Finanse lokalne

Monika Roszkowska

UwB, II rok, Ekonomiczno-prawny

Temat: Który rodzaj nierówności fiskalnej decyduje o użyciu mechanizmu wyrównania

fiskalnego w podsektorze samorządu terytorialnego?

Wprowadzenie
Warto zacząć od tego jakie są rodzaje podsektora samorządu terytorialnego, ponieważ w
każdym podsektorze trzeba zwrócić uwagę na takie uwarunkowania jak: potencjał społeczno-
gospodarczy, zasoby naturalne czy położenie geograficzne. Do podsektora samorządu
terytorialnego zalicza się: gminę, powiat i województwo. W nich wyróżnia się: nierówności
dochodowe i nierówności majątkowe. Biorą się one w JST np. Gdy dochody budżetowe
samorządów terytorialnych są niejednakowe (jedne JST ma do dyspozycji więcej dochodów
niż drugie) i z tego iż podatki lokalne nie są wstanie sfinansować licznych zadań
powierzonych samorządowi, które koszty są coraz wyższe. Aby wykryć i wyjaśnić przyczyny
trzeba użyć odpowiednich miar. Jeśli chodzi o samorząd terytorialny pomiar można dokonać
przy użyciu miar: położenia, zmienności i koncentracji. Dzięki nim można porównać np.
wybrane grupy dochodów w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Miary położenia są wstanie
pokazać średnią lub typową pozycje wartości badanej cechy. Natomiast miara zmienności
oferuje więcej informacji, gdyż jest w stanie podać jak bardzo badana cecha jest odchylona
od jej średniej. Jeśli mierzyć nierównomierny podział (np. Dochodów) między JST to za
pomocą miar koncentracji. Efektywność użycia mechanizmu wyrównawczego w różnicach
fiskalnych w JST można wywnioskować, porównując kształtowanie się wszystkich
współczynników do pomiaru nierówności fiskalnych w samorządzie terytorialnym, aby
porównać w stosunku do sytuacji przed transferem wyrównawczym.

Wszystko to wymienione, aby być wstanie je opisać, porównać i wywnioskować czy na

pewno tylko jeden rodzaj - lub więcej - jest wstanie wpłynąć na decyzje o użyciu
mechanizmu wyrównania fiskalnego w podsektorze samorządu terytorialnego.
Nierówności fiskalne w gminach

Podstawowym źródłem budżetów gmin są dochody własne i subwencje ogólne. Fiskalne

znaczenie jest duże w dochodach własnych i stanowią one: podatki lokalne i udział w
podatku PIT.

Głównym instrumentem wyrównywania dochodów w gminach jest oświatowa część

subwencji ogólnej. Poszczególne jej części dla gmin zmniejszają istniejące różnice fiskalne w
różnych stopniach. Najwięcej odgrywa część wyrównawcza, nieco mniej część oświatowa.
Natomiast w 2018 r. część wyrównawcza miała mniejszy, uzupełniający charakter i wynosiła
ok. 6% subwencji ogólnej w gminach. Dochody własne na jednego mieszkańca dla gmin w
2018 r. wyniosły średnio 2034zł. Najbardziej wydajnymi fiskalnymi dochodami gmin w
Polsce uważa się podatek od nieruchomości oraz udział w podatku PIT, przez to gminy
miejskie charakteryzują się najwyższym udziałem dochodów własnych w strukturze
dochodów budżetowych. Zmiany w podatku PIT, obniżanie podatku czy wprowadzenie ulg
powoduje straty przez samorządy. W 2019 r. w skutku regulacji projektu obniżki podatku
PIT i zwolnień dla pracowników do 26. roku życia, różnica dochodów lokalnych z tytułu
udziałów wyniesie ponad 11 mld zł. Lokalna polityka podatkowa prowadzi do uszczuplania
dochodów budżetów gminnych. Polski system transferów z budżetu państwa pomija potrzeby
wydatkowe gmin i ich zróżnicowanie. Nie zaobserwowano w ostatnich latach zmalenia
zróżnicowania dochodowego gmin za to wzrosła liczba gmin najuboższych. Pokazuje to do
nieprzyczyniania się transferów do trwałego zmniejszania nierówności fiskalnych i
wzmacniania równych szans rozwojowych.

Nierówności fiskalne w województwach

Zróżnicowanie w poziomie rozwoju społeczno-ekonomicznego województw ma istotny
wpływ na możliwości osiągania przez budżety województw dochodów ze źródeł dochodów
podatkowych. Dochody własne budżetów województw w 2017 r. kształtowały się na kwotę
7,8 mld zł i stanowiły ponad 53% dochodów ogółem.
 W strukturze dochodów budżetów województw instrumenty wyrównania fiskalnego mają
szczególne znaczenie w niwelowaniu dysproporcji, są nimi subwencje i dotacje. Dochody
transferowe w latach 2014-2017 stanowiły przeciętnie w skali kraju ponad 47% dochodów
ogółem. Subwencja ogólna składa się odpowiednio z części: wyrównawczej i oświatowej.
Część wyrównawcza subwencji ogólnej przekazywanej do budżetów województwa nie jest
jednolita i stanowi sumę kwot: podstawowej oraz uzupełniającej. Łączna kwota
przekazywanej corocznie z budżetu państwa do budżetu województwa stanowiła w latach
2014-2017 ok. 15% dochodów własnych. Udział części oświatowej subwencji ogólnej
wynosi w skali kraju 28,4%. Transfer ten nie zapewnia finansowania wydatków bieżących i
dofinansowania z budżetów szkół publicznych i niepublicznych. Dotacje są kolejną grupą
dochodów transferowych, które są przekazywane na konkretne cele i zadania publiczne pod
określonymi warunkami ich wykorzystania. W strukturze dotacji przekazywanych w tym
okresie do budżetów województw dotacje przekazywane stanowiły w 2014 r. 61,4% a w
2017 r. 62,8% dotacji ogółem. Konieczne staje się wprowadzenie zmian polegających na
powiększeniu zakresu redystrybucyjnej aktywności województw modyfikując konstrukcje
mechanizmów wyrównania fiskalnego i poszerzenie uprawnień województw w procedurach
z podziałem środków publicznych funduszy celowych.

Nierówności fiskalne powiatów

Głównym źródłem dochodów powiatowych jest subwencja ogólna i w latach 2014-2018
stanowiła ok. 41% dochodów ogółem. Dochody budżetowe powiatów dzielą się na: dochody
własne, subwencje ogólną i dotacje docelowe. Sama działalność powiatów jest finansowana
z: dochodów publicznych i przychodów publicznych. Udziały w podatkach stanowią główne
źródło dochodów własnych i ich odsetek stanowił w 2018 r. 57,9%. W 2018 r. w przeliczeniu
na jednego mieszkańca średnie dochody własne powiatów wyniosły 390 zł, subwencje
ogólne 409 zł a dotacje celowe 286 zł.
 Źródła dochodów z tytułu udziału w powiatach jest nierównomiernie rozmieszczona na
terenie kraju. Natomiast redystrybucja pozioma ma charakter uzupełniający w stosunku do
wyrównania pionowego. Obie części subwencji mają małą skuteczność w zmniejszaniu
zróżnicowania dochodów podatkowych na mieszkańca powiatu.

Zakończenie
Jak można wywnioskować z powyższych treści, wiele czynników ma wpływ na użycie
mechanizmu wyrównawczego. Natomiast odpowiadając na pytanie zadane w temacie,
nierówność dochodowa decyduje o użyciu mechanizmu wyrównania fiskalnego w
podsektorze samorządu terytorialnego.
 Bibliografia

1. L. Patrzałek, M. Poniatowicz, B. Guziejewska, S. Kańduła “Nierówności fiskalne w

samorządzie terytorialnym”, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we
Wrocławiu, Wrocław 2019 r.