია, რომ კანონი არღვევს კონსტიტუციას.
სხვაობა პროპორციულობის დოქტრინასა და დაბალანსების მიდგომას შორის:

პროპორციულობას გააჩნია სტრუტურა, რაც დაბალანსების პროცესს აკლია.
ზემდგომი სასამართლოს მოსამართლეებმა მსჯელობის ისეთი ხერხი უნდა განავითარონ,

რომელიც გადაწყვეტილებების მიმღები სხვა სუბიექტების მიერ შეცდომის დაშვების რისკს
შეამცირებს.
პოზიტიური დისკრიმინაციის პრაქტიკა კონსტიტუციურ სამართალში იმის მაგალითია, თუ რა

სარგებლობა მოაქვს ბუნდოვანებას. (მაგ. უნივერსიტეტში რასის მიხედვით ადგილების
გამოყოფა ამის გასაჯაროვების გარეშე)
კონსტიტუციური ადამიანის უფლებების შეზღუდვები:

1. შინაგანი - ადამიანის უფლებათა გავრცელების სფეროს განსაზღვრავს. 2. გარეგანი -
განსაზღვრავს ადამიანის უფლებათა გავრცელების სფეროში შემავალ სივრცეს, რომელშიც
შეიძლება მთავრობის ჩარევა გამართლებული იყოს. სამაქრთალშემოქმედების ჯეროვანი
პროცედურა/სუბ-კონსტიტუციური კონტროლო/ ნახევრად პროცედურული სასამართლო
განხილვა - პროპორციულობის დოქტრინის ალტერნატივა არის. მას შემდეგ რაც დგინდება,
რომ ადგილი ჰქონდა ადამიანის უფლებაში ჩარევის ფაქტს განისაზღვრება პროცედურული,და
არა მატერიალური, თვალსაზრისით, რამდენად გამართლებული იყო ეს ჩარევა.
Ultra vires დოქტრინა - აღმასრულებელი ხელისუფლების წარმომადგენელთა ქმედებები

უკანონოა, თუ ძირითადი კანონმდებლობით არ არის ნებადართული.
სუბ-კონსტიტუციური კონტროლის გავრცელების სფერო უნდა შემოიფარგლოს ადამიანის

უფლებათა გარკვეული კატეგორიით.
კონსტიტუციური ბლოკი - როდესაც კონსტიტუცია თავად ახდენს საერთაშორისო ნორმების

ინკორპორირებას ადამიანის უფლებებთან დაკავშირებულ კონკრეტულ საერთაშორისო
შეთანხმებაზე მითითებით. (როგორიცაა: ადამიანის უფლებათა ინტერამერიკული კონვენცია
ან ზოგადად საერთაშორისო სამართალზე ხაზგასმა) ასეთ დროს კონსტიტუციური
დებულებები, ტექსტობრივი თვალსაზრისით, საერთაშორისო ნორმებან თანაბარ დონეზე
დგას.
ერემაძე - ინტერესთა დაბალანსება დემოკრატიულ საზოგაოდებაში (გვ.27-130)

უფლების შემზღუდველი ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებისას გადამწყვეტი მნიშვნელობა
აქვს უფლების შეზღუდვის ლეგიტიმური მიზნის არსებობას.
კანონით (სადავო ნორმით) უფლებაში ჩარევის მიზნის ლეგიტიმურობის შეფასება გულისხმობს

კონკრეტული კონსტიტუციური უფლების შეზღუდვისთვის კონსტიტუციითვე
გათვალისწინებულ ლეგიტიმურ მიზნებთან მისი შესაბამისობის, თანხვედრის გარკვევას,
დადგენას.
კონსტიტუციური უფლების შეზღუდვისთვის ლეგიტიმური მიზანი და საფუძველი, პირველ

რიგში, თავად ამ უფლების მარეგლამენტირებელ კონსტიტუციის ნორმაშია მოცემული.
საკონსტიტუციო სასამართლოს ძირითადი მიდგომაც ეფუძნება უფლების შეზღუდვის
გამართლებას მხოლოდ იმ ლეგიტიმური მიზნებით, რომლებიც გათვალისწინებულია
კონკრეტული უფლების მარეგლამენტირებელ კონსტიტუციის ნორმაში.
განსხვავებული ინტენსივობით ჩარევის აუცილებლობა შეიძლება არსებობდეს ერთი და იგივე

უფლების სხვადასხვა უფლებრივ კომპონენტებშიც. (მაგ. კონსტიტუციის მე-20 მუხლი)
იმ შემთხვევაში, როდესაც რომელიმე უფლების ცალკეული უფლებრივი კომპონენტისთვის

კონსტიტუციით გათვალისწინებულია სპეციალური რეგულაცია, უფლებაში ჩარევის
განსხვავებული საფუძვლებითა და ლეგიტიმური მიზნებით, ამ უფლებაში ჩარევის
კონსტიტუციურობა უნდა შეფასდეს მხოლოდ მისი მარეგულირებელ სპეციალურ ნორმასთან
მიმართებით. შესაბამისად, ამ უფლებრივი კომპონენტის შეზღუდვის გამართლება
შესაძლებელი იქნება მხოლოდ მისი მარეგლამენტირებელი ნორმით გათვალისწინებული
ლეგიტიმური მიზნებითა და საფუძვლებით.
როდესაც არსებითად ერთი და იმავე სიკეთის დაცვაზეა საუბარი, მნიშვნელობა არ აქვს,

კონსტიტუციის რომელი და რამდენი მუხლით დაცულ სფეროში მოექცევა ის; სასამართლომ
უნდა გაანალიზოს და განმარტოს ამ სიკეთის კონსტიტუციით დაცული შინაარსი - ანუ
როგორია მისი დაცვის ფარგლები (მათ შორის, უფლების შეზღუდვის საფუძვლები და
ლეგიტიმური მიზნები) ზოგადად კონსტიტუციის მიხედვით, რათა, საბოლოო ჯამში, მიიღოს
სწორი გადაწყვეტილება, რომელიც ემსახურება კონსტიტუციურ სიკეთეებს შორის
სამართლიანი ბალანსის შენარჩუნებას.
საკონსტიტუციო სასამართლომ შემდეგი მიდგომა ჩამოაყალიბა:

1. ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში სასამართლომ ზედმიწევნით უნდა შეამოწმოს, რომელი
კონსტიტუციური სიკეთის დაცვის საჭიროების წინაშე დგას ის და რამდენად გარდაუვლად
ექცევა ეს სიკეთე ამა თუ იმ უფლების მარეგლამენტირებელი კონსტიტუციის ერთზე მეტი
მუხლით დაცულ სფეროში.
2. თუ სასამართლო დარწმუნდება, რომ ერთი და იგივე კონსტიტუციური სიკეთე
(უფლებრივი კომპონენტი) კონსტიტუციის ორი (ან მეტი) მუხლით დაცულ სფეროში
ხვდება, მის მიმართ უნდა გამოიყენონ როგორც დაცვის ერთნაირი გარანტიები, ისე
შეზღუდვის ერთნაირი საფუძვლები. არ შეიძლება, კანონის (ნორმის) ამა თუ იმ
კონსტიტუციურ სიკეთესთან, უფლებრივ კომპონენტთან შესაბამისობის შეფასებისას
განსხვავებული პასუხები მივიღოთ მხოლოდ იმიტომ, რომ საკიტხის პრობლემატურობა
ამ კონსტიტუციური სიკეთის მომწესრიგებელ სხვადასხვა მუხლთან მიმართებით არის
დაყენებული.
საკონსტიტუციო სასამართლომ, ცალკეულ შემთხვევებში ამა თუ იმ უფლების შეზღუდვისთვის

ლეგიტიმურ მიზნად, გარდა თავად უფლების/ების მარეგლამენტირებელი ნორმით
გათვალისწინებული ლეგიტიმური მიზნებისა, ასევე მიიცნია, ზოგადად, კონსტიტუციით
დაცული საჯარო ინტერესები.
კოსნტიტუცია ზოგადად და, განსაკუთრებით, კონსტიტუციური უფლებები, პირველ რიგში,

იმის გარანტიაა, რომ ამ უფლებების სუბიექტებს აქვთ განვითარების ერთნაირი
სამართლებრივი შესაძლებლობები. ამიტომ თითოეული ადამიანის თვითრეალიზაციის
ზღვარი, პირველ რიგში, სხვა ასეთივე ადამიანებია.
საქართველოს კონსტიტუციაში საგანგებოდ ცალკეა საუბარი კონსტიტუციური უფლბეების

შეზღუდვის ისეთ ლეგიტიმურ მიზანზე, როგორიცაა სხვათა უფლებებისა და თავისუფლებების
დაცვა, რომლის მინიმალური მოთხოვნა არის სხვათა უფლებებისა და თავისუფლებების
დარღვევის თავიდან აცილება.
44-ე მუხლის მე-2 პუნქტი: „ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა განხორციელებამ არ

უნდა დაარღვიოს სხვათა უფლებები და თავისუფლებები.“
საკონსტიტუციო სასამართლო ამა თუ იმ უფლების შეზღუდვის კონსტიტუციურ საფუძვლად
და ლეგიტიმურ მიზნად მიიჩნევს სხვათა უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვას,
დამოუკიდებლად იმისგან, ამაზე უშუალო მითითება კონსტიტუციის კონკრეტული უფლების
მარეგლამენტირებელ ნორმაში არის თუ არა.
არის ცალკეული უფლებები (უფლებრივი კომპონენტები), რომელთა შეზღუდვა არ შეიძლება,

მათ შორის, სხვათა უფლებების დაცვის მოტივითაც კი.
კონსტიტუცია ადგენს უფლებათა შეზღუდვის როგორც ფორმალურ, ისე მატერიალურ

საფუძვლებს.
ფორმალური კრიტერიუმი - ხელისფულებას ბოჭავს ვალდებულებებით უფლებაში ჩარევა
განახორციელოს მხოლოდ კანონით გათვალისწინებული საფუძვლებითა და დადგენილი წესით
(პროცედურით).
მატერიალური კრიტერიუმი - კანონმდებელს ავალდებულებს უფლებაში ჩარევის
საფუძვლებისა და წესის მარეგლამენტირებელი კანონი თავისი საფუძვლებისა და წესის
მარეგლამენტირებელი კანონი თავისი არსით შეესაბამებოდეს კონსტიტუციის მოთხოვნებს
ამავე საკითხებზე. შესაბამისად, ავალდბეულებს კერძო და საჯარო ინტერესების გონივრულ
დაბალანსებას და უფლებაში ჩარევის შესაძლებლობის გათვალისწინებას მხოლოდ
კონსტიტუციით დაცული ლეგიტიმური მიზნების უზრუნველსაყოფად და მხოლოდ
თანაზმოიერების პრინციპზე დაყრდნობით.
საქართველოს კონსტიტუციის თანახმად, აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროების

კონკრეტული რეგლამენტაციის უფლებამოსილება აქვს მხოლოდ კანონმდებელს. სწორედ მისი
გადასაწყვეტია, თუ რა ღონისძიებების გატარებაა აუცილებელი საზოგადოების ინტერესებიდან
გამომდინარე. ის შესაბამის დასკვნებს აკეთებს ეკონომიკური, სოციალურ-პოლიტიკური
შეხედულებებისა და მიზნების საფუძველზე.
ისეთ დროს, როდესაც ერთმანეთს შეიძლება დაუპირისპირდეს ორი, სახელმწიფოს მიერ

დასაცავი სიკეთე, მან უნდა შეძლოს ინტერესეთა დაბალანსება ისე, რომ რომელიმე მათგანის
ხელყოფა არ მოხდეს მეორის დაცვის მოტივით.
კონსტიტუცია ითხოვს, არა აბსტრაქტულად, ამა თუ იმ საჯარო ინტერესის დაცვის მოტივით,

უფლებების სავალდებულო შეზღუდვას, არამედ ითვალისწინებს შეზღუდვის შესაძლებლობას
მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ეს ინტერესები რეალურად საფრთხის წინაშეა და გარდაუვლად
მოითხოვს დაცვას.
უფლების შეზღუდვა არ იქნება მიჩნეული როგორც აუცილებელი ღონისძიება, თუ

კონკრეტული ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა შესაძლებელია უფლებაში უფრო ნაკლები
ინტენსივობით ჩარევის გზით, უფრო ნაკლებად მზღუდავი ღონისძიებით. ანუ მიზნის მიღწევის
ალტერნატიული საშუალებების არსებობის შემთხვევაში, მათ შორის არჩეულ უნდა იქნეს
ყველაზე ნაკლებად მზღუდავი.
კვირა 5
Phillip Alston - International Human Rights
გაეროს ადამიანის უფლებათა რეჟიმი ასახავს „ორმხრივ“ მიდგომას: 1. გაეროს ქარტიაზე
დაფუძნებული ორგანოები (Charter-based bodies) - (ა) რომლის შექმნაც პირდაპირ არის
დავალებული გაეროს წესდებით, როცორიცაა ადამიანის უფლებათა საბჭოს გენერალური
ასამბლეა, (ბ) ერთ-ერთი ძირითადი ორგანოს მიერ შექმნილი დამხმარე ორგანოები,
როგორიცაა ქალთა სტატუსის კომისია ან ადამიანის უფლებათა საბჭოს მრჩეველთა
კომიტეტი, (გ) ჯგუფები ან ინდივიდები, რომელბსაც აქვთ კონკრეტული მანდატები ამ
ორგანოების მიერ მინიჭებული მონიტორინგისთვის, სტანდარტების შემუშავებისთვის ან
სხვა მიზეზებისთვის. 2. საფრთხეებზე დაფუძნებული ორგანოები - ასეთია ადამიანის
უფლებათა კომიტეტი, რომელიც შეიქმნა ICCPR-ით, რათა აკონტროლონ სახელმწიფოების
მმიერ ამ ხელშეკრულებით ნაკისრი ვალდებულებების შესრულება. ასეთი ხელშეკრულების
ორგანოები მოიცავს CEDAW კომიტეტს, ESCR კომიტეტს და ICCPR კომიტეტს.
გაეროს (UN) 1945 წლის წესდება ადგენს რამდენიმე „მთავარ ორგანოს“: უშიშროების საბჭო,
გენერალური ასამბლეა, ეკონომიკური და სოციალური საბჭო, საემურვეო (Trusteeship) საბჭო,
სამდივნო და მართლმსაჯულების საერთაშორისო სასამართლო.
ამ ორგანოებიდან ერთ-ერთი ახლა პრაქტიკულად არ ფუნქციონირებს - ომის შემდგომი

დეკოლონიზაციის უაღრესად წარმატებულმა პროცესმა, რომელსაც აკონტროლებს გაერო,
სამეურვეო საბჭო ზედმეტი გახადა და მან მუშაობა შეაჩერა 1994 წელს.
ეკონომიკურმა და სოციალურმა საბჭომ (ECOSOC) ერთ დროს მნიშვნელოვანი როლი

ითამაშა, როგორც შუამავალმა ასალმბლეასა და ადამიანის უფლებათა კომისიას შორის და მას
ჯერ კიდევ აქვს თეორიულად მნიშვნელოვანი კოორდინაციის როლი გაეროს განსხვავებული
სისტემის ფარგლებში, მაგრამ მისი მნიშვნელოვანი წვილი ადამიანის უფლებათა დებატებში
1970-იანი წლებიდან უკიდურესად შეზღუდვული იყო და მის კოორდინაციას მცირე
პრაქტიკული გავლენა ჰქონდა. 2006 წელს ადამაინის უფლებათა საბჭოს შექმნის ერთ-ერთ
მიზანს წარმოადგენა ეკონომიკური და სოციალური საბჭოსთვის გვერდის ავლა, რადგან ახალ
საბჭოს შეეძლო უშუალოდ გენერალური ასამბლეასთვის მიეწოდებინა ანგარიში. შედეგად,
ადამიანის უფლებების დაცვის მიმართ ეკო-სოც საბჭოს მთავარი როლი ეხება გაეროსთან
„საკონსულტაციო სტატუსის“ მინიჭებას არასამთავრობო ორგანიზაციებისთვის.
1990-იანებამდ უშუშროების საბჭო თავს იკავებდა ადამიანის უფლებათა საკითხებში

ჩარევისგან. მას შემდეგ მისი როლი ამ სფეროში მნიშვნელოვანი გახდა სხვადასხვა გზით.
ანალოგიურად, მართლმსაჯულების საერთაშორისო სასამართლო (ICJ) შედარებით

მარგინალურ გავლენას ახდენდა ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სამართლის გაგებასა
და ინტერპრეტაზიაცე 1990-იანი წლების შუა პერიოდამდე, მიუხედავად იმისა, რომ
განიხილავდა რამდენიმე მნიშვნელოვან საქმეს, რომელიც ფოკუსირებული იყო ისეთ
საკითხებზე, როგორიცაა თვითგამორკვევა და გენოციდი. თუმცა, გასული ათწლეულების
განმავლობაში ICJ-მ მიიღო მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილებების სერია ადამიანის უფლებათა
საერთაშორისო რეჟიმის ასპექტის გაგებაში მათი წვლილისთივს.
სამდივნოს ხელმძღვანელობს გენერალური მდივანი, რომელსაც 5 წლის ვადით ნიშნავს

გენერალური ასამბლე უშიშროების საბჭოს წარდგინებით. კანდიდატი შეიძლება დანიშნოს
საბჭოს ხუთი მუდმივი წევრიდან ნებისმიერმა (ჩინეთი, საფრანგეთი, რუსეთი, დიდი
ბრიტანეთი და აშშ). გენერალური მდივანი არის გაეროს მთავარი ადმინისტრაციული ოფიცერი
და ასევე ახორციელებს მნიშვნელვან მორალურ ავტორიტეტს ფართო საერთაშორისო
სისტემაში. ათწლეულების მანძილზე თანმიმდევრული გენერალური მდივნები ერიდებოდნენ
ადამაინის უფლებების საკითხების აქტიურად მიღებას, რადგან ეშინოდათ მთავრობების
შეურაცხყოფისა და საერთაშორისო მშვიდობისა და უსაფრთხოების ხელშეწყობაში თავიანთი
ფართო როლის შელახვის.
გენერალური მდინვის პირობებში ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისარი (HCHR) არის
გაეროს ოფიციალური პირი, რომელიც პასუხისმგებელია ადამიანის უფლებებზე.
არაფორმალური პირობებით იგი ექვემდებარება გენერალური მდივნის მითითებებსა და
უფლებამოსილებას და მოქმედებს პოლიტიკის ორგანოების მიერ მისთვის მინიჭებული
მანდატის ფარგლებში. ხოლო პრაქტიკაში ის და მისი ოფისი სულ უფრო მეტად განიხილება,
როგორც ცენტრალური მოთამაშე.
გენერალური ასამბლეა უფლებამოსილია გაეროს წესდებით „განიხილოს ნებისმიერი კითხვა ან

ნებისმიერი საკითხი, რომელიც შედის ... ქარტიის ფარგლებში“ (მუხლი 10) და „დაიწყოს
კვლევები და გააკეთოს რეკომენდაციები ... ადამიანის უფლებათა რეალიზებაში“ (მუხ. 13).
ასამბლეის ძირითადი მნიშვნელობა გამომდინარეობს იქიდან, რომ იგი შედგება გაეროს ყველა
წევრი სახელმწიფოსგან, რომელთაგან თითოეულს აქვს ერთი ხმა მოსახლეობის, სიმდიდრისა
თუ სხვა ფაქტორების მიუხედავად. მიუხედავად იმისა, რომ საკითხების უმეტესობა გადაწყდება
ხმების უბრალო უმრავლესობით,
გადაწყვეტილებები მნიშვნელოვან საკითხებზე, როგორიცაა მშვიდობა და უსაფრთხოება,
ახალი წევრების მიღება და საბიუჯეტო საკითხები, საჭიროებს უმრავლესობის ორ მესამედს.
მიუხედავად ამისა, მისი სამუშაოს დიდი ნაწილი კონსენსუსის საფუძველზე ხორციელდება, რაც
თავიდან აიცილებს კენჭისყრის საჭიროებას. ასამბლეა იკრიბება ინტენსიურად ყოველი წლის
სექტემბრიდან დეკემბრამდე და საჭიროებისამებრ სხვა დროს. მისი რეზოლუციები თავისთავად
არ არის იურიდიულად სავალდებულო, მაგრამ ისინი წარმოადგენს მსოფლიო საზოგადოების
ნების მნიშვნელოვან ასახვას. დებატებისა და მომზადების დიდი ნაწილი მიმდინარეობს ექვს
მთავარ კომიტეტში, რომელთაგან სამი განსაკუთრებული აქტუალურია ადამიანის
უფლებებთან: მესამე (სოციალური,
ჰუმანიტარული და კულტურული საკითხები); მეხუთე (ადმინისტრაციული და საბიუჯეტო

საკითხები); და მეექვსე (სამართლებრივი საკითხები).
კიდევ ერთი ორგანო, რომელიც იმსახურებს აქ მოხსენიებას, არის ქალთა სტატუსის კომისია.
იგი დაარსდა 1946 წელს და ანგარიშს უწევს ECOSOC-ს ქალთა უფლებების ხელშეწყობის
პოლიტიკასთან დაკავშირებით პოლიტიკურ, ეკონომიკურ, სამოქალაქო, სოციალურ და
საგანმანათლებლო სფეროებში. იგი შედგება 45 მთავრობის წარმომადგენლისგან და
ყოველწლიურად იკრიბება მხოლოდ ათი დღის განმავლობაში. მან შეიმუშავა მრავალი
ძირითადი ხელშეკრულება, რომელიც ეხება ქალთა უფლებებს, დაწყებული 1952 წლის
კონვენციიდან ქალთა პოლიტიკური უფლებების შესახებ 1979 წლის კონვენციამდე ქალთა
მიმართ დისკრიმინაციის ყველა ფორმის აღმოფხვრის შესახებ.
ხელშეკრულებაზე დაფუძნებული ორგანოებისგან განსხვავებით, ქარტიაზე დაფუძნებული

ორგანოების უმეტესობა არის პოლიტიკური ორგანოები, რომლებსაც აქვთ უფრო ფართო
მანდატი, გააძლიერონ ცნობიერება, ხელი შეუწყონ პატივისცემას და რეაგირება მოახდინონ
დარღვევებზე. ისინი იღებენ თავიანთ ლეგიტიმაციას და მათ მანდატს, ფართო გაგებით,
ქარტიის ადამიანის უფლებათა დებულებებიდან.
ხელშეკრულებაზე დაფუძნებული ორგანოები გამოირჩევიან:

1. შეზღუდული კლიენტურით, რომელიც შედგება მხოლოდ მოცემული ხელშეკრულების
მონაწილე სახელმწიფოებისგან;
2. შეზღუდული მანდატით, რომელიც ასახავს ხელშეკრულების პირობებს; 3. დარღვევებზე
რეაგირების პროცედურული ვარიანტების შეზღუდული სპექტრით; 4. შეძლებისდაგვარად
კონსენსუსზე დაფუძნებული გადაწყვეტილების მიღება; 5. „კონსტრუქციული დიალოგის“
კონცეფციაზე დაფუძნებული მხარე
სახელმწიფოებთან (განსაკუთრებით სახელმწიფო ანგარიშებთან მიმართებაში)
არასაწინააღმდეგო ურთიერთობის უპირატესობა;
6. განსაკუთრებული ზრუნვა საკითხების გადაწყვეტის გზის არჩევის მიმართ, რაც ხელს
შეუწყობს შესაბამისი უფლებების ნორმატიული გაგების/გააზრების განვითარებას
საზოგადოებაში.
ამის საპირისპიროდ, პოლიტიკური ორგანოები, როგორიცაა გენერალური ასამბლეა და

ადამიანის უფლებათა საბჭო ზოგადად:
1. ყურადღებას ამახვილებენ საკითხთა მრავალფეროვან სპექტრზე; 2. ამტკიცებენ, რომ
ყველა სახელმწიფო არის ფაქტობრივი ან პოტენციური კლიენტი (ან მოპასუხე), მიუხედავად
მისი კონკრეტული ხელშეკრულებით ვალდებულებებისა; 3. მუშაობენ მოქნილი და
გაფართოებული მანდატის საფუძველზე, რომელიც შექმნილია კრიზისებზე რეაგირებისთვის;
4. ერთვება, როგორც უკანასკნელი საშუალება, კონკურენტულ ქმედებებში სახელმწიფოების
მიმართ;
5. უფრო მეტად ეყრდნობიან არასამთავრობო ორგანიზაციების წვლილს და ზოგადად
საზოგადოებრივ აზრს მათი მუშაობის ეფექტურობის უზრუნველსაყოფად; 6.
გადაწყვეტილებების იღებენ უმრავლესობით კენჭისყრით;
7. ნაკლებ ყურადღებას აქცევენ ნორმატიულ საკითხებს თავისთავად (per se); 8. ძალიან

უფრთხილდებიან კონკრეტული პროცედურული ჩარჩოების ჩამოყალიბებას, რომლის
ფარგლებშიც იმუშაონ, უმეტეს სიტუაციებში ამჯობინებენ უფრო ad hoc მიდგომას.
გაეროს ადამიანის უფლებათა საბჭო

1945 წელს გაეროს წესდებაში უფლებების საერთაშორისო კანონპროექტის შეტანის ნაცვლად,
შეთანხმდნენ, რომ შეიქმნას ადამიანის უფლებათა კომისია, რომლის ძირითადი ფუნქცია იქნება
ასეთი კანონპროექტის შემუშავება. 1945 წლის მიწურულს გაერომ დანიშნა მოსამზადებელი
კომისია ინსტიტუციური კომპეტენციების დროებითი ზომების მისაღებად. იგი
ითვალისწინებდა კომისიის შექმნას, რომელიც მიმართული იყო: A. უფლებათა საერთაშორისო
კანონპროექტის ფორმულირება
B. საერთაშორისო დეკლარაციის ან კონვენციის რეკომენდაციების ფორმულირება ისეთ
საკითხებზე, როგორიცაა სამოქალაქო თავისუფლებები, ქალთა სტატუსი, ინფორმაციის
თავისუფლება;
C. უმცირესობათა დაცვა;
D. რასის, სქესის, ენის ან რელიგიის ნიშნით დისკრიმინაციის აღკვეთა; E. ადამიანის
უფლებების სფეროში შემავალი ნებისმიერი საკითხი, რომელიც მიჩნეულია, რომ არღვევს
ზოგად კეთილდღეობას ან მეგობრულ ურთიერთობებს ერებს შორის.
თუმცა, იგი შეიქმნა როგორც ECOSOC-ის შვილობილი ორგანო. საბჭომ წაშალა (ე) პუნქტი
წესდებიდან და გადასცა ეს „დავალება“ ე.წ. ბირთვულ კომისიას.
გენერალური ასამბლეა,
A. კიდევ ერთხელ ადასტურებს, რომ ადამიანის ყველა უფლება არის უნივერსალური,
განუყოფელი, ურთიერთდაკავშირებული, ურთიერთდამოკიდებული და
ურთიერთგანმტკიცებული და რომ ადამიანის ყველა უფლება უნდა განიხილებოდეს
სამართლიანად და თანაბარი წესით, ერთსა და იმავე დონეზე და ერთნაირი აქცენტით,
B. კიდევ ერთხელ ადასტურებს, რომ ეროვნული და რეგიონული თავისებურებებისა და
სხვადასხვა ისტორიული, კულტურული და რელიგიური ფონის მნიშვნელობა მხედველობაში
უნდა იქნას მიღებული, ყველა სახელმწიფო, მიუხედავად მათი პოლიტიკური, ეკონომიკური
და კულტურული სისტემებისა, ვალდებულია ხელი შეუწყოს და დაიცვას ადამიანის ყველა
უფლება და ფუნდამენტური თავისუფლებები,
C. ადასტურებს ყველა სახელმწიფოს აუცილებლობას გააგრძელოს საერთაშორისო
ძალისხმევა ცივილიზაციების, კულტურებისა და რელიგიების შორის დიალოგისა და
ურთიერთგაგების გასაძლიერებლად, ...
1.იღებს გადაწყვეტილებას შექმნას ადამიანის უფლებათა საბჭო ... როგორც გენერალური
ასამბლეის დამხმარე ორგანო ... ;
საქმისწარმოება სტრასბურგის სასამართლოში და გაეროს კომიტეტებში 1950 წლის 4

ნოემბერს ქ. რომში ხელი მოეწერა ევროპის საბჭოს ეგიდით მიღებულ დოკუმენტს - ადამიანის
უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციას, რომელმაც დააარსა მასში
გათვალისწინებული უფლებების დაცვაზე მაკონტროლებელი
მექანიზმი - ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო. სასამართლომ ფუნქციონირება
1959 წელს დაიწყო.
1998 წლის 1 ნოემბრამდე მოქმედებდა ორსაფეხურიანი საზედამხედველო სისტემა: ადამიანის

უფლებათა ევროპული კომისია და ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო. კომისია
იხილავდა საჩივრის დასაშვებობას, ხოლო სასამართლო - არსებით მხარეს. 1994 წელს
კონვენციის მე-11 დამატებითი ოქმის მიღების შემდეგ ადამიანის უფლებათა ევროპულმა
კომისიამ შეწყვიტა ფუნქციონირება და ამოქმედდა მუდმივმოქმედი ადამიანის უფლებათა
ევროპული სასამართლო.
ევროპული სასამართლოს მოსამართლეთა რაოდენობა ემთხვევა ევროპის საბჭოს წევრი

სახელმწიფოების რაოდენობას - ამჟამად ევროპის საბჭოში 47 წევრი ქვეყანაა (ანუ
მოსამართლეთა რაოდენობაც 47-ია)
სასამართლოს სახელით საქმეებს განიხილავს:

1. ერთი მოსამართლე - შეუძლია საჩივარი მიუღებლად გამოაცხადოს ან ამორიცხოს ის
სასამართლოს საქმეთა ნუსხიდან კონვენციის 34- ე მუხლის საფუძველზე. როდესაც ერთი
მოსამართლე იღებს გადაწყვეტილებას, მას არ აქვს უფლებამოსილება, განიხილოს საქმე იმ
სახელმწიფოს წინააღმდეგ, საიდანაც ის იქნა მოსამართლედ არჩეული. მისი მიღებული
გადაწყვეტილება არ საჩივრდება.
2. კომიტეტი - შედგება სამი მოსამართლისგან და შეუძლია განიხილოს საქმის
დასაშვებობის/დაუშვებლობის საკითხი და ამავდროულად მიიღოს გადაწყვეტილება
საჩივრის არსებით მხარეზე იმ საქმეებთან დაკავშირებით, რომლებშიც წამოჭრილ
საკითხებზე უკვე არსებობს სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკა. კომიტეტის მიერ
მიღებული გადაწყვეტილება საბოლოოა გამოქვეყნებისთანავე და არ საჩივრდება.
3. პალატა - 7 მოსამართლისაგან შემდგარი პალატა უმრავლესობით იღებს
გადაწყვეტილებას საქმის დასაშვებობასა და არსებით მხარეზე. პალატის
გადაწყვეტილება საბოლოო ხდება გადაწყვეტილების გამოტანიდან სამი თვის შემდეგ.
ამ დროის განმავლობაში მომჩივანს ან/და მოპასუხე სახელმწიფოს უფლება აქვთ,
მოითხოვონ საქმის დიდი პალატისათვის გადაცემა ხელახალი განხილვისათვის.
პალატის განჩინება საჩივრის დაუშვებლად ცნობის შესახებ ასევე არ „საჩივრდება“ დიდ
პალატაში.
4. დიდი პალატა - 17 მოსამართლისაგან შემდგარი დიდი პალატის მიერ საქმის განხილვა
ორ შემთხვევაში ხდება - პალატის მიერ იურისდიქციის დათმობის ან საქმის დიდი
პალატისთვის გადაცემის თხოვნის დაკმაყოფილების შემთხვევაში. დიდი პალატის
მოსამართლეთა 5 წევრიანი კოლეგია იღებს გადაწყვეტილებას, უნდა მოხდეს თუ არა
საქმის დიდი პალატისათვის გადაცემა ხელახალი განხილვისათვის. კოლეგიის დადებითი
პასუხის შემთხვევაში, დიდი პალატა იღებს გადაწყვეტილებას, რომელიც საბოლოოა და
არ საჩივრდება.
ევროპული სასამართლოს ამოცანაა, განიხილოს კონვენციით და მისი დამატებითი ოქმებით

გათვალისწინებულ უფლებათა დარღვევის ის შემთხვევები, რომელთა მოგვარებაც ეროვნულ
დონეზე ვერ მოხერხდა.
პროპორციულობა - კონვენციის ცალკეული უფლების შეზღუდვა უნდა იყოს კონვენციით
გათვალისწინებული ერთ-ერთი მიზნის მიღწევის პროპორციული - უნდა არსებობდეს
„აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროება“ სადავო ზომის ან ჩარევისთვის და იყოს
დასახული მიზნის პროპორციული. პროპორციულობის შეფასებისას სასამართლო ყურადღებას
აქცევს იმ საკითხს, რამდენად იყო შესაძლებელი საჯარო ინტერესის დაცვა ნაკლებად
მზღუდავი საშუალებით ან საერთოდ ჩარევის გარეშე.
საქართველოში კონვენცია აღიარებულია კანონმდებლობის ნაწილად. ევროპულ კონვენციას

შეუძლია წარმოშვას უფლებები და თავისუფლებები ფიზიკური და იურიდიული პირებისათვის.
კერძოდ, ნებისმიერ პირს შეუძლია, სასამართლოს ან ადმინისტრაციული ორგანოს წინაშე
დაეყრდნოს ევროპული კონვენციის დებულებებს და მის საფუძველზე ამტკიცოს ადამიანის
უფლებათა დარღვევა.
გაეროს მთავარი მიზანია:

• დაიცვას საერთაშორისო მშვიდობა და უსაფრთხოება;
• განავითაროს მეგობრული და მშვიდობიანი ურთიერთობა სახელმწიფოებს შორის; •
გააღრმავოს საერთაშორისო თანამშრომლობა ეკონომიკური, სოციალური, კულტურული
და ჰუმანიტარული სახის საერთაშორისო პრობლემების გადასაწყვეტად, ადამიანის
უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა განვითარების მიზნით.
კვირა 6
აარონ ბარაკი - Human dignity as a value and as a right in
constitutions პირველ მსოფლიო ომამდე განვითარებული მოვლენები
პირველ მსოფლიო ომამდე თითქმის არცერთ ეროვნულ კონსტიტუციაში არ იყო ნახსენები
ადამიანის ღირსება. იმ იშვიათ შემთხვევებში, როდესაც ადამიანის ღირსება იყო ნახსენები
კონსტიტუციაში ან კონსტიტუციური მნიშვნელობის მქონე დოკუმენტში, მასში
იგულისხმებოდა ადამიანის ღირსება, როგორც პატივი.
განვითარება პირველი მსოფლიო ომიდან მეორე მსოფლიო ომამდე

პირველი მსოფლიო ომის შემდეგ მოხდა ადამიანის ღირსების კონსტიტუციური სტატუსის
ცვლილება. პირველი კონსტიტუცია, რომელიც დაკავშირებულია ღირსებასთან, ფინეთის
კონსტიტუციაა. მისმა ერთ-ერთმა დებულებამ განსაზღვრა, რომ ფინეთის თითოეულ
მოქალაქის სიცოცხლეს, ღირსებას, პირად თავისუფლებასა და საკუთრებას კანონი უნდა
იცავდეს.
შემდეგ, ამას მოჰყვა ღირსების ხსენება ამ სახემწიფოების კონსტიტუციებშიც: ვეიმარი, ლიბანი,
ეკვადორი, ესტონეთი, ირლანდია (ამათთან პრეამბულაში ჩაიწერა), ნიკარაგუა, კუბა.
განვითარება მეორე მსოფლიო ომიდან დღემდე

განვითარების ფარგლები
ადამიანის ღირსება მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ გახდა ადამიანის უფლებათა შესახებ
დისკუსიის ცენტრალური მახასიათებელი. ბევრმა ახლად დამოუკიდებელმა სახელმწიფომ
შეიტანა თავები (chapters) ადამიანის უფლებების შესახებ, რომლებიც მოიცავდა ადამიანის
ღირსებაზე მითითებას მათ კონსტიტუციებში. სახელმწიფოებმა,
რომლებიც ტოტალიტარული რეჟიმებიდან დემოკრატიაზე გადავიდნენ, თავიანთ
კონსტიტუციაში შეიტანეს ადამიანის უფლებათა კანონპროექტი, რომლის ფარგლებშიც გაჩნდა
დებულებები ადამიანის ღირსებასთან დაკავშირებით.
ზოგიერთ ახალ კონსტიტუციაში ადამიანის ღირსება კონსტიტუციური უფლებაა. სხვა ახალ

კონსტიტუციებში ადამიანის ღირსება ემსახურება როგორც კონსტიტუციურ ღირებულებას
მისი კონსტიტუციურ უფლებად აღიარების გარეშე.
ადამიანის ღირსების განვითარება ევროპის სახელმწიფოების კონსტიტუციებში

1940-იანები
მეორე მსოფლიო ომის დასრულებიდან მალევე ესპანეთმა მიიღო ძირითადი უფლებების
ქარტია. ქარტია შეიცავს არაერთ მითითებას ადამიანის ღირსებაზე. შემდეგ ამას მოჰყვა
იტალიის, საფრანგეთის, გერმანიის და ა.შ. კონსტიტუციები.
ევროპაში შემდეგი განვითარება მაშინ მოხდა, როდესაც ძალაში შევიდა ადამიანის უფლებათა
და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის ევროპული კონვენცია. ამ კონვენციაზე გავლენას ახდენს
ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაცია. მიუხედავად ამისა, ის არ შეიცავს აშკარა
მითითებას ადამიანის ღირსებაზე. მიღებული შეხედულებაა, რომ ადამიანის ღირსება არის
კონვენციის ძირითადი ღირებულება. იგი ემსახურება მასში განსაზღვრული ყველა განაკვეთის
საფუძველს. იგი ასევე გამოიყენება კონვენციის დებულებების ინტერპრეტაციაში. წლების
განმავლობაში ევროპაში ადამიანის ღირსების გავლენა გაძლიერდა. იგი ცალსახად არის
განსაზღვრული, როგორც უფლება ან ღირებულება მრავალი სახელმწიფოს კონსტიტუციაში.
1960-70-80-იანები
ამ წლების განმავლობაში ორი მნიშვნელოვანი განვითარება მოხდა. პირველი ეხება ადამიანის
უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის ევროპულ კონვენციას და ევროპული
თანამეგობრობის კანონმდებლობას. ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ
დაადგინა, რომ ადამიანის ღირსება წარმოადგენს ევროპული კონვენციის საფუძვლად
არსებულ იურიდიულ ღირებულებას. ევროპის მართლმსაჯულების სასამართლომ
ანალოგიურად მიიღო გადაწყვეტილება.
მეორე განვითარება გვხვდება არაერთი სახელმწიფოს კონსტიტუციაში, რომლებმაც მიიღეს

ადამიანის ღირსების კონცეფცია. თურქეთის კონსტიტუცია ადგენს, რომ ადამიანის
ღირსებასთან შეუთავსებელი სასჯელი არ შეიძლება დაწესდეს. დიქტატურიდან
დემოკრატიაზე გადასვლამ განაპირობა საბერძნეთის კონსტიტუციის ამოქმედება 1975 წელს.
ამ კონსტიტუციაში მნიშვნელოვანი როლი აკისრია ადამიანის ღირსებას. ასევე არის
პორტუგალიის 1976 წლის კონსტიტუცია.
1990-იანი წლების ცენტრალური მოვლენა, ზოგადად ადამიანის უფლებების და
კონკრეტულად ადამიანის ღირსების თვალსაზრისით, იყო საბჭოთა ბლოკის დაშლა
ცენტრალურ და აღმოსავლეთ ევროპაში, ამ ქვეყნებში კომუნიზმის დაცემა და დემოკრატიაზე
გადასვლა.
თითოეულ ამ შტატში ამოქმედდა ახალი კონსტიტუცია ან მნიშვნელოვანი ცვლილებები შევიდა
არსებულ კონსტიტუციებში. ყველა ამ კონსტიტუციაში არის ადამიანის უფლებების თავი. ამ
თავის ფარგლებში კი დაცულია ადამიანის ღირსება. 21-ე საუკუნის დასაწყისი
21-ე საუკუნეში ადამიანის ღირსების კონსტიტუციურ ღირებულებად ან უფლებად აღიარების
ტენდენცია გრძელდება. ზოგიერთი ახალი კონსტიტუცია ასახავს ცენტრალურ და
აღმოსავლეთ ევროპაში განვითარებულ მოვლენებს, სერბეთის მოვლენებს. ამ ფონზე,
სერბეთის კონსტიტუცია ამოქმედდა 2006 წელს. იგი მოიცავს ადამიანის უფლებათა და
უმცირესობათა უფლებების თავს. ადამიანის ღირსებასთან დაკავშირებით ნათქვამია:
„ადამიანის ღირსება ხელშეუხებელია და ყველამ ვალდებულია პატივი სცეს და დაიცვას იგი.“
კოსოვოს კონსტიტუცია ამოქმედდა 2008 წელს. ადამიანის ღირსებასთან დაკავშირებით ის
ადგენს, რომ: „ადამიანის ღირსება ფასდაუდებელია და საფუძველია ადამიანის ყველა
უფლებისა და ფუნდამენტურ თავისუფლების.“
ქეთევან ერემაძე - ძირითადი უფლებები თავისუფლებისთვის

ღირსება საერთაშორისო აქტებით არაორაზროვნად მიჩნეულია, როგორც უფრო მეტი, ვიდრე
მხოლოდ კონკრეტული უფლება. ის განაპირობებს და სამართლებრივად ასაბუთებს ადამიანის
თავისუფლების, მისი უფლებების თავისთავადობას, განუსხვისებლობას, წარუვალობას.
საქართველოს სასამართლოს ღირსება, როგროც ღირებულებათა სისტემის საფუძველი და

ფუნდამენტური პრინციპი, კონსტუციის მიზნის, სულისკვეთების გზამკვლევად შემოიტანა,
რადგან დაბადებით თავისუფალი ადამიანის დოქტრინის სიცოცხლისუნარიანობის,
ქმედითობის უზრუნველყოფა სწორედ ღირსების დაცულობას ეფუძნება.
ღირსება, როგორც ფუნდამენტური პრინციპი, მოითხოვს ადამიანის თავისუფლებას ფართო

გაგებით – ყველა ფუნდამენტური უფლებით სარგებლობის შედეგად განვითარების
გარანტირებულ შესაძლებლობას. ამიტომ ღირსება კვებავს თითოეულ ფუნდამენტურ
უფლებას. შესაბამისად, ის, როგორც პრინციპი აბსოლუტურია იმ გაგებით,
რომ გამორიცხავს ისეთი წესრიგის გაუქმებას ან თუნდაც სათუოობას, რომელშიც ადამიანის
თავისუფლება არის უმთავრესი მიზანი. მისი აღიარება აბსოლუტურად გამორიცხავს
რომელიმე ფუნდამენტური უფლების დაუსაბუთებელი, გაუმართლებელი შეზღუდვის/
შეუქცევადი დარღვევის ლეგიტიმაციის შესაძლებლობას.
საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტი დაუშვებლად აცხადებს: ა)ადამიანის

წამებას; ბ) არაადამიანურ მოპყრობას ან სასჯელს; გ) დამამცირებელ
მოპყრობას ან სასჯელს. სამივე ტიპის მოპყრობა წარმოადგენს ადამიანის ღირსების უხეშ

ხელყოფას და აკრძალულია აბსოლუტურად.
ის, რაც სამივე მათგანის აბსოლუტურად აკრძალვას განაპირობებს, არის „სისასტიკის
მინიმალური ზღვარი“, რომელსაც მოპყრობა აღწევს.
წამება - წამება განიხილება უფლების ყველაზე მძიმე დარღვევად.
გაეროს კონვენცია ყურადღებას ამახვილებს რამდენიმე ელემენტზე, რომელთა ერთობლიობა

ქმნის წამების კლასიფიკაციას:
1. ქმედება პირს უნდა აყენებდეს ძლიერ ფიზიკურ ან/და სულიერ ტკივილს, ტანჯვას. 2.
ტკივილის/ტანჯვის მიყენება უნდა ხდებოდეს განზრახ.
3. ასეთი ქმედება მიზნად უნდა ისახავდეს ინფორმაციის ან აღიარების მოპოვებას (ამ ან
მესამე პირისგან), დასჯას ქმედებისთვის, რომელიც მან ან მესამე პირმა ჩაიდინა, ან
რომლის ჩადენაშიც ეჭვმიტანილია, დაშინებას ან იძულებას (მისი ან მესამე პირის),
დისკრიმინაციას;
4. ტკივილის ან ტანჯვის მიყენება უნდა ხდებოდეს სახელმწიფო თანამდებობის პირის ან
სახელმწიფო მოხელის მიერ, ან მისი წაქეზებით, ნებართვით თუ უსიტყვო თანხმობით;
5. წამება არ მოიცავს ტკივილს ან ტანჯვას, რომელიც მხოლოდ კანონიერი სანქციების
შედეგად წარმოიქმნება, არსებითად განუყოფელია მათგან, ან მათი თანმდევია.
(კანონიერ სანქციებში არ იგულისხმება კანონით ფიზიკური ტკივილის, ტანჯვის
გამომწვევი სანქციების დადგენის შესაძლებლობას) კონვენციაში გამოყენებული ფრაზა
– „ტკივილი ან ტანჯვა, რომელიც კანონიერი სანქციების შედეგად წარმოიქმნება“,
გულისხმობს იმ თავისთავად, ბუნებრივ დისკომფორტს, რომელიც უკავშირდება
მხოლოდ კანონით გათვალისწინებული თანაზომიერი სანქციების/პასუხისმგებლობის
ზომის გამოყენების შედეგად უფლებების შეზღუდვას. მაშასადამე, საუბარია
ფუნდამენტური უფლებების არსთან თავსებად პროპორციულ შეზღუდვებზე.
არაადამინაური მოპყრობა და სასჯელი - გულისხმობს პირისთვის ძლიერი ფიზიკური ან/და

სულიერი/ფსიქიკური ტკივილის, ტანჯვის მიყენებას. მის დასადგენად არ არის აუცილებელი
მიზნის ელემენტის არსებობა.
სხვაობა წამებასა და არაადამიანურ მოპყრობა შორის არის მიყენებული ტანჯვის სიმძიმეში,
ინტენსივობაში.
სასჯელის უმთავრესი მიზანი არის/უნდა იყოს პირის რესოციალიზაცია (დანაშაულის

პრევენციასა და სამართლიანობის დაცვასთან ერთად) და არა მისი დასჯა, დამცირება,
ტანჯვა.
თავისთავად, სასჯელის ხანგრძლივობა ყოველთვის და ავტომატურად ღირსების უფლების
დარღვევას არ იწვევს. ხანგრძლივი და უვადო თავისუფლების აღკვეთა გათავისუფლების
შანსის (შესაძლებლობის) გარეშე განიხილება არაადამიანურ და დამამცირებელ მოპყრობად.
იმავდროულად, გათავისუფლების შესაძლებლობის არსებობა ვერ გამოდგება სასჯელის
არაადამიანურ და დამამცირებელ სასჯელად
მიჩნევის გამორიცხვისთვის, თუ სასჯელი მკვეთრად არაპროპორციულია ჩადენილი ქმედებისა.
სასჯელის კონსტიტუციურობის შეფასება ეფუძნება შემდეგ გარემოებებს: 1. მოწმდება აშკარა

არაპროპორციულობა დანაშაულის სიმძიმესა და მისთვის გათვალისწინებულ სასჯელს შორის.
სასჯელი ჩაითვლება არაპროპორციულად და არაადამიანურ, სასტიკ სასჯელად, თუ მისი
ხანგრძლივობა მკვეთრად/უხეშად დისპროპორციულია ქმედების უმართლობის ხარისხთან,
გამოწვევად საფრთხეებთან. 2. კანონი უნდა იძლეოდეს შესაძლებლობას, მოსამართლემ
სასჯელის დაკისრებისას გაითვალისწინოს კონკრეტული საქმის გარემოებები, ქმედებით
გამოწვეული ზიანი დამნაშაცის ბრალეულობის ხარისხი და სხვა. უნდა იყოს შესაძლებლობა,
ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში სასჯელის დაკისრება მოხდეს დანაშაულის ინდივიდუალური
გარემოებების გათვალისწინებით.
სასამართლომ ხაზგასმით აღნიშნა, რომ მხოლოდ საკუთარი თავისთვის (საკუთარი

ჯანმრთელობისთვის) ზიანის მიყენების რეალური საფრთხე არ შეიძლება იყოს პირის
პასუხისმგებლობის საფუძველი. ასეთი სასჯელი ვერ უზრუნველყოფს სასჯელის მიზნების
მიღწევას და, შედეგად, სასჯელს გადააქცევს მიზნად.
„მოპყრობა ან სასჯელი ჩაითვლება დამამცირებლად, თუ ის გამოიხატება ადამიანის ნების და

სინდისის საწინააღმდეგო მოქმედების ჩადენის იძულებაში. ამასთან, სასჯელის დამამცირებლად
მიჩნევისთვის, ადამიანზე ზემოქმედების (ფსიქოლოგიური, მორალური), მისი შეზღუდვის და
იძულების ფარგლები უნდა სცდებოდეს იმ ბუნებრივ ზღვარს, რომელიც თავისთავად თანმდევი
და თანაარსია კონკრეტული სასჯელისა (რომელიც პირს შეფარდებული აქვს).
დამამცირებელია მოპყრობა, რომელიც მსხვერპლში აღძრავს შიშს, ტანჯვას და დამცირებას,
რომელიც შეურაცხყოფს მსხვერპლს. ამ დროს მხედველობაშია მისაღები, რამდენად არის
ქმედების მიზანი პირის დამცირება და შეურაცხყოფა, ამასთან, საქმის გარემოებათა
გათვალისწინებით, რამდენად სერიოზულ გავლენას ახდენს აღნიშნული ქმედება მსხვერპლის
პიროვნებაზე.
წამებისა და არაადამიანური მოპყრობისგან განსხვავებით, დამამცირებელი სასჯელის ან

მოპყრობისათვის არ არის აუცილებელი, მან გამოიწვიოს სასტიკი ან ხანგძლივი შედეგები.
დამამცირებელ მოპყრობად შეიძლება ჩაითვალოს პირის მიმართ ბორკილების გამოყენება.

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, ხელბორკილების
გამოყენება ჩაითვლება დამამცირებელ მოპყრობად, თუ:
ა) ახლდა უკანონო დაკავებას/დაპატიმრებას;
ბ) არ არსებობდა ამის ობიექტური აუცილებლობა კონკრეტულ ვითარებაში. როგორც წესი,
ბორკილების გამოყენება გამართლებული შეიძლება იყოს მაშინ, როდესაც არსებობს
რეალისტური, განჭვრეტადი საფრთხე (დასაბუთებული ვარაუდით გამყარებული), რომ პირი
დაკავებისას შეეცდება წინააღმდეგობის გაწევას, გაქცევას/მიმალვას,
მტკიცებულებების განადგურებას ან ძალის გამოყენებას და ამ გზით სხვათა უფლებებისთვის
საფრთხის შექმნას.
გ) ხელბორკილების გამოყენება ხდება საჯაროდ, ან ოჯახის წევრების, ახლობლების

თანდასწრებით, როდესაც ამის ობიექტური საჭიროება არ არსებობს. თუმცა, საჯაროობის
ელემენტი არ არის გადამწყვეტი. საკმარისია, თუ თავად პირი აღიქვამს ამას დამცირებად.
სახელმწიფო ვალდებულია, დაიცვას პირი საკუთარ თვალში დამცირებისგანაც; დ) როდესაც
აშკარა და განჭვრეტადია ხელისუფლების წარმომადგენელთა მიზანი, ბორკილების დადებით
დაამცირონ ადამიანი.
ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლოს ასევე დაადგინა დამამცირებელ მოპყრობად
ბრალდებულის „მეტალის გალიაში“ მოთავსება. ევროპული სასამართლოს განმარტებით,
ბრალდებულის „გალიაში“ მოთავსება იწვევს არა მხოლოდ „დამამცირებელ მოპყრობას“,
არამედ ასევე გავლენაუნარიანი შეიძლება იყოს უდანაშაულობის პრეზუმფციაზე და მთლიანად
სამართლიან მართლმსაჯულებაზე.
სასამართლომ აღნიშნა, რომ წესრიგისა და უსაფრთხოების დაცვის მიზნით შერჩეული
საშუალებები არ უნდა მოიცავდეს შეზღუდვის ისეთ ზომებს, რომლებიც თავისი სისასტიკის
დონით ან არსით მოაქცევს მათ მე-3 მუხლის მოქმედების ფარგლებში.
საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტის მიზნობრივი რეალიზაციისთვის

სახელმწიფოს ეკისრება შემხვედრი პოზიტიური და ნეგატიური ვალდებულებების
განხორციელება.
პოზიტიური ვალდებულებები:
1. შექმნას ასეთ მოპყრობასთან ეფექტურად ბრძოლის სათანადო საკანონმდებლო
გარანტიები.
2. ყოველ ჯერზე მნიშვნელოვანია ასეთი ქმედებების ეფექტური გამოძიება, სრულყოფილი
და სამართლიანი მართლმსაჯულების განხორციელება, დამნაშავეთა პასუხისგებაში
მიცემა.
3. სახელმწიფომ უნდა გაატაროს სათანადო ზომები საიმისოდ, რომ დაიცვას ადამიანები
ასეთი მოპყრობისგან ნებისმიერი მესამე პირის (არამხოლოდ სახელმწიფოს
უფლებამოსილი პირების, არამედ კერძო პირების) მხრიდან.
4. სახელმწიფოს ვალდებულებაა, არ მოხდეს პირის დეპორტაცია, ექსტრადაცია ან
გადაცემა იმ სახელმწიფოში, რომელშიც მას ემუუქრება წამება, არაადამიანური ან
დამამცირებელიი მოპყრობა ან სასჯელი.
სახლეწმიფოს ნეგატიური ვალდებულებაა:

1. უფლებამოსილმა სახელმწიფო ორგანოებმა, მისმა წარმომადგენლებმა, თანამდებობის
პირებმა არ განახორციელონ არასათანადო მოპყრობა. ასეთი რისკები განსაკუთრებით
სკრუპულოზურად უნდა იქნეს აწონილი სახელმწიფოს უფლებამოსილი
წარმომადგენლების მიერ „ლეგიტიმური ძალის“ გამოყენების პროცესში. თანაბრად
მნიშვნელოვანია როგორც ლეგიტიმური ძალის გამოყენების საჭიროებისთვის სათანადო
საფუძვლის არსებობის საკითხის გარკვევა, ისე გამოყენებული ძალის
პროპორციულობის შეფასება.
კვირა 7
თხელიძე საქართველოს წინააღმდეგ
2013 წელს მომჩივნის ქალიშვილი, მ.თ., და მისი ექვსი წლის შვილი საცხოვრებლად
გადავიდნენ მ.თ-ს პარტნიორის, ლ.მ-ს, სახლში, სადაც ის მშობლებთან ერთად ცხოვრობდა.
2014 წლის აპრილსა და სექტემბერში, ბინაში გამოძახებულ იქნა პოლიცია, ვინაიდან ლ.მ.
მ.თ-ს ემუქრებოდა და მის მიმართ ახორციელებდა აგრესიულ ქმედებებს. ზემოხსენებული
არცერთი გამოძახების დროს არ დაწყებულა სისხლის სამართლის გამოძიება, აგრეთვე
გამოცემული არ ყოფილა შემაკავებელი ორდერი, მიუხედავად იმისა, რომ მ.თ.-ს აღენიშნებოდა
ფიზიკური დაზიანება და აგრეთვე იმისა, რომ როგორც მ.თ., ასევე ლ.მ-ს მშობლები
ითხოვდნენ მისთვის შემაკავებელი ორდერის გამოწერას. პოლიციამ აცნობა მ.თ-ს, რომ მისი
პარტნიორის დაკავება და აგრეთვე სხვა შემზღუდველი
ღონისძიების გატარება შესაძლებელი არ იყო, ,,უმნიშვნელო’’ ,,ოჯახური ჩხუბის’’ გამო.
შემდეგ დღეს (2014 წლის 23 სექტემბერს) მ.თ-მ დატოვა ლ.მ-ს სახლი და საცხოვრებლად
დედასთან გადავიდა.
ლ.მ. აგრძელებდა მუქარის შემცვ. შეტყობინებების გაგზავნას, როგორც მ.თ-სთვის ისე მისი
შვილისთვი.
27 სექტემბერს მ.თ-მ სისხლის სამართლის საჩივარი შეიტანა. სისხლისსამართლებრივი

გამოძიება არ დაწყებულა, თუმცა მას მიეცა გაფრთხილება, არ ჩართულიყო მ.თ- სთან რაიმე
სახის დავაში.
მომდევნო დღეს, მას შემდეგ, რაც ლ.მ. მ.თ-ს კვლავ აგრესიულად აედევნა, პოლიციამ
განუმარტა მომჩივნის ქალიშვილს, რომ ისინი ვერ დააკავებდნენ ლ.მ-ს ფიზიკური დაზიანების
არარსებობის გამო, თუმცა ურჩიეს, რომ პრობლემის მოგვარების ალტერნატიული გზა
იქნებოდა, თუ მისი ძმები მას სცემდნენ.
2014 წლის ოქტომბრის პირველ ნახევარში მომჩივანი სამჯერ მივიდა პოლიციის

განყოფილებაში, რათა მიეწოდებინა ცნობა, რომ ლ.მ მას უთვალთვალებდა და მ.თ-ს
ემუქრებოდა (სამსახურში ხელყუმბარებით გამოცხადებით და მათი აფეთქებით).
2014 წლის 16 ოქტ. ლ.მ კინაღამ დაეჯახა მ.თ-ს მანქანას, როდესაც მას შვილი სკოლაში
მიჰყავდა, ამის შემდეგ მომჩივანი წავიდა პოლიციაში და ითხოვა სახელმწიფოს მფარველობა.
მიუხედავად ამისა, შემაკავებელი ორდერი ან სხვა დამცავი ღონისძიებები არ
განხორციელებულა.
2014 წლის 17 ოქტომბერს ლ.მ. მივიდა მ.თ-ს სამსახურში და იარაღის გამოყენებით მოკლა,
რის შემდეგ დაუყოვნებლივ თავი მოიკლა.
სისხლის სამართლის საქმის გამოძიება დაიწყო, მაგრამ მერე შეწყდა 2014-0ს 31 დეკემბერს,
რადგან დანაშაულზე პასუხისმგებელი პირი გარდაცვლილი იყო.
მომჩივანი კონვენციის მე-2 და მე-14 მუხლებზე დაყრდნობით დავობდა, რომ ეროვნულმა

ხელისუფლებამ ვერ დაიცვა მისი ქალიშვილი ოჯახში ძალადობისგან და ვერ ჩაატარა
ეფექტიანი გამოძიება იმ გარემოებებთან მიმართებით, რამაც წვლილი შეიტანა მის სიკვდილში.
სტრასბურგის სასამართლო იმეორებს, რომ სახელმწიფოს მარცხი დაიცვას ქალი ოჯახში

ძალადობისგან, არღვევს მათ უფლებას კანონის წინაშე თანაბრად იყვნენ დაცულები და რომ ეს
მარცხი არ არის აუცილებელი რომ იყოს განზრახი. ევროპულმა სასამართლომ უკვე დაადგინა,
რომ „ზოგადი და დისკრიმინაციული სასამართლო პასიურობა [კლიმატის შექმნა], რომელიც
ხელსაყრელია ოჯახში ძალადობისთვის“ წარმოადგენს კონვენციის მე 14 მუხლის დარღვევას.
ამ საკითხის შეფასებისას სტრასბურგის სასამართლომ უნდა უპასუხოსშემდეგ სამ შეკითხვას:
1. არსებობდა თუ არა რეალური და მყისიერი საფრთხე იდენტიფიცირებული პირის
მხრიდან?
2. ხელისუფლების ორგანოებმა იცოდნენ ან უნდა სცოდნოდათ თუ არა ამ საფრთხის
შესახებ?
3. ზედა ორ შეკითხვაზე დადებითი პასუხის შემთხვევაში, ხელისუფლების ორგანოებმა
გამოავლინეს თუ არა განსაკუთრებული გულისხმიერება საფრთხეზე პასუხის გაცემის
დროს?
მათი ურთიერთობის შესწავლისას, სასამართლომ აღნიშნა, რომ ძალადობა, რომელიც

მომჩივანის ქალიშვილის მიმართ განხორციელდა არ შეიძლება ჩაითვალოს ინდივიდუალურ და
ცალკეულ ეპიზოდებად, არამედ უნდა განიხილებოდეს, როგორც განგრძნობითი ხასიიათის
მქოდე ძალადობა.
აქედან სასამართლომ დაასკვნა, რომ პოლიციამ იცოდა ან უნდა სცოდნოდა მომჩივნის
ქალიშვილის უსაფრთხოებასთან დაკავშირებული რისკების რეალური და დაუყონებლივი
ხასიათი.
პოლიციამ უგულებელყო და საკმარისი მნიშვნელობა არ მიანიჭა ძალადობის პოტენციურად

მაპროვოცირებელ ფაქტორებს და ამჯობინა ინციდენტის კლასიფიკაცია „მცირე ოჯახურ
შელაპარაკებად“. ამასთან დაკავშირებით სასამართლო დამატებით აღნიშნავს, რომ გაეროს
სპეციალურმა მომხსენებელმა ქალთა მიმართ ძალადობის საკითხებზე საქართველოს შესაბამის
მოხსენებაში მიუთითა იმავე ნაკლოვანებებზე, რომლებიც ეხება პოლიციის პირველად
რეაგირებას ოჯახში ძალადობის ბრალდებებზე და ეს ხარვეზი სისტემურად მიიჩნია.
სასამართლოს მხოლოდ დასკვნის გაკეთება შეუძლია, რომ ოჯახში ძალადობის ბრალდებების

მიმართ ზოგადი და დისკრიმინაციული პასიურობა, რომლის ნათელი ილუსტრაციაა
მოცემული საქმე, ქმნიდა ხელშემწყობ კლიმატს ქალთა მიმართ შემდგომი ძალადობის
განხორციელებისთვის.
სასამართლომ მომჩივანს მორალური ზიანის ანაზღაურების მიზნით 35 000 ევრო მიაკუთვნა.
ამ მიზეზების გათვალისწინებით, სტრასბურგის სასამართლო, ერთხმად, 1.

დასაშვებად ცნობს საჩივარს.
2. ადგენს, რომ დაირღვა კონვენციის მე-2 მუხლის მატერიალურ- სამართლებრივი და
პროცედურული ნაწილები კონვენციის მე-14 მუხლთან ერთობლიობაში.
Theory and Practice of the European Convention on Human Rights (გვ. 353-380)
სიცოცხლის უფლება ადამიანის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი უფლებაა. ადამიანის
უფლებათა ევროპულმა კონვენციამ (ECHR) ხშირად აღნიშნა, რომ სიცოცხლის უფლება
„განასახიერებს ევროპის საბჭოს შემადგენელი დემოკრატიული საზოგადოებების ერთ-ერთ
ძირითად ღირებულებას!“
ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-2 მუხლი/არტიკლი: 1. ყოველი ადამიანის

სიცოცხლის უფლება დაცულია კანონით. არავის არ უნდა ჩამოერთვას სიცოცხლე განზრახ,
გარდა სასამართლო განაჩენის აღსრულების შემთხვევაში, დანაშაულისთვის, რისთვისაც ეს
სასჯელი კანონით არის გათვალისწინებული.
2. სიცოცხლის აღკვეთა არ ჩაითვლება ამ მუხლის დარღვევით, როდესაც ეს გამოწვეულია
ძალის გამოყენებით, რომელიც არაუმეტეს აბსოლუტურად აუცილებელია: ა) ნებისმიერი
პირის დაცვა უკანონო ძალადობისგან;
ბ) კანონიერი დაკავების ან კანონიერად დაკავებული პირის გაქცევის აღსაკვეთად; გ)
კანონიერად განხორციელებულ ქმედებებში ბუნტის ან აჯანყების ჩასახშობად.
კონვენციის მრავალი სხვა მუხლისგან განსხვავებით, მე-2 მუხლი ცალსახად ადგენს, რომ
სიცოცლის უფლება „დაცული უნდა იყოს კანონით“, რითაც უზრუნველყოფს
სახელმწიფოებისთვის პოზიტიური ვალდებულებების დაკისრების სპეციალურ და
არტიკულირებულ საფუძველს.
არ შეიძლება ითქვას, რომ სიცოცხლის უფლება არის „აბსოლუტურად აბსოლუტური უფლება“,

რომელიც არ იძლევა რაიმე გამონაკლისს. თუმცა, უფლების მნიშვნელობიდან გამომდინარე,
სახელმწიფოს მიერ ლეტალური ძალადობის გამართლებული გამოყენების შესაძლებლობები
აშკარად ძალიან შეზღუდულია.
მუხლი 2(2) ითვალისწინებს გამონაკლისების შეზღუდულ და ამომწურავ ჩამონათვალს
სიცოცხლის უფლების შეზღუდვის, რომელიც დასასაბუთებლად ძალიან დიდ მოთხოვნებს
აყენებს.
სასამართლო კითხვაზე - „იწყება თუ არა სიცოცხლის უფლება დაბადებიდან, უფრო სწორად

ჩასახვისთანავე ან შესაძლოა, როდესაც ნაყოფი სიცოცხლისუნარიანია“ არ გასცა გადამწყვეტი
პასუხი. მან უბრალოდ დაადგინა, რომ ეს არის საკითხი, რომელიც ხვდება სახელმწიფოების
შეფასების ზღვარში. ამრიგად, კონვენციური უფლებების
უმეტესობისგან განსხვავებით, სიცოცხლის უფლების გამოყენების ფარგლები არ არის

დადგენილი დამოუკიდებლად, მაგრამ ეს დამოკიდებულია ეროვნულ განმარტებებზე.
სიცოცხლის უფლების გამოყენებადობის საკითხი შესაძლოა წარმოიშვას ევთანაზიისა და

თვითმკვლელობის ხელშეყწობის (assisted suicide) კონტექსტშიც. ამ კონტექსტში, კითხვა
იღებს ფორმას, მოიცავს თუ არა სიცოცხლის უფლება სიკვდილის უფლებას.
სასამართლომ ერთ-ერთ საქმეში (Pretty case) გადაწყვიტა, რომ მე-2 მუხლს არ შეიძლება
ჰქონდეს ეს მნიშვნელობა. მან განმარტა, რომ ეს დებულება არ ეხება საკითხებს, რომლებიც
დაკავშირებულია ცხოვრების ხარისხთან ან იმასთან, თუ რის გაკეთებას არჩევს ადამიანი
თავის ცხოვრებასთან მიმართებით.
უფრო მეტიც, მან დაადგინა, რომ მე-2 მუხლი, ენის დამახინჯების გარეშე, არ შეიძლება
განიმარტოს, როგორც დიამეტრალურად საპირისპირო უფლება, კერძოდ, სიკვდილის
უფლება. მას არ შეუძლია შექმნას თვითგამორკვევის უფლება იმ გაგებით, რომ ინდივიდს
მიენიჭოს თავისუფლება აირჩიოს სიკვდილი ვიდრე სიცოცხლე.
ამავე საქმეში სასამართლომ მიიჩნია, რომ არ იყო გამორიცხული, რომ თვითმკვლელობის

ხელშემწყობი არჩევანი ფარავდეს პირადი ცხოვრების პატივისცემის უფლებით (ECHR-ის მე-8
მუხლი). მოგვიანებით სასამართლო პრაქტიკაში, სასამართლომ დაადასტურა ეს დასკვნა,
„პიროვნების უფლება გადაწყვიტოს რა საშუალებებით და რა მომენტში დასრულდება მისი
სიცოცხლე, იმ პირობით, რომ მას შეუძლია თავისუფლად მიიღოს გადაწყვეტილება ამ
საკითხზე და იმოქმედოს შედეგად, არის პირადი ცხოვრების პატივისცემის უფლების
ერთ-ერთი ასპექტი კონვენციის მე-8 მუხლის მნიშვნელობით“.
სასამართლოს ჯერ არ გამოუთქვამს აზრი იმ საკითხზე, შეეწინააღმდეგება თუ არა სიცოცხლის

უფლებას კანონმდებლობა, რომელიც ნებას რთავს აქტიურ ევთანაზიას. თუმცა სასამართლომ
გამოთქვა მოსაზრება ეროვნული სასამართლოს გადაწყვეტილებაზე სიცოცხლის
შემანარჩუნებელი მკურნალობის შეწყვეტის ნებართვის შესახებ. შესაბამისად, პასიური
ევთანაზია მისაღებად მიიჩნია.
სასამართლომ დაასკვნა, რომ სასამართლო ბრძანება მკურნალობის შეწყვეტის შესახებ
შედიოდა სახელმწიფოს მიხედულების ზღვარში.
ადამინის უფლებათა კონვენციის მე-2 მუხლის გამოსაყენებლად ყოველთვის აუცილებელი არ

არის რომ სიცოცხლე მოსპობილი/დაკარგული იყოს. მაშინაც კი, თუ რეალურად არ მომხდარა
სიცოცხლის დაკარგვა, სასამართლომ მაინც შეიძლება გადაწყვიტოს გამოიყენოს მე-2 მუხლი,
თუ საქმე ეხება სიცოცხლისათვის საშიშ გარემოებებში პოტენციურად ლეტალური ძალადობის
გამოყენებას. მე-2 მუხლის ტექსტი ცხადყოფს, რომ იგი მოიცავს არა მხოლოდ განზრახ
მკვლელობას, არამედ ისეთ სიტუაციებსაც, როდესაც ნებადართულია ძალის გამოყენება,
რამაც შეიძლება გამოიწვიოს, გაუთვალისწინებელი შედეგით, სიცოცხლის ჩამორთმევა ან იმ
შემთხვევაში, თუ არსებობდა ცალსახა განზრახვა ან მიზანი ძალის გამოყენებთ სხვისი
სიკვდილის გამოწვევა, მიუხედავად იმისა, რომ ჩართული პირი რეალურად არ მივიდა
სიკვდილამდე.
სასამართლომ გამოიყენა მე-2 მუხლი სხვადასხვა საქმეებში, როდესაც არსებობს

სიცოცხლისათვის საშიში ვითარება და არა დადგენილი სიკვდილი. 1. პირველ რიგში, იმ
შემთხვევებში, როდესაც განმცხადებელს აწუხებს ტერმინალური
დაავადება ან დაავადება და სახეზეა სამედიცინო დაუდევრობა ან სამედიცინო დახმარების
ნაკლებობა.
2. მეორეც, სასამართლომ განიხილა საქმეები მე-2 მუხლის მიხედვით, როდესაც პირთა
სიცოცხლეს კრიტიკულად ემუქრება სტიქიური უბედურებები ან საშიში მოქმედებები
(dangerous activities).
3. და ბოლოს, სასამართლომ გამოიყენა მე-2 მუხლი (იძულებითი) გაუჩინარების კონტექსტში.
სახელმწიფო პასუხისმგებლობა
ა. სახელმწიფო ვალდებულებები ჰორიზონტალურ სიტუაციებში
სასამართლოს მხოლოდ მაშინ შეუძლია მე-2 მუხლის მიხედვით საჩივრის დასაშვებად
გამოცხადება, თუ ის მიმართულია სახელმწიფოს წინააღმდეგ. შესაბამისად, შეიძლება ძნელი
აღმოჩნდეს მე-2 მუხლის წარმატებით გამოყენება, თუ სიკვდილი არ არის გამოწვეული
უშუალოდ სახელმწიფოს ქმედებებით, არამედ ინდივიდის ან ცალკეულ პირთა ჯგუფის მიერ
(მაგ. ტერორისტული თავდასხმა), თუ ეს არის კერძო საავადმყოფოში სამედიცინო დახმარების
ნაკლებობის შედეგი; თუ ეს თვითმკვლელობის ან ფატალური შემთხვევის შედეგია და ასე
შემდეგ.
ამასთან დაკავშირებით, განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ის ფაქტი, რომ მე-2 მუხლი
პირდაპირ აცხადებს, რომ სახელმწიფოები „დაიცავენ“ სიცოცხლის უფლებას. ეს ნიშნავს, რომ
სახელმწიფო შეიძლება იყოს პასუხისმგებელი არა მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ის აქტიურად
არღვევს სიცოცხლის უფლებას, არამედ მაშინაც, როდესაც ის არ ასრულებს ცალკეული
პირების სიცოცხლის დაცვის ვალდებულებას.
ბ. მტკიცების ტვირთი
სასამართლომ აღიარა, რომ, თუ მოვლენები, რომლებსაც საჩივარი ეხება, „მთლიანად ან
დიდწილად ექვემდებარება ხელისუფლების ექსკლუზიურ ცოდნას, როგორც იმ პირების
შემთხვევაში, რომლებსაც ისინი აკონტროლებენ პატიმრობაში ყოფნისას, წარმოიქმნება
ძლიერი ვარაუდები/პრეზუმფციები ამ დაკავების დროს მომხდარ დაზიანებებთან და
სიკვდილთან დაკავშირებით.“
მაშინ სახელმწიფოს შეუძლია გაექცეს პასუხისმგებლობას მე-2 მუხლით მხოლოდ იმ
შემთხვევაში, თუ ხელისუფლება უზრუნველყოფს სიტუაციის დამაკმაყოფილებელ და
დამაჯერებელ ახსნას. ასეთი ახსნა-განმარტების არარსებობის შემთხვევაში, სასამართლომ
შეიძლება გამოიტანოს დასკვნა, რომელიც შესაძლოა არასახარბიელო იყოს მოპასუხე
სახელმწიფოსთვის.
მოკლედ, მტკიცების ტვირთი სახელმწიფოზეა.
გ. მიზეზობრივი/მიზეზობრივობა
მე-2 მუხლის საჩივრის დასაშვებობის კიდევ ერთი მოთხოვნა არის ის, რომ უნდა არსებობდეს
მიზეზობრივი კავშირი სახელმწიფოს ქმედებებს ან უმოქმედობასა და პირის სიკვდილს (ან მის
უშუალო საფრთხეს) შორის.
დ. ექსტრატერიტორიული განაცხადი
სახელმწიფოს პასუხისმგებლობა, დაიცვას ინდივიდების სიცოცხლე, ასევე შეიძლება ეხებოდეს
სიტუაციებს, როდესაც სამხედრო ან დაპატიმრების ოპერაციები განხორციელდა სახელმწიფოს
საკუთარი ტერიტორიის გარეთ.
ასეთ შემთხვევებში როგორც კი დგინდება 1-ელი მუხლით სახელმწიფოს პასუხისმგებლობა,

მას ეკისრება ყველა დადებითი ვალდებულება, რომელიც გამომდინარეობს მე-2 მუხლიდან.
3.გათავისუფლებები
ECHR-ის მე-2 (1) და (2) მუხლი შეიცავს სიტუაციების ამომწურავ ჩამონათვალს, როდესაც
სახელმწიფოს მიერ გამოწვეული სიკვდილი არ ეწინააღმდეგება კონვენციას.
მუხლი 2(1) ნებას რთავს სიკვდილით დასჯის დაწესებას.

ხოლო მე-2(2) მუხლი ათავისუფლებს სამი სიტუაციის ტიპს, როდესაც ლეტალური ძალის
ლეგიტიმურად გამოყენება შესაძლებელია სახელმწიფო აგენტების მიერ. გარდა ამისა,
ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-15(2) მუხლი - რომელიც უშვებს
განსაკუთრებულ გადახრებს ფუნდამენტური უფლებებიდან საგანგებო სიტუაციებში - ადგენს,
რომ მე-2 მუხლიდან არ უნდა მოხდეს გადახრები, გარდა ომის კანონიერი აქტების შედეგად
დაღუპვის შემთხვევებისა.
სიკვდილით დასჯა
მეზარება ამაზე ბევრი წერა, ჯერ დასაშვები იყო, მერე ნაწილობრივ აკრძალეს და მხოლოდ
საომარი მდგომარეობისას დატოვეს დასაშვებად და საბოლოოდ სრულად აიკრძალა.
ლეგიტიმური (თვით)დაცვა
ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-2(2)(a) მუხლის თანახმად, სიცოცხლის
უფლებაში ჩარევა არ ეწინააღმდეგება კონვენციას, თუ ეს აბსოლუტურად აუცილებელია
„ნებისმიერი პირის დასცავად უკანონო ძალადობისგან“. ეს გამონაკლისი ძირითადად
გამოიყენება იმ შემთხვევებში, როდესაც პოლიციელებმა ან ჯარისკაცებმა ძალადობა
გამოიყენეს თავდაცვის მიზნით ან გამვლელების (bystanders) დასაცავად.
შეიქმნა ერთგვარი ტესტი მსგავსი სიტუაციების მოსაწესრიგებლად: 1. ძალადობის

(პოტენციურად ლეტალური) დაუსაბუთებელი გამოყენება მაქსიმალურად უნდა იქნას
აცილებული სახელმწიფო აგენტების, როგორებიც არიან პოლიციელები და სამხედრო
პერსონალი, ფრთხილად მომზადებით და შესაბამისი სამართლებრივი და
ადმინისტრაციული ჩარჩოს შექმნით, რომელიც განსაზღვრავს იმ გარემოებებს,
რომლებშიც მოხელეებს შეუძლიათ გამოიყენონ ძალა და ცეცხლსასროლი იარაღი.
2. მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტი აცხადებს, რომ ძალადობა შეიძლება გამოყენებულ იქნას
მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ეს მკაცრად აუცილებელია საქმის გარემოებებში.
გამოყენებული ძალა მკაცრად პროპორციული უნდა იყოს 2 მუხლის მე-2 (ა), (ბ) და (გ)
ქვეპუნქტებში მოცემული მიზნების მისაღწევად.
სასამართლომ დააწესა მაღალი სტანდარტები პოლიციელებისთვის. ისინი კარგად უნდა იყვნენ

მომზადებულები, უნდა იყვნენ ჩუმად და ადვილად არ უნდა დაეწყოთ პანიკას. სასამართლო
დაუშვებლად მიიჩნევს, თუ ცეცხლსასროლი იარაღის პირდაპირი და სასიკვდილო გამოყენება
მოხდა, მიუხედავად იმისა, რომ იყო გაფრთხილების გაცემის შესაძლებლობა ან არალეტალური
გასროლის შესაძლებლობა.
სასამართლომ ხაზგასმით აღნიშნა, რომ სახელმწიფოს მიერ ლეტალური ძალის გამოყენებას

უნდა მოჰყვეს ეფექტური გამოძიება.
კანონიერი დაკავება და გაქცევის პრევენცია

ზოგიერთი ეჭვმიტანილი დაპატიმრებას გაურბის ფიზიკური ძალადობით, გაქცევით ან
პოლიციელებისთვის ცეცხლსასროლი იარაღით მუქარით. ECHR-ის მე-2 მუხლის მე-2 (2)ბ)
შეუძლია დაუშვას (ლეტალური) ძალადობის გამოყენება, რათა შესაძლებელი გახდეს
დაპატიმრება ასეთ შემთხვევებში, მაგრამ მხოლოდ მაშინ, თუ ასეთი ძალადობა აბსოლუტურად
აუცილებელია.
სასამართლომ დაადგინა, რომ დაკავების პოტენციურად სასიკვდილო მეთოდებს შეიძლება

დაეყრდნოთ მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ პირის წინააღმდეგობა ან გაქცევა იწვევს
გამოუსწორებელი ზიანის განსაკუთრებულ რისკს.
როდესაც დასაპატიმრებელი პირი არ ატარებს იარაღს, გაქცევა იყო არაძალადობრივი და არ
არსებობს აშკარა საფრთხე პოლიციელების ან გვერდით მყოფთა სიცოცხლისა და
სხეულისთვის, მიუღებელია პოტენციურად მომაკვდინებელი ძალადობის გამოყენება. ეს ასეა
მაშინაც კი, თუ ასეთი ძალის გამოუყენებლობამ შეიძლება გამოიწვიოს პირის დაკავების
შესაძლებლობის დაკარგვა.
ქმედეა ბუნტის ან აჯანყების ჩახშობის მიზნით

ძალადობის გამოყენება შეიძლება გამართლებული იყოს, თუ ეს აბსოლუტურად აუცილებელია
ბუნტის ან აჯანყების ჩასახშობად. ამ დებულების გამოყენებისას დიდი მნიშვნელობა აქვს
პროპორციულობისა და სუბსიდიარობის მოთხოვნებს.
4.პოზიტიური ვალდებულებები
სიცოცხლის უფლების მაქსიმალურად დასაცავად, სასამართლომ აღიარა სახელმწიფოს
მრავალი პოზიტიური ვალდებულება.
სიცოცხლის უფლების დარღვევის თავიდან აცილების მთელი რიგი ვალდებულებების გარდა,
ეს მოიცავს პროცედურულ ვალდებულებებს საეჭვო სიკვდილის გამოძიებისა და ეფექტური
საშუალების უზრუნველყოფას.
პოლიციელებმა ან სამხედრო მოსამსახურეებმა უნდა მიიღონ მკაფიო და ზუსტი მითითებები

ცეცხლსასროლი იარაღის გამოყენების ხერხისა და გარემოებების შესახებ, ხოლო
სახელმწიფოებმა უნდა უზრუნველყონ ეფექტური ტრენინგი პოლიციის ძალებისთვის ადამიანის
უფლებებისა და პოლიციის საერთაშორისო სტანდარტების დაცვის მიზნით.
სახელმწიფოს აქვს განსაკუთრებული პასუხისმგებლობა დაიცვას იმ პირთა სიცოცხლე,

რომლებზეც ის ახორციელებს გარკვეულ კონტროლს ან რომლებიც აღმოჩნდებიან დაუცველ
მდგომარეობაში, როგორებიც არიან პატიმრები ან სამხედრო წვევამდელები.
სახელმწიფოს პასუხისმგებლობა, დაიცვას მოწყვლადი პოზიციებზე მყოფი პირების სიცოცხლე,

მოიცავს ვალდებულებას, უზრუნველყოს პატიმართა საკმარისი სამედიცინო დახმარება.
თუმცა, ეს ვალდებულება არ მიდის იქამდე, რომ სახელმწიფოსგან მოითხოვონ
გათავისუფლება ავადმყოფი პატიმრების ან იძულებით გამოკვება, თუ ისინი შიმშილობენ.
სასამართლომ დაადგინა, რომ სახიფათო საქმიანობების კონკრეტულ კონტექსტში

(როგორიცაა ნაგვის შენახვა), განსაკუთრებული ზომები უნდა იქნას მიღებული
ლიცენზირების, მოწყობის, ექსპლუატაციის, უსაფრთხოებისა და საქმიანობის
ზედამხედველობისთვის.
სახელმწიფოებს ასევე აქვთ განსაკუთრებული ვალდებულებები, უზრუნველყონ
უსაფრთხოების ზომების დაცვა, მაგ. შემოწმებების სათანადოდ ჩატარებით.
შემდგომში ყველა ჩართული პირი უნდა იყოს იძულებული, მიიღონ პრაქტიკული ზომები იმ
მოქალაქეების ეფექტური დაცვის უზრუნველსაყოფად, რომელთა სიცოცხლესაც საფრთხე
ემუქრება.
ამ პრევენციულ ღონისძიებებს შორის განსაკუთრებული აქცენტი უნდა გაკეთდეს
საზოგადოების ინფორმირების უფლებაზე.
სახელმწიფოს ასეთი რისკის თავიდან აცილების პოზიტიური ვალდებულებები წარმოიქმნება

მხოლოდ მაშინ, როდესაც სახელმწიფოს გონივრულად შეეძლო სცოდნოდა ცალკეული
ადამიანის სიცოცხლისთვის საფრთხის შესახებ.
არ შეიძლება ველოდოთ სახელმწიფოსგან, რომ მან თავიდან აიცილოს ყველა შესაძლო ზიანი.
სასამართლომ დაადგინა, რომ უნდა არსებობდეს რეგულირების ადეკვატური სისტემა,

რომელიც უზრუნველყოფს, მაგალითად, რომ სამედიცინო პერსონალი აკმაყოფილებდეს
პროფესიული ხარისხის სტანდარტებს, რომ გაცემულია ინფორმირებული თანხმობა
სამედიცინო მკურნალობაზე და რომ მედიკამენტები ფრთხილად მიიღება.
სახელმწიფოს აქვს მოვალეობა უზრუნველყოს მედიკამენტების უსასყიდლოდ შეთავაზება

გაჭირვებულ ინდივიდისთვის, თუ მას აქვს უფლება მიიღოს ეს წამალი ეროვნული
კანონმდებლობის შესაბამისად.
უფრო მეტიც, როდესაც აშკარაა, რომ სამედიცინო უკმარისობის თავიდან აცილებამ ან
სამედიცინო დახმარების ნაკლებობამ გამოიწვია პიროვნების სიკვდილი, როდესაც არსებობს
არასწორი მენეჯმენტის ან კოორდინაციის არარსებობის სტრუქტურული საკითხები, ან
გადაუდებელი სამედიცინო დახმარება არ განხორციელებულა წმინდა
ფინანსური მიზეზების გამო. , სახელმწიფო არ ასრულებს კონვენციის მე-2 მუხლით ნაკისრ

ვალდებულებებს.
სახელმწიფო შეიძლება იყოს პასუხისმგებელი მოწყვლადი ჯგუფების წევრების სიცოცხლის

დაცვაზე, როგორიცაა ბავშვები და მოზარდები ბავშვთა სახლებში, რაც შეიძლება მოიცავდეს
მათთვის საკმარისი კვებით, ტანსაცმლითა და საწვავით უზრუნველყოფას.
სასამართლომ დიდი ხანია აღიარა, რომ შეუთავსებელი იქნება კონვენციის ფუძემდებლურ

ღირებულებებთან, თუ სახელმწიფო შეგნებულად გადასცემს ინდივიდს სხვა სახელმწიფოს, თუ
არსებობდა არსებითი საფუძველი იმის დასაჯერებლად, რომ მას წამების საფრთხე ემუქრება.
საპროცესო პოზიტიური ვალდებულებები

სასამართლომ სახელმწიფოს დააკისრა მოვალეობა ეფექტიანად გამოიძიოს გარდაცვალების
შემთხვევები და უზრუნველყოს შესაბამისი პროცედურები პასუხისმგებელი პირების
გასამართლებისთვის. ეს პროცედურული დადებითი ვალდებულებები იმდენად მნიშვნელოვანი
გახდა, რომ სასამართლომ დაადგინა, რომ ისინი წარმოადგენენ ავტონომიურ, განცალკევებულ
ვალდებულებებს.
კონვენციის მე-2 მუხლით აღიარებული პროცედურული ვალდებულებები გულისხმობს, რომ

უნდა არსებობდეს რაიმე სახის ეფექტური ოფიციალური გამოძიება.
სასამართლომ უფრო დეტალურად განიხილა და დააკონკრეტა ეფექტური გამოძიების ზოგადი

მოთხოვნები:
1. უპირველეს ყოვლისა ხელისუფლებამ საკუთარი ინიციატივით უნდა დაიწყოს გამოძიება,
როგორც კი საქმის შესახებ შეიტყობენ. მათ არ შეუძლიათ საქმე ახლო ნათესავების/მათ
შემდგომ მომსვლელების (next-of-kin) განსახილველად დატოვონ და არც ოფიციალური
საჩივრის შეტანა, არც გამოძიების ან საგამოძიებო პროცედურების მოთხოვნილება
შეუძლიათ.
2. გამოძიებაზე პასუხისმგებელი და განმახორციელებელი პირები უნდა იყვნენ იერარქიულად,
ინსტიტუციურად და პრაქტიკულად დამოუკიდებელნი მოვლენებში მონაწილე პირებისგან.
3. გამოძიება უნდა იყოს ეფექტური, რაც იმას ნიშნავს, რომ მას უნდა შეეძლოს იმის დადგენა,
იყო თუ არა გამოყენებული ძალა გამართლებული გარემოებებში და უნდა უნდა მოხერხედ
პასუხისმგებელი პირების იდენტიფიცირება, დევნა, და შემდგომ დასჯა.
როდესაც ოფიციალური გამოძიების შედეგად გამოვლინდა გარდაცვალებაზე პასუხისმგებელი

პირები, ამ საკითხთან დაკავშირებული საბოლოო პოზიტიური მოვალეობაა სახელმწიფომ
უზრუნველყოს პროცედურული ინსტრუმენტები მათზე სისხლისსამართლებრივი დევნისა და
პასუხისგებაში მიცემის მიზნით.
ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მიერ გამოტანილი განჩინებები

საქართველოს წინააღმდეგ (გვ.9-39)
შავაძე v. საქართველო
ფაქტები: 2008 წლის აგვისტოში, ომის შემდეგ მომჩივანის მეუღლე ბათუმში დააკავეს.
თვითმხილველებმა თქვეს, რომ ის სამართლადამცველებმა სასტიკად სცემეს და „ქვეყნის
მოღალატე“ უწოდეს, მერე კი ფურგონით წაიყვანეს.
ოფიციალური ვერსიის თანახმად - რ.შ. დააკავეს ნარკ. დანაშაულის გამო, ბათუმიდან
თბილისსში გადაყვანისას მან გაქცევა სცადა და ამის აღსაკვეთად გამოიყენეს ოფიცრებმა
ლეტალური ძალა. (რ.შ. სასიკვდილოდ დაშავდა)
განმცხადებელი ევროპული სასამართლოს წინაშე დავობდა, რომ სამართალდამცველებმა მისი

მეუღლე აწამეს, რის შედეგადაც გარდაიცვალა; ამ ფაქტის ეფექტიანი გამოძიება არ
ჩატარებულა და ევროპული სასამართლოს მიერ საქმის განხილვისას გამოძიება კვლავ
მიმდინარეობდა ეროვნულ დონეზე.
სასამართლომ არ მიიღო სახელმწიფოს მიერ მოყვანილი არგუმენტები ლეტალური ძალის

გამოყენების გამართლებად. მათ მხედველობაში მიიღეს თვითმხილველთა ჩვენებები და სხვა
სამხილები. დაკვირვებით, არ მიიჩნიეს რ.შ.-ს სიკვდილი დაკავებისას მისი გაქცევის
აღსაკვეთად აუცილებელი ძალის გამოყენების შედეგი.
შესაბამისად, ევროპული სასამართლო ადგენს სახელმწიფოს პასუხისმგებლობას
განმცხადებლის მეუღლის გარდაცვალების ფაქტზე.
კვირა 8
ანდრაშ შაიო - კონსტიტუციონალიზმი და სეკულარიზმი
კონსტიტუციონალიზმი მხოლოდ მაშინ არსებობს, როდესაც პოლიტიკური ძალები
საზოგადოებისთვის მნიშვნელოვან გადაწყვეტილებებს საკუთარ ტრანსცენდენტულ
მოსაზრებებზე არ აფუძნებებნ.
სეკულარიზმი, როგორც ინსტიტუციური წყობილება, იცავს საღ აზრზე დაფუძნებულ

სახელმწიფოს სოციალური „უწესრიგობისგან“, რომელიც რელიგიური დოქტრინების დიქტატსა
და მგზნებაზე ვნებებზეა დამყარებული.
სეკურალიზმი მოითხოვს, რომ სამართლებრივი გადაწყვეტილებები სეკულარულ

საზოგადოებრივ, ანუ ყველასთვის ხელმისაწვდომ მოსაზრებას უნდა ეფუძნებოდეს, მათი
რელიგიური შეხედულებების მიუხედავად.
სახალხო სუვერენიტეტი - საზოგადოების ყველა წევრს აქვს საღად აზროვნების უნარი,

რომელიც მათ საშუალებას აძლევს, მონაწილეობა მიიღონ პოლიტიკური გადაწყვეტილებების
მიღების პროცესში.
სუვერენიტეტი ადამიანებისა, რომლებიც საღად აზროვნების უნარს იყენებენ,

კონსტიტუციონალიზმის არსს წარმოადგენს და იგი თავის მხრივ უშვებს სეკულარიზმს.
თითქოსდა სეკულარული სახელმწიფო სისტემა უპირატესობას ანიჭებს იმ რელიგიებს,

რომელთაც ისტორიულად აღიარებული, პრივილეგირებული ადგილი უკავიათ კონსტიტუციურ
სისტემაში.
სეკულარიზმის კონსტიტუციური მიდგომები:

1. ძლიერი სეკულარიზმის თეორია - უფრო მკაცრად უდგება სეკულარიზმს. 2.
კონსტიტუციური სეკულარიზმის პრეცედენტული თეორია - საქმეთა გადასაწყვეტად
შეიძლება იქნეს გამოყენებული. შეიძლება უბრალოდ ჩამოვაყალიბოთ ამგვარი თეორიის
შესაძლებლობა და ვეძებოთ სეკულარიზმის განმსაზღვრელი ელემენტები, რომლებიც
შეძლებენ წინ აღუდგენ მძლავრი რელიგიების გავლენას.
სეკულარული სახელმწიფო არ არის ცარიელი, რამდენადაც ის გულისხმობს აზროვნებისა და

თანასწორობის თავისუფლების პარალელურ არჩევანს და ასევე უნივერსალობას, რომელიც
შესაძლებლობას იძლევა, ყველა ადამიანი ნებისმიერი სახის პრივილეგირების გარეშე მიიღოს.
სეკულარიზმი არის შესაძლებლობა, რომელი განსაკუთრებით კეთილგანწყობილია

კონსტიტუციონალიზმის გარკვეული ფუძემდებური ფასეულობების მიმართ.
სეკულარიზმი სიღრმისეულად ყოველთვის გულისხმობს პოლიტიკაში ყოველივე რელიგიურის

აშკარად უარყოფას.
კონსტიტუციონალიზებული სეკულარიზმი - სეკულარიზმის ტექსტის ფორმით გაცხადება.

გამიზნულია რელიგიის საზოგადოებრივი ცხოვრებიდან რადიკალურად აღმოსაფხვრელად და
კონკრეტული პოლიტიკური წყობილების დასამკვიდრებლად. (მაგ. საფრანგეთი და თურქეთი)
სხვა სისტემებში, კონსტიტუციის ტექსტი მხოლოდ ეკლესიისა და სახელმწიფოს

ერთამენთისგან განცალკევებას უსვამს ხაზს. დანარჩენ შემთხვევებში ეს საკითხი
გადაუწყვეტელია.
სეკულარიზმი განცალკევების თვალსაზრისით გულისხმობს, რომ არასეკულარულმა ძალებმა

არ უნდა განახორციელონ სეკულარული ძალა, თვით სუვერენიტეტის სახელითაც კი.
და პირიქით, სეკულარულმა ძალებმა არ უნდა განახორციელონ საეკლესიო ძალაუფლება.
ეკლესია “უფრო კერძოა“ ვიდრე სხვა კერძო ერთეულები. მათ სხვა კერძო ერთეულებთან
შედარებით ან პრივილეგიები აქვთ მინიჭებული (რაც ყოველთვის რელიგიის თავისუფლების
აუცილებლო- ბით არ არის გამართლებული), ან განსაკუთრებული სტატუსი აქვთ. ეს
ყველაფერი კი განცალკევებისაგან გადახვევად და დარღვევად შეიძლება ჩაითვალოს.
განცალკევების დონის მიუხედავად, სახელმწიფოსა და ეკლესიას შორის გარკვეული

პრაქტიკული ურთიერთობა მაინც იარსებებს. ამიტომ არის საჭირო ნეიტრალიტეტის
პრინციპი.
ნეიტრალური სახელმწიფო უბრალოდ უარს ამბობს (ან პრეტენზია აქვს, რომ უარი თქვას)
კარგი ცხოვრების შესახებ არსებული კონკურენტული ცნებებიდან რომელიმე პოზიცია
დაიჭიროს.
ნეიტრალიტეტის ცნება ეკლესიას და მის წევრებს საშუალებას აძლევს, მნიშვნელოვანი როლი

ითამაშონ საზოგადოებრივ სივრცეში, სადაც საზოგადოებრივი დებატები მიმდინარეობს,
მაშინ, როდესაც სახელმწიფო ნეიტრალური შუამავლის როლს ასრულებს სხვადასხვა
სარწმუნოებათა ურთიერთობებში და ამ სარწმუნოებათა და სამოქალაქო საზოგადოებას
შორის ურთიერთობაში.
სეკულარულ კონსტიტუციურ კონკტექტსში საზოგადოებრივი ძალის ნეიტრალიტეტის სულ

მცირე შემდეგი პირობები მაინც უნდა მოქმედებდეს:
1. სახელმწიფო ადგენს საზოგადოებრივი სფეროს საზღვრებს, მაშინ, როცა 2. რელიგიური
საქმიანობების გარკვეული სფეროები, მას შემდეგ, რაც გასცილდებიან საზოგადოებრივ
სფეროს, მკაცრად იქნებიან დაცულნი სახელმწიფო და სხვა არასამთავრობო ჩარევებისაგან. ეს
ყველაფერი კი რელიგიის თავისუფლების დაცვას ემსახურება.
რაც უფრო ფართოა სახელმწიფო კეთილდღეობა, მით უფრო რთულია, რომ კერძოს არ მიეცეს
საზოგადოებრივის კვალიფიკაცია. ნეიტრალიტეტის მოთხოვნის სფერო უფრო გაფართოვდა
და უფრო მეტი სარწმუნოებასთან დაკავშირებული საქმიანობა მოექცევა სახელმწიფოს
კონტროლის ქვეშ და დაექვემდებარება საზოგადოებრივ სფეროს.
რელიგიური ორგანიზაციების მიერ უზრუნველყოფილი სოციალური კეთილდღეობის

მომსახურება ყველა მოქალაქისთვის თანაბრად უნდა იყოს ხელმისაწვდომი.
დენომინაცია2, რომელიც საჯარო სკოლას გარკვეული მომსახურებით უზრუნველყოფს,

მუდმივად უნდა ამტკიცებდეს, რომ ამგვარად შენარჩუნებული მრავალფეროვნება
ექსკლუზიური არ არის, რომ დენომინაციის მიერ მხარდაჭერილი საჯარო სკოლა ისეთ
სასწავლო პროგრამას იყენებს, რომელიც მისაღები იქნება რელიგიასთან კავშირის არმქონე
მოსაწავლეებისთვისაც.
რელიგიის თავისუფლად განხორციელებაზე ზრუნვის გარდა, დამატებითი ლეგიტიმური

სახელმწიფო-სამართლებრივი მოსაზრებები, რომელთც “საზოგადოებრივი წესრიგის“ და
“ტრადიციების“ სახელით მოიხსენიებენ, ასევე საკონსტიტუციო სეკულარიზმის განუყოფელ
შემადგენელ ნაწილს წარმოადგენენ.
ტრადიციები განსაკუთრებით მძლავრია რელიგიის რეგულირების საკითხში. 2 რელიგიური
ორგანიზაციის მესამე ფორმა, წარმოადგენს შუამავალ რგოლს ეკლესიასა და სექტას შორის.
სეკულარიზმი თავისი არსით ნეგატიურია, რადგან ის თავის მიზნად რელიგიის კონკრეტული

მისწრაფებების წინააღმდეგ ბრძოლას ისახავს.
სახალხო სუვერენიტეტი იმას ნიშნავს, რომ სახელმწიფოში მთელი ძალაუფლება ხალხისგან

მოდის და ამიტომ არ შეიძლება ძალაუფლება საკრალურისგან იქნეს წარმოშობილი. აქედან
გამომდინარე, ხალხის გარდა არცერთ სხვა ერთეულს არ შეუძლია ჰქონდეს ძირითადი
ძალაუფლება, მათ შორის კანონის შექმნის ძალაუფლება.
„რელიგიის ოფიციალურად მხარდაჭერა შეიძლება ნიშნავდეს ისეთი ქცევის მხარდაჭერას,

რომელიც ძირს უთხრის ძირითად ლიბერალურ პრინციპებს, როგორებიცაა კრიტიკული
აზროვნება, რელიგიური და იდეოლოგიური პლურალიზმი და სეკულარული აზროვნება.“
სეკულარიზმის „პატრულირების“ მიდგომა „კულტურული“ მიდგომების ფარულ

დისკრიმინაციას გამორიცხავს და ამავე დროს თავს არიდებს პლურალიზმზე და რელიგიურ
რიტუალების უსაზღვრო განხორციელებაზე დაფუძნებული რელიგიების აკომოდაციის
(რელიგიებისთვის ყველა პირობის შექმნის) აგრესიულ მიმდინარეობას.
კონსტიტუციონალიზმი რელიგიებს და რელიგიურ პრაქტიკას შეუვალ თავშესაფარს არ

სთავაზობს. სეკულარიზმის ლიბერალური კონცეფცია რელიგიების არსებობას უშვებს, თუმცა
იმ პირობებით, რომლებიც მიუკერძოებელი სახელმწიფოს მიერ არის დადგენილი.
არასწორად ინტერპრეტირებული პლურალიზმი ერთ-ერთი ის ტროას ცხენი შეიძლება გახდეს,

რომელიც რელიგიურ საფუძვლებს დემოკრატიულ გამართლებას მოუძებნის.
“პლურალიზმი, ტოლერანტობა და ლიბერალობა “ დემოკრატიული საზოგადოების

მახასიათებლებია. მიუხედავად იმისა, რომ ხანდახან საჭიროა ინდივიდუალური ინტერესების
ჯგუფის ინტერესებისადმი დაქვემდებარება, დემოკრატია უბრალოდ იმას არ ნიშნავს, რომ
უმრავლესობის შეხედულებები ყოველთვის უნდა იმარჯვებდნენ. უნდა იქნეს მიღწეული
ბალანსი, რომელიც უზრუნველყოფს უმცირესობების წარმომადგენელი ადამიანების მიმართ
სამართლიან და სწორ მოპყრობას და რომელიც გამორიცხავს დომინანტური პოზიციის მიერ
საკუთარი მდგომარეობის ბოროტად გამოყენებას
პლურალიზმის სპეციფიკური ვერსიაა ლოკალიზმი (იოდერის საქმის მიხედვით არის
მოდელირებული). ლოკალიზმის მიხედვით ტოლერანტულმა საზოგაოდებამ ადგილობრივ თემს
საკუთარი რელიგიური წესების მიხედვით ცხოვრების საშუალება უნდა მისცეს, განსაკუთრებით
იმ შემთხვევაში, თუ ამ ლოკალური თემის რელიგიური პრაქტიკის საზოგადოების დანარჩენ
ნაწილში გავრცელების შესაძლებლობა არ არსებობს. ამ შემთხვევაში სარგებლობას ინდივიდი
არ იღებს, პირიქით ჯგუფში შემავალი ინდივიდი დაუცველიც კი შეიძლება დარჩეს.
საზოგადოებრივი საღი აზრის მოთხოვნა დაკმაყოფილებულად ითვლება მაშინ, როდესაც

კანონმდებლის არგუმენტები წარმოდგენილი და მიღებულია მეტ-ნაკლებად ყველასთვის
მისაღებ საფუძველზე.
გარკვეული მოსაზრებები, რომლებიც ერთი შეხედვით საზოგადოებრივი საღი აზრის

მოთხოვნებს აკმაყოფილებენ, შეიძლება იყოს პრობლემატური, რადგან ისინი ფარისევლური
მოსაზრებებია. (მაგ. აბორტის აკრძალვის გამართლება ქალის ჯანმრთელობის დაცვით)
სეკულარულ კონსტიტუციონალიზმში რელიგია, საზოგადოებრივ ცხოვრებაში და

კონკრეტულად პოლიტიკურ-იურიდიული გადაწყვეტილებების მიღების პროცესში არ
მონაწილოებს.
ანდა შაიო - Freedom of religion

რელიგიისა და სინდისის თავისუფლების, როგორც ინდივიდუალური უფლების ფორმულირება
ნაწილობრივ გამომდინარეობს რელიგიური არჩევანის ინდივიდუალურ სინდისში
მოთავსებიდან, ნაწილობრივ კი იქიდან, რომ ძლიერი, პრივილეგირებული პრეტენზიები
სახელმწიფოს მიმართ ყველაზე წარმატებულად არის ჩამოყალიბებული უფლებათა ენაზე.
რელიგიური დევნის წინააღმდეგ ყველაზე ადრეული კანონები ეხებოდა თემების რწმენის

(მღვდლების) არჩევის თავისუფლებას, ხოლო სუვერენულ მმართველს ეკრძალებოდა
საკუთარი აღმსარებლობის სხვებზე დაკისრება/დაძალება.
მეჩვიდმეტე საუკუნის ბოლოს გაჩნდა ტოლერანტობის მოთხოვნა, რომელიც ნაწილობრივ

ფილოსოფიურ მოსაზრებებზე იყო დაფუძნებული. ჯონ ლოკმა განსაკუთრებით ხაზგასმით
აღნიშნა, რომ სახელმწიფოს არ ეკუთვნის/ევალება რელიგიის აღსრულება: სამოქალაქო
ხელისუფლების მოვალეობა, იზრუნოს „სამოქალაქო ინტერესებზე“ არ მოიცავს და არ
შეიძლება მოიცავდეს „სულზე ზრუნვას“.
ამერიკული რევოლუციიდან დაწყებული, ინდივიდუალური სინდისის პატივისცემა, პირადი

მორალური გაგებით, სულ უფრო და უფრო გახდა რელიგიის თავისუფლების წყარო.
საფრანგეთის რევოლუციის დროს მორწმუნეთა და სარწმუნოების სრული გათანაბრება

უზრუნველყოფილი იყო მონარქიის მიერ ავტორიტეტის დაკარგვის ხარჯზე და ეს იყო უფრო
მოქალაქეთა თანასწორობის საკითხი, ვიდრე რელიგიის თავისუფლების.
ლიბერალური კონსტიტუციონალიზმის მიღმა, რელიგიის თავისუფლება რჩებოდა ჯგუფური

დაცვის საკითხად ჯგუფური უფლებების სახით და არა ინდივიდუალურ უფლებად.
უმცირესობათა საერთაშორისო დაცვა კვლავ დომინირებდა ერთა ლიგის სისტემაში და

სხვადასხვა სამშვიდობო ხელშეკრულება რელიგიის თავისუფლებას განიხილავდა, როგორც
უმცირესობათა უფლებების დაცვის საკითხს, რაც გულისხმობდა თავისუფალ
განხორციელების, როგორც კოლექტიური უფლების გაგებას.
რელიგიის თავისუფლების რელიგიური საფუძველი/განმარტება გვთავაზობს რელიგიის

თავისუფლების საყოველთაო უფლების საკამათო დასაბუთებას. სადაც რელიგია არის გზა
ჭეშმარიტებისა და ხსნისკენ, ის ბრძანებს, რომ მისი წესები მკაცრად უნდა დაიცვან.
შემწყნარებლობის რელიგიური საფუძველი არ იყო რწმენის თანასწორობა, არამედ ის, რომ

იძულებით ვერ მიიღწევა ხსნა. ჰობსმა და ლოკმა ეს იდეა პირველ რიგში სეკულარულ
არგუმენტად აქციეს, რითაც რელიგიურ საფუძველს ჩამოაშორეს.
ლოკთან დაკავშირებული ტოლერანტობა (როგორც თავისუფლების წყარო რელიგიური

პრაქტიკა და თუნდაც სამოქალაქო თანასწორობა) სამოქალაქო ხელისუფლების ფუნქციებზე:
იმის გათვალისწინებით, რომ მაგისტრატი ზრუნავს სიცოცხლეზე, თავისუფლებაზე,
ჯანმრთელობაზე და საკუთრებაზე და ის მხოლოდ იმ ინტერესების შესანარჩუნებლადაა, სადაც
იძულება შეიძლება გამოიყენოს, აქედან გამომდინარეობს, რომ მთავრობას არ აქვს მანდატი
გამოიყენოს იძულება გადარჩენის/ხსნის ხელშეწყობის მიზნით. ლოკმა აღიარა, რომ ბევრი
„სხვა“ რელიგია საკამათოა; ტოლერანტობა არის (საჯარო) დამოკიდებულება შეცდომისადმი.
გამართული პოზიცია ტოლერანტობის შესახებ უნდა შეესაბამებოდეს იმ პოზიციას, რომელიც

აღიარებს ყველა რწმენას და მორწმუნეს, როგორც თანასწორს (თუმცა არ არის აუცილებელი
მათი რწმენით „მართალი/სწორი“ მიაჩნდეთ). ამგვარად შემწყნარებლობა არ შეიძლება იყოს
უფლებების წყარო, მაგრამ ეს არის გონივრული ნებაყოფლობითობა სოციალურად უწყინარი
შეცდომის მიმართ.
უმრავლესობას არ აქვს უფლება დაადგინოს კანონმდებლობა რელიგიის საკითხებზე, ხოლო

მეორეს მხრივ, რელიგიის დაცვის თავისუფლება, რომელიც ღვთიური წარმოშობისაა, უნდა
იყოს ყველას თანაბარი უფლება, რადგან სხვებს შეიძლება განსხვავებული შეხედულება
ჰქონდეთ რელიგიურ საკითხებზე. როგორც თანასწორებს, მათ არ შეუძლიათ აიძულონ მხარი
დაუჭირონ კონკრეტულ შეხედულებას.
ინდივიდი თავისი არჩევანით არის საზოგადოებისა და სახელმწიფოს შემადგენელი. ამიტომ,

საზოგადოებამ და მისმა მთავრობამ პატივი უნდა სცეს პირად ავტონომიას და შემდგომ
ძირითად გადაწყვეტილებებს, მათ შორის რელიგიას.
თუ ინდივიდუალური ავტონომია არის შინაგანი ღირებულება, რომელიც ამართლებს

რელიგიის თავისუფლებას, როგორც უფლებას, მაშინ რელიგიური თავისუფლება მოერგება
ძირითადი უფლებების სტრუქტურას. ეს საშუალებას მისცემს მის თანაარსებობას სხვა
ფუნდამენტურ უფლებებთან და განსაკუთრებით სიტყვის თავისუფლებასთან.
ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო კანონმდებლობასა და კონსტიტუციურ
იურისპრუდენციაში რელიგიის ან რწმენის ინდივიდუალური თავისუფლების დაცვა ვრცელდება
როგორც რელიგიურ, ასევე არარელიგიურ მრწამსებზე, მათ შორის პაციფიზმსა და ათეიზმს.
ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციის მე-18 მუხლი იხსნება განცხადებით, რომ

ყველას აქვს აზრის, სინდისისა და რელიგიის თავისუფლების უფლება.
„რელიგიის თავისუფლების“ სამართლებრივი დეფინიცია მიუთითებს დაცვის ფარგლებზე,

რომელიც იურიდიულ სისტემას სურს/შეუძლია უზრუნველყოს ინდივიდებისა და
ჯგუფებისთვის, რომლებიც აცხადებენ, რომ მათი რელიგიური თავისუფლება შეიზღუდა.
მიუხედავად იმისა, რომ რელიგიური თავისუფლება ინარჩუნებს მნიშვნელოვან კოლექტიურ

(ორგანიზაციულ) განზომილებებს, ისინი - თუმცა ხშირად ავსებენ და აძლიერებენ -
პრაქტიკაში შეიძლება შეეჯახოს უფლების ინდივიდუალურ განზომილებას.
სასამართლომ მიანიჭა კონსტიტუციური დაცვა რელიგიური თავისუფლების ინდივიდუალურ

გამოვლინებებს, რომლებიც აშკარად შორდებოდა იმ რელიგიური გაერთიანების დოქტრინას,
რომელსაც ეკუთვნოდნენ მომჩივანები. ეკლესიებს არ შეუძლიათ განსაზღვრონ, თუ რას
ნიშნავს რელიგიის სათანადო განხორციელება კონსტიტუციური დაცვის მიზნებისთვის.
რელიგიის თავისუფლება, როგორც წესი, განსაზღვრულია კონსტიტუციურ დებულებებში,

როგორც ინდივიდუალური უფლება და არა ეკლესიის წევრების სასულიერო პირების უფლება.
კლასიკური კონსტიტუციები არ შეიცავს დეტალებს კონსტიტუციური დაცვის ფარგლების

შესახებ. მათ შორის ერთ-ერთი ყველაზე მოკლეა, აშშ-ს კონსტიტუციის პირველი შესწორება,
რომელიც უკრძალავს კონგრესს კანონის მიღებას „რელიგიის დაწესებულების პატივისცემის ან
მისი თავისუფალ განხორციელების აკრძალვის შესახებ“. ასეთი მოკლე პუნქტები რელიგიური
თავისუფლების ფარგლების განსაზღვრის ამოცანას მომავალ კანონმდებლობასა და
სასამართლო გადაწყვეტილებებს უტოვებს. თანამედროვე ლიბერალური კონსტიტუციები
ზოგადად მიჰყვება საყოველთაო დეკლარაციის უფრო დეტალურ ფორმულირებას.
რელიგიის თავისუფლება (როგორც სინდისის თავისუფლების ფორმა) მოიცავს თავისუფლებას

რელიგიისგან, რომელიც გულისხმობს უფლებას არ დაექმვემდებარო რაიმე რელიგიას და არ
იცხოვრო მოცემული რელიგიის მცნებების მიხედვით.
ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-9 (2) მუხლი:

რელიგიის ან მრწამსის გამოხატვის თავისუფლება ექვემდებარება მხოლოდ ისეთ შეზღუდვებს,
რომლებიც დადგენილია კანონით და აუცილებელია დემოკრატიულ საზოგადოებაში
საზოგადოებრივი უსაფრთხოების ინტერესებიდან გამომდინარე, საზოგადოებრივი წესრიგის,
ჯანმრთელობის, ზნეობის, უფლებების ან სხვათა თავისუფლებების დასაცავად.
რელიგიის შეცვლის თავისუფლება (განდგომა), ცნობიერების თავისუფლების თანდაყოლილი

ძირითადი ასპექტი, რომელიც პირდაპირ არის ნახსენები საყოველთაო დეკლარაციის მე-18
მუხლში, ისევე როგორც ევროპული კონვენციის მე-9 მუხლში, საეჭვოდ აკლია ICCPR-ს,
შესაძლოა იმიტომ, რომ განდგომილება ჯერ კიდე რჩება ყველაზე მძიმე დანაშაულად
მსოფლიოს ზოგიერთ ნაწილში.
რელიგიის თავისუფლების კლასიკური უფლება გულისხმობდა, რომ არ დაწესებულიყო რაიმე

კონკრეტული აკრძალვა ცალკეულ რელიგიურ პრაქტიკაზე და რაიმე შეზღუდვა არ ყოფილიყო
გამოყენებული კონკრეტული რწმენის მორწმუნეებზე; ანუ რელიგია თავისუფლებად იყო
გაგებული.
დისკრიმინაციამ და თუნდაც დისკრიმინაციის განცდამ შეიძლება აიძულოს სასამართლოები

განაჩენი აღასრულონ კანონმდებლობის ნების საწინააღმდეგოდ.
საფრანგეთის საკონსტიტუციო საბჭომ საჯაროდ სახის დამალვის აკრძალვის კანონის შესახებ

გადაწყვეტილებაში მიიღო პარლამენტის არგუმენტი იმის შესახებ, რომ ქალები, რომლებიც
ატარებენ ბურკას საზოგადოებაში, „იმყოფებიან გარიყულობისა და არასრულფასოვნების
სიტუაციაში, რომელიც აშკარად შეუთავსებელია კონსტიტუციის თავისუფლებისა და
თანასწორობის პრინციპებთან“, და დაამტკიცა კანონი, როგორც ინდივიდუალური უფლებების
პროპორციული შეზღუდვა საზოგადოებრივი წესრიგის სახელით.
„რელიგიური და კულტურული პრაქტიკა დაცულია, რადგან ისინი ცენტრალურია ადამიანის

იდენტობისთვის, ადამიანის ღირსების დაცვაში, რაც თავის მხრივ ცენტრალურია
თანასწორობისთვის.“
ეკლესია-სახელმწიფოს ურთიერთობების პროგრესი საუკეთესოდ არის გაგებული

სეკულარიზაციის თვალსაზრისით, რაც ნიშნავს ეკლესიების მიერ საჯარო ძალაუფლებისა და
საერო რესურსების დაკარგვას.
ისტორიულად და ლოგიკურად, ეკლესია-სახელმწიფოს ურთიერთობების მოდელები მერყეობს

ეკლესიის მიერ სახელმწიფოს სრული კონტროლიდან (თეოკრატია) რელიგიის და,
შესაბამისად, ეკლესიების სრულ აკრძალვამდე (ექსტრემალური/რადიკალური ათეისტური
კომუნიზმი).
სახელმწიფო შეიძლება დომინირებდეს სახელმწიფო ეკლესიაზე, ან დაამყაროს

თანამშრომლობის საჯარო სამართლის ურთიერთობები (კონკორდატები), ან განიხილოს
ეკლესიები კერძო აქტორებად.
ეკლესია-სახელმწიფოს ურთიერთობის მრავალი მოდელი რჩება კონსტიტუციონალიზმთან

თავსებადი, რადგან სეკულარიზებულ სამყაროში ეკლესიებმა დაკარგეს საჯარო ძალაუფლება
და, შესაბამისად, სახელმწიფოსთან კონფლიქტები მცირდება.
ფრანგული ტიპის laïcité და აშშ-ს იდეა არადამტკიცებისა (non-endorsement) და

არაჩახლართვის (non-entanglement) შესახებ ხშირად აღწერილია, როგორც თანამშრომლობის
მოდელის ალტერნატივა. laïcité-ის მოდელში, როგორც ეს გათვალისწინებულია 1905 წლის
საფრანგეთის კანონში ეკლესიისა და სახელმწიფოს გამიჯვნის შესახებ, რელიგიური
ორგანიზაციები მოქმედებენ როგორც კერძო სამართლის მიერ აღიარებული სუბიექტები,
სახელმწიფოს ფინანსური მხარდაჭერისა და საჯარო ფუნქციების გარეშე. სინამდვილეში,
რელიგიური გაერთიანებების შენობები შეიძლება იყოს სახელმწიფოს მიერ დაფინანსებული და
სახელმწიფო ფინანსურ დახმარებას უწევს დენომინაციურ (კერძო) სკოლებს.
თურქეთის საკონსტიტუციო სასამართლო გვთავაზობს სეპარაციონიზმის საჯარო ცხოვრების

გამართლებას: „სეკულარულ სახელმწიფოში რელიგიური გრძნობები უბრალოდ არ შეიძლება
იყოს დაკავშირებული პოლიტიკასთან, საზოგადოებრივ საქმეებთან და საკანონმდებლო
დებულებებთან. ეს არ არის ის საკითხები, რომლებსაც რელიგიური მოთხოვნები და აზრი
ეხება”.
სხვა დემოკრატიული ქვეყნები უფრო ნებაყოფლობით აფასებენ რელიგიის არსებობას საჯარო

სფეროში, მაგრამ აქაც სადავოა, რამდენად მისაღებია რელიგიური საფუძველი
კანონმდებლობაში. ამტკიცებენ, რომ სათანადო გამიჯვნის გარეშე სახელმწიფო გადააქცევს
ეკლესიას და მის პრინციპებს საკუთარი მიზნებისთვის, ის არ სცემს პატივს აზრების
თავისუფლებას და სახელმწიფო ძალაუფლება გახდება ფრაქციული და გამყოფი.
ავტონომიის გერმანული სამართლებრივი კონცეფცია გულისხმობს, რომ ეკლესიების

გადასაწყვეტია მათი რელიგიური მისიის ფარგლები და ის გულისხმობს მარეგულირებელ
ავტონომიას რელიგიურ ორგანიზაციებში.
როდესაც სახელმწიფო ზედამხედველობს სამართლებრივ ურთიერთობებს რელიგიურ

ორგანიზაციებში, ეს არ შეიძლება ჩაითვალოს ეკლესიის ავტონომიის საწინააღმდეგოდ,
რამდენადაც ეს საკითხები ეხება საზოგადოებრივ წესრიგს. მაშინაც კი, როდესაც საეკლესიო
ავტონომიას პატივს სცემენ, სახელმწიფომ შეიძლება მოითხოვოს უფლება, განსაზღვროს
რელიგიური ორგანიზაციების იურიდიული სტატუსი, ზოგჯერ რაოდენობრივი და
ხარისხობრივი ზღურბლების დაწესებით, რომელიც, შეიძლება არ იყოს ისეთი გადაჭარბებული,
რომ რელიგიური ორგანიზაციების რეფისტრაცია შეუსრულებელი ან შეუძლებელი გახადოს.
რელიგიურად დაყოფილ საზოგადოებებში რელიგიაზე დაფუძნებული პოლიტიკური

მოძრაობები განიხილება, როგორც საშიში და ზოგჯერ კონსტიტუციურად აკრძალულია, ან
ასეთი შეზღუდვები ითვლება კონსტიტუციურად.
აშშ-ს უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილებები:

ლემონი კურცმანის წინააღმდეგ
ლემონის ტესტი:
1. საერო მიზანი
2. რელიგიის არც მხარდაჭერის და არც დაბრკოლების ძირითადი ან პირდაპირი შედეგი
3. არ უნდა გამოეწვია ზედმეტად მჭიდრო ურთიერთკავშირის დამყარება ეკლესიასა და
სახელმწიფოს შორის
კრიტიკა:
1. ადვილია ტესტით მანიპულაცია, კერძოდ, სტანდარტმა „რელიგიისათვის არც
ხელშეწყობის და არც ხელის შეშლის ძირითადი შედეგი“ - დაკარგა მნიშვნელობის ის
სიცხადე, რაც მას თავდაპირველად ჰქონდა.
2. ამტკიცებენ, რომ ტესტი მტრულად იყო განწყობილი რელიგიური გამოხატვისა და
საზოგადოებრივ ხოვრებაში რელიგიის მონაწილეობის ისტორიული ტრადიციისადმი.
3. კრიტიკოსთა ნაწილი აღნიშნავს, რომ სხვადაასხვა დროს ლემონის ტესტი რელიგიის
მიმართ არანეიტრალური წესით გამოიყენეს.
ლემონის ტესტი ოფიციალურად არ არის უარყოფილი, მაგრამ სასამართლო სულ უფრო

მეტად მიმართავს სხვა ალტერნატივებს.
ეს ალტერნატივებია:
1. უპირატესობის მინიჭების დაუშვებლობა
2. არამხარდაჭერა - არამხარდაჭერის ტესტი დიდად არ განსხვავდება ლემონის
ტესტისაგან. ამ უკანასკნელის მსგავსად იგი ყურადღებას ამახვილებს იმაზე, რომ
ხელისუფლების მიერ რელიგიური რწმენისთვის ხელის შეწყობა დისკრიმინაციულია იმ
მოქალაქეების მიმართ, რომლებსაც არ სწამთ.ეს ტესტი ლემონის ტესტთან შედარებით
უფრო ნათელი შეიძლება იყოს, მაგრამ ამავდროულად ძალიან სუბიექტურია.
3. არაიძულების ტესტი - ხელისუფლებას იქამდე შეუძლია რელიგიის ხელშეყობა, სანამ
მისი ქმედება არ გადაიზრდება რელიგიის აღიარების ან რელიგიურ ცერემონიებში
მონაწილეობის იძულებაში.
4. ნეიტრალობის ტესტი - არა როგორც ხელისუფლების მხირადნ რელიგიის დახმარების
აკრძალვა, არამედ როგროც მოთხოვნა სახელმწიფოს მიერ რელიგიური იდეების ან
მოქალაქეების, ასევე ყოველივე არარელიგიურის მიმართ იდენტური დამოკიდებულების
გამოჩენისა.
შერბერტი ვერნერის წინააღმდეგ

აპელანტი, მეშვიდე დღის ადვენტისტი, სამხრეთკაროლინელმა დამქირავებელმა სამსახურიდან
დაითხოვა, რადგან ამ ქალბატონს თავისი სარწმუნოება შაბათ დღეს მუშაობას უკრძალავდა.
შერბერტმა მიმართა უმუშევრობის კომპენსაციებს, მაგრამ მისი მოთხოვნა უარყო სამხრეთ

კაროლინას დასაქმების უსაფრთხოების კომისიამ, რადგან ჩათვალა, რომ მან ნებაყოფლობით
დატოვა სამსახური. შერბერტმა გაასაჩივრა გადაწყვეტილება და ამტკიცებდა, რომ ეს
არღვევდა მის უფლებებს რელიგიის თავისუფლებაზე.
„თუ კანონის მიზანს ან შედეგს წარმოადგენს ერთი ან ყველა რელიგიის მსახურების

შეფერხება, ან რელიგიებს შორის უსამართლო გამორჩევა, კანონი არაკონსტიტუციურად
ითვლება არაპირდაპირი ზემოქმედების პირობებშიც კი.“
სასამართლო გადაწყვეტილება მას, ერთი მხრივ, რწმენასა და შემწეობას შორის არჩევანის

გაკეთებას, მეორე მხრივ კი საკუთარი სარწმუნოების ერთ-ერთი მცნების უარყოფას
აიძულებდა.
უზენაესმა სასამართლომ 7-2 გადაწყვეტილებით დაადგინა, რომ შერბერტისთვის უმუშევრობის

შეღავათებზე უარის თქმა არღვევდა მის უფლებებს პირველი შესწორებით. სასამართლომ
დაადგინა, რომ შტატის მოთხოვნა, რომ შერბერტი შაბათს იმუშაოს, არღვევდა მის რელიგიურ
მრწამსს და პრაქტიკას, და რომ სახელმწიფომ არ გამოავლინა იძულებითი ინტერესი, მოეთხოვა
მისი მუშაობა იმ დღეს.
შერბერტი ვერნერის წინააღმდეგ საქმემ შექმნა მნიშვნელოვანი პრეცედენტი რელიგიის

თავისუფლების დასაცავად შეერთებულ შტატებში, განსაკუთრებით იმ შემთხვევებში,
როდესაც რელიგიური პრაქტიკა ეწინააღმდეგება საერო კანონებსა და რეგულაციებს.
ვისკონსის შტატი იორდერის წინააღმდეგ

დაადგინა მშობლების უფლება, განახორციელონ თავიანთი შვილების რელიგიური აღზრდა და
განათლება.
საქმეში მონაწილეობდნენ იონას იოდერი და უოლას მილერი, ძველი ორდენის ამიშების

რელიგიის წევრები ვისკონსინში, რომლებმაც უარი თქვეს შვილების მერვე კლასის შემდეგ
საჯარო სკოლაში გაგზავნაზე, როგორც ამას სახელმწიფო კანონი მოითხოვდა. სამაგიეროდ,
მათ სურდათ შვილებისთვის შინ ესწავლებინათ ამიშების რწმენის ღირებულებები და პრაქტიკა.
ისინი სავალდებულო განათლების კანონის დარღვევის ბრალდებით გასამართლდნენ და

ფულადი ჯარიმაც დაეკისრათ. ამიშები ირწმუნებოდნენ, რომ სავალდებულო განათლების
კანონის მოთხოვნა არღვევდა პირველი და მე-14 შესწორებებით განმტკიცებულ მათ
უფლებებს.
სასამართლოს აზრით, სახელმწიფოს ინტერესი საყოველთაო განათლების უზრუნველყოფაში,

რა ღირებულადაც არ უნდა ჩაითვალოს ის, არ არის აბსოლუტური მაშინ, როდესაც ხელყოფს
ფუნდამენტურ უფლებებს, რომლებიც დაცულია კონსტიტუციის პირველი შესწორებით.
საქმის მასალები იმაზე მიუთითებდა, რომ ამიშების ტრადიციული ცხოვრების სტილი არ იყო
მხოლოდ მათი პირადი, ინდივიდუალური არჩევანის შედეგი, არამედ გამომდინარეობდა მყარი
რელიგიური მრწამსიდან.
ვისკონსინის შტატმა მშობლებს სისხლის სამართლის ბრალდება წაუყენა სავალდებულო

განათლების კანონის დარღვევისთვის. საქმე საბოლოოდ მიაღწია უზენაეს სასამართლოს,
რომელმაც დაადგინა, რომ შტატის სავალდებულო განათლების კანონი არღვევდა მშობლების
პირველი შესწორების უფლებას რელიგიის თავისუფლად განხორციელებაზე.
იოდერის გადაწყვეტილება ფართოდ იქნა მოხსენიებული, როგორც რელიგიის თავისუფლებისა

და მშობლის უფლებების დაცვის პრეცედენტი შეერთებულ შტატებში. იგი გამოიყენებოდა
მშობლების უფლებების მხარდასაჭერად, ასწავლონ თავიანთ შვილებს სახლში და
გაათავისუფლონ მათი შვილები გარკვეული ტიპის ვაქცინაციისა და სამედიცინო
მკურნალობისგან რელიგიური ნიშნით.
დასაქმების სამსახური სმიტის წინააღმდეგ

ალფრედ სმიტი და გალენ ბლეკი, ამერიკელი ინდიელების ეკლესიის წევრები, დაითხოვეს
სამუშაოდან საკრალური მიზნებისათვის თავიანთი ეკლესიის რიტუალში პეიოტის (ნარკოტიკი)
მოხმარებისთვის.
როდესაც სმიტმა და ბლეკმა მოითხოვეს უმუშევართათვის გათვალისწინებული კომპენსაცია,
ადამიანური რესურსების დეპარტამენტის დასაქმების სამსახურმა გადაწყვიტა, რომ ისინი არ
იმსახურებდნენ შემწეობას, ვინაიდან სამუშაოსთან დაკავშირებული „გადაცდომისთვის“
დაითხოვეს.
შტატის უზენაესმა სასამართლომ დაადგინა, რომ სმიტსა და ბლეკს ჰქონდათ კომპენსაციის

მიღების უფლება, ვინაიდან „გადაცდომის“ დებულების მიზანი დისკვალიფიკაციის შედეგად
მათ რელიგიურ გამოხატვაზე დაკისრებულ ტვირთს ვერ ამართლებდა.
სმიტმა და ბლექმა უჩივლეს სახელმწიფოს და ამტკიცებდნენ, რომ პეიოტის გამოყენება

დაცული იყო პირველი შესწორების თავისუფალი აღმსარებლობის პუნქტით. თუმცა უზენაესმა
სასამართლომ მათ წინააღმდეგ 6-3 გადაწყვეტილება მიიღო.
აშშ-ს უზენაესი სასამართლოს პრეცედენტული სამართალი არ იცნობს შემთხვევას, ამ

სასამართლოს განეცხადებინოს, რომ ინდივიდის რელიგიური რწმენა ათავისუფლებს მას იმ
ქმედების ამკრძალავი კანონის შესრულებისგან, რომლის რეგულირების კანონიერი უფლებაც
სახელმწიფოს გააჩნია.
აშშ-ს უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილებით, რადგან პეიოტის მოხმარება აკრძალული

იყო ორეგონის კანონმდებლობით და ეს აკრძალვა კონსტიტუციურ ხასიათს ატარებდა,
ორეგონს აღმსარებლობის თავისუფლების კლაუზულასთან სრულ შესაბამისობაში შეეძლო
უარეყო მოპასუხეთა მოთხოვნა უმუშევრობისათვის გათვალისწინებული შემწეობის მიღებაზე.
უზენაესი სასამართლოს თანახმად, ზოგადი დანიშნულების კანონები სპეციფიკურად

რელიგიური ქცევისადმი მიმართულ კანონებზე მაღლა დგას.
უდავოა, რომ ორეგონის კრიმინალური აკრძალვა პეიოტის მოხმარებაზე მძიმე ტვირთად აწვება
მოპასუხეთა შესაძლებლობას რელიგიის თავისუფლად აღმსარებლობაზე, ვინაიდან ეს
ნარკოტიკული ნივთიერება ინდიელი ამერიკელების ეკლესიის საკრამენტს წარმოადგენს. ასევე
უდავოა ის, რომ ორეგონის შტატს იმ კანონების ცხოვრებაში გატარების უდიდესი ინტერესი
აქვს, რომლებიც შტატის მოქალაქეების მიერ „კონტროლირებადი ნივთიერებების“ ფლობასა და
გამოყენებას არეგულირებს.
ნარკოტიკების ბოროტად გამოყენება „მოსახლეობის ჯანმრთელობასა და კეთილდღეობაზე
ცუდი ზეგავლენის მომხდენ, დღევანდელი საზოგადოების ერთ-ერთ ყველაზე მძიმე პრობლემას
წარმოადგენს“.
ვინაიდან კონტროლირებადი ნივთიერებით ჯანმრთელობისათვის ზიანის მიყენება ხდება მისი

მომხმარებლის მოტივაციის მიუხედავად, ასეთი ნივთიერებების მოხმარება, მათ შორის
რელიგიური მიზნებისათვის, არღვევს კანონის ძირითად მიზანს.
სასამართლომ დაადგინა, რომ პირველი შესწორება არ ავალდებულებს მთავრობას

გამონაკლისი მოეხდინა მისი ზოგადი კანონებიდან რელიგიური პრაქტიკისთვის, რომელიც
არღვევდა ამ კანონებს. სასამართლომ დაადგინა, რომ რელიგიურ ნიადაგზე კანონების
დარღვევის უფლების მიცემა პირებს გამოიწვევს ქაოსს და ძირს უთხრის მთავრობის უნარს,
აღასრულოს კანონები.
გადაწყვეტილება საკამათო იყო, რადგან მან მნიშვნელოვნად შეზღუდა რელიგიური

თავისუფლების დაცვის ფარგლები პირველი შესწორებით. ეს იმას ნიშნავდა, რომ ინდივიდებს
აღარ შეეძლოთ რელიგიური გათავისუფლების მოთხოვნა ნეიტრალური და ზოგადად მოქმედი
კანონებისგან, თუნდაც ეს კანონები ერეოდა მათ რელიგიურ პრაქტიკაში.
სმიტის გადაწყვეტილების შემდეგ, კონგრესმა მიიღო რელიგიური თავისუფლების აღდგენის

აქტი (RFRA) 1993 წელს, რომელიც მიზნად ისახავდა აღედგინა რელიგიური გამონაკლისების
წინა სტანდარტი, რომელიც მოქმედებდა სმიტის გადაწყვეტილებამდე. თუმცა, უზენაესმა
სასამართლომ მოგვიანებით გააუქმა RFRA-ს ნაწილები, როგორც არაკონსტიტუციური.
კვირა 9
Eric Barendt – Freedom of Expression
საკონსტიტუციო სასამართლოები ხშირად ხაზს უსვამენ, რომ გამოხატვის თავისუფლება
აუცილებელია ლიბერალურ დემოკრატიაში.
გამოხატვის თავისუფლება არის ძირითადი, რადგან მისი განხორციელება საშუალებას აძლევს

დემოკრატიულ მთავრობას მოითხოვოს ლეგიტიმაცია, როდესაც ის არეგულირებს თავისი
მოქალაქეების ქცევას, შესაძლოა, მაშინაც კი, როდესაც ის ზღუდავს სხვა უფლებების
განხორციელებას. მაგალითად, პროცედურულ ან ქონებრივ უფლებებს,
რომლებიც არ არის ძირითადი უფლებები.
გამოხატვის თავისუფლების განსაკუთრებული პოზიციის კიდევ ერთი არგუმენტი არის ის, რომ
მისი განხორციელება აუცილებელია სოციალური პროგრესისთვის და ინდივიდების
ინტელექტუალური და მორალური განვითარებისთვის.
მაშინაც კი, თუ ჩვენ სკეპტიკურად ვუყურებთ პრეტენზიას, რომ სიმართლე გაიმარჯვებს

თავისუფალ ბაზარზე, ჩვენ ალბათ ნაკლებად გვსურს მივცეთ უფლება მთავრობებს
გადაწყვიტონ რა არის ჭეშმარიტი და რომელი გამონათქვამები შეიძლება იყოს აკრძალული,
როგორც მცდარი. გარდა ამისა, საკონსტიტუციო სასამართლოების როლია ხალხის დაცვა
„მმართველი უმრავლესობის“ ტირანიისგან, ამიტომ გამოხატვის თავისუფლება დაცული უნდა
იყოს, მაშინაც კი, როდესაც მისი განხორციელება
შეზღუდულია თავისუფლად არჩეული პარლამენტის ან კონგრესის სურვილის შესაბამისად.
გამოხატვის თავისუფლება, როგორც კონსტიტუციური უფლება, უნდა გამოირჩეოდეს

თავისუფლებისგან, როგორც ადამიანის უფლებისგან, რომელიც გარანტირებულია
საერთაშორისო კონვენციებით, როგორიცაა სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების
საერთაშორისო პაქტი, ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენცია (ECHR) ან ადამიანის
უფლებათა ინტერამერიკული კონვენცია (IACHR).
როგორც ECHR-მა, ასევე IACHR-მა დიდი გავლენა მოახდინა გამოხატვის თავისუფლების
უფლების (და სხვა უფლებების) განვითარებაზე ამ კონვენციების მონაწილე სახელმწიფოების
სამართლებრივ სისტემებში.
გამოხატვის თავისუფლების კონსტიტუციური გარანტიები, რა თქმა უნდა, უნდა
გამოირჩეოდეს როგორც სიტყვის თავისუფლების კანონიერი უფლებებისგან, ასევე ნებისმიერი
სიტყვისა და პრესის თავისუფლებისგან, რომელიც აღიარებულია ჩვეულებრივი სამოქალაქო
კანონმდებლობით ან ანგლო-ამერიკულ სამართლებრივ სისტემებში საერთო სამართლით.
არ არსებობს განსხვავება "გამოხატვის თავისუფლებასა" და "სიტყვის თავისუფლებას" შორის.

საერთო სამართლის სისტემები იყენებდნენ ამ უკანასკნელ ტერმინს, ხოლო სამოქალაქო
სამართლის სისტემები პირველს.
შეიძლება დავასკვნათ, რომ „გამოხატვის თავისუფლებას“ აქვს უცხოური მნიშვნელობა,

რადგან ის მოიცავს არა მხოლოდ სიტყვიერ და წერილობით კომუნიკაციებს, არამედ
ხელოვნებას, მაგალითად, დრამატულ წარმოდგენებს, ფერწერას და ქანდაკებას. თუმცა,
სასამართლოები საერთო სამართლის იურისდიქციებში სათანადო შემთხვევებში ადგენენ, რომ
„სიტყვის თავისუფლება“ მოიცავს კომუნიკაციის ყველა ფორმას და არა მხოლოდ წერილობით
და სალაპარაკო სიტყვას. მიუხედავად ამისა, თავისუფლების ფარგლები, იქნება ეს გამოხატვა
თუ სიტყვის გამოხატვა, სასამართლოსთვის რთულ საკითხად რჩება.
სიტყვის თავისუფლების ყველაზე ცნობილი პუნქტი არის აშშ-ს კონსტიტუციის პირველი

შესწორება. ის ასევე ერთ-ერთი ყველაზე მოკლეა: „Congress shall make no law. abridging the
freedomo f speech, or of the press, or ofthe right of the people peaceably to assemble, and
to petition the Government for a redress of grievances.“
"არ უნდა იყოს ცენზურა". მაგრამ ეს უფლებები შეიძლება შეიზღუდოს ზოგადი კანონებით და
ახალგაზრდების დასაცავად და პირადი ღირსების უფლების დასაცავად. მეტ-ნაკლებად
აბსოლუტურად დაცულია მხოლოდ ხელოვნებისა და მეცნიერების თავისუფლება.
ხშირად მნიშვნელოვანი საკითხია კონკრეტულ შემთხვევაში არის თუ არა კომუნიკაცია

დაცული გამოხატვის თავისუფლების პუნქტით. თუ ეს ასე არ არის, სხვა კონსტიტუციური
არგუმენტების არარსებობის შემთხვევაში, მისი გავრცელება შეიძლება შეიზღუდოს ან
აიკრძალოს; მეორეს მხრივ, თუ იგი დაცულია, სახელმწიფომ უნდა აჩვენოს, რომ მისი
გავრცელების ნებისმიერი შეზღუდვა შეესაბამება გამოხატვის თავისუფლებას.
გამოხატვის თავისუფლება ბუნებრივად მოიცავს კომერციულ და სექსუალურად გამოკვეთილ

მეტყველებას, თუმცა სახელმწიფოსთვის შეიძლება ადვილი იყოს მისი ხელმისაწვდომობის ან
კონკრეტული შინაარსის შეზღუდვების დაწესების გამართლება, მაგალითად, თამბაქოს ან
ალკოჰოლის რეკლამაზე.
აშშ-ში „უხამსობა“ შეზღუდულად განისაზღვრა; სექსუალურად გამოხატული მასალის მხოლოდ

ძალიან ვიწრო კატეგორია, რომელსაც მოკლებულია რაიმე სერიოზული ლიტერატურული,
მხატვრული ან სხვა მნიშვნელობა, შეიძლება აიკრძალოს პირველი შესწორების დარღვევის
გარეშე. (მსგავსი განმარტება მოხდა სხვა იურისდიქციებშიც)
თუ გამოხატვის თავისუფლების გარანტიის ძირითადი მიზანია დაუბრკოლებელი პოლიტიკური

დისკურსის დაცვა, გაუგებარია, რატომ უნდა გაფართოვდეს მისი გაშუქება გამოხატვის ისეთ
ფორმებზე, როგორიცაა კომერციული რეკლამა და პორნოგრაფია,
რომლებიც, როგორც წესი, არ მოიცავს რაიმე პოლიტიკურ ან სოციალურ საკითხებს. ერთი
ახსნა არის ის, რომ შესაძლოა რთული იყოს მკვეთრი ხაზის დადგენა ერთი მხრივ პოლიტიკურ
მეტყველებასა და, მეორე მხრივ, კომერციულ ან სექსუალურ მეტყველებას შორის.
გარდა ამისა, პორნოგრაფიის ავტორს ან გამომცემელს შეუძლია ამტკიცოს, რომ მას არ

შეეძლო სექსუალური ურთიერთობების შესახებ ლიბერტარიანული იდეების გადმოცემა,
თავისი იდეების მკაფიო სურათებით ილუსტრირების გარეშე.
ქუჩებში ან სხვა საჯარო ადგილებში დემონსტრაციის შესახებ პრეტენზიები ხშირად

დაკმაყოფილებულია, განსაკუთრებით თუ არსებობს მტკიცებულება, რომ ხელისუფლებამ
მოახდინა დისკრიმინაცია განმცხადებლის მიმართ, როდესაც მან უარი თქვა შეხვედრის
გამართვაზე. უფრო მეტიც, გამოხატვის თავისუფლების არგუმენტები ხშირად ძლიერდება
კონსტიტუციის კონკრეტული დებულებით შეკრების ან საჯარო შეხვედრების თავისუფლების
შესახებ.
ნაკლები ერთგვაროვნებაა კიდევ ერთ მნიშვნელოვან კონტექსტში: მოპყრობა მედიის
თავდასხმებზე პასუხის უფლების მიმართ.
არსებობს გამოხატვის თავისუფლების ძლიერი არგუმენტები ამ უფლების აღიარებისთვის; ეს
საშუალებას აძლევს ადამიანებს გაავრცელონ მოვლენების თავიანთი ვერსია, როდესაც ისინი
გრძნობენ, რომ მედიამ ისინი არასწორად წარმოადგინა, და ეს აძლევს მკითხველს და მსმენელს
წვდომას სიუჟეტის ორივე მხარეზე.
მაგრამ აშშ-ის უზენაესმა სასამართლომ მტკიცედ უარყო პასუხის კანონიერი უფლება,
როგორც შეუთავსებელია პრესის თავისუფლებასთან, განსაკუთრებით რედაქტორების
თავისუფლებასთან, განსაზღვრონ თავიანთი გაზეთის შემადგენლობა.
მეორეს მხრივ, მედიის არაზუსტ სიუჟეტებზე პასუხის გაცემისა და შესწორების მკაფიო

კონსტიტუციური უფლება გათვალისწინებულია ზოგიერთი კონსტიტუციით, მაშინ როცა სხვა
იურისდიქციებში სასამართლოები მხარს უჭერენ ისეთ უფლებებს, როგორიცაა
დაინტერესებული პირების პიროვნული უფლებების დაცვა (მაგ. როგორც ჩვენთან სსკ-ში) და
გამოხატვის თავისუფლების ხელშეწყობა, რათა მკითხველმა მოისმინოს სიუჟეტის ორივე
მხარე.
გამოხატვის თავისუფლებას შეიძლება მოჰყვეს სახელმწიფო და საჯარო ხელისუფლებისგან

ინფორმაციის მიღების პოზიტიური უფლება. ადეკვატური ინფორმაციის გარეშე, მოქალაქეებს
არ შეუძლიათ სათანადოდ გამოიყენონ გამოხატვის თავისუფლება, რათა წვლილი შეიტანონ
პოლიტიკურ საკითხებზე დებატებში.
ინფორმაციის თავისუფლება უნდა განიხილებოდეს, როგორც გამოხატვის თავისუფლების
ასპექტი. ინფორმაციის თავისუფლება გულისხმობს უფლებას მოიპოვოს ინფორმაცია იმ
ხელისუფლებისგან, რომლებიც არ სურთ მის მიწოდებას.
გამოხატვის თავისუფლების პუნქტი ხშირად იძლევა ინფორმაციის მიღების უფლებას, ისევე

როგორც მისი გავრცელების უფლებას.
ცენზურის აკრძალვა
გამოხატვის თავისუფლების ზოგიერთი დებულება აშკარად კრძალავს ცენზურას და პრესის
ლიცენზირებას. ეს იმიტომ ხდება, რომ ავტორიტარული რეჟიმები ზოგადად აწესებენ მკაცრ
სისტემებს წიგნების, გაზეთების და სხვა ბეჭდური მასალების წინასწარი შემოწმებისთვის,
რათა უზრუნველყონ, რომ ისინი არ შეიცავდნენ დივერსიულ მასალას ან სხვა უარყოფით
შინაარსს.
ცენზურის სისტემების რეალური ნაკლი არის ის, რომ მათ მართავენ ადმინისტრაციული
საბჭოები, რომლებიც ძირითადად იყენებენ გაურკვეველ სტანდარტებს და არ გააჩნიათ
ადეკვატური პროცედურული გარანტიები, რომ გამომცემელმა ან ფილმის დისტრიბუტორმა
ახსნას თავისი ნამუშევარი. უფრო მეტიც, ცენზურის ორგანოები,
მიდრეკილნი არიან დროდადრო უარი თქვან ნებართვაზე, წინააღმდეგ შემთხვევაში მათ
არსებობას აზრი არ ექნება. (ანუ რაღაცას მარტო იმიტომ შეიძლება ცენზურა დაადონ რომ
ხალხს აჩვენონ აი ვმუშაობთო)
ცენზურის აკრძალვის ზოგადი გაგება ევროპულ იურისდიქციაში არის ის, რომ ის ვრცელდება
მხოლოდ ადმინისტრაციული ცენზურის სისტემებზე და არა სასამართლოს ბრძანებებზე,
რომლებიც ხელს უშლის პუბლიკაციას.
ინგლისში და სხვა ქვეყნებში ხშირად იძლევიან ინსტრუქციებს იმ მასალის გამოქვეყნების
შესაჩერებლად, რომელიც საფრთხეს უქმნის კომერციულ კონფიდენციალურობას, პირად
კონფიდენციალურობას ან სახელმწიფო საიდუმლოებას, ან საფრთხეს უქმნის სასამართლო
პროცესის სამართლიანობას.
ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ უარყო არგუმენტი იმის შესახებ, რომ

წინასწარი შეზღუდვები, როგორც ასეთი, შეუთავსებელია გამოხატვის თავისუფლების
უფლებასთან, თუმცა მან ხაზგასმით აღნიშნა, რომ ისინი გულდასმით უნდა შემოწმდეს და რომ
შემდგომში ადმინისტრაციული ბრძანებები უნდა დაექვემდებაროს სასამართლო განხილვას.
გამოხატვის თავისუფლებისა და სხვა ინტერესების დაბალანსება

პრაქტიკაში, სასამართლოსთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი საკითხი თავისუფალი გამოხატვის
საქმეებში არის ის, თუ როგორ უნდა იყოს დაბალანსებული ეს უფლება სხვა ინტერესებთან.
მათი მიდგომა შეიძლება დამოკიდებული იყოს კონკურენტული ინტერესების ხასიათზე.
თუ საქმე ეხება არის ეროვნული უსაფრთხოება, საზოგადოებრივი წესრიგი ან რაიმე სხვა

ზოგადი ინტერესი, მათ შეუძლიათ მოითხოვონ სახელმწიფოს აჩვენოს, რომ ინტერესი არ
შეიძლება იყოს დაცული გამოხატვის თავისუფლების უფლების გამოყენების შეზღუდვის, ან
თუნდაც აკრძალვის გარეშე და რომ ეს შეზღუდვა არ არის გადაჭარბებული ან
არაპროპორციული მოცემულ გარემოებებში.
ამ შემთხვევებში არსებობს პრეზუმფცია უფლების სასარგებლოდ. სასამართლოები ზოგჯერ

უარყოფენ მთავრობის შეფასებას, რომ, ვთქვათ, ეროვნული უსაფრთხოებას საფრთხეს
შეექმნება, თუ სპიკერს მიეცემა უფლება გაავრცელოს თავისი იდეები. მათ არ შეუძლიათ
დაეყრდნონ პრეზუმფციას გამოხატვის თავისუფლების სასარგებლოდ, რადგან სხვა უფლება,
მაგალითად, პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობა ან სამართლიანი სასამართლო, შეიძლება
თანაბრად იყოს კონსტიტუციური დაცვის უფლება. ასე რომ, სასამართლოებმა უნდა
განიხილონ კონკურენტი პრეტენზიების წონა, ერთის მხრივ, გამოხატვის თავისუფლებაზე და
მეორეს მხრივ, კონფიდენციალურობის, რეპუტაციის ან
ინტელექტუალური საკუთრების უფლებების მიმართ, რათა დაამყარონ სამართლიანი ბალანსი

მათ შორის.
Hate Speech (სიძულვილის ენა)

ბევრი ლიბერალური დემოკრატია კრძალავს სიძულვილის ენის გავრცელებას: კომუნიკაციები,
რომლებიც აღძრავს სიძულვილს სოციალური ჯგუფების მიმართ, რომლებიც განსაზღვრულია
მათი რასის, რელიგიის ან ეთნიკური ან ეროვნული წარმომავლობის მიხედვით.სიძულვილის
ენის ზოგიერთი კანონი ასევე იცავს სექსუალურ უმცირესობებს და ფიზიკურად შეზღუდული
შესაძლებლობის მქონე პირებს.
ბევრ ევროპულ სახელმწიფოში და ისრაელში, ჰოლოკოსტის დენობა აშკარად არის

აკრძალული, ხოლო სხვა ქვეყნებში, განსაკუთრებით კანადაში, უარმყოფელებს სისხლის
სამართლის პასუხისგებაში მიცემის წესით დევნიან.
ევროპის საკონსტიტუციო სასამართლოებმა და კანადის უზენაესმა სასამართლომ, ზოგადად,

მხარი დაუჭირეს სიძულვილის ენის შესახებ კანონების გამოყენებას.
ამის საპირისპიროდ, შეერთებულ შტატებში სასამართლოები თითქმის ყოველთვის ადგენდნენ

მათ შეუთავსებლობას სიტყვის თავისუფლების პირველი შესწორების გარანტიასთან.
ჩვეულებრივი პერსპექტივა შეერთებულ შტატებში არის ის, რომ სიძულვილის ენა
წარმოადგენს საჯარო დისკურსს; მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ რასისტებსა და ექსტრემისტებს
მიეცემათ საშუალება გამოხატონ თავიანთი იდეები, შეუძლია სახელმწიფომ გაამართლოს მათ
მიმართ ანტიდისკრიმინაციული და სხვა სისხლის სამართლის კანონების გამოყენება,
რომლებიც არეგულირებს მათ ქცევას.
ცილისწამება და კონფიდენციალურობის დარღვევა

სასამართლომ ჩამოაყალიბა ფართო წესი, რომლის თანახმადაც, საჯარო მოხელეების მიერ
წარდგენილი ცილისწამების ქმედებები შეიძლება დაკმაყოფილებული/წარმატებული იყოს
მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ იგი დაამტკიცებდა, რომ ბრალდებები გამოქვეყნდა მათი
სიცრუის ცოდნით ან მათი სიმართლისადმი დაუფიქრებელი გულგრილით.
ამ მიდგომის უპირატესობა იმაში მდგომარეობს, რომ იგი გარკვეულ დარწმუნებას იძლევა

პრესისა და სხვა მედიისთვის; მათ იციან, რომ მათ შეუძლიათ უსაფრთხოდ გამოაქვეყნონ
ცილისმწამებლური ბრალდებები საჯარო მოხელეებისა და მოღვაწეების შესახებ, რომლებიც
მათი აზრით სიმართლეს შეესაბამება, მიუხედავად იმისა, რომ შემდგომ შესაძლოა ისინი
არასწორი აღმოჩნდეს.
რა თქმა უნდა, სწორია გამოხატვის თავისუფლების პრინციპების გამოყენება ცილისწამებისა და

კონფიდენციალურობის ქმედებებისთვის. მაგრამ სასამართლოებმა თანაბრად უნდა
გაითვალისწინონ რეპუტაციისა და კონფიდენციალურობის უფლებები, განსაკუთრებით მაშინ,
როდესაც ისინი სარგებლობენ კონსტიტუციური დაცვით.
არ არსებობს კარგი მიზეზი გამოხატვის თავისუფლების ადამიანურ ღირსებაზე მაღლა

დაყენების, ამიტომ ინდივიდებს უნდა შეეძლოთ უზრუნველყონ ანაზღაურება მათ
კონფიდენციალურობაზე საშინელი თავდასხმების ან მედიის მიერ მუდმივი შევიწროების გამო.
პორნოგრაფია
სასამართლოები იღებენ რიგ მიდგომებს პორნოგრაფია-სექსუალური ექსპლიციტური
ლიტერატურის, ფილმების და სხვა მასალის მიმართ.
ექსტრემალური მძიმე პორნოგრაფია შეიძლება საერთოდ გამოირიცხოს გამოხატვის
თავისუფლების დაცვის სფეროდან, იმ მოტივით, რომ იგი არ განსხვავდება სექსუალური
სათამაშოების მიწოდებისგან და არ გადმოსცემს რაიმე იდეებს, რათა წარმოადგენდეს
„გამოხატვას“. ბავშვთა პორნოგრაფია სრულად აკრძალულია.
სხვა სახის პორნოგრაფიის გავრცელების კონტროლის მცდელობამ შეიძლება გამოიწვიოს

კონსტიტუციურ სირთულეები. მთავრობამ შეიძლება არ გაამართლოს სექსუალური ხასიათის
ლიტერატურის მკაცრი რეგულაცია მხოლოდ იმ არგუმენტით, რომ მისი მოხმარება
მორალურად არასწორია ან აქვეითებს საზოგადოების ტონუსს; საზოგადოების წევრებს აქვთ
გამოხატვის თავისუფლება, განსაზღვრონ რას კითხულობენ და უყურებენ.
სახელმწიფომ უნდა მიუთითოს რაიმე კონკრეტული ზიანზე. ეს შეიძლება იყოს გაუპატიურების

და სხვა სექსუალური დანაშაულების გახშირებული შემთხვევები, ან ბავშვებისთვის
ფსიქოლოგიური ზიანი სექსუალური ხასიათის მასალის ნაადრევი ზემოქმედებით. ამ
არგუმენტების სისუსტე იმაში მდგომარეობს, რომ გაურკვეველია, რომ ასეთი მასალის
მოხმარება იწვევს ან ხელს უწყობს ამ ზიანს. ასევე საკამათოა ფემინისტური შემთხვევა, რომ
პორნოგრაფია დამამცირებელია ქალებისთვის და შესაძლოა აჩუმებს მათ, რითაც უარყოფს
მათ გამოხატვის თავისუფლებას.
ამ მასალის გავრცელებით გამოწვეული თვითშეფასების დაქვეითების გრძნობა არის ზიანი,
რომელიც სახელმწიფოს უფლება აქვს აღკვეთოს თავისუფალი გამოხატვის შეზღუდვის
გარეშე. მაგრამ აშშ-ს სასამართლოებმა უარყვეს პორნოგრაფიის რეგულირების ეს
დასაბუთება; სახელმწიფოს საქმე არ არის განსაზღვროს ქალების რომელი შეხედულებებია
მისაღები.
გამოხატვის თავისუფლება და მედია

ცხადია, რომ მასმედიას - პრესას და მაუწყებლებს - შეუძლია მოითხოვოს გამოხატვის
თავისუფლება, მიუხედავად იმისა, სარგებლობენ თუ არა პრესის ან მედიის თავისუფლების
კონკრეტული უფლების დაცვით, რომელიც ხშირად იმავე კონსტიტუციური დებულებით არის
მინიჭებული.
რასაკვირველია, დაურეგულირებელი პრესა და მაუწყებლები ბევრად სჯობს

ხელისუფლებისადმი დაქვემდებარებული მედიას. მაგრამ ზოგჯერ ღირებულებები, რომლებიც
საფუძვლად უდევს გამოხატვის თავისუფლებას - პოლიტიკურ და სოციალურ საკითხებზე
მთელი რიგი შეხედულებების გავრცელება - ამართლებს მედიის რეგულირებას, მაგალითად,
იმის უზრუნველსაყოფად, რომ მათ არ აკონტროლებდეს ერთი ან ორი პრეს-ბარონი ან მედია
კორპორაცია.
თავისუფლება არ ანიჭებს მასმედიას იმუნიტეტს რეგულირებისგან, რათა თავიდან აიცილოს

ოლიგოპოლიები3 ან უზრუნველყოს მათ მიერ ახალი ამბების და სხვა სერიოზული პროგრამების
გადაცემა; უფრო მეტიც, არასოდეს უნდა დაგვავიწყდეს, რომ მედია კორპორაციები ხშირად
აცხადებენ, რომ იცავენ თავისუფლებას და პრესის თავისუფლებას, როდესაც ისინი რეალურად
იცავენ თავიანთ კომერციულ ინტერესებს.
გადაწყვეტილებები
ნიარი მინესოტის წინააღმდეგ
ფაქტ. გარემოებები: ჯეი ნეარმა გამოაქვეყნა სკანდალის ფურცელი სახელწოდებით "შაბათის
პრესა" მინეაპოლისში, მინესოტაში, 1920-იან წლებში. გაზეთი შეიცავდა უაღრესად კრიტიკულ
და სკანდალურ შინაარსს ადგილობრივი ოფიციალური პირების მიმართ, მათ კორუფციასა და
სხვა გადაცდომებში ადანაშაულებდნენ. მინესოტას კანონის თანახმად, რომელიც
საზოგადოებრივი წესრიგის დარღვევად მიიჩნევდა „ბოროტი, სკანდალური და
ცილისმწამებლური“ გაზეთებისა და პუბლიკაციების გამოცემას, შტატი ცდილობდა სამუდამოდ
აეკრძალა ნეირისთვის მისი ნაშრომის გამოქვეყნება, იმის მტკიცებით, რომ ეს
ეწინააღმდეგებოდა კანონს.
უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება: შტატის უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება

გაუქმდა. უზენაესმა სასამართლომ აღიარა, რომ წინასწარი შეზღუდვები სავარაუდოდ
არაკონსტიტუციურია და წარმოადგენს ძლიერ შეზღუდვას მეოთოთხმეტე შესწორების
უფლებებზე. სასამართლო მივიდა დასკვნამდე, რომ სადავო კანონი წარმოადგენს პრესის
თავისუფლების იმ გარანტიების დარღვევას, რომლებიც პირველი შესწორებით არის
აღიარებული და ვრცელდება შტატებზე. ის, რომ პუბლიკაციაში მოხსენიებული საჯარო
მოხელეები, შესაძლოა, სრულიად უდანაშაულონი არიან, ზეგავლენა არ მოახდინა
სასამართლოს დასკვნაზე, რომლის თანახმადაც, კანონი არაკონსტიტუციურ შეზღუდვას
აწესებს პუბლიკაციებზე.
ბრანდენბურგი ოჰაიოს წინააღმდეგ

ფაქტ. გარემოებები: კლარენს ბრანდენბურგი, კუ კლუქს კლანის ლიდერი, გაასამართლეს
ოჰაიოს კანონით კლანის მიტინგზე გამოსვლისას "დანაშაულის, დივერსიის, ძალადობის ან
ტერორიზმის უკანონო მეთოდების" გავრცელებისთვის. ბრანდენბურგის გამოსვლაში
ცალსახად გამოხატული იყო მისი სურვილი შურისძიების გარკვეული უმცირესობის ჯგუფების
წინააღმდეგ და მისი მხარდაჭერა პოტენციური ძალადობის აქტების მიმართ. მან გაასაჩივრა
ნასამართლობა და ამტკიცებდა, რომ ოჰაიოს კანონი არღვევდა მის უფლებას სიტყვის
თავისუფლებაზე. კუ კლუქს კლანის ლიდერი, ბრანდენბურგი,
დამნაშავედ ცნეს ოჰაიოს შტატის სინდიკალიზმის აქტის თანახმად. აქტის მიხედვით,
დასჯადად ცხადდებოდა „მოწოდება დანაშაულის, საბოტაჟის, ძალადობის ან არაკანონიერი
ქმედების ჩადენისკენ პოლიტიკური ან ინდუსტრიული რეფორმის მისაღწევად“. აღნიშნული
კანონი ასევე კრძალავდა ნებისმიერი ჯგუფის, საზოგადოების ან პირთა ჯგუფის
ნებაყოფლობით შეკრებას კრიმინალური სინდიკალიზმის მოწოდების ან სწავლების მიზნით.
3
ბაზარი, რომელშიც ცოტა გამყიდველია.
უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება: გადაწყვეტილება გაუქმდა. ბრანდენბურგი ოჰაიოს

წინააღმდეგ საქმეში მთავარი საკითხი იყო, არღვევდა თუ არა ოჰაიოს კანონი, რომელიც
კრძალავს ძალადობის ადვოკატირებას, პირველი შესწორების სიტყვის თავისუფლების დაცვას.
უზენაესმა სასამართლომ, ერთსულოვანი გადაწყვეტილებით, დაადგინა, რომ ოჰაიოს კანონი
არაკონსტიტუციური იყო, რადგან ის ვერ აკმაყოფილებდა წინა საქმეებში დადგენილ „მკაფიო
და ამჟამინდელი საფრთხის“ ტესტს. სიტყვისა და პრესის თავისუფლების კონსტიტუციური
გარანტიების მიხედვით, სახელმწიფოს არ შეუძლია, შეზღუდოს ძალის გამოყენების ან კანონის
დარღვევის მოწოდება, თუ ასეთი მოწოდება არ არის პირდაპირ მიმართული უკანონო ქმედების
წაქეზებაზე ან მის მყისიერ გამოწვევაზე.
„ნიუ-იორკ ტაიმსი“ სალივანის წინააღმდეგ

ფაქტ. გარემოებები: სალივანმა, საჯარო მოხელემ მონტგომერში, ალაბამაში, უჩივლა The
New York Times-ს და ოთხ მინისტრს ცილისწამებისთვის გაზეთში გამოქვეყნებული რეკლამის
გამო. რეკლამა, რომელიც განიხილავდა სამოქალაქო უფლებების საკითხებს და აკრიტიკებდა
მონტგომერის პოლიციის მიერ განხორციელებულ ქმედებებს, შეიცავდა ფაქტობრივ
უზუსტობებს. სალივანი ამტკიცებდა, რომ უზუსტობებმა ზიანი მიაყენა მის რეპუტაციას და
მოითხოვა ზიანის ანაზღაურება. პირველი ინსტანციის სასამრთლოში მოსამართლემ ნაფიც
მსაჯულებს განუმარტა, რომ აღნიშნული განცხადებები წარმოადგენდა ცილისწამებას, რაც
ნიშნავდა, რომ სამართლებრივი ზიანი იგულისხმებოდა ფაქტობრივი ზიანის შესახებ მტკიცების
გარეშე. ნაფიცმა მსაჯულებმა საქმე სალივანის სასარგებლოდ გადაწყვიტეს.
უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება: გადაწყვეტილება გაუქმდა და დაბრუნდა წინა

ინსტანციაში ხელახლა განსახილველად. მთავარი საკითხი New York Times v. Sullivan-ის
საქმეში იყო, შეეძლოთ თუ არა საჯარო მოხელეებს სასამართლოში უჩივლონ
ცილისწამებისთვის და ზიანის ანაზღაურების მოპოვების გარეშე დაუმტკიცონ, რომ
ცილისმწამებლური განცხადება გაკეთდა რეალური ბოროტებით. უზენაესმა სასამართლომ
დაადგინა, რომ პირველი შესწორება საჯარო მოხელეებს ავალდებულებს ცილისწამებისთვის
საჩივრის დაკმაყოფილების უფრო მაღალ სტანდარტს. მათ უნდა აჩვენონ, რომ ცრუ
განცხადება გაკეთდა „ფაქტობრივი ბოროტებით“/“ბოროტი განზრახვით“ - ანუ მისი სიცრუის
ცოდნით ან სიმართლის უგუნური უგულებელყოფით. სასამართლომ დაადგინა, რომ საჯარო
მოხელეების შესახებ ფაქტების ცრუ განცხადებებიც კი დაცულია პირველი შესწორებით, თუ
თანამდებობის პირებს არ შეუძლიათ დაამტკიცონ, რომ განცხადებები გაკეთდა ფაქტობრივი
ბოროტებით. სასამართლომ განასხვავა ფაქტობრივი შეცდომები, რომლებიც შეიძლება მოხდეს
კეთილსინდისიერად, და ცრუ განცხადებები, რომლებიც გაკეთებულია მათი სიცრუის ცოდნით
ან სიმართლის დაუფიქრებელი უგულებელყოფით.
მილერი კალიფორნიის წინააღმდეგ

ფაქტ. გარემოებები: მარვინ მილერი, ფოსტით შეკვეთის ბიზნესის მფლობელი, რომელიც
ავრცელებდა სექსუალურ ლიტერატურულ მასალებს, რომელიც მიმღებებს არც
გამოუწერიათ და არც წინასწარ მოუთხოვიათ. სარეკლამო ბროშურა შეიცავდა სქესობრივი
აქტის ილუსტრაციებს. მოსარჩლის მიერ ერთი კონვერტი გაიგზავნა ნიუპორტის პლაჟზე
მდებარე ერთ-ერთ რესტორანში. რესტორნის მენეჯერმა გაგზავნილი კონვერტი დედამისთან
ერთად გახსნა (ვიხევი). პირველი ინსტანციის სასამართლოში მოსარჩლე გაასამართლეს
კალიფორნიის შტატის კანონის თანახმად, რომლის მიხედვითაც, დანაშაულად ცხადდება
„უხამსი მასალების გაცნობიერებულად და განზრახ გავრცელება.“ ნაფიცმა მსაჯულებმა
მოსარჩლე დამნაშავედ ცნეს. მილერი ამტკიცებდა, რომ მისი ნასამართლობა არღვევდა მის
პირველ შესწორების უფლებად, სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლებაზე.
უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება: შტატის უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება

გაუქმდა. სასამართლოს მიერ დადგინდა, რომ უხამსი გამოხატვა არ არის დაცული პირველი
შესწორებით. პირველი და მეთოთხმეტე შესწორებები არასოდეს ყოფილა განხილული,
როგორც აბსოლუტური. სასამართლომ აღიარა, რომ უხამსობის განმარტება შეიძლება
განსხვავდებოდეს საზოგადოების სტანდარტების მიხედვით, რაც იმას ნიშნავს, რომ ის, რაც
შეიძლება ჩაითვალოს უხამსად ერთ თემში, შეიძლება არ იყოს მეორეში. „მილერის ტესტმა“
მოითხოვა ფაქტის შესამოწმებლად გამოიყენონ საზოგადოების თანამედროვე სტანდარტები
იმის დასადგენად, არის თუ არა მასალა პრიორიტეტული ინტერესებისთვის და აშკარად
შეურაცხმყოფელი.
ასეთ საქმეებში საქმის განმხილველისათვის გზამკვლევი პრინციპები შემდეგია („მილერის

ტესტი“):
ა) „თანამედროვე საზოგადოებრივი სტანდარტების მისადაგების“ შედეგად, მიიჩნევს თუ არა
„საშუალო ადამიანი“ მოცემულ მასალებს, როგორც სექსისადმი არაჯანსაღი ინტერესის
აღმძვრელს;
ბ) ასახავს თუ არა მოცემული მასალები სქესობრივ მოქმედებებს აშკარად შეურაცხმყოფელი
ფორმით, რაც შტატის კანონით არის განსაზღვრული; გ) მოკლებულია თუ არა მოცემული
მასალები სერიოზულ ლიტერატურულ, მხატვრულ, პოლიტიკურ ან მეცნიერულ
ფასეულობებს.
(ამ ტესტის მიხედვით განიხილონო შემდეგშიო)
R.A.V. ქალაქი სეინტ პოლის წინააღმდეგ

ფაქტ. გარმეოებები: 1990 წლის 21 ივნისს მოსარჩლემ და რამდენიმე ახალგაზრდამ გატეხილი
სკამისგან გააკეთეს ჯვარი, რომელიც შავკანიანი მეზობელი ოჯახის სახლის ეზოში განათავსეს
და დაწვეს. იმ დროისათვის არასრულწლოვანი მოსარჩლე დასაჯეს მინესოტას კანონის
თანახმად („პირი, რომელიც საჯაროდ ან კერძო საკუთრებაში განათავსებს ცეცხლწაკიდებული
ჯვრის ან სვასტიკის სიმბოლოს, ობიექტს, დასახელებას,
აღწერილობას ან წარწერას; და თუ პირი აცნობიერებს, ან აქვს გონივრული საფუძველი
გააცნობიეროს, რომ ეს ქმედება იწვევს სხვა პირების გაბრაზებას, შეურაცხყოფას ან შიშს მათი
რასის, კანის ფერის, წარმოშობის, რელიგიის, მსოფლმხედველობის ან სქესის გამო, ჩადის
კანონით დასჯად დანაშაულს.“) მოსარჩელე დაობდა, რომ ეს კანონი პირველ შესწორებას
უპირისპირდებოდა და გამოხატვის თავისუფლებას ზღუდავდა. პირველი ინსტანციის
სასამართლო მოსარჩლეს დაეთანხმა, თუმცა მინესოტის უზენაესმა
სასამართლომ ეს საქმე მოსარჩლის წინააღმდეგ გადაწყვიტა და პირველი ინსტანციის
სასამართლოს გადაწყვეტილება გააუქმა.
უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება: მინესოტის უზენაესი სასამართლოს
გადაწყვეტილება გაუქმდა. პირველი შესწორება უკრძალავს სახელმწიფოს ისეთი გამოხატვის
აკრძალვას, რომელიც თავად სახელმწიფოს სწორად არ მიაჩნია. შესაბამისად, არსებობს
მკაცრი პრეზუმფცია იმისა, რომ არ მოხდეს შინაარსობრივი რეგულირება. ამ საქმეში სახეზეა
არა ინდივიდუალური შუღლის გაღვივების აკრძალვა, რომელიც გარკვეული პირის ან პირთა
ჯგუფისადმია მიმართული (რაც თავისთავად არატიკონსტიტუციური იქნებოდა), არამედ ისეთი
გამოხატვის აკრძალვა, რომელიც „მიკერძოებულად მოტივირებულ“ სიძულვილს გამოხატავს,
კერძოდ, ამ საქმეში - რასობრივ სიძულვილს.
ჰენდისაიდი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

ფაქტ. გარემოებები: მოსარჩლემ, რომელიც ბეჭდვით კომპანიას წარმოადგენდა, დაბეჭდა
წიგნი, სათაურით „პატარა წითელი წიგნი“. წიგნი შეიცავდა ნაწილს სექსის შესახებ, სადაც იყო
თავები მასტურბაციის, კონტრაცეპტივების, მენსტრუაციის, პორნოგრაფიის,
ჰომოსექსუალიზმის, აბორტის შესახებ. რამდენიმე საჩივრის მიღების შემდეგ პოლიციამ
გაჩხრიკა მოსარჩლის ოფისი და აღნიშნული წიგნები დააყადაღა. მოსარჩლე დაადანაშაულეს
უხამსი მასალების ფლობისათვის და მოახდინეს კონფისკაცია წიგნებისა,
რომლებიც განადგურდა. შემდგომში გამოქვეყნდა წიგნის რედაქტირებული ვერსია, საიდანაც
გარკვეული ნაწილები ამოიღეს.
ევროპის ადამიანის უფლებების სასამართლოს გადაწყვეტილება: ადამიანის უფლებათა

ევროპულმა სასამართლომ ცამეტი ხმით ერთის წინააღმდეგ დაადგინა, რომ კონვენციის მე-10
მუხლი არ დარღვეულა. სიტყვის თავისუფლების განხორციელებისას ნებისმიერ პირს შეიძლება
დაეკისროს ვალდებულებები და პასუხისმგებლობა, რომელთა მოცულობაც დამოკიდებულია იმ
სიტუაციაზე, რომელშიც ეს პირი იმყოფება; აგრეთვე, მის მიერ გამოყენებულ გამოხატვის
საშუალებებზე. ინგლისელმა მოსამართლეებმა დისკრეციული უფლებამოსილება გამოიყენეს
და წიგნის აკრძალვა საზოგადოებრივი ზნეობის დასაცავად აუცილებელ ღონისძიებად მიიჩნეს.
სახელმწიფოებს უფლება აქვთ,
კონკრტული სიტუაციისა და ტერიტორიის მიხედვით გადაწყვიტონ საზოგადოებრივი
მორალის დაცვის საკითხი. სხვა ქვეყნების მიერ განსხვავებული გადაწყვეტილების მიღება არ
ნიშნავს, რომ ინგლისმა „შეზღუდვის“ დაწესებით კონვენცია დაარღვია.
ბლადეტ ტრომსო და სტენსაასი ნორვეგიის წინააღმდეგ

ფაქტ. გარემოებები: პირველი განმცხადებელი იყო შეზღუდული პასუხისმგებლობის კომპანია,
რომელიც ყოველდღიურ გაზეთს გამოსცემდა, მეორე განმცხადებელი კი - ამ გაზეთის
რედაქტორი. გაზეთ „ბლადეტ ტრომსო“-ში გამოქვეყნდა სტატია, რომელიც ეყრდნობოდა
სპეციალურად დანიშნული ინსპექტორის მოხსენებას. ეს ინსპექტორი ვეშაპებზე მონადირე
გემზე მოგზაურობდა წესების დაცვის შესამოწმებლად. მის მოხსენებაში აღნიშნული იყო, რომ
მონადირეებმა, სავარაუდოდ, დაარღვიეს საკმაოდ მკაცრი წესები, რომლებიც დადგენილი იყო
ამ სახეობაზე ნადირობისათვის. ხომალდის წევრებმა გაზეთის წარმომადგენლებს
ცილისწამებისთვის უჩივლეს. სასამართლომ
ზოგიერთი განცხადება შეაფასა, როგორც ცილისმწამებლური და განმცხადებლებს ხომალდის
წევრებისათვის კომპენსაციის გადახდა დაეკისრათ.
გადაწყვეტილება: სასამართლომ დაადგინა, რომ სახეზე იყო მეათე მუხლის დარღვევა.

აღინიშნა, რომ პრესამ არ უნდა გადააბიჯოს გარკვეულ საზღვრებს. სასამართლომ იმსჯელა,
რომ ჟურნალისტური თავისუფლება მოიცავს გაზვიადების და პროვოკაციის გარკვეულ
ხარისხსაც. ხოლო სახელმწიფომ პრესას უნდა მისცეს საშუალება, რომ იმოქმედოს, როგორც
საზოგადოების გუშაგმა და გამოაქვეყნოს ინფორმაცია საზოგადოებისათვის მნიშვნელოვან
საკითხებზე. სასამართლოს მხედველობაში უნდა მიეღო იმ დროისათვის ნორვეგიაში ვეშაპებზე
ნადირობის თემის ირგვლივ წარმოქმნილი გარემოებები და წინააღმდეგობრივი დებატები.
ფაქტებთან დაკავშირებით უნდა ითქვას, რომ გაზეთმა დაბალანსებულად გააშუქა ეს თემა და
წარმოაჩინა სხვადასხვა შეხედულება ამ საკითხთან დაკავშირებით. სასამართლომ აღნიშნა, რომ
სახელმწიფო ორგანოებმა განსაკუთრებული სიფრთხილე უნდა გამოიჩინონ, როდესაც საქმე
ეხება სანქციის დაწესებას ან სხვა ისეთი ზომების მიღებას, რომლებსაც შეუძლია უარყოფითი
ზეგავლენა მოახდინოს პრესის მონაწილეობაზე საზოგადოებრივად მნიშვნელოვან დებატებში.
სასამართლოს არ შეუძლია განაცხადოს, რომ ხომალდის წევრების უფლებების დაცვამ
გადაწონა საზოგადოების ინტერესი აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებით. შესაბამისად, არ
არსებობდა ჩარევის აუცილებლობა დემოკრატიულ საზოგადოებაში.
ოტო პრემინგერის ინსტიტუტი ავსტრიის წინააღმდეგ

ფაქტ. გარემოებები: განმცხადებელი ტიროლის ოლქში დაარსებული კერძო ასოციაცია იყო.
ოტო პრემინგერის ინსტიტუტს ჰქონდა კინოს სახლი, სადაც დროდადრო ფილმებს აჩვენებდა.
ინსტიტუტმა გამოაცხადა რამდენიმე ფილმის ჩვენება, მათ შორის, ფილმისა, რომელსაც ერქვა
„სამოთხის საბჭო“. კინოთეატრში კი გამოქვეყნდა აფიშა, რომელზეც აღნიშნული იყო, რომ 17
წლამდე ასაკის პირებს ფილმის ნახვა ეკრძალებოდათ. აფიშაზე ქრისტიანული რელიგიის
ტრივიალური და აბსურდული იმიჯი კარიკატურის სტილში იყო მოცემული. კათოლიკურმა
ეკლესიამ პროკურორს მიმართა, რათა აღძრულიყო სისხლის სამართლის საქმე ოტო
პრემინგერის ინსტიტუტის წინააღმდეგ. ამის შემდეგ ფილმი დააყადაღეს და მოგვიანებით
მოახდინეს მისი კონფისკაცია: დაირღვა სისხლის სამართლის კოდექსის ნორმები, რომელთა
მიხედვითაც, დასჯადად ცხადდება რელიგიური წეს-ჩვეულებების დამცირება.
გადაწყვეტილება: სასამართლომ დაადგინა, რომ კონვენციის მე-10 მუხლი არ დარღვეულა.

სასამართლომ დაასკვნა, რომ მიღებული ზომების მიზანი იყო მოქალაქეთა იმ უფლების დაცვა,
რომლის თანახმადაც, საჯარო გამოხატვამ არ უნდა შეურაცხყოს მათი რელიგიური გრძნობები
და შეხედულებები. სასამართლომ დაადგინა, რომ სახეზე იყო ლეგიტიმური მიზანი: სხვათა
უფლებების დაცვა. სასამართლომ აღნიშნა, რომ მეათე მუხლის მეორე ნაწილი მოიცავს
ვალდებულებას - მაქსიმალურად იქნეს თავიდან აცილებული ისეთი გამოხატვა, რომელიც
გაუმართლებლად შეურაცხმყოფელია სხვებისათვის, ლახავს მათ უფლებებს და არ შეაქვს
წვლილი საჯარო დებატებში. იმის გამო, რომ შეუძლებელია მთელ ევროპაში ერთიანი
შეხედულების შექმნა რელიგიის მნიშვნელობაზე, სახელმწიფოებს რჩებათ გარკვეული
დისკრეცია ამ საკითხთან დაკავშირებით. სადავო ფილმის ჩვენება განიხილება, როგორც
საჯარო ქმედება, რომელიც
ზიანს აყენებს სხვებს. ფილმის კონფისკაციისას სახელმწიფომ უზრუნველყო რელიგიური
სიმშვიდე და დაიცვა მოქალაქეთა რელიგიური გრძნობები შეურაცხყოფისგან.
უიტნი კალიფორნიის წინააღმდეგ

ფაქტ. გარემოებები: საქმეში უიტნი კალიფორნიის წინააღმდეგ, ანიტა უიტნის, გამოჩენილ
სოციალურ და პოლიტიკურ აქტივისტს, ბრალი წაუყენეს კალიფორნიის კრიმინალური
სინდიკალიზმის კანონით კომუნისტურ ლეიბორისტულ პარტიაში მონაწილეობისთვის. უიტნი
ამტკიცებდა, რომ კანონი არღვევდა მის უფლებებს სიტყვისა და ასოციაციის თავისუფლებაზე.
გადაწყვეტილება: ცენტრალური საკითხი უიტნი კალიფორნიის წინააღმდეგ საქმეში არის იყო

თუ არა კონსტიტუციური კალიფორნიის კრიმინალური სინდიკალიზმის კანონი, რომელიც
კრძალავდა ადვოკატირებას ან ორგანიზებას კრიმინალური ქმედებების ან ძალადობის მიზნით,
როგორც პოლიტიკური ან ინდუსტრიული ცვლილებების განხორციელების საშუალებას. კანონი
კონკრეტულად კომუნისტურ და სოციალისტურ ორგანიზაციებს ეხებოდა. უზენაესმა
სასამართლომ მხარი დაუჭირა კალიფორნიის კრიმინალური სინდიკალიზმის კანონის
კონსტიტუციურობას და დაადგინა, რომ იგი არ არღვევდა პირველ შესწორებას. სასამართლომ
აღიარა, რომ სიტყვისა და ასოციაციის გარკვეული ფორმები შეიძლება შეიზღუდოს, თუ ისინი
წარმოადგენენ აშკარა და არსებულ საფრთხეს საზოგადოებრივი უსაფრთხოებისთვის ან
მთავრობის ფუნქციონირებისთვის. სასამართლომ აღიარა, რომ მიუხედავად იმისა, რომ
ინდივიდებს აქვთ სიტყვისა და გაერთიანების თავისუფლების უფლება, მთავრობას აქვს
ლეგიტიმური ინტერესი დაიცვას საზოგადოებრივი უსაფრთხოება და თავიდან აიცილოს
ხელისუფლების დამხობა უკანონო საშუალებებით. მან დაადგინა, რომ სახელმწიფოს ინტერესი
წესრიგისა და უსაფრთხოების შენარჩუნებით აჭარბებდა უიტნის კონსტიტუციურ პრეტენზიებს.
Vona v. Hungary
ფაქტ. გარემოებები: 2007 წლის 8 მაისს უნგრეთის გვარდიის ასოციაცია დააარსა
პოლიტიკური პარტიის მოძრაობა უკეთესი უნგრეთისთვის ათმა წევრმა, რომელთა მიზანი იყო,
inter alia, შეენარჩუნებინა უნგრული ტრადიციები და კულტურა. თავის მხრივ, 2007 წლის 18
ივლისს ასოციაციამ დააარსა უნგრეთის გვარდიის მოძრაობა.
ასოციაციის ბიურომ განაცხადა, რომ მან გადაწყვიტა „უნგრეთის გვარდიის შექმნა, რომელიც
ჯერ მოძრაობად ფუნქციონირებდა, მაგრამ მოგვიანებით ცდილობდა მისი ასოციაციაში
ინტეგრაციას, როგორც სექციას.“ მოძრაობის მიზანი განისაზღვრა, როგორც „ფიზიკურად,
სულიერად და ინტელექტუალურად დაუცველი უნგრეთის დაცვა“. მოძრაობის მიერ
დაკისრებულ აქტში ჩამოთვლილი ამოცანები მოიცავდა მისი წევრების ფიზიკურ და
ფსიქოლოგიურ მომზადებას, კატასტროფების მართვაში მონაწილეობას და საზოგადოებრივი
უსაფრთხოების უზრუნველყოფას, ასევე ამ საკითხებზე სოციალური დიალოგის დაწყებას
საჯარო ღონისძიებების საშუალებით. როგორც ჩანს, ამ მიზნების მისაღწევად, მოძრაობის
წევრებმა ფორმაში ჩაცმულმა აქციები და დემონსტრაციები გამართეს მთელ უნგრეთში, მათ
შორის ბოშების (roma) დიდი პოპულაციის სოფლებში და მოუწოდეს "ეთნიკური უნგრელების"
დაცვას ე.წ. "ბოშების დანაშაულისგან" (”Gypsy
criminality”). ეს დემონსტრაციები და მიტინგები ხელისუფლების მიერ არ იყო აკრძალული.

ერთ-ერთი ასეთი დემონსტრაციაზე პოლიცია იმყოფებოდა და არ დაუშვა მსვლელობის გავლა
ბოშათა ოჯახებით დასახლებულ ქუჩაზე. ამ მოვლენის საპასუხოდ, ბუდაპეშტის მთავარმა
პროკურატურამ სასამართლოში შეიტანა სარჩელი ასოციაციის დაშლის მოთხოვნით. ქმედება
ეფუძნებოდა ასოციაციის მიერ შეკრების თავისუფლების უფლების სავარაუდო ბოროტად
გამოყენებას და იმ ფაქტს, რომ მან ჩაატარა ქმედებები, რომლებიც არღვევდა ბოშების
უფლებებს მათ შორის შიშის გამოწვევით გამოსვლებითა და გარეგნობით.
გადაწყვეტილება: ეს არის პირველი შემთხვევა, როდესაც სასამართლომ მიიღო

გადაწყვეტილება გაერთიანების დაშლის შესახებ კონვენციის მე-11 მუხლის მიხედვით.
სასამართლომ დაადგინა, რომ უნგრეთის გვარდიის ასოციაციის (Magyar Gárda) დაშლა შიდა
სასამართლოების მიერ იყო განმცხადებლის უფლებების კანონიერი შეზღუდვა კონვენციის
მე-11 მუხლით. სასამართლომ გადაწყვეტილება მიიღო იმის საფუძველზე, რომ მოძრაობა,
რომელიც ასოციაციის ნაწილი იყო, მოიცავდა გასამხედროებული მიტინგების სერიას
უნგრეთის მასშტაბით ბოშების მრავალრიცხოვან სოფელში და რასობრივი მოტივირებული
პოლიტიკის ადვოკატირებას, რომელიც აშინებდა ბოშ მოსახლეობას. და დაარღვია მათი
ძირითადი უფლებები. სასამართლომ დაადგინა, რომ უნგრეთის ხელისუფლებას უფლება
ჰქონდა მიეღო პრევენციული ზომები დემოკრატიის დასაცავად და ასოციაციის აკრძალვის
მიზნით.
Vejdeland and others v. Sweden

ფაქტ გარემოებები: მოსარჩელეები წავიდნენ უმაღლეს საშუალო სკოლაში და დაარიგეს
ბროშურები. შემდეგ დირექტორი ჩაერია და სკოლა დაატოვებინა მათ. ეს ბროშურები შეიცავდა
განცხადებებს, რომლებშიც იყო ჰომოსექსუალური პროპაგანდის გმობა და ჰომოსექსუალების
დადანაშაულება აივის და შიდსის გავრცელებაში. ბროშურების გავრცელებისთვის
განმცხადებლებს ვრალი წაუყენეს აგიტაციაში ეროვნული ან ეთნიკური ჯგუფის წინააღმდეგ.
მბრალდებლები დაობდნენ, რომ ბროშურებში მოცემული ტექსტი გამოხატავდა ზიზღს
ჰომოსექსუალების, როგორც ჯგუფის, მიმართ. პირთა ჯგუფმა შეიტანა საჩივარი შვედეთის
წინააღმდეგ და ამტკიცებდნენ, რომ მათი ნასამართლობა ჰომოსექსუალების შესახებ
დამამცირებელი განცხადებების შემცველი ბროშურების გავრცელებისთვის არღვევდა
გამოხატვის თავისუფლების უფლებას ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის (ECHR)
მე-10 მუხლის მიხედვით. ).
გადაწყვეტილება: კონვენციის მე-10 მუხლის დარღვევას ადგილი არ ჰქონია.

ევროსასამართლომ აღიარა, რომ სახელმწიფოებს აქვთ შეფასების გარკვეული ზღვარი
გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვის აუცილებლობისა და პროპორციულობის შეფასებისას,
განსაკუთრებით სიძულვილის ენასთან დაკავშირებულ საქმეებში. ECtHR ხაზს უსვამს
უმცირესობების, მათ შორის სექსუალური უმცირესობების უფლებებისა და ღირსების დაცვის
აუცილებლობას სიძულვილის ენისგან. მასში ნათქვამია, რომ სახელმწიფოებს აქვთ
ლეგიტიმური ინტერესი, დაარეგულირონ და დაისაჯოს ისეთი გამოხატვები, რომლებიც ძირს
უთხრის ტოლერანტობის, სოციალური ერთობისა და არადისკრიმინაციის პრინციპებს.
სასამართლომ აღიარა, რომ გამოხატვის თავისუფლება არის ფუნდამენტური უფლება და
დემოკრატიის არსებითი საყრდენი. თუმცა, მან
დაადგინა, რომ სიძულვილის ენის შემთხვევებში, რომელიც მიმართულია მოწყვლადი

ჯგუფების მიმართ, სიტყვის შეზღუდვა აუცილებელია დაზარალებულთა უფლებებისა და
კეთილდღეობის დასაცავად. ECtHR ხაზს უსვამს კონტექსტური ანალიზის მნიშვნელობას
სიძულვილის ენის დასაშვებობის დადგენაში. მასში განხილული იყო გამოყენებული
კონკრეტული ენა, სიტყვის მიღმა განზრახვა, მიყენებული პოტენციური ზიანი და საერთო
სოციალური და ისტორიული კონტექსტი. ამ საქმეში ევროსასამართლომ დაამტკიცა
მომჩივნების ნასამართლობა და განაცხადა, რომ შვედეთის ჩარევა მათ გამოხატვის
თავისუფლებაში აუცილებელი და პროპორციული იყო ჰომოსექსუალი პირების უფლებებისა
და ღირსების დასაცავად.
გაჩეჩილაძე საქართველოს წინააღმდეგ

ფაქტ. გარემოებები: 2017 წლის 5 მაისს განმცხადებელი დარეგისტრირდა როგორც
ინდმეწარმე. მან დაიწყო პრეზერვატივების გამოშვება ბრენდის სახელწოდებით „აიისა“,
რომლის პირდაპირი მნიშვნელობა იყო "ის ნივთი". მოსარჩელემ განაცხადა, რომ მსუბუქი
სარკაზმი აიისას იმიჯის ნაწილი იყო. პრეზერვატივის შეფუთვის დიზაინი მრავალფეროვანი
იყო. პრეზერვატივი იყიდებოდა ონლაინ. 2017 წლის ბოლოს და 2018 წლის დასაწყისში
განმცხადებელმა შექმნა ოთხი დიზაინი, რომლებიც მოგვიანებით
გახდა მის წინააღმდეგ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა წარმოების საგანი. ერთ-ერთ
დიზაინზე იყო გამოსახული მულტფილმი პანდას გაღიმებული სახე ტექსთან ერთად:
„ჩამოვკრავდი, მაგრამ ნათლისღებაა“. მხარეთა წარდგინებიდან ირკვევა, რომ დიზაინი
არასოდეს ყოფილა შეფუთვაზე და ატვირთული იყო მხოლოდ აიისას Facebook ის გვერდზე.
სხვა დიზაინში გამოყენებული იყო გაბერილი გვირგვინის გამოსახულება ტექსტით:„ძლევაჲ
საკვირველი“. ეს ფრაზა ისტორიულ წყაროებში და საერთო ენაზე უკავშირდებოდა 1121 წლის
დიდგორის ბრძოლას, რომლის შედეგადაც საქართველოს სამეფომ გაიმარჯვა.
მესამე დიზაინში გამოყენებულია 1184-1213 წლებში საქართველოს მმართველი ქალი
„თამარის“ ანიმაციის გამოსახულება, რომელიც საქართველოს მართლმადიდებლური ეკლესიის
მიერ წმინდანად იქნა შერაცხული. გამოსახული იყო მისი სახე, რომელსაც თან ახლდა ტექსტი
„სამეფო კარი თამარში“.
მეოთხე დიზაინში ნაჩვენები იყო ვერტიკალურად განლაგებული ქალის მარცხენა ხელის
ანიმაცია წითელი ფრჩხილის ლაქით. აწეულ საჩვენებელ და შუა თითებზე პრეზერვატივით.
კონსერვატიული სამოქალაქო პოლიტიკური მოძრაობა „ქართული იდეა“ თავმჯდომარემ
თბილისის მერიის მუნიციპალურ ინსპექციას უჩივლა, რომ აიისამ გამოიყენა ქართველების
რელიგიური გრძნობების შეურაცხმყოფელი დიზაინი. სასამართლოს შეფასებით, არაეთიკურია
ინდმეწარმე ანი გაჩეჩილაძის მიერ „აიისა“ ბრენდის ოფიციალურ Facebook გვერდზე და
თავად პროდუქტზე განთავსებული რეკლამა, რომელიც შეურაცხმყოფელი სიტყვებითა და
შედარებებით რელიგიის დარღვევის საგანია. საყოველთაოდ მიღებული ადამიანური და
ეთიკური ნორმები, რელიგიური სიმბოლოების ხელყოფა, რეკლამა თავისი ტექსტითა და
გამოსახულებებით არღვევს ეროვნულ და ისტორიულ საგანძურს, ძეგლებს. განმცხადებლის
გამოხატვის თავისუფლების უფლებაში ჩარევის კანონიერების შეფასებისას სასამართლომ
აღნიშნა, რომ არაეთიკური რეკლამის გავრცელების შეზღუდვით, რეკლამის აქტი მიზნად
ისახავდა
საზოგადოებრივი მორალის დაცვას და, შედეგად, ეროვნულ დონეზე მშვიდობიანი,

პლურალისტური და ტოლერანტული საზოგადოების განვითარების უზრუნველყოფას.
სააპელაციო სასამართლომ დასძინა, რომ რეგულაციის მიზანი იყო დაცვა იმ ქმედებებისგან,
რომლებიც ობიექტურად ეწინააღმდეგებოდა საზოგადოებრივ მორალს და არა ინდივიდების
სუბიექტურ აღქმას.
გადაწყვეტილება: დასაშვებია. ჯარიმის დაწესება, პროდუქტის გაწვევის ვალდებულება და

სადავო დიზაინის სამომავლოდ გამოყენების აკრძალვა წარმოადგენდა განმცხადებლის
გამოხატვის თავისუფლების უფლებაში ჩარევას. ოთხ სადავო დიზაინიდან, ერთ-ერთ მათგანს
ჰქონდა ტექსტი „სამეფო კარი თამარში“, საჯარო მოღვაწის ან, მართლაც, ნებისმიერი
პიროვნების კანონიზაცია თავისთავად არ გამორიცხავდა მისი პერსონის საჯარო დებატებში
განხილვას. ეროვნული სასამართლოების მსჯელობის საპირისპიროდ, არ უნდა ჩაითვალოს
გამოხატვის საშუალების არჩევანი - პრეზერვატივის წარმოება და გავრცელება, მოცემულ
საქმეში - თავისთავად შეუსაბამოდ იმის შეფასებისას, შეიძლება თუ არა გამოხატვამ წვლილი
შეიტანოს საჯარო დებატები საზოგადოებისთვის მნიშვნელოვან საკითხებზე. თუმცა,
მომჩივანმა ვერ შეძლო შიდა დონეზე ახსნა, თუ რატომ ან როგორ დაიწყო ამ პერსონის
გამოყენება პრეზერვატივებზე თანმხლები ნიშნით ან თუ შეუწყო ხელი რაიმე საჯარო დებატებს
საერთო ინტერესის საკითხზე. მომჩივნის მიერ შიდა დონეზე მოყვანილი დამაჯერებელი
არგუმენტების არარსებობის გამო, ძნელი იყო იმის დაშვება, რომ შიდა ხელისუფლებამ
შეცდომით დაადგინა, რომ დიზაინი შეიძლება ჩაითვალოს უსასყიდლო შეურაცხყოფად
მართლმადიდებელი ქრისტიანის მიმდევარი ქართველების თაყვანისცემის ობიექტისთვის. (ანუ
თამარზე დაშვებული იყო შეზღუდვაო)
რაც შეეხება დანარჩენ დიზაინებს, გარემოებები განსხვავებული იყო. დიზაინი, რომელშიც
გამოსახულია პანდას სახე და მიუთითებს ქრისტიანულ წმინდა დღეზე, სასამართლომ აღნიშნა
სააპელაციო სასამართლოს მსჯელობა, რომ გამოსახულება და თანდართული ტექსტი
გაუმართლებლად შეურაცხყოფდა მართლმადიდებელი ქრისტიანების ცხოვრების წესს და
რელიგიურ სწავლებას იმის შესახებ, რომ მარხვის დროს სექსუალური ურთიერთობები თავიდან
უნდა იქნას აცილებული. დაკავშირებულია მნიშვნელოვან რელიგიურ დღესასწაულებთან.
თუმცა, ეს მიზეზები არ იყო საკმარისი დემოკრატიულ საზოგადოებაში ჩარევის
აუცილებლობის გასამართლებლად. კერძოდ, ის ფაქტი, რომ დიზაინმა უბრალოდ გაიმეორა
ანონიმური ჯგუფის სახელწოდებით პანდას პოპულარული, ადრე არსებული მხატვრული
ექსპრესია, არ შეიძლება გამორჩეული იყოს. რაც შეეხება შინაარსს, ნაშრომი, როგორც ჩანს,
იყო სატირული აღქმა საქართველოში ხშირად გამოყენებული სხვადასხვა ფრაზების შესახებ,
რაც არსებითად წარმოადგენს სხვადასხვა იდეების კრიტიკას, მათ შორის რელიგიურ
სწავლებებსა და პრაქტიკას. ამ ფონზე, სააპელაციო სასამართლომ ფაქტობრივად გადაუჭრელი
დატოვა გადამწყვეტი საკითხი, არსებობდა თუ არა რაიმე „აუცილებელი სოციალური
საჭიროება“ სადავო დიზაინის გავრცელების შეზღუდვის მიზნით. (პანდაზე არ დაუშვეს
მოკლედ)
დარჩენილ ორ დიზაინში გამოსახული იყო ქალის მარცხენა ხელი ორ აწეულ თითზე
მოთავსებული პრეზერვატივით და გვირგვინის გამოსახულება, რომელიც აშკარად
პრეზერვატივისაგან იყო გაკეთებული. განმცხადებლის არგუმენტს რაიმე რელიგიური
კონოტაციის არარსებობის შესახებ, იმის გამო, რომ მასზე გამოსახული იყო ქალის
მარცხენა ხელი და არა მარჯვენა ხელი რელიგიურ კონტაქტში, და მიუთითებს იურიდიული

საფუძვლის არარსებობაზე. ჩარევა დარჩა გაუთვალისწინებელი. მიუხედავად იმისა, რომ არ
იყო გამორიცხული, რომ ყველაზე ტრივიალური გამოსახულებაც კი შეიცავდეს ელემენტებს,
რომლებიც იწვევს რელიგიურ სიმბოლოსთან ძალიან სპეციფიკურ ასოციაციებს, შიდა
სასამართლოებს ევალებოდათ იმის დემონსტრირება, თუ რატომ მოხდა ეს ქალის ხელის
გამოსახულებასთან დაკავშირებით და მათ ეს ვერ მოახერხეს. რაც შეეხება ამ უკანასკნელ
სურათს, მიუხედავად განმცხადებლის მტკიცებისა, გაურკვეველი რჩებოდა მის წინააღმდეგ
წარმოების მთელი პერიოდის განმავლობაში, რატომ მიიჩნიეს ადგილობრივმა
სასამართლოებმა, რომ სურათი შეიძლება შეესაბამებოდეს არაეთიკური რეკლამის
განმარტებას, რომელიც გათვალისწინებულია რეკლამის შესახებ აქტში. არც იყო ახსნილი,
არსებობდა თუ არა რაიმე „აუცილებელი სოციალური საჭიროება“, სასამართლოს
პრეცედენტული სამართლის მნიშვნელობით, რომ შეეზღუდა ამ ორი დიზაინის გავრცელება.
შესაბამისად, ეროვნული სასამართლოების მიერ მოყვანილი არცერთი მიზეზი არ იყო
რელევანტური განმცხადებლის გამოხატვის თავისუფლებაში ჩარევის აუცილებლობისა და
პროპორციულობის გასამართლებლად.(ხელზეც და გვირგვინზეც არ დაუშვეს შეზღუდვა)
დაბოლოს, სასამართლომ გაასაჩივრა შიდა სასამართლოების გადაწყვეტილებებში აშკარა
გავლენა, რომ საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის წევრების ეთიკის შეხედულებებს
უპირატესობა ენიჭება კონვენციით და საქართველოს კონსტიტუციით დაცული სხვადასხვა
ღირებულებების დაბალანსებაში. ასეთი გავლენა ეწინააღმდეგებოდა საკონსტიტუციო
სასამართლოს შეხედულებებს და ეწინააღმდეგებოდა შესაბამის საერთაშორისო სტანდარტებს.
პლურალისტურ დემოკრატიულ საზოგადოებაში მათ, ვინც აირჩიეს თავიანთი რელიგიის
გამოხატვის თავისუფლება, უნდა მოითმინონ და მიიღონ სხვების მიერ მათი რელიგიური
მრწამსის უარყოფა და მათი რწმენისადმი მტრული დოქტრინების გავრცელებაც კი.
კვირა 10
Ulrich - Associative rights (the rights to the freedoms of petition, assembly,
and association)
„გაერთიანების უფლება თავისი ბუნებით თითქმის ისევე განუყოფლად მეჩვენება, როგორც
პირადი თავისუფლების უფლება“
ასოციაციური უფლებები მოიცავს იმ კონსტიტუციურ გარანტიებს, რომლებიც ეხება პირთა

ერთობლივ ქმედებებს. აქცენტი კეთდება იმ ფაქტის კონსტიტუციურ შედეგებზე, რომ
ინდივიდების კოორდინირებული მოქმედება იწვევს სოციალური აქტივობის ახალ ტიპს,
რომელიც ხარისხობრივად განსხვავდება ინდივიდუალური ქმედებებისგან, თუნდაც
ინდივიდუალური მასობრივი ქმედებებისგან.
პიროვნებებისთვის ასოციაციური/გაერთიანების უფლებების მინიჭება მათი გაძლიერების

ყველაზე ეფექტური საშუალებაა პოლიტიკაში. ამავდროულად, ეს გარანტია წარმოშობს
საზოგადოებაში დეცენტრალიზებულ ძალაუფლების სტრუქტურას, რომელიც დიდ გავლენას
ახდენს კოლექტიური გადაწყვეტილებების პოლიტიკაზე.
სამი კონსტიტუციური უფლება აქტუალურია ამ კუთხით, რომლებიც ვრცელდება

უფლებამოსილების მზარდი თანმიმდევრობით და, შესაბამისად, სტრუქტურული
ზემოქმედებით პოლიტიკაზე:
1. საჩივრების გამოსწორების შუამდგომლობის უფლება, ანუ პეტიციის უფლება (the right
to petition for the redress of grievances)
2. შეკრების თავისუფლების უფლება (the right to the freedom of assembly) 3.
გაერთიანების თავისუფლების უფლება (the right to the freedom of association)
THE RIGHT TO PETITION FOR THE REDRESS OF GRIEVANCES

ეროვნულ კონსტიტუციებში და საერთაშორისო შეთანხმებებში კოდირებულ ფუნდამენტურ
უფლებებს შორის პეტიციის უფლებას, როგორც წესი, მცირე ყურადღება ექცევა. პეტიციის
უფლების აშკარად შედარებით მცირე მნიშვნელობა გასაგებია იმ მრავალმხრივი სასამართლო
და პოლიტიკური მექანიზმების ფონზე, რომლებიც აქვთ მოქალაქეებს, რომლებიც ცხოვრობენ
კონსტიტუციურ სახელმწიფოებში და სურთ გამოხატონ ინდივიდუალური და კოლექტიური
პრობლემები, დაწყებული სასამართლოსადმი მიმართვისა და მათი დემოკრატიული
წარმომადგენლობის უფლებით, დამთავრებული თავისუფალი სიტყვისა და თავისუფალი
მედიის გარანტიებით.
თავდაპირველად, პეტიციის უფლება ემსახურებოდა ინდივიდუალურ სამართლებრივ დაცვას,

რომელიც ინგლისში მეთოთხმეტე საუკუნიდან გადაიქცა საერთო სამართლის გასაჩივრების
უფლებად. მისი პოლიტიკური განზომილება, როგორც საკანონმდებლო მოსმენის უფლება,
გავრცელდა მეჩვიდმეტე საუკუნეში პარლამენტსა და სტიუარტებს შორის ბრძოლაში და გახდა
1689 წლის უფლებათა ბილის ნაწილი.
უფლების აღსრულების პროცედურული ნორმატიული წესების ნაკლებობამ განაპირობა

პეტიციების ინსტიტუციური სისუსტე, რაც პირდაპირ კრახში გადაიზარდა, როდესაც
პეტიციები კოლექტიური უთანხმოების გამოხატვის ინსტრუმენტად იქცა.
THE RIGHT TO THE FREEDOM OF ASSEMBLY

შეკრების თავისუფლების ისტორიული სათავეები თარიღდება მეთვრამეტე საუკუნის ინგლისსა
და ჩრდილოეთ ამერიკაში, სადაც პირველი შეხვედრები გაიმართა პარლამენტებში პეტიციების
საჯარო განხილვისა და დებატებისთვის.
1776 წლის პენსილვანიის კონსტიტუციის მე-16 მუხლი, შეკრების თავისუფლების პირველი

კონსტიტუციური კოდიფიკაცია, ის ამჟღავნებს ამ უფლების ამ არსებით პოლიტიკურ ხასიათს
და მის კავშირს სახალხო სუვერენიტეტის პრინციპთან: „ხალხს აქვს უფლება შეიკრიბოს ერთად,
გაიარონ კონსულტაცია მათი საერთო კეთილდღეობისთვის, დაავალდებულონ თავიანთი
წარმომადგენლები და მიმართონ საკანონმდებლო ორგანოს
საჩივრების გამოსასწორებლად, მისამართით, პეტიციებით ან პრეტენზიით.“ აშშ-ს
კონსტიტუციის პირველი შესწორების ფორმულირება ამ კონტექსტს აკავშირებს გამოხატვის,
შეკრების და პეტიციის თავისუფლებებთან დაკავშირებით. თუმცა, შეერთებული შტატების
ამჟამინდელ სამართლებრივ და პოლიტიკურ დისკურსში
შეკრების თავისუფლებას იგივე ბედი ეწია, როგორც პეტიციის უფლებას, კერძოდ,

უგულებელყოფილი იქნა, როგორც ცალკეული უფლება და შეითვისოს გამოხატვის
თავისუფლება.
ევროპის კონტინენტზე მშვიდობიანი შეკრების თავისუფლების პირველი კონსტიტუციური

კოდიფიკაცია მოხდა 1791 წლის საფრანგეთის კონსტიტუციაში.
დღეს გაერთიანების თავისუფლება კოდიფიცირებულია, როგორც ფუნდამენტური უფლება
ევროკავშირის ყველა წევრი სახელმწიფოს კონსტიტუციებში, ხოლო გაერთიანებულ სამეფოში
- ადამიანის უფლებათა აქტში.
შეკრების თავისუფლებას ძირითადად - მაგრამ არა მხოლოდ - აქვს ფუნქცია, უზრუნველყოს

უმცირესობებს საშუალება, რომ მიაწოდონ თავიანთი მოსაზრებები და შეშფოთება
საზოგადოებამდე და მიიღონ მონაწილეობა დემოკრატიული ნების ჩამოყალიბების პროცესში.
შეკრების თავისუფლება, უპირველეს ყოვლისა, ნიშნავს შეკრების უფლებას წინასწარი

შეტყობინების, ნებართვის მოთხოვნის ან ნებისმიერი სხვა პირობის გარეშე, რომელიც ხელს
უშლის პირთა მშვიდობიან შეკრებას. თუმცა, ხელისუფლებას ესაჭიროება წინასწარი ცოდნა
დემონსტრაციის მონაწილეთა ადგილის, დროისა და მოსალოდნელი რაოდენობის შესახებ,
რათა დაიცვას იმ პირების უფლება რომლებიც ჩართულნი არ არიან შეკრებაში და ზოგადად
საზოგადოების უფლებები და ინტერესები.
როგორც ჩანს, ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო (ECtHR) წარმოადგენს

საკონსტიტუციო სასამართლოების გაბატონებულ აზრს თავის განცხადებაში, რომ
სპონტანური დემონსტრაციების ჩატარების უფლება შეიძლება აჭარბებდეს საჯარო
შეკრებების წინასწარი შეტყობინების ვალდებულებას მხოლოდ განსაკუთრებულ შემთხვევებში,
კერძოდ, მიმდინარე მოვლენაზე დაუყოვნებელი რეაგირება გარანტირებულია დემონსტრაციის
სახით.
გაერთიანების თავისუფლება გულისხმობს შიშისგან თავისუფლებას, ფაქტობრივი ან

პოტენციური მონაწილეების მიმართ სანქცირების ან სხვა უარყოფითი შედეგებისგან, ამ
ფუნდამენტური უფლების გამოყენების გამო.
კიდევ ერთი საკითხი, რომელიც მჭიდროდ არის დაკავშირებული შეკრების თავისუფლების

ფიზიკურ განზომილებასთან, არის შეკრებისთვის სწორი ადგილის საკითხი.
საჯარო ფორუმში, სადაც ჩვეულებრივ ვითარდება კომუნიკაციური აქტივობები,
შეკრებებისთვის მათი გამოყენების შეზღუდვები კონსტიტუციურია მხოლოდ იმ შემთხვევაში,
თუ ისინი პირდაპირ კავშირშია შედგენილი სახელმწიფო ინტერესის და შინაარსის ნეიტრალური
მიღწევისთვის (მაგ. ხმაური სკოლასთან, კლინიკასთან და ა.შ.) .
THE RIGHT TO THE FREEDOM OF ASSOCIATION

თავდაპირველად ასოციაციები აღიქმებოდა, როგორც პოტენციური საფრთხე სოციალური და

პოლიტიკური წყობის სტაბილურობისთვის და „პოლიტიკური გაერთიანებები“
ექვემდებარებოდნენ სახელმწიფო პოლიციის კონტროლს.
ორი სახის ორგანიზაცია გახდა მასობრივი დემოკრატიის ქვაკუთხედი: პროფკავშირები და

პოლიტიკური პარტიები.
პირველი არის დამოკიდებულ მუშაკთა ეკონომიკური ინტერესების ფუნქციური, ანუ
კოლექტიური წარმომადგენლობის საშუალებებზე, მეორე სამოქალაქო ინტეგრაციის
ინსტიტუტებია. მეოცე საუკუნეში ორივე ტიპის ორგანიზაცია გადამწყვეტი იყო მოქალაქეობის
სტატუსისთვის თანამედროვე მასობრივ დემოკრატიაში.
პირველი დოკუმენტი, რომელშიც ევროპაში მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ გარანტირებული

იყო გაერთიანების თავისუფლება და ცალკე, გაერთიანებების შექმნისა და გაფიცვის
უფლებებს, ასევე „თავისუფლად გაერთიანებას პოლიტიკურ პარტიებში, რათა წვლილი
შეიტანოს დემოკრატიული მეთოდებით ეროვნული პოლიტიკის განსაზღვრაში“ იყო იტალიის
1947 წლის 27 დეკემბერის კონსტიტუცია.
მეოცე საუკუნეში „დემოკრატიზაციის მესამე ტალღის“ შემდეგ შემუშავებული კონსტიტუციები

აღმოსავლეთ და ცენტრალური ევროპის ახლანდელ პოსტკომუნისტურ ქვეყნებში
განსაკუთრებით ორიენტირებულია სახელმწიფოს მიერ კონტროლირებად მონოპოლისტურ
მასობრივ ორგანიზაციებში ნებისმიერი სახის სავალდებულო გაერთიანებისაგან დაცვაზე.
ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო დოკუმენტების უმეტესობა მოიცავს გაერთიანების

თავისუფლების გარანტიას, სხვადასხვა აქცენტით.
ასოციაციის კონცეფცია მოიცავს სოციალური ურთიერთობების უკიდურესად ფართო

სპექტრს, რომლებშიც ინდივიდები მოქმედებენ შეთანხმებულად, მინიმალური ინსტიტუციური
კონსოლიდაციის საფუძველზე.
ზოგადი კლასიფიკაცია:
1. ეკონომიკური და შრომითი ურთიერთობების სფეროს ასოციაციები (დამსაქმებელთა,
დასაქმებულთა, პროფესიების, მწარმოებლების, მომხმარებლების, ეკონომიკური
ლობისტური ჯგუფები);
2. გაერთიანებები საქველმოქმედო და ანალოგიური არაკომერციული კეთილდღეობის
დაწესებულებები;
3. ასოციაციები სპორტის, დასვენებისა და გართობის სფეროში;
4. გაერთიანებები რელიგიის, კულტურის, ხელოვნებისა და მეცნიერების სფეროში; 5.
უპარტიო პოლიტიკური გაერთიანებები და ადვოკატირების ჯგუფები; 6. კერძო
სოციალური კლუბები.
განსხვავება შეიძლება გამოიყოს „ექსპრესიულ“ და „ინსტრუმენტულ“ ასოციაციებს შორის

სტიუარტ უაითის მიხედვით.
ექსპრესიული ასოციაციები არის თემები, რომელთა წევრები გაერთიანებულნი არიან

რელიგიური ან იდეოლოგიური შეხედულებების მკაფიო ნაკრების გაზიარებით.
ინსტრუმენტული ასოციაციები არის ორგანიზაციები, რომელთა ძირითადი მიზანია
უზრუნველყონ თავიანთი წევრებისთვის სტრატეგიულ საქონელზე გაუმჯობესებული წვდომა,
როგორიცაა შემოსავალი და სიმდიდრე.
გაერთიანების თავისუფლების უფლება იცავს გაერთიანების პოზიტიურ თავისუფლებას, ანუ

ინდივიდის უფლებას შექმნას, შევიდეს და დარჩეს ასოციაციაში. უფრო მეტიც, იგი შეიცავს
ასოციაციის არსებობის უფლებას და მის უფლებას თვითგამორკვევაზე (ავტონომია), ანუ
უფლებას გადაწყვიტოს წევრების მიღება და გარიცხვა, დააწესოს წესები მისი შიდა წესრიგის
შესახებ, წევრების უფლებებისა და მოვალეობების ჩათვლით და დამოუკიდებლად
გადაწყვიტოს მისი მიზნის შეცვლა, მისი დაშლა ან მსგავსი ასოციაციების ფედერაციაში
ინტეგრირება.
ასოციაციის გარე საქმიანობა - მაგალითად, გამომცემლობის ან სპორტული აქტივობების

საქმიანობა - დაცულია არა გაერთიანების თავისუფლებით, არამედ შესაბამისი გარანტიით
(მაგ. პრესის თავისუფლების უფლება, ან პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლება)
მხოლოდ მაშინ, როდესაც ასოციაციის გარე საქმიანობა არის კონსტიტუციური გარანტიის

ნაწილი - მაგალითად, ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის 1-ლი მუხლის გარანტია,
რომ ყველას აქვს "უფლება შექმნას და შეუერთდეს პროფკავშირებს თავისი ინტერესების
დასაცავად" - ეს საქმიანობა, სავარაუდოდ, გაფიცვების ჩათვლით, არ ექცევა გაერთიანების
თავისუფლების ფარგლებში.
კონსტიტუციური გარანტია მოიცავს გაერთიანების უარყოფით თავისუფლებას, ანუ ინდივიდის

თავისუფლებას, თავი შეიკავოს და დატოვოს ასოციაცია და არ ჩამოერთვას შესაძლებლობები
და შეღავათები კონკრეტულ გაერთიანებაში (მაგ. პოლიტიკური პარტია, პროფკავშირი,
სამეცნიერო საზოგადოება).
ასევე ეგრეთ წოდებული „დახურული მაღაზიის“ ან „გაერთიანების მაღაზიის“ რეჟიმები აყენებს

საკითხს მათი თავსებადობის შესახებ გაერთიანების უარყოფით თავისუფლებასთან. ასეთი
რეჟიმების პირობებში, კონკრეტულ ფირმაში დასაქმება პროფკავშირის წევრობით არის
განპირობებული.
დახურული მაღაზიის სისტემის თავსებადობაზე გაერთიანების თავისუფლების კონვენციის
გარანტიასთან (მუხლი 11) მსჯელობისას, ECtHR-მა დაიკავა გარკვეულწილად ორაზროვანი
პოზიცია. 1981 წლის გადაწყვეტილებაში მან თავი აარიდა ამ კითხვაზე პასუხის გაცემას და
დაკმაყოფილდა იმ ვარაუდით, რომ 1-ლი მუხლი არ იძლევა გარანტიას ამ თავისუფლების
უარყოფით ასპექტზე იმავე დონეზე, როგორც პოზიტიურ ასპექტზე, და რომ, შესაბამისად,
კონკრეტულ პროფკავშირში გაწევრიანების იძულება ყოველთვის არ ეწინააღმდეგება
კონვენციას.
უფრო ახალ გადაწყვეტილებაში, მან ოდნავ შეცვალა აღნიშნული ვარაუდი და განაცხადა, რომ
„პრინციპში არ გამორიცხავს, რომ 1-ლი მუხლის უფლების ნეგატიურ და პოზიტიურ
ასპექტებს მინიჭებული უნდა ჰქონდეთ დაცვის იგივე დონე განსახილველ ტერიტორიაზე.“
შეერთებულ შტატებში, 1947 წლის ტაფტ-ჰარტლის აქტი კრძალავს დახურულ მაღაზიებს,

მაგრამ არ აკრძალავს პროფკავშირების/გაერთიანებების მაღაზიებს, თუმცა შტატებს
შეუძლიათ მათი აკრძალვა ეგრეთ წოდებული „მუშაობის უფლების კანონებით“ (right-to work
laws) როგორც ჩანს, „თავისუფალი მხედრების“ (free-rider) პრობლემა ახლა დიდწილად
მოგვარებულია პროფკავშირის უსაფრთხოების სხვადასხვა შეთანხმებით, რომლის მიხედვითაც
დამსაქმებლები აგროვებენ გადასახადებს თანამშრომლებისგან პროფკავშირის წევრობის
ვალდებულების გარეშე.
როგორც პოზიტიური, ასევე უარყოფითი გაერთიანების თავისუფლება მიმართულია საჯარო
ხელისუფლების ხელყოფის წინააღმდეგ; მათ არ აქვთ ჰორიზონტალური ეფექტი. მიუხედავად
იმისა, რომ რესურსებზე მონოპოლიის მქონე განსაკუთრებით მასობრივი ორგანიზაციები (მაგ.
პროფკავშირები ან პროფესიული ასოციაციები) არიან იმ მდგომარეობაში, რომ
უგულებელყოფენ უცხო პირების და შიდა უმცირესობების ინტერესებს, გაერთიანების
თავისუფლება არ იძლევა დაცვას ასოციაციის ძალაუფლებისგან; კერძოდ, ის არ მოითხოვს,
რომ მათი შიდა ორგანიზაცია უნდა შეესაბამებოდეს დემოკრატიულ პრინციპებს.
თუმცა, ეს არ ნიშნავს, რომ გაერთიანების თავისუფლება ასოციაციებს ანიჭებს შეუზღუდავ

უფლებამოსილებებს მათ წევრებზე ან უცხო პირებზე.
ფუნდამენტური უფლებების ახლა უკვე ფართოდ აღიარებული დამცავი განზომილება და
სახელმწიფოს ზოგადი მოვალეობა, დაიცვას საჯარო ინტერესები, მოიცავს მის
ვალდებულებას, დაარეგულიროს კერძო ძალაუფლების მფლობელების, განსაკუთრებით
მონოპოლისტური ასოციაციების, ქცევა (მაგ. წესების დაწესება წევრების თვითნებური
გარიცხვის ან წინააღმდეგობის შესახებ, დისკრიმინაცია).
გაერთიანების თავისუფლება არც თვითაღმასრულებელია და არც შეუზღუდავი. ისევე,

როგორც სხვა თავისუფლების უფლებების უმეტესობა, ის მოითხოვს სამართლებრივ დიზაინს
და შეზღუდვებს, რომლებიც თავსებადია სხვათა კონფლიქტურ თავისუფლებებთან და
საზოგადოებრივ ინტერესებთან.
გაერთიანების თავისუფლების სამართლებრივი შეზღუდვები უნდა შეესაბამებოდეს

პროპორციულობის პრინციპს, ანუ უნდა იყოს შესაბამისი და აუცილებელი და ზედმეტად არ
უნდა შელახოს დაცული თავისუფლება.
Legally Imposed Membership (ლეგალურად დაწესებული წევრობა)

გაერთიანების თავისუფლება მოიცავს ასოციაციის უფლებას, დამოუკიდებლად გადაწყვიტოს
მისი წევრების მიღებისა და გარიცხვის შესახებ; არასასურველი პირის წევრობად მიღების
კანონიერი მოვალეობა ერევა ამ უფლებაში.
შეზღუდვები საჯარო სამსახურისთვის

საკითხი, რომელიც ეხება პროფკავშირების შექმნისა და გაწევრიანების უფლებას, არის

საკითხი, შეიძლება თუ არა მოსახლეობის გარკვეული ჯგუფების გამორიცხვა ამ უფლებით
სარგებლობისგან მათი განსაკუთრებული პასუხისმგებლობისა და მათი მუშაობის ფუნქციური
აუცილებლობის გამო: სამხედრო და პოლიციის პერსონალი და, შესაძლოა, საჯარო სამსახურის
ყველა თანამშრომელი.
ანალოგიურად, ბოლო გადაწყვეტილებაში ECtHR-მა მიიღო, რომ გარკვეული კატეგორიის

საჯარო მოხელეებს შეიძლება აეკრძალოთ გაფიცვის ქმედებები, მაგრამ განაცხადა, რომ
აკრძალვა არ ვრცელდება ყველა საჯარო მოხელეებზე ან სახელმწიფო კომერციული ან
სამრეწველო კომპანიების თანამშრომლებზე.
სუსტი საზღვარი ასოციაციის თავისუფლებასა და შეთქმულებას შორის ინდივიდის განზრახვა
ჩაიდინოს დანაშაული, თუნდაც უბრალო დანაშაულებრივი ქმედებისთვის მომზადება,
რომელიც ჯერ კიდევ არ არის მისული მცდელობის სტადიამდე, ჩვეულებრივ თავისუფლდება
სასჯელისაგან, მაგრამ ის შეიძლება გახდეს დასჯადი ქმედება, თუ იგი შესრულებულია
ერთობლივად - აქ ასოციაციური რეჟიმი სხვაგვარად უვნებელი ქცევა ქმნის საფრთხეს
საზოგადოებისთვის და გადაიქცევა დასჯად შეთქმულებად.
გადაწყვეტილებები
Women’s Intiatives Supporting Group and Others v. Georgia
ფაქტ. გარემოებები: 2013 წლის 24 აპრილსა და 1 მაისს ორმა მომჩივანმა ასოციაციამ შინაგან
საქმეთა სამინისტროს აცნობა მათი განზრახვის შესახებ, გაემართათ მშვიდობიანი სახალხო
აქცია 2013 წლის 17 მაისს თბილისის ცენტრში ჰომოფობიასთან ბრძოლის საერთაშორისო
დღის აღსანიშნავად. ორგანიზატორებმა განაცხადეს, რომ ღონისძიება რუსთაველის გამზირზე,
ყოფილი პარლამენტის შენობის ტერიტორიაზე გაიმართებოდა და ორმოცდაათამდე ადამიანი
მიიღებდა მონაწილეობას. წინა წელს ჩატარებული მსგავსი ღონისძიების დროს რადიკალური
ჯგუფების მიერ ჩადენილი ძალადობის გათვალისწინებით, განმცხადებლებმა სთხოვეს
სამინისტროს ჩაედოთ მეტი დრო და ენერგია მომავალი ღონისძიებისთვის ეფექტური გეგმის
შემუშავებაში, რათა დაეცვათ საზოგადოებრივი აქცია შესაძლო ძალადობისაგან. 2013 წლის 9
მაისს მომჩივანმა ასოციაციებმა აცნობეს შინაგან საქმეთა სამინისტროს სხვადასხვა
იდენტიფიცირებადი პირების მიერ ინტერნეტში გამოქვეყნებული სერიოზული
საფრთხეების/მუქარების შესახებ. 2013 წლის 13 მაისს სხვადასხვა მედია წყაროებით
გამოქვეყნდა ინფორმაცია იმის შესახებ, რომ ულტრაკონსერვატიული არასამთავრობო
ორგანიზაციები და სასულიერო პირები გეგმავდნენ კონტრ-დემონსტრაციის გამართვას 2013
წლის 17 მაისს „სექსუალური უმცირესობების პოპულარიზაციისა და ხელშეწყობის“ აკრძალვის
მოთხოვნით. იმავე დღეს მათ ოფიციალურად აცნობეს თბილისის მერიას საორგანიზაციო
კომიტეტის განზრახვის შესახებ რუსთაველის გამზირზე, ყოფილი პარლამენტის შენობის
ტერიტორიაზე გამართულიყო „ლოცვის აქცია“. სამინისტრომ შესთავაზა განმცხადებელ
ასოციაციებს გადაეტანათ IDAHO ღონისძიება ყოფილი პარლამენტის შენობიდან რამდენიმე
ასეული მეტრის მოშორებით, პუშკინის მოედანზე, რათა თავიდან აეცილებინათ პირდაპირი
დაპირისპირება კონტრდემონსტრანტებთან. მან პირობა დადო,
რომ შემთხვევის ადგილზე საკმარის ადამიანურ ძალას გამოიყენებდა, რათა შეიქმნას ძლიერი
პოლიციის კორდონები ორ დაპირისპირებულ ჯგუფს შორის. ორმა განმცხადებელმა
ასოციაციამ მიიღო სამინისტროს წინადადება. 2013 წლის 17 მაისს IDAHO-ს ღონისძიების
მონაწილეებმა შეკრება დაიწყეს პუშკინის მოედანზე. მხოლოდ რამდენიმე ასეულ მეტრში
კონტრდემონსტრანტების უზარმაზარი და აგრესიული ბრბოს დანახვისას, რომელთაგანაც მათ
მხოლოდ მოხსნადი ლითონის ღობეები და უიარაღო პოლიციის თანამშრომლების მცირე
რაოდენობა აშორებდა. კონტრდემონსტრანტები ჰომოფობიურ შეურაცხყოფას და ფიზიკურ
მუქარას სკანდირებდნენ. არ ჩანდა სპეცრაზმი. საქართველოს ხელისუფლებამ ვერ დაიცვა
ისინი კონტრდემონსტრანტების მხრიდან ჰომოფობიური და/ან ტრანსფობიური ძალადობისგან
და არ ჩაატარა ინციდენტის ეფექტური გამოძიება.
გადაწყვეტილება: სასამართლომ დაადგინა, რომ საქართველოს ხელისუფლებამ ვერ შეასრულა

მომჩივანთა მშვიდობიანი შეკრების უფლების დაცვა. მან დაადგინა, რომ სახელმწიფომ არ
მიიღო ადეკვატური ზომები კონტრდემონსტრანტების მხრიდან ძალადობის აღსაკვეთად და
მონაწილეთა უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად.
ევროსასამართლომ შეისწავლა, მიიღო თუ არა სახელმწიფომ შესაბამისი ზომები
კონტრდემონსტრანტების მხრიდან ძალადობის პრევენციისათვის. სასამართლომ ხაზი გაუსვა
შეკრების თავისუფლების უფლების მნიშვნელობას, როგორც ადამიანის უფლებათა ევროპული
კონვენციის (ECHR) მე-11 მუხლით დაცული ფუნდამენტური უფლებას. მან დაადგინა, რომ
სახელმწიფოს აქვს პოზიტიური ვალდებულება მიიღოს აუცილებელი ზომები იმ პირების
დასაცავად, რომლებიც სარგებლობენ მშვიდობიანი შეკრების უფლებით. მან შეაფასა, იყო თუ
არა გამოძიება სწრაფი, საფუძვლიანი და შეეძლო თუ არა ძალადობაზე პასუხისმგებელი
პირების იდენტიფიცირება და პასუხისმგებლობის დაკისრება. ევროსასამართლომ დაასკვნა,
რომ მომხდარზე გამოძიება არაადეკვატური იყო. მან აღნიშნა გამოძიების ოპერატიულობის,
სიზუსტისა და ეფექტურობის ხარვეზები, რამაც გამოიწვია დამნაშავეების პასუხისმგებლობის
ნაკლებობა. მოსარჩელეთა უფლებების დარღვევის შედეგად სასამართლომ მათ დააკისრა
მიყენებული მორალური ზიანის ანაზღაურება და მოითხოვა ქმედითი ღონისძიებების გატარება
მსგავსი დარღვევების თავიდან ასაცილებლად მომავალში.
მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება „მოძრაობა ერთიანი საქართველოსთვის“ და

სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ
ფაქტ. გარემოებები: 2011 წლის აპრილში მოქალაქეთა პოლიტიკურმა გაერთიანებამ
„მოძრაობა ერთიანი საქართველოსთვის“ და სხვები საქართველოს პარლამენტს უჩივლეს იმ
კანონის გამო, რომელიც კრძალავდა სახელმწიფო დაწესებულებებიდან 20 მეტრის რადიუსში
შეკრებების განხორციელებას. ეს კანონი გარეგნულად მიემართებოდა ყველას,
მაგრამ რეალურად შინაარსობრივად მიემართებოდა იმ ადამიანებს (მოსარჩელე მხარეს),
რომლებიც იმ ეტაპზე პერიოდულად მართავდნენ აქციებს პარლამენტის შენობასთან.
გადაწყვეტილება: კანონი იყო არანეიტრალური, მიემართებოდა კონკრეტულ ჯგუფს და

შესაბამისად ეწინააღმდეგებოდა უფლების შეზღუდვის ლეგიტიმურ მიზეზებს.
რეფაჰის პარტია თურქეთის წინააღმდეგ

ფაქტ. გარემოებები: საქმეში რეფაჰის პარტია (კეთილდღეობის პარტია) და სხვები თურქეთის
წინააღმდეგ, მომჩივნები, მათ შორის კეთილდღეობის პარტია, აცხადებდნენ, რომ პარტიის
დაშლა თურქეთის ხელისუფლების მიერ არღვევდა მათ უფლებებს გაერთიანებისა და
გამოხატვის თავისუფლებაზე მე-10 და მე-11 მუხლებს ადამიანის უფლებათა კონვენციის
(ECHR). საქმე ეხება დაშლის თავსებადობას პლურალიზმისა და დემოკრატიის პრინციპებთან.
1995ში პარტიამ 22% მოიპოვა არჩევნებში, ორ წელიწადში ეს რიცხვი გაიზარდა 38% და
ვარაუდობდენენ, რომ 2000 წლისთვის შესაძლოა ხმების 67%
აეღოთ. 38% აღების შემდეგ პარლამენტის დიდი რაოდენობა დაიკავა ამ პარტიამ. თურქეთს
მიმართა საკასაციო სასამართლოს მთავარმა სახელმწიფოს მრჩეველმა, რომ დაეშალა რეფაჰი
მათ მიერ ჩამოთვლილი მიზეზების. საბოლოოდ საკონსტიტუციო სასამართლომ ეს პარტია
დაშალა და აუკრძალა რამდენიმე წევრს პოლიტიკურ საქმიანობაში მონაწილეობის მიღება
(რამდენიმე წლით).
გადაწყვეტილება: ადგილი არ ჰქონია კონვენციის მე-11 მუხლის დარღვევას, რადგან

არსებობდა დამარწმუნებელი და დაუძლეველი მიზეზები რეფაჰის დაშლისა და სხვა
განმცხადებლებისთვის გარკვეული პოლიტიკური უფლბებეის ჩამოსართმევად. სასამართლო
მიიჩნევს, რომ ეს ჩარევა შეესაბამებოდა „დაუძლეველ სოციალურ აუცილებლობას“ და იყო
„ლეგიტიმური მიზნის პროპორციული“.
მაესტრი იტალიის წინააღმდეგ

ფაქტ, გარემოებები: განმცხადებელი არის მოსამართლე. 1993 წელს იუსტიციის
სამინისტროსათვის გენერალურმა ინსპექციამ ჩაატარა კვლევა, რის შედეგადაც აღიძრა საქმე
განმცხადებლის წინაარმდეგ, იმ მიზეზით, რომ ის იყო მასონური ლოჟის წევრი და
გაერთიანებული იყო Grande Oriente d’Italia di Palazzo Giustiniani-ში. დადგინდა, რომ
განმცხადებელმა ჩაიდინა სამართლადარღვევები. ლოჟის მიზანია, ხელში ჩაიგდონ
საზოგადოების კონტროლი და საფუძველი შეურყიონ დემოკრატიული ინსტიტუტების
გარკვეული მასონური ლოჟების მაფიასთან და ორგანიზებულ დანაშაულთან საიდუმლო
შეთანხმების გზით. 1996 წელს განმცხადებელმა გადაწყვეტილება გაასაჩივრა რამდენიმე
არგუმენტით, რომელთაგან რელევანტურად სასამართლომ მიიღო კონვენციის მეთერთმეტე
მუხლი. სასამართლოს გადაწყვეტილებით შეკრებისა და გაერთიანების უფლებაში ჩარევა იყო
აშკარა. სასამართლომ ერთხელ უკვე დაადგინა შეესაბამებოდა თუ არა კონვენციის მე-11
მუხლს მასონური ორგანიზაციის წევრობის გამო მოსამართლისთვის დაკისრებული
დისციპლინური სანქციის აღსრულება.
გადაწყვეტილება: დაირღვა კონვენციის მეთერთმეტე მუხლი. სასამართლოს აზრით,

განმცხადებლისთვის ხელმისაწვდოი იყო 1946 წლის დეკრეტის მე-18 მუხლი (ანუ ის, რითიც
წინა გადაწყვეტილება გამოიტანეს). დირექტივა პირდაპირ ადგენდა: „სასამართლოს წევრებს
კანონით აკრძალული აქვთ შეუერთდნენ 1982 წლის N17 კანონით
გათვალისწინებულ გაერთიანებებს“. მიუხედავად ამისა, სასამართლომ მიიჩნია, რომ 1990
წლის დებატები არ გამართულა მოსამართლეების დისციპლინური ზედამხედველობის
კონტექსტში და შესაბამისად არ იყო წინასწარგანჭვრეტადობის მოთხოვნა დაკმაყოფილებული
და შესაბამისად არ იყო ჩარევა გათვალისწინებული.
კვირა 11 - პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლება

მანუელ ესპინოზა
პირადი ცხოვრების უფლება განამრტებულია/აღწერილია, როგორც პოლიმორფული,
პროტეანული და ჰეტეროკლიტური უფლება, რომლის შინაარსი არაპროგნოზირებადია და არ
ექვემდებარება ამომწურავ განმარტებას.
კონფიდენციალურობის წინ წამოწევა, როგორც კონსტიტუციური უფლებისა, ნიშნავს იმას,

რომ საკანონმდებლო ორგანო, არა მხოლოდ პოლიცია ან ადმინისტრაციული ორგანო,
ვალდებულია პატივი სცეს და დაიცვას იგი. სასამართლო ხელისუფლებამ ასევე უნდა
უზრუნველყოს, რომ ჩვეულებრივი პროცედურების დროს - სამოქალაქო, სისხლის სამართლის,
ადმინისტრაციული და ა.შ - ეს უფლება არ ირღვევა. ამან განაპირობა კონსტიტუციური
სამართლის შეჭრა სამართლის სხვა დარგებში.
რეგიონებში, სადაც ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო კონვენცია სასამართლო წესით

აღსრულდება, კონფიდენციალურობა გარდაქმნის კლასიკურ სამართლებრივ წესებს ადამიანის
უფლებათა დროშის ქვეშ, როგორც ეს ევროპაში შეინიშნებოდა Marckx v Belgium, 1979 წლის
ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება, რომელიც ადგენს, რომ
კანონიერი წესი, რომელიც არ ცნობდა დედობრივ კავშირს უკანონო შვილებისთვის, არღვევდა
ოჯახური ცხოვრების პატივისცემის ვალდებულებას.
„სახელმწიფოს არ აქვს უფლება გაარღვიოს კონფიდენციალურობის [დაცული] სფერო მისი

მოქალაქეების პირადი საკითხების საფუძვლიანად შემოწმებით. [მან] ინდივიდს უნდა
დაუტოვოს შინაგანი სივრცე მისი პიროვნების თავისუფალი და პასუხისმგებლიანი
განვითარების მიზნით. ამ სივრცეში ინდივიდი არის საკუთარი თავის ბატონი.“
ინფორმაციის კონფიდენციალურობა პირდაპირ კავშირში იყო ავტონომიის უფლებასთან,

ვინაიდან ადამიანი ვერ შეძლებდა თავისუფლად განავითაროს თავისი პიროვნება მუდმივი
საზოგადოების მზერის ქვეშ.
შედარებითი კონსტიტუციური სამართლის კონფიდენციალურობა ზოგიერთ ქვეყანაში

ასოცირდება კონკრეტულ სამართლებრივ იდეებთან, როგორიცაა საცხოვრებელი ადგილის
ხელშეუხებლობა და მიმოწერის საიდუმლოება, ხოლო ზოგ ქვეყანაში ის დაკავშირებულია
ფართო ცნებებთან, როგორიცაა თავისუფლება, ღირსება და ავტონომია. ზოგიერთი
იურისდიქცია იძლევა „კონფიდენციალურობის“ ყოვლისმომცველ იდეას, ზოგი კი ანაწილებს
უფლებების სხვადასხვა კომპლექტს.
კონფიდენციალურობა იშვიათად არის განსაზღვრული ფიქსირებული პირობებით; უფრო

მეტიც, იგი განიხილება, როგორც კონცეფცია, რომელიც მუდმივად აფართოებს თავის
საზღვრებს ახალი მოთხოვნებისა და კონტექსტის შეცვლასთან დაკავშირებული გამოწვევების
წინაშე.
კონფიდენციალურობა დღეს გაგებულია არა მხოლოდ როგორც გარე ჩარევისა და

დაკვირვებისგან თავისუფალ საკუთარი პირადი სფეროს არსებობა, არამედ როგორც
საკუთარი იდენტობის განსაზღვრისა და აგების უფლება არამარტო იზოლირებულად, არამედ

სოციალურ ურთიერთობებშიც.
კონფიდენციალურობის ეს ორი განზომილება:
1. ინდივიდუალური კონფიდენციალურობა
2. სოციალური კონფიდენციალურობა
კონფიდენციალურობის უფლება ასევე იცავს ინდივიდების ავტონომიას, გააკეთონ არჩევანი

საკუთარი იდენტობისა და ცხოვრების გზებთან დაკავშირებით, როგორიცაა
გადაწყვეტილებები სექსუალური ორიენტაციის, სექსუალური იდენტობის და ორსულობის
შესახებ.
კონფიდენციალურობის უფლების დამცავი ეგიზის მიღწევა დამოკიდებულია არა მხოლოდ

კონკრეტულ ადგილებზე (მაგ. სახლი), არამედ იმაზე, რასაც ზოგიერთმა სასამართლომ უწოდა
„კონფიდენციალურობის გონივრული მოლოდინი“.
ვინ უნდა მოელოდეს კონფიდენციალურობას? კონფიდენციალურობის განმარტება
დამოკიდებულია რამდენიმე ფაქტორზე - დაწყებული კულტურული რწმენიდან ტექნოლოგიურ
ინსტრუმენტებამდე - მაგრამ ისინი ჩვეულებრივ ტრიალებს სამი ძირითადი ცვლადის გარშემო:
სივრცე, ურთიერთობები და განხილვის თემა/საგანი.
სივრცე
პირველი ცვლადი არის ფიზიკური სივრცე. უფლება მოქმედებს ძირითადად იზოლირებულ
ფიზიკურ არეალში, რომელშიც ინდივიდი მოელის, რომ არ დაკვირვება.
ეს არის კონცეფცია, რომელიც საფუძვლად უდევს უსაფუძვლო ჩხრეკისა და ამოღების

აკრძალვას, რომელიც არსებობს კონსტიტუციების უმეტესობაში. მიუხედავად იმისა, რომ
ადამიანი ქუჩაში სეირნობისას შეიძლება ფიზიკურად დაკვირვების ქვეშ იყოს პოლიციელის
მიერ, იგივეს უფლება არ აქვს მას მის სახლში აქტივობებზე დაკვირვებისა,
სანამ, როგორც წესი, მოსამართლის წინაშე არ დგება გარკვეული არგუმენტირებული
საფუძველი.
მეორე მხრივ, კონფიდენციალურობა არ ქრება საჯარო ადგილებში და, შესაბამისად, მზარდი

დაპირისპირებაა ქუჩის კამერების გავრცელებასთან დაკავშირებით. დებატები გრძელდება იმის
შესახებ, თუ როგორ უნდა გავავლოთ ზღვარი სამუშაო ადგილებზე პირად და არა-პირად
საქმეებსა და საჯარო ადგილებში კონფიდენციალურობას შორის.
კონფიდენციალურობის უფლება შეიძლება მოიცავდეს „ინფორმაციული თვითგამორკვევის“ ან

habeas data უფლებას.
ეს უფლება არ ეხება იმ ადგილს, სადაც მონაცემები წარმოიშვა, ან ადგილსამყოფელს, სადაც
ის ინახება, არამედ მონაცემების შინაარსსა და მიზანს, რისთვისაც ის რეგისტრირებულია
მონაცემთა ბაზაში ან რისთვისა გადაცემულია ერთი მფლობელის მიერ მეორესთვის.
ურთიერთობები
მეორე შესაბამისი ცვლადი არის სუბიექტი, ვისზეც არის მიმართული გადაწყვეტილების ქცევა
ან/და კომუნიკაცია.
კონფიდენციალურობის უფლებით, როგორც წესი, არ იქნება დაცული სახელმწიფოს ან
საზოგადოებისადმი მიმართული კომუნიკაცია, თუ საიდუმლოების ფორმა არ არის დაფარული.
საპირისპიროდ, ცხოვრების პარტნიორთან ქცევა და კომუნიკაცია ისარგებლებს ასეთი
დაცვით.
ეს დაცვა შეიძლება არსებობდეს მიუხედავად ფიზიკური სივრცისა, სადაც მოქმედება ხდება.
გარკვეული ურთიერთობა ოჯახის ახლო წევრებთან საყოფაცხოვრებო ფიზიკურ სივრცეში

აუცილებლად არ არის გამორიცხული გარე ჩარევისგან. ინცესტი, ასაკის მიუხედავად, აშკარა
მაგალითია უმეტეს კულტურაში.
თუ დაუცველი ადამიანები ექვემდებარებიან ზიანს, არც სივრცის ცვლადი და არც

ურთიერთობის ცვლადი არ არის საკმარისი სახელმწიფოს ჩარევის გამორიცხვის
გასამართლებლად.
ამგვარად, სახელმწიფოს შეუძლია ხელი შეუშალოს ქმრის მიერ ქალის სახლში ცემას და
მშობლების მხრიდან შვილების არასათანადო მოპყრობას. სახელმწიფოს ასევე აქვს მოვალეობა
შექმნას ეფექტური კრიმინალური დაცვა გაუპატიურებისგან და მუქარისა და შევიწროებისგან
ოჯახის წევრების მხრიდან.
ეს ქმედებები სახლში არის ფიზიკური ძალის თვითნებური ბოროტად გამოყენება, რომელიც
არ არის დაცული კონფიდენციალურობით.
განხილვის თემა/საგანი
მესამე ცვლადი ეხება ქცევის ან კომუნიკაციის საგანს, რომელიც დაცულია.
კონფიდენციალურობა, უპირველეს ყოვლისა, მოიცავს ინფორმაციას, ქცევას და სიტუაციებს,
რომლებიც, როგორც წესი, კლასიფიცირდება როგორც ინტიმური, როგორიცაა ჩანაწერები
პირად დღიურში, კონფიდენციალური კომუნიკაცია მეუღლეებს შორის, სექსუალურობა,
არანორმალურ სოციალურ ქცევა და დაავადებები.
სამედიცინო ჩანაწერები და პირადი ჯანდაცვის ინფორმაცია, თუნდაც საჯარო ფიგურებისა,

სარგებლობს უფრო მაღალი ხარისხის დაცვით, ვიდრე მონაცემები კომერციული საქმიანობის
შესახებ, თუნდაც ჩვეულებრივი მოქალაქეების.
გერმანიის ფედერალურმა კონსტიტუციურმა სასამართლომ შეიმუშავა კონფიდენციალურობის

სამ დონის კონსტიტუციური დაცვა (ე.წ. „სფეროების თეორია“), კონფიდენციალურობის
ბირთვს წარმოადგენს პიროვნების ცხოვრების ინტიმური დეტალები, რომლებიც სარგებლობენ
აბსოლუტური დაცვით, არ ექვემდებარება საზოგადოებრივი ინტერესების შეზღუდვას ან
დაბალანსებულ მოსაზრებებს („ინტიმური სფერო“).
გარე წრეში არის ქცევა, რომელიც არ უნდა იყოს გამჟღავნებულია, თუ ეს ხდება

იზოლირებულ სივრცეში ("პირადი სფერო“).
და ბოლოს, არის ინფორმაცია, რომელიც არ არის პირადი ხასიათის და არ არის შექმნილი
კონფიდენციალურ საფუძველზე. ეს მოიცავს ინფორმაციას „პიროვნების ურთიერთობაზე მის
გარშემო არსებულ სამყაროსთან“, რომელიც არ იქნება დაცული სხვა კონფიდენციალურობის
უფლებით („საჯარო სფერო“).
„სენსიტიური მონაცემები“, რომელიც ეხება ისეთ ასპექტებს, როგორიცაა სექსუალური

ორიენტაცია ან რელიგიური ან პოლიტიკური კუთვნილება, არ შეიძლება შეგროვდეს ზოგიერთ
იურისდიქციაში შესაბამისი გარანტიების გარეშე, ხოლო ზოგიერთში საერთოდ არ შეიძლება
შეგროვდეს, თუ ამან შეიძლება პირდაპირ ან ირიბად გამოიწვიოს დისკრიმინაციული
პოლიტიკა.
როდესაც კონფიდენციალურობის ინფორმაციული და გადაწყვეტილების ასპექტები

ერთმანეთს ემთხვევა, გადაწყვეტილების ასპექტს უფრო დიდი მნიშვნელობა აქვს. აშკარა
შემთხვევა არის ინტიმური ინფორმაცია, რომლის გასაჯაროებას ინდივიდი ირჩევს. ამრიგად,
საგანი ინტიმური სფეროდან საჯარო სფეროში შეიძლება გადავიდეს დაინტერესებული პირის
ავტონომიური გადაწყვეტილებით.
მეორე მხრივ, ჩნდება კითხვა, შეიძლება თუ არა ინფორმაცია, რომელიც ოდესღაც საჯარო იყო,
გახდეს პირადი, რადგან დაინტერესებული პირი ამას გადაწყვეტს დროის მოგვიანებით
მომენტში. ეს საკითხი შეიძლება ვიწროდ მორგებული იყოს პიროვნების მიერ წარსულ
პერსონალურ ინფორმაციაზე კონტროლის იდეაზე ან ფართო ჩარჩოებში,
სანქციების შემთხვევაში, როგორც დავიწყების უფლება.
კერძო აქტი, იზოლირებულ სივრცეში, ინტიმური ურთიერთობის კონტექსტში, დიდი

ალბათობით იქნება კონფიდენციალურობის უფლების დაცვის საფუძველი. ერთ-ერთი ამ
ცვლადის ცვლილებამ შეიძლება შეასუსტოს ეს დაცვა; მაგრამ ერთ-ერთი ამ ცვლადის
არსებობამ შეიძლება გააფართოოს კონფიდენციალურობის წვდომა არასაეჭვო დომენებამდე.
კონფიდენციალურობა არის უფლება, რომელიც იცავს ინდივიდის შიდა სფეროს სახელმწიფოს

და კერძო ძალების გარე ჩარევისგან, როგორც საინფორმაციო, ისე გადაწყვეტილების
ასპექტებზე და საშუალებას აძლევს ინდივიდს გააკეთოს ავტონომიური ცხოვრებისეული
არჩევანი თავისი იდენტობის კონსტრუქციასთან დაკავშირებით, არა მხოლოდ სხვებისგან
განცალკევებული, არამედ ასევე პირად, ოჯახურ და სოციალურ კონტექსტში.
კონფიდენციალურობა ფართოვდება ან ვიწროვდება იმის მიხედვით, თუ როგორ არის

წარმოდგენილი საგნის, ურთიერთობებისა და სივრცის სამი ძირითადი ცვლადი კონკრეტულ
შემთხვევაში. როდესაც კონფიდენციალურობის გარე საზღვრები ფართოვდება, შიდა
საზღვრები იქმნება სხვა მნიშვნელოვანი კონსტიტუციური უფლებებისა და ინტერესების
დასაცავად.

უფლებები კონსპ

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

უფლებები კონსპ

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

უფლებები კონსპ

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

☆ ნინის კოსნპექტი ★

შესავალი ადამიანის უფლებათა სამართალში კვირა

ტაშნეტი - პროპორციული წესები და საერთაშორისო სამართალი.....................................................................15

თხელიძე საქართველოს წინააღმდეგ .......................................................................................................................31

გაჩეჩილაძე საქართველოს წინააღმდეგ..............................................................................................................66

ჰორიზონტალური ეფექტი/სახელმწიფო მოქმედება............................................................................................97

ზოგიერთი უფლება შესაძლოა იყოს შეძენილი (მემკვიდრეობა, ყიდვა, მიღება ან გაცვლა)

ადამიანის უფლებების 6 ფუნდამენტური იდეა:

ჯონ ლოკი ამბობდა, რომ ადამიანები სახელმწიფოს გადასცემენ მხოლოდ შეზღუდულ

ისინი თანაბარ მდგომარეობაში არიან სახელმწიფო მოხელეებთან. დამოუკიდებელი

უფლებების ორი ტრადიცია

უფლებათა მეორე თაობა

მეთვრამეტე საუკუნის უფლებები შეზღუდული იყო. ისინი არ ვრცელდებოდა ქალებზე,

უფლებათა მეორე თაობის მიზანი იყო ინდუსტრიული საზოგადოების წევრებისთვის ძირითადი

ადამიანის ძირითადი უფლებები და თავისუფლებები (გვ. 41-54) ძირითადი უფლებები -

ძირითადი უფლებები კონსტიტუციის შემადგენელი ნაწილია. შესაბამისად, ისინი

ძირითადი უფლებები ავალდებულებს სახელმწიფო ხელისუფლებას. კონსტიტუცია ადგენს

ძირითადი უფლებები კონსტიტუციის ფუნდამენტური დებულებებია, რომლებიც

ძირითადი უფლებები პერსონალური სამართლებრივი პრეტენზიაა (მოთხოვნაა), რომელბიც

სახელმწიფო მიზნებისთვის ადამიანის უფლებათა კლასიფიცირების პრინციპები: 1.

ეკისრება მათი დაცვა მესამე პირთა ხელყოფისგან. (განათლება, შრომა, საკვები,

ადამიანის ძირითადი უფლებების მთავარი მახასიათებელი - მათი საშუალებით ფიზიკური

იურიდიულმა პირებმა შეიძლება გამოიყენონ ყველა ძირითადი უფლება, გარდა ისეთებისა,

ძირითადი უფლებები არ შეიძლება გამოყენებული იქნეს საჯარო სამართლის იურიდიული

ძირითადი უფლებები, რომლებიც ვრცელდება იურიდიულ პირებზე: 1. მიმოსვლის

5. ოფიციალურ ჩანაწერებში კონკრ. ადამიანის ჯანმრთელობასთან, ფინანსებთან და სხვა

ინტუიტიური მორალური ფილსოფოსები ამბობენ, რომ ადამიანის უფლებების განმარტება

იყოს იგი ან რაც არ უნდა უგულებელყოფდეს ის ინდივიდის სამყაროს. ამ თეორიის

თანამედროვე ადამიანის უფლებების თეორიები:

ამიტომ მათგან მიღებული ნებისმიერი პრინციპი შეიძლება იყოს მხოლოდ პირობითი.

რომლებიც ჩაითვლება უსამართლობად იძლევა სამართლიანობის პოზიტიური

რომლებიც ძალადობას კულტურით ამართებენ. ტანჯვა და შეურაცხყოფა არ არის

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის #1/466

2008 წლის 5 დეკემბერს სარჩელი შეიტანა სახალხო დამცველმა საქართველოს

სახალხო დამცველის შესაკებ 21-ე მუხლის „ი“

საქართვ. საკონს. სამართალწარმ. შესახებ 1-ელი მუხლის მე-2 ქვეპუნქტი

“საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის

მოსარჩელემ კონსტიტუციის 89-ე მუხლის მიზნებისთვის, ამავე მუხლის პირველი პუნქტის

სადავო ნორმაში გამოყენებული ტერმინი „მცხოვრები„ გულისხმობს ნებისმიერ პირს, რომელიც

კანონმდებლობის დაცვის ვალდებულება, ისევე როგორც გარკვეული კონსტიტუციური

მოპასუხემ იქიდან გამომდინარე იმსჯელა, რომ მხოლოდ მოქალაქეს უნდა შეეძლოს

“საქართველოში მცხოვრები უცხო ქვეყნის მოქალაქე და მოქალაქეობის არმქონე პირი” მან

ადამიანის უფლებათა კომისია ჩაანაცვა ადამიანის უფლებათა საბჭომ.

ადამიანის უფლებათა საბჭო მთავრობათაშორისი ორგანოა, რომელიც მსოფლიოს მასშტაბით

ევროპაში წამყვან ძალად მოიაზრება ევროსაბჭო, ევროკავშირი და ევროპის უშიშროებისა და

ეროვნულ დონეზე ადამიანის უფლებების დაცვის მიზნით ორ ორგანოს გამოყოფებ: 1.

ომბუდსმენის ზოგადი მიზანია, საჯარო მმართველობის გაუმჯობესება და ხალხის წინაშე

სახალხო დამცველის ჰიბრიდული მოდელი - ძირითადად ადამიანის უფლებათა კომისიების

სახალხო დამცველის ინსტიტუტის კლასიკური მოდელი - ასეთი ტიპის სახალხო დამცველის

კონსტიტუციური უფლებების დარღვევის გამოაშკარავების სამი მეთოდი: 1.

კონსიტიტუციურობის მკაცრი პრეზუმფცია - კანონის არაკონსტიტუციურად ცნობა მხოლოდ

დაბალანსების მეთოდი -სასამართლო იკვლევს საქმის ირგვლივ არსებულ ყველა გარემოებას

პროპორციულობის დოქტრინა - სასამართლო განხილვას სტრუქტურირებულ ფორმას აძლევს:

სხვაობა პროპორციულობის დოქტრინასა და დაბალანსების მიდგომას შორის:

ზემდგომი სასამართლოს მოსამართლეებმა მსჯელობის ისეთი ხერხი უნდა განავითარონ,

პოზიტიური დისკრიმინაციის პრაქტიკა კონსტიტუციურ სამართალში იმის მაგალითია, თუ რა

კონსტიტუციური ადამიანის უფლებების შეზღუდვები:

Ultra vires დოქტრინა - აღმასრულებელი ხელისუფლების წარმომადგენელთა ქმედებები

სუბ-კონსტიტუციური კონტროლის გავრცელების სფერო უნდა შემოიფარგლოს ადამიანის