Римско Право - Средена Скрипта - 40 Den

РИМСКО ПРАВО - СКРИПТА
Фотокопир “ЗОКИ”
ДТЦ Мавровка 1 спрат
02 / 3162 - 059 Page 1
Прва глава ствари
Поим на ствар
Во изворите на римското право терминот ствар се употребувал со повеќе

значења. Во најширока смисла тој се однесувал на се она што постои во
материјалниот и во интелигибилниот свет, во потесна смисла тој опфаќал се
она што можело да биде предмет на правните односи воопшти, а во најтесна
смисла пак се она што претставувало предмет на имотно право. Предметите
од имотното право можеле да бидат многу различни. Тоа можеле да бидат
делови од природата, доколку им биле достапни на луѓето и доколки имале
својства потребни за задоволување на барем некоја човечка потреба, тоа
можеле да бидат луѓе, кога непосредно врз нив се засновувало некое имотно
право, можеле да бидат човечки активности, како и одделени права.
Дефиниција на стварите, важечка во целото имотно право, ги опфаќала сите
спомнати предмети.
Подвижни и неподвижни ствари
Подвижни ( res mobile) биле стварите што можеле да ја менуваат место

положбата без притоа да им се намали вредноста или да им се повреди
сопствената суштина. Разликувале два вида на подвижни ствари и тоа : res
mobile- ствари што неможеле сами да се дижат но можеле да бидат ставени
во движење од страна на друг, и res se moventes- ствари што се движеле
сами.
02 / 3162 - 059 Page 2
Неподвижни или недвижни ствари ( rec immobiles) биле оние што неможеле
да ја менуваат положбата во просторот без повреда на својата суштина.
Најважна неподвижна ствар била земјата, и се она што било цврсто сврзано
за таа земја. Во тоа значење како неподвижност се сметале зградите (
inaedificatio ), се она што било посеано ( insemenatio ), како и се она што
било посадено ( implantation ).
Anger gentilicus претставува колективна сопственост на римските генсови,

Ager publicus претставува сопственост на римската држава, Ager privates се
наоѓал во приватната сопственост на римските граѓани и настанал од
heredium од окупираниот, Ager publicus, од купени земјишни парцели како и
од парцели доделени во приватна сопственост на граѓаните.
Заменливи и незаменливи ствари
Поделбата на стварите на заменливи и незаменливи била многу значајна

бидејки од тоа својство на стварите зависела одговорноста за случајно
пропаѓање на стварта, како и од природата на одделните правни односи.
Кога се работело за заменливи ствари се применувало правилото genera non
perenut или genus perire non consentur, што значело дека должничката
страна останувала обврзана да ја озврши сторидбата се додека постоела
барем една ствар од истиот род. Кога се работело за незаменливите ствари
се употребувало правилото species perit ei sui debetur, што значело дека
должничката страна била ослободена од секаква обрска, доколку до
прапаѓање на стварта дошло без нејзина вина.
Првата правна претпоставка била : како заменливи се сметаат стварите

определени in genere, а како незаменливи ствари определени in specie. Како
ствари определени in genere се сметале иние што во редовниот економски
02 / 3162 - 059 Page 3
промет не биле определувани до таа мера што можело да бидат
индивидуализирани во масата истородни предмети, а како определени in
specie оние што редовно се индивидуализирале според посебните
карактеристики, до тој степен што точно се знаело за кој предмет се работи.
Единствени и составени ствари
Поделбата на стварите на единствени и составени била создадена во

класичното време. Единствени ствари ( res quae continetur uno spiritu ) или
ствари вдаховени со една душа биле предмети што претставувале природна
и физичка целина. Составени ствари се делеле на две групи : рес кууае екс
цонтингентибус цонстант ili ствари склопени во артифициелно единство со
човечки труд и рес куае екс дистантибус или ствари што биле и останале
одделени или збирни, но правото ги сметало за единствени поради целите
на кои им служеле.
Деливи и неделиви ствари
Деливи ствари ( res divisibiles ) биле ствари што можеле да се поделат на

составни делови, без притоа да се смали нивната вкупна имотна вредност и
економска функција. Наспроти тоа, неделиви ствари ( res indivisibbiles ) биле
оние кај кои поделбата на нивните составни делови доведувала до
смалување на вредноста на стварта и до неможност со поделениот предмет
да бидат остварени целите на странките.
02 / 3162 - 059 Page 4
Главни ствари и припадоци
При решавањето на прашањето за сопственост врз составена ствар, доколку

стварта настанала со цврсто спојување на делови што им припаѓале на
различни сопственици, поради примената на налекити accessorium sequitir
principale или accessorium cedat principali ( припадокот ја следи судбината на
главната ствар), честопи било потребно да се определи која ствар била
главна, а која требало да се смета како припадок ( accesorium ). Општо
правило за ова постоело само во однос на земјиштата и земјишните
superficies ( superficies solo cedit ). Во друите случаи како главна ствар (
principale) бил определуван оној дел од стварта пто во себе ги содржел
белезите на целата ствар, а како припадок или акцесориум биле
определувани оние составни делови што на главната ствар и помагале да ги
оствари своите економски функции. Со оглед на тоа дека во одделни случаи
и според навадениов критериум било тешко да се утврди што е главна а што
споредна ствар, римските правници предложиле и помошен критериум :
quid cui servit- што кому му служи. Меѓутоа, овој критериум се применувал
само тогаш кога туѓиот припадок неможел да се оддели од главната ствар
без голема штета.
Плодносни ствари и плодови
Како плодностана ствар се сметал секој предмот што, според природата или
според прописите на правниот поредок, бил способен да создаванови
економски вредности. Новите економски вредности што настанале од некоја
полодносна ствар под дејство на природните закони и со човечки труд или со
законите на економскиот сообраќај се нарекувале плодови-fructus.
02 / 3162 - 059 Page 5
Плодовите што настанале од плодносните ствари под дејство на природните
закони и со човечки труд се нарекувале fructus naturals или природни
плодови. Римјаните исто така разликувале и ; fructus percepti-собрани
плодови, fructus consumpti- потрошени плодови, fructus extantes-
непотрошени плодови, fructus percipiendi- плодови што треба да се соберат.
Телесни и безтелесни ствари
Најприфатлива деф за оваа поделба е на правникот Гај кој ова го објаснил

како, телесни ствари биле предметите што постоеле во физичкиот свет,
независно од прописите на правниот поредок. Бестелесни ствари или права
не постоеле во физичкиот свет, туку во човечките ралации и тоа врз една
основа на прописите на правниот поредок. И едните и другите имале
заедничко својство...се јавувале како самостојни предмети во имотниот
сообраќај.
Ствари во приватна сопственост и ствари надвор од приватна

сопственост
Ствари неспособни за приватно присвојување, според прописите на

боженственото право биле res sacrae или стварите посветени на вишите
богови. Во оваа група спаѓале храмовите и приборот со кој се бршел култот и
сиот друг инвентар. Ствари неспособни за приспојување според човечкото
право биле res publicae, res universitatis и res communes omnium. Res publicae,
биле ствари неопходни за функционирање на државата и за општествениот
живот меѓу граѓаните, res universitatis биле главни но исти како и res
publicae, и служеле за извршување на основни задачи на различните
02 / 3162 - 059 Page 6
самоупрани единици ( civitates, muncipia, coloniae ), res communes omnium
биле ствари што според својата суштина или според количеството во кое се
наоѓале во природаа, не биле погодни за присвојување.
Сите другу ствари според римските прописи биле res in patrimonio или ствари
способни за приватно приспојување. Стварите кои можеле да се присвојат се
делеле на неколку групи со оглед на тоа дали во даден момент имале
господар, како и со оглед на фактот дали господарот ги напуштил или ги
загубил. Стварите што во даден момент имале господар се нарекувале res in
bonis, стварите што господарот ги отфрлил без жалба и натаму да ги држи
како свои се нарекувале res derelictae ( напуштени ствари ) , стварите што
господарот и натаму сакал да ги задржи као свои, но го загубил владеењето
врз нив или затоа што ги изгубил или затоа што му биле противправно
одземени, се нарекувале res deperditae ( загубени ствари ) или res vi ili calm
possessae ( ствари што биле насилно или потрајно одземени ). Во оваа група
спаѓале и стварите што биле погоден предмет за присвојување но сеуште не
биле во ничија сопственост или што некогап имале господар чиј спомен
одамна исчезнал, тие ствари се нарекувале ничии ( res nullus ).
Ствари во промет и ствари надвор од прометот
Стварите што биле extra patrimonium или неспособни за приватно

присвојување биле extra comercium или надвор од приватнопраниот
сообраќај. Од друга страна, стварите што биле extra comercium не секогаш и
не истовремено биле и ствари extra patrimonium, постоеле такви предмети и
такви односи што не биле способни да бидат на имотноправниот сообраѓај,
иако влегувале во состав на имотот на одделени лица ( имот на малолетни
лица, скапоцени материјали вградени во зграда, непреносливи права,
обврски intuit и слично ).
02 / 3162 - 059 Page 7
Res mancipi и res nec mancipi
Во res mancipi влегувале најважните ствари во стопанскиот сообраќај, а тоа

биле составните елементи на стопанскиот сообраќај како на пр : praedia
rustica и urbana, доколку се наоѓале во италија, селските службености,
робовите и работниот добиток.
Res nec mancipi биле сите други ствари способни за стопански сообраќај.
Прометот со res nec mancipi се одвивал во форми што биле помаку свечени и
им биле заеднички на римските граѓани и на другите слободни жители во
државата.
Настанување на правото на приватна сопственост
Во тоа време сите орудија за производство и сите производи на заеднички

труд претставувале колективна и општествена сопственост на генсот.
Основен белег на ваквата сопственост било нејзиното општоопштествено
значење: секој член од генсот, за сето време додека го имал тоа својство, бил
овластен и должен под еднаков режим да ги користи сите услови и орудија
за производство, како и сите други добра што се наоѓаке во сопственост на
генсот како и заедно со другите гентили, да ги дели резултатите од
колективниот труд.
Личната сопственост на одделени членови во генсот ја сочинувале

предметите наменети за задоволување на најнижните лични потреби на
секој поединец: облеката, чевлите, индивидуалните орудија, накитот и др.
02 / 3162 - 059 Page 8
Начините на кои настанувала личната сопственост биле различни. Таа
можела да настане со одделување на одделни предмети од колективната
сопственост на генсот и нивно предавање на трајна употреба на членови,
како и со индивидуална изработка на одделни предмети, проследена со
индивидуално присвојување. Предметите за лична сопственост се сметале
како дел од личноста на сопственикот и во случај на некова смрт по правили
биле закопувани или запалувани заедно со него.
Кога развитокот на орудијата за производство овозможил да се појават

конзорциумите како основни производни заедници, тоа се уште не значело
дека општествената сопственист на генсот врз условите и орудијата за
производтво била уништена. Во првата етапа од појавата на конзорциумите,
како основни групи на производители, единствено исчезнала општествената
сопственост на генсот врз производите на трудот. Прва етапа во распаѓањето
на општествената сопственист на генсот била завршена кога делови од
имотот на генсот, наместо да бидат давани на привремена употреба биле
доделувани во трајна власт на конзорциумите што ги искористувале. На овој
начин сопственоста во Рим го загубила своето општествено значење и
започнала да се претвора во група на сопственост, ккао прв чекор во
создавањето на приватна сопственост.
Поим приватна сопственост
Римјаните долго време нема обработен поим на сопственоста. Кога било

потребно да се изрази припаѓање на некоја ствар некоми, се употребувале
присвојни придавки : ager publicus, ager gentilicus, ager virianus и слично.
Вистинскиот поим на сопственоста не постоел ни во периодот на
создавањето на патријархалното семество под patria potestas ma pater
familias, qui in domo dominium habet. Успешниот обид да се определи поимот
сопственост потекнувал од времето на класичното право. Основната мисла
02 / 3162 - 059 Page 9
на класичните правници била дека сопственоста претставива полна власт врз
стварите: proprietas est plena in re potestas. Анализирајки ја содр=ината на
сопственоста како plena in re potestas на класичните правници им било јасно
дека сопствениците врз основа на таа власт добиваат главно три групи на
овластувања : jus utendi, jus fruendi, jus abutend. Според jus utendi,
сопствениците имале право да ја употребуваат својата ствар, според jus
fruendi имале право да ги собираат природните и граѓанските плодови од
стварта, а според jus abutendi можеле да ја уништат стварта, да се одрешат
од неа или со неа правно да располагаат пренесувајќи ја сопственоста врз
друг или воспоставувајќи некое стварно право во негов интерес.
Ограничување на приватната сопственост
Ограничивањата на правата на сопствениците, познати на старото право биле

условени од тегашата економско општествена структура на Рим и имале за
цел остранивање на судирите меѓу ситните земјишни сопственици при
уживањето и обработувањето на малите селскостопански добра. За таа цел
Законот на 12 таблици, меѓу другото пропишал, 1) Сите господари на селско
стопанските имоти морале да остават граница од две и пол стапки земја, што
не смееле да ја обработуваат, 2) истата оваа оддалеченост морале да ја
остават и сите господари на градските земјишта при изградба на згради, 3)
господарите на плодносните дрвја чиишто гранки се надвивале на туѓ имот
имале право да влегуваат на тој имот и да ги собираат паднатите плодови, 4)
господарите на селскостопанските имоти имале право да ги кастрат гранките
на туѓи дрва, доколку тие им правеле сенка, а се спуштале под 15 стапки,
5)господарите на имотите што се наоѓале на речниот брег не смееле да го
спречуваат слободното минување на луѓето, врзувањето на пловни објекти и
истоварувањето на товарот, и тн.
02 / 3162 - 059 Page 10
Во класичното право главно биле задржани ограничувањата на правото на
сопственост во старото право. Освен тоа, во време за прв пат биле воведени
извесни ограничувања брз слободното економско располагање на
сопствената ствар. Меѓу другите, на нобилите им било забрането да имаат
бродови преку 300 амфори, им било наредено сопствените слободни
средства да ги бложуваат во земјушта, тогаш во голема мера биле
ограничени и правата на робовладетелите спрема бродовите и сл.
Освен наведените конкретни ограничувања, во класичното, а особено во

посткласичното право, надвладеало правилото дека ниеден сопственик не
смее да го искористува правото на сопственост само со цел да му наштети на
некој друг- male enim nostro jure uti non debemus или malitis non est
indulgendum. Оттогаш се сметало дека должност на секој сопственик е да го
ползува своето право во допуштени рамки и да го одбегнува наменото
оштетување на друг. Сопствениците што не се придржувале кон ова, и покрај
тоа што го применувале своето право, можеле да бидат принудени да ја
надоместат сторената штета.
Видови на приватна сопственост
Приватната сопственост во Римската држава се делела на Римска и на

Перегринска.
Римска сопственост била сопственост утрврдена со jus civile и нејзините

носители можеле да бидат: римската држава, римските правни лица,
заедниците, како и индивидуални римски граѓани.
Перегринската сопственост била сопственост на жителите на римската

држава што немале status civitatis, а правилата за таа сопственост биле
предвидени во автономните правни поредоци на одделни народи.
02 / 3162 - 059 Page 11
Според начините на здобивање на сопственост римската приватна
сопственост се делела на Квиритска и Бонитарна, а додека пак Перегринска
се делела врз земјиштата на провинциите.
Квиристка сопственост
Правото на здобивање на квиритска сопственост го имале римските граѓани

sui juris, правните лица основани според прописите на римското право и
слободните жители на римската држава, доколку им бил признат целосен
jus commercii. Предмет на сопственост биле сите ствари слободни да бират
предмет на приватно присвојување и тоа res mancipi и res nec mancipi.
Начините за здобивање на квириткска сопственост биле различни. За

здобивање со сопственост врз res mancipi се барале свечени начини од
старото jus civile, какови што биле mancipatio, in jure cession и isicapio, додека
за здобивање со квиритска сопственост врз res mancipi биле достапни и
други начини.
Петта глава
Владение, поим и видови на владение
Секој сопственик, врз основа на правото на сопственост имал plenaram in re

potestatem што значи овластување физичли да ја држи сопствената ствар и
да ги ужива сите користи што таквото владение ги носело.
02 / 3162 - 059 Page 12
Сите лица што имале владение врз стварта па дури и самиот сопственик, кога
стварта била во нивни раци тие се нарекувале posesoare односно држатели
или владетели. Possesio претставувала физичка или материјална власт врз
стварта. Ваква власт имало секое лице кое можело фактички да ја употребува
и искористува стварта. Држателите биле и сопственици што владееле со
сопствениот предмет и лицата на сопствениците трајно или привремено им
го пренеле својот предмет, лицата што држеле некој предмет смедајки дека
се сопственици а тоа всушност не биле и крадците односно лицата што не
биле свесни дека држат предмет со кој се здобиле на противправен или
недозволен начин.
Со оглед на наброените разлики меѓу одделните држатели на стварта, во

римското право се одделувале неколку видови на владение :
- Лицата што своето владение врз некоја ствар го изведувале од правна

работа со сопственикот имале физичка власт врз стварта, тие имале
corpus или тело на стварта. Оваа власт тие ја вршеле признаваќи дека
не се сопственици на стварта, односто дека ја вршеле во туѓо име. Тие
имале формирана волја стварта да ја држат за друг-animus alieno
nomine possedendi. Ваквите држатели се нарекувале природни
владетели или detentores, а нивната државнина вила призната како
possesio naturalis или природна државнина.
Лицата што владенито врз стварта не го изведувале од некоја правна

работа склучена со сопственикот, туку од некоја привидно валидна
транслативна работа склучена со несопственик или од некои
противправно дејствие исто така имале, corpus врз стварта или физичка
власт врз предметот на владението. Освен тоа, таквите држатели имале
формирао волја на стварта да ја држат за себе- animus rem sibi habendi.
Основната разлика меѓу детенцијата или природната државнина и

цивилната или интердиктната државнина се состоела во заштитата на
држателите. Лицата што имале владение во туѓо покрај тоа што имале
02 / 3162 - 059 Page 13
посебна правна заштита, можеле истата да ја бараат и од самиот
сопственик. Додека пак држателите пти стварта ја држеле во свое име, не
можеле да бараат заштита од сопственикот па затоа имале посебна
правна заштита од правни средства кои се нарекувале интердикти.
- Со оглед на фактите што му предходеле на засновањето на владението

на цивилните или интердиктни држатели, ова владение се делело на
т.н. possesio justa ( possesio non vitiosa) I na possesio injusta ( possession
vitiosa, односно на формално правилна и на формалоно не правилна
државнина.
Possesio justa постоела тогаш кога држателот на стварта не се здобил
со предметот на државнината на погрешен или вициозен начин,
односно не се здобил со calm, vi или precario, потајно, насилно или со
отстапување на предметот на привремено користење од страна на
самиот господар. Со други зборови possesio justa шпстпеча вп случај
кога држателот на стварта можел да се повика на некоја правна
причина што во еден редовен тек на работите би имала последица
создавање право на сопственост, а што во дадениот случај таа
последица ја немала поради некој недостаток.
- Possesio injusta била државнина што држателот ја засновал на
визиозен начин (calm, vi или precario), односно што држателот ја
засновал употребувајќи притоа сила, одземајќи туѓи ствари потајно или
негирајќи ја премената обврската стварта да му ја рестутира на
господарот од кого што ја добил.
- Possesio justa се делела на два посебни вида: на possession bonae fidei
или свесна државнина и на possession malae fidei или несовесна
државнина. Possession bonae fidei постоела тогаш кога држателот на
стварта во моментот на засновањето на државнината не бил, нитупак
можел да биде свесен дека титулусот на неговото здобивање со
стварта не е полноважен, бидејќи содржел мани поради кои не можел
да послужи како основа за пренесување на сопственоста. Спротивно на
ова, possession malae fidei постоела во случаите кога држателот на
02 / 3162 - 059 Page 14
стварта веќе во моментот на здобивање со неа ја знаел причината
поради која не можел да се здобие со правото на сопственост.
Содржина на владението
Содржината на природното владение ( детенција-, што го имале

детенторите врз основа на спогодба со сопственикот, била изразена во
правната рабора што му предходела на засновањето на владението.
Детенторите можеле да бидат овластени или да ја употребуваат
стварта на сопственикот или да прибираат продови од неа, или и да ја
употребуваат и да ги прибираат плодовите. Освен тоа , во одделни
случаи детенторите можеле да бидат задол=ени само да ја чуваат
стварта и да ги употребуваат нејзините плодови во полза на цела група
на луѓе, во која се вбројувале и сопственикот и детенторот.
Држателите на bona fidei имале право да ги прибираат плодовите од
стварта и да ги тро=ат во сопствена полза. Како награда “ pro cultura et
cura”, тие се здобивале со сопственост врз продовите во моментот на
сепарацијата и тоа се до поткласичното право, поточно се додека не
биле дожни да му ги реституираат на сопственикот сите плодови што
не ги потрошиле до моментот на litis contestation ( fructus extents).
Држателите на mala fide немале ниедно од овластувањата што им
припаѓале на држателоте на bonae didei. Па, сепак тие не биле лиштени
од сите права, според prescription longissimi temporis од поткласичното
време, за која не се барал justum intium possessionis, тие можеле да и
се спротивстават на rei vimdicatio на сопственикот и да го задржат
владението врз туѓиот предмет. Најважното право што го имале овие
држатели, а што им била заедничко со сите други видови на држатели,
било правото да бараат заштта на своето владение спрема сите лица
што не биле сопственици, па дури и спрема самиот сопственик,
доколку овој се обидел да им го одземе владението на неправилен
начин.
02 / 3162 - 059 Page 15
Владение врз право
Државнината врз стварите се засновивала corpora et animo и значела

имање физичка власт врз предмет, што никогаш не ббил телесна ствар:
possideri autem possunt quae sunt corporalia. Безтелесните ствари или
права не можеле да бидат предмет на владение, ова било цврст став
на класичното право.
Меѓутоа кога биле установени долгорочните закупци на земјишта и
кога интердикната заштита им се признавала на лицата што не
владееле со туѓи ствари cum animo rem sibi habendi, а уште повеќе кога
оваа заштта им била презната и на титуларите на земјушните
службености што не владееле со туѓите предмети ни porpore ни animo,
започнал развитокот на теоријата за владение врз право
(quasipossessio).
Шеста глава
Стварни права врз туѓи ствари
Поим и видови на стварни права врз туѓи ствари
Во римскиот правен поредок биле формирани два вида на

ограничувања на ексклузивните права на сопствениците. Првиот вид на
ограничувања бил пропишан заради уредување на односите меѓу
самоте сопственици и заради заштита на општествените интереси. За
да се зачува редот и мирот и за да може да опстане правото на
сопственост било потребно сопствениците да се одбранат од
прекумерните овластувања на другите сопственици поточно било
потребно тие заемно да се ограничат за да можат да опстанат токму
02 / 3162 - 059 Page 16
како сопственици. Оваа цел била постигната со проширувањето на
правилата на т.н. легални сервитути или законски службености, за
општи или генерални ограничувања.
Вториот вид на ограничивања на ексклузивноста на правото на
сопственост немал ваков законски или општ карактер. Одделни
сопственици согласно со разни правни факти, биле ограничувани во
ползувањето со сопствените предмети и требало да трпат
несопствениците самостојно да го користат нивниот предмет или
барем некој дел или сектор од нивните сопственички овластувања.
Според тоа, jura in re alinea или стварни права врз туѓи ствари биле
такви ограничувања на сопственичките права на одделени сопственици
што настанувале или со спогодба или на некој друг начин, при што
сопствениците идивидуално па дури и наследно се здобивале со
правото целосно или делумно да влијаат врз туѓа ствар и тоа право
можеле да го штитат не само од трети лица туку и од самиот
сопственик. Стварните права врз туѓи ствари биле различни со оглед на
фактот дека биле многу бројни и видовите на ползувањето со туѓи
ствари. Па сепак со оглед на некои заеднички својства тие се делеле на
три одделни вида : служвености или servitutes, долгорочни договори
за закуп на земјиште и заложни договори.
Службености
Целиот систем на службености бил изграден во времето на Јустинијан.

Според извесни белези, службеностите јасно се одделувале од другите
стварни права на туѓи ствари. Од заложните договори тие се
одделувале по тоа што биле самостојни и трајни права, а од
долгорочните договори за акуп на земјупте, по тоа што биле бесплатни
02 / 3162 - 059 Page 17
и пасивни задолженија за сопственикот на предметот врз кој
службеноста била заснована.
Нужни претпоставки за постоење на правото на службеност биле:
1). трајност на правото на службеност-causa servitutis perpetua esse
debet, трајноста на службеностите била субјективна или објектива,
субјективната трајност се мерела според траењето на животот на
титуларот, а објективната трајност произлегувала од трајните потреби
на титуларите на службеноста да го користат послужниот имот за
подобра економска експлоатација на своето земјуште.
2). Пасивност на господарот на послужните ствари- servitus in faciendo
consistere naquit- означувала дека господарот на послужните ствари не
можел да биде должен активно да работи за титуларот на
службеноста, односно тој лично да придонесува за остварувањето на
целите и интересите на титуларот на службеноста.
Начин на настанување на службеноста
Во старото римско право службеностите се засновувале по пат на

манципација и in jure cessio. По пат на манципација се засновувале т.н.
селски службености, а по пат на in jure cessio и селските и други нивни
видови. Освен непосредно засновување на службеностите по пат на
манципација и in jure cessio , постоела и deduction servitutis или
посредно засновање на правото на службеност со придружување на
тоа право. Службеностите можеле да бидат воспоставени и по пат на
еднострани наредби ( легат, тестамент, решение, пресуда).
Видови на службености
02 / 3162 - 059 Page 18
За време на јустиниајн била извршена систематска поделба на
службеностите на две големи групи: реални или стварни и лични или
персонални службености- servitudes aut personarum sun tut usus et
ususfructus, aut rerum, ut servitudes rustucorum oraeduirum et
urbanorum.
Стварните или реалните службености се однесувале на земјиштата и
затоа се нарекувале земјишни или jura praeditorium, земјишнитете
службености биле стварни права врз туѓи земјушта засновани во полза
на лицето што било сопственик на повластеносто земјиште. За
засновување на земјишни службености се барало економско
оправдување : servitus fundo utilisesse debet.
Од друга страна личните службености биле стварни права врз туѓи
ствари воспоставени во полза на индивидуално определени лица, а на
товар на лицето што било сопственик на предметот на службеноста.
Сопствениците на предметите можеле да се менуваат, а личната
службеност сепак да престане, додека пак носителите на тоа право
можеле да бидат непроменети. Личните службености по правило
траеле се додека трае животот на титуларот, односно траел барем
толку колку што титуларот се наоѓал во предвидената правна положба.
Земјишни службености
Селските земјишни службености или jura praediorium биле најстарите

римски службености. Селските земјишни службености биле трајни и
преносливи стварни права врз туѓи предмети воспоставени во поз на
лицето што било господар на повластениот имот, а на товар на лицето
02 / 3162 - 059 Page 19
што било господар на послужниот имот, со цел да се подобро
селскостопанското производство на повластениот имот.
Селските службености биле во голем број. Сепак селските служб. се
делеле на три основни групи: службености на пат, службености на вода
и разни други службености.
1) Во групата на службености на пар се наоѓале ограничувањата на
господарот на послужниот имот извршени со цел на господарот на
повластениот имот да му обезбеди непречен пристап кон неговото
земјиште.
2) Во групата на службености на вода влегувале ограничувањата на
господарот на послужниот имот извршени со цел да му се обезбеди
на господарот на повластениот имот непречно снабдување со вода
од послужниот имот или преку него.
3) Третата група селскостопански службености била разновидна по
содржина. Меѓу дригите, тука влегувало правото на вадење песок
од туѓ имот- servitus herenae fodiendae, правото да се пече вар на
туѓ имот- servitus calcis coquendae и т.н.
Градски земјишни службености
Градските земјишни службености или jura ( servitutes) preadiorum urbanorum

биле трајни и наследни стварни права врз туѓи ствари воспоставени во полза
на лицето што било господар на повлатениот имот, а на товар на лицето што
било господар на послужниот имот, со цел да се подобри состојбата на
градежните парцели и на постојаните градби. Овие службености флавно се
делеле на четири вида- службености на потпирање, службености на простор,
службености на видик и службености на истекнување.
02 / 3162 - 059 Page 20
- Службеност на потпирање го овластувале господарот на повластениот
имот да го употреби туѓ ѕид или туѓа зграда за потпирање на зградата
на своето земјиште.
- Службености на простор го овластивале господарот на повластениот
имот да протегне делови од своите згради во воздушниот просто на
соседот.
- Службености на видик се состоеле во ограничувањето на господарот на
послужниот имот да презема градежни работи што би го расипале
постојниот видик или редовното осветлување на зградите подигнати
на врз повластениот имот.
- Службеностите на истекнување се состоеле во правото на господарот
на повластениот имот да одведува преку послужното добро
дождовница, вода и други течности што таму се собирале.
Облигационо право & облигациони договори
Поим на облигационото право

Римското облигационо право било дел од имотното право (jus quod ad res
partinet) со дејство inter vivos. Според ова својство облигационото право не
се разликувало од стварното право коешто исто така било дел од имотното
право inter vivos.
02 / 3162 - 059 Page 21
Стварното право претставувало збир од правни правила што воспоставувале
трајни овластувања на носителите на правото, непосредно и во свој интерес,
целосно или делумно,да се ползуваат со стварите. Облигационото право
претставувало збир од правни правила со кои се воспоставувале права на
определени субјекти, наречени доверители, од точно определени лица,
наречени должници , да бараат определени створувања, што во крајна
линија биле од имотна природа.
Прописите на облигационото право имале и друга намена. Врз основа на тие

прописи се засновувала активна власт на доверителите врз должниците:
доверителите имале имотни права спрема должниците, а овие пак спрема
доверителите-имотни обврски . Ова право на доверителите да бараат
имотни вредности од должниците било jus in personam односно тоа се
воспоставувало меѓу одредени лица што на посебен начин (по пат на
договор, по пат на деликт или разни други начини) стапувале во меѓусебни
правни односи. Ова својство на облигационото право да дејствува меѓу точно
определени лица или страни, било означувано како дејство inter partes.
Според тоа, облигационото право било правото што регулирало имотни
односи inter vivos , односи што дејствувале inter partes а се јавиле како
активно jus in persona или како право на доверителите од точно определени
лица или должници да бараат имотни сторувања. Со други зборови,
облигационото право претставувало збир од правни правила со кои биле
регулирани односите меѓу доверителите, овластени да бараат имотни
сторувања , и должниците задолжени тие барања да ги исполнат.
Облигациони односи
Се до посткласичното право не постоела дефиниција за облигационите
односи. Римските правници претпочитале казуистички да ги набројуваат и
обработуваат случаите на облигации. Дури компилаторите на Јустинијан
отстапиле од ова гледање и во институциите дале дефиниција на
02 / 3162 - 059 Page 22
облигациите : Obligatio est juris vinculum, quo necessitate adstringimur alicuis
solvendae rei secundum nostrae civitatis jura- облигација е правна врска што
не присилува да сториме нешто за некого според прописите на правото на
сопствената држава.
Според дефинициите за облигационите односи , зачувани во Јустинијановата

кодификација се гледа дека :
1) Облигационен однос постоел само меѓу две страни – меѓу

доверителот (reus credenda, creditor) и должникот (reus debendi,
debitor).
2) Врз основа на тој однос доверителот се здобивал со имотно право
да бара од должникот овој нешто да му даде (dare) , нешто да стори
(fecere) или нешто друго да му престира (praestare)
3) Должникот бил должен, под закана со економска санкција, да го
исполни барањето на доверителот
Облигациониот однос- како однос меѓу доверителот и должникот врз основа

на кој доверителот бил овластен, а должникот должен на некое dare, facere
или praestare- морал да биде заснован врз некој правнорелевантен факт што
според правните прописи, служел како причина за настанување или како
извор на облигационен однос.
Најчеси правнорелевантни факти што служеле како извори на облигациите

биле договорите и деликтите. Покрај нив, како основни извори на
облигациони односи, римското право познавало и многу други факти што
имале исто дејство и што се нарекувале variae causarum figurae.
Облигациониот однос бил заснован дури кога субјектите на облигацијата, на

начин пропишан со правото, ќе стапеле во меѓусебна врска по повод
предмет од облигациона природа. Заснованиот облигационен однос
претставувал jus in persona , односно давал овластување доверителот лично
од должникот да бара определено имотно сторување ; овој однос бил
02 / 3162 - 059 Page 23
релативен бидејќи важел само меѓу доверителот и должникот- дејствувал
само inter partes.
Поделба на изворите на облигационите договори

Врската меѓу доверителот и должникот , врз основа на која доверителот
имал право да бара, а должникот обврска – нешто да стори, нешто да не
стори или нешто да трпи, можела да настане само на начин пропишан со
правото.
Извори на облигациите биле оние правни факти што имале за последица

настанување на облигационен однос. Ваквите факти или facta juridica се
делеле на :
 Природни настани (facta naturalia ) : тие создавале облигации врз

основа на прописите на правниот поредок, независно од волјата на
странките. Меѓу другите, вакви настани биле раѓањето, смртта,
вишата сила, определено својство на луѓето.. во ваквите случаи
облигациите извирале од настанувањето на дадениот факт, а
според одредбите на самиот закон ex lege.
 Човекови дејствија (acta humana ) : тие се делеле на :
1) Допуштени човекови дејствија (negotia juridica)- се делеле на

- Negotia juridica unilateralia- биле еднострани правни работи при
кои за настанување на облигацијата биле достантно да биде
02 / 3162 - 059 Page 24
изразена волјата на само едно лице, доколку тоа било сторено на
начин пропишан со правото
- Negotia juridica bilateralia – или двострани правни работи биле
оние кај кои за создвање на облигацијата била неопхдна
согласност од најмалку два субјекта
- Negotia juridica mulilateralia – за настанување на определен вид
правна работа се барала согласност од најмалку 3 лица.
2) Недопуштените човекови дејствија (delicta) се делеле на :

- Delicta publica (crimina)- или кривични дела биле оние
противправни работи што го повредувале општиот и јавниот
интерес, а едновремено можеле да имаат за последица и
повреда на интересите на приватните лица. Затоа, сторителите
на кривичните дела не биле одговорни само према оштетеното
лице, туку врз основа на стореното кривично дело морале да
претрпат и јавна казна (poena publica ) што можела да биде
смртна или се состоела во одземање на слободата или
граѓанството.
- Исклучително, извори на облигации биле и delicta privatа или
правните деликти. Правните деликти биле противправни
дејствија со кои се повредувале само правно заштитените
интереси на одредени лица.
Класификацијата на изворите на облигациите во делата на римските

правници била нешто поинаква. Класичните правници главно ги делеле
изворите на обигациите на два дела :
 Omnis enim obligatio vel ex contractu nascitur vel ex delicto- секоја

облигација настанува или од договор или од деликт
 Obligationes aut ex contractu nascitur , aut ex maleficio aut proprio

quodam jure ex variis causarum figures- облигациите извираат или од
02 / 3162 - 059 Page 25
договор или од деликт или на некој посебен начин од различни
правни причини .
Во посткласичното право, била воведена четворна класификација на

изворите на облигациите : sequens division in quattor species diducitur –aut
enim ex cotractu sun aut quasi ex contractu aut ex maleficio aut quasi ex
maleficio- следнава поделба на облигации се сведува на 4 дела : облигациите
настануваат или од договори или од квазидоговори или од деликти или од
квазиделикти. При утврдување на наведената класификација членовите на
јустинијановите комисии сметале дека variae causarum figurae на Гај можат
да се разделат на два дела :
- Облигации од квазидоговори (облигации што не извирале од

договор , но биле слични на нив)
- Облигации од квазиделикти ( облигации што не извирале од
деликти но биле слични на нив)
Тројната поделба на Гај била поцелносна бидејќи variae causarum figurae во

пошироко значење ги опфаќала сите облигации што не настанувале ниту од
договор ниту од деликт.
Поим на небитните елементи на договорите

Небитните (споредни) елемнти на договорт или acidentia negotii биле оние
договорни одредби што во договорот биле внесувани по слободна
диспозиција на странките заради модификација на неговата содржина.
Најважните небитни или акцидентални елементи што можеле да бидат
содржани биле : условите , роковите и налозите.
02 / 3162 - 059 Page 26
 Услови
Како услови или condiciones се сметале идни и неизвести настани од чие

што настапување или ненастапување зависел почетокот или престанот на
дејствотот на правната работа. Според, тоа условите биле оние небитни
елементи, додадени во договорот. Не секогаш било допуштено
условувањето на правните работи . работите од старото римско право т.н.
actus legitimi не можеле да бидат ни условени ниту пак орочени. Дури со
појавата на договорите bona fidei кога судијата бил должен да води сметка за
сите околности што му претходеле и што го следеле склучувањето на
договорот, условувањето на договорите било допуштено и често пати
употребувано. Тогаш била создадена теоријата за т.н. правни и неправни
услови.
1) Прани биле оние услови кај кои почетокот или престанот на дејството
на некој договор зависел од настапувањето или ненастапувањето на
некој иден или неизвесен настан. За правните услови се барало :
- Договарање на некој иден и неизвесен настан
- Договорениот настан можел да биде предвиден како настан што
треба или што не треба да настапи
- Настапувањето или ненастапувањето на договорениот настан
можело да зависи или од природни сили или од човекови
дејствија
- Од настапувањето ли ненастапувањето на договорениот настан
требало да зависи или почетокот или престанот на дејството на
склучениот договор.
Со оглед на овие својства, правните услови се делеле на :
02 / 3162 - 059 Page 27
- Позитивни : биле оние услови кај кои почетокот или престанот
на некоја правна работа зависел од настапувањето на некој иден
или неизвесен настан
- Негативни : биле оние кај кои почетокот или престанот на некоја

правна работа бил врзан за ненастанувањето на таков настан
- Казуелни : или случајни настани биле оние услови кај кои

настапувањето или ненастапувањето на идниот и неизвесен
настан зависело само о природни сили или дејствија на луѓе.
- Потестативни: биле оние кај кои настапувањето или

ненастапувањето на идниот и неизвесен настан зависело само од
волјата на овластеното лице
- Мешовити (микстни) : се оние кај кои настапувањето или

ненастапувањето на идниот неизвесен настан зависело од
волјата на овластеното лице и од дејството на природните сили.
- Суспензивни (одложни) : биле оние услови кај кои почетокот на

дејството на правната работа се одлагал до настапувањето или
ненастапувањето на некој иден и неизвесен настан.
- Резолутивни : биле спротивни : склучената правна работа

произведувала правни последици уште во моментот на
склучување, но таа била раскинлива, т.е. престанувала да делува
кога ќе настапел или кога не ќе настапел идниот и неизвесен
настан.
2) Неправни биле оние услови кај кои почетокот или престанот на

дејството на некоја правна работа бил врзан за настани што биле или
02 / 3162 - 059 Page 28
неодредени или невозможни , или морално и правно недопуштени,
или сегашни или минати или сигурни или предвидени со правото.
- Неодредени биле оние услови кај кои дејството на некоја правна

работа било врзано за настапувањето или ненастапувањето на
некој наполно неодреден настан. Овие услоби можеле да бидат
или перплексни или исклучувачки како услов било договорено
настапување или ненастапување на повеќе настани што биле
противречни или што меѓусебно се исклучувале.
- Невозможни услови (conticiones impossibles ) биле оние кај кои

странките почетокот или престанокот на дејството на некоја
правна работа го врзувале со настан што бил невозможен според
природните закони. Невозможните услови што биле договорени
како суспензивни, значеле исто што и dissensus односно
предизвикувале ништовност на склучените договори
- Противправни (condiciones illicitae) или неморални (condiciones

turpes) биле условите кај кои почетокот или престанот на
дејството на некои правни работи бил взан за настапувањето или
ненастапувањето на некои идни и неизвесни противправни или
неморални настани.
- Услови на сегашност или на минатост (condiciones in praesens vel

in praeteritum collatae) се состоеле од привидно условување на
правната работа со настапување или ненастапување на некој
настан кој веќе настапил или веќе не може да настапи.Правната
работа склучена под вакви услови се сметала за безусловна.
- Сигурни услови (condiciones necessariae) биле оние што се

состоеле во погрешно граматичко и логичко определување на
02 / 3162 - 059 Page 29
некои настани како несигурни и идни, иако всушност се работело
за идни и сигурни настани.
- Со право предвидени биле оние услови што според правние

прописи претставувале елементи на некој договор (condiciones
juris ). Внесувањето вакви услови во lex contractus односно во
договор на странките било непотребно , бидејќи овие услови
дејствувле и надвор од нивната волја (ex officio ) .
 Рокови
Рокот или dies(terminus) бил иден и сигурен настан од чиешто настапување

зависел почетокот или престанокот на дејството на некоја правна работа.
Рокот претставувал временски период што го делдел моментот на
склучување на правната работа од моментот на почетокот или од моментот
на престанот на нејзиното дејство. Роковите им биле додавани на
договорите или за да се утврди кога треба да започне или да престане
дејството на примените обврски. Роковите со кои што бил определен
моментот од кој требало да започне дејството на примените обврски се
нарекувале одложни или суспензивни (ex die) а оние што го определувале
моментот на нивниот престан- раскинувачки или резолутивни (ad diem).
Роковите како идни и сигурни настани се делеле на рокови утврдени

календарски, рокови утврдени со настанување на сигурни и и идни
периодични настани и на рокови утврдени со настанување на идни и сигурни
но непериодични настани. Календарски утврдени рокови и рокови утврдени
со настапување на сигурни периодични настани биле оние кај кои однапред
точно се знаело до кој ден ќе биде одложена односно до кој ден ќе трае
обврската. Од друга страна кај роковите врзани за настапувањето на идни и
сигурни но непериодични настани било сигурно дека настанот ќе настапи но
02 / 3162 - 059 Page 30
не се знаело точно кога тоа ќе се случи. Ваквите рокови биле означувани
како dies certus et incertus quando.
За да се утврди денот на почетокот или на престанот на орочените правни

работи требало да се определи начинот на пресметување на предвидените
рокови. За тоа служеле главно два системи :
- Computatio naturalis : времето се сметало континуелно и

математички од моментот на настанување на обврската се до
моментот на истекот на рокот
- Computatio civilis : предвид доаѓале само цело денови што биле
одредени како временски период од полноќ до полноќ. Како прв
ден на рокот се сметал денот на настанот a како момент на
истекување на рокот, полноќта на препоследниот ден од
здоговорениот рок. При сметање на роковите во месеци, секој
месец се сметал како временски период од 30 дена , а при
сметањето на роковите во години, секоја година била
определена на 365 дена.
Роковите што започнувале да течат и што течеке независно од прашањето

дали странките биле во можност за време на нивниот тек да преземат
дејства за спречување на нивните последици се нарекувале tempus
continuum. Спротивно на тоа, роковите кај кои странките имале можност да
ги спречат негативните последици со запирањето на нивниот тек се
нарекувале tempus utile. Кај нив, со оглед дали се работело за tempus utile
ratione или за tempus utile ratione cursus роковите или не почнувале да течат
се додека странките не биле способни да преземат некоја правна работа или
кога веќе еднаш почнале да течат не течеле во деновите во кои на странките
не им било можно да ги штитат своите интереси.
 Налози
02 / 3162 - 059 Page 31
Налогот (modus) како спореден елемент на правните работи бил сосема
различен и од условите и од роковите. Додека со додавањето на условите во
правната работа се јавувала определена неизвесност, бидејќи дејството на
правната работа било врзано за некои идни и неизвесни настани, а со
додавањето на роковите доаѓало до одлагање или до прекин на нејзиното
дејство. Налогот како спореден елемент се состоел од наредба на
налогодавачот додадена кон правни работи inter vivos &mortis causa врз
основа на која налогопримачот , што ја прифатил основната работа, бил
должен да изврши и некоја посебна и додатна престација. Налогопримачот
според тоа, прифаќајќи ја основната работа, го прифаќал и налогот и бил
должен да го изврши. Тужбата за извршување на налогот била или actio
praescriptis verbis или conductio causa non secuta.
Поделба на договорите
Сите договори имале заеднички белег: биле двострано правни работи
(negotia bilateralia). Другите белези им биле различни. Со оглед на разликите
тие се делеле на :
 Еднострани,двострано нееднакви и двострани договори-
Едностраните се нарекувале contractus unilaterales . Биле такви договори

кај кои едната странка била само доверител а другата должник . Кај нив
настанувало само едно побарување и само еден долг. Кај двострано
нееднаквите договори – contractus bilaterales inaquales – во моментот на
склучувањето настанувало само едно побарување и само една обврска но
во нивниот тек можеле да се јават и други побарувања. Двостраните
договори –contractus bilaterales- биле договори кај кои уште во моментот
на договарањето се создавале две побарувања и две обврски :
доверителот на едно побарување бил должен за еден долг , а должникот
на првото побарување – доверител на другото. Според тоа, двостраните
02 / 3162 - 059 Page 32
еднакви договори доведувале до заемни побарувања и до заемни
обврски. Поради ова својство се нарекуваат синалагматични договори.
 Лукративни & Онерозни договори (според тоа дали при договорите

била или не била воспоставена економска рамнотежа меѓу странките ).
Лукративните договори биле договори кои биле воспоставувани во
полза на една од странките, каде што таа иста странка немала
должност да и даде надомест на друга странка. Онерозни биле оние
договори кај кои странката во чијашто полза бил склучен договорот
била должна да и даде надомест на другата странка.
 Каузални & Апстрактни (според прашањето дали од договорот се

гледало зошто странките го склучиле (cur debetur) или тоа не се
гледало ). Апстрактни биле оние договори од кои не се гледало зошто
странките склучиле договор (cur debetur ) иако било јасно што се
должи (quid debetur). Кај апстрактните договори судијата не бил
овластен да испитува дали е исполнета правната причина поради која
странките го склучиле договорот: своите испитувања тој ги сведувал на
прашањето дали странките го склучиле договорот и колкави се
нивните обврски. Спротивно на тоа, каузалните договори ја покажуваат
правната причина или causa заради која странките ги скличиле. Кај
каузалните договори судијата не испитува само дали странките го
склучиле договорот (an debetur) и колкави се нивните обврски , туку и
дали е исполнета правната причина поради која договорот бил склучен
(cur debetur) . Пресудата кај таквите договори можела да биде
донесена само тогаш кога била исполнета причината заради која
странките се согласиле да се обврзат.
 Договори stricti juris & договори bonae fidei (според начините на

правна заштита). Договорите stricti juris или договори од jus civile биле
заштитени со кодикции и со посебни тужби. Кај овие договори судијата
не водел сметка за начелата bonae fidei . договорите bonae fidei биле
02 / 3162 - 059 Page 33
заштитени со actions bonae fidei , што го обврзувале судијата да донесе
пресуда според juris bonum односно водејќи сметка за низа околности
што му претходеле и што следеле по склучувањето на договорот.
 Формалистички, вербални, литерарни, реални и консенсуални

(според формата). Поделбата на договорите со оглед на формата била
најтипична за римското право.
Поим на формалистичките договори

Во старото римско право постоеле само формалистички договори. Тоа биле
договори при кои согласноста на странките да склучат договор требало да
биде јавно изјавена со свечени и однапред утврдени зборови и со
симболички дејствија. Во тој поглед римското право не се разликувало од
правата на другите примитивни народи.
Јавното искажување на согласноста на волјите со свечени зборови и

симболични дејствија при склучувањето на формалистички договори се
вршело во форма на per aes et libram. Формата per aes et libram главно
опфаќала три дела :
- Предавање на стварта или предмет на договорот , рака в рака – ако

предметот бил подвижна ствар ,а со сите други видови традиција
доколку предметот бил неподвижен
- Мерење на бакарот- го вршел libripens- односно лице нарочно
повикано да ја врши оваа должност. За сето време додека во Рим како
пари служеле бакарни прачки, ова мерење било реално, додека
отпосле тоа станало симболично, со почетокот на ковањето на метални
парички.
02 / 3162 - 059 Page 34
- Изговарање свечени зборови- Свечените зборови (нункупација) ги
изговарале обете или само оедна од странките.
Освен сето ова , формата за per aes et libram да биде полноважна, при
дејствијата на странките и либрипенсот морале да присуствуваат најмалку 5
сведоци, возрасни римски граѓани. Тие биле должни да ги следат сите
преземени дејствија. Најзначајно било да ги запомнат зборовите на
нункупацијата.
Gestum per aes et libram бил погоден за склучување на сите договори што му
биле неопходни на стариот Рим : за размената на еквиваленти, за
примитивните кредитни работи како и за осигурувањето на доверителите и
предавањето на ствари на чување кај друг.
Mancipatio
Манципацијата била формалистички договор од најстарото право, кој служел
за размена на еквиваленти, односно за размена на предмет за цена.
Склучувањето на овој договор било следено со истовремено пренесување на
сопственоста врз предметот од манципатот на манципаторот и врз цената од
манципаторот на манципатот. Тоа се вршело со свечените зборови : hunc ego
hominem meum esse aio isique mihi emtus esto hoc aere aeneaque libra.
Според тоа, договорот за манципација бил двостран еднаков договор.Сето
ова значело дека манципацијата , всушност, била само реална
купопродажба, односно купопродажба што настанувала и била извршувана
во единствена и истовремена низа правно релевантни факти.
Врз основа на извршената манципација ,манципатот бил должен да му го

гарантира на манципаторот правото на сопственост врз стекнатата ствар или
точна мера на продаденото земјиште. Обврските на манципатот можеле да
станат предмет на судски спор по пат на action auctoritatis & action de modo
agri. Кога во Рим бил воведен консенсуален договор за купопродажба,
02 / 3162 - 059 Page 35
манципацијата престанала да се ползува како избор на облигации. Таа
останала само формалистички начин на здобивање или привидна
купопродажба се додека во времето на Јустинијан не била заменета со
традицијата
Nexum
Нексумот бил формалистички договор од најстаро право што служел за
засновување примитивни кредитни односи. Кај нексумот, што бил склучуван
во формата per aes et libram, доверителите им одобрувале парични и
натурални кредити на должниците, верувајќи дека овие во одредениот рок
ќе им ја извршат истата или некоја друга ветена престација. Престацијата на
должникот не можела да биде еквивалентна со престацијата на доверителот.
Во нункупацијата на нексумот должникот можел да се обврзе да плати и
нешто повеќе од она што го примил од доверителот.
Со оглед на тоа дека нексумот бил едностран договор, врз основа на него,
доверителите се здобивале со права, додека должниците имале само
обврски. Основно право на доверителите било да бараат од должниците
исплата на примената обврска. Должникот што уредно и на време не ќе ја
исплател целата обврска бил изложен на мерките на т.н, персонална
егзекуција: должничко ропство заедно со членовите на семејството.
Доверителите биле овластени таквиот должник да го продадат во ропство
trans Tiberim , да го убијат или да го задржат како роб во својата куќа.
Поради тоа што договорот за нексум и должничко ропство,како последица

од неизвршениот нексум, доведувале до сериозни бунтови на должниците,
Lex Poetelis го укинува нексумот како извор на облигации и како извор на
должничко ропство.
02 / 3162 - 059 Page 36
Fiducia
Fudicia била формалистички договор од најстарото право што служел или за
осигурување на доверителите или за предавање на некоја ствар на пријател
за да ја чува.
 Фудиција склучена со цел да се обезбедат доверителите- Fudicia cum

creditore
Кај овој договор, должникот му предавал на доверителот некоја ствар во

сопственост и тоа во формата per aes et libram или in jure cessio, барајќи овој
да му ја врати истата ствар доколку уредно и навреме ја извршил главната
обврска.Со оглед на тоа се до воведувањето на action fudiciae таквото
барање на должникот упатено до доверителот не било правно заштитено.
 Fudicia cum amico- фудиција со цел предавање на стварта на чување

или користење од страна на друг.
Кај овој договор, фудицијантот му пренесувал на фудицијарот некоја ствар во

сопственост, обврзувајќи го стварта да ја чува и да му ја врати неоштетена.
Тоа бил едностран договор, каде што фудицијарот има обврска да ја поврати
стварта во рацете на фудицијантот. Фудицијарот имал право да ја употребува
стварта само до допиштените рамки.Со оглед на тоа дека фудицијарот ,
додека ја чувал стварта, можел да има и трошоци околу нејзиното
одржување, тој бил овластен да бара надомест на таквите трошоци. Според
тоа доготоворот fudicia cum amico можел да стане и двостран нееднаков
договор.
Во старо време правата на фудицијантот спрема фудицијарот не биле правно

заштитени. Заштитата им ја давало јавното мение и моралните чувства.
02 / 3162 - 059 Page 37
Реални договори
Поим на реални договори

Реалната форма на склучување договори се состоела во предавање на
стварта : предавањето на стварта се ценело како единствен правно
релевантен знак за тоа дека содоговорувачите навистина се согласиле да
склучат договор.
По воведувањето правна заштита врзана со предавање на стварта како

форма на matuum , предавањето на стварта станало призната форма за
склучување договори во неколку точно утврдени случаи : кога на должникот
му била предадена некоја ствар на користење, кога му била предадена
некоја ствар на чување, како и во случај кога му била предадена некоја ствар
како гаранција за исполнување на некој поранешен долг.Така настанале 4
познати реални договори : mutuum, commodatum, depositum & pignus.
Постојат и 4 главни причини : предавање на ствар на заем, предавање на

ствар на послуга, предавање на ствар во остава и предавање на ствар во
залога
Mutuum ( заем )
Заемот или mutuum бил најстар и најважен реален договор. Како правно
незаштитен однос тој постоел уште од најстари времиња и се состоел од
пријателско давање определено количество заменлици и потрошни ствари
во сопственост на заемопримачот (должникот) кој од ствоја страна, се
обврзувал дека во здоговорениот рок ќе му врати исто количество истовидни
ствари на заемодавачот (доверителот). Кога биле воведени кондикциите
како средства за заштита на заемодавците по повод договор за пријателски
заем mutuum станал еден и тоа прв од реалните контракти.
02 / 3162 - 059 Page 38
Оттогаш, заемот бил реален, едностран и строг договор , што настанувал со
предвање надомест на заменливи ствари во сопственост на должникот, кој
морал истите да ги врати во еден предвиден рок.
 Mutuum бил реален договор што настанал со предавање на заменливи

ствари во сопственост на должникот
Според тоа ,,за настанување на заемот било потребно :
- Предавање на ствар
- Предавање на заменлива ствар
- Предавање на заменлива ствар во сопственост на должникот
Предавањето на стварта кај mutuum претставувало форма на договорот. Без

предавање на стварта , заемот не постоел. Предмет на заемот можеле да
бидат само заменливи ствари. Кога странките при склучувањето на некој
договор изрично не ќе одределе дали се работи за заменлива или
незаменлива ствар , важеле претпоставките дека предметот ќе биде
заменлив секогаш кога се работело за ствари што на пазар се сметале како
res quae pondere, numero, mensurave constant или што според употребата се
потрошни.
Со предвање на стварта требало да биде заснована сопственост на

должникот. Тоа значи дека договорот на заем можел да го склучи само
сопственикот.
 Mutuum бил едностран договор- што значи дека правата што

произлегуваат од него ги имале само доверителите, а обврските ги
имале само должниците.
Основно право на заемодавецот или доверителот кај договорот за заем било

правото да бара враќање исто количество, истовидни ствари, поточно,
02 / 3162 - 059 Page 39
правото да бара должникот да му врати само толку колку што примил во
моментот на склучувањето на договорот на заем.
 Договорот за mutuum бил договор stricti juris- Правните средства што

му стоеле на располагање на доверителот за враќање на заемот,
доколку тоа не ќе го сторел самиот должник, биле строги тужби:
condictio certae creditae pecuniae & conduction certae rei. И првата и
втората туќба биле одбивани, доколку доверителот барал од
должникот повеќе од она што навистина му го дал, доколку тоа го
барал пред времето договорено со должникот.
Освен редовниот договор за заем во римското право биле познати и некои

видови нередовен заем. Foenus nauticum или pecunia trajecticia биле
договори за заем што ги склучувале доверителите со поморските трговци за
водење прекуморска трговија. Кај овие заеми било допуштено земање
висока камата. Освен тоа , постоеле и јавни зами или заеми на одделни
самоуправни тела (civitates) што биле склучувани врз основа на специјални
прописи и независно од правилата за договорот за заем меѓу граѓаните.
Commodatum (послуга)
Послугата била реален и двострано нееднаков договор , што настанувал со
предавање на некоја незаменлива ствар на бесплатна и повремена употреба
на послугопримачот којшто од своја страна се обврзувал стварта да ја
одржува и уредно да ја употребува.
Предмет на договор на послуга можеле да бидат само незаменливи ствари ,

односно ствари кои послугопримачот е должен да ги врати in specie . Ако
како предмет на послуга се јавеле заменливи или потрошни ствари а
странките не истакнале дека бараат враќање на тие ствари , тогаш не постоел
договор за послуга.
02 / 3162 - 059 Page 40
Договорот бил двостран нееднаков : настанувал како едностран но во текот
на траењето можел да стане двостран.
Основно право на послугодавачот било правото да бара од послугопримачот

одржување на предметот и негово неоштетено враќање. Обврските на
послугопримачот биле корелативни со правата на послугодавачот: врз
основа на договорот за послуга послугопримаите биле должни да го
одржуваат предметот на послугата и да ги поднесуваат сите трошоци
потребни за неговото редовно одржување. Тие имале право на употреба на
предметот но истовремено биле должни предметот да го употребуваат само
за намената за која им е предаден. Послугопримачите одговарале во случај
на т.н. casus leviores односно и за она упропастување на предметот што не
можело да им се препише на вина.
По исклучок , врз основа на договор за послуга можеле да настанат извесни

права и за послугопримачот. Правата на послугопримачот врз основа на
договорот за послуга настанувале во случаи кога тој поради несовесноста на
послугодавачот претрпел некоја штета и кога поради мани на предметот бил
принуден за негово онеспособување да даде повеќе трошоци за редовно
одрживаење. Послугопримачите можеле да ги остварат овие првава со action
commodati contraria.
Depositum (остава)
Оставата била реален и двостран договор, што настанувал со предавање на
некоја незаменлива ствар на оставопримачот, којшто од своја страна се
обврзувал стварта бесплатно да ја чува и на повик од оставодавачот или по
протек на договорениот рок, неоштетена да ја врати.
02 / 3162 - 059 Page 41
Депозитумот настанувал како едностран , но во текот на трањето можел да
стане двостран-нееднаков договор. Оставодавачот имал само права а
оставопримачот само обврски.
Обврските на оставопримачот биле корелативни со правата на

оставодавачот. Оставопримачот бил должен да го чува доверениот предмет ,
да го одржува во исправна состојба, да го вратиили во договореното време
или порано доколку тоа го побара оставодавачот. Оставопримачот одговарал
на надомест на штета доколку дошло до оштетување на стварта или до
неизвршување на обврската со негов dolus или негова culpa lata. Кога до тоа
дошло поради други причини тој бил ослободен од секаква одговорност.
Освен редовниот договор за остава, римското право познавало и посебни

случаи на остава :
1) Во случај кога оставата била во вонредни околности (depositum

miserable) . Оставодавачите што поради вонредни околности (пожари,
поплави, војни, земјотреси) не биле во состојба да изберат лице кому
што ќе му доверат ствар , можеле да бараат остварување на своите
права со посебна тужба , чијашто пресуда гласела на двократен износ
на претпената штета.
2) Втор случај на посебна остава бил sequestrum или т.н. судска остава.
Sequestrum бил договор меѓу странките во спорот за определен
предмет и оставопримачот којшто се обврзувал да го сочува спорниот
предмет, а по завршениот спор да и го предаде на странката што ќе го
добиела спорот. Ваквиот оставопримач или секвестар врз основа на
договор на судска остава, се додека трае спорот , имал изведено
владение врз предметот и во однос на сите, па дури и на странките бил
заштитен со посебни интердикти.
3) Трет случај на посебна остава бил depositium irregulare или

нередновна остава. Тоа бил договор за остава на заменливи ствари. Кај
02 / 3162 - 059 Page 42
овој договор оставопримачот станувал сопственик на доверените
предмети и бил должен на оставодавачот во здоговорениот рок или на
негово барање да му ги предаде предметите што ги примил . Овој
depositium ireegulare бил мошне сличен на договорот за заем.
Разликата е во тоа што заемот бил склучуван само во интерес на
должникот, а овој е во интерес на оставодавачот однодно
доверителот.
Рачна залога (pegnus)

Рачната залога била реален , акцесорен и двострано-нееднаков договор.
Настанувал со предвавање на незаменлива ствар како гаранција за
залогопримачот. Врз основа на тој договор залогопримачот бил овластен да
владее со стварта како и да ја продаде и да го намири своето побарување од
продажната цена, доколку тоа не го сторел самиот залогодавач.
Од договорот pegnus настанувале две различни групи права и обврски :
1) Настанувало стварно право на доверителот од примарната обврска

да владее со предметот на пигнусот. Ова право било потестативно и
резолутивно условено: тоа траело до денот што бил предвиден за
исполнување на примарната обврска. Ако должникот не ја исполни
таа обврска jus possidendi на доверителот се претворало во jus
distractionis односно во право доверителот да ја продаде стварта и
од купопродажната цена да го намири своето побарување а на
должникот да му ја предаде т.н. hyperocha.
2) Втората група права и обврски што извирале од договорот за пигнус

биле од облигационо-правна природа. Залогодавачот бил овластен
да бара од залогопримачот, да гочива предметот на пигнус , да не го
02 / 3162 - 059 Page 43
употребува и да го врати неоштетен. Овие права на залогодавачот
биле заштитени со actio pigneraticia directa . со оглед на тоа дека
договорот за пигнус бил и двострано-нееднаков договор, во
определени случаи со actio pigneraticia contraria залогопримачот
можел да бара надомест на штета што настанала поради
недостатоци на предметот како и поради трошоците околу неговоро
одржување. При договорот за пигнус и доверителот и должникот
одговарале за секоја несовесност до висина на culpa levis in
abstracto.
Безимени реални договори

Покрај четирите именувани реални договори, што создавале облигациони
односи меѓу доверителот и должникот со самото предавање на стварта,
постоеле и многу други случаи во римскиот стопански живот во кои
граѓаните им предавале некои свои ствари или им извршувале некои
сторувања на лица што, од своја страна се образувале во замена за
примената ствар или за извршеното сторување и самите на нив нешто да им
предадат или нешто да им сторат. Во случаи кога таквото противсторување
ќе изостанело, лицата што го извршиле своето сторување немале правна
заштита. Според jus civile таквите спогодби биле незаштитени pacta nuda .
Кога случаите на неизвршување на примените обврски станале чести,
римските претори ова го оцениле како спротивно на bona fides , односно
како несовесно, па затоа на лицата што на друг му предале некоја ствар или
нешто сториле за него под услов да добијат нешто за тоа или нешто да им се
стори, им ставиле на располагање цела низа правни средства : condictiones
sine causa, condictiones ex poenitentia, actiones in factum & actiones
praescriptis verbis :
02 / 3162 - 059 Page 44
- Conditiones sine causa- им служеле на тие лица за реституција на
предметот на престацијата кога протисторувањето изостанало по вика
на должникот
- Conditiones ex poenitentia –можеле да послужат за раскинување на
постојниот однос во случаите кога должникот можеби сакал да ја
изврши , но се уште не ја извршил , а и не започнал да ја извршува
ветената престациј.
- Actiones in factum & actione praescriptus verbis служеле за давање
заштита на доверителите што барале исполнување на ветеното
сторување.
Со помош на наведените правни средства во римското право била создадена

група безимени реални договори. Биле поделени во 4 групи :
 Група do ut des : кај кои по извршеното давање на некоја ствар во

сопственост на должникот, доверителот бил овластен да бара од
должникот сопственост врз некоја друга ствар
 Група do ut facias : го овластувале доверителот откако исполнил
престација на dare , да бара престација на facere
 Група facio ut des : по извршената престација на facere , доверителот
бил овластен да бара престација на dare
 Група facio ut facias : по престацијата на facere доверителот бил
овластн да бара истовидна престација.
Меѓу безимените реални договори имало и такви што биле мошне

раширени, а имале и свое посебо име. Меѓутоа се сметале за безимени
(contractus reales innominati) бидејќи односите меѓу содоговорувачите и кај
нив биле заштитеи со општи тужби предвидени за заштита на безимените
договори. Најпознати меѓу безимените реални договори што имале посебно
име биле :
 Трампата (permutatio)- била безимен реален договор што настанувал

со предавање на некоја ствар во сопственост на должникот, којшто од
02 / 3162 - 059 Page 45
своја страна се обврзувал да му предаде на доверителот во
сопственост некоја друга ствар.
 Precarum – бил договор за отповикливо ползување на некоја ствар и
настанувал со предавање на стварта на должникот кој пак се обврзувал
совесно да ја ползува и да му ја врати на доверителот кога овој ќе ја
побара.
 Donatio sum modo – бил договор за подарок со налог настанувал со
предавање на подарок на лице, кое примајќи го подарокот , примало
обврска да го исполни налогот
 Transactio- бил договор за порамнување што настанувал со
одрекување од некое побарување, извршено во полза на должникот
којшто пак врз основа на тоа ветувал дека и самиот ќе се одрече од
нешто или дека ќе стори нешто.
 Aestimatum- бил договор за комисиона продажба и настанувал со
предавање на некоја стока на комисонарот којшто се обврзувал дека
стоката ќе ја предаде а на сопственикот ќе му ја исплати договорената
цена. Можниот вишок од цената во тој случај му припаѓал на
комиционарот.
Поим за консенсуалните договори

Формата на склучување консенсуални договори била обична согласност на
волјите на содоговорувачите или обичен consensus. За склучување на овие
договори не се барало ни предавање на стварта ниту пишана исправа, ниту
пак изговарање на свечени зборови. Обврската настанувала веднаш кога
согласноста ќе биде постигната и без оглед на тоа како била постигната.
Ваквото целосно напуштање на римското правило ex nudo pacto obligation

non nascitur било само исклучок. Тоа важело само во 4 случаи на договори
склучени во ‘’форма без форма ’’ кои биле :
- Emptio venditio
02 / 3162 - 059 Page 46
- Locatio conductio
- Societas
- Mandatum
Четириве консенсуални договори биле најважни договори во стопанскиот

собраќај. При склучувањето вакви договори се барала голема слобода и
голема оперативност.
EMPTIO VENDITIO – ДОГОВОР ЗА КУПОПРОДАЖБА
Купопродажбата е консенсуален билатерален договор , настанува со проста

согласност меѓу продавачот и и купувачот. Продавачот е должен да му ја
пренесе во непречено владение на купувачот некоја ствар , а купувачот да му
ја плати цената.
Во старото римско царство основна цел на купопродажбата е размена на

еквиваленти, а таа се постигнува со реална купопродажба или со
манципација односно со симултана и свечена размена на стока за цена. Со
воведување на консенсуалната форма , оваа купопроджба не била валидна
само доколку странките посебно барале нивниот договор да биде склучен во
писмена форма(во тој случај иако имало согласност се до составување на
пишаната форма содоговарачите можеле да се откажат)
Купопродажбата била билатерален договор и имала две престации :
 Продавачот се обрзувал да ја пренесе стоката на купувачот во

непречено владение - merx
 А купувачот се обврзувал да ја исплати цената – pretium
Стока можела да преставува секоја ствар in commercio доколку била физички

можна omnium rerum , quas quis habere vel possidere vel perseque potest ,
venditio recte fit. Предмет можеле да бидат телесни , безтелесни, па дури и
идни ствари односно ствари кои во моментот на склучување не се наоѓале во
сопственост на продавачот
02 / 3162 - 059 Page 47
Цената морала да биде определена како сума пари или pecunia numerata ,
освен тоа таа морала да биде и :
 Pretium certum – сигурно утврдена цена се постигнувала кога странките

се согласувале за неа , како и тогаш кога тие не ја утврдиле но го
определиле начинот на кој кје ја утврдат подоцна.
 Pretium verum – вистинска цена се постигнувала кога договорената
цена се исплаќа како еквивалент на примената стока. Кога
договарањето за цената било само привидно , не постоела
купопродажба туку некоја друга симулирана работа.
 Pretium justum – правична цена е барем приближна цена до
еквивалентната вредност на стоката. Барањето цената на биде
правична се појавило во посткласичното право , така земјишните
сопственици кога биле измамени или оштетени за половина земјиште
имале право да бараат реституција.
Врз основа на овој договор настануваат заемни права и заемни обврски :
 Основна обрска – купувачот да ја плати цената на стоката , за секое

задоцнување со исплата купувачот одговарал за надомест на damnum
emergens и на lucrum cesans.
 Друга обврска – ризикот од случајно пропаѓање на стварта. Оваа
обврска на купувачот била преставена во правилото: res parit emtori
или est emtoris (купувачот го поднесувал ризикот од случајно
пропаѓање на стварта од склучувањето на договор се до неговото
предавање, исклучок од ова правило е ако стварта била конфискувана ,
ако пропаднала од вина на продавачот или договорот бил
суспензиран)
 Трета обврска – купувачот да ја земе стоката на договореното место во
договореното време , доколку тоа не го направи му плаќал оштета на
продавачот.
 Основна обврска на продавачот – да му ја даде стоката на купувачот во
договореното време и ако ја немал во сопственост да ја набави.
02 / 3162 - 059 Page 48
Стварта која била во сопственост од моментот на продажба до
испорака имал обврска да ја чува како bonus pater familias . (тој
одговарал до степен на culpa levis in abstracto понекогаш и со custodia
но никогаш со casus majores или виша сила. А доколку странките се
договориле тој можел да одговара до степен dolus I culpa lata ).
Доколку немале договор за испорака продавачот морал да ја даде
стварта во моментот на договарање а ако не го направел тоа а барал
пари можел да биде одбиен со exemptio non adimpleti contractus.
Ако настапел случај во кој продавачот ја дал стварта а не добил пари
тоа не му дава непречена сопственост на купувачот , доколку
продавачот не добие пари може да си ја поврати стварта, освен во
случај кога тој примил осигурвање дека цената ќе биде исплатена.
Продавачот бил должен да му ги даде сите производи од стварта од
моментот на
склучување до продажбата – commodatum ejus esse debet , cuius est
periculum , пеоследено од правилото periculum est emptoris - дека
ризикот од пропаѓање на стварта паѓа врз купувачот.
Продавачот бил должен да му овозможи на купувачот непречено
владение praestare rem и vacua, possessionem tradere.
Покрај основните обврски постоеле и природни обврски :
 Гаранција од продавачот до купувачот за недостатоците на

стварта
 Гаранција од продавачот за природните и правните мани или
скриени недостатоци која била регулирана со едилски тужби –
actio redhibitoria( за раскинување на договор ) I actio quanti
minoris I actio aestimatoria (за смалување на купопродажната
цена)
Можеле да бидат склучувани и некои посебни спогодби во полза на

продавачот или купувачот:
02 / 3162 - 059 Page 49
 Во полза на купувачот - pactum displincentiae ( можел да го врати
предметот ако не му одговарал ), pactum digustationis (право да ја
одбие стоката која квалитативно не му одговара ) и pactum de
retrovendendo (право да бара од продавачот да ја откупи стоката во
определ рок)
 Во полза на продавачот – pactum de retroemendo ( по исполнување на
услов или одреден рок да бара од купвачот да му ја отстапи стоката) ,
in diem addictio ( да бара подобар купувач и кога ќе најде да му биде
отстапена стоката ) , lex commisoria (ако купувачот не ја исплати цената
има право да ја задржи стоката ) и pactum protimiseos ( право на
првенствена купувачка)
 Постоела и посебна заштита actio empti( заштита на правата на
купувачот ) , actio venditi(заштита на правата на продавачот)
LOCATIO CONDUCTIO
Овој договор го склучувале лица на кои им биле потребни ствари за

привремено да се служат а на господарот му плаќале договорена закупнина
– location conductio rei
Лица на кои им биле потребни услуги а за истите да дадат надомест -

location conductio operis
Лица кои своите способности ги ставаат на располагање а за тоа им е платен

одреден надомест – location conduction operarum
Location conduction преставува двостран договор што настанувал со

постигнување согласност меѓу locator и conductor , а врз основа на кој
локаторот е обврзан да му предаде ствар или своите способности на
кондукторот а овој да изврши некоја работа за локаторот или во своја полза
да ги употребува туѓите работни способности.
Location conduction rei – договор за закуп на ствари
02 / 3162 - 059 Page 50
Настанува со согласна изјава на волјите на содоговарачите ,каде
закуподавецот дава ствар на закупецот за привремено користење со обврска
да ја чува да ја употребува за утврдени цели и неоштетена да ја врати , а за
таа употреба да плати одредена заупнина.
Предмет можат да бидат сите незаменливи и непотрошни ствари. Доколку се

работело за потрошни ствари а договорот предвидувал да бидат вратени
станувало збор за location conduction rei ob pompam vel ostentationem.
Надоместот се нарекувал закупнина. Можела да биде во пари, натурални

давања, или пронцентуални делови од доходот на закупените имоти.
Морала да биде cetra I vera , утврдена , одредлива и вистинска. Исплатата
била однапред определена.
Овој договор бил привремен или орочен. Доколку не бил договорен рок ,
секој од договарачите можел да го раскине договорот со начелата на bona
fidei , а ако бил утврден рок еден од содоговарачите морал да го најави
прекинувањето. Ако не настанува relocation tacita премолчано
продолжување на договорот. По исклучок можел да заврши и порано во
согласност на содоговарачите.
Овој договор бил двостран . локаторот е должен да ја предаде стварта за

употреба на закупецот во исправна форма. Закупецот бил должен да го
превземе ризикот од пропаѓање на стварта и да ја одржува. Закуподавецот
бил должен да му обезбеди на закупецот непречена власт на стварта.
Закупецот требало редовно да ја плаќа закупнината , да го користи
предметот само за предвидени цели , да го одржува и да ги отстранува
недостатоците и да го врати во исправна состојба.
Action locate и action conducti - тужби за заштита.
Location conduction operis – договор за дело
Настанува со согласна изјава на волјите на порачувачот и изведувачотна

делото opus , каде порачувачот му доверува на изведувачот изведување на
02 / 3162 - 059 Page 51
некое физичко дело а овој се обврзува дека за определен надомест ќе го
заврши делото.
Делото е извршување на физичка работа за постигање на определен

резултат или за производство на некоја ствар.
Наградата се состои од сума пари или натурални давања , одредена и

вистинска
Договорот бил орочен , работите да бидат завршени во определен рок.
Обврска на порачувачот – да му даде соодветни материјали и упатства и да

плати надомест
Обврска на изведувачот – совесно и благовремено да го предаде производот

. за несовесност одговарал за imperitia , culpa in eligendo , casus leviores.
 Посебен случај ( во Родскиот закон за хавариите) ризикот од

пропаѓање на стварта не е само врз сопствениците туку врз сите
сопственици на стоката.
Location conduction operarum – наем на работна рака
Настанувал со согласна волја меѓу работникот и работодателот , каде

работникот ги дава своите работни способности а овој плаќа одредена
наемнина.
Не бил многу проширен , бидејќи имало робовска работна рака чие

изнајмивање се вршело со location conduction rei a слободните работници
работеле според location conduction operis. Во старио рим бил склучуван во
форма на in mancipatio.
Предмет на овој договор била работна или интелектуална способност

реализирана врз предметите на трудот во сопственост на работодателот.
02 / 3162 - 059 Page 52
Висината на наемнината се одредувала по спогодба , таа е уредена со de
pretiis rerum venalium. Морала да биде одредена и вистинска но не и во
пари.
Овој договор бил орочен но постоела можност за премолчано

продолжување. Може да раскине по желба на двата или на едниот субјект.
Обврски на работодавателот – да ја подмири наемнината во договорениот

рок , да не го користи работникот за работи кој не се предвидени во
договорот и да му подмири наемнина доколку работникот е спречен да
работи поради него или поради виша сила . за своите обврски тој одговаа до
висина на culpa levis in abstracto.
Обврски на работникот – да работи се и онака како што е предвидено во

договорот , да ја насочува цела своја интелегенција и да работи со внимание
бидејќи тој одговарал до висина на culpa levis in abstracto.
SOCIETAS – ДОГОВОР ЗА ЗАЕДНИЦА
Самиот поим има две значења : правни лица и случајни или договорни
заедници што доведувале до сосопственички односи меѓу заедничарите.
Не е позната формата на склучување на најстарите договорни заедници

меѓутоа содржината била регулирана според случајната заедница наречена
consortium , затоа и овие заедници од старото право биле наречени societas
ad instar fratruum.
Во класичното право бил консенсуален договор од две или повеќе страни,

настанувал со согласната волја на заедничарите да создадатзаеднички имот
да стопанисуваат и да ја делат добивката. Според целта за која се собирале
се делеле на две групи :
- заедници за работа и за живеење societates omnium bonorum –

внесување на целиот сегашен и иден имот.
- заедници само за работење :
02 / 3162 - 059 Page 53
I) Societas quaestus – внесување на дел од имотот а идниот имот да
биде заедничкиж
II) Societas negotiationis – внесување дел од имотот и заедно да
стопанисуваат во определа гранка а добивката од таа гранка е
заедничка
III) Societas unius rei – внесивање на дел од имотот а заедно
стопанисуваат само за определена работа, добиката од таа работа е
заедничка
Овој договор е двостран и повеќестран .
 Основна обрска на секој заедничар е да внесе имот во зависност од

видот на договорот. Тие удели не морале да бидат од телесна
природа , како удели се сметале и права а и способности на
заедничарите
 Друга обрска е секој да учествува во стопанисувањето , совесно
бидејќи одговарале со culpa levis in concreto.
 Трета должност е секој заедничар да ја стави на располагање целата
добивка
 Четврта должност е секој да учествува подеднакво во во загубата при
стопанисување
Правата на заедничарите биле заштитени со action pro socio била bona fidei.
Пресудата по неа секогаш се засновала врз начелата quod bonum et aequum
est. судијата можел да суди само во рамките на можностите на заедничарите
in id quod facere potest за да не ги стави во крајна беда beneficium
competentiae
Овие заедници можеле да бидат склучени како трајни , резолутивно орочени

или резолутивно условени. Последните две завршувале по истекот на рокот
или остварување на целта , а сите завршувале со смрт на еден член или
пропаѓање на целиот имот или со решение на заедничарите dissensus или со
раскин на договорот nulla societas in aeternum coito est. при раскин
02 / 3162 - 059 Page 54
несовесниот заедничар требал да внимава на влијанието на другите
заедничари a se quidem liberere socios suos , se autem ab iliis non liberere- ги
ослободува заедничарите од самиот себе но себе не се ослободува од нив.
(немал право на добивка а морал да дава пари)
При неслагање околу поделбата на заедничкиот имот се употребувала

тужбата de communi dividundo.
MANDATUM – ДОГОВОР ЗА ПОЛНОМОШНО
Консенсуален и двострано нееднаков договор , настанувал со изјава на

согласност меѓу властодавецот и полномошникот , за тоа полномошникот во
полза на властодавецот бесплатно да изврши правна работа што овој ќе му ја
доверел.
Предмет била извршување на некоја правна работаво полза на

властодавецот.од овој договор извирала облигацијата facere . прородата на
сторување на должникот можела да биде различна : можела да биде
мануелна operae illiberales и интелектуална operae liberals.
Според видот на работите што полномошникот бил должен да ги преземе ,

овие договори се делеле на неколку вида:
- Според кој бил должен да ги извршува сите работи нужни за правилно

управување со имотот на властодавецот – mandatum generale или
procuratio omnium bonorum
- Според кој бил задолжен да изврши точно определена работа –
mandatum special или procuratio unius rei
- Според кој добивал налог да му даде на некое лице определена сума
пари на заем , при што властодавецот се поставувал како гарант –
mandatum qualificatum или mandatum pecuniae credendae
Овој договор бил двострано нееднаков договор- права на властодавецот

(dominus negotii) обврски на полномошникот (procurator)а само по исклучок
обратно.
02 / 3162 - 059 Page 55
 Основна обврска на полномошникот – совесно да ја врши работата , за
што одговарал до висина на culpa lata а од посткласичниот период и до
culpa levis in abstracto
 Друга обврска е да му ги предаде на властодавецот сите користи
постигнати врз основа на извршената работа. Особено во случај на
склучување на некој договор морало да биде извршено или со
традиција или со процесуално отстапување на побарувањата actions
per transpositionem . при склучени договори сите права и обрски
гласеле на полномошникот па затоа тој морал да ги пренесе на
властодавецот.
Според овој договор полномошникот не добивал ништо за возврат , дури во

посткласичното право биле одредени минимални хонорари . по исклучок
доколку имал трошоци имал право да ги бара назад.
за заштита на правата и на двајцата служеле action mandati. Властодавецот
со action mandate directa .
Завршување на обврските можело да има и со договор dissensus , при смрт

или при capitis deminutio , или кога поминува рокот на договорот. Доколку
договорот го раскине полномошникот а знаел дека ќе му направи штета на
властодавецот , тој одговарал за таа штета.
02 / 3162 - 059 Page 56

Римско Право - Средена Скрипта - 40 Den

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Римско Право - Средена Скрипта - 40 Den

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Римско Право - Средена Скрипта - 40 Den

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

РИМСКО ПРАВО - СКРИПТА

Во изворите на римското право терминот ствар се употребувал со повеќе

Подвижни и неподвижни ствари

Подвижни ( res mobile) биле стварите што можеле да ја менуваат место

Anger gentilicus претставува колективна сопственост на римските генсови,

Заменливи и незаменливи ствари

Поделбата на стварите на заменливи и незаменливи била многу значајна

Првата правна претпоставка била : како заменливи се сметаат стварите

Единствени и составени ствари

Поделбата на стварите на единствени и составени била создадена во

Деливи и неделиви ствари

Деливи ствари ( res divisibiles ) биле ствари што можеле да се поделат на

При решавањето на прашањето за сопственост врз составена ствар, доколку

Плодносни ствари и плодови

Телесни и безтелесни ствари

Најприфатлива деф за оваа поделба е на правникот Гај кој ова го објаснил

Ствари во приватна сопственост и ствари надвор од приватна

Ствари неспособни за приватно присвојување, според прописите на

Ствари во промет и ствари надвор од прометот

Стварите што биле extra patrimonium или неспособни за приватно

Во res mancipi влегувале најважните ствари во стопанскиот сообраќај, а тоа

Настанување на правото на приватна сопственост

Во тоа време сите орудија за производство и сите производи на заеднички

Личната сопственост на одделени членови во генсот ја сочинувале

Кога развитокот на орудијата за производство овозможил да се појават

Поим приватна сопственост

Римјаните долго време нема обработен поим на сопственоста. Кога било

Ограничување на приватната сопственост

Ограничивањата на правата на сопствениците, познати на старото право биле

Освен наведените конкретни ограничувања, во класичното, а особено во

Видови на приватна сопственост

Приватната сопственост во Римската држава се делела на Римска и на

Римска сопственост била сопственост утрврдена со jus civile и нејзините

Перегринската сопственост била сопственост на жителите на римската

Правото на здобивање на квиритска сопственост го имале римските граѓани

Начините за здобивање на квириткска сопственост биле различни. За

Владение, поим и видови на владение

Секој сопственик, врз основа на правото на сопственост имал plenaram in re

Со оглед на наброените разлики меѓу одделните држатели на стварта, во

- Лицата што своето владение врз некоја ствар го изведувале од правна

Лицата што владенито врз стварта не го изведувале од некоја правна

Основната разлика меѓу детенцијата или природната државнина и

- Со оглед на фактите што му предходеле на засновањето на владението

Содржината на природното владение ( детенција-, што го имале

Државнината врз стварите се засновивала corpora et animo и значела

Поим и видови на стварни права врз туѓи ствари

Во римскиот правен поредок биле формирани два вида на

Целиот систем на службености бил изграден во времето на Јустинијан.

Начин на настанување на службеноста

Во старото римско право службеностите се засновувале по пат на

Селските земјишни службености или jura praediorium биле најстарите

Градски земјишни службености

Градските земјишни службености или jura ( servitutes) preadiorum urbanorum

Облигационо право & облигациони договори

Поим на облигационото право

Прописите на облигационото право имале и друга намена. Врз основа на тие

Според дефинициите за облигационите односи , зачувани во Јустинијановата

1) Облигационен однос постоел само меѓу две страни – меѓу

Облигациониот однос- како однос меѓу доверителот и должникот врз основа