ПРАВО НА

ИНТЕЛЕКТУАЛНА
СОПСТВЕНОСТ
 ГЛАВА 1

СИСТЕМ НА ИНТЕЛЕКТУАЛНА СОПСТВЕНОСТ

1. КОНЦЕПТ НА ИНТЕЛЕКТУАЛНАТА СОПСТВЕНОСТ

Интелектуалната сопственост ги претставува правата кои произлегуваат
од интелектуалните активности во индустријата,науката, литературата и
уметноста.

Терминот интелектуална сопственост како општо прифатен термин во

меѓународното право го прифати и нашата правна доктрина иако истиот нема
ништо заедничко со материјално правниот поим на сопственост.Најопшто
сопственоста би можела да се категоризира во три групи и тоа, сопственост врз
подвижни ствари, сопственост врз недвижни ствари и интелектуална
сопственост.

Конвенцијата за основање на Светската организација за интелектуална

соспственост, утврдува дека интелектуалната сопственост ги опфаќа правата што
се однесуваат на : литературните,уметничките и научните дела, изведбите на
уметниците-изведувачи, радиотелевизиските станици,научните откритија,
индустриски дизајн, трговски и услужни марки, комерцијални имиња и ознаки,
како и сите други права поврзани со интелектуалната активност во
индустриската, научната, книжевната и уметничката област.

Интелектуалната сопственост се дели на две големи групи и тоа

индустриска сопственост и авторско право и сродни соседски права.

2. ИНДУСТРИСКА СОПСТВЕНОСТ
Под индустриска сопственост се подразбираат збир на права утврдени во
чл.1 од париската конвенција за заштита на индустриска сопственост.Предмет
на заштита според Хашката конференција се патентите, корисните модели,
индустрискиот дизајн фабричките и трговските марки, трговското име, ознака на
географско потекло итн.

Во поново време во индустриска сопственост се инкорпорираат и know-

how т.е. знаењето и искуството кое не е заштитено со исклучително право,
бидејќи имателот на тоа знаење и искуство располага со него само додека не го
отстапи на другите. Во најшитока смисла know-how се однесува не само на
техничкото знаење и искуство туку и на знаењето и искуството од комерцијален,
организационен , фискален и сличен карактер кои може да се примени во
стопанското работење.

3. АВТОРСКОТО ПРАВО И СРОДНИ ПРАВА

Авторското право се однесува на уметнички креации , односно на делата
кои по право се оригинални интелектуални креации во литературата науката и
уметноста. Сите национални закони за авторско право обезбедуваат заштита
на литературни творби, фотографски дела, музчки творби, уметнички творби,
фотографски дела и компјутерски програми. Како сродни права се сметаат
правата на уметниците-изведувачи над своите изведби и правата на
фонограмските и филмските продуценти, на РТВ организациите и на издавачите
на нивните фонограми,видеограми и сл.

4. НЕЛОЈАЛНА КОНКУРЕНЦИЈА
Според некои теоретичари во правото на интелектуална сопственост, покрај
правото на иднустриска сопственост и авторското право и сродните права,
влегува и правото против нелојалната конкуренција. Со правото против
нелојалната конкуренција се регулираат оние општествени односи кошто
настануваат на пазарот по повод однесувањето на пазарните субјекти со кое се
кршат добрите деловни обичаи и се создава атмосфера на нефер
натпревар,спротивна на уставната гаранција на слобода на пазарот и
претприемништвото.

Правото против нелојалната конкуренција заедно со антимонополското

право ( правото против ограничувањата на конкуренцијата ) го чини предметот
на изучување на конкурентското право како посебна гранка на областа на
економското право.

Поради тоа,сметаме дека системот на ПИС треба да се разгледува како една

единствена област која се состои од авторско право и сродните права и правото
на индустриска сосптвеност.
 ГЛАВА 2

ПОИМ НА ПРАВО НА ИНТЕЛЕКТУАЛНА СОПСТВЕНОСТ

1. ТЕРМИНОТ ПРАВО НА ИНТЕЛЕКТУАЛНА СОПСТВЕНОСТ И

ЗНАЧЕЊАТА НА ПОИМОТ ПРАВО НА ИНТЕЛЕКТУРАЛНА
СОПСТВЕНОСТ

Правото на интелектуална сопственост е релативно нова правна

дисциплина.Таа се развива со донесување на првите национални закони и со
меѓународните конвенции кои ја регулираат заштитата на правото на
индустриска сопственост и авторското право на меѓународно рамниште надвор
од границите на една земја.

Една гранка на правото ја карактеризира пред се предметот, т.е. видот на

општествените односи што ги регулира. Со правото на интелектуалната
сопственост се уредени односите во сферата на патентите, корисните модели,
трговските марки, индустрискиот дизајни, ознака на потекло на производот,
географската ознака, книжевноста, науката и умтеноста, а во поново време и
односите кои произлегуваат од изведувањето на делата. Во овој термин е
содржана и разликата меѓу правата кои се однесуваат на интелектуалната
сопственост и потекнуваат од уметничката и книжевната сопственост, од оние
кои се од областа на индустриската сопственост.

Втората тешкотија при определувањето на поимот ПИС е што сопственоста во

интелектуалната сопственост не е право на сопственост од стварно право . овој
термин сосптвеноста ја проширува и врз нематеријалните-интелектуални
креации на човековиот ум, иако сопственоста по дефиниција претставува
апсоултно право на телесни, движни и недвижни предмети.

Терминот право на интелектуална сопственост како општо прифатен

термин во меѓународното право го прифати и нашата доктрина.

Правото на индустриска сопственост и авторското право и сродните права

се двата основни сегменти на ПИС.

Сите права кои ги споменува Конвенцијата за основање на Светската

организација за интелектуална сопственост, имаат два заеднички именители;
предмет и економска функција. Предмет на ПИС се општествените односи
настанати по повод на нематеријални духовни творби, како резултат на
креативна активност во индустријата, науката, книжевноста и уметноста.
Економската функција на ПИС е на определен круг лица да им обезбеди
присвојување на споменатите видови на интелектуални добра.

Иако правото на индустриска сопственост и авторското право се двата

основни сегменти на ПИС, помеѓу нив псотојат определени разлики во
предметот и во начинот на заштита. Одобрувањето на правна заштита во
рамките на индустриската сопственост подлежи на поинакви и многу посторги
принципи отколку што е тоа случај во авторското право. Авторското право се
стекнува со самиот факт создавање на авторско дело, додека за правата на
иднустриска сопственост е карактеристично дека се стекнуваат со одлука на
надлежен орган,во постапка која со свое барање ја иницира идниот титулар на
некое од тие права.

Поимот ПИС има повеќе значења: ПИС во објективна смисла, во

субјективна смила , како правна наука и како правна практика.

2. ПРАВО НА ИНТЕЛЕКТУАЛНА СОПСТВЕНОСТ ВО ОБЈЕКТИВНА СМИСЛА

Во објективна смисла правото на интелектуална сопственост може да се

дефинира како збир на правни правила кои што ги нормираат општествените
односи во поглед на интелектуалните творби во областа на патентите,
корисните модели, трговските марки, индустрискиот дизајн, потекло на
производот, географската ознака, науката, уметноста, изработката на базите на
податоци, изведување на делата и др.

Главен извор за правото на интелектуална сопственост се посебни закони од

областа на правото на индустриска сопственост, авторското право и сродните
права и топографија на интегрални кола.

Законите за авторското право и сродните права содржат одредби за

авторските дела , за авторите, за носителите на авторските дела, за содржината
и ограничувањата на правата , и сл. Во некои закони опфатени се и норми за
пренос за договорите со кои се врпи преносот, за правната заштита на правата и
за остварување на тие права и за организациите за колективно искористување
на авторските дела и предметот на сродните права.

Законите за индустриска сопственост содржат одредби за одделните права

од индустриска сопственост за постапката за стекнување, за носителите , за
содржината и ограничувањата на правата. Во поголемиот број закони се
содржани одредби за застапувањето и за положбата на странски лица, титулари
на авторското право и сродните права.

Одредени норми се наоѓаат и во подзаконски општи акти.

3. ПРАВОТО НА ИНТЕЛЕКТУАЛНА СОПСТВЕНОСТ ВО СУБЈЕКТИВНА

СМИСЛА

Правото на интелектуалната сопственост може да се дефинира како

право на творецот на конкретната интелектуална творба на полето на
индустријата односно во областа на науката, книжевноста, уметноста во однос
на неговата творба признато со објективното право. Соджрината на правото на
интелектуална сопственост во субјективна смисла зависи од правните правила
на правото на интелектуална сопственост во објективна смисла.

Правото на интелектуална сопственост во субјективна смисла опфаќа

 имотните права кои по правило ги сочинуваат исклучителните права на

користење на творбата кои се преносливи помеѓу живите, и во случај на
смрт но се ограничени во траење
 моралните или личните права кои ги штитат личните интереси на
пронаоѓачите и авторите а не се преносливи помеѓу живите а само
делумно се преносливи во случај на смрт, но според мнпгу закони се со
неограничено траење.

4. ОДНОСОТ МЕЃУ ПРАВОТО НА ИНТЕЛЕКТУАЛНА СОПСТВЕНОСТ ВО

ОБЈЕКТИВНА СМИЛА И НЕКОИ ДРУГИ ГРАНКИ НА ПРАВОТО

Правото на интелектуална сопственост , како наука се занимава со

проучувањето на правната регулатива и односите што настануваат врз основа на
неа и тоа de lega lata и de lege ferenda, во национални
рамки,историски,споредбено и на меѓународен план. Таа е млада научна
дисциплина настаната во минатиот век.
 4.1. Односот меѓу правото на интелектуална сопственост,авторското
право и сродните права и правото на индустриска сопственост

Како што веќе напоменавме , ПИС традиционално се дели во две области:

право на индустриска сопственост и авторско право.

Со авторското право се регулира заштита на автроските дела, т.е. сите

духовни остварувања на подрачјето на науката,книжевноста,уметноста и
другите облици на творештвото.

Авторското право им гарантира на авторите и на останатите

творци ,креатори на дела на умот, да ги користат или да ја забранат, за
одредено време употребата на нивните дела. Авторското право и дел од
правото на индус. сопстевност имаат ист предмет на правна заштита-
резултатите на интелектуалното творештво, нематериалните духовни творби.

Индустриската сопственост дава правна заштита на духовните творби од

областа на индустријата и техниката, дава заштита на пронајдоците во смисла
на патент, заштита на комерцијалните интереси по пат на трговска марка и
правно на трговско име и право на заштита на индустрискиот дизајн-моделите и
мострите. Одобрувањето на правната заштита во рамките на индутриската
сопственост, подлежи на поинакви и многу построги принципи отколку што тоа
е случај во авторското право.

4.2. Односот меѓу правото на интелектуална сопственост и

конкурентското право

Конкурентското право е составено од правото на нелојална конкуренција и

антимонополското право. (право против ограничување на конкуренцијата). Со
конкурентското право се регулираат односите на субјектите на пазарот, но и
односите на сите учесници во синџирот: производство – трговија –
потрошувачка. Со правото на нелојална конкуренција се регулираат односите
меѓу конкурентите на пазарот во смисла а фер постапување и однесување во
согласност со добрите деловни обичаи на пазарот. Вусшност оваа правна
дисциплина ги заштитува субјектите од недозволените дејствија и од дејствијата
со кои се сака да се наруши и да се ограничи конкуренцијата.
Антимонополското право, има допирни точки со правото на интелектуална
сопственост бидејќи е монополско право, односно државата на носителите на
правата од индустриска сопственост и авторското право и сродните права со
закон им овозможува само тие да можат да ги користат за одреден временски
период. Во рамките на користењето,авторот има право да располага со своето
право , односно да им го пременсува и отстапува на трети лица.

4.3. Односот меѓу правото на интелектуална сопственост и граѓанското

право

Правото на интелектуална сопственост, иако е во најтесна врска со гранрките

на правото што се вбројуваат во приватноправната група т.е. со сите делови од
граѓанското право, тоа е во одредена релација и со гранките од јавното право –
уставмото право, казненото право, управното право и трудовото право.

Имајќи го во предвид односот помеѓу правото на интелектуална сопственост

и граѓанското право, во теоријата постојат опреќни мсилења за местото на
правото на интелектуална сопственост во правниот систем.

За да се направи разлика меѓу граѓанското право и ПИС се тргнува од

различниот објект на заштита на стварното (како дел од граѓанското) и ПИС.
Објект на заштита на стварното право се стварните права како материјални
делови од природата кои се под властана човекот, додека предмет на заштита
на ПИС се нематеријалните добра.

Исто така, се тврди дека стварните права имаат неограничен рок на

заштита,додека правата од интелектуална сосптвноест имаат ограничено
траење. Ова е начелно точно,но и кај стварните права имаме ограничен рокна
траење. Најнакрај и кај правата од интелектуална сопственост можеме да
зброуваме за неограничен рок на заштита. Трговската марка важи 10 години од
денот на поднесување на пријавата, но оваа заштита може да се продолжува
неограничен број пати и тоа за период од по 10 години.

4.4. Односнот меѓу правото на интелектуална сопственост и трговското

право

Последната деценија од развитокот на правото на интелектуална

сопственост, се повеќе го доближува правото на интелектуална сопственост кон
трговското право. ПИС стамнуваат највреден и најценет имот на правните
субјекти, а трговијата со нив станува предмет на билатерални меѓудржавни
спогодби за трговија, регионални и мултилатерални договори и конвенции.
 4.5. Односот меѓу правото на интелектуална сопственост и
потрошувачкото право

Со потрошувачкото право се регулира заштита на потрошувачките во

прометот на стоки и услуги. Ова е нова правна дисциплина која се развива и
добива во значење последниве неколку децении. Целта на потрошувачкото
право е да се заштита потрошувачите како последна и најслаба алка во
синџирот производство-трговија-потрошувачка од дејствијата со кои се сака
потрошувачите да бидат доведени во заблуда за потеклото на стоката,за видот
и за нејзиниот квалитет.

4.6. Односот меѓу правото на интелектуална сопственост и трудовото

право

Врската на правото на интелектуална сопственост со трудовото право се

огледа преку создавањето авторски дела и пронајдоци и индустриски дизајн во
работен однос. Во светот, општоприфатена е практиката овие односи да се
регулираат со договор меѓу работодавецот и работникот.

4.7. Односот меѓу правото на интелектуална сопственост и уставното

право

Во некои земји, правото на интелектуално творештво е признато и

нормирано во одредбите на самиот устав како едно од основните права на
граѓанинот, па и на човекот. Прописите кои ги регулираат правата од
интелектуална сопственост тргнуваат од уставните начека односно од основните
човекови слободи и права и претсавуваат нивна конкретизација. Во членот 47,
став 2 од Уставот на РМ се гарантираат правата што произлегуваат од научното,
уметничкото или друг вид интелектуално творештво. Овие уставни одредби се
дел на основните слободи и права на човекот и граѓанинот на РМ. РМ како
држава има интерес да ги гарантира, односно да ги заштитува овие приватни
права.
 4.8. Односнот меѓу правото на интелектуална сопственост и управното
право

Кога станува збор за односот на ПИС и управното право , карактеристилно е

дека барањето за добивање на одобрение и надзорот врз работата на
колективните организации за остварување на авторските права се поднесува до
надлежен управен орган. Според нашата равна култура,тоа е мнинистерството
за култура на РМ. Управните работи администрацијата ги врши според начелата
на управната постапка.

4.9. Односнот меѓу правото на интелектуална сопственост и

меѓународното јавно право

Кога станува збор за односот меѓу овие две правни гранки се имаат предвид
договорите помеѓу субјектите на МЈП што се онесуваа на ПИС и на
меѓувладините организации,кои се бават со правата од интелектуална
сопственост и тука доааѓаат до примена правилата на МЈП.

4.10. Односнот меѓу правото на интелектуална сопственост и казненото

право

Во случај на одредени потешки повреди од правата од интелектуална

сопственост, одредбите предвидуваат и казнено правни санкции и тоа како во
некои од посебните закони така и во посебното казнено право и во самите
казнени законици. При остварување казненоправна судска заштита на правата
од интелектуална сопственост се применуваат одредбите на казненото право и
казненото процесно право.

4.11. Односнот меѓу правото на интелектуална сопственост и правото на

информатичка технологија

Последната деценија од развитокот на правото на интелектуална

оспственост, и се пошироката употреба на новите технологии, доведува до
појава на уште една правна дисциплна – правото на информатичка технологија.
Правата од интелектуална сопственост се инкорпорирани во современата
технологија ,а денешниот живот и не може да се замили без
компјутерите,мобилните телефони,дигиралната телевизија и сл.
 5. РАЗГРАНИЧУВАЊЕ НА ПРАВОТО НА ИНТЕЛЕКТУАЛНА СОПСТВЕНОСТ
ВО СУБЈЕКТИВНА СМСЛА ОД НЕКОИ ДРУГИ ПРАВА

Правото на интелектуална сопственост во субјективна смисла има

карактеристики кои се заеднички со некои други права. Оттука постојат
слилности на овие права со некои други права. Меѓутоа постојат и разлики.
Затоа е потребно да се направи разграничување на правото од интелектуална
сопственост од тие други права.

5.1. Разграничување од правото на сопственост

ПИС во субјективна смисла е право на авторот на интелектуалната творба во

однос на определената творба. Како право во однос на определената
твроба,тоа дејствува спрема сите односно ерга омнес, па оттука има апсолутен
карактер. Меѓутоа едно од разликите помеѓу ПИС и правото на сопственост е
тоа што ПИС се однесува на интелектуалните творби, а правото на сопственост
се однесува на ствари. Сопственикот може да го искористува своето добро во
грнаниците одредени со важечки прописи, потоа може да им забрани на други
лица да гокористат неговото добро без негова согласнот и да го оттуѓи истото
добро на начин предвиден со закон.

За разлика од другите објекти на сопственоста, интелектуалните крреации не

се ствари во материјална смисла на зборот, иако формата во која тие се
појавуваат може да биде достапна на нашите сетила. Литературните и
уметничките дела може да се најдат во форма на оригнални ракописи, слики,
копии, изведбите може да бидат емитувани на ТВ, или да бидат сочувани на
видео касети , ЦД и сл. Но сите овие творби не се истрошуваат со една
манифестација. Репродукцијата, употребата, користењето на интелектуалните
творби е можна секогаш одново и насекаде во светот.

5.2. Разграничување од авторското право и правата на индустриска

сопственост

Правото на индустриска сопственост и авторското право, така и ПИС се

однесува на интелекталните творби. Разликата помеѓу правото на индустрсика
сопственост и авторското право е во тоа што авторското право се однесува на
интелектуалните творби од литературна,научна,уметничка област, додека пак
правата од индустриска сопственост се однесуваат на техничките пронајдоци,
техничките унапредувања, know-how-знаење и искуство и индустриското
обликување.

5.3. Разграничување од сродните права

Поимот на сродни права не е единствено одреден. Тој во нашето право ги

опфаќа: правата на изведувачите, правата на фимските и фонограмските
продуценти, правата на радио и телевизиските организации,правата на
издавачите како и суи генерис правата на изготвувачите на бази на податоци.
Титуларите на овие права имаат права над нивните изведби и предмети на
сродните права, а творците имаат права над нивните интелектуални творби.

5.4. Разграничување од правото на научно откритие

ПИС во субјективна смисла сеоднесува и на интелектуалните твроби од

областа на науката. Таквите дела не уживаат ни авторскоправна заштита во
однос на научната содржина, туку уживаат заштита во однос на обликот во кој
таа содржина е изразена. Во поново време, се признава и правото на научно
откритие или правото на научниците. Тоа право се однеува на научно
востановување на постојните,но се уште непознати природни закони или
состојби,а не на производ на човечкиот интелект, па по тоа се разликува од
пронаоѓачкото право и од авторското право со кое имаат најголем број допирни
точки

5.5. Разграничување од личните права

Содржината на ПИС опфаќа покрај имотни и морални права на титуларите.

Постои теорија за природата на правата, според која правата од интелектуална
сопственост се лични права во смисла на граѓанското право. Меѓутоа разликата
помеѓу моралните правата на титуларите и лините права, во смисла на
грашаското прабо е во тоа што моралните права на титуларот се однесуваат на
заштита на личните интереси на лицата кои имаат својство на титулари на
определено право,а личните права,се однесуваат на заштита на личнитен добра
на кое било лице ако што се пример првото на живот, правото на
слобода,правото на заштита на честа и угледот и сл.

ГЛАВА 3
 НАСТАНУВАЊЕ И РАЗВИТОК НА ПРАВОТО НА ИНТЕЛЕКТУАЛНА
СОПСТВЕНОСТ

1. ВОВЕДНИ НАПОМЕНИ

Историсзкиот развиток на правото на интелектуална сопственост има долг

развоен пат и тој е поделен на развоен пат на правата од индустриска
сопственост и развоен пат на авторското право.

Во развојот на правото на интелектуална сопственост можат да се

разликуваат три периоди:

 Период пред појавата на пронајдувачките односно издавачките и

авторските привилегии
 Период на пронајдувачките односно издавачките и авторските
привилегии
 Период на законите и меѓународните договори и конвенции за правата
од интелектуална сопственост.

2. ИСТОРИСКИ РАЗВИТОК НА ПРАВНАТА ЗАШТИТА НА ПРАВОТО НА

ИНТЕЛЕКТУАЛНА СОПСТВЕНОСТ

2.1. Период пред појавата на пронајдувачките односно издавачките и

авторските привилегии ( античка Грција и стар Рим )

Историскиот развој на ПИС започнува многу одамна. Историските документи

докажуваат дека уште во антика Грција и стариот Рим не се ценела стварта врз
која бил материјализиран производот на умот, туку умот. Во старогрчката
литература се најдени документи според кои анитчките авотир ја осудувале
постапката на Херидориус, ученик на Платон, кој водел белешки од говорите на
неговиот учител и подоцна ги однел на Сицилија со цел да ги продаде. Некои
автори сметаат дека тоа се првите докази за постоењето на т.н. литературна
сопственост.

Во стариот век создавањето и користењето на кмижевните и различните

уметнички дела се развило во голем обем. Во стариот рим биле развиени
односите помеѓу авотрите на книжевните дела и издавачите од една страна и
помеѓу авторите и приредувачите на претстави. Во тоа време книжевните дела
биле пишувани за награда, која била плаќана од страна на организаторите на
игрите, кои сакале да ги искористуваат книжевните дела.

Со издавачка дејсност се бавеле трговци на книги, кои го организирале

процесот на производство на книгите, на тој начин што во една сала еден читач
гласно го читал текстот, а поголем број на писари го пишувале тој текст. Во друга
сала, се вршела корекција на напишаните текстови, а во третата сала се вршело
укоричување во книги. Од ова произлегува дека во стариот Рим не се
разликувало правото на сопствемност врз ракописот и правото на негово
копирање. Според тоа правото на издавање на прикажување на делото вило
инкорпорирано во правото на сопственост врз стварта на кое делото
било фиксирано.

Кога творец на некое дело бил роб,тој имал потреба од подршка на мецена.
Меѓутоа не само робовите – авторитуку и слободните автори се стремеле да се
здобијат со мецени. Мецената можел да располага по свое наоѓање со
ракописот, да го умножува, да го издава или сл.

Историјата на трговските марки не враќа назад многу повеќе од колку

историјата на патентите. Античкиот свет имал негативен однос кон
пронаоѓаштвото. Податоци за најраните патенти наоѓаме и во 3тиот век од
Грчката историја на Филаркус. Историчарите запишале дека некој
конефекционер или готвач пронашол необична чинија која никој немал право
да ја изработува за период од една година, освен пронаоѓачот.

2.2. Период на пронајдувачките односно издавачките и авторските

привилегии

Во средниот век положбата на автроите битно не се изменила. Духовното

творештво се одвивало првенствено во манастирите во кои авторите имале
осигурана егзистенција, но нивната индивидуалност помалку доаѓала до израз.
Тоа резултирало со голем број на анонимни авторски дела.

На крајот од средниот и почеток на новиот век, со зајакнувањето на

економската основа и проширувањето на стоковното производство, газдите се
стремеле да ги придобиат способните и инвентивни поединци. За таа цел на нив
им давале посебна привилегија – за одредено време да се користат со својот
пронајдок и да остваруваат материјална корист. Првата привилегија ја дал
чешкиот крал во 1315 година на пронаоѓач кој пронашол направа за истекување
вода од рудник. Привилегиите се доделувале во облик на отворени писма кои
се упатувале до јавноста.

Прв правен извор за заштита на пронајдоците со привилеги е најден во

млатачките архиви од 18.03.1474 г, со кој е воведено општо правило за давање
привилегии за заштита на пронајдоците. Прописот содржи одребди дека
пронајдокот мора да биде нов и применлив, мора да се пријави, да се штити од
неовластено користење за територијата за која е пријавен, да времетраење на
заштита, санкции заради повреда и присилна лиценца.

Со пронаоѓањето на печатарската преса во средината на 15 век и со

печатењето и ставањето во промет на Библијата почна да се развива
издавачката дејност. Првата издавачка шривилегија била издадена во Венеција
во 1469 г, на Џовани де Спира кој во Венеција ја донел техниката на печатење на
книгите.

Меѓутоа покрај издавачките привилегии,кон крајот на 15 век и почеток на 16

век почнало да се издаваат и авторски привилегии. Тие се давале на поедини
познати автори како награна/признание за нивната работа. Првата таква
привилегија е дадена во Венеција во 1486 г, на авторот Сабеликус кој ја
напишал историјата на Венеција и затоа е одлучено да му се додели авторска
привилегија.

Од средината на 16 век почнале да се ојавуваат и територијални привилегии.

Тоа биле специјални закони со кои на определени групи на лица им се
забранувало да вршат препречатување за определен период на време. Најсатар
ваква привилегија е онаа на Базелската општина, каде се забранувало на сите
печатници во Базел да препечатуваат книги кои биле објавени во Базел во рок
од 3 години од објавувањето.

Може да се констатира дека привилегиите не значат појава на објективното

авторско право.

2.3. Период на законите и меѓународни договори и конвенции за

правото на интелектуална сопственост

На почетокот на 18 век доаѓа допремин од индивидуални привилегии на

законско нормирање на авторското право. Всушност тоа се почетоците на
објективното авторско право. Првиот закон за заштита на авторското право
донесен е во Англија и тој закон претсавува зачеток на модерното
законодавствто за авторско право. Законот му давал на авторот исклучиво
право своето дело да го искористува по пат на умножување за период од 14
години, , со тоа што оовј рок можел да се продолжи до колку првиот рок
исрекол за време на живот на авторот.

Првиот вистински патентен закон е донесен во САД во 1790 година. Во

Европа , привиот патентен закон е донесен во 1791 година во Франција,а потоа
и во други земји.

Заштитата на индустрискиот дизајн, се јавува нешто подоцна. Првиот закон

за заштита на модели и мостри е донесен во 1787 година во Франција.

Во Америка во 1786 година, 12 од 13 држави носат закони за авторско право.

Овој закон ги штител само државјаните на САД а не и странците. Бидејќи
повеќето закони за авторско право биле со територијално важење само на една
држава, а користењето на автроские дела ја преминувало тертторијата на една
државата,а со тоа неможело да се осигура и меѓународното признавање и
заштита на авторскто право,се јавила потреба од склучување на меѓународни
договори. Првите договори биле билатерални, меѓу Прусија и германските
држави.

Првиот пропис за трговски марки е донесен во Франција во 1802 годна и тоа

е закон за мануфактури, фабрики и работилници. Овој закон воведува санкции
во слулај на недозволено имитирање на туѓа трговска марка и се воведува
систем на пријавување на трговската марка.

Законските прописи за заштита од нелојална конкуренција се од понов

датум, и датираат од минатиот век. Првиот закон за сузбивање на нелојална
конкуренција е донесен во 1896 година во Германија.

2.4. Развиток на правото на интелектуална сопственост во Македонија

Појавата и развојот на правото на интелектуална сопственост во Македонија

се поврзани со светските текови на законодавството и практиката во оваа сфера.
Се спомнуваат неколку фази во однос на интелектуалната сопственост во
Македонија :

2.4.1. Македонија во состав на Кралството Југославија

 Територијата на денешна Македонија до 1945 година беше во состав на
Кралството Југославија. На нејзината територија се применуваше правото на
Кралството Југославија. Карактеристично е што Кралството Југославија ги
следело европските тенденции во заштта на правото на интелектуална
сопственост. Кралството ја има прифатено Париската Конвенција. Во овој
период правата од индустриска сопственост се регулирале со Кралската уредба
за заштита на индустриска сопственост. Тогаш се формирала и управа за заштита
на индустриската сопственост. Оваа регулатива била под влијание на
австриското и германското право, и ги регулира патентите,трговските марки и
моделите и мострите.

Првиот закон за авторско право е донесен во 1923 година, истовремено

донесен е и стапил во сила законот за сузбивање на нелојална конкуренција.

2.4.2. Македонија во состав на поранешна СФРЈ

На овие простори во времето кога РМ беше во составот на поранешната

федерација беа донесени и во важност повеќе посебни закони кои ги
регулираат двете гоелми групи на права кои ја сочинуваат интелектуалната
сопственост. На полето на авторското право беа донесени 4 закони. На полето
на заштита на правата од индустриска сопственост во истиот период во важност
беа повеќе закони, закон за пронајдоците и техничките усовршувања, закон за
патентите и техничките унапредувања, закон за моделите и мострите. Овие
закони содржат одредба за содржианат, располагањето и престанување на
правото, постапка за пријавување, регистрирање, поништување на правото и
враќање во поранешна состојба.

Првиот специјален закон со кој се регулира спречувањето на нелојална

конкуренција е донесен во 1974 година и тоа е законот за сузбивање на
нелојалниот натпревар и монополистичките спогодби.

2.4.3. Република Македонија по осамостојувањето

Распаѓањето на поранешната СФРЈ резултораше со осамостојување на

нашата држава како независна РМ. Во 1991 г донесен е и Уставот на РМ а во
исто време и Уставниот закон за спроведување на Уставот.
 Според член 47 од Уставот, се гарантираат правата што призлегуваат од
научното,уметничкото или друг вид интелектуално творештво, односно
Републиката го помага го поттикнува и го штити научниот и технолошкиот
развој. Со член 55 се гарантира слободата на пазарот и претприемништвото и се
определува обврска Републиката да обезбеди еднаква правна положба за сите
субјекти на пазарот.

На почетокот,се применувале законите од поранешната СФРЈ. Но бидејќи

поранешните закони не беа во согласност со модерните текови на
законодавството од оваа област, во 1993 година беше донесен првиот закон за
индустриска сопственост, а во 1995 година и законот за трговија кој ја
регулираше неојалната конкуренција. Во 1996г беше донесен законот за
авторски и сродни права.

Со декларацијата што ја достави РМ ДО Светската организација за

интелектуална сопственост, нашата држава стана на 23.07.2993 година 138ма
членка на оваа организација.

Во меѓувреме во 1999година донесен е и посебен зкаон против нелојалната

конкуренција, а на 20.06.2002 година донесен е и стапи во сила нов Закон за
иднустриска сопственост, кој е изменет и дополнет повеќе пати истовремено и
законот за авторско право и сродните права е повеќе пати изменет и дополнет.

На почетокот на 2009 година како резултат на ратификување на Европската

патентна конвенција, донесен е и стапи во сила третиот Закон за индустриска
сопственост. Со овој закон се прави напор во РМ станардите за заштита на
правата од индустриска сопственост да се изедначат со оние во земјите членки
на ЕУ и да се овозможи ефикасна и ефективна заштита. Со овој закон се
регулира во детали постапката за издавање на присилна лицена, нејзините
особености, надоместокот и надлежноста.

ГЛАВА 4

ИЗВОРИ НА ПРАВОТО НА ИНТЕЛЕКТУАЛНА СОПСТВЕНОСТ

1. ВОВЕДНИ НАПОМЕНИ

Во секоја држава, па и во нашата општоприфатени извори на правото

воопшто, па и на правото на интелектуална сопственост, се Уставот, законите и
подзаконските акти, но специфично за правото на интелектуална сопственост се
општите правила на облигационото право и на трговското право, додека
судската практика и правната наука оже да се јават како извор на правото
воопшто.

Кога станува збор за правото на интелектуална сопственост, освен важењео

на тертиоријалниот принцип и принципот на создавање, карактеристична е
речиси секојдневната промена на стандардите и високиот степен на
хармонизација на националните правни системи .

РМ има потпишано мноштво на кјонвенции од областа на правото на

интелектуална сопственост, за нашата држава посебно значаен извор на
правото се меѓународните конвемции и договори.

2. УСТАВ

Уставот е основен извор на правото на РМ.Тој е општ правен акт кој зазема
највисоко место на хиеархијата на правните акти.

Со членот 47 нашата држава ги гарантира правата кои произлегуваат од

научно, уметничко или друг вид творештво и се обврзува дека ќе ги поттикнува,
помага и штити научниот и технолошкиот развој. Со оваа одредба се нормирани
директните гаранции на државата за развток на интелекталната и авторското
право, како и дека државата ќе ги помага и штити. Според член 55 од уставот, се
гарантира слободата на пазарот и на претприемништвото и се определува
обврска Републиката да обезбеди еднаква правна положба за сите субјекти на
пазарот.

Со уставот на РМ се промовира новиот концепт за интелектуална

сопственост во нашата земја.

3. ЗАКОН

Во РМ правото на интелектуална сопственост се регулира со повеќе закони и

подзаконски акти.Како позначајни извори на правото на интелектуалната
сопственост во РМ се сметаат: Законот за индустриска сопственост, Законот за
авторско право и сродните права, Законот за културата, Закон за облигациони
односи Закон за заштита на конкуренцијата, Закон за државен празарен
инспекторат,Закон за вино, Закон за прекршоци ЗПП , ЗКП итн.
 Со донесување и влегување во сила на законот за индустриска сопственост,
законот за авторското право и сродните права, законот за топографсија на
интегрални кола се поставија основните начела на регулирањето на правото на
интелектуалната сопственост во РМ.

4. ОБИЧАЈНО ПРАВО

Законот со негова норма, директно или индиректно упатува на обичајот како

извор на правото.Правниот обичај за да биде извор на правото треба прво да
биде субординиран на законското право, бидејќи важи само ако го признае
законот и второ тој е супсидијарен правен извор што значи дека се применува
само ако постојат правни празнини и доколку не е спротивен на принципите врз
кои се базира целиот правен поредок на одредено општество.

Обичаите се дополнителен извор на правото на интелектуалната

сопственост. Особено значение имаат добрите деловни обиачи , начелото на
совесност и чесност.

5. СУДСКА ПРАКТИКА

Судската практика и правната наука ги пополнуваат правните празнини

бидејчи правните акти заостануваат зад живтото и не можат да ги предвидат
сите можни случаи.

Судската практика е сочинета од судски одлуки во кои правната норма се

применува на ист начин.Кај нас судксата практика не е директен извор на
правото затоа што судските одлуки немаат карактер на прецедент. Одлуките на
повисоките судови формално не го обврзуваат пониските судови, но неопходно
е пониските судови да водат сметка за нив. Како пример каде што судската
практика би можела да има влијание како извор на правото може да се навееде
ситуација кога се утврдува дали се работи за плагјат на некое авторско дело или
не.

Судската одлука дејствува како извор на правото за самите странки за кои во

конкретниот случај е донесена.
 6. ПРАВНА НАУКА

Правната наука игра голема улога и во правното обликување на правото на

интелектуалната сопственост. Таа дејствува непосредно преку учество на
познати правници, стручни и научни работници од областа на правната наука во
создавањето на правните правила од правото на интелектуална
сопственост. .Правната наука иако не е директен извор на правото но сепак има
големо значење за судската практика и за законодавната дејност, па секако
треба да се потенцира нејзината голема улога во развитокот на правото на
интелектуалната сопственост.

7. МЕЃУНАРОДНИ КОНВЕНЦИИ И ДОГОВОРИ

Меѓународни конвенции и договори се значаен извор на правото на

интелектуалната сопственост.Најважни и најстари извори на меѓународното
право на интелектуалната сопственост се Париската Конвенција од 1883 година
која стапи во сила 1884 и Бернска Конвенција од 1886 година која стапи во сила
1887 година.

Како конвенции се набројуваат:

- Конвенција за основање на светската организација на интелектуалната

сопственост
- Договор против фалсификување во трговија
- Париска конвенција за заштита од индустриска сопственост
- Европска патентна конвенција
- Договор за правото на тепнт
- Бернска конвенција за заштита на книжевните и уметничките дела
- Светска универзална конвенција за авторското право
- Договорот на СОИС за авторски права

На ден 23 јули 1993 година РМ стана членка на Светската организација за

интелектуалната сопственост WIPO и со тоа Декларацијата која беше доставена
до Светската организација за интелектуалната сопственост.

Како посебен извор на правото на интелектуалната сопственост мора да се

истакне Спогодбата за стабилизација и асоцијација на РМ со европската унија.
 ТРИПС-ДОГОВОР

Најзначајниот акт за хармонизација и имплементација на правата на

интелектуалната сопственост на мултинационалното рамниште е Договорот за
трговските аспекти на правата на интелектуалната сопственост или ТРИПС
договорот.

Одредбите од овој договор се однесуваат на повеќе права на интелектуална

сопственост и тоа на авторски , соседски, права на индустриска сопственост, на
права во поглед на интегрални колас и на заштита на необјавени информации.

Што се однесува до авторските права, ТРИПС целосно ги уважува одредгбите

на Бернската конвенција но јасно укажува дека членките нема да имаа права
ниту обврски врз основа на ТРИПС во поглед на правата додели врз основа на
член 6-бис или во поглед на правата што произлегуваат од неа.

Петтиот дел од ТРИПС договорот се однесува на патентите.ТРИПС посветува

само 8 члена на регулирање на патентите.Се дефинираат условите за
патентибилност.исто така ги определеува и исклучоците од патентна
заштита.Тоа се оние пронајдоци во однос на кои е неопходно да се спречи
комерцијална експлоатација на нивната територија за да се заштити јавниот ред
или морал, вклучувајќи ја заштитата на животот и здравјето на луѓето.

Согласно ТРИПС договорот, носителите на патент ги имаат следниве права

1.кога предметот на патентот е производ, право да спречува трети лица кои

немаат негова согласност да вршат дела на : производство на тој прозивод,
негово користење, нудење на продажба

2.кога предмет на патентот е постапка, право да спречува трети лица кои немаат
негова согласност да вршат дело на користење на постапка како и дела на
користење, нудење на продажба, продажба ..

Според ТРИПС договорот рокот на заштита на патентот трае 20 години сметани

од датумот на поднесување на пријавата.

Членките на ТРИПС се обврзани да предвидат ефикасни и ефективни правни

мерки и правни средства за спречување на повреди на правата од
интелектуална сопственост и правни средства коишто одвраќаат од вршење на
натамошни повреди.
Основна идеја на ТРИПС Спогодбата е дека средствата за спроведување на
правата на интелектуална сопственост уредени со истата ќе бидат достапни за
субјектите што се појавуваат како носители на правата на интелектуална
сопственост.Спогодбата се однесува на секоја повреда на правата на
интелектуална сопственост ,односно истите имаат карактер на соодветен
правен лек за сите дејствија со кои се врши повреда на содржината на правата
на интелектуална сопственост.

Достапноста на средствата за спроведување на заштитата подразбира дека

истите ќе бидат непристрасни и правични. ТРИПС спогодбата ги уредува
аспектите на заштита на правата на интелектуална сопственост во граѓанска
судска постапка, административна постапка, постапка за изрекување
привремени мерки,кривична постапка.

ПАРИСКА КОНВЕНЦИЈА ЗА ЗАШТИТА НА ИНДУСТРИСКА

СОПСТВЕНОСТ

Најважен и најстар извор на меѓународното право за индустриска

сопственост е веќе споменатата париска конвенција.

Ова конвенција ги заштитува следните категории права и тоа , инвентивни

патенти, полезните модели, корисните индустриски мостри и модели,
фабричките или трговските марки, услужните марки, трговското име, ознака или
името на потеклото и спречувањето на нелојалната конкуреднција.

Меѓутоа според ЗИС на РМ како права од индустриска сопственост се

нормирани патентот, иднуистриски дизајн, марка и ознака на потеклото на
производот.

Основни начела на париската конвенција се начело на национален третман,

начело на асимилација, и начело на минималните права.

Според начелото на национален третман дражвјаните на земјите-членки на

Париската конвенција ќе ги уживаат истите права и обврски како и домашните
државјани во други земји на Унијата, кога станува збор за заштита на права од
индустриска сопственост.преку ова начело се обезбедува еднаков третман и
прамноправност на припадниците на странските земји со домашните државјани

Според начело на асимилација припадницитер на земјите членки на Париската

унија се изедначуваат со државјаните на земјите кои не и припаѓаат на унијата
под услов да се физички лица и имаат домицил или ако се правни лица имаат
вистинско деловно седиште на територија на една од земјите членки на унијата.

Според начело на минимални права , се применуваат независно од тоа дали се

содржани или не се содржани во националните закони кои ја нормираат
индустриската сопственост. Минималните права не може да се однесуваат на
домашните прописи за судска управна постапка , надлежноста, изборот на
престојувачите, именување на застапници.

Член 4 и 5 од Париската конвенција го регулира правото на првенство.

Исто така член 4 bis се однесува на територијалниот принцип на важење на

патентите односно на независноста на патентите признаени во една од друга
држава.

Исто така во членот 4 ter, се регулира обврската а назнаување на името на

пронајдвачот во патентот односно во патентните документи, као и едно од
наважните морални права.

Членовите 5 и 6 се однесуваат на иднустриски дизајн и трговски марки.Се

релугира употребата на трговските марки и индустриските дизајни во земјите
членки, плаќањето на таксите за одржување на овие права итн.

Со членот 10 bis, со конвенцијата се регулира за прв пат на меѓународно ниво

заштита од нелојална конкуренција, каде одредбата ја дефинира како секој акт
на конкуренција кои е спортивен на добрите деловни обиачи во индустријата
или трговијата.

Глава 5

Правна природа на првата на интелектуална сопственост.

Во врска со правната природа на правото на интелектуална сопственост но

и посебно на авторското право и правото на индустриска сопственост како
субјективни права се создадени повеќе теории.

1.Теорија за интелектуални права.

Според претставниците на оваа теорија покрај личните , стварните и

облигационите права треба да се прифатат и четвртиот вид на субјективните
права – интелектуалните права. Оваа теорија тргнува од фактот дека
нематеријалните добра имаат своја самостојна вредност дури и тогаш кога се
одделени од создавачот, креаторот или авторот и не се зависни од времето или
просторот.Тие можат да се реализираат а притоа битно да се не
изменат.Ваквата природа, авторското право ги доведува во состојба да бидат
многу често објект на злоупотреба и повреда и од дејствата на
нелојалнаконкуренција.
Оваа теорија смета дека правото на индустриската сопственост има
исклучително апсолутно дејство врз основа на закон и дека заедно со
авторското право формира посебна категорија право – нематеријално право.
Како резултат на оваа теорија се почесто се употребува терминот интелектуална
сопственост или интелектуални права.Се смета дека терминот интелектуална
сопственост најмногу одговара како заедничка генеричка ознака за духовните
творби.Најтипичен претставник на оваа теорија е Колер и Пикард.

2.Теорија за нематеријални парава.

Теоријата за нематеријални права е најшироко прифатена во светото.Таа

тргнува од фактот дека нематеријалните добра имаат своја самостојна
вредност, дури и тогаш кога се одделени од создавачот, креаторот,
пронајдувачот или авоторот и не се зависни од времето или просторот.Тие
може да се реализираат а притоа битно да не се изменат.Ваквата природа
правата од интелектуалната сопственост ги доведува во состојба да бидат многу
често објект на злоупотреба и повреда и од дејствата на нелојална
конкуренција.Според сфаќањето на авторите кои ја застапуваат оваа теорија
сите недоразбирања произлегуваат од изедначувањето на нематеријалните
добра со бестелесните ствари.За бестелесните ствари важат закони кои важат и
за телесните ствари бидејќи се тесно поврзани со просторот и времето.

Оваа теорија сметка дека правото на индустриска сопственост има

исклучително апсолутно дејство врз основа на закон и дека заедно со
авторското право формира посебна категорија право – нематеријално право.
Најзначаен претставник на оваа теорија е Кухлер.

3.Теорија за природното право.

Се смета дека теоријата за природното право или теоријата за

интелектуалната сопственост тргнува од стојалиштето дека пронаоѓачот има
неограничено право на сопственост на резултатите од својот интелектуален
труд. Морално право на опшеството е да го признае тоа природно право и да
им се протистави на активнотите на трети лица да го користат пронајдокот,
дизајнот, марката, ознаката и др. без согласност на пронаоѓачот. Типичен
претставник на оваа теорија е францускиот законодавец, а оваа теорија се
јавува во Германија во средината на 19век.

Теоријата за природното право извршила силно влијание врз

настанувањето на теоријата за личните права.Оваа теорија пронајдоците,
моделите и марките ги смета за безтелесни ствари кои се врзани за личноста
што ги создала со својот интелект и способност.Најголеми критики оваа теорија
претрпе бидејќи не прави разлика меѓу сопственоста на телесните ствари и
правото на располагање на бестелесните ствари односно ги изедначува
нематеријалните добра кои се предмет на правната заштите со поимот
бестелесни ствари кои претставуваат дел од граѓанското право.

4.Теорија за сопственоста.

Теоријата за сопственоста е најстара теорија и поаѓа од становиштето

дека авторот пронајдувачот краторот како творец на интелектуалната творба
има апсолутно исклучиво право на сопственост врз творбата. Претставници на
оваа теорија се: Фихте, Хегел, Ламаф и други.

Оваа теорија е критикувана поради тоа што правото на интелектуалната

сопственост се разликува од правото на сопственост, по објектот на
сопственоста што е ствар, додека предметот на ова право е интелектуална
творба. Овие права се разликуваат и по времетраењето.

5.Монополска теорија.

Според настанувањето, најстара теорија е монополската теорија.Според

монополската теорија и договорниот однос помеѓу пронаоѓачот и општеството,
пронаоѓачот доброволно ја објавува содржината на својот пронајдок, а за
возврат општеството му гарантира исклучиво право за искористување на
пронајдокот за определено време. По истек на тоа време пронајдокот е
слободен за користење и е во сопственост на целото општество односно
претставува јавно добро.Монополската теорија изврши силно влијание врз
сфаќањата на правната природа на индустриската сопственост и авторското
право и таа ден денес не е напуштена.

6.Договорна теорија.

Договорната теорија тргнува од фактот дека патентот е договор помеѓу

пронаоѓачот и општеството кое за возврат му дава на пронаоѓачот временски
ограничена можност за искористување на пронајдокот.

Договорната теорија се заснова на неколку приниципи и тоа: договор

помеѓу државата и пронаоѓачот, ограничено траење на пронајдокот од страна
на пронаоѓачот и слободно користење на пронајдокот по истек на заштитениот
рок. Денес главно англоамериканска патентноправна доктрина стои на
позициите на договорната теорија, но со значајно модифицирано сфаќање дека
патентот нема јавно правен карактер, туку дека се работи за приватно
соптвеничко право.

7.Теорија на стимулација и теоријана на награда.

Теоријата на стимулација на пронаоѓачот тргнува од фактот дека на

пронаоѓачот треба да му се признаат одредени погодности кои ќе го поттикнат
на истажување и на создавање иновации, пронајдоци, авторски дела и други
интелектуални творби. Тоа се решава на начин што пронаѓачот/авторот има
исклучително право на експлоатација на авторското дело односно на
пронајдокот за одреден период.

Блиску до теоријата за стимулација е теоријата за награда која тргнува од

интересот на општеството за напредок.Најдобар начин да се постигне тоа е да
се овозможи заштитата на правата од страна на државата.

8.Теорија за клиентела.

Од современите теории денес провладуваат теоријата за клиентела и

теоријата за нематеријалните права. Теоријата за клиентела тргнува од
економската функција, а не од содржината на одредени права од
интелектуалната сопственост.Заедничко за сите права од интелектуална
сопственост а особено од правата од индустриска сопственост е дека се
насочени кон зголемен промет и зголемена добивска. Според оваа теорија
правата од индустриска сопственост се насочени кон стекнување на клиентела,
т.е со стекнување на економска позиција во деловниот живот преку
проширување на прометот со сопствени производи кои само носителот на тие
права може да ги пушти во промет. Најпознат претставник на оваа теорија е
Рубиер.

9.Дуалистичка и монистичка теорија.

Дуалистичката теорија е владеачка теорија на современата наука за

авторско право.Има повеќе претставници и тоа Де-биоа, Милер и други.Според
оваа теорија авторските права се составени од две посебни и различни права:
лични и имотни.

Личните и имотните права имаат заеднички извор во личноста на авторот, но

тоа се две посебни издвоени права.Имено, моралното право е право на
личноста односно облик на право на својата чест и углед, додека имотното
право е право на сопственост.

Монистичката теорија е исто така владеачка теорија во поранената

југословенска наука за авторско право.Претставници на оваа теорија се Алфред,
Улмер и други.

Оваа теорија е резултат на слабоста на дуалистичката теорија што ги издвојува

личните од имотните права. Според оваа теорија авторското право е единствен
посебен вид на субјективно граѓанско право составено од лично-правни
овластувања и имотно-правни овластувања. Двете овластувања настануваат во
моментот на настанувањето на авторското право.

Македонскиот ЗАПСП ја прифаќа оваа теорија.Според чл.15 од овој закон ,

авторското право е единствено право и неразделно од авторското дело што
содржи лично-правни овластувања и други овластувања на авторот.

Глава 6

Субјекти и носители на правата на интелектуална сопственост.

1.Субјекти на правата на интелектуална сопственост.

Современото теоретско и законско решение дека странците треба да

уживаат исти права како и домашните државјани е прифатено во нашите
поединечни закони кои го регулираат правото на интелектуална сопственост.
Ставот 1 од чл.195 на ЗАПСП(Закон за авторско право и сродни права)
македонскиот закон се применува според општото начело на државјанство,
односно седиштето на правните лица.Заштита според овој закон уживаат автори
и носители на сродните права кои се државјани на РМ односно имаат седиште
во РМ. Начелото од ставот 2 на чл.195 од ЗАПСП е превземено од Бернска
конвценција и Римската конвенција, а тоа е начелото на асимилација на
странците. Странските автори и странските носители на сродни права уживаат
еднаква заштита како и лицата кои се државјани на Р.М, односно правните лица
кои имаат седиште на територијата на Р.М.

Странските автори и странските носители на стодните права кои на

уживаат заштита од ставот 2 на чл.195, можат да уживаат еднаква заштита како
и лицата од ставот 1 од овој член врз основа фактички реципроцитет.
Реципроцитетот го докажува оној којшто се повикува на него.

Според членот 196 од ЗАПСП се предвидува заштита на авторите кои не

се заштитени според одредбите на Бернската конвенција. Таа заштита се
пропишува на странците кои не се припадници на земјите членки на Бернската
унија а (1) имаат вообичаено престојувалиште во нашата држава, (2) на дела
што прв пат се објавени во Републиката или објавени во Републиката во рок од
30 дена од денот кога биле прв пат објавени во друга држава, (3) на
аудиовизуелните дела, чиј продуцент има свое седиште или престојувалиште во
Републиката и (4) на архитектонско или ликовно дело, кое како недвижност се
наоѓа на територијата Републиката.

Членот 195 од ЗАПСП ја регулира заштитата на лицата без државјанство

(апатриди). Овие лица уживаат еднаква заштита според овој закон како и
државјаните на Р.М, доколку имаат престојувалиште во Републиката. Лицата
кои немаат престојувалиште во Републиката, но имаат нужно сместување во
Република Македонија, во Републиката уживаат еднаква заштита како
државјаните на државата во која имаат престојувалиште или нужно сместување.

За разлика од ЗАПСП кој во детали го разработува статусот и правата на

субјектите на авторското право и сродните права, независно дали се тоа
домашни или странски субјекти, ЗИС содржи далеку помалку одредби. Членот 5
на ЗИС се нормира дека субјекти на правата на индустриска сопственост се
домашни и странски правни и физички лица.

Современото теоретско и законско решение дека странците треба да уживаат

исти права како и домашните државјани прифатено е во нашиот ЗИС. Според
одредбите на ЗИС, странските физички и правни лица уживаат еднакви права
како и државјаните на Р.М или правните лица со седиште во Р.М, ако тоа
произлегува од одредбите на меѓународните договори кои ја обврзуваат Р.М,
или од примената на начелото на заемност (реципроцитет).

Примената на начелото на реципроцитет се изразува во два аспекти, и

тоа како : дипломатски – формален реципроцитет, и фактички реципроцитет.
Дипломатскиот реципроцитет се овозможува преку меѓународни договори кои
ја обврзуваат Р.М, било да се работи за мултилатерлани или билатерални
договори.
Странец кој не ужива заштита на право на индустриска сопственост под услови
на дипломатски реципроцитет може да ужива заштита под услови на фактички
реципроцитет.Според овој критериум странец кај нас ќе ужива заштита на право
на индустриска сопственост само во случај ако наш дражвјанин во неговата
држава ужива исто право. Постоењто на оваа заемност мора да се докажува во
секој конкретен случај. Тоа значи дека припадниците на странска држава кои на
територијата на Р.М се повикуваат на реципроцитет мора да докажат дека
државјаните на Р.М во нивната земја ги уживаат истите права како и домашните
државјани. Заштитата која е заснована врз основа на начелото на заемност н
може да ја ужива лице без државјанство.

Системот на заштита на правото на интелектуална сопственост се создава

за да служи за потребите на занаетчиите, трговските производители,
индустијалците, бизнисмените и потрошувачите. Основната задача на заштитата
е да содејствува да се запознаат сопствениците и потрошувачите со корисноста
на овие права.

1.1.Пронајдувач(и).

Еден од субјектите кој ужива заштита според правото на интелектуалната

сопственост е пронаоѓачот.Како пронаоѓач се смета физичко лице кое го
создало пронајдокот со својот пронајдувачки труд.Тоа лице е духовен творец
кој при создавање на пронајдокот внесува индивидуалност и инвентивност.
Кога пронајдокот е создадено од едно физичко лице тогаш тој се нарекува
пронајдувач а кога повеќе лица учествуваат во создавањето на пронајдокот се
нарекуваат како пронајдувачи.

Според ЗИС како пронајдувач се смета творецот на авторското дело на кој

според законот му се гарантира правна заштита.
Може да се констатира дека пронајдокот неразделно е сврзан за личноста на
пронаоѓачот.Правното лице никогаш не може да се појави во својство на
пронаоѓач.Правното лице може да биде само носител на правото на патент,
како подносител на пријавата односно на барањето за признавање на патент
или да биде деривативен носител на правото на патент.

За разлика од авторот која станува изворен носител на авторското право со

самиот чин на создавање на делото, без исполнување на посебни претставки,
како што е на пример регистрација или објавувањето на делото,
пронајдувачот се стекнува со овој статус во моментот на поднесување на
пријавата односно од утврдениот датум на поднесување на пријавата од страна
на ДЗИС(Државен завод за индустриска сопственост).

Карактеристично за заштитата на пронаоѓачот како субјект е :

- Пронаоѓачот е субјект на заштита

- Предмет на заштитата е пронајдокот/патентот
- Заштитата започнува со моментот на поднесување на пријавата кај ДЗИС
а се стекнува со донесување на решение за признавање на патентот
- Заштитата има свој морален и материјален аспект

При создавање на пронајдокот треба да се исполнат одредени услови

( новост, инвентивен придонес, индустриска применливост) за тој пронајдок во
определена управна постапка да биде признат како патент.При создавање на
пронајдокот , пронајдувачот не мора да има деловна способност.
Како пронаоѓач се смета физичко лице чие име и презиме е наведено како
пронајдувач во пријавата односно во барањето за признавање на патент акое
подоцна со признавањето на пронајдокот како патент ќе биде наведено и во
решението за признавање на патент.

1.2.Конструктор(и).

Кај топографија на интегрални кола како и кај другите права од

интелектуалната сопственост субјект на заштита е творецот односно лицето кое
го создало делото.За тоа лице законот за зашитата на топографија на
интегрални кола го употребува терминот конструктор.Тоа лице е духовен творец
кој при создавање на топографија на интегрално коло внесува индивидуалност
и оригиналност.
Кога топографијата на интегрално коло е создадено од едно физичко лице
тогаш тој се нарекува конструктор на топографијата на интегрално коло, а кога
повеќе лица учествуваат во создавањето на топографијата на интегрално коло
се означуваат како констуктори.

Според законот за заштита на топографијата на интегрални кола како

конструктор се смета творецот на топографијата на интегрално коло на кој
според законот му се гарантира правната заштита.Имајќи го предвид видот,
карактерот,природата и другите карактеристики на топографијата на интегрлано
коло, се смета дека при создавањето од суштинско значење е човечкиот
интелект.
Топографијата на интегрално коло неразделно е сврзан за личноста на
конструкторот.Правно лице не може да биде во својсто на
конструктор.Правното лице може да биде само носител на правото, како
подносител на пријавата односно на барањето за признавање на топографијата
на интегрално коло , или да биде деривативен носител на правото на
топографијата на интегрлано коло.

Карактеристично за заштитата на конструкторот како субјект е

- Конструкторот е субјект на заштитата

- Предмет на заштитата е топографијата на интегралното коло
- Заштитата започнува со моментот на пдонесување на шријавата а се
стекнува со донесување на решението
- Заштитата има свој морален и материјален аспект

Како конструктор се смета физичко лице чие име и презиме е наведено како
конструктор во пријавата а кое подоцна со признавање на топографијата на
интегралното коло ќе биде наведено и во решението за признавање на
топографијата на интегралното коло.

1.3.Автор.

Еден од субјектите кој ужива заштита според правото на интелектуалната

сопственост е авторот. Со термнот овтор ЗИС и ЗАПСП ги означува творците на
индустрискиот дизајн и творците на авторските дела.
 1.3.1.Автор на индустриски дизајн.

Како автор се смета физичко лице кое го создало индустрискиот дизајн со

својот креативен труд.Тоа лице е духовен творец кој при создавање на
индустриски дизајн внесува индивидуалност и креативност.Во создавање на
индустрискиот дизајн може да учествуваат повеќе лица односно индустрискиот
дизајн може да биде производ на заедничка работа на повеќе автори или
дизајнери. Не се смета за автор оној кој во создавањето на индустрискиот
дизајн давал само техничка помош.

Според ЗИС како автор се смета творецот на авторското дело на кој според
Законот му се гарантира правна заштита. Имајќи го во предвид видот,
карактерот, природата и другите карактеристики на индустрискиот дизајн, се
смета дека при создавањето од суштинско значење е човечкиот интерес.

Може да се констатира дека индустрискиот дизајн неразделно е сврзан

за личноста на авторот.Правното лице никогаш не може да се појави во својство
на автор. Правното лице може да биде само носител на правото на
индустрискиот дизајн, како подносител на пријавата односно барањето за
признавање на индустриски дизајн .

Карактеристично за заштитата на авторот како субјект е :

- Авторот е субјект на заштита

- Заштитата започнува во моментот на поднесување пријава а се стекнува
со сдонесување на решение
- Предмет на заштита е индустриски дизајн
- Заштитата има свој морален и материјалн аспект

При создавање на индустриски дизајн треба да се исполнат одредени

услови( новост, особеност, можност за пренесување на определен индустриски
или занаетчиски производ ) за тој индустриски дизајн во определена посебна
управна постапка да биде признат како индустрискиот дизајн. При создавањето
на индустрискиот дизајн, авторот не мора да има деловна способност.
Како автор се сметаа физичко лице чие име и презиме е наведено како автор во
пријавата односно во барањето за признавање на индустрискиот дизајн.
 1.3.2.Автор на авторско дело.

Како автор се смета физичко лице што го создало авторското дело.Тоа

лице е духовен творец кој при создавање на авторското дело внесува
индивидуалност и оригиналност.Авторството е поврзано со психичкиот процес
на создавање. Во создавањето на авторското дело може да учествуваат како
едно, така две или повеќе физички лица. Кога авторското дело е создадено од
едно физичко лице тогаш тој се нарекува автор, а кога повеќе лица учествуваат
со создавање на авторското дело се означуваат како коавтори.

Според ЗАПСП,како автор се смета творецот на авторското дело на кој

според Законот му се гарантира авторско правна заштита. Како автор се смета и
творецот на изворно, односно изведено авторско дело. Имајќи го предвид
видот,карактерот, природата и другите карактеристики на авторското дело, се
смета дека при создавањето од суштинско значење е човековиот интелект.
Може да се констатира дека авторското дело неразделно е сврзано за личноста
на авторот. Оттука произлегува дека само физичко лице може да биде
оригинерен стекнувач на авторските права. Правното лице никогаш не може да
се појави во својство на автор.

Авторот станува изворен носител на авторското право со самиот чин на

создавање на делото без исполнување на посебни претпоставки како што се на
пример регистрација или објавување на делото.

Правила кои ја карактеризираат авторско правната заштита се следниве:

- Авторот е субјект на заштита

- Предмет на заштитата е авторското дело
- Заштитата започнува со момент на настанување на делот
- Заштитата има свој лично правен аспект и имотен аспект

При создавање на авторското дело треба да се исполнат одредени општи

услови за секое авторското дело.При создавање на авторското дело авторот не
мора да има деловна способност.Исто така, сотекнување на статус на авторско
дело, се стекнува и статус на автор.

Како автор се смета физичко лице чие име и презиме односно псевдоним
е значење за самото авторско дело.Право на авторот е да означи свое име и
презиме на авторското дело.Означување на авторското дело може да биде
непотполно, скратено или надимак, ако не е означено такви се анонимни
авторски дела.

1.4.Коавтори.

Коавтори на едно дело се сметаат лицата кои со заедничка работа го

створиле тоа авторско дело.Најмалку две физички лица треба да учествуваат со
својот интелектуален придонес во создавањето на авторското дело за да бидат
означени како коавтори на делото.

Конститутивен елемент на поимот коавторство е настанување на делото како

неделива целина, подразбирајќи пред се невозможност за одделно
искористување на авторските придонеси на одделни коавтори.
Коавторите се стекнуваат со удел, согласно со вистинскиот придонес што секој
од нив го дал во создавањето на авторското дело, доколку со меѓусебен
договор не е поинаку определено. Значи законодавецот се пвикува кон
вистинскиот придонес, а доколку придонесот е определен со меѓусебен
договор , тогаш се применува и договорот. Доколку пак, авторското дело,
претставува делива целина , секој коавтор има авторско право на својот
придонес во тоа дело.

Македонскиот законодавец, утврдил дека за користење на коавторско

дело заеднички одлучуваат сите коавтори.При одлучување за користење на
авторското дело ниеден од нив нема да го спречи користењето на авторското
дело ниеден од нив нема право да го спречи користењето на делото спротивно
на принцпите на совесност и чесност.

Коавторските дела може да настанат во сите области на интелектуалното

творештво односно во книжевноста науката и умтеноста. Најчесто коавторските
авторски дела се појавуваат како:драмско-музички; аудиовизуелни и
телевизиски.За овие авторските дела на теоријата се смета дека се
претпоставени коавторски дела.За да се стекне својство на коавтор од
суштествено значење е создавањето.Секој придонес на коавторите потребно е
да биде од креативна природа.Коавторските дела мора да сочинуваат една
целина со што коавторите мораат да имаат заедничка идеја, иста концепција,
иста цел во смисла на создавање на заедничко дело.

Коавторското дело претставува неделива или делива целина што сепак

зависи од природата на самото авторско дело односно дали е можено
придонесите да се издвојат и односните придонеси да се користат како
авторски дела. Ако природата на авторското дело тоа не го допушта авторското
дело петставува единствена целина во која придонесите на авторите не можат
да се издвојат.

1.4.1.(Ко)автори на аудиовизуелни дела.

Во создавање на аудиовизуелни авторски дела учествуваат голем број

лица.Придонесот на тие лица е разновиден. Придонесот на дел од авторите е
од изразито креативна природа а придонесот на другие е од финансиска,
организациона и техничка природа.

Постојат две генерални сфаќања при определување кој ќе се смета за

автор на аудиовизуелното дело – монистичко и дуалистичко.

 Монистичкото сфаќање е мошне хибридна и догматски недоволно

дефинирана група на теоретски и практични становиштва за
авторството на аудиовизуелното дело. Оваа опција опфаќа со широк
спектар на сфаќање кои се изразито противречни и неодрживливи од
аспект на општите принципи на авторското право. Во рамките на
монистичкото сфаќање има повеќе решенија. Првото предлага за
автор на аудиовизуленото дело да се смета авторот на изворното
дело. Според второто решение автор на аудиовизуелното дело е
режисерот. Според третото решение автор е авторот на сценариото, а
според четвротото авторот е филмскиот продуцент.
Ако за автор се смета лицето кое делото го создало, тогаш
продуцентот кој дава техничка и финансиска логистика во ниту еден
случај не може да биде автор на делото.Некои законодавства сепак го
прифаќаат овој концепт.
 Дуалистичката концепција е застапена во земјите на Бернаската унија
и се базира на принципот на повеќе автори на аудиовизуелното
дело.Во рамките на оваа теорија се опстојуваат две
становишта.Според првото кругот на коавтори се утврдува од случај во
случај,ова становиште е особено застапено во француската теорија и
се базира на уважувањето на посебноста на секое аудиовизуелно
дело.
Второто становиште оди на претходно законско набројување на лица
што ќе се сметаат за коатвори на аудиовизуленото дело.Оваа листа е
конечна и не може да се измени со договор поради фактот што
авторското право е неотуѓиво и врзано за личноста на авторот.
 За автори на аудивизуелното дело според ЗАПСП се сметаат писателот на
сценариото, главниот режисер и главниот снимател.Во случај кога анимацијата
од било кој вид е суштински елемент на делото за автор се смета и главниот
цртач.Сите останати лица односно цртачот и авоторот на музиката кога не се
сметаат за автори на аудиовизулените дела, костимографот, монтажерот и
авторот на маските имаат авторско право само врз своите придонеси кон
делото.
Ваквата поделба на коавтори е наложена од неколку причини.Поделбата е
направена ради специфичноста на аудиовизуелното дело како интелектуално
добро и е отстапување од општите начена за коавторството.Кога сите лица кои
дале соодветен придонес во создавањето на аудиовизуленото добро би се
сметале за коавтори би настан општ правен хаос на ова поле.

Моделот на коавторството е најприфатливо решение на пробелот на

авторството на аудиовизуелното дело па оттука нужно е да се разгледа како ќе
се постави односот помеѓу продуцентот на аудиовизуленото дело и неговите
автори. Постојат две опции

1. Cession legis системот

2. Систем на договорна цесија

1.Системот на cession legis (законска цесиja) – претпоставува дека авторските

права по сила на закон се пренесуваат од авторите на продуцентот во момент
на довршување на аудиовизуелното дело.Овој систем има повеќе опции.Првата
претпоставува дека сите овластувања на авторите се пренесуваат на
продуцентот.Втората опција претпоставува дека на продуцентот се пренесуваат
само имотните овластувања додека моралните остануваат кај аворите.
Според третата и најблага опција на законската цесија се пренесуваат само оние
имотни овластувања на авторите кои се директно поврзани со економското
искористување на аудивизуелните дела.

Во нашето право е прифатен системот на договорна цесија.Според

основните поставки на овој систем изворни носители на сите авторски дела врз
аудиовизулените дела се неговите автори.

Со прифаќање на оваа концепција целосно е уважена слободата на авторите да

располагаат со своите права, а на филмскиот продуцент е оставено да се
потруди да стапи во преговори со лицата и да договори пренос на одредени
материјални права кои ќе му овозможуват непречено искористувањее на
аудовизуелното дело.
 1.5.Претпоставен автор.

Претпоставен автор е она лице чие име на вообичаен начин е означено

на самото авторско дело.Таа претпоставка важи додека спротивното не се
докаже.
Можно е на авторското дело да не биде означено вистинското име на авторот
туку неговиот прекар.Во овој случај не може да се утврди идентитетот на
авоторот.Ова дело се нарекува авторско дело под псевдоним.

Според ЗАПСП за автор се смета лицето чие име, псевдоним или ознака
на вообичаен начин е означено на делото или е наведено при неговото
обајвување.

Во правната теорија се смета дека нема причини на првиот издавач

објавувач односно на здружение на автори да му се признае исклучиво право
на искористување на делото чиј автор не е познат туку пооправдано е тие дала
да се третираат како слободни се додека не се утврди идентитетот на тој автор.
Ако делото е објавено, авторското право го остварува оној кој го објавил делото
и нему му припаѓаат сите преносливи права. Од моментот на утврдување на
идентитетот на авторот, тогаш престануваат правата на овој кој го обајвил
делото а носителот на авторското право е должен користа од авторското право
да му ја пренесе на авторот доколку со договор не е поинаку определено.

1.6.Автор на авторско дело создадено во работен однос и на

авторско дело по нарачка.

Лице кое е во работен однос со некое претпријатие, установа или друго

правно лице може да создаде авторско дело во текот на работното време или
пак може да склучи договор за создавање на авторското дело. Во првиот случај
станува збор за авторско дело создадено во работен однос, а во вториот
авторско дело по нарачка.

Чл.86 од македонскиот ЗАПСП го регулираат Договорот за авторското

дело од работен однос. Со самиот факт што вработениот во текот на
извршување на своите секојдневни обврски од работниот однос создава
авторски дела не е доволно работникот да се стекне со правото на користење
на тие дела.Имено во случај кога авторското дело е создадено од работник при
исполнување на своите работни обврски или по упатство на работодавецот се
смета дека материјалните права и другите права на авторот на тоа дело освен
на правото на изнајмување му се пренесени на работодавецот за време од пет
години по завршување на делото , доколку со соодветен колективен договор
или договор за работа не е поинаку определено.

По истек на 5 години по завршување на делото , правата му припаѓаат на

работникот со тоа што работодавецот може да побара нивно повторно
исклучиво пренесување доколку му плати на работникот правичен надомест за
секој вид материјално право.

Работникот го задржува исклучивото право да го користи авторското

дело од работниот однос во рамките на своите собрани дела и се смета дека
материјалните права и другите права на авторот на база на податоци се
исклучиво и неограничено пренесени на работодавецот доколку со договор не
е поинаку определено.

Авторско правните односи во поглед на авторските дела создадени кај

правните лица се уредуваат со општи акти или со договор на
друштвото.Авторско правните односи во случај на лица кои во вид на
професионална дејност се занимаваат со литературна научна музичка културна
и друга дејност се уредуваат со договор.

ДОГОВОР ЗА НАРАЧКА

Договор за нарачка е договор за идно дело.Овој договор има посебно

место и значење за авторите бидејќи многу често на авторите им се нарачува да
изработат уметнички портрет скулптура песна рома проекти и сл. Со овој
договор нарачателот се стекнува со правото на сопственост но не и со
авторското право.

При нарачаката на авторското дело авторот ја задржува слободата на научното

и уметничкото творештво која му е загарантирана според уставот на Р.М.

Со договор за нарачка на авторското дело авторот се обврзува да го

создаде нарачаното дело и да му го достави на нарачателот , а нарачателот се
обврзува да му плати за тоа одреден паричен надомест.

Доколку авторот не ги исполни своите обврски, нарачателот не може да

го присили на тоа туку единствено може да си бара надомест на штета.
Авторот го задржува авторското право врз нарачаното дело, деколку со закон
или договор не е поинаку опреелено. Според ЗАПСП, авторот може да му го
пренесе авторското право на нарачателот, доколку тоа е договорено.

2.Носители на правата на интелектуална сопстевност.

ЗАПСП предвидува можност , авторот на авторското дело како изворен

носител на моралните и имотните права да може еден дел на тие овластувања
кои се преносливи да ги пренесе на друго физичко или правно лице.Во тој
случај тоа лице станува носител на авторското право како и субјект на авторско
– правната заштита.Со пренесување на преносливите овластувања, авторот губи
својство на носител на тие овластувања, но никогаш не ги губи овластувањата
врзани за неговата личност, односно лично-правните овластувања.
Носител на авторските права може да биде физичко или правно лице –
издавачка куќа театар, радиотелевизија галерија, компјутерска фирма, факултет
и др.

Носител на авторските права над авторските дела но не и над индустрискиот

дизајн може да се стекне врз основа на договор, закон и наследување.

Најчест начин едно лице да стане носител на авторското право е со

договор.Договорот се склучува меѓу авторот и др физичко или правно лице кое
во моментот станува носител на авторското право.

Носител на авторското право врз основа на закон станува според

законските одредби оној на кого што тоа својство му го признава законот.
Носител на исклучиво авторско право според нашиот закон може да го означи
оригиналот или примероците од своето дело со ознака пред своето име,
псевдоним или ознака и година на првото објавување.

Преку наследување може да се стане носител на авторските права и тоа

постојат два начина : по сила на закон – законските наследници ги наследуваат
оние права според одредбите од законот за наследување и ЗАПСП и
тестаментално- авторот определува наследници на неговото авторско право.

Носителот на авторското право не може неовластено да ги пренесува правата на

трети лица доколку тоа го стори должен е да ја надомести штетата којашто со
тоа ја причинил.
Носителот на авторските права над авторските дела е деривативен носител не
може без овластување на авторот да ги пренесува овие овластувања врз трети
лица.
ЗИС и Законот за заштита на топографија на итегрални кола, предвидуваат дека
подносителите на пријавите за патент, трговска марка, индустриски дизајн и
топографија на интегрално дело во закон утврдена постапка можат да се стекнат
со статус носители.

Може да се случи пронаоѓачот,конструкторот и авторот на индустриски дизајн

да се и истовремено и подносители на пријавата и во тој случај со признавање
на правото од страна на ДЗИС доаѓа до кумулација на двата статуса на едно
лице односно субјект.

Носителот на правото има исклучиво право да го користи правото , да пушта во

промет производи, да забрани трети лица неовластено да го користат
правото,да располага со правото.Правото на располагање го опфаќа правото по
пат на договор за лиценца да го отстапи правото на користење на трето лице
или по пат на договор за пренос (цесија) да го пренесе правото на трето лице.
Носител на правото на патент, индустриски дизајн , топографија на интегрални
кола , трговска марка може да се стане врз основа на договор, закон и
наследување.
Најчест начин едно лице да е носител е со договор. Договорот се склучува меѓу
носителот и другото физилко лице или правно лице кое во моментот станува
носител на конректното право.

Носител на правото врз основа на закон станува според закоснките одредбите

оној на кого што тоа својство му го признава законот.
По пат на наследување постојат два начина и тоа: по сила на закон кога
законските наследници ги наследуваат оние права кои им припаѓаат според
одредбите на законот за наследување и тестаментално – носителот определува
наследници на неговото право.

Глава 7 – Содржина на паравата на интелектуална сопственост.

Правото на интелектуална сопственост е едно од темелните човекови

права и слободи. Според, член 47 од Уставот на Р.М, нашата држава ги
гарантира правата кои произлегуваат од научното, уметничкото или друг вид на
интелектуално творештво, а истовремено се обврззува дека ќе го потикнува,
помага и штити научниот и технолошкиот развој.
Членовите 6 – 11 од ЗАПСП го регулираат односот меѓу авторското и
сопственичкото право, додека вакви или слични одредби не постојат во ЗИС.
Законот прави разлика помеѓу авторско и сопстввеничко право.
Членот 6 од ЗАПСП утврдува дека авторското право и сопственичкото право се
независни (правно самостојни). Според тоа, преносот на поеднини материјални
права или други права на пронаоѓачите/авторите/констукторите на делото не
влијае на сопственичкото право на примерокот на делото, во кој е содржано
правото, и обратно.

Членот 29 став 5 од ЗАПСП, го регулира исцрпувањето на правото на

дистрибуција. Ова право е во согласност со одредбите од членот 6 од Договорот
на СОИС за авторско право и во согласност со Директивата за компјутерските
програми и Директивата за изнајмување и сродни права. Правото на
исцрпување е едно од темелните начела на повеќето европски законодавства.
Според оваа доктирна со првата продажба или друг вид на пренесување на
правото на сопственост на оригиналот или примерокот од авторското дело во
Р.М, што се врши со изречена или премолчена согласност на носителот на
правото, се смета дека е исцрпено правото на дистрибуција на тој оригинал или
примерок на територијата на Р.М. Значи авторот понатаму нема право да го
ограничува сопственичкото право на купувачот. Но, со исцрпување на правото
на дистрибуција авторот го задржува правото на изнајмување на авторски дела.
Исклучок од ова правило се архитектонските објекти и на делата од
применетата уметност и дизајнот.

Членот 11 од ЗАПСП го регулира прашањето на ограничување на правото

на преработка. И овде се работи за разрешување на проблемот на колизија на
сопственичкото и авторското право, во корист на авторското право.
Доколку сопственикот на архитектонски објект има намера тоа дело да го
преработи, должен е таа преработка првенствено да му ја понуди на авторот на
изворното дело, доколку истиот е жив и достапен на вообичаен начин. Значи
треба да бидат исполнети два услови: авторот да е жив и да е достапен на
вообичаен начин, законот не дава одговор на прашањето што е тоа вообичаена
достапност и тоа треба да го решава судската пракса.

1.Морални права.

Субјективното право на интелектуалната сопственост се врзува за

личноста на пронајдувачот/авторот/конструкторот но треба да се наглади дека
некои видови на овластувања можат да траат и по смртта на пронајдувачот
авторот. Со смртта се гаснат само оние лично правни овластувања кои што се
тесно поврзани со личноста а други овласртувања можат да се пренесат со
наследување. Оние овластувања кои не можат да се пренесат со наследување
се означуваат како позитивни морални или лични овластувања , додека оние
коишто се пренесуваат се нарекуваат негативни морални овластувања.

Во поглед на правната заштита на моралните овластувања, не постои

согласност за тоа што е предмет на таа заштита. Според едно сфаќање, се смета
дека тоа е личноста на пронајдувачот/авторот/констукторот, според друго дека
тоа е самото дело/творба, а според трето, дека тоа е личноста на
пронајдувачот/авторот/констукторот и делото/творбата. Последното сфаќање е
најприфатливо во однос на дефинирањето на предметот на заштита на
моралните овласувања.

По својата природа моралните овластувања се од апсолутен карактер и имаат

дејство erga omnes.Пронајдувачот/авторот/конструкторот е единствен овластен
за искоритување на своето дело и го задржува тоа овластување спрема трети
лица со тоа што го исклучува секое мешање на моралните овластувања во
поглед на искористување односно располагање со делото/творбата. Спрема
третите лица има дискреционо право што значи, дека може да го повлече
споето дело и да го раскине договорот, како и да го уништи делото во врска со
кое што е склучен договорот.

Законот за авторското право не допушта авторското право да биде предмет на

принудено извршување, па оттука и моралните овластувања не можат да бидат
предмет на принудно извршување. Сепак, предмет на извршување може да
биде имотната корист која што потекнува од авторското дело.

Моралните права им се загарантирани како на домашните така и на

страснките автори.Моралните авторски права за прв пат се меѓународно
признати во 1928 година со Римската ревизија на Бернаската конвенција.
Македонскиот ЗИС како морални права на пронаоѓачите/ авотирте/
конструкторите ги утврдил правото тие да бидат назначени во пријавата и
исправите што се однесуваат на нив.

Нашиот ЗАПСП ги познава следните морални права на авторот

1. Да одлучува дали кога и како ќе биде прв пат објавено неговото дело
2. На признавање на авторството на своето дело
3. Да одлучи дали при објавувањето на делото ќе се наведе неговото
авторство и со каква ознака
 4. Да бара при секое користење на делото да биде наведено неговото име,
псевдоним или ознака
5. Да го измени делото, доколку со тоа не се нарушуваат правата стекнати
од др лица
6. Да го откаже правото на неговото материјално право

Напред наведените морални права може да се групираат во 4 вида морални

права и тоа:1.) право на објавување 2.) Право на признавање на авторството
3.) право на почитување личноста на авоторот и целината на делото 4.) право
на откажување на правото на носителот на материјалното право.

2.Материјани (имотни) права.

Париската конвецнија, Бернаската конвенција и националните зкаони

предвидуваат дека материјалните имотни права на интелектуалната
сопственост по правило се исклучиви права кои на
пронаоѓачите/авторите/конструкторите односно на носителите на права му ги
гарантираат следните права:

1.право на располагање;

2.право на искористување;

3.право на надоместок;

4.право на забрана трети лица неовластено да го користат соодветното дело;

Тие права му осигуруваат на пронаоѓачите/авторите/констукторите и на

другите носители на правото на имотна корист од искористувањето на делото,
со одредени исклучоци кои се точно утврдени со закон. Законите за правата на
интелектуална сопственост, предвидуваат неколку вида на имотни права како
елементи на содржината на субјективното право на интелектуална сопственост.

 Правото на располагање е исклучиво монополско право и е од апсолутна

природа.Ова право го уживаат како пронаоѓачите авторите
конструкторите така и носителите на правото.Под право на располагање
се подразбираат правото на пренос и правото на отстапување
 Правото на искористување е исклучиво имотно право од апсолутна
природа, временски е ограничено и е преносливо право.За
искористување на делата од интелектуалната сопственост мора да се
 почитуваат општите услови во поглед на овластувањето и исплатата на
надоместот во корист на пронаоѓачите/авторите конструкторите односно
носителите.
Според начинот на искористување особено кај авторските дела постојат
различни имотни права.Бернската конвенција ги регулира материјалните
права и тоа се сметаат правото на превод, правото на одобрение за
репродукција, право на преаработка, право на јавно прикажување, право
на радиодифузно соопштување и сл.

Според ЗАПСП се уредуваат сите материјални авторски права на авторот

 Во првата група спаѓаат материјалните авторски права кои се однесуваат

на искористување на авторските дела во телесен облик тоа се: право на
умножување , право на пуштање во промет, право на јавно соопштување
и право на преработување.
 А во втората група на материјалните авторски права спаѓаат оние кои се
искористуваат во бестелесна форма и тоа се јавно изведување, јавно
пренесување,јавно изложување, јавно прикажување,ставање на
располагање на јавноста итн.

Правото на надоместок е исклучиво право и монополско право од кое

авторот пронаоѓачот и конструкторот не можат да се откажат.Договорите со кои
се врши пренос или отстапување на правата од интелектуалната сопственост
кои не содржат одредби за надоместокот се ништовни

Правото на забрана трети лица неовластено да го користат соодветното

дело- ова право најчесто се разработува со одредбите од законите и
меѓународните конвенции и договори кои се однесуваат на заштита на правата
од интелектуална сопственост и нивното спроведување.

Авторот/пронаоѓачот/конструкторот односно носителот на правото има право

на секој оној кој без дозвола согласност го користи неговото дело да му ги
забрани тоа и тоа како по судски пат така и вонсудски.

4.Други права.

Веќе кажавме дека другите права се карактеристични само за авторското

право а не и за правата од индустриска сопственост. Другите права на авторот се
права кои не можат да се класифицираат ниту во моралните (нематеријалните)
ниту пак во материјалните (имотните) права на авторот. Тие имаат
карактеристики и на материјални (имотни) и на морлани права, а не можат да
се подведат ниту во еден од овие два вида на права.

Под други права на авторите , најчесто се подведуваат правото на пристап до

оригиналот, правото на следство, правото на надомест.

 Авторот има право на пристап до оригиналот или до примерокот од

своето дело што го поседува друг, заради остварување на правото на
репродукција или правото на преработка на делото , доколку тоа не е во
спротивност со оправданиот интерес на имателот.Целта на оваа одредба
е да му се овозможи на авторот пристап заради остварување на правото
на репродукција или преработка.Имателот може да се спротистави на
ваквото барање, ако тоа е во спротивност со неговите интереси.
 Право на следство, ова право во нашиот правен систем бил воведен за
прв пат со донесувањето на ЗАПСП во 1996 година, а тоа произлегува од
Бернската конвенција. Правото на следство постои само за авторите на
уметничките дела затоа што се укажува фактот дека тие автори во поглед
на можностите за искористување на своите дела се хендикепирани со
фактот што најчест и единствен облик за искористување на нивното дело
е продажба на оригиналниот примерок.

Како оригинал на уметничко дело се смета дел од ликовната, графичката,

пластичната уметност како што се платна, колажи , слики цртежи, дела на
стакло, фотографско дело итн.

 Во согласност со Директивата на ЕУ за правото на изнајмување и правото

на позајмување, е и регулирањето на правото на надомест на авторите,
кога примероците на авторското дело, во поглед на кои е допуштена
понатамошна дистрибуција се позајмуваат. Со оваа одредба се воведува
ново имотно правно овластување на авторот. Позајмувањето е користење
на определено време на оригиналот или примерокот на авторското дело,
без непосредна или посредна економска корист, кога тоа се врши преку
организации до кои јавноста има пристап.
Со позајмување на делата, особено се занимаваат државните и јавните
институции како што се библиотеките, јавните фонотеки и видеотеки.

Глава 8
 Авторско право

1.Авторско право.

Терминот авторското право потекнува од латинскиот збор auctor , што

значи создавач,множител, творец , основач , втемелувач.

Терминот авторско право како општо прифатен термин во меѓународното

право го прифати и нашата правна доктрина, а со тоа и македонскиот
законодавец.Авторското право е термин за означување на гранка од правото
што се почесто се користи.Денес авторско право се третира како интелектуална
сопственост и се однесува на творбите на човековиот ум.

Поимот авторско право има повеќе значења: авторско право во објективна

смисла; авторско право во субјективна смисла; авторското право како правна
наука и како правна практика.

 Авторското право во објективна смисла авторското право може да се

дефинира како збир на правни правила коишто ги нормираат правните
односи во поглед на интелектуалните творби во областа на книжевноста
науката и уметноста.
 Авторското право во субјективна смисла може да се дефинира како
право на авторот на конкретно авторско дело во областа на науката,
книжевноста, уметноста во однос на неговата творба признато со
објективното право.

Најчести елементи на содржината на авторското право и неговите главни

карактеристики се:

A) Имотните права кои по правило ги сочинуваат исклучителните права на

користење на авторското дело кои се преносливи помеѓу живите и во
случај на смртта но се ограничени во траење.

Б) Моралните или личните права кои ги штитат личните интереси на

авторите а не се преносливи помеѓу живите, а само делумно се преносливи
во случај на смрт но според многу закони се со неограниченото траење.

Авторското дело се однесува на уметничките крации односно на делата кои

по правило се оригинални интелектуални креации во литературата науката
уметноста.Сите национални закони за авторското право обезбедуваат заштита
на литературни творби, фотографски дела, уметнички творби, компјутерски
програми.
 2.Поимот авторско дело.

Авторското право му пружа заштита на авторот на авторското дело и на

самото авторско дело.Можно е да се оствари и самостојна заштита на
авторското дело и без да се заштити авторот на авторското дело.
Создавањето на авторското дело, претпоставува три фази:

1.идеја

2.внатрешна форма

3.надворешна форма

 Идејата како прва фаза на создавањето на авторското дело е концепт на

идното авторско дело.Идејата како конвепција за авторското дело коешто
допрва треба да се изрази во определа надворешна форма останува во
интелектуалната сфера.
 Внатрешната форма преставува веќе конкретизација на содржината на
идното авторско дело односно вообличување на идејата во нејзината
конкретна содржина во внатрешната форма.Во оваа фаза авторското
дело ја добива т.н материјална подлога и е предмет на авторско правна
заштита.
 Надворешната форма претставува материјализиран облик на авторското
дело на пример ракопис на научно дело, скица, план, слика како
фотографско дели итн, а во определена форма.Таа претставува оној
завршен облик на интелектуалното творештво на авторот во којшто облик
се смета дека авторското дело е создадено односно настанато.

Ако ги упростиме овие три фази во создавање на авторското дело може да

се констатира дека авторското дело го сочинуваат два елемента прво идејата и
второ формата.

Идејата и формата се јавуваат како една нераздвоја целина без оглед на

видот на авторското дело. При тоа идејата се смета како animusна авторското
дело, а формаа е corpus на делото. Тие се две страни на една иста појава.Без
оглед на нивниот меѓусебен односно, во крајна линија законот секогаш дава
заштита на формата на авторското дело бидејќи идејата не е предмет на
авторското-правна заштита.
Авторското дело мора да биде творба на авоторот што значи на човекот а не на
машина или на животни.Авторското дело е независно од начинот видот и
формата на изразување.

Авторското дело мора да има одредена форма. Под форма на авторското

дело се подразбира пред се формата која се однесува на нематеријалниот код
на значење на информација која ја чини содржината на делото а дури потоа тоа
е надворешна материјализација на содржината на делото.Формата мора да
биде определена и постојана за да се определеи идентитетот на
делото.Начинот на изразување(надворешната форма) не е битен за ниеден вид
авторско дело па дури ни за пантомимиски и кореографски дела.

Нашиот законодавец во дефиницијата на авторското дело ја изоставил

оригиналноста иако оригиналноста е единствениот вредносен елемент во
дефиницијата на авторското дело.

Делото на авторот се штити затоа што е оригинално.Поимот оригиналност е

еден од најконтоверзните поими на авторското право.

Теоријата укажува дека делото односно творбата мора да претставува нешто

ново, оригинално, изворно односно се упатува на субјективната оригиналност
односно на новоста во субјективна смисла. За разлика од автороско право, за
признавање на правото на индустриска сопственост се бара апсолутна новост
односно оригиналност. Во однос на индивидуалноста на делото, може да се
протолкува како негова оригиналност.

Покрај позитивната ЗАПСП содржи и негативна дефиниција на авторското

дело односно што не се смета како авторско дело.

Меѓу делата кои ги исполнуваат критериумите предвидени се исклучоци кои

не можат да бидат предмет на авотрско правната заштита.Тие исклучоци се
крајно рестриктивно определени и се однесуваат на идеите теориите
концептите , дневните и други вести кои имаат карактер на обилни медиумски
информации, едноставни факти и податоци итн.

2.1. Насловот како составен дел на авторското дело.

 Насловот на авторското дело претставува обележување на авторското
дело во функција на неговата идентификација и персонализација. Насловот
ужива заштита како и самото авторско дело.

Во врска со заштитата на насловот,постојат три основи спредби кои тој

може да се штити:

1.тој се штити во состав на целината на авторското дело, независно од тоа дали

тој самиот за себе му одговара на поримот авторско дело , со други зборови
авторско правната заштита за делото се проширува и на неговиот наслов.

2.тој се штити како авторско дело само за себе , доколку му одговара на

општиот поим за авторско дело

3.независно од тоа дали ја ужива заштита врз основа на претходните дветочки,

насловот на авторското дело има и правен третман на ознака со која се
обележува делото како материјална вредност.

3.Услови за заштита на авторското дело и заштита на авторските

права.

Постојат повеќе услови кои македонскиот законодавец ги предвидел за

заштита на авторското дело и заштита на правата на неговиот автор.
Македонскиот законодавец, како услови за заштита на авторското дело ги
предвидел:

1.ФОРМА НА АВТОРСКОТО ДЕЛО

Формата на авторското дело е неопходен услов за заштита на авторското

дело.Форма на авторското дело е материјална подлога на делото којашто
најчесто е врзана за говор, звук, човекови движења, коишто не мораат да бидат
пишани или фиксирани за пишани текстови.Законот остава полна слобода на
авторот во поглед на избраната форма којашто е подобна за интелектуално
творештво.

Формата на авторското дело служи и како основ за класификација на авторските

дела на нива нивни основни видови и зведени подвидови.

2.ОРИГИНАЛНОСТА НА АВТОРСКОТО ДЕЛО

 Оригиналноста на авторското дело е услов којшто во основа неразделно
ја следи неговата форма , за делото да ужива авторскоправна заштита.Постојат
два вида на оригиналност и тоа

А)лична оригиналност која е врзана за личноста на авторот.Таа е од

индивидуален карактер и претставува индивидулна концепција и е резултат од
изворнот интелектуално творештво на авторот во поглед на содржината на
авторското дело како нова интелектуална творба.

Б)оригиналност врзана за авторското дело како резултат на интелектуалното

творештво.Таа оригиналност може да биде: изворна оригиналност - создавање
на авторското дело кое како ново е независно од постоење на било кое
авторско дело и изведена оригиналност - која претставува создавање на
автораско дело како ново, коешто има некои елементи на веќе создадено
авторско дело.

Оригиналноста исто така може да биде:

Апсолутна – кога авторот е потполно независен од друго авторско дело .

Релативна – која што укажува на зависност на авторското дело од др авторски

дела

3.УМЕТНИЧКА ВРЕДНОСТ НА АВТОРСКОТО ДЕЛО

Тоа значи дека авторското дело се вреднува според вкусот на корисникот

на авторското дело.Тоа се оценува според субјективниот критериум имајќи во
предвид низа околности , авторското дело е препуштено на оценка на
уметничка вредност на делото на оние на кои е наменето авторското дело.

4.ОБЈАВУВАЊЕ НА АВТОРСКОТО ДЕЛО

Тоа значи достапност на авторското дело на јавноста на одреден број на

лица кои се јавуваат како корисници на авторското дело.

Под објавување македонскиот законодавец подразбира допстаност на

јавноста до авторското дело со согласност на авторот независно од формата и
начинот.Јавноста пак се дефинира како достапност на авторското дело под
еднакви услови, на неопределен број лица надвор од вообичаениот круг на
семејството или личните познаници.

Објавување на авторското дело зависи од видот на авторското дело така

што начинот на објавување е во исклучителна надлежност на
авторот.Објавувањето на авторското дело е конститутивен елемент за
прибавување на негова авторско-правна заштита.

5.НЕФОРМАЛНОСТ

Неформалноста е во согласност со Бернаската конвенција.За

прибавување авторскоправна заштита на авторското дело не се бараат никакви
формалности од материјално правен односно процесно правен карактер , како
што е тоа во случај кај правата од индустриска сопственост.

Во повеќе држави, кои припаѓаат во системот на англо-американското

право, авторско правната заштита се обезбедува преку депонирање и
регистрација на авторското дело преку copуright системот.Овој систем
подразбира обврска на авторот кон соодветна институција, завод на државата
да депонира два примерока на авторското дело и истовремено да го регистрира
во определени рокови во определена постапка.Овој систем го прифати и
означувањето на авторското дело со симболот c.

4.Видови авторски дела.

Тргнувајќи од Бернаската конвенција, македонскиот законодавец од ЗАПСП

направил категоризација на авторските дела.ЗАПСП како авторски дела ги смета
следниве

 пишано дело како книжевно дело, напис, статија, прирачник, брошура, и

др дела од иста природа
 компјутерска програма,како пишано дело
 говорно дело, како говор, беседа , предавање и др дела од иста природа
 музичко дело со или без текст
 драмско , драмско-музчко , кореографско дело
 аудиовизуелно дело
 дела на ликовна уметност
 дела од архитектура
 картографско дело, план , скица, технички цртеж, проект, табела итн.

4.1.Говорни дела.
 Под говорни дела се подразбираат сите авторски дела коишто се
изразуваат со помош на јазик. Без значење е фактот дали тоа е на македонскиот
јазик или јазик на некоја националност што живее во РМ, дали тоа е странски
јазик или се работи за таканаречен мртов јазик.

Според областите во кои се јавуваат говорните дела можат да се поделат

во три групи

А)книжевни дела - Во оваа група спаѓаат сите дела од областа на книжевноста а

тоа се романи, новели, раскази, бајки, басни и сл.Тука исто така спаѓаат и
сценарија за филмови, либрета, драмски дела и др.

Б) научни дела - Тука спаѓаат делата, што се однесуваат на науката,

фундаменталната и применетата потоа посебен облик на говорните дела
претставуваат дела коишто во себе ги содржат елементите на литературните и
научните дела.

В) други видови говорни дела - Говорните дела опфаќаат и збрики на

литературните и научните дела како што се енциклопедии, зборници, антологии
и слични збирни дела. Во говорни дела спаѓаат разновидни
сликовници,илустратиции, стрипови, каталози, водичи. Како говорни дела
можат да се појават и статии во весниците кои претставуваат информирање на
читателите за настаните и појавите во сите области на јавниот живот, во
политиката, културата, стопанската и спортската област.

Слична е состојбата со дневниците, белешките, записи што не уживаат авторско

правна заштита.Тоа се однесува и на службените материја, законски текстови,
судски одлуки, разновидни обрасци.

Говорните дела може да се поделат на писмени и усмени и тоа

 Пишани дела , тоа се дела што авторот ги сочинил во писмена форма,

Тие можат да бидат забележани на хартија своерачно , со машина за
пишување, преку компјутерски печатар итн.
 Усмени дела кои најчесто се предавања , говори, и други излагања
што можат да се соопштат на ограничен или неограничен број на луѓе.
На пример предавање пред студенти по граѓанско право.

Говорните дела можат да се поделат и на изворни и изведени говорни дела

- Изворни можат да бидат оригинални интелектуални творби.

 - Изведени се засноваат на некое веќе создадено дело користејќи ги
неговите елементи.суштествен услов за заштита на изведените дела како
нови авторски дела е оригиналноста на делото.Изведеното дело може да
настане на повеќе начини.Најчест облик е преводот.Говорното дело може
да се преведе на странски јазик, па доколку авторското право е објавено
на странски јазик тогаш постојат повеќе посебни правила за говорните
дела кои произлегуваат од Бернската конвенција за заштита на
книжевните и уметничките дела.Може да се преведе авторско дело на
македонски јазик итоа без дозвола на авторот по протек на 7 години од
првото објавување доколку преводот не е објавен или објавените
изданија се исцрпени.

4.1.Театарски дела.

Како театарски дела се сметаат они кои се наменети за сценско

изведување со посредство на еден или повеќе изведувачи.Кај овие дела
начинот на изразување е говорот, музиката, движењето, игрите како
поединчено како групно.

Театарските дела можат да се групираат на следниот начин:

a) драмски дела- преставуваат посебен облик на говорните литературни дела
чиј предмет е поставување на сцена на некое драмско дејствие. Тие можат да
бидат трагедии, комедии , мелодрами

б) драмско – музички дела се дела во кои се споени два дела, драмски и

музички дел и преставуваат една целина

в)кореографски дела – се дела коишто се изразуваат со движењето играта

ритамот , најчесто пропратени се со музика на пример балет , разни игри и сл.

г)пантомимски дела се дела коишто може да се изразуваат со движења на

телото и мимика на изведувачот на делото

За да кореографските и пантомимски дела уживаат авторско правна

заштита мораат да бидат фиксирани по писмен пат или друг начин.

4.3.Музички дела.
 Музичките авторски дела се дела во кои авторот т.е композиторот ги
изразува своите чувства и мисли со помош на звук, односно со тонови.
Музичкото дело има три основни делови и тоа:

1.Мелодија, се состои од низа тонови коишто ја одразуваат инспирацијата

на композиторот така што преставува суштина на музичкото дело.Тоа го
индивидуализира авторот и како завршна духовна творба ужива авторско
правна заштита
2.Ритам- означува однос на разновидни тонови или звуци со различно
времетраење и усогласување.Постојат општи ритмови својства на сите
музчки дела и посебни ритмови на композиторот.Ритамот е само елемент
на музичкото дело и не ужива самостојна авторско правна заштита.

3.Хармонија е складно истовремен звучење на различни

тонови.Хармонијата претставува само елемент на музичкото дело и како
налин на поврзување на композицијата не ужива авторско правна заштита.

Музичките дела можат да бидат изворни и изведени а посебно како

музички дела коишто уживаат самостојна авторско правна заштита се сметаат
аранжманите и варијациите.

Аранжманот претставува обработка на музичкото дело преку којашто тоа се

прилаогдува за изведување со други инструменти.

Варијацијата пак е ново музичко дело коешто настанува со позајмување на

мелодии од др изворно музичко дело или со додавање на нови мотиви или
музички теми.

4.4.Аудиовизуелни дела.

Аудиовизуленото дело е дефинирано како кинематографско или друго

дело изразено во вид на поврзани подвижни слики со или без звук, без оглед
на видот на носачот што ги содржи.

Аудиовизуленото дело како термин го користи и хрватскиот законодавец

а додека пак српскиот законодавец го користи терминот филмско дело.

Во швајцарското право се зборува за кинематографско и дргуи визуелно

или Аудиовизулено дело. Англиското право го користи само поимот филм.
Во француското право се зборува за Аудиовизулено дело кое може да биде
 кинематографско дело или друго дело што се состои од подвижни слики со
или без звук.

Кинематографското дело начално се дефинира како подвид на

Аудиовизуленото дело.Она што го дели кинматографското од другите
Аудиовизуелни дела е постапката на неговата изработка и соопштување.

4.5.Дела од ликовната уметност.

Делата од ликовната уметноста се дела од областа на сликарството, графиката

и вајарството што се создаваат на површината или во просторот.Овие дела
содржат и елементи на ликовна духовна творба.

Делата на ликовната уметност се карактеризираат со просторност,

индивидуалност и оригиналност.

Делото на ликовната уметност мора да поседува уметнични карактер со тоа

што не се бара степен на уметничка вредност.И овие дела можат да бидат
изворни дела, при што се бара уметничка оригиналност и изведени дела
односно копии.Кај копиите се бара елементи на лично духовно творештво а не
само слепо поддржување на основната идеја кај изворното дело чија копија
всушност е изведеното дело.

Делата од ликовната уметност не можат да постојат без да се фиксираат на

некаква подлога/ медиум.За подлогата бидејќи е ствар важи правниот режим
на стварното право однос на сопственоста. Македонскиот законодавец го
употребува терминот ,,оригинал на уметничко дело,,

Со стекнување на авторското право над некоја слика или скулптура не значи

дека сопственикот може да ги искористува и другите имотни права.

4.6.Дела од применетата уметност и дизајнот.

Под овие дела се сметаат уметнички творби, што се наменети за

задоволување на практичните потреби на луѓето, како и дела со кои се користи
индустријатаа.Тоа се индустриски или занаетчиски производи коишто може да
ги изработува самиот автор или други лице според скици, калапи и сл
направени од самиот автор.
За да уживаат правна заштита мора во себе да содржат елементи на уметничко
оригинално и интелектуално творештво и да се разликуваат од др прозиводи со
иста или слична намена.

Делата од применетата уметност а особено дизајнот треба да се разликува од

индустриски дизајн кој што се штити како право од индустриска сопственост во
постапка и под услови предвидени со законите за индустриска сопственос а
согласно со париската конвенција за заштитата на индустриската сопственост.

4.7.Фотографски дела.

Тоа се дела што се произведени со фотографирање или со постапка

слична на фотографирање ,односно по механички пат преку фотографски апарат
со снимање на природата , стварите во природата исто така и на луѓето.
Сите фотографски дела не уживаат правна заштита, туку само уметничката
фотографија. Уметничката фотографија претставува оригинално дело бидејќи се
одразува индивидуалноста на авторот и прозиведува одредени естетски чувства
на гледачите и се разликуваат од други фотографски дела кои можат да имаат и
ист објект на снимање.

4.8.Карографски и пластични дела.

Тоа се географски , топографски и други карти планови скици и пластични

дела кои се однесуваат на географијата, топографијата архитектурата и кај овие
авторски дела условот е постоење на оригиналност.

4.9.Преработки и народни литературни и уметнички дела.

Преработките уживаат заштита како самостојни дела се разбира ако се

оригинални интелекутални дела на нивните автори кои имаат индивидуален
карактер.

Покрај преработките ЗАПСП пружа авторска правна заштита и на

преводите на службените текстови од законодавната, извршната и судската
власт ако тие преводи не се направени заради службено информирање на
јавноста.
Делата на народното творештво се дела што претставуваат добро од културно
уметнички карактер и за секоја држава претставуваат посебна вредност.
Посебна заштита се дава фолклорот.По своето значење особено се потенцира
заштитата на фолклорните народно музичките литературните дела и сите
уметнички дела од развни видови и намени.

Бернаската конвенција не ги предвидува фолклорните дела по име но ,

предвидува дека необјавените дела каде идентитетот на авторот е непознат но
постојат основни причини да се претпостави дека тој е државјанин на една од
државите на унијата истите ќе се штитат така како што земјата ќе биде
овластена да одреди кој државен орган ќе се грижи за заштитата на овие дела
во земјите на унијата.

ЗАПСП изречно предвидува дека авторска правна заштита уживаат и

делата што потекнуваат од фолклорот.Исто така збирките на народните
литературни и уметнички дела уживаат авторско правна заштита ако
претставуваат самостојба творба со оглед на изборот распоредот и начинот на
излагањето.

4.10.Компјутерски програми како пишано дело.

Компјутерските програми завземаат посебно место во категоријата на

авторски дела заради специфичноста на објектот на заштитата. Компјутерските
програми станаа носители на техонолошкиот развој на денешното општество.

Компјутерските програми можат многу лесно да се репродуцираат ,

дистрибуираат копираат и сл.

Македонскиот законодавец во регулирање на компјутерските програми

тргнува од директивара на ЕУ за заштита на компјутерските програми

Согласно ЗАПСП компјутерските пограми се програми во било која

електроснак изразена форма вклучувајќи го и подготвителниот материјал за
нивна изработка, доколку се индивидуални и интелектуални творби.

Идеите и концепциите претставуваат основа за било кој елемент на

компјутерската програма.

Согласно ЗАПСП и директивата на еу, за заштитата на компјутерските

програми авторот на компјутерската програма има исклучиво материјално
право да ја користи програмата и да дозволува или забранува користење на
програмата за

1.репродуцирање како и внесување прикажување користење пренесување или

чување на компјутерската програма

2.преведување,адаптирање или било која друга преработка

3.пуштање во промет на оригиналот на компјутерската програма или нејзините

копии во било каква форма.

Законскиот корисник на компјутерската пограма може без дозвола на

авторот да репродуцира најмногу две копии на пограмата од кои едната е
резервна.

Законскиот корисник на компјутерската програма може без дозвола на

авторот да го следи проучува, тестира работењето на програмата со цел да ги
утврди сите идеи што се основна карактеристика на било кој елемент на
програмата.

4.11.Збирки на авторски дела и база на податоци.

Поимот збирка опфаќа индивидуална и интелектуална творба како

самостојно авторско дело и тоа енциклопедија, антологија, зборник ,база на
податоци, збирка на документи и други збирки.

Збирките треба да исполнуваат уште една претпоставка за да претставуваат

самостојно авторско дело а тоа е дека тие према изборот и распоредот на
содржината треба да претставуваат сопствени интелектуални творби на нивните
автори.
Со создавањето на збирките не смее да се повреди авторското право на делата
кои ја чинат содржината на збирката а од др страна пак оние составни делови
на збирката кои не се заштитени со авторско право нема со внесување на
збирката да се стекнат со услови за таква заштита.

Македонскиот ЗАПСП го дефинира поимот база на податоци , при што

карактеристично е што базите на податоци не мораат да бидат достапни само
по електронски пат.
 База на податоци е авторско дело односно збирка од независни авторски
дела , дела од народното творештво други дела податоци или други материјали
кои се подредени на систематски или методичен начин.

Заштитата на база на податоци не се однесува на компјутерски програми

кои се користеле за создавање на електроснки база на податоци или за
овозможување на пристап кон елементите на база на податоци.

Глава 9

Сродни права на авторското право.

Сродните права на авторското право се појавуваат на крај од 19 от век

како резултат на новите пронајдоци. Во теоријата и во некои законодавства во
употреба е терминот соседни права наместо терминот сродни права.

Сродните права се разликуваат од авторското право особено во поглед

на носителот,предметот на правото и траењето на правото. Нашата држава по
осамостојувањето за прв пат со ЗАПСП целосно ги регулирање сродните права.

ЗАПСП регулира 6 видови сродни права и тоа:

1.правата на изведувачите над своите изведби

2.правата на фонограмските продуценти

3.правата на филмските продуценти

4.правата на РТВ организации

5.права на издавачите и

6.правата на изготвувачите на база на податоците

1.Права на изведувачите.
Основен меѓународен акт кој гирегулира правата на уметниците изведувачи е
РК од 1961. Уметници изведувачи се: артисти, артисти-куклри, пеачи, музичари,
играорци и др лица кои изведуваат авторски или фолклорни дела. Предмет на
уредување се авторски или фолклорни дела.
Меѓу уметниците изведувачи ЗАПСП ги вбројува и режисерите на драмски
претстави, диригенти на оркестри, раководители на хоровикако и вариететски и
циркусни уметници.

Членот 103 од ЗАПСП ги регулира моралните права на уметниците, односн

правото на патернитет.

Изведувачот ги има следниве исклучиви морални права: 1) да биде признат

како изведувач на изведбата; 2) да биде назначено неговото име, псевдоним
или друга ознака, односно називот на составот, уметничкиот раководител на
составот и солистот, при секое користење на изведбата, освен ако тоа технички
не е возможно и 3) да се спротивстави на секакво менување, деформирање,
сакатење или уништување на неговата изведба, односно да се спротивстави на
секое користење на изведбата што може да наштети на неговата личност, чест и
углед.
ЗАПСП ги регулира правото на интегритет и правото на репутација. Односно
извадувачте имаат морално право да се спротивстават на секакво
деформирање, сакатење или менување на нивната извеба.
ЗАПСП го ргулира користењето на изведбите за довршување на аудовизуелно
дело. Со ова се ограничува правото на располагање на изведувачот над
изведбата. Целта е да се спречи евентуалното завршување на аудиовизуелните
дела во кои се вложени значтелни материјални средства.

2. Права на произведувачи на фонограми

Произведувач на фонограм, е физичко или правно лице што презема

иницијатива, организација, финансирање и одговорност за прво снимање на
звуците од изведба, на други звуци или звучни појави. Фонограм е снимка на
звуци од изведба или други звуци или звучни појави, освен на снимка вградена
во аудиовизуелно дело. Снимката е отелотворување на звуци или звучни појави
од што тие може да бидат восприемани, умножени или соопштени со помош на
технички средства.

За разлика од материјалните авторки права, материјалнте права на

произведувачите на фонограми се таксативно наведени и нивниот број е
затворен. Материјалните права на произведувачите на фоногами се апсолутни и
по правило исклучиви права на скористување на своите фонограми, тие можат
да сепренесуваат живи и во случај на смрт и временски се ограничени.
Произведувачот на фонограм има право, при секое користење на фонограмот,
соодветно да биде означено неговото име или назив, освен доколку тоа не е
возможно. Исто така има исклучиво материјално право да користи, дозволува
или забранува користење на фонограмот за: 1) умножување; 2) пуштање во
промет и 3) ставање на располагање на јавноста.

3. Права на филмските продуценти

Со воведувањето на ова право се: 1) заштитени сите филмски продуценти, а не

само оние кои го снимиле авторкото аудиовизуелно дело. 2) Законските
одредби за договорен пренос се од дополнителен диспозитивен карактер. 3)
Докажувањето на активната легитимација за тужба поради неовластено
искористување на филмското делон од страна на трети лица е полесно ако
филмскиот продуцент е изворен носител на правото.4) На продуцентот не му е
потребно право кое го штити духовното творештво, туку само она кое ќе ја
штити неговата инвестиција од нелојалн конкуренти.

Филмски продуцент е физичко или правно лице што ја презема иницијативата,

организацијата, финансирањето и одговорноста за создавање на првата снимка
на аудиовизуелно дело. Видеограм е носач на слика со снимката на подвижни
слики со или без придружен звук од кој тие може да бидат восприемани,
умножени или соопштени со помош на технички средства.

Филмскиот продуцент има исклучиво материјално право да дозволува или

забранува користење на својот видеограм за: 1) умножување; 2) пуштање во
промет; 3) јавно прикажување; 4) радиодифузно емитување; 5) реемитување и
6) ставање на располагање на јавноста.

Правата на филмскиот продуцент траат 50 години од денот на завршувањето на

снимката.

4. Права на радио и телевизиските организации

Предмет на заштита се емисиите. Радио-телевизиска организација има

исклучиви материјални права да дозволува или забранува користење на своите
програми за: 1) снимање на програмите, на носачи на слика и/или тон; 2)
умножување и ставање во промет на умножените примероци од снимките на
програмите; 3) реемитување; 4) јавно пренесување на места достапни на
јавноста и со наплата на влезници и 5) ставање на располагање на јавноста.
 5. Права на издавачите и други лица

Издавачот има исклучиво право да дозволува или забранува неговите

изданија да бидат репродуцирани од друго правно или физичко лице, под име
на лицетопо пат на фотографирање, копирање и било кој др начин на
уножување. Правно или физичко лице што прв пат согласно со закон ќе издаде
или на друг начин објави авторско дело над кое истекле материјалните права на
авторот има исклучиви материјални права соодветни на материјалните права на
авторот, утврдени со овој закон.

Правата траат од 25 до 50 години.

6. Права на изготвувачи на база на податоци со “SUI GENERIS”

заштита

Изготвувач на база на податоци е правно или физичко лице кое презело

иницијатива и одговорност за вложување во создавање на базата на податоци,
доколку презентира дека извршил квалитативно и/или квантитативно
суштинско вложување во прибирање, верификацијата или презентацијата на
нејзината содржина.

Изготвувач на базата на податоци има исклучиво право да дозволува или

забранува умножување (извлекување) и/или пуштање во промет на примероци,
ставање на располагање на јавноста или други форми на јавно соопштување на
целината или битните делови на базата на податоци.

(1) Заштитата на правата на изготвувачот на базата на податоци ги опфаќа: 1)

целата содржина на базата на податоци; 2) суштинските делови од нејзината
содржина, проценети квалитативно и/или квантитативно и 3) несуштинските
делови од нејзината содржина, кога тие се користат повторувано и
систематично и спротивно на редовното користење или во неразумна мерка ги
повредуваат законските интереси на изготвувачот на базите на податоци.

Деловниот субјект кој ја создал базата на податоци е изворен носител на

заштитата. Значи, заштитата не се надоврзува на индивидуалната човекова
активност за создавање на база на податоци, туку на стопанската дејност на
создавање на база на податоци.

ЗАПСП ги регулира правата и обврските на овластените кориснци на базите на

податоци. Изготвувачот на објавена база на податоци не смее да го спречи
законскиот корисник од користење на несуштинските делови од нејзината
содржина проценета кваитативно и/или квантитативно за какви било цели.
Покрај правата, законскиот корисник има и обврски.

Законски корисник на објавена база на податоци не смее да презема какви

било дејствија спротивни на редовното користење и/или дејства што во
неразумна мера ги повредуваат интересите на изготвувачот на базите на
податоци. Законски корисник на објавена база на податоци не смее да
предизвика штета на носителот на авторското право или сродните права во
однос на делата или предметите на сродните права што се содржани во базата
на податоци.

Користењето на суштинските делови од содржината на базата на податоци од

страна на законскиот корисник е без дозвола од носителот на правото и без
надоместок, ако се врши умножување: 1) од неелектронска база на податоци за
приватни цели; 2) заради илустрирање во наставата или за научни истражувања,
доколку изворот е наведен и во обем оправдан со некомерцијалната цел и/или
3) пуштање во промет на примероци, ставање на располагање на јавноста или
други форми на јавно соопштување за цели на јавна безбедност, во управни и
судски постапки.

Рокот на заштита почнува од ново да тече со секоја значителна изена, поценета

квалитативно и/или квантитативно, на содржините на базата на податоци
вклучително и секоја суштинска измена што произлегува од кумулацијата на
последователни дополнувања, бришења или менувања што ја квалификуваат
базата на податоци како суштински ново вложување проценето квалитативно
или квантитативо.

Сепак за да не дојде до парадоксна ситуација базите на податоци според

Законот да уживаат неограничено долга заштита, предвидено е тој рок да
изнесува 15години од објавувањто на базата.

Глава 10

Ограничување и траење на авторското право и сродните права

1.Вовед

Со ограничувањето на материјалното авторко право се постигнува

рамнотежа меѓу интересот на авторот и некои општи интереси на општеството.
Но со развојот на техниката и технологијата, ограничувањата на а.п се
исклучотелно важни за одржување на рамнотежата и помеѓу интересите на
авторите и медиумските гиганти како најчесто носители на а.п а кои се
заинтересирани за зголемување на приходите од искористувањето на
авторските права.

Огранчувањата на а.п се различни во различни држави, но постојат некои општи

граници за авторското право, кои се прифатени насекаде, Тоа се однесува на
ограничувањето на времетраењето на авторските права.

Националните закони, вклучително и нашиот ЗАПСП, дозволуваат

користење на авторско дело без пренесување соодветно материјално право, но
само над објавено авторско дело. Тоа се случаи кои се таксативно наведени во
ЗАПСП во вид на законски дозволено користенје со или без надомест. И во
двата случаи се бара делото да е објавено и да се тоа случаи утврдени со
ЗАПСП.Истовремено, користењето се врши во извесни посебни случаи што не се
во судир со редовно користење на авторското дело и што не ги повредуваат
легитмните интереси на авторот. Овие услови мора кумулативно да бидат
исполнети.

Во случајов се работи за тростепен тест. Првиот чекор, опфаќа две кумулативни

барања, дносно претпоставува дека исклучувањата ограничувањата мора да
бидат огранчени во својот опсег.А второто барање претпоставува постоење на
специфична правно-политичка оправданост за овие исклучувања и
ограничувања. Вториот чекор, ја опфаќа секоја форма на користење која има
значителна важност и која може да влезе во т.н економски натпревар со
правата на носителот на авторското право и сродните права.
Третиот чекор, укажува на можноста за толерирање на легитимните интереси на
носителите на правата, но ова не може д оди над стандардот наречен разумно
користење.

ЗАПСП го регулира прашањето на користење на а.д во случаите

определени со одребите од членовите 51-54. Имено во тие таксативно
наведени случаи мора д се наведе изборот и авторот на делото, доколку е
наведено на користеното дело, освен во случаи кога тоа го оневозможува
начинот на користење.

2. Користење без плаќање надоместок

ЗАПСП предвидува случаеви кога не е потребо да се побара одобрение за

користење на а.д, но мора да се плати авторски надоместок за таквото
користење.
ЗАПСП го регулира косристењето на а.д без плачање надоместок во членот %„,
Тоа се однесува на следните случаи:

1. времено умножување авторско дело, кога умножувањето е од минлив

или случаен карактер и/или е составен и суштински дел на технолошки
процес, доколку умножувањето само за себе нема независно економско
значење и чија единствена цел на умножувањето е да овозможи
пренесување податоци во мрежа меѓу трети лица преку посредник или
да овозможи законско користење на делото;
2. умножување што се врши од страна на јавни библиотеки, образовни
институции или музеи и архиви заради остварување на нивната дејност и
без непосредна или посредна економска или комерцијална цел; ,
3. снимање авторско дело од страна на радио-телевизиска организација
што има дозвола за емитување на делото, доколку го сними со сопствени
средства и за сопствени потреби и под услов да го избрише во рокот во
кој ја има дозволата за емитување. Доколку снимката има посебна
документарна вредност може да биде предадена и сочувана во јавен
архив;
4. користење дела заради илустрирање во образовни или научни
истражувања до степен оправдан со некомерцијалната цел што треба да
се постигне, под услов да се наведе името на авторот и изворот, освен
доколку тоа не е возможно;
5. користење авторски дела за потребите на лица со посебни потреби на
начин кој е непосредно поврзан со посебната потреба, до степен што таа
го бара и без комерцијална цел;
6. умножување и јавно соопштување написи, статии и други слични дела за
актуелни стопански, политички, религиозни и други слични теми, заради
известување на јавноста, до степен оправдан со целта, освен ако тоа не е
посебно забрането од страна на авторот под услов да се наведе името на
авторот и изворот, освен доколку тоа не е возможно;
7. користење делови на авторски дела (цитати), во научни истражувања, за
настава, критика, полемика или преглед, во обем и до степен потребен за
конкретната намена и под услов да се наведе името на авторот и изворот,
освен доколку тоа не е возможно;
8. користење дела за целите на јавната безбедност или во судска,
парламентарна или административна постапка;
9. користење политички говори, како и извадоци од јавни предавања и
слични дела до степен оправдан со информативната намена, под услов
 да се наведе името на авторот и изворот, освен доколку тоа не е
возможно;
10. користење дела за време на верски обреди или други службени
одбележувања организирани од органите на државната власт и
единиците на локалната самоуправа;
11. користење архитектонски и вајарски дела трајно сместени на јавни места
(улици, плоштади, паркови и слично);
12. користење дела од областа на ликовната и применетата уметност,
архитектурата, индустрискиот дизајн и фотографските дела изложени на
јавни изложби или на аукција од страна на организаторот, на плакати или
каталози изработени без комерцијални цели до степен неопходен за
промовирање на настанот;
13. преработка на дело во пародија, карикатура или пастиш, под услов
преработката да не создава забуна во однос на оригиналот на делото и
авторството и ако преработката е во рамките на дозволеното користење
на делото;
14. умножување авторско дело на носач на тон и слика, јавно соопштување
на 14 делото од тој носач, како и јавно соопштување на делото што се
емитува, во продавници, на саеми и други места каде што се
демонстрира работата на апарати за снимање, умножување и
пренесување на тон и слика, во мерка што е неопходна за
демонстрирање на работата на апаратите. Записите/снимките создадени
по оваа основа веднаш се бришат;
15. случајно (споредно) вклучување авторско дело во друг материјал;
16. користење цртежи или проекти на архитектонски објект заради негова
реконструкција и
17. јавно соопштување и ставање на располагање на јавноста на авторско
дело заради истражување или лично усовршување на определени места
во јавни научни, културни, образовни и други установи од сличен
карактер, доколку делото не може да се купи, или за негово користење
не е потребна дозвола, а е дел од колекциите/фондот на установите.

Исто така, согласно ставот 2 од чл 52, користењето база на податоци или

нејзини примероци од страна на законски корисник е без плаќање надоместок,
доколку е неопходно за пристап и вообичаено користење на нејзинте составни
содржини.

Најчест и основен услов е користењето д се врши без комерцијална цел.

 3. Користење со плаќање надоместок

ЗАПСП во членот 54 го регулира корстењето на а.д во случаи кога не треба

да се побара одобреие од авторот односн носителот на авторското право, но
мора да се плати авторски надоместок за таковто користење.

Тоа се однесва на следниве случаеви:

1) умножување на хартија или на сличен носач на запис по пат на фотокопирање

или која било слична техника или друг процес со слични ефекти, со исклучок на
нотните записи на музичко дело ,
2) умножување на кој било носач на запис што ги врши физичко лице за
приватно користење без посредна или непосредна комерцијална цел
ЗАПСП го регулира прашањето на репродуцирање на авторското дело за
приватно и друго споствено користење. А услов за вакво користење е целите на
репродуцирање да не бидат ниту поредно нту непосредно комерцијални.

4. Траење на авторското право

Заштитата на а.п трае определено време. По протекот на точно

определениот рок, заштитата посебно на имотните права престанува или како
што нагалсуваат во судската пракса на поранешната СФРЈ, имотните права се
гасат.
Заштитата на а.п за точо определен времеснки период егзистира како
карактеристика на авторскот право уште од Законот на кралицата Ана, кој е
првиот закон во кој се утвредени роковите на заштитата.
Нашиот закон, ЗАПСП во членовите 55-62 го регулира траењето на а.п. За
разлика од сопственичкото право авторското п има ограничено траење.
Односно сбјективното авторско право трае 70г post mortem auctoris. Се
забележува дека ЗАПСП ја продолжи заштитата за 20години во однос на
поранешниот југословенски закон.

Законот тргнува од тоа дека целото субјективно автоско право престанува со

истек на пропишаниот рок на траење. За разлика од поранешниот закон, се
напушта концепцијата за вечно траење на лично правните овластувања. Имено
по истекот на 70г од смрттна на авторот, неговите наследници во втора или
трета генерација се веќе толку далеку од личноста на авторот што за нив
претставува товар а не право.
 Кај ко авторкото дело, рокот на траење според определеното правило се
пресметува од смрттана коавтторот кој умрел последен.

Сметање на рокови во случаи на коавторство - Член 56

Траење на заштита на анонимни и псевдонимни дела - Член 57
Посебни рокови за необјавени дела - Член 58
Траење на роковите за авторско дело објавено во делови - Член 59

Роковите на траење на заштитата утрдени со ЗАПСП започнваат да течат

од 1 јануари од годината што следи по настанот, што е основа за пресметување
на роковите.

*Едно од правата кои траат и по смртта на авторот е регулирано во ставот 2 на

членот 61.Имено, моралнте права за означување на авторството, за сочувување
на целната на делото како и за спротивставување на неговотосакатење, траати
по истекот на роковите за траење на авторското право, утврдени со ЗАПСП. Оваа
одредба е разбрилива бидејќи не смее да се дозволи кога одредено авторско
дело да стане јавно добро, некој да може да го сакати тоа дело.

5. Траење на сродните права на авторското право

Покрај општиот рок на траење на заштитата на а.п во меѓународните

конвенции и договори од областа на авторското право и сродните права но и во
националните закони, се регулира и траењето на заштитата на сродните права.
Во нашиот закон тоа е регулирано во од чл 123 до чл 128.
Како сродни права нашиот законодавец ги утврдил: правата на уметниците
изведувачи над своите изведби и правата на фонограмските, филмските
продуценти, на РТВ организации и на издавачте, како и на изготвувачите на бази
на податоци над нивните фонограми, видеограми, емисии, изданија и бази на
податоци.

Правата на изведувачпт траат 50г од денот на изведбата.

За разлика од РК која предвидува правата на производителите на фонограми да
траат само20 г, Директивата на ЕУ за харонизација на правото и ТРИПС
договорот предвидуваат тие да траат 50г. Овој рок го прифатил и начиот
законодавец.
Траење на правата на филмскиот продуцент Член 125 - Правата на филмскиот
продуцент траат 50 години од денот на завршувањето на снимката. Доколку во
тој период снимката била прв пат издадена согласно со закон или јавно
соопштена согласно со закон, правата на продуцентот траат 50 години, сметано
од првото издавање согласно со закон, односно јавно соопштување согласно со
закон.
Траење на правата на РТВ организација Член 126 - Правата на РТВ организација
траат 50 години од денот на првото радиодифузно емитување на програмата.
Траење на правата на издавач и на правата во посебни случаи на издавање
Член 127- (1) Правата на издавачот траат 50 години од издавањето согласно со
закон. (2) Правата од членот 117 ставови (1) и (2) на овој закон траат 25 години
од првото издавање согласно со закон, односно објавување согласно со закон
Траење на правата на изготвувач на база на податоци Член 128 - (1) Правата на
изготвувач на база на податоци траат 15 години по завршувањето на
изработката на базата на податоци. Доколку во тој период таа е објавена
согласно со закон, правата ќе траат 15 години од тоа објавување. (2) Рокот за
заштита утврден во ставот (1) на овој член почнува од ново да тече со секоја
значителна измена, проценета квалитативно и/или квантитативно, на
содржините на базата на податоци вклучително и секоја суштинска измена што
произлегува од кумулацијата на последователни дополнувања, бришења или
менувања што ја квалификува базата на податоци како суштински ново
вложување проценето квалитативно и/или квантитативно.

Рокот за заштита почнува да тече со секоја значителна змена, поценета

квалитативно и/или квантитативно, на содржините на базата на податоци
вклучително и секоја суштинска измена што произлегува од кумулацијата на
последователни дополнувања, бришења или менувања што ја квалификуваат
базата на податоци како суштински ново вложвање проценето квалитативно
или квантитативно. На овој начин законодавецот решава еден практичен
проблем во врска со утврдување на рокот на траење на ова право.

Глава 11

Остварување на авторското право и сродните права

1. Воведни напомени

ЗАПСП го регулира остварувањето на правата на колективното оставрување

на а.п и сродните права. Законодавецот предвидел дека авторот и носителот на
сродното право може своите морални, материјални или др права да ги
остварува лично или преку застапник. Преку застапник го опфаќа застапувањето
на авторот во 1. Правните работи и односите со носителите на правата, односно
корисниците на неговото дело, вклулувајќи го и прибирањето авторски
надомести и 2. Во постапките пред државните орган и др сбјекти заради
заштита на неговото авторско право.

Авторските и сродните права можат да се остваруваат и индивидуално, во

случај кога тоа е можнои целисходно остварување на тие права во поглед на
поединечното користење на точно определен предмет на заштита.
Индивидуално се остваруваат авторските и сродните права ако се работиза
поединечно користењена определен предмет на заштита.

2. Колективно остварување на авторското право и сродните права

Во природата на субјектвните приватн права е да се реализираат

индивидуално, т.е секое за себе. Но кога станува збор за субјективно авторско
или сродно право, постојат извесн причини кои битно ја отежнуваат или дури ја
оневозможуваат реализацијата на правото. Тие прилини можат да се сметаат за
сплет на некои правни и фактички околности.

Имотниот аспект на субјективно авторско или сродно право се состои од 2

вида овластување: Исклучичво овластување за искористување на предметот на
заштита и Овластување за побарување надомест за определени видови
искористување на предметот на заштита.

Во ситте случаи кога скористувањето на предметот на заштита е врзано само

заплаќање на надомест на носителот на правото, корисникот на предметот на
заштита нема обврска однапред да стапи во непосреден контакт со носителот
на правото. Според тоа тојим е препуштет на совесноста на своите должници.

Тешкотиите или неможноста за индивидуална реализација на субјективното

авторско или сродно право често се поврзани со фактичката природа на
предметот на заштита и со техничкие можности за негово искористување. Во
авторското право најголеми проблеи постојат во искористување на музичките
дела, но и на д видови дела кои претежно се искористуваат во бестелесна
форма. Кај сродните права на авторското, состојабата е аналогна: секаде каде
предметот на заштита е подложен на бестелесно искористување, се јавуваат
проблеми во индивидуалната реализација на правото.

Сите видови на т.н секундарно искористување на авторските дела кои се

забележни и умножени на телесен носач исто така се надвор од контролата на
авторот. Пр. соопштување на јавноста на авторски дела со помош на носач на
звук и слика во хотели, угостителски дуѓани, дискотеки, чекалини и сл.
Сличен е и случајотсо овластувањата на авторот за емитирање на делото и на
јавно соопштување на делото кое се емитира, Иено, поради масновноста на
овие видови на искористување на делото, авторот не може да ги контролира.

Аналогна ситуаија постои и кај сродните права. Но битно е дека во сите примери
фактичките проблеми не постојат само на страната на носителот на правата туку
и кај корисникот на предметот на заштита. Пр. радио кое би сакало да набави
дозвола од авторот или изведувачот за сите емитирања, тоа не може да го
стори од организационо-технички причини како што се бр на авторски дела
односно изведувања коа таа радио станица ги емитира на својата програма е
премногу голем.

Изложените потешкотии или неможности за индивидуална реализација на

некои овластувања од субјективно авторско и сродно право го прават
неопходно постоењето на организации за колетивно остварување на тие
субјективни права. Односно рганизациии кои прават инструменти но и
организационо-технички можности поради кои се во состојба да задоволат две
основни цели: 1. На носителите на авторското или сродното право да им
обезбедат ефикасна и економична реализација на нивните овластувања и 2. На
корисниците на авторските дела и на нематеријалните добра кои се предмет на
сродните права, да им овозможат еднставно и економично а ги извршат своите
законски обврски кон носителите на тие авторски сродни права.

Индивидуално и колективно управување - Член 129 (1) Носителите на

авторското право и на сродните права можат да ги остваруваат правата
определени со овој закон индивидуално (одделно за секое авторско дело,
односно предмет на сродно право), лично, односно преку застапник или
колективно (заедно за повеќе дела или предмети на сродни права и за повеќе
носители на правата) преку организација за колективно управување со правата,
на начин и под услови определени со овој закон. (2) Колективното управување
со правата од ставот (1) на овој член опфаќа правни работи со корисниците на
правата, прибирање надоместоци од користењето, нивна распределба и
заштита на правата пред државни органи и други субјекти. (3) Колективно се
управуваат авторското право и сродните права само за објавени авторски дела
и за објавени предмети на сродните права. (4) Објавување снимки на изведби
се смета објавување во смисла на ставот (3) од овој член. (5) Во случај на
колективно управување правата се пренесуваат неисклучиво.
Остварување на колективното управување- Член 130 (1) Колективното
управување се остварува за права определени со овој закон во случаи кога не е
можно индивидуално остварување на правата, поради карактерот на
авторските дела, односно на предметите на сродните права и поради условите
и начинот на нивно користење. (2) Колективното управување се остварува и за
исклучиви права што може да се остваруваат и индивидуално.
Покрај горенаведенте права :

1) јавно соопштување несценско музичко и несценско книжевно дело;

2) право на авторот на надоместок од правото на следство;) колективно
можат да се управуваат и следните права:
3) право на авторот на надоместок од јавна послуга;
4) право на надоместок на автор и изведувач за изнајмување фонограми
или видеограми;
5) право на надоместок на изведувач за радиодифузно емитување и друго
јавно соопшување на својата изведба што, сама по себе, е радиодифузна
или е направена од снимка;
6) право на надоместок на изведувач и на произведувач на фонограми од
единствениот надоместок од јавно соопштување на фонограми со
изведби издадени за комерцијална цел;
7) право на надоместок на автор и издавач од умножување на хартија или
на 33 сличен носач на запис, по пат на фотокопирање или која било
слична техника со слични ефекти, за приватно користење;
8) право на надоместок на автор, изведувач и произведувач на фонограмот
од умножување на фонограм за приватно користење;
9) право на надоместок на автор, изведувач и произведувач на видеограмот
(филмски продуцент) од умножување на видеограм за приватно
користење и
10)право на кабелско реемитување авторски дела и предмети на сродни
права кое, како исклучиво право, задолжително се управува колективно,
освен на дела и на предмети на сродни права што ги реемитува радио-
телевизиска организација, независно дали се работи за нејзино сопствено
право или правото за реемитување и е пренесено од друг носител на
правото.

Правната положба на здружението е лоцирана во просторот меѓу носителот

на авторското односно сродното право од една и корисникот на предметот на
заштита од др стра.а Здружението мора да биде правно лице. Тоа може да се
специјализира за одредени права кои ги прибавува, односно ги отстапува, со
што индиректно доаша до специјализација за одреден вид на заштита.

Суштинската карактеристка на организацијата како сбјект на правото е дека

нема профитен карактер. Ова е во согласност со препораките на WIPO I UNESCO
а истовремето е во согласнос со законодавството на членките на ЕУ.

Согласно чл 133 од ЗАПСП Организацијата е должна да:

1) ги штити интересите на носителите на правата со кои управуваат преку
следење на нивното користење во Република Македонија и во странство;
2) ги врши правните работи и односите на носителите на правата со
корисниците и води постапки пред судовите и други органи заради заштита на
авторското право и сродните права и слично;
3) донесува и објавува општи акти за прибирање и за распределба на
надоместоци од користењето, во согласност со закон; ,
4) склучува договори со соодветни организации во странство; ,
5) неисклучиво пренесува право за користење авторски дела и предмети на
сродни права со договор или на друг пишан начин; ,
6) ги прибира утврдените надоместоци од корисниците и врши нивна
распределба на носителите на правата во согласност со закон и општите акти;
,
7) бара од корисниците информации и документи потребни за определување на
висината на надоместокот за користење на правата; ,
8) врши контрола на користењето на авторските дела, односно предметите на
сродните права; ,
9) обезбедува внатрешна контрола, отчетност и одговорност на органите и
лицата 34 за работите во нивна надлежност во согласност со закон и општите
акти;
10) обезбедува и овозможува јавност на работењето (обезбедува пристап на
носителите на правата до информациите за користење на правата, за
прибраните средства и за распределбата); ,
11) обезбедува и овозможува увид во работењето и податоците од страна на
носителите на правата, на начин, во обем и под услови определни со закон и
општи акти на организацијата и ,
12) обезбедува и одржува просторни, кадровски и други услови определени со
овој закон заради успешно остварување на работата.

За колективно остварување на утрдените права, согласно чл 149 ст 2 од

ЗАПСП, за ист вид авторски дела, по правило се издава дозвола само на едната
организација. ЗАПСП ја реглира контолата и надзрот над работењето на
организацијата.ЗАПСП од 2010 содржи одредби и дава право на контрола врз
работата на организацијата како од органите на организацијата и од носителите
на правата чии права се управуваат од страна на организацијата, така и
Министерството за култура, како надлежен државен орган.

Надлежните органи на организацијата во согласност со статутот, односно

договорот за основање можат да побараат:

 годишни извештаи од извршните и надзорните органи на организацијата

за прибраните средства, нивната распределба, работата на
организацијата и примената на актите за надоместоци и спроведување на
договорите со корисниците и со соодветните странски здруженија;
 ревизиски извештаи за финансиската состојба заедно со мислењето за
регуларноста на работата во согласност со овој закон, општите акти на
организацијата и склучените договори и
 предлози за финансискиот план и трошоците за работење за наредната
година.

Согласно чл 155 од ЗАПСП Секој носител на правата што ги управува

организацијата може, во рок определен со статутот, односно со договорот за
основање, да оствари увид во годишниот финансиски извештај и извештајот на
надзорниот орган на организацијата и да побара писмен извештај за
прибраните средства од користењето на неговите авторски дела, односно
предмети на сродни права. Организацијата е должна таков извештај да му
достави најдоцна во рок од осум дена од барањето.

Министерството за култура може во секое време од организацијата да бара

инфо или податоци или извештаи за вршењето на работите определени со
ЗАПСП ида врши увид во актите, годишниот финансиски извештај, финансиска и
др докментација. Организацјата е должна да го известува Министерството за
култура за започнување и престанок на функциите на раководните лица и
претставниците или застапниците на органите и др слични прашања.

Доколку во спроведувањетона надзоротМинистерствотооцени дека општ

или поединечен акт не е во соласност со законот, статутот, односно
договоротзаосновање со решение ќе го запре од извршување и ќе поведе
постапка пред надлежен суд за оцена на законитоста на актот.
Со членовите 137-140 од ЗАПСП се регулира прашањето за утврдување на
надоместоците за користење на предметот на заштина.
Надоместоците за користење на авторското дело, односно предметот на
сродните права се определуваат според следниве основи:
1) кога користењето на авторското дело, односно предметот на сродните права
е нужно за вршење на дејноста на корисникот, односно зависи од нивно
користење (концертна, интерпретаторска, танцова и слично), надоместокот за
користење се определува, по правило, во процент од приходот којшто
корисникот го остварува со користењето на авторското дело и/или предметот
на сродното право;

2) кога користењето на авторското дело, односно предметот на сродните права

е нужно за вршење на дејноста на корисникот, односно зависи од нивно
користење, а не е можно одделно утврдување на посебниот приход остварен од
користењето (радиодифузното емитување), надоместокот за користење се
определува во процентот од приходот кој ги опфаќа средствата од
радиодифузната такса и/или претплата, рекламите, спонзорствата, дотациите и
приходите од промет на програми. Како приход не се сметаат средствата за
данокот за додадена вредност, средствата од кредити и камати на кредити;

3) доколку со јавното користење на авторското дело, односно предметот на

сродното право не се остварува приход (приредби, манифестации и слично),
надоместокот може да се определи во процент од трошоците потребни за
користење на авторското дело, односно предметот на сродното право, како што
се надоместоците или платите на авторите, односно носителите на сродните
права, трошоците за користење на просторот при користење на авторското
дело, односно предметот на сродното право и други соодветни трошоци;

4) при определувањето на надоместоците од точките 1, 2 и 3 на овој член се

определува и најнискиот номинален (апсолутен) износ на надоместокот и

5) доколку користењето на авторското дело, односно предметот на сродното

право не е нужно за вршење на дејноста на корисникот, меѓутоа придонесува
кон зголемување на пријатноста на крајните корисници на нивните услуги
(сместувачки капацитети, хотели, изложбените простори, угостителските
објекти, превозните средства и други слични дејности), надоместокот се
определува во паушални износи и тоа за постојаните и за повремените
користења на авторското дело, односно предметот на сродното право.

Согласно чл 138 , При определување висината на надоместоците се земаат

предвид:
1)правата, видовите и обемот на нивно користење;
2)бројноста на потенцијалните корисници;
3)категоријата и големината на просторот;
4)времетраењето и бројот на користењата;
5)разликата на цените во работењето на корисникот поради користењето на
делата, односно предметите на сродните права;
6)структурата и природата на програмата (форматот на радиодифузниот
сервис), согласно со издадената дозвола за вршење радиодифузна дејност (кај
радиодифузно емитување);
7) религиозните, културните, општествените и социјалните интереси на
корисниците и
8) интересите на младите и лицата со посебни потреби.

Висината на надоместоците за користење, доколку со овој закон поинаку

не е определено, се определуваат со: 1) општ договор меѓу организацијата и
здруженијата на одделни категории корисници, односно нивните комори што го
претставуваат мнозинството корисници (општ договор); 2) поединечен договор
меѓу организацијата и поединечен корисник (поединечен договор) и 3) општ акт
на организацијата за определување за висината на надоместоци за користење
(во натамошниот текст: тарифата).

ЗАПСП содржи одредба, според која за ист вид и обем на користење на

авторските дела и предметите на сродните права од стр на субјекти со иста или
сродна дејност, во општ договор, да не може да се утврдуваат повисоки износи
на надоместоци за користење од оние што се утврдени со општиот договор,
односно тарифа. На ваков начин законодавецот се држи до уставното начело за
еднаква правна положба на сите срубјекти на пазарот во РМ.

Посебно место во регулирањето на односите на спротивставените

субјекти има одребата од чл 139 ст 3 според која ниедна од
напреддоговорените страни не смее да одбие преговориза општо добро и
поединечен договор.

Комисијата за посредување, покрај посредувањето од чл 140 посредува и при

склучување договори за кабелско реемтување по барање на било која страна од
договарањето. Комсијата за посредување им помага на договорнте срани за
склучување договор и може да доставува предлози до страните.
Владата на РМ по предлог на министерот за култура, ја именува Комисијата за
посредување. Комисијата за посредување ја сочинуваат претседател и 4 члена
со мандат од 4 години. Претседателот и членовите се именуваат од редот на
истакнатитенезависни и непристрасни стручњаци од областа на авторското
право и сродните права коишто со својата работа и познавање можат да
придонесат во остварување на целите коишто се формира. Комисијата работи
на седница и одлучува со мнозинство гласови од вк број. Таа донесува деловник
за работа.

Веќе рековме дека правната положба на организацијатае меѓу носителот

на авторското право, односно сродно право од една и корисникот од др страна.
Организацијата не смее да одбие барање на автор за остварување на авторско
право од страна на здржението. Истовремено, здружението има обврска на
авторот да му доставува податоци секогаш кога тоа овој ќе го побара. Чл 41 ст
1од ТРИПС.

Организацијата донесува општ акт за распределба на надоместоците во

согласност со закон и статут односно со договор за основање.
ЗАПСП предвидел дека поединечните пресметки и исплатите на надоместоците
се вршат најмалку еднаш годишно.

Меѓусебната распределба на некои од единствените надоместоци се

врши во следниот сооднос:

1) од надоместоците прибрани за умножување за приватно користење на

фонограми, односно видеограми согласно со овој закон, авторите примаат 40%,
изведувачите 30%, а произведувачите на фонограми, односно видеограми
(филмските продуценти) 30 %;
2) надоместоците прибрани за умножување за приватно користење на хартија
или сличен носач согласно со овој закон, се распределуваат меѓу авторите и
издавачите во сооднос од по 50% и
3) надоместокот прибран од јавно соопштување на фонограм издаден за
комерцијална цел, вклучително и радиодифузно емитување, согласно со овој
закон, се распределува меѓу изведувачите и произведувачите на фонограми во
сооднос од по 50%

Глава 12

Права на индустриска сопственост

1. Видови права на индустриск сопственост

 Под индустриска сопственост се подразбира збирот права утврдени со чл
1 од Париската конвенција за заштита на индустриска сопственост.
Предмет на заштита се патентите, корините модели, индустриски дизајн,
фабричките и трговските марки, услужните трговски марки, трговско име,
ознаката на потеклото на произбодот, односно географската ознака и
сузбивањето на нелојалната конкуренција.

Карактеристично за сите права од индустриска сопственост е што тие

можат да се групираат во 2 групи. Во првата група спаѓаат оние кои се правно
заштитени, односно се регистрираат и тоа : патент, корисен модел, индустриски
дизајн, трговска марка, ознака на потеклото на производот, географска ознака,
топографија на интегрално коло и име на интернет домен.
Во втората група спаѓаат оние кои не се регистираат и тоа :
трговска(деловна)тајна, односно неотркиена информација и know-how. Овие се
штитат само преку правилата за заштита од дејства на нелојална конкуренција.
Затоа е потребно секое од овие права поединечно да се разработи преку негово
дефинирање, определување на неговите најважни карактеристики, видовите,
постапката на пријавување, однсно регистрација и сл.

2. Патент

Најпознатиот и најефикасниот облик на заштита на пронајдоците е

патентот. Благодарејќи н патентот, пронајдокот добива своја еконмска
вредност, односно валоризирање. Пронајдокот кој е заштитен со патент има
општествена верификација и претставува придонес кон состојбата на техниката.
Патентот не е е значаен само за општеството, тој е значаен како за
пронајдувачот така и за носителот на правото. Пронајдувачот ги има моралните
права, а во најголем број слчаи истиот располага и со одредени материјални
права. Носителот на правото на патент има исклучиво право на користење на
пронајдокот, на ставање на прозводот кој е добиен од неговата примена во
промет и право на располагање. Ова право е апсолутно и монополско и никој
нема право да го вознемирува носителот.

2.1 Поим на пронајдок

Објект на патентата заштита е пронајдокот, како резултат на човековиот

труд доколку исполнва со закон предвидени услови. Законот за индустриска
сопственост на РМ 2002 и2009го дефинираат пронајдокот: решение на технички
проблеми што се однесува на производот, постапка или материја сама по себе,
која е резултат на одредена постапка.

За разлика од РМ каде законодавецот го дефиниа пронајдокот, во светот

тоа е оставено да го прават патентноправната теорија и сдката практика.

2.2 Интелектуални добра кои не се пронајдок

Со патент се штити пронајдок во сите области на технологијата, кој е нов,

кој содржи инвентивен придонес и кој може да се применува во индустријата.
Доколку се исполнети условите : новост, инвентивен придонес и индустриска
применливост, со патент се штити и пронајдок кој се однесува на производ што
се состои или содржи биолошки материјал и постаока за добивање биолошки
материјал, негова обработка или употреба.

Согласно чл 52 ст 2 од ЕПК Не се сметаат за пронајдок: (а) откритија,

научни теории и математички методи; (б) естетски творби; (в) планови, правила
и постапки за вршење интелектуални дејности, игри; (г) презентирање на
информации.
По исклучок од чл 52 став 2 некои од наведените предмети односно
интелектуални твоби ќе се смета за пронајдок ако европската пријава на патент
или европскиот патентне се донесува на некој од тие предмети, самиот по себе.

Интелектуалните творби од областа на науката не уживаат патентноправна

заштита. Таквите дела не уживаат ни авторкоправна заштита во однос на
начната содржина, туку уживаат заштита во однос на обликот во кој таа е
изразена.

Научната теорија заполуспроводливост или суперспроводливост нее

патентибилна но некој нов производодносно уред или новсуперспроводлив
материјал може да се заштити како патент. Во оваа насока е и исклучокот од
патентна заштита на математичките методи. Имено математичката метода за
делење не се смета за пронајдок, но нова машина што ја оваа математчка
метода за делење,доколку ги исполнува условитеза патентабилоност од чл 52
ст1 од ЕПК ќе може да се заштити со патент.

Естетските творби кои придонесуваат за постигнување определен

естетски ефект се исклучени од патентназаштита согласно Европксата патента
конвенција и спред македонскиот ЗИС.
 Активности со апстрактни интелектуални карактеристики се и плановите,
правилата и постапките за вршењеинтелектуални дејности, игри оносно
презентирањето на информации.

Иако се исклулени од патентназаштита, Европскиот патентен завод има

признаено преки 20.000 патенти поврзани со компјутери.

Повеќето национални закони, вклучително и македонскиот ЗИС

содржатизричита одредба дека компјутерските програми не се сметаат за
пронајдок, доколку заштитата се однесува на нив како предмет на заштита сам
по себе.

2.3 Видови пронајдоци

Патентабилните пронајдоци се делат по области, по доверливост и по

предметот на заштита.

По области се делат во зависност од областа на идустријата и

занаетчиството на која и припаѓа пронајдокот.

По доверливост се делат на пронајдоци кои се од доверлив карактер за

одбраната на земјата и пронајдоци од интерес за безбедноста на земјата. За
овие пронајдоци пријавите се поднесуваат до министерството за одбрана а
пријавите односнпатентот не се објавува.

По предметот на заштита пронајдоцитесе делат на пронајдоци за

производилистварии пронајдоциза постапка, пронајдоци за материја и
биотехнолошки пронајдоци. Во одредени случаи постои комбинација на
одредени категории и пронајдоци.

Во правната теорија позната е и поделбата на основни и диполнителни

пронајдоци, која се среќава и во нашиот закон. Дополнителниот патент најчесто
е резултат на усовршување на основниот патент, усовршување или дополнвање
со нов елемент на основниот елемент. Всушност овде не се работиза посеен
проајдок. Дополнителен патент трае колку и основниот патент. ЕПК не го
познава овој институт додека чл 43 од ДСП го познава дополнтелниот патент, но
само доколку е предвиден во националниот закон.

Постои и поделба на основен и зависен пронајдок, пронајдок создаден во

работен однос. Зависниот патент не може самостојно да се употреби и тој
нужни се употребува со претходно заштитен патент.
Пронајдокот од работен однос, всушност означува дека се работи за пронајдок
кој е резултат на колективен ангажман односно ангажман на едно или повеќе
лица, во некој колективитер.

Пронајдоци кои се исклучени од патентна заштита

Во чл 53 ЕПК таксативно ги наведува пронајдоците кои не можатда се

заштитатсоевропски патент. Речиси идентична е одредбата од чл 27 ст 2и 3 од
ТРИПС.

Односно според чл 53 од ЕПК со европски патент не можат да се

заштитат:

(а) пронајдоци чија примена е спротивна на јавниот поредок или моралот, со

тоа што примената на пронајдокот не може да се смета како таква единствено
заради фактот што е забранета со закон во некои или во сите договорни страни;

(б) пронајдоци кои се однесуваат на нови животински видови и растителни

сорти и чисто биолошки постапки за добивање животни и растенија. Оваа
одредба не се однесува на микробиолошките процеси и производите добиени
од нив.

(в) пронајдоци за хируршки и дијагностички постапки или постапки за третман

на живо човечко или животинско тело. Оваа одредба не се однесува на
производи, а особено на материја или соединение кои служат за примена на
една од овие методи.

Причината за исклучување од патентна заштита напронајдоците од овој

член е спротивноста на јавниот поредок и моралот. Одредбата од чл53(а) од
ЕПК произлегува од 4-quarter од Париската конвенција, според која ниту една
земја членка нема да може да одбие пријава на патент, затоа што во земјата во
која е побарана заштитата е забранет или е ограничен предметот со производот
од патентот или кој е добиен со постапка опфатена од патентот. Оваа одредба
забранува да се одбие заштита на патент само заради тоа што воедна држава
членка прометот со тој производ, што е предмет на патент е забранет.
Вусшност одредбата од чл 53(а) е општа и секогаш се користи за објаснување на
причините за исклучување на патентната заштита наведени во останатите
ставови од истиот член.
 Ригидните ставови за исклучоците од патентната заштита се повеќе се
заменуваат со нови пофлексибилни ставови, дури и во Европа, меѓутоа со тоа се
доведуваат во прашање и основите на патентниот систем. Ние сметаме дека
секој исклучок не може да се релативизира заради развојот на науката,
здравјето на лушето лекувањето на досега неизлечивите болести, само заради
големите вложувања особено во фармацијата. Затоа, основано се поставува
парашањето: Дали навистина може да се комерцијализира, вклучително и
патентниот систем? Всушност неземањето во вод дека откривањето на некои
природни закони и процеси кои се случуваат во човековиот и животинскиот
организам, техничкото интервенирање во нив од страна на човекот и нивната
повторна примена, не смее да не доведе до таму, за да ја прифатиме без
резерва односно некритички американската синтагма дека “може да се
патентира се под сонцето што е направено од човекот”.

2.5 Пронајдувач

Пронајдувач е физичко лице кое го создало пронајдокот со својот

пронајдувачки труд.

Доколку пронајдокот е производ на повеќе лица тогаш тие се

(ко)пронајдувачи. Но доколку со договор немаат утврдено процентуално
учество во создавањето на пронајдокот тогаш се смета дека имаат еднакво
учество.
Не се смета за пронајдувач оној кој во создавањетона пронајдокотпружил само
техничка помош Правиот следбеник на пронајдувачот е правно или физилко
лице чие признавање на правото на патент се темели врз закон, правна работа,
наследување и судска одлука.

Простапка за признавање на правото на патентот може да поведе

пронајдувачот и неговиот правен следбеник.

2.6 Услови на патентибилност на пронајдоците

Со Европски патент се штити пронајдок во сите области на технологијата

кој е нов, кој содржи инвентивен придонес и кој може да се применува во
индустријата.
Според одредбите од ЕПК и ТРИПС, националните закони содржат речиси
идентични одредбиза дефинирање на патентот односно речиси целосно и без
исклучок ги превземаат трите услови запатентибилност на пронајдоците.

Тоа се :
1. Новост
2. Инвентивен придонес
3.Индустриска применливост

2.6.1 Новост

Новост е првиот а можеби и најважниот критериум на патентабилност на

пронајдокот. Новоста е дефинирана во членовите 54 и 55 од ЕПК апосебно во чл
54 ст 1 и 2.

Според чл 54 став 1 од ЕПК, пронајдокот е нов ако не е опфатен со

состојбата на техниката. Под состојба на техниката се подразбира сé што и е
достапно на јавноста, со опишување на пронајдокот по писмен или усмен пат,
со употреба, или на било кој друг начин пред датумот на поднесување на
европската патентна пријава. Во состојбата на техниката влегуваат и
содржините на европските патентни пријави такви какви што се поднесени, кои
имаат дати на поднесување порано од датата наведена.

Речиси идентична е и одредбата која ја дефинира техниката во чл 27 од ЗИС на

РМ. Под состојба на техниката се подразбира сé што е достапно на светската
јавноста, со опишување на пронајдокот по писмен или усмен пат, со употреба
или на кој било друг начин пред датумот на поднесување на пријавата за
патент, на начин кој на експерт од соодветната област му овозожува да го
примени.

Досегашното искуство зборува дека секогаш се бара усмениот пат на

опишување на пронајдокот да биде проткрепен со соодветни писмени односно
пишани документи со цел да постојат релевантни докази кои ќе помогнат да се
утврди дали конкретниот пронајдон били или не бил познат односно
инкорпориран во претходната состојба на техниката. Неспорно е дека начините
на достапност на јавноста или на светскта јавност се наведени во ЕПК и
националните закони и тоа со објавување, изложување, прикажување и
употреба. За да се изрази новоста, ЕПК или националните пријави за патент што
се подесени до ДЗИС, европските патенти за кои епобарана заштита на
територија на РМ онака како што ги признал и објавил Европскиот патентен
завод и меѓудародните пријави поднеседи според ДСП до ДЗИС на РМ, како
избрана институција, според македоското право.

Според амерканското патентно право, пронајдокот мора да е нов за да биде

патентабилен. 3те услови кои мора да ги исполнува се:
1.Антиципација-пронајдокот не бил познат за јавноста или не вил во употреба
во САД и не бил објавен било каде.
2.Приоритет- пронајдокот не бил пронајден од некој др кој марлвоработел да го
изведе пронајдокот и да го патентира.
3.Деривацја- подносителот на пријавата за патент мора да биде пронаоѓач, не
оној кој разбра за пронајдокот од некој друг

2.6.2 Инвентивен придонес (исчекор)

Според чл 56 од ЕПК Пронајдокот содржи инвентивен придонес ако за

стручњак од областа предметот на пронајдокот очигледно не произлегува од
состојбата на техниката содржана во членот 54 став (3). Идентична е одредбата
од чл 29 од ЗИС на РМ.

Овој критериум за прв пат е воспоставен во чл 5 од Европката конценција за

унификација на неои поими од патентното право.

Во законот ги сретнуваме трмините стручњак до областа/просечен стручњак

одобласта – кој претставува лице кое имало прилика да се запознае со
поранешната состојба на техниката. Исто така го сретуваме и изразот очигледно
– што означува нешто што само по себе без творечки напор произлегува од
познатата состојба на техниката.

Воспоставувањето на овој услов енаправено со цел да се направи квалиттивна

односно суштествена разлика меѓу минималните подобрувања на состојбата на
техниката од ониекои претставуваат вистиснки исчекор односно напредок во
однос на познатата состојба на техниката.

За да се објасни инвентивнот придонес и ЕПК и националните законодавци се

повикуваат на состојабат на техниката онака како што е дефинирано вочленот
54 од

2.6.3. Индустриска приметливост

За индустриска приметливост на пронајдоците, како услов на

патентабилноста нема многу контроверзиии во досегашната историја. Намерата
на пронајдувачите е самиот пронајдок да се примениво некоа стопанска гранка,
зависно од намената на самиот пронајдок. Заради тоаи секој пронајдок со кој се
решава некој технички проблем и кој може да најде примена во стопанството,
може да се заштити со патент. Согласно членот 57 од ЕПК, Пронајдокот се смета
за индустриски применлив ако предметот на заштита може да се произведе или
употреби во која било гранка на индустријата, вклучително и во земјоделието.

2.7 Постапка за признавање на патентот

Во светот познати се 2 патентни системи за признавање на патентот.

-Американскиот систем – тој се базира на максимата првкој пронашол
-Европскиот ситем – се базира на максимата кој прв поднел пријава.

Со Законот за пронајдоци кој стапил на сила во март 2013, американскиот

систем значајно се доближил до европскиот. Овој патентен систем се нарекувал
firs inventor to file, односно патентот нема да биде доделен на вториот проаоѓач
кој ќе поднесе патентна пријава, ако друг проашѓач веќе поднел пратентна
пријава и истата созреала до степен на патент или до степен на објавување.
Законот предивидува 2 исклучоци од правилото апсолутна новост:
1.Обавувањето го спречува пронаоѓачот да му биде признаен патент, ако тоа е
направено помалку од ена година пред поднесувањто на патентата пријава на
пронаоѓачот. 2. Објавувањето е направено од пронаоѓачот или неко кој го добил
предметот на пронајдокот од пронаоѓачот.

Оваа поделба е многу општа, затоа што секој патентен систем има свои
специфичности. Но може да ја прифатиме поделабта на американски, европски
и јапонскиистем на признавање на патентот од соодветна патента
администрација во државата.

2.7.1 Нациоанална пријава во Република Македонија

За заштитата на пронајдоците битна е фазата на пријавување на

пронајдокот во соодветна државнаинституцја. Во РМ тоа се прави пред ДЗИС
како посебен орган со својство на правно лице.

Постапката за признавање на патент во РМ се регулира со Законот за

индустриска сопственост и со Правилникот за патент.

Согласно ЗИС на РМ, постапката се поведува со поднесок кој содржи барање за

прзнавање на правото. За секој поднесок потребно е да се поднесе посебна
пријава.
Битните делови на пријавата која се пополнува на соодветен образец се:
Барање за признавање на патент, Опис на пронајдокот, Патентно
барање,Апстракт и Нацрт.

Описот кој на технички план служи за трансферот на техонологијата на правен

план служи за толкување на патенните барања, за одредување на обемот на
заштита. Па така пронајдокот мора да биде јасно и потполно изложен така што
стручното лице од одредена област да може да го примени.

Патентните барања го определуваат предметот на приавата на патент, односно

ги содржат техничките карактеристики и пронајдокот го дефинираат. Барањето
се сосоти од уводен дел и карактеристичен дел со зворовите: назначен со тоа
или означен со тоа. Нацртот има формат А4 и со Правилникот се утврдуваат сите
правила за маргините, величината на линиите,буквите и бројките и сл.

Апстрактот е информација која го содржи називот на пронајдокот и краток

преглед на суштината на пронајдокот кој е пикажан во описот, патентното
барање и нацртот.

Од денот на приемот на уредна привана на патент во ДЗИС подосителот на

пријавата има право на првенство спрема секое др лице кое за истиот
пронајдок подоцна ќе поднесе пријава, освен ако се работи за униско или пак
саемско право на првенство.

Лицето кое на официјално призната изложба или саем од меѓнароден

карактер во РМ или во др земја членка на Париската унија или на СТО изложи
пронајдок, може во рок од 90 дена од денот на затворањето на изложбата со
пријава да побара право на првентсво од првиод ден на излагањето. Со
пријавата мора да поднесе и писмена потврдаоднадлежниот орган на земјата
членка на Париската унија или СТО дека е во прашање официјално признаена
изложба во смисла на Конвенцијата на меѓународни изложби, со назначување
на податоците за видот на излобата, местото, денот на отварање и завршување,
денот на употребата.Ова првентство е познато како саемско право на
првенство чл 37 од ЗИС на РМ.

На правно или физичко лице кое во некоја од земјите членки на Париската

унија или на СТО поднело уредна пријава за патент, ќе му се признае право на
првенство во Република Македонија од денот на поднесувањето на првата
пријава, ако тоа го побара во рок од 12 месеци од датумот на поднесувањето на
првата пријава. За уредна пријава се смета пријавата чиј датум на поднесување
е утврден во согласност со националното законодавство на земјата членка на
Париската унија или на СТО во која е поднесена или во согласност со
меѓународните договори склучени меѓу земјите членки на Париската унија, без
оглед на подоцнежната правна судбина на пријавата. Ваквото право на
првенство е познато као униско право на првенство.

Подносителот на пријавата на патент што е со намера да го користи

правото на првенство должен е во пријавата поднесена во Република
Македонија да ги наведе сите податоци за пријавата на која се повикува и во
рок од 90 дена од денот на поднесување на пријавата да приложи документ за
приоритетот, заверен од надлежниот орган на земјата членка на Париската
унија или на СТО, во која е поднесена првата пријава.

Барањето за признавање на правото на првенство ги опфаќа само оние

елементи од пријавата што се содржани во првата пријава или првите пријави,
врз основа на кои подносителот на пријавата се повикува на правото на
првенство.

Ако во патентното барање, наведено во првата пријава, не се дадени

некои од карактеристиките на пронајдокот за кој е побарано право на
првенство, за признавање на правото на првенство доволно е сите други
состојки од пријавата детално да ги откриваат тие карактеристики. Пријавата на
патент не може да биде дополнително изменета со проширување на предметот
чија заштита се бара.

По приемот на пријавата ДЗИС испитува дали е уредна. Ако утврди дека не е

уредна, писмено со наведување на причините че го поика подносителот на
прјавата да ги отстрани сите недостатоци во рок кој не може да биде по дол од
60дена. Доколку не ги отфрли во определениот рок, пријавата ке биде одбиена.
Ако ДЗИС утврди дека пријавата е уредна, го утврдува датумот на поднесување
а потоа се преминува на формално испитување.

Со цел патентот да трае 20 години, потребо е да се извршипотполно

испитување во некој од интитуциите утврдени со ЗИС.

Податоците од пријавата и апстактот со нацрт се објавуваат во слжбено

гласило на ДЗИС поистекот на 18месеци од денот на поднесувањето на
прјавата.
По објавувањето, приавата во целост е достапна на секое заитересирано лице.
Подносителот на прјавата на патент може да поднесе барање пријавата да се
обави и пред истекот на 18месеци но пријавата не може да се објави пред
истекот од рокот од 3 месеци од денот на нејзното поднесување до ДЗИС.
 Пред да се признае правото на патент, носителот е должен да уплати
соодветна такса, па потоа патентот се објавува со службено гласило на Заводот
“Гласник”.

2.7.2 Договор за соработка во областите на патентите

Според чл 8 ст 3 од Законот за индустриска сопстевност, заштитата на

пронајдок како патент во РМ може да се бара и преку Договорот за соработа во
областа на патентите. И тоа заштитата е двонасочна.

(1) Постапки на ДЗИС како приемен завод

Како приемен завод, ДЗИС согласно чл 116 од ЗИС на РМ е надлежен за

прием на меѓународни пријави кои ги поднесуваат лоца со македоснко
државајанство, односно имаат седиште или престојувалиште во Македонија.
Меѓународната пријава мора да биде на англиски јазик.
Доколку подосителот на пријавата е лице со македоснко државјанство или
право лице според македонското право и ако во меѓународната пријава не се
повикува на првенството од поранешната домашна пријава има обврска
задолжително во меѓународната пријава да ја наведе РМ.

При назначување на државте во коиподносителот сака меѓународна

пријава да произведе ефект на националан пријава, можно е определување за
еден или повеќе облиц на заштита на пронајдоци ки се дозволени во
назначената држава. Но во случаи на назначување на Македонија подносителот
може да побара заштита на својот пронајдок само со патент а не и со полезен
модул ли т.н мал патент. Ова е од причина што ЗИС на РМ како право од
индустриска сопственост ја регулира само заштитата на пронајдокот со патент а
не и малиот патент.

(2) Постапка на ДЗИС како назначен завод

Согласно чл 17од ЗИС на РМ, ДЗИСпостапува како назначен завод по

меѓународните пријави во кои РМ е назначена држава. Назначување на РМ во
меѓународната пријава која е поднесена кај било кој приемен завод во светот
има 3 битни карактеристики.
1) Се смета дека со таква пријава е покрената постапка за заштина на
пронајдокот во Македонија, како на денот на поднесување на меѓународната
пријава да е поднесена до ДЗИС домашна пријава, софласно чл 34 од ЗИС на
РМ.
2)ДЗИС мора да чека за почеток на испитување на пријавата 20 месеци од
датата на првенство на еѓународната пријава, освен ако подносителот изрично
побара со испитување да се почне веднаш.
3) Меѓународната пријава на петент го конституира воМакедонија правото од
пријавата, дносно исте права кои подносителот на пријавата ги има доколку е
поднесена националан прјава согласно чл 8, 17, 18 од ЗИС на РМ.

Нашиот ДЗИС не спроведува потолно испитување на меѓународната пријава

за патент, а добива примерок на извештајот за меѓународен решерш.
Потполното испитување се спроведува во една од избраните институции кои по
правило се државни и меѓудржавни заводи и кои врз основа на ДСП имаат сатус
на овластени институции за меѓународно пребарување, односно претходно
испитување.

(3) Постапка на ДЗИС како избран завод

ДЗИС постапува како избран заводво случај когаво меѓународната пријава

РМ е наведена како избрана држава. Во тој случајДЗИС е во обврска да чека со
почнување на испитувањето на приватана 30 односно 31 месеци од датата на
првенство на меѓународната пријава, освен ако подносителот исрично бара
испитувањето да почне веднаш. До истекот на рокот од датата на првенство на
меѓународната пријава ДЗИС добива од Меѓунароното биро на СОИС примерок
од меѓ пријава и примерок од извештајот за меѓународното претходно
испитување кое го спровел надлежниот Орган за мешународно претходно
испитување, а од подносителот добива превод на пријавата на мак јазик.
По приемот на сето тоа и плус уплата на такса, меѓународната пријава, со
означувањето на РМ како избрана држава влегува во т.н национална фаза ДЗИС
ја третира како домашна пријава.

Времетраење на постапка при поднесување на ДСП – пријава

0- поднесување на национална пријава
12месеци- одлука на пријавата да се поднесе меѓународно преку ДСП
19месеци- барање за мешународноо претходно испитување
20месеци- влез во национална фаза доколку не постоело барање за
меѓнародно испитување
30месеци- влез во национална фаза доколку постоело барање за меѓнародно
испитување
48месеци- дата после која може да настане објавување на пројавата во
национален или регионален патентен гласник со првобитната дата на приортет

Правото на патент важи 20години со можност да се продолжи не повеќеод 5

годии, во случај која предметот на патентот е медицински производ, производ
за заштита на растенија или постапка за нивно добивање, за кои пред
пуштањето во промет е потребно да се изведе со закон пропишана управна
постапка за одобрување.

2.7.3 Европски пријави на патенти, според ЕПК

Според чл 58 од ЕПК, Европска патентна пријава може да поднесе секое

физичко или правно лице или секое тело кое се смета за правно лице врз
основа на закон со кој е тоа уредено. Европска патентна пријава може да се
поднесе од здружени подносители или два или повеќе подносители коишто
назначуваат различни договорни страни.

Заводот за индустриска сопственост на договорната страна ги препраѓа во

Европскиот патентен заводевропските патенти пријави поднесено воЗаводот
или до др овластена институција на таа држава, во согласност со Правилникот.
Европската патентна пријава чија што содржина е доверлива, не се препраќа во
Европскиот патен завод. Европската патентна пријава која не е препратена во
Европскиот патентен завод во определен рок се смета за повлечена.

Согласно чл 78 од РПК, Европската патентна пријава содржи:

(а) барање за признавање европски патент;

(б) опис на пронајдокот;
(в) едно или повеќе патентни барања;
(г) нацрти коишто се наведени во описот или патентните барања, и
(д) апстракт. и ги задоволува барањата предвидени со Правилникот.

За европска патентна пријава се плаќа такса за поднесување и такса за

пребарување. Ако таксата за поднесување или таксата за пребарување не е
платена во определениот рок, се смета дека пријавата е повлечена.
Сите договорни страни коишто се потписнички на оваа конвенција на датумот
на поднесување на европската патентна пријава се сметаат за назначени во
барањето за признавање на европски патент. За назначувањето на договорна
страна се плаќа такса за назначување. Назначувањето на договорна страна
може да биде повлечено во секое време до признавањето на европскиот
патент. Датумот на поднесување на европската патентна пријава е датумот на
кој се исполнети сите барања содржани во Правилникот. Во европската
патентна пријава мора да се назначи пронајдувачот. Ако подносителот не е
пронајдувач или не е единствен пронајдувач, назначувањето мора да содржи
изјава за потеклото на правото врз европскиот патент. Европската патентна
пријава го открива пронајдокот на начин доволно јасен и целосен за да може да
го примени стручњак од областа.

Лицето или неговиот првен наследник кое уредно поднело во или за

држава членка на Париската конвенција за заштита на индустиската
сопственост, или држава членка на Светскаат трговска организација, пријава за
патент, му се признава правото на првенство за потребите на европската
патентна пријава од денот на поднесувањето на прјавата, ако тоа го побара во
рок од 12 месеци од денот на поднесувањето на пријавата.

За уредна национална пријава се смета секоја пријава чиј датум на

поднесување може да биде утврден, независно до исходот на постапката.
Согласно чл 88 од ЕПК, Подносителот кој се повикува на право на првенство од
претходна пријава, треба да поднесе изјава за право на првенство и сите други
документи во согласност со Правилникот. Со европска патентна пријава може
да се побара повеќекратно првенство, без оглед на фактот дека првенствата
потекнуваат од различни држави. Повеќекратно првенставо може да се побара
за секое патентно барање. Ако е побарано повеќекратно првенство, роковите
почнуваат да течат од најраниот датум на кој е побарано право на првенство.
Кога за европска патентна пријава се побарани едно или повеќе првенства,
правото на првенство ги опфаќа само оние елементи на европската патентна
пријава кои се содржани во пријавата или во пријавите чие првенство се бара.
Ако некои елементи на пронајдокот за кои е побарано првенство, не се
содржани во патентните барања од претходната пријава, првенството сепак
може да се признае, доколку во документите на претходната пријава во целост
се откриени таквите елементи.

Откако европската патентна пријава ќе се поднесе, Европскиот патентен

завод испитува во согласност со Правилникот дали пријавата ги исполува
барањата за утврдување на датумот на поднесување.

По формалното испитување, Европскиот патентен завод во согласност

Правилникот подготвува и објавува европски извештај од пребарувањето на
европски патентни пријави врз оснва на патентните барања, водејќи сметка за
описот и нацртите, доколу постојат.

Согласно чл 97 од ЕПК Доколку Одделот за испитување утврди дека

европската патентна пријава и пронајдокот на кој таа се однесува ги исполнува
условите на оваа конвенција, донесува решение за признавање европски
патент, кога се исполнети условите дадени во Правилникот. Доколку Одделот за
испитување утврди дека европската патентна пријава или пронајдокот на кој се
однесува не ги исполнува условите на оваа конвенција, пријавата ја одбива,
кога со Конвенцијата не се предвидени други правни последици. Ршението за
признавање на европски патент има важност од датумот на кој е објавено
признавањето во европскиот патентен билтен.

Потоа согласно чл 98 од ЕПК Европскиот патентен завод ја објавува

спецификацијата на европскиот патент во најкус можен рок по објавата на
признавањето на европскиот патент во европскиот патентен билтен.

Следува фазата на приговор и ограничување. Во рок од 9 месеци од

објавувањето на признаенит европски патент во Европскиот патентен билтен,
секое лице може да поднесе приговор до Европскиот патентен завод, на
принаениот патент, согласно Правилникот. Приговорот нема да се смета дека е
поднесен доколку не се платат трошоците за приговор.

Согласно чл 100 од ЕПК Приговор може да биде поднесен само од

следниве причини: (а) Ако предметот на Европски патент не може да се заштити
во согласност со членовите од 52 до 57; (б) Ако Европскиот патент не го oткрива
пронајдокот на начин доволно јасен и целосен за да може да го примени
стручњак од областа; и (в) Ако предметот на Европски патент има обем поголем
од оној содржан во пријавата каква што е поднесена или ако патентот е признат
за разделена или за нова пријава поднесена во согласност со членот 61 во обем
поголем од порано поднесената пријава.

Ако приговорот е допуштен, Одделот за приговор испитува во согласност со

Правилникот дали најмалку една од причините за приговор согласно членот 100
е пречка за одржувањето на европскиот патент. За време испитувањето,
Одделот за приговор ги повикува странките, онолку пати колку што е потребно,
да поднесат забелешки на поднесоците од другата странка или на сопствените
поднесоци. Ако Одделот за приговор смета дека најмалку една причина е
пречка за одржување на европскиот патент, ќе го отповика патентот. Во
спротивно, го отфрла приговорот. Ако Одделот за приговор смета дека
амандманите направени од носителот на европскиот патент за време на
постапката по приговор, патентот и пронајдокот за кој е поднесен приговорот:
ги исполнуваат барањата од оваа конвенција, одлучува да го одржи патентот
како што е изменет, доколу се исполнети условите од Правилникот; ако не се
исполнети барањата од оваа конвенција, го отповикува патентот.
Ако европскиот патент е одржан по промената Европскиот патентен завод
ја објавува новата спецификација на европскиот патент во најкус можен рок по
објавата на решението по приговорот во европскиот патентен билтен.

На барање на носителот, европскиот патент може да биде отповикуван

или да биде ограничен со зена на патентните барања. Барањето се поднесува во
Европскиот патентен завод во согласност со Правилникот. Барањето не се смета
за поднесено ако таксата не е платена. Заводот испитува дали се исполети
барањата. Ако се исполнети, одличува да го ограничи или отповика европскиот
патент во согласност со Правилнкот. Во спротивно барањето се отфрла.

Согласно чл 108 од ЕПК Жалба се поднесува против одлуките на

Приемното одделение, Одделот за испитување, Одделот за приговор и
Правниот оддел. Жалбата има суспензивно дејство. Одлуката со која постапката
не завршува во однос на една од странките, може да биде предмет на жалба
само со конечна одлука, освен ако со таа одлука се допушта посебна жалба.
Правото да се поднесе жалба против одлуките кои се однесуваат на
распределбата или утврдувањето на трошоците во постапката по приговор
може да биде ограничено со Правилникот. Секое лице во постапката
незадоволно од одлуката може да поднесе жалба. Секое друго лице во
постапката е странка и во постапката по жалба врз основа на закон.

Жалба се поднесува до Европскиот патентен завод во согласност со

Правилникот, во рок од два месеца од доставувањето на одлуката. Жалбата
нема да се смета дека е поднесена ако не се платат трошоците за жалба.
Образложението на причините за жалба се поднесува во согласност со
Правилникот, во рок од четири месеци од доставувањето на одлуката.
Ако одделот чија одлука е обжалена смета дека жалбата е дозволена и
основана, тој ќе ја измени својата одлука. Оваа одредба не се применува кога
жалителот има спротивен интерес со другата страна во постапката. Ако жалбата
не е уважена во рок од три месеци од приемот на образложението за
причините, без одлагање, се доставува до Апелациониот совет без коментар за
нејзината основаност.
Ако жалбата е дозволена, Апелациониот совет испитува дали жалбата е
основана.

Испитувањето на жалбата се извршува во согласност со Правилникот.

По испитувањето на дозволеноста на жалбата, согласно чл 111 од ЕПК
Апелациониот совет одлучува по жалбата. Апелациониот совет може да одлучи
по жалбата во рамките на надлежноста на одделот кој го донел обжаленото
решение или да му го врати предметот на одделот на понатамошно
постапување. Ако Апелациониот совет му го врати предметот за понатамошно
постапување на одделот чија одлука е обжалена, тој оддел се обврзува да
постапи во согласност со укажувањата на Апелациониот совет, во рамките на
постоечката фактичката состојба. Ако одлуката била донесена од Приемното
одделение, Одделот за испитување исто така е обврзан да постапи во
согласност со укажувањата на Апелациониот совет.

За да се обезбеди единствена примена на законот или ако се појави

суштинско правно прашање, од основно значење е:

(а) Апелациониот совет во текот на постапката, по сопствена иницијатива или на

барање на една од странките во постапката по жалба, упатува прашање до
Вишиот апелационен совет, доколку смета дека е потребна одлука за
горенаведената цел. Ако Апелациониот совет го одбие барањето, причините за
одбивањето ги наведува во неговата конечна одлука. ,
(б) Претседателот на Европскиот патентен завод може да постави правно
прашање до Вишиот апелационен совет тогаш кога два Апелациони совети
донеле различни одлуки за тоа прашање.

Во горенаведените случаи странките во постапката по жалба ќе бидат

странки во постапката пред Вишиот апелационен совет. Одлуката на Вишиот
апелационен совет е обврзувачка за Апелациониот совет, за таа жалба.
Секоја странка во постапката по жалба незадоволна од одлуката на
Апелациониот совет може да поднесе барање до Вишиот апелационен совет за
повторно разгледување.

Барањето може да се поднесе од следните причини:

(а) ако член на Апелациониот совет учествувал во одлучувањето спротивно на

одредбите од членот 24, став 1 од ЕПК и покрај тоа што бил исклучен со одлука
во согласност со одредбите од членот 24, став 4;
(б) ако во Апелациониот совет е вклучено лице кое не е назначено како член на
Апелациониот совет;
(в) ако има суштинска повреда на членот 113;
(г) ако понатамошни суштински повреди утврдени со Правилникот се појавуваат
во текот на постапката по жалба; или
(д) ако е утврдено кривично дело во согласност со условите од Правилникот кое
има влијание на решението.

Барањето за повторно разгледување нема суспензивно дејство. Барањето

за повторно разгледување се доставува со образложение согласно
Правилникот. Ако барањето е дозволено Вишиот апелационен совет ја укинва
одлуката и повторно ја отвора постапката пред Апелациониот совет
восогласностсо Правилникот. Водејќи се по ова начело на совесност и чеснот и
добрите деловни обичаи, а несакајќи да се остави можност заразлична примена
согласно националнте зекони, ЕПК во чл 112а став 6 определува дека : Секое
лице кое во назначената договорна страна совесно користи или направило
ефикасни и сериозни подготовки за користење на пронајдокот кој е предмет на
објавена европска патентна пријава или европски патент, во периодот помеѓу
одлуката на Апелациониот совет и објавувањето на одлуката на Вишиот
апелационен совет по барањето за повторно разгледување во европскиот
патентен билтен, може без надоместок да продолжи со таквото користење во
делокругот на неговата работа или за потребите на таа работа.
Одлуките на Европскиот патентен завод може да се засновуваат само на
причини или докази за кои странките можеле да се изјаснат. Европскиот
патентен завод ја испитува и одлучува за европската патентна пријава или за
европскиот патент само на основа на текстот како што е поднесен или одобрен
од подносителот или носителот на патентот

Европскиот патентен завод во текот на постапката ги испитува фактите по

службена должност. Европскиот патентен завод не се ограничува во
испитувањето на фактите, доказите и аргументите обезбедени од странките и
нивните барања.

Во постапката пред Европскиот патентен завод, по објавувањето на европската

патентна пријава, секое трето лице може во согласност со Правилникот да
поднесе забелешки кои се однесуваат на условите на заштита на пронајдокот за
кој се однесува пријавата или патентот. Ова лице не е странка во постапката.

Согласно чл 116 од ЕПК, може да се одржи усна расправа. Усна расправа се

одржува ако Европскиот патентен завод смета дека тоа е потребно или на
барање на некоја странка во постапката. Сепак, Европскиот патентен завод
може да отфрли барање за понатамошна усна расправа пред истиот оддел кога
странките и предметот на постапките се исти. Усната расправа се одржува пред
Приемното одделение на барање на подносителот само кога Приемното
одделение смета дека тоа е оправдано или ако смета дека Европската патентна
пријава треба да се одбие. Усната расправа пред Приемното одделение,
Одделот за испитување и Правниот оддел не е јавна. Усните расправи,
вклучително и изрекувањето на одлуките се јавни во постапките пред
Апелациониот совет и Вишиот апелационен совет по објавувањето на
европската патентна пријава како и пред Одделот за приговор, освен ако
одделот што ја води постапката не одлучи поинаку во случаите кога присуството
на јавноста би можело да има сериозни и неоправдани негативни последици,
особено за една од странките во постапката.

Во чл 117 се регулираат доказните средства кои можат да се употребат во

постапката пред Европскиот патентен завод. Во постапките пред Европскиот
патентен завод начините на давање и обезбедување на доказите го вклучуваат
следното:

(а) сослушување на странките;

(б) барање на информација;
(в) доставување документи;
(г) сослушување сведоци;
(д) мислења на експерти;
(ѓ) увид; и
(е)писмени изјави дадени под заклетва.

Согласно членот 127 од ЕПК, Европскиот патентен завод води европски

патентен регистар во кој се запишуваат податоци утврдени со Правилникот. Во
европскиот патентен регистар не се впишуваат податоци пред објавувањето на
европската патентна пријава. Европскиот патентен регистар е јавен.
Европката пријава за патенти за која е побарана за заштита во РМ може да
биде конвертирана во национална пријава ако се смета за повлечена во
согласност со чл 77 ст 5 од ЕПК или ако преводот на патентните барања не е
поднесен во предвидениот рок според чл 14 ст 2од ЕПК.

Битни елементи за постапката:

ПРИЈАВУВАЊЕ, Пребарување, Објавување,
Можност за повлекување,
БАРАЊЕ ЗА ИСПИТУВАЊЕ(24м) / Потполно испитување,
Извештај, Можност за одбивање или повлекување,
РЕШЕНИЕ ЗА ПРИЗНАВАЊЕ/Можност за одбивање,
Објавување на патентот, Приговор,
Отповикување/Поништување,
Одржување во важност.

3. Полезен (корисен) модел

Историски и поредбено гледано полеснит модел е право од индустрска

сопственост кое егзистира многу одамна и во голем бројнационални
законодавство во свет.

Споредбено гледно, се работи за право кое е различно уредено, кое исто

така има одредени разлики во националните решенја како и патентот и
индустрискиот дизајн. Во оваа насока, најспецифична и најкарактеристична е
регулативата што ја имаат Геманија и Јапонија.

Предмет на заштита со полезен(корисен) модеч како во научната

литеруатура така и во законодавствената и птаксата се движи меѓу творба-
производ чија функција е исклучително естетска до творба – со исклучиво
техничка функција. Втората функција во последно време е поприсутна во
споредбеното право и всушност, се работи за некој вид мала патентна заштита.
Постои разлика и за начинот на стекнување на овој модел. Според едни
национални системи, кориниот модел е право со кое се стекнва носителот со
регистрација кај надлежната патентна администрација, без претходно
испитување на материјално правните услови за заштита, а според д национални
системи, полезниотмодел се регистрира по претходно извршено испитување.
Што се однесува до новоста, како во стручната и во научната литература,
така и во компаративнотото право потои консензус. Имено, предметот на
корисниот метод мора да биде нов, но не и оригинален.

Инвентивноста пак, во споребеното право кај кориниот модел не е ошто

прифатена како услов за постоење на заштита. За правото на кориснот модел
карактеристична е корелацијата помешу предметот на заштита и постоењето на
условот на инвентивност.
 Стопанската применливост на предметот на корисниот метод секогаш била
услов за постоење на заштита. Независно дали експлицитно била наведена во
законот.
Времетраењето на корисниот модел е пократко од она на патентот и во
основа се движи во рамките на заштитата на индустрискиот дизајн.

Од структурата на пријавите на овој модел поднесени кај националните

патентни администрации може да се забележи дека во основаподносители се
домани лица. Тоа не упатува на заклучокот дека овој вид на право на
индустриска сопственост е резервиран за малите и средните претпријатја и за
индивидуалните проаоѓачи и истото како да има протекционистичка функција.

4. KNOW – HOW

Покрај пронајдоците и корисниот модел, како право од инустриска

сопственост кое е предмет на регулирање на пронајдувачко право е и know –
how што во буквален превод значи да се знае како.

Определувањето на поимот know – howе предмет на различни

мислења,бидејќи за истиот не се предвидува правна заштита во меѓународните
конвеции од областа на индустриската сопственост. know – how односно
неговата заштита не е предмет на регистрација нту пак потои постапка за негова
заштита пред надлежните управни органи. Но know – how има голема стручна и
практична врдност при користењето на патентиранте пронајдоци и корините
модели.

Битен елемент на know – how е неговта тајност и преносливост. Тајноста

може а биде апсолута и релативна, а преносливоста, знаењето и искуството
можеда се пренесат со договор и мн често овој договор е суплементарен со
договорот за пренос на патент, однсно пренос на технолоија.
Според потесната научна и стучна јавнос под поимот know – how се
подразбира само техичко знаење и искуство.

Според пошироката научна стрчна јавност, know – how содржи групи знаења и
искуства како од техичка природа така и од сметководствна,економска, правна,
трговска, маркетиншка и сл. природа.

Веќе кажавме дека најважна карактеристика на know – how е неговата

преносливост, па така разликуваме 3 вида.
1) know – how кој е неразделно поврзан со определено физичко лице. Во овој
случај се работи за индивидуални вештини, знаење и искуство.

2) know – how које поврзан со определено право лице. Во овој случај се работи
за конкретно правно лице кое располага со определена технологија како
резултат на високатехнологија на развој на сопствено производство, традиција
или како разултат на надградба на претходно откупена технологија.

3) know – how кој може да се оддели и од физичко и од правно лице. Во овој

случај се работи за определени технички решенија, цртежи и сл кои се од
голема вредност, но не се секогаш патентабилни. Правната теорија и пракса го
смета за know – how во смисла на право на индустриска сопственост само овој
вид на know – how.

5. Индустриски дизајн

Индустриски дизајн во основа се однесува на креативните активности кои

резлутираат формални или орнаментални карактеристики кај производите за
масовно производство и употреба, при што се задоволуваат потребите на
потрошувачите како визуелно, така и функционално. И.д има два прототипа,
тродимензионален(модел) и дводимензионален(мостра).

5.1 Предмет на заштита кај индустрискиот дизајн

Правната заштита на и.д е некаде на средината меѓу пронаоѓачкото и

авторското право.Индустрискаат сопственост е заинтересирана за страната да
овие две творби, што имакарактер на утилатералност – за нивната индустриска
применливост.
Авторското право пак е заинтересирано за нивата др страна- за
уметничката. Правната заштита се состои во заштитата на дистинктивните
елементи на кои се должи успехот на пазарот. Таа го интензивира
инвестирањетово расурсите којго негува, го форсира дизајнот, како елемент на
производство.

Во националните законодавство се познати 3 варијанти на односот на

заштитата на индустрискиот дизајн со правото на индустриската сопственост
авторското право. Систем вокој е можна двоја заштита според правото на
индустриска сопстевеност и според авторското право, или според едниот или
според др системна заштита во зависнот од волјата на творецот има во земјите
на Бенелукс.
Според т.н италијански систем, моделите и мострите се штитат исклучтелно
или според правото на индустриска споственост или според авторкосто право
и таму се исклучува можноста за двојна заштита, овој систем се применува и
според британското право. И на крајот, третиот или познат како францски
систем, каде што заштитата според правото на индустриска споственост
секогаш повлекува и авторскоправна заштита и обратно.

Сите овие системи можат да се групираат во два система на кумулативна

заштита(можнст за едновремено постоење на една творба и на заштита според
правото на индустриска сопстевост и на заштитата според аворското право) и
систем на коегзистенција (постојат две можности за заштита, доколку едното
дело се штити според правото на индустриска сопстевост, тоа во исто време не
може да ужива и заштита според авторско право)

Во чл 127 ст 2 од ЗИС Дизајн е надворешен изглед на производот во целост

или на негов дел кој е определен од неговите обележја, особено линиите,
контурите, боите, обликот, текстурата и материјалите од кои производот е
сочинет или украсен како и/или неговата орнаментација.

Причините за специјална заштита на индустрискиот дизајнсе пронаоѓаат во

атрактивноста и економската вредност на убаво обликуваните и опремени
предмети.
Визуелниот ефект е е еден од условите кој има пресудно влијание на
одлуката на потрошувачите да се определат за еден производ а не за друг,
особено во областите каде што предметите можат различно да бидат
дизајнирани и осмислени а да вршат исти функции. Во ситации кога техничките
перформанси на различни производи се нудат направени во различни
естесттски форми поврзано со цената начинење, естетскиот облик е тој кој
пресудно ќе дејствува на изборот на потрошувачот.

Објект на правна заштита на инустрискиот дизајнне е производот, туку

дизајнот што е аплициран, бграден во таков производ. Но за разлика од нашето
право, мн националн системипрдвидуваат дека не е можна заштита на
апстракната форма на тело, слика или цртеж, туку пријавата за заштита мора да
се однесува на конретен производ.
 Додека објектот на заштитана дизајнот има суштински апстрактна
концепција, еден од услови за правна заштита на идустрискиот дизајн е
применливоста во индустриско или занаетчиско производство.

Условот индустрискиот дизајн да мора да се применува на корисни

производиза да може да се штити со правото на индустриска сопственост е
основниот белег по кој се разликува оредметот на заштитана правото на
индустриска споственост од оној на авторското право којшто е единстевно
концнтриран на естетската креација.

Според ЗИС од 2002, за дизајн се смета она што може да се пренесе на

определен индустриски или знаетчиски производ или на негов дел.

Кога станува збор за сложена ствар, особено се поставува прашањето дали

индустрискиот дизајн може да се однесува на дел од определена ставр и под
кои услови. Тоа е можно ако тој дел е видлив и ако останува видлив при
нормална употреба. Тоа значи дека може да се однесува на рачки на плакар, за
дизјан на звучници за музички систем и сл. ( не ви требаат рачки ако немате
плакар во кој ќе ги вградите, не ви требаат звучници ако немате музички
систем).

5.2 Услови на заштита

Како услови на заштита на индустрискот дизајн, споредбеното право ги

утврдува новоста и индивидуалниот карактер.

Македонскиот законодавец се определува за принципотна универзална

новост – дизајнот суптестево да се разликува од оној кој порано бил пријавен и
достапен во јавноста, со тоа што дозволува да е ист со порано достапен дизајн
ако пријавата за дизајнот била повлечена пред обавување на решението со кое
се признава правото на индустриски дизајн.

Според чл 128 од ЗИС 2009, се смета дека дизајнот станал достапен на

јавноста

а) ако е објавен како пријава или како признато право од иднивидуална соп
б) ако е изложен иликористен на пазарот
в) во вообичаени услови на деловно работње станал познат во соодветни
стручни кругови специјалицирани за дадената работа
 Постојат 3 исклучоци од правилото дека секое објавување (станување
достапно за јавноста) на дизајнот доведува до неможност да биде заштитен.

1) Со повлекување на пријава 2)како и за пронајдокот сеоднесува на изложбено

(саемско) првенство 3) се штити авторот чија форма на тело, слика или цртеж
станала достапна за јавноста без негова согласност.

Во определени правни системи како новина се смета и изнаоѓање нова

примена на дизајн. Но поголемиот дел од правната теорија и практика, поради
непрецизноста на критериумот нова индустриска и занаетчиска применлвост
или нова индустриска гранка, се залагаа за новина во надворешните
карактеристики, а не во примената.

Постојат апсолутни (чл 132 од ЗИС) и релативни причини одреден дизајн да

не може да се заштити како право. Апсолутна пречка, да биде заштитена новата
надворешна форма, слика,цртеж, котура како индустриски дизајн постои тогаш
кога на дизајнот под ниту еден услов не може да му се пружи заштита. Како
апсолута пречка се смета и дизајнот кој е во спротивност со законот и моралот.
Не би можеле да се заштитат дизајни, кои содржат пароли со кои се повикува на
расна дискриминација, верска омраза и сл.

Во создавањето на дизајнот, нужно треба да дојде до израз кртивноста на

авторот. Тоа е причина што во нашето право се предвидува дека не може да
бидат заштитени со дизајн фотографии и картографки дела, техички планови и
скици.
Ликот на некое лице може да се заштити со индустриски дизајн само со
одобрение од тоа лице,додека ликот на умрено лице може да се заштити само
со согласност од налседниците од првиот законски ред.

Во релативни пречки во ЗИС од 2009 се вброени и пречки кои теоретски се

сметаат за апсолутни, Поделбата во нашит закон е врз основа на новата
постапка според која не се врши целосно испитување на дизајнот. Оттука за
овие пречки се очекува по објавување на пријавата на дизајн ќе приговараат
подносителот на порано поднесена пријава или носителот напорано стекнатото
право на индустиски дизајн. Во случаите предвидени во ЗИС лесно може да се
индетификуваат оние кои ќе приговараат: Оние кои се заинтересирани да
тврдат дека дизајнот не е нов, дека не е особен и оние кои сметаат и имаат
интерес да докажат дека дизајнот што сака да се заштити не се разликува од
порано заштитен дизајн и други.
Релативноста на пречката според оваа поделба од законот е малку посложена.
Веројанто се смета дека по оваа точка ќе приговараат лица кои имаат
првенствен интерес да докажат дека дизајнот исклучително е одреден од видот
и производот или од производот во кој се вградува, односно техничките и
функционалните карактеристики потребни за постигнвање одредени технички
резултати или при нормално функционирање на кој од тие прозизводи.

5.3 Постапка за стекнување

Во светот се познати 2 системи за признавање на правото на индустриски

дизајн. Тоа е системот според кој се врши целосно испитување и ситемот
според кој се врши само испитување на пријавениот индустриски дизајн во
однос на апсолутните пречки за регистрација, а не и на релевантите.
Постојат држави кои ја испитуваат новоста во поглед на пријавените модели,а
постојат и држави кои ја исптитуваат апсолутно новоста.

Постапката за признавање на правото на индустриски дизајн во РМ е

регулирана со Законот за индустриска сопственост и Правилникот за
индустриски дизајн. Таа е посебна постапка. Согласно законот, постапкатасе
поведува со пријава која содржи барање за признавање на правото. За секоја
нова форма на тело, слика или цртеж се поднесува посеба пријава. Една пријава
на индустриски дизајн може да се однесува на повеќе производи распоредени
во иста класа од Меѓународната класификација за инустриски модели и мостри.

Согласно Законот, по приемот на пријаваа Заводот испитува дали таа е

уредна. Ако утврди дека не е, Заводот писмено, со наведување на причините ќе
го повика подносителот на пријавата да ги отстрани недостатоците во рок кој не
може да биде по долг од 60 дена. Ако подносителот не ги отстрани
пречките,пријавата ќе се отфрли.

Ако пријавата е уредна, се испитува дали се исполнети условите за признавање

на правото, односно дали индустрискиот дизајн не може да се признае поради
апсолутните пречки предвидени во Законот.

Доколку Заводот утврди дека се исполнети условите од Законот и ако

дизајнот не е исклучен од заштитата во смисла на Закон, Заводот со заклучок ќе
го повика подносителот во рок од 30 дена да ги плати трошоците за објавување
на податоците од пријавата во слижбеното гласило на Заводот - Гласник.
Приговор на објавената пријава на индустриски дизајн до Заводот во рок од 90
дена, сметајќи од денот на објавата, може да поднесе:
1) подносител на порано пријавен индустриски дизајн и носител на порано
признаено право на индустрски дизајн;
2) носител на поранешното право на индустриска сопственост, ако предметот на
тоа право е идентичен или сличен со објавениот индустриски дизајн;
3) лице кое има авторско право на дело кое е идентично или слично со
објавениот индустриски дизајн;
4) заинтересирано лице кое смета дека објавениот индустриски дизајн не ги
исполнува барањата за новост и индивидуален карактер или исклучиво е
условен од функционалните карактеристики на производот во смисла на членот
133 став (1) од ЗИС.

За секоја објавена пријава на индустриски дизајн се поднесува посебен

приговор.
Ако не се исполнети условите Заводот донесува решение за отфрлање на
приговорот.
Ако се исполнети условите, Заводот во рок од 15 дена од приемот го
доставува приговорот до подносителот на пријавата на 49 индустриски дизајн и
го повикува во рок кој не може да биде подолг од 60 дена да се изјасни за
причините наведени во приговорот.

Ако подносителот на пријавата во предвидениот рок не се изјасни за

причините наведени во приговорот, Заводот ќе одлучи врз основа на наводите
во приговорот. Ако подносителот на пријавата на индустриски дизајн се изјасни
за причините наведени во приговорот и достави одговор по приговорот,
Заводот ја испитува основаноста на приговорот, земајќи ги во предвид
причините по приговорот и одговорот на приговорот.

Ако Заводот утврди дека приговорот е неоснован, приговорот се одбива со

решение кое се доставува до подносителот на пријавата и до подносителот на
приговорот. Ако Заводот утврди дека приговорот е основан, донесува решение
за одбивање на пријавата кое му се доставува на подносителот на пријавата и
на подносителот на приговорот.

Ако не е поднесен приговор во утврдениот рок или ако приговорот е

одбиен, Заводот ќе го повика подносителот на пријавата во рок од 30 дена, од
денот на приемот на известувањето да ја плати таксата за одржување за првите
пет години на важењето на индустрискиот дизајн, трошоците за објавување во
гласилото на Заводот и трошоците за издавање исправа на индустриски дизајн.
Ако подносителот на пријавата во определениот рок ги плати таксите и
трошоците Заводот донесева решение за признавање на правото на
индустриски дизајн и признаеното право ќе го запише во регистарот за
индустриски дизајни. Ако подносителот на пријавата во предвидениот рок не ги
плати пропишаните такси и трошоци, Заводот со решениеја отфрла пријавата.
Со решение се определува обемот на признатата заштита за индустрискиот
дизајн, прикажан соусвоениот опис ина приказот. Правото на индустриска
сопственот се стекува соденот на донесување на решението запризнавањна
правото и со уписна дизанотво регистарот. Податоците за индустрискиот дизајн
се објавуваат во службеното гласило на Заводот најдоцна во рок од 90 дена од
датумот на запишувањето на индустрискиот дизајн во регистарот.

Според Законот за индустриска сопстевност, заштитата на дизајн во РМ

може да се бара и преку Хашкиот договор за меѓународно депонирање на
инудстриски дизајн. И тоа заштитата е двонасочна.

Правото на првенство пододредени услови може да се отфрли и со

изложување на официјално признаена изложба саем.

Униското право на првенство претставува исклчок од правилото дека право

на првенство се стекнува со поднесување на уредна пријава од овластениот
орган за заштита на индустриска сопственост, кај нас ДЗИС. Овој вид на
првенство е предвиден со Париската конвенција чл 11.

Во ЗИС е нормирано униското првенство. Ова првенство епредвидено и за

патентите и за трговските марки.

Индустриски дизајн важи 5 години, сметајќи од денот на подесувањето на

уредна пријава за индустриски дизајн. Важењето на правото може да се
продолжи и тоа за период од по 5 години, но не подолго од 25, под услов
носителот на индустрискиот дизајн во текот на последната година на важењето
на заштитата или најдоцна6месеци од истекот на тој период до Заводот да
поднесе барање за продолжување на важењето на индустрискиот дизајн и д ги
уплати потребните такси и трошоциза постапката на одржување.

Правото на индустриски дизајн престанува да важи:

1) ако истече рокот на важење на индустрискиот дизајн во согласност со членот

172 на овој закон;
2) врз основа на писмена изјава на носителот на правото со која се одрекува од
правото на индустрискиот дизајн и тоа наредниот ден од денот на
поднесувањето до Заводот и
3) ако правното лице кое е носител на правото на индустриски дизајн
престанало да работи - со денот на престанувањето, односно ако физичкото
лице кое е носител на правото на индустриски дизајн умрело - со денот на
смртта, или ако исчезнато лице кое е носител на правото на индустриски дизајн
е прогласено за умрено - со денот на правосилноста на решението, освен ако
тоа право поминало врз правните следбеници на правното лице, односно врз
наследниците на физичкото лице.

Престанувањето на важењето на правото на индустрискиот дизајн се

запишува во Регистарот за индустриски дизајн.

6. Трговска марка

6.1 Функции, предмет и услови на заштита на знакот како трговска

марка

Кога се работи за правните функции на трговската марка, се мисли на

ониестопански функции кои тговската марка, споредволјата на законодавецот,
требада ги исполни.

Трговската марка има повеќе функции. Во научната и стручната литература

најчесто споменувани се следнте: функцијата на означување на потекло на
производот, дистинктивна функција, гарантна функција, рекламна функција и
конкурентната функција.

Функцијата на трговската марка го означва потелото на производот кој со

него се означува на една од основните и најзначајните функции. Преку оваа
функција трговксата марка се означува правниот извор кој го произведува
конкретниот производ, односно укажува дека производот секогаш потекунва од
едно исто претпријатие.

Бидејќи трговската марка многу ретко содржи податоци за претпријатието од

каде потекнува производот означен со конкретната трговска марка,
потрошувачот треба да направи дополнителни истражувања за да утвди од кое
претпријатие потекнува производот.

Функцијата на означување на потеклото на производот мора се се свати

пошироко, во смисла дека трговската марка укажува и на потеклото на
производот од групата претпријатија кои се поврзани заради заедничко
користење на трговската марка.

Дистинктивната функцијана на трговската марка се огледа во

разликувањето на одреден производ означен со определена трговската марка
од ист таков или сличен производ на пазарот. Дистнктивната функција е правно
заштитена во сите земји кои имаат прописи за заштита на правото на трговската
марка.Основна функција на трговската марка е да служи за разликување на
производите од ист или сличен вид.

Гарантната функција или функција на квалитет е една од најважните

функции на трговската марка за потрошувачот. Потрошувачот мисли дека
трговската марка е гаранција дека одреден производ кој е означен со
препознатилива за него трговска марка е секогаш со ист квалитет. Оваа
функција треба да се разликува од државните или националнте знаци за
квалитет. Овие знаци служат како гаранција на една држава дека производите
кои ги носат овие знаци, без оглед на трговските марки со кои се означени,
имаат квалитет зад кој стои таа држава.

Рекламна функција или пропагандна функција на трговската марка е од

големо значење за продажната политика на претпријатијата. Ефектот кој го
прави трговската марка кој корисникот може да биде од приоритетно значење
при определување на корисникој да го консумира производот. Заради тоа, секој
субјект во прометот настојува да има привлечна или препознатлива трговска
марка и преку него да влијае врз консументите.

Конкурентската функција на трговската марка е поврзана со правото на

носителот на трговската марка, да ја употребува трговската марка не само за
означување на производите и услугите во прометот туку и на плакати, постери
летоци друг пропаганден материјал во коренсподенција а особено преку
јавните медиуми.

Во РМ, правото на трговската марка е регулирано со ЗИС и со Правилникот

за трговска марка. Согласно ЗИС со трговска марка се штити знак кој може
графички да се прикаже и кој е подобен за разликување на стоките или услугите
на еден учесник во прометот од стоките или услугите на друг учесник во
прометот. Со трговска марка се штитат знаци подобни за разликување како што
се: зборови, букви, бројки, слики, цртежи, комбинации на бои,
тродимензионални форми, вклучително и форми на стоките или нивните
пакувања, како и комбинациите на сите напред наведени знаци. Знакот е
подобен за разликување доколку на стоките или услугите во споредба со
истовидни или слични стоки или услуги им дава посебен, дистинктивен
карактер. При оценувањето дали некој знак е подобен за разликување, се
земаат предвид сите околности, а особено времето и обемот на неговата
дотогашна употреба во прометот.

Со трговска марка не може да се заштити знак:

1) чие објавување или употреба е спротивна на јавниот поредок или на

моралот; 2) кој не може графички да се прикаже;
3) кој не е дистинктивен, односно подобен за разликување на стоките и услугите
во прометот;
4) кој го означува само видот на стоките, односно услугите, нивната намена,
времето или начинот на производство, географското потекло, квалитетот,
цената, количеството и тежината;
5) кој станал вообичаен во секојдневниот говор или во востановената трговска
практика за означување на определен вид стоки, односно услуги;
6) кој се состои исклучиво од форма која произлегува од видот на стоките или
форма на стоките потребна за постигнување на определен технички резултат,
или форма која им дава суштествена вредност на стоките;
7) кој со својот изглед може да создаде забуна во прометот, а особено да го
доведе во заблуда просечниот потрошувач во поглед на географското потекло,
видот, квалитетот или другите својства на стоките или услугите;
8) кој содржи или се состои од географска ознака која служи за означување на
вина или жестоки алкохолни пијалаци, доколку пријавениот знак се однесува на
вина и жестоки алкохолни пијалаци кои не се од тоа географско подрачје;
9) кој содржи печат или штембил, официјални знаци или пунци за контрола и
гаранција на квалитетот или ги имитира;
10) кој содржи државен или друг јавен грб, знаме или амблем, назив или
кратенка на називот на некоја меѓународна организација, како и нивна
имитација, во смисла на членот 6-тер од Париската конвенција, освен со
дозвола на надлежниот орган на односната држава или организација;
11) кој го содржи називот или кратенката на називот, државниот грб, знамето,
амблемот или друг службен знак на Република Македонија, како и нивна
имитација, освен со дозвола на надлежен орган на државната управа;
12) кој содржи или имитира лик или име на историска или умрена знаменита
личност од Република Македонија, освен со дозвола на надлежен орган на
државната управа;
13) кој содржи или имитира име, облик или друг препознатлив дел на
заштитено културно наследство на Република Македонија, освен со дозвола на
надлежен орган на државната управа;
14) кој содржи религиозни симболи или ги имитира.

Поаѓајки од одредбите на Париската конвенција за заштита на

индустриската сопственост, нашиот законодавец предвидел заштита и на
колективна и на сертификатна марка.

Со колективната трговска марка само се операционализираат заедничките

интереси на повеќе лица во прометот, преку употреба на една иста трговска
марка. Согласно чл 220 од ЗИС здружение или др асоцијација на правни и
физички лица може да заштити определен знак како колективна трговска
марка.

Со сертификатна марка се штити знак кој го користат неколку трговски

друштва под надзор на носителот на сертификатна марка и служи за заштита на
квалитетот, отеклото, начинот на производство или др заеднички
карактеристики на стоките или услугите на тие трговски друштва. Кон пријавата
на сертификантната марка се приложуваат правила за косритење на
сертификатната марка кои содржат одредби за : квалитетот, својствата и др
карактеристики на стоките и услугите, мерките на контрола и санкциите кои ќе
ги применува.

Заштитата на трговска марка трае 10 години, сметајќи од денот на

подесување на уредба пријава. Нејзиното важење може да се продолжува
неограничен бр пати, зависно од економскиот интерес на носителот на правото
на трговска марка.

6.2 Постапка за признавање на правото на трговска марка

Постапката за признавање на правото на трговска марка во РМ е

регулирано со ЗИС и Правилникот за трговска марка. Согласно одредбите од
ЗИС, постапка за признавање на правото на трговска маркасе поведува со
поднесок кој содржи барање за признавање на правото. Поднесокот се
доставва до ДЗИС. Од денот на приемот на уредната пријава на трговската
марка во ДЗИС, подносителот на пријавата има право на првенство спрема секо
др лице кое за истиот знак подоцна ќе поднесе пријава.

По приемот се испитува дали е уредна. Ако утврди дека не е уредна ДЗИС

писмено со наведување на причините ќе го повика подносителот да ги отстрани
сите недостатоци во рок кој не може да биде подолг од 2 месеци од денот на
доставување на поканата. Ако подносителот не ги отстрани приавата со
заклучок ќе се отфрли.

Ако пријавата е уредна, се утврдува датумот на поднесување на пријавата и

за тоа се известува подносителот на пријавата.

Потоа ДЗИС испитува дали постојат апсолутни причини за одбивање на

пријавата за трговска марка.

Ако пријавата за трговска марка е уредна и ако знакот не е исклучен од

заштиата во смисла на п огоренаведените апсолутни причини, ДЗИС ја објавува
пријавата во службеното гласло. Приговор на објавената пријава на трговска
марка до Заводот во рок од 90 дена од денот на објавата може да поднесе: 1)
подносителот на порано пријавената трговска марка и носителот на порано
регистрирана трговска марка во смисла на членот 178 ставови од (1) до (4) на
овој закон; 2) носителот на трговска марка регистрирана во некоја земја членка
на Париската унија или на СТО, за која во Република Македонија неговиот
застапник, односно претставник поднел пријава без негова согласност; 3)
физичко лице чие име, презиме или лик е идентичен или сличен со објавениот
знак; 4) носител на порано заштитено право од индустриска сопственост, ако
предметот на тоа право е идентичен или сличен со објавениот знак и 5) лицето
кое има авторско право на дело кое е идентично или слично со објавениот знак;
6) носителот на трговска марка чија важност престанала поради изминатиот рок
на важење во смисла на членот 178 став (6) на овој закон. Рокот за поднесување
приговор не може да се продолжува. За секоја објавена пријава на трговска
марка се поднесува посебен приговор.

Ако е поднесен приговор од овластено лице, утврдено со одредбите на

ЗИС, со трговска марка не може да се заштити ниту знак:
1) Кој е идентичен со порано пријавена или регистррана трговска марка на др
лице за ист вид стоки или услуги ,
2) Кој е индентичен или сличен со порано пријавена или регистрирана трговска
марка на др лице за ист вид стоки, односно услуги, доколку таа сличност може
да создаде забуна кај просечниот потрошувач, вклучително и можноста од
асоцијација со порано пријавена или порано регистрирана трговска марка.

ЗИС под пимот порано пријавена или регистрирана трговска марка ги

подразбира:
1) трговските марки кои ужваат право на првенство според одредбите на ЗИС
2) Порано меѓународно регистрирани трговски марки со дејство во РМ
3) Трговски марки кои во време на поднесувањето на пријавата на трговска
маркасе добро познати во РМ во рамките на значењето на членот 6-бис од
Париската конвеција.

Со трговска марка не може да се заштити ниту знак со кој се повредуваат

порано стекнатите права на:

1) носителот на трговска марка регистрирана во некоја земја членака на

Париската унија или на СТО за која РМ нековиот застапик, односно претставник
поднел приава без негова согласност
2) Физичко лице чие име, презиме или лик е индентичен или сличен со
обавениот знак
3) Носителот на порано заштитено право од индустриска сопстевност, ако
предметот на тоа право е индентичен или сличен со објавениот знак
4) Лицето кое им авторско право на дело кое е индентично или слично со
обавениот знак.

Со трговска марка не може да се заштити ниту знак кој е идентичен или

сличен со трговската марка чија важност престанала поради поминатитот рок на
важење, а носителот на правотово предвидениот рок не поднел барање за
продолжување на важењето и не го платил пропишаниот надоместок.

Ако пригиворот не е поднесен или ако не е основан ДЗИС носи решение со

кое го признава правото на пријавената трговска марка. Со решение ќе му се
признае правото на трговска марка на подносителот кој прв поднел соодветна
пријава. Признатото прво на трговска марка ДЗИС го запишува во соодветниот
регистар. Таму се запишуваат сите подоцнежни промени што се однесуваат на
подносителот на правото и на самото право.

Според ЗИС, заштитата на знак како трговска марка во РМ може да бара и

преку Мадридскиот договор за меѓународна регистрација на трговски марки и
Мадридскиот протокол. И тоа заштитата е двонасочна.

Доколку носителот на правото на трговска марка без оправдана причина не

ја користи трговската марказа означување на производите, односно услугите за
кои тој се донесува, подолго од 5 години од денот на уписот во регистарот, по
барање на заинтересирано лице може да се донесе решение за престанок на
трговксата марка. Ваквата одредба е заради заштита на конкурентите од
злоупотреба на монополското право чии носители се исо кое тие имаат право
да располагаат.

Решението за признавање на трговска марка ќе се огласи за нѓтовно ако се

утврди дека не постоеле услови за признавање на тоа право.

Признаеното право на трговска марка престанува да важи пред истекот на

рокот, ако носителот се откаже од тоа право, ако не ги плати пропишаните такси
и трошоци, вез основа на судска одлука односно акот на ДЗИС и ако престанало
правното лице кое е носител на тоа право, односно ако умрело физичкото лице
кое е носител на правото.

Трговската марка може да се пренесува со договор, склучен во писмена

форма.Тој мора да се запише во регистарот на ДЗИС по барање на една од
дооворните срани.Право на користење на трговска марка може да се отстапи со
договор за лиценца. Условите за отстапување се предвидени во ЗИС но и во
Законот за облигационите односи. Договорот за лиценца кој нее запишан во
регистарот не произведува правно дејство erga omnes.

7. Географски назив

Географскиот назив има 2 прототитпа, и тоа ознака на потекло на

производот и географска ознака.

Тие се инкорпорирани во знаците за разликување и по својата вредност и

значење, во современиот промет на стоки и услуги го губат приматот зад
трговската марка и индустрискиот дизајн. Но не значи дека не постојат ознаки
на потела на производ и географски ознаки на одредени производи со висока
репутацја кои претставуваат вреден комерцијален имот.

Париската конценција за заштита на индустриска сопственост ги

дефинираназнаките за потекло и ознаките на потеклото на призводот.
Под назнака за потекло, се подразбира секој израз или знак кој што се
употребва за да се означи дека одреден производ или услуга потекнува од една
држава, регион или специфично место.

По ознака за потекло на производот, се подразбира географското име на

државата, регион или специфично место што се употребува да го означи
производот кој што потекнува од таму и ги има квалитативните карактеристики
кои се резултат на природата, вклучително на природните или човечките
фактори или на двата заедно.

Постои квалиттивна разлика меѓу назнаката на потело и ознаката за потекло на

производот. За постоење на ознака на потекло на производот потребна е
квалитативна врска помеѓу производот и географската област каде што тој се
произведува. Таа врска се состои во определени карактеристики кои се
карактеритични или иманентни само за тоа географско подраче.
За назнака на потекло, пак не се битни квалитативните фактори, ниту
исполнување на опредекен услови за да се назначи дека одреден производ
потекнува од тоа место, туку е потребно само да се докаже дека конкурентниот
призбод навистина потекнува од тоа подрачје.

Македонскито ЗИС содржи одредб за географскиот назив. Географскиот

назив според ЗИС, се штити о ознака на потеклото на производот и географска
ознака. ) Со географски назив се одбележуваат производите кои ги
произведуваат физички или правни лица на определено географско подрачје.
Ознаката на потеклото е географскиот назив на земјата, регионот или местото со
кој се означува производот кој потекнува од тоа подрачје и чиј квалитет и
посебни својства исклучиво или претежно се условени од географската средина,
вклучително и природните и човечките фактори и чие производство, преработка
и подготовка во целина се одвиваат на одредено ограничено подрачје на
потеклото. Географска ознака е географскиот назив на земјата, регионот или
местото со кој се означува производот чиј квалитет, угледот или други
карактеристики во суштина можат да се припишат на географското потекло.
Географската ознака, за еден производ може да се штити под услов
производството и/или постапката и/или подготовката на производот да се
одвива во определено место на потеклото. Географските називи кои не ги
исполнуваат условите за заштита како ознака на потеклото можат да се заштитат
како географски ознаки.

Со исклучок на виното и другите алкохолни пијалаци, производот може да

се одбележува со ознака на потекло и кога суровините за негово производство
потекнуваат од пошироко подрачје или надвор од подрачјето на преработка
под услов:

1) определеното подрачје за производство на суровини да е ограничено или да

постојат посебни услови за производство на суровини и
2) за квалитетот и посебните својства на производот да е решавачки
традиционалниот начин на производство, односно човечкиот фактор.
 За географски назив ќе се смета и називот кој не содржи географски назив
на определена земја, регион или место, кој со долга употреба во прометот
станал општопознат како традиционален назив за производот кој потекнува од
таа територија, како и историскиот назив на таа територија кој упатува на
определено потекло на производот, а ги исполнува условите .
Географскиот назив може да се употреби за одбележување на природни
производи, земјоделски производи, индустриски производи, занаетчиски
производи и производи од домашна ракотворба.

Со географска ознака, односно со ознака на потеклото не може да се штити

називот на производот кој:

1) не ги исполнува условите пропишани со овој закон;

2) е спротивен на законот и моралот;
3) со својата содржина може да создаде забуна во поглед на видот, потеклото,
квалитетот, начинот на производството или други својства на производот;
4) е еднаков на називот на растителна сорта или животинска раса, во случај кога
тоа би ја довело јавноста во заблуда во поглед на географското потекло.

Постапка за заштита на географски назив, се поведува со пријава која

содржи барање за заштита на географскиот назив и др прилози пропишани со
ЗИС. За земјоделските производи, постапката се води пред Министерствотоза
земјоделство, водостопанство и шумарство, согласно Законот за квалитет на
земјоделски производи и Правилникот за формата и содржината на елаборатот
кој е содржан во барањето за регистрација на ознака на потекло или географска
ознака.

Пријава за заштита на географски назив можат да поднесат: 1) физички и

правни лица кои на определено подрачје произведуваат производ кој се
одбележува со називот на тоа подрачје; и 2) група производители и
преработувачи на исти производи независно од составот и формата на
здружување; 3) државен орган, единица на локална самоуправа и коморите
заинтересирани за заштита на географските називи на подрачјето на нивното
дејствување; 4) странски физички и правни лица, односно странски групи на
производители, само ако правото на овластен корисник за заштитениот
географски назив им е признаено во земјите на потеклото и ако ги исполнуваат
условите предвидени со овој закон.
 Пријавата за заштита на географски назив содржи барање за заштита на
географскиот назив со назнака дека се бара заштита со ознака на потеклото или
со географска ознака. (2) Пријавата за заштита на географски назив со ознака на
потеклото или со географска ознака, покрај барањето за заштита на географски
назив, содржи елаборат за производот кој ќе се означува со географскиот назив.
Елаборатот го изработува институција која ги исполнува условите предвидени
со пропис кој го донесува директорот на Заводот. Контролата на посебните
својства на производот може да ја врши институцијата која го изработила
елаборатот или по барање на една од странките, друга институција која ги
исполнува условите предвидени со пропис кој го донесува директорот на
Заводот, за што издава доказ.

Пријавата за заптита на географскиот назив со географска ознака покрај

барањето за заштита содржи спецификација за производот кој ќе се означува со
географски назив. Ако пријавата се однесува на производителите на вино и др
алокохолн пијалоци, наместо спецификација содржи елаборат за производот.
Ознаката за потекло на прозводот и географската ознака се усановува со
упис на географскиот назив на производот и на видот на производот на кој се
однесува тој назив во регистрот н ознаки на потекло на производот.
Ознаката на потекло на производот и географската ознака е колективно
право. Нив можеат да ги користат правн и физички лица кои произведуваат или
пуштаат во промет производ за која е установена ознака напроизводот односно
географска ознака, како овластени корсници на таа ознака се запишани во
регистарот на корисниците.
Ознаката на потеклото е колективно право и можат да го користат
исклучиво правни и физички лица и здруженија на правни и физички лица кои:
1) произведуваат или преработуваат производ чиј географски назив е заштитен
со ознака на потеклото; 2) производниот процес во целост го извршуваат на
географското подрачје кое е точно дефинирано во елаборатот и 3) се запишани
во регистарот на корисници како корисници на таа ознака на потеклото.

Географската ознака е колективно право и може да ја користат правни и

физички лица, кои: 1) произведуваат производ чиј географски назив е заштитен
со географска ознака; 2) производството и/или преработката и/или
подготовката на производот ја извршуваат на географското подрачје кое е точно
дефинирано во елаборатот и 3) се запишани во регистарот на корисници како
корисници на таа географска ознака.
 Заштитата на географскиот назив важи неограничено. Правото на
користење на заштитениот географски назив важи пет години, сметајќи од
денот на донесувањето на решението. Важењето на правото на користење
може да се продолжува неограничен број пати и тоа за период од по пет
години, под услов носителот на правото во текот на петтата година од важењето
до Заводот да поднесе барање за продолжување на важењето на правото на
користење на заштитениот географски назив.

Правото на користење на заштитениот географки назив не може да се

пренесува.

Глава 8

Пренесување на правата на интелектуална сопственост

1. Пренесување на авторското право и сродните права.

Пренесувањето на авторското право настанува како последица на едно од

оснивните овластувања на носителот на правото а тоа е правото на располагање
кое е предивидено во ЗАПСП.

Носителот на авторското право има исклучително право на располагање, но

не само тој туку и лицата кои тој ги овластил имаат можност да пренестат или да
отстапат одредено право на други лица. Исклучителното право на располагање
е временски ограничено според рокот на траењето на правната зашитита. Ова
право не е територијално ограничено, што значи дека авторското право може
да се пренесе и во странство.

Ако носител на правото е физичко лице, тој има право да располага со него и
во случај на своја смрт по пат на тестаментално и законско наследување.

Правниот промет на авторското право се врши со договор помеѓу носителот

на правото и заинтерисираното лице кое може да биде правно или физичко
лице, домашно или странско. Принципот на договорна слобода како израз на
автономијата на страните на договорот е карактеристика на авторското право.
Меѓутоа, за авторското договорно право е многу важен принципот на заштита
на послабата страна, слично како кај трудовото и потршувачкото право.
 Авторските договори се договори со кои авторот или друг носител на
авторското право го пренесува своето право на искористување на авторското
дело на друго лице. Во англоамериканското авторско договорно право, се смета
дека автроското право е сопственичко право и може да се пренесува како секое
подвижно добро (ствар). Во овој систем се разликува договорот со кој се
отстапува автроското право на друго лице (носител) на авторското право
(assignment of copyright), од договорот со кој носителот на авторското право на
друго лице му дава само одобрение за користење на своето дело (licesing
agreement). Во европскиот континентален систем, авторот има исклучиво право
да дава одобрение на трети лица за користење на своето дело иако и во овој
систем постојат решенија според кои постои можност на отуѓувањео на
имотните елементи на авторското право.

 Општи карактеристики на авторските договори

Авторското право ги регулира општествените односи по повод

интелектуалните добра во состојва на мирување и во состојоба на движење
(премин, промет). Ова значи дека се склчуваат правни дела од кои
произлегуваат права и обврски помеѓу страните односно настануваат
облигационо-правни односи. Во други случаи се предмет на наследување и
настануваат наследно-правни односи. Тие облигационо-правни и наследно-
правни односи го прават т.н. специјално облигационо право односно
специјално наследно право, кои се разликуваат од општото граѓанско
облигационо и општото наследно право, но во исто време се и многу поврзани
со нив. Некои општи прашања како што се понуда за склучување на договор,
раскинување на договорм поништување на договор итн. регулирани се со
општите облигациони правни норми и се применуваат врз облигационите
односи кои настануваат во рамките на авторското договорно право. И
наследувањето на интелектуалните права може да биде уредено со специфични
норми кои се дел од авторското право, меѓутоа во случаите кога нив ги нема се
применуваат општите одредби на наследното право.

Прометот на авторското право или прометот со одредени овластувања на

титуларот на правата може да биде различен во зависност од различни
критериуми:
  Врз основа на тоа дали преносот се врши помеѓу живи (inter vivos) или
станува збор за пренос по смртта на титуларот на правото (mortis causa),
има пренос односно отстапување помеѓу живи и наследување.
 Врз основа на тоа дали отстапувањето се врши со согласност на волјите на
страните или врз основа на закон, постои договорно и законско
отстапување на интелектуалните права.
 Преносот на авторското право може да биде во целина или делумно.
Кога се работи за делумно пренесување, станува збор за пренесување на
одредено време, на одреден начин, или на одредена територија.
 Преносот на авторското право може да биде и исклучителен, соло или
неисклучителен, во зависност од тоа дали се пренесуваат сите
овластувања на еден стекнувач без право ниту авторот да го користи
своето право; соло пренос – кога титуларот го задржува своето право и го
отстапува само на еден стекнувач; неисклучителен – на повеќе
стекнувачи.

Правниот промет на авторското право се врши со договор меѓу авторот или

носителот на правото и заинтересираното лице кое може да биде физичко или
правно лице, домашно или странско. Во однос на обемот на правата кои може
да се пренесуваат, моралните права на авторот се непреносливи, но можат да
се пренесат сите имотни права. ЗАПСП од 1996 и ЗАПСП од 2010 година ја
прифаќаат концепцијата на неприносивост. ЗАПСП од 2010 година во член 67
утврдува дека е ништовно пренесувањето на (1) авторско право како целина (2)
морални права (3) непознати видеови на користење авторско дело. Всушност,
авторот може да овласти трети лица да го искористуваат неговото дело во точно
определни облици во определен рок и по определени услови. При тоа,
авторското право останува и понатаму кај авторот но тоа е оптоварено со
правото на трети лица да можат да го користат авторското дело. Законот
определува дека пренесувањето на материјалните и другите права може да
биде само договорно. За да произведува правно дејство, договорот мора да
биде склучен во писмена форма, во спротивно нема правно дејство.
Непостоењето или ништовноста на догворот не настапува во случај кога за
споредните, небитни елеметни на авторскиот договор е дадена усна согласност
на волјите на страните. Кај договорот за пренос на авторско прави битни
елементи на договорот се видот на правата што се пренесуваат, нивниот обем и
времетраење, територијата на која важат правата и сл.
 Според претпоставката дека авторот како економски послаба страна во
авторскиот договор е во полоша преговарачка положба од другата страна, која е
прифатена и од нашиот законодавец во член 65 став 4 од ЗАПСП, усвоено е
правилото дека основно толкување на нејаснотиите во обемот на пренесените
овластувања мора да го фаворизица интересот на авторот (in dubio pro auctore).

Тргнувајќи од карактерот на авторското право, законодавецот не дозволува

судско извршување над авторското право. Судско извршување е можно само
над имотната корист што произлегува од авторсткото право.

Членот 73 од ЗАПСП го регулира правото на понатамошен пренос на

авторското право. Според овој член, носителот кому му било пренесено право,
не може без авторот, тоа право да го пренесе на трети лица. Доколку
натамошното пренесеување на правото е допуштено без дозвола на авторот, за
авторските побарувања солидарна одговорност сносат претходниот и новиот
носител.

ЗАПСП го регулира и прашањето на авторскиот надомест. Во случај кога

авторскиот надомест е неопределен, надоместот се определува според
правичен надомест за определен вид дела (ова е фактичко прашање). Со ставот
2 од член 66 на ЗАПСП, како да отстапува од старото римско начело pacta sunt
servanda кое го прифаќа и нашето облигационо право. Законодавецот
определува дека доколку со користењето на автроското дело се остварува
добивка која е значително поголема од договорениот или правичен надомест,
аворот има право да побара измена на договорот. Од ова право авторот не
може да се откаже. Корисникот на авторското дело е должен да води соодветни
книги или друга евиденција од која може да се утврди висината на остварената
добивка. Исто така, корисникот е должен да му овозможи на авторот увид во
евиденцијата и да му доставува потребни извештаи за остварената добивка во
вообичаен рок (на пример: кај кино, прикажувањето вообичаено е да се
доставуваат неделни извештаи за бројот на посетители).

Бидејќи се претпоставува дека авторот е во полоша преговарачка состојба,

авторот може да го повлече материјалното право доколку носителот на
исклучивото право во недоволна ммера го остварува или воопшто не го
остварува а од тие причини интересите на авторот се оштетени. Услов за
повлекувањето е причините за повлекување да не потекнуваат од авторот. Со
остварување на повлекувањето, материјалното право се враќа на авторот.
Авторот не може да се откаже од ова право.
  Издавачки Договор

Издавачкиот договор е еден од настарите авторскоправни договори.

Издавачкиот договор е двострано обврзувачки, консензуален и товарен
договор. Овој договор по својата правна природа е многу сличен со договорот
за дело, договорот за користење и договорот за ортаклак. Според член 75, со
издавачкиот договор авторот му го пренесува на издавачот равото на
умножување на своето дело и пуштање во промет со печатење во книжен облик
во доволен број примероци наменети за јавноста, а издавачот за тоа му плаќа
надоместок, го издава делото и ги става во промет издадените примероци.

Битни елементи на овој договор се:

 Вид на правата што се пренесуваат

 Нивниот обем
 Времетраење
 Територија на која важат правата
 Рокот за издавање на делото
 Авторскиот надомест

Издавачкиот договор не го содржи правото на издавање на делото во

електронски облик. За издавање на делото во електронски облик се склучува
посебен договор.

Обврска на авторот е пренос на правото на издавање на делото. Се смета дека

авторот со издавачкиот договор го пренел врз издавачот, правото на само едно
умножување доколку со тој договор поинаку не е определено.

Надоместот може да биде договорен и да се пресметува на различни

начини. Може да се договори како процент од малопродажната цена на
продадените примероци на делото. Исто така може надоместот да е договорен
во паушален износ. Во овој случајм во здавачкиот договор се наведува тиражот.
Доколку тој не е определен, издавачот може да го издаде делото во тираж од
најмногу 500 примероци.

Издавачкиот договор може да престане со извршување или неизвршување.

Еден од начините на неизвршвање на издавачкиот договор е регулиран со
членот 79 од ЗАПСП а се однесува на пропаѓањето, односно уништувањето на
ракописот. Имено, во случај кога делото по доставувањето до издавачот е
уништено поради више сила, авторот има право на надомест што би му
припаднал доколку делото било издадено. Издавачкиот договор престанува
заради неизвршување и во случај на смрт на авторот пред завршување на
авторското дело. Издавачкиот договор престанува заради извршување со
исцрпување на тиражот на сите договорени изданија или истек на рокот на
важење на договорот. Издавачкиот договор престанува и со раскинување на
договрот. Авторот може да го раскине издавачкиот договор доколку издавачот,
откатко било исцрпено претходното издание, не издаде нови договорени
изданија во рок од три години од денот кога авторот го побарал тоа.

 Договор за јавно изведување

Со договор за јавно изведување, авторот се обврзува да му го пренесе на

кориникот правото за јавно изведување на своето дело. Со овој договор,
корисникот се стекнува со правото на јавно рецитирање на делото, на јавна
изведба на музичкото дело односно се уредува несценското прикажување на
делото.

Обврски на авторот: Пренесување на правото; и ако е потребно да го

предаде делото или примероците на делото. Членот 82 од ЗАПСП не
предвидува обвркси за корисникот како поранепниот ЗАПСП (јавно изведување
на делото и палаќање надомест). Во членовите 83 и 84 се регулираат другите
обврски на корисникот. Корисникот е должен да му овозможи на авторот увид
во јавното изведување на делото и да обезбеди соодветни технички услови за
изедувањето. Во случај кога корисникот јавно не го изведе делото во
договорениот рок, авторот има право да го раскине договорот и да побара
оштета.

Елементи на договорот:

 Вид на правото што се отстапува

 Обем на правата што се пренесуваат
 Времетраење на правата што се пренесуваат
 Територијата на која важат правата
 Начинот на рокот за јавното изведување на делото
 Авторскиот надомест
 Договорот престанува по протекот на рокот за кој е склучен и доколку
договорот биде раскинат.

 Договор за нарачка на авторско дело

Договорот за нарачка на авторското дело е договор за идно дело. Со овој

договор најчесто на авторите им се нарачува да изработат уметнички портрет,
скулптура, песна, роман и сл. Преку овој договор, нарачателот се стекнува со
правото на сопственост но не и со авторското право. Овој договор ЗАПСП го
регулира со член 85 како и ЗОО со соодветните членови кои се однесуваат на
договорот за дело.

Обврски на авторот: Да го создаде нарачаното авторско дело и да му го

достави на нарачателот.

ЗАПСП од 2010 година не предвидува обврска за нарачателот да му плати

надомест на авторот. Доколку авторот не ги исполни своите обврски,
нарачателот не може да го присили на тоа туку може да бара само надомест на
штета. Авторот го задржува авторското право врз нарачаното дело, доколку со
закон или договор не поинаку определено, од што произлегува дека авторот
може да му го пренесе авторското право на нарачателот со договор.

 Договор за создавање на авторско дело во работен однос [

Во современото општество околу три четвртини од сите авторски дела се

создаваат од автори-работници кои создале авторско дело додека биле во
работен однос со некој работодавач. Членовите 86 и 87 од ЗАПСП го регулираат
авторското дело од работен однос. Во случај кога авторското дело е создадено
од работник при исполнување на своите раоботни обврски или по упатство на
работодавецот се семта дека материјалните права и другите права на авторот,
освен правото на изнајмување, исклучиво му се пренесени на работодавецот за
време од пет години по завршување на делото, доколку со соодветен
колективен договор или договор за работа не е поинаку определено. По истекот
на токот од пет години, материјалните права и другите права му припаѓаат на
работникот со тоа што работодавецот може да побара нивно повторно
исклучиво пренесување доколку му плати на работникот правичен надомест.
Авторот не може да се откаже од правото на надомест за изнајмување и има
право на правичен надомест за секое изнајмување.

 Договор за филмска продукција (договор за аудивизуелно дело)

Со договорот за аудиовизуелно дело се уредува односот на филмскиот

продуцент со авторите на аудиовизуелно дело и авторите на придонесите како
и односот меѓу самите автори. Овој договор се склучува пред аудиовизуелното
дело да настане. Ова е јасно формулирано во законот на Србија каде е
наведено дека со договорот за аудиовизуелно дело, едно или повеќе лица му
се обврзуваат на произведувачот на аудиовизуелно дело дека творечки ќе
соработуваатн а изработката на аудиовизуелното дело и му ги отастапуваат
своите имотни права на тоа дело.

Договорот за филмско дело е двострано-обврзувачки, товарен, формален,

каузален и комутативен договор со кој коавторите и авторите на придонеси ја
преземаат обврската да соработуваат на довршувањето на филмското дело и му
ги отстапуваат на продуцентот своите материјални права за искористувањето на
тоа дело, а продуцентот за тоа се обрзува да им исплати надоместок.

Договорот за аудиовизуелно дело е облигационен договор на кој се

применуваат одредбите на ЗАПСП како lex specialis. За секоја нејасна одредба
да се толкуваат најпрво одредбите на ЗАПСП, а потоа на ЗОО како lex generalis.

Страни (субјекти) на договор се филмскиот продуцент и коавторите на

аудиовизуелното дело и авторите на придонести. Договорот мора да биде
склучен во писмена форма, согласно општите одредби на ЗАПСП за авторските
договори според кои договорот за пренесување што не е склуен во писмена
форма не произведува правно дејство.

Битни елементи на секој авторски договор, согласно ЗАПСП се:

 Видот на правата што се пренесуваат

 Нивниот обем и времетраење
 Територијата на која важат правата
 Рокот за објавување на делото
 Авторскиот надоместок
 Договорот треба да содржи листа на права кои се пренесуваат на филмскиот
продуцент. Во спортивно, предвидена е резервна норма која вели дека
коавторите исклучиво и неограничено му ги пренеле на филмскиот продуцент
сите свои материјални права на филмското дело, правото на превод, доколку со
закон не е поинаку определено. Со авторски договор можат да се пренесуваат
исклучиви и неисклучиви права. За преносот на правата на коавторите на
филмско дело предвидена е резревна норма според која, ако не е поунаку
договорено, преносот се смета за исклучив. Исто така, ако со договор не е
поинаку определено, правата се пренесуваат само за територијата на Република
Македонија.

Во случај кога продуцентот нема да го заврши филмското дело во рок од пет

години од склучувањето на договорот за филмска продукција, или доколку не го
дистрибуира завршеното дело во рок од една година по негово довршување,
авторите имаат право да го раксинат договорот. Во случај на раскинување на
договорот, коавторите и авторите на придонесите го задржуваат правото на
исплата на надоместок.

Кај договорот за филмско дело договарање на надоместок е битен елемент

на договорот. Коавторите на афилмското дело имаат право на авторски
надомсток посебно за секое пренесено материјално право. Филмскиот
продуцент е должен најмалку еднаш годишно да им доставува извештај за
остварениот приход на коавторите. Кога висината на авторскиот надоместок не
е определена, надоместокот се определува според правичен надоместок за
филмските дела. Доколку со користењето на авторското дело се остварува
добивка која е значително поголема од договорениот или определениот
правичен надоместок, авторот има право да побара измена надоговрот што ќе
му овозможи поправичен удел во добивката. Од ова право аворот не може да
се откаже. Ова е генерална одреба која се однесува на сите авторски договори.

2. Пренесување на правата од индустриска сопственост.

Преносот на правата од индустриска сопственост се врши со: договорно

располагање (цесија или договор за лиценца), врз основа на закон или
присилни форми на пренос како што е присилната лиценца и по пат на
наследување.
 Носителот на правото од индустриска сопственост има исклучително право
на располагање. Не само тој туку и лицата кои тој ги овластил може да пренесат
или да отстапат одредено право на заинтересирани лица. Исклучителното право
на располагање е временски ограничено според рокот на траењето на правната
заштита. Исто така, исклучителното право од индустринска сопственост може да
се пренесе и во странство.

Ако носител на правото од индустриска сопственост е физичко лице, тој има

исклучително право да располага со него, не само за време на животот туку и во
случај на неговата смрт, под сулов правната заштита да не престанала. Во случај
на смрт на носителот на правата од индустриска сопственост, овие права можат
да бидат и предмет на тестаментално и законско наследување.

Правниот промет на правата од индустриска сопственост се врши со договор

помеѓу носителот на правото и заинтересираното лице кое може да биде
правно или физичко лице, домашно или странско. Моралните права на авторот
се непреносливи, но носителот на патент, индустриски дизајн или марка, може
да ги пренесува сите имотни права или да отстапи само едно право – право на
користење. Во првиот случајстанува збор договор за пренесување на право –
цесија, а во вториот случај се склучува договор за лиценца. Почесто се склучува
договор за лиценца со која што се пренесува правото на користење на
предметот на договорот со тоа што стекнувачот на лиценцата не е правен
сукцесор на давателот на лиценцата. Спротивно, кај договорот за пренесување
на право – цесија, се пренесува правото од индустриска сопственост од
отстапувачот на стекнувачот со тоа што стекнувачот на правото е правен
сукцесор на отстапувачот на правото.

 Договор за пренос – цесија.

Прометот на правата од индустриска сопственост може да биде различен во

зависност од различни критериуми. Врз основа на тоа дали овој пренос се врши
помеѓу живи (inter vivos) или станува збор за пренос по смртта на титуларот на
правото (moris causa), има пренос или отстапување на правата помеѓу живи и
наследување. Врз основа на тоа дали преносот се врши со согласност на волјите
на страните или врз основа на закон, постои договорно и законско отстапување
на интелектуалните права. И наследувањето на правото на индустриска
сопственост може да биде законско и тестаментално. Врз основа на тоа дали се
врши пренос или отстапување на стекнати права на индустриска сопственост
или пак потенцијално право од правото на индустриска сопственост, има пренос
на стекнати и пренос на потенцијални права. Преносот исто така може да биде
во целина или делумно. Кога се работи за делумно пренесува, не станува збор
за поделба на имотноправните овластувања на титуларот, туку за пренесување
на одредено време, на одреден начин или на одредена територија или на
идеални делови.

Преносот може уште да биде и исклучителен, соло или, неисклучителен, во

зависност од тоа дали се пренесуваат сите овластувања на еден стекнувач без
право ниту творецот, пронаоѓачот или авторот да го користат своето право. Соло
пренос – кога титуларот го задржува своето право и го отстапува само на еден
стекнувач. Неусклучителен - кога на повеќе стекнувачи може да им се отстапи
користење на одредено право на индустриска сопственост.

Носителот на правото од индустриска сопственост има исклучително право

на располагање. Не само тој туку и лицата кои тој ги овластил може да пренесат
или да отстапат одредено право на заинтересирани лица.

Исклучителното право на располагање е временски ограничено според

рокот на траењето на правната заштита на конкретното право на патент,
трговска марка или индустриски дизајн.

Во член 271 од ЗИС е нормиран договорот за пренос. Всушност станува збор за

еден вид цесија или пак цесија sui generis. Овој правен институт е познат уште
од римското право а сега е нормиран и во облигационото право. Цесијата во РМ
е уредена во членовите 424 – 433 од ЗОО. Овде станува збор за отстапување на
побарување. Отстапувањето на побарувањето (правото на патент, индустриски
дизајн, на трговска марка и авторско право) се склучува помеѓу доверителот
(титуларот на правото) и трето лице – отстапувач и примач или помеѓу цедент и
цесионар. За цесијата важат сите одреби на договорното право.

Во ЗИС, како објект на пренос не е само патент, индустриски дизајн, или

трговска марка, туку со овој договор може да се пренесе и потенцијално право
на патент, индустриски дизајн, модел, трговска марка, додека се во фаза на
пријавување. Во случај предмет на договорт е право кое се уште не е заштитено,
односно се чека соодветно решение од ДЗИС на РМ, се работи за договор кој е
склучен под раскинлив услов. Значи, ако се признае правото договорот ќе биде
полноважен, во спротивно, договорот се раскинува. Во овој случај, ризикот
лежи на обете страни и затоа заеднички ја поднесуваат претрпената штета.
 Со договорот за пренос на право, носителот на правото или поднесителот
на пријавата може да го пренесе своето право во целост или делумно. Во случај
на целосен пренос на правото, стекнувачот ги стекнува сите имотни права на
предметот на договор а пренесувачот ги задржува само моралните права.

На договорот за пренос на право се применуваат општите правила на

облигационото право.

Отстапувачот мора да гарантира дека предметот на договорот нема

материјални недостатоци или скриени мани. Ако заштитениот пронајдок не е
индустриски применлив, доколку стекнувачот на правото докаже дека
предметот на договорт има недостатоци или скриени мани, тој има право да го
раскине договорт и да му се надомести штетата.

Пренесувачот на правото мора да гарантира дека предметот на договорт

нема правни недостатоци, како и дека тој е носител на правото или дека
носител на правото е лице овластено од него. Дококлу отстапувачот не е
носителот на правото значи дека неовластено располага со едно право а
вистинскиот носител на правото може да ја побива таа правна работа а
стекнувачот на правото има право да бара надоместување за штетата којашто ја
претрпел.

Според ЗИС, правото на колективна трговска марка и правото на

користење на заштитена ознака на потеклото на производот не може да се
пренесуваат со договор за пренос на право. Причините за тоа се наоѓаат во
правната природа на колективанта трговска марка и заштитената ознака на
потелкото на производот. Колективната трговска марка претставува користење
на трговска марка од страна на повеќе лица и со неа се означува дека
производот потекнува од одреден круг производители. Слично е и кај
заштитената ознака на потеклото на производот.

Договорт за пренос на право мора да биде во писмена форма и потписите

на договорните страни мора да бидат заверени кај нотар. Во спротивно,
договорот не произведува сигурност.

Договор за лиценца.
 Договорот за лиценца е правна основа за користење права од
индустриска сопственост. Целта е да се овозможи стекнувачот на лиценцата што
не е титулар на право на индустриска сопственост да се стекне со правон а
коритсење на индустриската сопственост на определен начин, за определено
време и на определена територија при што давателот на лиценцата правото на
индустриска сопственост и понатаму останува титулар на ова право. Овој
договор се разликува од договорот за пренос на правата од индустриска
сопственост. Целта на договорот за пренос на правата на индустриска
сопственост е определен субјект што нема право на индустриска сопственост да
стане титулар на правото на индустриска сопственост. Станува збор за
транслативен пренос на правата.

Договорот за лиценца е правен институт чија регулатива е комплексна.

Изворите можат да бидат домашни или странски. Домашни извори кои содржат
пранви норми за уредување на овој договор се законот за индустриска
сопственост, законот за автроско право и сродните права, законот за
облигациони односи и законот за заштита на конкуренцијата. Од меѓународните
извори значаен е ТРИПС договорот.

Во РМ во ЗИС нема дефиниција за договорот за лиценца. Дефиницијата е

содржана во членот 742 на ЗОО – Со договор за лиценца давачот на лиценца се
обврзува стекнувачот на лиценца да му го отстапи во целост или делумно,
правото на искористување на патент, знаење и искуство, на трговска марка,
индустриски дизајн, а стекнувачот на лиценца се обврзува да му плати за тоа да
определен надомест.

Физичките лица како договорни страни за склучување на полноважен

договор треба да ја имаат деловната способност (по правило целосната) што ја
стекнуваат со полнолетноста или со еманципацијата. Правните лица како
договорни страни можат да склучуваат договори во правниот промет врз основа
на својата правна способност.

Како давател на лиценцата се јавува лице кое е титулар на определено

исклутелно право или субјект кој поднесол пријава за заштита на определено
право на индустриска сопственост. Како давател на лиценца може да се јави и
определен титулар кој станал субјект на апсолутното право врз основа на цесија.

Договорот за лиценца може да биде со прости и сложени страни а може

да биде и мешовит договор. Договорот е со прости страни кога на двете страни
се јавува по едно правно или физичко лице. Со сложени страни е кога секоја
страна ја сочинуваат две или повеќе правни и физички лица. Исто така може да
биде мешовите, кога едната од двете страни е проста а другата сложена.
Страната на давателот на лиценцата може да биде сложена доколку пријавата
на патент или индустриски дизајн ја поднеле повеќе лица или ако правата се
признати на име на повеќе лица.

Во ЗИС е содржана норма за задолжителноста на писмената форма кај

договорот за лиценца. Непостоење или ништовност на договорот не настапува
во лучај кога за споредните, небитни елементи на договорот за лиценца е
дадена усна согласност на волјите на страните. Кај договорот за лиценца битни
елементи на договорот се оние во кои е содржана причината за пропишување
на писмената форма како задолжителна.

Во однос на дејството на договорот, во споредбеното право постојат три

става. Првиот произлегува од француската доктрина која смета дека лиценцата
има чисто облигационо правно дејство. Вториот став поаѓа од стварноправното
дејство на договорт за лиценца. Третиот став поаѓа од определбата дека
лиценцата има облигационо правно дејство со тоа што впишувањето на
лиценцата во регистар дејствува erga omnes односно добива и апсолиунто
дејство. Нашето позитивно право се приклонува кон третиот став. Според
нашето право, договорот за лиценца е специфичен договор којшто има
облигационо правно дејство (inter partes). Со запишување во соодветен
регистар кој се води во ДЗИС на РМ договорот за лиценца добива и апсолитно
дејство спрема трети лица (erga omes).

Во ЗИС се определени битните елементи на договорот за лиценца: времето

на траење на договорот,обемот на лиценцата, назначување дали лиценцата е
исклутелна, висината на надоместот за отстапеното користење ако надоместот е
договорен.

 Првиот битен елемент е времето на трање. Договорите за лиценца

најчесто се склучуваат со определено време на траење и тоа обично на 5
до 10 години. Договорите за лиценца можат да бидат и со неопределено
време на трање. Договорите престануваат со престанување на дејството
на заштитеното право.
 Вториот битен елемнт е обемот на лиценцата. Обемот се однесува на тоа
кои права се отстапуваат на користење на договорот за лиценца. Според
овој критериум, договорите можат да се поделат на лиценца за употреба,
лиценца за производство, лиценца за продажба, лиценца за увоз и
лиценца за извоз.
  Третиот битен елемент интензитетот на отстапеното право. Во правната
теорија договорите за лиценца се класифицираат како исклучителни или
ексклузивни договори и неисклучителни или обични (прости). Титуларот
на правото на индустриска сопственост во исто време може да им изврши
отстапување на правото на користење на одредено нематеријално добро
на повеќе лица (проста лиценца). Исто така титуларот може да го отстапи
правото на користење на само еден субјект но воедно тој да го задржи
правото за себе и да се јави како потенцијален конкурент (соло лиценца).
Со исклучителната лиценца стекнувачот добива исклучително право на
користење на предметот на лиценцата без конкуренција. Даватаелот на
лиценцата не може ни самиот да го користи објектот на лиценцата.
 Последниот битен еемент е надоместот. Постои можност да не е
договорен, т.е. договорот за лиценца да е добродетелство без надомест.
Противвредноста за користењето на лиценцата не се вика цена туку
надомест, и тоа од причина што со плаќањето на надомест не се купува
предметот туку се добива право за користење на правото од индустриска
сопственост. Кај нас повремените плаќања кај лиценцата се нарекуваат и
тантиеми. Со плаќањето на надоместот, стекнувачот не се стекнува со
право на сопственост над предметот на лиценцата а ниту давателот ги
губи сите права со давањето на лиценца на некој трет, туку стекнувачот се
стекнува со рпаво за користење на определено право на индустриска
сопственост за определено време на определен начин и на определена
територија. Противвдредноста за отстапувањето на правото на користење
се нарекува лиценцен надоместок (license fee) и во споредбеното право
се сретнуваме со неколку начини на плаќањe: во паушален износ, како
тантиема, како комбинација на тие два начина и на други начини.

Присилна лиценца.

Присилната лиценца кај патентите за прв пат е регулирана со Париската

конвенција. ТРИПС договорот ги регулира условите за издавање на присилна
лиценца во членовите 30 и 31. ЗИС на РМ содржи детални одреби содржани во
членовите 97-115 кои се усогласени со последните измени на ТРИПС.

ЗИС нормира дека еден од условите за давање присилна лиценца постои

ако носителот на патентот не го користи пронајдокот заштитен со патент или го
користи во обем недоволен за задоволување на потребите на македонскиот
пазар. На прашањето кој треба да го искористува патентираниот пронајдок за да
не се даде присилна лиценца, законот определува дека тоа е носителот на
патентот, но тоа може да биде и друго лице со кое е склучена договорна
лиценца. ЗИС определува дека ќе се даде присилна лиценца ако носителот на
патентот при склучување на договорна лиценца поставува непазарни услови.

Што се однесува на местото на искористување, прифатено е дека

искористувањето треба да се врши на територијата на земјата во која е стекната
патентната заштита за определениот пронајдок.

Во ЗИС, нормирано е и кога нема да се даде лицнца, а тоа се законските

пречки кои го оправдуваат некористењето на пронајдокот заштитен со патент.
Значи, од титуларот на патентот не може да се бара веднаш да започне со
искористување на својот пронајдок, особено ако постојат законски пречки кои
го оправдуваат некористењето на пронајдокот. ЗИС во член 97 став 4, нормира
дека може да се бара присилна лиценца со изминувањето на 4 гоидни, сметајќи
од денот на поднесувањето на пријавата за патент, односно 3 години од денот
на признавањето на патентот ако овој рок истекува подоцна. ЗИС ја познава и
присилната лиценца за зависен патент. Според член 100, присилна лиценца
може да се издаде и ако пронајдокот заштитен со патент не може да се користи
во целост или делумно без користење друг пронајдок заштитен со поранешен
патент, додека подоцнежниот пронајдок кој пртставува позначаен технички
напредок е од особено значење за стопанството или за задоволување на
општите потреби. Во овој случај, носителот на поранешниот патент може да
бара присилна лиценца за коирстење на пронајдокот по подоцненжниот патент
за соодветен надоместок.

ЗИС во член 102 нормира посебен вид недоброволна лиценца односно

присилна лиценца во јавен интерес. Овој тип на лиценца прв пат е регулирана
во Британија. Со член 97 став 2 од ЗИС, предвидено е кога ползата од
заштитениот пронајдок е во јавен интерес, поради вонредни состојби во
државата, заштита на јавниот интерес во областа на здравството, исхраната,
заштита и унапредување на животната средина или е од особен интерес за
одделна гранка на стопанството или е неопходно за спроведување за судска
или административна постапка за заштита на конкуренцијата. Во овие случаи се
дава присилна лиценца и пред истекот на роковите 4 години од денот на
поднесувањето на пријавата за патент односно пред истекот на рокот од 3
години од денот на признавањето на патентот ако овој рок истекува подоцна.
Произлегува дека јавниот интерес се состои во националната безедност,
националната економија и здравјето на луѓето. Според член 99 од ЗИС, во
случај на давање присилна лиценца, носителот на патентот има право на
соодветен надоместок. Висината на надоместокот ја утврдуваат спогодбено
носителот на патентот и корисникот на кој му е дадена лиценцата. Ако не се
постигне спогодба за висината на надоместокот, надлежниот суд ја утврдува
висината на надоместокот. Непостоењето спогодба односно одлука на судот не
го спречува корисникот на кој му е дадена лиценцата да го користи
пронајдокот.

За издавање присилна лиценца одлучува судот кој е надлежен за

решавање на споровите за правата од индустриска сопственост во парична
постапка а тоа во РМ се основните судови со проширена надлежност.

Согласно член 102 од ЗИС, судот може на кои било лице што поднело
барање да му издаде присилна лиценца за патент односно сертификат за
дополнителна заштита за потребите на производството и продажбата на
фармацевтски производи кога таквиот производ е наменет за извоз во земјите
увознички со проблеми во јавното здравство.

Според член 105 од ЗИС, присилна лиценца може да се издаде само ако
поднесителот на тужбата се обидувал од носителот на правото да добие
согласност за искористување за заштитениот пронајдок, под разумни пазарни
услови.Оваа одредба не се применува во случај на состојба на нужда или други
околности на крајна нужда во државата.

ЗИС содржи неколку одредби со кои се регулираат особеноситите на

издавањето присилна лиценца за потребите на јавното здравство. Имено,
лиценцата не може да биде исклучителна; траењето и обемот на присилната
лиценцата зависат од причината поради која е издадена; количеството
производи кои можат да се произведат врз основа на присилна лиценца не
смеат да го надминат количеството потребно за задоволување на потребите на
земјите увозничка; присилната лиценца може да се пренесува само заедно со
производствениот капацитет односно со негов дел во кој се искористува
пронајдокот за кој е издадено. Производодот којшто е произведен или увезен
врз основа на присилна лиценца не смее да се нуди на продажба.

Надоместокот кај присилните лиценци за потребите на јавното здравство

се регулира со член 110 од ЗИС. Во оваа постапка, Судот во одлуката ќе му
наложи на поднесителот на барањето да му плати надоместок на носителот на
правото, кој се утврдува во случај на сериозна опасност по здравјето на луѓеот
или други околности на крајна нужда. Ваквиот надоместок изнесува најмногу
4% од вкупната цена која ја плаќаат земјите увознички.

Во РМ е забранет увозот на производите произведени врз основа на

присилмнат алиценца. Меѓутоа оваа одредба нема да се применува во случај на
повторен извоз во земјата увозничка.

Во ЗИС е пределено и дека присилната лиценца не може да биде

исклучителна. Причината за ова произлегува од правната природа на
присилната лиценца. Неможноста присилната лиценца да биде исклучителна е
во согласност со Париската конвенција.

Јавно понудена лиценца.

Јавно понудена лицена на право или т.н. “license of right” претставува вид
на договор за лиценца во којшто не станува збор за ограничување на правата на
титуларот на патентот наметнато од државата или државните органи. Кај овој
тип лиценцни односи, државните органи имаат посилна улога отколку кај
класичниот договор за лиценца и, слободата за договарањето кај овој вид
лиценца трпи определено ограничување во изборот на страна со која ќе биде
склучен договорот. Јавно понудената лиценца е посебен вид договорна
лиценца која се карактериззира со ограничена слобода на договарање помеѓу
давателот и титлуарот на лиценцата, стекнувачот со лиценцата.

Овој институт е најпрво воведен со Британскиот патентнен закон а е

задржан и во најновиот британски закон.

Јавно понудената лиценца придонесува за остварување неколку цело во

насока на остварувањето на целите на интелектуалното право. Всушност јавно
понудената лиценца доведува до: склучување поголем број договори за
лциенца, му овозможува на иноваторот полесно да дојде до контакти со
индустријата и до можност за примена на својот патент, ја отстранува можноста
за ограничување на правото од патент со присилна и службена лиценца, ја
остварува основна цел на пратентното право – заштитениот пронајдок што
побрзо да се примени за произвдоство, намалување на давачките што е должен
да ги плати титуларот на патентот за неговорот одржување и сл.

Суштината на јавно понудената лиценца се заснова на јавна понуда на

имателот на патентот дека на секој интересент ќе му даде неисклучителна
лиценца. Оваа понуда кај нас е најблиска до поимот општа понуда предвидена
со ЗОО.

И кај овој вид лиценца, титулатор на патентот има право на имотна

корист, има право на надомест, меѓутоа и тука, спогодбата за цената,
спогодбата за надоместот не е битен елемент на содржината на договорот. Тоа
произлегува од одредбите според кои ако страните не можат да постигнат
спогодба за висината на надоместот, висината ја одредува патентната
администрација. Таквиот надомест ќе биде меродавен за сите подоцнежни
стекнувачи односно титулари.

Според британскиот закон, доколку некој по упсиот на јавната понуда во

патентен регистар го повреди патентот на кој се однесува јавната понуда, може
со прифаќање на јавната понуда, значително да ги намали санкциите
предвидени за повреда. Ако ја прифати понудата ќе ги избене судските налози
и забрани.

Кога трето лице ќе го повреди патентираниот пронајдок, стекнувачот на

јавно понудената лицена може да бара од титуларот на патентот да поведе
удска постапка. Според британскиот закон, доколку имателот на патентот во рок
од два месеца не му го исолни ваквото барање, титуларот на лиценцата –
стекнувач, може сам да поведе судска остапка во свое име како патентот да му
припаѓа нему. Во овој случај, тужбата нема да биде насочена само кон
повредувачот на патентот туку и против титуларот на патентот кој не ја исполнил
својата обврска да поведе постапка за заштита на своето право од повредата.

Имателот на патентот има право во секоие време да се откаже од својата јавна

понуда, но само под услов сите стекнувачи да се согласат за бришење на оваа
клаузула.

Од истите причини од кои може да се даде присилна лиценца, според

британскиот закон се дава можност и за присилно впишување на јавно
понудената лиценца во патентниот регистар. Во ваков случај потребно е да
измине определен рок, најчесто 3 години од признавањето на патентот.
Причините за присилен упис на јавно понудената лиценца се: ако во земјата не
е применет пронајдокот, ако пронајдокот не се применува во доволен обем,
доколку производството не ги задоволува потребите на пазарот и др.
 3. Наследување на правата на интелектуална сопственост.

Ако носител на право од индустриска сопственост е физичко лице, во случај

на негова смрт на правата од индустриска сопственост се применува
наследувањето (тестаментално и законско) исто како и на дргуиот негов имот.

Кога оставителот бил носител на некое право од индустриска сопственост,

тогаш неговите наследници ќе станат нови носители на тоа право и нивните
имиња се запишуваат во регистар кој се води во Државниот завод за заштита на
индустриската сопственост. Ако оставителот поднел пријава за признавање
право од индустриска сопственост за Завотдот за заштита на иднустриската
сопственост се уште не ја спровел постапката, во случај на донеесување
решение за признавање на правото, името на наследникот ќе се запише како
носистел на правото.

Додека имотните права на авторот ии пронаоѓачот се наследуваат,

моралните права на оставителот не се наследуваат, но наследниците имаат
право да се грижат за почитување на моралните права на оставителот.

По смртта на авторот или носителот на авторското право кој е физичко лице,

авторското дело по пат на наследување се пренесува на наследниците исто како
и другиот негов имот. Наследниците ги имаат сите права од имотен карактер
кои ги имал авторото односно носителот на авторското право за време на
животот како и авторските морални права. Додека имотните права на авторот
или пронаоѓачот се наследуваат, норалните права на оставителот не се
наследуваат но наследниците имаат право да се гиржат за почитување на
моралните права на оставителот.

Глава 13

Правна заштита на правата на интелектуална сопственост

1. Граѓанскоправна заштита

Според законите со кои се регулира правото на интелектуална сопственост,

лицето кое ќе повреди некое право уредено со законот, одговара за штета
според општите правила за надоместување на штетата (право на надомест на
материјална и нематеријална штета), согласно ЗОО. Правна основа на
одговорнста за штета е претпоставената вина. Претпоставената вина е битен
елемент како за договорната така и за вондоговорната одговорност. Не е важни
дали сторителот знаел или можел да знае дека со забранетото дејство
повредеува нечие праов. Меѓутоа, барањето за надомест на штета може да се
поднесе заедноо или по барањето за утврдување на повредата на правото.
Тужбавата за надомест на штета не може да и претходи на тужбата за
утврдување на повредата на правото.

 Повреда на правото на патент, индустриски дизајн, трговска марка,

топографија на интегрално коло, ознака на потекло на производ и
географска ознака.

Како повреда на пријавените и признатите права патент, индустриски дизајн,

трговска марка,топографија на интегрално коло, ознака на потелкло на
производ и географска ознака се смета секое неовластено:

 Користење
 Располагање
 Ограничување
 Имитирање
 Асоцијација
 Вознемирување

За да постои асоцијација не е потребно да постои сличност во изговорот кај

трговската марка или сличноста на изгледот. Доволно е името кое доминира на
трговската марка со што се повредува правото на друга трговска марка да биде
сосем различно но според расоредот на елементите бројот и видот на боите,
бројот на елементите, димензиите на елементите и сл., несомнено да потсетува
на другата трговска марка.

За имититање во смисла на ЗИС се смета ако просечниот купувач на стоки

или услуги може да ја согледа разликата само ако обрне посебно внимание
односно ако кај трговската марка се работи за превод или транскрипција
односно транслитерација. На прашањето што е просечен потрошувач и дали тој
може и треба да се дефинира одговорот е негативен. Судијата односно судскиот
совен е тој кој треба да се стави во улога на просечен потрошувач.

Со тужбата која се однесува на повреда на правото од патент, тужителот е

должен да достави соодветен писмен доказ согласно ЗИС. Тоа е доказ за
целосно испитување и е потребен заради карактерот на патентите што ги
признава ДЗИС. Судот може да определи рок во кој тужителот треба да го
достави доказот. Ако доказот не биде поднесен во рокот, тужбата ќе се отфрли.
Лицето чиешто право е повредено покрај надомест на штета, со тужба може да
бара судот да му наложи на лицето кое ги повредило неговите права:

 Да се воздржи од натамошна повреда

 Да му ги одземе и уништи производите кои се произведени или ставени
во промет со кои се врши повредата на правото
 Да бара доставување на документацијата и податоците од лицето кое го
повредило правото
 Да се објави пресудата со која се утврдува повредата во средставата за
јавно информирање на трошок на тужениот.

Доставувањето на документацијата и податоците од лицето кое го

повредила правото е со цел да се дојде до податоци за неовластениот
производтиел. Покрај производителот, повреда на правата од индустриска
сопственост прават и дистрибутетот, дилерт, продавачот. Всушност, тие се
лицата кои кога ќе бидат тужени ќе бидат должни да достават податоци од каде
ги набавуваат неовластените производи.

Објавувањето на пресудата со која се утврдува повредата во средствата за

јавно информирање треба да се практикува заради информирање на јавноста
односно на потрошувачите. Барањето за објавување на пресудата на трошок на
тужениот треба да биде точно специфицирано на кој медиум (дневен весник,
радио, ТВ), на која страница, во колку часот и сл.

Како повреда на моралното право се смета доколку пронаоѓачот и авторот

не се назначени во пријавите и исправите што се однесуваат на патент или
индустриски дизајн. Надомест на претрпената штета поради повреда на
морално правом оже да се бара со туба согласно ЗИС и ЗОО. При повреда на
моралното право, судот може да му досуди на пронаоѓачот или на авторот да
му се исплати соодветен надомест за претрпената повреда на неговата личност,
чест и углед. За да постои основа за вакво барање потебен е доказ како и
обврска оштетениот да го докаже постоењето и висината на штетата, штетното
дејство и причинска врска меѓу штетното дејство и штетата.

Основно правило е дека оштетите се главно комензациони, дека тужителот

бара состојабата да биде вратена во претходната состојба. Висината на сумата
најчесто е многу тешко да се определи прецизно.
  Повреда на авторското право и сродните права.

Авторот и носителот на авторското право и на сродните права како и лицата

кои се стекнале со одреено право врз основа на некоја правна работа (договор,
наследство и сл.) можат да поднесат разни барања против лицето кои ги
повредило правата. Кога постојат повеќе носитело на некое авторско право или
сродно право секој од нив може да побара заштита на правото во целост.

Членот 161 став 2 од ЗАПСП ја одредува меѓусебната положба на повеќе

лица кои повредиле некое право. Тие одговараат како солидарни должници.
Имено, кога постојат повеќе сторители на повредата на некое право од овој
закон, секој од нив одговара за повредата во целост.

ЗАПСП во член 116 ги регулира барањата што може да ги постави тужителот

односно лицето чие право е повредено. Тие се речиси идентични со сите
барања кои можат да ги постават про повреда на речиси сите граѓански права.
Меѓутоа некои посебни барања се спцеифични за повреда на авторското право
и сродни права. Тие може да се постауваат поединечно, но можат да се
постават две или повеќе бсарања кумулативно.

Според одредбите на овој член, може да се побара:

 Престанот на дејствието на повреда

 Надоместок на материјална штета
 Надоместок на нематеријална штета
 Зголемен надоместок
 Означување на авторот
 Враќање на користите стекнати од недозволеното користење
 Отстранување од промет на предметите од повредата на правото
 Објавување судска пресуда.

Носителот на правото може исто така да побара тужениот или сопственикот

наместо барањата, да му ги отстапи примероците или средстава кои ги
повредуваат авторското право и сродните права.

Покрај наведените барања, тужителот може да бара да му биде доставена

документацијата и податоците од лицето кое го повредило правото со цел да
дојде до податоци за неовластениот производител.
 Освен повреда на материјалните права, можат да се повредат и моралните
права. Надомест на претрпената штета поради повреда на морално право може
да се бара со тужба согласно ЗАПСП и ЗОО. При повреда на моралното право
судот може да му досуди на авторот или на изведувачот да му се исплати
соодветен надоместок за прерпената повреда на неговата личност, чест и углед.
За да постои вакво барање, потребен е доказ односно причинско последична
врска дека дејстовото е направено од тужениот намерно или како резултат на
негрижа и дека степенот на повредата (дрска повреда изразена преку
средствата за јавно информирање, омаловажување на авторот исл.) и нејзиното
траење, ја оправдуваат материјалната сатисфакција на повредата на
нематеријалното право. Според ЗАПСП ваква тужба можат да поднесат авторото
односно изведувачот. Оштетениот мора да го докаже постоењето на висината
на штетата, штетното дејствие и причиниската врска меѓу штетното дејствие и
штетата.

Основно правило е дека оштетите се главно комензациони, дека тужителот

бара состојабата да биде вратена во претходната состојба. Висината на сумата
најчесто е многу тешко да се определи прецизно.

 Субјекти кои можат да поднесат тужба за повреда на правата од

интелектуална сопственост.

Во ЗИС и ЗАПСП се утврдува кој може да поднесе тужба за повреда на

правата. Поднесители на тужба можат да бидат поднесител на пријава/носител
на право, автор/пронајдувач/конструктор, овластен корисник на географска
ознака односно ознака на потекло на производ, овластен корисник на
колективна и сертификатна трговска марка, носител на исклучителна лиценца,
лицата кои се стеканле со одредено право врз основа на некоја правна работа
(договор, наследство и сл, можат да поднесат тужба против лицето кои
повредило правата. Кога постојат повеќе поднесители/носитело на некое право
секој од нив може да побара заштита.

Видови тужби.

 Тужба за престанок на вршење на дејствијата со кои се врши

повредата на некое право.
 Оваа тужба се врши со цел судот да го забрани натамошното врешење на
повредата. Може да се поднесе не само во случај кога со забранетото дејствие е
предизвикана штета, туку и во случај кога постои реална опасност за
настанување на штета. Целта на оваа тужба е да се спречи вршењето на
повредата во иднина. Може да се поднесе против сите лица кои учествувале во
извршувањето на повредата и со неа мора точно да се назначи со кои дејствија
извршителот на повредата треба да престане со цел да се заштити конкретното
право. Со тужбата не се докажува вината на сторителот туку само постоењето на
штетното дејствие.

Со оваа тужба може да биде истакнато и барање да се отстранат состојбите

односно да се уништат средствата за натамошно вршење на повредата. Во
практиката, со ова барање се обезбедува да бидат уништени етикетите,
амбалажата, рекламните паноа, машините и сл со кои се изработуваат
средствата со кои се вши повредата.

 Тужба за отстранување на состојбата создадена со повредата.

Со оваа тужба може да се бара отстранување на состојбата која е создадена

со повредата. Всушност оваа тужба ја дополнува тужбата со која се бара забрана
за натамошно вршење на повредата. Оваа тужба може да се поднесе заедно со
тужбата за забрана за понатамошно врешењ на повредата но може да се
поднесе и како самостојна, посебна тужба. Тужителот не е должен да ја
докажува вината на тужениот, кој одговара според начелото на каузалитет.
Состојбата создадена со повредата чие отстранување се бара е оследица за
извршено дело и тоа е доволна причина од судот да се бара да го усвои
барањето за отстранување на создадената состојба.

 Преобразувачка тужба.

Оваа тужба се состои од барањето судот да донесе пресуда во корист на

тужителот и да ја измени односно да ја преобрази постојаната состојба. Со оваа
тужба може да се бара измена на одредена состојба во врска со одредено
праов на интелектуална сопственост кое е повредено. Имено, може да се бара
поништување или раскинување на договорот склучен во врска со некое
конкретно право на интелектуална сопственост.

Согласно Законот против нелојалната конкуренција Законот за заштита на

потрошувачите, купувачот може да го раскине договорот ако соодветниот
производ или трговска услуга ги купил затоа што бил поттикнат од некои изјави
под услов таквите изјави да биле невистинити, способни да ја измамат или да ја
доведат во заблуда јавноста и ако таквите изјави содржеле податоци од
некакво значење за лицата на кои им биле наменети а тие податоци биле важни
за склучување на договорот.

 Надлежност, рок и итност на постапката.

Во РМ, надлежни да постапуваат во прв степен по споровите од правото на

интелектуална сопственост се основните судови. Апелационите судови се
надлежни да решаваат по жалбите против одлуките на основните судови.

ЗАПСП не содржи одредби за рокот за поднесување на тужба за повреда на

авторското право и сродните права. Следствено се применуваат роковите
утврдени во ЗОО. За разлика од ЗПСП, според ЗИС тужбата може да се поднесе
во рок од 3 години кога тужителот дознал за повредата (субјективен рок) но не
подоцна од 5 години од настанувањето на повредата (објективен рок)

ЗАПСП за ралзика од ЗИС не утврдува дека постапката по тужбата е итна.

 Мерки на обезбедување

Како мерки на обезбедување, според ЗИС и ЗПСП, се сметаат привремените

мерки, доставуваењто на податоци, царинските мерки и граѓанската казна.

(1) Привремени мерки.

ЗИС и ЗАПСП содржат посебни одредби за определување на привремени

мерки но истовремено се повикуваат и на одредбите од Законот за
обезбедуање на побарувањата, кои се однесуваат на определувањето
привремени мерки.
 Доколку носителот на правото пријави дека дошло до повреда на неговото
исклучиво право, судот на негов предлог може да определи привремени мерки
заради обезбедување побарувања според овој закон а особено да се запленат,
исклчат од промет и сочуваат примероци, средства опрема и документи во
врска со нив; да се забранат дејствија на евентуални повреди; да се донесат
други слични мекри. Доколку постои основано сомнение дека заштитата
подоцна не може да се оствари, судот може да ги изрече и да ги изврши
мерките од истиот став без претходно известување и сослушување на
спротивната страна.

Привремена мекра може да се дозволи пред поведувањето и во текот на

судската или управната постапка како и по завшрување на тие постапки.
Законодавецот познава привремени мерки за обезбедување на парично и
непарично побарување.

Согласно ЗОП, привремена мерка за обезбедување на парично побарување

може да се дозволи ако постои сомнение дека должникот значително ќе ја
отежне или ќе ја избегне наплатата на побарувањето со тоа што својот имот или
своите средства ќе ги отуѓи, прикрие или сл. Доверителот не мора да ја
докажува опасноста ако должникот би претрпел само незначителна штета.

Според ЗОП, заради обезбедување на непарично побарување може да се

дозволи привремена мерка ако постои сомнение дека остварувањето на
побаруваењто ќе се осуети или значително отежне.

Судот може, на предлог на доверителот, да дозволи и повеќе привремени

мерки ако е тоа потребно. Во решението со кое се дозволува привремена мерка
ќе се определи времето на траење на таа мерка. Судот на предлог на
доверителот, ќе го продолжи времето на траење на привремената мерка под
услов да не се промениле околностите под кои е дозволена таа мерка.
Должникот има спрерма доверителот право на надомест на штетата која му е
нанесена со привремената мерка за која е утврдено дека била неоснована или
која доверителот ја оправдал
  Доставување податоци и други документи.

Намената на оваа мерка на обезбедување е да го олесни добивањето на

податоцит и документацијата во врска со повредата на правото на
интелектуална сопственост. Бидејќи производителот, печатарот, увозникот,
дистрибутерот, сопственикот, продавачот, имателот на примероци или средства
со кои било повредено правото и др. се учесници и исто така строители на
повредата, тие се должни без одлагање да ги достават податоците и
документите до носителот на повреденото право. Дококлу не постапат во
согласност со барањето на носителот на правото односно доколку не му ги
достават бараните документи и податоци овие лица одгоовараат за штетата што
настанала поради недставувањето. Овде ќе се применат општите правила за
надомест на штета.

 Царински мерки

Заштитата на авторските права во рамките на царинските постапки се

разликува од меѓународните одредби кои се однесуваат на другите прашања во
врска со увозот и царинењето на стоките, акои се уреени со Царинскиот зкаон.
Тргнувајќи од ТРИПС договорот и насоките на Светската царинска организација,
РМ донесе Закон за царинските мерки за заштита на правата од интелектуална
сопственост и Правилник за спороведување на Законот за царинските мерки за
заштита на права од интелектуална сопстеност.

Царинските мерки за заштита на правата од интелектуална сопственост

претставуваат една од нетарифните односно нефискалните мерки кои се
применуваат при спроведувањето на редовни царински постапки. Овие
царински мерки се применуваат само за стока која:

 Е декларирана за пуштање во слободен промет, извоз или повторен

извоз.
 Е откриена при контрола на стока која се внесува во или се изнесува од
царинското подрачје на РМ, која е ставена во постапка на транзит,
царинско складирање, или која е ставена во слободен склад.

Царинскиот орган дејствува врз основа на поднесено барање за превземање

на царински дејствија и по службена должност. Кога царинските органи имаат
оправдани причини за сомневање дека со стоката се повредува некое право на
интелектуална сопственост, може да го одложат пуштањето на стоката или да ја
задржат. За оваа мерка царинскиот орган веднаш ги известува носителот на
правото за да може да поднесе барање за преземање на дејствија. Доколку во
рок од 3 работни дена од известувањето носителот на правото не поднесе
барање за преземање на дејствија, пуштањето на стоката се одобрува или
нејзиното задржување престанува.

Носителот на право може во писмена фома да поднесе барање до

Ценралната управа на Царинската управа за преземање царински дејствија.
Барањето се изготвува на образец чија форма и содржина е пропишана со
Правилникот за спроведување на ЗЦМЗПИС и мора да ги содржи сите
информаци кои се потребни. Применото барање за преземање на дејствија
царинскиот орган ќе го обработи и во псимена форма ќе го извести барателот за
својата одлука во рок од 30 работни денови од денот на приемот на барањето.
Во случаи кога барањето не ги содржи задолжителните податоци од член 6 на
ЗЦМЗПИС или ако истите не се целосни, царинскиот орган може да одлучи да го
отфрли барањето за прземање на дејствија со давање на образложение. Против
одлуката може да се изјави посебна жалба до министерот за финансии во рок
од 8 дена од денот на доставувањето на одлуката.

Со прифаќање на барањето, Централната управа на Царинската управа го

определува рокот во кој царинските органи ќе преземаат дејствија. Тој рок не
смее да биде подолг од една година. Откако царинскиот орган утврдил дека
стоката е стока за која постојат оправдани причини за сомневање дека е стока
со која се повредува право на интелектуална сопственост, го одложува
пуштањето на стоката или ја задржува. Оваа стока останува под царински
надзор. Царинскиот орган веднаш го известува носителот на правото и
декларантот или лицето кое ја поседува стоката за своите дејствија.

Кога царинскиот орган задржал стока за која постојат оправдани причини за

сомневање дека е стока со која се повредува право на интелектуална
сопственост, која се отстапува за уништување, царинскиот орган може да
спроведе поедноставена постапка, која би се применла со согласност на
носителот на правото а со која царинскиот орган може да ја уништи стоката под
царински надзор без да се утврди дали некое право на интелектуална
сопственост било повредено. Оваа одредба се применува дококлу:

 Носителот на правото писмено го извести царинскиот орган во рок од 10

работни дена или 3 работни дена ако станува збор за лесно расиплива
 стока, дека стоката која е предмет на постапката е стока со која се
повредува право на интелектуална сопственост и му достави на
царинскиот орган писмена согласност од декларантот, лицето кое ја
поседува стоката или сопственикот на стоката за остапување за
уништување на соката.
 Уништувањето се врши на трошок и на одговорност на носителот на
правото во согласност со царинските прописи за уништување на стока под
царински надзор.
Декларантот ии сопственикот на стоката може директно да му достави на
царинскиот орган согласност за отстапување за уништување на стоката. Се смета
дека декларантот односно сопственикот на стоката дал согласност за
уништување доколку во пропишаниот рок недовсмислено не се спротиставил на
уништувањето за кое бил известен. Овој рок може, во зависсност од
околностите да се продолжи за уште 10 работни дена.

Доклку во рок од 10 работни дена од приемот на известувањето за

одложување на пуштањето или задржувањето, царинскиот орган не е известен
од носителот на правото дека е започната постапка за утврдување дали е
повредено право на интелектуална сопственост или не ја примил неговата
согласност, царинскиот орган ќе ја пушти стоката под услов да се завшрени сите
царински формалности.

Согласно член 14 од ЗЦМЗПИС, носителот на правото го известува

царинскиот орган дека е започната постапка за утврдување дали е повредено
право на интелектуална сопственост. Се врши со поднесување на тужба од
носителот на правото пред надлежен суд или со поднесување на барање од
страна на носителот на правото до надлежен орган за поведуање на кивична,
прекршочна или друга постапка согласно закон. Со започнување на постапката
се продолжува рокот за одложување на пуштањето или задржување на стоката
се додека судот или надлежниот орган не се произнесе за стоката.

Стоката за која по завшрување на постапката е утврдено дека повредува

право на интелкетуална сопственост не смее да се:

 Внесе во царинското подрачје на РМ

 Пушти во слободен промет
 Изнесе во царинското подрачје на РМ
 Извезе
 Повторно извезе
 Стави во одложувачка постапка
  Внесе во слободна зона или слободен склад

 Граѓанска казна

При повреда на правата стекнати врз основа на ЗИС, ако правата се

повредени со намера или крајна небрежност, носителот на правото моѓе да
побара ислата на вообичаениот надоместок зголемен за 300%, независно дали
заради повредата претрпел имотна штета во тој износ. Доколку имотната штета
е поголема од казната, носителот на правото има право да бара разлика до
целосно обесштетување. Овој правен институт многу ретко се применува во
праксата.

2. Казненоправна заштита.

Во кривичниот законик предвидени се повеќе кривични дела од кои начести се:

- Повреда на авторско право и сродни права (член 157)

- Повреда на правото на дистрибутерот на технички посебно заштитен
сателитски сигнал (член 157-а)
- Пиратерија на аудиовизуелно дело (член 157-б)
- Пиратерија на фонограм (член 157-в)
- Неовластена употреба на туѓа фирма и заштитен знак (член 285)
- Повреда на правото од пријавен или заштитен пронајдок и топографија
на интегрални кола (член 286)

Кај повредата на авторското право и сродни права, делото го врши оној кој
во свое име или во има на друг неовластнео ќе објави, прикаже, репродуцита
или на друг начин неовластено ќе посегне по туѓо авторско право или сродно
право, односно авторско дело, изведба или предмет на сродно право. Дејство
на извршување е секој вид неовластено користење односно посегнување по
туѓо авторско или сродно право, односно авторско дело, изведба или предмет
на сродно право. Тоа ќе се манифестира преку неовластено објауввање,
прикажување, репродуцирање, дистрибуирање, изведување, емитување. Со
оглен на субјективното битие, ова дело е умислено. Сторителот на ова дело
постапува со намера да ги измами купувачите или корисниците на услуги. За ова
дело предвидена е парична казна или казна затво до една година со одземање
на примероците на авторските дела и прдметите на сродните права, како и
средставата за репродуцирање.

Кај повредата на правото на дистрибутерот на технички посебно заштитен

сателитски сигнал, делото го врши оној кој без одобрение од овластениот
дистрибутер на технички посебно заштитен сателитски сигнал произведува,
увезува, дистрибуира или на друг начин става на располагање на јавноста
односно дава услуги на поставување на материјален или нематеријален уред
или систм заради пробивање на таков сигнал. Казната за ова дело е од една до
пет години затвор.

Кај пиратерија на аудиовизуелно дело, делото го вшри тој кој без одобение
на филмскиот продуцент или овластениот дистрибутер на кој филмскиот
продуцент му го пренел своето право на аудиовизуелното дело, произведува,
увезува, репродуцира, дистрибуира, пушта во промет или на друг начин става на
располагање на јавноста или на друг начин противправно го користи
аудиовизуелното дело. Казната за ова дело е од една година до пет години
затвор.

Кај пиратерија на фонограм длеото го врши оној кој без одобрение на

производителот на фонограм произведува, репродуцира, дистрибуира или на
друг начин противнправно го користи фонограмот или неговите неовластено
умножени примероци. Казната за ова дело е од шест месецти до три години
затвор.

Кај неовластената употреба на туѓ софтвер делото го вшри оној што

неовластено ќе употреби туѓ софрвер. Претпоставка з постоење на делото е
софтверот да биде туѓ и да биде употребен, независно дали сторителот знаел
или не. Казната за ова дело е парична или затвор до три години. Доколку
делото го сторио правно лице, казната е парична.

Кај неовластена употреба на туѓа фирма, делото содржи два облика. Првиот
е послужување со туѓа фирма, туѓа марка или заштитен знак или со туѓа, посебна
ознака за стоки за потклото на производ или услуга со намера да се измами
купувачот или корисникот на услугата. Вториот облек е неовластено
искористување на туѓи мостри или модели и пуштање во промет предмети
изработени врз основа на нив со намера да се измами купувачот или
корисникот на услугата. Дејство на извршување кај првиот облик е секој вид
неовластено користење на туѓа фирма, туѓа заштитена марка или ознака за
потеклото на прозиводот. Тоа ќе се манифестира преку продавање под туѓа
фирма односно ставање туѓ знак или ознака на потеклото на своите производи.
Неовластеното користење на туѓа фирма претставува еден од облиците на
нелојална конкуренција. Кај вториот облик, дејство на извршување е секој
облик на неовластнео искористување туѓи мостри или модели во своето
искористување туѓи мостри или модели во своето прозиводство. Со оглед на
субјективното битие, ова дело е умислено. Сторителот на ова дело постапува со
намера да ги измами купувачите или корисниците на услуги. Измамата се
состои во тоа што кај купувачите се создава погрешно убедување дека купуваат
стока или користат услуга на одредена фирма или купуваат производи
изработени според определена мостра или модел. Предвидена е парична казна
или казна затвор до три години со одземање на предметите.

3. Управноправна заштита.

Управноправната заштита се манифестира преку надзор и прекршочна

постапка. Надзор над спроведувањето на одредбите на ЗАПСП и прописите
донесени врз осонова на овој зкаон врши Министерството за култура а надзор
врз спроведувањето на ЗИС врши Министерството за економија. Инспекцискиот
надзор за остварување на одредбите на ЗИС го врши државниот пазарен
инспекторат. Инспекциски надзор за остварување на одредбите од овие закони
врши и МВР.

Кога овластено лице, односно инспектор при вршење на надзорот основано

се посомнева дека е направен прекршок, како привремена мерка ги одзема
примероците на делата или примероците на предметите или срдествата што
биле користени или наменети за извршување на кривичното дело, односно
прекршокот за што е должен да идаде потврда со точен опис и количина на
одземени предмети. На ваков начин се спречува повторувањето на кривичните
дела односно прекршоците.

Согласно Законот за прекршоците, прекршокот е противправно дело што со

закон е определено како прекршок и чии обележја се определени со закон.
Карактерстика на прекршочната одговорност е тоа што покрај физичките лица
одговараат и правните лица ако тоа е посебно определено со Законот. Правното
лице одговара по принципот на објективна одговорност, што значи дека за
одговорност на правното лице доволно е да се утврди постоењето повреда на
пропис определен како прекршок. Со законот за прекршоците е предвидена и
одговорност за странско правно лице ако прекршокот го сторило на
територијата на РМ и ако правното лице има претставништво или друга фирма.

За одговорноста на физичкото лице е доволно да постои небрежност кај

сторителот а умисла се утврдува само ако ссо Законот во кој е предвиден
прекршокот се бара умисла во сторувањето. Поимот физичко лице го опфаќа и
одговорното лице во правното лице, службеното лице, военото лице и лицето
кое врши самостојна дејност – претприемач.

Законот предвидува четири вида прекршочни санкции:

- Казни
- Прекршочни опомени
- Мекри на безбедност
- Воспитни мерки

Законот предвидува парична казна и казна затвор. Прекршочната опомена се

изреува под определени услови наместо казна. Мерките за безбедност се
таксативно наброени и се изрекуваат под условите предвидени сво Законот за
прекршоците и Кривичниот законик. Законот го определува и времето на
траење на секоја мерка на безбедност.

Прекршочната постапка се поведува по барање на овластен орган и на

оштетениот. Овластени органи се органите на управата (вклуичително и ДЗИС),
јавниот обвинител, единиците на локалната самоуправа и други органи и
организации што вршат јавни овластувања во чија надлежност спаѓа
непосредното извршување или надзор над изршувањето на законите во кои се
предвидени прекршоци.

Надлежни да постапуваат, односно да ги решаваат прекршоците се основните

судови а во втор степен апелационите судови. Врховниот суд постапува по
вонредни правни лекови. Судот со решение ја поведува прекршочната постапка
доколку барањето ги содржи сите елементи за да се поведе прекршочната
постапка. Во спротивно, судот ќе го врати барањето на дополнување до
поднесителот кој е должен да го дополни во определениот рок. Во спротивно
судот ќе го отфрли барањето со решение.