Chương 3.

Giới hạn của hàm số

Phạm Quý Mười

Đà Nẵng, Tháng 10, 2021

 Khoa
Toán học

Contents

1 Giới hạn tại vô cùng

2 Giới hạn tại một điểm

3 Giới hạn một phía

Giới hạn tại vô cùng Giới hạn tại một điểm Giới hạn một phía 2 / 51
 Khoa
Toán học

Giới hạn tại vô cùng

Định nghĩa 3.1.1. Cho f là hàm số với tập xác định D ⊆ R không
bị chặn trên. Hàm số f có giới hạn khi x tiến tới dương vô cùng
nếu và chỉ nếu tồn tại một số thực L sao cho với mỗi ε > 0, tồn
tại một số thực M > 0 sao cho |f (x) − L| < ε nếu x ≥ M và x ∈ D.
Nếu L tồn tại, ta nói rằng L là giới hạn của hàm số f khi x tiến
tới ∞, hoặc đơn giản, L là giới hạn của f tại dương vô cùng,
hoặc L là giới hạn tại ∞ và ta viết lim f (x) = L.
x→∞

Giới hạn tại vô cùng Giới hạn tại một điểm Giới hạn một phía 3 / 51
 Khoa
Toán học

Định nghĩa 3.1.2. Nếu lim f (x) = L, thì đường thẳng y = L được
x→∞
gọi là tiệm cận ngang của hàm số f .

Giới hạn tại vô cùng Giới hạn tại một điểm Giới hạn một phía 4 / 51
 Khoa
Toán học

x
Ví dụ 3.1.3. Chứng minh rằng nếu f (x) = với x ∈ Q+ , thì
x +2
x
lim f (x) = 1; nghĩa là lim = 1.
x→∞ x→∞ x + 2
Chứng minh. Cho ε > 0 là một số tùy ý. Chúng ta viết
x 2 2
|f (x) − 1| = | − 1| = <
x +2 x +2 x
2
nếu x > 0. Vì ta muốn |f (x) − 1| < ε, nên ta xét < ε và giải đối
x
2 2
với x ta được x > và x > 0. Do đó, nếu ta chọn bất kỳ M > ,
ε ε
nó là dương. Khi đó, với mọi x ≥ M và x ∈ D, ta có
2 2 2
|f (x) − 1| = < ≤ < ε.
x +2 x M

Giới hạn tại vô cùng Giới hạn tại một điểm Giới hạn một phía 5 / 51
 Khoa
Toán học

Nhận xét 3.1.4. Một hàm số với tập xác định không bị chặn trên
D ⊆ R không có giới hạn tại dương vô cùng nếu và chỉ nếu với
mỗi số thực L tồn tại ε > 0 sao cho với mọi M > 0 tồn tại một
x ≥ M và x ∈ D để cho |f (x) − L| ≥ ε.
Ví dụ 3.1.5. Chứng minh rằng f (x) = sin x với x ∈ D = R+ không
có giới hạn hữu hạn ở dương vô cùng.
π
Giải. Với mọi n ∈ N, ta có sin( + 2nπ) = 1 và
2
3π 1
sin( + 2nπ) = −1. Do đó, nếu ta chọn ε = và M là một số
2 2
dương tùy ý thì tồn tại các số của x ∈ R+ thỏa mãn
1
|f (x) − L| ≥ bất kể L nhận số nào. Vì vậy, f không có giới hạn
2
hữu hạn tại vô cùng.

Giới hạn tại vô cùng Giới hạn tại một điểm Giới hạn một phía 6 / 51
 Khoa
Toán học

ĐỊNH LÝ 3.1.6. Giả sử D ⊆ R là một tập xác định không bị chặn

trên của hàm số f . Khi đó, lim f (x) = L nếu và chỉ nếu với mỗi
x→∞
dãy {xn } trong D phân kì đến dương vô cùng , lim xn = ∞, dãy
n→∞
{f (xn )} hội tụ đến L.
Chứng minh Định lý 3.1.6 . (⇒) Giả sử lim f (x) = L. Cho {xn }
x→∞
là dãy tùy ý trong D phân kì đến dương vô cùng, và xét dãy
{f (xn )}. Chúng ta sẽ chứng minh rằng {f (xn )} hội tụ đến L. Với
ε > 0 bé tùy ý tùy ý. Chúng ta cần tìm n∗ ∈ N để |f (xn ) − L| < ε
nếu xn ≥ n∗ . Vì lim f (x) = L, tồn tại M > 0 sao cho |f (x) − L| < ε
x→∞
nếu x ≥ M và x ∈ D. Vì vậy, nếu chọn chọn n∗ ≥ M, thì xn ≥ n∗
suy ra xn ≥ M. Do đó, |f (xn ) − L| < ε nếu xn ≥ n∗ , đó là điều ta
muốn chứng minh.

Giới hạn tại vô cùng Giới hạn tại một điểm Giới hạn một phía 7 / 51
 Khoa
Toán học

(⇐) Giả sử với mỗi dãy {xn } trong D phân kì đến dương vô
cùng, dãy {f (xf )} hội tụ đến L. Chúng ta sẽ chứng minh
lim f (x) = L bằng phương pháp phản chứng. Giả sử,
x→∞
lim f (x) ̸= L. Khi đó, tồn tại ε > 0 sao cho với mỗi M > 0 tồn tại
x→∞
x ≥ M và x ∈ D sao cho |f (x) − L| ≥ ε. Đặc biệt, với mỗi số
nguyên n, đóng vai trò như M, tồn tại xn ∈ D với xn ≥ n sao cho
|f (xn ) − L| ≥ ε. Vì các số hạng xn tiến tới +∞, dãy {f (xn )} hội tụ
đến L theo giả thuyết. Nhưng điều này mâu thuẫn với điều kiện
|f (xn ) − L| ≥ ε > 0 với mọi n ∈ N. Do đó, chứng minh đã hoàn tất.

Giới hạn tại vô cùng Giới hạn tại một điểm Giới hạn một phía 8 / 51
 Khoa
Toán học

ĐỊNH LÝ 3.1.7. Giả sử các hàm số f , g, và h xác định trên

D ⊆ R, không bị chặn trên, với lim f (x) = A, lim g(x) = B, và
x→∞ x→∞
lim h(x) = C. Khi đó,
x→∞
(a) lim f (x) là duy nhất.
x→∞
(b) f cuối cùng bị chặn trên và dưới .
(c) lim [f (x) − A] = 0.
x→∞
(d) lim |f (x)| = | lim f (x)| = |A|.
x→∞ x→∞
(e) lim (f ± g)(x) = lim f (x) ± lim g(x) = A ± B.
x→∞ x→∞ x→∞
(D lim (fg)(x) = [ lim f (x)][ lim g(x)] = AB.
x→∞ x→∞ x→∞
(g) lim [f (x)]′′ = [ lim f (x)]n = An . với mọi n ∈ N.
x→∞ x→∞
f A
(h) lim ( )(x) = nếu B ̸= 0.
x→∞ g B

Giới hạn tại vô cùng Giới hạn tại một điểm Giới hạn một phía 9 / 51
 Khoa
Toán học

p
n
q √
n
(i) lim f (x) = n lim f (x) = A nếu A ≥ 0 và f (x) ≥ 0 với mọi
x→∞ x→∞
x ∈ D, với n ∈ N.
(j) A ≤ B nếu f (x) ≤ g(x) cuối cùng cho x ∈ D.
(k) A ≤ B ≤ C nếu f (x) ≤ g(x) ≤ h(x) cuối cùng đúng với x ∈ D.

Giới hạn tại vô cùng Giới hạn tại một điểm Giới hạn một phía 10 / 51
 Khoa
Toán học

ĐỊNH LÝ 3.1.8. Nếu hàm số f có tập xác định không bị chặn

trên D ⊆ R, cuối cùng đơn điệu và cuối cùng bị chặn trên, thì
lim f (x) tồn tại hữu hạn .
x→∞

Giới hạn tại vô cùng Giới hạn tại một điểm Giới hạn một phía 11 / 51
 Khoa
Toán học

Giới hạn vô cùng tại vô cùng

Định nghĩa 3.1.9. Cho f là hàm số với tập xác định D ⊆ R chứa
các số lớn tùy ý. Chúng ta nói rằng f tiến tới dương vô cùng khi
x tiến tới +∞ nếu và chỉ nếu với bất kỳ K > 0 thực sự nào, tồn
tại một số thực M > 0 sao cho f (x) > K với điều kiện x ≥ M và
x ∈ D. Khi điều này xảy ra, ta viết lim f (x) = +∞.
x→∞
Chúng ta định nghĩa hàm số tiến tới −∞ một cách tương tự.
Nếu hàm số f tiến tới +∞ hoặc −∞, ta nói rằng f có giới hạn vô
cùng. Nếu lim f (x) có số L, +∞, hoặc −∞, ta nói rằng giới hạn
x→∞
tồn tại. Ví dụ: lim x = ∞ và lim (−x 2 ) = −∞.
x→∞ x→∞
Các định lý 2.3.2, 2.3.3 và 2.3.6 dễ dàng được mở rộng để bao
gồm các hàm số với các tập xác định không phải là tập các số
nguyên.

Giới hạn tại vô cùng Giới hạn tại một điểm Giới hạn một phía 12 / 51
 Khoa
Toán học

Giới hạn tại âm vô cùng

Định nghĩa 3.1.10. Cho f là hàm số với tập xác định D ⊂ R

không bị chặn dưới. Khi đó, lim f (x) = L nếu và chỉ nếu với
x→−∞
mỗi ε > 0 tồn tại một số thực M > 0 sao cho |f (x) − L| < ε nếu
x ≤ −M và x ∈ D.
Tương tự, Định nghĩa 3.1.9, với x ≥ M được thay thế bằng
x ≤ −M, là định nghĩa cho lim f (x) = +∞.
x→−∞
Tất cả các kết quả được đề cập cho đến nay có thể dễ dàng
được mở rộng cho trường hợp x tiến tới âm vô cùng.

Giới hạn tại vô cùng Giới hạn tại một điểm Giới hạn một phía 13 / 51
 Khoa
Toán học

Nhận xét 3.1.11. Chúng ta sẽ sử dụng các giới hạn quen thuộc
sau: 
 0 if 0 ≤ a < 1
x
lim a = 1 if a = 1
x→∞
+∞ if a > 1.


 +∞ if 0 ≤ a < 1
lim ax = 1 if a = 1
x→−∞
0 if a > 1.


Giới hạn tại vô cùng Giới hạn tại một điểm Giới hạn một phía 14 / 51
 Khoa
Toán học

1 k
Nhận xét 3.1.12. Rõ ràng, lim = 0. Do đó, lim n = 0 cho
x→±∞ x x→±∞ x
bất kỳ hằng số cố định k ∈ R và n ∈ N. Tổng quát, nếu

f (x) = an x n + an−1 x n−1 + · · · + a1 x + a0 ,

thì lim f (x) = lim an x n .

x→±∞ x→±∞
Ví dụ:
√ p
lim (3x 3 + 2 x − 1) = lim 3x 3 , lim 5x x 2 + 4 = lim 5x|x| và
x→∞ x→∞ x→−∞ x→−∞
x2 − 1
lim = lim (x + 1) = lim x.
x→∞ x − 1 x→∞ x→∞
√ √
Chú ý rằng lim (x 2 + x) = lim x 2 = +∞, nhưng lim (x 2 + x)
x→∞ x→∞ x→−∞
không tồn tại.

Giới hạn tại vô cùng Giới hạn tại một điểm Giới hạn một phía 15 / 51
 Khoa
Toán học

p(x)
ĐỊNH LÝ 3.1.13. Giả sử hàm số f xác định bởi f (x) = ,
q(x)
trong đó
p(x) = an x n + an−1 x n−1 + · · · + a1 x + a0 và

q(x) = bm x m + bm−1 x m−1 + · · · + b1 x + b0 ,

là đa thức bậc n và m, tương ứng. Khi đó

(a) nếu n < m, thì lim→±∞ f (x) = 0.
an
(b) nếu n = m, thì lim f (x) = .
x→±∞ bn
(c) nếu n > m, thì lim f (x) = ±∞.
x→±∞

Giới hạn tại vô cùng Giới hạn tại một điểm Giới hạn một phía 16 / 51
 Khoa
Toán học

x2 − 1
Ví dụ 3.1.14. Tìm các tiệm cận xiên của hàm số f (x) = ,
2x + 4
nếu có.
1 3
Giải. Chúng ta có f (x) = x − 1 + . Đường thẳng
2 2x + 4
1
y = x − 1 là một tiệm cận xiên của f vì
2
1 1
lim [f (x) − ( x − 1)] = 0. Điều này có nghĩa là y = x − 1 là
x→±∞ 2 2
số hạng ”thống trị’ của f khi các số của |x| rất lớn.

Giới hạn tại vô cùng Giới hạn tại một điểm Giới hạn một phía 17 / 51
 Khoa
Toán học

Bài tập 3.1

1. Định nghĩa lim f (x) = −∞ và lim f (x) = −∞.

x→∞ x→−∞
3. Chứng minh Định lý 3.1.8.
4. Chứng minh rằng đối với đa thức cấp n
lim (an x n + an−1 x n−1 + · · · + a1 x + a0 ) = lim an x n .
x→±∞ x→±∞

Giới hạn tại vô cùng Giới hạn tại một điểm Giới hạn một phía 18 / 51
 Khoa
Toán học

5. Các giới hạn sau có tồn tại không? Tìm giới hạn nếu giới hạn
tồn tại.
−x 2 3x
(a) lim (b) lim √
x→∞ 2x 2 − 3 x→∞ x 2 − 2x
−2n 2x
(c) lim √ (d) lim √
n→∞ 3 n − 12 x→−∞ 3 x 2 + 1
sin x
(e) lim (f) lim cos x
x→∞ √x x→∞ √
(g) lim x (h) lim 2 + x
x→∞ x→−∞
x −3 2x
(i) lim (j) lim
x→−∞ |x − 3| x→∞ 32x+1
(k) lim e−x sin x
x→∞

Giới hạn tại vô cùng Giới hạn tại một điểm Giới hạn một phía 19 / 51
 Khoa
Toán học

8. Tìm các tiệm cận ngang và/hoặc xiên cho các hàm số sau.
3x 2 − x + 1
(a) f (x) =
4 − 2x 2
2x 2 − 1
(b) f (x) =
x +1
x2 − 1
(c) f (x) =
x −1
x4 + 1
(d) f (x) =
( x2
1−2x
3x 2
if x < 0
(e) f (x) = x 4 +x 3 +1
x+1 if x ≥ 0
9. Giả sử f là hàm số chẵn xác định trên (−∞, ∞) . Chứng minh
rằng lim f (x) = lim f (x), miễn là một trong hai giới hạn này
x→∞ x→−∞
tồn tại. Có thể nói gì trong trường hợp f là hàm số lẻ?

Giới hạn tại vô cùng Giới hạn tại một điểm Giới hạn một phía 20 / 51
 Khoa
Toán học

1
10. (a) Chứng minh rằng lim (1 + )x = e.
x→∞ x
x x
(b) Tính lim ( )
x→∞ x + 1
1
(c) Tính lim (1 + √ )x
x→∞ x
12. Nếu các hàm số f và g xác định trên (a, ∞) với
a ∈ R, lim f (x) = Lvà lim g(x) = +∞, chứng minh rằng
x→∞ x→∞
lim (f og)(x) = L.
x→∞
14. Nếu f và g là đa thức cùng bậc, chứng minh rằng
f (x) f (x)
lim = lim . Điều này có nghĩa là hàm số
x→∞ g(x) x→−∞ g(x)
f (x)
h(x) = có chính xác một tiệm cận ngang. Tuyên bố này có
g(x)
đúng không nếu bậc của f nhỏ hơn bậc của g?

Giới hạn tại vô cùng Giới hạn tại một điểm Giới hạn một phía 21 / 51
 Khoa
Toán học

Giới hạn tại một điểm

Định nghĩa 3.2.1. Giả sử rằng hàm số f : D → R, với D là một
tập hợp con của R, và giả sử rằng a là một điểm tụ của D. Hàm
số f có giới hạn khi x tiến tới a nếu và chỉ nếu tồn tại số thực L
sao cho với mọi ε > 0 tồn tại một số thực δ > 0 sao cho
|f (x) − L| < ε với mọi x thỏa mãn 0 < |x − a| < δ và x ∈ D.
Khi điều này xảy ra, ta viết lim f (x) = L.
x→a

Giới hạn tại vô cùng Giới hạn tại một điểm Giới hạn một phía 22 / 51
 Khoa
Toán học

Ví dụ 3.2.2. Chứng minh rằng lim (4x − 7) = 5.

x→3
Chứng minh. Cho ε > 0 tùy ý. Chúng ta viết

|(4x − 7) − 5| = |4x − 12| = 4|x − 3|,

1 1
và vì 4|x − 3| < ε nếu |x − 3| < ε, ta cần chọn δ = ε. Do đó,
4 4
1 1
nếu 0 < |x − 3| < δ = ε, thì |(4x − 7) − 5| = 4|x − 3| < 4 · ε = ε.
4 4

Giới hạn tại vô cùng Giới hạn tại một điểm Giới hạn một phía 23 / 51
 Khoa
Toán học

2
Ví dụ 3.2.3. Chứng minh rằng lim x = 4.
x→2
Chứng minh. Cho ε > 0 tùy ý. Chúng ta viết
|x 2 − 4| = |x − 2| · |x + 2|. Bây giờ, ta giới hạn số hạng |x − 2| với
số x gần 2, ta sẽ cố gắng tìm một ràng buộc trên cho |x + 2| .
Chúng ta giả sử |x − 2| < 1. Khi đó, −1 < x − 2 < 1, mang lại
3 < x + 2 < 5, có nghĩa là |x + 2| < 5. Vì vậy, nếu |x − 2| < 1, ta
có thể viết
|x 2 − 4| = |x + 2| · |x − 2| < 5|x − 2|.
1
Nhưng 5|x − 2| < ε nếu |x − 2| < ε. Do đó, ta có được
5
2 1
|x − 4| < ε nếu cả hai bất đẳng thức, |x − 2| < 1 và |x − 2| < ε
5
1
đều thỏa mãn. Do đó, nếu δ = min{ ε, 1}, thì với mỗi x ∈ D và
5
|x − 2| < δ, ta có |x 2 − 4| < ε hay lim x 2 = 4.
x→2

Giới hạn tại vô cùng Giới hạn tại một điểm Giới hạn một phía 24 / 51
 Khoa
Toán học

1
Ví dụ 3.2.4. Nếu f : D → R , với D = {x|x = , n ∈ N} , xác định
n
8
bởi f (x) = , chứng minh rằng lim f (x) = 2.
x +4 x→0
Chứng minh. Đầu tiên lưu ý rằng 0 là một điểm tụ của D. Vì vậy
nó có ý nghĩa để nói về lim f (x) . Cho ε > 0 tùy ý. Chúng ta viết
x→0
8 −2x 2|x|
| − 2| = | |= .
x +4 x +4 |x + 4|
Chúng ta giả sử |x| < 1. Khi đó là 3 < |x + 4|. Do đó, ta có thể
tiếp tục viết
2|x| 2|x| 2
< = |x|.
|x + 4| 3 3
2 3 3
Bây giờ, |x| < ε nếu |x| < ε. Do đó, chọn δ = min{1, ε}, ta
3 2 2
nhận được điều cần chứng minh.

Giới hạn tại vô cùng Giới hạn tại một điểm Giới hạn một phía 25 / 51
 Khoa
Toán học

ĐỊNH LÝ 3.2.5. Giả sử các hàm số f , g, h : D → R, với D ⊆ R, a

là điểm tụ của D, và lim f (x) = A, lim g(x) = B, và lim h(x) =
x→a x→a x→a
C. Khi đó, tất cả các kết luận cho Định lý 3.1.7 đúng với ∞
được thay thế bằng a và ”cuối cùng ” được thay thế bằng ”lân
cận x = a.”
ĐỊNH LÝ 3.2.6. Cho hàm số f xác định trong một lân cận thủng
D của số thực a. Hai mệnh đề sau đây tương đương với .
(a) lim f (x) = L.
x→a
(b) Với mỗi dãy {xn } hội tụ đến x = a, với xn ∈ D và xn ̸= a
cuối cùng, dãy {f (xn )} hội tụ đến L.

Giới hạn tại vô cùng Giới hạn tại một điểm Giới hạn một phía 26 / 51
 Khoa
Toán học

Ví dụ 3.2.7. Xét hàm số f (x) = 2x và số a bằng 3. Rõ ràng,

lim 2x = 6. Tiếp theo, chọn một dãy {xn } hội tụ đến 3, ví dụ,
x→3
3n 6n
xn = . Lưu ý rằng f (xn ) = và lim f (xn ) = 6. Trên thực
n+1 n+1 x→∞
tế, theo Định lý 3.2.6, dãy {f (xn )} sẽ hội tụ đến 6 bất kể dãy
{xn } hội tụ đến 3 như thế nào.

Giới hạn tại vô cùng Giới hạn tại một điểm Giới hạn một phía 27 / 51
 Khoa
Toán học

1 1
Ví dụ 3.2.8. Xét f (x) = sin . lim sin có tồn tại không? Giải
x x→0 x
thích.
Giải. Không.
2
Phương pháp 1. Cho xn = . Khi đó, vì
 (2n − 1)π
1 nếu n lẻ
f (xn ) =
−1 nếu n chẵn,
1
dãy {f (xn )} phân kỳ. Do đó, lim sin không tồn tại.
x→0 x
1 2
Phương pháp 2. Chúng ta chọn xn = và tn = . Khi
nπ (4n + 1)π
(4n + 1)π
đó là f (xn ) = sin nπ = 0 và f (tn ) = sin = 1. Do đó,
2
1
{f (xn )} và {f (tn )} hội tụ lần lượt tới 0 và 1. Do đó, lim sin
x→0 x
không tồn tại.
Giới hạn tại vô cùng Giới hạn tại một điểm Giới hạn một phía 28 / 51
 Khoa
Toán học

Ví dụ 3.2.9.
 Xét hàm số f xác định bởi
2x − 1 nếu x hữu tỉ
f (x) =
5−x nếu x vô tỉ.
Chứng minh rằng
(a) lim f (x) = 3. (b) lim f (x) không tồn tại nếu a ̸= 2.
x→2 x→a
Chứng minh phần (a). Cho ε > 0 tùy ý, và chú ý rằng mỗi số
thực là một điểm tụ của tập xác định D = R của hàm số f .
Chúng ta viết 
|(2x − 1) − 3| nếu x hữu tỉ
|f (x) − 3| = =
|(5 − x) − 3| nếu x vô tỉ
2|x − 2| < ε nếu x hữu tỉ và |x − 2| < 21 ε


|2 − x| < ε nếu x hữu tỉ và |x − 2| < ε.

1
Do đó, nếu δ = ε, thì với 0 < |x − 2| < δ, ta có |f (x) − 3| < ε
2
cho dù x là hữu tỉ hay vô tỉ.

Giới hạn tại vô cùng Giới hạn tại một điểm Giới hạn một phía 29 / 51
 Khoa
Toán học

Cho {xn } là một dãy các số hữu tỉ (khác a) tiến tới a và để {tn }
là một dãy các số vô tỉ (khác a) cũng tiến tới a. Khi đó, các dãy
{f (xn )} và {f (tn )} tiến tới lần lượt là 2a − 1 và 5 − a. Nếu
2a − 1 ̸= 5 − a, nghĩa là nếu a ̸= 2, thì hàm số f không có giới
hạn khi x tiến tới a.

Giới hạn tại vô cùng Giới hạn tại một điểm Giới hạn một phía 30 / 51
 Khoa
Toán học

Nhận xét 3.2.11. Chúng ta thường sử dụng các kết quả sau:
sin x
* lim = 1.
x→0 x
* lim sin x = 0
x→0
* lim cos x = 1.
x→0

Giới hạn tại vô cùng Giới hạn tại một điểm Giới hạn một phía 31 / 51
 Khoa
Toán học

Giới hạn vô cùng tại một điểm

Định nghĩa 3.2.12. Giả sử hàm số f : D → R, với D một tập con

của R và a là một điểm tụ của D. Khi đó, hàm số f tiến tới
dương vô cùng khi x tiến tới a nếu và chỉ nếu với bất kỳ số thực
cố định K > 0, tồn tại δ > 0 sao cho f (x) > K , với mọi
0 < |x − a| < δ và x ∈ D . Khi điều này xảy ra, ta viết
lim f (x) = +∞.
x→a
1 1
Chúng ta thấy rằng lim 2
tồn tại và lim 2 = +∞.
x→0 x x→0 x
Theo cách tương tự, ta có thể định nghĩa cho giới hạn
lim f (x) = −∞.
x→a

Giới hạn tại vô cùng Giới hạn tại một điểm Giới hạn một phía 32 / 51
 Khoa
Toán học

1
Ví dụ 3.2.13. Chứng minh rằng lim không tồn tại.
x→0 x
1 1
Giải. Chọn hai dãy, {xn } và {tn }, với xn = và tn = − . Do tính
n n
duy nhất của giới hạn và {f (xn )} và {f (tn )} tiến tới có hai số
khác nhau, lần lượt là +∞ và −∞, nên giới hạn không tồn tại.

Giới hạn tại vô cùng Giới hạn tại một điểm Giới hạn một phía 33 / 51
 Khoa
Toán học

ĐỊNH LÝ 3.2.14. Cho các hàm số f và g xác định trong một lân
cận thủng của x = a. Nếu lim f (x) = L > 0 và lim g(x) = +∞,
x→a x→a
thì lim (fg)(x) = +∞.
x→a
Chứng minh. Cho K > 0 tùy ý. Vì lim f (x) = L > 0, nên tồn tại
x→0
L
δ1 > 0 sao cho f (x) > nếu 0 < |x − a| < δ1 . Ngoài ra,
2
2K
lim g(x) = +∞ suy ra có δ2 > 0 sao cho g(x) > nếu
x→0 L
0 < |x − a| < δ2 . Cho δ = min{δ1 , δ2 }. Khi đó, nếu
L 2K
0 < |x − a| < δ, ta có f (x)g(x) > · = K . Do đó,
2 L
lim (fg)(x) = +∞.
x→a

Giới hạn tại vô cùng Giới hạn tại một điểm Giới hạn một phía 34 / 51
 Khoa
Toán học

Bài tập 3.2

1. Tính các giới hạn sau bằng cách sử dụng định nghĩa giới
hạn.
x2 − x − 2
(a) lim (x + 1)3 (b) lim
x→0 x→1 2x − 3
x2 + 4 x2
(c) lim (d) lim
x→2 x + 2 x→0 |x|
1 1−x
(e) lim √ (f) lim √
x→−1 x 2 + 1 x→1 1 − x
2. Chứng minh tất cả các tính chất trong Định lý 3.2.5.
4. Chứng minh Định lý 3.2.6.
1
5. Tìm lim (x sin ) .
x→0 x

Giới hạn tại vô cùng Giới hạn tại một điểm Giới hạn một phía 35 / 51
 Khoa
Toán học

7. Tính các giới hạn sau.

sin 5x sin 3x
(a) lim (b) lim
x→0 x x→0 sin 2x
tan x 1 − cos x
(c) lim (d) lim
x→0 x x→0 x
sin(sin x)
(e) lim
x→0 x
 số f : [-1, 1] →
8. Xét hàm R, xác định bởi
0 nếu x = ± n1 vớin ∈ N
f (x) =
1 nếu ngược lại.
Tìm các giới hạn sau nếu có thể và sau đó chứng minh rằng kết
quả của bạn là chính xác.
(a) lim f (x)
x→3/8
(b) lim f (x)
x→−1/3
(c) lim f (x)
x→0

Giới hạn tại vô cùng Giới hạn tại một điểm Giới hạn một phía 36 / 51
 Khoa
Toán học

9. Chứng minh rằng nếu lim f (x) tồn tại, thì

x→a
lim f (x) = lim f (a + h) .
x→a h→0
10. Giả sử f : D → R, a là điểm tụ của D, lim f (x) = 0 và
x→a
f (x) ̸= 0 cho bất kỳ x ∈ D trong một lân cận của a. Chứng minh
1
rằng lim = ∞.
x→a |f (x)|
11. Giả sử f , g : D → R,với D ⊆ R và a là điểm tụ của D. Chứng
minh rằng nếu lim f (x) = +∞ và lim g(x) = L, thì
x→a x→a
lim (f + g)(x) = +∞.
x→a
13. Giả sử f , g : D → R,với D ⊆ R và a là điểm tụ của D. Nếu
f
lim f (x) = L và lim g(x) = +∞, thì lim ( )(x) = 0. Kết quả này
x→a x→a x→a g
có đúng không nếu lim f (x) = +∞? Giải thích.
x→a

Giới hạn tại vô cùng Giới hạn tại một điểm Giới hạn một phía 37 / 51
 Khoa
Toán học

Giới hạn một phía

Định nghĩa 3.3.1. Giả sử hàm số f : D → R,với D là một tập con
của R và a là một điểm tụ của tập hợp
D ∩ (a, ∞) = {x ∈ D|x > a}. Khi đó, hàm số f có giới hạn bên
phải (giới hạn từ bên phải ) khi x tiến tới a nếu và chỉ nếu tồn
tại số thực L sao cho với mọi ε > 0, tồn tại một số thực dương
δ > 0 sao cho
|f (x) − L| < ε với mọi x thỏa mãn 0 < x − a < δ và x ∈ D.
Khi điều này xảy ra, ta viết lim+ f (x) = L. Giới hạn này thường
x→a
được kí hiệu f (a+ ) và ta nói rằng L = f (a+ ) là giới hạn phải của
f tại a.
Giới hạn trái của hàm số f tại x = a, thường được ký hiệu bằng
f (a− ), được định nghĩa tương tự. Nếu
lim +f (x) = lim− f (x) = L, thì lim f (x) tồn tại và bằng L.
x→a x→a x→a

Giới hạn tại vô cùng Giới hạn tại một điểm Giới hạn một phía 38 / 51
 Khoa
Toán học

Giới hạn một phía vô cùng

Định nghĩa 3.3.2. Giả sử hàm số f : D → R, với D một tập hợp

con của R và a là một điểm tụ của D ∩ (a, ∞) . Khi đó, hàm số f
tiến tới vô cùng khi x tiến tới a nếu và chỉ nếu với bất kỳ số
thực K > 0, tồn tại δ > 0 sao cho f (x) > K với mọi x thỏa mãn
0 < x − a < δ và x ∈ D.
Khi điều này xảy ra, ta viết lim+ f (x) = +∞.
x→a
Ba giới hạn còn lại, lim− f (x) = +∞, lim+ f (x) = −∞ và
x→a x→a
lim− f (x) = −∞, được định nghĩa tương tự.
x→a
Như Định lý 3.2.6, các giới hạn được giới thiệu cho đến nay
cũng được định nghĩa theo ngôn ngữ dãy số.

Giới hạn tại vô cùng Giới hạn tại một điểm Giới hạn một phía 39 / 51
 Khoa
Toán học

Ví dụ 3.3.3. Hãy xét hàm số f :

D ≡ (−3, −1) ∪ (−1, 0) ∪ (0, ∞) → R xác định bởi
f (x) = (x−1)(x+2)
x 2 (x+1)
.
Tìm f (−3 ), f (−3+ ), f (−1− ), f (−1+ ), f (0− ), f (0+ ) và lim f (x).
−
x→∞
Giải.
(x − 1)(x + 2) 2
lim + f (x) = lim + 2
=−
x→−3 x→−3 x (x + 1) 9
lim − f (x) không tồn tại.
x→−3
1 (x − 1)(x + 2)
lim − f (x) = lim− = +∞.
x→−1 x→0 (x + 1) x2
1 (x − 1)(x + 2)
lim − f (x) = lim− = −∞.
x→−1 x→0 (x + 1) x2
f (0− ) = limx→0− f (x) = limx→0− x12 (x−1)(x+2)
(x+1) = −∞.
1 (x−1)(x+2)
f (0+ ) = limx→0+ f (x) = limx→0+ x2 (x+1) = −∞.

Giới hạn tại vô cùng Giới hạn tại một điểm Giới hạn một phía 40 / 51
 Khoa
Toán học

Tiệm cận đứng

Định nghĩa 3.3.4. Nếu giới hạn từ bên phải hoặc từ bên trái tại
x = a của hàm số f bằng vô cùng, có nghĩa là +∞ hoặc −∞, thì
đường thẳng x = a được gọi là tiệm cận đứng .
Nếu lim+ f (x) và lim− f (x) đều vô cùng nhưng ngược dấu, thì
x→a x→a
x = a được gọi là tiệm cận đứng lẻ .
Nếu cả hai giới hạn là vô cùng và bằng nhau, x = a là một cận
đứng chẵn .
Nếu chỉ tồn tại trong những giới hạn này là vô cùng và giới hạn
kia là hữu hạn hoặc không tồn tại, thì x = a vẫn là một tiệm cận
đứng, nhưng nó không phải là lẻ cũng không chẵn.

Giới hạn tại vô cùng Giới hạn tại một điểm Giới hạn một phía 41 / 51
 Khoa
Toán học

Ví dụ

Đường thẳng x = 0 là một tiệm cận đứng lẻ của hàm số

1
f (x) = .
x
−1
Tại x = 1, tồn tại tiệm cận đứng của hàm số f (x) = √ . Vì
x −1
f (1+ ) = −∞ và f (1− ) không tồn tại, x = 1 là một tiệm cận đứng
không phải là lẻ cũng không phải là lẻ.

Giới hạn tại vô cùng Giới hạn tại một điểm Giới hạn một phía 42 / 51
 Khoa
Toán học

ĐỊNH LÝ 3.3.7. Cho hàm số f xác định trong khoảng (0, a) với
a > 0 là số thực. Nếu một trong hai giới hạn lim f (x) hoặc
x→0+
1
lim f ( ) tồn tại, thì cả hai giới hạn đều tồn tại và bằng nhau .
t→∞ t
Chứng minh. Chúng ta sẽ chứng minh Định lý 3.3.7 trong
trường hợp giới hạn đầu tiên là hữu hạn. Giả sử rằng
lim+ f (x) = L. Cho ε > 0 tùy ý. Vì lim+ f (x) = L, nên tồn tại
x→0 x→0
δ > 0, với δ < a, sao cho nếu 0 < x < δ, ta có |f (x) − L| < ε. Vì
1 1 1
vậy, cho x = . Khi đó, |f ( ) − L| < ε với 0 < < δ, tương
t t t
1 1
đương với t > . Do đó, nếu ta chọn M > , t ≥ M suy ra
δ δ
1 1
|f ( ) − L| < ε. Do đó, lim f ( ) = L.
t t→∞ t

Giới hạn tại vô cùng Giới hạn tại một điểm Giới hạn một phía 43 / 51
 Khoa
Toán học

1
Ví dụ 3.3.8. Phác thảo đồ thị f (x) = x sin bởi
x
(a) tính lim f (x), b) tính lim f (x),
x→∞ x→0
(c) tìm x sao cho f (x) = 0 và
(d) tìm x sao cho f (x) = x. Có giá trị nào của x để cho f (x) = 1
không?
1 sin 1 sin t 1
(a ) lim x sin = lim 1 x = lim+ = 1. (b ) lim x sin = 0.
x→∞ x x→∞ x x→0 t x→0 x
(c )Vì f chẵn, ta chỉ tìm những số dương của x sao cho
1 1
f (x) = 0. Chúng ta biết rằng x sin = 0 khi = nπ, n ∈ N. Do
x x
1 1
đó, nghiệm dương của f là x = , n ∈ N, với x = là nghiệm
nπ π
lớn nhất. (d ) Ở đây ta cũng sẽ chỉ quan tâm đến các số dương
của x. Để tìm nơi f chạm vào đường thẳng y = x, ta giải
1 2
sin = 1, được x = , n ∈ N.
x (4n − 3)π
Giới hạn tại vô cùng Giới hạn tại một điểm Giới hạn một phía 44 / 51
 Khoa
Toán học

Nhận xét 3.3.10. Chúng ta thấy rằng trong nhiều trường hợp
f (x) f (x)
nếu được tính tại x = a, thì lim sao cho các biểu
g(x) x→a g(x)
0 ∞ L
thức , và , với L ̸= 0.
0 ∞ 0
Hiển nhiên, nếu x = a không phải là điểm tụ của tập xác định D
f
của , thì giới hạn này không tồn tại. Giả sử rằng a là một điểm
g
0 ∞
tụ của D. Khi đó, các biểu thức không xác định và không
0 ∞
cho ta biết gì về giá trị của giới hạn. Các phương pháp tính
L
khác là cần thiết. Tuy nhiên, tình huống , với L ̸= 0, cho ta
0
biết rằng số của các giới hạn f (a+ ) và f (a− ) là vô cùng nếu nó
tồn tại. Tất cả những gì cần xác định là dấu của giới hạn. Đối
f (x)
với lim , ta có các nhận xét tương tự.
x→±∞ g(x)

Giới hạn tại vô cùng Giới hạn tại một điểm Giới hạn một phía 45 / 51
 Khoa
Toán học

Bài tập 3.3

1. Phát biểu định nghĩa cho các giới hạn sau.
(a) lim− f (x) = L
x→a
(b) lim− f (x) = +∞
x→a
(c) lim+ f (x) = −∞
x→a
(d) lim− f (x) = −∞
x→a
2. Chứng minh rằng nếu lim+ f (x) = lim− f (x) = L, thì
x→a x→a
lim f (x) = L và điều ngược lại cũng đúng.
x→a
3. Sử dụng Định nghĩa 3.3.2 để chứng minh rằng
x
lim+ = +∞.
x→1 x − 1

Giới hạn tại vô cùng Giới hạn tại một điểm Giới hạn một phía 46 / 51
 Khoa
Toán học

4. Tính các giới hạn sau. Giải thích kết quả nhận được.
|x − 2|
(a) lim+ (b) lim − ⌊x⌋
x→2 x − 2  x→−1  
1 1
(c) lim+ exp (d) lim− exp
x→0 x x→0 x
(e) lim+ x 1/x (f) lim x −x
x→0   x→∞       
1 1 1 1
(g) lim+ exp + sin (h) lim− exp + sin
x→0 x x x→0 x x
5. Tìm tất cả các tiệm cận đứng và dán nhãn chúng là chẵn, lẻ
hoặc không. Ngoài ra, trong các phần (a) − (d), tìm số hạng
”thống trị” gần tiệm cận đứng.
x2 + 1 x2 − 1
(a) f (x) = (b) f (x) =
x x
2x 3 − x 2 + 1 x2 + 1
(c) f (x) = (d) f (x) =
x −1 (x + 1)2
x 4
(e) f (x) = √ (f) f (x) = √ x 2
Giới hạn tại vô cùng (x − 1)(x + 1) x + 1
Giới hạn tại một điểm 2
Giới hạn 2
một phía 4−x 47 / 51
 Khoa
Toán học

x −1
8. Chứng minh rằng f (x) = chỉ tồn tại tiệm cận đứng, đó
x2 − 1
1
là x = −1và g(x) = không có tiệm cận đứng.
f (x)
9. Sử dụng giới hạn, tiệm cận và nghiệm để vẽ đồ thị các hàm
số sau.
exp( x1 ) if x ̸= 0

x −1
(a) f (x) = 2 b) f (x) =
x (x − 2) 1 if x = 0
(
1
(c) f (x) =
exp(1/x)
(d) f (x) = exp(1/x)+1 if x ̸= 0
exp(1/x) + 1 1
2 if x = 0
ln x
(e) f (x) = , x > 0 (f) f (x) = √ 2x2
x x −1
x3 + 1 x3 − x2
(g) f (x) = (h) f (x) = 2
x x −4

Giới hạn tại vô cùng Giới hạn tại một điểm Giới hạn một phía 48 / 51
 Khoa
Toán học

11. Cho hàm số f : R → R, chứng minh hoặc bác bỏ các mệnh

đề sau.
1
(a) lim f (x) = L suy ra lim f ( ) = L.
x→0 x→∞ x
1
(b) lim f ( ) = L suy ra lim f (x) = L.
x→∞ x x→0
12. Chứng minh rằng nếu f : R → R là hàm số chẵn, thì
lim f (x) = L nếu và chỉ nếu lim+ f (x) = L.
x→0 x→0
14. Cho hàm số f xác định bởi f (x) = lim x n ,với x ∈ [0, 1]. Tính
n→∞
các giới hạn sau.
(a) lim− f (x)
x→1
(b) lim+ f (x)
x→0
(c) lim f (x), với a ∈ (0, 1)
x→a
(d) lim f (x)
x→0

Giới hạn tại vô cùng Giới hạn tại một điểm Giới hạn một phía 49 / 51
 Khoa
Toán học

15. Cho hàm số f : D ⊆ R → R xác định bởi

xn
f (x) = lim .
n→∞ 2 + x n

Tính các giới hạn sau.

(a) lim − f (x)
x→−1
(b) lim + f (x)
x→−1
(c) lim− f (x)
x→1
(d) lim+ f (x)
x→1
17. Chứng minh rằng số e của Euler cũng có thể được viết là

e = lim+ (1 + x)1/x
x→0

Giới hạn tại vô cùng Giới hạn tại một điểm Giới hạn một phía 50 / 51
 Khoa
Toán học

18. Chứng minh rằng f (x) = ln |x| tồn tại tiệm cận đứng tại
x = 0.   1/(ln n)
19. Nếu an = n1 , xác định xem dãy {an } có hội tụ hay
không.
20. Chỉ ra rằng tồn tại một số k ≥ 1 để cho
sin x
(a) lim k là hữu hạn.
x→0 x
sin(sin x)
(b) lim là hữu hạn.
x→0 xk

Giới hạn tại vô cùng Giới hạn tại một điểm Giới hạn một phía 51 / 51