‫شناسنامه نشریه‬

‫ماهنامه سیاسی_اجتماعی کنفوسیوس‬

‫شماره ‪ - ۱‬اردیبهشت ماه ‪۱۴۰۳‬‬

‫زمینه نشر‪ :‬سیاسی_اجتماعی‬ ‫صاحب امتیاز‬

‫مهدی طالبیپور‬

‫شماره‪۱ :‬‬ ‫مدیر مسئول و سردبیر‬

‫مهدی طالبیپور‬

‫تاریخ انتشار‪ :‬اردیبهشت ماه ‪۱۴۰۳‬‬ ‫هیأت تحریریه‬

‫مهدی طالبیپور‬
‫ماهان صالحی‬
‫نیلوفر دستیافته‬
‫حمیدرضا طاهری‬
‫دوره نشر‪ :‬سال اول‬
‫فرزاد عابدی شجاع‬
‫بابک البرزی‬
‫ایمیل نشریه کنفوسیوس‬ ‫طراح و صفحه آرایی‬
‫‪confuciusjournal@gmail.com‬‬ ‫سمیه ملکی و محمد جراحی‬

‫صادر کننده مجوز‬

‫دانشگاه آزاد اسالمی واحد تهران مرکزی‬

‫کنفوسیوس‬ ‫ماهنامه سیاسی_اجتماعی‬

‫مهدی طالبی پور‬

‫سوسیالیسم در قرن بیست و یکم و نسبت چین با آن‬

‫‪5‬‬
‫هو آنگانگ‬

‫آیا چین دموکراتیکتر از ایاالت متحده است؟‬

‫‪18‬‬
‫جان بالمی فاستر‬

‫چین ‪ :۲۰۲۰‬یک مقدمه‬

‫‪28‬‬
‫وانگ هوی‬

‫ایده آسیا و ابهامات آن‬

‫‪34‬‬
‫جووانی اریگی‬

‫‪42‬‬
‫سرمایه داری جهانی و تداوم شکاف شمال و جنوب‬

‫پیتر کالتورپ‬

‫‪51‬‬
‫گفتگو با پیترکالتورپ؛ معمار و شهرساز برجسته آمریکایی در‬
‫مورد دستورالعمل جدید توسعه شهری در چین‬
 ‫سخن سردبیر‬

‫دســتکم از جنــگ جهانــی دوم تــا بــه امــروز ایــاالت متحــده آمریــکا بــر جهــان مســلط اســت‬
‫و بــر آن حکــم میرانــد‪ .‬امــا در قــرن بیســت و یکــم شــاهد تغییراتــی هســتیم کــه در یــک‬
‫قــرن اخیــر مشــاهده نشــده و میتوانــد سرنوشــت بشــر را تغییــر دهــد و صفحــات تاریــخ را‬
‫ورق بزنــد‪ .‬احتمــاال بزرگتریــن اتفــاق ایــن قــرن «برآمــدن» چیــن و ظهــور ایــن کشــور خواهــد‬
‫بــود‪ .‬چیــن‪ ،‬در طــول تاریــخ همیشــه نقشــی پیشــرو در توســعه اقتصــادی و اجتماعــی‪،‬‬
‫پیشرفــت علــم و فنــاوری و تکامــل نیروهــای تولیــدی داشــته اســت و در جهــان مــدرن بــا‬
‫گرفتــار شــدن در چنــگال اســتعمار ایــن نقــش را از دســت داد و امــروزه مجــددًا جایــگاه‬
‫تاریخــی خــود را بدســت آورده اســت‪ .‬لیکــن ایــن امــر چگونــه ممکــن شــد؟ و چیــن چگونــه‬
‫بــه تنهــا کشــور در حــال ظهــور قــرن حاضــر بــدل گشــت؟ تبارهــای آن چیســت و پیامدهــای‬
‫برآمــدن جمهــوری خلــق چیــن چــه خواهــد بــود؟ زمانــی ســمیر امیــن در اینبــاره نوشــت‪:‬‬
‫«هــیچ ــکس ــشک ــندارد ــکه چــین ــیک ــقدرت در ــحال ظــهور اــست‪.‬‬
‫یکــی از ایدههــای کنونــی ایــن اســت کــه چیــن‪ ،‬صرفــا تالش دارد تــا مکانــی را کــه قرنهــا‬
‫اشــغال کرده بــود و در قــرن نوزدهــم از دســت داد‪ ،‬دوبــاره بازیابــی کنــد‪ .‬بــا ایــن حــال‪،‬‬
‫ایــن ایــده کمــک چندانــی بــه درک ماهیــت ایــن ظهــور و چشــمانداز واقعــی آن در جهــان‬
‫معاصــر نمیکنــد‪ .‬اتفــاقًا‪ ،‬کســانی کــه ایــن ایــده کلــی و مبهــم را تبلیــغ میکننــد‪ ،‬عالقــهای‬
‫بــه ایــن پرســش ندارنــد کــه آیــا چیــن در اتحــاد بــا اصــول کلــی سرمایــهداری ظهــور خواهــد‬
‫کرد یــا اینکــه آیــا پــروژه «سوسیالیســم بــا ویژگی‌هــای چینــی» خــود را جــدی خواهــد‬
‫گرفــت‪ .‬مــن بــه نوبــه خــود اســتدالل میکنــم کــه اگــر چیــن واقــعًا یــک قــدرت نوظهــور‬
‫اســت‪ ،‬دقیــقًا بــه ایــن دلیــل اســت کــه راه بــه ســمت سرمایــهداری را انتخــاب نــکرده اســت‬
‫و اگــر مــیکرد پــروژه «ظهــور» در خطــر جــدی شکســت قرار میگرفــت‪]۱[ ».‬‬
‫در ایران عالقــه چندانــی بــه ایــن پرســشها وجــود نــدارد و جناحهــای سیاســی از چــپ تــا‬
‫راســت‪ ،‬اغلــب بــه آن بــه دیــده منفــی مینگرنــد‪ .‬نشــریه کنفوسیــوس تالش دارد نگاهــی‬
‫نــو بــه جمهــوری خلــق چیــن داشــته باشــد و در ایــن راه بــه فهمــی نویــن دســت یابــد؛ زیرا‬
‫کــه فهــم «آینــده» ناگزیــر بــه فهــم «چیــن»‪ ،‬مناســبات آن و درک راه جهــان تاریخــی گره‬
‫خــورده اســت‪ .‬امیدواریــم بتوانیــم قدمــی هــر چنــد کوچــک در حــد تــوان خــود در مسیــر‬
‫مذکــور برداریــم‪.‬‬
‫در نهایت از همه دوستان برای مشارکت در این شماره و نشر آن تشکر میکنم‪.‬‬

‫[‪]76.۱ Samir Amin, The implosion of contemporary capitalism, p :]1‬‬

‫‪5‬‬

‫سوسیالیسم در قرن بیست و یکم و نسبت چین با آن‬

‫مهدی طالبیپور‬
 ‫کنفوسیوس ‪6‬‬

‫مباحثــی کــه حــول محــور سوسیالیســم شــکل میگیرنــد‪ ،‬اغلــب گرایشــی آشــکار بــه‬
‫موضوعــات پیــش از اکتبــر نشــان میدهنــد‪ .‬جایــی کــه هنــوز ایــده سوسیالیســم دســت‬
‫نخــورده باقــی مانــده و توســط انــقالب اکتبــر دســتخوش تحولــی عظیــم نشــده اســت‪ .‬کار‬
‫بســیاری از متفــکران مارکسیســت ماننــد لوســوردو یــا مزاروش و‪ ...‬از ایــن رو ارزشــمند‬
‫اســت کــه بخــش اعظمــی از آن بــه بررســی ویژگی‌هــای توســعه و تحــوالت سوسیالیســم‬
‫در دوران «پســا اکتبــر» اختصــاص یافتــه اســت‪ .‬زیرا حتــی برخــی از مارکسیســتها و یــا‬
‫متفــکران سوسیالیســت از آن رو بــه کارهــای لنیــن و مائــو عالقهمنــد هســتند کــه بایــد بــه‬
‫دیدگاههــای قبــل از اکتبــر کــه در نهایــت بــه انــقالب کمونیســتی منتهــی میشــود تعلــق‬
‫گیرنــد یــا دســتکم بایــد بــا آثــار پیــش از اکتبــر تطبیــق داده شــوند‪ .‬در حالــی کــه گرامشــی‬
‫بــه عنــوان متفکــر صادقــی کــه در دوران پــس از اکتبــر زیســت‪ ،‬خاطرنشــان کرده بــود کــه‬
‫مقایســه مارکــس و لنیــن برای تعییــن جایــگاه آن‌هــا نســبت بــه یکدیگــر چقــدر احمقانــه‬
‫خواهــد بــود‪.‬‬

‫معمــوال عالقــه کمــی بــه لحظــه پــس از انــقالب اکتبــر وجــود دارد‪ ،‬یعنــی دقیقــا جایــی کــه‬
‫توســعه «واقعــی» تئــوری و عمــل مارکسیســتی رقــم میخــورد‪ .‬و اکــثرا آنچــه را کــه در‬
‫راه «ســاخت» سوسیالیســم اتفــاق میافتــد بــا عنــوان «خیانــت» بــه ایدههــای پیشــا اکتبــر‬
‫تلقــی میکننــد‪ .‬برخــی بــا رجــوع بــه لنیــن راوی روایــت خیانــت میشــوند‪ ،‬برخــی دیگــر بــه‬
‫اســتالین یــا دوران پســا اســتالین اســتناد می‌کننــد و عــده بســیاری هــم مائــو را خائــن‬
‫بــه مارکــس مینامنــد و اگــر کمــی صبــر پیشــه کننــد دنــگ شــیائوپینگ را خائــن بــزرگ بــه‬
‫آرمانهــای سوسیالیســم قلمــداد خواهنــد کرد‪.‬‬

‫همانطــور کــه لنیــن از قــول هــگل مینویســد‪« :‬ایــن کــه چیــزی ممکــن اســت یــا ناممکــن‪،‬‬
‫بــه محتــوا‪ ،‬یعنــی بــه تمامیــت مرحلههــای فعلیــت بســتگی دارد[‪ ]۱[ »]...‬در ایــن روایتهــا‬
‫نیــز نوعــی منطــق پیشــا هگلــی نهفتــه اســت کــه «ایــده» و «فعلیــت» آن بایــد یکســان‬
‫تلقــی شــوند و نســبت نزدیکــی بــا روایــات مذهبــی و رویکردهــای کتــاب پرســتی دارنــد‬
‫کــه گویــی مــا از بهشــت اخراج شــدهایم‪ .‬مائــو و لنیــن بارهــا گفتــه بودنــد کــه انــقالب و‬
‫بــه دســت آوردن قــدرت بخــش نســبتًا ســاده کار اســت و در عــوض راه طوالنــی و دشــوار‬
‫ــساخت سوسیالیــسم بــسیار پیچیدهــتر خواــهد ــبود‪.‬‬

‫[‪ :]۱‬والدیمیر لنین‪ ،‬دفترهای فلسفی (دفترهای هگل)‪ ،‬حسن مرتضوی‪ ،‬ص ‪.۱۶۱‬‬
 ‫‪7‬‬ ‫سوسیالیسم در قرن بیست و یکم و نسبت چین با آن‬

‫بــه همیــن دلیــل شــی جیــن پینــگ‪ ،‬دبیرکل حزب کمونیســت چیــن مینویســد‪« :‬تغــییرات‬
‫اجتماعــی کــه چیــن متحمــل میشــود صرفــا گســترش تجــارب تاریخــی و فرهنگــی چیــن‪،‬‬
‫تــکرار رویههــای سوسیالیســتی ســایر کشــورها یــا تــکرار تالشهــای مدرنیزاسیــون در‬
‫جاهــای دیگــر نیســت‪ .‬و همچنیــن نمیتــوان آنهــا را بــه آســانی در قالبــی کــه توســط‬
‫نویســندگان قبلــی ابــداع شــده اســت درآورد‪]۲[ ».‬‬

‫میتوانیــم بــه ســادگی متوجــه شــویم جــدای از اینکــه چگونــه میتــوان اخالل در مبــارزات‬
‫طبقاتــی را تشــخیص داد‪ ،‬نــگاه تطبیقــی پیشــا اکتبــری مذکــور چــه دســتاوردهایی را‬
‫میتوانــد نادیــده بــگیرد‪ .‬از ایــن رو نوشــته پیــش‌رو ســعی دارد بــه دوران پســا اکتبــر‬
‫بپردازد‪ .‬و از آنجایــی کــه نــه حجــم ایــن نوشــته و نــه تــوان نظــری و ســواد نگارنــده اجــازه‬
‫نخواهــد داد تــا در تمــام ابعــاد بــه ایــن موضــوع بپردازیــم‪ ،‬ایــن متــن تالشــی اســت در‬
‫راســتای طــرح مســئله برای توضیــح خطــوط سیاســی و نظــری آینــده مــا‪.‬‬
‫برای آغــاز کار بایــد از ایــن واقعیــت شــروع کنیــم کــه پیــروزی سوسیالیســم ابتــدا در‬
‫کشــورهای توســعه نیافتــه بــه وقــوع پیوســت (نــه در جوامــع صنعتــی غرب) و بایــد گفــت‬
‫ایــن امــر بــا قانــون بــهرهوری کــه مناســبات تولیــد را تعییــن میکنــد تناقــض نــدارد؛ بلکــه‬
‫بــه ماهیــت عینــی ایــن قانــون در شرایــط خــاص اشــاره دارد‪ .‬رابطــه ایــن دو مقولــه رابطهای‬
‫بیــن ویژگیهــای خــاص و «کلیــت» اســت‪ .‬برای مثــال تجــربٔه چیــن و شــوروی نــه تنهــا نافــی‬
‫پیشبینــی مارکــس نیســت‪ ،‬همچنیــن تصدیــق تشــخیص او برای تکامــل نیروهــای مولــد‬
‫و افزایــش بــهرهوری برای رســیدن بــه جامعــه سوسیالیســتی اســت‪.‬‬
‫توســعه تاریخــی هــر ملتــی بایــد مطابــق قوانیــن عینــی تولیــد کــه مناســبات تولیــدی را‬
‫تعییــن میکننــد و مرحلــه توســعه میزان بــهره‌وری آن توضیــح داده شــود‪ .‬امــا در عیــن‬
‫حــال همــه جوامــع یــا کشــورها یــک راه توســعه را طــی نمیکننــد؛ بــه همیــن دلیــل مارکــس‬
‫در مقدمــه سرمایــه مینویســد‪ ]...[« :‬زمانــی کــه جامعــهای سیــر حرکــت قانونهــای طبیعی‬
‫خــود را مییابــد_و هــدف نهایــی ایــن اثــر آشــکار کردن قانــون اقتصــادی حرکــت جامــعٔه‬
‫مــدرن اســت_نه میتوانــد از مراحــل طبیعــی تکامــل خــود بجهــد و نــه بــا فرمــان آنهــا را‬
‫از پیــش بردارد‪ .‬امــا آن جامعــه میتوانــد دورٔه زایمــان را کوتــاه کنــد و درد آن را تســکین‬
‫دهــد‪]۳[ ».‬‬

‫[‪.98 Foreign Language Press, P ,3 .Xi jinping, The Governance of Chin“, Bd :]۲‬‬

‫[‪ :]3‬کارل مارکس‪ ،‬سرمایه‪ ،‬حسن مرتضوی‪ ،‬ص ‪.۳۱‬‬

 ‫کنفوسیوس ‪8‬‬

‫در ایــن فراز از کتــاب سرمایــه‪ ،‬مارکــس بــه شرایــط عــام (کــه نمیتــوان از آن جهــش کرد) و‬
‫شرایــط خــاص (کــه ویژه بســتر تاریخــی بــوده) اشــاره کرده اســت‪.‬‬

‫اساســا قانــون توســعه تاریخــی مارکسیســتی بدیــن معناســت کــه هــر جامعــه انســانی بــا‬
‫پیشــبرد نامــوزون حرکــت توســعه بــهرهوری و مناســبات تولیــدی‪ ،‬ناگزیــر از مراحــل پاییــن‬
‫بــه مراحــل باالتــر توســعه خواهــد یافــت‪ .‬کلیــت قانــون توســعه اجتماعــی از ســطح پاییــن بــه‬
‫ســمت بــاال فهــم میشــود (افزایــش بــهرهوری) و در عیــن حــال تنــوع و پیچیدگــی توســعه‬
‫اجتماعــی در بســترهای خــاص خــودش را بــه رســمیت میشناســد و بدیــن گونــه کلیــت و‬
‫ویژگیــهای ــخاص (جزئــیت) توــسعه اجتماــعی را در ــیک وــحدت ــبه عــنوان «کل» میبیــند‪.‬‬

‫از ایــن رو مارکــس در مواجــه بــا مســئله روســیه بــه وضوح آن را دارای دو جنبه میدانســت‪:‬‬
‫‪ -۱‬اینکــه روســیه میتوانــد از شیــوه توســعه سرمایهدارانــه عبــور کنــد ‪ -۲‬امــا نمیتوانــد‬
‫از روی تکامــل نیروهــای مولــد و بــهرهوری اجتماعــی شــده سیســتم سرمایــهداری بپرد و‬
‫آن را نادیــده بــگیرد؛ زیرا بــهرهوری اجتماعــی تنهــا گام بــه گام از ســطح پاییــن بــه ســطح‬
‫بــاال توســعه مییابــد و همانطــور کــه در مقدمــه سرمایــه نیــز اشــاره کرده بــود هیــچ راه‬
‫جهــش و میان‌بــری برای آن وجــود نــدارد‪.‬‬

‫دقیقــا بــه همیــن دلیــل هــم روســیه توانســت در شــکل روســتایی‪ ،‬مالکیــت عمومــی‬
‫بــر قرار کنــد امــا نمیتوانســت سوسیالیســم (کــه محصــول نهایــی جامعــه سرمایــهداری‬
‫اســت) را بــر اســاس اقتصــاد طبیعــی و تولیــد خرد تحقــق بخشــد‪ .‬بــه همیــن ترتیــب‪ ،‬چیــن‬
‫نیــز توانســت اصال «زمیــن» را وارد بــازار نکنــد و توســعٔه سرمایهدارانــه را دور بزنــد؛ امــا‬
‫نمیتوانســت افزایــش بــهرهوری و تکامــل نیروهــای مولــد کــه نتیجــه مســتقیم سیســتم‬
‫سرمایــهداری اســت را نادیــده بــگیرد و بــه تجربــه موفقتــری نیــز تبدیــل شــد‪ .‬پیــروزی‬
‫سوسیالیســم در ایــن کشــورها واقعیتــی را برای مــا آشــکار میکنــد کــه اگــر تضادهــای‬
‫پــس از انــقالب سوسیالیســتی‪ ،‬فقــط بیــن سوسیالیســم و سرمایــهداری نباشــد‪ ،‬بلکــه در‬
‫ســطوح مختلــف و در جهــات متفــاوت ســایر شیوههــای تولیــدی کــه در آن جامعــه جریــان‬
‫داــشته را نــیز ــشامل ــشود ــچه موقعیــتی پــیش میآــید؟‬
 ‫‪9‬‬ ‫سوسیالیسم در قرن بیست و یکم و نسبت چین با آن‬

‫مائــو تســه تونــگ پــس از مشــاهدات خویــش از پیامدهــای انــقالب سوسیالیســتی در‬
‫روســیه‪ ،‬ســخنرانی خــود تحــت عنــوان «دربــاره تضــاد» را ایراد کرد‪ .‬او در همــان ابتــدای‬
‫رســاله خــود بــا پیــش کشــیدن تضادهــای عمــده و غیــر عمــده نشــان داد کــه تشــخیص‬
‫تضــاد عمــده چــه تأثیــر شــگرفی در پیشــبرد مبــارزات خواهــد داشــت‪ .‬رســاله دربــاره تضــاد‬
‫پایــه و اساســی برای تشــخیصهای بــزرگ مائــو در حــوزه عمــل اســت؛ چرا کــه واقعیتهــای‬
‫سوسیالیســم در «قــدرت» را آشــکار میســازد‪ .‬بنــا بــر اســتدالل وی همیشــه تکامــل‬
‫نیروهــای مولــد بــر آن ســر تضــاد خــود یعنــی مناســبات تولیــدی غلبــه نمیکنــد (ماننــد‬
‫انــقالب سوسیالیســتی و نفــی توســعه سرمایه‌دارانــه)‪ ،‬امــا برای ســاخت و تثبیت مناســبات‬
‫تولیــدی سوسیالیســتی هیــچ راهــی جــز تکامــل نیروهــای مولــد وجــود نــدارد‪]۴[ .‬‬

‫مســئله را میتــوان اینطــور صورتبنــدی کرد کــه بــر اســاس تئــوری مارکسیســتی‪،‬‬
‫سوسیالیســم تنهــا زمانــی میتوانــد محقــق شــود کــه سرمایــهداری از تمــام امکانــات خــود‬
‫اســتفاده کرده باشــد و انقالبهــای مــداوم در تولیــد را رقــم زده باشــد؛ یعنــی زمانــی‬
‫کــه تضادهــای درونــی سرمایــهداری بــه خنثــی شــدن آن منجــر شــود‪ .‬امــا اگــر یــک حزب‬
‫کمونیــست زماــنی ــکه سرماــیهداری در مراــحل ابتداــیی ــخود اــست ــبه ــقدرت برــسد ــچه؟‬
‫در ایــن شرایــط حزب حتــی بــا تضادهــای بســیار بزرگتــری برای تکامــل نیروهــای مولد مواجه‬
‫میشــود‪ .‬اصالحــات و گشــایش اقتصــادی در اواخــر دهــه ‪ ۱۹۷۰‬توســط دنــگ شــیائوپینگ‬
‫در چیــن در همیــن چارچــوب معنــا پیــدا میکنــد‪ .‬ایــن اصالحــات که اســتقرار مکانیســمهای‬
‫بــازار سرمایــهداری را در چیــن ممکــن کرد‪ ،‬در همــان حــال رویههــای اقتصاد سوسیالیســتی‬
‫را نفــی نکرده اســت‪.‬‬

‫بــا توصیــه مائــو برای تشــخیص تضادهــای اولیــه و ثانویــه متوجــه خواهیــم شــد کــه اتفاقــا‬
‫تضــاد اصلــی در دوران اصالحــات‪ ،‬تشــدید تضــاد بیــن سوسیالیســم و سرمایــهداری اســت‪.‬‬
‫بــه بیانــی دیگــر مناســبات تولیــدی سوسیالیســتی تنهــا زمانــی میتوانــد پاســخی بــه وضــع‬
‫موجــود باشــد‪ ،‬تنهــا زمانــی میتوانــد بــه معماهــای تاریخــی خــود پاســخ دهــد کــه میزان‬
‫بــهرهوری و تکامــل نیروهــای مولــد در ســطحی پایینتــر از آن قرار نگرفتــه باشــند‪.‬‬

‫[‪ :]۴‬مائو تسه تونگ‪ ،‬مجموعه آثار‪ ،‬عزیزهللا علیزاده‪ ،‬ص ‪.۸۰‬‬
‫کنفوسیوس ‪10‬‬

‫سوسیالیســم تنهــا زمانــی میتوانــد محقــق گردد کــه وســایل تولیــد بــه انــدازه ســطح‬
‫کمــی و کیفــی متناســب بــا آن گســترش یابنــد‪ .‬در ایــن موقعیــت همانطــور کــه مائــو بــه آن‬
‫پرداخــت تضادهــای درون خلــق (حتــی بیــن پرولتاریــا و بــورژوازی) آنتاگونیســتی نیســتند‬
‫و در یــک وحــدت و هماهنگــی برای رفــع خــود در باالتریــن مرحلــه قرار دارنــد‪ .‬بــه همیــن‬
‫دلیــل او از همــه نیروهــا خواســت کــه بیــن ســلب مالکیــت اقتصــادی از بــورژوازی و ســلب‬
‫مالکیــت سیاســی از آن تفــاوت قائــل شــوند‪ .‬دومــی بایــد قاطعانــه صــورت گیرد امــا اولــی‬
‫اگــر در تمــام ابعــاد انجــام شــود ممکــن اســت بنیانهــای تکامــل اقتصــادی کشــور را بــه‬
‫خطــر انــدازد‪]۵[ .‬‬
‫همانگونــه کــه فریدریــش انگلــس در مقدمــه فقــر فلســفه گفتــه بــود‪ ،‬شــاید یــک عمــل از‬
‫لحــاظ اقتصــادی غلــط بــه نظــر برســد امــا از همیــن جهــت میتوانــد در مقــام کلیــت‪ ،‬از لحــاظ‬
‫تاریــخ جهانــی درســت ارزیابــی شــود‪.‬‬

‫مــرور ایــن نــکات واقعیتــی را برای ما روشــن می‌ســازد که شــاید انقالبهای سوسیالیســتی‬
‫اولیــه (و متعاقــبًا بســط نظــری آن در عمــل) در کشــورهایی ممکــن بــود کــه تضادهــا‬
‫بــا حضــور شیوههــای تولیــد پیشــا سرمایــه‌داری‪ ،‬متنــوع‪ ،‬گوناگــون و در هــم تنیــده‬
‫بودنــد‪ .‬هرچقــدر جوامــع غربــی در مهــار تضادهــای خــود خــوب عمــل کردنــد‪ ،‬جوامــع‬
‫توســعه نیافتــه بــا کار دشــوارتری مواجــه شــدند‪ .‬و اینجاســت کــه سوسیالیســم در مقــام‬
‫آزادکننــده نیروهــای تولیــدی کــه سرمایــهداری ســد راه آن شــده بــود ظاهــر میشــود‪.‬‬
‫یعنــی سرمایــهداری پتانســیل نیروهایــی را بــه بنــد میکشــد کــه یــک دولت سوسیالیســتی‬
‫همانطــور کــه در اواخــر دهــه ‪ ۱۹۷۰‬در چیــن اتفــاق افتــاد از مکانیســمهای سرمایــهداری‬
‫اــستفاده میکــند ــتا آن‌ــها را رــها ــسازد‪.‬‬

‫زمانــی والــت روســتو مشــاور امنیــت کنــدی دربــاره روســیه گفتــه بــود‪« :‬اگــر جنــگ جهانــی‬
‫اول اتفــاق نمیافتاد_یــا یــک دهــه بعــد رخ مــی‌داد_ روســیه مطمئنــا یــک انتقــال‬
‫موفقیتآمیــز بــه مدرنیزاسیــون داشــت و خــود را در مقابــل کمونیســم آســیبناپذیر‬
‫مــیکرد‪ ».‬پروپاگانــدای اینچنینــی واقعیتــی را مخــدوش میکنــد کــه روســیه برای تکامــل‬
‫توســعه اجتماعــی خویــش راهــی جــز توســل بــه نیروهــای سوسیالیســتی خــود نداشــت‪.‬‬

‫[‪.213 Domenico Losurdo, Class Struggle: “ Political and Philosophical History, P :]۵‬‬
 ‫‪11‬‬ ‫سوسیالیسم در قرن بیست و یکم و نسبت چین با آن‬

‫بــه همیــن ترتیــب اصال تصادفــی نبــود که ابتدا گرامشــی و بعدها لوســوردو با هوشــمندی‬
‫تمــام دریافتنــد کــه مارکسیســم باالتریــن مرحلــه نظــری خــود را نــه در متفــکران اروپایــی‬
‫ماننــد کارل کرش‪ ،‬لــوکاچ یــا آدورنــو بلکــه در لنیــن تجربــه کرده اســت‪ .‬یعنــی جایــی کــه‬
‫شــکاف بیــن شرایــط اقتصــادی و مــادی عقــب مانــده و شرایــط فرهنگــی و سیاســی‬
‫مشــهود اســت‪ .‬همانطــور کــه ماکیاولــی در نبــود یــک دولــت مــدرن در ایتالیــا تئوریسیــن‬
‫دولــت مــدرن شــد‪ ،‬لنیــن نیــز در فقــدان شرایــط سوسیالیســم‪ ،‬بــه بزرگتریــن نظریــهپرداز‬
‫مارکسیســم بــدل گشــت‪ .‬دقیقــا همانطــور کــه لوتــر بــه بیــان مذهبــی و فرهنگــی‬
‫سرمایــهداری رســید‪ ،‬در حالــی کــه شیــوه تولیــد سرمایــهداری در جنــوب اروپــا رشــد مــیکرد‬
‫نــه در آلمــان‪ .‬همانطــور کــه کانــت و هــگل تئوریسینهــای انــقالب کبیــر فرانســه شــدند‪،‬‬
‫در همــان حــال کــه آلمــان در فقــدان یــک انــقالب بورژوایــی در عــذاب بــود‪ .‬در تمــام ایــن‬
‫مــوارد (از جملــه لنیــن)‪ ،‬آنهــا بــا فراروی از جغرافیــای خــود بــه ایــن نتایــج نرســیدند؛ بلکــه‬
‫بــا نــگاه بــه «درون» کشــور خــود و «فقدان»هــای آن وضعیــت خودشــان را صورتبنــدی‬
‫کردنــد‪.‬‬
‫بــا توجــه بــه همیــن دســتاورد نظــری‪ ،‬بلشــویکها آگاه بودنــد کــه عقبماندگــی روســیه‬
‫در ابعــاد اقتصــادی چــه کمکــی بــه پیــروزی انــقالب اکتبــر کرده اســت؛ امــا بــه دلیــل نــگاه‬
‫بــه «بیــرون» و امیــد داشــتن برای وقــوع انــقالب در قلــب اروپــا و همچنیــن بــروز جنــگ‬
‫داخلــی‪ ،‬تــا مدتهــا متوجــه نشــدند کــه ایــن عقب‌ماندگــی چطــور بــه ســاخت سوسیالیســم‬
‫لطمــه خواهــد زد‪ .‬دقیقــا پــس از توقــف جنــگ و ناامیــدی لنیــن از بــروز انــقالب در آلمــان‪ ،‬بــا‬
‫یــک گردش دوبــاره بــه «درون» جغرافیــای روســیه طــرح اقتصــادی موســوم بــه نــپ را بــه‬
‫اجرا گذاشــت و از برنامــه کمونیســم جنگــی گــذر کرد‪.‬‬

‫والدیمیــر لنیــن در کنــگره دهــم حزب در بخشــی از ســخنرانی خــود گفت‪« :‬شــما میپرســید‬
‫آیــا ایــن متناقــض نیســت کــه سرمایــه خصوصــی بایــد بــه سوسیالیســم کمــک کنــد؟ اصال‪.‬‬
‫ایــن در واقــع یــک واقعیــت اقتصــادی انکارناپذیــر اســت‪ .‬از آنجایــی کــه ایــن کشــور یــک‬
‫کشــور دهقانــی کوچــک اســت کــه حمــل و نقــل در یــک وضعیــت نابســامان قرار دارد‪،‬‬
‫کشــوری اســت کــه از جنــگ و محــاصره تحــت هدایــت سیاســی پرولتاریــا بیــرون آمــده‬
‫اســت‪ ،‬ناگزیــر اســت کــه در حــال حاضــر مبــادالت محلــی اهمیــت درجــه اول پیــدا کننــد و‬
‫ثانــیًا‪ ،‬امــکان کمــک بــه سوسیالیســم از طریــق سرمایــهداری خصوصــی نیــز وجــود دارد‪».‬‬
‫کنفوسیوس ‪12‬‬

‫کمونیســم جنگــی بــا اینکــه تالشــی برای ســاخت یــک جامعــه پســا سرمایــهداری بــود امــا در‬
‫همــان نســبت در قامــت تثبیــت جامعــه پیشــا سرمایــهداری روســیه درآمــد و گرامشــی از آن‬
‫بــا عنــوان «فقــر اجتماعــی شــده» یــاد کرد و صرفــا از لحــاظ تاکتیکــی از آن دفــاع نمــود و‬
‫نــه بــه عنــوان یــک اســتراتژی‪ ]۶[ .‬بلشــویکها نیــز بــا بازگشــت بــه شرایــط ملــی روســیه در‬
‫همیــن راه قــدم برداشــتند و حتــی کمونیســم جنگــی برای لنیــن بــه فقــدان مبادلــه بیــن‬
‫کشــاورزی و صنعــت و محــروم کردن روســیه از تولیــد‪ ،‬تکامــل نیروهــای مولــد‪ ،‬شــهرهای‬
‫بــزرگ‪ ،‬صنایــع بــزرگ و سرمایــهداری و فرهنــگ بــدل گشــت‪.‬‬

‫یــک اتفــاق مشــابه و تشــخیصی همانقــدر بــزرگ برای دنــگ شــیائوپینگ و توســط او رقــم‬
‫خــورد‪ .‬انــقالب اکتبــر کــه در بحبوحــه جنــگ جهانــی اول بــه وقــوع پیوســت و انــقالب چیــن‬
‫کــه از پیامدهــای جنــگ جهانــی دوم بود‪ ،‬بســیاری از سوسیالیســتها را امیــدوار کرده بود‬
‫کــه بــا شــروع یــک جنــگ بــزرگ دیگــر در ســطح جهانــی‪ ،‬جنبشهــای کمونیســتی دیگــری‬
‫نیــز ظهــور کننــد‪ .‬امــا در ایــن نقطــه حســاس تاریخــی‪ ،‬دنــگ شــیائوپینگ پیشبینــی کرد‬
‫یــک «صلــح بــزرگ» و بلندمــدت در انتظــار اســت‪ .‬بدیــن ترتیــب ماننــد لنیــن بــه شرایــط چیــن‬
‫دروِن جغرافیــای خــود داشــت‪ .‬و از همیــن رو سیاســتگذاری حزب‬
‫ِ‬ ‫بازگشــت و گردشــی بــه‬
‫کمونیســت را بــه ســمت اصالحــات و گشــایش اقتصــادی ســوق داد تــا چیــن بتوانــد از ایــن‬
‫صلــح بــزرگ نهایــت بــهرهبرداری را داشــته باشــد‪ .‬ایــاالت متحــده و اروپــا مــوج انقالبهــا را‬
‫دفــع کرده بودنــد و وضعیــت بینالمللــی را بــه ثبــات رســاندند‪.‬‬

‫پیشبینــی یــک صلــح طوالنــی یــا دســتکم بــدون جنــگ فراگیــر‪ ،‬ایــن بــن بســت را برای‬
‫نیروهــای سوسیالیســتی بــه یــک فرصــت بــدل کرد‪ .‬ایــن تشــخیص نــه تنهــا برای نیروهــای‬
‫سوسیالیســتی (ماننــد چیــن و ویتنــام) ســودمند بــود؛ بلکــه کشــورهای جنــوب جهانــی را‬
‫نیــز یــک قــدم بــه پیــش برد‪]۷[ .‬‬

‫[‪ :]۶‬همان‪ ،‬ص ‪.۱۸۱‬‬

 ‫‪13‬‬ ‫سوسیالیسم در قرن بیست و یکم و نسبت چین با آن‬

‫دســتاوردهای ایــن تشــخیص بســیار اســت‪ ،‬توســعه اقتصــادی فوقالعادٔه چیــن و ویتنام‪،‬‬
‫پیدایــش کشــورهای نوظهــور ماننــد برزیــل و آفریقــای جنوبــی‪ ،‬مســلط شــدن دوبــاره‬
‫روســیه بــر انــرژی و صنایــع خــود و حتــی ایجــاد یــک بازدارندگــی نســبی برای ایران همگــی‬
‫از نتایــج ایــن صلــح بلنــد مــدت هســتند‪ .‬در نتیجــه همیــن دســتاوردها اســت کــه امــروزه‬
‫جنــاح امپریالیســتی در جهــت منافــع خــود‪ ،‬نظامیگــری را تشــویق میکنــد و ســعی دارد‬
‫گســلهای صلــح را در راه جنــگ فعــال ســازد؛ چــه در تنگــه تایــوان‪ ،‬چــه در حاشــیه مرزهــای‬
‫روســیه و چــه در خاورمیانــه‪ .‬و جنبــش سوسیالیســتی برای اولینبــار و بــر خالف ســالهای‬
‫‪ ۱۹۱۴‬و ‪ ۱۹۳۹‬می‌توانــد نیرویــی را بــه کار گیرد کــه از شــروع ایــن جنــگ جلوگیــری کننــد‪.‬‬

‫بایــد توجــه داشــت کــه در ایــن چارچــوب بــود کــه چیــن توانســت اســتقالل اقتصــادی و‬
‫سیاســی خــود را بدســت آورد و بــه نقطــه مرجعــی برای جهــان ســوم بــدل گردد و اتفاقــی‬
‫نبــود کــه دنــگ شــیائوپینگ مهمتریــن مصائــب قــرن مــا را بــا دو چیــز تعریــف کرد و‬
‫آنهــا را بــه هــم پیونــد زد‪« :‬چیــن هرگــز بــه دنبــال ســلطهگری بــر دیــگران نخواهــد بــود و‬
‫همیشــه در کنــار جهــان ســوم خواهــد ایســتاد‪ ]...[ .‬در میــان انبوهــی از مشــکالت دنیــای‬
‫امــروز‪ ،‬دو مــورد بســیار برجســته هســتند‪ .‬یکــی مســئله صلــح اســت [‪ ]...‬و دیگــری مســئله‬
‫شــمال_جنوب‪]۸[ ».‬‬

‫از آنجــا کــه سوسیالیســم در قــرن بیســت و یکــم چیــزی جــدای از ایــن تشــخیص بــزرگ دنــگ‬
‫شــیائوپینگ (و همچنیــن لنیــن) نخواهــد بــود‪ ،‬ضــرورتًا بــه ویژگیهــای ایــن گردش بــه‬
‫«درون» خواهیــم پرداخــت‪ .‬راه دوری نخواهیــم رفــت اگــر بحــث خــود را بــا مســئله ملــی و‬
‫احیــای میراث فرهنگــی بــه عنــوان یکــی از پیامدهــای مسیــر ســاخت سوسیالیســم شــروع‬
‫کنیــم‪ .‬اصال تصادفــی نیســت کــه مارکسیســم دقیقــا در موقعیتهایــی موفــق شــد کــه بــا‬
‫بســط و گســترش خــود در یــک جغرافیــا بــه چینــی شــدن‪ ،‬روســی شــدن‪ ،‬ویتنامــی شــدن و‪...‬‬
‫روی آورد‪ .‬در حقیقــت‪ ،‬انــقالب زمانــی خــود را بســط میدهــد کــه بــا آرمانهــای اجتماعــی‬
‫یــک ملــت منطبــق شــود و در واقــع‪ ،‬فرآیندهــای انقالبــی صرفــا گسســت از گذشــته نیســتند‬
‫بلکــه احیــای میراث فرهنگــی یــک ملــت و تکامــل آن را نیــز بــر دوش میکشــند‪.‬‬

‫[‪.28 Deng Xiaoping, Build Socialism wit“ Chinese Characteristics, P :]۸‬‬

‫کنفوسیوس ‪14‬‬

‫بدیــن معنــا چالشهــای ســازگاری مارکسیســم بــا واقعیتهــای تاریخی_جغرافیایــی‬

‫کشــورهای مختلــف بایــد بــه ســمتی حرکــت کنــد کــه بــه ســواالت محلــی و ملــی پاســخ دهــد‪.‬‬
‫و بــاز هــم اتفاقــی نیســت کــه یکــی از مهمتریــن واژگان تاریــخ نظــری سوسیالیســم توســط‬
‫دنــگ شــیائوپینگ در مقــام تکمیــل کننــده گردش بــه درون‪ ،‬خلــق میشــود و آن مفهــوم‬
‫«سوسیالیســم بــا ویژگیهــای چینــی» اســت‪ .‬سوسیالیســم‪ ،‬بــا توســل بــه همیــن مفهــوم‬
‫بــود کــه توانســت بــه میراث فرهنگــی چیــن تبدیــل شــود و در ازای آن ملــت چیــن نیــز‬
‫توانســت کــه بــا توســل بــه سوسیالیســم‪ ،‬میراث فرهنگــی هزاران ســاله خــود را احیــا کنــد‪.‬‬

‫تنهــا تقویــت نــگاه درونــی (ملــی) و پــرورش آن میتوانــد بــه مرحلــهای باالتــر دســت یابــد و‬
‫بــه یــک دیــدگاه قــوی فرامــرزی (بیرونــی) و بین‌الملــی فراروی کنــد‪ .‬تنهــا زمانــی یــک ملــت‬
‫میتوانــد ســخاوت بینالمللــی از خــود نشــان دهــد کــه عزت نفــس ملــی خــود را بازیابــد‪.‬‬
‫ایــن کار چطــور ممکــن خواهــد بــود؟ راهــی جــز آزادســازی و تکامــل نیروهــای مولــد برای‬
‫نیــل بــه ایــن هــدف وجــود دارد؟‬

‫بــه همیــن دلیــل مهمتریــن پیامــد نظــری و اقتصــادی بازگشــت بــه شرایــط و جغرافیــای‬
‫«خویــش» و حرکــت از تئــوری محــض بــه واقعیــت‪ ،‬دیــدن تضادهــای گوناگــون و تکامــل‬
‫نیروهــای مولــد در پرتــو آن بــود‪ .‬دنــگ شــیائوپینگ بــود کــه دریافــت‪ ،‬چیــن تــا دهــه ‪۱۹۷۰‬‬
‫بیــش از حــد بــر روابــط تولیــد‪ ،‬مالکیــت ابزار تولیــد و عدالــت اقتصــادی تمرکــز کرده و طرف‬
‫دیگــر دیالکتیــک ســاخت سوسیالیســم‪ ،‬یعنــی آزاد‌ســازی نیروهــای مولــد نســبتا به حاشــیه‬
‫رفتــه اســت‪ .‬و او بــود کــه آنچــه بوخاریــن «اولویــت تولیــد بــر توزیــع» نامیــد را محقــق کرد‬
‫و در ایــن فرآینــد توجــه نیروهــای سوسیالیســتی را از یــک اقتصــاد صرفــا توزیعــی بــه یــک‬
‫اقتصــاد متمرکــز بــر تولیــد جلــب کرد‪ .‬تجربــه درخشــان ویتنــام در چنــد دهــه گذشــته ایــن‬
‫واقعیــت را برای مــا آشــکار میســازد کــه جنبش‌هــای سوسیالیســتی آینــده چگونــه اولویــت‬
‫تولیــد بــر توزیــع را مدنظــر قرار خواهنــد داد‪ .‬اصالحــات اقتصــادی در چیــن یــک صلــح مدنــی‬
‫بیــن طبقــات مختلــف ایجــاد کرد تــا همــه نیروهــا در جهــت تکامــل نیروهــای مولــد بــه کار‬
‫گرفتــه شــوند و واقعیــت ایــن اســت بــدون ایجــاد چنیــن وحــدت اجتماعــی‪ ،‬توســعه روز‬
‫افــزون چیــن بــه عنــوان بزرگتریــن شــگفتی قــرن بیســت و یکــم ممکــن نبــود‪.‬‬
‫‪15‬‬ ‫سوسیالیسم در قرن بیست و یکم و نسبت چین با آن‬

‫بوخاریــن نیــز در ســال ‪ ۱۹۲۵‬توضیــح داد کــه پرولتاریــا پــس از کســب قــدرت چگونــه بــر‬
‫«وحــدت کل اجتماعــی» و صلــح مدنــی میــل دارد تــا در ســایه آن نیروهــای مولــد را بیــش از‬
‫پیــش توســعه دهــد؛ هــر چنــد ایــن بــدان معنــا نیســت کــه مبــارزه طبقاتــی در ایــن ســایه‬
‫از بیــن خواهــد رفــت بلکــه اشــکال دیگــر بــه خــود خواهــد گرفــت‪ ]۹[ .‬و آن خلــق وســایل‬
‫تولیــد‪ ،‬افزایــش بــهرهوری و رقابــت بــا مالــکان خصوصــی در ایــن راه اســت‪ .‬چــون وجــود‬
‫اــین رقاــبت اقتــصادی‪ ،‬کل فرآیــند را تــسریع میکــند و رــفع اــین تــضاد را جلوــتر میاــندازد‪.‬‬

‫مهمتریــن مشــکل مائــو در برنامههــای انــقالب فرهنگــی و جهــش بــزرگ بــه جلــو ایــن بــود‬
‫کــه گمــان مــیکرد بــا کنــار زدن بــورژوازی و تهییــج ملــت (ماننــد یــک انــقالب) میتوانــد‬
‫بــر کل ایــن پروســه فایــق آیــد؛ البتــه در نهایــت وی مجبــور شــد اشــتباهاتش را بپــذیرد‬
‫و در مــاه مــه ‪ ۱۹۷۴‬در گفتگویــی بــا ادوارد هیــت‪ ،‬نخســتوزیر ســابق بریتانیــا بــا لحنــی‬
‫تلــخ از خــود انتقــاد کرد و در پاســخ بــه نظــر طرف مقابلــش کــه اشــتباه کردن را سرنوشــت‬
‫تمــام دولتــمردان بــزرگ دانســته بــود‪ ،‬گفــت‪« :‬اشــتباهات مــن جدیتــر هســتند‪ .‬هشــتصد‬
‫میلیــون نفــر میخواهنــد غــذا بخورنــد و عالوه بــر آن‪ ،‬صنعــت چیــن توســعه نیافتــه اســت‪.‬‬
‫مــن نمیتوانــم بــه چیــن خیلــی افتخــار کنــم‪ .‬کشــور شــما یــک کشــور توســعه یافتــه اســت‬
‫و کشــور مــا اینچنیــن نیســت‪]۱۰[ ».‬‬

‫در فاصلــه یــک دهــه بعــد‪ ،‬مائــو میتوانســت بــه چیــن افتخــار کنــد‪ .‬پایههایــی کــه او بنیــان‬
‫گذاشــت بــا گســترش پویایــی سرمایــهداری بین‌المللــی و تقســیم کار جهانــی بــه ســمت‬
‫شــرق آســیا‪ ،‬چیــن را بــه یــک غــول اقتصــادی و مردمانــی بــا آینــدهای مشــترک تبدیــل کرد‪ .‬و‬
‫دقیقــا گرایــش سرمایــه بــه ســمت چیــن هــم نــه صرفــا بــه دلیــل نیــروی کار فراوان یــا ذخایر‬
‫ارزان‪ ،‬بلکــه بــه دلیــل کیفیــت بــاالی ایــن ذخایــر از جملــه کیفیــت بــاالی آمــوزش‪ ،‬بهداشــت و‬
‫مدیریــت آن بــود‪ .‬مــواردی کــه بــدون انــقالب سوسیالیســتی و تولــد جمهــوری خلــق چیــن‬
‫از بطــن آن ممکــن نمی‌شــدند‪]۱۱[ .‬‬
‫نتیجــه خیره کننــده اصالحــات و گشــایش اقتصــادی از ســال ‪ ۱۹۷۸‬در ســطح ملــی و درونــی‪،‬‬
‫اکنــون بــا بــرون ســپاری خــود بــه شــکلی جهانــی در قالــب ابتــکار «یــک کمربنــد یــک جــاده»‬
‫ظهــور کرده اســت‪.‬‬

‫[‪187 Domenico Losurdo, Class Struggle: “ Political and Philosophical History, P :]۹‬‬
‫[‪ :]۱۰‬هامن‪.۱۹۴ ،‬‬
‫[‪ :]۱۱‬جووانی اریگی‪ ،‬آدام اسمیت در پکن‪ ،‬رحیم تیموری‪ ،‬ص‬
‫کنفوسیوس ‪16‬‬

‫صلــح مدنــی کــه در چیــن برای تکامــل نیروهــای مولــد ایجــاد شــد‪ ،‬پیامدهــای سیاســی را‬
‫نیــز بــه هــمراه داشــت تــا جامعــه و دولــت چیــن یــک فراروی سیاســی را نیــز تجربــه کننــد‪.‬‬
‫گرامشــی زمانــی گفتــه بــود‪« :‬یــک حزب برای حکمرانــی طوالنــی مــدت بایــد از منافــع خــود‬
‫فراتــر رود‪ ».‬ایــن اتفاقــی بــود کــه برای حزب کمونیســت چیــن افتــاد؛ البتــه نــه صرفــا برای‬
‫حکمرانــی طوالنــی مــدت‪ ،‬اتفاقــا برای رفــع خــود در انتهــای راه ایــن حکمرانــی‪ .‬انگلــس‬
‫دربــاره چنیــن فراروی سیاســی در آینــده مینویســد‪« :‬تمــام سوسیالیســتها بــا هــم‬
‫توافــق دارنــد کــه دولــت سیاســی و هــمراه آن اقتــدار سیاســی‪ ،‬در نتیجــه انــقالب اجتماعــی‬
‫آینــده ناپدیــد خواهنــد شــد‪ .‬بــه عبــارت دیگــر‪ ،‬کارکردهــای عمومــی ماهیــت سیاســی خــود‬
‫را از دســت خواهنــد داد و بــه نظــارت بــر منافــع عمومــی جامعــه میپردازنــد‪]۱۲[ ».‬‬

‫دولــت جمهــوری خلــق چیــن بــا تکامــل نیروهــای مولــد و تجربــه یــک فراروی سیاســی دقیقــا‬
‫در قامــت «دولــت خیــر عمومــی» درآمــد‪ .‬بــدون توجــه بــه خیــر عمومــی هــر چقــدر هــم‬
‫اقتصــاد یــک کشــور بــزرگ باشــد‪ ،‬نمیتوانــد در مــدت ‪ ۳۰‬ســال ‪ ۸۰۰‬میلیــون نفــر را از فقــر‬
‫نجــات دهــد‪ .‬فقــط چشــمانداز دولــت خیــر عمومــی اســت کــه چنیــن دســتاورد عظیمــی‬
‫را ممکــن میکنــد‪ .‬در همیــن راســتا اســت کــه میتوانیــم بفهمیــم کــه چرا چیــن ماننــد‬
‫خلــف خــود اتحــاد جماهیــر شــوروی مــدام بــر المانهــا و نمادهــای سیاســی افراطــی تأکیــد‬
‫نــمیورزد و ــخود را ــبه عــنوان ــیک «کل» برای اجتــماع تعرــیف میکــند‪.‬‬

‫چیــن‪ ،‬بــا بازپسگیــری ســوژگی سیاســی خــود ایــن فراروی سیاســی را میســر کرد و اگــر‬
‫ایــن امــر در ابعــاد درونــی و ملــی بــه ســطح معینــی برســد‪ ،‬ماننــد مــوارد قبــل میتوانــد بــا‬
‫بــرون ســپاری خــود فراروی سیاســی در ُُبعــد بینالمللــی را نیــز رقــم بزنــد‪ .‬یعنــی در صحنــه‬
‫بینالمللــی نیــز بــا یــک خیــر عمومــی در جهــت منافــع عمومــی مواجــه شــویم‪ .‬چیــن بــه‬
‫عنــوان تنهــا کشــور در حــال «برآمــدن» کــه در آســتانٔه تبدیــل بــه یــک ابــر قــدرت جهانــی‬
‫اســت‪ ،‬میتوانــد بــه «کل» هگلــی بــدل شــود کــه اجزایــش ســوژگی خــود را حفــظ میکننــد‬
‫و بــا توجــه بــه منافــع خویــش توســعه مییابنــد و در عیــن حــال در امــر کلــی جــای میگیرنــد‪.‬‬
‫تنهــا‪ ،‬تکامــل ســطح بــهره‌وری در ملــل مختلــف و بازگشــت ســوژگی سیاســی بــه آنهــا‬
‫(کــه امپریالیســم ازشــان ســلب کرد)‪ ،‬فراروی سیاســی در ابعــاد بینالمللــی نمــود ممکــن‬
‫خواهــد شــد‪.‬‬

‫[[‪ :]۱۲‬فریدریش انگلس‪ ،‬درباره اتوریته‪.‬‬

‫‪17‬‬ ‫سوسیالیسم در قرن بیست و یکم و نسبت چین با آن‬

‫بدیهــی اســت کــه برای رســیدن بــه چنیــن نظمــی نبردهــای ســهمگینی در پیــش اســت و در‬
‫ایــن میــان جنبشهــای سوسیالیســتی در قــرن بیســت و یکــم وظیفــه خطیــری بــر عهــده‬
‫دارنــد‪ .‬در مسیــر ایــن فراروی از خویــش‪ ،‬آنهــا شــاید حتــی نمادهــای سیاسیشــان را نیــز‬
‫از دســت بدهنــد امــا غایــت آرمــان خــود را حفــظ خواهنــد کرد‪.‬‬

‫همــه ایــن مباحــث برای توجیــه حکمــی نبــود کــه تمــام راههــا از پکــن میگــذرد؛ اتفاقــا برای‬
‫تثبیــت ایــن امــر بــود کــه راههــا متنــوع و توســعه‌ها گوناگــون انــد‪ .‬و پکــن نیــز پیــرو همین‬
‫موضــوع و در راه ســاخت سوسیالیســم‪ ،‬مسیرهــای متعــدد را بــه رســمیت شــناخته اســت‬
‫و بایــد حمایــت خــود را نیــز افزایــش دهــد‪ .‬پکــن بایــد آگاه باشــد کــه بخشــی از حفاظــت از‬
‫صلــح بــزرگ در گــرو حــق ابراز وجــود ملــل مختلــف (ماننــد شرایــط امــروز فلســطین) نهفتــه‬
‫اســت‪ .‬بایــد بدانیــم کــه بــدون رهایــی ملــل «خــاص»‪ ،‬رهایــی «کل» بــه حقیقــت نخواهــد‬
‫پیوــست‪.‬‬
‫‪18‬‬
‫آیا چین دموکراتیکتر از ایاالت متحده است؟‬

‫بیــش از دو دهــه قبــل پــس از آنکــه پرده‬

‫آهنین پایین افتاد‪ ،‬بســیاری از کشــورهای‬
‫ی خــود را از شــر نظامهــای‬
‫غیــر غربــ ‌‬
‫سیاســی قدیمیشــان راحــت کردنــد و آنرا‬
‫بــا دموکراســی غربــی جایگزیــن نمودنــد‪.‬‬
‫بســیاری بجــای جــذب کردن اینگونــه‬
‫نظامهــای خارجــی در فرهنــگ سیاســی‬
‫خــود‪ ،‬بــه ســادگی ترجیــح دادنــد کــه نهــال‬
‫نظــام ریاســت آمریکایــی را در خــاک خــود‬
‫بکارنــد‪ .‬در آن زمــان‪ ،‬بــاور فراگیــری وجــود‬ ‫)‪(Hu Angang‬‬ ‫هو آنگانگ‬
‫داشــت کــه دموکراســی‪" ،‬نوشدارویــی"‬ ‫هــو آنگانــگ (‪ )Hu Angang‬مدیــر‬
‫اســت کــه تمــام ناکارآمدیهــای نظــام‬ ‫مرکــز مطالعــات چیــن اســت؛ یــک‬
‫ــشوروی را معالــجه خواــهد کرد‪.‬‬
‫مرکــز تحقیقاتــی مشــترک میــان‬
‫و دموکراســیهای جدیــد‪ ،‬همپــا بــا غرب‬
‫آکادمــی علــوم چیــن و دانشــگاه‬
‫مسیــر پایــان تاریــخ را خواهنــد پیمــود‪.‬‬
‫تسینگــوآ(‪ .)Tsinghua‬ایــن مقالــه‬
‫بــا ایــن حــال فقــط در همــان بیســت‬
‫توســط ســندیکای (‪ )Guancha‬توزیــع‬
‫ســال عجیــب و غریــب نخســت‪ ،‬ایــن‬
‫شــده اســت و اصل چینی آن در ســایت‬
‫دموکراســیهای جدیــد‪-‬و تــا حــدی خــود‬
‫(‪ )Guancha.cn‬منتــشر ــشده اــست‪.‬‬
‫غرب‪-‬بــدون اســتثنا‪ ،‬همگــی در یــک‬
‫عمــده تحقیقــات هــو آنگانــگ بــر روی‬
‫مخمصــۀ ســاختاری عمیــق گیــر افتادنــد‪.‬‬
‫نظــام سیاســی چیــن بــوده و مدعــی‬
‫انســداد سیاســی‪ ،‬نارضایتــی اجتماعــی‪،‬‬
‫رکــود اقتصــادی کــه آخریــن بــحران مالــی‬ ‫اســت کــه نظــام سوسیالیســتی چیــن‬

‫جهانــی نیــز بــر بــر آن افــزوده شــد‪ ،‬روی‬ ‫بــر ســایر نظامهــا برتــری دارد و‬
‫هــم رفتــه تصویــری ناامیــد کننــده از‬ ‫میتوانــد نواقــص موجــود در مــدل‬
‫دموکراســی غرب ترســیم کرد‪.‬‬ ‫دموکراســی غربــی را رفــع نمایــد‪.‬‬
‫برخــی از کتابهــای او عبارتنــد از‪:‬‬
‫مترجم‬ ‫مــدرن ســازی بــا ویژگی‌هــای چینــی و‬
‫ماهان صالحی‬ ‫قــدرت بــزرگ‪ ،‬چیــن ‪ ۲۰۵۰‬و‪...‬‬
‫کنفوسیوس ‪19‬‬ ‫آیا چین دموکراتیکتر از ایاالت متحده است؟ ‪1‬‬

‫در همیــن اثنــا‪ ،‬چیــن بــا پیشــی جســتن از غرب تبدیــل بــه دومیــن اقتصــاد بــزرگ جهــان‬
‫شــده بــود و پیشبینیهــا حاکــی از آن هســتند کــه طــی دهــۀ آینــده ایــاالت متحــده را نیــز‬
‫پشــت ســر خواهــد گذاشــت‪ .‬چگونــه چیــن‪ ،‬کشــوری کــه تــا پایــان ســال ‪ ،1978‬بــر اســاس‬
‫شــاخص درآمــد سرانــه‪ ،‬ســه برابــر فقیرتــر از یــک کشــور متوســط آفریقایــی بــود‪ ،‬در یــک‬
‫انجــام وظیفــۀ هرکــولوار موفــق بــه کاهــش فقــر و تقویــت اســتانداردهای کلــی زندگــی‬
‫مردم میشــود‪ ،‬آنهــم بــدون آنکــه نهادهــای سیاســی خــود را بــه نســخۀ ارتودکــس غربــی‬
‫تبدیــل کرده باشــد؟‬

‫ایــن تجربــه هنــوز هــم مــوردی گیــج کننــده برای بســیاری در غرب باقــی مانده اســت‪ .‬پاســخ‬
‫امــا در ثبــات اجتماعــی چیــن نهفتــه اســت‪ .‬ایــن درســی اســت کــه چینیهــا در طــول تاریــخ‬
‫خــود آنرا بــه ســختی آموختهانــد‪ .‬و ایــن همچنیــن یگانــه عامــل بــا بیشــترین اهمیت در پس‬
‫پشــت موفقیتهــای خیره کننــدۀ ایــن کشــور اســت‪ .‬یــک محیــط اقتصــادی رشــدیابنده‪ ،‬از‬
‫طریــق ثبــات و نظــم اجتماعــیای کــه بــه خوبــی ابقــا شــده‪ ،‬محافظــت میشــود‪ .‬کــه ایــن‬
‫نیــز بــه نوبــۀ خــود بواســطۀ نهادهــای سیاســی بلــوغ یافتــه امکانپذیــر اســت‪.‬‬

‫اگــر کســی بخواهــد بــه طــور جــدی تجربــۀ چیــن را مطالعــه کنــد‪ ،‬نمیتوانــد آنرا در زمرۀ‬
‫دیگــر رژیمهــای اقتــدارگرای آســیای شرقــی دســتهبندی کنــد‪ .‬در غیــر ایــن صــورت ایــن یــک‬
‫سادهســازی بــه شــدت مبهــم و بــی فایــده خواهــد بــود‪ .‬در حالــی کــه ایــن حقیقــت دارد کــه‬
‫اصالحــات چیــن بــه میزان محــدودی بــه اولیــن اصالحــات دیگــر اقتصادهــای آســیای شرقــی‬
‫میمانــد‪ ،‬امــا بــا ایــن حــال آنهــا یکســان نیســتند‪ .‬در تایــوان و دیگــر کشــورهای آســیای‬
‫شرقــی‪ ،‬حکومتهــای اقتــدارگرا ارتقــای صنعتــی را سرپرســتی میکردنــد؛ آنهــا مشــوق و‬
‫رهبــری کننــدۀ گــذار از صنعــت اولیــه بــه صنعــت ثانویــه در مقــام بخــش رشــدیابنده_مولد‪،‬‬
‫بودــند‪.‬‬

‫‪Hu, ANGANG‬‬
‫‪Is China More Democratic Than The US?. New Perspectives Quarterly ,)2014( .‬‬
‫‪11468.npqu/10.1111/https://doi.org .17-12 :31 ,‬‬
‫‪20‬‬ ‫آیا چین دموکراتیکتر از ایاالت متحده است؟‬

‫نهادهای پراگماتیک‬
‫در مــورد چیــن‪ ،‬عالوه بــر مقیــاس عظیــم جمعیــت‪ ،‬و فراوانــی منابــع طبیعــی آن‪ ،‬بــا ایــن‬
‫حــال حکومــت سوسیالیســت نهادهایــی پراگماتیــک تاســیس کرده اســت کــه آموختــن‬
‫بهتریــن شیوههــا از سراســر جهــان را تشــویق میکنــد‪ .‬ایــن چیــن را قــادر میســازد تــا از‬
‫ــمدل آــسیای شرــقی فراــتر رود‪.‬‬
‫در ســال ‪ 1980‬دنــگ شــیائوپینگ (‪ )Deng Xiaoping‬ســه معیــار برای قضــاوت در مــورد‬
‫اینکــه آیــا حکومــت هــر نــوع کشــور در حــال توســعهای‪ ،‬مخصوصــا چیــن‪ ،‬از مشــروعیت‬
‫و شایســتگی الزم برخــوردار اســت یــا خیــر‪ ،‬مطــرح کرد‪ :‬اول‪ ،‬آیــا حکمرانــی اقتصــادی آن‬
‫درســِت رســیدن بــه پیشرفتهتریــن اقتصــاد سرمایــهداری‬
‫ِ‬ ‫مسیــِر‬
‫ِ‬ ‫میتوانــد کشــور را در‬
‫جهــان‪ ،‬یعنــی آمریــکا‪ ،‬قرار دهــد؟ دوم‪ ،‬آیــا حکمرانــی سیاســی آن میتوانــد دموکراســیای‬
‫اصیلتــر از نهادهــای آمریکایــی‪ ،‬پدیــد آورد؟ و سرآخــر‪ ،‬آیــا حکومــت بــه خوبــی میتوانــد‬
‫نقــش فعالکننــده و تســهیلگرانۀ خویــش را در پــرورش مــداوم اســتعدادهای بیشــتر‬
‫انجــاِم وظیفــۀ عظیــم مدرنســازی‪ ،‬ایفــا کنــد؟‬
‫ِ‬ ‫بــه منظــور‬

‫اگــر کســی بخواهــد از پارادایــم منســوخ شــدۀ "خودکامگــی در برابــر دموکراســی" پیــروی‬
‫ـِل رهــبران چینــی اســتفاده کنــد‪،‬‬
‫کنــد و از چنیــن برچســبهایی برای نامیــدن تمــام پنــج نسـ ِ‬
‫همیشــه بعضــی از حقایــق بســیار مهــم کــه ویژگیهــای نظــم سیاســی چیــن را منحصــر‬
‫بــه فرد میکنــد‪ ،‬نادیــده خواهــد گرفــت‪ .‬بســیاری در غرب هنــوز بــه اشــتباه چیــن را یــک‬
‫دولــت تمامیتخــواه استالینیســتی میپندارنــد‪ .‬امــا حقیقــت آن اســت کــه شــاید توزیــع‬
‫قــدرت و مســئولیت در سیســتم "ریاســت جمعــی" چیــن‪ ،‬بســیار پیچیدهتــر از سیســتم‬
‫مبتنــی بــر تفکیــک قــدرت در میــان قــوای مقننــه‪ ،‬مجریــه و شــاخههای قــوۀ قضاییــه در‬
‫بســتر سیاســی غربــی اســت‪ .‬در اوایــل دورۀ جمهوریخواهــان‪ ،‬ســون یات_ســن (‪Sun Yat-‬‬
‫‪ )Sen‬بــا درنظــر گرفتــن تفکیــک میــان پنــج قــوه‪ ،‬بــه فراســوی اصطالحــات کنتــرل و تــوازن‬
‫در نهادهــای سیاســی رفــت‪ .‬حزب کمونیســت چیــن [از ایــن پــس‪ :‬ح‪.‬ک‪.‬چ] گامــی حتــی‬
‫فراســوتر‪ ،‬بــا نخســت تقســیم و ســپس ادغــام مجــدد قــدرت در "نهادهــای عالــی" برداشــت‪،‬‬
‫اقدامــی کــه بــه طــور ســر بســته شــبیه اتحادیــۀ اروپــا بــود‪ ،‬جایــی کــه درآن شــورای اتحادیــۀ‬
‫اروپــا‪ ،‬کمیسیــون اروپــا‪ ،‬پارلمــان اروپــا‪ ،‬بانــک مرکــزی اروپــا و دیگــر ســازمانها در پیونــد بــا‬
‫یکدیگــر قــدرت را در بخشهــای مختلــف بــه اشــتراک میگذارنــد‪.‬‬
‫کنفوسیوس ‪21‬‬
‫در تالشــی فروتنانــه در شــرح تجربــۀ چیــن‪ ،‬مــن تجربههــا و درسهــای تاریخــی از زمــان‬
‫تولــد جمهــوری خلــق را در کتــاب اخیرم‪" :‬تصمیم‌گیــری دموکراتیــک‪ :‬ریاســت جمعــی‬
‫چـ�ین [‪ )China Renmin University Press, March 2014( ]2‬گردآوری کردهام‪ .‬مــن در آنجــا‬
‫میخواهــم توضیــح دهــم کــه چرا رهبــری جمعــی هفــت تــا نــه نفــر از اعضــای دائمــی دفتــر‬
‫سیاســی بــر سیســتم ریاســت فردی برتــری دارد‪ .‬چیــن نــه بــه طــور تصادفــی بــه ســوی‬
‫ریاســت جمعــی کشــیده شــد و نــه ایــن امــر بــا اختراعــی ناگهانــی بــه وجــود آمــد‪ .‬چیــن در‬
‫کــوران فرآیندهــای پرزحمــت نــوآوری‪ ،‬آزمــون و خطــا‪ ،‬تصحیــح و نهادینهســازی بــه آنچــه‬
‫کــه امــروز هســت‪ ،‬بــدل شــد‪ .‬مــن در کتابــم پنــج مکانیســم اصلــی ریاســت جمعــی چیــن را‬
‫معرفــی کردهام‪ :‬مشــارکت جمعــی‪ ،‬انتقــال قــدرت جمعی‪ ،‬خود_بهبــودی جمعی‪ ،‬پژوهش‬
‫جمعــی و تصمیمگیــری جمعــی‪.‬‬

‫مشارکت جمعی‬
‫"خرد جمعــی تودههــا هــر اعجوبــۀ منــفردی را بــه فروتنــی وامــیدارد‪_" .‬ایــن ضربالمثــل‬
‫آزمــون پــسدادۀ چینــی‪ ،‬بــه درســتی چگونگــی گرایــش ســنتی ایــن تمــدن باســتانی بــه‬
‫جمعگرایــی را منعکــس میکنــد‪ .‬در حقیقــت کمــی پــس از راهپیمایــی بــزرگ ‪ ،1938‬پــدران‬
‫بنیانگــذار جمهــوری خلــق بــه روشــنی نیــاز بــه تقســیم وظایــف را دریافتــه بودنــد‪ .‬بــه عبارت‬
‫دیگــر‪ ،‬لــزوم مرکززدایــی از قــدرت متمرکــز‪ .‬مســائل مهــم مرتبــط بــا امــور نظامــی‪ ،‬اصالحــات‬
‫ارضــی‪ ،‬امــور اطالعاتــی‪ ،‬ســازماندهی حزبــی و بسیــج و تبلیغــات‪ ،‬میــان پنــج نفــر از اعضــای‬
‫دبیرخاــنۀ مرــکزی ــبر اــساس تخصصــهای فردی آنــها تقــسیم ــشد‪.‬‬

‫امــروزه‪ ،‬بــا پبچیدهتــر شــدن امــور داخلــی و بین‌الملــل‪ ،‬نیــاز فزاینــدهای بــه حکمرانــی‬
‫مشــارکتی دیــده میشــود‪ .‬برای رهبــری ارشــد چیــن‪ ،‬چنیــن مشــارکتی در ســطوح چندگانــه‬
‫ظاهــر میشــود‪ :‬نخســت‪ ،‬بیشــتر اعضــای دائمــی دفتــر سیاســی جــدا از حــوزۀ اصلــی وظایــف‬
‫خــود‪ ،‬دارای نقشهــای دســتیارانه هســتند؛ دوم‪ ،‬اعضــای دفتــر سیاســی هــر کــدام‬
‫مســئول ســازمانهای سیاســتگذاری مختلفــی هســتند کــه بــه طــور منظــم بــه تبــادل‬
‫اطالعــات میپردازنــد‪ ،‬و رهــبران ارشــد را از امــور بــا اهمیــت اســتراتژیک‪ ،‬آگاه میســازند‪.‬‬
‫ســوم‪ ،‬ازدیــاد اندیشــکدههای داخلــی‪ ،‬کــه بــا یکدیگــر در همــکاری و رقابــت تنگاتنــگ بــه‬
‫ـزِی ح‪.‬ک‪.‬چ را شــکل میدهــد‪ ،‬و بــه عنــوان ابزاری ضــروری‬
‫ســر میبرنــد‪ ،‬مغــز رهبــری مرکـ ِ‬
‫برای گردآوری اطالــعات و مــشاوره در ــمورد سیاــستها خدــمت میکــند‪.‬‬

‫‪.Hu, Angang‬‬
‫(‪.3-55279-642-3-978/10.1007 .China’s Collective Presidency .)2014‬‬
‫‪22‬‬ ‫آیا چین دموکراتیکتر از ایاالت متحده است؟‬

‫در زمینــۀ سیاســی غرب‪ ،‬در حالــی کــه‬

‫تفکیــک میــان قــوا‪ ،‬از اســتفادۀ بیمارگونــه‬
‫از اقتــدار بــه طــور موثــری ممانعــت بــه عمــل‬
‫مــیآورد‪ ،‬امــا همچنیــن باعــث بــه وجــود‬
‫آمــدن بنبســتهای سیاســی و انفــکاک‬
‫متقابــل میشــود کــه رهــبران جاهطلــب را‬
‫از ارائــۀ اصالحــات بنیادینــی کــه بیشــتر مــورد‬

‫در حالــی کــه برای چیــن‪ ،‬رهــبران ارشــد و ســازمانهای مربوطــه کــه آنهــا را نمایندگــی‬
‫میکننــد نــه تنهــا بــه یکدیگــر یــاری میرســانند‪ ،‬بلکــه در یــک سیســتم متحــد بــر یکدیگــر‬
‫نظــارت هــم میکننــد کــه منجــر بــه حکمرانــی متعهدانــه میشــود و رهــبران را بــر انجــام‬
‫درســت کارهــا تشــویق میکنــد‪.‬‬

‫انتقال قدرت جمعی‬

‫انتقــال قــدرت در چیــن کــه اغلــب توســط رســانههای غربــی مبهــم و غیرشــفاف نامیــده‬
‫میشــود‪ ،‬یکــی از بدخواندهشــدهترین عــادات کاری در سیاســت چیــن اســت‪ .‬نزدیــک بــه‬
‫نیــم قــرن پیــش [از ‪ ،2014‬ســال انتشــار ایــن مقالــه]‪ ،‬چیــن مناصــب موروثــی اشــخاض را‬
‫ـبراِن آینــده حرکــت‬
‫حــذف کرد و بــه ســوی سیســتم انتخــاب جمعــی‪ ،‬ارزیابــی و پــرورش رهـ ِ‬
‫کرد‪.‬‬
‫عامــل مهمــی کــه چیــن را از غرب متمایــز میکنــد‪ ،‬رقابــت رهــبران چینــی تنهــا بــر اســاس‬
‫اصــول شایستهســاالری اســت‪ .‬برخالف همتایــان غربــی آنهــا کــه بــه جــای آنکــه عملکردشــان‬
‫مــورد ارزیابــی قرار گیرد‪ ،‬صعودشــان بســتگی بــه مزیتهــای کارزارهــای انتخاباتی‌شــان‬
‫دارد‪ .‬در دموکراســیهای انتخاباتی‪ ،‬احزاب سیاســی عینا منافع مختلف جزئی را نمایندگی‬
‫میکننــد‪ ،‬و حــق هــر حزبــی برای تصــدی منصــب مســتقیما از پیــروزی در انتخابــات دورهای‬
‫ناشــی میشــود‪ .‬در مــورد ح‪.‬ک‪.‬چ‪ ،‬بهرحــال حزب قرار نیســت مبتنــی بــر منافــع جزئــی باشــد‪،‬‬
‫بلکــه بایــد منفعــت تــودۀ اکثریــت جامعــه را نمایندگــی کنــد‪ .‬مشــروعیت یــک رهبــر ح‪.‬ک‪.‬چ‬
‫از عملــکرد و پیشــینۀ قابــل اطمینــان او حاصــل میشــود‪ .‬در چیــن غیــر قابــل تصــور خواهــد‬
‫بــود کــه رهبــری بــی کفایــت بــا تجربــۀ انــدک در امــور عمومــی‪ ،‬ماننــد اشــخاصی چــون جــرج‬
‫واکــر بــوش و بــاراک اوبامــا در رأس امــور قرار گیرد‪.‬‬
‫کنفوسیوس ‪23‬‬

‫دســتکم دو آســتانۀ اصلــی شایستهســاالری وجــود دارد کــه هــر کادر میــانردۀ ح‪.‬ک‪.‬چ‪،‬‬
‫پیــش از آنکــه بــه ردهی بــاالی حزب صعــود کنــد میبایســت بــا آنهــا مواجــه شــده باشــد‪.‬‬
‫ـتانِی حزب خدمــت کرده باشــند‪ .‬ایــن موقعیتهــا‪ ،‬بــه‬
‫نخســت‪ ،‬آنهــا میبایــد در ســطح اسـ ِ‬
‫ـِی نخبــگان‪ ،‬برای حکمرانــی و مدیریــت دولتــی را بازنمایــی میکند‬
‫نوعــی یــک برنامــه آموزشـ ِ‬
‫کــه کمتــر دولتــی در جهــان میتوانــد ارائــه کنــد‪ .‬در یــک فرآینــد طوالنیمــدت‪ ،‬رقابتــی و‬
‫ســختگیرانه‪ ،‬نامزدهــای الیــق و توانــا بایــد بــا تمــام انــواع چالشهــای منطقهای‪/‬بخشــی‬
‫دســت و پنجــه نرم کننــد‪ .‬آنهــا نیــاز دارنــد کــه خــود را بــه خوبــی مطلــع نگــه داشــته و‬
‫منابــع اطالعرســانی مختلفــی برای تمــام زمان‌هــا در دســترس داشــته باشــند‪ .‬آنهــا نیــاز‬
‫دارنــد کــه بــه طــور مــداوم نشــان دهنــد قابلیــت رهبــری و هدایــت پــر جمعیتتریــن کشــور‬
‫دنیــا را بــه ســوی آینــدهای بهتــر در اختیــار دارنــد‪ .‬بــه صراحــت بگویــم‪ ،‬تنهــا بهترینهــا و‬
‫ســازگارترینها باقــی میماننــد‪ ،‬بقیــه بازنشســت خواهنــد شــد‪ .‬برای مثــال‪ ،‬منــگ جیانــژو‬
‫(‪ )Meng Jianzhu‬کــه اکنــون یــک مقــام حزبــی عالی‌رتبــه در مرکــز حکمرانــی اســت‪ ،‬فعالیــت‬
‫خــود را بــه عنــوان یــک منشــی حزبــی شهرســتانی و ســپس در منصــب معــاون شــهردار‬
‫ـِی جیانگشــی‬
‫شــانگهای آغــاز کرد‪ .‬متعاقبــا‪ ،‬او بــه ریاســت حکومــت اســتانی و کمیتــۀ حزبـ ِ‬
‫(‪)Jiangxi‬؛ اســتانی در چیــن شرقــی بــا بیــش از ‪ 45‬میلیــون نفــر جمعیــت و تولیــد ناخالــص‬
‫داخلــیای معــادل کشــور پاکســتان‪ ،‬رســید‪ .‬و اینهــا همگــی پیــش از آن بــود کــه کــه وی‬
‫ــقادر ــبه خدــمت در کمیــتۀ مرــکزی؛ در اــمور سیاــسی و قانونــگذاری ــشود‪.‬‬

‫زمانــی کــه شــخصی عضــو کمیتــۀ مرکــزی اســت‪ ،‬آســتانۀ دوم برای یــک رهبــری بالقــوه‬
‫در آینــده‪ ،‬ایــن اســت کــه شــخص مــورد نظــر (خانــم یــا آقــا) سرســختی و تعهــد الزم‬
‫برای گشــودن راه خــود بــه ســوی بــاال را اثبــات کنــد‪ .‬آنهــا نیــاز دارنــد کــه بــه عنــوان عضــو‬
‫ـدِل دفتــر سیاســی برای ســالها خدمــت کننــد‪ .‬در ایــن فــاز مقدماتــی‪ ،‬رهــبران جــاری‪،‬‬
‫علیالبـ ِ‬
‫ایــن نامزدهــا را مــورد آزمایــش قرار میدهنــد و شایســتهترین و منضبطتریــن آنهــا را برای‬
‫انتقــال قــدرت جمعــی بعــدی غربــال میکننــد‪.‬‬
‫‪24‬‬ ‫آیا چین دموکراتیکتر از ایاالت متحده است؟‬

‫ـِی مردم چیــن_و البتــه نــه صرفــا یگانــه محافــظ‬

‫اگــر ح‪.‬ک‪.‬چ قرار اســت کــه محافــظ منافــع کلـ ِ‬
‫آن_ باشــد‪ ،‬حزب بایــد مســئولیت نهایــی برای بهبــود و اصالح کشــور‪ ،‬ملــت و دولــت را در‬
‫اختیــار داشــته باشــد‪ .‬بنــا بــر ایــن دالیــل روشــن‪ ،‬انتقــال چنیــن رهبــریای بایــد بــا دقــت‬
‫انجــام شــود‪ .‬چنیــن مکانیســم جمعــیای نــه تنهــا دیکتاتورهــای بالقــوه را دور نگــه‬
‫مــیدارد‪ ،‬بلکــه از قــدرت گرفتــن امثــال گورباچــف و از خنثــی کردن دســتاوردهای تاکنونــی‬
‫چــین نــیز جلوگــیری میکــند‪.‬‬

‫یادگیری جمعی‬

‫ح‪.‬ک‪.‬چ ســنت درازمدتــی در یادگیــری جمعــی دارد‪ ،‬یــک روش چنــد وجهــی کــه مســتلزم‬
‫مشــورت بــا متخصصــان‪ ،‬اشــتراکگذاری اطالعــات‪ ،‬تبــادل بینالمللــی و یادگیــری بهتریــن‬
‫شیوههــا اســت‪ .‬بــدون اســتثناء‪ ،‬همــۀ نســلهای رهــبران چینــی بــه یادگیــری مســتمر‬
‫توجــه داشــتند‪ .‬در ســال ‪ ،2003‬یادگیــری جمعــی بــه یــک روش مــدون در دومیــن پلنــوم‬
‫ــشانزدهمین کمیــتۀ مرــکزی تبدــیل ــشد‪.‬‬
‫دفتــر سیاســی بــه طــور منظــم و مکــرر ســخنرانی‌ها‪ ،‬ســمینارها و ســمپوزیومهایی برگزار‬
‫کرد کــه در آنهــا اعضــای کمیتــۀ دائمــی بــا ذهن‌هــای برتــر چینــی در مــورد موضوعــات‬
‫مهــم اقتصــادی و اجتماعــی مشــورت میکردنــد‪ .‬از طریــق ایــن مکانیســم‪ ،‬تعامــل ســازنده‬
‫میــان پیکرهــای تصمیمگیــری و مشــاورۀ سیاســتگذاری برقرار شــده و بــه حکومــت‬
‫مرکــزی کمــک میکنــد تــا حتــی در حســاسترین موضوعــات‪ ،‬مناســبترین تصمیمــات را‬
‫اتخــاذ کنــد‪.‬‬

‫مــن در مقــام اســتاد دانشــگاه تسینگــوآ‪ ،‬برای کادرهــای ردهبــاالی حزبــی‪ ،‬دورههــای‬
‫ههایــی‬
‫اختصاصــی مطالعــات چیــن معاصــر و اصالحــات چیــن‪ ،‬تدریــس میکنــم‪ .‬چنیــن دور ‪‎‬‬
‫ابتــدا در مدرســۀ مرکــزی حزب و آکادمــی حکمرانــی چیــن ارائــه شــدند؛ دانشــگاه‌های ارشــد‬
‫چیــن نیــز بــه زودی از آنهــا پیــروی کردنــد‪ .‬امــروزه‪ ،‬یادگیــری جمعــی همیــن حــاال هــم بــه‬
‫ــیک مکانیــسم بــسیار نهادیــنه ــشده ــبا مــشارکت گــسترده ــبدل ــشده اــست‪.‬‬
‫کنفوسیوس ‪25‬‬

‫مطمئنــا مقامــات ح‪.‬ک‪.‬چ میداننــد کــه بایــد فراتــر از کتابهــا و کالسهــای آموزشــی‪ ،‬از‬
‫مــجرای مناصــب چرخشــی خــود در بخشهــای مختلــف؛ یعنی کمیتههای حزبــی‪ ،‬شرکتهای‬
‫بــا مالکیــت دولتــی و دیگــر ســازمانهای اجتماعــی‪ ،‬درسهــای خــود را فراگیرنــد‪ .‬بــه طــور‬
‫میانگیــن‪ ،‬اعضــای فعلــی کمیتــۀ دائمــی دفتــر سیاســی مرکــزی هــر کــدام ‪ 43.6‬ســال‬
‫پیشــینۀ حضــور در خدمــات مدنــی‪ ،‬و ‪ 38.9‬ســال پیشــینۀ عضویــت حزبــی دارنــد‪ .‬برای مثــال‬
‫رئـ�یس جمـ�هور ـ�شی جـ�ین پیـ�نگ (‪ ،)Xi Jinping‬کــه متولــد ‪ 1953‬اســت‪ ،‬در ســال ‪ 1969‬وارد‬
‫خدمــت مدنــی شــد‪ ،‬و در ســال ‪ 1974‬بــه عضویــت ح‪.‬ک‪.‬چ درآمــد کــه در مجموع پیشــینۀ وی‬
‫را بــه بیــش از چهــار دهــه یادگیــری و تجربــه در مدیریــت دولتــی‪ ،‬ســازماندهی و تصــدی‬
‫امــور میرســاند‪.‬‬

‫پژوهش جمعی‬

‫مائــو (‪ )Mao‬در ســال ‪ 1930‬گفــت‪" :‬کســی کــه هیــچ تحقیــق و پژوهشــی انجــام نمیدهــد‪،‬‬
‫نباــید ــنظرات خوــیش را برــحق بداــند‪".‬‬
‫داشــتن اطالعــات کافــی و مرتبــط بنیــان هــر سیاســتگذاری عمومــی موفقــی اســت‪ .‬ایــن‬
‫امــر بــه ویژه در مــورد چیــن‪ ،‬کشــوری بــا قلمــروی وسیــع و بــا بزرگتریــن جمعیــت جهــان‪،‬‬
‫صــادق اســت‪ .‬فوقالعــاده بعیــد بــه نظــر میرســد کــه هــر فردی از دانشــی جامــع و عمیــق‬
‫در مــورد همــۀ جنبههــای جامعــه برخــوردار باشــد‪ .‬بنابرایــن هیــچ کــس‪ ،‬هــر قــدر هــم کــه‬
‫توانــا باشــد‪ ،‬نمیتوانــد بــه طــور مناســب بــا چنیــن کســری بزرگــی از اطالعــات کار کنــد‪ .‬در‬
‫مــورد ریاســت جمعــی چیــن‪ ،‬هــر یــک از اعضــای کمیتــۀ دائمــی دفتــر سیاســی‪ ،‬از طریــق‬
‫تعــداد باالیــی از کمیتههــای زیردســت‪ ،‬نهادهــای پژوهشــی داخلــی و اندیشــکدههای‬
‫مســتقِل فعــال در زمینههــای مختلــف‪ ،‬بــه خوبــی اطالعرســانی میشــوند‪ .‬همزمــان‪،‬‬
‫ِ‬
‫آنهــا همچنیــن تحقیقهــا و پژوهشهــای جامــع بســیاری را نیــز اجرا میکننــد‪ .‬جنیــن‬
‫تالشهایــی نــه تنهــا پیادهســازی سیاســتهای حکومــت مرکــزی را در ســطح عالــی تقویــت‬
‫میکنــد‪ ،‬بلکــه تمهیــدات پیشــگیرانهای نیــز برای مواجــه بــا رویدادهــای غیرمترقبــه ماننــد‬
‫بالیــای طبیعــی و خــطرات اجتماعــی‪ ،‬تــدارک می‌بینــد‪.‬‬
‫‪26‬‬ ‫آیا چین دموکراتیکتر از ایاالت متحده است؟‬

‫چیــن پیشــتر یــک اقتصــاد مبتنــی بــر صــادرات بــا نابرابریهــای داخلــی پیچیــده بــود کــه‬
‫در مــعرض شــوکهای خارجــی ناشــی از محیــط اقتصــاد بینالملــل قرار داشــت‪ .‬ایــن‬
‫کشــور برای تدبیــر سیاســتهای ســطح کالن برای کل ملــت‪ ،‬بــه میزان شــگفتی از دانــش‬
‫و مالحظــات نیــاز دارد‪ .‬هنگامــی کــه آخریــن بــحران مالــی در ســال ‪ 2008‬دنیــا را درنوردیــد‪،‬‬
‫در حالــی کــه بســیاری از دولتهــا یــا دربــارۀ علــت مؤثــر وضعیــت سردرگــم بودنــد و یــا بــه‬
‫خاطــر ناآمادگــی داخلــی غافلگیــر شــده بودنــد‪ ،‬در چیــن تمــام نــه عضــو هفدهمیــن کمیتــۀ‬
‫دائمــی دفتــر سیاســی بــه سرعــت تحقیقــات میدانــی را آغــاز کرده و بــه زودی بــر ســر تزریــق‬
‫ـحرِک بــه موقـ ِـِع چهــار تریلیــون یوآنــی برای تقویــت اقتصــاد‪ ،‬بــه اتفــاق نظــر‬
‫یــک بســتۀ مـ ِ‬
‫رســیدند‪ .‬ایــن فزآینــد تصمیمگیــری کامال نهادینهشــده بــه طــور مؤثــری میتوانــد چیــن را‬
‫برای هــر نــوع چالــش احتمالــیای کــه از خــارج برمیآیــد‪ ،‬آمــاده کنــد‪.‬‬
‫در آخریــن نســخۀ کتــاب ریاســت جمعــی چیــن‪ ،‬مــن یــک ســابقۀ زمانــی را پیوســت کردهام‬
‫کــه بــه تفصیــل نشــان میدهــد کــه تــا پایــان ســال ‪ 2013‬چگونــه رئیــس جمهــور شــی‬
‫نزدیــک بــه ‪ 10‬درصــد از زمانــش را صرف ‪ 14‬مــورد ســفر بازدیــدی کرده اســت کــه یــک ســوم‬
‫اســتانهای چیــن و تمــام هفــت منطقــۀ نظامــی را دربرمیگرفتــه اســت‪ .‬پیــش از ســومین‬
‫جلســۀ عمومــی گردهمایــی هجدهمیــن کمیتۀ مرکــزی ح‪.‬ک‪.‬چ‪ ،‬موضوعاتــی چون اصالحات‬
‫ارضــی در روســتا مــورد بیشــترین بحثهــا قرار گرفتــه بــود‪ .‬بــه منظــور داشــتن فهمــی‬
‫بهتــر از مســائل کلیــدی‪ ،‬عالوه بــر گزارشهــای رســمی‪ ،‬شــی جیــن پینــگ بــه طــور هدفمنــد‬
‫از کشــاورزان اســتان هوبــی بازدیــد کرد و اطالعــات دســت اول را در ســطح مردم عــادی‬
‫جمــعآوری کرد‪.‬‬

‫تصمیمگیری جمعی‬
‫پس از بیش از شــش دهه فراز و نشــیب‪ ،‬به طور فزایندهای برای پکن روشــن شــده اســت‬
‫کــه اتخــاذ تصمیــم درســت اســتراتژیک بزرگتریــن موفقیــت اســت و شکســت در انجــام آن‬
‫منجــر بــه فاجعــۀ ملــی خواهــد شــد‪ .‬در حقیقــت‪ ،‬چیــن درسهــای خــود را از ســالهای پــر‬
‫هــرج و مــرج پایانــی مائــو آموختــه بود_اگــر چیــن قاطعانــه در برابــر رهبــری فردی مائــو‬
‫ایســتاده بــود و مکانیســم تصمیمگیــری جمعــی بیــن ســالهای ‪ 1958‬تــا ‪ 1976‬را حفــظ‬
‫مــیکرد‪ ،‬همانطــور کــه در خالل جنــگ داخلــی و دهــۀ نخســت حکومــت کمونیســتی چنیــن‬
‫کرده بــود‪ ،‬از حرکتهــای فاجعهبــاری ماننــد انــقالب فرهنگــی تــا حــد زیــادی میتوانســت‬
‫جلوگیــری شــود‪.‬‬
‫کنفوسیوس ‪27‬‬
‫یکــی از موانــع رایــج بــر ســر راه‬
‫تصمیمگیــری کارآمــد و حکمرانــی خــوب‬
‫از عــدم تقــارن قــدرت نشــأت مــیگیرد‪.‬‬
‫از دســت رفتــن و بازگردانــدن تعــادل‬
‫ســاختار قــدرت سیاســی در چیــن بــه‬
‫ترتیــب شکســت مائــو و موفقیــت دنــگ‬
‫شــیائوپنگ را توضیــح میدهــد‪ .‬دنــگ‬
‫شــیائوپنگ پــس از دیــدن اشــتباهات‬
‫فاحــش مائــو‪ ،‬در ســال ‪ 1980‬آشــکارا‬
‫تاکیــد کرد‪" :‬مســائل مهــم بایــد بــه‬
‫صورت جمعی مورد بحث قرار گیرند؛‬

‫هــر عضــو کمیتــۀ حزبــی بایــد از حــق یــک رای برخــوردار باشــد‪ ،‬و تصمیمگیــری موکــدا بایــد‬
‫از قاعــدۀ اکثریــت پیــروی کنــد‪".‬‬
‫برخالف دیدگاههــای کلیشــهای غربــی دربــارۀ سانترالیســم دموکراتیــک چیــن‪ ،‬ایــن‬
‫رویههــای دموکراتیــک از تبــادل اطالعــات گرفتــه تــا در پــی اجمــاع بــودن هســتند کــه در‬
‫واقــع ســتون فــقرات و شــریانهای حیاتــی تصمیمگیــری جمعــی در ایــن کشــور را تشــکیل‬
‫می‌دهنــد‪.‬‬

‫بــا بیــش از ‪ 85‬میلیــون عضــو‪ ،‬حزب کمونیســت چیــن بزرگتریــن نهــاد حاکم در جهان اســت‪.‬‬
‫ایــن کشــور جاهطلبیهــا و کشــمکشهای رژیم‌هــای پیشیــن را دیــده اســت و امکانــات‬
‫نهــادی مختلفــی را از دل تاریــخ خــود کشــف کرده اســت‪ .‬چیــن تمدنــی بــا تفاوتهــای‬
‫منطقــهای عمیــق اســت‪ .‬تنهــا ریاســت جمعــی قــادر بــه تحــت پوشــش قرار دادن منافــع‬
‫متنــوع مردم چیــن اســت‪ ،‬و همچنیــن در میــان ســطوح مختلــف حکومــت تعــادل بیــن حزب‬
‫و دولــت را برقرار میســازد‪ .‬برای اتحــاد و بسیــج نیروهــای اجتماعــی در همــۀ جبهههــا و‬
‫برای بــه پیــش رانــدن مــداوم ملــت‪ ،‬بــه ریاســت جمعــی نیــاز اســت‪.‬‬
‫‪28‬‬
‫چین ‪ :۲۰۲۰‬یک مقدمه‬

‫تاریــخ سرمایــهداری مملــو از مبــارزات‬

‫دورهای برای هژمونــی بــر اقتصــاد جهانــی‬
‫بــوده کــه منجــر بــه یــک سلســله قرنهــای‬
‫جنگجهاــنی ــشده اــست‪.‬‬
‫در قــرن بیســت و یکــم‪ ،‬هــمٔه نشــانهها‬
‫حاکــی از دورٔه دیگــری از مبــارزات هژمونیک‬
‫اینبــار بیــن ایاالتمتحــده و چیــن اســت‪.‬‬
‫هرچنــد در ایــن مــورد‪ ،‬اوضــاع بــا ماهیــت‬
‫منحصربــهفرد و نامشــخص نظــام اجتماعــی‬
‫پســاانقالبی چیــن پیچیده‌تــر میشــود‪،‬‬
‫نظامــی کــه نــه کامًال سرمایــهداری اســت‬
‫و نــه کامًال سوسیالیســتی‪ .‬بــه گفتــه‬
‫ریچــارد هــاس‪ ،‬رئیــس بــا نفــوذ شــورای‬
‫روابــط خارجــی و معمــار کلیــدی اســتراتژی‬
‫جان بالمی فاستر‬
‫«آمریــکای امپریالیســتی» در دولــت جــورج‬
‫دبلیــو بــوش‪ ،‬در آگوســت ‪ ۲۰۲۰‬نوشــت‪:‬‬
‫اســتاد جامعهشناســی در دانشــگاه اورگــن‬
‫«احتمــال وقــوع جنــگ سرد دوم [بــا چیــن]‬
‫و سردبیــر ماهنامــه ‪Monthly Review‬‬
‫بســیار بیشــتر از چنــد مــاه پیــش اســت‪ .‬بدتــر‬
‫از آن‪ ،‬احتمــال یــک جنــگ واقعــی نیــز بیشــتر‬
‫اســت‪ .‬بیشــترین کار تحقیقاتــی او بــر روی‬
‫اســت‪ ».‬در ذهــن هــاس هیــچ تردیــدی‬ ‫بحران بوم شــناختی و نظریه مارکسیســتی‬
‫در مــورد علــت ایــن امــر وجــود نــدارد‪ ،‬زیرا‬ ‫بــوده اســت و بــه زبــان فارســی برخــی از‬
‫او از عنــوان «اصطــکاک بیــن قدرتهــای‬ ‫آثــار پرفســور فاســتر ماننــد انــقالب زیســت‬
‫مســتقر و در حــال ظهــور» بــه عنــوان امــری‬ ‫بومــی و اکولــوژی مارکــس ترجمــه شــده‬
‫اجتنابناپذیــر یــاد میکنــد‪.‬‬ ‫اســت‪.‬‬

‫مترجم‬
‫نیلوفر دستیافته‬
‫کنفوسیوس ‪29‬‬

‫جنــگ تجــاری فعلــی ایــاالت متحــده علیــه چیــن صراحــتًا برای مجبــور کردن شرکتهــای‬
‫چندملیتــی در مثلــث ایــاالت متحده‪/‬کانــادا‪ ،‬اروپــا و ژاپــن بــه حــذف حلقههــای کلیــدی تولید‬
‫از زنجیرههــای کاالیــی جهانــی خــود در چیــن و انتقــال آنهــا بــه کشــورهای کمدســتمزد‬
‫تحــت ســلطه حــوزه امپریالیســتی غالــب‪ ،‬ماننــد هنــد و مکزیک‪ ،‬طراحی شــده اســت؛ تالشــی‬
‫برای تضعیــف چیــن و برقراری مجــدد هژمونــی بینظیــر ایــاالت متحــده بــر اقتصــاد جهانــی‪.‬‬

‫مایــک پومپئــو‪ ،‬وزیــر امــور خارجــه آمریــکا‪ ،‬بــا بیــان احساســات جــاری طبقــه حاکــم ایــاالت‬
‫متحــده‪ ،‬در ژوئیــه ‪ ۲۰۲۰‬بــه «طرحهــای حزب کمونیســت چیــن [ح‪.‬ک‪.‬چ] برای هژمونــی» بــر‬
‫اقتصــاد جهانــی و جایگزینــی قــرن آمریکایــی بــا «قــرن چینــی» اشــاره کرد‪ .‬در مواجهــه بــا‬
‫ظهــور ســریع چیــن و آنچــه پومپئــو آن را «تهدیــد چیــن» مینامــد‪ ،‬واشــنگتن و متحدانــش‬
‫در حــال ترویــج چیــزی هســتند کــه در محافــل سیاســت خارجــی بــه عنــوان اســتراتژی «جنــگ‬
‫ترکیبــی» شــناخته میشــود‪ .‬ایــن اســتراتژی شــامل مــداخالت سیاســی‪ ،‬ایدئولوژیــک‪،‬‬
‫تکنولوژیکــی‪ ،‬مالــی و همچنیــن افزایــش فشــارهای نظامــی اســت کــه بــا هــدف کنــد کردن‬
‫یــا حتــی متوقــف کردن کامــل پیشرفــت چیــن و تحتالحکومــت درآوردن دوبــاره آن تحــت‬
‫ســلطه هژمونیــک آمریــکا طراحــی شــده اســت‪.‬‬

‫انتقادهــای ایاالتمتحــده از چیــن از زمــان ظهــور کوویــد ‪ ۱۹‬سرعــت گرفتــه و دونالـد‌ ترامــپ‬
‫بارهــا بــه «ویــروس چینــی» اشــاره کرده اســت‪ .‬ایــن یــک اقــدام تبلیغاتــی بــود کــه در‬
‫ایجــاد دیدگاههــای نامطلــوب نســبت بــه چیــن در میــان تقریــبًا ســه چهــارم جمعیــت آمریــکا‬
‫موفــق عمــل کرد‪.‬‬

‫ایــن موضــع خصمانــه علیــه چیــن بــه جــای تکیــه صرف بــر یــک جنــاح از طبقــه حاکــم آمریــکا‪،‬‬
‫اکنــون توســط هــر دو حزب درون سیســتم دوحزبــی پذیرفتــه شــده اســت‪ .‬ایــن رویــکرد‬
‫مــورد حمایــت بســیاری از شرکتهــای چندملیتــی و ثروتمنــدان آمریکایــی اســت کــه‬
‫از پیامدهــای کاهــش ســلطه امپریالیســتی آمریــکا مرتبــط بــا ظهــور چیــن بــر موقعیــت‬
‫اقتصــادی جهانــی خودشــان هراس دارنــد‪ .‬بســیاری از شرکتهــا کــه بــا تعرفههــای بــاال و‬
‫عــدم قطعیــت اقتصــادی روبــرو هســتند‪ ،‬اکنــون بــه دنبــال انتقــال تولیــد خــود بــه خــارج از‬
‫چیــن هســتند‪.‬‬
‫‪30‬‬ ‫چین ‪ :۲۰۲۰‬یک مقدمه‬

‫مســلما برخــی از شرکــت هــای بــزرگ‬

‫چنــد ملیتــی بــهویژه در بخــش فنــاوری‬
‫پیشرفتــه‪ ،‬نــگران از دســت دادن‬
‫دسترســی بــه بــازار عظیــم و پرســود چیــن‬
‫باشــند‪ .‬در هــر حــال‪ ،‬اگــر بخــش قابــل‬
‫توجهــی از سرمایــه ایــاالت متحــده وجــود‬
‫داشــته باشــد کــه بــا جنــگ سرد جدیــد‬
‫فعلــی علیــه چیــن مخالــف باشــد‪ ،‬آنهــا‬
‫تاکنــون ســکوت کردهانــد‪.‬‬
‫ایــن تغییــر اســتراتژی کلــی برای دور شــدن از چیــن‪ ،‬کــه برای تضعیــف آن بــا هــدف‬
‫برگردانــدن ســلطه تــک قطبــی ایــاالت متحــده در اقتصــاد جهانــی طراحــی شــده اســت‪،‬‬
‫بــا یکــی از بزرگتریــن افزایشهــای نظامــی ایــاالت متحــده در تاریــخ‪ ،‬بــا درخواســت دولــت‬
‫ترامــپ برای بودجــه دفاعــی ‪ 705‬میلیــارد دالری برای ســال مالــی ‪ ،۲۰۲۱‬کــه بــه صراحــت علیــه‬
‫چیــن و روســیه اســت هــمراه شــده اســت‪ .‬تمرکــز واشــنگتن بــر چیــن از نظــر ایدئولوژیــک‬
‫بــا تالشهــای چیــن برای تســلط بــر دریــای چیــن جنوبــی(در حــوزه منافــع منطقــه ای خــود)‬
‫توجیــه مــی شــود‪ .‬امــا ریشــههای عمیقتــری دارد کــه شــخصیتهایی ماننــد پیتــر نــاوارو‪،‬‬
‫مســئول سیاســت تجــاری ایــاالت متحــده در دولت ترامپ‪ ،‬آشــکارا از آن بــه عنوان جنگهای‬
‫هژمونیــک آینــده بــا چیــن یــاد میکنــد‪ .‬در ایــن راســتا‪ ،‬واشــنگتن در تالش اســت تــا هنــد‬
‫را وارد یــک اتحادیــه جدیــد هند‪-‬اقیانــوس آرام کنــد تــا از نظــر نظامــی چیــن را محــدود‬
‫می شــود‪.‬‬

‫ایــن تغییــر در اســتراتژی کالن امپریالیســتی از ســوی هژمــون آمریــکا بــه دلیــل جهــش‬
‫اقتصــادی چشــمگیر چیــن اســت – اقتصــادی کــه ســاالنه ‪ ۶‬درصــد رشــد میکنــد‪ ،‬تقریــبًا‬
‫هــر دوازده ســال دو برابــر میشــود‪ ،‬در حالــی کــه اقتصــادی کــه ‪ ۲‬درصــد رشــد میکنــد‪،‬‬
‫تقریــبًا هــر ســی و پنــج ســال دو برابــر میشــود‪ .‬بــعالوه‪ ،‬اخیرًا نشــانه هایــی وجــود دارد‬
‫(بــه مقالــه اصلــی ایــن شــماره توســط ژیمینــگ النــگ‪ ،‬ژیکســوان فنگ‪ ،‬بانگشــی لــی‪ ،‬و رمی‬
‫هــررا‪« ،‬جنــگ تجــاری ایــاالت متحــده و چیــن» مراجعــه کنیــد) کــه چیــن موفــق شــده اســت‬
‫ســطح رانــت امپریالیســتی را کــه غرب بــه طــور مــداوم بــه عنــوان بهــاء رشــد آن مطالبــه‬
‫کرده اســت‪ ،‬کاهــش دهــد و همزمــان انحصــار فنــاوری شرکتهــای غربــی را بشــکند‪.‬‬
‫کنفوسیوس ‪31‬‬

‫‪ .‬بنابرایــن چیــن بــه عنــوان یــک ابرقــدرت اقتصــادی بــه ظاهــر غیرقابــل توقــف ظهــور کرده‬
‫اســت‪ .‬در حــال حاضــر دومیــن اقتصــاد بــزرگ در جهــان اســت‪ ،‬حتــی اگــر از بســیاری جهــات‬
‫هنــوز یــک کشــور نســبتًا فقیــر از نظــر درآمــد سرانــه انــدازه گیــری شــود‪.‬‬

‫پکــن چقــدر در برابــر اقدامــات ســه گانــه به رهبری واشــنگتن آســیب پذیر اســت؟ اســتراتژی‬
‫بــه اصــطالح «مهــار» یــا انــزوای چیــن‪ ،‬ماننــد ســالهای جنــگ سرد قــرن بیســتم دیگــر‬
‫امکانپذیــر نیســت‪ ،‬زیرا تولیــد چیــن جزء الینفــک کل اقتصــاد جهانــی اســت‪ .‬همانطــور‬
‫کــه پومپئــو میگویــد «ایــن مربــوط بــه مهــار نیســت‪ ...‬چیــن کمونیســتی از قبــل در داخــل‬
‫مرزهــای [اقتصــادی] مــا قرار دارد»‪ .‬در عــوض‪ ،‬او اشــاره میکنــد کــه اســتراتژی ایــاالت‬
‫متحــده شکســت چیــن در جنــگ سرد جدیــد بــا شکســتن کنتــرل حکچ اســت کــه برای‬
‫پیشــروی چیــن حیاتــی بــوده اســت‪ .‬از ایــن رو‪ ،‬حــمالت واشــنگتن بــه اقتصــاد چیــن عمدتــا‬
‫بــه عنــوان حمالتــی علیــه حزب کمونیســت چیــن مطــرح میشــود‪ .‬هــدف ایــن اســت کــه‬
‫اعتبــار حزب را خدشــهدار کنــد‪ ،‬از تناقضــات خارجــی و داخلــی آن سوءاســتفاده کنــد و دولت‬
‫چیــن را تضعیــف نمایــد‪ .‬ایــن امــر بــه ایــاالت متحــده و سرمایــه مالــی انحصــاری جهانــی اجــازه‬
‫میدهــد تــا بــا حمایــت منافــع داخلــی چیــن وارد عمــل شــوند و دولــت و اقتصــاد چیــن را بــه‬
‫گونــهای بازســازی کننــد کــه برتــری مــداوم ایــاالت متحــده (و غرب) تضمیــن شــود – مشــابه‬
‫بــا تجزیــه اتحــاد جماهیــر شــوروی‪.‬‬
‫بــا ایــن وجــود‪ ،‬چیــن موانــع بیرونــی و داخلــی عظیمــی را بــر ســر راه ایــن اســتراتژی جدیــد‬
‫امپریالیســتی قرار داده اســت‪ .‬چیــن بــه شــکل شــبکهای بــه کل اقتصــاد جهــان سرمایــه‬
‫داری متصــل اســت‪ .‬ابتــکار کمربنــد و جــاده پکــن در حــال گســترش موقعیــت ژئوپلیتیــک‬
‫جهانــی چیــن بــه گونــهای غیرقابــل برگشــت اســت‪ .‬بــا ایــن حــال‪ ،‬هنــوز هــم خیلــی بــه ایــن‬
‫بســتگی دارد کــه آیــا چیــن در آینــده یــک شیــوه افقــی یــا سلســله مراتبی‪-‬امپریالیســتی را‬
‫در ارتبــاط بــا کشــورهای جنــوب جهانــی دنبــال کنــد‪.‬‬
‫‪ .‬حتــی مهمتــر از روابــط ژئوپلیتیــک خارجــی در تعییــن آینــده چیــن‪ ،‬میراث داخلــی انــقالب‬
‫چیــن اســت‪ .‬حکچ همچنــان ازحمایــت قــوی مردم برخــوردار اســت‪ .‬عالوه بــر ایــن‪ ،‬علیرغــم‬
‫توســعه انــواع مختلــف سرمایــه در چیــن‪ ،‬تعــدادی از متغیرهــای کلیــدی اســتراتژیک‪-‬‬
‫اقتصــادی مرتبــط بــا سوسیالیســم‪ ،‬آن را تــا حــدی از «نیــروی گریــز از مرکــز خصمانــه» کــه‬
‫عامــل «کنترلناپذیــری» سرمایــهداری بــه عنــوان سیســتمی برای بازتولیــد متابولیــک‬
‫اجتماعــی میشــود‪ ،‬رهــا میســازد‪.‬‬
‫‪32‬‬ ‫چین ‪ :۲۰۲۰‬یک مقدمه‬

‫بخــش غیــر سرمایــهداری اقتصــاد چیــن نــه تنهــا شــامل بخــش بزرگــی از مالکیــت دولتــی‬
‫اســت‪ ،‬بلکــه شــامل کنتــرل دولــت بــر امــور مالــی از طریــق بانکهــای دولتــی و فقــدان‬
‫مســتمر مالکیــت خصوصــی زمیــن اســت‪.‬‬
‫مالکیــت قابــل توجــه دولــت بــر زیرســاختهای اساســی و مالــی امــکان ادامــه برنامهریــزی‬
‫اقتصــادی در زمینــه هــای کلیــدی را فراهــم کرده کــه بــا نــرخ بســیار بــاالی سرمایــه گــذاری‬
‫هــمراه اســت‪ .‬در عیــن حــال‪ ،‬مالکیــت دولتــی بــر بانکهــا مبنــای کنتــرل چیــن بــر ارز خــود و‬
‫توانایــی ایــن کشــور برای دفــاع از خــود در برابــر هژمونــی مالــی دالر بــوده اســت‪ .‬همانطــور‬
‫کــه ســمیر امیــن کمــی قبــل از مرگــش اســتدالل کرد‪ ،‬برای چیــن‪ ،‬حــذف کنتــرل دولتــی‬
‫بــر امــور مالــی بــه منزلــه خلــع سالح اقتصــادی و تســلیم آن سالح بــه مرکــز امپریالیســتی‬
‫سرمایــه جهانــی اســت کــه مــدل توســعه چیــن بــا آن نابــود میشــود‪.‬‬

‫مالکیــت اجتماعــی زمیــن در چیــن‪ ،‬کــه در مناطــق روســتایی هنــوز تــا حــدودی توســط‬
‫جوامــع روســتا بــه صــورت جمعــی مدیریــت میشــود – اگرچــه وضعیــت فعلــی پــس از‬
‫معرفــی سیســتم مســئولیت خانــوار از ســال ‪ ،۱۹۷۹‬فاصلــه زیــادی بــا تولیــد اشــتراکی قبلــی‬
‫دارد – بــه موفقیــت کشــاورزی دهقانــی چیــن کمــک کرده اســت و امــروزه بــه آنهــا اجــازه‬
‫می‌دهــد تــا غــذای ‪ ۲۲‬درصــد از جمعیــت جهــان را روی ‪ ۶‬درصــد از زمینهــای قابــل کشــت‬
‫جهــان تولیــد کننــد‪ .‬مالکیــت اراضــی سوسیالیســتی همچنیــن زمینــهای حیاتــی اســت کــه‬
‫در آن ــیک جنــبش نوــسازی مردــمی روــستایی در ــحال توــسعه اــست‪.‬‬

‫جنبــش نوســازی روســتایی توســط بســتر غیرسرمایهدارانــه بخــش زیــادی از جامعــه‬

‫روســتایی چیــن امــکان پذیــر شــده اســت و منجــر بــه ادامــه مبــارزه مردمــی برای تامیــن‬
‫نیازهــای جمعــی مــی شــود‪ .‬ایــن امــر از ســال ‪ ۲۰۱۷‬بــا اســتراتژی احیــای روســتایی دولــت‬
‫تقویــت شــده اســت‪.‬‬
‫هــر ادعایــی کــه چیــن در مــورد پیشــبرد هــدف خــود برای ایجــاد یــک «تمــدن اکولوژیکــی»‬
‫داشــته باشــد‪ ،‬از چنیــن احیــای روســتایی آغــاز می‌شــود‪.‬‬
‫کنفوسیوس ‪33‬‬

‫حــال‪ ،‬بــا توجــه بــه ایــن بســتر تاریخــی کلــی‪ ،‬اســتراتژی رهبــری چیــن چیســت؟ در حــال حاضــر‪،‬‬
‫نتیجــه گیــری قطعــی امــکان پذیــر نیســت‪ .‬در گذشــته‪ ،‬هــم مالکیــت جمعــی زمیــن و هــم‬
‫مالکیــت دولتــی بــر ابزار تولیــد‪ ،‬بــه ویژه بانــک هــای بــزرگ‪ ،‬مــورد حملــه دولــت و منافــع‬
‫خصوصــی قرار گرفتهانــد‪ ،‬امــا در نهایــت از آنهــا دفــاع شــده اســت‪.‬‬
‫اقتصــاد چیــن تــا حــد قابــل توجهــی بــا افزایــش نابرابــری و رشــد مالــی مشــخص مــی شــود‪.‬‬
‫ایــن شــامل بخــش خصوصــی عظیمــی اســت کــه در آن کارگران مهاجــر اغلــب در ســطوح‬
‫بســیار شــدید‪ ،‬بــه عنــوان بخشــی از زنــجیره هــای کاالیــی جهانــی کــه از طریــق شرکــت هــای‬
‫چنــد ملیتــی بــه شــمال جهانــی متصــل هســتند‪ ،‬اســتثمار میشــوند‪ .‬از قضــا‪ ،‬نقــش محــوری‬
‫چیــن در آربیــتراژ نیــروی کار جهانــی بــه نفــع سرمایــه انحصــاری عمومــی اســت کــه اکنــون‬
‫توســط سرمایــه در مرکــز سیســتم مــورد حملــه قرار گرفتــه اســت‪ ،‬زیرا ایــن تهدیــدی برای‬
‫هژمونــی ایــاالت متحــده اســت و چیــن را مجبــور مــی کنــد بــه دنبــال مسیــر جایگزیــن باشــد‪.‬‬

‫در ایــن وضعیــت جهانــی کــه بــه سرعــت در حــال تغییــر اســت رئیــس جمهــور چیــن شــی‬
‫جیــن پینــگ اخیرًا بــر اهمیــت احیــای نقــش اقتصــاد سیاســی مارکسیســتی در چیــن و رد‬
‫افراطهــای نئولیبرالــی اقتصــاد نئوکالســیک در ارتبــاط بــا تأکیــد مجــدد بــر اهمیــت مالکیــت‬
‫دولتــی و احیــای روســتاها تأکیــد کرده اســت‪ .‬همــه نشــانهها حاکــی از آن اســت کــه چیــن‬
‫در تالش اســت تــا از عناصــر اســتراتژیک غیرسرمایــه داری نظــام خــود در پاســخ بــه خصومت‬
‫فزاینــده سرمایــه امپریالیســتی در مرکــز اقتصــاد جهانــی دفــاع کنــد‪.‬‬

‫پاســخ چیــن بــه کوویــد‪ ،۱۹-‬بــا اســتفاده از مــدل «جنــگ انقالبــی مردم» بــه عنــوان راهــی‬
‫برای تشــویق خودســازماندهی مردم در مناطــق محلــی‪ ،‬موفقیــت چشــمگیری داشــته‬
‫اســت و نشــان از اســتحکام درونی نظام سیاســی و پتانســیل کنشــگری انقالبی مردم آن‬
‫دارد‪ .‬در ایــن مقالــه‪ ،‬درک واقعیــت پویــای چیــن از طریــق تحلیــل انتقــادی مارکسیســتی‬
‫مدنظــر بــود و درک اینکــه در یــک «برهــه تاریخــی» احتمــال تغــییرات رادیــکال مجــدد وجود‬
‫دارد‪.‬‬
‫‪34‬‬
‫ایده آسیا و ابهامات آن‬

‫"احیــا آســیا‪ :‬مفهومســازی یــک ســرزمین‬

‫پراســنجیت دوارا‬ ‫برای دوران مــا" از‬
‫نوشــتهای الهــام بخــش و غنــی اســت‪.‬‬
‫تمایــز بیــن مفهــوم ســرزمین و مفهــوم‬
‫تاریخــی‬ ‫رویــکرد‬ ‫سرزمینســازی‬
‫نویســندگان را نشــان میدهــد‪ .‬آســیا بــه‬
‫مثابــه یــک ســرزمین در قــرن نوزدهــم‬
‫و بیســتم نتیجــه پــروژه سرزمینســازی‬
‫امپریالیســتی و آنتــی امپریالیســتی بــود‪.‬‬
‫ســوال از "مدرنیتــه" آســیایی در نهایت باید‬
‫بــه روابــط متقابــل بیــن آســیا و اســتعمار‬
‫اروپــا و بیــن آســیا و سرمایــهداری مــدرن‬
‫بپردازد‪ .‬پژوهشهــای زیــادی آســیا را بــه‬
‫مثابــه یــک چشــمانداز تاریخــی طوالنــی‬
‫جلــوه دادهانــد امــا اکثــر آنهــا را میتــوان‬
‫بــه عنــوان یــک برســاخته مــدرن از تاریــخ‬
‫اولیــه آســیا در پرتــو پــروژه امپریالیســتی‬
‫و آنتــی امپریالیســتی در قــرن نوزدهــم و‬
‫بیســتم دانســت‪.‬‬
‫عبــارت انــد از‪ :‬چیــن از امپراتــوری‬
‫وانگ هوی‬
‫محقــق و اســتاد گــروه چینــی‬
‫انســانی‬ ‫علــوم‬ ‫دانشــکده‬
‫دانشــگاه چینهــوا اســت و یکــی از‬
‫مهمتریــن شــخصیتهای «چــپ‬
‫جدیــد چیــن» محســوب میشــود‪.‬‬
‫او عضــو دوازدهمیــن کمیتــه ملی‬
‫کنفرانــس مشــورتی سیاســی‬
‫خلــق چیــن بــوده و از او میشــود‬
‫بــه عنــوان یکــی از تأثیرگذارتریــن‬
‫متفــکران معاصــر چیــن یــاد کرد‪.‬‬
‫برخــی از کتابهــای وانــگ هــوی‬

‫مترجم‬ ‫تــا دولــت ملــت‪ ،‬ظهــور تفکــر مدرن‬

‫حمیدرضا طاهری‬ ‫چینــی‪ ،‬پایــان انــقالب‪.‬‬
‫کنفوسیوس ‪35‬‬

‫بــه عنــوان مثــال‪ ،‬در اوایــل دهــه ‪ ،۱۹۴۰‬میازاکــی ایشــی ســادا پژوهــش در زمینــه « زایــش‬
‫سرمایــهداری دردوران سلســله ســونگ» را از طریــق مطالعــه تاریخــی گســترده اتصــاالت‬
‫حمــل و نقــل‪ ،‬بــا اعتقــاد راســخ بــه «پیشرفــت مدرنیتــه» پــس از ]سلســله[ ســونگ مــا را بــه‬
‫نقطــهای رســانده اســت کــه نیــاز بــه بازنگــری تاریــخ مــدرن غرب از منظــر پیشرفــت تاریــخ‬
‫مــدرن شــرق آســیا اغــاز کرد‪ .‬اینکــه نظریــه «مدرنیتــه شــرق آســیایی» او بــا ایــده ژاپنــی‬
‫«شــرق آســیا بــزرگ» هــم پوشــانی داشــت بینــش عمیــق میازاکــی را پنهــان نمــی کنــد‪.‬‬
‫او بیــان داشــت کــه از منظــر تاریــخ جهــان‪ ،‬حفــاری کانــال بــزرگ‪ ،‬مهــاجرت شــهری‪ ،‬توانایــی‬
‫گردش کاالهایــی ماننــد ادویــه و چــای برای اتصــال شــبکههای تجــاری اروپایــی و آســیایی‬
‫و بهبــود تبــادل فرهنگــی و هنــری بیــن اروپــا و آســیا از طریــق گســترش امپراتــوری مغــول‬
‫امکانپذیــر شــد؛ نــه تنهــا روابــط درونــی چیــن و جوامــع آســیایی دگرگــون شــد بلکــه اروپــا‬
‫و آســیا از راه زمیــن و دریــا بــه هــم پیوســتند‪ .‬اگــر ویژگیهــای سیاســی‪ ،‬اقتصــادی و‬
‫فرهنگــی «مدرنیتــه آســیایی» در اوایــل قــرن دهــم یــا یازدهــم ظاهــر شــد‪ ،‬آیــا توســعه‬
‫تاریــخی اــین دو جــهان ــبا ــهم همــسو ــیا ــبه ــهم مرتــبط اــست؟‬

‫آنــدره گونــدر فرانــک ایــن پرســش را ایــن گونــه پاســخ داد کــه بــا اشــاره بــه اینکــه آســیا و‬
‫اروپــا قــبال در ســده سیزدهــم و چهاردهــم عمیقــا بــه هــم گره خــورده بودنــد‪ ،‬در نتیجــه‬
‫هــر بحثــی دربــاره زایــش مدرنیتــه بایــد بــا در نظــر گرفتــن یــک سیســتم جهانــی بــا چنیــن‬
‫روابطــی پیــش بــرود‪ .‬نتیجــه ایــن ارتبــاط تنهــا بــه هــم پیوســتگی دو جهــان نیســت بلکــه ]‬
‫ایــن ارتبــاط[ شــبیه یــک تســمه اســت کــه دو چــرخ دنــده را بــه هــم متصــل کرده چنــان کــه‬
‫بــا حرکــت هــر یــک دیگــری هــم بــه حرکــت در مــی آیــد‪ .‬بنابرایــن یــک نتیجــه منطقــی ایــن‬
‫اســت‪:‬‬
‫اگــر تاریــخ تنهــا در اروپــا در جریــان بــود‪ ،‬انــقالب صنعتــی هرگــز رخ نــداده بــود؛ زیرا ایــن‬
‫یــک موضــوع مکانیکــی صرف نیســت بلکــه موضــوع ســاختار اجتماعــی سراســری اســت‪.‬‬
‫ظهــور خرده بــورژوا پیــش شرط الزم برای وقــوع انــقالب صنعتــی بــود‪ ،‬و همچنیــن نیــاز‬
‫بــه انباشــت سرمایــه از طریــق تجــارت بــا شــرق آســیا‪ .‬بــه کار انداختــن ماشیــن هــا نــه تنهــا‬
‫بــه نیــروی محرکــه بلکــه بــه پنبــه بــه عنــوان مــاده اولیــه و بــه بازارهایــی برای فــروش‬
‫محصــوالت نهایــی نیــاز داشــت کــه هــر دو در آســیای شرقــی بودنــد‪ .‬بــه عبــارت دیگــر عــدم‬
‫رواــبط متقاــبل ــبا آــسیای شرــقی احتــماال ــبه ــعدم وــقوع اــنقالب صنعــتی میانجامــید‪.‬‬
‫‪36‬‬ ‫ایده آسیا و ابهامات آن‬

‫پژوهشهــای میازاکــی عمدتــا براهمیــت تاریــخ چیــن متمرکــز اســت و نوشــتههای او راجــع‬
‫بــه مراوده بیــن آســیا و اروپــا فاقــد آن تمرکــز اســت‪ .‬از ســوی دیگــر پژوهشهــای فرانــک‬
‫اقتصــادی و تجــارت محــور اســت و فاقــد توضیحــات قانــع کننــده از پویایــی درونــی تاریــخ‬
‫اروپــا و سرمایــهداری بــه عنــوان محصــول ایــن پویایــی اســت‪ .‬در روایــات ســاخته آنهــا‬
‫دنیــای دریانــوردی‪ ،‬جنگهــا‪ ،‬رویدادهــای تصادفــی و دیگــر عوامــل تاریخــی بــه ناچــار‬
‫نادــیده گرفــته ــشده اــست‪.‬‬

‫بــا ایــن حــال پژوهشهــای هــر دو بــا دیدگاههــای متفاوتشــان امــکان خلــق روایتــی‬
‫جدیــد از «تاریــخ جهــان» را در اختیــار مــا قرار می‌دهــد‪ .‬در چنیــن روایــت تاریخــی متقابلــی‬
‫ایــده آســیا کارآمــدی خــود را از دســت میدهــد‪ ،‬چرا کــه نــه موجودیتــی خــود بنیــاد و نــه‬
‫مجموعــهای از روابــط خــود بنیــاد اســت؛ ایــن نــه آغــاز و نــه پایــان یــک تاریــخ جهــان خطــی‬
‫اســت‪ .‬بهتــر اســت بگوییــم ایــن «آســیا» نــه نقطــه آغــاز و پایــان و نــه ســوژهای خــود بنیــاد‬
‫ــیا ابژهای وابــسته اــست ــکه دقیــقهای را برای بازــسازی «تارــیخ جــهان» بدــست میدــهد‪.‬‬

‫اگــر مــا نیــاز بــه اصالح ایرادات نظریــه هــای «آســیا» داشــته باشــیم‪ ،‬بایــد مفهــوم اروپــا را‬
‫نیــز دوبــاره بررســی کنیــم‪ .‬زمانــی کــه ایرادات نظریــه آســیا را تصحیــح کردیــم‪ ،‬بایــد ایــده‬
‫اروپــا را بازنگــری کنیــم‪ .‬بــا وام گرفتــن از لنیــن بایــد بپرســیم‪ ،‬بــاالخره ایــن اروپــای پیشرفتــه‬
‫از کجــا مــی آیــد؟ چــه نــوع روابــط تاریخــی منجــر بــه عقــب ماندگــی آســیا شــده اســت؟‬

‫روابــط تاریخــی پیچیــده درون جوامــع مهــم اســت امــا در بــازه تاریخــی چگونــه بایــد تــاثیرات‬
‫روابــط بیــن منطقــهای رو بــه گســترش را در تحــوالت درونــی یــک جامعــه ارزیابــی کنیــم؟‬
‫اگــر بحــث در مــورد آســیا بــر اســاس مفاهیــم اروپایــی کــه بدیهــی انگاشــته میشــوند‬
‫ادامــه یابــد و انــگیزه نیروهایــی کــه مفهــوم اروپــا را بوجــود آوردنــد از خالل بازنگــری در‬
‫توســعه تاریخــی اروپایــی دوبــاره فهــم نشــود‪ ،‬ایــن گفتمــان نمیتوانــد بــر عــدم وضــوح‬
‫خــود چیره شــود‪.‬‬
‫کنفوسیوس ‪37‬‬

‫گزارشهایــی کــه در اینجــا مــورد بحــث قرار گرفتنــد آنقــدر کــه ابهامــات و تناقضــات موجــود‬
‫در ایــده آســیا را نشــان مــی دهنــد‪ ،‬خــود بنیــاد بــودن آن را نشــان نمی‌دهنــد‪ .‬ایــن ایــده‪-‬‬
‫اــستعمارگر و ــضد اــستعمار‪ ،‬انقالــبی و محافــظه کار‪ ،‬ناسیونالیــست و انترناسیونالیــست‬
‫کــه زمانــی در اروپــا شــکل گرفتــه و تصویــری اروپایــی از خــود را ترســیم مــی کنــد‪ -‬ارتبــاط‬
‫نزدیکــی بــا مســائل مربــوط بــه دولــت ملــت و امپراتــوری دارد‪ .‬یــک برداشــت از یــک تمــدن‬
‫کــه نقطــه مقابــل ]برداشــت[ اروپایــی بــه نظــر مــی رســد و طبقــه بنــدی جغرافیایــی کــه‬
‫محصــول ژئوپولتیــک اســت‪.‬‬

‫مــن معتقــدم وقتــی اســتقالل سیاســی‪ ،‬اقتصــادی و فرهنگــی اســیا را بررســی مــی کنیــم‪،‬‬
‫بایــد ابهــام و ناهماهنگــی کــه بــا تاریخچــه آن عجیــن شــده جــدی بگیریــم‪ .‬اینهــا محصــول‬
‫روابــط تاریخــی خــاص هســتند و فقــط از ایــن رو اســت کــه مــی تــوان از آنهــا فراتــر رفــت یــا‬
‫بــر آنهــا غلبــه کرد‪.‬‬

‫اجــازه دهیــد چنــد نکتــه از کار قبلــی خــود‪ ، The politics of Imagining of Asia ،‬دربــاره‬
‫ایــده آســیا را در اینجــا خالصــه کنــم‪:‬‬

‫اول‪ ،‬ایــده اســیا همیشــه پیونــد نزدیکــی بــا مســئله مدرنیتــه و سرمایــه داری داشــت‪،‬‬
‫و هســته مســئله « مدرنیتــه» گســترش روابــط بیــن دولــت ملــت و بــازار اســت‪ .‬تنــش‬
‫میــان ناسیونالیســم و ناسیونالیســم افراطــی درمفهــوم اســیا پیونــد نزدیکــی بــا اتــکای‬
‫بازارهــای سرمایــه داری بــر روابــط دولتــی و بیــن دولتــی دارد‪ .‬زیرا بحــث از آســیا ریشــه‬
‫در مســائلی ماننــد دولــت ملــت و سرمایــه داری‪ ،‬گوناگونــی کلــی روابــط تاریخــی در میــان‬
‫جوامع اســیایی‪ ،‬اشــکال نهادی‪ ،‬آداب و رســوم و الگوهای فرهنگی دارد و تنها از طریق‬
‫برداشــت «مدرنیتــه» و تحلیــل از از ارزش هــا‪ ،‬نهادهــا و مناســک مســتقل از آن روایــات‬
‫سرکــوب شــده و بــه حاشــیه رانــده شــده فهــم مــی شــود‪ .‬از ایــن رو اســت کــه‪ ،‬حتــی زمانــی‬
‫کــه مــا روایــات اروپــا محــور را بــه چالــش مــی کشــیم‪ ،‬کشــف ارزش هــا‪ ،‬نهادهــا‪ ،‬آییــن هــا‬
‫و روابــط اقتصــادی تاریخــی بــه جــا مانــده از گذشــته بــه وظیفــه کلیــدی تبدیــل مــی شــود‪.‬‬
‫‪38‬‬ ‫ایده آسیا و ابهامات آن‬

‫دوم‪ ،‬در ایــن نقطــه‪ ،‬دولــت ملــت هنوزبــه طــور قاطــع نیــروی اصلــی بهبــود روابــط منطقــه‬
‫ای در آســیا بــا ویژگــی هــای زیــر اســت‪:‬‬

‫‪ .1‬روابــط منطقــه ای امتــداد روابــط دولتــی اســت‪ :‬آیــا مــا دربــاره بازارهایــی کــه توســط مالــزی‬
‫گســترش یافتــه انــد‪ ،‬یــا راجــع بــه شــورای همــکاری آســیای شرقــی کــه توســط کره جنوبــی‬
‫گســترش یافتــه‪ ،‬یــا ســازمانهای منطقــهای ماننــد ‪ ASEAN‬و ‪ Shanghai six‬صحبــت‬
‫میکنیــم؛ همــه اینهــا روابــط بیــن منطقــه ای هســتند کــه در امتــداد انجمــن توســعه‬
‫اقتصــادی یــا همــکاری سیاســی امنیتــی شــکل گرفتــه انــد‪.‬‬

‫‪ .2‬حاکمیــت اســیا هنــوز بــه طــور کامــل تثبیــت نشــده اســت‪ :‬بــن بســت در مــورد شــبه‬
‫جــزیره کره‪ ،‬تایــوان و نقــض حاکمیــت ژاپــن پــس از جنــگ همگــی نشــان مــی دهــد کــه‬
‫ناسیونالیســم قــرن نوزدهمــی هنــوز تــا حــد زیــادی روابــط قــدرت در شــرق آســیا را تعییــن‬
‫مــی کنــد‪.‬‬

‫‪ .3‬از آنجــا کــه گفتمــان جدیــد دربــاره آســیا بــه ســمت شــکل گیــری شــبکه هــای منطقــه ای‬
‫حفاظــت شــده و ســازنده در برابــر تســلط یــک ‪-‬جانبــه و اشــفتگی حاصــل از جهانــی شــدن‬
‫هدایــت مــی شــود‪ ،‬مســئله ملــی هنــوز در مرکــز مســئله آســیا قرار دارد‪ .‬برداشــت از آســیا‬
‫اغلــب بــه یــک هویــت مبهــم آســیایی عالقــه دارد‪ ،‬امــا اگــر مقدمــات زیربنایــی آن را بررســی‬
‫کنیــم‪ ،‬ایــده دولــت ملــت بــه عنــوان ســاختاری سیاســی ظاهــر مــی شــود کــه بایــد بــه آن‬
‫غلبــه کرد‪ .‬پــس اکنــون چگونــه مــی تــوان بــا میراث جنبــش هــای آزادی بخــش ملــی برخــورد‬
‫کرد ( احــترام بــه حاکمیــت‪ ،‬برابــری و اعتمــاد متقابــل و ماننــد آن) و روابــط منطقهای ســنتی‬
‫هنــوز مســئلهای اســت کــه جدیتریــن بررســی را میطلبــد‪.‬‬
‫کنفوسیوس ‪39‬‬

‫ســوم‪ ،‬کــه در ارتبــاط بــا دو عنــوان قبلــی اســت‪ ،‬تســلط بــر دولــت ملــت در اســیا از تصــور‬
‫دوگانــه امپراتــوری‪ /‬دولــت ملــت در اروپــای مــدرن شــکل گرفتــه اســت‪ .‬اهمیــت تاریخــی‬
‫ایــن دوگانــه در ایــن اســت کــه دولــت ملــت تنهــا قالــب سیاســی مــدرن و مهمتریــن پیــش‬
‫شرط برای پیشرفــت سرمایــهداری اســت‪ .‬بــا ایــن حــال نــه تنهــا تنــوع روابــط سیاســی و‬
‫اقتصــادی کــه در ایــن دســتهبندی قرار میگیرنــد بیــش از حــد ســاده ســازی مــی شــود‬
‫بلکــه تنــوع درونــی هــر دولــت ملــت نیــز نادیــده گرفتــه میشــود‪.‬‬

‫برداشــت هــای مــدرن از آســیا عمدتــا بــر اســاس روابــط بیــن دولتــی اســت و ندرتــا بــر اســاس‬
‫پیچیدگــی هــای اقــوام اســیایی‪ ،‬ارتبــاط منطقــه ای‪ ،‬اشــکال تعاملــی کــه به طــور قراردادی‬
‫ذیــل امپراتــوری دســته بنــدی مــی شــوند بــه طــور مثــال شــبکه ای مالیاتــی بیــن ایالتــی‪،‬‬
‫الگوهــای مهــارت و ماننــد آن‪ .‬ســوال ایــن اســت‪ :‬در عصــری کــه دولــت ملــت به شــکل غالب‬
‫ســاختار سیاســی تبدیــل شــده اســت‪ ،‬تجربیــات پیشــینی مختلــف آســیایی‪ ،‬انــواع ارتباطــات‪،‬‬
‫همزیســتی و نهادهــا امکاناتــی را برای غلبــه بــر معــضالت داخلــی و خارجــی ناشــی از نظــام‬
‫دوــلت مــلت فراــهم ــمی‌آورد؟‬

‫چهــارم‪ ،‬مقولــه تمامیــت اســیایی در تمایــز آن بــا اروپــا بنــا شــده اســت‪ ،‬و فرهنــگ هــا‪،‬‬
‫مذاهــب و دیگــر عناصــر ناهمگــون را در برمــی گیرد‪ .‬عناصــر اجتماعــی چــه از منظــر ســنت‬
‫هــای تاریخــی و چــه از منظــر نهادهــای معاصــر‪ ،‬در آســیا فاقــد شرایــط الزم برای ایجــاد گونه‬
‫ای از اتحادیــه اروپــا اســت‪ .‬بودیســم‪ ،‬یهودیــت‪ ،‬مســیحیت‪ ،‬هندوئیســم‪ ،‬اسالم‪ ،‬آییــن‬
‫ســیک‪ ،‬آییــن زرتشــت‪ ،‬آییــن دائــو و کنفسیــوس همگــی سرچشــمه گرفتــه از ایــن قــاره‬
‫هســتند‪ ،‬کــه بیــش از ســه پنجــم خشــکی هــای جهــان و بیــش از نیمــی از جمعیــت آن را دربر‬
‫مــی گیرد؛ بنابرایــن‪ ،‬هــر تالشــی برای توصیــف آســیا بــه عنــوان یــک واحــد فرهنگــی قابــل‬
‫قبــول نیســت‪ .‬ایــده آســیای کنفوسیوســی حتــی نمــی توانــد خــود چیــن را توضیــح دهــد‪،‬‬
‫یــا اگــر ایــن ایــده را تنهــا بــه آســیای شرقــی تقلیــل دهیــم بــاز بــه دام ناهمگونــی هــای‬
‫فرهنگــی میافتیــم‪ .‬هــر تصــور جدیــدی از آســیا بایــد بینــش تنــوع فرهنگــی و سیاســی را بــا‬
‫سیاــست منطــقه ای و ــساختار اقتــصادی ترکــیب کــند‪.‬‬
‫‪40‬‬ ‫ایده آسیا و ابهامات آن‬

‫ایــن درجــه از ناهمگونــی فرهنگــی بــه ایــن معنــی نیســت کــه آســیا نمــی توانــد‬
‫ســاختارهای منتطقــه ای مشــخصی را تشــکیل دهــد‪ .‬بلکــه صرفــا بــه مــا یــادآوری مــی کنــد‬
‫کــه هــر ســاختاری از ایــن دســت بایــد دارای انعطــاف پذیــری و کــثرت گرایــی باالیــی باشــد‪.‬‬
‫بنابرایــن دو مسیــر محتمــل برای تصــور آســیا عبارتنــد از‪:‬‬

‫اســتفاده از تجربیــات همزنیســتی نهادهــای فرهنگــی آســیایی بــه منظــور توســعه‬ ‫‪.1‬‬
‫نویــن مــدل هایــی کــه بــه فرهنگهــا‪ ،‬مذاهــب و مردمــان مختلــف اجــازه میدهــد در‬
‫چارچــوب دولــت ملــت و منطقــه اســیایی همزیســتی کننــد‪.‬‬

‫تشــکیل ســازمان هــا و شــبکه هــای اجتماعــی چندالیــه مرتبــط برای ارتباطــات‬ ‫‪.2‬‬
‫منطقــهای برای هماهنگــی توســعه اقتصــادی‪ ،‬کاهــش تضــاد منافــع و کاهــش خــطرات‬
‫بــه جــا مانــده از نظــام دولــت ملــت‪.‬‬

‫پنجــم‪ ،‬آســیا از لحــاظ تاریخــی دارای روابــط دیرپــای مذهبــی‪ ،‬فرهنگــی‪ ،‬نظامــی‪ ،‬و سیاســی‬
‫بــا اروپــا‪ ،‬آفریقــا و امریــکا اســت‪ ،‬پــس توصیــف آســیا در قالــب یــک دولــت ملت عظیــم نیز به‬
‫همــان انــدازه نامناســب اســت‪ .‬ایــده آســیا هرگــز بــه طــور کامــل تعیــن بخــش خــود نیســت‬
‫بلکــه محصــول تعامــل بــا مناطــق دیگــر اســت‪ .‬نقــد اروپامحــوری تاکیــد بــر مرکزیــت آســیا‬
‫نیســت‪ ،‬بلکــه تالشــی برای ریشــه کــن کردن منطقــی اســت کــه تحــت نفــوذ خودمحــوری‪،‬‬
‫انحصــار طلبــی و توســعه طلبــی اســت‪ .‬بــه ایــن معنــا تشــخیص بــی نظمــی و کــثرت گرایــی‬
‫درون «امپراتــوری جدیــد» و شکســتن روایــت هــای بدیهــی اروپایــی نــه تنهــا پیــش شرط‬
‫اساســی برای بازســازی ایــده آســیا و اروپــا‪ ،‬بلکــه مسیــری الزم جهــت خــروج از «منطــق‬
‫جدیــد امپریالیســتی» اســت‪.‬‬
‫کنفوسیوس ‪41‬‬

‫ششــم‪ ،‬اگــر کاوش ظرفیــت هــای فرهنگــی آســیا نقــدی بــر غرب محــوری باشــد‪ ،‬پــس‬
‫بازســازی ایــده اســیا نیــز بــه منزلــه ســرپیچی از نیروهــای اســتعماری‪ ،‬مداخلــه گــر و ســلطه‬
‫گــر اســت کــه آســیا را منفــک کرده انــد‪ .‬تشــابه برداشــت هــا از آســیا تــا حــدی از وضعیــت‬
‫تابــع غرب گرایــی‪ ،‬در دوران جنــگ سرد و در نظــم جهانــی کنونــی و همچنیــن برآمــده از‬
‫جنبــش هــای آســیایی برای اســتقالل ملــی‪ ،‬سوسیالیســم و رهایــی از اســتعمار اســت‪ .‬اگــر‬
‫ایــن شرایــط و جنبــش هــا را نشناســیم‪ ،‬نمــی توانیــم پیامدهــای مدرنیتــه برای آســیا یــا‬
‫منبــع تفکیــک و خــطرات جنگــی آن را درک کنیــم‪.‬‬

‫مردم بــه ســقوط دیــوار برلیــن و فروپاشــی اتحــاد جماهیــر شــوروی و بلــوک شــرق بــه‬
‫عنــوان پایــان جنــگ سرد مــی نگرنــد امــا در آســیا ســاختار جنــگ سرد تــا حــد زیــادی حفــظ‬
‫شــده و اشــکال جدیــدی تحــت تاثیــر شرایــط تاریخــی بــه خــود گرفتــه اســت‪ .‬بــا ایــن حــال‪،‬‬
‫بحــث هــای کنونــی در مــورد مســئله آســیا توســط بازیــگران دولتــی یــا نخبــگان فکــری‬
‫انجــام مــی شــود‪ ،‬و جنبــش هــای اجتماعــی متعــدد نظیــر کارگران‪ ،‬دانشــجویان‪ ،‬دهقانــان‬
‫و زــنان نــسبت ــبه آن ــبی تــفاوت هــستند‪.‬‬

‫ایــن جهــت گیــری در تضــاد شــدید بــا مــوج قیــام هــای رهایــی بخــش ملــی آســیایی در قــرن‬
‫بیســتم اســت‪ .‬اگــر بتــوان گفــت جنبــش هــای سوسیالیســتی و رهایــی بخــش ملــی قــرن‬
‫بیســتم بــه پایــان خــود نزدیــک شــدهاند‪ ،‬بقایــای آنهــا هنــوز مــی توانــد منبعــی حیاتــی برای‬
‫ایــجاد مسیرــهای جدــید از برداــشت آــسیا باــشد‪.‬‬

‫برای جمــع بنــدی بگذاریــد یــک بــار دیگــر برآنچــه قصــد گفتنــش را داشــتم تاکیــد کنــم‪:‬‬
‫مســئله آســیا تنهــا یــک مســئله اســیایی نیســت بلکــه یکــی از عناصــر «تاریــخ جهــان» اســت‪.‬‬
‫بازنگــری در «تاریــخ آســیا» در عیــن حــال بازســازی «تاریــخ جهــان» قــرن نوزدهمــی اســت‪،‬‬
‫و تالش برای شکســتن «امپراتــوری نویــن»‪ -‬مربــوط بــه قــرن بیســت و یکــم – و منطــق‬
‫مرتــبط ــبا ان اــست‪.‬‬
‫‪42‬‬
‫سرمایه داری جهانی و تداوم شکاف شمال و جنوب‬

‫تعــداد افراد کمــی منکــر ایــن مســئله‬

‫هســتند کــه در ‪ 30‬ســال گذشــته‬
‫سرمایــه داری جهانــی دســتخوش‬
‫تحــوالت اساســی شــده اســت؛با ایــن‬
‫حــال‪ ،‬در مــورد ماهیــت و پیامدهــای‬
‫ایــن تحــوالت اتفــاق نظــر کمــی وجــود‬
‫دارد‪ .‬در دو مقالــهای کــه اخیرًا در‬ ‫جووانی اریگی‬
‫نشــریه علــم و جامعــه ‏ منتشــر شــده‬
‫اســت‪ ،‬ویلیــام رابینســون‪ ،‬جــری هریــس‬ ‫جامعهشــناس‬ ‫و‬ ‫اقتصــاددان‬
‫و راجــر بوربــاخ ایــن تــز را مطــرح میکننــد‬ ‫ایتالیایــی بــود کــه یکــی از مهمتریــن‬
‫کــه ایــن تحــول و دگرگونــی یکــی از آن‬ ‫اندیشــمندان قــرن بیســت و یکــم‬
‫«تغــییرات دورانــی[ادواری‪-‬م ]» نــادری‬ ‫محســوب میشــود و از اصلیتریــن‬
‫اســت کــه شیــوه عملــکرد سرمایــه داری‬ ‫تئوریسینهــای نظریــه سیســتمهای‬
‫جهانــی را متحــول میکنــد و چهــار تغییر‬ ‫جهانــی اســت‪ .‬او همکاریهــای‬
‫اصلــی برای توجیــه ایــن ادعــا مشــخص‬ ‫متنوعــی بــا دیگــر اندیشــمندان ماننــد‬
‫شــده اســت‪.‬‬ ‫ایمانوئــل والرشــتاین و یــا ســمیر‬
‫امیــن داشــت و بــه نظریــه تقســیم کار‬
‫جهانــی شــمال_جنوب غنــای ویژهای‬
‫بخشــید ‪.‬‬
‫کتــاب مهــم او تحــت عنــوان آدام‬
‫مترجم‬ ‫اســمیت در پکــن بــه فارســی ترجمــه‬
‫فرزاد عابدی شجاع‬ ‫شــده اســت‪.‬‬
‫کنفوسیوس ‪43‬‬ ‫سرمایه داری جهانی و تداوم شکاف شمال و جنوب ]‪[1‬‬

‫ٌ‬
‫تریــِن آن‪ ،‬چیــزی اســت کــه رابینســون و هریــس [آن را‪-‬م]‬
‫ِ‬ ‫اساســی‬ ‫ٌا‬ ‫اولیــن و ظــاهر‬
‫«گــذر از مرحلــه دولت‪-‬ملــت بــه مرحلــه ســاختار فراملــی جدیــد سرمایــه داری»مینامنــد‪.‬‬
‫همانطــور کــه آنهــا در ادامــه توضیــح میدهنــد‪« ،‬در مرحلــه دولت‪-‬ملــت‪ ،‬جهــان از طریــق‬
‫کاال و جریانهــای مالــی در یــک بــازار بیــن المللــی یکپارچــه بــه هــم مرتبــط بــود‪ .‬در مرحلــه‬
‫جدیــد‪ ،‬پیونــد اجتماعــی در سراســر جهــان‪ ،‬از نوعــی پیونــد داخلــی نیــز سرچشــمه مــیگیرد‪.‬‬
‫بــه بیــان دیگــر ‪ ،‬جهانــی شــدن‪ ،‬خــود فرآینــد تولیــد و ادغــام فراملــی ســاختارهای تولیــدی‬
‫ملــی اســت»‪ .‬تغییــر دوم‪ ،‬گــذار از یــک فرآینــد بیــن المللــی بــه یــک ســطح فراملــی در فرآینــد‬
‫تشــکیل طبقــات اســت‪.‬‬

‫در فرآینــد بیــن المللــی پیشیــن‪ ،‬نظــام دولت‪-‬ملــت هــا‪ ،‬میانجــی روابــط بیــن طبقــات و‬
‫گــروه هــا‪ ،‬از جملــه [روابــط میــان] سرمایههــا و بورژوازیهــای ملــی بــود؛ امــا در فرآینــد‬
‫فراملــی جدیــد‪« ،‬فرآیندهــای اقتصــادی و اجتماعــی‪ ،‬سیاســی و فرهنگــی مرتبــط‪ ،‬از جملــه‬
‫ســاختار طبقاتــی‪ -‬جانشــینی دولت‪-‬ملتهــا [عالوه بــر اینکــه‪-‬م] منجــر بــه تقســیم ســریع‬
‫جهــان بــه یــک بــورژوازی جهانــی [یــا طبقــه سرمایــهدار فراملــی] می‌شــود؛ یــک پرولتاریــای‬
‫جهانــی نیــز میسازد»(رابینســون و هریــس‪.)17-16 :2000 ،‬‬
‫تغییــر ســوم کاهــش اهمیــت تقســیم جغرافیایــی جهــان بــه شــمال و جنــوب‪ ،‬هســته و‬
‫پیرامــون‪ ،‬جهــان اول و ســوم اســت‪ .‬مفاهیــم هســته و پیرامــون‪ ،‬یــا شــمال و جنــوب‪ ،‬بــه‬
‫طــور فزاینــدهای فــی نفســه جغرافیایــی نیســتند‪ ،‬زیرا ناظــر بــر خصوصیــات طبقــه اجتماعــی‬
‫هســتند‪ ،‬چــون اقتصــاد جهانــی تنــوع‪ ،‬تخصــص و عــدم تقارنهــای جدیــدی را ایجــاد‬
‫میکنــد کــه در سراســر کشــورها و مناطــق رخ میدهــد‪ .‬البتــه هنــوز کشــورهای بســیار‬
‫فقیــر و بســیار غنــی وجــود دارنــد‪ .‬امــا ایــن رونــدی اســت کــه در آن فقــر و حاشــیه نشــینی‬
‫روزافــزون در جهــان اول هــم وجــود دارد‪ ،‬در حالــی کــه جهــان ســوم دارای تعــداد زیــادی از‬
‫افراد تــازه کار اســت کــه مــی تواننــد در اقتصــاد جهانــی خریــد و فــروش کننــد و ثروتهــای‬
‫هنگفتــی را ایجــاد کننــد کــه بــا بســیاری از افراد در جهــان اول هــم ســطح یا[قــادر بــه‪-‬م]‬
‫رقابــت باشــد(بورباخ و رابینســون‪28 :1999 ،‬؛ همچنیــن ر‪.‬ک‪ :‬رابینســون‪1996 ،‬؛ رابینســون و‬
‫هریــس‪)50 :2000 ،‬‬
‫‪-1‬‬
‫‪Global Capitalism and the Persistence of the North-South Divide, Giovanni‬‬
‫‪.476-469 .pp ,)2002/2001 ,Winter( 4 .No ,65 .Arrighi , Science & Society, Vol‬‬
‫‪2‬‬
‫‪SCIENCE & SOCIETY-‬‬ ‫‪ - 3‬مترجــم ســعی کرده در اثنــای ترجمــه بــه متــن اصلــی وفــادار بمانــد‪ ،‬بــا اینحــال برای‬
‫انتقــال بهتــر مفاهیــم در زبــان فارســی‪ ،‬گاهــی دخــل و تــصرف محــدودی صــورت گرفتــه‬
‫کــه اغلــب درون کروشــه گنجانــده شــده و بــا حرف م در انتهــای آن مشــخص شــده اســت‪.‬‬
‫‪44‬‬ ‫سرمایه داری جهانی و تداوم شکاف شمال و جنوب‬

‫سرانجــام‪[ ،‬تغییــر چهــارم از نظــر آنهــا ایــن اســت کــه‪-‬م] آگاهــی طبقاتــی فزاینــده میــان‬
‫سرمایــه داران فراملــی وجــود دارد و «ظهــور یــک دســتگاه دولتــی فراملــی » شــاهد آن‬
‫اســت و بــه مــا می‪-‬گویند‪«:‬یــک طبقــه کارگــر فراملــی» بــه طــور فزاینــدهای [بــه عنــوان]‬
‫یــک طبقــه در خــود‪ ،‬یــک واقعیــت اســت‪ .‬امــا ایــن هنــوز «برای خــودش» نیســت‪«.‬سرمایه‬
‫داری فراملیتــی‪ ،‬در مقابــل‪ ،‬بــه طــور فزاینــدهای یــک طبقــه در خــود و برای خــود اســت‪ ،‬ایــن‬
‫دولــت از فراملیتــی شــدن خــود آگاه شــده اســت و پــروژه طبقاتــی جهانــی شــدن سرمایــه‬
‫داری را دنبــال میکنــد‪ ،‬همانطــور کــه ایــن موضــوع بــا ظهــور یــک دولــت فراملــی تحــت‬
‫حمایــت آن منعکــس شــده است»(رابینســون و هریــس ‪.)23-22 ،2000‬‬

‫در طــرح کار[نــوع پدیدارشناســی‪-‬م] رابینســون و هریــس‪ ،‬ایــن چهــار دگرگونــی از نظــر‬
‫ل‬
‫مفهومــی متمایــز هســتند‪ ،‬امــا از نظــر ع�ـّی بــه هــم مرتبــط هســتند‪ .‬محــور اصلــی اســتدالل‬
‫آنهــا ایــن اســت کــه فراملــی شــدن فرآیندهــای تولیــد جهــش غیرقابــل برگشــتی را در‬
‫فرآیندهــای تشــکیل طبقــات و توســعه نابرابــر ایجــاد کرده اســت‪ .‬در نتیجــه ایــن جهــش‪،‬‬
‫تفاوتهــای موقعیــت ژئوپلیتیکــی در تقســیم‌بندی بــورژوازی جهانــی و پرولتاریــای‬
‫جهانــی بــه گروههــای موقعیــت ملی‪/‬تمدنــی جداگانــه کمتــر و کمتــر میشــود‪ .‬بنابرایــن‪،‬‬
‫هــم بــورژوازی جهانــی و هــم پرولتاریــای جهانــی در حــال تبدیــل شــدن بــه طبقــات فراملــی‬
‫هســتند‪ .‬امــا در حالــی کــه پرولتاریــای فراملــی هنــوز بــه طبقهــای برای خــود تبدیــل نشــده‬
‫اســت‪ ،‬بــورژوازی فراملــی قــبًال ایجــاد شــده اســت‪ ،‬همانطــور کــه تشــکیل یــک دســتگاه‬
‫دولتــی فراملــی بــه عنــوان ابزاری برای حکومــت جهانــی خــود گــواه [ایــن موضــوع‪-‬م]‬
‫اســت‪.‬‬

‫مــن هیــچ مخالفتــی بــا ایــن ایــده نــدارم کــه سرمایهــداری جهانــی امــروز بــه شیوههــای‬
‫کیفــی متفاوتــی نســبت بــه گذشــته ادغــام شــده اســت‪ .‬برعکــس‪ ،‬اکنــون بیــش از ‪ 20‬ســال‬
‫اســت کــه مــن بــر چگونگــی گســترش چنــد ملیتــی تاکیــد دارم و [طــی ایــن مــدت‪-‬م]‬
‫ـِی طرفــدار ملــت بودنــد‪.‬‬
‫شرکتهــا درگیــر نوعــی ادغــام فراملـ ِ‬

‫‪4.)Transnational Capitalist Class(TCC -‬‬

‫‪5.)transnational state(TNS-‬‬ ‫‪ -6‬اشــاره بــه سرمایــه دارانــی کــه دارای سرمایــۀ کالن و مشــغول‬
‫فعالیــت در گســترۀ جغرافیایــی فراکشــوری هســتند(م)‪.‬‬
‫کنفوسیوس ‪45‬‬

‫ســاختارهای مجزایــی کــه اســاسًا بــا اشــکال قبلــی متفــاوت بــود‪ :‬ادغــام از طریــق کاال و‬
‫ـِت فراملیتــی دارای سرمایــه‬
‫جریانهــای مالــی‪ .‬تمرکــز بــه طــور خــاص بــر روی تفــاوت بیــن ملـ ِ‬
‫بــاال و شرکتهــای چنــد ملیتــی اســت و مــن بیــن ایــن دو تمایــز قائــل شــدم کــه در برخــی‬
‫جنبــه هــای کلیــدی شــبیه تمایــز رابینســون و هریــس بیــن «دولت‪-‬ملــت» و «مرحلــه‬
‫فراملــی» سرمایــه داری اســت‪ .‬وقتــی شرکــت بــزرگ چندملیتــی وارد مرحلــه گســترش‬
‫«فشرده[انبســاط‪-‬م]» شــد‪ ،‬تقســیم کار داخلــی کــم و بیــش پیشرفتــۀ خــود را ترویــج‬
‫میکنــد‪ ،‬کــه تمایــل دارد نظــام ارضــی جهــان را بــه دولتهــا و ملتهــا تقســیم کنــد‪ .‬مالیــه‬
‫عالــی و مولدیــن آن بــه دور از ایجــاد یــک تقســیم کار بینالمللــی در درون خود‪ ،‬وجود خود‬
‫را مدیــون تقســیم جهــان بــه موجودیتهــای جداگانــهای هســتند کــه هرکــدام تقســیم‬
‫کار درونــی خــود را دارنــد‪ .‬آنهــا از ایــن طریــق بــر نحــوۀ توزیــع فعالیتهــای تولیــدی مختلــف‬
‫در بیــن ملتهــا تأثیــر داشــتند‪ .‬امــا ایــن یــک نفــوذ غیرمســتقیم بــود کــه از طریــق نیروهــای‬
‫بــازار و بــا میانجیگــری روابــط بیــن دولتهــا اعمــال میشــد‪ .‬بنابرایــن سرمایهــداری مالــی و‬
‫سرمایهــداری چندملیتــی مفاهیمــی متضــاد هســتند‪ ،‬زیرا اولــی یــک شیــوۀ «آنارشــیک‪-‬‬
‫غیررســمی» و دومــی یــک شیــوۀ «سلســله مراتبی‪-‬رســمی» برای هماهنگــی تقســیم کار‬
‫بیــن المللــی را نشــان می‪-‬دهد(آریگــی‪.)143 : ]1978[ 1983،‬‬

‫براســاس ایــن تمایــز‪ ،‬مــن در ادامــه اســتدالل میکنــم کــه یکپارچگــی اقتصــادی جهانــی‬
‫خاصــی کــه از طریــق سرمایــه گــذاری مســتقیم تحــت هژمونــی ایــاالت متحــده ایجــاد شــده‬
‫بــود‪ ،‬کمتــر از[و متفــاوت بــا‪-‬م] نــوع ادغــام جهانــی بــا اقتصــاد‪ ،‬از طریــق جریانــات کاالیــی‬
‫و مالــی در طــول هژمونــی بریتانیــا در قــرن نوزدهــم بــود‪.‬‬

‫عالوه بــر ایــن‪ ،‬در طــول زمــان میتــوان انتظــار داشــت کــه تثبیــت ایــن شــکل جدیــد ادغــام‬
‫جهانی‪-‬اقتصــادی باعــث تضعیــف دولت‪-‬ملــت بــه عنــوان شــکل اولیــۀ ســازمان سیاســی‬
‫سرمایـه‌داری جهانــی شــود(آریگی‪ .)8-146 : ]1978[ 1983 ،‬از ایــن اســتدالل میتــوان نتیجــه‬
‫گرفــت کــه همــان نظریههــای «امپریالیســم» کــه در پیشبینــی روندهــا در نیمــه اول‬
‫قــرن بیســتم موفقتریــن بودند(بـه‌ویژه‪ ،‬هابســون‪]1902[ 1932 ،‬؛ هیلفردینــگ‪]1910[ 1981 ،‬‬
‫؛ و لنیــن‪ )]1916[ 1952 ،‬بــه طــرز ناامیدکنندهــای منســوخ شــده بــود‪.‬‬
‫‪46‬‬ ‫سرمایه داری جهانی و تداوم شکاف شمال و جنوب‬

‫آنهــا بــه ایــن دلیــل ســاده منســوخ شــده بودند کــه سرمایهــداری جهانی که تحــت هژمونی‬
‫ایــاالت متحــده نهادینــه شــده بــود‪ ،‬دیگــر تمایلــی بــه جنــگ بیــن قدرتهــای سرمایهــداری‬
‫ایجــاد نمیــکرد کــه تبییــن خــاص آنهــا را تشــکیل میــداد‪ .‬و تــا جایــی کــه نظــام دولت‪-‬ملتهــا‬
‫عــمًال شــکل اولیــۀ ســازماندهی سیاســی سرمایهــداری جهانــی را از دســت میــداد‪ ،‬ایــن‬
‫کهنهگی دائمی و واضح میشــد(آریگی‪ .)173-149 :1983 ،‬تشــخيص رابينســون‪-‬هريس‪-‬‬
‫بوربــاخ در مــورد تغــييرات مســتمر سرمايــه‪-‬داري جهانــي‪ ،‬اگرچــه بــه طــور خــاص معطــوف‬
‫بــه نظريههــاي امپرياليســم نيســت‪ ،‬امــا صحــت ايــن نتايــج را تاييــد ميكنــد‪ .‬بــا ایــن وجــود‪،‬‬
‫ایــن نویســندگان در اســتنباط از مطالــب جدیــد بســیار فراتــر از آن چیــزی هســتند کــه مــن‬
‫حتــی امــروز انجــام مــی دهــم‪.‬‬

‫اشــکال ادغــام سرمایــه داری جهانــی امــروز ظهــور یــک سرمایهــداری فراملــی‪ ،‬یک دســتگاه‬
‫ی و پرولتاریــای جهانــی بــه عنــوان یــک طبقــه در خــود اســت‪ ،‬ایــن یــک شــگرد‬
‫دولتــی فراملـ ‏‬
‫اصلــی اســت کــه اشــکال جدیــد ادغــام را (همانطــور کــه ‪ 20‬ســال پیــش بــه نتیجــه رســیدم و‬
‫هنــوز هــم بــر آن نظرم)حفــظ کننــد‪ .‬بــه نوعــی جنگهــا را ابزارهــای جدید رقابت بیــن سرمایه‬
‫داری منســوخ کردهانــد‪ .‬امــا ایــن چیــز کامًال متفاوتــی اســت کــه برای نگهــداری و ظهور این‬
‫اشــکال جدیــد شــتاب دهنــده‪ ،‬بــا کاهــش اهمیت[کــم اهمیــت جلــوه دادن‪-‬م] تقســیمات‬
‫ژئوپلیتیکــی در داخــل هــر یــک از ایــن دو طبقــۀ جهانــی؛ جهــان را بــه یــک بــورژوازی جهانــی‬
‫و یــک پرولتاریــای جهانــی تقســیم کرد‪.‬ایــن اســتدالل بــر هیــچ مــدرک مســتقیمی اســتوار‬
‫نیست ‪.‬‬

‫رابینســون‪ ،‬هریــس و بوربــاخ شــکلگیری طبقــات فراملــی را بــه ایــن شــکل (تغییــر‬
‫دوم و ســوم در خالصــه تــز آنهــا) مســتند نمیکننــد‪ ،‬بلکــه [صرفًا‪-‬م] بــه فراملــی شــدن‬
‫سرمایهداری(تغییــر اول) اســتناد میکننــد‪ .‬از آنجایــی کــه سرمایهــداری فراملیتیتــر شــده‬
‫ٌ‬
‫اســت‪ ،‬اســتدالل آنها[منطقــٌا‪-‬م] بــه هــواداری از انســداد ســاختاری و عــدم پــذیرش تضــاد‬
‫و انکشــاف طبقاتــی میانجامــد‪.‬‬
‫‪47‬‬

‫اولیــن مشــکل ایــن اســتدالل ایــن اســت کــه شــواهد افزایــش چشــمگیر فراملــی شــدن‬
‫سرمایهــداری در دهههــای ‪ 1980‬و ‪ 1990‬بــه انــدازه [ادعای‪-‬م]رابینســون و همکارانــش‬
‫قــوی و واضــح نیســت‪ .‬دوســت داریــم بــاور کنیــم دادههایــی کــه آنهــا برای جریــان خروجــی‬
‫جهانــی سرمایه‪-‬گــذاری مســتقیم خارجــی ارائــه میدهنــد در ســال ‪ 1983‬شــروع میشــود‬
‫(بوربــاخ و رابینســون‪16 :1999 ،‬؛ رابینســون و هریــس‪ .)33-32 :2000 ،‬امــا ســال ‪ 1983‬معیــار‬
‫بســیار گمراهکننــدهای برای ارزیابــی رونــد سرمایهگــذاری مســتقیم خارجــی اســت‪ ،‬زیرا طــی‬
‫چهــار ســال گذشــته سرمایهگــذاری مســتقیم خارجــی کاهــش یافتــه اســت ‪ -‬ارزش آن در‬
‫ســال ‪ 1983‬کمتــر از نصــف ســال ‪ 1979‬بــود (دانینــگ‪91 :1988 ،‬؛ آریگــی‪ .)369 :1994 ،‬جریــان‬
‫جهانــی سرمایهگــذاری مســتقیم خارجــی در دهههــای ‪ 1980‬و ‪ 1990‬افزایــش یافــت‪ ،‬امــا‬
‫نــه بــه سرعتــی کــه در دهههــای ‪ 1960‬و ‪ 1970‬داشــتیم و مطمئــنًا نــه بــه آن سرعتــی کــه‬
‫دادههــای ارائهشــده توســط رابینســون و همــکاران نشــان میدهنــد‪.‬‬

‫آنچــه در دهههــای ‪ 1980‬و ‪ 1990‬بهطــور چشــمگیری افزایــش یافــت‪ ،‬جریانهــای مالــی در‬
‫سراســر مرزهــای دولتــی و اهمیــت تأمیــن مالــی بــاال خصوصــی در تنظیم (و بیثباتســازی)‬
‫فرآیندهــای انباشــت سرمایــه در مقیــاس جهانــی بــود‪ .‬بــا کمــال تعجــب‪ ،‬رابینســون و‬
‫هریــس (‪ )37-36 ،24 :2000‬ایــن تحــول را بــه عنــوان شــاهد دیگــری بــر «فراملیشــدن»‬
‫سرمایــهداری میداننــد‪ .‬بــا تعجــب میگویــم زیرا‪ ،‬طبــق تعریــف آنهــا‪ ،‬فراملــی شــدن بــه‬
‫ادغــام از طریــق سرمایــه گــذاری مســتقیم خارجــی اشــاره دارد کــه متمایــز از ادغــام از‬
‫طریــق کاال – جریانهــای مالــی اســت‪ .‬بــا این‪-‬حــال‪ ،‬رابینســون و همــکاران در مستندســازی‬
‫تجربــی رونــد شــکلگیری و ایــن تمایــز را رهــا کرده و [بــه طــور آیرونیکــی همزمــان‪-‬م]‬
‫دربــاره اشــکال جدیــد ادغــام اغراق میکننــد و بدیــن وســیله ورود سرمایهــداری بــه مرحلــه‬
‫کیفــی جدیــدی را مفــروض میگیرنــد‪.‬‬
‫‪7. )Foreign Direct Investment)FDI -‬‬
‫‪48‬‬ ‫سرمایه داری جهانی و تداوم شکاف شمال و جنوب‬

‫امــا حتــی اگــر فرض کنیــم کــه خصلــت سرمایهــداری فراملــی‪ ،‬در دهههــای ‪ 1980‬و ‪1990‬‬
‫افزایــش بیشــتری یافــت ‪ -‬همانطــور کــه تــا حــدی بــدون شــک مشــکل دوم و جدیتــری بــا‬
‫ایــن اســتدالل وجــود دارد کــه ایــن افزایــش را میتــوان بــه عنــوان شــاهدی بــر تقســیم‬
‫ســریع جهــان بــه یــک بــورژوازی جهانــی و یــک پرولتاریــای جهانــی بــه عنــوان طبقاتــی در‬
‫خــود در نظــر گرفــت‪ .،‬مشــکل جدیتــر ایــن اســت کــه اهمیــت تقســیمات شــمال‪-‬جنوب در‬
‫ٌ‬
‫ســاختار اجتماعــی جهانــی قطعــٌا کاهــش نیافتــه و احتمــاًال در عصــر بــه اصــطالح جهانــی‬
‫ــشدن افزاــیش یافــته اــست‪.‬‬

‫شــواهد مســتقیمی کــه رابینســون و همــکاران در حمایــت از ادعــای خــود مبنــی بــر اینکــه‬
‫شرایــط ثــروت و فقــر در جهــان اول و ســوم ســابق در حــال همگرایــی هســتند (بربــاخ و‬
‫رابینسون‪ )9-28 :1999 ،‬یا در حال حاضر تفاوت چندانی ندارند‪ ،‬ارائه می‪-‬کنند(رابینسون‬
‫و هریــس‪ )50 :2000 ،‬روایــت و حکایتــی مبتنــی بــر ابعــاد صرفًا محلــی اســت‪ ،‬زیرا اگــر واقــعًا‬
‫چنیــن همگرایی[واضحــی‪-‬م] وجــود داشــت‪ ،‬در خدمــات و منافــع [جهانــی‪-‬م] آن ظاهــر‬
‫میشــد‪ ،‬امــا بــا ایــن حــال متوســط درآمــد سرانــه (براســاس تولیــد ناخالــص داخلــی سرانــه‬
‫انــدازه گیــری شــده) و تمــام آمارهــای مرتبــط در کشــورهای جهــان ســوم نســبت بــه جهــان‬
‫اول‪ ،‬متأســفانه برای مردم جهــان ســوم چنیــن همگرایــیای را نشــان نمیدهد(آریگــی‪ ،‬؛‬
‫کورزنیویــچ و مــوران‪1997 ،‬؛ میالنوویــچ‪1999 ،‬؛ آریگــی و ســیلور‪.)2000 ،‬‬

‫ذکــر ایــن نکتــه کافــی اســت کــه در ســال ‪ 1998‬متوســط درآمــد سرانــه کشــورهای جهــان‬
‫ســوم (از جملــه چیــن) تنهــا ‪ 4.8‬درصــد از درآمــد سرانــه کشــورهای جهــان اول بــود‪ ،‬یعنــی‬
‫تقریــبًا دقیــقًا معــادل چیــزی اســت کــه در ســال ‪ )٪4.7( 1960‬یــا در ســال ‪ )٪4.5(1980‬بــود‪.‬‬
‫در واقــع‪ ،‬اگــر چیــن را از محاســبه خــارج کنیــم‪ ،‬درصــد کاهــش ثابتــی را از ‪ 6.7‬در ســال ‪1960‬‬
‫بــه ‪ 6.4‬در ســال ‪ 1980‬و ‪ 5.9‬در ســال ‪ 1998‬نشــان مــی دهد(محاســبه شــده از بانــک جهانــی‬
‫در ســال هــای ‪ 1984‬و ‪.)1999‬‬
‫کنفوسیوس ‪49‬‬

‫بــه طــور خالصــه‪ ،‬بــا وجــود فقــر روزافــزون فردی‪ /‬محلــی و حاشــیه نشــینی در جهــان اول‬
‫ســابق و ثــروت بومــی قدیمــی و جدیــد و قــدرت شرکتــی در جهــان ســوم‪ ،‬هیــچ نشــانهای‬
‫از کاهــش شــکاف بیــن ثــروت جهــان اول و فقــر جهــان ســوم وجــود نداشــته و پیامدهــای‬
‫ایــن ثبــات ژئوپلیتیکــی چشــمگیر برای سلســله مراتــب جهانــی ثــروت و برای فرآیندهــای‬
‫تشــکیل طبقــات در مقیــاس جهانــی آشــکار اســت‪ .‬ظهــور اشــکال جدیــد ادغــام جهانــی‬
‫فرآیندهــای تولیــد از طریــق سرمایــه گــذاری مســتقیم‪ ،‬هــمراه بــا ظهــور مجــدد اشــکال‬
‫قدیمیتــر از طریــق جریــان هــای مالــی‪ ،‬بــه جــای تضعیــف تفــاوت اساســی در شرایــط مــادی‪،‬‬
‫انکشــاف طبقاتــیای کــه شــمال را از جنــوب جــدا میکنــد را تثبیــت کرده اســت‪ .‬بــه رســمیت‬
‫شــناختن تــداوم شــکاف شــمال‪-‬جنوب برای ارزیابــی دقیــق میزان و ماهیــت چهارمیــن‬
‫تغییــر عمــده ای کــه «تغییــر دورانــی» رابینســون و هریــس را در توســعه سرمایــه داری‬
‫جهانــی تعریــف مــی کنــد‪ :‬ظهــور یــک دولــت فراملــی(‪ )TNS‬ــضروری اــست‪.‬‬

‫دو مســئله در ایــن رابطــه مطــرح میشــود‪ :‬یکــی اینکــه آیــا واقــعًا یــک دســتگاه ‪ TNS‬پدیــد‬
‫آمــده اســت یــا خیــر و دیگــری اینکــه آیــا میتــوان ایــن ظهــور را بــه عنــوان بیــان یــک «پــروژه‬
‫طبقاتــی جهانــی شــدن سرمایــه داری» کــه آگاهانــه توســط ‪ TCC‬دنبــال مــی شــود‪ ،‬بــه‬
‫عنــوان آنچه[بــه گونــه ای کــه‪-‬م] رابینســون و هریــس ادعــا مــی کننــد‪ ،‬در نظــر گرفــت‪.‬‬

‫در مــورد اول‪ ،‬مــن هیــچ مخالفتــی بــا ایــن ایــده نــدارم کــه یــک دولــت جهانــی واقــعًا در‬
‫حــال شــکل گیــری اســت و ممکــن اســت در نهایــت سیســتم دولــت‪ -‬ملــت هــا را بــه عنــوان‬
‫ــسازمان سیاــسی اولــیه سرماــیه داری جهاــنی جابــجا کــند‪.‬‬

‫اخــتالف نظــر مــن در مــورد ایــن موضــوع مربــوط بــه مقیــاس زمانــی انتقــال مــداوم از مرحله‬
‫دولت‪-‬ملــت بــه مرحلــه ممکــن‪ ،‬امــا بــه هیــچ وجــه مشــخص آینــده دولت‪-‬جهانــی سرمایــه‬
‫داری اســت‪ .‬همانطــور کــه در جاهــای دیگــر بــه طــور مفصــل بحــث شــد‪ ،‬سرمایــه داری‬
‫جهانــی در ابتــدا در سیســتمی از دولت‪-‬شــهرها گنجانــده شــده بــود و گــذار از مرحلــه‬
‫دولت‪-‬شــهر بــه مرحلــه دولت‪-‬ملــت سرمایــه داری در چندیــن مرحلــه گســترده شــد‪.‬‬
‫‪50‬‬ ‫سرمایه داری جهانی و تداوم شکاف شمال و جنوب‬

‫قرنهــای پیشیــن برای حداقــل دو قــرن در طــول ایــن گــذار‪ ،‬شــهر ایالتهــا (بــهویژه ونیــز) یا‬
‫دیاسپوراهــای تجــاری کــه از دولت‪-‬شــهرها سرچشــمه میگیرند(بــهویژه جنــوا) قهرمانــان‬
‫پویایــی سرمایــهداری باقــی ماندنــد‪ ،‬در حالــی کــه عامــل اصلــی گــذار‪ ،‬خــود آن ایالت[هــا]‬
‫بــود‪ ،‬کــه ترکیبــی از ویژگیهــای دولت‪-‬شــهرهای رو بــه زوال و دولت‪-‬ملتهــای در حــال‬
‫ظهــور بودند(آریگــی‪158-82 ،47-36 ،11 :1994 ،‬؛ آریگــی و ســیلور‪.)58-38 :1999،‬‬
‫مؤسســاتی در فهرســت رابینســون و هریــس کــه در واقــع پــس از ظهــور ‪TCC‬بــه وجــود‬
‫آمدنــد تعــداد انگشــت شــماری هســتند‪.‬در میــان آنها‪ ،‬تنهــا گروه هفــت (‪ ،)7-G‬کمیسیون‬
‫ســه جانبــه و مجمــع جهانــی اقتصــاد واقــعًا قابــل توجــه هســتند‪ .‬عالوه بــر ایــن‪ ،‬از آنجایــی‬
‫که‪WEF‬جایگزیــن کمیسیــون ســه جانبــه شــده اســت‪ ،‬مــا تنهــا بــا یــک جفــت نهــاد(‪7-G‬و‬
‫کمیسیــون ســه جانبــه در ابتــدا‪7-G ،‬و ‪WEF‬اخیرًا) بــه عنــوان بیــان آگاهانــه [و اظهــار‬
‫وجــود‪-‬م] ‪TCC‬احتمالــی یــک طبقــه باقــی میمانیــم‪.‬‬
‫امــا در واقعیــت‪ ،‬بــه نظــر مــی رســد هــر دو نهــاد (بــه ویژه‪ )7-G‬بیــش از آنکــه ابزار حاکمیــت‬
‫یــک کشــور باشــد‪ ،‬بیانگــر و ابزار تــداوم تســلط ایاالت متحــده و نزدیکترین متحدان شــمالی‬
‫آن بــر اقتصــاد سیاســی جهانــی هســتند‪ .‬طبقــه سرمایــه دار جهانــی بــه طــور فزاینــده‪-‬ای‬
‫بــا کاهــش اهمیــت شــکاف شــمال‪-‬جنوب متحــد میشــود‪.‬‬

‫مــن منکــر ایــن جنبــه هــای کلیــدی نیســتم کــه‪ 7-G،‬و ‪ ،WEF‬هــمراه بــا برخــی از نهادهــای‬
‫قدیمیتــر ماننــد صنــدوق بیــن المللــی پــول و بانــک جهانــی‪ ،‬مــی تواننــد بــه عنــوان کمیتــه‬
‫هایــی برای مدیریــت امــور مشــترک بــورژوازی جهــان‪ -‬توصیفــی کــه خــود مــن مــدت زیــادی‬
‫از آن اســتفاده کرده ام‪ -‬شــناخته شــوند(برای مثــال آریگــی‪ 64 ،1991 ،‬را ببینیــد)؛ امــا بــه‬
‫نظــر مــن تمــایزات شــمال‪-‬جنوب مثــل همیشــه محــوری باقــی مــی مانــد‪ ،‬بــه ویژه در شــکل‬
‫دادن بــه فرآیندهــای تشــکیل دولت‪-‬جهانــی‪ .‬همانطــور کــه انفجــار مــذاکرات ســازمان‬
‫تجــارت جهانــی در ســیاتل بــه شــکلی مثــال زدنــی نشــان داد‪ ،‬مبــارزه بــر ســر جهتگیــری‬
‫اجتماعــی دولت‪-‬جهانــی در حــال ظهــور بــه همــان انــدازه کــه بیــن شــمال و جنــوب برقرار‬
‫اســت‪ ،‬بیــن سرمایــه و کار هــم وجــود دارد (ســیلور و آریگــی‪ .)2001 ،‬در واقــع‪ ،‬از آنجایــی کــه‬
‫صاحبــان سرمایــه همچنــان در شــمال متمرکــز هســتند‪ ،‬در حالــی کــه اکثریــت گســترده و در‬
‫حــال رشــد پرولتاریــای جهــان در جنــوب متمرکــز شــدهاند‪ ،‬ایــن دو مبــارزه تــا حــد زیــادی بــر‬
‫روی یــک ســکه قرار دارنــد‪.‬‬
‫‪8. )World Economic Forum)WEF-‬‬
‫‪51‬‬
‫گفتگو با پیترکالتورپ؛ معمار و شهرساز برجسته آمریکایی در‬
‫مورد دستورالعمل جدید توسعه شهری در چین‬

‫جنبــش شهرســازی کــه پیتــر کالتــورپ و‬

‫همــکاران او شــروع کردنــد بــا تاکیــد بــر‬
‫مقیــاس انســانی‪ ،‬محلههــای پیادهمحــور‪،‬‬
‫ایجــاد طیــف وســیعی از انــواع مســکن و‬
‫شــغل و حمایــت از طرح‌هــای ســازگار بــا‬
‫محیطزیســت‪ ،‬بــه مخالفــت بــا الگوهــای‬
‫شهرســازی مدرنیســتی برآمــده از رویایــی‬
‫آمریکایــی پرداخــت کــه مناطــق شــهری را‬
‫پیتر کالتورپ‬
‫بــه مجموعــهای از حوزههــای جداگانــهی‬
‫کار‪ ،‬ســکونت و تفریــح تقســیم مــیکرد کــه‬
‫برجســته‬ ‫برنامهریــز‬ ‫و‬ ‫معمــار‬
‫از طریــق بزرگراههــای شــهری بــه یکدیگــر‬
‫آمریکایــی؛ متولــد ‪ ۱۹۴۶‬در پالوآتــو‬
‫متصل می‌شدند‪ .‬در آن الگو هر آمریکایی‬
‫اســت‪ .‬کالتــورپ از جملــه نظرپردازانــی‬
‫بــا تالش و کوشــش خــود در کســب میزانــی‬
‫در‬ ‫فراوانــی‬ ‫تاثیــر‬ ‫کــه‬ ‫اســت‬
‫بیشــتر از ثــروت میتوانســت یــک خانــه‬
‫شــکلگیری جنــش «نوشهرســازی»‬
‫ویالیــی در حومــه شــهر خریــداری کرده و بــا‬
‫داشــت‪ .‬جنبــش نوشهرســازی در‬
‫بهرهگیــری از قیمــت نــازل ســوخت‪ ،‬توســط‬
‫نقــد معمــاری و شهرســازی مــدرن‪،‬‬
‫خــودرو شــخصی برای انجــام کار‪ ،‬خریــد یــا‬
‫تحــت تاثیــر نــظرات جیــن جیکوبــز‪،‬‬
‫بهرهگیــری از ســایر خدمــات اجتماعــی بــه‬
‫شــهری‬ ‫فعــال‬ ‫و‬ ‫روزنامهنــگار‬
‫مراــکز ــشهری رــجوع کــند‪.‬‬
‫آمریکایــی شــکل گرفــت‪.‬‬
‫کتــاب او بــا عنــوان شهرنشــینی در‬

‫مترجم‬ ‫عصــر تغــییرات آب و هــوا بــه فارســی‬

‫بابک البرزی‬ ‫ترجمــه شــده اســت‪.‬‬
‫کنفوسیوس ‪52‬‬

‫جنبــش نوشهرســازی بــا ارائــه دو الگــوی برنامهریــزی فضایــی موســوم بــه توســعه مــحالت‬
‫ســنتی (‪ )TND‬و توســعه مبتنــی بــر حمــل و نقــل عمومــی (‪ )TOD‬ســعی در ارائــه الگویــی‬
‫در مقابــل الگوهــای مدرنیســتی توســعه شــهری داشــت‪ .‬کالتــورپ مبتکــر ایــده ‪ TOD‬اســت‪.‬‬
‫ایــن الگــو ســعی دارد در اطراف ایســتگاههای حمــل و نقــل عمومــی یــک مجموعــه متراکــم‬
‫از کار‪ ،‬ــسکونت‪ ،‬تفرــیح و خدــمات را ایــجاد کــند ــکه بهــصورت پــیاده قاــبل دــسترس باــشد‪.‬‬

‫توســعه فــشرده‪ ،‬اخــتالط کاربــری‪ ،‬پیادهمحــوری و دسترســی بــه حمــل و نقــل عمومــی چهار‬
‫راهــبردی اســت کــه توســط کالتــورپ جهــت انتظــام فضایــی ســکونتگاههای انســانی‬
‫توصیــه میشــود‪ .‬کالتــورپ پــس از ســالها فعالیــت در ایــاالت متحــده و دیگــر کشــورها‪،‬‬
‫اکنــون مســئول اجرای پــروژه شــهرهای بــدون کربــن مبتنــی بــر الگــوی ‪ TOD‬در چــین اــست‪.‬‬

‫او سالهاســت کــه پیرامــون تغییــر رویــکرد در شــهرهای چینــی بــا هــدف کاهــش ترافیــک‬
‫و آلودگــی و تشــکیل مــحالت دروازهای کار میکنــد‪ .‬کالتــورپ دســتورالعملی کــه توســط‬
‫شــورای دولتــی جمهــوری خلــق چیــن در ســال ‪ ۲۰۱۵‬منتشــر شــد و بــر ایجــاد شــهرهای‬
‫پیادهمحــور‪ ،‬دسترســی بــه حملونقــل عمومــی‪ ،‬مســکنهای پایــدار‪ ،‬فضاهــای ســبز‬
‫و کارآمــدی انــرژی تاکیــد مــیکرد را یــک انــقالب طراحــی شــهری میدانــد کــه بــه کلــی بــا‬
‫ایدههــای طــرح شــده توســط وی در ســالیان گذشــته همخــوان و منبطــق بــود‪ .‬هرچنــد‬
‫ایــن ایدههــا نخســتین بــار در ســال ‪ ۱۹۸۷‬در چیــن پیگیــری شــده بــود امــا در آن زمــان‬
‫جمیعــت شــهرنشین چیــن بــه کمتــر از ‪ %۲۰‬می‌رســید‪ ،‬در حالیکــه در ســال ‪ ۲۰۱۵‬جمعیــت‬
‫شــهرنشین ایــن کشــور بــه ‪ %۵۶‬رســیده اســت و پیگیــری آن ایدههــا بــا شــتاب و دقــت‬
‫بیــشتری در دــستور کار قرار گرفــته اــست‪.‬‬

‫کالتــورپ در مصاحبــهای بــا ‪ ULI‬در ژوئــن ‪ ۲۰۱۶‬پیرامــون ایــن دســتورالعمل جدیــد توســعه‬
‫شــهری کــه از طرف دولــت چیــن تدویــن شــده اســت و همــکاری دفتــر کالتــورپ و همــکاران‬
‫بــا دولــت چیــن در خصــوص "برنامــه شــهرهای بــدون کربــن بــر مبنــای الگــوی توســعه‬
‫مبتنــی بــر حملونقــل عمومــی (‪ ")TOD‬توضیحاــتی داده اــست‪:‬‬
 ‫‪53‬‬ ‫گفتگو با پیترکالتورپ‬

‫بهنظر شما چرا نرخ توسعه شهری در چین تا بدین حد خارقالعاده است؟‬
‫آنهــا ســعی میکننــد مردم را از فقــر نجــات دهنــد‪ .‬در چیــن‪ ،‬زمانــی کــه مردم از مناطــق‬
‫پیرامــون شــهر بــه خــود شــهر نقــل مــکان میکننــد‪ ،‬در شــهرها بــا مــدارس‪ ،‬سیســتمهای‬
‫تاسیســاتی‪ ،‬پارکهــا‪ ،‬خدمــات اجتماعــی‪ ،‬بیمارســتانها و فرصتهــای شــغلی مناســبی‬
‫روبــرو میشــوند‪ .‬بــه یــاد داشــته باشــید‪ ،‬چیــن در حــال ایجــاد بزرگتریــن پــروژه شهرســازی‬
‫در تاریــخ بشــر اســت‪ .‬انتظــار مــیرود در ده ســال آینــده ‪ ۳۰۰‬میلیــون نفــر دیگــر بــه‬
‫ــشهرهای چیــنی اضاــفه کــند‪.‬‬

‫به نظر شما وضعیت شهر امروزی چینی چگونه است و چگونه به اینجا رسیده؟‬

‫قبــل از قــرن بیســتم‪ ،‬شــهر ســنتی چینــی بافتــی ریزدانــهای داشــته کــه متشــکل بــوده‬
‫اســت از خانههــای حیــاطدار و خیابانهــای کوچــک‪ .‬امــا در طــول دهههــای ‪ ۱۹۵۰‬مــیالدی‬
‫یعنــی بعــد از انــقالب کمونیســتی؛ ماننــد بســیاری دیگــر از کشــورهای جهــان‪ ،‬ســنت‬
‫مدرنیســتی لوکوربوزیــهای[‪ ]1‬در ایــن کشــور اجرا شــد و ســوپربلوکها و مجتمعهــای‬
‫مســکونی عظیــم ســاخته شــدند‪ .‬ایــن ســوپربلوکهای اولیــه یــک مجموعــه چندمنظــوره‬
‫مســکونی بودنــد کــه از هــر طرف تــا شــعاع نیــم کیلومتــر بــا کارخانههــا‪ ،‬فروشــگاهها و‬
‫مــدارس احاطــه میشــدند‪.‬‬

‫بزرگشــدن تدریجــی کارخانههــای اولیــه‪ ،‬بیــن مراکــز ســکونت و مناطــق کار فاصلــه‬
‫بیشــتر شــد و ســوپربلوکها کاربردهــای متفاوتــی پیــدا کردنــد‪ .‬ایــن کاربردهــای متفــاوت‬
‫ســوپربلوکها چــه تاثیــری در زندگــی شــهری در چیــن برجــای گذاشــت؟‬

‫بــا گســترش ایــن الگــوی جدیــد از توســعه شــهری (جدایــی مراکــز کار و ســکونت) و بــا‬
‫افزایــش ثــروت عمومــی‪ ،‬خودروهــا خیابانها و مناطق شــهری را به تســخیر خــود درآوردند‪.‬‬
‫خیابانهــای بزرگتــری ســاخته میشــد کــه در آنهــا عــابران پیــاده کمتــر دیــده تردد داشــتند‬
‫و تســلط بــا خودروهــا بــود‪ .‬وضعیــت چنیــن شــد کــه مردم اغلــب ناچــار بودنــد یــک چهــارم‬
‫مایــل (‪ ۴۰۰‬متــر) پیــادهروی کننــد تــا بــه یــک تقاطــع برســند کــه بتــوان از میــان هشــت تــا‬
‫ده ــخط ویژهی عــبور عاــبر؛ از عرض خیاــبان گذــشت‪.‬‬

‫‪ .1‬شارل ادوارد ژانره معروف به لوکوربوزیه‪ ،‬معمار برجسته قرن بیستم و از نظریه¬پردازان‬
‫معماری و شهرسازی مدرنیستی است‪.‬‬
‫کنفوسیوس ‪54‬‬

‫نــرخ مرگومیــر عــابران پیــاده و دوچرخهســواران افزایــش یافــت‪ .‬هــر چــه خیابانهــا‬
‫عریضتــر میشــدند‪ ،‬مردم بیشــتر از ایــن خیابانهــا پرهیــز میکردنــد‪ .‬در مقابــل؛ تمایــل‬
‫عمومــی بــه مجموعههــای دروازهای (‪ )gated community‬رو بــه افزایــش نهــاد‪ .‬اگــر در یک‬
‫ســوپربلوک ‪ ۱۲‬هکتــاری‪ ،‬میشــد ده هزار نفــر را در برجهــای مســکونی جــای داد اکنــون‬
‫در ایــن مجموعههــای دروازهای ماننــد نمونههــای آمریکایــی میشــد در مســاحت حــدود‬
‫یــک تــا دو هکتــار‪ ،‬برای هفتصــد نفــر امــکان زندگــی فراهــم کرد و بهجــای یــک مجموعــه‬
‫عظیــم از انســانهای غریبــه یــک جامعــه یــا همســایگی داشــت کــه همــه بــا یکدیگــر آشــنا‬
‫هســتند و همدیگــر را میشناســند‪.‬‬

‫دســتورالعمل جدیــد دولــت مرکــزی در چیــن مجتمعهــای دروازهای پیادهمحــور را نیــز دنبــال‬
‫نمیکنــد‪ ،‬چــه الگــوی جدیــدی در چیــن دنبــال میشــود؟‬

‫بایــد دقــت شــود کــه در چیــن بلنــد مرتبه‌ســازی کمــاکان برقرار اســت‪ .‬چیــن بــه ایــن‬
‫سیاســت کمــاکان پایبنــد امــا چیــزی کــه قــبًال وجــود داشــت یــک بلندمرتبهســازی پراکنــده و‬
‫پهندشــتی بــود کــه در آنهــا فضاهــای عمومــی عــمًال هیــچ کاربردی نداشــتند‪ .‬اکنــون آنهــا‬
‫بــا تغییــر شــکل شــهر بــه بلوکهــای کوچکتــر و خیابانهــای باریکتــر‪ ،‬میتواننــد هــم‬
‫محیطــی قابــل پیــادهروی داشــته باشــند و هــم مکانهایــی ایجــاد کننــد کــه فرصتهــای‬
‫اجتماــعی امنــتر و بهــتری را فراــهم ــمیآورد‪.‬‬

‫هنــوز مغازههــای کوچــک محلــی بســیاری در چیــن وجــود دارنــد فلــذا میتــوان پیادهروهــا‬
‫را بــا فعالیتهــای خردهفروشــی جــذاب و مفیــدی ماننــد کافههــا‪ ،‬رســتورانها و دیگــر‬
‫فروشــگاههای محلــی کــه پیــادهروی را برای شــهروندان جــذاب میکننــد‪ ،‬پــر کرد‪ .‬شــما‬
‫میتوانیــد یــک محیــط شــهری عالــی بــا تراکــم بــاال و ســاختمانهای بلنــد داشــته باشــید‪ .‬بــه‬
‫ـهِر دارای قابلیــت پیــادهروی؛ فوقالعــاده اســت‪ .‬ژن یــک‬
‫نیویــورک نــگاه کنیــد؛ از نظــر شـ ِ‬
‫شــهر بــا مقیــاس خیابانهــا و فضاهــای عمومــی آن یعنــی بــا مکانهــای بیــن ســاختمانها‬
‫تعیــین میــشود و ــنه ــبا ــخود ــساختمانها ــکه ــچه میزان بلــند مرتــبه هــستند ــیا ــنه‪.‬‬
‫‪55‬‬ ‫گفتگو با پیترکالتورپ‬

‫دســتورالعمل جدید دولت چین اســتفاده از خودرو را محدود و مسیرهای دوچرخهســواری‬

‫و پیــادهروی را ترویــج میکنــد و هــدف آن اطمینــان از ایــن موضــوع اســت کــه مردم در‬
‫مراکــز شــهری بــا فاصلــه ‪ ۵۰۰‬متــری از ایســتگاه‌های حملونقــل عمومــی ســاکن شــوند‪.‬‬
‫آیــا بــا ایــن سیاســتها ممکــن اســت شهرنشــیان در نهابــت بــه رابطــه عاشــقانه خــود بــا‬
‫ماشیــن پایــان دهنــد؟‬

‫بــه نظــر مــن چــارهای نیســت؛ مردم عاشــق ماشینهــا هســتند‪ ،‬امــا نمیتواننــد بــا آنهــا بــه‬
‫جایــی کــه میخواهنــد برســند! ســطح ازدحــام بــه قــدری عظیــم اســت کــه حرکــت بــا ماشیــن‬
‫در بســیاری از شــهرهای بــزرگ غیرممکــن اســت‪ .‬در تابســتان ســال ‪ ۲۰۱۰‬یــک راهبنــدان بــه‬
‫طــول ‪ ۹۷‬کیلومتــر‪ ،‬بزرگراهــی را در خــارج از پکــن بــه مــدت ‪ ۱۱‬روز متوقــف کرد‪ .‬مردم بــه‬
‫جایگزیــن نیــاز دارنــد‪ .‬شــما نمیتوانیــد بــه ایــن رونــد ساختوســاز ادامــه دهیــد و انتظــار‬
‫داشــته باشــید کــه وســایل نقلیــه تــک سرنشیــن کار کننــد‪ .‬اگــر اکثــر مردم از حملونقــل‬
‫عمومــی و پاهــای خــود اســتفاده نمیکردنــد‪ ،‬منهتــن قفــل میشــد‪ .‬بــه همیــن دلیــل‬
‫اســت کــه ایــده ‪ TOD‬بســیار مهــم اســت‪ .‬ایــن ایــده ایــن اطمینــان را ایجــاد میکنــد کــه‬
‫مردم در هرکــجا ــکه باــشند انتخابهاــیی برای رــسیدن ــبه مقصدــشان دارــند‪.‬‬

‫دفتر شما چگونه به ایجاد رشد پایدار شهری در چین کمک کردهاست؟‬

‫حــدود شــش ســال پیــش‪ ،‬بنیــاد انــرژی (یــک ســازمان عامالمنفعــه بــزرگ در پکــن کــه روی‬
‫موضــوع تغــییرات آب و هوایــی متمرکــز اســت) از مــا و دیگــر طراحــان شــهری ماننــد یــان‬
‫ِِگل درخواســت کرد کــه پژوهــش و آزمایشهایــی انجــام دهیــم تــا مشــخص شــود کــه‬
‫آیــا فرمــی بهینهتــر از بلوکهــا و ســوپربلوکها برای توســعه مناطــق شــهری وجــود دارد؟‬
‫مــا در هفــت شــهر چینــی بــر روی طرحهایــی برای ســکونت ‪ ۴‬میلیــون نفــر کار کردیــم‪.‬‬
‫اغلــب ایــن مــوارد مناطــق در حــال رشــد بودنــد‪ .‬مــا بلوکهــا‪ ،‬خیابانهــا و جزئیــات خیابــان‬
‫را طراحــی کردیــم‪ .‬تمــام ســطح اشــغال زمیــن بــر مبنــای الگــوی اخــتالط کاربریهــا و الگــوی‬
‫‪ TOD‬طراــحی ــشد‪.‬‬
‫کنفوسیوس ‪56‬‬

‫آیا این طرح ها اجرایی شدهاند؟‬

‫آنهــا در مرحلــه ســاخت هســتند‪ .‬ایــن طرحهــا ایدههــای جدیــدی برای چیــن بــود‪ .‬بســیاری از‬
‫افراد شــش ســال پیــش میگفتنــد‪« :‬شــما هرگــز نبایــد ایــن ســوپربلوکهای فوقالعــاده‬
‫را از بیــن بــبرد‪ .‬ایــن بخــش مهمــی از فرهنــگ چیــن مــدرن اســت» امــا از آنجایــی کــه مــا‬
‫توانســتیم بــا مــدیران و توســعهدهندگان شــهری در چیــن بــه خوبــی همــکاری کنیــم؛‬
‫مــا متوجــه شــدیم کــه راههایــی برای ایجــاد یــک گــذار از ایدههــای گذشــته وجــود دارد‪.‬‬
‫مــدیران دولتــی نیــز کــه دیدنــد ایــن ایدههــا امکانپذیــر و مطلــوب اســت بــا مــا هــمراه‬
‫شــدند‪ .‬چینیهــا واقــعًا واقــعگرا و پراگماتیســت هســتند‪ .‬آنهــا بهخوبــی میداننــد کــه‬
‫شــهرهای قابــل زندگــی بایــد انتشــار کربــن را کاهــش دهنــد و انرژیهــای تجدیدپذیــر یــک‬
‫تــجارت ــبزرگ در آیــنده خواــهد ــبود ــکه مــشاغل زــیادی را فراــهم میکــند‪.‬‬

‫آیــا انتظــار داشــتید دولــت امــروزی چیــن چنیــن دســتورالعملی را ارائــه کنــد؟ سیاســتها و‬
‫اســتراتژیهایی کــه تــا بــه ایــن حــد بــا نــظرات شــما در آمریــکا؛ در خصــوص ‪ TOD‬همخــوان‬
‫باشــد؟‬

‫راســتش را بخواهیــد انتظــارش را نداشــتم‪ .‬ایــن واقــعًا یــک چشــمانداز منحصربــهفرد‬

‫برای تغــییرات آتــی توســعه شــهری در چیــن اســت‪ .‬مــن گمــان مــیکردم آنهــا بــا معرفــی‬
‫اســتراتژیهای ابتدایــی و جزئــی‪ ،‬برخــی برای جادههــا‪ ،‬برخــی برای طرحهــای نظارتــی و‬
‫حرکــت پیــاده و ســواره شــروع کننــد‪ .‬مــن انتظــار ایــن سیاســتهای بــزرگ و حکیمانــه را‬
‫نداشــتم‪ .‬مــن از سرعــت حرکــت دولــت در چیــن شــگفتزده شــدم‪ .‬البتــه مایلــم بــاور کنــم‬
‫کــه کار مــا بــه تأثیرگــذاری بــر برنامههــای آنهــا کمــک کرده اســت‪ .‬بســیاری از اســتانداردهای‬
‫آنهــا مطابــق بــا اســتانداردهایی اســت کــه مــا از آنهــا دفــاع کردیــم و آنهــا را آزمایــش کرده‬
‫بودــیم‪ .‬اــما بیــشتر تأثــیر عواــمل دروــنی اــست ــکه ــبه چنــین نقــطهای رــسیدهاند‪.‬‬
‫‪57‬‬ ‫گفتگو با پیترکالتورپ‬

‫آیــا در تدویــن دســتورالعمل جدیــد توســعه شــهری در چیــن نقطــه عطفــی برای دولت وجود‬
‫داشــته است؟‬

‫فکــر میکنــم آنهــا متوجــه شــدهاند کــه شــهرها بــه نقطــه بــحران رســیدهاند‪ .‬اول از همــه‬
‫مســاله کیفیــت هــوا مطــرح اســت‪ .‬شــهرها بــه طــرز خطرناکــی مهآلــود هســتند‪ .‬معضــل‬
‫دوم ترافیــک اســت کــه تهدیــدی برای بــه خطــر انداختــن اقتصــاد اســت زیرا جابجایــی مردم‬
‫و کاالهــا و خدمــات را دشــوارتر میکنــد‪ .‬ســوم تعهــدی اســت کــه چیــن بــه کاهــش انتشــار‬
‫کربــن دارد‪ .‬البتــه اینکــه چیــن یــک واردکننــده بــزرگ نفــت اســت در ایــن موضــوع موثــر‬
‫اــست‪ ،‬قاــعدتًا آنــها تمایــلی ــبه اداــمه اــین واردات نــیز ندارــند‪.‬‬

‫آیــا دســتورالعمل جدیــد توســعه شــهری در چیــن اجبــاری اســت و اینکــه بهنظــر شــما چقــدر‬
‫طــول میکشــد تــا اثرات آن دیــده شــود؟‬

‫در ایــن اســتانداردها الگوهــای کّمّ ــی مطــرح شــدهاند کــه قابلیــت اجرایــی دارنــد و الزامــی‬
‫هســتند‪ .‬بــه عنــوان مثــال‪ ،‬درصــد تراکــم خیابــان یــا فاصلــه تــا ایســتگاه حملونقــل عمومــی‬
‫تعییــن شــده یــا مــثال تعییــن شــده کــه حتــمًا ‪ %۴۰‬از ســفرها توســط حمل‌ونقــل عمومــی‬
‫انجــام شــود‪ .‬بــه نــظرم اثرات ایــن طرحهــا االن هــم مشــهود اســت‪.‬‬

‫آیا قرار است این دستورالعمل برای همه شهرهای چین اعمال شود؟‬

‫بلــه تقریــبًا هــدف آنهــا ایــن اســت امــا در چیــن اغلــب دســتورالعملهای متفاوتــی برای‬
‫شــهرهای مختلف مینویســند‪ .‬آنها شــهرها را به ســه دســته تقســیم کرده و برای هرکدام‬
‫برنامههــا و دســتورالعملهای متفاوتــی را در نظــر میگیرنــد‪ .‬طبیعــی اســت کــه برای یــک‬
‫شــهر بزرگــی ماننــد پکــن نمیتــوان سیاســتهایی مشــابه یــک شــهر کوچــک اعمــال کرد‪.‬‬
‫اصــول کلــی توســط گــروه بلندپایــه دولتــی تدویــن میشــود امــا دپارتمانهــای حملونقــل‬
‫و مســکن و توســعه شــهری و ســایر تنظیمکنندههــا و نهادهــای مســئول‪ ،‬در امتــداد آن‬
‫دســتورالعمل‪ ،‬اســتانداردهای خــود را بهروزرســانی و ارائــه میکننــد‪.‬‬
‫کنفوسیوس ‪58‬‬

‫بســیاری از ایــن دســتورالعملها در کشــورهای دیگــر وجــود دارد‪ .‬چرا در آنهــا یــک تغییــر‬
‫چشــمگیر آنگونــه کــه در چیــن رخ دادهاســت دیــده نمیشــود؟‬

‫چینیهــا امــروز در حــال عبــور از ایدههــای مدرنیســتی هســتند کــه شــهرهای غربــی را‬
‫شکســت دادنــد‪ .‬امــا در مــورد تاثیــر چشــمگیر اقدامــات چیــن بایــد بگویــم مقیــاس‬
‫فعالیتهــای شــهری در چیــن بــه قــدری عظیــم اســت کــه شکســت آنهــا نــه تنهــا بــر دوام‬
‫شــهرهای خودشــان بلکــه بــر اقتصــاد جهانــی و اکوسیســم کره زمیــن نیــز موثــر خواهــد‬
‫بــود‪.‬‬

‫دولــت چیــن برخالف گذشــته خواســتار نوعــی از معمــاری اســت کــه فرهنــگ چینــی را حفــظ‬
‫کنــد‪ ،‬چــه چیــزی باعــث ایــن تغییــر ذهنیــت شــده اســت؟‬

‫آنهــا متوجــه شــدهاند کــه بــا اعمــال سیاســت‌های مدرنیســتی در معمــاری بــه هویــت و‬
‫تــداوم فرهنگــی و همچنیــن محیطزیســت خــود آســیب زدهانــد‪ .‬درســت ماننــد زمانــی‬
‫کــه پــروژه عظیــم نوســازیهای شــهری در دهه‌هــای ‪ ۱۹۵۰‬و ‪ ۱۹۶۰‬در آمریــکا آغــاز شــد و‬
‫شــهرهای مــا را نابــود کرد‪ .‬مــا در آن زمــان قوانیــن حفاظــت تاریخــی نداشــتیم‪ .‬یکــی پــس‬
‫از دیگــری بناهــای تاریخــی فروریختنــد‪ .‬دولــت چیــن اکنــون بــر دوام‪ ،‬عملــکرد و بــهرهوری‬
‫انــرژی تاکیــد میکنــد و طبیعــتًا دســتیافتن بــه معمــاری مرتبــط بــا اقلیــم و فرهنــگ برای‬
‫معمــاران بهخصــوص معمــاران مدرنیســت امــری چالــش برانگیــز و مبهــم اســت‪.‬‬
‫«دولــت بینــا و دوراندیــش‪ ،‬دولتــی اســت کــه‬
‫بــه پدیدههــای ظریــف مینــگرد و بــه صداهــای‬
‫ضعیــف گوش میســپارد‪ .‬هنگامی کــه پدیدهها‬
‫ظریــف باشــند‪ ،‬دیــده نمیشــوند و هنگامــی کــه‬
‫صداهــا ضعیــف باشــند‪ ،‬شــنیده نمیشــوند؛‬
‫رهبــِر روشــنگر بــا ژرفبینــی بــه امــور‬
‫ِ‬ ‫بنابرایــن‬
‫ظریــف مینــگرد و بــه دقــت بــه صــدای ضعیــف‬
‫گــوش می‌دهــد‪.‬‬
‫ایــن امــر‪ ،‬هماهنگــی میــان درون و بیــرون‪ ،‬و‬
‫"راِه‬
‫بیرون و درون را به وجود می آورد؛ بنابراین ِ‬
‫شــنیدِن‬
‫ِ‬ ‫حکمرانــی" شــامل تالش برای دیــدن و‬
‫بســیار اســت‪.‬‬
‫از ایــن رو‪ ،‬هنگامــی کــه بــه گفتههــای مردم در‬
‫ســطوح پاییــن توجــه کنیــد و آن را در نظر بگیرید‪،‬‬
‫بــه گونــه‌ای کــه برنامههــای شــما شــامل تمــام‬
‫مردم شــود‪ ،‬آنــگاه همــه افراد چشــمهای شــما‬
‫خواهنــد بــود و انبوهــی از صداهــا بــه گــوش‬
‫المثِل‬
‫ِ‬ ‫ـِل ضرب‬
‫شــما کمــک خواهنــد کرد‪ .‬ایــن دلیـ ِ‬
‫کالســیک اســت کــه میگویــد‪« :‬حکیــم‪ ،‬ذهــن‬
‫ثابتــی نــدارد – مردم‪ ،‬ذهــن حکیــم هســتند‪».‬‬

‫ژوگه لیانگ‬