Znaczenie teorii wyboru

publicznego w analizie prawa

konstytucyjnego

Prezentują: Monika Stypułkowska, Monika Roszkowska, Weronika Borawska,

Julia Zawistowska, Miłosz Bębenek
 CZYM JEST?

• Teoria wyboru publicznego bada głównie proces kształtowania instytucji w sferze

polityki. Jakość instytucji decyduje o sprawności i efektywności funkcjonowania sfery
politycznej jak również sfery ekonomicznej. Ponadto teorię wyboru publicznego można
zaliczyć do ekonomii instytucjonalnej, a w głównej mierze do jej nurtu zwanego nową
ekonomią instytucjonalną.
• Co więcej podstawą teorii jest maksymalizacja, racjonalność oraz kierowanie się
własnym interesem.
James McGill
Buchanan
• Amerykański ekonomista, laureat Nagrody Banku
Szwecji im. Alfreda Nobla w dziedzinie ekonomii
w 1986 roku.
• Był jednym z inicjatorów nurtu teorii wyboru
publicznego – w szczególności, badań nad tym,
w jaki sposób interes własny polityków i
biurokratów, maksymalizacja użyteczności i inne
względy indywidualne wpływają na ich decyzje.
• Buchanan wykorzystał zarówno dziedziny ekonomii, jak i nauki
polityczne, aby pomóc w rozwoju publicznego wyboru. Przełożył
metody analizy decyzji ludzi w warunkach rynkowych na
zastosowania do głosowania, lobbingu, kampanii, a nawet
kandydatów. Buchanan utrzymywał, że pierwszym instynktem
człowieka jest podejmowanie decyzji na podstawie własnego interesu.
Tłumaczył teorię wyboru publicznego jako „politykę bez
romantyzowania”, ponieważ, jak mówi, wiele obietnic składanych w
polityce, które pozornie są motywowane współczuciem, są w
rzeczywistości skutkiem egoistycznych ukrytych motywów.
Istota teorii Nie ogranicza się do zasad ustrojowych
wyboru
publicznego

Jej elementy są ważne dla całej ekonomicznej

analizy prawa

Zajmuje się problemem zdefiniowania funkcji

użyteczności społecznej, która określa, co jest
opłacalne z punktu widzenia całego społeczeństwa.
TWIERDZENIA TEORII WYBORU
PUBLICZNEGO
• Podstawą dla teorii wyboru publicznego jest teoria racjonalnego wyboru, co oznacza, że wybór społeczny musi
bazować na preferencjach poszczególnych jednostek.
• Paradoks głosowania (Condorceta), polega na ustalaniu preferencji całego społeczeństwa uwzględniając preferencje
indywidualne
Przykład paradoksu głosowania:
Preferencje wyborców dla 3 kandydatów to, od najbardziej preferowanego:
• Wyborca 1 – A B C
• Wyborca 2 – B C A
• Wyborca 3 – C A B
Jak widać, 2/3 wyborców uważa, że A jest lepszy niż B, 2/3 uważa, że B jest lepszy niż C, i 2/3 uważa, że C jest
lepszy niż A
Załóżmy, że obecnie obowiązującym rozwiązaniem jest wariant A. Zgodnie jednak z hierarchią swoich preferencji, zarówno
Wyborca 2, jak i Wyborca 3 preferują rozwiązanie C nad rozwiązaniem A (jest ono w przypadku obu tych wyborców wyżej w
hierarchii ich preferencji). Zatem porozumieją się oni, przegłosują Wyborcę 1 i ustanowią nowe rozwiązanie w postaci wariantu
C.
W sytuacji, w której obowiązującym rozwiązaniem jest wariant C, dwóch wyborców – pierwszy i drugi preferują wariant B nad
obowiązującym wariantem C. Dlatego tym razem Wyborcy 1 i 2 porozumieją się przeciwko Wyborcy 3 i przegłosują
wprowadzenie rozwiązania B.
Jak łatwo zauważyć, Wyborcy 1 i 3 wolą jednak rozwiązanie A od rozwiązania B, dlatego też w sytuacji gdy obecnie
obowiązującym rozwiązaniem jest wariant B, porozumieją się oni i przegłosują wprowadzenie wariantu A, powracając w ten
sposób do punktu wyjścia.
Głosowanie będzie więc miało charakter cykliczny i z tego powodu będzie niekonkluzywne. Nie istnieje trwałe rozwiązanie dla
takiego układu preferencji, pomimo tego, że każdy z wyborców z osobna ma spójny system preferencji.
 PRAWO Czym jest Konstytucja?
KONSTYTUCYJNE

Według Buchanana - „zestaw zasad,

które ograniczają aktywność osób i
jednostek w dążeniu do osiągnięcia
własnych kresów i celów.”

W zakresie teorii wyboru publicznego

rozważa się przede wszystkim to czy
konstytucja jest umową czy
konwencją.
 • Konstytucję jako „umowę” trzeba
traktować metaforycznie, gdyż zawieranie
umów w obrocie cywilnoprawnym ma
KONSTYTUCJA swoje reguły prawne, które mówią o
sposobie ich zawierania.
JAKO • Zalety uważania konstytucji jako umowy:
UMOWA - prawdopodobieństwo, że postanowienia w
niej zawarte będą przestrzegane przez
obywateli, czego powodem może być myśl,
iż decyzja o jej złamaniu spowoduje
negatywne konsekwencje takiego czynu.
• Akt podpisania konstytucji (umowy) ma
symboliczny charakter, co powoduje
większe przywiązanie do jej postanowień.
• W społeczeństwie demokratycznym to
przedstawiciele władz prowadzą politykę
w kraju, a społeczeństwo chce mieć
pewność, że działają w ich interesie.
KONSTYTUCJA
JAKO
KONWENCJA Osoby popierające konstytucję jako konwencję
stwierdzają, że obowiązuje ona „sama z siebie”, a
więc musi mieć charakter konwencjonalny.

Przykładem konwencji jest decyzja

społecznościodnośnie strony drogi po której
powinny jeździć samochody.
 Decyzja
społeczności odnośnie
strony drogi po której
powinny jeździć Cechą tej reguły jest wybór między dwiema opcjami: lewą lub prawą stroną -
wybór pomiędzy dwiema dobrymi opcjami.
samochody.
Nie ważne co wybierzemy, gdyż każdy wybór bedzie równie dobry.

Obowiązywanie jednej z tych dwóch jest efektywne I dzięki niej unika się wielu
konfliktów i kosztów.

Taka reguła nie ma charakteru umownego, czyli obowiazuje "sama z siebie".

Jakakolowiek konwecja powstanie, społeczeństwo co do zasady będzie

postępowac zgodnie z nią, gdyż jest to racjonalne.
 • Tradycyjny podział władzy - Stworzony
przez Monteskiusza trójpodział władzy
podzielony na władzę ustawodawczą,
sądowniczą i wykonawczą
• Podział władzy w ujęciu nowoczesnym –
Wielu ekspertów zauważyło, że w praktyce
Podział tradycyjny trójpodział trochę zanika,
władzy ponieważ jest wiele funkcji, których nie da
się jednoznacznie dopasować do jednej z
trzech klasycznych kategorii, a po drugie
wszystkie funkcje są emanacją jednej władzy
państwowej i powinny działać przy
wewnętrznych powiązaniach
Ekonomiczny problem podziału władzy

Teza Richarda Posnera - Podział władzy zwiększa koszty transakcyjne

Analiza Brennana i Hamlina – w swojej analizie autorzy spróbowali porównać podział władzy do
monopolu, który w jakiś sposób trzeba znieść. Doszli do wniosku, że wertykalny podział monopolu
bardzo dobrze obrazuje podział władzy i według nich nie ma z tego korzyści dla obywateli

Analizy te są zrobione jednak ogólnikowo i nie wzięły pod uwagę ważnego czynnika jakim jest
kontrola
 • Tradycyjna doktryna prawa konstytucyjnego wymienia
następujące uzasadnienia bikameralnej struktury parlamentu:
a) federalna struktura państwa - w takiej sytuacji izba niższa
parlamentu reprezentuje cały naród, zaś izba wyższa -
poszczególne kraje składowe,
b) dążenie do polepszenia ustawodawstwa -izba wyższa
stanowi wtedy izbę refleksji" i jej istnienie ma
przeciwdziałać błędom popełnianym przez izbę niższą,
Parlament wynikającym z pośpiechu czy przypadkowości,
c) chęć stworzenia reprezentacji o charakterze niepolitycznym -
w tym przy padku izba wyższa stanowi forum dla wyrażania
interesów przez różne grupy społeczne, zwykle przez
samorządy, organizacje religijne, zawodo we itp.

Dodajmy, że Senat w prawie polskim spełnia jedynie kryterium

(b) - może być traktowany jako „izba refleksji"
 W nawiązaniu do analiz Buchanana i Tullock'a, przyjmijmy że
decyzje parlamentu są związane z dwoma rodzajami kosztów.
- kosztowny proces wydawania decyzji- wyższy w przypadku
systemu dwuizbowego
- kosztowne decyzje parlamentu z punktu widzenia
społeczeństwa.
Problem uni- i Różnica między optymalnym społecznie rozwiązaniem
bikameralności legislacyjnym a rozwiązaniem faktycznie przegłosowanym przez
parlament to tzw. koszty zewnętrzne
z perspektywy Izba wyższa reprezentująca inne grupy interesów niż izba niższa-
ekonomicznej może przyczynić się do zmniejszenia kosztów zewnętrznych. Ta
analiza jest zgodna z uzasadnieniem a) i c) stosowania zasady
dwuizbowości.
Kolejne zmniejszenie kosztów zewnętrznych uzyskamy
wprowadzając "mocniejszą" niż większościowa zasady
głosowania w parlamencie jednoizbowym.
 Paradoks Condorceta i paradoks Arrowa

• Są one związane z procedurą wyborczą. W szcególności

tradycyjne spojrzenie na wybory prowadzi do problemó,
które sygnalizują oba paradoksy.
• Sytuacja zmienia się jeśli porównamy proces wyborczy
Wybory do konkurencji na wolnym rynku. Przedmiotem tej
konkurencji są głosy wyborców, a działania kandydatów
sprowadzają się do walki o te głosy. Model dla typu
procesu ma wyborczego ma charakter probabilistyczny-
w przypadku paradoksu Condorceta model jest czysto
deterministyczny.
• Nowe modele ekonomiczne wyborów są coraz bardziej
poprawne, przez co lepiej ilustrują procesy wyborcze.
 • Definicja Sen'a – Prawa podmiotowe to
preferencje jednostki, które przekładają się
na preferencje społeczne
• Błąd w definicja Sen'a według Nozicka –
Nozick uważał, że prawa te powinny być
Prawa współmożliwe, a każda jednostka może
wykonywać swoje prawo tak jak uważa
podmiotowe
• Książkowa definicja – Prawa podmiotowe
to takie prawa, w których jednostka może
żądać ze strony innego podmiotu
określonego działania na jej rzecz, jednak to
na podmiocie ciąży prawny obowiązek
wykonania zadania
 • Według Sen'a – ograniczenie stosowania
zasady Pareto
Jak uniknąć • Według Nozicka – zmniejszenie obszaru w
efektu obrębie, którego można dokonywać
wyborów publicznych
Pareto- • Kolizja tych rozwiązań z prawem
liberała konstytucyjnym
• Analiza ekonomiczna jako sposób na
rozwiązanie konfliktów
 Podsumowanie
Sposoby stosowane w zakresie teorii wyboru publicznego znakomicie precyzują
sformułowania wielu kwestii powiązanych z prawem konstytucyjnym. Twierdzenie o
Niemożliwości Arrow’a jak i Twierdzenie o Niemożliwości Pareto-liberała Sen’a
posiadają charakterystyczną cechę analiz jaką jest ukazanie się zaskakujących paradoksów.
Ich wyniki wcale nie prowadzą do jednoznacznie negatywnych wniosków. Ponadto
wskazują one uwagę na pewne założenia, a co za tym idzie narzucają ich ponowne
przemyślenie i proponują konstruowanie nowych, choć mniej prostych, ale za to
poprawniejszych modeli wyboru społecznego. Ekonomiczna analiza prawa konstytucyjnego
posiada cechę charakterystyczną dla EAP (zależność pomiędzy analizą deskryptywną i
normatywną). Pokazuje iż trzeba zrozumieć w jaki sposób działają pewne typy
mechanizmów ustrojowych, aby wybrać ten, który spowoduje maksymalizację użyteczności
społecznej, a patrząc na sytuację między zasadą efektywności a nakazem sprawiedliwości
zauważyć można, że nie jest ona czystym konfliktem. Zasada ta nie jest prostym
substytutem sprawiedliwości, tak jak nie jest sprzeczna z nakazem sprawiedliwości.
 Teoria wyboru publicznego – Encyklopedia
BIBLIOGRAFIA Zarządzania (mfiles.pl)

Teoria wyboru publicznego, Wstęp do

ekonomicznej analizy polityki I
funkcjonowania sfery publicznej, pod redakcją
Jerzego Wilkina
James M. Buchanan – Wikipedia, wolna
encyklopedia

Stelmach J., Dziesięć wykładów o ekonomii

prawa, Wolters Kluwer, Warszawa 2007.