Giaïo trçnh VI KHÊ HÁÛU

I - KHÄNG KHÊ VAÌ ÂÀÛC TÊNH CUÍA KHÄNG KHÊ

1/ KHÄNG KHÊ & THAÌNH PHÁÖN CUÍA KHÄNG KHÊ:

Khäng khê coï vai troì cung cáúp O2 cho con ngæåìi & âäüng váût trong quaï trçnh hä háúp, do
váûy cháút læåüng cuía mäi træåìng khäng khê seî aính hæåíng træûc tiãúp âãún sæïc khoíe vaì tuäøi thoü cuía
con ngæåìi. 1
Khê quyãøn laì häùn håüp cuía khäng khê khä vaì håi næåïc, khäng khê khä coï thaình pháön
chuí yãúu laì N2, O2 vaì caïc khê khaïc. Mäüt caïch tæång âäúi, khäng khê khä trong saûch coï caïc thaình
pháön nhæ sau:

Baíng 1: Thaình pháön cuía khäng khê :

TT TÃN CAÏC CHÁÚT KYÏ HIÃÛU HOÏA % THÃØ TÊCH % THEO
KHÊ HOÜC TROÜNG LÆÅÜNG
1 Ni tå N2 78,08 75,6
2 Oxi O2 20,95 23,1
3 Acgon Ar 0,9325 1,286
4 Cacbonic CO2 0,03 0,046
5 Neon Ne 0,0018 0,0012
6 Heli He 0,0005 0,00007
7 Kripton Kr 0,00011 0,0003
8 Xenon Xe 0,000008 0,00004
9 Ozon O3 1.10-6 -
10 Radon Rn 6.10-8 -
Thæûc tãú khäng khê coìn chæïa nhiãöu buûi, khê ä nhiãùm, vi truìng gáy bãûnh,... laì do caïc hiãûn
tæåüng tæû nhiãn, caïc hoaût âäüng saín xuáút cuía con ngæåìi gáy nãn.

1
Cháút læåüng khäng khê täút seî coï låüi cho sæïc khoíe, giaím chi phê y tãú, tàng tuäøi thoü con ngæåìi, coï låüi cho quaï trçnh baío quaín caïc
saín pháøm, thiãút bë,...

Nguyãùn Âçnh Huáún = 15 = ÂHBKÂN

Giaïo trçnh VI KHÊ HÁÛU

Do váûy, nhiãûm vuû cuía thäng gioï laì aïp duûng caïc biãûn phaïp kyî thuáût âãø taûo ra bãn trong
caïc cäng trçnh coï mäüt mäi træåìng khäng khê trong laình, khäng ngäüt ngaût, khäng noïng bæïc
hoàûc reït buäút, khäng täön taûi caïc cháút aính hæåíng træûc tiãúp hoàûc taïc âäüng láu daìi âãún sæïc khoíe
cuía con ngæåìi.

2/ NHÆÎNG TÊNH CHÁÚT CUÍA KHÄNG KHÊ

Nhæ âaî noïi åí trãn: khê quyãøn laì häùn håüp cuía khäng khê khä vaì håi næåïc (do coï sæû bäúc
håi tæì caïc nguäön næåïc thiãn nhiãn) → goüi laì khäng khê áøm. Âãø nghiãn cæïu, våïi mæïc âäü sai säú
cho pheïp ta xem khäng khê áøm laì häùn håüp cuía hai cháút khê lyï tæåíng: Khäng khê khä vaì Håi
næåïc.
Luïc naìy ta aïp duûng âënh luáût Dalton âãø viãút phæång trçnh traûng thaïi:
- Âäúi våïi 1Kg KK: P.v = R.T
- Âäúi våïi G Kg KK: P.G.v = P.V = G.R.T
P : aïp suáút cuía cháút khê [mmHg], [kg/m2].
v : thãø têch âån vë cuía cháút khê [m3/kg]: v=V/G.
T : nhiãût âäü tuyãût âäúi cuía cháút khê [oK]. T= toC + 273.
R : hàòng säú cuía cháút khê [mmHg.m3/kg.oK].
Ta tæåíng tæåüng cho mäüt thãø têch khäng khê V, dæåïi aïp suáút Pa, nhiãût âäü tuyãût âäúi T,
troüng læåüng Ga. Taïch khäúi khäng khê áøm thaình 2 khäúi: Khäng khê khä vaì Håi næåïc:

V, T V, T V, T
Ga = Gk + Gh
Pa Pk Ph

Thãø têch chiãúm chäù cuía khäúi khäng khê khä vaì khäúi håi næåïc giäúng nhau vaì bàòng thãø
têch khäúi khäng khê áøm (V), coï cuìng chung nhiãût âäü (T), coìn troüng læåüng vaì aïp suáút cán bàòng
theo phæång trçnh:
Ga = Gk + Ghn
Pa = Pk + Phn
Phæång trçnh traûng thaïi viãút cho tæìng khäúi:
- Khäng khê khä: Pk.V = Gk.Rk.T (a)
- Håi næåïc: Phn.V = Ghn.Rhn.T (b)
Pa, Pk, Phn: aïp suáút riãng pháön cuía khê quyãøn (khäng khê áøm), khäng khê khä vaì håi næåïc,
[mmHg].
Ga, Gk, Ghn: troüng læåüng pháön khê quyãøn (khäng khê áøm), khäng khê khä vaì håi næåïc, [kg].
Rk, Rhn: hàòng säú khäng khê khä vaì håi næåïc:
Rk = 2,153 , [mmHg.m3/kg.oK]
Rhn= 3,461 , [mmHg.m3/kg.oK]

Nguyãùn Âçnh Huáún = 16 = ÂHBKÂN

Giaïo trçnh VI KHÊ HÁÛU

a/ Âäü áøm cuía khäng khê:

Âäü áøm tuyãût âäúi D [kg/m3]:
Âäü áøm tuyãût âäúi laì âaûi læåüng biãøu thë troüng læåüng håi næåïc chæïa trong 1m3 khäng khê
áøm, tæì cäng thæïc (b) ta coï:
G hn Phn
D= =
V R hn .T
Phn
Thay Rhn=3,461 vaì ta coï: D = 0,289.
T
Dæåïi aïp suáút vaì nhiãût âäü nháút âënh, nãúu khäng khê baîo hoìa håi næåïc thç âäü áøm tuyãût
âäúi cuía noï seî coï giaï trë låïn nháút vaì goüi laì âäü áøm tuyãût âäúi baîo hoìa Dbh. 2

Âäü áøm tæång âäúi ϕ [%]:
Âoï laì âaûi læåüng biãøu thë bàòng tè säú giæîa âäü áøm tuyãût âäúi D vaì âäü áøm tuyãût âäúi baîo hoìa
D åí cuìng nhiãût âäü vaì aïp suáút:
bh

D Phn R hn .T Phn
ϕ= = × =
D bh Phn .T Phnbh Phnbh
bh
⇒ Phn = ϕ× Phn

⇒ Âäü áøm tæång âäúi ϕ biãøu thë mæïc âäü “no” håi næåïc cuía khäng khê, phuû thuäüc Phn
trong khäng khê.
hb
Thäng thæåìng Phn vaì Phnbh tàng lãn khi nhiãût âäü tàng, nhæng Phn tàng våïi mæïc âäü
nhanh hån, do âoï khi to tàng → ϕ giaím. Tæïc laì to = max → ϕ =min.
b/ Dung áøm khäng khê d [kg/kg KK khä]:
Dung áøm laì âaûi læåüng biãøu thë læåüng håi næåïc trong khäúi khäng khê áøm coï troüng læåüng
pháön khä laì 1kg.
Vê duû: Nãúu khäng khê áøm coï troüng læåüng laì 1,015kg maì trong âoï læåüng håi næåïc laì
0,015kg thç ta noïi khäng khê áúy coï dung áøm d=0,015kg/kg KK khä.
Tæì cäng thæïc (a) vaì (b) ta coï:
G hn Phn .V R k .T
d= = ×
G k R hn .T Pk .V

R k Phn 2,153 Phn

d= × = ×
R hn Pk 3,461 Pk
Phn
d = 0,622×
Pk

Tæì âoï ta coï:

2
Khi âaût tåïi baîo hoìa khäng khê khäng coìn khaí nàng nháûn thãm håi næåïc næîa. Nãúu cung cáúp thãm håi næåïc vaìo khäng khê thç håi
næåïc seî thæìa âoüng laûi thaình næåïc, ngæåìi ta goüi laì hiãûn tæåüng âoüng sæång.

Nguyãùn Âçnh Huáún = 17 = ÂHBKÂN

Giaïo trçnh VI KHÊ HÁÛU

ϕ.Phnbh
d = 0,622 × , [kg/kg KK khä].
Pa − ϕ.Phnbh

c/ Troüng læåüng âån vë cuía khäng khê: γa [kg/m3]:

Âoï laì troüng læåüng cuía 1m3 khäng khê :
G a G k + G hn
γa = =
V V

=  Pk .V + Phn .V : V = 1  1 .P + 1 .P 
 R .T R .T  T  R k
k
R hn
hn 
 k hn  
Thay Rk vaì Rhn vaìo ta coï:
1
γa = (0,465.Pk + 0,289.Phn )
T
1
= [0,465(Pk + Phn ) − 0,176.Phn ]
T
1
= [0,465.Pa − 0,176.Phn ]
T
1
=
T
[
0,465.Pa − 0,176.ϕ.Phnbh ]
Suy ra γa phuû thuäüc vaìo aïp suáút khê quyãøn, vaìo nhiãût âäü khäng khê, vaì âäü áøm tæång âäúi
cuía khäng khê. Âãø thuáûn tiãûn, giaï trë γa âæåüc láûp thaình baíng hoàûc biãøu âäö âãø tra.
Tæì cäng thæïc trãn ta tháúy: nãúu khäng khê khäng chæïa håi næåïc ta coï:
1 1
γk = .0,465.Pa = .0,465.Pkq
T T
Suy ra: åí cuìng nhiãût âäü vaì aïp suáút thç γk > γa (tæïc laì khäng khê khä nàûng hån khäng khê
áøm).
ÅÍ nhiãût âäü to = 0oC = 273oK vaì P = 760mmHg ta coï:

γ0 = 1 . 0,465.760 = 1,293 , [kg/m3].

273
ÅÍ nhiãût âäü to C vaì P = 760mmHg ta coï:
1
γt = . 0,465.760
t + 273

⇒ γ o = t + 273 ⇒ γ t = 273.γ o
γt 273 273 + t

d/ Nhiãût haìm : I [Kcal/kg]

Nhiãût haìm (entanpi) cuía khäng khê laì læåüng nhiãût chæïa trong khäúi khäng khê áøm coï
troüng læåüng pháön khä laì 1kg:

Nguyãùn Âçnh Huáún = 18 = ÂHBKÂN

Giaïo trçnh VI KHÊ HÁÛU

Q Q k + Q hn Ik .G k + I hn .G hn
I= = =
Gk Gk Gk

⇒ I = Ik + Ihn . d/1000 (âån vë cuía d [g/kg]).

Ik : nhiãût haìm cuía khäng khê khä, [kcal/kg KK khä].
Ihn : nhiãût haìm cuía håi næåïc, [kcal/kg håi næåïc].
Maì : Ik = Ck . t
Ihn = r + Chn . t
Ck : nhiãût dung riãng (tè nhiãût) cuía khäng khê khä: Ck = 0,24. 3

Chn : nhiãût dung riãng (tè nhiãût) cuía håi næåïc: Ck = 0,43.
r : nhiãût hoïa håi cuía næåïc (laì læåüng nhiãût cáön thiãút âãø hoïa håi 1 kg næåïc åí 0oC bäúc håi hoaìn
toaìn).
r = 597,4 [kcal/kg].
⇒ I = 0,24.t + (597,4 + 0,43.t). d/1000

III
III - BIÃØU ÂÄÖ I - d CUÍA KHÄNG KHÊ ÁØM
Qua caïc cäng thæïc xaïc láûp âæåüc åí trãn ta tháúy caïc thäng säú cuía khäng khê áøm coï mäúi
quan hãû chàût cheî våïi nhau. Âãø âån giaín trong tênh toaïn, viãûc xaïc âënh caïc thäng säú t, ϕ, I, d,
Phn ngæåìi ta láûp thaình biãøu âäö âãø tra. Biãøu âäö âæåüc láûp dæûa trãn 2 truûc chênh laì I vaì d nãn coìn
goüi laì biãøu âäö I-d, do giaïo sæ Ramzin (Nga)4 thiãút láûp nàm 1918. Dæûa vaìo biãøu âäö naìy, nãúu
biãút træåïc 2 trong caïc thäng säú ta coï thãø tçm âæåüc caïc thäng säú coìn laûi.
Biãøu âäö âæåüc Ramzin xáy dæûng xuáút phaït tæì 2 phæång trçnh:
I = 0,24.t + (597,4 + 0,43.t).d/1000 , [kcal/kg].
 Phn   ϕ.Phnbh 
d =  622. = 622. , [g/kg].
 Pkq − Phn   Pkq − ϕ.Phnbh 

Noï âæåüc xáy dæûng våïi Pkq nháút âënh naìo âoï (760mmHg).

1/ CÁÚU TAÛO CUÍA BIÃØU ÂÄÖ I-d:

- Cho 2 truûc I vaì d håüp våïi nhau mäüt goïc 135o.
- Âæåìng ϕ =100% chia biãøu âäö thaình 2 vuìng:
+ Vuìng trãn âàûc træng cho khäng khê chæa baîo hoìa håi næåïc.

3
Nhiãût dung riãng cuía khäng khê khä Ck vaì nhiãût dung riãng Chn trong vuìng nhiãût âäü âäúi våïi quaï trçnh thäng gioï coï thãø coi nhæ
khäng âäøi vaì âæåüc xaïc âënh nhæ sau:
- Âäúi våïi hãû SI: Ck=1,005 kJ/kg.K ; Chn=0,43kcal/kgoC.
- Âäúi våïi hãû MCGSS : Ck=0,24kcal/kgoC ; ; Chn=0,43kcal/kgoC.
4
Ngoaìi ra coìn coï biãøu âäö I-t cuía Miller, biãøu âäö t-d cuía Cariem,...

Nguyãùn Âçnh Huáún = 19 = ÂHBKÂN

Giaïo trçnh VI KHÊ HÁÛU

48
46
44
42
40
38
36
34
32
30
30
28
26
24
22 25
20
18
16
14
12
20
10
8
6
4
2
15
0
-2
-4
-6
-8
-10 10

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25

Hçnh 1: Biãøu âäö I-d cuía khäng khê áøm khi p=760mmHg
Created by Nguyen Dinh Huan

Nguyãùn Âçnh Huáún = 20 = ÂHBKÂN

Giaïo trçnh VI KHÊ HÁÛU

+ Vuìng dæåïi laì vuìng sæång muì, khäng khê nàòm trong vuìng naìy khäng äøn âënh, coï xu
hæåïng tråí vãö traûng thaïi baîo hoìa giåïi haûn ϕ = 100%, håi næåïc thæìa trong khäng khê seî ngæng tuû
thaình næåïc.
- Âæåìng I = const laì âæåìng song song våïi truûc d.
- Âæåìng d = const laì âæåìng song song våïi truûc I.
- Âæåìng t = const laì âæåìng gáön nhæ song song våïi nhau (lãn cao håi chãúch lãn phêa trãn).
- Âæåìng ϕ = const laì caïc âæåìng cong nàòm trong vuìng chæa baîo hoìa håi næåïc (giæîa truûc I våïi
âæåìng ϕ = 100%). Truûc I tæång æïng våïi ϕ = 0%.
- Âæåìng Phn âæåüc xaïc âënh nhåìì âæåìng trung chuyãøn.

2/ NHÆÎNG ÂIÃØM ÂÀÛC BIÃÛT TRÃN BIÃØU ÂÄÖ I-d

a/ Nhiãût âäü âiãøm sæång:
ϕA
Âoï laì nhiãût âäü âãø coï âæåüc traûng thaïi baîo hoìa I
våïi âiãöu kiãûn dung áøm d khäng thay âäøi. Coï thãø A
hiãøu mäüt caïch âån giaín, nhiãût âäü âiãøm sæång laì quaï tA ϕ=100%
trçnh cho khäng khê áøm tiãúp xuïc våïi bãö màût coï nhiãût
âäü tháúp laìm âoüng næåïc tæì khäng khê vaìo bãö màût âoï.
tS S
 Caïch xaïc âënh:
Tæì A keí âæåìng thàóng d = const càõt âæåìng ϕ = 100%
taûi âiãøm S. Âæåìng t = const âi qua S laì nhiãût âäü
âiãøm sæång cuía khäng khê A: t SA . d

b/ Nhiãût âäü âiãøm æåït: Hçnh 2: Nhiãût âäü âiãøm sæång

Laì nhiãût âäü âãø coï traûng thaïi baîo hoìa håi
ϕA
næåïc trong quaï trçnh bay håi âoaûn nhiãût (I = const).
I
Coï thãø hiãøu mäüt caïch âån giaín, nhiãût âäü âiãøm æåït laì
quaï trçnh phun thãm næåïc vaìo khäng khê laìm cho âäü A
tA ϕ=100%
áøm cuía khäng khê âaût âãún 100%.
Æ
 Caïch xaïc âënh: tÆ
Tæì A keí âæåìng thàóng I = const càõt âæåìng ϕ
= 100% taûi âiãøm Æ. Âæåìng t = const âi qua Æ laì
A
nhiãût âäü âiãøm æåït cuía khäng khê A: U . t
d

Hçnh 3: Nhiãût âäü âiãøm æåït

V, T

Nguyãùn Âçnh Huáún = 21 = ÂHBKÂN

Giaïo trçnh VI KHÊ HÁÛU

3/ CAÏC ÆÏNG DUÛNG CUÍA BIÃØU ÂÄÖ I-d ÂÃØ GIAÍI QUYÃÚT VÁÚN ÂÃÖ NHIÃÛT ÁØM:
a/ Quaï trçnh sáúy noïng:
Âoï laì quaï trçnh cho khäng khê tiãúp xuïc våïi I
bãö màût coï nhiãût âäü cao, nhiãût âäü khäng khê seî tàng ϕA
lãn, coìn læåüng håi næåïc trong khäúi khäng khê âoï B
váùn giæî nguyãn (d = const). tB
ϕ=100%
- Træåïc khi sáúy: A (tA , ϕA). A
tA
- Sau khi sáúy: B (tB , ϕB).
Kãút quaí: tB > t A
ϕB < ϕA
dB = dA
IB > IA d
Nàng suáút sáúy:
Hçnh 4: Sáúy noïng khäng khê
QS = L.∆I = L.(IB - IA) , [kcal/h].
L : læu læåüng khäng khê cáön sáúy, [kg/h].

b/ Quaï trçnh laìm laûnh khäng khê:

Phæång phaïp khä (phæång phaïp giaïn tiãúp): I
A ϕA
Khäng khê tiãúp xuïc våïi bãö màût khä - laûnh.
tA ϕB
Nhiãût âäü t giaím dáön theo âæåìng d = const. Nãúu chè
laìm laûnh tæì A âãún B thç:
B ϕ=100%
- Træåïc khi laìm laûnh: A (tA , ϕA). tB
- Sau khi laìm laûnh: B (tB , ϕB). 3'
Kãút quaí: tB < t A
ϕB > ϕA
dB = dA
d
IB < IA
Nàng suáút laìm laûnh:
Hçnh 5: Laìm laûnh khä
QS = L.∆I = L.(IA - IB) , [kcal/h].
L : læu læåüng khäng khê cáön sáúy, [kg/h].
Nãúu tiãúp tuûc laìm laûnh → âäü áøm ϕ tàng dáön âãún ϕ = 100% (æïng våïi tS).
Trong træåìng håüp laìm laûnh âãún nhiãût âäü tháúp hån tS thç khäng khê seî coï traûng thaïi 3’,
traûng thaïi naìy khäng bãön, luän coï xu hæåïng tråí vãö traûng thaïi 3, tæång âæång våïi quaï trçnh âi tæì
A → 3, laì quaï trçnh laìm laûnh, laìm khä khäng khê. Luïc naìy coï mäüt læåüng håi næåïc âoüng laûi
taïch ra khoíi khäng khê, laìm d giaím xuäúng:

Nguyãùn Âçnh Huáún = 22 = ÂHBKÂN

Giaïo trçnh VI KHÊ HÁÛU

∆d = d 3' − d 3 , [g/kg KK]

I

Phæång phaïp æåït (phæång phaïp træûc tiãúp):
Cho khäng khê trao âäøi nhiãût træûc tiãúp våïi næåïc ϕA
phun → noï væìa trao âäøi nhiãût, væìa trao âäøi cháút.
A ϕ=100%
Tuyì theo nhiãût âäü næåïc phun vaìo khäng khê maì tA
coï tia quaï trçnh chuyãøn biãún khaïc nhau. Tia quaï trçnh tÆ Æ
laì A - x. Våïi tx < tA. Trong thæûc tãú x khoï âaût âãún âäü áøm
100%, læåüng næåïc phun vaìo caìng nhiãöu thç seî coï hiãûn
tæåüng haût næåïc råi xuäúng maì khäng bay håi hoaìn toaìn
vaìo khäng khê.
Læåüng næåïc thæûc tãú bay håi vaìo khäng khê: d
∆d = d x − d A , [g/kgKK].
Hçnh 6: Laìm laûnh khä
c/ Quaï trçnh hoìa träün khäng khê:
Coï hai khäúi khäng khê coï caïc thäng säú khaïc nhau, hoìa träün chuïng våïi nhau âãø âæåüc
traûng thaïi khäng khê häùn håüp âaím baío våïi yãu cáöu mong muäún.
 Muûc âêch: Quaï trçnh hoìa träün nhàòm tiãút kiãûm nhiãût vãö muìa âäng vaì tiãút kiãûm nàng
suáút laûnh vãö muìa heì. Hay âæåüc sæí duûng trong âiãöu hoaì khäng khê âãø táûn duûng laûi læåüng nhiãût
laûnh tæì khäúi khäng khê tuáön hoaìn.
G A 
 
A I A 
d  G C = G A + G B
 A  
 →C I C
G B  d
   C
B I B

d 
 B

Ta coï læåüng nhiãût vaì læåüng áøm træåïc vaì sau khi hoìa träün khäng thay âäøi. Do âoï ta coï 2
phæång trçnh cán bàòng sau:
 Phæång trçnh cán bàòng nhiãût :
GA.IA + GB . IB = (GA + GB).IC
GA.(IA - IC) = GB.(IC - IB)
I A − IC G B
⇒ = =n
IC − I B G A

 Phæång trçnh cán bàòng áøm:

GA.dA + GB.dB = (GA + GB).dC
GA.(dA - dC) = GB.(dC - dB)

Nguyãùn Âçnh Huáún = 23 = ÂHBKÂN

Giaïo trçnh VI KHÊ HÁÛU

d A − dC GB
⇒ = =n I GB
dC − dB GA
A
Tæì âoï ta tháúy âiãøm C nàòm trãn âoaûn näúi giæîa A C
vaì B vaì chia âoaûn AB theo tè säú: B
AC G B IC
= =n (2-4)
CB G A IB
GA
 Caïch xaïc âënh C:
→ →
Qua A vaì B veî 2 vectå G B vaì G A song song ngæåüc dB
chiãöu nhau. Näúi 2 âènh vectå âoï våïi nhau seî càõt AB taûi dC
C. Våïi læu yï chiãöu daìi cuía caïc veïctå âuïng bàòng våïi dA
d
troüng læåüng tæång æïng cuía hai khäúi khäng khê hoaì träün
(kg). Hçnh 7: Hoaì träün khäng khê

Nguyãùn Âçnh Huáún = 24 = ÂHBKÂN