00 STEM Formularium

STEM engineering
Formularium elektronica - elektriciteit
Erik Servaes
Stedelijk Lyceum Eilandje
FORMULARIUM
Gebaseerd op:
594 (2020-2021) – Nr. 4 ingediend op 10 februari 2021 (2020-2021)
Tekst aangenomen door de plenaire vergadering van het Vlaams parlement van
het ontwerp van decreet betreffende de onderwijsdoelen voor de tweede en de
derde graad van het secundair onderwijs en diverse andere verwante
maatregelen
In Bijlage 7 – Specifieke eindtermen voor de derde graad van het secundair

onderwijs worden in onderstaande specifieke eindtermen het gebruik van een
formularium gevraagd:
 11. FYSICA (voor het vakgebied elektriciteit en elektronica)
o 11.1 Uitgebreide Fysica
11.1.4 – 11.1.5
o 11.2 Gevorderde fysica: elektromagnetisme
11.2.1 – 11.2.2
o 11.3 Gevorderde fysica: elektrodynamica
11.3.2 – 11.3.3
o 11.13 Toegepaste fysica: toegepaste elektriciteit en elektronica
11.13.1 – 11.13.2
Voor de volledigheid worden ook de formules behorende tot volgende eindtermen

aan dit formularium toegevoegd:
 11. FYSICA (voor het vakgebied elektriciteit en elektronica)
o 11.3 Gevorderde fysica: elektrodynamica
11.3.1
o 11.4 Gevorderde fysica: elektronica
11.4.1 – 11.4.2
o 11.13 Toegepaste fysica: toegepaste elektriciteit en elektronica
11.13.3
Erik Servaes
2 - 69
Stedelijk Lyceum Antwerpen
1 INHOUDSOPGAVE
1 INHOUDSOPGAVE ............................................................................................. 3
2 SI - STELSEL ...................................................................................................... 8
BASISGROOTHEDEN .................................................................................. 8
VERMENIGVULDIGINGSFACTOREN .......................................................... 8
AFGELEIDE GROOTHEDEN: eenheden en symbolen ................................ 9
GRIEKS ALFABET: gebruik in de elektronica en elektriciteit ..................... 10
3 WISKUNDE ....................................................................................................... 12
GONIOMETRISCHE CIRKEL...................................................................... 12
DRIEHOEKSMEETKUNDE ......................................................................... 13
3.2.1 Formules in een rechthoekige driehoek ................................................ 13
3.2.2 Stelling van Pythagoras ........................................................................ 13
FORMULES IN EEN WILLEKEURIGE DRIEHOEK .................................... 14
3.3.1 Sinusregel ............................................................................................. 14
3.3.2 Cosinusregel ......................................................................................... 14
COMPLEXE GETALREKENING ................................................................. 15
VIERKANTSVERGELIJKING ...................................................................... 17
4 BASIS ELEKTRICITEIT..................................................................................... 18
WET VAN COULOMB ................................................................................. 18
WET VAN OHM ........................................................................................... 18
GELEIDING ................................................................................................. 18
VERMOGENWET........................................................................................ 18
ARBEID ....................................................................................................... 19
RENDEMENT .............................................................................................. 19
WET VAN POUILLET .................................................................................. 19
SPANNINGS- EN STROOMPIJLEN ........................................................... 20
Erik Servaes
3 - 69
WEERSTANDEN IN SERIE ........................................................................ 20
4.9.1 formule van de spanningsdeler ............................................................. 20
WEERSTANDEN IN PARALLEL .............................................................. 21
4.10.1 Twee weerstanden in parallel ............................................................ 21
4.10.2 Formule van de stroomdeling ............................................................ 21
4.10.3 Meerdere weerstanden in parallel..................................................... 22
4.10.4 n gelijke weerstanden in parallel ........................................................ 22
BRUGSCHAKELING (brug van Wheatstone) .......................................... 23
SPANNINGSVERLIES IN BRONNEN...................................................... 23
WETTEN VAN KIRCHOFF ...................................................................... 24
4.13.1 Stroomwet van Kirchoff ...................................................................... 24
4.13.2 Spanningswet van Kirchoff ................................................................ 24
STELLING VAN THEVENIN .................................................................... 25
SUPERPOSITIEMETHODE ..................................................................... 25
STER DRIEHOEK TRANSFORMATIE .................................................... 26
4.16.1 Omrekenformules voor driehoek naar ster ........................................ 26
4.16.2 Omrekenformules voor ster naar driehoek ........................................ 26
4.16.3 Spanningen en stromen ..................................................................... 26
4.16.4 Vermogens ........................................................................................ 26
5 MAGNETISME .................................................................................................. 27
WET VAN COULOMB ................................................................................. 27
MAGNETISCHE PERMEABILITEIT ............................................................ 27
MAGNETISCHE FLUX ................................................................................ 28
MAGNETISCHE FLUXDICHTHEID of magnetische inductie ...................... 28
MAGNETISCHE VELDSTERKTE ............................................................... 28
6 ELEKTROMAGNETISME .................................................................................. 29
MAGNETISCH VELD rond een rechte geleider .......................................... 29
Erik Servaes
4 - 69
MAGNETISCH VELD in een winding .......................................................... 29
MAGNETISCH VELD in een spoel .............................................................. 29
MAGNETISCH VELD in een solenoïde ....................................................... 29
WET VAN HOPKINSON .............................................................................. 29
LORENTZKRACHT ..................................................................................... 30
6.6.1 Krachten op evenwijdige stroomvoerende geleiders ............................. 30
6.6.2 Elektromagnetische inductie ................................................................. 30
6.6.3 Linkerhandregel .................................................................................... 31
6.6.4 Rechterhandregel ................................................................................. 31
7 KLEURCODE WEERSTANDEN ....................................................................... 32
8 WEERSTANDSREEKSEN ................................................................................ 33
9 CONDENSATOREN.......................................................................................... 33
Elektrostatisch veld...................................................................................... 33
Capaciteit van een condensator .................................................................. 34
Verband tussen lading, capaciteit en spanning ............................................. 1
Symbolen ...................................................................................................... 2
Impedantie (capacitantie) van een condensator voor sinusvormige signalen 2
Condensatoren in serie ................................................................................. 2
Condensatoren in parallel .............................................................................. 2
Laden en ontladen van een condensator op gelijkspanning .......................... 3
9.8.1 Laden van een condensator.................................................................... 3
9.8.2 Ontladen van een condensator op gelijkspanning .................................. 4
10 SPOELEN ......................................................................................................... 5
10.1.1 Tegen emk in een spoel ten gevolge van stroomverandering ............. 5
10.1.2 Energie opgeslagen in een spoel ........................................................ 5
10.1.3 Impedantie van een spoel voor sinusvormige signalen ....................... 5
10.1.4 Spoelen in serie ................................................................................... 6
Erik Servaes
5 - 69
10.1.5 Spoelen in parallel ............................................................................... 6
10.1.6 Laden en ontladen van een spoel op gelijkspanning ........................... 6
11 SINUSVORMIGE WISSELSPANNING – WISSELSTROOM............................ 7
SPANNINGS- EN STROOMWAARDEN .................................................... 7
11.1.1 Amplitude ............................................................................................. 7
11.1.2 Ogenblikswaarde (momentele waarde) ............................................... 7
11.1.3 Effectieve waarde ................................................................................ 7
11.1.4 Gemiddelde waarde............................................................................. 8
11.1.5 Vormfactor ........................................................................................... 8
11.1.6 Crestfactor ........................................................................................... 8
11.1.7 Periode T (seconde) en Frequentie f (Hertz) ....................................... 8
11.1.8 Frequentie en golflengte ...................................................................... 9
GOLFVORMEN ........................................................................................ 10
12 WISSELSPANNINGSKETENS ....................................................................... 13
R en L in serie .......................................................................................... 13
R en C in serie ......................................................................................... 13
L en C in serie .......................................................................................... 13
R en L in parallel ...................................................................................... 14
R en C in parallel ...................................................................................... 14
L en C in parallel ...................................................................................... 14
R L C in serie– serieresonantie ................................................................ 15
R L C in parallel - parallelresonantie ........................................................ 15
Q factor .................................................................................................... 16
12.9.1 Q factor van een spoel....................................................................... 16
12.9.2 Q factor van een condensator ........................................................... 16
12.9.3 Q factor van een seriekring ................................................................ 16
12.9.4 Q factor van een parallelkring ............................................................ 16
Erik Servaes
6 - 69
13 MODULATIE ................................................................................................... 17
Amplitude modulatie ................................................................................. 17
Frequentie modulatie................................................................................ 17
Fase modulatie ......................................................................................... 18
14 PULS AMPLITUDE MODULATIE ................................................................... 19
PWM pulse width modulation of pulsbreedte modulatie ......................... 19
15 HALFGELEIDERS .......................................................................................... 20
Dioden ...................................................................................................... 20
Zenerdiode ............................................................................................... 20
LED .......................................................................................................... 20
Gelijkrichting ............................................................................................. 21
15.4.1 Principe .............................................................................................. 21
15.4.2 Enkelzijdige gelijkrichting ................................................................... 21
15.4.3 Dubbelzijdige gelijkrichting ................................................................ 21
15.4.4 Afvlakking .......................................................................................... 22
Transistoren ............................................................................................. 23
15.5.1 Overzicht soorten transistoren ........................................................... 23
15.5.2 Formules bipolair (NPN en PNP) ....................................................... 24
16 OPAMP ........................................................................................................... 25
Ideale opamp ........................................................................................... 26
Opampschakelingen................................................................................. 26
17 DECIBEL ........................................................................................................ 30
18 DIGITALE TECHNIEKEN ............................................................................... 31
Basispoorten – basisfuncties.................................................................... 31
Boole Algebra ........................................................................................... 32
Flipflops .................................................................................................... 33
Erik Servaes
7 - 69
2 SI - STELSEL
SI = Système International
BASISGROOTHEDEN
Symbool Symbool
Grootheid Eenheid
grootheid eenheid
Lengte l meter m
Tijd t seconde s
Massa m kilogram kg
Stroomsterkte I ampère A
Thermodynamishe temperatuur T kelvin K
Lichtsterkte I candela cd
Hoeveelheid substantie n,v mol mol
VERMENIGVULDIGINGSFACTOREN
Factor Naam Symbool betekenis
10-12 pico p biljoenste
10-9 nano n miljardste
10-6 micro μ miljoenste
10-3 milli m duizendste
10-2 centi c honderdste
10-1 deci d tiende
101 deca da tien
102 hecto h honderd
103 kilo k duizend
106 mega M miljoen
109 giga G miljard
1012 tera T biljoen
Erik Servaes
8 - 69
AFGELEIDE GROOTHEDEN:
eenheden en symbolen
Grootheid Symbool Eenheid eenheid
grootheid
Elektrisch potentiaal V volt V

Potentiaalverschil of spanning U
Elektromotorishe kracht E
Elektrische lading Q coulomb C (1C = 1A/s)
Elektrische weerstand R ohm Ω
Energie, arbeid, hoeveelheid W joule J (1J = 1Nm =
warmte 1W/s)
Frequentie f hertz Hz
Magnetische flux φ weber Wb (1Wb = 1Vs)
Magnetische inductie of B tesla T (1T = 1Wb/m2)
fluxdichtheid
Soortelijke weerstand ρ Ω.m/mm2
Trillingstijd (periode) T Seconde s
Vermogen P watt W (1W = 1J/s)
Afgelegde weg s meter m

Geluidsniveau Lp decibel dB
Kracht F newton N (1N = 1kg.m/s2)
kinetische energie Ek joule J
(bewegingsenergie)
Dichtheid ρ Kilogram per kubieke kg/m3
meter
Druk P Pascal Pa(=N/m2)
millibar mbar (=100 Pa)
Lengte l Meter m
Oppervlakte A vierkante meter m2
Lineaire uitzettingscoëfficiënt α per kelvin K-1
Moment M Newtonmeter Nm
Rendement η
Snelheid v meter per seconde m/s
Temperatuur T Graad celsius Graad °C K
Kelvin
Toerental n Aantal omwentelingen n/min
per minuut
Versnelling a Meter per seconde m/s2
kwadraat
Volume V kubieke meter m3
Warmte Q joule J
Warmtecapaciteit C joule per kelvin J/k
zwaarte-energie Ez joule J
Erik Servaes
9 - 69
GRIEKS ALFABET:
gebruik in de elektronica en elektriciteit
LETTER NAAM Gebruik in de elektronica
α kleine letter alpha  Stroomversterking van een transistor
 Weerstandstemperatuurscoëfficiënt
 Spectrale absorbtiecoëfficiënt
Α grote letter alpha

β kleine letter bêta  Stroomversterking van een transistor
 Algemeen symbool voor materiaalconstante
Β grote letter bêta
γ kleine letter gamma  Soortelijke geleiding
Γ grote letter gamma

δ kleine letter delta  Verlieshoek
 Dempingscoëfficiënt
 Duty cycle
∆ grote letter delta  kleine toename of afname van een grootheid
ε kleine letter epsilon  Diëlektrische constante
 Ermittiviteit
 Emissiefactor
 Basis van natuurlijk logaritme = 2,718281
Ε grote letter epsilon  Veldsterkte
 EMK
ζ kleine letter zêta
Ζ grote letter zêta
η kleine letter êta
Η grote letter êta
θ kleine letter thêta
Θ grote letter thêta
ι kleine letter iôta
ι grote letter iôta
κ kleine letter kappa  Koppelingscoëfficiënt
Κ grote letter kappa
λ kleine letter lambda  Arbeidsfactor
 Golflengte
Λ grote letter lambda
μ kleine letter mu  Permeabiliteit
Μ grote letter mu
ν kleine letter nu
Ν grote letter nu
ξ kleine letter ksi
Ξ grote letter ksi
Erik Servaes
10 - 69
ο kleine letter omikron
Ο grote letter omikron
π kleine letter pi  Wiskundige cte 3,14159265…

Π grote letter pi
ρ kleine letter rhô  Soortelijke weerstand
 Spectrale reflectiefactor
Ρ grote letter rhô
σ kleine letter sigma  Conductiviteit
 Lekfactor
Σ grote letter sigma
τ kleine letter tau  Tijdconstante
Τ grote letter tau
υ kleine letter upsilon  Elektrisch potentiaal
Υ grote letter upsilon
φ kleine letter fi  Fluxdichtheid
Φ grote letter fi  Magnetische flux
χ kleine letter chi  Susceptibiliteit
Χ grote letter chi
ψ kleine letter psi
Ψ grote letter psi  Elektrische flux
ω kleine letter omega  Cirkelfrequentie
Ω grote letter omega  Eenheid van weerstand
Erik Servaes
11 - 69
3 WISKUNDE
GONIOMETRISCHE CIRKEL
0° 30° 45° 60° 90°

1 √2 √3
sin α 0 1
2 2 2
√3 √2 1
cos α 1 0
2 2 2
√3
tg α 0 1 √3 ꝏ
3
Erik Servaes
12 - 69
DRIEHOEKSMEETKUNDE
3.2.1 Formules in een rechthoekige driehoek
β
C
γ α
De som van de hoeken is steeds 180°
∝ + β + φ = 180°
𝒐𝒗𝒆𝒓𝒔𝒕𝒂𝒂𝒏𝒅𝒆 𝑨 𝑩
𝒔𝒊𝒏𝒖𝒔 = 𝒔𝒊𝒏 𝜶 = 𝒔𝒊𝒏 𝜷 =
𝒔𝒄𝒉𝒖𝒊𝒏𝒆 𝑪 𝑪
𝒂𝒂𝒏𝒍𝒊𝒈𝒈𝒆𝒏𝒅𝒆 𝐵 𝐴
𝒄𝒐𝒔𝒊𝒏𝒖𝒔 = 𝑐𝑜𝑠 𝛼 = 𝑐𝑜𝑠 𝛽 =
𝒔𝒄𝒉𝒖𝒊𝒏𝒆 𝐶 𝐶
𝒐𝒗𝒆𝒓𝒔𝒕𝒂𝒂𝒏𝒅𝒆 𝐴 𝐵
𝒕𝒂𝒏𝒈𝒆𝒏𝒔 = 𝑡𝑎𝑛 𝛼 = 𝑡𝑎𝑛 𝛽 =
𝒔𝒄𝒉𝒖𝒊𝒏𝒆 𝐶𝐵 𝐴
3.2.2 Stelling van Pythagoras

De som van de kwadraten van de rechthoekzijden is gelijk aan het kwadraat van de
schuine zijde: A² + B² = C²
Erik Servaes
13 - 69
FORMULES IN EEN WILLEKEURIGE
DRIEHOEK
γ A
B α
β
∝ + β + φ = 180°
3.3.1 Sinusregel
𝐴 𝐵 𝐶
= =
sin 𝛼 cos 𝛽 tan 𝜑
3.3.2 Cosinusregel
𝐴2 = 𝐵 2 + 𝐶 2 − 2. 𝐵. 𝐶. cos 𝛼
𝐵 2 = 𝐴2 + 𝐶 2 − 2. 𝐴. 𝐶. cos 𝛽
𝐶 2 = 𝐴2 + 𝐵 2 − 2. 𝐴. 𝐵. cos 𝛾
Erik Servaes
14 - 69
COMPLEXE GETALREKENING
Imaginaire as
reële as
A=2+6j B=3-7j C=-4-1,5j
𝒋 = √−𝟏 𝒋𝟐 = −𝟏
Optellen van complexe nummers (a+bj)+ (c+dj) = (a+c) + j(b +d)
aftrekken van complexe nummers (a+bj) - (c+dj) = (a-c) + j(b -d)

Vermenigvuldigen van complexe (a+bj) . (c+dj)=(ac-bd)+j(bc+ad)
nummers
(𝑎 + 𝑗𝑏) (𝑎𝑐 + 𝑏𝑑) (𝑏𝑐 − 𝑎𝑑)
Delen van complexe numers = 2 +𝑗 2
(𝑐 + 𝑗𝑑) (𝑐 + 𝑑²) (𝑐 + 𝑑²)
Erik Servaes
15 - 69
Polaire notatie:
A
Imaginaire as
reële as
𝑀 = √𝑅𝑒 2 + 𝐼𝑚2
M = de lengte van de vector Re= het reële deel van de Im =het imaginaire deel van
vector de vector
𝐼𝑚
𝜃 = cot ( ) 𝑅𝑒 = 𝑀. cos 𝜃 𝐼𝑚 = 𝑀. sin 𝜃
𝑅𝑒
Voorbeeld punt A in de figuur hierboven:
𝑀𝑎 = √22 + 62 = √40 𝑅𝑒𝑎 = √40. cos(71,56°) = 2
6
𝜃𝑎 = tan−1 = 71,56° 𝐼𝑚𝑎 = √40. sin(71,56°) = 6
2
Erik Servaes
16 - 69
VIERKANTSVERGELIJKING
𝑎. 𝑥 2 + 𝑏. 𝑥 + 𝑐 = 0 𝐷 = 𝑏 2 − 4. 𝑎. 𝑎 −𝑏 ± √𝐷
𝑥=
2. 𝑎
 D > 0  2 verschillende oplossingen

 D = 0  1 Oplossing
 D < 0  geen oplossingen
Erik Servaes
17 - 69
4 BASIS ELEKTRICITEIT
WET VAN COULOMB
Q = I. T
Q in C (Coulomb), I in A (Ampère) en t in s (seconden)
Nemen we voor t 3600s (1h) dan bekomen we de lading in Ah (Ampèreuur)
WET VAN OHM

𝑈
𝑅=
𝐼
R in Ω (Ohm), U in V (Volt) en I in A (Ampère)
GELEIDING
Geleiding is het omgekeerde van weerstand, dus:
1
𝐺=
𝑅
G in S (Siemens) en R in Ω (Ohm)
VERMOGENWET
𝑃 = 𝑈. 𝐼
Afgeleide formules:
𝑃 = 𝐼2. 𝑅
𝑈2
𝑃=
𝑅
P in W (Watt), R in Ω (Ohm), U in V (Volt) en I in A (Ampère)
Erik Servaes
18 - 69
ARBEID
𝑊 = 𝑃. 𝑡
W in J (Joulle), P in W (Watt) en t in s (seconde)
RENDEMENT
𝑃𝑛 𝑊𝑛
𝜂= =
𝑃𝑡 𝑊𝑡
W in J (Joulle), P in W (Watt) en η onbenoemd
WET VAN POUILLET

Soortelijke weerstand van geleiders
𝜌. 𝑙 (T = 293 K = 20°C)
𝑅=
𝐴
ρ
R in Ω (Ohm), ρ in Ωm (Ohmmeter), l in m
Materiaal in Ω⋅mm2/m
aluminium 0,027
(meter), A in m² (vierkante meter)
brons 0,30
chroom 0,13
constantaan 0,45
A = de oppervlakte in mm (praktische eenheid, officiële goud 0,022
eenheid is m ) grafiet 10,0
koper 0,017
lood 0,21
messing 0,6
nikkel 0,078
platina 0,16
wolfraam 0,055
ijzer 0,105
zilver 0,016
Erik Servaes
19 - 69
SPANNINGS- EN STROOMPIJLEN
In de afbeelding staan pijlen voor de spanning U en de stroom I, de zogenoemde
richtingspijlen voor spanning en stroom. Deze pijlen worden willekeurig geplaatst.
Ze zeggen niets over de werkelijke
richting van spanning en stroom,
maar leggen slechts vast in welke
richting positief wordt gerekend.
Komt in een schakeling door een
berekening een negatieve
getalswaarde, bijvoorbeeld voor een
stroom, dan betekent dit alleen dat
de stroom in de omgekeerde
richting gaat, dus tegengesteld aan
de pijl.
WEERSTANDEN IN SERIE
R1 R2 R3
Rt = R1 + R2 +...+ Rn
4.9.1 formule van de spanningsdeler
𝑈𝑡 𝑈𝑅1 𝑈𝑅2 𝑈𝑅𝑛

= = =⋯
𝑅𝑡 𝑅1 𝑅2 𝑅𝑛
de spanningen verhouden zich tot hun weerstanden
𝑅1
𝑈𝑅1 = 𝑈𝑡 .
𝑅1 + 𝑅2
de spanning over een deelweerstand is gelijk aan de
totale spanning maal de waarde
van die weerstand gedeeld door de waarde van de
totale weerstand.
Merk op dat de grootste spanning over de grootste weerstand staat.
Erik Servaes
20 - 69
WEERSTANDEN IN PARALLEL
De vervangsweerstand is steeds kleiner dan de kleinste deelweerstand
4.10.1 Twee weerstanden in parallel
𝑅1 . 𝑅2
𝑅𝑡 =
𝑅1 + 𝑅2
4.10.2 Formule van de stroomdeling
𝑅1 . 𝑅2
𝑈 = 𝐼. 𝑅𝑣 = 𝐼.
𝑅1 + 𝑅2
𝐼𝑅2
𝐼𝑅1 = 𝐼.
𝑅1 + 𝑅2
𝐼𝑅1
𝐼𝑅2 = 𝐼.
𝑅1 + 𝑅2
de stroom in een deeltak is de totale stroom vermenigvuldigd met de weerstand van de andere tak
gedeeld door de som van de weerstanden van de twee takken.
Erik Servaes
21 - 69
4.10.3 Meerdere weerstanden in parallel
1 1 1 1
= + + ⋯+
𝑅𝑡 𝑅1 𝑅2 𝑅𝑛
4.10.4 n gelijke weerstanden in parallel
𝑅
𝑅𝑡 =
𝑛
Erik Servaes
22 - 69
BRUGSCHAKELING (brug van Wheatstone)
De brug is in evenwicht als : U AB = 0V als R1.R4 = R2.R3
SPANNINGSVERLIES IN BRONNEN
Uk de klemspanning van de bron
E de inwendige emk van de bron
I de stroom die de bron levert
Ri de inwendige weerstand van de

bron
Erik Servaes
23 - 69
WETTEN VAN KIRCHOFF
4.13.1 Stroomwet van Kirchoff

In een knooppunt is de som van alle stromen gelijk aan 0 A.
∑𝐼 = 0
Hierbij wordt de conventie aangenomen dat toekomende stromen positief worden

geteld en uitgaande stromen negatief.
I2
I1 A
I3
I4
I5
In knooppunt A krijgen we dan:
+ I1 + I2 − I3 − I4 + I5 = 0 of I1 + I2 + I5 = I3 + I4
4.13.2 Spanningswet van Kirchoff
In een maas of lus is de som van alle deelspanningen gelijk aan 0

Is na berekening het resultaat positief, dan was de zin van de pijl goed gekozen en
zal de stroom vloeien zoals de stroompijl aangeeft of zal de pijlpunt van de
spanningspijl het meest positieve punt aanwijzen.
In lus A:
+𝑈1 − 𝑈𝑅1 − 𝑈𝑅2 = 0
In lus B:
+𝑈𝑅2 + 𝑈𝑅3 − 𝑈2 = 0
Erik Servaes
24 - 69
STELLING VAN THEVENIN
Volgens Thevenin kunnen we elke lineaire elektrische schakeling vervangen door één
bron, de theveninbron, één thevenin weerstand en een belastingsweerstand.
De Theveninspanning is de spanning die gegenereerd wordt over de klemmen van de

belasting als deze op oneindig gesteld wordt.
De Theveninweerstand is de vervangweerstand, gezien vanuit de klemmen van de

belastingsweerstand. De bronnen worden hiervoor vervangen door hun inwendige
weerstand, de belastingsweerstand wordt op oneindig gesteld (weggelaten).
De werkelijke spanning wordt berekend door de schakeling te theveniniseren.
We bekomen dan een serieschakeling van de theveninbron, de theveninweerstand en

de belastingsweerstand.
SUPERPOSITIEMETHODE
We kiezen in het gegeven schema een verwachte stroom/spanningszin.
We vervangen alle bronnen behalve één door hun inwendige weerstand (oneindig
voor een ideale stroombron, 0 voor een ideale spanningsbron).
We berekenen de gewenste stroom/spanning aan de hand van de overgebleven

bron.
Vloeit de stroom of staat de spanning zoals de initieel gekozen zin, dan is het
deelresultaat positief, klopt de zin niet dan is het deelresultaat negatief.
We herhalen bovenstaande stap voor elke bron.
Als alle deelresultaten berekend zijn tellen we deze samen, rekening houden met de
tekens. Een positief resultaat op het einde geeft aan dat de pijl goed gekozen was.
Een negatief resultaat dat de spanning/ stroom tegengesteld staat/vloeit aan de
initieel gekozen pijl.
Erik Servaes
25 - 69
STER DRIEHOEK TRANSFORMATIE
4.16.1 Omrekenformules voor driehoek naar ster

𝑍𝑎𝑏 . 𝑍𝑎𝑐 𝑍𝑎𝑏 . 𝑍𝑏𝑐 𝑍𝑎𝑐 . 𝑍𝑏𝑐
𝑍𝑎 = 𝑍𝑏 = 𝑍𝑐 =
𝑍𝑎𝑏 + 𝑍𝑎𝑐 + 𝑍𝑏𝑐 𝑍𝑎𝑏 + 𝑍𝑎𝑐 + 𝑍𝑏𝑐 𝑍𝑎𝑏 + 𝑍𝑎𝑐 + 𝑍𝑏𝑐
4.16.2 Omrekenformules voor ster naar driehoek
𝑍𝑎 . 𝑍𝑏 𝑍𝑎 . 𝑍𝑐 𝑍𝑏 . 𝑍𝑐
𝑍𝑎𝑏 = 𝑍𝑎 + 𝑍𝑏 + 𝑍𝑎𝑐 = 𝑍𝑎 + 𝑍𝑐 + 𝑍𝑏𝑐 = 𝑍𝑏 + 𝑍𝑐 +
𝑍𝑐 𝑍𝑏 𝑍𝑎
4.16.3 Spanningen en stromen

Lijnspanningen: UL1, UL2, UL3
Fasespanningen: UF1, UF2, UF3
ster driehoek
𝑼𝑳 = √𝟑. 𝑼𝑭 𝐼𝐿 = √3. 𝐼𝐹
𝑰𝒇 = 𝑰𝑳 𝑈𝑓 = 𝑈𝐿
4.16.4 Vermogens
𝑃 = √3. 𝐼𝐹 . 𝑈𝐹 . cos 𝜑
Erik Servaes
26 - 69
5 MAGNETISME
WET VAN COULOMB

𝑚1 . 𝑚2
𝐹=
4. 𝜋. 𝜇. 𝑟 2
F in N (newton), m1 en m2 de magnetische massa’s in Wb (weber), r in m (meter) en

μ in H/m (Henry per meter)
MAGNETISCHE PERMEABILITEIT
𝜇 = 𝜇0 . 𝜇𝑟
µ0 de absolute permeabiliteitsfactor van het vacuum = 4.π.10-7 H/m
µr de relatieve permeabiliteitsfactor van de middenstof
medium μr
ijzer (99.99% zuiver) 200000
ijzer (99.8% zuiver) 5000
aluminium 1,000265
hout 1,00000043
lucht 1,00000037
beton (droog) 1
vacuum 1
teflon 1,0000
zuurstof 1,0000000
koper 0,999994
water 0,999992
Erik Servaes
27 - 69
MAGNETISCHE FLUX
𝜙 = 𝐵. 𝐴
Φ in Wb (Weber), B in Wb/m² (Weber per vierkante meter) of in T (Tesla), A in m²

(vierkante meter)
MAGNETISCHE FLUXDICHTHEID of
magnetische inductie
𝐵 = µ. 𝐴
B in Wb/m² (Weber per vierkante meter) of in T (Tesla), A in m² (vierkante meter), µ in

H/m (Henry per meter)
MAGNETISCHE VELDSTERKTE
𝑚
𝐻=
4. 𝜋. µ0 . µ𝑟. 𝑟 2
H in A/m (Ampère per meter), m in Wb (Weber), µ0 in H/m (Henry per meter), µr

onbenoemd en r in m (meter).
Erik Servaes
28 - 69
6 ELEKTROMAGNETISME
MAGNETISCH VELD rond een rechte geleider

𝐼
𝐻𝑎 =
2. 𝜋. 𝑟
H in A/m (Ampère per meter), I in A (Ampère), r in m (meter)
MAGNETISCH VELD in een winding

𝐼
𝐻𝑎 =
2. 𝑟
H in A/m (Ampère per meter), I in A (Ampère), r in m (meter
MAGNETISCH VELD in een spoel

𝑁. 𝐼
𝐻𝑎 =
√𝑑2 + 𝑙 2
H in A/m (Ampère per meter), I in A (Ampère), d en l in m (meter), N is onbenoemd
MAGNETISCH VELD in een solenoïde

𝑁. 𝐼
𝐻𝑎 =
√𝑑2 + 𝑙 2
H in A/m (Ampère per meter), I in A (Ampère), d en l in m (meter), N is onbenoemd
WET VAN HOPKINSON

𝑁. 𝐼 𝑁. 𝐼 𝑁. 𝐼
Ф = 𝐵. 𝐴 = µ. 𝐻. 𝐴 = µ. .𝐴 = = (𝑊𝑏)
√𝑑 2 + 𝑙 2 √𝑑 2 + 𝑙 2 𝑅𝑚
µ. 𝑎
Φ in Wb (Weber), B in Wb/m² (Weber per vierkante meter) of in T (Tesla), A in m²
(vierkante meter), N is onbenoemd, d en l in m (meter), I in A (Ampère), ), µ in H/m
(Henry per meter)
Erik Servaes
29 - 69
LORENTZKRACHT
𝐹 = 𝐵. 𝑙. 𝐼
F in N (Newton), B in Wb/m² (Weber per vierkante meter) of in T (Tesla), A in m²

(vierkante meter), l in m (meter)
6.6.1 Krachten op evenwijdige stroomvoerende geleiders

µ. 𝑙. 𝐼1 . 𝐼2
𝐹=
2. 𝜋. 𝑟
F in N (Newton), l en r in m (meter), I in A (Ampère), ), µ in H/m (Henry per meter)
6.6.2 Elektromagnetische inductie

Als een geleider beweegt in een magnetisch veld dan ontstaat er een inductie-
spanning volgens onderstaande formule.
e = Bl v. . .sin α
e in V (Volt), B in Wb/m2 (Weber per vierkante meter) of T (Tesla),v in m/s (meter per
seconde) en α in ° (graden)
Erik Servaes
30 - 69
6.6.3 Linkerhandregel
De zin van de lorentzkracht hangt af van de stroomzin en de zin van het veld waarin
de geleider zich bevindt.
Om snel de zin van de lorentzkracht te bepalen, maken we gebruik van de

linkerhandregel.
6.6.4 Rechterhandregel
De rechterhandregel voor generatoren wordt gebruikt voor het bepalen van de
richting van de geïnduceerde stroom in een geleider als deze beweegt door een
magnetisch veld. De regel moet niet verward worden met de hierboven besproken
linkerhandregel die de Lorentzkracht aangeeft. Ezelsbrug is Lorentzkracht -
Linkerhand.
Erik Servaes
31 - 69
7 KLEURCODE WEERSTANDEN
Elke kleur komt overeen met een nummer, zoals je ziet in de onderstaande tabel.
Elke weerstand heeft 4 of 5 banden. In het 4-bands type geven de eerste twee
banden de eerste twee cijfers van de waarde aan, terwijl de derde het aantal nullen
aangeeft dat volgt (technisch gezien geeft het de macht van tien weer). De laatste
band geeft de tolerantie aan: in het onderstaande voorbeeld geeft goud aan dat de
weerstandswaarde 10k ohm plus of min 5% kan zijn.
Erik Servaes
32 - 69
8 WEERSTANDSREEKSEN
Weerstanden komen voor in reeksen, hoe kleiner de tolerantie, hoe meer stappen er
in een reeks zijn. De meest gebruikte reeks is de E12 reeks.
E-reeks Tolerantie Waarden
E12 10% 10, 12, 15, 18, 22, 27, 33, 39, 47, 56, 68, 82
10, 11, 12, 13, 15, 16, 18, 20, 22, 24, 27, 30, 33, 36, 39, 43, 47,
E24 5%
51, 56, 62, 68, 75, 82, 91
9 CONDENSATOREN
Een (geladen) condensator heeft voor gelijkspanning een oneindige weerstand
Bij een zeer hoge frequentie kan de condensator beschouwd worden als een
kortsluiting.
Elektrostatisch veld
𝑄1 . 𝑄2
𝐹=
4. 𝜋. 𝜀. 𝑟 2
ε =ε0.εr
1
𝜀0 = (𝐹⁄𝑚)
36. 𝜋. 109
Q in C (Coulomb), F in N (Newton), ε in F/m (Farad per meter), r in m (meter)
Erik Servaes
33 - 69
Capaciteit van een condensator
𝑄 𝜀. 𝐴
𝑈= 𝐶=
4. 𝜋. 𝜀0 . 𝜀𝑟 . 𝑟 𝑑
U in V (Volt), Q in C (Coulomb), A in m² (vierkante meter), d in m (meter), ε in F/m

(Farad per meter)
9.2.1.1 diëlektrische constante
Diëlektricum εr
Lucht 1
Papier 2 tot 2,5
Glas 5 tot 7
Kwarts 8
Mica 6 tot 8
1
ε =ε0.εr 𝜀0 = (𝐹⁄𝑚)
36. 𝜋. 109
Erik Servaes
34 - 69
Verband tussen lading, capaciteit en
spanning
𝑄 𝐶
𝐶= ( ⁄𝑉 of F)
𝑉
1
1 microfarad 1 µF F 10-6 F
106
1
1 nanofarad 1 ηF F 10-9 F
109
1
1 picofarad 1 pF F 10-12 F
1012
[Typ hier]
Symbolen
Impedantie (capacitantie) van een

condensator voor sinusvormige signalen
1
XC =
2.π.f.C
De stroom ijlt 90° voor op de spanning of de spanning ijlt 90° na op de stroom
Condensatoren in serie
1
𝐶𝑣 =
1 1 1 1
+ + +⋯+
𝐶1 𝐶2 𝐶3 𝐶𝑛
Condensatoren in parallel
𝐶 = 𝐶1 + 𝐶2 + 𝐶3 + ⋯ + 𝐶𝑛
Erik Servaes
2 - 69
Laden en ontladen van een condensator op
gelijkspanning
9.8.1 Laden van een condensator
Tijdstip UC (% Uin)
1τ 63,2%
2τ 86,5%
3τ 95,0%
4τ 98,2%
5τ 99,3%
In de praktijk neem je aan dat de condensator volledig geladen is na een tijd van 5 ζ
= 5 R.C seconden
Erik Servaes
3 - 69
9.8.2 Ontladen van een condensator op gelijkspanning
Tijdstip UC (%)
1τ 36,8%
2τ 13,5%
3τ 4,9%
4τ 0,18%
5τ 0,06%
In de praktijk neem je aan dat een condensator volledig ontladen is na 5 ζ = 5 RC

seconden.
Erik Servaes
4 - 69
10 SPOELEN
Een ideale spoel is voor gelijkspanning een kortsluiting en voor een zeer hoge
frequenties een oneindige weerstand. In de praktijk is een spoel steeds een
serieschakeling van een ideale spoel en een weerstand (deze van de wikkelingen
van de spoel volgens Pouillet)
10.1.1 Tegen emk in een spoel ten gevolge van stroomverandering

Δ𝐼
𝐸 = −𝐿.
Δt
I in ampère, t in seconden, L in Henry en E in Volt
10.1.2 Energie opgeslagen in een spoel
𝐿. 𝐼 2
𝑊=
2
L in Henry, I in ampère, W in joule
10.1.3 Impedantie van een spoel voor sinusvormige signalen
Z = w.L =2.π.f.L
of met complexe voorstelling :
Z = jω.L
-j = capacitieve reactantie, (-90°)
+j = inductieve reactantie (+90°)
De stroom ijlt 90° na op de spanning of de spanning ijlt 90° voor op de stroom
Erik Servaes
5 - 69
10.1.4 Spoelen in serie
Lt = L1 + L2 +...+ Ln
10.1.5 Spoelen in parallel

1 1 1 1
= + +⋯+
𝐿𝑡 𝐿1 𝐿2 𝐿𝑛
10.1.6 Laden en ontladen van een spoel op gelijkspanning
Het laden/ontladen van een spoel op gelijkspanning verloopt analoog aan dit van een
condensator. Bij de spoel zal de echter stroom initieel 0 zijn (de spoel werkt elke
verandering tegen) en de spanning maximaal, na 5 ζ zal de stroom zijn maximum
waarde bereikt hebben en is de spanning over de spoel tot 0V gedaald.
𝐿 𝑅
− .𝑡
𝜁= 𝑈𝐿 = 𝑈 𝐿
𝑅
Hierin is :
R de tijdconstante, de tijd waarbij de spanning over de spoel met 63,2% gedaald is

en/of de stroom tot 63,2% toegenomen.
 UL de spanning over de spoel.

 U de aangelegde spanning.
Erik Servaes
6 - 69
11 SINUSVORMIGE WISSELSPANNING –
WISSELSTROOM
SPANNINGS- EN STROOMWAARDEN
11.1.1 Amplitude
Topwaarde van spanning of stroom
Utop Umax Û Upk …
11.1.2 Ogenblikswaarde (momentele waarde)

u =Umax.sinα of u =Umax.sinωt
Umax waarde of topwaarde = de hoogste waarde die de spanning/stroom bereikt
11.1.3 Effectieve waarde

Is die waarde die evenveel energie zou omzetten in een weerstand als een
gelijkstroom/spanning met diezelfde waarde.
𝑈𝑚𝑎𝑥
𝑈𝑒𝑓𝑓 =
√2
Erik Servaes
7 - 69
11.1.4 Gemiddelde waarde
Is de hoogte van de rechthoek met eenzelfde oppervlak als deze van de

sinuspanning., of die waarde die binnen één periode evenveel lading verplaatst als
een gelijkstroom met die waarde.
2
𝑈𝑔𝑒𝑚 = 𝑈𝑚𝑎𝑥 .
𝜋
Opmerking: Dit is de gemiddelde waarde over een halve periode of de gemiddelde
waarde als gemiddelde van de absolute ogenblikswaarden. De gemiddelde waarde
over een volledige periode gerekend met de ogenblikswaarden is 0
11.1.5 Vormfactor
Is de verhouding van de effectieve waarde tot de gemiddelde waarde
𝑈𝑚𝑎𝑥
𝑈𝑒𝑓𝑓 √2 𝜋
𝑣𝑜𝑟𝑚𝑓𝑎𝑐𝑡𝑜𝑟 = = 2.𝑈𝑚𝑎𝑥 = = 1,11 (voor een sinus)
𝑈𝑔𝑒𝑚 2.√2
𝜋
11.1.6 Crestfactor
𝑈𝑚𝑎𝑥 𝑈𝑚𝑎𝑥
𝑐𝑟𝑒𝑠𝑡𝑓𝑎𝑐𝑡𝑜𝑟 = = = √2
𝑈𝑒𝑓𝑓 𝑈𝑚𝑎𝑥
√2
11.1.7 Periode T (seconde) en Frequentie f (Hertz)
Tijd tussen twee opeenvolgende gelijke punten van een continu signaal
1
𝑓= 𝑇
Frequentie f (Hz) : Aantal perioden binnen één seconde
Erik Servaes
8 - 69
11.1.8 Frequentie en golflengte
𝑐
𝜆=
𝑓
c :de voorplantingssnelheid van de golf (3.108 m/s voor elektromagnetische
golven, 320m/s voor geluid in lucht bij 20°C) (m/s)
f :de frequentie (Hz)(=1/s)
λ: de golflengte (m)
Erik Servaes
9 - 69
GOLFVORMEN
Hieronder staan een aantal afgeleiden voor het berekenen van de gemiddelde en
effectieve waarden voor veel voorkomende golfvormen.
golfvorm Gemiddelde waarde Effectieve waarde
DC
Signaal met een onveranderlijke waarde apk in de tijd.
𝐴𝑔𝑒𝑚 = 𝐴𝑝𝑘 𝐴𝑒𝑓𝑓 = 𝐴𝑝𝑘
Sinus
Zuiver sinusvormig signaal symmetrisch rond nul met een amplitude apk.
𝑎𝑝𝑘
𝐴𝑔𝑒𝑚 = 0 𝐴𝑒𝑓𝑓 =
√2
Sinus met offset

Sinusvorm met een topwaarde apk en een offset van het nulpunt ao.
𝐴𝑔𝑒𝑚 = 0 𝑎𝑠𝑝 2
𝐴𝑒𝑓𝑓 = √𝑎𝑜 2 +
2
Enkelzijdig gelijkgerichte sinus

Signaal dat enkel de positieve waarden van een sinusvormig signaal bevat met een topwaarde apk.
𝑎𝑝𝑘 𝑎𝑝𝑘
𝐴𝑔𝑒𝑚 = 𝐴𝑒𝑓𝑓 =
𝜋 2
Dubbelzijdig gelijkgerichte sinus

Signaal berekend uit de absolute waarden van een sinus met een topwaarde apk.
2. 𝑎𝑝𝑘 𝑎𝑝𝑘
𝜋 √2
Erik Servaes
10 - 69
Halve sinus impuls

Halve sinusperiode met een breedte van δ en een topwaarde apk.
2. 𝛿. 𝑎𝑝𝑘 𝑎𝑝𝑘 . √𝛿
𝜋 √2
Blokgolf bipolair
Blokgolf met zowel positieve ap als negatieve an waarden met een dutycycle δ.
𝐴𝑔𝑒𝑚 = 𝑎𝑝 . 𝛿 + (1 − 𝛿) 𝐴𝑒𝑓𝑓 = √𝛿. 𝑎𝑝2 + (1 − 𝛿). 𝑎𝑛2
Blokgolf unipolair
Blokgolf met alleen positieve (of negatieve) waarden apk m et een dutycycle δ.
𝐴𝑔𝑒𝑚 = 𝑎𝑝𝑘 . 𝛿 𝐴𝑒𝑓𝑓 = 𝑎𝑝𝑘 . √𝛿
Trapezium
Trapeziumgolf met een amplitude apk en een breedte δw. De opgaande en neergaande flank δf
hebben dezelfde waarde.
2. 𝛿𝑓 + 3. 𝛿𝑤
𝐴𝑔𝑒𝑚 = 𝑎𝑝𝑘 . (𝛿𝑓 + 𝛿𝑤 ) 𝐴𝑒𝑓𝑓 = 𝑎𝑝𝑘 . √
3
Driehoek
Driehoekgolf met een toptop waarde Δa waarbij de gemiddelde amplitude een offset ao heeft. De
opgaande lijn heeft een breedte δ.
1 Δ𝑎 2
𝐴𝑔𝑒𝑚 = 𝑎𝑜 𝐴𝑒𝑓𝑓 = 𝑎𝑜 . √1 + .( )
12 𝑎𝑜
Driehoek impuls
Driehoek impuls met een topwaarde apk. De positief opgaande lijn heeft een breedte δu en heeft
een
neergaande flank δd.
𝛿𝑢 + 𝛿𝑑 𝛿𝑢 + 𝛿𝑑
𝐴𝑔𝑒𝑚 = 𝑎𝑝𝑘 . 𝐴𝑒𝑓𝑓 = 𝑎𝑝𝑘 . √
2 3
Erik Servaes
11 - 69
Zaagtand impuls
Zaagtand impuls met een topwaarde van apk en een breedte δ.
𝛿 𝛿
𝐴𝑔𝑒𝑚 = 𝑎𝑝𝑘 . 𝐴𝑒𝑓𝑓 = 𝑎𝑝𝑘 . √
2 3
Zaagtandimpuls met offset

Zaagtand impuls met een amplitude stijging van Δa en een startamplitude am.
Δa 2 + 𝑎 . ∆𝑎 +
∆𝑎2
𝐴𝑔𝑒𝑚 = 𝛿. (𝑎𝑚 + ) 𝐴𝑒𝑓𝑓 = √𝛿. (𝑎𝑚 𝑚 )
2 3
Erik Servaes
12 - 69
12 WISSELSPANNINGSKETENS
R en L in serie
𝑈 𝑈𝐿 𝜔𝐿𝐼 𝜔𝐿
𝑈 = √𝑈𝑅2 + 𝑈𝐿2 𝑍= = √𝑅 2 + 𝜔²𝐿2 tan 𝜑 = = =
𝐼 𝑈𝑅 𝑅𝐼 𝑅
R en C in serie
−𝑈𝐶 1
𝑈 1 tan 𝜑 = =−
𝑈𝑅 𝜔𝑅𝐶
𝑈 = √𝑈𝑅2 + 𝑈𝐶2 𝑍= = √𝑅 2 +
𝐼 (𝜔𝐶)2
L en C in serie
𝑈 1
𝑈 = 𝑈𝐿 − 𝑈𝐶 𝑍= = 𝜔𝐿 − ±90°
𝐼 𝜔𝐶
Erik Servaes
13 - 69
R en L in parallel
−𝑈
1 𝐼 1 1 −𝐼𝐿 𝑅
𝐼 = √𝐼𝑅2 + 𝐼𝐿2 = =√ 2+ tan 𝜑 = = 𝜔𝐿 = −
𝑍 𝑈 𝑅 (𝜔𝐿)2 𝐼𝑅 𝑈 𝜔𝐿
𝑅
R en C in parallel
𝐼𝐶 𝑈𝜔𝐶
1 𝐼 1 tan 𝜑 = = = 𝜔𝑅𝐶
𝐼 = √𝐼𝑅2 + 𝐼𝐶2 = = √ 2 + (𝜔𝐶)2 𝐼𝑅 𝑈
𝑍 𝑈 𝑅 𝑅
L en C in parallel
1 1 𝐼 1
𝐼 = 𝑈. (𝜔𝐶 − ) = = 𝜔𝐶 − ±90°
𝜔𝐿 𝑍 𝑈 𝜔𝐿
Erik Servaes
14 - 69
R L C in serie– serieresonantie
1
1 2 1 2 𝜔𝐿 − 𝜔𝐶
𝑈 = 𝐼. √𝑅 2 + (𝜔𝐿 − ) 𝑍 = √𝑅 2 + (𝜔𝐿 − ) tan 𝜑 =
𝜔𝐶 𝜔𝐶 𝑅
1
𝑓𝑟 =
2𝜋√𝐿𝐶
R L C in parallel - parallelresonantie
1 1 2 1 𝐼 1
𝐼 = 𝑈. √ + (𝜔𝐶 − ) = = √𝐼𝑅2 + (𝐼𝐶 − 𝐼𝐿 )2 tan 𝜑 = 𝑅. (𝜔𝐶 − )
𝑅2 𝜔𝐿 𝑍 𝑈 𝜔𝐿
1
𝑓𝑟 =
2𝜋√𝐿𝐶
Erik Servaes
15 - 69
Q factor
Is de kwaliteitsfactor van een afgestemde kring.
Hoe hoge de Q factor, hoe selectiever de afgestemde kring, hoe groter de

‘opslingering’ bij resonantie.
 In het blauw, de curve met Q
gelijk aan 12.64
 In het paars, de curve met Q
gelijk aan 6.32.
𝐶
 𝑄 2 = 𝑅√𝐿
𝑓𝑟𝑒𝑠
 𝑄= 𝐵
 Q= Q factor
 fr = de resonantiefrequentie
 B= de bandbreedte (afstand
tussen de -3dB punten)
12.9.1 Q factor van een spoel

𝑍𝐿 2. 𝜋. 𝑓. 𝐿
𝑄= =
𝑅𝐿 𝑅𝐿
12.9.2 Q factor van een condensator

1
𝑍𝐶 2. 𝜋. 𝑓. 𝐶
𝑄= =
𝑅𝐶 𝑅𝐶
RC is de equivalente serieweerstand (parallelweerstand van een condensator

omgerekend naar serieweerstand).
12.9.3 Q factor van een seriekring
1 𝐿
𝑄= √
𝑅 𝐶
12.9.4 Q factor van een parallelkring
𝐶
𝑄 = 𝑅√
𝐿
Erik Servaes
16 - 69
13 MODULATIE
Is het verpakken van een boodschap in een draaggolf
B= boodschap of gegevens
D= draaggolf
B M GD
M= modulator
GD = gemoduleerde draaggolf
Amplitude modulatie
Bij deze vorm van modulatie wordt de amplitude van de draaggolf aangepast door de
boodschap.
Draaggolf Gemoduleerde draaggolf
+=
Modulatiesignaal (boodschap)
Frequentie modulatie
Bij deze vorm van modulatie wordt de frequentie van de draaggolf aangepast door
de boodschap.
Erik Servaes
17 - 69
Fase modulatie
Bij deze vorm van modulatie wordt de fase van de draaggolf aangepast door de
boodschap. Deze vorm van moduleren wordt meestal toegepast op digitale
signalen.
Erik Servaes
18 - 69
14 PULS AMPLITUDE MODULATIE
Bij deze vorm van modulatie wordt de amplitude van een pulstrein die fungeert als
draaggolf aangepast door de boodschap.
PWM pulse width modulation of pulsbreedte

modulatie
Bij deze vorm van modulatie wordt de amplitude van een pulstrein die fungeert als
draaggolf aangepast door de boodschap.
Erik Servaes
19 - 69
15 HALFGELEIDERS
Dioden
Doorlaatspanning germanium ±0,2 –
0,3V
Doorlaatspanning silicium ±0,6 – 0,7V
De doorlaatspanning is niet echt constant maar neemt wat toe naarmate de stroom
groter wordt.
Zenerdiode
PDmax
IZmax =
UZ
UVmin − UZ
R Smax ≤ (𝛺)
ILmax + IZmin
UVman − UZ
R Smin ≤ (𝛺)
ILmin + IZmax
Stabilisatiefactor
ΔUv R s + rz
F= =
ΔUz 𝑟𝑧
LED
UV − UF
RV =
IF
Erik Servaes
20 - 69
Gelijkrichting
15.4.1 Principe
15.4.2 Enkelzijdige gelijkrichting

Û𝑢 Î
𝑈𝑔𝑒𝑚 = 𝐼𝑔𝑒𝑚 =
𝜋 𝜋
Û𝑢 Û𝑢
𝑈𝑒𝑓𝑓 =
2 𝐼𝑒𝑓𝑓 = 𝑅
2
𝑈𝑟𝑒𝑓𝑓
𝑟= (%) 𝑈𝑟𝑒𝑓𝑓 = 1,21. 𝑈𝑒𝑓𝑓
𝑈𝑟𝑔𝑒𝑚
15.4.3 Dubbelzijdige gelijkrichting
2. Û𝑢 𝐼𝑒𝑓𝑓
𝑈𝑔𝑒𝑚 = 𝐼𝐷𝑒𝑓𝑓 =
𝜋 √2
Û𝑢 Û𝑢
𝑈𝑒𝑓𝑓 =
√2 𝐼𝑒𝑓𝑓 = 𝑅
√2
𝑟= (%) 𝑈𝑟𝑒𝑓𝑓 = 0,485. 𝑈𝑒𝑓𝑓
𝑈𝑟𝑔𝑒𝑚
Erik Servaes
21 - 69
15.4.4 Afvlakking
15.4.4.1 Rimpelspanning
̂𝑟
𝑈 ̂𝑟
𝑈 𝐼𝑔𝑒𝑚
𝑈𝑟𝑒𝑓𝑓 = 𝑡𝑡 ̂𝑅 −
𝑈𝑅𝑔𝑒𝑚 = 𝑈 𝑡𝑡 𝑈𝑟𝑒𝑓𝑓 =
2√3 2 4√3. 𝑓. 𝐶
15.4.4.2 gelijkgerichte spanning

𝐼𝑔𝑒𝑚
̂𝑅 −
𝑈𝑅𝑔𝑒𝑚 = 𝑈
4. 𝑓. 𝐶
15.4.4.3 Rimpelfactor
𝑟= (in % → .100)
𝑈𝑅𝑔𝑒𝑚
15.4.4.4 Filtercondensator
𝑇
𝐼̂𝐷 = .𝐼
𝑇1 𝑔𝑒𝑚
Erik Servaes
22 - 69
Transistoren
15.5.1 Overzicht soorten transistoren
Erik Servaes
23 - 69
15.5.2 Formules bipolair (NPN en PNP)
MET RB ALS INSTELWEERSTAND
1 Ic
Uce = . Uv Ib =
2 hFE
Uv − Ube Uv − Ube
Rc = Rb =
Ic Ib
MET RB ALS INSTELWEERSTAND EN STABILISATIEWEERSTAND
1 Ic
Uce = . Uv Ib =
2 hFE
Uv − Uce Uce − Ube
Ic = Rb =
Rc Ib
MET SPANNINGSDELER EN EMITTORWEERSTAND
1 Ic
URe = .U
10 v Ib =
hFE
1
Uce = . (Uv − 𝑈𝑅𝑒 ) IR2 = 10. Ib
2
Uv − Uce − URe Uv − URe − Ube
Rc = R1 =
Ic Ib + IR2
URe URe + Ube

Re = R2 =
Ic IR2
Erik Servaes
24 - 69
15.5.3 Formules veldeffect (JFET)
JFET MET RS ALS INSTELWEERSTAND
𝑈𝑔𝑠
𝑅𝑠 = − 𝑈𝑅𝑑 = 𝑈𝑑𝑠
𝐼𝑑𝑠
(𝑈𝑉 − 𝑈𝑅𝑠 )
𝑈𝑅𝑑 =
𝑅𝑑 = − 2
𝐼𝑑
1𝑀Ω < 𝑅𝑔 < 10𝑀Ω
Id te bepalen met weerstandslijn
en transfertkarakteristiek.
JFET MET SPANNINGSDELER
𝑅2
𝑈𝑔 = .𝑈
𝑅1 + 𝑅2 𝑣
𝑈𝑅𝑑 = 𝑈𝑑𝑠
𝑈𝑔𝑠
𝑅𝑠 = (𝑈𝑉 − 𝑈𝑅𝑠 )
𝐼𝑑𝑠 =
2
𝑈𝑅𝑑
𝑅𝑑 = − 1𝑀Ω < 𝑅𝑔 < 10𝑀Ω
𝐼𝑑
Id te bepalen met weerstandslijn
en transfertkarakteristiek.
Erik Servaes
25 - 69
16 OPAMP
Ideale opamp
 𝐴𝑂𝐿 = ∞
 𝑍𝑖𝑛 = ∞
 𝑍𝑜𝑢𝑡 = 0
 𝐵𝐵 = ∞
 eo = 0 als el = e2
Opampschakelingen
Inverterende versterker
𝑒0
𝐴𝐶𝐿 = −
𝑒1
𝑍𝑓
𝐴𝐶𝐿 = −
𝑍1
Erik Servaes
26 - 69
Niet-inverterende versterker
𝑒0
𝐴𝐶𝐿 =
𝑒1
𝑍𝑓
𝐴𝐶𝐿 = 1 +
𝑍1
Inverterende sommeerversterker
𝑒0
𝐴𝐶𝐿 = −
𝑒1
𝑍𝑓
𝑒0 = − . (𝑒 + 𝑒2 + 𝑒3 + 𝑒4 )
𝑍1 1
wisselspanningsversterker
1
𝐶=
2. 𝜋. 𝑓𝑚𝑖𝑛 . 𝑅1
Erik Servaes
27 - 69
Spanningsvolger (buffer)
𝑒
𝐴𝐶𝐿 = − 𝑒0 = 1
1
𝛽=1
verschilversterker
 Rt = Ra
 R1 = Rb
Rt
UU   .(U1  U 2 )
R1
Rt
UU  .(U 2  U1 )
R1
Schmitt-trigger
𝑅1
𝑈ℎ𝑦𝑠 = 2. 𝑈𝑠𝑎𝑡+ . ( )
𝑅1 + 𝑅2
Erik Servaes
28 - 69
Enkelzijdige gelijkrichter
𝑹𝒇 + 𝑹𝑫
𝒆𝟎 = − ( ) . 𝒆𝟏
𝑹𝟏
Dubbelzijdige gelijkrichter
Erik Servaes
29 - 69
17 DECIBEL
𝑃2
Aantal dB n = 10. log ( ) P1 is 10 keer sterker dan P2
𝑃1
U2 R1
n = 20. log ( ) + 10. log ( )
U1 R2
Er zijn internationale referenties afgesproken :
 Pref = 1mW
 Rref = 600 Ω
 Uref = 775 mV
Erik Servaes
30 - 69
18 DIGITALE TECHNIEKEN
Basispoorten – basisfuncties
Waarheidstabel IEC MIL
BUFFER
A X
0 0
1 1
NIET/NOT
A X
INVERTOR
0 1
1 0
EN/AND A B X
0 0 0
0 1 0
1 0 0
1 1 1
NEN/NAND A B X
0 0 1
0 1 1
1 0 1
1 1 0
OF/OR A B X
0 0 0
0 1 1
1 0 1
1 1 1
NOF/NOR A B X
0 0 1
0 1 1
1 0 1
1 1 0
EXOF/EXOR A B X
0 0 0
0 1 1
1 0 1
1 1 0
EXNOF/EXNOR A B X
0 0 1
0 1 0
1 0 0
1 1 1
Erik Servaes
31 - 69
Booleaanse Algebra
A+A=A A. A = A ̿=A
A
A+1=1 A. 1 = A
A+0=A A. 0 = 0
̅=1
A+A ̅=0
A. A
A + B = B + A commutativiteit
A. B = B. A commutativiteit
A + B + C = (A + B) + C = A + (B + C) = B + (A + C) associativiteit
A. B. C = (A. B). C = A. (B. C) = B. (A. C) associativiteit

A. B + A. C = A. (B + C) distributiviteit
(A + B). (A + C) = A + B. C
(A + B). (A + C) = A + B. C
A. (A + B) = A A + A. B = A
̅ + B) = A. B
A. (A ̅. B = A + B
A+A
̅ . C = A. B + A
A. B + B. C + A ̅. C
(𝐴 + 𝐵). (𝐵 + 𝐶). (𝐴̅ + 𝐶) = (𝐴 + 𝐵). (𝐴̅ + 𝐶)
̅̅̅̅̅
𝐴. 𝐵 = 𝐴̅ + 𝐵̅ De Morgan
̅̅̅̅̅̅̅̅
𝐴 + 𝐵 = 𝐴̅. 𝐵̅ De Morgan
Erik Servaes
32 - 69
Flipflops
RS flipflop (RS-latch)
S R Q ̅
𝐐
y 1 ̅̅̅̅̅
𝑄−1 Q −1
geheugen
1 0 0 1 reset
0 1 1 0 set
0 0 1 1 verboden
S R Q ̅
𝐐
y 0 ̅̅̅̅̅
𝑄−1 Q −1 geheugen
0 1 0 1 reset
1 0 1 0 set
1 1 0 0 verboden
RST flipflop
S R T Q
0 0 1 𝑄−1 Geheugen
1 0 1 1 Set
0 1 1 0 Reset
1 1 1 1 Verboden
* * 0 𝑄−1 geheugen
D-flipflop (D-latch)
D T Q
* 0 Q-1 Geheugen
1 1 1 Set
0 1 0 reset
Erik Servaes
33 - 69
JK-flipflop (JK-latch)
Pr Cl T J K Q
0 1 * * * 1 Preset
1 0 * * * 0 Clear
1 1 1 0 0 Q-1 Geheugen
1 1 1 1 0 1 Set
1 1 1 0 1 0 Reset
1 1 1 1 1 ̅ −1
Q complement
JK MS-flipflop (JK MS-latch)
Pr Cl T J K Q
0 1 * * * 1 Preset
1 0 * * * 0 Clear
1 1 0 0 Q-1 Geheugen
1 1 1 0 1 Set
1 1 0 1 0 Reset
1 1 1 1 ̅ −1
Q complement
Erik Servaes
34 - 69
19 BRONNEN EN VERWIJZINGEN
 Basischakelingen Kluwer Technische K. Beuth

Boeken W. Schmusch
 Understanding Digital Electronica Texas Instruments Gene McWhorter
Learning Center
 Veldeffecttransistoren Kluwer J.H. Jansen
 The art of electronica Cambridge Paul Horowitz
university Press Winfield Hill
 Guidebook of electronic circuits McGraw-Hill Book John Markus
Company
 Demystificatie van de operationele Nauwelaerts Printing Alex Vandebril
versterker
 Digitale technieken Don Bosco Hoboken Paul Bulckens
 Netwerken en Filters Don Bosco Hoboken
 Analoge techniek 1A Die Keure J. Cuppens
P. Saeys
 Halfgeleiderbouwstenen 1A Die Keure J. Cuppens
P. Saeys
 Halfgeleiderbouwstenen 1B Die Keure J. Cuppens
P. Saeys
 Digitale technieken 1A Die Keure J. Cuppens
P. Saeys
 Digitale technieken 1B Die Keure J. Cuppens
P. Saeys
 Basiselektronica 1 & 2 Die Keure J. Cuppens
P. Saeys
 Basiselektronica 3, 4 & 5 Die Keure J. Cuppens
P. Saeys
 Telecommunicatie 1 Die Keure T. Vandenborn
P. Saeys
 Basiselektronica 6 Die Keure J. Cuppens
P. Saeys
 https://www.stuvia.com/nl-be/doc/575411/formularium-elektronische-netwerken
 https://docplayer.nl/107092875-Formularium-elektronische-systemen-en-
instrumentatie-hanne-thienpondt.html
 https://adoc.pub/formularium-z-r-afdeling-elektriciteit-elektronica-voorlopig.html
 http://www.do-lebbe.be/Technical/Elektriciteit/FormulesEenhedenElektriciteit.pdf
Erik Servaes
35 - 69

00 STEM Formularium

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

00 STEM Formularium

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

00 STEM Formularium

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

STEM engineering

Formularium elektronica - elektriciteit

594 (2020-2021) – Nr. 4 ingediend op 10 februari 2021 (2020-2021)

In Bijlage 7 – Specifieke eindtermen voor de derde graad van het secundair

Voor de volledigheid worden ook de formules behorende tot volgende eindtermen

AFGELEIDE GROOTHEDEN: eenheden en symbolen ................................ 9

GRIEKS ALFABET: gebruik in de elektronica en elektriciteit ..................... 10

3.2.1 Formules in een rechthoekige driehoek ................................................ 13

3.2.2 Stelling van Pythagoras ........................................................................ 13

FORMULES IN EEN WILLEKEURIGE DRIEHOEK .................................... 14

3.3.1 Sinusregel ............................................................................................. 14

3.3.2 Cosinusregel ......................................................................................... 14

COMPLEXE GETALREKENING ................................................................. 15

WET VAN COULOMB ................................................................................. 18

WET VAN OHM ........................................................................................... 18

WET VAN POUILLET .................................................................................. 19

SPANNINGS- EN STROOMPIJLEN ........................................................... 20

4.9.1 formule van de spanningsdeler ............................................................. 20

WEERSTANDEN IN PARALLEL .............................................................. 21

4.10.1 Twee weerstanden in parallel ............................................................ 21

4.10.2 Formule van de stroomdeling ............................................................ 21

4.10.3 Meerdere weerstanden in parallel..................................................... 22

4.10.4 n gelijke weerstanden in parallel ........................................................ 22

BRUGSCHAKELING (brug van Wheatstone) .......................................... 23

WETTEN VAN KIRCHOFF ...................................................................... 24

4.13.1 Stroomwet van Kirchoff ...................................................................... 24

4.13.2 Spanningswet van Kirchoff ................................................................ 24

STELLING VAN THEVENIN .................................................................... 25

STER DRIEHOEK TRANSFORMATIE .................................................... 26

4.16.1 Omrekenformules voor driehoek naar ster ........................................ 26

4.16.2 Omrekenformules voor ster naar driehoek ........................................ 26

4.16.3 Spanningen en stromen ..................................................................... 26

4.16.4 Vermogens ........................................................................................ 26

WET VAN COULOMB ................................................................................. 27

MAGNETISCHE PERMEABILITEIT ............................................................ 27

MAGNETISCHE FLUX ................................................................................ 28

MAGNETISCHE FLUXDICHTHEID of magnetische inductie ...................... 28

MAGNETISCHE VELDSTERKTE ............................................................... 28

MAGNETISCH VELD rond een rechte geleider .......................................... 29

MAGNETISCH VELD in een spoel .............................................................. 29

MAGNETISCH VELD in een solenoïde ....................................................... 29

WET VAN HOPKINSON .............................................................................. 29

6.6.1 Krachten op evenwijdige stroomvoerende geleiders ............................. 30

6.6.2 Elektromagnetische inductie ................................................................. 30

6.6.3 Linkerhandregel .................................................................................... 31

6.6.4 Rechterhandregel ................................................................................. 31

7 KLEURCODE WEERSTANDEN ....................................................................... 32

Capaciteit van een condensator .................................................................. 34

Verband tussen lading, capaciteit en spanning ............................................. 1

Impedantie (capacitantie) van een condensator voor sinusvormige signalen 2

Condensatoren in serie ................................................................................. 2

Condensatoren in parallel .............................................................................. 2

Laden en ontladen van een condensator op gelijkspanning .......................... 3

9.8.1 Laden van een condensator.................................................................... 3

9.8.2 Ontladen van een condensator op gelijkspanning .................................. 4

10.1.2 Energie opgeslagen in een spoel ........................................................ 5

10.1.3 Impedantie van een spoel voor sinusvormige signalen ....................... 5

10.1.4 Spoelen in serie ................................................................................... 6