‫‪DOI: http://dx.doi.org/10.22092/ijfpr.2013.

3864‬‬

‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﺔ ﻋﻠﻤﻲ ‪ -‬ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺟﻨﮕﻞ و ﺻﻨﻮﺑﺮ اﻳﺮان‬

‫ﺟﻠﺪ ‪ 21‬ﺷﻤﺎرة ‪ ،2‬ﺻﻔﺤﺔ ‪(1392) ،373-386‬‬

‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺗﻨﺶ ﺧﺸﻜﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ارﺗﻔﺎع از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ‪ ،‬ﺑﺮ ﭼﻬﺎر ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎدام وﺣﺸﻲ‬

‫‪2‬‬
‫ﺣﺴﻦ ﺟﻬﺎﻧﺒﺎزي ﮔﻮﺟﺎﻧﻲ‪ ،1‬ﺳﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻴﻨﻲ ﻧﺼﺮ‪ ،2‬ﺧﺴﺮو ﺛﺎﻗﺐ ﻃﺎﻟﺒﻲ‪ 3‬و ﺳﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺠﺘﻲ‬
‫‪ -1‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻣﺴﺌﻮل‪ ،‬داﻧﺸﺠﻮي دﻛﺘﺮي‪ ،‬داﻧﺸﻜﺪه ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم ﻛﺸﺎورزي و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺳﺎري‪.‬‬
‫ﭘﺴﺖاﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻚ‪jahanbazy_hassan@yahoo.com :‬‬
‫‪ -2‬اﺳﺘﺎدﻳﺎر‪ ،‬داﻧﺸﻜﺪه ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم ﻛﺸﺎورزي و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺳﺎري‬
‫‪ -3‬داﻧﺸﻴﺎر‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺟﻨﮕﻞﻫﺎ و ﻣﺮاﺗﻊ ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﺗﻬﺮان‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺬﻳﺮش‪91/12/28 :‬‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ درﻳﺎﻓﺖ‪91/8/30 :‬‬

‫ﭼﻜﻴﺪه‬
‫ﺑﺎدام وﺣﺸﻲ ﻳﻜﻲ از ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي درﺧﺘﭽﻪاي ﻣﻬﻢ و ﺑﺎ داﻣﻨﻪ اﻛﻮﻟﻮژﻳﻚ وﺳﻴﻊ در اﻳﺮان اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺪﻳﺪه ﺗﻐﻴﻴﺮ اﻗﻠﻴﻢ و ﺧﺸﻜﻲ و اﺛﺮ آن ﺑﺮ‬
‫اﻛﻮﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي ﺟﻨﮕﻠﻲ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ اﻛﻮﺳﻴﺴﺘﻢ ﺟﻨﮕﻠﻲ زاﮔﺮس و ﺿﺮورت اﺳﺘﻔﺎده از ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي درﺧﺘﭽﻪاي ﻣﻮﺟﺐ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ در ﺟﻨﮕﻠﻜﺎريﻫﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬آﮔﺎﻫﻲ از ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻋﻮاﻣﻞ روﻳﺸﮕﺎﻫﻲ در ﺗﺤﻤﻞ ﺗﻨﺶﻫﺎي ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي اﺟﺮاﻳﻲ اﺣﻴﺎي ﺟﻨﮕﻞﻫﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ اﺛﺮ ﻋﺎﻣﻞ روﻳﺸﮕﺎﻫﻲ ارﺗﻔﺎع از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ ﺑﺮ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺸﻜﻲ ﭼﻬﺎرﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎدام وﺣﺸﻲ ﺷﺎﻣﻞ ‪ A. arabica, A. scoparia, A. haussknechtii, Amygdalus eleagnifolia‬ﺑﺬر اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ‬
‫از ﺳﻪ ﻛﻼﺳﻪ ارﺗﻔﺎﻋﻲ ﺷﺎﻣﻞ ‪ 1600‬ﺗﺎ‪ 1800 ،1800‬ﺗﺎ ‪ 2000‬و ﺑﺎﻻﺗﺮ از ‪ 2000‬ﻣﺘﺮ از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ در روﻳﺸﮕﺎه ﻛﺮهﺑﺲ ﺟﻤﻊآوري و‬
‫ﭘﺲ از ﺗﻴﻤﺎر در ﻛﻴﺴﻪﻫﺎي ﻧﺎﻳﻠﻮﻧﻲ ﻛﺸﺖ و ﻧﻬﺎلﻫﺎ ﭘﺲ از دو ﻣﺎه و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﭘﻠﻲاﺗﻴﻠﻦﮔﻠﻴﻜﻮل )‪ (PEG 6000‬و ﺑﺎ ﭼﻬﺎر ﺳﻄﺢ‬
‫ﺧﺸﻜﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﺷﺎﻫﺪ‪ -0/8 ،-0/4 ،‬و ‪ -1/2‬ﻣﮕﺎﭘﺎﺳﻜﺎل ﺑﺎ آزﻣﺎﻳﺶ ﻓﺎﻛﺘﻮرﻳﻞ در ﻗﺎﻟﺐ ﻃﺮح ﻛﺎﻣﻼ ﺗﺼﺎدﻓﻲ در ﺳﻪ ﺗﻜﺮار )ﻫﺮ ﺗﻜﺮار ‪5‬‬
‫ﻧﻬﺎل(‪ ،‬ﺗﺤﺖ آزﻣﺎﻳﺶ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻧﺸﺎن داد ﺑﺎ ﺗﺸﺪﻳﺪ ﺗﻨﺶ ﺧﺸﻜﻲ ﻧﺎﺷﻲ از اﻓﺰاﻳﺶ ﻏﻠﻈﺖ ‪ PEG‬در آب آﺑﻴﺎري از ﻃﻮل‬
‫ﻧﻬﺎل‪ ،‬ﻃﻮل اﻧﺪامﻫﻮاﻳﻲ و وزن ﺗﺮ و ﺧﺸﻚ ﻧﻬﺎلﻫﺎ ﻛﺎﺳﺘﻪ ﺷﺪه و ﺑﺮ وزن ﺗﺮ رﻳﺸﻪ اﻓﺰوده ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦﻫﺎ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ‬
‫از ﺑﻴﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺎﻛﺮو‪ ،‬ﺑﺎ اﻋﻤﺎل ﺗﻴﻤﺎرﻫﺎي ﺧﺸﻜﻲ ﺑﺮ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻧﻴﺘﺮوژن و ﻛﻠﺴﻴﻢ ﺑﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻓﺸﺎر اﺳﻤﺰي اﻓﺰوده ﺷﺪ و ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ اﻧﺪازه‬
‫اﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ در ﻧﻬﺎلﻫﺎي ﺗﻴﻤﺎر ﺷﺎﻫﺪ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ از ﺑﻴﻦ ﻛﻼﺳﻪﻫﺎي ارﺗﻔﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻧﻬﺎلﻫﺎي ﻛﻼﺳﻪ‬
‫ارﺗﻔﺎﻋﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦ )‪ 1600‬ﺗﺎ ‪ 1800‬ﻣﺘﺮ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ( ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎي روﻳﺸﻲ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﻧﻬﺎلﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از ﺑﺬر‬
‫ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي ﻣﺎدري ارﺗﻔﺎﻋﺎت ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ )ﺑﺎﻻﺗﺮ از ‪ 2000‬ﻣﺘﺮ( ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ را ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ از ﻣﻴﺎن ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﻮرد ﺗﺤﻘﻴﻖ ﮔﻮﻧﻪ ‪A.‬‬
‫‪arabica‬ﺗﺤﺖ ﺗﻨﺶ ﺧﺸﻜﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎي روﻳﺸﻲ را ﻧﺸﺎن داد و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﻛﻤﺘﺮ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺧﺸﻜﻲ ﻗﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻘﺎوﻣﺘﺮﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﺸﻜﻲ ﺑﻮد‪.‬‬

‫واژهﻫﺎي ﻛﻠﻴﺪي‪ :‬زاﮔﺮس‪ ،‬ﻧﻴﺘﺮوژن‪ ،‬ﻛﻠﺴﻴﻢ‪ ،‬رﻳﺸﻪ‪ ،‬اﻧﺪام ﻫﻮاﻳﻲ‪ ،‬وزن ﺧﺸﻚ و ﺗﺮ‬

‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻳﻚ ﭼﻬﺎرم ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺟﻬﺎن‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫در ﺳﺎل ‪ 2025‬ﺑﺎ ﻛﻤﺒﻮد ﺷﺪﻳﺪ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب روﺑﺮو ﺷﻮﻧﺪ‬ ‫آب ﻳﻜﻲ از ﺣﻴﺎﺗﻲﺗﺮﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ در ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﻜﻢ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫)‪.(Seckler et al., 2003‬‬ ‫ﺑﻮد )‪ .(Pandey et al., 2012‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ‪ 26‬ﻛﺸﻮر‬
‫رﺷﺪ و ﺑﻘﺎي درﺧﺘﺎن در ﺟﻨﮕﻠﻜﺎري ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺧﺸﻚ‬ ‫ﺟﺰو ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﺎ ﻛﻤﺒﻮد آب ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ‬
‫واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي از‬ ‫‪ 230‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻛﻤﺒﻮد ﻣﻨﺎﺑﻊ آﺑﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺗﻨﺶ ﺧﺸﻜﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ارﺗﻔﺎع از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ‪ ،‬ﺑﺮ ﭼﻬﺎر ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎدام وﺣﺸﻲ‬
‫آوري ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ روﻳﺶ در ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺘﻔﺎوت اﺣﺘﻤﺎﻻ‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ در ﺟﻮاﻧﻪزﻧﻲ‪ ،‬روﻳﺶ و ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﺎ ﺗﻨﺶﻫﺎ‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﻧﺸﺎن داده ﻛﻪ ﺟﻮاﻧﻪزﻧﻲ‬
‫ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي ﻣﺎدري ﺑﺎ ﻣﺒﺪأ ارﺗﻔﺎﻋﻲ ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺟﻮاﻧﻪزﻧﻲ‬
‫ﺑﺬرﻫﺎي ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي ﻣﺎدري ﺑﺎ ﻣﺒﺪأ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻪﻃﻮريﻛﻪ زﻧﺪهﻣﺎﻧﻲ و روﻳﺶ ارﺗﻔﺎﻋﻲ ﻧﻮﻧﻬﺎلﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ‬
‫از ﺑﺬر ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي ﺑﺎ ﻣﺒﺪأ ارﺗﻔﺎﻋﺎت ﭘﺎﻳﻴﻦ از ﻣﺒﺪأ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ )‪.(Espahbodi et al., 2006‬‬
‫‪Populus‬‬ ‫در ﺗﺤﻘﻴﻖ دﻳﮕﺮي دو ﮔﻮﻧﻪ‬
‫‪ kangdingensis‬و ‪ Populus cathayana‬ﻛﻪ ﺑﻪﺗﺮﺗﻴﺐ‬
‫از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﺎ ارﺗﻔﺎع ﺑﺎﻻ و ﭘﺎﻳﻴﻦ از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ در ﺷﺮق‬
‫ﻫﻴﻤﺎﻟﻴﺎ ﺟﻤﻊآوري ﺷﺪه ﺑﻮد را ﺗﺤﺖ ﺗﻨﺶ ﺧﺸﻜﻲ ﻗﺮار‬
‫دادﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﮔﻮﻧﻪ ‪ P.kangdingensis‬ﻛﻪ از‬
‫ارﺗﻔﺎع ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺟﻤﻊآوري ﺷﺪه ﺗﺤﻤﻞ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﻪ ﺧﺸﻜﻲ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ دﻳﮕﺮ ﻛﻪ از ارﺗﻔﺎع ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺟﻤﻊآوري ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬داﺷﺖ )‪ .(Yang & Mia, 2010‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻋﻼم‬
‫ﺷﺪه ﻛﻪ ﮔﻮﻧﻪ ‪ P. kangdingensis‬ﻛﻪ در ارﺗﻔﺎﻋﺎت ﺑﺎﻻ‬
‫روﻳﺶ دارد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ‪ P. cathayana‬ﻛﻪ در‬
‫ارﺗﻔﺎﻋﺎت ﭘﺎﻳﻴﻦ ﮔﺴﺘﺮش دارد‪ ،‬ﺳﺎزﮔﺎري ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﻪ‬
‫ﺧﺸﻜﻲ ﻧﺸﺎن داد )‪.(Ren et al., 2010‬‬
‫در ﺑﺮرﺳﻲ ﺳﺎزﮔﺎري ﻧﻮﻧﻬﺎلﻫﺎي ‪ Picea‬ﺑﻪ ﺧﺸﻜﻲ ﺑﺎ‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ارﺗﻔﺎع از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ ﻛﻪ دو ﮔﻮﻧﻪ‬
‫‪ P. likiangensis‬و ‪ P. asperata‬در ﺷﺮاﻳﻂ ارﺗﻔﺎع‬
‫‪ 3900‬ﻣﺘﺮ از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ داراي اﻧﺪازه ﺷﺎخ و ﺑﺮگ ﻛﻤﺘﺮ‪،‬‬
‫ﺳﻄﺢ وﻳﮋه ﺑﺮﮔﻲ ﻛﻤﺘﺮ و ﻧﺴﺒﺖ زيﺗﻮده رﻳﺸﻪ ﺑﻪ اﻧﺪام‪-‬‬
‫ﻫﻮاﻳﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ارﺗﻔﺎع ‪ 3600‬ﻣﺘﺮ از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ )‪. (Li et al., 2004‬‬
‫اﺛﺮ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ ﺑﺮ ﺟﻮاﻧﻪزﻧﻲ ﺷﺶ ﭘﺮوﻧﺎﻧﺲ ﺑﺬرﻫﺎي ﻛﺎج‬
‫ﺑﺮوﺳﻴﺎ )‪ (Pinus brutia‬در زونﻫﺎي ﺑﻴﻮﻛﻠﻴﻤﺎﺗﻴﻚ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺮﻛﻴﻪ ﻣﻮرد ارزﻳﺎﺑﻲ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ‬
‫ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ اﺧﺘﻼف ﻣﻌﻨﻲداري ﺑﻴﻦ ﭘﺮوﻧﺎﻧﺲﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫وﺟﻮد داﺷﺖ؛ ﺑﻪﻃﻮريﻛﻪ ﺑﺬرﻫﺎي ﺑﺎ ﻣﺒﺪأ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺮﻃﻮب‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻨﺶﻫﺎي ﺧﺸﻜﻲ ﺑﺎﻻ ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮ ﻗﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ و درﺻﺪ ﺟﻮاﻧﻪزﻧﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻨﻲداري در ‪-6‬‬
‫ﺑﺎر ﻛﺎﻫﺶ ﻧﺸﺎن داد )‪.(Boydak et al., 2003‬‬
‫‪374‬‬
‫ﺟﻤﻌﻴﺖﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ داﻣﻨﻪ ﺗﺤﻤﻞ ﺑﻪ ﺧﺸﻜﻲ اﺳﺖ & ‪(Elfeel‬‬
‫)‪ .Al-Namo, 2011‬از ﻣﻴﺎن ﺗﻨﺶﻫﺎي زﻧﺪه‪ ،‬ﺧﺸﻜﻲ ﻳﻜﻲ‬
‫از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ در ﺑﻪﻣﺨﺎﻃﺮه اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺣﻴﺎت ﮔﻴﺎﻫﺎن‬
‫ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﻨﺶﻫﺎي آﺑﻲ و ﺧﺸﻜﻲ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎي اﺻﻠﻲ‬
‫ﻛﺎﻫﺶدﻫﻨﺪه ﺑﻘﺎي ﻧﻮﻧﻬﺎلﻫﺎ در ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺳﺘﻘﺮار ﺟﻨﮕﻠﻜﺎري‬
‫ﺑﺸﻤﺎر ﻣﻲآﻳﻨﺪ )‪ .(Garau et al., 2008‬آﮔﺎﻫﻲ از ﭘﺎﺳﺦ‬
‫ﻧﻮﻧﻬﺎلﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﻨﺶﻫﺎي آﺑﻲ و ﺧﺸﻜﻲ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺳﺎﺳﻲ در‬
‫ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﺟﻨﮕﻠﻜﺎري در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺧﺸﻚ ﺗﺤﺖ اﻳﻦ ﺗﻨﺶﻫﺎ‬
‫ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد )‪ .(Elfee & Al-Namo, 2011‬ﮔﻴﺎﻫﺎن‬
‫در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺧﺸﻚ داراي داﻣﻨﻪ وﺳﻴﻊ ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎي ﺳﺎزﮔﺎري و‬
‫ﻣﻮرﻓﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺗﺤﻤﻞ ﺑﻪ ﺧﺸﻜﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ & ‪(Kozlowski‬‬
‫)‪.Pallardy, 2002‬‬
‫در ﺳﺎلﻫﺎي اﺧﻴﺮ ﻛﺎﻫﺶ اﻧﺪازه ﻧﺰوﻻت ﺟﻮي ﻣﻮﺟﺐ‬
‫اﻳﺠﺎد ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﺑﻪوﻳﮋه از ﺑﺎﺑﺖ زوال ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺟﻨﮕﻠﻲ و‬
‫ﻣﺮﺗﻌﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻮاﻫﺪ ﮔﻮﻳﺎي اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺳﺖ ﻛﻪ در‬
‫ﺣﻮﺿﺔ زاﮔﺮس ﺑﺎ ﺗﺨﺮﻳﺐ ﺷﺪﻳﺪ اﻛﻮﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﺨﺼﻮص ﻓﻘﻴﺮ‬
‫ﺷﺪن‪ ،‬ﻓﺮﺳﺎﻳﺶ ﺷﺪﻳﺪ و ﻛﻢ ﺷﺪن ﻋﻤﻖ ﻣﺆﺛﺮ ﺧﺎك و‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻋﺪم ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي درﺧﺘﻲ در اﺳﺘﻘﺮار ﻣﺠﺪد‬
‫در اراﺿﻲ ﺗﺨﺮﻳﺐﻳﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﭼﺎرهاي ﺟﺰ اﺳﺘﻔﺎده از ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي‬
‫درﺧﺘﭽﻪاي ﻧﻴﺴﺖ ‪(Iranmanesh & Jahanbazi.,‬‬
‫)‪ .2006‬ﺑﺎدام وﺣﺸﻲ ﺑﺎ داﻣﻨﻪ اﻛﻮﻟﻮژﻳﻚ وﺳﻴﻊ و ﺗﻨﻮع‬
‫ژﻧﺘﻴﻜﻲ ﺑﺎﻻ ﺟﺰو ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي اﺣﻴﺎء و ﻏﻨﻲﺳﺎزي‬
‫ﺟﻨﮕﻞﻫﺎي زاﮔﺮس ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد ‪(Jahanbazi et al.,‬‬
‫)‪ .2006‬ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ آﮔﺎﻫﻲ از اﻧﺪازه ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﻪ ﺧﺸﻜﻲ اﻳﻦ‬
‫ﺟﻨﺲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ را ﻛﻪ ﺗﺤﻤﻞ ﺑﺎﻻﺗﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺸﻜﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ در ﺷﺮاﻳﻂ‬
‫روﻳﺸﮕﺎﻫﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﻧﻈﺮ ارﺗﻔﺎع از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ و ﻳﺎ ﺟﻬﺖ‬
‫ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻣﺸﺨﺼﻪﻫﺎي روﻳﺸﮕﺎﻫﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻤﻖ ﺧﺎك‪،‬‬
‫اﻧﺪازه ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﺬاﻳﻲ‪ ،‬رﻃﻮﺑﺖ‪ ،‬درﺟﻪ ﺣﺮارت و ﺣﺘﻲ ﺳﻨﮓ‬
‫ﺑﺴﺘﺮ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ و ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎنﻫﺎي ﻃﻮﻻﻧﻲ ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي‬
‫ﻳﻚ ژﻧﻮﺗﻴﭗ در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺘﻔﺎوت ﺳﺎزﮔﺎري ﭘﻴﺪا ﻛﺮده و‬
‫ﭘﺎﺳﺦﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ از ﻧﻈﺮ اﻧﺪازه روﻳﺶ اﻧﺪامﻫﻮاﻳﻲ‪ ،‬زﻣﻴﻨﻲ‪،‬‬
‫زﻣﺎن ﮔﻠﺪﻫﻲ‪ ،‬ﻧﻮع و اﻧﺪازه و ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺑﺬر را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺬر ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺟﻨﮕﻠﻲ ﻛﻪ از ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻤﻊ‪-‬‬
‫‪375‬‬
‫)ﺑﺪون اﺿﺎﻓﻪ ﻛﺮدن ﭘﻠﻲاﺗﻴﻠﻦ ﮔﻠﻴﻜﻮل ﺑﻪ آب آﺑﻴﺎري(‪،‬‬
‫‪ -0/8 ،-0/4‬و ‪ -1/2‬ﻣﮕﺎﭘﺎﺳﻜﺎل ﺑﺮاي اﻳﻦ آزﻣﺎﻳﺶ در ﻧﻈﺮ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻫﻔﺘﮕﻲ روﻳﺶ ارﺗﻔﺎﻋﻲ و ﻃﻲ دو‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ روﻳﺶ ﻗﻄﺮ ﻳﻘﻪ ﻧﻬﺎلﻫﺎ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ از‬
‫ﭘﺎﻳﺎن دوره ﺗﻨﺶ ﺧﺸﻜﻲ‪ ،‬ﻧﻬﺎلﻫﺎ ﺑﺎ دﻗﺖ و از ﻃﺮﻳﻖ‬
‫ﺷﺴﺘﺸﻮي ﺧﺎك از ﮔﻠﺪانﻫﺎ ﺧﺎرج و ﺑﺎ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻃﻮل‬
‫ﻧﻬﺎل )رﻳﺸﻪ و اﻧﺪامﻫﻮاﻳﻲ(‪ ،‬ﻃﻮل رﻳﺸﻪ و ﻃﻮل اﻧﺪامﻫﻮاﻳﻲ‪،‬‬
‫وزن ﺗﺮ اﻧﺪامﻫﻮاﻳﻲ و رﻳﺸﻪ ﻋﻤﻼ ﻧﻬﺎلﻫﺎ ﺑﺮاي دﻳﮕﺮ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎ آﻣﺎده ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻗﺮار دادن ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺪت ‪48‬‬
‫ﺳﺎﻋﺖ در دﻣﺎي ‪ 65‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻴﮕﺮاد وزن ﺧﺸﻚ اﻧﺪام‪-‬‬
‫ﻫﻮاﻳﻲ و رﻳﺸﻪ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪ‪ .‬ﺗﻌﻴﻴﻦ اﻧﺪازه ﻛﻠﺮوﻓﻴﻞ ‪ a‬و‬
‫‪ b‬و ﻛﺎروﺗﻦ ﺑﻪ روش آرﻧﻮن )‪ ،(Arnon, 1949‬ﭘﺮوﻟﻴﻦ ﺑﻪ‬
‫روش ﻓﺘﻮﻣﺘﺮﻳﻚ )‪ (Troll & Lindsley, 1954‬و ﻋﻨﺎﺻﺮ‬
‫ﻣﻴﻜﺮو و ﻣﺎﻛﺮو ﺑﻪ روش ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﻣﺆﺳﺴﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت آب‬
‫و ﺧﺎك )‪ (Emami, 1996‬ﺑﻪ ﺗﻔﻜﻴﻚ رﻳﺸﻪ و ﺳﺎﻗﻪ از‬
‫اﻗﺪاﻣﺎت دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ اﺛﺮ ﺗﻨﺶ ﺧﺸﻜﻲ ﺑﺎ‬
‫ﺷﺪتﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺤﺖ ﻋﺎﻣﻞ ارﺗﻔﺎع از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ ﺑﺮ‬
‫روي اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ژﻧﻮﺗﻴﭗ ﺑﺎدام وﺣﺸﻲ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺠﺰﻳﻪ وارﻳﺎﻧﺲ دادهﻫﺎ ﺑﺎ ﻧﺮماﻓﺰار ‪ SAS‬و ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ‬
‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦﻫﺎ ﺑﺎ آزﻣﻮن ﭼﻨﺪ داﻣﻨﻪاي داﻧﻜﻦ اﻧﺠﺎم ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ 2000-1800 ،1800‬و ﺑﺎﻻﺗﺮ از ‪ 2000‬ﻣﺘﺮ ﺟﻤﻊآوري ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ‬
‫اﺛﺮ ارﺗﻔﺎع از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ و ﺗﻨﺶ ﺧﺸﻜﻲ ﺑﺮ ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي‬
‫روﻳﺸﻲ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﻮرد ﺗﺤﻘﻴﻖ‬
‫ﺗﺠﺰﻳﻪ وارﻳﺎﻧﺲ دادهﻫﺎ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ اﺛﺮ ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫ﺧﺸﻜﻲ ﺑﺮ ﻃﻮل اﻧﺪامﻫﻮاﻳﻲ و روﻳﺶ ارﺗﻔﺎﻋﻲ در ﺳﻄﺢ‬
‫ﻳﻚ درﺻﺪ و ﺑﺮ ﻃﻮل ﻧﻬﺎل در ﺳﻄﺢ ﭘﻨﺞدرﺻﺪ ﻣﻌﻨﻲدار‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻔﺎوت ﻃﻮل ﮔﻴﺎه‪ ،‬ﻃﻮل اﻧﺪامﻫﻮاﻳﻲ و روﻳﺶ ارﺗﻔﺎﻋﻲ‬
‫در ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬در ﺳﻄﺢ ﻳﻚدرﺻﺪ ﻣﻌﻨﻲدار ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺛﺮ ارﺗﻔﺎع از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ ﺑﺮ ﻃﻮل ﮔﻴﺎه و ﻃﻮل اﻧﺪام‬
‫ﻫﻮاﻳﻲ در ﺳﻄﺢ ﻳﻚدرﺻﺪ ﻣﻌﻨﻲدار ﺑﻮد )ﺟﺪول‪.(1‬‬
‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦﻫﺎ ﺑﻪ روش داﻧﻜﻦ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ در‬
‫ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺧﺸﻜﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ اﻧﺪازه ﻃﻮل ﻧﻬﺎل ﻣﺮﺑﻮط‬
‫ﺑﻪ ﻧﻬﺎلﻫﺎي ﺷﺎﻫﺪ و ﺑﻪ اﻧﺪازه ‪ 72/7‬ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫اﺧﺘﻼف آن ﺑﺎ ارﺗﻔﺎع ﻧﻬﺎلﻫﺎي ﺗﺤﺖ ﺗﻴﻤﺎر ﺧﺸﻜﻲ ﻣﻌﻨﻲدار‬
‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﺔ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺟﻨﮕﻞ و ﺻﻨﻮﺑﺮ اﻳﺮان ﺟﻠﺪ ‪ 21‬ﺷﻤﺎرة ‪2‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ اﻛﻮﺳﻴﺴﺘﻢ ﺟﻨﮕﻠﻲ زاﮔﺮس‬
‫و ﺿﺮورت اﺳﺘﻔﺎده از ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي درﺧﺘﭽﻪاي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎدام‬
‫وﺣﺸﻲ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي اﺣﻴﺎء و ﻏﻨﻲﺳﺎزي‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻘﺎوم‪-‬‬
‫ﺗﺮﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ از ﻣﻴﺎن ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﻌﻴﻴﻦ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ از ﻧﻈﺮ ارﺗﻔﺎع از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ ﺑﺮاي‬
‫ﺟﻤﻊآوري ﺑﺬر ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺟﻨﮕﻠﻜﺎري را ﺗﻀﻤﻴﻦ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻫﺪف از اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻘﺎوم ﺑﻪ ﺧﺸﻜﻲ و‬
‫ارزﻳﺎﺑﻲ اﺛﺮ ارﺗﻔﺎع از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ ﺑﺮ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﻪ ﺗﻨﺶ‬
‫ﺧﺸﻜﻲ در ﺑﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﻮرد ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻮاد و روشﻫﺎ‬
‫ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﺑﺮرﺳﻲ اﺛﺮ ﺷﺮاﻳﻂ روﻳﺸﮕﺎﻫﻲ ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي ﻣﺎدري ﺑﺮ‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﻪ ﺧﺸﻜﻲ ﭼﻬﺎر ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎدام وﺣﺸﻲ ﺷﺎﻣﻞ ‪A.‬‬
‫‪scoparia, A.‬‬ ‫‪arabica, A. haussknechtii,‬‬
‫‪ Amygdalus eleagnifolia‬روﻳﺸﮕﺎه ﻛﺮهﺑﺲ اﺳﺘﺎن‬
‫ﭼﻬﺎرﻣﺤﺎل و ﺑﺨﺘﻴﺎري ﻛﻪ ﻣﺤﻞ روﻳﺶ ﭼﻬﺎرﮔﻮﻧﻪ ﻓﻮق‬
‫اﺳﺖ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ داﻣﻨﻪ‬
‫ارﺗﻔﺎﻋﻲ ﭘﺮاﻛﻨﺶ ﺑﺎدام از ‪ 1600‬ﺗﺎ ‪ 2200‬ﻣﺘﺮ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﺳﻄﺢ‬
‫درﻳﺎ‪ ،‬روﻳﺸﮕﺎه ﺑﻪ ﺳﻪ ﻛﻼﺳﻪ ارﺗﻔﺎﻋﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ و ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺬر‬
‫ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﻮرد ﺗﺤﻘﻴﻖ از اﻳﻦ ﺳﻪ ﻛﻼﺳﻪ ﺷﺎﻣﻞ ‪-1600‬‬
‫ﺑﺬرﻫﺎي ﺟﻤﻊآوري ﺷﺪه ﺑﺎ آب ژاول ‪ %5‬ﺑﻪ ﻣﺪت ﺳﻪ دﻗﻴﻘﻪ‬
‫ﺿﺪﻋﻔﻮﻧﻲ و ﭘﺲ از ﺷﺴﺘﺸﻮي ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺎ آب ﻣﻘﻄﺮ در‬
‫ﻇﺮوف ﺣﺎوي ﻣﺎﺳﻪ ﺑﻪ ﻣﺪت ‪ 45‬روز در دﻣﺎي ‪ 2‬درﺟﻪ‬
‫ﺳﺎﻧﺘﻲﮔﺮاد ﺑﺎ رﻃﻮﺑﺖدﻫﻲ ﻫﻔﺘﮕﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ از‬
‫ﺗﻴﻤﺎر ﺳﺮﻣﺎ‪ -‬رﻃﻮﺑﺖ‪ ،‬ﺑﺬرﻫﺎ در ﻛﻴﺴﻪﻫﺎي ﭘﻼﺳﺘﻴﻜﻲ‬
‫‪ 10×30‬ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ ﺣﺎوي ﺧﺎك‪ ،‬ﻛﻮد و ﻣﺎﺳﻪ ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ‬
‫‪ 1:1:1‬در ﮔﻠﺨﺎﻧﻪ ﻛﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﺪت ‪ 2‬ﻣﺎه آﺑﻴﺎري و‬
‫ﻳﻚ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻣﺤﻠﻮل ﻏﺬاﻳﻲ ﻫﻮﮔﻠﻨﺪ ﺗﻐﺬﻳﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ‬
‫از اﺳﺘﻘﺮار ﻧﻬﺎلﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺗﻴﻤﺎر ‪ 15‬ﻋﺪد ﻧﻬﺎل )‪ 5‬ﭘﺎﻳﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺗﻜﺮار( اﻧﺘﺨﺎب و ﻧﻬﺎلﻫﺎ ﺑﺎ آزﻣﺎﻳﺶ ﻓﺎﻛﺘﻮرﻳﻞ در‬
‫ﻗﺎﻟﺐ ﻃﺮح ﻛﺎﻣﻼ ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﺗﺤﺖ ﺗﻨﺶ ﺧﺸﻜﻲ ﻧﺎﺷﻲ از‬
‫ﻣﺤﻠﻮل ﭘﻠﻲاﺗﻴﻠﻦﮔﻠﻴﻜﻮل ﺑﺎ ﻧﺴﺒﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮاي‬
‫دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻓﺸﺎر اﺳﻤﺰي ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ‪(Michel‬‬
‫)‪ .& Kaufman, 1973‬ﭼﻬﺎر ﺳﻄﺢ ﺧﺸﻜﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﺷﺎﻫﺪ‬
‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺗﻨﺶ ﺧﺸﻜﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ارﺗﻔﺎع از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ‪ ،‬ﺑﺮ ﭼﻬﺎر ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎدام وﺣﺸﻲ‬
‫ﺧﺸﻜﻲ ﺑﺮ وزن ﺗﺮ اﻧﺪامﻫﻮاﻳﻲ و رﻳﺸﻪ و وزن ﺧﺸﻚ رﻳﺸﻪ‬
‫در ﺳﻄﺢ ﻳﻚدرﺻﺪ ﻣﻌﻨﻲدار اﺳﺖ‪ .‬اﺛﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺮ وزن ﺗﺮ و‬
‫ﺧﺸﻚ اﻧﺪامﻫﻮاﻳﻲ و وزن ﺧﺸﻚ رﻳﺸﻪ در ﺳﻄﺢ ﻳﻚ‪-‬‬
‫درﺻﺪ و ﺑﺮ وزن ﺗﺮ رﻳﺸﻪ در ﺳﻄﺢ ﭘﻨﺞدرﺻﺪ ﻣﻌﻨﻲدار ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺛﺮ ارﺗﻔﺎع از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ ﺑﺮ وزن ﺗﺮ و ﺧﺸﻚ‬
‫اﻧﺪامﻫﻮاﻳﻲ و وزن ﺧﺸﻚ رﻳﺸﻪ در ﺳﻄﺢ ﻳﻚدرﺻﺪ ﻣﻌﻨﻲ‪-‬‬
‫دار ﺑﻮد )ﺟﺪول‪ .(1‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦﻫﺎ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ در ﺑﻴﻦ‬
‫ﺗﻴﻤﺎرﻫﺎي ﺧﺸﻜﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ وزن ﺗﺮ اﻧﺪامﻫﻮاﻳﻲ ﺑﻪ ﺗﻴﻤﺎر‬
‫ﺷﺎﻫﺪ ﺑﻪ اﻧﺪازه ‪ 1/95‬ﮔﺮم و ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ آن ﺑﻪ ﺗﻴﻤﺎر ﺑﺎ ﻓﺸﺎر‬
‫اﺳﻤﺰي ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻳﻌﻨﻲ ‪ -1/2‬ﻣﮕﺎﭘﺎﺳﻜﺎل ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ‪ 1/44‬ﮔﺮم‬
‫ﺗﻌﻠﻖ داﺷﺖ‪ ،‬اﺧﺘﻼف ﺑﻴﻦ ﺗﻴﻤﺎرﻫﺎي ﺗﺤﺖ ﺗﻨﺶ ﻣﻌﻨﻲدار‬
‫ﻧﺒﻮد وﻟﻲ اﺧﺘﻼف آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺗﻴﻤﺎر ﺷﺎﻫﺪ ﻣﻌﻨﻲدار ﺑﻮد‪ .‬ﻧﻜﺘﻪ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ روﻧﺪ ﻧﺰوﻟﻲ وزن ﺗﺮ اﻧﺪامﻫﻮاﻳﻲ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻨﺶ‬
‫ﺧﺸﻜﻲ اﺳﺖ )ﺟﺪول‪.(2‬‬
‫در ﺑﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ ‪ A. arabica‬ﺑﺎ ‪ 2/016‬ﮔﺮم ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ‬
‫وزن ﺗﺮ اﻧﺪامﻫﻮاﻳﻲ و ﮔﻮﻧﻪ ‪ A. scoparia‬ﺑﺎ ‪ 1/45‬ﮔﺮم‬
‫ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ وزن ﺗﺮ را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص دادهاﻧﺪ؛ اﺧﺘﻼف ﺑﻴﻦ‬
‫‪ A. arabica‬ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ ﻣﻌﻨﻲدار وﻟﻲ اﺧﺘﻼف ﺑﻴﻦ‬
‫دﻳﮕﺮ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ ﻣﻌﻨﻲدار ﻧﺒﻮد‪ .‬در ﺑﻴﻦ ﻛﻼﺳﻪﻫﺎي ارﺗﻔﺎﻋﻲ‬
‫اﺧﺘﻼف ﺑﻴﻦ وزن ﺗﺮ اﻧﺪامﻫﻮاﻳﻲ در ﻛﻼﺳﻪﻫﺎي ﭘﺎﻳﻴﻦ و ﺣﺪ‬
‫وﺳﻂ ﻣﻌﻨﻲدار ﻧﺒﻮد وﻟﻲ اﺧﺘﻼف ﺑﻴﻦ اﻳﻦ دو ﻛﻼﺳﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻧﻬﺎلﻫﺎي ﻛﻼﺳﻪ ارﺗﻔﺎع ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ وزن ﺑﻪ ﻣﻘﺪار‬
‫‪ 1/423‬ﮔﺮم ﻣﻌﻨﻲدار ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ وزن ﺗﺮ رﻳﺸﻪ در ﺳﻄﻮح‬
‫ﺧﺸﻜﻲ ﺑﻪ ﻧﻬﺎلﻫﺎي ﺗﺤﺖ ﺗﻨﺶ ‪ -1/2‬ﻣﮕﺎﭘﺎﺳﻜﺎل و ﺑﻪ‬
‫ﻣﻘﺪار ‪ 1/42‬ﮔﺮم ﺗﻌﻠﻖ ﮔﺮﻓﺖ و اﺧﺘﻼف آن ﺑﺎ ﻧﻬﺎلﻫﺎي‬
‫ﺷﺎﻫﺪ و ‪ -0/8‬ﻣﻌﻨﻲدار ﺑﻮد‪ .‬وﺿﻌﻴﺖ وزن ﺗﺮ رﻳﺸﻪ ﻧﻬﺎلﻫﺎ‬
‫در ﻛﻼﺳﻪﻫﺎي ارﺗﻔﺎﻋﻲ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ‬
‫ﺑﺎ وزن ‪ 1/245‬ﮔﺮم ﺑﻪ ﻧﻬﺎلﻫﺎي ﺣﺪ ارﺗﻔﺎﻋﻲ ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ )ﺑﺎﻻﺗﺮ‬
‫از‪ 2000‬ﻣﺘﺮ( اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺖ )ﺟﺪول‪.(2‬‬
‫ﺗﺠﺰﻳﻪ وارﻳﺎﻧﺲ دادهﻫﺎ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ اﺛﺮ ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫‪376‬‬
‫ﺑﻮد‪ .‬در ﻣﻴﺎن ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻃﻮل ﻧﻬﺎل ﺑﻪ اﻧﺪازه ‪81/5‬‬
‫ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ‪ A .arabica‬ﺑﻮد و اﺧﺘﻼف آن‬
‫ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ ﻣﻌﻨﻲدار ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻃﻮل ﻧﻬﺎلﻫﺎي‬
‫ﺗﺤﺖ ﺗﻴﻤﺎر ﺧﺸﻜﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﻬﺎلﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي‬
‫ﻣﺎدري ارﺗﻔﺎع ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ و ﺑﻌﺪ داﻣﻨﻪ ارﺗﻔﺎﻋﻲ ﺣﺪ وﺳﻂ‬
‫)‪ 2000-1800‬ﻣﺘﺮ( و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻃﻮل ﻧﻬﺎل ﻣﺮﺑﻮط‬
‫ﺑﻪ ﻧﻬﺎلﻫﺎي درﺧﺘﭽﻪﻫﺎي ارﺗﻔﺎع ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ ﺑﻮد )ﺟﺪول‪.(2‬‬
‫روﻳﺶ ارﺗﻔﺎﻋﻲ ﻧﻴﺰ در ﻣﺠﻤﻮع ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺸﺎﺑﻪ داﺷﺖ و‬
‫اﺧﺘﻼف ﺑﻴﻦ ﻧﻬﺎلﻫﺎي ﺷﺎﻫﺪ ﺑﺎ ﻧﻬﺎلﻫﺎي ﺗﺤﺖ ﺗﻴﻤﺎرﻫﺎي‬
‫ﺧﺸﻜﻲ ﻣﻌﻨﻲدار ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮريﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ روﻳﺶ ارﺗﻔﺎﻋﻲ‬
‫ﺑﻪ اﻧﺪازه ‪ 14‬ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻧﻬﺎلﻫﺎي ﺷﺎﻫﺪ و ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ‬
‫آن ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﺣﺪود ‪ 10‬ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي ﺗﺤﺖ‬
‫ﺗﻨﺶ ‪ -1/2‬ﻣﮕﺎﭘﺎﺳﻜﺎل ﺑﻮد‪ .‬در ﺑﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ ﻧﻴﺰ ‪A‬‬
‫‪ .arabica‬ﺑﺎ روﻳﺶ ‪ 17‬ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ ﻃﻲ دوره آزﻣﺎﻳﺶ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار و ﮔﻮﻧﻪ ‪ A .eleagnifolia‬ﺑﺎ ﺣﺪود ‪9‬‬
‫ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ روﻳﺶ‪ ،‬ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ اﻧﺪازه را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص‬
‫دادﻧﺪ و اﺧﺘﻼف ﺑﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ ‪ A. arabica‬ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ‬
‫ﻣﻌﻨﻲدار ﺑﻮد )ﺟﺪول‪.(2‬‬
‫از ﻧﻈﺮ داﻣﻨﻪ ارﺗﻔﺎﻋﻲ ﻧﻴﺰ ﻧﻬﺎلﻫﺎي ﺗﺤﺖ ﺗﻴﻤﺎر ﺧﺸﻜﻲ‬
‫در ارﺗﻔﺎﻋﺎت ﭘﺎﻳﻴﻦ داراي رﺷﺪ ارﺗﻔﺎﻋﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦﻫﺎ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ روﻳﺶ ﻧﻬﺎلﻫﺎي داﻣﻨﻪ‬
‫ارﺗﻔﺎﻋﻲ ‪ 1800-1600‬ﻣﺘﺮ از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ ‪ 13/4‬ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮي‬
‫و در ﻣﻘﺎﺑﻞ روﻳﺶ ﻧﻬﺎلﻫﺎي داﻣﻨﻪ ارﺗﻔﺎﻋﻲ ﻣﻴﺎﻧﻲ )‪-1800‬‬
‫‪ 2000‬ﻣﺘﺮ( و داﻣﻨﻪ ارﺗﻔﺎﻋﻲ ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ )ﺑﺎﻻﺗﺮ از ‪ 2000‬ﻣﺘﺮ(‬
‫ﺑﻪﺗﺮﺗﻴﺐ ‪ 12/2‬ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ و ‪ 9/2‬ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ‬
‫اﻳﺠﺎد اﺧﺘﻼف ﻣﻌﻨﻲدار ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﺷﺪ )ﺟﺪول‪.(2‬‬
‫اﺛﺮ ارﺗﻔﺎع از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ و ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺧﺸﻜﻲ ﺑﺮ‬
‫زيﺗﻮده ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﻮرد ﺗﺤﻘﻴﻖ‬
 ‫‪377‬‬ ‫‪2‬‬

‫ﺟﺪول‪ -1‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻣﺮﺑﻌﺎت ﺣﺎﺻﻞ از ﺗﺠﺰﻳﻪ وارﻳﺎﻧﺲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه در ﺻﻔﺎت ﻣﻮرد ﺗﺤﻘﻴﻖ‬
‫وزن ﺧﺸﻚ رﻳﺸﻪ‬ ‫وزن ﺧﺸﻚ اﻧﺪامﻫﻮاﻳﻲ‬ ‫وزن ﺗﺮ رﻳﺸﻪ‬ ‫وزن ﺗﺮ اﻧﺪامﻫﻮاﻳﻲ‬ ‫روﻳﺶ ارﺗﻔﺎﻋﻲ‬ ‫ﻃﻮل اﻧﺪامﻫﻮاﻳﻲ‬ ‫ل ﮔﻴﺎه‬

‫‪0/039 ns‬‬ ‫**‪0/38‬‬ ‫**‪2/18‬‬ ‫**‪3/24‬‬ ‫**‪216/48‬‬ ‫**‪760/35‬‬ ‫‪1442/2‬‬

‫**‪0/278‬‬ ‫**‪0/25‬‬ ‫*‪1/37‬‬ ‫**‪4/39‬‬ ‫**‪957/57‬‬ ‫**‪5634/23‬‬ ‫‪7131/7‬‬
‫**‪0/075‬‬ ‫**‪0/62‬‬ ‫‪0/16 ns‬‬ ‫**‪4/09‬‬ ‫**‪445/88‬‬ ‫**‪988/92‬‬ ‫‪2294/9‬‬
‫‪0/019 ns‬‬ ‫‪0/017 ns‬‬ ‫‪0/6 ns‬‬ ‫‪0/18 ns‬‬ ‫‪26/33 ns‬‬ ‫‪92/36 ns‬‬ ‫‪179/85‬‬
‫*‪0/044‬‬ ‫*‪0/148‬‬ ‫*‪1/094‬‬ ‫*‪1/12‬‬ ‫*‪89/22‬‬ ‫‪208/04 ns‬‬ ‫‪501/79‬‬
‫‪0/026 ns‬‬ ‫‪0/09 ns‬‬ ‫‪0/289 ns‬‬ ‫‪0/498 ns‬‬ ‫‪78/06 ns‬‬ ‫‪253/36 ns‬‬ ‫‪302/64‬‬
‫**‪0/032‬‬ ‫*‪0/11‬‬ ‫‪0/623 ns‬‬ ‫** ‪0/961‬‬ ‫*‪79/27‬‬ ‫**‪181/22‬‬ ‫‪459/50‬‬
‫‪0/01568‬‬ ‫‪0/053‬‬ ‫‪0/456‬‬ ‫‪0/4564‬‬ ‫‪40/7758‬‬ ‫‪161/515‬‬ ‫‪281/3‬‬

‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎي روﻳﺸﻲ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از آزﻣﻮن داﻧﻜﻦ )واﺣﺪ ﻃﻮل ﺑﻪ ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ و وزن ﺑﻪ ﮔﺮم اﺳﺖ(‬
‫وزن ﺧﺸﻚ رﻳﺸﻪ‬ ‫وزن ﺧﺸﻚ اﻧﺪامﻫﻮاﻳﻲ‬ ‫وزن ﺗﺮ رﻳﺸﻪ‬ ‫وزن ﺗﺮ اﻧﺪامﻫﻮاﻳﻲ‬ ‫روﻳﺶ ارﺗﻔﺎﻋﻲ‬ ‫ﻃﻮل اﻧﺪامﻫﻮاﻳﻲ‬ ‫ل‬

‫‪0/32ab‬‬ ‫‪0/61a‬‬ ‫‪1/04b‬‬ ‫‪1/95a‬‬ ‫‪14/09a‬‬ ‫‪38/4a‬‬

‫‪0/29b‬‬ ‫‪0/57a‬‬ ‫‪1/25ab‬‬ ‫‪1/65b‬‬ ‫‪10/69b‬‬ ‫‪35/82ab‬‬
‫‪0/33a‬‬ ‫‪0/48b‬‬ ‫‪1/08b‬‬ ‫‪1/6b‬‬ ‫‪11/45b‬‬ ‫‪32/4bc‬‬
‫‪0/29b‬‬ ‫‪0/46b‬‬ ‫‪1/42a‬‬ ‫‪1/44b‬‬ ‫‪10/2b‬‬ ‫‪31/28c‬‬
‫‪0/296b‬‬ ‫‪1/605a‬‬ ‫‪1/26a‬‬ ‫‪2/016a‬‬ ‫‪17/01a‬‬ ‫‪47/15a‬‬
‫‪0/232c‬‬ ‫‪0/467b‬‬ ‫‪0/99b‬‬ ‫‪1/45b‬‬ ‫‪10/17b‬‬ ‫‪33/09b‬‬
‫‪0/381a‬‬ ‫‪0/542b‬‬ ‫‪1/28a‬‬ ‫‪1/6b‬‬ ‫‪9/01b‬‬ ‫‪30/92c‬‬
‫‪0/325b‬‬ ‫‪0/503b‬‬ ‫‪1/26a‬‬ ‫‪1/56b‬‬ ‫‪10/24b‬‬ ‫‪26/76c‬‬
‫‪0/33a‬‬ ‫‪0/573a‬‬ ‫‪1/177a‬‬ ‫‪1/742a‬‬ ‫‪13/39a‬‬ ‫‪36/89a‬‬
‫‪0/318a‬‬ ‫‪0/578a‬‬ ‫‪1/173a‬‬ ‫‪1/809a‬‬ ‫‪12/23a‬‬ ‫‪35/7a‬‬
‫‪0/277b‬‬ ‫‪0/437b‬‬ ‫‪1/245a‬‬ ‫‪1/423b‬‬ ‫‪9/21b‬‬ ‫‪30/83b‬‬
‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺗﻨﺶ ﺧﺸﻜﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ارﺗﻔﺎع از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ‪ ،‬ﺑﺮ ﭼﻬﺎر ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎدام وﺣﺸﻲ‬ ‫‪378‬‬

‫ﻛﺎروﺗﻦ‪ ،‬ﻛﻠﺮوﻓﻴﻞ ‪ a‬و ‪ b‬در ﺳﻄﺢ ﻳﻚدرﺻﺪ ﻣﻌﻨﻲدار ﺑﻮد‪.‬‬ ‫اﺛﺮ ارﺗﻔﺎع از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ و ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺧﺸﻜﻲ ﺑﺮ‬
‫اﺛﺮ ارﺗﻔﺎع از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ ﻓﻘﻂ ﺑﺮ ﭘﺮوﻟﻴﻦ در ﺳﻄﺢ ﭘﻨﺞدرﺻﺪ‬ ‫ﭘﺮوﻟﻴﻦ و رﻧﮕﻴﺰهﻫﺎي ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﻮرد ﺗﺤﻘﻴﻖ‬
‫ﻣﻌﻨﻲدار ﺷﺪ و ﺑﺮ رﻧﮕﻴﺰهﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﻌﻨﻲدار ﻧﺒﻮد‬
‫اﺛﺮ ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺧﺸﻜﻲ ﺑﺮ اﺳﻴﺪ آﻣﻴﻨﻪ ﭘﺮوﻟﻴﻦ‪ ،‬ﻛﻠﺮوﻓﻴﻞ‬
‫)ﺟﺪول‪.(3‬‬
‫‪ a‬و ‪ b‬در ﺳﻄﺢ ﻳﻚدرﺻﺪ و اﺛﺮ ﺗﻴﻤﺎر ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺮ ﭘﺮوﻟﻴﻦ‪،‬‬

‫ﺟﺪول‪ -3‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻣﺮﺑﻌﺎت ﺣﺎﺻﻞ از ﺗﺠﺰﻳﻪ وارﻳﺎﻧﺲ دادهﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از ﺑﺮرﺳﻲ ﭘﺮوﻟﻴﻦ و رﻧﮕﻴﺰهﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ‬
‫ﻛﻠﺮوﻓﻴﻞ ‪b‬‬ ‫ﻛﻠﺮوﻓﻴﻞ ‪a‬‬ ‫ﻛﺎروﺗﻦ‬ ‫ﭘﺮوﻟﻴﻦ‬ ‫درﺟﻪ آزادي‬ ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﻐﻴﻴﺮات‬

‫**‪282/25‬‬ ‫**‪144/62‬‬ ‫‪0/074 ns‬‬ ‫**‪70646/59‬‬ ‫‪3‬‬ ‫ﺳﻄﻮح ﺧﺸﻜﻲ‬

‫**‬ ‫**‬ ‫**‬ ‫**‬
‫‪392/52‬‬ ‫‪275/71‬‬ ‫‪4/87‬‬ ‫‪374/49‬‬ ‫‪3‬‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ‬
‫‪44/07 ns‬‬ ‫‪18/04 ns‬‬ ‫‪0/36 ns‬‬ ‫*‪296/44‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ارﺗﻔﺎع از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ‬
‫**‪147/18‬‬ ‫**‪50/16‬‬ ‫**‪1/398‬‬ ‫**‪226/82‬‬ ‫‪9‬‬ ‫ﺧﺸﻜﻲ× ﮔﻮﻧﻪ‬
‫‪44/56 ns‬‬ ‫**‪44/31‬‬ ‫**‪2/195‬‬ ‫**‪1095/13‬‬ ‫‪6‬‬ ‫ﺧﺸﻜﻲ× ارﺗﻔﺎع از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ‬
‫**‪234/68‬‬ ‫**‪97/64‬‬ ‫**‪4/15‬‬ ‫‪43/08 ns‬‬ ‫‪6‬‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ × ارﺗﻔﺎع از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ‬
‫*‪45/20‬‬ ‫**‪48/18‬‬ ‫**‪1/895‬‬ ‫**‪175/90‬‬ ‫‪18‬‬ ‫ﺧﺸﻜﻲ× ﮔﻮﻧﻪ× ارﺗﻔﺎع از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ‬
‫‪23/78‬‬ ‫‪12/22‬‬ ‫‪0/689‬‬ ‫‪78/0652‬‬ ‫‪240‬‬ ‫ﺧﻄﺎ‬
‫** ﻣﻌﻨﻲدار در ﺳﻄﺢ ﻳﻚ درﺻﺪ‪ * ،‬ﻣﻌﻨﻲدار در ﺳﻄﺢ ﭘﻨﺞ درﺻﺪ‬

‫ﮔﺮم ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻧﻬﺎلﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي ارﺗﻔﺎع ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ‬
‫روﻳﺸﮕﺎه )ﺑﺎﻻﺗﺮ از ‪ 2000‬ﻣﺘﺮ( ﺑﻮد )ﺟﺪول‪.(4‬‬
‫ﻛﺎروﺗﻦ ﻣﻮﺟﻮد در ﻧﻬﺎلﻫﺎي ﺗﺤﺖ ﺗﻴﻤﺎر ﺧﺸﻜﻲ و‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﻬﺎلﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از ﻛﻼﺳﻪﻫﺎي ارﺗﻔﺎﻋﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫اﺧﺘﻼف ﻣﻌﻨﻲداري ﻧﺪاﺷﺖ و ﻣﻘﺎدﻳﺮ آن در اﻳﻦ دو ﺗﻴﻤﺎر‬
‫در ﻳﻚ ﮔﺮوه ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ در ﺑﻴﻦ‬
‫ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار اﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ‪ A. arabica‬و ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ‪ 4/67‬ﻣﻴﻠﻲﮔﺮم ﺑﺮ ﮔﺮم و‬
‫ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ آن ﺑﻪ اﻧﺪازه ‪ 3/34‬ﻣﻴﻠﻲﮔﺮم ﺑﺮ ﮔﺮم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ‬
‫‪ A. eleagnifolia‬ﺑﻮد‪ .‬در ﻣﻴﺎن ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﻮرد ﺗﺤﻘﻴﻖ‬
‫ﻣﻘﺪار ﻫﺮ دو ﻧﻮع ﻛﻠﺮوﻓﻴﻞ در ﮔﻮﻧﻪ ‪ A. arabica‬ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ‬
‫اﻧﺪازه و در ﮔﻮﻧﻪ ‪ A. haussknechtii‬ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار را ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص دادﻧﺪ‪ ،‬اﺧﺘﻼف ﺑﻴﻦ اﻳﻦ دو ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎ دو‬
‫ﮔﻮﻧﻪ دﻳﮕﺮ ﻣﻌﻨﻲدار ﺑﻮد وﻟﻲ اﺧﺘﻼف ﺑﻴﻦ دو ﮔﻮﻧﻪ دﻳﮕﺮ‬
‫ﻣﻌﻨﻲدار ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦﻫﺎ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ در ﺑﻴﻦ ﺗﻴﻤﺎرﻫﺎي‬
‫ﺧﺸﻜﻲ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ اﻧﺪازه ﭘﺮوﻟﻴﻦ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺗﻴﻤﺎر ﺷﺎﻫﺪ ﺑﻮد و‬
‫ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻨﺶ ﺧﺸﻜﻲ ﺑﺮ ﻣﻘﺪار اﻳﻦ اﺳﻴﺪآﻣﻴﻨﻪ اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪﻃﻮريﻛﻪ ﻣﻘﺪار آن در ﺗﻨﺶ ﺣﺎﺻﻞ از ﻓﺸﺎر اﺳﻤﺰي‬
‫‪ -1/2‬ﻣﮕﺎﭘﺎﺳﮕﺎل ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ" ﺑﻪ ﺳﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻴﻤﺎر ﺷﺎﻫﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﻣﻘﺪار ‪ 103/44‬ﻣﻴﻠﻲﮔﺮم ﺑﺮ ﮔﺮم رﺳﻴﺪه ﺑﻮد‪ .‬در ﻣﻴﺎن ﮔﻮﻧﻪ‪-‬‬
‫‪A.‬‬ ‫ﻫﺎي ﺑﺎدام ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﭘﺮوﻟﻴﻦ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ‬
‫‪ haussknechtii‬اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ و اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻮﺟﺐ‬
‫اﺧﺘﻼف ﻣﻌﻨﻲدار اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ در اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﮔﻮﻧﻪ‪-‬‬
‫ﻫﺎي ﻣﻮرد ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ در ﻛﻼﺳﻪﻫﺎي‬
‫ارﺗﻔﺎﻋﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ارﺗﻔﺎع از ﺳﻄﺢ‬
‫درﻳﺎ از اﻧﺪازه ﭘﺮوﻟﻴﻦ ﻣﻮﺟﻮد در ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ ﻛﺎﺳﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﭘﺮوﻟﻴﻦ ﺑﻪ اﻧﺪازه ‪ 87/89‬ﻣﻴﻠﻲﮔﺮم ﺑﺮ ﮔﺮم‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﻬﺎلﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي ﻣﺎدري ﻛﻼﺳﻪ‬
‫ارﺗﻔﺎﻋﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦ و ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ آن ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ‪ 84/51‬ﻣﻴﻠﻲﮔﺮم ﺑﺮ‬
‫‪379‬‬ ‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﺔ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺟﻨﮕﻞ و ﺻﻨﻮﺑﺮ اﻳﺮان ﺟﻠﺪ ‪ 21‬ﺷﻤﺎرة ‪2‬‬

‫ﺟﺪول‪ -4‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﭘﺮوﻟﻴﻦ و رﻧﮕﻴﺰهﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از آزﻣﻮن داﻧﻜﻦ‬

‫ﻛﻠﺮوﻓﻴﻞ ‪b‬‬ ‫ﻛﻠﺮوﻓﻴﻞ ‪a‬‬ ‫ﻛﺎروﺗﻦ‬ ‫ﭘﺮوﻟﻴﻦ‬ ‫ﺗﻌﺪاد‬ ‫ﺗﻴﻤﺎر‬
‫)ﻣﻴﻠﻲﮔﺮم ﺑﺮ ﮔﺮم(‬ ‫)ﻣﻴﻠﻲﮔﺮم ﺑﺮ ﮔﺮم(‬ ‫)ﻣﻴﻠﻲﮔﺮم ﺑﺮ ﮔﺮم(‬ ‫)ﻣﻴﻠﻲﮔﺮم ﺑﺮ ﮔﺮم(‬

‫‪9/32c‬‬ ‫‪19/22bc‬‬ ‫‪4/2a‬‬ ‫‪39c‬‬ ‫‪72‬‬ ‫ﺷﺎﻫﺪ‬

‫‪10/93b‬‬ ‫‪19/75b‬‬ ‫‪4/12a‬‬ ‫‪101/8ab‬‬ ‫‪72‬‬ ‫‪ -0/4‬ﻣﮕﺎﭘﺎﺳﮕﺎل‬

‫‪8/88c‬‬ ‫‪18/16c‬‬ ‫‪4/15a‬‬ ‫‪99/44b‬‬ ‫‪72‬‬ ‫‪ -0/8‬ﻣﮕﺎﭘﺎﺳﮕﺎل‬

‫‪13/23a‬‬ ‫‪21/55a‬‬ ‫‪4/14a‬‬ ‫‪103/44a‬‬ ‫‪72‬‬ ‫‪ -1/2‬ﻣﮕﺎﭘﺎﺳﮕﺎل‬

‫‪13/007a‬‬ ‫‪22/46a‬‬ ‫‪4/67a‬‬ ‫‪87/892a‬‬ ‫‪72‬‬ ‫‪A. arabica‬‬

‫‪10/623b‬‬ ‫‪18/9bc‬‬ ‫‪4/093bc‬‬ ‫‪85/957a‬‬ ‫‪72‬‬ ‫‪A.scoparia‬‬

‫‪11/29b‬‬ ‫‪19/39b‬‬ ‫‪3/34c‬‬ ‫‪87/134a‬‬ ‫‪72‬‬ ‫‪A.eleagnifolia‬‬

‫‪7/42c‬‬ ‫‪17/93c‬‬ ‫‪4/21ab‬‬ ‫‪82/72b‬‬ ‫‪72‬‬ ‫‪A.haussknechtii‬‬

‫‪11/12a‬‬ ‫‪19/29a‬‬ ‫‪4/097a‬‬ ‫‪87/89a‬‬ ‫‪96‬‬ ‫‪ 1800-1600‬ﻣﺘﺮ‬

‫‪10/84a‬‬ ‫‪20/14a‬‬ ‫‪4/145a‬‬ ‫‪85/38b‬‬ ‫‪96‬‬ ‫‪ 2000-1800‬ﻣﺘﺮ‬

‫‪9/83a‬‬ ‫‪19/58a‬‬ ‫‪4/219a‬‬ ‫‪84/51b‬‬ ‫‪96‬‬ ‫ﺑﺎﻻﺗﺮ از ‪ 2000‬ﻣﺘﺮ‬

‫‪ -1/2‬ﻣﮕﺎﭘﺎﺳﻜﺎل ﺑﻮد‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ اﺧﺘﻼف ﺑﻴﻦ ﺗﻴﻤﺎر ﺷﺎﻫﺪ ﺑﺎ‬ ‫اﺛﺮ ارﺗﻔﺎع از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ و ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺧﺸﻜﻲ ﺑﺮ‬
‫ﺗﻴﻤﺎرﻫﺎي ﺧﺸﻜﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻌﻨﻲدار ﺑﻮد‪ .‬در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺟﺬب‬ ‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﻴﻜﺮو در اﻧﺪامﻫﻮاﻳﻲ‬
‫آﻫﻦ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﺑﻪ ﺗﻴﻤﺎر ﺑﺎ ﺣﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﻨﺶ ﺧﺸﻜﻲ‬
‫ﺗﺠﺰﻳﻪ وارﻳﺎﻧﺲ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﻴﻜﺮو ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ اﺛﺮ ﺧﺸﻜﻲ ﺑﺮ‬
‫ﻳﻌﻨﻲ‪ -1/2‬ﻣﮕﺎﭘﺎﺳﻜﺎل و ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ آن ﺑﻪ ﺗﻴﻤﺎرﻫﺎي ﺷﺎﻫﺪ و‬
‫ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﻴﻜﺮو ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺲ‪ ،‬روي‪ ،‬آﻫﻦ و‬
‫‪ -0/8‬اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺟﺬب ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ ﺑﺮ ﺧﻼف دﻳﮕﺮ‬
‫ﻣﻨﮕﻨﺰ در ﺳﻄﺢ ﻳﻚدرﺻﺪ ﻣﻌﻨﻲدار ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻔﺎوت ﻣﻘﺪار ﻣﺲ‪،‬‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮريﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ آن ﺑﻪ‬
‫روي و آﻫﻦ در ﺳﻄﺢ ﻳﻚدرﺻﺪ و اﻧﺪازه ﻣﻨﮕﻨﺰ در ﺳﻄﺢ‬
‫اﻧﺪازه ‪ 0/4‬ﻣﻴﻠﻲﮔﺮم ﺑﺮ ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻴﻤﺎر ‪-1/2‬‬
‫ﭘﻨﺞدرﺻﺪ در ﺑﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻌﻨﻲدار ﺑﻮد وﻟﻲ‬
‫ﻣﮕﺎﭘﺎﺳﻜﺎل و ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ آن ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ‪ 0/31‬ﻣﻴﻠﻲﮔﺮم ﺑﺮ‬
‫ﺗﻔﺎوت ﻣﻘﺪار ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ ﻣﻌﻨﻲدار ﻧﺒﻮد‪ .‬اﺛﺮ ارﺗﻔﺎع از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ‬
‫ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺗﻴﻤﺎر ﺷﺎﻫﺪ ﺑﻮد )ﺟﺪول‪(6‬‬
‫ﺑﺮ ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺲ‪ ،‬روي و آﻫﻦ در ﺳﻄﺢ ﻳﻚدرﺻﺪ ﻣﻌﻨﻲدار‬
‫در ﻣﻴﺎن ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﻮرد ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺟﺬب‬
‫و اﺛﺮ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺧﺸﻜﻲ در ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺮ ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺲ‪ ،‬آﻫﻦ و ﻣﻨﮕﻨﺰ‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﻴﻜﺮو ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻨﮕﻨﺰ‪ ،‬ﻣﺲ و روي ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ‪A.‬‬
‫در ﺳﻄﺢ ﻳﻚ درﺻﺪ ﻣﻌﻨﻲدار ﺑﻮد )ﺟﺪول‪.(5‬‬
‫‪ arabica‬ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺟﺬب ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﻴﻜﺮو ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦﻫﺎ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ اﺛﺮ ﺗﻴﻤﺎرﻫﺎي ﺧﺸﻜﻲ‬
‫اﻧﺪامﻫﻮاﻳﻲ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﺟﺬب ﻣﻨﮕﻨﺰ و روي و آﻫﻦ ﺑﺎ‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﺳﻴﺮ ﻧﺰوﻟﻲ ﺟﺬب ﻣﻨﮕﻨﺰ و ﻣﺲ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮريﻛﻪ‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻛﻼﺳﻪ ارﺗﻔﺎﻋﻲ روﻧﺪي اﻓﺰاﻳﺸﻲ داﺷﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺟﺬب‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ آﻧﻬﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻴﻤﺎر ﺷﺎﻫﺪ و ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﻣﺲ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ روﻧﺪي ﻛﺎﻫﺸﻲ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ارﺗﻔﺎع از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ‬
‫ﻣﻘﺎدﻳﺮ آﻧﻬﺎ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺗﻴﻤﺎر ﺑﺎ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺷﺪت ﺧﺸﻜﻲ ﻳﻌﻨﻲ‬
‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺗﻨﺶ ﺧﺸﻜﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ارﺗﻔﺎع از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ‪ ،‬ﺑﺮ ﭼﻬﺎر ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎدام وﺣﺸﻲ‬
‫ﺑﺎ ﺗﺸﺪﻳﺪ ﺗﻨﺶ ﺧﺸﻜﻲ از ﻃﻮل ﻧﻬﺎل‪ ،‬ﻃﻮل اﻧﺪامﻫﻮاﻳﻲ و‬
‫وزن ﺗﺮ و ﺧﺸﻚ ﻧﻬﺎلﻫﺎ ﻛﺎﺳﺘﻪ و ﺑﺮ وزن ﺗﺮ رﻳﺸﻪ اﻓﺰوده‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ در روﻳﺶ اﻧﺪامﻫﻮاﻳﻲ و اﻓﺰاﻳﺶ رﺷﺪ‬
‫رﻳﺸﻪ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي درﺧﺘﻲ در اﺛﺮ ﺗﻨﺶ ﺧﺸﻜﻲ ﻗﺒﻼ ﮔﺰارش‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ‪(Elfeel & Al-Namo, 2011, Gholami et‬‬
‫‪al., 2010, Ranjbar et al., 2000, Baninasab et‬‬
‫‪al., 2007, Rao et al., 2008, Anwer et al.,‬‬
‫‪ 2004).‬ﺧﺸﻜﻲ روﻧﺪﻫﺎي رﺷﺪ را در ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ‬
‫ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ و ﻣﻮﺟﺐ ﻛﺎﻫﺶ رﺷﺪ و وزن ﮔﻴﺎه ﻣﻲﮔﺮدد‪،‬‬
‫رﺷﺪ ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮔﻴﺎه را ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻴﻦ‬
‫رﻳﺸﻪ و ﻗﺴﻤﺖ ﻫﻮاﻳﻲ زﻳﺎد ﻣﻲﺷﻮد و ﻃﻮل ﺳﺎﻗﻪﻫﺎ ﻛﺎﻫﺶ‬
‫ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ )‪ .(Heidari sharhifabad, 2001‬ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻳﻦ‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻧﻴﺰ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﺧﺸﻜﻲ ﺑﺮ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺑﺎدام ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﺗﺄﺛﻴﺮي داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ از ﻣﻴﺎن ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﻮرد ﺗﺤﻘﻴﻖ‪،‬‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ‪ A. arabica‬ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎي روﻳﺸﻲ را‬
‫ﺗﺤﺖ ﺗﻨﺶ ﺧﺸﻜﻲ داﺷﺖ و ﻛﻤﺘﺮ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺗﻨﺶ‬
‫ﺧﺸﻜﻲ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي‬
‫روﻳﺸﻲ و زيﺗﻮده ﻣﻘﺎومﺗﺮﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﺸﻜﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ از ﺑﻴﻦ ﻛﻼﺳﻪﻫﺎي‬
‫ارﺗﻔﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻧﻬﺎلﻫﺎي ﻛﻼﺳﻪ ارﺗﻔﺎﻋﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦ )‪ 1800-1600‬ﻣﺘﺮ‬
‫ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ( ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎي روﻳﺸﻲ و‬
‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﻬﺎلﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از ﺑﺬر ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي ﻣﺎدري ارﺗﻔﺎﻋﺎت‬
‫ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ را داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻻ ﺑﻮدن روﻳﺶ ارﺗﻔﺎﻋﻲ‬
‫و زيﺗﻮده اﻧﺪامﻫﻮاﻳﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻧﻬﺎلﻫﺎي‬
‫ارﺗﻔﺎﻋﺎت ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻬﺎلﻫﺎي ارﺗﻔﺎﻋﺎت ﺑﺎﻻﺗﺮ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ )‪ Espahbodi et al., (2006‬ﮔﺰارش‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻮدن زيﺗﻮده ﺗﺮ رﻳﺸﻪ ﻧﻬﺎلﻫﺎي‬
‫ارﺗﻔﺎﻋﺎت ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ارﺗﻔﺎﻋﺎت ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫دﻟﻴﻞ ﺳﺎزﮔﺎري ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي ﻣﺎدري اﻳﻦ ﻧﻬﺎلﻫﺎ ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ دﺷﻮار‬
‫روﻳﺸﻲ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ رﻳﺸﻪ ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ آب و ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻣﺠﻤﻮع روﻳﺶ‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫ﻧﻬﺎلﻫﺎ‬
‫‪380‬‬
‫ﺑﺤﺚ‬ ‫ﻧﺸﺎن داد و در ﻣﺠﻤﻮع ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﻴﻜﺮو در ﻧﻬﺎلﻫﺎﻳﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺬر آﻧﻬﺎ از ﻛﻼﺳﻪ ارﺗﻔﺎﻋﻲ ﺑﺎﻻ ﺟﻤﻊآوري ﺷﺪﻧﺪ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﺟﺬب را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص دادﻧﺪ‬
‫)ﺟﺪول‪.(6‬‬
‫اﺛﺮ ارﺗﻔﺎع از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ و ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺧﺸﻜﻲ ﺑﺮ‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺎﻛﺮو در اﻧﺪامﻫﻮاﻳﻲ‬
‫ﺗﺠﺰﻳﻪ وارﻳﺎﻧﺲ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ اﺧﺘﻼف ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫ﺧﺸﻜﻲ ﺑﺮ ﺟﺬب ﻛﻠﺴﻴﻢ‪ ،‬ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ‪ ،‬ﻓﺴﻔﺮ و ﻧﻴﺘﺮوژن در‬
‫ﺳﻄﺢ ﻳﻚدرﺻﺪ ﻣﻌﻨﻲدار ﺑﻮد‪ .‬اﺧﺘﻼف ﺟﺬب ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ و‬
‫ﻓﺴﻔﺮ در ﺳﻄﺢ ﻳﻚدرﺻﺪ و ﺟﺬب ﻧﻴﺘﺮوژن در ﺳﻄﺢ ﭘﻨﺞ‪-‬‬
‫درﺻﺪ ﺑﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ ﻣﻌﻨﻲدار ﺷﺪ‪ .‬اﺛﺮ ارﺗﻔﺎع از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ‬
‫ﻓﻘﻂ ﺑﺮ ﺟﺬب ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ در ﺳﻄﺢ ﻳﻚدرﺻﺪ و اﺛﺮ آن ﺑﺮ‬
‫ﺟﺬب ﻓﺴﻔﺮ در ﺳﻄﺢ ﭘﻨﺞدرﺻﺪ ﻣﻌﻨﻲدار ﺑﻮد )ﺟﺪول‪.(5‬‬
‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦﻫﺎ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻨﺶ ﺧﺸﻜﻲ ﺑﺮ ﺟﺬب‬
‫ﻧﻴﺘﺮوژن اﻓﺰوده ﺷﺪ ﺑﻪﻃﻮريﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﺑﻪ ﺗﻴﻤﺎر ﺑﺎ‬
‫ﺗﻨﺶ ﺧﺸﻜﻲ ﺑﺎﻻ )‪ -1/2‬ﻣﮕﺎﭘﺎﺳﻜﺎل( و ﺑﻪ اﻧﺪازه ‪2/96‬‬
‫درﺻﺪ ﺗﻌﻠﻖ داﺷﺖ‪ .‬در ﺧﺼﻮص ﻓﺴﻔﺮ ﻧﻴﺰ روﻧﺪ اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫ﺟﺬب از ﺗﻴﻤﺎر ﺷﺎﻫﺪ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻘﺪار ﺗﻨﺶ ﺧﺸﻜﻲ ﻣﺸﻬﻮد‬
‫ﺑﻮد‪ .‬در ﺟﺬب ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ روﻧﺪ ﺟﺬب ﺑﻌﻜﺲ دو ﻋﻨﺼﺮ ﻗﺒﻞ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬ﺟﺬب ﻛﻠﺴﻴﻢ از ﺗﻴﻤﺎر ﺷﺎﻫﺪ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻨﺶ ﺧﺸﻜﻲ‬
‫روﻧﺪ اﻓﺰاﻳﺸﻲ ﻧﺸﺎن داد و اﺧﺘﻼف ﺑﻴﻦ ﺗﻴﻤﺎرﻫﺎي ﺷﺎﻫﺪ ﺑﺎ‬
‫‪ -1/2‬ﻣﮕﺎﭘﺎﺳﻜﺎل و ﺑﺎ دو ﺗﻴﻤﺎر ‪ -0/8‬و ‪ -0/4‬ﻣﮕﺎﭘﺎﺳﻜﺎل‬
‫ﻣﻌﻨﻲدار ﺑﻮد‪ .‬در ﻛﻼﺳﻪﻫﺎي ارﺗﻔﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ‬
‫ﺟﺬب ﻓﺴﻔﺮ و ﻛﻠﺴﻴﻢ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﺪ ارﺗﻔﺎﻋﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﻮد و‬
‫ﻣﻘﺎدﻳﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ دو ﻛﻼﺳﻪ ارﺗﻔﺎﻋﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻌﻨﻲدار ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻴﺸﻴﻨﻪ‬
‫ﺟﺬب ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻛﻼﺳﻪ ارﺗﻔﺎﻋﻲ ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ ﺑﻮد و ﺑﺎ‬
‫ﻛﺎﻫﺶ ارﺗﻔﺎع از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ از ﻣﻘﺎدﻳﺮ اﻳﻦ ﻋﻨﺼﺮ در ﺑﺎﻓﺖ‬
‫اﻧﺪامﻫﻮاﻳﻲ ﻧﻬﺎلﻫﺎ ﻛﺎﺳﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮريﻛﻪ اﺧﺘﻼف ﺑﻴﻦ‬
‫ﻛﻼﺳﻪ ارﺗﻔﺎﻋﻲ ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ ﺑﺎ دو ﻛﻼﺳﻪ دﻳﮕﺮ ﻣﻌﻨﻲدار ﺑﻮد‬
‫)ﺟﺪول‪.(6‬‬
‫اﻧﺪامﻫﻮاﻳﻲ‬
 ‫ﺟﺪول‪ -5‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻣﺮﺑﻌﺎت ﺣﺎﺻﻞ از ﺗﺠﺰﻳﻪ وارﻳﺎﻧﺲ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﻴﻜﺮو و ﻣﺎﻛﺮو ﺣﺎﺻﻞ از اﻧﺪامﻫﻮاﻳﻲ‬
‫ﻧﻴﺘﺮوژن‬ ‫ﻓﺴﻔﺮ‬ ‫ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ‬ ‫ﻛﻠﺴﻴﻢ‬ ‫ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ‬ ‫آﻫﻦ‬ ‫روي‬ ‫ﻣﺲ‬ ‫ﻣﻨﮕﻨﺰ‬

‫**‪4/92‬‬ ‫**‪0/52‬‬ ‫**‪2/81‬‬ ‫**‪2/107‬‬ ‫**‪0/1103‬‬ ‫**‪7695/22‬‬ ‫**‪1261/22‬‬ ‫**‪303/84‬‬ ‫**‪7678/48‬‬

‫*‪0/074‬‬ ‫**‪0/33‬‬ ‫**‪0/66‬‬ ‫‪0/018 ns‬‬ ‫‪0/0005 ns‬‬ ‫**‪358/47‬‬ ‫**‪96/01‬‬ ‫**‪12/15‬‬ ‫*‪28/042‬‬
‫‪0/05 ns‬‬ ‫*‪0/26‬‬ ‫**‪5/35‬‬ ‫‪0/071 ns‬‬ ‫‪0/0018 ns‬‬ ‫**‪284/09‬‬ ‫**‪96/12‬‬ ‫**‪5/49‬‬ ‫**‪60/27‬‬
‫**‪0/11‬‬ ‫**‪0/26‬‬ ‫**‪0/83‬‬ ‫**‪0/098‬‬ ‫**‪0/0064‬‬ ‫**‪251/86‬‬ ‫‪9/85 ns‬‬ ‫**‪10/42‬‬ ‫**‪52/72‬‬
‫**‪0/17‬‬ ‫**‪0/32‬‬ ‫**‪1/09‬‬ ‫**‪0/15‬‬ ‫**‪0/0062‬‬ ‫‪37/23 ns‬‬ ‫‪14/13 ns‬‬ ‫‪1/22 ns‬‬ ‫**‪35/47‬‬
‫‪0/015 ns‬‬ ‫**‪0/22‬‬ ‫**‪0/72‬‬ ‫**‪0/18‬‬ ‫**‪0/0038‬‬ ‫**‪125/22‬‬ ‫**‪92/24‬‬ ‫**‪9/34‬‬ ‫**‪65/38‬‬
‫**‪0/13‬‬ ‫**‪0/28‬‬ ‫**‪0/53‬‬ ‫**‪0/117‬‬ ‫**‪0/0037‬‬ ‫**‪130/73‬‬ ‫**‪99/66‬‬ ‫**‪7/56‬‬ ‫**‪49/55‬‬
‫‪0/02298‬‬ ‫‪0/0597‬‬ ‫‪0/1513‬‬ ‫‪0/0283‬‬ ‫‪0/000789‬‬ ‫‪26/399‬‬ ‫‪11/74‬‬ ‫‪0/729‬‬ ‫‪10/42‬‬

‫ﺮو و ﻣﺎﻛﺮو اﻧﺪامﻫﻮاﻳﻲ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از آزﻣﻮن داﻧﻜﻦ )واﺣﺪ ﻛﻠﺴﻴﻢ‪ ،‬ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ‪ ،‬ﻓﺴﻔﺮ‪ ،‬ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ و ﻧﻴﺘﺮوژن درﺻﺪ و واﺣﺪ ﻣﻨﮕﻨﺰ‪ ،‬ﻣﺲ‪ ،‬روي‪ ،‬آﻫﻦ ﻣﻴﻠﻲﮔﺮم ﺑﺮ ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم (‬
‫ﻛﻠﺴﻴﻢ‬ ‫ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ‬ ‫ﻓﺴﻔﺮ‬ ‫ﻧﻴﺘﺮوژن‬ ‫ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ‬ ‫آﻫﻦ‬ ‫روي‬ ‫ﻣﺲ‬

‫‪1/96c‬‬ ‫‪3/06b‬‬ ‫‪0/19c‬‬ ‫‪2/39d‬‬ ‫‪0/31d‬‬ ‫‪90/65ab‬‬ ‫‪53/59a‬‬ ‫‪15/85a‬‬

‫‪2/21b‬‬ ‫‪3/37a‬‬ ‫‪0/26bc‬‬ ‫‪2/77b‬‬ ‫‪0/37b‬‬ ‫‪89/01b‬‬ ‫‪51/11b‬‬ ‫‪14/75b‬‬
‫‪2/2b‬‬ ‫‪3/02bc‬‬ ‫‪0/39a‬‬ ‫‪2/72c‬‬ ‫‪0/36c‬‬ ‫‪91/4a‬‬ ‫‪54/15a‬‬ ‫‪13/06c‬‬
‫‪2/4a‬‬ ‫‪2/9c‬‬ ‫‪0/32ab‬‬ ‫‪2/96a‬‬ ‫‪0/4a‬‬ ‫‪69/73c‬‬ ‫‪45/01c‬‬ ‫‪11/14d‬‬
‫‪2/193a‬‬ ‫‪3/018b‬‬ ‫‪0/391a‬‬ ‫‪2/758a‬‬ ‫‪0/36a‬‬ ‫‪82/87b‬‬ ‫‪51/21a‬‬ ‫‪14/17a‬‬
‫‪2/165a‬‬ ‫‪3/039b‬‬ ‫‪0/269b‬‬ ‫‪2/695b‬‬ ‫‪0/363a‬‬ ‫‪87/41a‬‬ ‫‪52/21a‬‬ ‫‪13/21d‬‬
‫‪2/203a‬‬ ‫‪3/078b‬‬ ‫‪0/267b‬‬ ‫‪2/687b‬‬ ‫‪0/36a‬‬ ‫‪83/64b‬‬ ‫‪49/81b‬‬ ‫‪13/57c‬‬
‫‪2/183a‬‬ ‫‪3/229a‬‬ ‫‪0/24b‬‬ ‫‪2/704b‬‬ ‫‪0/358a‬‬ ‫‪86/71a‬‬ ‫‪50/67b‬‬ ‫‪13/83b‬‬
‫‪2/216a‬‬ ‫‪2/944b‬‬ ‫‪0/35a‬‬ ‫‪2/69a‬‬ ‫‪0/364a‬‬ ‫‪83/16b‬‬ ‫‪49/94b‬‬ ‫‪13/91a‬‬
‫‪2/164b‬‬ ‫‪2/965b‬‬ ‫‪0/25b‬‬ ‫‪2/74a‬‬ ‫‪0/356b‬‬ ‫‪86/03a‬‬ ‫‪51/03a‬‬ ‫‪13/44b‬‬
‫‪2/178ab‬‬ ‫‪3/363a‬‬ ‫‪0/28b‬‬ ‫‪2/7a‬‬ ‫‪0/362ab‬‬ ‫‪86/27a‬‬ ‫‪51/93a‬‬ ‫‪13/75a‬‬
‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺗﻨﺶ ﺧﺸﻜﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ارﺗﻔﺎع از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ‪ ،‬ﺑﺮ ﭼﻬﺎر ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎدام وﺣﺸﻲ‬
‫ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ ﺑﺴﻴﺎر ﺿﺮورﻳﺴﺖ ‪(Asgharipour & Heidari,‬‬
‫)‪ .2011‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻋﻼم ﺷﺪه ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﺸﻜﻲ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻘﺪار‬
‫ﻧﻴﺘﺮوژن در رﻳﺸﻪﻫﺎ اﻓﺰاﻳﺶ و در ﺑﺮگﻫﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﻧﺘﻘﺎل ﻛﻢ از رﻳﺸﻪ ﺑﻪ ﻗﺴﻤﺖ ﻫﻮاﻳﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ وﻟﻲ‬
‫در ﺷﺮاﻳﻂ داﺋﻤﻲ ﻛﻤﺒﻮد آب‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﻧﻴﺘﺮوژن ﺑﺮگﻫﺎ و‬
‫‪(Heidari‬‬ ‫رﻳﺸﻪﻫﺎ زﻳﺎدﺗﺮ از ﺣﺪ ﻣﻌﻤﻮل ﻣﻲﮔﺮدد‬
‫)‪ .sharhifabad, 2001‬در اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻧﻴﺰ اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﻴﺘﺮوژن‬
‫در ﻧﻬﺎلﻫﺎي ﺗﺤﺖ ﺧﺸﻜﻲ ﺷﺪﻳﺪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ‪ .‬در ﻛﻼﺳﻪ‬
‫ﻫﺎي ارﺗﻔﺎﻋﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻓﺴﻔﺮ و ﻛﻠﺴﻴﻢ ﺑﻪ‬
‫ﻧﻬﺎلﻫﺎي ارﺗﻔﺎﻋﻲ ﺣﺪ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﻌﻠﻖ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ ﺑﺎ‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ارﺗﻔﺎع از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ در ﻧﻬﺎلﻫﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ‪-‬‬
‫ﻃﻮريﻛﻪ اﺧﺘﻼف ﻣﻘﺎدﻳﺮ آن در ﻛﻼﺳﻪﻫﺎي ارﺗﻔﺎﻋﻲ ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﺎ ﻣﻘﺎدﻳﺮ دو ﻛﻼﺳﻪ دﻳﮕﺮ ﻣﻌﻨﻲدار ﺑﻮد‪ .‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت‬
‫دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻏﻠﻈﺖ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﺬاﻳﻲ ﺷﺎخ و‬
‫‪Pandey., 2008, Khattab & Shaban, 2011,‬‬
‫ﺑﺮگ درﺧﺘﺎن ﺑﻄﻮر ﻣﻌﻤﻮل واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞﻫﺎي ﻣﺤﻴﻄﻲ از‬
‫ﻗﺒﻴﻞ ارﺗﻔﺎع از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ‪ ،‬ﺷﻴﺐ و اﻧﺪازه ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﺬاﻳﻲ‬
‫ﺧﺎك اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل درﺧﺘﺎن در ﺷﺮاﻳﻂ ارﺗﻔﺎﻋﻲ‬
‫ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺎ ذﺧﺎﻳﺮ ﻛﻤﺘﺮ ﻧﻴﺘﺮوژن و ﻓﺴﻔﺮ ﺳﺎزﮔﺎري دارﻧﺪ و‬
‫ﺗﻤﺎﻳﻞ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺟﺬب اﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻛﻢ اﺳﺖ ‪(Wu et al.,‬‬
‫)‪ ،2007‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﻓﺴﻔﺮ و ﻛﻠﺴﻴﻢ در اﻳﻦ‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﻋﻤﺎل ﺗﻴﻤﺎرﻫﺎي ﺧﺸﻜﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺲ و روي ﺑﻪ ﻧﻬﺎلﻫﺎي ﺷﺎﻫﺪ اﺧﺘﺼﺎص‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻨﺶ ﺧﺸﻜﻲ از ﻣﻘﺪار آﻧﻬﺎ در اﻧﺪامﻫﻮاﻳﻲ‬
‫ﻧﻬﺎلﻫﺎ ﻛﺎﺳﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬آﻫﻦ ﻧﻴﺰ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ روﻧﺪي ﻛﺎﻫﺸﻲ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﻪﻃﻮريﻛﻪ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار آن ﺑﻪ اﻧﺪازه ‪ 69/73‬ﻣﻴﻠﻲ‪-‬‬
‫ﮔﺮم ﺑﺮ ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم ﺑﻪ ﻧﻬﺎلﻫﺎي ﺑﺎ ﺗﻴﻤﺎر ﺗﻨﺶ ﺣﺪﺑﻴﺸﺘﺮ )‪-1/2‬‬
‫ﻣﮕﺎﭘﺎﺳﻜﺎل( ﺗﻌﻠﻖ داﺷﺖ‪ .‬ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﺟﺬب ﻣﻨﮕﻨﺰ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ اﻧﺪامﻫﻮاﻳﻲ ﺑﻪ ﻧﻬﺎلﻫﺎي ﺷﺎﻫﺪ اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺖ و ﺑﺎ‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻏﻠﻈﺖ ‪ PEG‬ﺑﺮ اﻧﺪازه آن اﻓﺰوده ﺷﺪ‪ .‬ﺧﺸﻜﻲ‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻐﻴﻴﺮات در ﮔﻴﺎه و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺧﺎك ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه ﻗﺎدر ﻧﻴﺴﺖ آب ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺮاي ﮔﻴﺎه‬
‫ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ در رﻳﺸﻪ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬رﻳﺸﻪﻫﺎي ﻣﻮﻳﻴﻦ‬
‫‪382‬‬
‫ارﺗﻔﺎع از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ ﻛﻢ ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ‬
‫ﻗﻮيﺗﺮ ﺑﻮدن ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي ﻣﺎدري در ﺷﺮاﻳﻂ ارﺗﻔﺎﻋﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ارﺗﻔﺎﻋﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ در‬
‫ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﺎ ﺧﺸﻜﻲ ﺧﻮد را ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻗﺒﻼ" در ﺑﺮرﺳﻲ اﺛﺮ ارﺗﻔﺎع از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ ﺑﺮ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺸﻜﻲ ‪ Picea‬ﮔﺰارش ﺷﺪه اﺳﺖ )‪.(Li et al., 2004‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ اﻧﺪازه ﭘﺮوﻟﻴﻦ در ﺗﻴﻤﺎر‬
‫ﺷﺎﻫﺪ ﺣﺪاﻗﻞ و ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻨﺶ ﺧﺸﻜﻲ ﺑﺮ اﻧﺪازه آن اﻓﺰوده‬
‫ﺷﺪ و در ﺗﻨﺶ ‪ -1/2‬ﻣﮕﺎﭘﺎﺳﻜﺎل اﻧﺪازه ﭘﺮوﻟﻴﻦ ﺳﻪ ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﻧﻬﺎلﻫﺎي ﺷﺎﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺮوﻟﻴﻦ ﻳﻜﻲ از ﺗﻨﻈﻴﻢﻛﻨﻨﺪهﻫﺎي‬
‫اﺳﻤﺰي ﻣﻬﻢ در ﺳﻠﻮلﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ‪(Heidari‬‬
‫)‪ .sharhifabad, 2001‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻏﻠﻈﺖ ﭘﺮوﻟﻴﻦ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫ﺗﻨﺶ ﺧﺸﻜﻲ در ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻗﺒﻠﻲ ﮔﺰارش ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫‪(Hashempour et al., 2011,‬‬ ‫& ‪Hardikar‬‬
‫)‪Kumar et al., 2011, Mafakheri et al., 2010‬‬
‫ﺗﻌﺪادي از ﻣﺤﻘﻘﺎن ﻋﻘﻴﺪه دارﻧﺪ ﭘﺮوﻟﻴﻨﻲ ﻛﻪ در ﻫﻨﮕﺎم‬
‫ﺧﺸﻜﻲ در ﮔﻴﺎه ﺟﻤﻊ ﻣﻲﺷﻮد ﻧﻘﺶ ذﺧﻴﺮه ﻧﻴﺘﺮوژن و ﻛﺮﺑﻦ‬
‫را ﺑﺎزي ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻋﺪهاي ﻧﻴﺰ ﻋﻘﻴﺪه دارﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﺮوﻟﻴﻦ‪،‬‬
‫ﭘﺮوﺗﻮﭘﻼﺳﻢ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺸﻜﻲ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‬
‫)‪ .(Heidari sharhifabad, 2001‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦﻫﺎ‬
‫ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ از ﺑﻴﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺎﻛﺮو‪ ،‬ﺑﺎ اﻋﻤﺎل ﺗﻴﻤﺎرﻫﺎي‬
‫ﺧﺸﻜﻲ ﺑﺮ ﻣﻘﺪار ﻧﻴﺘﺮوژن و ﻛﻠﺴﻴﻢ ﺑﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻓﺸﺎر اﺳﻤﺰي‬
‫اﻓﺰوده ﺷﺪ و ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ اﻧﺪازه اﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ در ﻧﻬﺎلﻫﺎي ﺗﻴﻤﺎر‬
‫ﺷﺎﻫﺪ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪ‪ .‬ﻓﺴﻔﺮ ﻧﻴﺰ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ روﻧﺪي اﻓﺰاﻳﺸﻲ‬
‫داﺷﺘﻪ وﻟﻲ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻏﻠﻈﺖ ‪ PEG‬از ﻣﻘﺪار ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ ﻛﺎﺳﺘﻪ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬ﮔﺰارش ﺷﺪه ﻛﻪ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻨﺶ ﺧﺸﻜﻲ ﻣﻘﺪار‬
‫ﻧﻴﺘﺮوژن اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و ﺑﺎ ﻛﺎﻫﺶ آب در دﺳﺘﺮس ﮔﻴﺎه از‬
‫& ‪(Asgharipour‬‬ ‫ﻣﻘﺪار ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ ﻛﺎﺳﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‬
‫)‪ .Heidari, 2011‬ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ ﻳﻜﻲ از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺿﺮوري ﺑﺮاي‬
‫رﺷﺪ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮔﻴﺎه اﺳﺖ و ﻓﺮاواﻧﺘﺮﻳﻦ ﻛﺎﺗﻴﻮن در ﮔﻴﺎه‬
‫ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻴﻦ ‪ 3‬ﺗﺎ ‪ 5‬درﺻﺪ از وزن ﺧﺸﻚ ﮔﻴﺎه‬
‫را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ )‪ (Marschner, 2012‬و اﻳﻦ ﻣﺎده‬
‫ﻏﺬاﻳﻲ ﻣﺎﻛﺮو ﺑﺮاي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ آﻧﺰﻳﻤﻲ‪ ،‬ﻓﺘﻮﺳﻨﺘﺰ و ﺳﻨﺘﺰ‬
‫‪383‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻴﺘﺮوژن‪ ،‬ﻓﺴﻔﺮ‪ ،‬ﻛﻠﺴﻴﻢ و ﻣﺲ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫ﻏﻠﻈﺖ رﻧﮕﻴﺰهﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﺪﺳﺖآﻣﺪه‬
‫اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ داراي ﺗﻮان ﺑﻴﺸﺘﺮي در اﺳﺘﻘﺮار در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﻬﺎﻟﻲ‬
‫در ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﺎ ﺗﻨﺶ ﺧﺸﻜﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن‬
‫ﻣﻄﻠﻊ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﻛﻪ اﺛﺮات ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺟﻬﺎﻧﻲ اﻗﻠﻴﻢ در‬
‫ﻣﻨﺎﻃﻖ روﻳﺸﻲ اﻳﺮان ﻧﻴﺰ در دﻫﻪﻫﺎي اﺧﻴﺮ ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺸﻬﻮد‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ اﻧﺪازه ﻧﺰوﻻت‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ درﺟﻪ ﺣﺮارت‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫ﻧﻮع ﺑﺎرش از ﺑﺮف ﺑﻪ ﺑﺎران ﺑﻪوﻳﮋه در ﻧﺎﺣﻴﻪ روﻳﺸﻲ‬
‫زاﮔﺮس ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻣﺸﻜﻼت زﻳﺎدي ﺑﺮاي ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺟﻨﮕﻠﻲ و‬
‫ﻣﺮﺗﻌﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ زوال ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ در ﺳﺎل‪-‬‬
‫ﻫﺎي اﺧﻴﺮ ﻣﺘﺄﺛﺮ از ﻫﻤﻴﻦ ﭘﺪﻳﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪﻫﺮﺣﺎل ﻣﻌﺮﻓﻲ‬
‫ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﻘﺎوم در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺸﻜﻲ و ﺧﺸﻜﺴﺎﻟﻲ در ﺷﺮاﻳﻂ‬
‫ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺟﻨﮕﻠﻜﺎري و ﻏﻨﻲﺳﺎزي را‬
‫ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻮﺟﻮد ﺟﻨﮕﻞﻫﺎي زاﮔﺮس از ﻧﻈﺮ‬
‫وﻗﻮع ﺧﺸﻜﻲ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ دﺧﺎﻟﺖﻫﺎي ﺑﻲروﻳﻪ ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ‬
‫ﻛﺎﻫﺶ درﺻﺪ ﺗﺎج ﭘﻮﺷﺶ و ﻓﺮﺳﺎﻳﺶ ﺧﺎك و ﻛﺎﻫﺶ ﻋﻤﻖ‬
‫ﻣﺆﺛﺮ ﺧﺎك ﺷﺪه‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻂ را ﺑﺮاي ﺟﻨﮕﻠﻜﺎري ﺑﺎ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي‬
‫درﺧﺘﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺨﺖ ﻛﺮده‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﺣﻴﺎء و ﻏﻨﻲﺳﺎزي ﺑﺎ‬
‫ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي درﺧﺘﭽﻪاي ﺑﻮﻣﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎدام وﺣﺸﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﺿﻤﻦ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ اﻫﺪاف ﺣﻔﺎﻇﺖ از ﻣﻨﺎﺑﻊ آب و ﺧﺎك‪،‬‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ اﻛﻮﺳﻴﺴﺘﻢ ﺟﻨﮕﻠﻲ را در دﻫﻪﻫﺎي آﻳﻨﺪه ﺑﺮاي ﺗﺠﺪﻳﺪ‬
‫ﺣﻴﺎت ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي درﺧﺘﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ‬
‫ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﮔﻮﻧﻪ ‪ A. arabica‬ﺑﺎ روﻳﺶ ﺑﺎﻻﺗﺮ و ﺟﺬب‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﺬاﻳﻲ ﺿﺮوري و ﺣﻴﺎﺗﻲ ﺗﺤﺖ ﺗﻨﺶ ﺧﺸﻜﻲ‪،‬‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ ﺗﻨﺶ ﻣﺤﻴﻄﻲ داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از آن ﺑﺮاي ﺟﻨﮕﻠﻜﺎري در ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻮﺟﻮد داراي‬
‫ارﺟﺤﻴﺖ اﺳﺖ‪ ،‬از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﻏﻨﻲ ﺳﺎزي ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﮔﻮﻧﻪ‪-‬‬
‫ﻫﺎي ﺑﺎدام وﺣﺸﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ A. scoparia‬ﻣﻮﺟﺐ ﺣﻔﺎﻇﺖ از‬
‫اﻳﻦ ژرمﭘﻼﺳﻢ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ذﺧﺎﻳﺮ ژﻧﺘﻴﻚ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ‪ A. arabica‬در ﺑﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﻮرد ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﻤﺘﺮ‬
‫ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاري‬
‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﺮ ﺧﻮد ﻻزم ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ از ﺣﻤﺎﻳﺖ‬
‫رﻳﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻧﻴﻦ و ﭘﺮﺳﻨﻞ ﻣﺮﻛﺰ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻛﺸﺎورزي و‬
‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﺔ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺟﻨﮕﻞ و ﺻﻨﻮﺑﺮ اﻳﺮان ﺟﻠﺪ ‪ 20‬ﺷﻤﺎرة ‪2‬‬
‫ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ زﻳﺎدي ﺑﻪ ﺧﺸﻜﻲ دارﻧﺪ و ﻛﻤﺒﻮد آب ﻣﻮﺟﺐ‬
‫ﺗﻮﻗﻒ رﺷﺪ ﮔﻴﺎه و ﺗﻮﻗﻒ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ رﻳﺸﻪ‪-‬‬
‫ﻫﺎي ﻣﻮﻳﻴﻦ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬اﺣﺘﻤﺎل اﻳﻨﻜﻪ ﺟﺬب ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﺬاﻳﻲ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺴﻤﺖﻫﺎﻳﻲ از ﺳﻴﺴﺘﻢ رﻳﺸﻪ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد و ﺗﺄﺛﻴﺮ‬
‫ﻣﻨﻔﻲ در زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﮔﻴﺎه ﺑﺎ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺷﻮد وﺟﻮد‬
‫دارد )‪ .(Heidari sharhifabad, 2001‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮ‬
‫ﻣﻴﻜﺮو ﻣﺎﻧﻨﺪ روي‪ ،‬آﻫﻦ و ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ارﺗﻔﺎع از ﺳﻄﺢ‬
‫درﻳﺎ در اﻧﺪامﻫﻮاﻳﻲ ﻧﻬﺎلﻫﺎ اﻓﺰوده ﺷﺪ وﻟﻲ ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ و ﻣﺲ‬
‫ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ روﻧﺪي ﻛﺎﻫﺸﻲ داﺷﺘﻨﺪ و ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺟﺬب ﺑﻪ‬
‫ﻧﻬﺎلﻫﺎي ﺣﺪ ارﺗﻔﺎﻋﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦ اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ اﺛﺮ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ ﺑﺮ ﺟﺬب ﻋﻨﺎﺻﺮ و ﺗﺠﻤﻊ آن در‬
‫ﺑﺎﻓﺖﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺧﻴﻠﻲ ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺖ )‪.(Mofizur, 2012‬‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎ اﺛﺮ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ از ﺗﻨﺶ ﺧﺸﻜﻲ ﺑﺮ ﺗﺠﻤﻊ ﻣﻮاد‬
‫ﻏﺬاﻳﻲ را در ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ و ژﻧﻮﺗﻴﭗﻫﺎ ﮔﺰارش ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻋﻼم ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﺬب ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﻌﺪﻧﻲ در‬
‫ﻣﻮاﻗﻌﻲ ﻛﻪ ﺗﻨﺶ ﺧﺸﻜﻲ ﺷﺪﻳﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‬
‫)‪ (Tanguilig et al., 1987, Nambiar, 1977‬ﻫﻤﻴﻨﻄﻮر‬
‫ﮔﺰارش ﺷﺪه ﻛﻪ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ ﺑﻄﻮر ﻣﻌﻤﻮل ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫ﻧﻴﺘﺮوژن‪ ،‬ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ‪ ،‬ﻛﻠﺴﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ‪ ،‬ﺳﺪﻳﻢ و ﻛﻠﺮ و ﻛﺎﻫﺶ در‬
‫ﺟﺬب آﻫﻦ و ﻓﺴﻔﺮ اﺳﺖ )‪ (Kozlowski, 1968‬و در‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺗﻨﺶ ﺧﺸﻜﻲ در ﻛﺎﻫﺶ ﺟﺬب‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﺄﻛﻴﺪ دارﻧﺪ )‪ (Levitt, 1980‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻓﺴﻔﺮ‪،‬‬
‫ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ‪ ،‬ﻛﻠﺴﻴﻢ و ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ در ﺑﺮﺧﻲ از ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي زراﻋﻲ‬
‫)‪ ،(Foy, 1983, Bie et al., 2004‬ﻛﺎﻫﺶ ﺟﺬب ﻛﻠﺴﻴﻢ‪،‬‬
‫آﻫﻦ‪ ،‬ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ‪ ،‬ﻧﻴﺘﺮوژن‪ ،‬ﻓﺴﻔﺮ و ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ در ﮔﻮﻧﻪ ‪Spartina‬‬
‫‪ (Brown et al., 2006) alterniflora‬ﻳﺎ ﮔﺰارش ﺷﺪه‬
‫ﻛﻪ در ﺑﺮگﻫﺎي ‪ Dalbergia sisso‬ﻧﻴﺘﺮوژن‪ ،‬ﻓﺴﻔﺮ‪،‬‬
‫ﻛﻠﺴﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ‪ ،‬روي و ﻣﻨﮕﻨﺰ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻨﺶ آﺑﻲ اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ )‪ .(Mofizur, 2012‬ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ‬
‫ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺗﻨﺶ ﺧﺸﻜﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺸﻜﻲ ﺷﺎﻣﻞ روﻳﺶ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﺎ ‪ 70‬درﺻﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﻳﮕﺮ‬
‫ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬زيﺗﻮده ﺑﺰرﮔﺘﺮ‪ ،‬ﺟﺬب ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺿﺮوري‬
‫ ﺑﺮ ﭼﻬﺎر ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎدام وﺣﺸﻲ‬،‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺗﻨﺶ ﺧﺸﻜﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ارﺗﻔﺎع از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ‬
- Emami, A., 1996. Methods of plant analysis. Soil
and Water Research Institute, 982:128 p.
- Espahbodi, K., Mirzainadoshan, H., Tabari, M.,
Akbarinia, M. and Deghanshoraki, Y., 2006.
Effective altitude seed source on seed growing of
ash seeds. Journal of Iranian Natural Resources,
59(1): 103-114.
- Foy, C.D., 1983. Plant adaptation to mineral stress in
problem soils. Iowa Journal Research, 57: 339-354.
- Garau, A.M., Lemcoff, J.H., Ghersa, C.M. and
Beadle, C.L., 2008. Water stress tolerance in
Eucalyptus globulus Labill. Subsp. Maidenii
(F. Muell.) saplings induced by water
restrictions imposed by weeds. Forest Ecology
and Management, 255: 2811–2819.
- Gholami, A., Sharafi, S. and Abbasdokht, H., 2010.
Effects of salinity and drought levels in seed
germination of five crop species. World Academy
of Science, Engineering and Technology, 68: 935-
938.
- Hardikar, S.A. and Pandey, A.N., 2008. Growth, water
status and nutrient accumulation of seedlings of
Acacia senegal (L.) Willd. in response to soil
salinity. Anales de Biologia, 30: 17-28.
- Hashempour, F., Rostami Shahcheraghi, T., Assare,
M.H. and Shariat, A., 2011. The effect of drought
stress on some physiological traits in five species
of Eucalyptus. Iranian Journal of Forest and Poplar,
19(2): 222-233.
- Heidari Sharifabad, H., 2001. Plant, drought and
famine, Research Institute of Forests and
Rangelands, 200p.
- Iranmanesh, Y. and Jahanbazi Goujani, H., 2006.
Comparison of the mountain almond plantation in
both northern and southern orientation of destroyed
forests of Chaharmahal and Bakhtiari province.
Iranian Journal of Forest and Poplar, 15(1): 19-31.
- Jahanbazi goujani, H., Talebi, M. and Iranmanesh, Y.,
2005. Investigation of 20 years growth rate of
quantitative parameters of plantation forests by
Amygdalus scoparia in destroyed area of
Chaharmahal va Bakhtiari province. Abstracts of
Iranian Conference on Forests Future, Karaj, I.R.
Iran, 21-23 Feb. 2006: 80-81
- Khattab, M.M. and Shaban, A.E., 2011. Growth and
productivity of pomegranate trees under different
irrigation levels. III: leaf pigments, proline and
mineral content. Journal of Horticultural Science &
Ornamental Plants, 3(3): 265-269.
- Kozlowski, T.T. and Pallardy, S.G., 2002.
Acclimation adaptive responses of woody
plants to environmental stresses. The
Botanical Review, 68(2): 270-234.
- Kozlowski, T.T., 1968. Water deficits and plant
growth. Academic Press, New York, l: 1-21.
- Kumar, R.R., Karajol, K. and Naik, G.R., 2011. Effect
of Polyethylene Glycol Induced water stress on
physiological and biochemical responses in Pigeon
pea (Cajanus cajan L. Millsp.). Recent Research in
Science and Technology, 3(1): 148-152.
384
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺘﺎن ﭼﻬﺎرﻣﺤﺎل و ﺑﺨﺘﻴﺎري ﻛﻪ اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻻزم‬
،‫ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﺻﻤﻴﻤﺎﻧﻪ ﻗﺪرداﻧﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ از آﻗﺎﻳﺎن ﻣﻬﻨﺪس ﻣﺠﻴﺪ ﻓﺮزان ﻣﺴﺌﻮل آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه‬
‫ﺧﺎك و آب ﻣﺮﻛﺰ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت و آﻗﺎﻳﺎن ﻣﻬﻨﺪس ﺣﺴﻴﻦ‬
‫ﻣﻬﻨﺪس‬ ،‫ﺷﻴﺮﻣﺮدي‬ ‫ﺣﻤﺰهﻋﻠﻲ‬ ‫ﻣﻬﻨﺪس‬ ،‫ﻣﺤﻤﺪي‬
‫ ﻣﻬﻨﺪس ﻓﺮﺷﺎد ﺣﻘﻴﻘﻴﺎن و ﺧﺎﻧﻢﻫﺎ‬،‫ﻣﺤﻤﺪﻛﺎﻇﻢ ﭘﺎرﺳﺎﭘﻮر‬
‫ﻣﻬﻨﺪس زﻳﻨﺐ ﻗﻠﻲ ﭘﻮر و ﻣﻬﻨﺪس ﻣﺤﺒﻮﺑﻪ زﻧﺪﻳﺎن ﻛﻪ در‬
‫ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻫﻤﻜﺎري ﻓﺮاواﻧﻲ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‬
.‫ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاري ﻣﻲﺷﻮد‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده‬
References
- Anwer, M., Mcneily, T. and Putwain, P.D., 2004.
Effect of polyethylene glycol on the growth of two
populations of Anthxanthum odoratum.
International Journal of Agriculture and Biology,
6(4): 718-720.
- Arnon, D.I., 1949. Copper enzymes in isolated
chloroplasts, polyphenoxidase in Beta vulgaris.
Plant Physiology, 24: 1-15.
-Asgharipoure, M.R. and Heidari, M., 2011. Effect of
potassium supply on drought resistance in
sorghum: Plant growth and macronutrient content.
Pakistan Journal of Science, 48(3): 197-204.
-Baninasab, B. and Rahemi, M., 2007. Evaluation of
three wild species of almond on the basis of their
morphological characters. Central European
Agriculture, 7(4): 619-629.
- Bie, Z., Ito, T. and Shinohara, Y., 2004. Effects of
sodium sulphate and sodium bicarbonate on the
growth, gas exchange and mineral composition of
lettuce. Science Horticulture, 99: 215-224.
- Brown, C.E., Pezeshki, S.R. and DeLaune, R.D.,
2006.The effects of salinity and soil drying on
nutrient uptake and growth of Spartina alterniflora
in a simulated tidal system. Environment, 58(1-3):
140-148.
- Boydak, M., Duruk, H.S., Tulku, F. and Alikoulu, M.,
2003. Effects of Water Stress on Germination in
Six Provenances of Pinus brutia Seeds from
different bioclimatic zones in Turkey. Turkish
Journal of Agriculture, 27: 91-97.
- Elfeel, A.A. and Al-Namo, M. L., 2011. Effect of
imposed drought on seedlings growth, water
use efficiency and survival of three arid zone
species (Acacia tortilis subsp raddiana,
Salvadora persica and Leptadenia
pyrotechnica). Agriculture and Biology
Journal of North America, 2(3): 493-498.
385
International Journal for Photosynthesis Research,
40(2): 165-169.
- Rao, P.B., Kaur, A. and Tewari, A., 2008. Drought
resistance in seedlings of five important tree
species in Tarai region of Uttarakhand. Tropical
Ecology 49(1): 43-52.
- Ren, J., Duan, B., Zhang, X., Korpelainen, H. and Li,
C., 2010. Differences in growth and physiological
traits of two poplars originating from different
altitudes as affected by UV-B radiation and
nutrient availability. Physiological Plantarum, 138:
278-288.
-Seckler, D., Molden, D. and Sakthivadivel, R.R., 2003.
The concept of efficiency in water resource
management and policy, 37-51. In: Kijne, J. W.,
Barker, R., Molden, D. (Eds). Water productivity
in agriculture: limits and opportunites for
improvement. CABI, 332p.
- Tanguilig, V.C., Yambao, E.B., O' Toole, J.C. and De
Datta, S.K., 1987. Water stress effects on leaf
elongation, leaf water potential transpiration and
nutrient uptake of rice, maize and soybean. Plant
Soil, 103: 155-168.
- Troll, B.W., Lindsley, J., 1954. A photometric method
for the determination of proline. The Journal of
Biological Chemistry: 655-660.
-Wu, C.C., Tsui, C.C., Hseih, C.F., Asio, V.B. and
Chen, Z.S., 2007. Mineral nutrient status of tree
species in relation to environmental factors in the
subtropical rain forest of Taiwan. Forest Ecology
and Management, 239: 81-91.
- Yang, F. and Mia, L.F., 2010. Adaptive responses to
progressive drought stress in two poplar species
originating from different altitude. Silva Fennica,
44(1): 23-32.
2 ‫ ﺷﻤﺎرة‬20 ‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﺔ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺟﻨﮕﻞ و ﺻﻨﻮﺑﺮ اﻳﺮان ﺟﻠﺪ‬
- Levitt, J., 1980. Responses of plants to environmental
stresses. Volume II. Water, radiation, salt, and
other stresses. Academic Press, 607p.
- Li, C., Liu, S. and Berninger, F., 2004. Picea seedlings
show apparent acclimation to drought with
increasing altitude in the eastern Himalaya. Trees,
18: 277-283.
- Mafakheri1, A., Siosemardeh, A., Bahramnejad, B.,
Struik, P.C. and Sohrabi, Y., 2010. Effect of
drought stress on yield, proline and chlorophyll
contents in three chickpea cultivars. Australian
Journal of Crop Science, 4(8): 580-585.
- Marschner, P., 2012. Mineral nutrition of higher
plants. Third edition, Academic Press, 651p.
- Michel, B.E. and Kaufmann, M.R., 1973. The osmotic
potential of Polyethylene Glycol 6000. Plant
Physiology, 51: 914-916.
- Mofizur, R. I., 2012. Water stress. International
Technology, 300 p.
- Nambiar, E.K.S., 1977. The effects of drying of the
topsoil and of micronutrients in the subsoil on
micronutrient uptake by an intermittently
defoliated ryegrass. Plant Soil, 46(1): 185-193.
- Pandey, H.C., Baig, M. J. and Bhatt, R.K., 2012.
Effect of moisture stress on chlorophyll
accumulation and nitrate reductase activity at
vegetative and flowering stage in Avena species.
Agricultural Science Research Journal, 2(3): 111-
118.
- Ranjbar, A., Samson, R., Lemeur, R. and Damme,
P.V., 2000. Effects of osmotic drought stress
Induced by a combination of NaCl and
polyethylene glycol on leaf water status,
photosynthetic gas exchange, and water use
efficiency of pistacia khinjuk and P. mutica,
Iranian Journal of Forest and Poplar Research Vol. 21 No. 2, 2013 386

Effect of drought stress induced by altitude, on four wild almond species

Hassan jahanbazy Goujani1*, Seyyed Mohammad Hosseini Nasr2, Khosro Sagheb-Talebi3,

Seyyed Mohammad Hojjati2
1
- Corresponding author, PHD student, Faculty of Natural Resources, Sari University of Agricultural Sciences and
Natural Resources, Sari, I.R. Iran. Email: Jahanbazy_hassan@yahoo.com
2
- Assistant Prof., Faculty of Natural Resources, Sari University of Agricultural Sciences and Natural Resources, Sari,
I.R. Iran.
3
- Associate Prof., Research Institute of Forests and Rangelands, Tehran, I.R. Iran.
Received: 20.11.2012 Accepted: 18.03.2013

Abstract
Almond is one of the major shrub species with high ecological extent in Iran. Impact of climate change and
drought stress on forest ecosystems, as well as the unsuitable conditions of Zagros forest ecosystem and
importance of planting shrub species at such ecosystems, have brought the attentions to use the wild almond
species in forest plantation programs. Awareness of the impact of habitat factors on tolerance to environmental
stresses will guarantee success of most of the forest rehabilitation programs. For this reason, seeds of four wild
almonds, including Amygdalus arabica, A. scoparia, A. haussknechtii and A. eleagnifolia, were collected from
three altitude levels, including: 1600-1800, 1800-2000 and more than 2000 m. above sea level at Karebas site;
(Chaharmahal and Bakhtiari province), west of Iran. After cold stratification, the seeds were sown in nylon bags.
Two months later, the seedlings were treated by four levels of drought stress (control, -0.4, -0.8 and -1.2 MPa)
induced by application of Polyethylene Glycol 6000 in irrigation water, using the factorial experiment under the
completely randomized design with three replications (five seedlings per each replicate). Results showed that
drought stress significantly reduced seedlings growth characteristics, including total height, shoot height and
shoot wet and dry weight, except root wet weight which was increased. Furthermore it increased seedling's
nitrogen and calcium content, while the minimum levels belonged to control treatment. In addition, the seedlings
from the lowest (1600-1800 m. a.s.l.) and the highest (above 2000 m a.s.l.) altitude origin, provided the highest
and the lowest growth values, respectively. Overall, Amygdalus arabica showed the highest resistance to drought
levels among the other species, due to its greatest growth values at these hard circumstances.

Key words: Zagros, nitrogen, calcium, root, shoot, dry and wet weight