<| HYDROLOGIAsroktadki i strom eytulowyen Proje iia Michalak toswaca nsoktedee Shatterstock/Rashevskyi Vache Wawa : Katarzyna Wiodarezyi-Gil edakior BIBLIOTERKA i POLITECHNIKI GDANSKIED elnino iayrien aoe} Stodowiska Joanna Forysak L$ 334272-00-00/01 ee Adam i Produkcia Mariola Graywacka Dai reklamy ‘Agniescka Boragcka (agniescka borzecka@pwn.com.p)) Sklad i amanie IT WORKS /itworks.net.pl sik, kira abyles, est dzcem wore i wydaney. Prosi abyS prestrzegal raw, jake im prystuguig, Seen Af aise udstepni aicodplatni osobom blskim nb osobisce zmanym, Ale nie publi inter Teeth siee j|fagmeny, nie zmiena) ich tee {Ronieezniezaznacz, czye to dzel. A opivj eh zeit rb to jedynie na wiytek osobisty. Szanujmy cudza wlasnos¢ i prawo, ‘Wigcej na www.legalnakultura pl Polska Ieba Ksigaki Copyright © by Wydawnictwo Naukowe PWN SA Warszawa 2017 7 Pe 02.460 Warszawa, ul, Gottleba Daimlera 2 tel, 22 69 5432), faks 22 69 54 288 infolinis 801 33 3388 e-mail: pwn@pwa.com.pk reklama@pwa.pl www pon. Druk i oprawa: TOTEM.COM.PL. pont oteka | ete inPRZEDMOWA Dela sal premian iecowych, jaosionych i praestrzennych w zakresiestosunkéw oraz zasobow voddych Polski w drugijpotowiewieku XX ima po- czatku XT sprawila, e bardzo szybko warasta tie tylko zainteresomanie rztelng i naukowa Wied? na temat obigu wody w ezasach wspikzesyeh, al towniet zapotrzebowanie na wiarygodne i wartoscio- sve prognozy zmian hydrologicanyeh w pero ~awao skal epionang, jak krsjowe W 1963 t, wydano pierws2y podrgcznik ekademi- ki, ktry wzalgdnie calosiowo prezentoalgnezes- nq wiedze na temat zasobow i stosunkow wodayeh Polski. Nosl on tytul Zaryshyogrofi Poli, eg autocem byl Profesor Zdzislaw Mikulshi Proezponad pol wieku dzieto to stanowito waine i jedyne kom pleksowe Zrédloinformacjio reaionalnym zinico- aia aby wane pres hykezyeh Ostatnie diesigcoleciapraynialy zaczay poste ww zakresie pozyskivania i przewareania informa Indrologicznc, jak rownied ej wskorzytania w corer lepie|oddajgeych rzeceywistosé modelach proceso hnydologicensch. Wiedza ta mialajednek charakter rozproszony, bowiem wyniki badad bly rozrzucone ‘licanych szezegslowych opraconaniach artkulach, mmonografach, mapach), co min. utradniatonaucz- nie hydrologii Polski wedlug wagledniejednlitego anon. Wea opracomania wspélzesne hydologi Pols sarodzia si w 2016. ma jedny posiedzet Kom Hydrologicenej Plskiego Towarzystwa Geografcz- nego, kiedy to praewodnicegcy Komisi prasdstail projekt 2gromadzeni,ajednliceni i zaprezenowa- ria wspélezesnejwiedzy w zakresiehydrloni Polski ww postaci nowego podrecznika akademickiego skie~ rowanego do student6w i naukoweow kierunkow prayrodniczyeh, rolniezyeh i technicanych oraz tych wszystkich, Ktorzy s@ 2ainteresowani wspélezesnym stanem wiedzy o warunkach hydologicanych i2380- ‘bach wodaych Polski. Zamiar ten udalo sig 2realizo~ ‘waé popreer praygotowanie wieloautorskie| monogra- Fi Hydrolgia Posi Zakres tematyczny ksigdki jest bardzo szeroki, uimuje bowiem zarowno wody podziemne, jak i po- ‘wierzchniowe oraz czynniki warunkujace ich rozklad preestrzenny i dynamike, Uwzglednia tex zmiany setodycane i merytoryezne, jake zaszly w zakresie teeny i zarzgdzania zasobarni wodnymi po wstapie- niu Polski do Unii Europeskie), a takie pokazuje histori, czasy wspelezesne i projekcie przemian tych ‘asobés w nawigzaniu do innych elementow Srodowi- ska, scenariuszy 2mian Klimatycenych i wzrastajace) antropopresi Podreczaik jest bogato ilustrowany, zawiera szereg autorskich map tematycznych, schemat6w i fotografi oraz wiele zestawied tabelaryeznych zawierajgcych informacje pochodzace z najnowszych baz danych. Umupetnia go obszerny sps lteratury, digki ktdre| ‘moina poszerzyé wiedzg z danego zakresu. Autore- ‘mi poszezegélnych rozdzialow ksiazki sq wysokie} klasy specialised w zakresie hydrologi i nauk ge0- agraficanych, a jednoczesnie doswiadezeni wykla dowey i dydaktyey reprezentujacy niemal wszyst- kre uniwersyteckie osrodki hydrologicene w Polsce (m,n. 10 uniwersytetéw, placowki PAN, instytuty naukowe). Redaktorami naukowymi podrgcznika s4 calonkowie Komisii Hydrologicane} Polskiego Towa- raystva Geopraficeneno. Pawel Jokiel, Wladsimir= Marselewsk, Joanna Pociast-KartecekaSPIS TRESCI PRZEDMOWA 1, HYDROLOGIA POLSKI - UWARUNKOWANIA | PROBLEMY. 2. HISTORIA | ROZWO) HYDROLOGI W POLSCE. . 3. POLOZENIE HYDROGRAFICZNE POLSKI NA TLE EUROPY ‘4, GEOGRAFICZNE UWARUNKOWANIA OBIEGU WODY W POLSCE 4.1, Budowa geologiczna 42, Raeéba 43. Warunki klimaryeene . 44. Viythowanie terem '5, WODY PODZIENINE STREFY RETENCII CZYNNEJ W POLSCE Si Wody strefy aeraciiichrolaw procesachretencii kraienia 5.2. Wody strefy satura, rodzae, zasoby iformy drenaiu 53, Zrbdiai inne wyplywy wod podziemaych 54. Monitoring i ednolite ezgici wéd podziemayeh 55, Wykoraystanie i zagrozenia wod podziemayeh - 6. SIEC HYDROGRAFICZNA POLSKI 6:1. Bwoluca systembw dolinnyeh i zmiany obiegu wody od ustapienaostatniego zladowaceat 462. Strukturasici ydroseaticene) 63, Doliny i koryta reek GA, edit coil wid povirzchnionsch 65. Obserwacie i drédla informaci hydrologicane| 666. Jako stan ehologiceny wed reecensch 67, Wykorzystanie i zagcotenia rek i wod reeczayeh 17. ODPLYW RZECZNY W POLSCE FA. Odplyw Sedni, zmiennose w casi i zbinicowanie praestraenne 1712. Formy odplywu rzecenego i ich zéinicowanie praestrenne 73, Fany odplywa reecznego 74. Proeplywy charakterystyezne, miarod 75. Modelei prognozy hydrologicene ej konwencjonalne 4 15 23 3B 31 5 1s 81 97 3 pat m 16 121 w7 4 139 153 13 160 1 vuHyDROLOGIA POLSKI TPROBLEMY a UWARUNKOWANIA 23 aap var ono Tsubo eh W LSE AAC STONE 15 PROJEXCIE WWOLUCH ZASOBOW WODNYCH POLSKI W Wh Tveasiasace antmoropnest hon, WM Za Kumary Ks NAZW GEOGRARICANYCH ‘Sposa sho eon proces jase w am achodz,ee ie “ re,VEAEEETEEL. hanPOLOZENIE HYDROGRAFICZNE POLSKI NA TLE EUROPY Joanna Poca Karka, ene Polska jest potozona w stodkowe} czeSci Europy, na pograniccu Europy Zackodniej i Wsehodniei.O sat kraj rozcigga sig od S#°SO'N (przyladek Roze- wie) do 49°00°N (szczyt Opotonek w Bieszezadach) i od 14°07'W (aakole Odry kolo Cedyni) do 24°09'E (cakole Bugu koto Strzyzows). Rozeigglose poludni. kowa wynosi $50 i, 649 km), rownoleinikowa (po rownolezniku 52°) 10°02". 689 km). Obszar kraju aime powierzchnig 312 679 km i obejmaje obszar Iadowy (31 888 km’) oraz exesé morskich wd we- wngtrznych (79 km), na kira skladaa si: czesé Za- lewu Wislanego z terenami portowymi, czgS¢ Jezora Nowowarpietskiego i czgSé Zalewu Szczecisskiego raz ze Swing i Dzivng oraz Zalewem Kemiesskim wraz z wodami portéw, Odra pomigdzy Zalewem Szezecifiskim a wodami portu Szczecin oraz wody portiw Zatoki Gdafiskie| i portow graniczgeych 2 wo- ami morza terytoriainego, Powierzchnia calkowita smorskich wéd wewnetrznych Polski wynos 2005 ki natomiast wod terytorialnyeh 8682 km. Na mocy kkonwiencii dotycegcych podziatu wod Morza Baty ckiogo Polsce przypada pas wod 12 Mm stanowiacy ‘obszar wrlaczne) strefy ekonomiczne} (22 634 km's Rocanikstayyeany Revcsyposplitg., 2015). Obszar Iadowy Polski wraz 2 wodami érédladowymi stano- ‘wi 31% powierzchni Europy. ‘Laczna dlugoségranic Polski wynosi 351 km, zcze- ‘20 12,5% stanowi granica morska. Wigksosé panic ly- ddowych jst natusalna; 2 36% biegnie rzekami, 2 4s rzbietami gorskimi, Odra stanowi granice polityczng ra odcinku 187 km, Nysa Luzycka ~ 197 km, Dune jee ~ 17 km, San ~ 5 km, Bug ~ 363 ka, a Narew 1am. Zaznacza sig tke duéa zgodnogé granie pol tyeamych z dzialami wodnymi i dit temu 22 877% calkowitego adplywu pochodziz terytorium kraju ‘Tylko 12,3% odplywu powstaje poza granicami Pol- ski~ plownie na Bialorusi i Ukrainie (dorzecza Bug i Narwi, Slowac{i orzecze Popradu), w Czechach 4 Niemezech (dorzecze Ody; Enoyhlopedia... 1998) Polska znaiduie sig w obrebie 2lewiska Oceanu At- Tantyckiego, do ktorego nalezy ok. 80% powierzchni Buropy, i ledy w obrebie zlewisk trzech More: Bal- tyekiego, Caarnego i Polnocnego. Miejscem, gdzie hiegaa Sig te try aewiska, jest Tréimorski Wierch (145 m n.pam) ~ szczyt w Masywie Snieznika w Su- detach Wichodnich, ledacy w ranicznym grabiecie ‘oddzilajaeym Polske od Czech. Na zachodnich zbo- cexach Teojmorskiego Wierchu maja swojeZrédla do- plywy Nysy Klodzkiej Glewisko Morza Baliyckiego), z poludniowo-nschodniego zbocza splywa Lipkovsky potok, doplyw Cichej Orley (czes. Tchd Orie, lew ko Morza Pélnocnego), natomiastu sép wschodaiego bocea znaiduje sig dolina Moray —lewego doply wu Dunaja (lewisko Morza Czarnego). Nazwe «Tidjmor- ski Wierch* wprovadzilw 1946. polski prawnik, kra- joznavea i milosnik turystyki ~ Mieceystaw Orlonice (1881-1959. Proez Polske pracbiega kontynentalny daial wodny migdzy zlewiskami mérz poludniowych (Kaspiskie- 0, Czarnego, Srédziemnego) a Oceanem Atlant ckim. Biegnie on Karpatami wadlu’ grebietsw Be- skidu Slgskiego, Zywieckiego i Wysokiego, zahacza 6 Kotling Orawsko-Nowotarsk, a nastepnie przecina “Taty, oddelajge Kotling Spska od Kotliny Liptow- shie), okraéa na Slowacji rédliska Popradu iwkracza ponownie do Polski w Beskid Niski i Beszezady, po cxym schodzi w obnienie Bramy Pruemyskie. Az 99,7% obszaru kraju znajduje sig w obrebie zlewi- ska Morza Baltyckiego (rs. 31). Na zlewisko Morza Czarnego preypada tylko 0,3% powierzchai kraju (615.8 km), natomiast w alewisku Morea Potnocnego leay niecate 0, 239 km). 'W clewisku Morza Baltyckiego na dorzecze Wi sly praypada 54%, a na dorzecze Odry 33,9% zlew ska (lab. 31). Reszte stanowig zlewnie Praymorza (min, Leby, Stupi, Parsety, Regi) z czescia delty 6in Sa aoe once bey at Soop rsft Brey E 3 AG Fpreegeegi’ aie FREERE rd cEEGE ii te PPSEPTPREES ERE é pone ee Nieto aeerrragy eye eele/g/e/x eeeee Freer Prriy pager Hue es ow ‘ss rey fe eeBUDOWA GEOLOGICZNA ‘Marek March, Unnenpe kama hoon Litosfera na obszarze Polski zostala uformowana alownie w wyniku dzialania geologicenych proceson: sedjmentacyinyeh, metamorfiezayeh, denudacyinych i gorotworezych, Mona w nie} wyroemi diva glowne pieta strakturalne. Pico doin stanowi fundament ‘kystalicany zbudowany ze zmetamorfizowanyeh skal magmowych wieku archaicenego i proterozoiceneg. rwory tego petra zstaly uoemowane w wyaik dowah prekambryiskich. Pitro gorne zalega na fune ddamencie krystalicenym prawie poziomo, Twora ie utwory paleozoicene, mezozoicene i Kenczsiczne, koe re podlegaly fadowaniom w mlodsych orogenezach (Zelatniewice in, 201) race obszar Polski pracbiega stefa Teisseyre'a- “Tornquista (TT), kta stanowi cag uskokow tekto- nicenych oddzielajgeych platforme wschodnioeurope)- ska od zachodnioeuropeiskih struktur geologiceaych (ys SLD. Istnienie trey odkryl w roku 1893 polski acolog WawrzyniceTeisseyre, a porwientzt ne pocat eu XX wieku niemiecki badacz Alexander ornauist. Surefa TT preebiega od Morea Czarneso do Wyspy Bornholm i preechodzi preezzachodnia czese Podo- Ia, wadlué wschodnich stokew Gér Swigtokrzyskich poprzez Kujawy i po pélaoene} stronie Koszalina. a pélnocny wsched od strefy T=T fundament krysta- licen formujg urworyplatformy wschodniveuropei- ski, hte swoerq na praemian wssepuiace wynie- sienia i obnizenia o kierunku poludniowo-zachodnim, Ptforma wschodnioeuropeiskazanurza sew kierun- ‘ku poludniowo-zachodnim na leboknse od ok. 500 m ‘na pélnocnym wschodzie Polski do ok. 3000 m w stre- fie TT. Dalejna poludniefundament krysalicny ob- nia sig do zacznych glbokoii, szacowanych na kil a tysigey metro, i wynurza sig dopiero w Sudetach i Caechach oraz na Ukranie. Charakterytyezny jest GEOGRAFICZNE UWARUNKOWANIA OBIEGU WODY W POLSCE brak sfaldowanyeh urwordw paleozcicenych, mezo- ‘oicanych iKenoroicenychzalegajaeych na fundamen: ie krystalicenym platformy wschodnioeuropeiskiej na polnocny wschod od stefy TT, Natomiast na ob- szarachletacych na poludaiowy zachod od stely TT uory paleozoiczne, mezozoiczne i kenozoicene pod- legalyfaldowaniom glownie w casie orogenez kale- dosskiej noni, slur, dewon),hereyskicjGewon, ‘arbon, perm) i alpeskci (paleogen). Ponadto obszary te yly kilkakrotnie zalewane przez morze,w ktorym formonaly sig réinorodne skaly osadowe (Mizerski 2008) Procesy geologican ksaltowaly masz planetg reer 46 mld lat. Ten przedzia ezasu zostal poo ay na cony, ery, oresyiepoki geologczne (ab. 4.1) Najstarsza strukturg geologiceng Polski jest pla forma wschodnioeuropeiska zbadowana z utworow prekambryjskich, ktore wystepuig takée w Sude- tach ina Roztoceu (ry. 41.2). W erze paleozoicene| ‘formowane zostaly Sudety,blok praedsudecki oraz Gory Swigtokreyskie w ezasie faldowan Kaledon- skich i hereyniskich, Zapadiisko slasko-krakowski, powstale jako zapadisko podgorskie, zostla wypel- nione w karboni, W erze mezozoicznej na obszarze Srodkowej Polski uformowane zostalo antyklinorium pomorsko-kujawskie, do Ktérego praylezaia od po- Iudniowego zachodu synklinorium szezecinsko- -mogiletsko-lodzko-miechowskie, a od polaocnego wwschodu syaklinoriam brzeéne. Sruktuty t zbudo- wane 54 gliwnie 2 utworiw juraskich i kredowych \W erze merozoiczneuformowane zosalytakiejura krakowsa oraz monoklina praedsudecka zbudowana ze skal permskich,trisowyeh i juraskich. Po pol- nocno-wschodaig strone teiy TET urwory kredowe wypelniig niece mazowiecks oraz neck lubeska ‘Radlicz-Rulowa, Wisniewska-Zelichowska 1988). Do mtodszych struktur geologicanych na abscarze Polski zalicza sg Karpaty oraz rapadisko preedkar packie,kt6e zostalyuformowane Ww erzekenazoiczne| pdezasfaldowan alpeiskich. Pokrye Renozoiczna Titosfery na obszarze Polski stanowia w njwigkszym 2B“Tk 442, Pei anna Pes ‘ais | ou wesex xb xl {miesige} 1 npn ane ston nie ni nal gon tne rma nn pce fl yp) oa‘4314 samo ose ci eye cpl Po tm as oo it fn og titan w pe std oro tom |)ato niet men ie se antabeuaynedeacre ons 353m ‘Spree Negeri pe repre Soop Zamna inset tm. Nays {bva woe oad 0 ee Svehla ny gs a ‘Gppminc ac ponies wna eyer kee enon ee,42 ne sme Spc waz | 30 mn tyes ee woo 2 208 c of pom sepa oa em ay a “p32 Maal pena oye Ama abst steph Po ene pay pc eer ra ta ey pe ve Cewtidaoa teas = ‘etna ep a nt mp ery ny oe ia ane an ge neon owen ag