Professional Documents
Culture Documents
9 - MÜZİKTE ANLATIM ÖĞELERİ-en Son-1
9 - MÜZİKTE ANLATIM ÖĞELERİ-en Son-1
Müzikte anlatım; Hız ( hareket ), Gürlük ( nüans/ayırtı ) ve vurgular ile ortaya çıkar. Bu
üç öğeyi tek tek açıklamadan önce, her müzik yapıtında anlatımı gerektiren diğer öğeleri –
karakter, renk ve üslup öğelerini- birlikte görelim.
Renk ( Tını ), müzik fikirlerindeki canlılıktan, bunların hareket ve değişikliğinden, ezgi ile
ölçülerin zenginliği ve çeşidinden bir yapıtın rengi ortaya çıkar. Aynı zamanda renk, bir müzik
yapıtına ait olduğu ulusun veya ülkenin özelliğini ve karakterini de verir. Örneğin; bir oyun
havası olan zeybek, o rengi alabilmek için, o oyuna ait ritim ve hareketle yazılır ve çalınır.
Üslup ( Tarz ), müzikte üslup, bir bestecinin yapıtında görülen kişiliğidir. Başka bir deyişle
üslup, her bestecinin kendine özgü olan anlatım biçimidir.
Her bestecinin kendine özgü bir üslubu olduğu gibi, her ulusun da kendine özgü bir üslubu
vardır. Örneğin; İtalyan, Fransız, Alman ve İngiliz Okulu gibi çeşitli okullar doğmuştur. Aynı
şekilde J. S. Bach’ın üslubu ile W. A. Mozart’ın, Hammamizade İsmail Dede Efendi ile Hacı Arif
Bey’in üslupları birbirine benzemez.
İyi bir yorumcu ise, bestecinin yapıtını en iyi şekilde anlayan ve seslendiren bir kişidir. Bir
müzik yapıtı, üslubu, rengi, karakteri, duygu ve sahip olduğu fikirler ile başlı başına bir
kompozisyondur. Bunu bestecinin amacına en yakın şekilde seslendirebilme olanağı ise, o
sanatçının gücüne bağlıdır.
HIZ VE GÜRLÜK: Müzik yapıtlarının yorumunda, yapıtın daha anlamlı olabilmesi için bazı
işaret ve terimler kullanılır. Yapıtların ağır veya çabuklukları “hız terimleriyle”, hafif veya
kuvvetli söylenip, çalınmaları ise “gürlük terimleriyle” ifade edilir.
HIZ ( Hareket ): Bir müzik parçasının karakterine uygun bir ağırlıkta ya da çabuklukta
seslendirilmesi için, o müzik parçasında zaman ve süre birimlerine göre belirtilen sürat
derecesine “hız” adı verilir. Bir müzik parçasının hangi ağırlıkta ya da hangi çabuklukta
çalınacağını saptayan, başka bir deyişle hızı kesin olarak gösteren araca “ metronom” denir.
Hız terimleri, metronom üzerindeki sayılarla belirtilir.
HIZ TERİMLERİ VE TÜRLERİ: Hız terimleri bir müzik parçasının başına anahtar ile portenin
hemen üstüne yazılan İtalyanca sözcüklerle gösterilir. Eğer hızı daha açık ve kesin olarak
göstermek istersek, hız teriminin yanına hem süre birimi, hem de zaman sayısı (metronom
sayısı) yazılır.
DEĞİŞMEYEN BİR HIZI ANLATAN TERİMLER: Pek çok çeşidi olan bu terimlerin en çok
rastlanılanları şunlardır ve bu terimler “ağır, orta ve çabuk” olmak üzere üç grupta
toplanabilir. Bu terimleri anlamı azaltan veya çoğaltan şekilleriyle birlikte verelim.
Yukarıda adı geçen terimlerden başka ara sıra kullanılan başka terimler vardır.
Terimler Anlamları Metronom Sayıları
Grave Çok ağır (Geniş, ağır başlı bir ifadeyle), son derece ağır, ciddi 40-42
Maestoso Geniş ve görkemli bir ifadeyle comodo maestoso 80-88
Religioso Dini bir üslup ifade eder.
Lento / assez lent. Ağır, Largo’ya yakın derecede ağır (uzatarak) / oldukça, yeterince ağır 52-56
Cantabile Şarkı söyler gibi
Comodo Rahat bir hareket, durgun sakin 72-76
Agitato/agitate Canlı, heyecanlı, coşkun bir hareket, tez canlı, yerinde duramayan, sürükleyici bir ifadeyle
Animato Canlı, süratli, heyecanlı; kendini kaptırarak, coşkulu 120-132
Brioso Canlı, parlak ve sürükleyici bir ifadeyle.
Mosso Canlı, yaşam dolu. Heyecanlı, hareketli
Celere Çabuk, çevik
Tosto Süratli, hızlı
Vivo Canlı, parlak, coşkun
Veloce Canlı, süratli, hafif oynak, çevik, çabuk.
Bazen daha kesin, daha renkli ve daha etkili bir hareket göstermek için, hız terimleri çeşitli ifade
terimleriyle bileşik olarak ta kullanılır:
Edatlar Anlamları
Assai Çok, pek gibi. Çok, oldukça
Allegro Assai Pek canlı
Lento Assai Pek ağır
Molto Çok; daha fazla
Molto Allegro Çok hızlı
Allegro di molto Çok hızlı
Piu Daha; daha fazla
Piu lento Daha yavaş
Piu mosso Daha hareketli (ani)
Piu vivo Daha canlı
Piu animanto Daha canlı, daha çabuk
Piu allegro/presto Daha çabuk, daha hızlı
Poco Biraz. Örneğin, un poco: birazcık, biraz daha
Meno Az, pek değil. ( Anlatım terimleri ve sıfatlarla birlikte de kullanılır. )
Meno mosso Daha az hareketli (ani)
Meno Allegro Hızlı ama pek değil, daha az hızlı
Bazen hareket gösteren yukarıdaki İtalyanca terimlerin anlamını değiştirmek için birtakım
ifadeler eklenir.
Terimler Anlamları
Quasi Gibi; hemen hemen,
Moderato quasi allegro Allegro gibi moderato,
Non Değil,
non troppo Çok değil
Ma non troppo Ama çok değil. ( Ma non tanto )
Allegro ma non troppo Hızlı ama pek de değil.
Con Moto Hareketli (con, col: ile)
Andante con moto Daha hareketli, daha hızlı
Appassionata (o) Tutkulu, ihtiraslı, aşırı istekten kaynaklanan ateşli bir ifadeyle. Coşkulu.
Sostenuto (72-80) Ağır, temkinli, tutumlu seslendirme. Her sesin değeri ve gücü vurgulanarak
Adagio sostenuto Adagio temposunda
Espressivo Etkili, içtenlikli, dokunaklı, yoğun bir ifadeyle.
Genellikle besteci parçanın baş tarafına yan yana yazdığı iki terimle, hem hareketi hem de
karakteri işaret eder. Bu terimlerin birincisi hareketi, ikincisi ise karakteri ifade eder. Örneğin:
Allegro Appassionato: Tutkuları anlatan bir canlılıkla. Canlı bir hareket ve ihtiraslı, ateşli bir ifadeyle.
DEĞİŞEN BİR HIZI ANLATAN TERİMLER: Bir müzik parçasının baş tarafına konan hız terimleri,
bestecinin arzu ettiği herhangi bir etkinin ortaya çıkması için, parçanın orta yerinde
değiştirilerek daha süratli veya daha ağır bir hale getirilebilir. İlk hızın bir yerde değiştirilerek,
hızı gittikçe artırmak veya azaltmak için kullanılan terimler aşağıdaki şekilde gruplanabilir.
Bazen, bir müzik tümcesinin anlatımı, süre gelen hareketin çabuklaşmasını gerektirebilir.
Hızın bu değişimleri parça içinde aşağıdaki terimlerle portenin altına yazılarak gösterilirler.
Bir parçanın ilk hızını değiştiren terimler, sürekli veya geçici olur. Geçici olan bu terimlerden
sonra ilk hıza dönmek için ise, şu terimler kullanılır:
Terimler Anlamları
A tempo Önceki hızda, ilk tempoya
Tempo Primo - Tempo I İlk hız. Baştaki tempoya ya da ilk tempoya dönüş
Come Primo Önceki gibi
L’istesso tempo Aynı tempo, aynı hızda. Daha önceki bölüm/pasaj ile aynı hızda
Tempo guisto Orta hızda, ölçülü bir tempoda, tam zamanında
Doppio tempo/movimento Daha önceki pasajın iki katı hızda
GÜRLÜK ( Nüans / Ayırtı ) ve ANLATIM ( İfade ) : Sözlü anlatım ile müziksel anlatım arasında
sıkı bir ilişki vardır. Şöyleki: Konuşmada anlatmak istediğimiz duygu ve düşünceyi anlatırken
konuşma sırasında çok değişik özel vurgular, anlatımlar vardır: Öfkeyi, sevgiyi, sevinci, hırsı,
şiddeti aktarmak için yerine göre hafif, kuvvetli, çok hafif ( fısıldar gibi ), çok kuvvetli
( bağırarak ) vb. konuşulur.
Müzik yoluyla anlatımda da sesler yerine göre hafif, kuvvetli, çok hafif, çok kuvvetli vb.
değişik kuvvet derecelerine göre çıkartılırlar, başka bir ifadeyle, sesleri kuvvetli, hafif ve orta
derecede çıkarma şekline “ses gürlüğü” denir. Eser boyunca bu anlatımı gerçekleştirecek
terimlere, işaretlere ya da kısaltmalara müzik parçasının istenen ya da gerekli görülen
yerlerinde dizeğin altına konarak gösterilirler. Çoğunlukla kısaltılmış olarak kullanılırlar. Bir
müzik parçasını çalarken seslere uygulanan hafiflik ya da kuvvet derecelerine, başka bir
deyişle sesin kulağımızda meydana getirdiği hafiflik veya kuvvetlilik etkisine “Gürlük” adını
veriyoruz.
Müzikte “Hafif” ve “Kuvvetli” olmak üzere iki temel gürlük vardır. Bir başka ifadeyle, başlıca
ses gürlükleri iki terim ile gösterilirler. Bunlardan biri hafif ve tatlı sesler çıkarılacağını
gösteren “Piano”, ikincisi de kuvvetli ve parlak sesler çıkarılacağını gösteren “Forte”
terimidir. Diğerleri onların kuvvet dereceleri ya da geçişleridir.
a) Ses Gürlüğü,
b) Anlatım Gürlüğü
Piano, Forte ve Mezzo forte’nin etki alanları: Öğrenmiş olduğumuz bütün bu gürlük terimlerinden her
biri nota üzerinde yazılı bulundukları yerden başlayarak hükümlerini yürütürler ve bunların etkisi, yeni
bir gürlük terimi gelinceye kadar devam eder. Ondan sonraki notalar yeni terimin etkisi altına
girmektedir.
Yukarıdaki terimlere (ifadeler) “piu, poco ve meno” terimleri eklenebilir.
Değişen Gürlük Terim ve İşaretleri: Bazen bu gürlüklerden herhangi birinin zıddı olan gürlüğe azar
azar ya da aniden geçilebilir. Sesleri azar azar (tedricen) ya da birden çoğaltmayı, şiddetlendirmeyi
veya azaltıp hafiflettirmeyi belirten İtalyanca terimler şunlardır:
Terimler Anlamları
lcalzando Hızlanarak, kuvvetlenerek
Calando Yavaşlayarak, yumuşayarak
Morendo Sesi azaltıp öldürerek ve yavaşlayarak, gittikçe yok olarak
Perdendosi Kaybolup yok olarak ve yavaşlayarak
1- Değişmeyen hız terimleri bir müzik parçasının en başında anahtar ile portenin hemen
üstüne yazılan İtalyanca sözcüklerle gösterilir. Şayet parçanın sonuna kadar hız hep aynı
kalıyor ise başka bir şey yapılmaz. Fakat ilk hız parça boyunca devam etmeyebilir. O zaman
yeni hıza nerede geçiliyor ise, o yerde yine portenin üst tarafına yeni hız terimi yazılır.
Değişen bir hızı anlatan terimlere gelince, geçici (bir süre için etkili olan) bu terimler portenin
alt tarafına yazılır.
Örnek: 1 Örnek. 2
2- Gürlük terim ve işaretleri, keman, flüt vs. notaları gibi tek porte üzerine yazılan notalarda
genellikle portenin alt tarafına yazılır. Piyano ve Arp notaları gibi çift porte üzerine yazılan
notalarda ise bu terim ve işaretler iki porte arasına konur.
Örnek: 1 Örnek: 2
NOT: Bütün anlatım terimleri (hız, gürlük ve ifade terimleri) İtalyanca sözcüklerle ve italik harflerle
yazılırlar.
Müzik, en büyük kudreti zevk ve heyecan vermek olan bir sanattır. Keder, neş’e, sevgi, kin, sertlik ve
yumuşaklık, sıkıntı ve sükûnet gibi duygular müzik aracılığıyla mükemmel bir biçimde ifade
edilebilirler.
Anlatım, bir müzik parçasının anlatmak istediği duyguları göstermek için kullanılır. Müzik yapıtları çok
geniş anlatım olanaklarıyla insan üzerinde değişik izlenimler bırakırlar. Besteci, yapıtında var olan bu
duyguları yorumcuya anlatmak için anlatım gürlükleri dediğimiz, aşağıda listesini vereceğimiz birtakım
terimler kullanır. Yapıtı seslendirenler ya da yorumlayanlar bu izlenimi verecek teknik ve estetik
sorunları çözerek yapıtın genel karakterini, taşıdığı anlamı dinleyiciye iletmeye çalışırlar. Bu amaçla
yapıt boyunca konulan terimlerden yararlanırlar. Anlatım için kullanılan terimlerin başlıcaları
şunlardır.
Terimler Anlamları
Dolce Tatlı, latif
Soave Tatlı
Affettuoso Sevecen, samimi, müşfik
Risoluto Kararlı
Espressivo Duygulu, tesirli
Con Passione Heyecanlı, hareketli
Con Tenerezza Şefkatli, sevgi ile
Teneramente Şefkatli ve samimi bir ifadeyle
Amoroso Aşıkane
Con Amor Aşkla, muhabbetle
Terimler Anlamları
Allegramente Neş’eli, şen şakrak bir ifadeyle
Giocoso Sevinçli, şen bir ifade
Con allegrazzo Sevinçli bir ifadeyle
Lieto Neş’eli
Elem, keder ve hüzün gibi acıklı duyguları ifade eden terimler:
Terimler Anlamları
Tristamente Acıklı, kederli bir ifadeyle
Con Tristezza Acıklı, kederli
Mesta Acıklı, hüzünlü bir ifade
Lagrimando Ağlayarak
Lamentoso Yakaran bir ifadeyle
Doloroso Elemli ve kederli bir ifadeyle
Con Dolore Elemle, kederli
Melancolico Hüzünlü bir hülyaya dalarak
Con Melincolia Hüzünle, kederle
Languido Yorgun, mecazsız, takatsız
Con Abandone Kendini bırakarak, ihmal ederek
Terimler Anlamları
Grazioso İnce, zerafetle, tatlı ve latif bir biçimde
Con Grazia Tatlılıkla, tatlı tatlı
Delicatamente İnce ve zarif bir ifadeyle
Con Delicatezza Zerafetle, incelikle
Con Elegansa Nazik, zarif, kibar bir ifadeyle
Volante Uçar gibi
Leggiero Hafif, çok hafif, tüy gibi
Agevole Çevik, hafif, oynak
Scherzando Şakayla, şakacı. Latife ederek, eğlenerek
Terimler Anlamları
Tutta Forza Bütün kuvvetle
Brillante Parlak
Con brio Parlak, canlı bir ifadeyle, parlaklıkla
Brioso Canlı ve parlak
Deciso Azimkâr, kararlı
İmpetuoso Şiddetli, heybetli, kararlı, aynı zamanda gururlu bir ifadeyle
Spiritoso Coşkun, kıvrak
Con Spirito Ateşli, heyecanlı, canlı, sevinçle
Terimler Anlamları
Tranquillo Dinlendirici, rahat, asude, sakin bir ifadeyle
Placido Sakin, rahat, huzurlu
Semplice Saf, sade, basit
Con Calmo Sükûnla, sakin, soğukkanlılıkla
Serioso Ciddi, ağırbaşlılıkla
Calmato Asude, sakin
Dini, asil ve muhteşem duygulara mahsus terimler:
Terimler Anlamları
Religioso Ağır, dindar bir ifadeyle
Maestoso Muhteşem, gösterişli, görkemli
Con Maesto İhtişamla
Patetica Dokunaklı
Grandioso Azametli