‫رنگ و سیستم های رنگی‬

‫رنگ چیست؟‬
‫“نور” به طور عام به واکنش پیچیده چشم‪-‬مغز به تشعشات بخش مرئی طیف الکترومغناطیس اطالق میشود‪ .‬یک فرد معمولی تشعشعات خورشیدی با طول‬
‫موج تقریبی ‪ 400‬تا ‪ 700‬نانومتر را دریافت میکند‪ .‬در این بازه میتوان شش طیف رنگی از بنفش تا قرمز را رؤیت کرد‪ .‬بدین ترتیب تصوری به نام رنگ در‬
‫ذهن ما پدیدار میگردد‪.‬‬
‫رنگهایی مثل قرمز بخش وسیعتری از طیف را نسبت به سایر رنگها مثل زرد میپوشاند‪ .‬رنگهای دیگر ترکیبی از این رنگها هستند و از لحاظ نسبت ترکیب‬
‫با هم فرق مینمایند‪ .‬از ترکیب متفاوت سه رنگ قرمز‪ ،‬آبی و سبز است که میتوان تمام رنگهای موجود در طبیعت‪ ،‬غیر از سیاه‪ ،‬را به وجود آورد‪ .‬این سه‬
‫رنگ که به رنگهای افزایشی یا اصلیهای افزایشی شهرت یافته اند‪ ،‬اگر به مقدار برابر و یکسان با هم ترکیب شوند رنگ سفید را میسازند‪ ،‬ولی اگر مقدار هر‬
‫یک از آنها تغییر یابد‪ ،‬رنگ دیگری را به وجود میآورند‪.‬‬
‫زرد = سبز ‪ +‬قرمز‬
‫سایان = آبی ‪ +‬سبز‬
‫ماژنتا = قرمز ‪ +‬آبی‬
‫رنگهای زرد‪ ،‬سایان و ماژنتا رنگهای کاهشی یا اصلیهای کاهشی نامیده میشوند‪ .‬از لحاظ تئوریک هر یک از اصلیهای کاهشی برابر است با نور سفید‬
‫منهای یکی از رنگهای قرمز‪ ،‬آبی و سبز که جزو اصلیهای افزایشی میباشند‪.‬‬
‫سایان = قرمز (طول موج قرمز) – سفید (نور سفید)‬
‫ماژنتا = سبز (طول موج سبز) – سفید (نور سفید)‬
‫زرد = آبی (طول موج آبی) – سفید (نور سفید)‬

‫نمایی از ترکیبات افزایشی و کاهشی رنگهای اصلی‬

‫از ترکیب متفاوت رنگهای زرد‪ ،‬سایان و ماژنتا تمام رنگهای موجود در طبیعت‪ ،‬غیر از سفید ساخته میشود‪ .‬اگر این رنگها به مقدار یکسان با هم ترکیب‬
‫شوند سیاه بوجود می آید‪.‬‬
‫اصلیهای افزایشی و اصلیهای کاهشی مکمل یکدیگرند‪ ،‬چنان که میتوان از ترکیب یک گروه‪ ،‬گروه دیگر را بدست آورد‪ .‬تعداد اندکی از رنگها مثل رنگ‬
‫فلورسنت صورتی‪ ،‬غیرطیفی است چرا که آن را نمیتوان به صورت ترکیب طیفی به دست آورد‪.‬‬
‫اشیاء چه رنگی دارند؟‬
‫رنگهای بیشتر اشیایی که میبینید تابعی از موارد ذیل میباشند‪:‬‬
‫– خصوصیات طیفی منبع نورانی‪ .‬به عنوان مثال‪ ،‬میزان نوری که در هر طول موج از منبع میآید‪.‬‬
‫– توانایی شئ در انعکاس نور در هر طول موج‪ .‬این موضوع اغلب به طور گرافیکی به صورت منحنی طیفی انعکاس تصویر میگردد‪.‬‬
‫– حساسیت چشم نسبت به هر طول موج‬
‫صفحه نمایش ‪ CRT‬رنگ را با تحریک انتخابی نقاط فسفری قرمز‪ ،‬سبز و آبی تولید مینماید‪ .‬ویژگیهای طیفی فسفرها و حساسیت چشم به نور ساطع شده‪،‬‬
‫رنگ قابل رؤیت را تعیین میکند‪ .‬رنگهای یک تصویر میتوانند روی رسانه ها و ابزار مختلف نمایش (مثل ‪ CRT‬و کاغذ) متفاوت باشند‪.‬‬

‫اندازه گیری رنگ‬

‫ابزارهای اندازه گیری نور که اسپکتروفتومتر نامیده میشوند‪ ،‬برای اندازه گیری نور منعکس شده یا ساطع شده از یک شئ بکار میروند‪ .‬داده های حاصله‬
‫برای تعریف فیزیکی رنگ مورد نیاز میباشند‪ .‬اسپکتروفتومتر دستگاهی است که نور مرئی منعکس شده از یک سطح یا ساطع شده از یک صفحه نمایش‬
‫‪ CRT‬را دریافت کرده و با عمل تفرق‪ ،‬نور را به صورت طیف درمی آورد‪ .‬سپس در طیف ایجاد شده‪ ،‬میزان نور در بازه های کوچک طول موج را نسبت به‬
‫منبع نور استاندارد اندازه گیری میکند‪ .‬میزان نور در هر بازه طول موج به فرم گرافیکی یا عددی جهت استفاده های بعدی در سیستمهای تعریف رنگ ثبت‬
‫میشود‪.‬‬
 ‫سیستمهای تعریف رنگ‬
‫قرنهاست که خواص رنگ‪ ،‬دانشمندان و هنرمندان را به شگفتی واداشته است‪ .‬تئوریهای پیچیدهای در باره طبیعت نور و اثرات روانی آن بر ادراک آدمی‬
‫وجود دارد‪ .‬سیستمهای متفاوتی برای توضیح و بیان رنگ موجود است که از میان آنها دو سیستم ‪( CIE‬بر مبنای خاصیت فیزیکی نور) و سیستم مانسل (بر‬
‫مبنای ادراک بینایی) از سایر سیستمها مشهورترند‪.‬‬

‫سیستم ‪CIE‬‬

‫سیستم نمایش رنگ ‪ CIE‬برگرفته از نام کمیسیون ‪ Eclairage color system‬به معنی کمیسیون جهانی تعیین هویت روشنایی و رنگ است که برای اندازه‬
‫گیری رنگ به وجود آمده است‪ .‬به کمک این سیستم میتوان‪ ،‬مشخصات دقیق هر رنگی را تعیین نمود‪ .‬این سیستم که مورد قبول مراکز معتبر علمی جهان‬
‫است‪ ،‬در کشورهای پیشرفته به عنوان سیستم استاندارد رنگ انتخاب شده و مورد استفاده قرار میگیرد‪.‬‬

‫نمودار ‪ CIE‬نشان دهنده کلیه رنگهای خالص طیف نور بوده و اعدادی که دور آن قرار گرفته نشان دهنده حدود طول موج طیف مرئی نور با واحد نانومتر‬
‫میباشد‪ .‬خطی که طول موج ‪ 400‬تا ‪ 700‬نانومتر را به هم وصل مینماید‪ ،‬محل وقوع رنگ ماژنتا است‪ ،‬که حد فاصل دو رنگ آبی و قرمز است ‪.‬‬

‫موقعیت رنگ ها در دیاگرام سیستم رنگی ‪CIE‬‬

‫برای استفاده از نمودار ‪ CIE‬توضیح نکات زیر ضروری است‪:‬‬

‫‪ -1‬در واقع منحنی نمودار نمایشگر طیف نور است‪ .‬رنگهای تجزیه شده طیف نور بر روی منحنی‪ ،‬کامًال به صورت اشباع شده میباشد‪ .‬اگر نقطه مرکز را با‬
‫حرف ‪ C‬مشخص سازید ‪ .‬همه این رنگها در امتداد نقطه مرکزی قرار گرفته اند‪ .‬غلظت این رنگها به تدریج که به نقطه مرکزی نزدیک میشوند‪ ،‬کم میگردد تا‬
‫در نقطه مرکزی کامًال بیرنگ میشوند‪.‬‬
‫‪ -2‬در این نمودار میتوان مختصات کلیه رنگهای موجود در طیف نور را مشخص نمود‪ .‬مثًال نقطه ‪ C1‬که رنگ مورد نظر میباشد‪ ،‬با مختصات ‪ x‬و ‪ y‬نشان‬
‫داده میشود‪.‬‬
‫‪ -3‬خط راستی که از نقطه مرکزی ‪ C‬شروع میشود از نقطه ‪ C1‬عبور کرده و منحنی طیف نور را در نقطه ‪ C2‬قطع مینماید‪ .‬در واقع نقطه ‪ ،C2‬نقطه اشباع و‬
‫خالص رنگ مورد نظر است که دارای طول موج مشخصی میباشد‪.‬‬
‫‪ -4‬این نمودار دوبعدی‪ ،‬با دو محور ‪ x‬و ‪ y‬نشان داده شده و محور ‪ y‬معیار “روشنی” یا میزان انعکاس رنگهای خالص است‪ .‬به عبارت دیگر هر قدر رنگها‬
‫روشنتر باشند‪ ،‬در قسمت باالی منحنی و محور ‪ y‬قرار گرفته و به واحد ‪ 1‬یا ‪ 100‬نزدیکتر میشوند‪.‬‬
‫‪ -5‬نسبت دو خط ‪ CC1‬به ‪ CC2‬نشان دهنده درصد خلوص یا اشباع رنگها است‪.‬‬

‫به این ترتیب سه خصیصه رنگ (‪ )Colour‬یعنی فام یا همان طول موج غالب (‪ ، )Hue‬روشنی (‪ )Lightness or Value‬و اشباع (‪Saturation or‬‬
‫‪ )Chroma‬در سیستم ‪ CIE‬قابل بیان میباشد‪.‬‬

‫نمایش روی ‪ CRT‬رنگی‪ ،‬به طور کامًال اساسی با پرینت یا پالت کاغذی متفاوت است‪ .‬صفحه مانیتور از صدها هزار فسفر بسیار ریز قرمز‪ ،‬سبز و آبی‬
‫تشکیل شده که به صورت سطرها و ستونهای سه تایی مرتب شده اند‪.‬‬
‫سیستمهای رنگی ‪ RGB ، CMYK ، HLS‬و ‪ HVC‬در ردیف سیستمهای رنگی ‪ CRT‬میباشند‪ .‬تعداد رنگهایی که به طور واقعی روی ‪ CRT‬قابل نمایش باشند‪،‬‬
‫عالوه بر توان تفکیک صفحه نمایشگر‪ ،‬به کارت گرافیکی یا درایور نمایش نیز بستگی دارد‪ .‬امروزه درایورهای ‪ 24‬بیتی‪ 224 ،‬یا حتی بیش از ‪ 16‬میلیون‬
‫رنگ مختلف در هر پیکسل را ارائه میکنند‪.‬‬