TS 2517

TÜRK STANDARDI
TURKISH STANDARD
TS 2517
Kasım 2010
ICS 91.100.01; 91.100.15
AGREGALARIN POTANSİYEL ALKALİ SİLİS

REAKTİFLİĞİNİN TAYİNİ - KİMYASAL YÖNTEM
Determination of potential alkali silica reactivity of

aggregates - Chemical method
TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ

Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
KORDEF iNSAAT A.S.'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 06.03.2018
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
− Bugünkü teknik ve uygulamaya dayanılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya çıkacak
gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün olduğundan ilgililerin yayınları izlemelerini ve standardın
uygulanmasında karşılaştıkları aksaklıkları Enstitümüze iletmelerini rica ederiz.
− Bu standardı oluşturan İhtisas Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde görüşlerini
bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin değerli katkılarını
şükranla anarız.
Kalite Sistem Belgesi

İmalât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşların sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite
Standardlarına uygun olarak kurmaları durumunda TSE tarafından verilen belgedir.
Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası)

TSE Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin ilgili Türk Standardına uygun
olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü’nün
garantisi altında olduğunu ifade eder.
TSEK
Kritere Uygunluk Belgesi (TSEK Markası Kullanma Hakkı)
Kritere Uygunluk Belgesi; Türk Standardları bulunmayan konularda firmaların ürünlerinin ilgili uluslararası
standardlar, benzeri Türk Standardları, diğer ülkelerin milli standardları, teknik literatür esas alınarak Türk
Standardları Enstitüsü tarafından kabul edilen Kalite Faktör ve Değerlerine uygunluğunu belirten ve
akdedilen sözleşme ile TSEK Markası kullanma hakkı verilen firma adına düzenlenen ve üzerinde TSEK
Markası kullanılacak ürünlerin ticari Markası, cinsi, sınıfı, tipi ve türünü belirten geçerlilik süresi bir yıl olan
belgedir.
DİKKAT!
TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun
üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir
garanti söz konusu değildir.
Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir.
TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.
ICS 91.100.01; 91.100.15 TÜRK STANDARDI TS 2517/Kasım 2010
Ön söz
- Bu standard, Türk Standardları Enstitüsü’nün İnşaat İhtisas Grubu’nca TS 2517: 1977’nin revizyonu
olarak hazırlanmış ve TSE Teknik Kurulu’nun 09 Kasım 2010 tarihli toplantısında kabul edilerek
yayımına karar verilmiştir.
- Bu standardın daha önce yayımlanmış bulunan baskıları geçersizdir.
- Bu standardın kabulü ile TS 2517: 1977 iptal edilmiştir.
- Bu standardın hazırlanmasında, milli ihtiyaç ve imkanlarımız ön planda olmak üzere, milletlerarası

standardlar ve ekonomik ilişkilerimiz bulunan yabancı ülkelerin standardlarındaki esaslar da göz önünde
bulundurularak; yarar görülen hâllerde, olabilen yakınlık ve benzerliklerin sağlanmasına ve bu esasların,
ülkemiz şartları ile bağdaştırılmasına çalışılmıştır.
- Bu standard son şeklini almadan önce; bilimsel kuruluşlar, üretici/imalatçı ve tüketici durumundaki
konunun ilgilileri ile gerekli işbirliği yapılmış ve alınan görüşlere göre olgunlaştırılmıştır.
− Bu standardda kullanılan bazı kelime ve/veya ifadeler patent haklarına konu olabilir. Böyle bir patent
hakkının belirlenmesi durumunda TSE sorumlu tutulamaz.
İçindekiler
0 Giriş ............................................................................................................................................................1
1 Kapsam.......................................................................................................................................................1
2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar .............................................................................................1
3 Terimler ve tarifleri ....................................................................................................................................1
3.1 Alkali agrega reaktifliği .........................................................................................................................1
3.2 Çimento alkalinitesi ..............................................................................................................................2
3.3 Zararlı kimyasal etkiler .........................................................................................................................2
4 Yöntem .......................................................................................................................................................2
4.1 Cihazlar ve malzemeler........................................................................................................................2
4.2 Reaktifler ..............................................................................................................................................2
4.3 Deney numunesinin hazırlanması........................................................................................................4
4.4 İşlem .....................................................................................................................................................4
4.5 Deneyler ve sonuçların gösterilmesi ....................................................................................................5
4.5.1 Çözünmüş silisin tayini ..........................................................................................................5
4.5.2 Gravimetrik yöntem................................................................................................................5
4.5.3 Fotometrik yöntem .................................................................................................................6
4.5.4 Alkali azalma miktarının hesaplanması .................................................................................6
5 Deney raporu .............................................................................................................................................7
5.1 Deney tekrarı........................................................................................................................................7
5.2 Deney sonuçlarının değerlendirilmesi ..................................................................................................7
Yararlanılan kaynaklar......................................................................................................................................9
Agregaların potansiyel alkali silis reaktifliğinin tayini -

Kimyasal yöntem
0 Giriş
Bu standard, beton agregalarının potansiyel alkali silis reaktifliğinin (ASR) kimyasal yolla tayinine dairdir.
1 Kapsam
Bu standard, Portland çimentosu ve katkılı çimentolar ile kullanılacak olan ve petrografik muayene sonucu
TS 10088 EN 932-3’te belirtilen zararlı minerallerin bulunduğu tespit edilen doğal ve kırmataş agregaların
kimyasal yöntemle potansiyel alkali silis reaktifliğinin tayinini kapsar.
Betonda alkali içeren çimento ile silisli agreganın potansiyel reaktifliğinin değerlendirilmesinde bu yöntem,
diğer yöntemlerden elde edilen deney sonuçları ile birlikte kullanılmalıdır.
Not - Bu deney yöntemi ile elde edilen sonuçlar betonda alkali silis reaktifliği (ASR) için tek başına kabul
veya ret kriteri olarak kullanılmamalıdır. Agreganın ayrıntılı petrografik incelemesi ile birlikte ilave
deneyler yapılarak elde edilen sonuçlar değerlendirilmeli ve agreganın betonda kullanılabilir olup
olmadığına karar verilmelidir.
Bazı agregalardaki silisli bileşenler ile sodyum hidroksit çözeltisi arasında meydana gelebilecek reaksiyonlar,
beton yapıdaki bazı agregaların performansı ile ilişkilendirilebilir. Bu yöntem ile çok kısa bir süre içerisinde
sonuç alınabilmektedir. Ancak, sonuçların her şartta tam güvenli olmamasına rağmen, bu yöntem yararlı bilgi
sağlamaktadır.
Bu deney yöntemi, özellikleri bilinen bir agrega kaynağı için periyodik olarak alınacak numunelerin
kontrolünde bir kalite kontrol aracı olarak kullanılabilir.
Not - Bu standardda belirtilen deney sonucunda agreganın alkali silis reaksiyonu yönünden zararlı veya
potansiyel zararlı çıkması, bu agreganın beton imalatında kesinlikle kullanılmayacağı anlamına
gelmemekte olup, agreganın diğer deney yöntemleri de uygulanarak değerlendirilmesi ve bazı
tedbirlerle kullanılıp kullanılamayacağı hususunda da inceleme yapılması önerilir.
2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar

Bu standardda diğer standard ve/veya dokümanlara atıf yapılmaktadır. Bu atıflar metin içerisinde uygun
yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste hâlinde verilmiştir. * işaretli olanlar İngilizce metin olarak basılan Türk
Standardlarıdır.
TS No Türkçe Adı İngilizce Adı*

TS 10088 Agregaların genel özellikleri için deneyler - Tests for general properties of aggregates-
EN 932-3 Bölüm 3: Basitleştirilmiş petrografik Part 3: Procedure and terminology for
tanımlama için işlem ve terminoloji simplified petrographic description
TS EN 932-1 Agregaların genel özellikleri için deneyler - Test for general properties of aggregates
Bölüm 1 - Numune alma metodları Part 1: Methods for sampling
TS EN 932-2 Agregaların genel özellikleri için deneyler - Tests for general properties of aggregates
Bölüm 2: Laboratuvar numunelerinin Part 2: Methods for reducing laboratory
azaltılması metodu samples
TS EN ISO 3696 Su - Analitik laboratuvarında kullanılan - Water for analytical laboratory use -
Özellikler ve deney metotları Specification and test methods
TS EN ISO/IEC Deney ve kalibrasyon laboratuvarlarının General requirements for the competence of
17025 yeterliliği için genel şartlar testing and calibration laboratories
3 Terimler ve tarifleri
Bu standardın amaçları bakımından aşağıda verilen terimler ve tarifleri geçerlidir.
3.1 Alkali agrega reaktifliği

Agrega içinde bulunan bazı minerallerin portland çimentosunda ve katkılı çimentolarda bulunan alkali oksitler
(çimento alkalinitesi) ile tepkimeye girerek alkali silikatları oluşturması.
1
3.2 Çimento alkalinitesi

Portland çimentosu ve katkılı çimentolarda bulunan sodyum oksit ile potasyum oksit’in, sodyum oksit
cinsinden eşdeğerinin toplam yüzdesi [% Na2Oe : (Na2O + 0,658K2O)].
3.3 Zararlı kimyasal etkiler

Beton veya betonarme yapı elemanının, başta dayanım olmak üzere diğer özeliklerini olumsuz yönde
etkileyerek kalitesini düşüren ve hizmet süresini azaltan etkiler.
4 Yöntem
4.1 Cihazlar ve malzemeler
4.1.1 Terazi, gravimetrik yöntemle çözünmüş silisi tartmak için kullanılan ve 0,2 mg doğruluğa sahip olan.
4.1.2 Çeneli kırıcı ve öğütücü, 4 kg agreganın tamamını 0,30 mm elek göz açıklığına sahip elekten
geçecek şekilde kırabilen ve öğütebilen.
4.1.3 Elekler, kare göz açıklığı 150 µm, 300 µm ve 4 mm olan.
4.1.4 Tepkime kabı, ölçüleri Şekil 1’de verilen, (50 - 75) mL kapasiteli paslanmaz çelikten veya korozyona
dayanıklı bir metalden yapılmış, ağzı sıkıca kapanabilen. Korozyona dayanıklı polietilen tepkime kapları da
kullanılabilir.
4.1.5 Su banyosu, 24 saat süre ile sıcaklığı (80 ± 1) °C’ta muhafaza edebilen ve termostatik olan.
4.1.6 Spektrofotometre veya fotometre, yaklaşık 410 nm sabit dalga boyundaki ışık geçirgenliğini
veya absorbansını ölçebilen.
4.1.7 Cam malzeme, A Sınıfı, ölçülü balonlar, büretler ve pipetler. Doğrulukları ispatlandığında diğer farklı
kalitede malzemelerin kullanılmaları da mümkündür.
4.1.8 Kül fırını, sıcaklığı (1050 - 1200) °C arasında ayarlanabilen.
4.1.9 Etüv, sıcaklığı (110 ± 5) °C arasında ayarlanabilen.
4.1.10 Gooch krozesi, analitik dereceli sık gözenekli veya eşdeğer nitelikte porselen olan.
4.1.11 Huni
4.2 Reaktifler
UYARI – Kimyasal reaktifler kullanılırken gerekli güvenlik önlemleri alınmalıdır.
4.2.1 Amonyum molibdat çözeltisi, 10 g amonyum molibdat [(NH4)6Mo7O24.4H2O] 100 mL damıtık su

içinde çözülür. Çözelti berrak değilse süzülür. Süzülen çözelti, polietilen bir plastik şişede muhafaza edilir.
4.2.2 Hidroklorik asit, derişik, yoğunluğu ρ = 1,19 kg/L olan.
4.2.3 Hidroklorik asit çözeltisi (1+1)’lik, eşit hacimde derişik hidroklorik asit ile damıtık suyun
karıştırılmasıyla hazırlanmış olan.
4.2.4 Hidroklorik asit (0,05 M), yaklaşık 0,05 M standart hidroklorik asit (HCl) çözeltisi hazırlanıp, ±
0,0001 M’ye ayarlanır. Kimyasal olarak dirençli cam veya uygun plastik bir kapta muhafaza edilir.
4.2.5 Hidroflorik asit (yaklaşık % 50’lik), derişik olan. Polietilen bir şişede muhafaza edilir.
4.2.6 Fenolftalein belirteç çözeltisi, 1 g fenolftalein, 100 mL etanol (1+1) içinde çözülür. Kimyasal
olarak dirençli cam veya uygun plastik bir kapta muhafaza edilir.
2
Ölçüler mm’dir.
A : Çap = 12,7 mm
B : Dış çap = 50,8 mm
C : İç çap = 38,1 mm
D : Et kalınlığı = 1,6 mm
E : 4,8 x 12,7 silindirik başlı vida için 4,8 mm delinmiş ve diş açılmış yuva
F : Kıskaç, 18-8 paslanmaz çelikten, parlatılmış
G : Tırtıklı
H : Yerine monte edilmiş neopren conta
I : Parlatılmış yüzey
J : Gövde, 18-8 paslanmaz çelikten, parlatılmış
K : Kapak, 18-8 paslanmaz çelikten, parlatılmış
Şekil 1 - Tepkime kabı
4.2.7 Standart silis çözeltisi, sodyum meta silikat damıtık suda çözülerek litresinde yaklaşık 10 mmol
SiO2 ihtiva eden bir çözelti hazırlanır. Çözelti polietilen bir şişe içinde muhafaza edilir. Bu çözeltiden 100 mL
numune alınarak Madde 4.5.2’de verildiği gibi gravimetrik yöntem ile SiO2 derişimi tayin edilir. Hazırlanan
standart silis çözeltisi üzerinden en az 1 yıl geçmiş ise kullanılmamalıdır.
4.2.8 Ayarlı sodyum hidroksit çözeltisi, (1,000 ± 0,010) M, (1,000 ± 0,010) M'lik sodyum hidroksit
çözeltisi hazırlanır ve ± 0,001 M doğrulukla ayarlanır. Çözelti polietilen bir şişede muhafaza edilir.
4.2.9 Sülfürik asit (H2SO4), derişik, yoğunluğu ρ =1,84 kg/L olan.

4.2.10 Oksalik asit çözeltisi, 10 g oksalik asit dihidrat (C2H2O4.2H2O) 100 mL damıtık suda çözülür ve
plastik bir şişede muhafaza edilir.
4.2.11 Damıtık su, TS EN ISO 3696’ya göre Sınıf 1 olan.

3
4.3 Deney numunesinin hazırlanması

Deney yöntemi, hem ince agrega ve hem de iri agrega için de kullanılabilir. Ayrıca yöntem, aynı kaynaktan
elde edilen ince ve iri agrega karışımı (tüvenan agrega) için de kullanılabilir. Numune TS EN 932-1’e göre
alınmalıdır. Laboratuvarda deney numunesi elde etme işlemi uygulanarak agrega, TS EN 932-2’ye uygun
olarak istenilen miktara azaltılmalıdır.
En büyük tane büyüklüğü 19 mm’den daha küçük olan agrega numuneleri, TS EN 932-2’ye göre ikiye
bölünmeli ve birinci kısım öğütülerek deney için hazırlanmalıdır. İkinci kısım ise, istendiğinde ilave deneyler
için saklanmalıdır. En büyük tane büyüklüğü 19 mm veya daha büyük olan agrega numuneleri, TS EN 932-
2’ye uygun olarak çeyreklenmeli ve deney için bir çeyreği alınmalıdır. Diğer çeyrek numuneler ise
istendiğinde, ilave deneyler için saklanmalıdır.
Alınan deney numuneleri küçük kısımlar hâlinde bir çeneli kırıcıda 4 mm elekten geçene kadar kırılır. Kırılmış
kısımdan numune azaltma yöntemine göre (300 ± 5) g deney numunesi alınır.
Alınan numunenin 150 µm’lik elekten geçen kısmı ayrılarak uzaklaştırılır. Bir disk kırıcı ve öğütücü veya
döner değirmen cihazı veya havanda dövme yöntemi ile numune küçük parçalar hâlinde kırılır ve öğütülür.
150 µm’lik elekten geçen malzeme miktarını en aza indirmek için, numune, kırıcı ve öğütücüde birkaç defa
işleme tabi tutulur. 300 g numunenin öğütülmesinin ardından 150 µm’lik elek üzerinde kalan kısım 100 g’dan
az ise, elek üzerinde kalan kısım deney için ayrılır ve diğer 300 g numune öğütülerek 100 g numune elde
edilinceye kadar bu işleme devam edilir.
Not - Gereğinden fazla öğütülmüş olan numune, yanlış deney sonucu verebilir. Yıkandıktan sonra 150
µm’lik elek üzerinde (110 - 150) g numune kalması uygun durumdur.
150 µm’lik elekten geçen malzemeyi tamamen uzaklaştırabilmek için, numune 150 µm elek üzerinde
yıkanarak elenir. Elekten her defasında 100 g’dan daha fazla malzeme yıkanmamasına dikkat edilmelidir.
Yıkanmış numune (110 ± 5) °C sıcaklıktaki etüvde (20 ± 4) saat kurutulur. Numune soğutulur ve 150 µm’lik
elekten yeniden elenir. Elek üzerinde kalan kısım deney için saklanır. Yapılan gözle muayenede, numune
üzerinde siltli veya killi malzeme tespit edildiğinde, numune tekrar yıkanarak 150 µm’lik elekten elenerek
etüvde kurutulmalıdır.
4.4 İşlem
Madde 4.3’te verildiği gibi hazırlanmış ve kurutulmuş numuneden (25,00 ± 0,05) g’lık üç deney numunesi
alınır. Her biri üç ayrı tepkime kabına konulur. Üzerine pipet veya büretle 25 mL sodyum hidroksit çözeltisi
(Madde 4.2.8) ilave edilir. Dördüncü tepkime kabına ise, 25 mL sodyum hidroksit çözeltisi (Madde 4.2.8)
konulmak suretiyle tanık numune olarak hazırlanır. Tepkime kaplarının ağızları sıkıca kapatılır ve sıkışan
havanın çıkabilmesi için deney numuneleri hafifçe sarsılır.
Numuneler vakit geçirilmeksizin (80 ± 1,0) °C sıcaklıktaki su banyosu içine konulur. (24 ± 1/4) saat su
banyosunda tutulduktan sonra banyodan çıkarılır, sıcaklığı en fazla 30 °C olan çeşmeden akan suyun altında
(15 ± 2) dakika tutularak oda sıcaklığına kadar soğutulur.
Kapların soğutulmasının hemen ardından kapların ağızları açılır ve çözelti, agrega kalıntısından süzülerek
ayrılır. Bu amaçla içine analitik dereceli süzgeç kâğıdı yerleştirilmiş hızlı süzen porselen Gooch krozesi
kullanılabilir. Kroze bir huni içerisine plastik bir kroze tutucu vasıtası ile yerleştirilir. Süzüntüyü toplamak için
(35 - 50) mL kapasiteli kuru bir deney tüpü süzgeç şişesi içine konulur ve huni süzgeç şişesinin ağzına veya
boynuna oturtulur. Aspiratör veya bir vakum ile kroze içine doğru şekilde yerleştirilmiş süzgeç kâğıdı üzerine
küçük bir miktar çözelti dikkatlice boşaltılır.
Kap içindeki madde karıştırılmadan, kalan serbest sıvı, bir kroze içine dikkatlice boşaltılır. Sıvının boşaltılma
işlemi tamamlandıktan sonra vakum durdurulur ve kap içinde kalan katı kalıntı krozeye aktarılır ve
paslanmaz çelikten bir spatula ile yerine yerleştirilir. Daha sonra yaklaşık 51 kPa vakum uygulanır. Süzme
işlemine, 10 saniyede 1 damla düşünceye kadar devam edilir.
Süzme işlemine, 10 saniyede 1 damla düşünceye kadar devam edilir. Süzüntü saklanır. Süzme işlemi için
geçen süre kaydedilir. Bütün deneylerde süzme süresi aynı tutulur. Tanık olarak saklanan dördüncü kapta
bulunan numuneye, üç numune de ayrı ayrı tespit edilmiş olan süzme sürelerinin ortalamasına eşit bir süre
vakum tatbik edilir.
4
Süzme işlemi biter bitmez, süzüntü çalkalanarak homojen hâle getirilir. Süzüntüden kuru bir pipetle 10 mL
çekilerek 200 mL’lik bir ölçülü balona alınır. Damıtık su ile 200 mL’ye tamamlanır. Bu çözelti, çözünmüş
silisin ve alkali azalmasının tayini için saklanır.
Aynı işlemler tanık çözelti için de uygulanır.
Süzme işleminden elde edilen süzüntü 4 saat içinde analiz edilmezse, çözelti temiz ve kuru bir polietilen
kaba aktarılmalı ve ağzı sıkıca kapatılarak saklanmalıdır.
4.5 Deneyler ve sonuçların gösterilmesi
4.5.1 Çözünmüş silisin tayini

Çözünmüş silis miktarı gravimetrik veya fotometrik yöntemlerden biri ile tayin edilir ve alkali azalma miktarı
hesaplanır.
4.5.2 Gravimetrik yöntem
4.5.2.1 İşlem
Madde 4.4’te damıtık su ile hazırlanmış 200 mL çözeltiden pipetle 100 mL alınır. Buharlaştırmayı
hızlandırma amacıyla tercihan platin buharlaşma beherine konur. Üzerine (5 - 10) mL derişik hidroklorik asit
(ρ = 1,19 kg/L) ilave edilir ve buhar banyosu üzerinde kuruyuncaya kadar buharlaştırılır. Süzüntü daha fazla
ısıtılmadan, (5 - 10) mL derişik hidroklorik asit ve (5 - 10) mL damıtık su veya (10 - 20) mL HCl (1+1) ilave
edilir.
Beherin ağzı kapatılır ve buhar banyosunda veya elektrik ocağı üzerinde 10 dakika bekletilir. Çözelti, üzerine
kendi hacmine eşit miktarda sıcak damıtık su ilave edilerek seyreltilir ve teknik dereceli düşük karbonlu
süzgeç kâğıdından hemen süzülür. Ayrılan silisyum dioksit (SiO2) çökeltisi önce sıcak (1+99) seyreltik
hidroklorik asit çözeltisi ile ve sonra sıcak su ile yıkanır.
Süzüntü kuruyuncaya kadar ikinci kez buharlaştırılır. (110 ± 5) °C sıcaklıkta bir etüv içinde 1 saat bekletilir.
Süzüntü üzerine (10 - 15) mL (1+1) hidroklorik asit ilave edilir ve buhar banyosunda veya elektrik ocağında
ısıtılır. Çözelti kendi hacmi kadar sıcak damıtık su ile seyreltilir. Çözelti içerisinde gözle görülebilir SiO2
bulanıklığı varsa, çözelti başka bir süzgeç kâğıdından süzülür ve damıtık su ile yıkanır. İkinci kez
buharlaştırma işlemi sadece, standard sodyum meta silikat (Madde 4.2.7) çözeltisinin derişimini belirlemek
için gereklidir. Diğer deney çözeltileri için ikinci buharlaştırma işlemi uygulanmayabilir.
Her iki silis bakiyesi (çökeltisi) birleştirilerek platin bir krozeye konur. Kroze muhteviyatı kurutulur. Önce
düşük sıcaklıkta bek alevinde kurutularak süzgeç kâğıdının alev almadan tamamen yanması sağlanır ve en
sonunda fırında (1100 - 1200) °C sıcaklıkta değişmez kütleye ulaşıncaya kadar kızdırılır, desikatörde
soğutulur ve tartılır.
Not - SiO2 tayininde, bulunabilecek safsızlıkların miktarı bilinmek isteniyorsa, aşağıdaki işlem uygulanır.
Küçük miktarda safsızlıklar içeren platin kroze içindeki silis üzerine birkaç damla su, yaklaşık 10 mL
hidroflorik asit ve bir damla derişik sülfürik asit (H2SO4) konulur. Kuruyuncaya kadar dikkatlice buhar
banyosunda buharlaştırılır. Kalıntı (1050 - 1100) °C sıcaklıkta bir fırın içinde 5 dakika kızdırılır, soğutulur ve
tartılır. Bu tartım ile ilk tartım arasındaki fark silis miktarını verir (W).
4.5.2.2 Hesaplamalar ve sonuçların gösterilmesi

Agregadan süzülerek elde edilen sodyum hidroksit çözeltisindeki SiO2 derişimi (çözünmüş silis) aşağıdaki
bağıntıdan hesaplanır:
Sc = 3330 x W (1)
Burada,
Sc Orijinal süzüntü içindeki çözünmüş silis derişimi (mmol/L),
W 100 mL seyreltik çözelti içinde bulunan silis miktarı (g)
dır.
5
4.5.3 Fotometrik yöntem
4.5.3.1 İşlem
Bu yöntem, aşırı renk karışımlarının olduğu çözeltiler (tanin vb.) hariç tüm sıvı çözeltilerde toplam silisin
belirlenmesine yönelik olmayıp, kristalloidal (kollaidal olmayan) silis tayinine yöneliktir. Bu yöntem, özellikle
10 μg/g’dan daha az kristal silis ihtiva eden çözeltilerde hızlı kontrol analizi için uygundur.
4.5.3.2 Kalibrasyon grafiğinin hazırlanması

Standart silis çözeltisinden (Madde 4.2.7) uygun miktarlarda alınarak derişimi 0,0 ile 0,5 mmol/L arasında
değişen bir seri çözelti hazırlanır. Standart sodyum silikat çözeltisinden, hazırlanacak derişimine göre
hesaplanarak bulunan uygun hacimde çözelti alınır ve 100 mL’lik ölçülü balona konulur. Balonun yarısına
kadar damıtık su ilave edilir.
2 mL amonyum molibdat çözeltisi ve 1 mL HCl (Madde 4.2.3) seyreltik hidroklorik asit çözeltisi konulur ve
çalkalanarak karıştırılır. 15 dakika oda sıcaklığında bekletilir. (1,5 ± 0,2) mL oksalik asit çözeltisi konulur ve
ölçülü balon işaret çizgisine kadar damıtık su ile tamamlanır ve iyice karıştırılır.
(5,0 ± 0,1) dakika süreyle oda sıcaklığında bekletilir. 410 nm dalga boyuna ayarlanan fotometrede, çeşitli
derişimlere sahip çözeltilerde su ile karşılaştırılmalı olarak çözeltilerin geçirgenlikleri okunur. Okunan %
geçirgenlik veya absorbans değerleri ordinatta (düşey eksen) ve mmol/L olarak, silis derişimleri apsiste
(yatay eksen) olmak üzere bir kalibrasyon eğrisi çizilir.
4.5.3.3 Çözünmüş silisin tayini

Madde 4.4’te verildiği gibi hazırlanan 200 mL’lik çözeltiden pipetle 10 mL alınır ve yarısına kadar damıtık su
ile dolu 100 mL’lik bir ölçülü balona konur. Silis derişimi ve ışığın bu dalga boyundaki geçişi ile ilişkilendirilmiş
olan kalibrasyon eğrisinden çözeltideki silis derişimi doğrudan okunur. Geçirgenlik değeri, % 30’dan aşağı
veya % 50’den yukarı ise, silis çözeltisi numunesinde 10 mL yerine daha az veya daha çok alınarak deney
yeniden yapılır.
4.5.3.4 Hesaplama ve sonuçların gösterilmesi

Agrega malzemesinden süzülen çözeltide SiO2 derişimi Bağıntı 2 ile hesaplanır:
Sc = 20 x (100 / V) x C (2)
Burada;
Sc Orijinal süzüntü içindeki çözünmüş silis derişimi (mmol/L),
V 200 mL’lik çözeltiden alınan numune hacmi (mL),
C Fotometrede ölçülen çözeltinin silis derişimi (mmol/L)
dir.
4.5.4 Alkali azalma miktarının hesaplanması

Madde 4.4’te verildiği gibi hazırlanan 200 mL’lik çözeltiden 20 mL numune alınır, çözelti 20 mL su ile
seyreltilir ve 125 mL’lik bir erlene konur. 2-3 damla fenolftalein çözeltisi damlatılır. Çözelti, 0,05 M hidroklorik
asit çözeltisi ile dönüm noktasına kadar titre edilir.
Aynı reaktifler kullanılarak, numune alınmadan tanık deney titrasyonu yapılır.
Alkali azalma miktarı aşağıda verilen bağıntı ile hesaplanır:
Rc = (20 M / V1) x (V3 - V2) x 1000 (3)

Burada,
Rc Alkali azalması (mmol/L),
M Titrasyonda kullanılan hidroklorik asitin molaritesi,
V1 200 mL’lik çözeltiden alınan numune hacmi (mL),
V2 Deney numunesinde fenolftalain ile titrasyonda dönüm noktası için sarfedilen hidroklorik asit çözeltisi
hacmi (mL),
V3 Tanık numunede fenolftalain ile titrasyonda dönüm noktası için sarfedilen hidroklorik asit hacmi (mL)
dir.
6
5 Deney raporu
Deney raporunda en az aşağıdaki bilgiler bulunmalıdır:
− Deneyin yapıldığı yerin ve laboratuvarın adı,
− Deneyi yapanın ve/veya raporu imzalayan yetkililerin adları, görev ve meslekleri,
− Deney tarihi,
− Numunenin tanıtılması,
− Deneyde uygulanan standardın numarası (TS 2517 şeklinde),
− Sonuçların gösterilmesi (gravimetrik veya fotometrik yöntemle elde edilen Sc ve Rc değerleri ile Şekil 2'de
bu değerler kullanılarak elde edilen bölgenin belirtilmesi),
− Deney sonuçlarını değiştirebilecek etkenlerin sakıncalarını gidermek üzere alınan önlemler,
− Uygulanan deney yöntemlerinde belirtilmeyen veya zorunlu görülmeyen, fakat deneyde yer almış olan
işlemler,
− Raporun tarih ve numarası.
Not 1 - Deney sonucunda agrega potansiyel alkali silis reaktifliği yönünden hangi bölgede çıkarsa çıksın
ilave deney sonuçları ile birlikte değerlendirilerek agreganın zararlı olup olmadığına karar verilmelidir.
Not 2 - Deney raporu burada istenilen bilgilere ilaveten TS EN ISO/IEC 17025’te verilen bilgileri de ihtiva
edecek şekilde düzenlenebilir.
5.1 Deney tekrarı

Aynı agrega numunesi için yapılan üç deney sonucu aşağıdaki şartlara uygun bulunduğunda, deney tekrar
edilmez. Aksi takdirde deney tekrarlanır.
• Elde edilen alkali azalması (Rc) ve çözünmüş silis (Sc) değerlerinin ortalaması 100 mmol/L veya daha az
ve her bir deney sonucu ortalama değerden en fazla 12 mmol/L farklı ise.
• Elde edilen alkali azalması (Rc) ve çözünmüş silis (Sc) değerleri 100 mmol/L’den daha fazla ve her bir
deney sonucu ortalama değerden en fazla % 12 farklı ise.
5.2 Deney sonuçlarının değerlendirilmesi

Deneye tabi tutulan agreganın çözünmüş silis (Sc) ve potansiyel alkali azalması (Rc) değerleri kullanılarak
Şekil 2’ye göre değerlendirilir.
Elde edilen herhangi üç Sc ve Rc noktalarından birinin Şekil 2'de ASR yönünden zararlı olan C bölgesinde yer
alması, agreganın potansiyel olarak zararlı derecede alkali reaktif olduğunun göstergesidir. Ancak, B
bölgesinde yer alan agrega, her ne kadar alkalilerle çok fazla reaktif olsa da, göreceli olarak harçta veya
betonda düşük genleşme değerleri verebilir. Bu agregalar ile ilave deneyler gerçekleştirilmeli ve/veya
betondaki performansı izlendikten sonra karar verilmelidir. Bu deney sonuçları elde edilinceye kadar
agregaların potansiyel olarak zararlı oranda alkali reaktif oldukları kabul edilir. İlave deney yöntemleri
agregaların mineralojik karakteristiklerine bağlı olarak seçilmelidir. Mineralojik özellikler TS 10088 EN 932-
3’e göre belirlenebilir.
Deneyde kullanılan agrega, kalsit, dolomit, magnezit veya siderit gibi içinde kalsiyum, magnezyum veya
demir karbonat içeriyorsa veya antigorit (serpantin) gibi fazla miktarda magnezyum silikat bulunduruyorsa
kimyasal deney sonucu yanıltıcı olabilir. Kalsiyum karbonat ile meydana gelen hata, Sc ve Rc değerleri
agreganın potansiyel reaktifliğinin az olduğunu gösterdiğinde, önemli olabilir. Agreganın TS 10088 EN 932-
3’e göre petrografik muayenesi yukarıda bahsedilen minerallerin bulunup bulunmadığını belirlemekte
kullanılabilir.
Bu yöntemle bulunan sonuçların, TS 10088 EN 932-3’e göre bulunan sonuçlarla ve beton performansı ile
ilişkilendirilmesi tavsiye edilmektedir. Bu yöntemle bulunan sonuçlar betonda geç veya yavaş ilerleyen silika-
silikat reaktifliği hakkında bir öngörüde bulunmaz. Bu tip reaksiyonlar, basınca maruz kalmış veya mikro
ölçüde kuvars tanecikleri (mikro kristalin kuvars) bulunduran veya meta-grovak, meta silttaşı, meta kuvars ve
benzeri kayaçlardan üretilen agregalar ile oluşabilir.
7
Açıklama:
% 1,38 alkali içeren bir çimento ile hazırlanmış harç çubuğunun bir yılda % 0,1’den daha
•
fazla genleşmeye yol açan agregalar
% 1,38 alkali içeren bir çimento ile hazırlanmış harç çubuğunun bir yılda % 0,1’den daha az
o
genleşmeye yol açan agregalar
⊗
Harç çubukları ile genleşme verisi olmayan ancak petrografik inceleme ile zararlı mineraller
içerdiği belirlenmiş agregalar
Harç çubukları ile genleşme verisi olmayan ve petrografik inceleme ile zararlı mineraller
• içermediği belirlenmiş agregalar
⎯ Zararsız ve zararlı agregalar arasındaki sınır çizgisi
A Bölgesi ASR yönünden zararsız olan agregalar
B Bölgesi ASR yönünden potansiyel zararlı olan agregalar
C Bölgesi ASR yönünden zararlı olan agregalar
Şekil 2 - Alkalinite azalması deneyine bağlı olarak elde edilen zararsız ve zararlı agrega sınırlarını gösteren
grafik
8
Yararlanılan kaynaklar
- ASTM C289-07, “Standard test method for potential alkali-silica reactivity of aggregates (chemical
method)”, ASTM International.
- ASTM C1260, “Standard test method for potential alkali reactivity of aggregates (mortar-bar method)”,
ASTM International.
- ASTM C1567 Standard test method for determining the potential alkali-silica reactivity of combinations of
cementitious materials and aggregate (accelerated mortar-bar method).
- ASTM C227 Standard test method for potential alkali reactivity of cement-aggregate combinations
(mortar-bar method).
- ASTM C 1293, Determination of length change of concrete due to alkali-silica reaction (concrete prism
test).
9

TS 2517

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

TS 2517

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TÜRK STANDARDI

ICS 91.100.01; 91.100.15

AGREGALARIN POTANSİYEL ALKALİ SİLİS

Determination of potential alkali silica reactivity of

TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ

Kalite Sistem Belgesi

Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası)

Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir.

TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

- Bu standardın daha önce yayımlanmış bulunan baskıları geçersizdir.

- Bu standardın kabulü ile TS 2517: 1977 iptal edilmiştir.

- Bu standardın hazırlanmasında, milli ihtiyaç ve imkanlarımız ön planda olmak üzere, milletlerarası

Agregaların potansiyel alkali silis reaktifliğinin tayini -

2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar

TS No Türkçe Adı İngilizce Adı*

3.1 Alkali agrega reaktifliği

3.2 Çimento alkalinitesi

3.3 Zararlı kimyasal etkiler

4.1.3 Elekler, kare göz açıklığı 150 µm, 300 µm ve 4 mm olan.

4.1.8 Kül fırını, sıcaklığı (1050 - 1200) °C arasında ayarlanabilen.

4.1.9 Etüv, sıcaklığı (110 ± 5) °C arasında ayarlanabilen.

4.2.1 Amonyum molibdat çözeltisi, 10 g amonyum molibdat [(NH4)6Mo7O24.4H2O] 100 mL damıtık su

4.2.2 Hidroklorik asit, derişik, yoğunluğu ρ = 1,19 kg/L olan.

Şekil 1 - Tepkime kabı

4.2.9 Sülfürik asit (H2SO4), derişik, yoğunluğu ρ =1,84 kg/L olan.

4.2.11 Damıtık su, TS EN ISO 3696’ya göre Sınıf 1 olan.

4.3 Deney numunesinin hazırlanması

Aynı işlemler tanık çözelti için de uygulanır.

4.5 Deneyler ve sonuçların gösterilmesi

4.5.1 Çözünmüş silisin tayini

4.5.2 Gravimetrik yöntem

4.5.2.2 Hesaplamalar ve sonuçların gösterilmesi

4.5.3 Fotometrik yöntem

4.5.3.2 Kalibrasyon grafiğinin hazırlanması

4.5.3.3 Çözünmüş silisin tayini

4.5.3.4 Hesaplama ve sonuçların gösterilmesi

4.5.4 Alkali azalma miktarının hesaplanması

Aynı reaktifler kullanılarak, numune alınmadan tanık deney titrasyonu yapılır.

Alkali azalma miktarı aşağıda verilen bağıntı ile hesaplanır:

Rc = (20 M / V1) x (V3 - V2) x 1000 (3)

5.1 Deney tekrarı

5.2 Deney sonuçlarının değerlendirilmesi

You might also like