Prawo cywilne I

Prof. Dr hab. Adam Olejniczak

Egzamin ustny
Podręcznik: Radwański; Czachurski
olejniczak.adam@wp.pl
Dyżur: poniedziałek: 11.30-12; wtorek: 12-13

Spis treści
Ogólne informacje 2
Prawo rzymskie a prawo cywilne 2
Systematyka 3
Źródła prawa cywilnego 3
Normy prawa cywilnego 4
Obowiązywanie prawa w czasie 4
Obowiązywanie prawa w przestrzeni 5
Stosunki cywilnoprawne 5
Powstawanie stosunków cywilnoprawnych 6
Struktura stosunku cywilnoprawnego 6
Osoby w stosunkach cywilnoprawnych 7
Osoba fizyczna 7
Osoby prawne 8
Konsument i przedsiębiorca 10
Treść stosunku prawnego 12
Prawa podmiotowe 12
Czas w prawie cywilnym 14
Przedawnienie (art. 117-125) 14
Terminy zawite (prekluzyjne) 17
Przedmiot stosunki cywilnoprawnego 17
Rzeczy 18
Dobra osobiste 20
Zespół składników materialnych i niematerialnych 22
Czynności prawne 24
Czynności prawne i oświadczenie woli 24
Elementy czynności prawnych 25
Rodzaje czynności prawnych 26
Zawarcie umowy 28
Zawarcie umowy w drodze oferty 29
Zawarcie umowy drogą aukcji i przetargu 31
Zawarcie umowy drogą negocjacji 33
Wady oświadczeń woli 34
Brak swobody działania 34
Brak świadomości działania 34
Pozorność 35
Błąd 35
Podstęp 35
Groźba 36
Formy czynności prawnych 36
Skutki wadliwości czynności prawnych 38
Zdolność do czynności prawnych osób fizycznych 40
Zdolność do czynności prawnych osób nieletnich 40
Przedstawicielstwo 41
Pełnomocnictwo 42
Prokura 43

80
chodzmy na tortoise
 Prawo zobowiązań (art. 353 i n.) 45
Pojęcie zobowiązania 46
Podmioty zobowiązania 46
Przedmiot zobowiązania 46
Treść zobowiązania 47
Odpowiedzialność 47
Źródła zobowiązania 47
Sposób wykonania zobowiązania 48
Treść zobowiązania 48
Cel społeczno-gospodarczy 48
Zasady współżycia społecznego 49
Ustalone zwyczaje 49
Należyta staranność 49
Osobiste spełnienie świadczenia 49
Kwalifikacja prawna aktu spełnienia świadczenia 49
Świadczenie. Rodzaje świadczeń 50
Możliwość wykonania świadczenia 50
Świadczenia przemienne, z upoważnieniem przemiennym (facultas alternativa) 50
Świadczenie oznaczone co do tożsamości i co do gatunku 51
Świadczenie tzw. rezultatu i tzw. starannego działania 51
Świadczenia jednorazowe, okresowe i ciągłe 51
Świadczenia podzielne i niepodzielne (art. 379 par. 2) 52
Świadczenie pieniężne 52
Klauzula rebus sic stantibus (łac. rzeczy tak stoją) 57
Niemożliwość świadczenia 57
Odpowiedzialność odszkodowawcza. Zasady art. 361-363 59
Związek przyczynowy 62
Pojęcie szkody 62
Odszkodowanie 65
Umowa przedwstępna (art. 389-390) 65
Istotne postanowienia umowy przyrzeczonej 66
Termin zawarcia umowy przyrzeczonej 66
Skutki zawarcia umowy przedwstępnej – art. 390 – (patrz przypis na str. 65): 67
Przedawnienie umowy przedwstępnej – § 3 – 1 rok. 67
Zadatek - art. 394 68
Umowy z udziałem osób trzecich 68
Zasada swobody umów – art. 3531 71
Bezpodstawne wzbogacenie – art. 405-414. 72
Art. 405 - odrębne źródło zobowiązań. 72
Roszczenie o wydanie świadczenia 73
Nienależne świadczenie – art. 410 74
Przepadek świadczenia niegodziwego 75
Odpowiedzialność odszkodowawcza z tytułu czynów niedozwolonych – art. 415 i n., art. 361-363 75
Zasada odpowiedzialności za własne czyny - Art. 415 75
Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną z winy organu osoby prawnej - Art. 416 77
Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu władzy publicznej 78

Ogólne informacje
Prawo rzymskie a prawo cywilne
Prawo rzymskie oddziaływało także po upadku samego Imperium.
Prawo polskie tkwi korzeniami w prawie rzymskim, zwłaszcza prawo cywilne. Prawo cywilne nie obejmuje
już całości aktywności życiowej człowieka, wypączkowało z tego prawa rzymskiego prawo karne,
administracyjne, międzynarodowe, a najpóźniej – prawo pracy. Prawo rodzinne – kodeks rodzinny powstał, ale
jako odrębna gałąź prawa prawo rodzinne nie oderwało się o prawa cywilnego.

Systematyka
80
chodzmy na tortoise
 Systematyka prawa cywilnego jest w zasadzie niezmienna od pandektystów niemieckich, stąd:
● Część ogólna
○ „Słowniczek” pojęciowy
● Część szczegółowa
○ Część ogólna – przepisy mające zastosowanie do poszczególnych kontraktów
○ Prawo spadkowe – reguluje stosunki związane z przejściem praw i obowiązków z osoby
zmarłej na jej spadkobierców
○ Prawo rodzinne – reguluje trzy sfery zagadnień:
○ Prawo rzeczowe – własność i inne prawa rzeczowe – w nim zawiera się prawo własności
○ Zobowiązania – najobszerniejszy dział prawa rzeczowego
○ Prawo małżeńskie
○ Stosunki między rodzicami a dziećmi
○ Kuratele i opieki (prawo opiekuńcze)
○ Prawo własności intelektualnej – obejmuje stosunki związane z prawami na dobrach
niematerialnych, własność przemysłową, wynalazki, znaki towarowe, prawo autorskie

Źródła prawa cywilnego

● Ustawa Prawo autorskie
● Kodeks zobowiązań z 1933 r. – z którego zrodził się potem Kodeks Cywilny. Obowiązywał formalnie do
1965 r., ale bardzo wiele jego przepisów zostało przejętych do k.c..
● Kodeks Handlowy z 1934 r. – w częściach obowiązywał do 2000 r., kiedy powstał Kodeks Spółek
Handlowych; poza dwiema instytucjami, które funkcjonowały jeszcze przez pewien czas po 2000 r.
● Prawo upadłościowe i układowe – obowiązywało do 2000 r.
● Prawo wekslowe i czekowe – 1936 r. – obowiązuje do dzisiaj
Po wojnie (1945-46) nastąpiło błyskawiczne ujednolicenie prawa cywilnego drogą 11 dekretów, przy
wykorzystaniu osiągnięć przedwojennej Komisji Kodyfikacyjnej. Jakkolwiek niezłe, wydawało
● W 1954 udało się nie przyjąć nowych ustaw, po odwilży październikowej w wyniku prac Komisji
Kodyfikacyjnej powstał Kodeks Cywilny (1964), Kodeks Postępowania Cywilnego (1964), Kodeks
Rodzinny Opiekuńczy (1964), Prawo międzynarodowe prywatne (1965). Kodeks Cywilny był dobrym
aktem, do lat 90. był niezmieniony. Zmiany w latach 90. dotyczyły pewnych przepisów dotyczących
prawa własności, oraz przepisów dotyczących obrotu uspołecznionego. Po tych zmianach k.c.
prezentował się jeszcze lepiej, jednak pojawiło się kolejne wyzwanie: dostosowywanie prawa do prawa
unijnego.
● Po fazie dostosowywania nastąpiła obecna faza harmonizacji przepisów między państwami
członkowskimi. Zmiany przede wszystkim dotykają części szczegółowej.
● Np. zmiana przepisów o odpowiedzialności za szkody wyrządzone działaniami władzy publicznej, o
produktach niebezpiecznych, usunięcie zasady walutowości, wprowadzenie ustawowego dziedziczenia
dziadków, ograniczenie dziedziczenia rodzeństwa.
Trwają prace nad nowym kodeksem cywilnym, są daleko zaawansowane, trudno jednak powiedzieć, czy
doprowadzą do końca. Powstała I księga, II – prawie, III – ma zostać przyjęta na jesieni.
Poza k.c. istnieje mnóstwo ustaw szczegółowych, rozporządzenia, prawo unijne.
● Prawo rzeczowe
○ Ustawa o księgach wieczystych i hipotece.
○ Ustawa prawo lokalowe
○ Prawo spółdzielcze z 1982 r.
○ Ustawa o gospodarce nieruchomościami (zmieniana mniej więcej raz na kwartał) z 1997 r.
○ Prawo zobowiązań:
○ Ustawa o ochronie niektórych praw konsumentów z 2001 r.
○ Ustawa o ochronie praw lokatorów z 2000 r.
○ Prawo dewizowe
○ Prawo bankowe
○ Prawo kosmiczne
○ Prawo wodne

80
chodzmy na tortoise
 ○ Prawo lotnicze
● które regulują nie tylko prawo zobowiązań, ale również administracyjne itd.
○ Prawo handlowe
○ Kodeks spółek handlowych z 2000 r.
○ Przepisy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji
○ Prawo rodzinne
○ Kodeks rodzinny i opiekuńczy z 1964 r.
○ Prawo o aktach stanu cywilnego z 1986 r.
○ Prawo międzynarodowe prywatne
Zwyczaj co prawda w niewielkim stopniu, ale jednak kształtuje praktykę, która jest brana pod uwagę przez
sądy, wpływa na treść obowiązujących norm. Są to przypadki rzadkie (choć np. w prawie morskim stosunkowo
często, szczególnie odwołuje się do zwyczaju międzynarodowego).
Orzecznictwo formalnie nie należy do źródeł prawa, jednak faktycznie ma niekiedy spory wpływ na prawo,
niekiedy praeter legem lub contra legem. Oczywiście im większa reputacja sądu, tym większy ewentualny
wpływ na przyszłe orzecznictwo.
Doktryna może mieć mniejszy lub większy wpływ na stosowanie prawa, wydaje się, że relacja między
uczonymi a judykaturą nie przedstawia się najgorzej.
Od przełomu lat 70. i 80. w Europie rozpoczął się ruch na rzecz tworzenia jednolitego europejskiego prawa
cywilnego. Pewna grupa uczonych stworzyła Europejskie Zasady Prawa Kontraktów, które dał impuls do
tworzenia innych dzieł, które zmierzają do tworzenia swoistego europejskiego kodeksu cywilnego (np. Common
Frame of Reference), które razem tworzą prawo o charakterze soft law.

Normy prawa cywilnego

Wyróżniamy następujące rodzaje norm w prawie cywilnym
● bezwzględnie obowiązujące (norma kogentna – od ius cogens – normy imperatywne) – ich
zastosowania nie można wyłączyć, nawet za zgodą zainteresowanych stron, czy jakiegokolwiek
podmiotu
● względnie obowiązujące (ius dispositivum, czyli norma dyspozytywna) – w prawie cywilnym
dominują właśnie one, bo są charakterystyczne dla zobowiązań, które stanowią większość prawa
cywilnego – normy dyspozytywne znajdują zastosowanie tylko, gdy strony nie umówią się inaczej,
można zastosowanie tej normy wyłączyć
○ wyłączenie zastosowania oznacza, że norma może nie mieć charakteru wiążącego dla
stron, a nie – że nie będzie obowiązywać
● normy semiimperatywne – normy, które wyznaczają minimalny zakres ochrony
interesów jednej strony – ich zastosowanie może być uchylone lub ograniczone
przez strony tylko wtedy, gdy postanowienia umowy są korzystniejsze dla strony
objętej ochroną normatywną.

Obowiązywanie prawa w czasie

Najlepiej jest, kiedy akt prawny stanowi o tym, w jakim czasie będzie obowiązywać. W przeciwnym jednak
wypadku obowiązuje ogólna zasada, że akt normatywny obowiązuje od czternastego dnia od czasu ogłoszenia
prawa w dzienniku urzędowym. Istnieje też ogólna reguła lex posterior derogat legi priori.
W latach 80. obowiązywało dość istotne rozporządzenie Ministra Gospodarki dotyczące go zarządzaniem
rurami itp. Po pewnym czasie Trybunał Konstytucyjny uznał, że rozporządzenie to straciło moc ze względu na
zmianę warunków gospodarczych – przykład desuetudo.
Konflikty związane z sytuacją, kiedy wydawane są nowe akty prawne, a dotychczasowe regulacje nie zostały
wyraźnie uchylone. Obowiązuje naturalnie zasada lex retro non agit. Obowiązuje również inna reguła – jeżeli z
systemu prawnego zostanie usunięta jakaś regulacja prawna, to w dalszym ciągu znajduje zastosowanie do tych
stanów prawnych, które na jej podstawie zostały powołane do życia ( chodzi głównie o prawa) – np. zmiany
przepisów dot. hipoteki – to, że pewne przepisy jej dotyczące uchylono. Ostatnio obserwujemy proces
wygaszania prawa wieczystego, ponieważ coraz mniej będzie sytuacji, w których będzie się ono stosować.
Istnieją dwie podstawowe reguły, pozwalające rozwiązać problem obowiązywania przepisów:

80
chodzmy na tortoise
 ● Zasada bezpośredniego działania ustawy nowej – stosuje się ją w przypadku stosunku trwałego (np.
najem, dzierżawa, stosunek kredytowy). Jeżeli w czasie trwania tego stosunku powstaną nowe
przepisy, to obowiązuje zasada stosowania nowych przepisów do istniejących przepisów.
● Zasada dalszego działania ustawy starej – stosuje się ją w przypadku zdarzeń prawnych, które rodzą
skutki jednorazowe. Nie muszą jednak one kończyć się trwale. Mogą powodować, że skutek się
„przypomni” (np. zakup określonej rzeczy. Po pół roku okazuje się, że rzecz ma wadę. W takim
wypadku mogą aktualizować się pewne uprawnienia kupującego. Istnieje więc możliwość
wypowiedzenia takiej umowy) – w takim przypadku obowiązuje zasada dalszego działania starej
ustawy – nowe przepisy nie znajdą zastosowania.

Obowiązywanie prawa w przestrzeni

Obowiązuje zasada terytorialności polskiego prawa. O ile przepisy nie stanowią inaczej, prawo znajduje
zastosowanie do osób przebywających na terytorium państwa polskiego – obywateli polskich i cudzoziemców
(choć należy zaznaczyć, że w stosunku do tych drugich mogą istnieć odrębne uregulowania).

Stosunki cywilnoprawne
Stosunek cywilnoprawny to stosunek prawny regulowany w oparciu o
autonomiczną pozycję każdej z jego stron.
Prawo cywilne zajmuje się stosunkami cywilnoprawnymi (art. 1 k.c. par. 11). Stosunek prawny to szczególny
przypadek stosunku społecznego. Stosunek społeczny polega na tym, że jeden podmiot oddziałuje na drugi
podmiot. Stosunek prawny polega na tym, że stosunek społeczny jest regulowany normą prawną. Stosunki
cywilnoprawne są to stosunki prawne regulowane normami prawa cywilnego.
●
Ta ostatnia definicja jest jednak niewiele mówiąca. Pierwszą próbą zdefiniowania takiego stosunku
była definicja twierdząca, że stosunek cywilnoprawny jest to stosunek prawny, który odnosi się do
majątku. Jednak jest to błędna definicja, ponieważ istnieją takie sfery prawa cywilnego, które nie
zajmują się stosunkami majątkowymi.
● Inną próbą było kryterium występowania państwa: jeżeli państwo w stosunku prawnym nie
występuje, to zachodzi stosunek cywilnoprawny. Jednak z dzisiejszej perspektywy ta definicja również
jest błędna – państwo może występować w takim stosunku.
● W końcu uznano, że najlepszą definicją będzie ta, która odwołuje się do kryterium metody regulacji.
Stosunki cywilnoprawne są regulowane w sposób szczególny. Regulacja bazuje na autonomicznej
pozycji każdej ze stron stosunku cywilnoprawnego. Co prawda można wskazać dziedziny (prawo
konsumenckie), gdzie ustawodawca traktuje jedną ze stron przychylniej, ale co do zasady nie jest tak w
prawie cywilnym, żeby jedna strona mogła narzucić jakieś rozwiązanie bez zgody drugiej strony.
Oczywiście mowa jest o pozycji prawnej, a nie pozycji ekonomicznej, która zazwyczaj jest różna. A więc
stosunek cywilnoprawny to stosunek prawny regulowany w oparciu o autonomiczną pozycję każdej z
jego stron.
Cechy stosunku cywilnoprawnego:
● Są kształtowane jako wyraz autonomicznej woli stron.
○ Stosunki karnoprawne, administracyjnoprawne itd. są narzucane przez jedną stronę.
● W przypadku sporów między stronami są one rozpatrywane przez sądy – organy niezależne od stron.
○ To rozwiązanie – rozstrzyganie spraw przez niezależne sądy – zaczyna torować sobie drogę w
innych gałęziach prawa (np. sądy administracyjne)
○ Egzekucja wyroku sądowego również następuje poprzez organ niezależny od stron –
najczęściej komornika.
● Dla stosunków cywilnoprawnych charakterystyczna jest sankcja odpowiedzialności odszkodowawczej.
○ Jeżeli w przepisach pojawi się taka sankcja, to oznacza, że regulują one stosunki
cywilnoprawne.

1
Art. 1. Kodeks niniejszy reguluje stosunki cywilnoprawne między osobami fizycznymi i osobami prawnymi.
80
chodzmy na tortoise
Powstawanie stosunków cywilnoprawnych
Zdarzenia cywilnoprawne - fakty, które powodują powstanie, zmianę, lub ustanie
stosunku cywilnoprawnego.
Inaczej mówiąc zdarzenia cywilnoprawne wywołują stosunku cywilnoprawne.
● Takimi zdarzeniami może być śmierć, urodzenie, reklamacja towaru, upływ czasu, wykonanie
wynalazku, uszkodzenie ciała, rozwiązanie małżeństwa.
Z racji, iż zdarzenia te są tak różne, to próba ich usystematyzowania jest bardzo trudna (prof. Radwański
twierdzi nawet, że jest to wręcz niemożliwe). Dla celów dydaktycznych można spróbować wskazać pewien
porządek w tych zdarzeniach.
Stąd próba Aleksandra Woltera. Wszystkie zdarzenia cywilnoprawne można dzielić na:
● zdarzenia sensu stricto – są niezależne od woli człowieka (np. śmierć, urodzenie, trzęsienie ziemi, itd.)
● działania – są zależne od woli podmiotu (w sensie cywilnoprawnym)
○ czynności – zdarzenia, gdzie od woli podmiotu zależne jest pewne zachowanie, które zmierza
do określonego skutku
■ czynności prawne – podmiot dokonuje określonej czynności prawnej, która ma
przynieść pewien skutek, za pomocą świadczenia woli
■ orzeczenia sądu – jednak nie każde, a tylko te, które są z punktu wiedzenia prawa
cywilnego konstytutywne, to jest dokonują zmiany w stosunku prawnym (np. nie jest
orzeczeniem konstytutywnym stwierdzenie przez sąd, że X jest winien Y na mocy
zawartej kiedyś umowy określoną sumę pieniędzy).
■ decyzje administracyjne – musi mieć, tak samo jak orzeczenie sądowe, charakter
konstytutywny (np. taką decyzją może być decyzja o odszkodowaniu za
wywłaszczenie)
○ czyny – zdarzenia zależne od woli podmiotu, ale nie w celu osiągnięcia skutku
cywilnoprawnego (np. napisanie dzieła literackiego, stworzenie wynalazku).
■ Czyny zgodne z prawem
■ Czyny bezprawne – bez względu na naszą wolę wywołują konsekwencje prawne.
Jednak poza tą kwalifikacją istnieją zdarzenia, które trudno jest zakwalifikować do którejkolwiek z tych
kategorii: np. oświadczenie wiedzy X, że Y jest jego córką; lub też przebaczenie przez dziadka swojemu
wnukowi za to, że ten drugi przehulał sporą sumę pieniędzy przeznaczoną przez dziadka na studia;
zawiadomienie o tym, że rzecz ma wadę.

Struktura stosunku cywilnoprawnego

Stosunek cywilnoprawny składa się z:
● strony stosunku - podmioty
● treść stosunku – prawa i obowiązki podmiotów
● przedmiot stosunku cywilnoprawnego – (przez zwolenników jednej z koncepcji nieuznawany jako
odrębny element stosunku cywilnoprawnego) – przedmiot praw i obowiązków

● Strony stosunku
○ Stosunki cywilnoprawne przeważnie są dwustronne, choć istnieją pewne odchylenia2 od tej
reguły (np. spółka jednoosobowa, lub też spółki, w której bierze udział bardzo wielu
akcjonariuszy, z których każdy jest osobną stroną). Jednak fakt, iż stosunek jest przeważnie
dwustronny, nie oznacza, że po każdej ze stron musi występować tylko jeden podmiot.
○ Zgodnie z art. 1 stronami stosunku cywilnoprawnego są osoby fizyczne i osoby prawne,
natomiast zgodnie z art. 33 par. 13 istnieje też instytucja osób ustawowych.
● Treść stosunku prawnego – prawa i obowiązki podmiotów (prawa podmiotowe)

2
„Chociaż istnieją pewne zboczenia”
3
Art. 331. (10) § 1. Do jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje
zdolność prawną, stosuje się odpowiednio przepisy o osobach prawnych. (…)
80
chodzmy na tortoise
 ○ Przedmiot – obiekty o charakterze
■ materialnym (rzeczy) lub
■ niematerialnym (np. dobra osobiste, energia, wynalazki, utwór literacki, itd.)

Osoby w stosunkach cywilnoprawnych

Stronami stosunku cywilnoprawnego są:
osoby fizyczne
●
● osoby prawne,
● jednostki organizacyjne, którym ustawa przyznaje osobowość prawną (art.
33 par. 1)
Zdolność prawna – zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków cywilnoprawnych. Jest to coś
potencjalnego, podmiot może mieć (potencjalnie) zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków. Zdolność
prawna nie jest stopniowalna, każdy ją ma.

Osoba fizyczna
Osobą fizyczną jest każdy człowiek od chwili urodzenia do śmierci.
● Zdolność prawną nabywa się w wyniku urodzenia się żywym (art. 8). Norma cywilnoprawna mówi, że
aby uznać człowieka za urodzonego żywym, musi on podjąć funkcje życiowe.
○ Przed urodzeniem dziecko w zasadzie nie ma zdolności prawnej, jednak w myśl reguły
nasciturus pro iam habetur… takie dziecko ma zdolność prawną, jeśli później urodzi się
żywe. Jest to szczególnie istotne w przypadku dziedziczenia.
● Człowiek traci zdolność prawną w momencie śmierci – wygaśnięcie funkcji życiowych organizmu
(biegli mówią o śmierci mózgowej). Dla prawa cywilnego istotny jest tylko akt zgonu wystawiony przez
urzędnika stanu cywilnego – może jednak to zrobić tylko w kilku przypadkach:
○ gdy otrzyma kartę zgonu wystawioną przez lekarza
○ zgłoszenie od prokuratora, że ten prowadzi śledztwo ws. śmierci człowieka (lekarz i
prokurator muszą jednak mieć zwłoki, ale przypadków, gdy zwłok nie ma, a bliscy są
podenerwowani, jest dużo)
○ na podstawie orzeczenia sądu
■ postanowienie o stwierdzeniu śmierci - jeśli po odpowiednim postępowaniu okaże
się, że śmierć danej osoby jest niewątpliwa – trzeba przed sądem to udowodnić; jak
to zrobić? Gdy nie jesteśmy w stanie tego zrobić, wówczas:
■ postanowienie o uznaniu za zmarłego – w stosunku do osób zaginionych– odnośnie
takiej osoby, o której nie wiemy, czy żyje, czy nie. Podstawową przesłanką jest tu
upływ czasu – 10 lat od końca roku kalendarzowego, w którym delikwent zaginął.
Możliwe są odstępstwa wydłużające i skracające ten okres:
● wydłużenie - gdy ustawodawca nie pozwala uznać za zmarłą osoby, która
nie miałaby ukończonych w momencie tegoż uznania za zmarłą 23 lat
● skracanie - gdy zaginie osoba starsza – tylko 5 lat wówczas (jeśli w
momencie uznawania, osoba miałaby już 70 lat, wystarczy 5); lub ktoś ginie
w katastrofie i los jej jest nieznany
● osoby fizyczne trzeba ewidencjonować – nie można chodzi przyznać ochrony prawnej osoby, której nie
da się zidentyfikować. Sposoby identyfikacji:
○ przez imię i nazwisko – jakkolwiek nie ma żadnego przepisu prawnego, który nakazuje mieć
imię i nazwisko
○ przez miejsce zamieszkania - dla prawa cywilnego ma to fundamentalne znaczenie zwłaszcza
w dochodzeniu roszczeń, ale też prawo międzynarodowe prywatne określa zakres przepisów,
które znajdą zastosowanie; art. 254 wskazuje na miejscowość, w której przebywamy z

4
Art. 25. Miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem
stałego pobytu.
80
chodzmy na tortoise
 zamiarem stałego pobytu – naturalnie chodzi o pełen adres – nie chodzi o zameldowanie (jest
to termin administracyjny, może ono wskazywać to miejsce, ale nie wiąże się z tym żadnych
konsekwencji);
■ każdy ma jedno miejsce zamieszkania,
■ k.c. realistycznie podchodzi do sprawy i nie wymaga wspólnego mieszkania
małżeństwa;
■ dzieci powinny mieć to samo miejsce zamieszkania, co rodzice – albo u tego rodzica,
u którego przebywają - sąd opiekuńczy decyduje o miejscu zamieszkania dziecka, gdy
są wątpliwości
○ przez stan cywilny - są to pewne fakty rejestrowane w aktach stanu cywilnego, a są związane
z pochodzeniem biologicznym człowieka, jego dzieci, przysposobieniem dzieci i małżeństwa
(rozwód, separacja, urodzenie dziecka itd.)
■ problem płci – mówi się, że jest to element składowy stanu cywilnego – ale od
niedawna mamy problem zmiany płci – szczególny problem wiąże się ze zmianą płci
jednego ze współmałżonków – w Polsce przeważa opinia, że małżeństwo ustaje w
momencie zmiany płci
■ obowiązuje zasada prawdy obiektywnej – w aktach stanu cywilnego, stan faktyczny
powinien być wpisany zgodnie z rzeczywistością – dyrektywa, którą nie zawsze da
się przestrzegać

Osoby prawne
Wśród instytucji wymyślonych przez starożytnych Rzymian nie było osoby prawnej. Osoba prawna pojawiła
się, gdy pewne podmioty dysponują pewnym majątkiem, ale podmioty w postaci osób fizycznych nie ponoszą
odpowiedzialności za działania. Są one wymienione już w art. 1 k.c. jako podmioty stosunków
cywilnoprawnych.
Istnieją dwie koncepcje uzasadniających ich istnienie
●
koncepcja realna zakłada, że takie struktury organizacyjne realnie istnieją
●
koncepcja fikcji twierdzi, że takie podmioty nie istnieją realnie, ale kwestią umowną jest, że jednostki
organizacyjne istnieją.
Obecnie obowiązuje raczej koncepcja realna.

Powstawanie osób prawnych

Zdolność prawna definiuje podmiotowość zarówno osób fizycznych, jak prawnych. W art. 335 k.c.
ustawodawca przyjmuje następujące założenie, iż osoba prawna musi uzyskać osobowość prawną, a więc
zdolność prawną, zdolność do czynności prawnej, upadłościową, wekslową, itd. Osobowość prawną nadaje
jednostce organizacyjnej zgodnie z art. 33 ustawodawca.
Jednostka organizacyjna cechuje się:
● posiadaniem struktury organizacyjnej
● swoista trwałość, np. co najmniej roczna
Ustawodawca może nadać osobowość prawną w drodze:
● aktu prawnego
○ ustawodawcy (np. ustawy)
○ wydanego przez ministra (np. w drodze rozporządzenia)
● osobowość prawna przyznawana grupie jednostek organizacyjnych określonego rodzaju (np.
przedsiębiorstwa państwowe, spółdzielnie, uczelnie wyższe, spółki akcyjne, banki)
Stąd też osoby prawne się rejestruje – istnieje Krajowy Rejestr Sądowy, w którym rejestruje się jednostki
organizacyjne, które posiadają osobowość prawną. W większości przypadków dopiero od momentu
zarejestrowania takiej jednostki otrzymuje ona osobowość prawną.

Sposób działania osób prawnych

Teoria organów – jednostka organizacyjna działa poprzez swoje organy – działanie organów jest

5
Art. 33. Osobami prawnymi są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne
przyznają osobowość prawną.
80
chodzmy na tortoise
utożsamiane z działaniem samej osoby prawnej. Organ nie działa w imieniu jakiegoś podmiotu w postaci osoby
prawnej; organ jest częścią osoby prawnej i działanie tego organu jest działaniem osoby prawnej.
● Może zaistnieć taka sytuacja, w której przedstawiciel osoby prawnej działa w błędzie: powstaje
problem, kto był w błędzie: przedstawiciel, czy osoba prawna. Jeżeli jednak organ działa w błędzie, to
problemu nie ma – w błędzie jest osoba prawna reprezentowana przez jego organ.
● Osobie prawnej, która nie ma organu należy dać kuratora, który podejmie działania zmierzające do
nadanie tej osobie odpowiednie organy.
● Może się też zdarzyć, że podmiot podający się za organ jakiejś osoby prawnej, tym organem nie jest.
Powstaje pytanie o skuteczność takich działań.
○ Początkowo uznawano, że takie działania są nieważne
○ Od paru lat linia orzecznicza została przez Sąd Najwyższy zmieniona – dokonuje się odmiennej
wykładni art. 396 i zastosowaniu analogii do podobnej sytuacji z pełnomocnikiem: jakkolwiek
organ nie jest pełnomocnikiem, to jednak istnieje duże podobieństwo. W art. 1037 regulacja
jest odmienna: istnieje tam podobne uregulowanie do art. 39, ale w art. 103 par. 1 mówi się,
że ten, kto umocowuje inną osobę jako pełnomocnika, a który przekroczył umocowanie może
potwierdzić skuteczność czynność prawną tego rzekomego, bądź „niepełnego”
pełnomocnika.
○ Unormowanie takie było bardzo ważne dla spółek. Uznano, że w drodze analogii można
zastosować art. 103. par. 3.

Kryteria podziału osób prawnych

● Podział na osoby prawne:
○ typu fundacyjnego – istnieje założyciel, który chce powołać do życia taką jednostkę. Nadaje
jej strukturę organizacyjną, wyposaża w majątek, itd. Założyciel często nie bierze udziału w
działalności takiej fundacji.
Np. fundacja założona w określonym celu
○ typu korporacyjnego – jednostki organizacyjne powstałe poprzez zrzeszanie się ludzi (np.
wspólników w spółki, lub stowarzyszania, spółdzielnie zrzeszające spółdzielców). W
korporacyjnych osobach prawnych jej członkowie często zajmują się prowadzeniem spraw
takiej jednostki organizacyjnej.
Podział ten wskazuje na pewną specyfikę tych podmiotów.
● Podział na jednostki organizacyjne
○ typu samorządowego
○ typu państwowego
■ np. Skarb Państwa. Ma on specyficzną pozycję – w art. 33 jest napisane, że osobami
prawnymi są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy prawne
przyznają osobowość prawną.
Wynika to z tego, że Skarb Państwa nie jest jednostką organizacyjną. Taka sytuacja
wynika z faktu, że istnieją państwowe jednostki organizacyjne, którym ustawodawca
nie nadał osobowości prawnej. Tak naprawdę niewiele państwowych instytucji jest
osobami prawnymi. Te wszystkie państwowe jednostki organizacyjne tworzą Skarb
Państwa, który z mocy posiada osobowość prawną. Jest to statio fisci (od fiscus) –
jest to organ do którego należy adresować pozwy w przypadku domagania się
odszkodowania za szkodą powstałą w wyniku działań państwowych jednostek

6
Art. 39. § 1. Kto jako organ osoby prawnej zawarł umowę w jej imieniu nie będąc jej organem albo
przekraczając zakres umocowania takiego organu, obowiązany jest do zwrotu tego, co otrzymał od drugiej
strony w wykonaniu umowy, oraz do naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła
umowę nie wiedząc o braku umocowania. (…)
7
Art. 103. § 1. Jeżeli zawierający umowę jako pełnomocnik nie ma umocowania albo przekroczy jego zakres,
ważność umowy zależy od jej potwierdzenia przez osobę, w której imieniu umowa została zawarta.
§ 2. Druga strona może wyznaczyć osobie, w której imieniu umowa została zawarta, odpowiedni termin do
potwierdzenia umowy; staje się wolna po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu.
§ 3. W braku potwierdzenia ten, kto zawarł umowę w cudzym imieniu, obowiązany jest do zwrotu tego, co
otrzymał od drugiej strony w wykonaniu umowy, oraz do naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez
to, że zawarła umowę nie wiedząc o braku umocowania lub o przekroczeniu jego zakresu.
80
chodzmy na tortoise
 organizacyjnych.
■ inne

„Ułomne osoby prawne”

W art. 33 par. 1 wskazuje się trzeci podmiot stosunków cywilnoprawnych (poza osobami fizycznymi i
osobami prawnymi). W latach 60., 70. i 80. pojawiły się w obrocie jednostki organizacyjne, których źródła
osobowości prawnej nie można było znaleźć. Uznano, że nie posiadają osobowości prawnej. Uznano, że są to
tzw. „ułomne osoby prawne”.
Często dotyczyło to komitetów rodzicielskich oraz partii politycznych – a właściwie jednej. Takie jednostki
organizacyjne działały w obrocie prawnym. W latach 90. partie polityczne uzyskały osobowość prawną, jednak
ustawodawca kreował kolejne „ułomne osoby prawne”: wspólnoty mieszkaniowe, spółki jawne, komandytowe,
partnerskie, spółki kapitałowe w organizacji (spółka, która rozpoczęła działalność w czasie, gdy czeka na
rejestrację). Takim spółkom nadano zdolność prawną i częściową zdolność do czynności prawnej, nie miały
jednak osobowości prawnej. Np. spółka mieszkaniowa mogła nadawać prawa i zaciągać zobowiązania.
Ustawodawca zdecydował się wreszcie wprowadzić art. 331, w którym wprowadził kategorię jednostek
organizacyjnych nie będących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną i wobec którym
stosuje się odpowiednio przepisy prawa. Toteż wspólnota mieszkaniowa, spółka partnerska nie muszą (choć
mogą) mieć organów. Pojawia się wątpliwość, czy można stosować przepisy prawne o organach do takich
podmiotów.
Obecnie więc mówi się raczej o „ustawowych osób prawnych”. W art. 331 par. 1 ustawodawca ustanowił
przepis, że w razie niewypłacalności takiej jednostki, należy obciążyć osoby tworzące taką jednostkę.
Konstrukcja posiłkowego sięgania do osobistego majątku podmiotów tworzące jednostki organizacyjne nie
dotoczy osób prawnych.

Konsument i przedsiębiorca
Zarówno konsument jak i przedsiębiorca są definiowani w części ogólnej k.c.
W przypadku konsumenta ogromną rolę odegrało prawo Unii Europejskiej, szczególnie w zakresie jego
ochrony. W odróżnieniu jednak od prawa europejskiego, które nie ma jednolitej definicji takiego podmiotu,
polskie prawo posiada podjęło próbę stworzenia takiej definicji, chociaż ma pewne mankamenty, ponieważ
poza k.c. (art. 221 8) definicja jest rozsiana po różnych ustawach szczegółowych.
Konsument – osoba fizyczna dokonująca czynności prawnej niezwiązanej
bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową.
Stąd też jednostki organizacyjne nie mogą być uznawane za konsumentów, ponadto konsumentem może
być też podmiot, który prowadzi działalność gospodarczą lub zawodową, jednak tylko wtedy, gdy czynność
taka nie jest związana z tą działalnością. Nie wskazano jednak trzeciej przesłanki, mianowicie wystąpienia
stosunku prawnego, w którym drugą stroną jest przedsiębiorca. Dlatego w przypadku stosunku prawnego, w
którym żadna ze stron nie jest przedsiębiorcą nie można mówić o konsumencie. Stąd też pojęcie „obrotu
konsumenckiego”, w którym jedną stroną jest konsument, a przedsiębiorca.
Zakres ochrony konsumenta w przepisach prawnych bardzo się w ostatnich latach zwiększa, np. Ustawa o
przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym i Ustawa o ochronie konkurencji i konsumenta.

Przez długie lata w Polsce operowano terminem „kupiec”, ze względu na istnienie kodeksu handlowego. W
okresie powojennym dominował termin „przedsiębiorstwo”. Zauważono jednak, że słowo przedsiębiorstwo jest
nadzwyczaj wieloznaczne – można nim było oznaczać zespół maszyn, urządzeń, ziemi. Z drugiej strony
przedsiębiorstwo jest jednostką organizacyjną. W znaczeniu funkcjonalnym przedsiębiorstwo jest podmiotem,
który prowadzi działalność gospodarczą.
Przedsiębiorca to podmiot prowadzący przedsiębiorstwo (jako przedmiot).
Art. 431 9(prowadzenie działalności gospodarczej lub zawodowej we własnym imieniu).

8
Art. 221. Za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej
bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową.
9
Art. 431. Przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna, o której mowa w art.
80
chodzmy na tortoise
 ● Działalność
○ Działalność przedsiębiorstwa polega na oferowaniu towarów i usług na rynku
● Prowadzenie działalności we własnym imieniu
● Trwałość
● Cel zarobkowy
Dzisiaj także lekarz i adwokat mogą prowadzić działalność gospodarczą. Działalność gospodarcza jest
regulowana na gruncie różnych ustaw szczególnych. k.c. w art. 43 powinien definiować działalność
gospodarczą jak najszerzej

Firma - jest to oznaczenie przedsiębiorcy (art. 432 10);

● Jeżeli jest to osoba fizyczna - wówczas jego firmą jest imię i nazwisko
● jeżeli jednostka organizacyjna (firma produkująca fajerwerki „Głośny huk”) ale zawsze trzeba do tej
nazwy dodać, o jaką strukturę chodzi (spółka z o.o., S.A., spółdzielnia mieszkaniowa etc.).
Przedsiębiorca nie może zbyć swojej firmy.
● Art. 438 par. 311 – co jeśli NOKIA ma NOKIĘ i produkuje NOKIĘ? Gdy zbywamy takie
przedsiębiorstwo, nabywca może prowadzić przedsiębiorstwo pod dotychczasową nazwą, z tymże
musi dodać nazwę przedsiębiorcy, chyba, że wcześniejszy przedsiębiorca tego nie wymaga.
● art. 439 par. 212 - bez zbywania żadnego przedsiębiorstwa może dołączyć do niego inny
przedsiębiorca
● Firma, czyli oznaczenie przedsiębiorcy to jednocześnie jego dobro osobiste – czy wobec artykułu
4310 o ochronie firmy można stosować art. 23 i 2413 k.c. - art. 43 mówi, że przepisy o dobrach
osobistych osób fizycznych dotyczą także osób prawnych - powstaje pytanie, czy firma jest
chroniona tylko specjalną regulacją art. 4310 – tak uważa część cywilistów, pomijamy więc 23 i 24
○ firma jest chroniona przed bezprawnym naruszeniem (nazwy, czyli dobrego imienia,
reputacji)
○ klauzula: „chyba że nie jest ono bezprawne” przerzuca ciężar dowodu na naruszyciela, że
jego zachowanie nie było bezprawne – przedsiębiorca nie musi udowadniać
bezprawności, wystarczy, że udowodni naruszenie
○ wina nie jest przesłanką bezprawności
○ domagać się możemy:
■ zaprzestania szkodliwych działań grożących naruszeniem
■ usunięcia skutków
■ odszkodowania (naprawienia szkody majątkowej wg ustawodawcy, nie ma

331 § 1, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową.

10
Art. 432. § 1. Przedsiębiorca działa pod firmą.
§ 2. Firmę ujawnia się we właściwym rejestrze, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej.
11
Art. 438. (…) § 3. Kto nabywa przedsiębiorstwo, może je nadal prowadzić pod dotychczasową nazwą.
Powinien jednak umieścić dodatek wskazujący firmę lub nazwisko nabywcy, chyba że strony postanowiły
inaczej.
12
Art. 439 (…) § 2. Przedsiębiorca może upoważnić innego przedsiębiorcę do korzystania ze swej firmy,
jeżeli nie wprowadza to w błąd.
13
Art. 23. Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia,
nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa,
artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony
przewidzianej w innych przepisach.
Art. 24. § 1. Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego
działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby
osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w
szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach
przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej
sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.
§ 2. Jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany
może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych.
§ 3. Przepisy powyższe nie uchybiają uprawnieniom przewidzianym w innych przepisach, w szczególności w
prawie autorskim oraz w prawie wynalazczym.
80
chodzmy na tortoise
 zadośćuczynienia za ból i cierpienie :))
■ wydania korzyści uzyskanej przez naruszyciela – bardzo użyteczny instrument
(można dochodzić go razem z odszkodowaniem)

Treść stosunku prawnego

Na treść stosunku prawnego składają się prawa i obowiązki podmiotów stosunku.
Aby wywieść prawa jednego podmiotu należy także określić obowiązki drugiego.

Prawa podmiotowe
Prawo podmiotowe – zespół funkcjonalnie ze sobą powiązanych kompetencji,
przywilejów, immunitetów, itd., które są normatywnie określone w celu ochrony
prawnie uznanych interesów podmiotów
Aby skorelować te prawa i obowiązki stworzono pojęcie prawa podmiotowego, za pomocą którego cywiliści
radzą sobie z całym problemem treści stosunku cywilnoprawnego. Problem z prawem podmiotowym wynika
nie tylko z wagi tego pojęcia, ale także z trudnościami definicjami (prof. Wronkowska znalazła 37 definicji prawa
podmiotowego – w związku z czym wydawało się, że trudno posługiwać się tą kategorią i być może należy ją
porzucić). Można zestawić takie prawa z pojęciem własności14 – jest to wolność prawnie chroniona; następnie
roszczenie negatoryjne – domaganie się zaprzestania naruszania prawa własności; następnie roszczenie
windykacyjne – domaganie się zwrotu tej rzeczy; wystąpienie z powództwem, itd. Prawo podmiotowe – tak jak
właśnie prawo własności – są więc bardzo złożone.
Prawo podmiotowe – (jedna z definicji) – zespół funkcjonalnie ze sobą powiązanych kompetencji,
przywilejów, immunitetów, itd., które są normatywnie określone (przyznane normom prawa cywilnego) w celu
ochrony prawnie uznanych interesów podmiotów (ta kategoria wprowadzona do doktryny przez Rudolfa
Iheringa).
Uprawnienia wchodzące w skład prawa podmiotowego:
● Roszczenia – uprawnienie oznaczonego podmiotu do żądania od innego oznaczonego podmiotu
oznaczonego zachowania.
Znamy ogromną liczbę roszczeń, zresztą każdy podmiot może samodzielnie kształtować takie roszczenia.15
● Uprawnienia kształtujące – jest ich niewiele. Przyznaje je wyłącznie ustawodawca, który kreuje je na
rzecz podmiotu prawa cywilnego. Jest to prawo do tego, aby jednostronnym oświadczeniem woli
podmiotu uprawnionego spowodować zmianę, bądź ustanie stosunku cywilnoprawnego – taki
podmiot musi być stroną stosunku cywilnoprawnego. Jeżeli więc ustawodawca chce dać taki
instrument, to musimy pozostawać w stosunku cywilnoprawnego i mieć kompetencję do
zlikwidowania tego stosunku w drodze oświadczenia woli jednej strony.
Np.:
○ Prawo odstąpienia od umowy
○ Uchylenia od skutków prawnych umowy
○ Wypowiedzenia umowy
Prawa podmiotowe można systematyzować wg różnych kryteriów. Typy praw podmiotowych odnoszą się
do przedmiotu jako kryterium podziału (sprzedaż, najem, dzierżawa, przechowania), w tym momencie typy nas
nie interesują. Przyjmując inne kryterium podziału, mówimy o rodzajach praw podmiotowych.
● Prawa podmiotowe względne i bezwzględne. Różnią się swoją mocą, skutecznością.
○ Bezwzględne – są skuteczne erga omnes, w stosunku do wszystkich:
Własność, prawa rzeczowe w ogóle, prawa chroniące dobra osobiste

14
anegdota z krawatem: „np. tej koleżance tutaj spodobał się mój krawat – narusza moje prawo
podmiotowe. Toteż zapala się druga lampka – wolność prawnie chroniona. Ale ona zaczyna szarpać mój krawat
– zapala się druga lampka – roszczenie negatoryjne. Ale ona nadal mnie za ten krawat szarpie! Zapala się
następna lampka – roszczenie windykacyjne, potem wystąpienie z powództwem. Ale ona już ma ten mój
krawat i chociaż przychodzę do niej z wyrokiem sądu, to ona mi mówi, że ja mogę sobie pokój wytapetować
tym papierem, a ona i tak mi nie odda, itd.”
15
Np. kolega umawia się ze mną, że będę mu wiązał buty, ale oczywiście za zapłatą, aż takim minimalistą
nie jestem.
80
chodzmy na tortoise
 ○ Względne – są skuteczne tylko przeciwko oznaczonemu podmiotowi – tylko w stosunku do
niego możemy występować z naszymi roszczeniami i domagać się określonego zachowania
Są one charakterystyczne dla zobowiązań
● Prawa samodzielne (samoistne) i prawa zależne
○ Prawa zależne
Prawa akcesoryjne – nie mogą istnieć, o ile nie istnieje inne prawo, służą w zasadzie
zabezpieczeniu innych praw – jeśli nie istnieje to inne prawo, to prawo akcesoryjne również
nie będzie istnieć.
○ Prawa związane – prawa, które nie mogą istnieć u określonego podmiotu, o ile nie posiada
ten podmiot innego prawa (np. służebność – aby posiadać to prawo, to muszę posiadać
prawo rzeczowe do jakiejś rzeczy; prawo użytkowania wieczystego – użytkownik wieczysty
ma prawo na danym gruncie zbudować budynek, który będzie jego własnością, związaną
jednak z prawem użytkowania wieczystego).
● Prawa przenoszalne i nieprzenoszalne – które prawa można przenosić na inne podmioty, zbywać,
dziedziczyć, a których nie.
○ Prawa generalnie są przenoszalne, chyba, że ustawodawca postanowi inaczej – jest to
stosunkowo rzadki przypadek, ale występuje, na ogół dotyczy to praw niemajątkowych –
prawa autorskie.
Jeżeli ustawodawca określił jakieś prawo jako przenoszalne, to podmioty prawa cywilnego nie
mogą tego prawa uczynić nieprzenoszalnym, jednak w art. 57 par. 216 ustawodawca dopuścił
możliwość zobowiązania, w którym podmiot wyklucza przenoszenie swoich praw.
● Prawa podmiotowe majątkowe i niemajątkowe – jest wiele przepisów prawa cywilnego, które
odnoszą się wyłącznie do praw majątkowych, albo wyłącznie do praw niemajątkowych. Stosuje się
tutaj następujące kryterium (nieoznaczonego w k.c.) – jeżeli prawo podmiotowe służy ochronie
interesu ekonomicznego, to ma charakter majątkowy.

Nabycie praw podmiotowych

● Pochodne nabycie praw podmiotowych – regułą jest, że w ten sposób nabywamy prawa podmiotowe,
ponieważ nabywamy je na zasadzie zależności – skuteczność nabycia jest uzależniona od tego, aby
nabywane prawo przysługiwało zbywcy. Zbywca zbywa część lub całość swoich uprawnień, przenosi
na nabywcę, co odbywa się zgodnie za zasadą nemo plus iuris ab alium transfere potest quam ipse
habet. Nabywcę prawa można określić mianem następcy prawnego, a zbywcę – poprzednikiem
prawnym.
○ umowa sprzedaży, darowizna, ustanowienie użytkownika, dziedziczenie
● Pierwotne nabycie praw podmiotowych – odznacza się brakiem zależności występującej przy
pierwotnym nabyciu – nabywca nabywa prawo bez względu na to, czy to prawo istniało, czy nie
istniało. Nabywca nabywa prawo, jeśli spełnił warunki określone przez ustawodawcę. Nie mówimy tu o
poprzedniku prawnym.
○ zasiedzenie, zawłaszczenie rzeczy niczyjej, wywłaszczenie, nacjonalizacja

● Nabyciu translatywnym nabywamy prawo w takiej postaci, w jakiej ono wcześniej istniało
W przypadku, gdy nabywamy w sposób pochodny translatywny nabywamy wcześniej istniejące prawo w
takiej samej postaci, w jakiej ono istniało wcześniej
○ Pochodne translatywne – nabycie własności w drodze zasiedzenia. Jeżeli nabycie ma
charakter pochodny translatywny może to być nabycie pod tytułem ogólnym albo
szczególnym. Generalnie wszelkie prawa nabywamy pod tytułem szczególnym
■ Pod tytułem ogólnym (sukcesja ogólna, generalna)
■ Pod tytułem szczególnym (sukcesja szczególna, singularna)
● Nabycie konstytutywne – nabycie prawa w nowej postaci, albo w postaci wycinka wcześniejszego

16
Art. 57. § 1. Nie można przez czynność prawną wyłączyć ani ograniczyć uprawnienia do przeniesienia,
obciążenia, zmiany lub zniesienia prawa, jeżeli według ustawy prawo to jest zbywalne.
§ 2. Przepis powyższy nie wyłącza dopuszczalności zobowiązania, że uprawniony nie dokona oznaczonych
rozporządzeń prawem.
80
chodzmy na tortoise
 prawa
○ W przypadku nabycia pochodnego konstytutywnego – np. z własności „wycinamy”
użytkowanie
○ Pierwotne konstytutywne – zawłaszczenie rzeczy niczyjej

Granice wykonywania praw podmiotowych – jest to trudne zagadnienie. Ogólnie prawa podmiotowe mają
następujące granice:
● jeśli komuś przysługuje jakieś prawo i podmiot ten przekracza swoje prawa
● teoria zewnętrzna i wewnętrzna nadużycia prawa
○ Teoria zewnętrzna mówi, że jeśli czyjeś postępowanie polega na korzystaniu z
przysługującego mu uprawnienia, to nawet jeśli narusza normy pozaprawne, jest to uważane
za wykonywanie prawa, jednak nie udziela mu się ochrony prawnej z racji nieuczciwych
pobudek
○ Teoria wewnętrzna art. 517 - przepis odpowiadający koncepcji wewnętrznej, że jeśli narusza
normy moralne, to takie zachowanie nie będzie uznawane i chronione.
■ Granice są tutaj poniekąd ruchome – jest to przepis, który mógłby załatwić całe
prawo cywilne; nie można jednak niczego na podstawie art. 5 czegokolwiek sobie
rościć.

Czas w prawie cywilnym

Przedawnienie (art. 117-125)
Jeżeli prawo cywilne ma pełnić funkcję ochrony interesu pomiotów, to przedawnienie ma stabilizować obrót
prawny. Instytucja przedawnienia doznaje różnych zmian, niekiedy jest ostrzejsza, czasami łagodniejsza.
Przedawnienie – polega na tym, że po upływie określonego w ustawie terminu, dłużnik może
uchylić się od zaspokojenia roszczenia kierowanego przeciw niemu.
Przesłanki przedawnienia w prawie cywilnym (art. 11718 i n.):
● Przedawnieniu ulegają tylko roszczenia majątkowe – prawo podmiotowe musi więc być majątkowe.
Niekiedy roszczenia majątkowe są splecione z prawami o charakterze niemajątkowym.
○ jeżeli mamy podmiot X, którego ojcostwo zostało ustalone w stosunku do jego dziecka – jest
to roszczenie o charakterze niemajątkowym, więc przedawnienie się do niego nie stosuje.
Roszczenia majątkowe (takie, jak alimentacyjne) podlegają jednak przedawnieniu.
● Przedawnienie nie powoduje ustania prawa podmiotowego, a jedynie daleko idące jego osłabienie.
Dłużnik może uchylić się od spełnienia świadczenia. Jeżeli dany dłużnik zechce świadczyć po terminie
przedawnienia i spełni świadczenie, jest ono zgodne z obowiązkiem dłużnika i nie będzie mógł
domagać się zwrotu takiego świadczenia.
○ Przedawnienie działa na zarzut. Dawniej istniały przedawnienia arbitrażowe – sędzia
sprawdzał, czy minął termin przedawnienia, a jeśli tak, to mógł oddalić powództwo. Obecnie
tak nie jest, sędzia nie może nawet pouczyć dłużnika o przedawnieniu. Skutkiem
przedawnienia jest więc niemożność do chodzenia roszczenia przed sądem.
○ Dawniej w kodeksie istniał art. 117 par. 3, stanowiący, iż jeżeli termin przedawnienia nie jest
długi, a został przekroczony nieznacznie, to sąd, biorąc pod uwagę okoliczności może nie
uwzględnić przedawnienia. Jeżeli sąd tego przepisu nie brał pod uwagę, to wyjątkowo
próbowano odwołać się do art. 5 – nie należy korzystać ze swoich praw, gdyby to było
sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.
○ Kodeks cywilny przewidywał możliwość zrzeczenia się skorzystania z instytucji przedawnienia.

17
Art. 5. Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym
przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie
uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.
18
Art. 117. § 1. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych roszczenia majątkowe ulegają
przedawnieniu.
§ 2. Po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od
jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Jednakże zrzeczenie się zarzutu
przedawnienia przed upływem terminu jest nieważne.
80
chodzmy na tortoise
 Jednak uznano, że może być ona instrumentem szantażu, stąd też ustawodawca przewiduje
taką możliwość wyłącznie wtedy, kiedy termin przedawnienia minął – dłużnik ma możliwość
rezygnacji z zarzutu przedawnienia, ale nie może już później zarzutu przedawnienia podnieść.
● Terminy przedawnienia: w art. 11819 znajduje się jeden ogólny termin przedawnienia – 10 lat.
Ustawodawca wskazał jednak dwa terminy przedawnienia:
○ 3 lata – dla roszczeń związanych z prowadzoną przez podmiot działalnością gospodarczą
(roszczenia przedsiębiorcy w związku z jego działalnością gospodarczą)
○ 3 lata – dla roszczeń o świadczenia okresowe (świadczenia z tytułu renty, alimentów, czynszu,
odsetek), jednak każde świadczenie okresowe ma własny termin przedawnienia – (czyli np.
dla każdego czynszu miesięcznego osobno).
Jednak w wielu przepisach szczegółowych znajdują się osobne terminy przedawnienia.
○ Od niedawna najdłuższym terminem przedawnienia jest 20 lat (art. 4421 par. 220)
Terminy przedawnienia są regulowane normami bezwzględnie obowiązującymi, strony nie mogą się
umawiać co do terminu przedawnienia (art. 11921).
Bieg terminu przedawnienia – termin przedawnienia zaczyna biec w momencie terminu wymagalności (nie
został on określony w k.c.).
○ Wg tradycyjnej koncepcji związaną z wymagalnością stanowi, że jest to ten termin, od
którego można domagać się świadczenia od osoby zobowiązanej.
○ Niektórzy jednak twierdzą, że chodzi o skuteczne żądanie – na drodze sądowej.
Rację należy przyznać tym, którzy opowiadają się za tym, że termin wymagalności świadczenia jest
następnego dnia od terminu, gdzie świadczenia można się domagać.
Termin zwrotu świadczenia należy „pierwej” ustalić. Jeżeli nie został określony, to termin wymagalności
świadczenia obowiązuje sześć tygodni od wezwania do spełnienia świadczenia (art. 12022 - bieg
terminu zaczyna się od momentu, w którym podmiot zobowiązany mógł zostać możliwie najwcześniej
wezwany do spełnienia świadczenia).
● Zakłócenia w biegu terminu przedawnienia:
○ Zawieszenie biegu terminu przedawnienia (art. 12123) – zdarzenia, które, zdaniem
ustawodawcy – powinny doprowadzić do wydłużenia biegu terminu przedawnienia i
powodują, że termin przedawnienia nie będzie biegł. Czas, który biegł do momentu
zawieszenia będzie jednak liczony. Takie zdarzenia to m.in.:
■ zdarzenia powstałe w wyniku siły wyższej uniemożliwiającej dochodzenia roszczenia
przez osoby uprawnione. Siła wyższa to zdarzenie, któremu nie można zapobiec (np.
trzęsienie ziemi, wojna, powódź, przebywanie w niewoli).
■ Roszczenie przeciw małżonkowi

19
Art. 118. Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi lat dziesięć, a dla
roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy
lata.
20
Art. 4421 § 2. Jeżeli szkoda wynikła ze zbrodni lub występku, roszczenie o naprawienie szkody ulega
przedawnieniu z upływem lat dwudziestu od dnia popełnienia przestępstwa bez względu na to, kiedy
poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia.
21
Art. 119. Terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną.
22
Art. 120. § 1. Bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Jeżeli
wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu
rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w
najwcześniej możliwym terminie.
§ 2. Bieg przedawnienia roszczeń o zaniechanie rozpoczyna się od dnia, w którym ten, przeciwko komu
roszczenie przysługuje, nie zastosował się do treści roszczenia.
23
Art. 121. Bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu:
1) co do roszczeń, które przysługują dzieciom przeciwko rodzicom - przez czas trwania władzy rodzicielskiej;
2) co do roszczeń, które przysługują osobom nie mającym pełnej zdolności do czynności prawnych
przeciwko osobom sprawującym opiekę lub kuratelę - przez czas sprawowania przez te osoby opieki lub
kurateli;
3) co do roszczeń, które przysługują jednemu z małżonków przeciwko drugiemu - przez czas trwania
małżeństwa;
4) co do wszelkich roszczeń, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może ich dochodzić przed sądem lub
innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju - przez czas trwania przeszkody.
80
chodzmy na tortoise
 ■ roszczenie dziecka przeciw rodzicowi – przez czas trwania władzy rodzicielskiej
■ roszczenie pupila przeciwko opiekunowi – na czas trwania opieki
○ Przerwa biegu terminu przedawnienia – cały dotychczasowy okres przed przerwą nie będzie
wliczany do biegu przedawnienia po zdarzeniu – art. 12324
■ przedsięwzięcie przez wierzyciela jakiejkolwiek czynności przed sądem, która
bezpośrednio zmierza np. do uzyskania, ustalenia, zabezpieczenia roszczenia
● wszczęcie powództwa
○ złożenie wniosku o zabezpieczenie powództwa (także
egzekucyjnego)
● uznanie roszczenia przez dłużnika – zakomunikowanie przeświadczenia
(oświadczenie wiedzy) uznającego o istnieniu uznawanego roszczenia.
Wywiera ono skutek prawny, gdy oświadczenie zgodnie z wolą dłużnika
dojdzie do wiadomości wierzyciela.
○ Uznanie niewłaściwe – oświadczenie wiedzy. Nie stosuje
się do niego przepisów o wadach oświadczenia woli.
○ Uznanie właściwe – oświadczenie woli – czynność prawna,
w której dłużnik wyraża decyzję (wolę) wykonania swojego
długu określonego w roszczeniu wierzyciela. Oczywiście
złożenie takiego oświadczenia woli wiąże się z
oświadczeniem wiedzy o roszczeniu, toteż wywołuje skutek
w postaci przerwania biegu przedawnienia.
● wszczęcie mediacji
○ 25
art. 125 wskazuje na sytuację, gdy roszczenie było przedmiotem orzeczenia sądu i on je
uznał w wyroku, to bez względu na wcześniejszy termin przedawnienia, na mocy orzeczenia
wynosi on 10 lat

Terminy zawite (prekluzyjne)

Terminy zawite – w prawie cywilnym rozsiane są przepisy prawne wskazujące pewne terminy, ale nie dla
cywilnoprawnych roszczeń majątkowych, albo są dla nich, ale skutkiem nie jest osłabienie roszczenia i
możliwość uchylenia się od niego.
Termin zawity – terminy do wykonywania uprawnień, po upłynięciu którego wskutek
bezczynności uprawnionego następuje wygaśnięcie przysługującego mu prawa.
● np. 6 miesięcy na zaprzeczenie ojcostwu
● wady nabytej rzeczy – 2 miesiące od stwierdzenia niezgodności towaru z umową
● działanie pod wpływem błędu – 1 rok na uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli

Różnice między terminem zawitym a przedawnieniem

● terminy zawite – skutkiem ich upływu jest wygaśnięcie tego uprawnienia
● terminy zawite – ich upływ jest stwierdzany z urzędu
● nie można zrzec się korzyści, które mamy z upłynięcia terminu zawitego
● terminy zawite – nie można używać przy nich art. 5, mają bowiem charakter bezwzględny.
Typy terminów zawitych:

24
Art. 123. § 1. Bieg przedawnienia przerywa się:
1) przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub
egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu
dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia;
2) przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje,
3) przez wszczęcie mediacji.
25
Art. 125. § 1. Roszczenie stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego do
rozpoznawania spraw danego rodzaju albo orzeczeniem sądu polubownego, jak również roszczenie stwierdzone
ugodą zawartą przed sądem albo przed sądem polubownym albo ugodą zawartą przed mediatorem i
zatwierdzoną przez sąd, przedawnia się z upływem lat dziesięciu, chociażby termin przedawnienia roszczeń
tego rodzaju był krótszy. Jeżeli stwierdzone w ten sposób roszczenie obejmuje świadczenia okresowe,
roszczenie o świadczenia okresowe należne w przyszłości ulega przedawnieniu trzyletniemu.
80
chodzmy na tortoise
 ● Terminy do dochodzenia prawa przed organem państwowym (np. art. 344, art. 534)
● Terminy do dokonywania czynności pozasądowych (np. art. 88, 563 par. 1)
● Terminy wygaśnięcia praw podmiotowych (np. art. 293)

Panuje przekonanie, że bardzo ostrożnie można w drodze analogii stosować ogólne przepisy o
przedawnieniu do terminów zawitych (art. 121 pkt. 4, art. 123 pkt. 3):
● siła wyższa
● przerwa wskutek uznania

Przedmiot stosunki cywilnoprawnego

Przedmiot stosunku cywilnoprawnego może być:
● materialny
● niematerialny
● mieszany
○ przedsiębiorstwo

Przedmiotem naszego zainteresowania będą

● Rzeczy - są definiowane poprzez dwie cechy:
○ charakter materialny
○ wydzielenie z przyrody
Art. 45 za rzeczy uznaje wyłącznie części przyrody, ale potrzeba wyodrębnić ów przedmiot, by mógł
stanowić przedmiot obrotu cywilnoprawnego;
○ ludzie nie są rzeczami (tak samo organy ludzkie, z krwią jest problem);
○ zwłoki nie są rzeczą, mają specjalny status;
○ zwierzęta też nie są rzeczami – choć stosuje się do nich przepisy o rzeczach
● Dobra osobiste
● Przedsiębiorstwo
● Gospodarstwo domowe

Rzeczy

Podział rzeczy
● Rzeczy ruchome i nieruchomości
● Rzeczy oznaczone co do gatunku i rzeczy oznaczone co do tożsamości
Szczególnie ten pierwszy podział jest bardzo istotny – jest wiele specyficznych przepisów dotyczących
wyłącznie nieruchomości. Drugi podział jest istotny dla skutków wykonywanej czynności prawnej.

Podział na rzeczy ruchome i nieruchome ma charakter zupełny i rozłączny. Ustawodawca zdecydował się
zdefiniować jedynie nieruchomości w sposób wyraźny, natomiast rzeczy ruchome to te, które nie są
nieruchomościami.
Definicja nieruchomości znajduje się w art. 46 k.c.26 – ustawodawca wskazuje na trzy rodzaje
nieruchomości. Nieruchomościami są grunty, natomiast mogą być nieruchomościami budynki, oraz części
budynków, czyli lokale. Budynki jednak przeważnie nie są nieruchomościami. Istnieją więc trzy rodzaje
nieruchomości:
● Grunty
● Budynki
● Lokale

26
Art. 46.
§ 1. Nieruchomościami są części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (grunty),
jak również budynki trwale z gruntem związane lub części takich budynków, jeżeli na mocy przepisów
szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności.
80
chodzmy na tortoise
 Ale tylko grunty zawsze są nieruchomościami.
● Grunty – części powierzchni ziemskiej, stanowiące odrębny przedmiot własności
○ materialny charakter i
○ wyodrębnienie:
■ w rejestrach sądowych, gdzie przydziela się im numery, wprowadza się ich
powierzchnię, kto jest ich właścicielem, jego charakter, itd. – dookreśla się
nieruchomość poprzez wyodrębnienie spośród innych części powierzchni ziemskiej
■ ewidencja administracyjna
Zasada superficies solo cedit – obowiązująca w prawie rzymskim, oraz obecnie w k.c. (art. 19127) – w
pojęciu gruntu mieści się również to, co zostanie z nim połączone w sposób naturalny lub sztuczny na
trwałe. Grunt i rzecz przyłączona tworzą jedną rzecz – i jest to nieruchomość gruntowa.
● Budynki i części budynków (lokale) – normalnie nie są nieruchomością, ale budynek jest częścią
składową gruntu – jeżeli jest częścią składową rzeczy, nie jest rzeczą, dlatego nie jest nieruchomością.
○ Jednakże ustawodawca przewidział pewne warunki, w których budynek może być uznany za
rzecz, a więc – nieruchomość. Art. 46 określa te warunki:
■ budynek, albo część budynku muszą być trwale z gruntem związanym
■ muszą istnieć przepisy szczególne na mocy których dany budynek, albo dany lokal
stanowi odrębny przedmiot własności. Gdzie te przepisy się znajdują:
● k.c.: art. 23528, 27229 – np. użytkownik wieczysty, który otrzyma grunt
państwowy w takie użytkowanie i zainwestuje w nim pieniądze wznosząc
budynek – staje się właścicielem tego budynku, jako osobnej
nieruchomości.

Podział na rzeczy oznaczone rodzajowo i co do tożsamości. Podział ten ma charakter umowny,

konwencjonalny – zależy to od ludzi, czy określą je indywidualnie, czy rodzajowo. Można pewną rzecz tak
scharakteryzować, że jest wiadome, że chodzi tę rzecz – dooznaczyć ją w taki sposób, że będzie określona
indywidualnie. Można też w jakiejś czynności prawnej określić rzecz rodzajowo – nie konkretny egzemplarz,
ale posiadający pewne rodzajowo określone cechy. Podział ten może mieć wpływ na przebieg transakcji, np.
kupna sprzedaży – przedmiot takiej transakcji może być w różny sposób określony.

Część składowa
Część składowa rzeczy (art. 47 par. 230 k.c.) – taka część rzeczy, element, składnik, który jest na tyle trwale
jest połączony z innymi elementami, że nie może być odłączony bez spowodowania bądź uszkodzenia tego
elementu, bądź reszty rzeczy, lub też bez istotnej zmiany rzeczy, lub elementu. Przyłączenia trwałe należy
mierzyć kwestią przeznaczenia.
Jednak należy pamiętać, że część składowa jest częścią rzeczy – nie można powiedzieć, że jest to rzecz
połączona z rzeczą główną.
Określenie części składowej rzeczy wywołuje konsekwencje prawne, określone w art. 47 par. 131 - na części
składowej rzeczy nie można ustanowić odrębnego prawa rzeczowego. Jednak niektóre prawa rzeczowe (np.
użytkowanie) może być ustanowione na całej rzeczy, ale jej wykonywanie jest ograniczone do pewnych jej

27
Art. 191.
Własność nieruchomości rozciąga się na rzecz ruchomą, która została połączona z nieruchomością w taki
sposób, że stała się jej częścią składową.
28
Art. 235. § 1. Budynki i inne urządzenia wzniesione na gruncie Skarbu Państwa lub gruncie należącym do
jednostek samorządu terytorialnego lub ich związków przez wieczystego użytkownika stanowią jego własność.
To samo dotyczy budynków i innych urządzeń, które wieczysty użytkownik nabył zgodnie z właściwymi
przepisami przy zawarciu umowy o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste.
§ 2. Przysługująca wieczystemu użytkownikowi własność budynków i urządzeń na użytkowanym gruncie
jest prawem związanym z użytkowaniem wieczystym.
29
Art. 272. § 1. Jeżeli rolniczej spółdzielni produkcyjnej zostaje przekazany do użytkowania zabudowany
grunt Skarbu Państwa, przekazanie budynków i innych urządzeń może nastąpić albo do użytkowania, albo na
własność.
30
§ 2. Częścią składową rzeczy jest wszystko, co nie może być od niej odłączone bez uszkodzenia lub
istotnej zmiany całości albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego.
31
§ 1. Część składowa rzeczy nie może być odrębnym przedmiotem własności i innych praw rzeczowych.
80
chodzmy na tortoise
części.
Są jednak przepisy prawne, które pojęcie części składowej rozszerzają i takie, które je zawężają.
● Wyjątek poszerzający – k.c. art. 5032 - do części składowej rzeczy (a więc obiektu materialnego)
zaliczamy więc prawo, tzn. obiekt niematerialny.
● Wyjątki zawężające – np. przepisy szczególne, które stwierdzają wprost, że kawałek rzeczy
określonego rodzaju nie jest jej częścią składową, ale odrębną rzeczą.
○ k.c. art. 4933 - jeżeli rury, przewody, kable itp. wchodzą w skład jakiegoś przedsiębiorstwa, to
mimo, że są połączone trwale z nieruchomością, to nie stanowią jej części składowej. Od
kilku lat trwa dyskusja, co dokładnie określa ten przepis i jakie są jego konsekwencje.
Nie jest jasne, czy ustawodawca w tym przepisie chce powiedzieć wyłącznie to, że takie
urządzenia nie są częściami składowymi nieruchomości, czy też chce określić, czym są. Czy
są częścią składową przedsiębiorstwa? Nie jest jasne, czy chodzi o połączenie faktyczne, czy o
połączenie umowne. Wydaje się, że słuszna jest następująca interpretacja:
■ Właściciel każdej nieruchomości musi mieć świadomość, że gdy dochodzi do
wejścia w skład jakiegoś przedsiębiorstwa urządzeń odprowadzających i
doprowadzających na podstawie umowy, to w takim razie przestają one być częścią
składową nieruchomości, w której się znajdują. Przeważa pogląd, że są rzeczą
ruchomą. To, do kogo należy ta rzecz ruchoma zależy od umowy. W 2008 r. dodano
paragraf 2.

Przynależność
Przynależność – jest pojęciem konkurencyjnym dla części składowej, ponieważ jakkolwiek trudno jest
czasem odróżnić, czy rzecz przynależy do innej rzeczy, czy też mamy do czynienia z jedną rzeczą, w skład której
wchodzi część składowa. W przypadku przynależności mamy do czynienia z rzeczą przynależącą i rzeczy
główną.
Warunki, które muszą wystąpić, aby mówić o przynależności:
● Przynależność musi należeć do tego samego właściciela
● Przynależność musi być rzeczą ruchomą
● Muszą pozostawać w stałym, faktycznym związku – użycie jednej rzeczy może służyć do użycia drugiej
Przynależność to taka rzecz, która jest potrzebna do korzystania z rzeczy głównej zgodnie z jej
przeznaczeniem.
Np. smyczek – przynależność skrzypiec. Jeśli jednak skrzypce wiszą na ścianie, żeby było ładnie, a smyczek
połamany leży na strychu34, to nie można mówić o przynależności.
Status prawny przynależności określony jest następująco (art. 5235): przepis, który ma charakter względnie
wiążący stanowi (a więc jeżeli strony nie umówią się inaczej), iż jeżeli zostanie dokonana czynność prawna,
która ma za przedmiot rzecz główną, to jej skutki rozciągają się na przynależność. Jest to przepis, który rodzi
daleko idące skutki, stąd też orzecznictwo jest bardzo bogate – uznano, że np. meble nie są przynależnościami
mieszkania.

Pożytki

32
Art. 50.
Za części składowe nieruchomości uważa się także prawa związane z jej własnością.
33
Art. 49.
§ 1. Urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej oraz
inne urządzenia podobne nie należą do części składowych nieruchomości, jeżeli wchodzą w skład
przedsiębiorstwa.
§ 2. Osoba, która poniosła koszty budowy urządzeń, o których mowa w § 1, i jest ich właścicielem, może
żądać, aby przedsiębiorca, który przyłączył urządzenia do swojej sieci, nabył ich własność za odpowiednim
wynagrodzeniem, chyba że w umowie strony postanowiły inaczej. Z żądaniem przeniesienia własności tych
urządzeń może wystąpić także przedsiębiorca.
34
Drewniane schody, schody do góry prowadzą mnie w moje ulubione miejsce
35
Art. 52.
Czynność prawna mająca za przedmiot rzecz główną odnosi skutek także względem przynależności, chyba
że co innego wynika z treści czynności albo z przepisów szczególnych.
80
chodzmy na tortoise
 Pożytki - dochody uzyskane zgodnie z zasadami prawidłowej gospodarki. Ustawodawca definiuje (art. 5336)
dwa rodzaje pożytków:
● Pożytki rzeczy – pożytki uzyskane z prawa, którego przedmiotem jest rzecz.
○ Pożytki naturalne - płody i inne odłączone od niej części składowe, o ile według zasad
prawidłowej gospodarki stanowią normalny dochód z rzeczy
○ Pożytki cywilne – dochody, które rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego (np.
sprzedane owoce).
● Pożytki prawa (art. 5437) - dochody, które prawo to przynosi zgodnie ze swym społeczno-gospodarczym
przeznaczeniem.
W zależności od tego, czy przedmiotem danego prawa jest rzecz, czy też nie jest to rzecz, możemy mieć
albo pożytki rzeczy, albo pożytki prawa.

Dobra osobiste
Dobra osobiste podlegają ochronie, także prawa cywilnego. Kodeks Cywilny definiuje dobra osobiste w
sposób otwarty i dosyć nieprecyzyjny. W Polsce dominuje koncepcja, iż mamy wiele dóbr osobistych i każde z
nich jest chronione przy pomocy odrębnego prawa podmiotowego. Dobra osobiste na pewno mają charakter
niematerialny i niemajątkowy. Konstytucja mówi o ochronie godności człowieka, wskazując na to, że z niej
wypływają wszelkie dobra osobiste, chociaż nie jest to do końca prawda – istnieją dobra osobiste, których z
godności nie da się wyprowadzić.
Dobra osobiste (art. 2338) - w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub
pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna,
wynalazcza i racjonalizatorska. Jest to więc katalog wartości, które system prawny uznaje, z uwagi na ich ścisły
związek z człowiekiem – ze względu na jego psychofizyczne właściwości, pozycję społeczną i jego twórczość są
chronione przy pomocy praw podmiotowych bezwzględnych.
Ochrona dóbr osobistych to pewne wartości związane z człowiekiem, istotą ludzką. Istnieje problem, czy
jednostki organizacyjne mogą posiadać dobra osobiste. Art. 4339 wskazuje, że tak. Jednak wątpliwość wynika z
tego, że osoby prawne zainteresowane są przede wszystkim (wyłącznie) swoimi interesami materialnymi.
Przesłanki ochrony cywilnoprawnej dóbr osobistych:
● Naruszenie dobra osobistego (ewentualnie zagrożenia naruszeniem) – po pierwsze pojawia się
pytanie, czy dane dobro osobiste jest chronione. Np. SN uznał, że istnieje takie dobro osobiste
(nieuwzględnione w katalogu), jak prawo do kultywowania pamięci po bliskim zmarłym w sposób
zwyczajowy przyjęty.
● Bezprawność naruszenia - Art. 24 k.c. wskazuje na to, że osoba pokrzywdzona nie musi udowadniać
bezprawności naruszenia – to osoba, która jest sprawcą naruszenia musi wykazać, że naruszenie,
którego się dopuściła nie jest bezprawne.
Bezprawność naruszenia dobra osobistego można podważyć wskazując, że:
○ działało się na podstawie uprawnienia powszechnie obowiązującego,
○ albo na podstawie zgody uprawnionego – ale w pewnych granicach, jaką jest życie człowieka
– nie można udzielić w naszym systemie prawnym zgody na eutanazję.
○ powołanie się na ważny interes społeczny, interes państwa, co ma uchylenie bezprawność
takiego naruszenia – sprawia najwięcej problemów związanych z bezprawnością dobra
osobistego są naruszenia związane z ewentualną trzecią okolicznością uprawniającą do
naruszenia

36
Art. 53. § 1. Pożytkami naturalnymi rzeczy są jej płody i inne odłączone od niej części składowe, o ile
według zasad prawidłowej gospodarki stanowią normalny dochód z rzeczy.
§ 2. Pożytkami cywilnymi rzeczy są dochody, które rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego.
37
Pożytkami prawa są dochody, które prawo to przynosi zgodnie ze swym społeczno gospodarczym
przeznaczeniem.
38
Art. 23. Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia,
nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa,
artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony
przewidzianej w innych przepisach.
39
Art. 43. Przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych stosuje się odpowiednio do osób prawnych.
80
chodzmy na tortoise
 Wiele problemów powstaje poprzez pewne wypowiedzi odnoszących się do innych osób. Pojawia się
problem, czy mówienie nieprawdy zawsze narusza dobra osobiste w sposób bezprawny, albo czy mówienie
prawdy nigdy nie narusza dóbr osobistych?
Do tej pierwszej kategorii sytuacji zaliczamy sędziów – mogą oni stwierdzać nieprawdę bez konsekwencji.
Jednak do takiej kategorii nie należą politycy i dziennikarze.
Większy problem jest w przypadku formułowania wypowiedzi prawdziwych. Nie w każdych okolicznościach
można stwierdzić, czy coś jest prawdą. Ponadto można stwierdzić, że o ile większość ludzi ma prawo do
prywatności to część (tzw. osoby publiczne) mają prawo jedynie do intymności. Orzecznictwo w tych kwestiach
jest bardzo bogate.
Problem mówienia prawdy może zależeć od okoliczności: pewna pani w wąskim kręgu najbliższych
znajomych, że jest w ciąży z panem Z, zamężnym z inną kobietą. Pan Z wystąpił na drogę sądową, aby zakazać
rozprowadzania tej informacji. Sprawa się skomplikowała, ponieważ pani poroniła i nie można było sprawdzić
ojcostwa, jednak sądy przyjęły, że mówiła ona prawdę. SN przyjął zasadę, że należy wziąć pod uwagę intencje
osoby, która pewne informacje rozprowadza.

Środki ochrony dóbr osobistych

Jeszcze kilkanaście lat temu dominowała ochrona niemajątkowa, ochrona majątkowa była rzadkością.
Dopiero po jakimś czasie ustawodawca uznał, że należy przyznać pewną satysfakcję pieniężną ofiarom
naruszenia.
Ochrona majątkowa odbywa się drogą:
● Wykazania, że pewne dobro osobiste nam przysługuje
● Wytoczenie powództwa o zaniechanie naruszeń – jeśli takie naruszenie rzeczywiście ma miejsce
● Powództwo o przywrócenie skutków naruszenia – choć nie zawsze jest możliwe
Ochrona została przez ustawodawcę intensywnie wzmocniona. Istnieją dwa roszczenia o charakterze
majątkowym (Art. 445-44840):
● Roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę – funkcja kompensacyjna
● Roszczenie o zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny – funkcja
kompensacyjna, prewencyjna.
Ochrona majątkowa może być łączona z ochroną niemajątkową. Zadośćuczynienie pieniężne za doznaną

40
Art. 445. § 1. W wypadkach przewidzianych w artykule poprzedzającym sąd może przyznać
poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.
§ 2. Przepis powyższy stosuje się również w wypadku pozbawienia wolności oraz w wypadku skłonienia za
pomocą podstępu, gwałtu lub nadużycia stosunku zależności do poddania się czynowi nierządnemu.
§ 3. Roszczenie o zadośćuczynienie przechodzi na spadkobierców tylko wtedy, gdy zostało uznane na piśmie
albo gdy powództwo zostało wytoczone za życia poszkodowanego.
Art. 446. § 1. Jeżeli wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia nastąpiła śmierć
poszkodowanego, zobowiązany do naprawienia szkody powinien zwrócić koszty leczenia i pogrzebu temu, kto je
poniósł.
§ 2. Osoba, względem której ciążył na zmarłym ustawowy obowiązek alimentacyjny, może żądać od
zobowiązanego do naprawienia szkody renty obliczonej stosownie do potrzeb poszkodowanego oraz do
możliwości zarobkowych i majątkowych zmarłego przez czas prawdopodobnego trwania obowiązku
alimentacyjnego. Takiej samej renty mogą żądać inne osoby bliskie, którym zmarły dobrowolnie i stale
dostarczał środków utrzymania, jeżeli z okoliczności wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego.
§ 3. Sąd może ponadto przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego stosowne odszkodowanie, jeżeli
wskutek jego śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej.
§ 4. Sąd może także przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego odpowiednią sumę tytułem
zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.
Art. 4461. (189) Z chwilą urodzenia dziecko może żądać naprawienia szkód doznanych przed urodzeniem.
Art. 447. Z ważnych powodów sąd może na żądanie poszkodowanego przyznać mu zamiast renty lub jej
części odszkodowanie jednorazowe. Dotyczy to w szczególności wypadku, gdy poszkodowany stał się inwalidą,
a przyznanie jednorazowego odszkodowania ułatwi mu wykonywanie nowego zawodu.
Art. 448. (190) W razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało
naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie
zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków
potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia. Przepis art. 445 § 3 stosuje się.
80
chodzmy na tortoise
krzywdę jest roszczeniem, które ma charakter fakultatywny, jeśli chodzi o zasądzenie ze strony sądu. W art.
445, 448 znajduje się stwierdzenie, że „sąd może przyznać…”, a więc nie musi. Jeżeli zachodzą merytoryczne
przesłanki, aby orzec – to powinien to zrobić.
Nie należy mylić majątkowej ochrony dóbr osobistych w postaci zadośćuczynienia pieniężnego za krzywdę i
zapłaty na czyn społeczny z prawem do odszkodowania za szkodę majątkową poniesioną w wyniku naruszenia
dobra osobistego (np. wystawienie złej opinii w byłym miejscu pracy, przez którą nie można znaleźć pracy) – to
roszczenie mające pokryć szkodę majątkową.

Zespół składników materialnych i niematerialnych

Przedsiębiorstwo
Przedsiębiorstwo – występuje w wielu znaczeniach.
● W znaczeniu funkcjonalnym – ktoś prowadzi przedsiębiorstwo, działalność gospodarczą
● W znaczeniu przedmiotowym – przedsiębiorstwo jest przedmiotem działalności gospodarczej (art. 551
41
: zorganizowany zespół składników niematerialnych i materialnych przeznaczonych do prowadzenia
działalności gospodarczej. A więc:
○ zorganizowanie
○ przeznaczenie do działalności gospodarczej
Te dwa elementy pozwalają na kwalifikowanie takiego zespołu jako przedsiębiorstwa. Definicja z tego
artykułu jest uzupełniona przez stworzenie katalogu otwartego składników materialnych i niematerialnych.
Na przedsiębiorstwo składa się więc:
● nazwa – nie należy mylić z firmą, która jest nazwą przedsiębiorcy, a nie przedsiębiorstwa.
Przedsiębiorca może mieć kilka przedsiębiorstw.
● elementy materialne – nieruchomości, rzeczy ruchome, materiały, surowce, wyroby gotowe, maszyny,
narzędzia, księgi
● elementy niematerialne – wierzytelności pieniężne z tytułu różnych umów
○ zezwolenia, koncesje, licencje – jest to ważne, ponieważ, gdy przedsiębiorstwo zostanie
zbyte, to nowy właściciel przedsiębiorstwa będzie mógł z nich korzystać
○ Patenty i inne prawa wynikające z własności intelektualnej
○ tajemnice przedsiębiorstwa
● i inne elementy – katalog jest otwarty (bazy danych, klientela42)
Art. 552 43 - ustawodawca po to tworzy taką definicję, aby można nim było obracać jedną czynnością
prawną (zbyć, oddać w leasing, itd.). Normalnie jest tak, że sprzedając kilka przedmiotów, to dla każdego
przedmiotu powstały odrębne czynności prawnej. Artykuł ten ma charakter względnie wiążący, strony mogą
postanowić inaczej. Przepis szczególny również może stanowić inaczej.
W definicji przedsiębiorstwa nie padło słowo „długi” w znaczeniu zobowiązań. A więc przedsiębiorstwo
zostało zdefiniowane przez aktywa. Długi więc przy zbyciu pozostają przy zbywcy. Ustawodawca w art. 554 44

41
Art. 551. Przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych
przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej. Obejmuje ono w szczególności:
1) oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo lub jego wyodrębnione części (nazwa przedsiębiorstwa);
2) własność nieruchomości lub ruchomości, w tym urządzeń, materiałów, towarów i wyrobów, oraz inne
prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości;
3) prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości oraz prawa do korzystania z
nieruchomości lub ruchomości wynikające z innych stosunków prawnych;
4) wierzytelności, prawa z papierów wartościowych i środki pieniężne;
5) koncesje, licencje i zezwolenia;
6) patenty i inne prawa własności przemysłowej;
7) majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne;
8) tajemnice przedsiębiorstwa;
9) księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.
42
po raz kolejny polecam zespół The Clientele
43
Art. 552. Czynność prawna mająca za przedmiot przedsiębiorstwo obejmuje wszystko, co wchodzi w skład
przedsiębiorstwa, chyba że co innego wynika z treści czynności prawnej albo z przepisów szczególnych.
44
Art. 554. Nabywca przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego jest odpowiedzialny solidarnie ze zbywcą za
jego zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa lub gospodarstwa, chyba że w chwili nabycia nie
80
chodzmy na tortoise
ustawodawca określił przypadek kumulatywnego przystąpienia do długów, który oznacza, że nabywca
przystępuje do długów zbywcy – zbycie przedsiębiorstwa razem z długami wymaga zgody wierzyciela. Zbywca
zbywa aktywa – przedsiębiorstwo – na rzecz nabywcy, który automatycznie staje się odpowiedzialny razem ze
zbywcą za długi zaciągnięte wcześniej przez niego – zbywca i nabywca odpowiadają za długi solidarnie.
Ustawodawca wprowadził jednak pewne zabezpieczenie nabywcy – odpowiada on tylko za długi do
wysokości swoich aktywów, a jeśli przeprowadzi audyt przed nabyciem, to odpowiada za długi wykazane w tym
audycie.
Pojawia się problem, czy art. 554 znajduje zastosowanie w przypadku sprzedaży przedsiębiorstwa w
kawałkach.

Gospodarstwo rolne
Na mocy art. 553 45 gospodarstwo rolne również jest przedmiotem stosunku prawnego. Gospodarstwa
rolnego nie ma bez gruntów rolnych – jest to element konstytutywny dla gospodarstwa rolnego. Przy
przedsiębiorstwie nie ma takiego elementu konstytutywnego. Oprócz tego są też elementy materialne,
niematerialne, urządzenia, inwentarz, budynki i części, itd. Te elementy będą uznane za gospodarstwo rolne,
jeśli mogą stanowić zorganizowaną działalność gospodarczą – poprzeczka jest postawiona niżej, niż w
przypadku przedsiębiorstwa – wystarczy potencjał do tworzenia działalności gospodarczej, w przeciwieństwie
do przedsiębiorstwa.
Art. 552 (przypis b) – czy odnosi się do gospodarstwa rolnego? Czy można jedną czynnością prawną zbyć
gospodarstwo rolne?
● Jeden pogląd: ustawodawca nie przewidział takiej możliwości, więc nie;
● Drugi pogląd: w drodze analogii można ten przepis stosować;
● Trzeci pogląd: jeżeli gospodarstwo rolne dobrze prosperuje i spełnia warunki z art. 551 – jest
zorganizowanym zespołem składników przeznaczonym do działalności gospodarstwem, a więc jest
przedsiębiorstwem rolnym – to można ten artykuł stosować. Jeżeli jednak gospodarstwo rolne nie
może być uznać za przedsiębiorstwo, bo może być tylko potencjalnie przedmiotem prowadzania
działalności gospodarczej, to nie może być ono przedmiotem zbycia.

Czynności prawne
Czynności prawne i oświadczenie woli
Czynności prawne - przy ich pomocy podmioty kształtują swoją sytuację prawną. Nie są zdefiniowane w
k.c.; w doktrynie, orzecznictwie zwycięża ostatnio koncepcja ich jako
czynności konwencjonalnej określającej skutki prawne, jakie podmiot zamierza
wywołać (treść czynności).
W k.c. jest jednak zdefiniowany podstawowy element każdej czynności prawnej – jest to oświadczenie woli,
które określa treść czynności ( sama czynność nie ma definicji w kodeksie) art. 6046 zawiera legalną definicję
oświadczenia woli – jeden z najważniejszych, jeśli nie najważniejszy przepis k.c.
Oświadczenie woli - jakiekolwiek zachowanie podmiotu, zrozumiałe co do
skutków, jakie podmiot chce wywołać; można nawet krócej: każde zachowanie
podmiotu, które w sposób dostateczny określa konsekwencje prawne, które podmiot

wiedział o tych zobowiązaniach, mimo zachowania należytej staranności. Odpowiedzialność nabywcy ogranicza
się do wartości nabytego przedsiębiorstwa lub gospodarstwa według stanu w chwili nabycia, a według cen w
chwili zaspokojenia wierzyciela. Odpowiedzialności tej nie można bez zgody wierzyciela wyłączyć ani
ograniczyć.
45
Art. 553. Za gospodarstwo rolne uważa się grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich
częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą,
oraz prawami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego.
46
Art. 60. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wola osoby dokonującej czynności prawnej
może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, w tym
również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej (oświadczenie woli).
80
chodzmy na tortoise
 zamierza wywołać.
Wskazuje się na dwie cechy takiego zachowania:
● dostatecznie jasne: gest, język, pismo
● zachowanie, które zmierza do skutku prawnego i go określa – musi być złożone na serio
Oświadczenie woli przybiera bardzo różne formy
● kazus „gorliwej sekretarki” - niemiecki przedsiębiorca wynajmował komuś garaż, ale postanowił, że
wypowie najem, podpisał pismo, ale nie dał sekretarce, bo się wahał, w końcu doszedł do wniosku, że
dobrze że nie wysłał tego pisma, ale po powrocie do firmy zauważył dopiero po jakimś czasie, że
pisma nie ma i po paru tygodniach najemca oddał klucze ku zaskoczeniu wynajmującego, który zarzekł
się, że nie chciał umowy wypowiedzieć
W polskiej doktrynie zwycięża jednak koncepcja obiektywna – liczy się fakt. Oświadczenia woli mogą mieć
adresata, ale mogą też go nie mieć; wówczas różnie oceniany jest moment oświadczenia woli
● jeśli uznajemy rzecz za niczyją, to złożenie ma miejsce z chwilą wypowiedzenia
○ są też takie oświadczenia, które nie mają konkretnego adresata – one też są składane w
momencie wyartykułowania, sporządzenia dokumentu (ad incertas personas)
○ uznaje się niekiedy, że złożenie ma miejsce tylko w obecności innego podmiotu, np. w
obecności duchownego, albo przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego
● jeśli jednak jest konkretny adresat, to mamy teorię doręczenia - złożone jest w momencie, gdy jego
adresat ma możliwość zapoznania się z jego treścią; chodzi o możliwość, a nie o zapoznanie się: nie
ma dla nas znaczenia, gdzie przebywa X i czy chce zajrzeć do skrzynki na listy
Czy oświadczenie można złożyć przez milczenie? Generalnie trzeba się jakoś zachować, ale mogą być
sytuacje, gdy podmiot ma obowiązek oświadczenia, i wtedy brak sprzeciwu oznacza złożenie oświadczenia
woli:
● Art. 682 47 - przedsiębiorca otrzymuje ofertę od osoby, która pozostaje z nim w stałych kontaktach
handlowych, a dotyczy ona działalności gospodarczej – uznaje się ją za sensowną ofertę i wtedy brak
reakcji ze strony adresata tej oferty będzie uznane za jej przyjęcie

Czy istnieje swoboda określania treści i dokonywania czynności prawnych? Generalnie nie – swoboda
określona w k.c. obowiązuje w zakresie umów, ale nie można postawić tezę, że wszelkich czynności dowolnie
kształtowanych można dokonywać
● art. 5848 k.c. – istotne ograniczenia – nieważność czynności prawnej sprzecznej z ustawą albo mającej
za cel obejście ustawy; chodzi o łamanie jakichkolwiek przepisów prawnych;
● nieważność czynności prawnej sprzecznej z zasadami współżycia społecznego - tu chodzi o naruszenie
interesów, jakie przepisy mają chronić, a nie o złamanie prawa sensu stricto (np. podział samochodu na
części przed ocleniem);
● art. 38749 – nie można się umówić o coś niemożliwego
● art. 58 par. 3 – może się okazać że niecała czynność prawna będzie nieważna, jeśli sprzeczna z
prawem okaże się tylko jakaś pojedyncza klauzula – np. warunek w testamencie, których wprowadzać
nie wolno – jeśli ustawodawca dla danego kazusu nie przewiduje jakichś szczególnych konsekwencji, to
powstaje pytanie o istotność tego kontrowersyjnego elementu – jeśli czynność byłaby dokonana bez
tych klauzul, to nieważność będzie tylko częściowa, a jeśli nie doszłaby do skutku – to wówczas całość

47
Art. 682. Jeżeli przedsiębiorca otrzymał od osoby, z którą pozostaje w stałych stosunkach gospodarczych,
ofertę zawarcia umowy w ramach swej działalności, brak niezwłocznej odpowiedzi poczytuje się za przyjęcie
oferty.
48
Art. 58. § 1. Czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna,
chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień
czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy.
§ 2. Nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
§ 3. Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do
pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie
zostałaby dokonana.
49
Art. 387. § 1. Umowa o świadczenie niemożliwe jest nieważna.
80
chodzmy na tortoise
 W ogromnej mierze treść stosunku jest wyznaczona przez treść czynności prawnej. Art. 5650 – dokonujemy
skutków nie tylko wyrażonych w oświadczeniu woli, ale również przez:
● zasady współżycia
● przepisy prawne
● ustalone zwyczaje;
Przepisy dyspozytywne dookreślają prawa i obowiązki wynikające z umowy, zawarte np. w owych
przepisach.

Elementy czynności prawnych

Elementy treści czynności prawnej dzielimy na 3 grupy:
● przedmiotowo istotne – essentialia negoti - pozwalają zakwalifikować daną czynność do
określonego typu czynności prawnej – dzięki temu wiadomo, po jakie przepisy sięgnąć, aby
dookreślić czynność; są często mylone z elementami koniecznymi;
● nieistotne – naturalia negoti - nie muszą być zamieszczone w czynności prawnej; strony nie muszą
tego regulować
● podmiotowo istotne – accidentalia negoti – takie elementy, które, gdyby strony nie wprowadziły
ich, byłyby całkiem nieistotne, natomiast dla stron one są istotne, gdyż uzależniły od nich
konsekwencje prawne. Przykłady:
○ prawo do odstąpienia od umowy
○ prawo wypowiedzenia
○ Termin – postanowienie zawarte w treści czynności, które uzależnia jej skutek od
zdarzenia przyszłego pewnego:
■ Początkowy - jeśli mowa o powstaniu skutku od jakiegoś terminu
■ Końcowy - jeśli mowa o ustaniu ważności umowy
Art. 110 i n. zawierają szereg regulacji dotyczących wyznaczania terminów
○ Warunek – art. 8951 k.c.: zastrzeżenie, klauzula, postanowienie w treści czynności
prawnej, uzależniające skutek czynności prawnej od pewnego zdarzenia przyszłego i
niepewnego; generalnie, warunki wolno wprowadzać, ale art. 147 zabrania go przy
przenoszeniu własności;
■ X zawiera z Z umowę najmu mieszkania pod warunkiem, że X zapłaci pewną
sumę pieniędzy:
● jedni uważają, że warunki potestatywne są w ogóle niedopuszczalne,
● inni mówią, że zależy w jakim stopniu jest to uzależnione od woli
podmiotu (si voluere)
○ Warunki dzielimy na:
■ Rozwiązujące – zaistnienie zdarzenia prawnego niepewnego kończy skuteczność
prawną czynności prawnej
■ Zawieszające – skuteczność czynności prawnej zostaje odsunięta w czasie do
ziszczenia warunku
Należy przeciwdziałać warunkom sprzecznym z prawem.
○ Zadatek
○ Kara umowna
Powyższe elementy mają zastosowanie tylko w czynnościach nazwanych. Czynności prawne dzielimy
bowiem także na:
● czynności nazwane przez ustawodawcę, typowe
● czynności nienazwane, które zawiera się, bo istnieje wolność umów
○ np. nie ma przepisów, które regulowałyby umowę franchisingową, tworzy się ją od przypadku
do przypadku

50
Art. 56. Czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz również te, które wynikają z
ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów.
51
Art. 89. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych albo wynikających z właściwości czynności
prawnej, powstanie lub ustanie skutków czynności prawnej można uzależnić od zdarzenia przyszłego i
niepewnego (warunek).
80
chodzmy na tortoise
 ○ nie można wyróżnić elementów przedmiotowo istotnych dla umowy nienazwanej

Rodzaje czynności prawnych

Rodzaje czynności prawnych są regulowane w części ogólnej k.c. Czynności prawne dzielimy więc:
● wg kryterium podmiotowego:
○ czynności jednostronne – nie ma ich zbyt wiele, np.:
■ sporządzenie testamentu
■ wypowiedzenie umowy
■ udzielenie pełnomocnictwa
○ czynności wielostronne
■ umowy – wymagają zgody wszystkich podmiotów, które taką umowę zawierają
■ uchwały - nie wymagają zgody wszystkich podmiotów. Uchwałę może podjąć np.:
● zwykłą większością – więcej za, niż przeciw
● na czynności prawne konsensualne i realne. Czynności prawne maja charakter w zasadzie
konsensualny, rzadko występują czynności realne.
○ konsensualne – czynność prawna, która nie wymaga wydania rzeczy – dochodzi do skutku
przez złożenie oświadczeń woli (solo consensu). Często do wykonania rzeczy potrzebne jest
wydanie jakiejś rzeczy – ale dotyczy to samego wykonania rzeczy, natomiast czynność prawna
dochodzi do skutku w drodze samego zawarcia umowy.
○ realne – czynność prawna, która dla swojej ważności wymaga się wydania rzeczy (czasem
definiuje się ją także w ten sposób, że obok wydania rzeczy takim kryterium może być
podjęcie jakichś działań o charakterze faktycznym lub prawnym innym, niż samo
oświadczenie woli). Przykłady takich czynności:
■ umowa przechowania
■ umowa użyczenia
■ zadatek
■ zastaw (w sensie kodeksowym, a nie rejestrowym)
■ do niedawna – umowa spłaty, została przekształcona przez ustawodawcę w czynność
prawną konsensualną
● czynności prawne kauzalne i abstrakcyjne. Podział ten dotyczy wyłącznie czynności prawnych o
charakterze przysparzającym (przysparzają komuś jakąś korzyść). Spośród czynności przysparzających
zdecydowana większość jest po stronie czynności kauzalnych. Ustawodawca nie chce, aby skutek
odnosiły czynności, których cel jest nielegalny albo sprzeczny z zasadami współżycia społecznego.
○ czynność prawna kauzalna (przyczynowa) - tam, gdzie wymaga się uzasadnienia (celu
istnienia, causa). Brak takiej causy oznacza, że czynność prawna będzie nieważna.
Wyróżniamy następujące causy:
■ causa obligandi vel aquirendi – podmiot dokonuje określonego przysporzenia licząc
na to, że sam w zamian otrzyma jakąś korzyść (sprzedający, zawierający umowę o
dzieło)
■ causa solvendi – podmiot dokonuje przysporzenia po to, aby zwolnić się z
obowiązku, który na nim ciąży (np. płaci alimenty, rentę) – może wynikać z
obowiązku, który samemu się przyjęło w drodze innej czynności prawnej, albo
wynikającego z przepisów prawnych
■ causa donandi – kiedy podmiot dokonuje czynności prawnej pod tytułem
bezpłatnym i nie ma dla siebie innego uzasadnienia, aniżeli chęć przysporzenia
innemu podmiotowi korzyści o charakterze majątkowym
■ causa cavendi – podmiot dokonuje danej czynności celem zabezpieczenia – głównie
wierzytelności (np. ustanawia hipotekę, zastaw).
przewaga czynności prawnych kauzalnych jest taka, że część prawników twierdzi, że w Polsce
obowiązuje zasada, iż jeżeli powstaje nowy rodzaj umowy, to jest to umowa kauzalna. Nie jest
to jednak do końca jasne – np. orzeczenie SN dotyczące gwarancji bankowej płatnej na
pierwsze żądanie, bezwarunkowej – bank gwarantuje, że na pierwsze wezwanie danego
podmiotu wypłaci sumę gwarancyjną. SN stwierdził, że taka umowa ma charakter
abstrakcyjny.

80
chodzmy na tortoise
 ○
Czynności prawne abstrakcyjne (oderwane) – czynność prawna, której ważność,
skuteczność nie zależy od istnienia legalnej, ważnej causy.
Nie jest jasne, czy w kodeksie cywilnym poza przyjęciem długu są jakiekolwiek inne czynności
abstrakcyjne (pojawia się pewna wątpliwość przy przekazie). Poza k.c. klasycznymi
czynnościami abstrakcyjnymi są czynności wekslowe lub czekowe.
● Czynności zobowiązujące i rozporządzające. Jest to najważniejszy podział.
○ czynność zobowiązująca – czynność prawna, gdzie podmiot zobowiązuje się do pewnego
zachowania (świadczenia) na rzecz innego podmiotu. Czynność zobowiązująca jest zawsze
odnotowywana po stronie pasywów. Przykłady:
■ umowa przedwstępna
■ umowa o dzieło
■ umowa agencji
■ umowa spedycji
○ czynność rozporządzająca – czynność prawna, mocą której podmiot przenosi, znosi,
ogranicza, albo obciąża swoje prawo podmiotowe. Musi więc mieć pewne prawo, którym
operuje, a więc je przenosi na inny podmiot, albo je likwiduje, albo je obciąża. Czynność
rozporządzająca powoduje zawsze umniejszenie aktywów – prawo podmiotowe musi zostać
więc zlikwidować, ograniczone, przeniesione, itd. Przykłady:
■ cesja wierzytelności
■ przelew
Rozróżnienie czynności zobowiązującej i rozporządzającej nie nastręczałoby problemów, gdyby nie to, że
w obrocie istnieją czynności prawne, których treścią jest zobowiązanie do rozporządzenia – podmiot
zobowiązuje się w nich, że rozporządzi swoim prawem. Np.:
○ art. 53552 – zdefiniowana tam została sprzedaż
○ umowa zamiany
○ umowa przekazania nieruchomości
Problem czynności zobowiązujących do rozporządzenia nie jest problemem typowo polskim. Istnieją dwa
modele czynności zobowiązujących do rozporządzenia
○ Model francuski - Jest to taka umowa, która wywołuje dwa skutki – rozporządzające i
rozporządzające
○ Model niemiecki – konieczne są dwie czynności prawne – odrębnie dokonuje się czynności
zobowiązującej i odrębnie – rozporządzającej. Potrzebne są więc dwie odrębne umowy –
jedna, która zobowiązuje, a druga rozporządza.
Polski ustawodawca przyjął własne rozwiązanie. Przedstawmy go na przykładzie art. 15553 - czy czynność
zobowiązująca przeniosła własność na nabywcę, czy potrzebna jest umowa rozporządzająca –
przenosząca własność rzeczy? Ustawodawca stwierdził, że wszystko zależy, o jaką rzecz chodzi:
○ w przypadku rzeczy oznaczonej co do tożsamości – mamy czynność o podwójnym skutku –
zobowiązująco-rozporządzającą. A więc przeniesienie własności następuje w momencie
zawarcia właśnie w tym momencie.
○ w przypadku rzeczy oznaczonej co do gatunku (a także rzeczy przyszłych) – skutek
rozporządzający nastąpi dopiero po wydaniu rzeczy – konieczna będzie jeszcze czynność o
charakterze rozporządzającym.
Co do zasady więc możemy przyjąć, że mamy czynności o podwójnym skutku, tym niemniej ustawodawca
formułuje określone przesłanki, kiedy taka czynność rozpada się na dwie odrębne czynności –
rozporządzającą i zobowiązującą. Nieruchomości są zawsze obiektami oznaczonymi co do tożsamości
– więc co do zasady zawsze są to umowy o podwójnym skutku – jednak same strony nierzadko

52
Art. 535. §. 1. Przez umowę sprzedaży sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność
rzeczy i wydać mu rzecz, a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę.
53
Art. 155. § 1. Umowa sprzedaży, zamiany, darowizny, przekazania nieruchomości lub inna umowa
zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy co do tożsamości oznaczonej przenosi własność na nabywcę,
chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo że strony inaczej postanowiły.
§ 2. Jeżeli przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy oznaczone tylko co do
gatunku, do przeniesienia własności potrzebne jest przeniesienie posiadania rzeczy. To samo dotyczy wypadku,
gdy przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy przyszłe.
80
chodzmy na tortoise
 rozdzielają te dwie czynności – ze względu na art. 15754. Jedną – zobowiązującą – obłożoną
warunkami, terminami, karami umownymi, itd., i drugą – rozporządzającą, a wiec przenoszącą
własność.
● Czynności prawne między żyjącymi i mortis causa
○ czynności prawne na wypadek śmierci są dopuszczalne tylko wtedy, jeśli ustawodawca
reguluje te kwestie – nie możemy sami tworzyć takich czynności prawnych. Nie dotyczy to
warunku dotyczącego innej osoby.
○ ograniczenia w prawie spadkowym co do umów na wypadek śmierci – prawo dopuszcza tylko
jedną umowę – o zrzeczenie się dziedziczenia
● Czynności prawne odpłatne i nieodpłatne – jest to podział o tyle istotny, że czynności nieodpłatne są
mniej chronione przez prawo. W obrocie dominują czynności prawne odpłatne.
○ czynność nieodpłatna – czynność prawna, która nie daje po obu stronach korzyści
ekonomicznej – wydatek ponosi tylko jedna strona
○ wśród czynności prawnych odpłatnych dominują umowy o świadczeniu wzajemnym

Zawarcie umowy
Wśród tych czynności prawnych wymieniliśmy
umowy – czynności prawne wielostronne, które dochodzą mocą wielu oświadczeń
woli.
Ustawodawca tylko dla tej jednej czynności prawnej wprowadził przepisy dotyczące zawarcia umowy.
Zawarcie umowy polega więc na doprowadzeniu do porozumienia – strony tej umowy muszą się
porozumieć, co do skutku tej umowy. Strony muszą wyrazić zgodne oświadczenia woli – brak konsensu
oznacza, że umowy nie ma.

K.c. reguluje cztery sposoby zawarcia umowy – nie jest jasne jednak, czy jest ich tylko cztery – zdaje się, że
jest ich więcej.
● Zawarcie umowy w drodze oferty
● Zawarcie umowy drogą aukcji
● Zawarcie umowy w drodze przetargu
● Zawarcie umowy drogą negocjacji
Każdy z tych sposobów ma pewne przyrodzone mu cechy, stąd też dla podmiotu prawa cywilnego dano
wybór różnych mechanizmów kontraktowania. W prawie francuskim istnieje rozróżnienie na umowy i kontrakt
– w Polsce słowa kontrakt, umowa, porozumienie, transakcja nie wprowadzają żadnego rozróżnienia.

Zawarcie umowy w drodze oferty

Zawarcie umowy w drodze oferty – jest najbardziej rozpowszechniony, ponieważ jest to bardzo mechaniczny
sposób zawarcia umowy. Aby zawrzeć umowę drogą oferty musi nastąpić złożenie oferty i przyjęcie oferty.
Oferent – składa ofertę. Oblat55 – przyjmuje ofertę.
Złożenie oferty zostało zdefiniowane zawarte w art. 6656 k.c. – złożenie oferty – poważna propozycja
zawarcia umowy zawierająca co najmniej istotne jej elementy. Ofertą nie jest więc każde zaproszenie do tego,
aby umowę zawrzeć. Decyzja, czy jakaś propozycja jest ofertą, czy też nie ma bardzo poważne znaczenie –

54
Art. 157. § 1. Własność nieruchomości nie może być przeniesiona pod warunkiem ani z zastrzeżeniem
terminu.
55
„Brzmi trochę zakonnie, ale tak to się nazywa”
56
Art. 66.
§ 1. Oświadczenie drugiej stronie woli zawarcia umowy stanowi ofertę, jeżeli określa istotne postanowienia
tej umowy.
§ 2. Jeżeli oferent nie oznaczył w ofercie terminu, w ciągu którego oczekiwać będzie odpowiedzi, oferta
złożona w obecności drugiej strony albo za pomocą środka bezpośredniego porozumiewania się na odległość
przestaje wiązać, gdy nie zostanie przyjęta niezwłocznie; złożona w inny sposób przestaje wiązać z upływem
czasu, w którym składający ofertę mógł w zwykłym toku czynności otrzymać odpowiedź wysłaną bez
nieuzasadnionego opóźnienia.
80
chodzmy na tortoise
ponieważ od momentu jej przyjęcia umowa wywołuje skutki prawne. Ustawodawca zawarł przepisy, które
ułatwiają ocenę, czy dana propozycja jest poważną ofertą:
● art. 7157 - reklam, ogłoszeń, itd. nie uznaje się w razie wątpliwości za ofertę.
● art. 54358– ma zastosowanie do umów sprzedaży.
Oferta w prawie polskim ma charakter wiążący – podmiot jest związany jej postanowieniami, w związku z
czym występują dwa skutki:
● oferta może zostać zawarta tylko w okresie związania
● w okresie związania nie można z tej oferty się wycofać, zmienić jej – od momentu złożenia oferty
oferent traci jakikolwiek wpływ na zawarcie umowy. Wobec tego fakt jak długo oferta jest istotna –
oferta wiąże od momentu jej złożenia.
Jeżeli oferent nie określi czasu związania tą ofertą - oferta wiąże tak długo, ile czasu potrzebuje jej adresat,
aby niezwłocznie udzielić na nią odpowiedzi. Jest to najczęściej stosowana reguła, jednak istnieje jeszcze inna:
● Oferent zawsze może określić w ofercie czas swojego związania.
Przyjęcie oferty – akceptacja oferty ze strony oblata – złożenie przez niego oświadczenia woli, w którym on
zgadza się na wszystkie warunki, które zostały zawarte w ofercie. Wszelkie więc zmiany w ofercie ze strony
oblata traktujemy jako kontrofertę – i podmioty zamieniają się stronami – dotychczasowy oferent staje się
oblatem.
Nie zawsze przyjęcie oferty ma charakter jednoznacznie wyraźny. W dwóch sytuacjach przyjęcie oferty
odbiega od tego sposobu:
● art. 682 59– milczące przyjęcie oferty. Wyjątek od reguły, że oświadczenie woli przejawia się w
aktywnym działaniu. Ta sytuacja jest jednak ograniczona wskazanymi okolicznościami:
○ oferta powinna być złożona przedsiębiorcy (oblatem jest przedsiębiorca)
○ treść oferty powinna dotyczyć działalności oblata
○ oferta powinna zostać złożona między podmiotami, które pozostają w stałych kontaktach
gospodarczych
● art. 69 60- zawarcie umowy następuje na mocy panujących w danych stosunkach zwyczajów

Ofertowy sposób zawarcia umowy oznacza więc konieczność zejścia się z jednej strony oferty, a drugiej
strony akceptacji oferty – w ten sposób zostaje osiągnięty konsens. Ustawodawca w 14 lutym 2003 wprowadził
daleko idące modyfikacje do tego modelu ofertowego, które dotyczą:
● zawierania umów drogą elektroniczną (art. 661 61) – przepis ten nie dotyczy każdej oferty złożonej

57
Art. 71.
Ogłoszenia, reklamy, cenniki i inne informacje, skierowane do ogółu lub do poszczególnych osób, poczytuje
się w razie wątpliwości nie za ofertę, lecz za zaproszenie do zawarcia umowy.
58
Art. 543.
Wystawienie rzeczy w miejscu sprzedaży na widok publiczny z oznaczeniem ceny uważa się za ofertę
sprzedaży.
59
Art. 682. Jeżeli przedsiębiorca otrzymał od osoby, z którą pozostaje w stałych stosunkach gospodarczych,
ofertę zawarcia umowy w ramach swej działalności, brak niezwłocznej odpowiedzi poczytuje się za przyjęcie
oferty.
60
Art. 69. Jeżeli według ustalonego w danych stosunkach zwyczaju lub według treści oferty dojście do
składającego ofertę oświadczenia drugiej strony o jej przyjęciu nie jest wymagane, w szczególności jeżeli
składający ofertę żąda niezwłocznego wykonania do jej wykonania; w przeciwnym razie oferta przestaje
wiązać.
61
Art. 661. § 1. Oferta złożona w postaci elektronicznej wiąże składającego, jeżeli druga strona niezwłocznie
potwierdzi jej otrzymanie.
§ 2. Przedsiębiorca składający ofertę w postaci elektronicznej jest obowiązany przed zawarciem umowy
poinformować drugą stronę w sposób jednoznaczny i zrozumiały o:
1) czynnościach technicznych składających się na procedurę zawarcia umowy;
2) skutkach prawnych potwierdzenia przez drugą stronę otrzymania oferty;
3) zasadach i sposobach utrwalania, zabezpieczania i udostępniania przez przedsiębiorcę drugiej stronie
treści zawieranej umowy;
4) metodach i środkach technicznych służących wykrywaniu i korygowaniu błędów we wprowadzanych
danych, które jest obowiązany udostępnić drugiej stronie;
5) językach, w których umowa może być zawarta;
80
chodzmy na tortoise
 drogą elektroniczną, ponieważ artykuł 661 nie dotyczy poczty elektronicznej – raczej więc składanie
ofert przedstawionej np. na stronie WWW.
○ Oferta złożona w postaci elektronicznej wiąże składającego, jeżeli druga strona niezwłocznie
potwierdzi jej otrzymanie - duża część cywilistów twierdzi, że ten artykuł z zasadzie odwraca
normalny bieg rzeczy z podmiotami, które profesjonalnie zajmują się sprzedażą towarów lub
usług – ponieważ dany podmiot po wejściu na stronę internetową i zapoznaniu się z ofertą
potwierdza otrzymanie tej oferty – oferent staje się związany swoją ofertą. Potrzebne do
zawarcia oferty jest jednak kolejne oświadczenie, że oferta jest przyjęta. Toteż raczej uznać
należy, że oprócz oświadczenia o zapoznaniu się z umową, należy złożyć jeszcze
oświadczenie o przyjęciu oferty.
○ Art. 661 Par. 2 – gdy składającym ofertę jest przedsiębiorca, nałożone są na niego obowiązki
informacyjne – musi przekazać informację co do czynności technicznych koniecznych do
zawarcia umowy, skutki prawne potwierdzenia otrzymania oferty, zasady udostępniania treści
zawieranej umowy, język, itd. Jednak za brak niedopełnienia tych obowiązków ustawodawca
nie przewiduje żadnych sankcji. Można uznać, że strona, która poniesie szkodę będzie rościć
sobie prawo do odszkodowania. Jednak z punktu widzenia kontraktowania przedsiębiorca nie
musi dopełniać tego obowiązku. Co prawda art. 58 stanowi, że czynność prawna sprzeczna z
ustawą jest nieważna, ale dotyczy to jego treści, a nie sposobu zawarcia.
○ W stosunkach między przedsiębiorcami paragrafy 1-3 tego artykułu mają charakter
dyspozytywny.
● Odwoływalność oferty – w obrocie powszechnym oferta jest nieodwoływana – zgodnie z art. 662 62
k.c. można powiedzieć, że generalnie oferta w obrocie obustronnie profesjonalnym (między
przedsiębiorcami) ma charakter odwołalny – z pewnymi wyjątkami:
○ jeżeli oferent z góry zastrzegł, że jego oferta jest nieodwoływana
○ jeżeli oferent wskazał termin, w jakim oferta będzie go wiązać
○ jeżeli jej adresat wysłał już do oferenta pozytywną odpowiedź o jej przyjęciu – toteż
odwołanie oferty może nastąpić w dość krótkim przedziale czasu
● Modyfikacyjne przyjęcie oferty (dotyczy obrotu profesjonalnego) - art. 681 63 - w ogólnych zasadach
składania oferty musi wystąpić dokładny konsens dotyczący treści oferty. Art. 681 zrywa z tą regułą i
opowiada się za regułą „ostatniego strzału”, która stanowi, że dopuszczalna jest sytuacja, w której
przyjmujący ofertę zastrzegł pewne zmiany, modyfikacje, lub uzupełnienia – ale nie mogą one
zmieniać oferty w sposób znaczny – mogą zmieniać istotne postanowienia umowy (ceny, przedmiotu
sprzedaży), ale nie mogą być poważne. Umowa dochodzi do skutku z treścią uwzględniającą zmiany
lub uzupełnienia. W trzech przypadkach umowa nie dojdzie do skutku:
○ Kiedy oferent zastrzeże, że nie można do oferty wprowadzać żadnych zmian lub uzupełnień
○ Kiedy oferent sprzeciwi się zmianom lub uzupełnieniom niezwłocznie po otrzymaniu
odpowiedzi adresata oferty
○ Kiedy przyjmujący ofertę zastrzegł, że wprowadzane przez niego zmiany muszą być
zaakceptowane przez oferenta – w momencie przyjęcia oferty umowa nie jest jeszcze zawarta

6) kodeksach etycznych, które stosuje, oraz o ich dostępności w postaci elektronicznej.

§ 3. Przepis § 2 stosuje się odpowiednio, jeżeli przedsiębiorca zaprasza drugą stronę do rozpoczęcia
negocjacji, składania ofert albo do zawarcia umowy w inny sposób.
§ 4. Przepisy § 1 - 3 nie mają zastosowania do zawierania umów za pomocą poczty elektronicznej albo
podobnych środków indywidualnego porozumiewania się na odległość. Nie stosuje się ich także w stosunkach
między przedsiębiorcami, jeżeli strony tak postanowiły.
62
Art. 662. § 1. W stosunkach między przedsiębiorcami oferta może być odwołana przed zawarciem umowy,
jeżeli oświadczenie o odwołaniu zostało złożone drugiej stronie przed wysłaniem przez nią oświadczenia o
przyjęciu oferty.
§ 2. Jednakże oferty nie można odwołać, jeżeli wynika to z jej treści lub określono w niej termin przyjęcia.
63
Art. 681. § 1. W stosunkach między przedsiębiorcami odpowiedź na ofertę z zastrzeżeniem zmian lub
uzupełnień niezmieniających istotnie treści oferty poczytuje się za jej przyjęcie. W takim wypadku strony wiąże
umowa o treści określonej w ofercie z uwzględnieniem zastrzeżeń zawartych w odpowiedzi na nią.
§ 2. Przepisu paragrafu poprzedzającego nie stosuje się, jeżeli w treści oferty wskazano, że może ona być
przyjęta jedynie bez zastrzeżeń, albo gdy oferent niezwłocznie sprzeciwił się włączeniu zastrzeżeń do umowy,
albo gdy druga strona w odpowiedzi na ofertę uzależniła jej przyjęcie od zgody oferenta na włączenie
zastrzeżeń do umowy, a zgody tej niezwłocznie nie otrzymała.
80
chodzmy na tortoise
 – potrzebna jest akceptacja oferenta
Zasada „ostatniego strzału” jest podważona przez art. 3854 64. Pojawia się też problem, jeśli wystąpią
poważne sprzeczności między ofertą, a jej przyjęciem. Przeważa pogląd, iż art. 3854 ma charakter
szczególny wobec art. 681 – dotyczy obrotu między przedsiębiorcami przy użyciu wzorca umowy.

Zawarcie umowy drogą aukcji i przetargu

Zawarcie umowy drogą aukcji i przetargu – przez pewien czas można mówić wspólnie o obu sposobach
zawarcia umowy. Kiedyś stanowiły jeden sposób, zwany przetargiem, który dzielił się na przetarg ustny (obecnie
aukcja) i przetarg pisemny (obecnie przetarg). Zmiana nastąpiła w 2003 r. Taki sposób zawierania umowy
umożliwia wybór najlepszego oferenta. Oferentami w tym przypadku nie jest inicjator aukcji/przetargu, ale
osoby, które biorą w niej udział. Zarówno aukcja, jak przetarg polegają na specjalnej procedurze składającej się
z 3 etapów:
○ ogłoszenia aukcji/przetargu
○ składania ofert
○ wyboru najlepszej oferty.

● Ogłoszenie aukcji/przetargu – wspólny dla obu sposobów. Może być publiczne, albo do wybranych
osób. Art. 701 65 - minimalne wymogi co do ogłoszenia aukcji lub przetargu – ogłaszający aukcję lub
przetarg musi co najmniej powiedzieć:
○ Co będzie przedmiotem aukcji/przetargu
○ Miejsce
○ Czas
○ Warunki – wskazanie warunków, cech, którym musi odpowiadać oferta – kodeks dopuszcza
tutaj pewne odstępstwa – należy co najmniej wskazać, gdzie można się z nimi zapoznać. W
ramach warunku można określić wadium, które pełni podwójną rolę:
■ Selekcjonuje uczestników na wstępie
■ Dyscyplinuje, tj. zabezpiecza zawarcie umowy (nie jej wykonanie) – że umowa
dojdzie do skutku – jeśli zwycięzca aukcji lub przetargu nie będzie chciał jej zawrzeć,
to organizator będzie mógł je sobie zatrzymać
■ Wadium zwraca się pozostałym osobom, które nie złożyły zwycięskiej oferty

● Aukcja
○ Składanie ofert – odmienny dla aukcji i przetargu - oferty składane są jawnie, przez
uczestników aukcji – oferta złożona musi być znana pozostałym uczestnikom – oferty składane
są kolejno i każda kolejna oferta musi być korzystniejsza od poprzedniej. Oferta podawana
jest ustnie, a ostatnio – w sposób elektroniczny
○ Wybór najkorzystniejszej oferty i zawarcie umowy - odmienny dla aukcji i przetargu –
odbywa się automatycznie – najkorzystniejszą ofertą jest ostatnia złożona. Moment, kiedy
procedura aukcyjna się kończy jest sygnalizowany przez prowadzącego aukcję – od tej zasady
są wyjątki – wiąże się to z instytucją wadium.
■ Jednak nie w każdej sytuacji przybicie (zakończenie aukcji) oznacza zawarcie umowy
– już w warunkach aukcji można było zastrzec, że zawarcie umowy nastąpi w formie

64
Art. 3854. § 1. Umowa między przedsiębiorcami stosującymi różne wzorce umów nie obejmuje tych
postanowień wzorców, które są ze sobą sprzeczne.
§ 2. Umowa nie jest zawarta, gdy po otrzymaniu oferty strona niezwłocznie zawiadomi, że nie zamierza
zawierać umowy na warunkach przewidzianych w § 1.
65
Art. 701.
§ 1. Umowa może być zawarta w drodze aukcji albo przetargu.
§ 2. W ogłoszeniu aukcji albo przetargu należy określić czas, miejsce, przedmiot oraz warunki aukcji albo
przetargu albo wskazać sposób udostępnienia tych warunków.
§ 3. Ogłoszenie, a także warunki aukcji albo przetargu mogą być zmienione lub odwołane tylko wtedy, gdy
zastrzeżono to w ich treści.
§ 4. Organizator od chwili udostępnienia warunków, a oferent od chwili złożenia oferty zgodnie z
ogłoszeniem aukcji albo przetargu są obowiązani postępować zgodnie z postanowieniami ogłoszenia, a także
warunków aukcji albo przetargu.
80
chodzmy na tortoise
 pisemnej. Jeżeli w chwili przybicia umowa nie zostaje zawarta, aukcja kończy się
tylko obowiązkiem zawarcia umowy – został wybrany kontrahent i zarówno on, jak i
organizator aukcji mają obowiązek zawarcia umowy. Obowiązek ten można
wyegzekwować – art. 6466 k.c. gwarantuje możliwość zwrócenia się do sądu o
wydanie wyroku, który zastąpi oświadczenie woli uczestnika licytacji.
Aukcja jest sposobem zawarcia umowy, który maksymalizuje cenę, którą uzyska organizator (albo
minimalizuje cenę, którą musi zapłacić) – najlepszy sposób, jeżeli jest mu obojętnie, z kim zawrze
umowę.

● Przetarg
○ Składanie ofert - polega na wysyłaniu, przekazaniu w określonym terminie ofert do
wskazanego przez organizatora miejsca, przy czym muszą one być składane w sposób
niejawny – ich treść nie może być znana innym uczestnikom.
○ Wybór najkorzystniejszej oferty i zawarcie umowy – następuje dokonanie oceny oferty.
Jeżeli warunki przetargu nie stanowią inaczej, oceny dokonuje organizator. Następuje to w
określonych warunkach, jeżeli natomiast nie zostały one wskazane przy wyborze, to
organizator wybiera wedle własnego uznania – wg ceny, rynków zbytu, zapewnieniem co do
serwisu, części zamiennych, uznania politycznego.
Po dokonaniu wyboru pozostaje ustalenie, kiedy umowa zostaje zawarta. Po wybraniu oferty należy
zawiadomić zwycięskiego uczestnika o tym fakcie – zgodnie z teorią doręczenia umowa zostaje
zawarta, jeżeli zwycięzca przetargu ma możliwość bycia poinformowanym o zwycięstwie. Jeżeli jednak
w warunkach przetargu określono, że umowa zostanie zawarta w inny sposób – to w taki sposób
zostanie zawarta. Jeżeli umowa nie dochodzi do skutku na zasadach ogólnych, istnieje obowiązek
zawarcia umowy, który ciąży na stronach umowy – jeżeli jest wadium, to istnieje groźba jego
przepadnięcia, a w przeciwnym przypadku – możliwość żądania odszkodowania.
Przetarg to sposób zawarcia umowy, kiedy cena, warunki są najbardziej zbliżone do rynkowych.
Art. 705 67 stanowi, iż w pewnych okolicznościach można zażądać unieważnienia umowy zawartej w
drodze przetargu lub aukcji – może wystąpić z tym organizator albo uczestnik przetargu w ciągu
miesiąca od chwili dowiedzenia się o przyczynie, nie później jednak, niż rok od dnia zawarcia umowy.
Przyczyną może być sprzeczne z prawem działanie uczestnika – jeżeli wpłynęło ono na przebieg
przetargu – np. ktoś działał w porozumieniu z jednym z uczestników przetargu.

Zawarcie umowy drogą negocjacji

Zawarcie umowy drogą negocjacji (pertraktacji, rokowań) – taki sposób kontraktowania, który ma
najbardziej elastyczny charakter – regulacja jest szczątkowa. Jest to zawarcie umowy drogą stopniowych
uzgodnień poszczególnych postanowień umowy. Umowa jest zawierana pewnych kompromisowych
rozstrzygnięć. Istnieją dwa podejścia co do negocjacji i stopnia ich wiązania stron:
● Podejście anglosaskie – bardzo sztywno trzymające się zasady, że w czasie negocjacji strony nie są do
niczego zobowiązane
● Podejście kontynentalne – negocjator zobowiązany jest prowadzić negocjacje w sposób lojalny
W ostatnim ćwierćwieczu te dwa stanowiska zbliżają się – zarówno Anglosasi odchodzą od sztywnie
pojmowanej zasady, że każde odstąpienie od negocjacji jest dozwolone, a na kontynencie dozwala się w
większym stopniu na odstąpienie od negocjacji.

66
Art. 64.
Prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające obowiązek danej osoby do złożenia oznaczonego oświadczenia
woli, zastępuje to oświadczenie.
67
Art. 705. § 1. Organizator oraz uczestnik aukcji albo przetargu może żądać unieważnienia zawartej
umowy, jeżeli strona tej umowy, inny uczestnik lub osoba działająca w porozumieniu z nimi wpłynęła na wynik
aukcji albo przetargu w sposób sprzeczny z prawem lub dobrymi obyczajami. Jeżeli umowa została zawarta na
cudzy rachunek, jej unieważnienia może żądać także, ten na czyj rachunek umowa została zawarta, lub dający
zlecenie.
§ 2. Uprawnienie powyższe wygasa z upływem miesiąca od dnia, w którym uprawniony dowiedział się o
istnieniu przyczyny unieważnienia, nie później jednak niż z upływem roku od dnia zawarcia umowy.
80
chodzmy na tortoise
 Art. 72 par. 168 - reguła interpretacyjna, która stanowi, że jeżeli strony nie złożyły innych oświadczeń
swojego zamiaru, to umowa drogą negocjacji dochodzi do skutku dopiero wtedy, gdy zostaną uzgodnione
wszystkie postanowienia, które są przedmiotem negocjacji.

Culpa in contrahendo – wina w kontraktowaniu – na ile negocjujący powinni zachowywać się z respektem
dla partnera, z zachowaniem dobrej wiary, w zgodzie z dobrymi obyczajami. Nie można np. zerwać negocjacji w
dowolnym momencie – art. 72 par. 269. Istnieje więc obowiązek prowadzenia negocjacji z partnerem w sposób
lojalny. Sankcją jest odpowiedzialność odszkodowawcza w ramach winy kontraktowania.
● Anglosasi uznają na przykład, że negocjacje można przerwać w dowolnym momencie. Nie wszyscy
akceptują pogląd, że musi to być odpowiedzialność deliktowa. Konstrukcję winy w kontraktowaniu
wymyślili Niemcy, z tego względu, że nie mieli w swoim prawie ogólnego przepisu deliktowego.
Art. 72 par. 2 należy odczytywać z art. 415 i n. (określające przesłankę winy). Odpowiedzialność
odszkodowawcza w art. 72 par. 2 jest ograniczona co do wymiaru odszkodowania – ujemny interes umowy –
odszkodowanie za uszczerbki, które podmiot ponosi przez to, że liczył na zawarcie umowy (np. koszty dojazdów,
ekspertyz, telefonów, itd.) – nie może on oczekiwać wyrównania szkody w ramach pozytywnego obowiązku –
tego, co osiągnąłby, gdyby umowę zawarto.
Poufność negocjacji – czy informacje, które strony przekazują sobie w czasie negocjacji należy zachować w
poufności. Jest sporo informacji, które są udzielane (niechętnie) w czasie negocjacji. Negocjatorzy nie mają
jednak żadnego obowiązku zachowania takich informacji. Aby wymusić taką tajemnicę można:
● Zawrzeć umowę o zachowanie poufności – gdzie są uzgadniane warunki udostępniania informacji w
czasie negocjacji
W skali masowej takie umowy nie mają miejsca, jest to szczególnie w Polsce dosyć rzadkie – wynika to z
art. 721 70, gdzie istnieje możliwość jednostronnego oświadczenia zachowania poufności.
○ Takie zastrzeżenie poufności nie wystarczy –dana informacja musi być poufna. Krąg
podmiotów, który ma dostęp do takich informacji musi być bardzo wąski. Czy zastrzeżenie
poufności jest stanem faktycznym, czy wymaga czynności prawnej? Zastrzeżenie poufności
może nastąpić w dowolny sposób – ustny, pisemny (jednak w razie potrzeby ciężar dowodu,
że taka informacja jest poufna ciąży na podmiocie, który to zastrzegł).
○ Jeżeli dojdzie do naruszenia obowiązku zachowania tajemnicy – jeżeli jest to obowiązek,
który powstaje z mocy oświadczenia woli, albo zdarzenia opisanego przez ustawę, naruszenie
rodzi odpowiedzialność kontraktową.
■ Zakres tej odpowiedzialności to pełne odszkodowanie (art. 721).
■ Można też domagać się od osoby, która naruszyła zobowiązania, aby wydała
korzyści, które uzyskała, dzięki temu, że złamała obowiązek poufności, bowiem
udowodnienie szkody jest często trudniejsze, niż wykazanie korzyści, które osiągnął
nielojalny partner negocjacyjny.

Wady oświadczeń woli

Oświadczenia woli mają uzewnętrzniać zamiar osiągnięcia pewnego efektu przez podmiot. Często zachodzi
rozbieżność między tym, co podmiot chciał zrealizować, a co faktycznie zrealizował. Taki stan określamy
mianem wad oświadczeń woli, chociaż definicja nie jest jednoznaczna w prawie cywilnym.
K.c. zatytułował czwarty dział mianem „Wady oświadczeń woli”. Pewien problem wiąże się wyzyskiem – nie
został zawarty w dziale czwartym, chociaż niektórzy chcieliby go uznać za przejaw wady oświadczenia woli.

68
§ 1. Jeżeli strony prowadzą negocjacje w celu zawarcia oznaczonej umowy, umowa zostaje zawarta, gdy
strony dojdą do porozumienia co do wszystkich jej postanowień, które były przedmiotem negocjacji.
69
§ 2. Strona, która rozpoczęła lub prowadziła negocjacje z naruszeniem dobrych obyczajów, w szczególności
bez zamiaru zawarcia umowy, jest obowiązana do naprawienia szkody, jaką druga strona poniosła przez to, że
liczyła na zawarcie umowy.
70
Art. 721. § 1. Jeżeli w toku negocjacji strona udostępniła informacje z zastrzeżeniem poufności, druga
strona jest obowiązana do nieujawniania i nieprzekazywania ich innym osobom oraz do niewykorzystywania
tych informacji dla własnych celów, chyba że strony uzgodniły inaczej.
§ 2. W razie niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków, o których mowa w § 1, uprawniony
może żądać od drugiej strony naprawienia szkody albo wydania uzyskanych przez nią korzyści.
80
chodzmy na tortoise
Istnieją cztery wady oświadczeń woli:
● Brak swobody lub świadomości działania
● Pozorność
● Błąd
● Groźba

Brak swobody działania

Niesłychanie rzadko występuje. Brak swobody działania polega na tym, że istnieje przymus fizyczny celem
wymuszenia od kogoś określonego oświadczenia woli. Przykładem może być głód narkotyczny, przymuszający
do oświadczenia woli określonej treści. Takie oświadczenie woli jest bezwzględnie nieważne.

Brak świadomości działania

Występuje bardzo często. Brak świadomości działania polega na tym, że podmiot składa oświadczenie
woli, nie zdając sobie sprawy z tego, co czyni – działając bez rozeznania, nie mając świadomości skutków. Np.
lunatyzm, majaki senne, silny ból fizyczny, itd. Takie oświadczenie woli jest bezwzględnie nieważne (art. 8271).
Taka czynność prawna nie może być konwalidowana (uczyniona ważną).

Pozorność
Pozorność - Druga strona zgadza się na to, aby oświadczenie woli było złożone dla pozoru – czynność
prawna nie ma wywierać skutków prawnych, albo ma wywołać inny skutek prawny, aniżeli wskazany w jej treści
– strony ukrywają pod czynnością prawną pozorną inną czynność prawną, która ma wywołać skutek prawny
(czynność prawna dyssumulowana).
Np. pod czynnością sprzedaży można „ukryć” umowę darowizny – która jest korzystna pod względem
podatkowym. Sankcją dla takiej czynności prawnej jest bezwzględna nieważności. W przypadku jednak
czynności prawnej dyssumulowanej – art. 8372 stanowi, że czynność prawna „ukryta” jest ważna, jeżeli
spełnione są wszystkie przesłanki ważności czynności „ukrytej”.
Np. sytuacja, w której właściciel rzeczy zawarł pozorną umowę sprzedaży z kupującym. Czynność jest
nieważna. Kupujący chciałby dalej sprzedać pozornie kupioną rzecz (następny kupujący nie wie, o pozorności
pierwszej transakcji). Art. 83 chroni osobę działającą w dobrej wierze – jeżeli dokonuje czynności prawnej
odpłatnej (sprzedaż, zamiana, ale nie darowizna), to dochodzi do skutecznego do przejścia prawa własności.
Pierwotny właściciel może wytoczyć jedynie powództwo odszkodowawcze od pozornego (drugiego) nabywcy.

Błąd
Stanowi najczęstszą formę oświadczenia woli. Błąd (art. 8473) – mylne wyobrażenie o rzeczywistości. Nie
każdy błąd stanowi wadę oświadczenia woli – musi być prawnie doniosły, musi odpowiadać pewnym cechom:
● Musi dotyczyć treści czynności prawnych – podmiotu, przedmiotu praw i obowiązków stron
● Obiektywna istotność błędu – gdyby normalnie, racjonalnie postępujący podmiot nie dokonał
czynności prawnej znał stan rzeczy

71
Art. 82. Nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała
się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w
szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego,
zaburzenia czynności psychicznych.
72
Art. 83. § 1. Nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Jeżeli
oświadczenie takie zostało złożone dla ukrycia innej czynności prawnej, ważność oświadczenia ocenia się
według właściwości tej czynności.
§ 2. Pozorność oświadczenia woli nie ma wpływu na skuteczność odpłatnej czynności prawnej, dokonanej
na podstawie pozornego oświadczenia, jeżeli wskutek tej czynności osoba trzecia nabywa prawo lub zostaje
zwolniona od obowiązku, chyba że działała w złej wierze.
73
Art. 84. § 1. W razie błędu co do treści czynności prawnej można uchylić się od skutków prawnych swego
oświadczenia woli. Jeżeli jednak oświadczenie woli było złożone innej osobie, uchylenie się od jego skutków
prawnych dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę osobę, chociażby bez jej winy, albo
gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością błąd zauważyć; ograniczenie to nie dotyczy czynności
prawnej nieodpłatnej.
§ 2. Można powoływać się tylko na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie
woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści (błąd
istotny).
80
chodzmy na tortoise
 ● Jeżeli drugiej stronie można postawić zarzut postępowania nagannego - gdy oświadczenie woli ma
charakter odpłatny. Ustawodawca wskazuje trzy zachowania, z których co najmniej jedno musi być
udowodnione:
○ Gdy adresat oświadczenia woli wiedział o błędzie i z niego nie wyprowadził
○ Gdy druga strona wywołała błąd
○ Gdy adresat nie wiedział o błędzie, ale powinien go wykryć i poinformować drugą stronę o
rzeczywistym stanie rzeczy

Podstęp
Podstęp - jeżeli błąd został wywołany w sposób świadomy, zawiniony, to nie trzeba spełniać żadnego z
powyższych warunków.
Oświadczenie woli złożone pod wpływem błędy jest skuteczne, ale ustawodawca wyposaża podmiot, który
składa takie oświadczenie w prawo uchylenia się od skutków tego oświadczenia – jednak ma na to tylko rok
czasu – termin zawity. Uchylenie musi nastąpić na piśmie, do celów dowodowych.

Groźba
Groźba – jest to zjawisko o charakterze psychicznym. podmiot zostaje zmuszony do oświadczenia woli.
Warunki uznania czynności prawnej za podjętą ze względu na groźbę:
● Poważna - sytuacja która jest krzywdząca, jest uszczerbkiem dla określonej osoby,
● Realna
● Bezprawna – każde zachowanie sprzeczne z prawem jest kwalifikowane jako bezprawne.
Poza tym groźba może dotyczyć bliskiej osoby (połączonej więzami rodzinnymi, ekonomicznymi), ale także
osoby trzeciej. Za czynność prawną dokonaną w sytuacji groźby można uznać również zagrożenie
samobójstwem – groźba samobójstwa nie może być argumentem do wymuszenia oświadczenia woli.
Wymuszenie złożenia fałszywych oświadczeń woli skutkuje stanem obawy. Stan obawy ustaje z chwila
złożenia oświadczeń woli i w ciągu roku od tego momentu można złożyć inne oświadczenia.

Formy czynności prawnych

Kluczowy jest art. 6074 – oświadczenia woli mogą być składane w sposób dowolny.
Przypadki, w których został nałożony obowiązek złożenia oświadczenia woli w sposób szczególny.
Obowiązek ma swoje źródło najczęściej w czynności prawnej. Często przypadki takie spotyka sie w kodeksie,
ustawie, rzadziej jest narzucany przez strony umowy. Często spotyka sie to w umowie przedwstępnej. Może
przybrać formę klauzuli, albo osobnej umowy.
Formy szczególne narzucane przez ustawy albo strony umowy:
● Formy pisemne:
○ Forma pisemna zwykła – art. 78 par. 175 - kiedy dla czynności prawnej oświadczenia woli
ustawodawca bądź strony wymagają spełnienia dwóch przesłanek:
■ utrwalone na piśmie,
■ musi być własnoręcznie podpisane,
Co do pierwszej przesłanki nie ma wątpliwości, gorzej z druga. Ustawodawca nigdzie nie definiuje
określenia „podpis”. Przykłady orzecznictwa Sądu Najwyższego:
■ Weksle i czeki trzeba podpisywać czytelnie imieniem i nazwiskiem
■ W przypadku testamentów, jeśli zwroty takie jak "twoja ciocia" są wystarczająco
jasne to można je uznać na korzyść zmarłego itd.
Zadania podpisu:
■ powinien identyfikować dana osobę,

74
Art. 60. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wola osoby dokonującej czynności prawnej
może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, w tym
również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej (oświadczenie woli).
75
Art. 78. § 1. Do zachowania pisemnej formy czynności prawnej wystarcza złożenie własnoręcznego
podpisu na dokumencie obejmującym treść oświadczenia woli. Do zawarcia umowy wystarcza wymiana
dokumentów obejmujących treść oświadczeń woli, z których każdy jest podpisany przez jedną ze stron, lub
dokumentów, z których każdy obejmuje treść oświadczenia woli jednej ze stron i jest przez nią podpisany.
80
chodzmy na tortoise
 ■powinien być własnoręczny. Od obowiązku własnoręczności prawie nikt nie zostaje
zwolniony. Wyjątki - np. prezes Banku Narodowego na banknotach.
■ podpis ma znajdować się pod oświadczeniem woli, to co znajduje się pod podpisem
nie jest brane pod uwagę.
● Forma pisemna z datą pełną – polega na stwierdzeniu wiążącym także osoby nieuczestniczące w
czynności prawnej, że czynność ta została dokonana w określonym czasie. Ustawodawca w pewnych
sytuacjach żąda dokładnego i pewnego określenia daty zawarcia czynności prawnej. Takie czynności
prawne mają miejsce:
○ Urzędowe poświadczenie daty dokonane przez notariusza na okazanym mu dokumencie
○ Gdy na piśmie zostaje dodana wzmianka urzędowa, która opatrzona jest odpowiednią datą -
np. rejent podpisuje że 3 stycznia widział te umowę
○ Stwierdzenie dokonania czynności w jakimkolwiek dokumencie urzędowym - od momentu
daty pisma urzędowego pismo prywatne ma datę pewna,
○ Śmierć jednej z osób podpisanych na dokumencie – data pewna od daty śmierci tej osoby.
● Forma pisemna z podpisem notarialnie poświadczonym - notariusz potwierdza że dana osoba ją
podpisała. Notariusz bierze odpowiedzialność za autentyczność podpisu. Notariusz lub powołany do
tego organ zamieszcza na dokumencie klauzulę stwierdzającą własnoręczność podpisu złożonego
przez wskazaną w klauzuli osobę.
● Forma aktu notarialnego – notariusz spisuje treść podawanych mu do wiadomości oświadczeń stron,
współuczestnicząc w redagowaniu dokumentu, a następnie odczytuje go stronom i wraz z nimi
podpisuje. Jeśli strona (lub strony) nie podpisze dokumentu, to notariusz musi dokonać wzmianki
dlaczego (np. że zmarła). Oryginał aktu zostaje u notariusza, stronom zostają przekazane odpisy i
wypisy na prawach oryginału. Notariusz ponosi odpowiedzialność majątkową za zgodność z prawdą
aktu notarialnego.
Cztery powyższe formy są ułożone od najprostszej do najbardziej skomplikowanej. Forma złożona spełnia
warunki ważności formy prostszej.
● Elektroniczna forma czynności prawnej – w prawie występują wymogi dotyczące tego, np. w
przypadku obrotu na giełdzie papierów wartościowych. Art. 78 par. 276 KC - możliwość dokonania
czynności prawnej w formie elektronicznej, która byłaby równoważna formie pisemnej zwykłej;
wymaga się bezpiecznego podpisu elektronicznego i musi być opatrzone ważnym kwalifikowanym
certyfikatem.
Istnieją 3 rodzaje sankcji w przypadku niedopełnienia wymogów:
● nieważność o charakterze bezwzględnym
● najczęstszą sankcją są ograniczenia dowodowe (forma zastrzeżona ad probationem) – w
przypadku formy pisemnej zwykłej, polega to na tym, że podmiot który nie zachowa wymaganej
formy nie może korzystać przed sądem z 2 rodzajów dowodów:
○ z przesłuchania stron
○ z zeznań świadków;
Wskazuje się wyjątki, ta sankcja jest wyłączona:
○ konsument w sporze z przedsiębiorcą – konsument może zażądać zawsze
przeprowadzenia powyższych 2 dowodów;
○ jeżeli strona uprawdopodobni przy pomocy jakiegoś pisma, iż taka czynność prawna w
ogóle miała miejsce; forma ad probationem nie jest stosowana w stosunkach między
przedsiębiorcami
● ograniczenie skutków czynności – ograniczenie ad eventum – ustawodawca przewiduje pewną
formę szczególną dla dokonania określonej czynności, natomiast gdy się jej nie dochowa, strony
nie osiągną tych wszystkich skutków które by powstały, gdyby forma była dotrzymana
○ Np. art. 660 – forma najmu jakiegoś pomieszczenia na czas określony dłuższy niż jeden
rok: ustawodawca np. wprowadza najem na czas nieokreślony w przypadku
niedochowania formy pisemnej – można umowę w dowolnym momencie wypowiedzieć;

76
§ 2. Oświadczenie woli złożone w postaci elektronicznej opatrzone bezpiecznym podpisem
elektronicznym weryfikowanym przy pomocy ważnego kwalifikowanego certyfikatu jest równoważne z
oświadczeniem woli złożonym w formie pisemnej.
80
chodzmy na tortoise
 ○
art. 589, 590 – umowa sprzedaży na próbę z zastrzeżeniem prawa własności sprzedawcy
do momentu spłaty ceny
2 grupy form szczególnych:
● forma pisemna zwykła - tutaj niedochowanie formy powoduje ograniczenia dowodowe
● wszystkie inne formy szczególne - sankcja nieważności
Jeśli w obrocie obustronnie profesjonalnym strony obustronnie zastrzegą obowiązek formy pisemnej
zwykłej, to niedochowanie owej formy powoduje nieważność czynności (art. 76 zd.177).

Od zawsze kontrowersyjnym zagadnieniem była kwestia tzw. czynności następczych wobec umowy – gdy
dana umowa może być przedmiotem następnych czynności – art. 7778 – obowiązek zachowania tej samej
formy dla czynności następczej, co dla umowy (tożsamość formy).
Inaczej sprawy mają się przy unicestwieniu umowy:
● dwustronne unicestwienie umowy - wymagana jest tożsamość formy
● jednostronne unicestwienie umowy - wystarczy zachowanie formy pisemnej zwykłej bez względu na to,
jakie były szczególne wymogi umowy
Art. 771 79 - umowa w obrocie obustronnie profesjonalnym - strony nie zachowują formy pisemnej, ale jedna
ze stron uważa, że lepiej mieć coś na papierze (pismo potwierdzające), przedstawia to drugiej stronie, która
będzie tym związana, o ile nie zgłosi sprzeciwu.

Skutki wadliwości czynności prawnych

● Nieważność bezwzględna - nie wywiera skutków prawnych od samego początku
i to z mocy prawa.
○ Nieważność jest uwzględniana przez sąd z urzędu.
○ Ma charakter definitywny – każdy i zawsze może się na nią powołać, żądanie
takie nie może być uznane za nadużycie prawa podmiotowego (z art. 5).
○ Nieważność może odnosić się do całości albo części czynności prawnej.
○ Wyjątki od bezwzględnej nieważności czynności prawnej:
■ Konwalidacja – uznanie z mocą wsteczną bezwzględnie nieważnej
czynności prawnej za ważna w następstwie faktów późniejszych (art.
14 par.280, art. 89081, art. 94582)

77
Art. 76. Jeżeli strony zastrzegły w umowie, że określona czynność prawna między nimi powinna być
dokonana w szczególnej formie, czynność ta dochodzi do skutku tylko przy zachowaniu zastrzeżonej formy.
Jednakże gdy strony zastrzegły dokonanie czynności w formie pisemnej, nie określając skutków niezachowania
tej formy, poczytuje się w razie wątpliwości, że była ona zastrzeżona wyłącznie dla celów dowodowych.
78
Art. 77. § 1. Uzupełnienie lub zmiana umowy wymaga zachowania takiej formy, jaką ustawa lub strony
przewidziały w celu jej zawarcia.
§ 2. Jeżeli umowa została zawarta w formie pisemnej, jej rozwiązanie za zgodą obu stron, jak również
odstąpienie od niej albo jej wypowiedzenie powinno być stwierdzone pismem.
§ 3. Jeżeli umowa została zawarta w innej formie szczególnej, jej rozwiązanie za zgodą obu stron wymaga
zachowania takiej formy, jaką ustawa lub strony przewidziały w celu jej zawarcia; natomiast odstąpienie od
umowy albo jej wypowiedzenie powinno być stwierdzone pismem.
79
Art. 771. W wypadku gdy umowę zawartą pomiędzy przedsiębiorcami bez zachowania formy pisemnej
jedna strona niezwłocznie potwierdzi w piśmie skierowanym do drugiej strony, a pismo to zawiera zmiany lub
uzupełnienia umowy, niezmieniające istotnie jej treści, strony wiąże umowa o treści określonej w piśmie
potwierdzającym, chyba że druga strona niezwłocznie się temu sprzeciwiła na piśmie.
80
§ 2. Jednakże gdy osoba niezdolna do czynności prawnych zawarła umowę należącą do umów
powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, umowa taka staje się ważna z
chwilą jej wykonania, chyba że pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do czynności
prawnych.
81
Art. 890. § 1. Oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Jednakże umowa
darowizny zawarta bez zachowania tej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało
spełnione.
82
§ 1. Testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony:
(…)
§ 2. Na nieważność testamentu z powyższych przyczyn nie można się powołać po upływie lat trzech od
dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po
80
chodzmy na tortoise
 ■
Konwersja – przemiana nieważnej czynności prawnej na inną, ważną
czynność prawną, odpowiadającą choćby częściowo hipotetycznej woli
stron. W praktyce stosowania prawa lepiej jednak posługiwać się
metodami wykładni oświadczeń woli.
● Wzruszalność – czynność prawna wywołuje wszystkie określone w jej treści skutki
prawne, jednakże w sytuacjach wskazanych w przepisach skutki te mogą ulec
uchyleniu lub zmianie, jeżeli uprawniona do tego osoba skorzysta we wskazanym
terminie z przysługującego jej w tym względzie prawa podmiotowego. Sposoby
wzruszenia czynności prawnej:
○ Oświadczenie woli uprawnionego podmiotu (art. 88)
○ Konstytutywne orzeczenie sądu unieważniające lub zmieniające treść
czynności prawnej (np. art. 70 5)
Konsekwencje wzruszenia powstają ze skutkiem wstecznym. Uprawnienie do wzruszenia
ograniczone jest terminem zawitym.
● Bezskuteczność zawieszona – polega na tymczasowym wstrzymaniu skutków dokonanej
czynności prawnej do momentu nadejścia określonego zdarzenia. Tylko przepis
ustawy może określać sytuacje, w których powstaje stan skuteczności zawieszonej.
Tym zdarzeniem jest potwierdzenie. (np. art. 18 par. 383, art. 103 par. 284, art.
248 par. 285)
● Bezskuteczność względna (art. 5986) – w razie wykonania zawarcia umowy (między A i
B), której wykonanie czyni całkowicie lub częściowo niemożliwym zadośćuczynienie
roszczeniu osoby trzeciej (C), osoba ta może żądać uznania umowy za bezskuteczną
w stosunku do niej.
Roszczenie A wobec B realizowane wobec C
Roszczenie
A względem B
A
C
B
Umowa względnie bezskuteczna

Przesłanki zastosowania normy z art. 59:

○ Roszczenie osoby trzeciej (A) wobec B (dłużnika A).
○ Zawarcie przez B z jakimś C umowy, której wykonanie czyni całkowicie lub
częściowo niemożliwym zadośćuczynienie roszczeniu A wobec B. Niemożliwość
zaspokojenia roszczenia A powinna być bezpośrednim skutkiem wykonania
umowy.

upływie lat dziesięciu od otwarcia spadku.

83
§ 3. Strona, która zawarła umowę z osobą ograniczoną w zdolności do czynności prawnych, nie może
powoływać się na brak zgody jej przedstawiciela ustawowego. Może jednak wyznaczyć temu przedstawicielowi
odpowiedni termin do potwierdzenia umowy; staje się wolna po bezskutecznym upływie wyznaczonego
terminu.
84
Art. 103. § 1. Jeżeli zawierający umowę jako pełnomocnik nie ma umocowania albo przekroczy jego
zakres, ważność umowy zależy od jej potwierdzenia przez osobę, w której imieniu umowa została zawarta.
§ 2. Druga strona może wyznaczyć osobie, w której imieniu umowa została zawarta, odpowiedni termin do
potwierdzenia umowy; staje się wolna po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu. (…)
85
Art. 248. § 1. Do zmiany treści ograniczonego prawa rzeczowego potrzebna jest umowa między
uprawnionym a właścicielem rzeczy obciążonej, a jeżeli prawo było ujawnione w księdze wieczystej - wpis do
tej księgi.
§ 2. Jeżeli zmiana treści prawa dotyka praw osoby trzeciej, do zmiany potrzebna jest zgoda tej osoby.
Oświadczenie osoby trzeciej powinno być złożone jednej ze stron.
86
Art. 59. W razie zawarcia umowy, której wykonanie czyni całkowicie lub częściowo niemożliwym
zadośćuczynienie roszczeniu osoby trzeciej, osoba ta może żądać uznania umowy za bezskuteczną w stosunku
do niej, jeżeli strony o jej roszczeniu wiedziały albo jeżeli umowa była nieodpłatna. Uznania umowy za
bezskuteczną nie można żądać po upływie roku od jej zawarcia.
80
chodzmy na tortoise
 ○ Jeżeli umowa B z C była odpłatna, to A może korzystać z ochrony tylko,
jeżeli B i C wiedziały o tej umowie.
■ Natomiast jeśli była nieodpłatna może korzystać z niej także wtedy,
gdy o umowie nie wiedziały.
Jeżeli powyższe przesłanki się spełnią, to A może żądać uznania umowy między B i C
za bezskuteczną w stosunku do niej (osoby A). O bezskuteczności orzeka sąd w
wyroku konstytutywnym, który ogranicza skuteczność umowy B z C względem A.
○ Osoba trzecia (A) może wytoczyć powództwo w okresie roku od zawarcia umowy
(termin zawity).

Zdolność do czynności prawnych osób fizycznych

● Wiek – brak zdolności do czynności prawnych – do 13 roku życia. Osoby, które nie ukończyły lat 13 nie
są dość dojrzałe, by dokonywać owych czynności. Do uzyskania pełnoletniości owa zdolność nie jest
pełna
● Ubezwłasnowolnienie - sąd orzeka je tylko dla dobra osoby ubezwłasnowolnianej ze względu na
określone okoliczności.
○ okoliczności zdrowotne:
■ niedorozwój umysłowy
■ zaburzenia psychiczne
■ inne dolegliwości psychiczne
Ubezwłasnowolnienie może być:
○ całkowite - dla takiego podmiotu ustanawia się opiekuna, jego skutkiem jest brak zdolności
do czynności prawnych (niczym dla osób do 13. roku życia)
○ częściowe - ograniczenie zdolności do czynności prawnych – dla danej osoby można
ustanowić kuratora (jak osoby między 13 a 18 rokiem życia)
● Ustanowienie doradcy tymczasowego – w trakcie postępowania o ubezwłasnowolnienie osoby
pełnoletniej – powoduje ograniczenie jej zdolności do czynności prawnych.
Zawarcie małżeństwa jest możliwe w wieku:
● 18 lat – mężczyzna
● 16 lat – kobieta – uzyskuje pełną zdolność do czynności prawnych, nawet rozwód przed
pełnoletniością nie doprowadzi do utraty owej zdolności

Pełna zdolność do czynności prawnych – takie osoby mogą samodzielnie dokonywać wszelkich czynności
prawnych i od tej zasady nie ma wyjątku:
● osoby pełnoletnie,
● nieubezwłasnowolnione,
● bez doradcy tymczasowego

Czynności prawne dokonywane przez osoby fizyczne bez zdolności do czynności prawnych, aby były ważne
muszą być:
● umową
● umową powszechnie zawieraną (sprzedaż, zamiana, darowizna)
● w drobnych bieżących sprawach życia codziennego (umowy bagatelne, drobne)
● nie może pociągać za sobą rażącego pokrzywdzenia osoby chronionej przez prawo
● staje się ważna z chwilą wykonania

Zdolność do czynności prawnych osób nieletnich

Kształt zdolności tych osób jest ukształtowany w sposób dosyć skomplikowany. Są to podmioty, które mają
zdolność do czynności prawnych – mogą dokonywać czynności prawnych. Generalnie rzecz biorąc dla
skuteczności tych czynności prawnych potrzebna jest zgoda ich przedstawiciela ustawowego. Osoby te mogą
dokonywać czynności prawnych ale za zgodą przedstawiciela ustawowego.
Przedstawicielem ustawowym jest:

80
chodzmy na tortoise
 ● na ogół jest rodzic,
● kurator
● opiekun
Sposób udzielania takiej zgody i co, jeśli takiej zgody podmiot nie otrzyma:
● Musi być dokonywana najpóźniej w momencie dokonywania takiej czynności
● Jeżeli jednak jest umową może być dokonana po zawarciu takiej umowy – przybiera ona postać
potwierdzenia. W takim przypadku umowa jest zawieszona, ponieważ nie wiadomo, czy umowa
zostanie potwierdzona. Taką umowę nazywa się umową kulejącą (negotio claudicas) – umowa
zawarta bez zgody przedstawiciela ustawowemu – kontrahent może wyznaczyć przedstawicielowi
ustawowemu termin dla potwierdzenia. Jeśli w tym terminie przedstawiciel ustawowy nie wyrazi
zgody, czynność prawna stanie się bezwzględnie nieważna.
● Zgoda powinna być dokonana w tej samej formie, w jakiej dokonana została czynność prawna – jeśli
umowa wymagała szczególnej formy, to takiej formy wymaga potwierdzenie. Jeśli forma nie została
zachowana (art. 63) – istnieją dwa poglądy:
○ Albo zostaje zachowana dla celów dowodowych
○ Albo wszystko jest czynnością prawną, zatem zgoda powinna być udzielona pod rygorem
nieważności, jeśli pod takim rygorem zawarta jest umowa
Odstępstwa od tej reguły, że potrzebna jest zgoda przedstawiciela ustawowego (inkluzje in minus):
● Czynności prawne nie wymagające zgody, gdy podmiot o ograniczonej zdolności do czynności prawnej
dokonuje czynność prawną:
○ Nie potrzebuje zgody przedstawiciela ustawowego dla innych czynności od zobowiązujących i
rozporządzających, np.:
■ Przyjęcie darowizny
■ Umowy bagatelne – umowy powszechnie zwierane w drobnych, bieżących sprawach
życia codziennego – w porównaniu do osoby do lat 13, lub całkowicie
ubezwłasnowolnionej ten podmiot nie jest silniej chroniony – nie ma znaczenia, czy
doszło do rażącego pokrzywdzenia podmiotu, ani czy umowa została wykonana
■ Samodzielne dysponowanie swoim zarobkiem – może dokonywać czynności
prawnych, polegających na rozporządzaniu pieniędzmi, które zarobi na podstawie
umowy o pracę, umowy zlecenia, wykonywania usług – nie chodzi o majątek
dowolnego pochodzenia.
● Podmiot może rozporządzać środkami, które zostały mu przekazane przez tegoż przedstawiciela
ustawowego do swobodnej dyspozycji
Kiedy w ogóle nie mogą dokonywać czynności prawnych, nawet za zgodą przedstawiciela ustawowego, albo
potrzebna jest zgoda również innych podmiotów (sądu):
● Gdy chodzi o majątek osoby o ograniczonej zdolności prawnej
● Ustawodawca w ogóle nie przewiduje dokonania czynności prawnej przez osobę o ograniczonej
zdolności prawnej – bez względu na to, kto wyrazi zgodę na taką czynność
● Inne granice wiekowe dla dokonania czynności prawnej, aniżeli 13-18 lat:
○ Złożenie oświadczenia o uznaniu ojcostwa – od 16 lat

Przedstawicielstwo
Organ osoby prawnej – konstrukcja prawna, która umożliwia danej osobie prawnej dokonywać danej
czynności prawnej.
Przedstawiciel – instytucja, która pozwala działać w cudzym imieniu. Należy je odróżnić od własnego
działania osoby fizycznej, lub własnego działania osoby prawnej, a także od zastępcy pośredniego – tego, który
działa we własnym imieniu na cudzy rachunek, albo posłańca – który nie dokonuje czynności prawnej, ale
przenosi oświadczenie woli.
Przedstawicielstwo – instytucja z jednej strony techniczna, automatyczna, ale pod względem regulacji
prawnej – bardzo złożona. Przedstawicielstwo – polega na dokonywaniu czynności prawnej pociągającej skutki
dla reprezentowanego. Podmiot A jest reprezentowany, a w jego imieniu działa podmiot B, który jest jego
przedstawicielem – powstają skutki prawne wobec przedstawiciela.
Umocowanie – podstawa, na której powstaje kompetencja przedstawiciela. Źródła umocowań:

80
chodzmy na tortoise
 ● Ustawa, przepis prawny – przedstawicielstwo ustawowe. Brak jest ogólnych uregulowań o
przedstawicielstwie ustawowym (np. art. 98). Przedstawicielstwo ustawowe może powstać:
○ Bezpośrednio z mocy przepisu prawnego – umocowanie rodzica
○ Przepis prawny jest podstawą do wydania orzeczenia sądu ustanawiającego odpowiednią
kompetencję – powołania opiekuna, lub kuratora.
● Czynność prawna – oświadczenie woli reprezentowanego – pełnomocnictwo – a nie
„przedstawicielstwo umowne” (!)

Pełnomocnictwo
Umocowanie – musi wskazać, od czego zależy jego skuteczne działanie. Cztery przesłanki skutecznego
działania pełnomocnika:
1. Pełnomocnik musi mieć skuteczne umocowanie swojego mocodawcy – mocodawca musi wyrazić taką
wolę – jednostronna czynność prawna. Może się to dziać na podstawie innego stosunku prawnego. Z
samego pełnomocnictwa żaden obowiązek dla pełnomocnika nie wynika – mogą wynikać dla innych
podmiotów – na przykład dla przyszłych kontrahentów – jeśli pełnomocnik zawrze z nim umowę w
imieniu mocodawcy, to taka umowa obowiązuje.
Forma pełnomocnictwa – zależy od rodzaju pełnomocnictwa:
○
Pełnomocnictwo ogólne – nie dotyczy każdej czynności prawnej. K.c. art. 9987 –
pełnomocnictwo do dokonywania czynności w zakresie zwykłego zarządu. Prawo polskie nie
zna pełnomocnictwa, dzięki któremu dany podmiot może wszystko czynić, pełnomocnictwo
musi być zakorzenione w każdej sprawie. K.c. nie precyzuje, czym jest zwykły zarząd.
Zarządzanie jest dokonywaniem czynności faktycznych albo czynności prawnych. Czynności
przekraczające zwykły zarząd – np. wobec samochodu – drobna naprawa, zakup paliwa,
umowa z myjnią, ale już nie generalny remont. Kryteria zwykłego zarządu:
■ Funkcjonalne – czynności zwykłego zarządu to czynności zwykłe, bieżące,
codzienne, o charakterze konserwacyjnym – jeśli czynność ma charakter
nadzwyczajny, wyjątkowy – jest czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu
■ Kosztowe – czynność tania, nienarażająca na wielkie wydatki. Czynność
wymagające dużych nakładów, to przekracza zakres zwykłego zarządu.
Wymaga pod rygorem nieważności pełnomocnictwa na piśmie (art. 99 par. 2)
○ Pełnomocnictwo szczególne – pełnomocnictwo do jednej, określonej czynności.
■ Wymaga formy pochodnej – postać tej formy pełnomocnictwa pochodzi od formy
czynności prawnej, do której pełnomocnictwo jest udzielane.
○ Pełnomocnictwo udzielane dla zakupu nieruchomości, gdzie potrzebny jest akt notarialny –
dla tego pełnomocnictwa potrzebny jest akt notarialny.
○ Pełnomocnictwo rodzajowe – pełnomocnictwo do wielu czynności tego samego rodzaju.
Wymaga formy pochodnej.
Pełnomocnik musi poruszać się w granicach umocowania. Tzw. rzekomy pełnomocnik (falsus procurator) –
ten, kto działa bez umocowania, albo poza granicami umocowania. Skutek jego działalności:
○ Jeśli dokonał czynności jednostronnej – jest ona nieważna.
○ Jeśli zawarł umowę – mamy do czynienia z umową kulejącą – wszystko zależy od mocodawcy
– czy potwierdzi dokonanie tej czynności. Jeśli mocodawca odmówi potwierdzenia –
czynność jest nieważna. Ale jeśli potwierdzi taką czynność (konwaliduje) – zachowuje ona
ważność.
○ Jeśli nastąpiło przekroczenie umocowania w czasie – wszystko zależy od tego, czy
pełnomocnik działał w merytorycznych granicach umocowania – jeśli tak, to taka czynność
będzie ważna, nawet dokonana po czasie, chyba, że druga strona o wygaśnięciu umocowania
wiedziała, lub z łatwością mogła się dowiedzieć (art. 105) – czyli działała w złej wierze
○ Jeśli rzekomy pełnomocnik narazi kogokolwiek na szkodę – musi ponieść odpowiedzialność
odszkodowawczą wobec poszkodowanych działalnością.
2. Pełnomocnikiem może być osoba o ograniczonej zdolności do czynności prawnej – mocodawca sam

87
Art. 99. § 1. Jeżeli do ważności czynności prawnej potrzebna jest szczególna forma, pełnomocnictwo do
dokonania tej czynności powinno być udzielone w tej samej formie.
§ 2. Pełnomocnictwo ogólne powinno być pod rygorem nieważności udzielone na piśmie.
80
chodzmy na tortoise
 wybiera pełnomocnika i powinien liczyć się z możliwymi konsekwencjami.
3. Aby skutecznie dokonać czynności prawnej przez pełnomocnika, musi ona nadawać się do dokonania
zarówno:
○ przez mocodawcę
○ przez pełnomocnika – są czynności prawne, które nie mogą być dokonywane przez
pełnomocnika (jest ich niewiele):
■ Sporządzenie testamentu
■ Uznać ojcostwa
■ Sytuacja, kiedy pełnomocnik zawiera umowę w imieniu mocodawcy z samym sobą –
art. 108 wprowadza zakaz takich czynności, poza dwoma sytuacjami:
● Kiedy z treści pełnomocnictwa wynika takie umocowanie
● Jeżeli chodzi o czynność prawną, której treść nie zagraża interesom
mocodawcy
4. Pełnomocnik musi działać jawnie – warunkiem jest ujawnienie faktu, że działa jako pełnomocnik

Wygaśnięcie pełnomocnictwa: odwołanie pełnomocnictwa – najprostsza czynność – odbywa się tak jak
jego udzielenie, ale może się zdarzyć, że pełnomocnictwo jest nieodwoływane. Typowe dla banków.
Pełnomocnictwo wygasa gdy zostanie wykonana czynność prawna dla jakiej zostało udzielone.
Pełnomocnictwo terminowe – wygasa wraz z terminem zastrzeżonym w umocowaniu.
Pełnomocnictwo wygasa wraz ze śmiercią pełnomocnika, gdy umiera mocodawca to zazwyczaj gaśnie, ale
można udzielić pełnomocnictwa, które jest skuteczne po śmierci dla zakończenia czynności do której był
umocowany.

Prokura
Prokura: jest uregulowana w innym rozdziale niż pełnomocnictwo – art. 1091 88
– prokura to
pełnomocnictwo udzielone przez przedsiębiorcę.
Odróżnia się ją od pełnomocnictwa – jest to „pełnomocnictwo” handlowe, gospodarcze. Ma zastosowanie
do reprezentowania przedsiębiorcy. Jest najszerszym pełnomocnictwem. Ma bardzo ogólne znaczenie – jest
szersze niż pełnomocnictwo ogólne. Celem prokury jest danie przedsiębiorcom możliwości udzielenia
szerokiego pełnomocnictwa ze z góry ustalonym zakresem. Każda prokura ma treść określoną w KC, to nie
mocodawca, a ustawodawca określa zakres umocowania prokurenta.

Powstanie prokury
Art. 1091 aby udzielić prokury trzeba być przedsiębiorcą, który musi zarejestrować się w rejestrze
przedsiębiorców. Mamy dwa rejestry gdzie się rejestrują przedsiębiorcy:
● w urzędzie gminy – dla osób fizycznych działających jako przedsiębiorcy
● sądowy rejestr przedsiębiorców – dla podmiotów gospodarczych. Oni rejestrują się w rejestrze
przedsiębiorców prowadzonym przez sąd – jest to część KRS. Czyli dla 98% chodzi o tych co są
zarejestrowani w KRS, czyli żadna osoba fizyczna, która jest przedsiębiorcą nie może udzielić
prokury.
Art. 109 par 4 – prokura wygasa wraz ze śmiercią przedsiębiorcy – przepis ten nie ma zastosowania, gdy
7

odniesiemy to do podmiotów z KRS, ponieważ są to firmy, one nie umierają. Obecnie osoba fizyczna udzielać
prokury NIE może.
Warunki udzielenia prokury:
● Udzielającym prokurę może być jednostka organizacyjna, podmiot prawa cywilnego,
przedsiębiorca funkcjonujący jako jednostka organizacyjna.
● Prokurę można udzielić tylko osobie fizycznej mającej pełną zdolność prawną.
● Udzielenie prokury następuje w formie pisemnej pod rygorem nieważności,

88
Art. 1091. § 1. Prokura jest pełnomocnictwem udzielonym przez przedsiębiorcę podlegającego
obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców, które obejmuje umocowanie do czynności sądowych i
pozasądowych, jakie są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa.
§ 2. Nie można ograniczyć prokury ze skutkiem wobec osób trzecich, chyba że przepis szczególny stanowi
inaczej.
80
chodzmy na tortoise
 ● musi być ujawnione w KRS, wraz ze wzorem podpisu prokurenta
udzielenie prokury jest czynnością jednostronną, ujawnienie w KRS ma charakter deklaratywny, a nie
konstytutywny – jest to tylko kwestia ujawnienia, on ma uprawnienia od wydania pisma z udzieleniem prokury.

Działanie prokury
O udzieleniu prokury prokurent musi co najmniej wiedzieć, należy mu to zakomunikować. Dalszy pogląd jest
taki, że on musi się na to zgodzić, ale w takim wypadku powstaje pytanie o to, czy prokura jest umową.
Należy oddzielić udzielenie prokury od ustanowienia prokury: zanim się udzieli prokury to zbiera się zarząd
spółki, gdzie podejmuje uchwałę, że chcą mieć prokurenta – i to jest ustanowienie. Poinformowanie prokurenta
jest udzieleniem.

Treść prokury
Obejmuje umocowanie do czynności sądowych i poza sądowych potrzebnych do funkcjonowania
przedsiębiorstwa. Jest to umocowanie do prowadzenia wszelkich czynności potrzebnych do działania
przedsiębiorstwa. Od wszelkich są wyjątki – art. 1093 89 wyliczył czynności do których prokura nie upoważnia,
potrzebne jest szczególne pełnomocnictwo:
● Zbycie przedsiębiorstwa lub nieruchomości
● oddanie do korzystania przedsiębiorstwa lub nieruchomości
● Obciążenie nieruchomości

Wpływ mocodawcy na umocowanie: może on rozszerzyć o te dwa punkty wymienione wyżej, lub zawęzić.
Nie można ustanowić prokury, ze skutkiem do osób trzecich. Można zawrzeć zastrzeżenie np. na czynności
powyżej jakieś kwoty musi mieć zgodę zarządu spółki.
● Takie ograniczenie występuje wyłącznie między prokurentem, a spółką; jeśli on dokona takiej
czynności ona będzie skuteczna (rozwiązanie mające na celu ochronę osób trzecich). Spółka może
wtedy obciążyć prokurenta pełną odpowiedzialnością odszkodowawczą, za przekroczenie prokury.

Rodzaje prokury
Szczególne w stosunku do tej ogólnej:
● Prokura łączna – art. 1094 90 prokura może być udzielona kilku osobom łącznie - wszyscy
prokurenci muszą złożyć podpis dla ważności czynności.
○ Jeśli mamy 3 prokurentów, a jest określone, że muszą działać parami, co jeśli jeden
umrze? Przeważa pogląd, że wygasa tylko dla tego co umarł. Można ich nie nazywać
prokurentami (każdego z osobna), są prokurentami, gdy obydwoje złożą podpisy. Jest ona
bardzo popularna.
● Prokura oddziałowa – art. 1095 91 - umocowanie ograniczone do danego zakresu spraw – takich w
jakim zakresie jest umocowany dany oddział przedsiębiorstwa.

Wygaśnięcie prokury
● Śmierć prokurenta
● Utrata zdolności do czynności prawnych przez prokurenta
● Ogłoszenie upadłości przedsiębiorstwa, jak również
○ otwarcie likwidacji,
○ przekształcenie przedsiębiorcy (jeśli przekształcimy z ZOO na SA),
○ wykreślenie przedsiębiorcy z rejestru.

Przepis o śmierci przedsiębiorcy lub jego ubezwłasnowolnienia nie ma zastosowania – osoba prawna nie

89
Art. 1093. Do zbycia przedsiębiorstwa, do dokonania czynności prawnej, na podstawie której następuje
oddanie go do czasowego korzystania, oraz do zbywania i obciążania nieruchomości jest wymagane
pełnomocnictwo do poszczególnej czynności.
90
Art. 1094. § 1. Prokura może być udzielona kilku osobom łącznie (prokura łączna) lub oddzielnie.
§ 2. Kierowane do przedsiębiorcy oświadczenia lub doręczenia pism mogą być dokonywane wobec jednej z
osób, którym udzielono prokury łącznie.
91
Art. 1095. Prokurę można ograniczyć do zakresu spraw wpisanych do rejestru oddziału przedsiębiorstwa
(prokura oddziałowa).
80
chodzmy na tortoise
umiera fizycznie.

Prawo zobowiązań (art. 353 i n.)

Księgę III k.c. o zobowiązaniach dzielimy na:
● Część ogólną – na niej koncentruje się wykład, znajdują się tam fundamenty prawa obligacyjnego.
● Część szczegółową
○ Umowy nazwane
■ Umowy sprzedaży (art. 535 i n.) – nie będziemy ich na wykładach analizować.
○ Umowy nienazwane

Będziemy korzystać z następujących ustaw szczegółowych:

● Ustawa o niektórych prawach konsumentów i odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt
niebezpieczny, chociaż zasady tej odpowiedzialności weszły do k.c. Z tej ustawy interesują nas przepisy
o:
○ uprawnieniach przysługujących konsumentowi w umowach zajmowanych poza lokalem
przedsiębiorstwa
○ umowach zawierane na odległość
Te regulacje są zaczerpnięte z przepisów Unii Europejskiej.
● Ustawa o terminach zapłaty z 2003 r. w transakcjach handlowych92
● Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych93 – zawierają też kategorie umów, takie jak
○ Umowa o przeniesienie majątkowych praw autorskich
○ Umowa licencyjna
● Prawo upadłościowe i naprawcze
● Prawo wekslowe i czekowe
● Prawo zamówień publicznych94
● Umowy międzynarodowe – z mocy art. 91 Konstytucji, jeżeli zostały ratyfikowane za zgodą wyrażoną
w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli nie da się pogodzić tych aktów normatywnych.
○ Konwencja wiedeńska o umowach międzynarodowych sprzedaży – w stosunku do Polski
weszła w życie w 1996 r. Umowa międzynarodowa sprzedaży to taka umowa, której
podmiotami są podmioty mające siedziby handlowe (place of bussiness) w różnych
państwach stronach Konwencji.
● Orzecznictwo SN

Na gruncie prawa polskiego nie wyróżnia się tzw. lex contractus jako jednego ze źródeł powszechnie
obowiązującego prawa, ale jest to coś, co wiąże strony w granicach swobody umów i jest respektowane przez
sądy, a źródła konkretnych postanowień umownych są zamieszczone w licznych przykładach soft law.
Zasady międzynarodowych kontraktów handlowych95 opracowane przez Unidroit, edycja z 2004 r. –
dostępna na stronie www.uncitral.org
Mówi się o stworzeniu unijnego prawa umów - European Contract Law. To prawo zostało zawarte w
komunikacie do Rady Unii Europejskiej, które miało za zadanie wysondowanie instytucji europejskich, co do
gotowości podjęcia prac nad tym prawem. Opinia parlamentu Parlamentu Europejskiego była druzgocąca ze
względu na wielość tradycji prawnych. Common Frame of Reference – Wspólne Ramy Odniesienia –
płaszczyzna, w których toczą się prace akademickie, niemające charakteru legislacyjnego. Zielona Księga Komisji

92

http://isap.sejm.gov.pl/Download;jsessionid=26104ECD1C19692D15EF58E053B96C00?id=WDU20031391323&t
ype=3
93
http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19940240083
94

http://isap.sejm.gov.pl/Download;jsessionid=1F2FE630B515848B1701A1891DFE485E?id=WDU20072231655&t
ype=3
95

http://www.unidroit.org/english/principles/contracts/principles2004/translations/blackletter2004-polish.pdf
80
chodzmy na tortoise
Europejskiej w sprawie możliwości politycznych w zakresie w zakresie postępów w kierunku ustanowienia
europejskiego prawa umów dla konsumentów i przedsiębiorstw – propozycje dot. Prawa umów96 - Komisja
przedstawiła swoją wizję po to, aby zbadać reakcje różnych podmiotów i dopiero potem może wystąpić z
wnioskiem legislacyjnym. Polska zaproponowała stworzenie 28 (po 27 krajowych), opcjonalnego reżimu
prawnego.
Dyrektywa nr 85/577/EWG – z roku 1985 (Umowy zawarte poza lokalem przedsiębiorstwa).

Pojęcie zobowiązania
K.c. z 1964 r. w dużym stopniu oparte na Kodeksie Zobowiązań z 1933 r. Stanowił on, że zobowiązanie
pieniężne w prawie dewizowym na terytorium RP może powstać jedynie w walucie polskiej (zasada
walutowości) – tak było od 2008 r.
Definicja zobowiązania – stosunku cywilnoprawnego obligacyjnego – art. 3531 97. Jest to niemal dosłowna
kalka z kodeksu zobowiązań.
Zobowiązanie – polega na tym, że wierzyciel ma prawo żądać świadczenia, a
dłużnik ma obowiązek świadczenie spełnić. Świadczenie może polegać na działaniu
albo zaniechaniu.
Podmioty zobowiązania
● Wierzyciel – osoba uprawniona
● Dłużnik - osoba zobowiązana
Strony są w stosunku zobowiązaniowym są tylko dwie – powyższe. Natomiast po obu stronach może
występować więcej osób.
Zobowiązanie jest prawem o charakterze względnym (inter partes) – jedna osoba ma prawo żądać
spełnienia świadczenia, a druga – obowiązek spełnienia świadczenia. Stosunek ten zachodzi tylko między nimi –
w przeciwieństwie do praw o charakterze bezwzględnym, które jest skuteczne erga omnes.
Przykłady rozszerzonej skuteczności praw względnych:
● Istnieje wyjątek na mocy art. 5998, kiedy stosunek obligacyjny może podważyć osoba trzecia.
● Przy umowie najmu – art. 67899 – kiedy w czasie trwania umowy najmu wynajmujący, będący
właścicielem rzeczy sprzeda ją na inną osobę – w ten sposób najem wiąże nabywcę, który nie zawierał
przecież umowy najmu

Przedmiot zobowiązania
Przedmiotem zobowiązania jest
świadczenie – powinne zachowanie się dłużnika.
To zachowanie jest objęte treścią długu. Dłużnik ma się zachować zgodnie z treścią zobowiązania.
Świadczenie może polegać działaniu lub zaniechaniu.
Dług – korelat wierzytelności (prawa podmiotowego) po stronie wierzyciela –
obowiązek spełnienia świadczenia.
96
http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2010:0348:FIN:pl:PDF
97
Art. 353. § 1. Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik
powinien świadczenie spełnić.
§ 2. Świadczenie może polegać na działaniu albo na zaniechaniu.
98
Art. 59. W razie zawarcia umowy, której wykonanie czyni całkowicie lub częściowo niemożliwym
zadośćuczynienie roszczeniu osoby trzeciej, osoba ta może żądać uznania umowy za bezskuteczną w stosunku
do niej, jeżeli strony o jej roszczeniu wiedziały albo jeżeli umowa była nieodpłatna. Uznania umowy za
bezskuteczną nie można żądać po upływie roku od jej zawarcia.
99
Art. 678. § 1. W razie zbycia rzeczy najętej w czasie trwania najmu nabywca wstępuje w stosunek najmu
na miejsce zbywcy; może jednak wypowiedzieć najem z zachowaniem ustawowych terminów wypowiedzenia.
§ 2. Powyższe uprawnienie do wypowiedzenia najmu nie przysługuje nabywcy, jeżeli umowa najmu była
zawarta na czas oznaczony z zachowaniem formy pisemnej i z datą pewną, a rzecz została najemcy wydana.
80
chodzmy na tortoise
 Odpowiedzialność. Istnieją dwa systemy odpowiedzialności:
● Pro viribus patrimonii – art. 554 100 – odpowiedzialność nabywcy przedsiębiorstwa za długi związane z
jego prowadzeniem – polega na określeniu do jakiej wartości odpowiada dłużnik.
● Cum viribus patrimonii – odpowiedzialność polegająca na tym, że określa się jakimi przedmiotami ze
swojego majątku odpowiada dłużnik – art. 1030101 k.c. – określa z jakich przedmiotów wierzyciel może
przeprowadzić egzekucję.
Odpowiedzialność w prawie zobowiązaniowym jest odpowiedzialnością osobistą.
Na gruncie prawa zobowiązaniowego nie spotkamy się z odpowiedzialną rzeczową.
Treść zobowiązania
Treścią zobowiązania są prawa i obowiązki stron – prawem jest wierzytelność, a obowiązkiem jest dług.
Umowy wzajemne – w k.c. została uregulowana odpowiedzialność za umowy wzajemne, ponieważ każda ze
stron występuje w dwóch rolach – jako wierzyciel i dłużnik. Istnieje więc świadczenie główne i odpowiadające
mu świadczenie drugiej strony (art. 487).

Odpowiedzialność
Odpowiedzialność – polega na tym, że za niewłaściwe zachowanie dłużnika może
spotkać sankcja polegająca na zastosowaniu przymusu państwowego egzekwująca
świadczenie dłużnika.
● Odpowiedzialność ex delictu (art. 415 i n.) – odpowiedzialność za czyn niedozwolony.
● Odpowiedzialność ex contractu (art. 471 i n.) – odpowiedzialność za niewykonanie umowy.
Wbrew nazwie – ex contractu – niekoniecznie chodzi o zobowiązania umowne. Jest to reżim
odpowiedzialności kontraktowej. Są tam zobowiązania, które nie wynikają z czynów
niedozwolonych, ale również z innych czynności prawnych niekoniecznie będących umowami.
Możemy w sposób prawie pewny przyjąć, że najwięcej zobowiązań w obrocie pochodzi z umów.

Źródła zobowiązania
Źródłem zobowiązania jest:
● umowa,
● czyn niedozwolony
● bezpodstawne wzbogacenie
● prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia
● ustawa
● niektóre czynności z zakresu prawa spadkowego – np. zapis (legatum – postanowienie w
testamencie, gdzie testator rozrządza swoim majątkiem w ten sposób, że danej osobie powierza
konkretny przedmiot, nie czyniąc jej spadkobiercą) – to zobowiązanie aktualizuje się w momencie
otwarcia spadku. 4 lutego Sejm uchwalił nowelizację k.c., skutkiem której pojawi się zapis
windykacyjny – legat nie będzie źródłem zobowiązania, ale przeniesienie własności na zapisobiercę
z chwilą śmierci spadkodawcy
● decyzja administracyjna
○ Np. wywłaszczenie nieruchomości – ustawa o gospodarce nieruchomościami – w decyzji
musi zostać wynagrodzenie za wywłaszczoną nieruchomością – z tej decyzji o wynika
zobowiązanie
● Zobowiązania wekslowe
● Zobowiązania czekowe

100
Art. 554. Nabywca przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego jest odpowiedzialny solidarnie ze zbywcą
za jego zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa lub gospodarstwa, chyba że w chwili nabycia
nie wiedział o tych zobowiązaniach, mimo zachowania należytej staranności. Odpowiedzialność nabywcy
ogranicza się do wartości nabytego przedsiębiorstwa lub gospodarstwa według stanu w chwili nabycia, a
według cen w chwili zaspokojenia wierzyciela. Odpowiedzialności tej nie można bez zgody wierzyciela wyłączyć
ani ograniczyć.
101
Art. 1030. Do chwili przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze
spadku. Od chwili przyjęcia spadku ponosi odpowiedzialność za te długi z całego swego majątku.
80
chodzmy na tortoise
 Dług bez odpowiedzialności:
● Zobowiązania naturalne – zobowiązania, w którym uprawnionemu nie przysługuje powództwo
(jakkolwiek jeśli dłużnik spełni świadczenie w ramach zobowiązania naturalnego, nie przysługuje mu
zwrot). Wśród nich:
○ Zobowiązanie przedawnione – po podniesieniu zarzutu przedawnialności sąd nie może
świadczenia zasądzić

Sposób wykonania zobowiązania

Od tego, czy dłużnik spełnił, wykonał zobowiązanie w sposób należyty, zgodnie z wymaganiami k.c. w art.
354102 zależy odpowiedzialność za wykonanie albo nienależyte wykonanie zobowiązania. Art. 354 określa, jak
dłużnik powinien spełnić świadczenie – wszystkie wymagania ustawowe, które stawia się dłużnikowi w celu
należytego wykonania zobowiązania.
Dłużnik powinien wykonać zobowiązania:
● Treść – Zgodnie z jego treścią
● Cel społeczno-gospodarczy – w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu – (wiąże
się z art. 5 – nie można czynić użytku z prawa podmiotowego w sposób sprzeczny z jego celem)
● Zasady współżycia społecznego - w sposób zgodny z zasadami współżycia społecznego
● Ustalone zwyczaje - w sposób zgodny ze zwyczajami – jeśli takie zwyczaje istnieją
Par. 2 – wierzyciel co prawda ma prawo podmiotowe (wierzytelność), ale ma też obowiązek współdziałać w
taki sam sposób, jak dłużnik.
● Np. umowa o roboty budowlane – wykonawca (przyjmujący zamówienie) i zamawiający – po obu
stronach ciąży obowiązek współdziałania.

Treść zobowiązania
Treść zobowiązania – prawa i obowiązki stron. Prawa i obowiązki są w zobowiązaniach umownych
określone są w umowie – strony określają tam swój stosunek prawny w granicach swobody umów. Treść
umowy jest pierwszorzędnym źródłem, na podstawie którego ustalamy treść zobowiązania.
● Treść zobowiązania wiążemy z inną czynnością prawną i określeniem skutków, jakie czynność prawna
wywiera – art. 56 – czynność prawna – a więc również umowa – wywiera skutki nie tylko w niej
wyrażone, ale również te, które wynikają z:
○ ustawy,
○ zasad współżycia społecznego
○ ustalonych zwyczajów.
● W umowach należy raczej badać jaki był zgodny zamiar i cel umowy, aniżeli opierać się na jej
dosłownym brzmieniu.
Przedmiotem zobowiązania jest świadczenie. Przedmiotem świadczenia może być rzecz.

Cel społeczno-gospodarczy
Kiedy przystępowano do pierwszej dużej nowelizacji k.c. istniały poważne głosy, aby pozbyć się tego
określenia, ponieważ kojarzy się ono z poprzednim systemem i znaczeniem, które ówcześnie je nadawano. Cel
społeczno-gospodarczy jednak odwołuje się do fundamentalnego pojmowania pojęcia danego prawa – jak
prawa własności, albo pojęcia zobowiązania. Jest to kategoria trudna do jednoznacznego sklasyfikowania, ale
mogąca nas prowadzić do dokonania wykładni z uwzględnieniem celu społecznego-gospodarczego – wykładni
funkcjonalnej.
Np. zobowiązanie wynikające z umowy sprzedaży – jaki cel społeczno-gospodarczy realizuje to
zobowiązanie:
● Po stronie kupującego jest to nabycie własności rzeczy
Umowa darowizny:
● Po stronie obdarowanego – jest to nabycie własności rzeczy – ale nieodpłatnie

102
Art. 354. § 1. Dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający
jego celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie
ustalone zwyczaje - także w sposób odpowiadający tym zwyczajom.
§ 2. W taki sam sposób powinien współdziałać przy wykonaniu zobowiązania wierzyciel.
80
chodzmy na tortoise
 Umowa o dzieło:
● Po stronie zleceniodawcy - uzyskanie dzieła

Zasady współżycia społecznego

Normy moralne (pozaprawne). Są one w pewnym sensie dynamiczne, ponieważ poza katalogiem norm
podstawowych, to w pewnych mniej istotnych rzeczach społeczeństwo się zmienia.

Ustalone zwyczaje
Zwyczaje kształtujące się w obrocie gospodarczym; to, czy coś jest ustalonym zwyczajem zależy od decyzji
sądu.

Należyta staranność
Art. 355103 – pojęcie należytej staranności. Należyta staranność – staranność ogólnie wymagana w
stosunkach danego rodzaju.
● Przeciętny miernik staranności – ogólnie wymagany – ponieważ niekiedy (na tle niektórych umów
nazwanych) – ustawodawca sam konstruuje podwyższony miernik staranności – widać go np. w par. 2 i
niektórych umowach szczególnych – im wyższa staranność jest wymagana, tym stopień winy,
potrzebny do przypisania odpowiedzialności jest niższy. W przedwojennym kodeksie handlowym
istniało pojęcie dobrego kupca, które już dzisiaj nie występuje.
● Podwyższony miernik staranności - par. 2 określa podwyższony standard staranności dla
profesjonalistów. Zwykle profesjonalistą jest przedsiębiorca, ale na gruncie k.c., zatem pojęcie
przedsiębiorcy rozumiemy zgodnie z art. 431, który określa przedsiębiorcę jako osobę wykonującą
działalność gospodarczą i zawodową. Musimy tutaj uwzględniać zawodowy (profesjonalny) charakter
tej działalności.

Osobiste spełnienie świadczenia

Art. 356104: Obowiązek osobistego spełnienia świadczenia – wierzyciel może żądać osobistego spełnienia
świadczenia dłużnika, wtedy, gdy wynika to z:
● Treści czynności prawnej
● Ustawy
● Właściwości świadczenia – najczęściej z niego wynika (albo nie), że powinno być wykonane osobiście

Par. 2 – świadczenie pieniężne – jeżeli wierzytelność pieniężna staje się wymagalna (staje się w dniu
określonym w czynności prawnej, albo – gdy nie można ustalić terminu – niezwłocznie – tzn. bez uładnionej
zwłoki) – wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia od osoby trzeciej, chociażby działała bez wiedzy
dłużnika.

Kwalifikacja prawna aktu spełnienia świadczenia

Czy spełnienie świadczenia jest czynnością prawną (ze wszystkimi konsekwencjami – forma, wady
oświadczeń woli, zdolność do czynności prawnej)? Brak jest jednej, generalnej kwalifikacji (że każde, lub żadne
spełnienie świadczenia jest czynnością prawną). W zależności od tego na czym polega świadczenie, jaki jest
jego przedmiot i treść – spełnienie świadczenia jest, lub nie jest czynnością prawną.
● Wykonanie usługi – nie jest czynnością prawną, tylko czynnością faktyczną
● Umowa zlecenia gdy przedmiotem świadczenia jest zawarcie umowy – spełnienie takiego świadczenia
jest czynnością prawną
● Zobowiązanie w umowie sprzedaży, polega na przeniesieniu własności i wydaniu rzeczy: przeniesienie
własności, jeżeliby nie nastąpiło z mocy samej umowy sprzedaży, to późniejsze przeniesienie

103
Art. 355. § 1. Dłużnik obowiązany jest do staranności ogólnie wymaganej w stosunkach danego rodzaju
(należyta staranność).
§ 2. Należytą staranność dłużnika w zakresie prowadzonej przez niego działalności gospodarczej określa się
przy uwzględnieniu zawodowego charakteru tej działalności.
104
Art. 356. § 1. Wierzyciel może żądać osobistego świadczenia dłużnika tylko wtedy, gdy to wynika z treści
czynności prawnej, z ustawy albo z właściwości świadczenia.
§ 2. Jeżeli wierzytelność pieniężna jest wymagalna, wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia od
osoby trzeciej, chociażby działała bez wiedzy dłużnika.
80
chodzmy na tortoise
 własności jest czynnością prawną.

Świadczenie. Rodzaje świadczeń

Świadczenie – zachowanie dłużnika zgodne z treścią zobowiązania i czyniące zadość
interesom wierzyciela.

Możliwość wykonania świadczenia

● Pierwotna niemożliwość wykonania świadczenia – w momencie ziszczenia się
zdarzenia, które miało spowodować powstanie zobowiązania świadczenia było
niewykonalne – zobowiązanie nie powstaje.
● Następcza niemożliwość wykonania świadczenia
○ Jeśli jest spowodowana przez okoliczności, za które dłużnik ponosi
odpowiedzialność – jest on zobowiązany dać odszkodowanie

Świadczenia przemienne, z upoważnieniem przemiennym (facultas alternativa)

● Świadczenia przemienne - art. 365105 - gdy dłużnik jest zobowiązany do wykonania jednego z kilku
świadczeń, to wybór świadczenia należy do dłużnika, chyba, że z czynności prawnej, ustawy albo
okoliczności wynika, że wybór świadczenia należy do wierzyciela lub osoby trzeciej.
○ Konkretyzacja świadczenia (lub koncentracja świadczenia) – wybór świadczenia. Wyboru
dokonuje się przez złożenie oświadczenia drugiej stronie (ustawodawca nie precyzuje, czy jest
to oświadczenie woli, a zatem – czynność prawna), jednakże, jeżeli uprawnionym do wyboru
jest dłużnik, to może dokonać wyboru przez samo spełnienie świadczenia.
○ Jeżeli strona uprawniona do wyboru świadczenia tego wyboru nie dokona, to druga strona
może wyznaczyć tej stronie odpowiedni termin, a potem, w razie bezskutecznego upłynięcia
terminu, uprawnienie dokonanego wyboru przechodzi na drugą stronę – ustawodawca jednak
nie wspomniał przy tym o osobie trzeciej. W drodze analogii przyjmuje się, że osoba trzecia
ma także prawo wyboru (oczywiście, jeżeli tak stanowi umowa).
● Świadczenie z upoważnieniem przemiennym (facultas alternativa) – wynika z konkretnych przepisów
prawa lub z umowy. W zobowiązaniu tym nie występuje od początku kilka świadczeń, ale tylko jedno
świadczenie – nie trzeba dokonywać żadnej konkretyzacji. Ustawodawca pozwala dłużnikowi zwolnić
się od obowiązku spełniania tego świadczenia przez spełnienie innego świadczenia.
○ Art. 897106 - obowiązek ciążący na obdarowanym w przypadku popadnięcia przez darczyńcę
w niedostatek: jeżeli darczyńca popadnie w niedostatek, to obdarowany ma obowiązek
odwdzięczyć darczyńcy się w granicach darowizny, ale ma prawo zwolnić się od obowiązku
dostarczenia darczyńcy środków utrzymania poprzez zwrot darowizny.
○ Nowy przypadek facultas alternativa – art. 358107 - jeśli świadczenie opiewa na walutę obcą,

105
Art. 365. § 1. Jeżeli dłużnik jest zobowiązany w ten sposób, że wykonanie zobowiązania może nastąpić
przez spełnienie jednego z kilku świadczeń (zobowiązanie przemienne), wybór świadczenia należy do dłużnika,
chyba że z czynności prawnej, z ustawy lub z okoliczności wynika, iż uprawnionym do wyboru jest wierzyciel
lub osoba trzecia.
§ 2. Wyboru dokonywa się przez złożenie oświadczenia drugiej stronie. Jeżeli uprawnionym do wyboru jest
dłużnik, może on dokonać wyboru także przez spełnienie świadczenia.
§ 3. Jeżeli strona uprawniona do wyboru świadczenia wyboru tego nie dokona, druga strona może jej
wyznaczyć w tym celu odpowiedni termin. Po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu uprawnienie do
dokonania wyboru przechodzi na stronę drugą.
106
Art. 897. Jeżeli po wykonaniu darowizny darczyńca popadnie w niedostatek, obdarowany ma obowiązek,
w granicach istniejącego jeszcze wzbogacenia, dostarczać darczyńcy środków, których mu brak do utrzymania
odpowiadającego jego usprawiedliwionym potrzebom albo do wypełnienia ciążących na nim ustawowych
obowiązków alimentacyjnych. Obdarowany może jednak zwolnić się od tego obowiązku zwracając darczyńcy
wartość wzbogacenia.
107
Art. 358. § 1. Jeżeli przedmiotem zobowiązania jest suma pieniężna wyrażona w walucie obcej, dłużnik
może spełnić świadczenie w walucie polskiej, chyba że ustawa, orzeczenie sądowe będące źródłem
zobowiązania lub czynność prawna zastrzega spełnienie świadczenia w walucie obcej.
§ 2. Wartość waluty obcej określa się według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski z
dnia wymagalności roszczenia, chyba że ustawa, orzeczenie sądowe lub czynność prawna stanowi inaczej. W
razie zwłoki dłużnika wierzyciel może żądać spełnienia świadczenia w walucie polskiej według kursu średniego
ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski z dnia, w którym zapłata jest dokonana.
80
chodzmy na tortoise
 to dłużnik może spełnić świadczenie w walucie polskiej, chyba, że wyraźnie zastrzeżono w
umowie albo orzeczeniu sądu że świadczenie ma nastąpić w tejże walucie.

Świadczenie oznaczone co do tożsamości i co do gatunku

Ten podział odnoszony jest w praktyce do świadczeń, których przedmiotem są rzeczy
● Świadczenie oznaczone co do tożsamości – rzecz oznaczona co do tożsamości jest określona co do
cech indywidualizujących jej spośród jakiejś klasy – taka rzecz jest jedyną istniejącą i tylko o nią może
chodzić. Przy rzeczach oznaczonych co do tożsamości nie ma roszczenia o zamianę rzeczy na nową.
○ Np. nowy samochód, wyjeżdżający z salonu ale oznaczony za pomocą indywidualnych
symboli (np. numeru nadwozia, itd.)
○ Albo indywidualizacja za pomocą określenia jej właściciela
● Świadczenie oznaczone co do gatunku – tzn. za pomocą pewnych cech rodzajowych.
○ Wymaga konkretyzacji – wskazania konkretnego desygnatu odpowiadającego cechom
określonym w treści zobowiązania. Co do zasady przysługuje dłużnikowi (powinien świadczyć
rzeczy średniej jakości)

Świadczenie tzw. rezultatu i tzw. starannego działania

● Świadczenie tzw. rezultatu - umowa o dzieło – art. 627108 – przyjmujący zamówienie zobowiązuje się
do osiągnięcia z góry ściśle określonego efektu w świecie zjawisk zewnętrznych – a więc skutek
określony w treści zobowiązania.
● Świadczenie tzw. starannego działania – jak umowa zlecenia – art. 750109 - ich spełnienie polega na
działalności odpowiednio ukierunkowanej, dłużnik nie ma obowiązku osiągnąć wskazanego celu.
Dawniej wiązano z tym daleko idące skutki – jeżeli dłużnik w umowie o dzieło nie osiągnie rezultatu, to
dłużnik „automatycznie” ponosi winę. Obecnie nie można różnicować odpowiedzialności dla tych umów
(rezultatu i starannego działania) – standard staranności jest taki sam.

Świadczenia jednorazowe, okresowe i ciągłe

Tutaj kryterium jest czas, w jakim świadczenie jest wykonywane.
● Świadczenie okresowe – czynności powtarzające się cyklicznie, w określonych z góry odstępach
czasu. Upływ czasu wpływa na rozmiar świadczenia (np. czynszu) – im dłużej będzie trwał czynsz, tym
więcej tych świadczeń dłużnik będzie musiał spełnić
● Świadczenie jednorazowe – upływ czasu nie ma wpływu na wielkość świadczenia
○ mimo, że świadczenie może być rozłożone na raty i nie przestaje być jednorazowe
○ Np. świadczenie polegające na wydaniu rzeczy
● Świadczenie ciągłe (świadczenie trwałe) – określone, stałe zachowanie się dłużnika w czasie trwania
zobowiązania, przy czym nie da się wyróżnić powtarzających się, odrębnych czynności, które można
by traktować jako świadczenia samodzielne. Świadczenie takie trwa i jest spełniane w jakimś terminie
w sposób ciągły. W zakresie zobowiązań jest mało tego rodzaju.
○ Przykład – świadczenie polegające na zaniechaniu
○ Dawniej umowa o pracę była zobowiązaniem – kwalifikowano ją jako świadczenie ciągłe

Zobowiązania ciągłe
Zobowiązania ciągłe – zobowiązania, w których występują świadczenia okresowe lub ciągłe.
Sposób wygaśnięcia:
● Umowy zawarte na czas oznaczony – wygasają z upływem określonego przez strony
terminu.
● Umowy zawarte na czas nieoznaczony – art. 3651 110:
○ Ulegają wygaśnięciu przez wypowiedzenie (które działa dopiero od chwili
jego złożenia) z zachowaniem terminów:

108
Art. 627. Przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego
dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia.
109
Art. 750. Do umów o świadczenie usług, które nie są uregulowane innymi przepisami, stosuje się
odpowiednio przepisy o zleceniu.
110
Art. 3651. Zobowiązanie bezterminowe o charakterze ciągłym wygasa po wypowiedzeniu przez dłużnika
lub wierzyciela z zachowaniem terminów umownych, ustawowych lub zwyczajowych, a w razie braku takich
terminów niezwłocznie po wypowiedzeniu.
80
chodzmy na tortoise
 ■ umownych,
■ ustawowych,
■ zwyczajowych
a w razie ich braku – niezwłocznie po wypowiedzeniu.
○ Niedopuszczalność zobowiązań wieczystych – byłoby to wbrew konstytucyjnej
zasadzie wolności człowieka

Świadczenia podzielne i niepodzielne (art. 379 par. 2111)

● Świadczenie niepodzielne – świadczenie, które nie może być spełnione bez istotnej zmiany swojej
wartości, ani bez utraty celu, które ma spełnić
○ Np. sprzedaż pary rękawiczek
○ Sprzedaż zwierzęcia
● Świadczenie podzielne – świadczenie, które daje się podzielić bez istotnej zmiany wartości i bez
uszczerbku na celu

Świadczenie pieniężne
Pieniądz – powszechny znak miary odniesiony do dóbr i usług występujących w obrocie
gospodarczym. Funkcje:
● Miernik wartości
● Nośnik wartości
Jednostki pieniężne to wartości abstrakcyjne. Pieniądze w sensie fizycznym – to znaki pieniężne, które są
rzeczami, ale w obrocie nie występują jako zwykłe rzeczy. Ich charakter rzeczy ujawnia się, gdy mamy do
czynienia np. z monetami dla celów kolekcjonerskich.

Świadczenie pieniężne – art. 358112 - świadczenie wyrażone w jednostkach pieniężnych. Ustawodawca w

k.c. używa określenia „sumy pieniężnej” – jest to wartość ekonomiczna wyrażona w jednostkach pieniężnych
(walucie – zasadniczo w złotówkach, ale mogą być też inne jednostki). Jest bardzo specyficzne, ponieważ
bardzo często w przepisach naszego prawa będziemy spotykać się z różnymi modalnościami w spełnieniu
świadczenia tego rodzaju.
● Świadczenie odsetek od zaległości w spełnieniu samego świadczenia za opóźnienie – art. 481113 - do
zapłaty odsetek za opóźnienie dłużnik jest zobowiązany niezależnie od swojej winy. Ponadto musi
płacić odsetki, choćby wierzyciel nie doznał żadnej szkody.
● Art. 359114 - odsetki należą się tylko wtedy, gdy przewiduje to czynność prawna, ustawa, orzeczenie

111
Art. 379 (…) § 2. Świadczenie jest podzielne, jeżeli może być spełnione częściowo bez istotnej zmiany
przedmiotu lub wartości.
112
Art. 358 § 1. Jeżeli przedmiotem zobowiązania jest suma pieniężna wyrażona w walucie obcej, dłużnik
może spełnić świadczenie w walucie polskiej, chyba że ustawa, orzeczenie sądowe będące źródłem
zobowiązania lub czynność prawna zastrzega spełnienie świadczenia w walucie obcej.
§ 2. Wartość waluty obcej określa się według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski z
dnia wymagalności roszczenia, chyba że ustawa, orzeczenie sądowe lub czynność prawna stanowi inaczej. W
razie zwłoki dłużnika wierzyciel może żądać spełnienia świadczenia w walucie polskiej według kursu średniego
ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski z dnia, w którym zapłata jest dokonana.
113
Art. 481. § 1. Jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać
odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem
okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.
§ 2. Jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była z góry oznaczona, należą się odsetki ustawowe. Jednakże
gdy wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej niż stopa ustawowa, wierzyciel może żądać
odsetek za opóźnienie według tej wyższej stopy.
§ 3. W razie zwłoki dłużnika wierzyciel może nadto żądać naprawienia szkody na zasadach ogólnych.
114
Art. 359. § 1. Odsetki od sumy pieniężnej należą się tylko wtedy, gdy to wynika z czynności prawnej albo
z ustawy, z orzeczenia sądu lub z decyzji innego właściwego organu.
§ 2. Jeżeli wysokość odsetek nie jest w inny sposób określona, należą się odsetki ustawowe.
§ 21. Maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej nie może w stosunku rocznym
przekraczać czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego (odsetki
maksymalne).
§ 22. Jeżeli wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej przekracza wysokość odsetek
80
chodzmy na tortoise
 sądu lub decyzja innego organu.
● Zapłata – spełnienie świadczenie pieniężnego.
○ Ustawa z dnia 12 września 2002 r. o elektronicznych instrumentach płatniczych.
○ Zapłata – jest czynnością prawną.
○ Obowiązek przyjmowania polskich znaków pieniężnych, którym przysługuje
ustawowa cecha prawnego środka płatniczego (zapłata gotówką).
○ Pieniądz bankowy – jednostki pieniężne zapisane na rachunkach bankowych. Jest
to wierzytelność posiadacza rachunku wobec banku.
○ Pieniądz elektroniczny – wyrażona w jednostkach pieniężnych wartość
pieniężna, przechowywana na elektronicznych nośnikach informacji.
○ Zasady zapłat bezgotówkowych:
■ Dla skutecznej realizacji potrzebna jest zgoda stron
■ Zaspokojenie wierzyciela następuje dopiero z chwilą dokonania zapisów
w księgach bankowych lub gdy bank zapłaci gotówkę na podstawie
dyspozycji strony (np. na podstawie czeku)
● Zobowiązania pieniężne na terytorium RP mogą powstać w dowolnej walucie – nie musimy się
obawiać sankcji nieważności.
○ Przed nowelizacją art. 358 świadczenia w walucie obcej były nienależne, nieuczciwe i
podlegały przepadkowi (konfiskacie) na rzecz Skarbu Państwa. Wyjątki wynikały z prawa
dewizowego.
○ Nasz prawodawca cofnął się do przedwojennych rozwiązań z Kodeksu Zobowiązań
określanych w walutach obcych, który stanowił, iż „jeżeli przedmiotem zobowiązania jest
suma pieniężna wyrażona w walucie obcej, dłużnik może spełnić świadczenie w walucie
polskiej, chyba, że ustawa, orzeczenie sądowe będące źródłem zobowiązania, lub czynność
prawna zastrzega spełnienie świadczenia w walucie obcej”.
○ Zawierając umowę z kontrahentami zagranicznymi, jeżeli chcemy, aby świadczenie było
spełnione przez dłużnika w walucie obcej, należy to wyraźnie zastrzec w umowie.
○ Par. 2: Kursem waluty jest kurs średni określany przez Narodowy Bank Polski w momencie
wymagalności świadczenia, chyba, że ustawa, orzeczenie sądowe, lub czynność prawna,
stanowi inaczej. Najczęściej więc strony same określają dzień, z którego kurs średni ma być
miarodajny dla przeliczania świadczenia. W razie zwłoki wierzyciel może żądać spełnienia
świadczenia wg kursu waluty z dnia dokonania zapłaty.
■ Zwłoka dłużnika – przypadek zawinionego opóźnienia - takie naruszenie terminu
spełnienia świadczenia, które nastąpiło z powodu okoliczności za które dłużnik
ponosi odpowiedzialność. Pojawia się problem, czy należy traktować go literalnie,
czy należy brać pod uwagę tylko zawinioną zwłokę.
■ Przy świadczeniach pieniężnych obowiązuje zasada, że np. odsetki za opóźnienie
należą się bez winy dłużnika (opóźnienie zwykłe - art. 481)– dłużnik ponosi
konsekwencje opóźnionego spełnienia świadczenia pieniężnego, nawet wtedy, gdy
nie można mu przypisać winy.
● Zasada nominalizmu – art. 3581 115 - spełnienie zobowiązania pieniężnego następuje przez zapłatę

maksymalnych, należą się odsetki maksymalne.

§ 23. Postanowienia umowne nie mogą wyłączać ani ograniczać przepisów o odsetkach maksymalnych,
także w razie dokonania wyboru prawa obcego. W takim przypadku stosuje się przepisy ustawy.
§ 3. Rada Ministrów określa, w drodze rozporządzenia, wysokość odsetek ustawowych, kierując się
koniecznością zapewnienia dyscypliny płatniczej i sprawnego przeprowadzania rozliczeń pieniężnych, biorąc
pod uwagę wysokość rynkowych stóp procentowych oraz stóp procentowych Narodowego Banku Polskiego.
115
Art. 3581. § 1. Jeżeli przedmiotem zobowiązania od chwili jego powstania jest suma pieniężna, spełnienie
świadczenia następuje przez zapłatę sumy nominalnej, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.
§ 2. Strony mogą zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według
innego niż pieniądz miernika wartości.
§ 3. W razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, sąd może po rozważeniu
interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, zmienić wysokość lub sposób spełnienia
świadczenia pieniężnego, chociażby były ustalone w orzeczeniu lub umowie.
§ 4. Z żądaniem zmiany wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia pieniężnego nie może wystąpić
strona prowadząca przedsiębiorstwo, jeżeli świadczenie pozostaje w związku z prowadzeniem tego
80
chodzmy na tortoise
 sumy nominalnej, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej. Waloryzacja jest odstępstwem od
zasady nominalizmu.
○ Ani KC., ani w ogóle prawo cywilne nie definiuje pieniądza. Pieniądz nas interesuje jako
miernik wartości, który występuje w roli przedmiotu świadczenia. Zasadą jest spełnienie
świadczenia wg sumy nominalnej – tj. sumy, na jaką opiewał dług w chwili jego powstania.
○ Przedsiębiorców obowiązują określone rygory wynikające z ustawy 2 lipca 2004 r. o
swobodzie działalności gospodarczej:
■ Art. 22116 – obowiązek zapłaty za pomocą rachunku bankowego (dla świadczeń
powyżej 15 tys. euro)
○ Problem waloryzacji – problem wprowadzony w 1990 r.
● Waloryzacja:
○ Umowna – art. 3581 par. 2 – strony mogą zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia
pieniężnego zostanie innego niż pieniądz miernika wartości – są nim najczęściej towary. Są
to klauzule waloryzacyjne.
■ Klauzule walutowe – miernikiem jest inna waluta
■ Klauzule towarowe – miernikiem wartości świadczenia jest wartość określonego
towaru
■ Klauzule usługowe – wartość określonych usług
■ Klauzule indeksowe – miernikiem jest wartość powszechnie znanego
wskaźnika, np. inflacji
■ Klauzula uposażenia – miernikiem jest minimalna lub średnia płaca w
gospodarce lub określonym sektorze, zawodzie
Dzisiaj popularność waloryzacji umownej zmalała.
○ Sądowa – art. 3581 par. 3
■ w razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania
■ sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia
społecznego
■ zmienić wysokość, lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego
Nie jest to roszczenie, ale prawo kształtujące. Orzeczenie sądu o waloryzacji będzie miało
charakter orzeczenia konstytutywnego.
Przesłanki:
■ istotna zmiana siły nabywczej pieniądza – wyłącznie w czasie po
powstaniu zobowiązania (w czasie trwania stosunku
zobowiązaniowego – nie dotyczy świadczeń spełnionych)
■ żądanie strony stosunku zobowiązaniowego skierowane do sądu –
żądanie nie może być złożone przez osobę prowadzącą
przedsiębiorstwo w związku z prowadzeniem tego
przedsiębiorstwa
Zmiany mogą dotyczyć:
■ Wysokości świadczenia, lub
■ Sposobu świadczenia
(alternatywa nierozłączna – sąd może zastosować jedną możliwość, drugą,
albo obie).
Sąd musi uwzględnić:
■ Interes obu stron
■ Zasady współżycia społecznego
Sąd wybiera miernik waloryzacji, chyba, że jest on określony przez

przedsiębiorstwa.
§ 5. Przepisy § 2 i 3 nie uchybiają przepisom regulującym wysokość cen i innych świadczeń pieniężnych.
116
SwobGosp: Art. 22. 1. Dokonywanie lub przyjmowanie płatności związanych z wykonywaną działalnością
gospodarczą następuje za pośrednictwem rachunku bankowego przedsiębiorcy w każdym przypadku, gdy:
1) stroną transakcji, z której wynika płatność, jest inny przedsiębiorca oraz
2) jednorazowa wartość transakcji, bez względu na liczbę wynikających z niej płatności, przekracza
równowartość 15.000 euro przeliczonych na złote według średniego kursu walut obcych ogłaszanego przez
Narodowy Bank Polski ostatniego dnia miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym dokonano transakcji. (…)
80
chodzmy na tortoise
 szczególny przepis prawa.
Orzeczenie Sądu Najwyższego w sprawie waloryzacji obligacji zaciągniętych przed wojną. Ustawa
z 1990 r. określiła limit czasowy świadczeń, które mają być waloryzowane. Ten przepis (art.
12) został uznany za w części niekonstytucyjny przez Trybunał Konstytucyjny (wyrok z 24
kwietnia 2007 r. SK 49/05117). Orzeczenie SN z 5 lutego 2009 r. I CSK 331/08.
● Odsetki – świadczenie uboczne i okresowe, realizowane z reguły w takich samych przedmiotach co
świadczenie główne i w wysokości obliczonej według stopy procentowej i czasu potencjalnego
korzystania z przedmiotów objętych świadczeniem głównym. Art. 359 - artykuł ten doznał w 2005 r.
doznał istotnych zmian – powróciły odsetki maksymalne. W k.c. mamy dwie regulacje dotyczące
odsetek: art. 359118 i art. 481119 (gdzie mowa jest o opóźnieniu – niezawinionym przekroczeniu terminu
spełnienia świadczenia pieniężnego). Istnieje wątpliwość wynikająca z relacji między tymi przepisami.
○ Odsetki z art. 481 są nazywane odsetkami za opóźnienie i ich obowiązek wynika z ustawy, a
nie z czynności prawnej. Wysokość odsetek za opóźnienie może wynikać z umowy jeżeli
będą to odsetki inne niż ustawowe. Odsetki ustawowe – te, których wysokość wynika z
ustawy (nazwa ta jest myląca, ponieważ obecnie wynika z rozporządzenia Rady Ministrów z
roku 2008 r. – 13% w skali roku).
○ Odsetki od zaległości podatkowych – są niższe, niż odsetki ustawowe: 12,5% (od stycznia
2011 r.).
○ Ustawa z 2003 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych – dotyczą przede wszystkim
relacji między sklepami wielkopowierzchniowymi, a drobnymi przedsiębiorcami, których
pozycja jest nieporównywanie gorsza.
Odsetki od sumy pieniężnej należą się tylko wtedy, gdy to wynika z czynności prawnej albo z ustawy, z
orzeczenia sądu lub z decyzji innego właściwego organu.
○ Przykładem, kiedy ustawa jest źródłem zapłaty są odsetki za opóźnienie (art. 481).
○ Odsetki wynikające z czynności prawnej – najczęściej z umów, kiedy strony same tak
postanowią. Odsetki nie muszą być określone w pieniądzach.
○ Sądy często zasądzają odsetki – potrzebny jest przepis szczególny
○ Rzadko się spotyka decyzje określające odsetki – potrzebny jest przepis szczególny
Par. 2: Jeżeli odsetki nie są w inny sposób określone, to należą się odsetki ustawowe – są one określone w
rozporządzeniu (upoważnienie ustawowe w par. 3).

Par. 21 i par. 22 – powrót do prawa odsetek maksymalnych. Istniały w okresie socjalistycznym do 1990 r.
(wynosiły 12 %). Wyrzucono z naszego prawa odsetki maksymalne, co spowodowało, że ustawodawca
z opóźnieniem zareagował na lichwę (pobieranie odsetek wyższych aniżeli maksymalne).
○ Art. 21 – Maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej nie może w

117
Wyrok TK SK 49 05.doc
118
Art. 359. § 1. (151) Odsetki od sumy pieniężnej należą się tylko wtedy, gdy to wynika z czynności prawnej
albo z ustawy, z orzeczenia sądu lub z decyzji innego właściwego organu.
§ 2. Jeżeli wysokość odsetek nie jest w inny sposób określona, należą się odsetki ustawowe.
§ 21. Maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej nie może w stosunku rocznym
przekraczać czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego (odsetki
maksymalne).
§ 22. Jeżeli wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej przekracza wysokość odsetek
maksymalnych, należą się odsetki maksymalne.
§ 23. Postanowienia umowne nie mogą wyłączać ani ograniczać przepisów o odsetkach maksymalnych,
także w razie dokonania wyboru prawa obcego. W takim przypadku stosuje się przepisy ustawy.
§ 3. Rada Ministrów określa, w drodze rozporządzenia, wysokość odsetek ustawowych, kierując się
koniecznością zapewnienia dyscypliny płatniczej i sprawnego przeprowadzania rozliczeń pieniężnych, biorąc
pod uwagę wysokość rynkowych stóp procentowych oraz stóp procentowych Narodowego Banku Polskiego.
119
Art. 481. § 1. Jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać
odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem
okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.
§ 2. Jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była z góry oznaczona, należą się odsetki ustawowe. Jednakże
gdy wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej niż stopa ustawowa, wierzyciel może żądać
odsetek za opóźnienie według tej wyższej stopy.
§ 3. W razie zwłoki dłużnika wierzyciel może nadto żądać naprawienia szkody na zasadach ogólnych.
80
chodzmy na tortoise
 stosunku rocznym przekraczać czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego
Narodowego Banku Polskiego (odsetki maksymalne). (obecnie: 4x5,25=21%).
■ W relacji między art. 359 par. 21 a art. 481 przewidującym odsetki za opóźnienie
świadczenia pieniężnego: odsetki te są ustalane w wysokości odsetek ustawowych
(13% rocznie), ale strony mogą tę wysokość inaczej określić. Odsetki te należą się
niezależnie od tego, czy wierzyciel doznał szkody. Pojawia się pytanie, czy odsetki
maksymalne mają zastosowanie do odsetek za opóźnienie? Sądy uznają, że tak.
Strony muszą trzymać się granicy 21%.
Ponadto ustawodawca określił maksymalną wysokość wszystkich opłat, prowizji i
innych kosztów związanych z zawarciem umowy o kredyt konsumencki. W związku
z tym banki posługują się innymi instrumentami prawnymi aby zapewnić sobie
zyski odpowiadające ryzyku.

Zakaz anatocyzmu (art. 482120) – tzn. pobierania odsetek od zaległych odsetek.

Nie dotyczy to przypadków, gdy:
○ Po powstaniu zaległości w płaceniu odsetek strony zgodziły się na
doliczenie zaległych odsetek do dłużnej sumy
○ Wierzyciel wytoczył powództwo o zapłatę sumy zaległych odsetek
○ Dotyczą zaległych rat kredytu długoterminowego udzielanego przez
instytucje kredytowe

Terminy płatności odsetek (art. 360) – jeśli czynność prawna nie stanowi
inaczej:
○ Co roku z dołu
○ Jeśli termin płatności jest krótszy niż rok – jednocześnie z zapłatą
tej sumy
○ Dla odsetek za opóźnienie – z chwilą bezskutecznego upływu terminu
świadczenia głównego
● Przedawnienie – jeśli przepis szczególny nie stanowi inaczej:
○ Co do zasady (art. 118) – z upływem trzech lat (jak pozostałe
świadczenia okresowe)
○ Roszczenie o odsetki za opóźnienie przedawniają się najpóźniej z
chwilą przedawnienia się świadczenia głównego
Bieg terminu przedawnienia zaczyna się od dnia, gdy roszczenie o zapłatę
odsetek stało się wymagalne.

Klauzula rebus sic stantibus (łac. rzeczy tak stoją)

Klauzula rebus sic stantibus - art. 3571 121- niejako przeciwieństwo zasady pacta sunt servanta, która
stanowi, że umowy trzeba spełnić zgodnie z jego treścią. Klauzula rebus sic stantibus jest wyłomem od tej
zasady – każe ona wziąć pod uwagę nadzwyczajną zmianę sytuacji. Została wprowadzona w 1990 r. Art. 3571
jest powtórzeniem przepisu z Kodeksu Zobowiązań z 1933 r. Pierwotnie, wprowadzając tę klauzulę
ustawodawca wyłączył z jej stosowania przedsiębiorcę, jednak od 1996 r. przedsiębiorcy zostali również objęci
jej stosowaniem.

120
Art. 482. § 1. Od zaległych odsetek można żądać odsetek za opóźnienie dopiero od chwili wytoczenia o
nie powództwa, chyba że po powstaniu zaległości strony zgodziły się na doliczenie zaległych odsetek do dłużnej
sumy.
§ 2. Przepis paragrafu poprzedzającego nie dotyczy pożyczek długoterminowych udzielanych przez
instytucje kredytowe.
121
Art. 3571. Jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z
nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy
zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego,
oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy.
Rozwiązując umowę sąd może w miarę potrzeby orzec o rozliczeniach stron, kierując się zasadami określonymi
w zdaniu poprzedzającym.
80
chodzmy na tortoise
 Klauzula rebus sic stantibus - Jeżeli ze względu na zmianę warunków wykonanie świadczenia wiązałoby się
z nadmiernymi trudnościami (ale nie niemożnością wykonania zobowiązania), albo groziłoby rażącą stratą,
czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może, po rozważeniu interesów stron, zgodnie z
zasadami współżycia społecznego (jak przy waloryzacji sądowej) może:
● oznaczyć sposób wykonania zobowiązania,
● wysokość świadczenia,
● a nawet (zupełnie wyjątkowo) orzec o rozwiązaniu umowy.
Rozwiązując umowę sąd może, w miarę potrzeby, orzec o zasadach rozliczenia stron, kierując się
powyższymi zasadami.
Orzeczenia SN dotyczące wykładni klauzuli rebus sic stantibus:
● Wyrok z 22 kwietnia 2005 r. – III CSH594/04 – OSP 2006 r. Nr 12, poz. 143

Świadczenie zmierzające do naprawienia szkody – (nazywane świadczeniem odszkodowawczym).

Roszczenia odszkodowawcze stanowią 80% prawa cywilnego, a więc występuje bardzo powszechnie.
Świadczenie polegające na naprawieniu szkody odnosi się zarówno do reżimu odpowiedzialności kontraktowej,
jak i deliktowej (a więc art. 415 i n. i art. 471 i n.).
● Przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej
○ Wystąpienie zdarzenia z którym system prawny łączy obowiązek naprawienia szkody.
■ Można dodać, że jest to zdarzenie sprawcze – zdarzenie, będące źródłem szkody, z
którego szkoda wynikła.
○ Szkoda (łac. damnum) – uszczerbek w dobrach lub interesach prawnie chronionych doznany
wbrew woli poszkodowanego.
■ To sam prawodawca musi stworzyć takie roszczenie za dobra lub interesy prawnie
chronione. Brak jest jednak w k.c. katalogu dóbr prawnych. Interesy prawnie
chronione to interes chroniony przez prawo. Na gruncie prawa polskiego miał postać
prawa podmiotowego.
○ Związek przyczynowy (art. 361122) pomiędzy zdarzeniem sprawczym a szkodą.

Niemożliwość świadczenia
Dwie postacie niemożliwości świadczenia:
● Niemożliwość pierwotna – jeżeli świadczenie było niemożliwe już w momencie zawarcia umowy
– art. 387123 - taka umowa jest nieważna.
● Niemożliwość następcza - art. 475124, 493125 i 495126 – jeżeli świadczenie stało się niemożliwe po

122
Art. 361. § 1. Zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa
działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła.
§ 2. W powyższych granicach, w braku odmiennego przepisu ustawy lub postanowienia umowy,
naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby
mu szkody nie wyrządzono.
123
Art. 387. § 1. Umowa o świadczenie niemożliwe jest nieważna.
§ 2. Strona, która w chwili zawarcia umowy wiedziała o niemożliwości świadczenia, a drugiej strony z błędu
nie wyprowadziła, obowiązana jest do naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła
umowę nie wiedząc o niemożliwości świadczenia.
124
Art. 475. § 1. Jeżeli świadczenie stało się niemożliwe skutkiem okoliczności, za które dłużnik
odpowiedzialności nie ponosi, zobowiązanie wygasa.
§ 2. Jeżeli rzecz będąca przedmiotem świadczenia została zbyta, utracona lub uszkodzona, dłużnik
obowiązany jest wydać wszystko, co uzyskał w zamian za tę rzecz albo jako naprawienie szkody.
125
Art. 493. § 1. Jeżeli jedno ze świadczeń wzajemnych stało się niemożliwe wskutek okoliczności, za które
ponosi odpowiedzialność strona zobowiązana, druga strona może, według swego wyboru, albo żądać
naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania, albo od umowy odstąpić.
§ 2. W razie częściowej niemożliwości świadczenia jednej ze stron druga strona może od umowy odstąpić,
jeżeli wykonanie częściowe nie miałoby dla niej znaczenia ze względu na właściwości zobowiązania albo ze
względu na zamierzony przez tę stronę cel umowy, wiadomy stronie, której świadczenie stało się częściowo
niemożliwe.
126
Art. 495. § 1. Jeżeli jedno ze świadczeń wzajemnych stało się niemożliwe wskutek okoliczności, za które
żadna ze stron odpowiedzialności nie ponosi, strona, która miała to świadczenie spełnić, nie może żądać
80
chodzmy na tortoise
 zawarciu umowy
Culpa in contrahendo (art. 387 par. 2) – jednym z jej przejawów jest sytuacja, gdy strona zawiera umowę
wiedząc, że świadczenie z niej wynikające jest niemożliwe - przez co umowa jest nieważna). Powstaje wtedy
odpowiedzialność odszkodowawcza na podstawie ujemnego interesu umownego.

Drugi podział niemożliwości:

● Fizyczna niemożliwość świadczenia (niemożliwość przyrodnicza) – Świadczenie jest niemożliwe
do spełnienia w świetle praw przyrody. Wynika ze względów faktycznych, przyrodniczych.
○ Niemożliwość gospodarcza (ekonomiczna) – odmiana niemożliwości fizycznej.
Świadczenie jest teoretycznie możliwe, ale jego spełnienia byłoby absurdalne z punktu
widzenia gospodarczego. Nie można od dłużnika wymagać, aby spełnił takie świadczenie
w realiach rozsądnego obrotu.
● Prawna niemożliwość świadczenia – gdy prawo spełnienia danego świadczenia zabrania, albo
gdyby dłużnik dążąc do spełnienia świadczenia naruszyłby przepisy prawa.

Odpowiedzialność odszkodowawcza. Zasady art. 361-363127

Przypomnijmy, że zasady obowiązują zarówno na gruncie odpowiedzialności ex delicto, jak i ex contracto.
1. Zasada winy
2. Zasada ryzyka
3. Zasada słuszności
4. Zasada gwarancyjno-repartycyjna – z nią spotykamy się prawie wyłącznie w umowach
ubezpieczenia.
5. (Zasada bezprawności) – Doktryna spiera się na temat zasadności wyróżniania tej zasady.
Jedynymi przypadkami, w których taka surowa zasada występuje są art. 417 i 4171.
Czy istnieją „zasady ogólne” odpowiedzialności odszkodowawczej, skoro ustawy szczegółowe odwołują się
do takich (np. Ustawa o prawach autorskich)? Jednym ze środków prawnych odpowiedzialności za naruszenie
praw autorskich jest odpowiedzialność odszkodowawcza na zasadach ogólnych. Oznacza to, że chodzi o zasady
określone w art. 415 i n. (tzn. dotyczących deliktów). Jednak nie wiadomo, czy chodzi o zasadę winy, ryzyka,
słuszności czy gwarancyjno-repartycyjną (jakkolwiek prof. Radwański stwierdza, że trudno uznać którejkolwiek

świadczenia wzajemnego, a w wypadku, gdy je już otrzymała, obowiązana jest do zwrotu według przepisów o
bezpodstawnym wzbogaceniu.
§ 2. Jeżeli świadczenie jednej ze stron stało się niemożliwe tylko częściowo, strona ta traci prawo do
odpowiedniej części świadczenia wzajemnego. Jednakże druga strona może od umowy odstąpić, jeżeli
wykonanie częściowe nie miałoby dla niej znaczenia ze względu na właściwości zobowiązania albo ze względu
na zamierzony przez tę stronę cel umowy, wiadomy stronie, której świadczenie stało się częściowo niemożliwe.
127
Art. 361. § 1. Zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa
działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła.
§ 2. W powyższych granicach, w braku odmiennego przepisu ustawy lub postanowienia umowy,
naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby
mu szkody nie wyrządzono.
informacje o jednostce
orzeczenia sądów
Art. 362. Jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody, obowiązek jej
naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu
stron.
informacje o jednostce
orzeczenia sądów
Art. 363. § 1. Naprawienie szkody powinno nastąpić, według wyboru poszkodowanego, bądź przez
przywrócenie stanu poprzedniego, bądź przez zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej. Jednakże gdyby
przywrócenie stanu poprzedniego było niemożliwe albo gdyby pociągało za sobą dla zobowiązanego
nadmierne trudności lub koszty, roszczenie poszkodowanego ogranicza się do świadczenia w pieniądzu.
§ 2. Jeżeli naprawienie szkody ma nastąpić w pieniądzu, wysokość odszkodowania powinna być ustalona
według cen z daty ustalenia odszkodowania, chyba że szczególne okoliczności wymagają przyjęcia za podstawę
cen istniejących w innej chwili.
80
chodzmy na tortoise
z zasad walor ogólności). Art. 415128 - przepis podstawowy dla odpowiedzialności odszkodowawczej. Art. 471129
nie zawiera warunku winy, ale ustawodawca formułuje domniemanie winy dłużnika – jeżeli jednak szkoda jest
następstwem okoliczności za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności, to obowiązku naprawienia szkody nie
ma. Zestaw okoliczności jest określony w dalszych przepisach – po art. 471. Ten zestaw okoliczności składają się
na winę dłużnika. Dłużnik odpowiada za niedołożenie należytej staranności, czyli wymaganej w stosunkach
danego rodzaju, a jeśli jest profesjonalistą, to uwzględniającej charakter wykonywanej działalności.
Zarówno odpowiedzialność kontraktowa, jak deliktowa są oparte na zasadzie winy.

Zasada winy
Ten, kto swoim zawinionym czynem wyrządziłem komuś szkodę, powinien ponieść konsekwencje
swojego zachowania i wyrównać poszkodowanemu doznaną przez niego szkodę.
Ustawodawca nie zdefiniował pojęcia winy. W oparciu art. 355130 k.c. możemy stwierdzić, że wina w prawie
cywilnym polega na niezachowaniu należytej staranności. Jednak jakkolwiek art. 355 zamieszczony jest w części
ogólnej zobowiązań (mógłby się odnosić więc zarówno do odpowiedzialności kontraktowej jak i deliktowej), ale
od bardzo dawna przyjęło się na gruncie prawa cywilnego, że w zakresie deliktu pojęcie winy należy rozumieć
inaczej – nie tak, jak wynikałoby z art. 355. Na gruncie odpowiedzialności deliktowej pojęcie winy należałoby
rozumieć tak, jak w prawie karnym – źródłem tych poglądów jest spojrzenie na blok przepisów o deliktach przez
pryzmat prawa karnego. Niektórzy twierdzą, że delikty są „przestępstwami cywilnymi” – należy jednak tego
określenia unikać.
Polska nauka nie rozwinęła pojęcia winy na gruncie prawa cywilnego.
Wina – polega na negatywnej ocenie aksjologicznej, że czyjeś działanie jest naganne. Walor takiego
określenia jest znikomy.
W przypadku naruszenia dóbr osobistych zasadą odpowiedzialności jest bezprawność. Jak rozumieć
bezprawność? Czy cywilistyczne pojęcie winy mieści w sobie również bezprawność?
Pogląd doktryny poznańskiej:
Bezprawność polega na naruszeniu nie tylko przepisów prawa, ale również zasad współżycia społecznego
(norm moralnych, uzasadnionych aksjologicznie). Istnieje jeden wyjątek – art. 417 i 4171, gdzie przez
bezprawność rozumie się tylko i wyłącznie niezgodność z prawem stanowionym. Bezprawność mieści się w
pojęciu winy. Wina jest elementem subiektywnym, do którego można odnieść ocenę naganności, natomiast
bezprawność jest elementem obiektywnym (obiektywnie można stwierdzić, czy ktoś się zachował bezprawnie).
Ekskulpacja - uwolnienie się od odpowiedzialności na zasadzie winy, poprzez wykazanie, że nie można
przypisać winy.

Zasada ryzyka
Ten, kto eksploatuje pewne niebezpieczne dla otoczenia urządzenia lub posługuje się dla
realizacji swoich interesów podległymi mu osobami, powinien ponosić odpowiedzialność za
szkody wynikłe stąd dla innych osób, chociażby sam winy nie ponosił.
Zasada ryzyka - podmiot odpowiedzialnością za szkodę obarcza się niezależnie od winy. Ta zasada
odpowiedzialności datuje się na rewolucję przemysłową, kiedy ludzie nauczyli panować się nad siłami przyrody
i wykorzystywać je.
Art. 435-437131 - odpowiedzialni są prowadzący przedsiębiorstwa wprawiane w ruch za pomocą sił przyrody,

128
Art. 415. Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia.
129
Art. 471. Dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego
wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za
które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.
130
Art. 355. § 1. Dłużnik obowiązany jest do staranności ogólnie wymaganej w stosunkach danego rodzaju
(należyta staranność).
§ 2. Należytą staranność dłużnika w zakresie prowadzonej przez niego działalności gospodarczej określa się
przy uwzględnieniu zawodowego charakteru tej działalności.
131
Art. 435. § 1. Prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą
sił przyrody (pary, gazu, elektryczności, paliw płynnych itp.) ponosi odpowiedzialność za szkodę na osobie lub
mieniu, wyrządzoną komukolwiek przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu, chyba że szkoda nastąpiła wskutek
siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności.
§ 2. Przepis powyższy stosuje się odpowiednio do przedsiębiorstw lub zakładów wytwarzających środki
80
chodzmy na tortoise
a także samoistny posiadacz mechanicznego środka komunikacji poruszanego za pomocą sił przyrody.

Dla tej odpowiedzialności wykazanie braku winy (ekskulpacja) nic nie znaczy, ale ustawodawca przewiduje
zwykle pewne okoliczności, które mogą uwolnić nawet od odpowiedzialności opartej na zasadzie ryzyka.
Okoliczności egzomeracyjne – okoliczności, które uwalniają od odpowiedzialności na zasadzie ryzyka. Zwykle
w katalogu tym występują (art. 435):
● Siła wyższa
● Okoliczność, że szkoda powstała wyłącznie z winy poszkodowanego
● Okoliczność, że szkoda powstała wyłącznie z winy osoby trzeciej, za którą podmiot, który miałby
ponosić odpowiedzialność nie odpowiada.

Istnieje szczególna odpowiedzialność na zasadzie ryzyka za szkody wyrządzone przez inną osobę na zasadzie
winy.
Przy umowie sprzedaży jest uregulowana rękojmia - odpowiedzialność sprzedawcy za wady fizyczne lub
prawne rzeczy.

Siła wyższa
Pojęcie siły wyższej nie jest nigdzie zdefiniowane ani w KC, ani w innych aktach normatywnych. Dłużnik na
zasadzie ryzyka odpowiada za wszystko, z wyjątkiem siły wyższej i faktu, że szkoda powstała wyłącznie z winy
poszkodowanego, albo osoby trzeciej, za którą dłużnik nie ponosi odpowiedzialności. Nie można też oczywiście
odpowiadać za działanie siły wyższej w przypadku odpowiedzialności na zasadzie winy. Dlatego tylko w
przypadku odpowiedzialności na zasadzie ryzyka interesuje nas pojęcie siły wyższej. Występuje jednak w
każdym reżimie odpowiedzialności odszkodowawczej – ex contractu i ex delictu.
Siła wyższa (vis maior, siła przemożna) – zdarzenie zewnętrzne (leżące poza sferą, za którą
odpowiedzialność ponosi dłużnik, leżące poza kontrolą dłużnika), dotyczące spełnienia świadczenia, a nie
samej osoby dłużnika, niemożliwe do przewidzenia i niemożliwe do zapobieżenia.
W reżimie odpowiedzialności ex contractu obowiązują zasady międzynarodowych umów handlowych
opracowane przez UNIDROIT w 2004 r. Zasady te maja charakter soft law – jeżeli strony umowy zechcą, to
mogą wpisać te zasady w całości albo w części, albo dokonać odesłania. Art. 7.1.7 definiuje siłę wyższą
następująco: Strona, która nie wykonała zobowiązania jest zwolniona z odpowiedzialności, jeżeli wykaże, że
niewykonanie zobowiązania było spowodowane przeszkodą będącą poza jej kontrolą i której nie mogła,
rozsądnie rzecz biorąc, przewidzieć w chwili zawarcia umowy; albo nie mogła ominąć albo przezwyciężyć
przeszkody albo jej następstw.

Zasada słuszności
Zasada słuszności – wynika z norm moralnych, zasad współżycia społecznego.
Przypadków, w którym ustawodawca przypisuje komukolwiek odpowiedzialność na zasadzie słuszności jest
niewiele.
● Przykładem jest art. 4172 132 - gdy Skarb Państwa albo inny podmiot wykonujący władzę publiczną
ponosi odpowiedzialność za legalną szkodę (sic).

wybuchowe albo posługujących się takimi środkami.

Art. 436. § 1. Odpowiedzialność przewidzianą w artykule poprzedzającym ponosi również samoistny
posiadacz mechanicznego środka komunikacji poruszanego za pomocą sił przyrody. Jednakże gdy posiadacz
samoistny oddał środek komunikacji w posiadanie zależne, odpowiedzialność ponosi posiadacz zależny.
§ 2. W razie zderzenia się mechanicznych środków komunikacji poruszanych za pomocą sił przyrody
wymienione osoby mogą wzajemnie żądać naprawienia poniesionych szkód tylko na zasadach ogólnych.
Również tylko na zasadach ogólnych osoby te są odpowiedzialne za szkody wyrządzone tym, których przewożą
z grzeczności.
Art. 437. Nie można wyłączyć ani ograniczyć z góry odpowiedzialności określonej w dwóch artykułach
poprzedzających.
132
Art. 4172. Jeżeli przez zgodne z prawem wykonywanie władzy publicznej została wyrządzona szkoda na
osobie, poszkodowany może żądać całkowitego lub częściowego jej naprawienia oraz zadośćuczynienia
pieniężnego za doznaną krzywdę, gdy okoliczności, a zwłaszcza niezdolność poszkodowanego do pracy lub jego
ciężkie położenie materialne, wskazują, że wymagają tego względy słuszności.
80
chodzmy na tortoise
 ● Art. 431133 – odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez zwierzęta (chowane lub którymi się
ktoś posługuje) – nie dotyczy to zwierząt dzikich, które podlegają prawu łowieckiemu.

Zasada gwarancyjno-repartycyjna
Zasada gwarancyjno-repartycyjna – dotyczy zakładów ubezpieczeniowych po wystąpieniu pewnego
zdarzenia.

Zasada bezprawności
Nie jest to odpowiedzialność oparta na zasadzie winy. Wg prof. Radwańskiego jest to odpowiedzialność
oparta na zasadzie ryzyka. Jest odpowiedzialnością jeszcze surowszą, aniżeli oparta na zasadzie ryzyka.
Zasada bezprawności - art. 417 i 4171 134 – podmiot obciążony odpowiedzialnością za szkody wyrządzone
przy wykonywaniu władzy publicznej odpowiada z powodu bezprawności takiego działania lub zachowania.
Wina nie liczy się wcale, ale jedynie naruszenie przepisów prawa (ale nie jest konieczne naruszenie zasad
współżycia społecznego). Odróżnia ją od zasady ryzyka tym, że nie są przewidziane żadne okoliczności
egzomeracyjne.

Związek przyczynowy
Podstawowym przepisem jest art. 361135 k.c. Koncepcja adekwatnego związku przyczynowego -
zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania
(zaniechania), z którego szkoda wynikła.
Związek przyczynowy (test conditio sine qua non) – powiązania kauzalne, przyczynowe - stwierdza, że dane
zdarzenie jest skutkiem innego zdarzenia Jeśli dane zdarzenie B nie wystąpiłoby, gdyby nie zdarzenie A.
Związek adekwatny przyczynowy – jeśli następstwa jednego zdarzenia są normalnym (typowym,
standardowym) następstwem innego zdarzenia.
Aby określić, które ze skutków faktu stanowiącego podstawę odpowiedzialności są

133
Art. 431. § 1. Kto zwierzę chowa albo się nim posługuje, obowiązany jest do naprawienia wyrządzonej
przez nie szkody niezależnie od tego, czy było pod jego nadzorem, czy też zabłąkało się lub uciekło, chyba że ani
on, ani osoba, za którą ponosi odpowiedzialność, nie ponoszą winy.
§ 2. Chociażby osoba, która zwierzę chowa lub się nim posługuje, nie była odpowiedzialna według
przepisów paragrafu poprzedzającego, poszkodowany może od niej żądać całkowitego lub częściowego
naprawienia szkody, jeżeli z okoliczności, a zwłaszcza z porównania stanu majątkowego poszkodowanego i tej
osoby, wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego.
134
Art. 417. § 1. Za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy
wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu
terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa.
§ 2. Jeżeli wykonywanie zadań z zakresu władzy publicznej zlecono, na podstawie porozumienia, jednostce
samorządu terytorialnego albo innej osobie prawnej, solidarną odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę
ponosi ich wykonawca oraz zlecająca je jednostka samorządu terytorialnego albo Skarb Państwa.
Art. 4171. § 1. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie aktu normatywnego, jej naprawienia można
żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu niezgodności tego aktu z Konstytucją, ratyfikowaną
umową międzynarodową lub ustawą.
§ 2. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji, jej
naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu ich niezgodności z prawem, chyba że
przepisy odrębne stanowią inaczej. Odnosi się to również do wypadku, gdy prawomocne orzeczenie lub
ostateczna decyzja zostały wydane na podstawie aktu normatywnego niezgodnego z Konstytucją, ratyfikowaną
umową międzynarodową lub ustawą.
§ 3. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez niewydanie orzeczenia lub decyzji, gdy obowiązek ich wydania
przewiduje przepis prawa, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu
niezgodności z prawem niewydania orzeczenia lub decyzji, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej.
§ 4. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez niewydanie aktu normatywnego, którego obowiązek wydania
przewiduje przepis prawa, niezgodność z prawem niewydania tego aktu stwierdza sąd rozpoznający sprawę o
naprawienie szkody.
135
Art. 361. § 1. Zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa
działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła.
§ 2. W powyższych granicach, w braku odmiennego przepisu ustawy lub postanowienia umowy,
naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby
mu szkody nie wyrządzono.
80
chodzmy na tortoise
„normalne” przeprowadza się następujące rozumowanie:
● Test warunku koniecznego (sine qua non) – sprawdzenie, czy skutek pojawiłby się,
gdyby nie wystąpił określony fakt
● Czy związek między warunkiem koniecznym a skutkiem ma „normalny” charakter:
○ wskazanie czynników ogólnie sprzyjających powstaniu określonego rodzaju
skutków nazwanych następstwami normalnymi (swoistymi, adekwatnymi)
○ Wskazanie na podstawie tych kryteriów prognozy prawdopodobieństwa
wystąpienia skutku

Pojęcie szkody
Szkoda – wszelki uszczerbek w dobrach lub interesach prawnie chronionych, których
poszkodowany doznał wbrew swojej woli.
Szkoda majątkowa i szkoda niemajątkowa. Często w naszym prawie występowało tylko określenie „szkoda”,
bez przymiotnika. Wtedy było jasne, że chodzi o szkodę majątkową. Obecnie jednak nastąpił bałagan i pojawiło
się zamieszanie wokół terminu „szkoda niemajątkowa”, która oznacza krzywdę.
● Szkoda – uszczerbek na dobrach i interesach prawnie chronionych, które maja charakter majątkowy
(a nie osobisty).
○ Poszkodowany – osoba, która doznała szkody (majątkowej).
● Szkoda niemajątkowa – krzywda.
○ Pokrzywdzony – osoba, która doznała szkody niemajątkowej.
○ Zadośćuczynienie pieniężne – naprawienie szkody niemajątkowej (krzywdy).
Ustawodawca często przyznaje oprócz prawa do zadośćuczynienia pieniężnego prawo do
zapłaty przez sprawcę krzywdy zapłaty na wybrany cel społeczny.
Najczęściej naruszaną kategorią dóbr prawnych niemajątkowych są dobra osobiste. Art. 448 –
zadośćuczynienie za krzywdę przy naruszeniu dóbr osobistych. Również przy naruszeniu autorskich
praw osobistych przewidziane jest zadośćuczynienie za krzywdę.

Powyższy podział należy odróżniać od szkody na mieniu i na osobie. Podział ten odnosi się wyłącznie do
szkód majątkowych.
● Szkody na osobie – art. 444136
○ Rozstrój zdrowia
○ Uszkodzenie ciała
● Szkody na mieniu – może polegać np. na zniszczeniu odzieży. Występuje zwłaszcza w przepisach
dotyczących odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny (art. 4491 i n.).

Postacie szkody:
● Strata (łac. damnum emergens, czasami nazywana stratą rzeczywistą)
● Utracone korzyści – (łac. lucrum cessans) – ma zawsze charakter hipotetyczny. Lucrum cessans
określa się za pomocą metody dyferencyjnej: należy oszacować hipotetyczny kształt majątku
poszkodowanego, gdyby szkoda nie wystąpiła i porównać go z rzeczywistym kształtem jego
majątku.

Orzeczenie Sądu Najwyższego – Wyrok z 19 czerwca 2008 r., V CSK 18/08. „Szkoda w postaci lucrum cessans nie
powstaje równocześnie ze zdarzeniem wyrządzającym szkodę, lecz jest jego późniejszym następstwem. (…) Jeżeli
zdarzenie, za które pozwany ponosi odpowiedzialność, stworzyło warunki powstania innych zdarzeń z których dopiero
ostatnie bezpośrednio wywołało szkodę, to nie można wykluczyć odpowiedzialności pozwanego za szkodę w ramach

136
Art. 444. § 1. W razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia naprawienie szkody obejmuje
wszelkie wynikłe z tego powodu koszty. Na żądanie poszkodowanego zobowiązany do naprawienia szkody
powinien wyłożyć z góry sumę potrzebną na koszty leczenia, a jeżeli poszkodowany stał się inwalidą, także
sumę potrzebną na koszty przygotowania do innego zawodu.
§ 2. Jeżeli poszkodowany utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej albo jeżeli
zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość, może on żądać od
zobowiązanego do naprawienia szkody odpowiedniej renty.
§ 3. Jeżeli w chwili wydania wyroku szkody nie da się dokładnie ustalić, poszkodowanemu może być
przyznana renta tymczasowa.
80
chodzmy na tortoise
normalnego związku przyczynowego.”

„Konieczność badania normalnego (adekwatnego) związku przyczynowego, a więc przesłanki odpowiedzialności z art.
371 występuje tylko wtedy, gdy między badanymi zjawiskami w ogóle istnieje obiektywny związek przyczynowy.”

„Utracone korzyści można wykazać także w oparciu o takie wskaźniki jak chłonność rynku, popyt na produkty
poszkodowanego, oraz dotychczasowe kontrakty z kontrahentami.”

Funkcja odpowiedzialności odszkodowawczej: kompensacja – wyrównanie, naprawienie szkody.

Compensactio lucri cum damni – wyrównanie szkody z korzyściami. Art. 362137 - Jeżeli poszkodowany przyczynił
się do powstania lub zwiększenia szkody, obowiązek jej naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu
stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron (wyrok z 8 lipca 2004 r. IV CK 522/03, OSNC
78/05 poz. 131).
Przyczynienie się poszkodowanego do powstania szkody – przesłanki:
● jest to zachowanie poszkodowanego pozostające w adekwatnym związku przyczynowym z
powstałą szkodą, za którą ponosi odpowiedzialność inna osoba
● zachowanie poszkodowanego było obiektywnie nieprawidłowe
Przyczynienie się poszkodowanego musi być zachowaniem stanowiącym odrębny i samodzielny
względem przyczyny głównej czynnik kauzalny.

Poza tym, należy brać pod uwagę ewentualne korzyści, które powstały w wyniku zachowania
powodującego szkodę. Oznacza to zaliczenie uzyskanych korzyści na poczet szkody. Przesłanki:
● Tożsamość zdarzenia, którego następstwem jest szkoda jak i odniesiona korzyść
(zdarzenie powodujące szkodę jest tym samym, które przyniosło korzyść
poszkodowanemu)
● Zazwyczaj mogą zaliczone być korzyści pozostające w adekwatnym związku
przyczynowym ze zdarzeniem powodującym szkodę

Odstępstwa od zasady adekwatności szkody i odszkodowania:

● art. 440138 - sąd może, przy określaniu wysokości odszkodowania za czyn
niedozwolony, wziąć pod uwagę stan majątkowy poszkodowanego lub osoby
odpowiedzialnej za szkodę, gdy wymagają tego zasady współżycia społecznego.
● Niektóre przepisy szczególne mogą dopuszczają ograniczenie obowiązku naprawienia
szkody tylko do poniesionej straty (damnum emergens)
○ np. art. 788139, 801 (dotyczący umowy spedycji, analogiczny do art. 788)
● Ograniczenia odpowiedzialności odszkodowawczej do określonej z góry sumy
pieniężnej
○ Art. 824140, 849
● Ograniczenia obowiązku naprawienia szkody można zawrzeć w umowie – art. 361 par.
2
Odszkodowanie nie może prowadzić do wzbogacenia się poszkodowanego, chociaż czasami odszkodowanie
może być niższe od szkody (jak w przypadku art. 362).

Punitive damages – odszkodowanie karne, występujące w anglosaskim systemie prawnym. Jest to kara cywilna – coś
nie do pogodzenia z fundamentalnymi zasadami polskiej odpowiedzialności odszkodowawczej. Zgodnie z prawem cywilnym
państw kontynentalnej Europy nie do pomyślenia jest, aby odszkodowanie pełniło funkcję represyjną i wychowawczą. Na

137
Art. 362. Jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody, obowiązek jej
naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu
stron.
138
Art. 440. W stosunkach między osobami fizycznymi zakres obowiązku naprawienia szkody może być
stosownie do okoliczności ograniczony, jeżeli ze względu na stan majątkowy poszkodowanego lub osoby
odpowiedzialnej za szkodę wymagają takiego ograniczenia zasady współżycia społecznego.
139
Art. 788. § 1. Odszkodowanie za utratę, ubytek lub uszkodzenie przesyłki w czasie od jej przyjęcia do
przewozu aż do wydania odbiorcy nie może przewyższać zwykłej wartości przesyłki, chyba że szkoda wynikła z
winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa przewoźnika. (…)
140
Art. 824. § 1. Jeżeli nie umówiono się inaczej, suma ubezpieczenia ustalona w umowie stanowi górną
granicę odpowiedzialności ubezpieczyciela. (…)
80
chodzmy na tortoise
gruncie rozporządzenia unijnego wyraźnie wyłączono możliwość respektowania prawa obcego (np. amerykańskiego)
przewidującego wspomniane punitive damages.

Kodeks Postępowania Administracyjnego przy stwierdzeniu nieważności decyzji administracyjnej poszkodowany mógł
domagać się odszkodowania obejmującego damnum emergens, które to ograniczenie Trybunał Konstytucyjny uznał za
niekonstytucyjne.

Ujemny interes umowny

Ujemny interes umowny – obejmuje przypadki, gdy szkoda powstała w związku z niedojściem
zamierzonej umowy do skutku. Jest to sytuacja odwrotna, niż w przypadku szkody w granicach
pozytywnego interesu umownego, który obejmuje szkodę powstałą w wyniku niewykonania lub
nienależytego wykonania zawartej już umowy.
Jakie odszkodowanie?
● Strata (damnum emergens) – co do tego nie ma wątpliwości – np. koszty paliwa
poniesione w celu przybycia na negocjacje
● Utracone korzyści (lucrum cessans) – istnieją wątpliwości co do tego, jednak
orzecznictwo SN141 wskazuje na to, że należy je uwzględnić – dotyczy to w
szczególności sytuacji, gdy poszkodowany nie zawarł innej umowy, ponieważ
rozpoczął negocjacje, które okazały się bezskuteczne (z winy drugiej, negocjującej
strony).

Odszkodowanie
Funkcje odszkodowania:
● Kompensacyjna – wydaje się, że jest najważniejsza
● Represyjna
● Prewencyjna i wychowawcza

Sposób naprawienia szkody – art. 363 par. 1 (patrz przypis na str. 59) – poszkodowany
wybiera, w jaki sposób ma zostać naprawiona szkoda:
● Restytucja naturalna – przywrócenie do stanu poprzedniego
● Zapłata odpowiedniej sumy pieniężnej
Ograniczenia prawa wyboru – poszkodowany musi poprzestać na odszkodowaniu pieniężnym,
(art. 363 par. 1 zd. 2; patrz przypis na str. 59):
● Gdy przywrócenie stanu poprzedniego jest niemożliwe
● Gdy restytucja naturalna pociągałaby za sobą nadmierne trudności lub koszty dla
zobowiązanego
● Gdy w przepisach szczegółowych dla odpowiedzialności danego rodzaju odszkodowanie
pieniężne jest z góry wskazane

Wysokość odszkodowania pieniężnego:

● Miernik ustalania wysokości odszkodowania:
○ art. 363 par. 2 odwołuje się do cen istniejących – miernik obiektywny.
○ Przy określaniu tej ceny należy jednak uwzględnić szczególny sposób użycia
i związki, jakie łączą go z innymi przedmiotami majątku poszkodowanego
(pretium singulare)
○ Należy też poszukiwać ceny, na podstawie której poszkodowany może nabyć
określone dobra lub usługi (np. cena detaliczna dla osób fizycznych).
● Chwila obliczania odszkodowania – art. 363 par. 2 – miarodajne są ceny z daty
ustalenia odszkodowania – tzn. wydania orzeczenia przez właściwy organ państwowy.
Odstępstwa:
○ Jeżeli szczególne okoliczności wymagają przyjęcia cen istniejących w innej
chwili (art. 363 par. 2) – chodzi w zasadzie o okoliczności, w których
zastosowanie zasady ogólnej doprowadziłoby do niepełnego odszkodowania lub
bezpodstawnego uzyskania przez niego korzyści

141
Orzecznictwo: Wyrok SN z 17 lipca 2009 r. I PK 26/09: 2. Jeżeli strona zobowiązana uchyla się od zawarcia
umowy przyrzeczonej, druga strona może żądać naprawienia szkody jaką poniosła przez to, że liczyła na
zawarcie umowy przyrzeczonej w zakresie ujemnego interesu umownego, co obejmuje zarówno straty
(damnum emergens), jak również utracone korzyści (lucrum cessans).
80
chodzmy na tortoise
Umowa przedwstępna (art. 389-390142)
Umowa przedwstępna – art. 389 - Umowa, przez którą jedna ze stron lub obie zobowiązują się do zawarcia
oznaczonej umowy.
Umowa przedwstępna jest umową zobowiązaniową – jest źródłem zobowiązania. Świadczeniem tego
zobowiązania jest złożenie oświadczenia woli. O złożenia tego oświadczenia może zobowiązywać się:
● Jedna strona – wtedy umowa przedwstępna jest umową jednostronnie zobowiązującą
● Obie strony - wtedy umowa przedwstępna jest umową dwustronnie zobowiązującą.
Umowa przyrzeczona (definitywna) – umowa, do której strona lub strony się zobowiązały w umowie
przedwstępnej.
Umowa przedwstępna musi określać istotne postanowienia umowy przyrzeczonej. Jest to jedyny wymóg
ważności umowy przedwstępnej. Obecnie termin zawarcia umowy przyrzeczonej nie jest przesłanką ważności
umowy przedwstępnej.

Na podstawie umowy przedwstępnej nie można domagać się spełnienia tych świadczeń, do
których strony mają się zobowiązać dopiero w umowie przyrzeczonej. W umowie przedwstępnej
można jednak zobowiązać się do dokonania pewnych czynności (np. w celu przygotowania
wykonania umowy przyrzeczonej).
● Jeśli umowa przyrzeczona zostanie zawarta, czynności te wlicza się w poczet
świadczeń określonych w umowie definitywnej.
● Jeśli umowa przyrzeczona nie zostanie zawarta, stronie, która tych czynności
dokonała służy roszczenie z tytułu nienależnego świadczenia.
Strony mogą jednak tę kwestię uregulować w umowie inaczej.

Od umowy przedwstępnej należy odróżnić umowę ramową, nieuregulowaną w przepisach. Umowa

ramowa – umowa przystosowana do wielokrotnego zawierania określonego rodzaju umów względem
niej wykonawczych. Zwykle określa się w niej sposób zawierania umów wykonawczych, pewne
elementy jej treści, ale nie na tyle dookreślone, aby uznać ją za umowę przedwstępną. Umowy
ramowe często zawierają zobowiązanie do zawarcia umowy, ale nie określonej – jak w
przypadku umowy przedwstępnej.

Przesłanki ważności umowy przedwstępnej:

● Określenie minimalnej treści umowy definitywnej
● Spełnienie ogólnych przesłanek każdej czynności prawnej
● Ustawa nie wymaga zawarcia zachowania formy szczególnej

Istotne postanowienia umowy przyrzeczonej

Należy je odróżniać od essentialia negoti (istotnych przedmiotowo składników umowy), które służą do

142
Art. 389. § 1. Umowa, przez którą jedna ze stron lub obie zobowiązują się do zawarcia oznaczonej
umowy (umowa przedwstępna), powinna określać istotne postanowienia umowy przyrzeczonej.
§ 2. Jeżeli termin, w ciągu którego ma być zawarta umowa przyrzeczona, nie został oznaczony, powinna ona
być zawarta w odpowiednim terminie wyznaczonym przez stronę uprawnioną do żądania zawarcia umowy
przyrzeczonej. Jeżeli obie strony są uprawnione do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej i każda z nich
wyznaczyła inny termin, strony wiąże termin wyznaczony przez stronę, która wcześniej złożyła stosowne
oświadczenie. Jeżeli w ciągu roku od dnia zawarcia umowy przedwstępnej nie został wyznaczony termin do
zawarcia umowy przyrzeczonej, nie można żądać jej zawarcia.
Art. 390. § 1. Jeżeli strona zobowiązana do zawarcia umowy przyrzeczonej uchyla się od jej zawarcia, druga
strona może żądać naprawienia szkody, którą poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy przyrzeczonej.
Strony mogą w umowie przedwstępnej odmiennie określić zakres odszkodowania.
§ 2. Jednakże gdy umowa przedwstępna czyni zadość wymaganiom, od których zależy ważność umowy
przyrzeczonej, w szczególności wymaganiom co do formy, strona uprawniona może dochodzić zawarcia umowy
przyrzeczonej.
§ 3. Roszczenia z umowy przedwstępnej przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym umowa
przyrzeczona miała być zawarta. Jeżeli sąd oddali żądanie zawarcia umowy przyrzeczonej, roszczenia z umowy
przedwstępnej przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym orzeczenie stało się prawomocne.
80
chodzmy na tortoise
kwalifikacji umów dokonywanej metodą klasyfikacji. Kwalifikacja bowiem może polegać na metodzie
typologicznej albo metodą klasyfikacji.
Istotne postanowienia umowy przyrzeczonej – są to elementy niezbędne do powstania stosunku
obligacyjnego wynikającego z danej umowy. Te elementy, które w razie sporu pozwolą sądowi ustalić treść
umowy przyrzeczonej, aby nakazać zawarcie jej stronie, która od tego zawarcia się uchyla. Powinny więc to być
minimalne postanowienia umowy. Strona, która żąda zawarcia umowy może wnieść powództwo wobec osoby,
która uchyla się od zawarcia umowy przyrzeczonej może wnieść do sądu powództwo o zastępcze oświadczenie
woli.
● Np. dla przyrzeczonej umowy sprzedaży istotnymi postanowieniami jest oznaczenie przedmiotu
sprzedaży i zazwyczaj ceny sprzedaży, albo podstawy określenia ceny.

Termin zawarcia umowy przyrzeczonej

Oznaczenie terminu zawarcia nie stanowi przesłanki ważności umowy przedwstępnej (art. 389 par. 1).
Wskazać można na trzy reguły, które określają, kiedy ma zostać zawarta umowa przyrzeczona jeśli termin
nie został zamieszczony w umowie przedwstępnej:
● Umowa powinna być zawarta w odpowiednim terminie wyznaczonym przez stronę uprawnioną do
zawarcia umowy przyrzeczonej – ta reguła dotyczy sytuacji, gdy umowa przedwstępna jest
jednostronnie zobowiązująca.
○ Pojawia się problem – czym jest „odpowiedni” termin?
● Strony wiąże termin wyznaczony przez stronę, która wcześniej złożyła stosowne oświadczenie -
gdy umowa przedwstępna jest obustronnie zobowiązująca i każda ze stron wyznaczyła inny termin.
○ „Wcześniejszość” nie dotyczy samego terminu zawarcia umowy przyrzeczonej, ale
oświadczenia określającego termin.
■ Np. jeśli A 21 marca wyznaczył termin na 1 września, a B 26 marca wyznaczył
termin na 1 lipca, to wiązać będzie termin wyznaczony przez A – a więc 1
września.
● Jeżeli w ciągu roku od dnia zawarcia umowy przedwstępnej nie został wyznaczony termin do
zawarcia umowy przyrzeczonej, nie można żądać jej zawarcia – zobowiązanie jest
nieegzekwowane, choć umowa pozostaje ważna.

Skutki zawarcia umowy przedwstępnej – art. 390 – (patrz przypis na str. 65):
● Słabszy skutek zawarcia umowy przedwstępnej – jeżeli strona zobowiązana do zawarcia umowy
przyrzeczonej uchyla się od jej zawarcia, druga strona może żądać naprawienia szkody, którą
poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy przyrzeczonej.
○ Uchylenie się wiąże się z koniecznością wystąpienia winy – tzn., że jest to
odpowiedzialność oparta na zasadzie winy.
○ Odpowiedzialność odszkodowawcza jest ograniczona do ujemnego interesu umownego –
culpa in contrahendo. Zwykle szkoda obejmuje stratę (damnum emergens), przy czym
pojęcie straty obejmuje koszty związane z zawarciem umowy przedwstępnej i inne koszty,
które strona poniosła w celu zawarcia umowy przyrzeczonej.
■ Pojawił się problem, czy w ramach tej szkody mogą się mieścić utracone korzyści
(lucrum cessans) z niezawarcia umowy przyrzeczonej, np. gdy podmiot A zawarł
umowę przedwstępną z B, przy czym A działając w złej wierze ma na względzie
cel, jakim jest niewejście przez B w pertraktacje z innym kontrahentem C. W ten
sposób B może dochodzić utraconych korzyści, które miałby, gdyby zawarł
umowę z C. Stąd w umowie przedwstępnej strony mogą odmiennie określić
zakres odszkodowania.
Strony oczywiście mogą w umowie przedwstępnej określić konsekwencje niewywiązania się z
zobowiązania zawarcia umowy definitywnej, np. kary umowne.
● Mocny skutek zawarcia umowy przedwstępnej – ustawodawca stwarza roszczenie o zawarcie
umowy (w drodze powództwa cywilnego w procesie) – jeżeli umowa przedwstępna czyni zadość
wymaganiom (w szczególności co do formy), od których zależy ważność umowy przyrzeczonej.

80
chodzmy na tortoise
 ○
Wiąże się to z art. 64143, a także z art. 1047144 KPC (egzekucja wyroku nakazującego
zawarcie umowy przyrzeczonej) – jeżeli roszczenie dotyczy świadczenia wzajemnego
konieczne jest prawomocne nadanie klauzuli wykonalności.
○ Wymagania dotyczące ważności umowy przedwstępnej dla roszczenia o zawarcie umowy
przyrzeczonej:
■ Wymagania co do formy umowy przyrzeczonej, którą musi spełnić umowa
przedwstępna – przykładowo wymienione przez ustawodawcę, ponieważ w
praktyce odgrywają największą rolę.
Jeżeli strona skorzysta ze skutku silniejszego, nie może skorzystać ze skutku słabszego (odszkodowania)

Przedawnienie umowy przedwstępnej – § 3 – 1 rok.

● Roszczenia z umowy przedwstępnej przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym umowa
przyrzeczona miała być zawarta.
● Jeżeli sąd oddali żądanie zawarcia umowy przyrzeczonej, roszczenia z umowy przedwstępnej
przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym orzeczenie stało się prawomocne.

Zadatek - art. 394145

Zadatek – pewna suma pieniężna lub rzecz dana przy zawarciu umowy. Jest to swoisty
element czynności prawnej, o charakterze realnym, który wywołuje zespół określonych w art.
394 następstw prawnych.
● W razie niewykonania umowy przez jedną ze stron druga strona może bez wyznaczenia terminu
dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli sama go dała, może
żądać sumy dwukrotnie wyższej – przy czym wierzyciel nie może domagać się odszkodowania na
zasadach ogólnych.
○ Wierzyciel nie musi jednak korzystać z przysługującego mu prawa do odstąpienia od
umowy i zachowania (zapłaty) zadatku, ale może obstawać przy umowie, domagając się
jej wykonania. Dłużnikowi nie przysługuje prawo do zwolnienia się z zobowiązania przez
rezygnację z przedmiotów danych tytułem zadatku.
● W razie wykonania umowy zadatek ulega zaliczeniu na poczet świadczenia strony, która go dała;
podlega zwrotowi gdy świadczenie jest niemożliwe.
● W razie rozwiązania umowy zadatek powinien być zwrócony, a obowiązek zapłaty sumy
dwukrotnie wyższej odpada – przy czym chodzi o każdy przypadek zawarcia umowy.
● Jeżeli zadatek został dany przy zawarciu umowy przedwstępnej i zabezpiecza umowę
przedwstępną, czynność taka jest czynnością realną, a nie konsensualną („zadatek dany przy
zawarciu umowy”).

Umowy z udziałem osób trzecich

Istnieją trzy konstrukcje prawne (nie typy umów) zawarte w art. 391-393. Te konstrukcje mogą zostać
zastosowane w każdym z typów umów.

143
Art. 64. Prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające obowiązek danej osoby do złożenia oznaczonego
oświadczenia woli, zastępuje to oświadczenie.
144
KPC: Art. 1047. § 1. Jeżeli dłużnik jest obowiązany do złożenia oznaczonego oświadczenia woli,
prawomocne orzeczenie sądu zobowiązujące do złożenia oświadczenia zastępuje oświadczenie dłużnika.
§ 2. Jeżeli złożenie oświadczenia woli jest uzależnione od świadczenia wzajemnego wierzyciela, skutek
wymieniony w paragrafie poprzedzającym powstaje dopiero z chwilą prawomocnego nadania orzeczeniu
klauzuli wykonalności.
145
Art. 394. § 1. W braku odmiennego zastrzeżenia umownego albo zwyczaju zadatek dany przy zawarciu
umowy ma to znaczenie, że w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron druga strona może bez
wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli sama go dała,
może żądać sumy dwukrotnie wyższej.
§ 2. W razie wykonania umowy zadatek ulega zaliczeniu na poczet świadczenia strony, która go dała; jeżeli
zaliczenie nie jest możliwe, zadatek ulega zwrotowi.
§ 3. W razie rozwiązania umowy zadatek powinien być zwrócony, a obowiązek zapłaty sumy dwukrotnie
wyższej odpada. To samo dotyczy wypadku, gdy niewykonanie umowy nastąpiło wskutek okoliczności, za które
żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności albo za które ponoszą odpowiedzialność obie strony.
80
chodzmy na tortoise
● Umowa o świadczenie przez osobę trzecią – art. 391146 - gwarant przyrzeka beneficjentowi gwarancji, że
osoba trzecia zaciągnie określone zobowiązanie albo spełni określone świadczenie.
Jeżeli w umowie zastrzeżono że osoba trzecia zaciągnie określone zobowiązanie albo spełni określone
świadczenie. Umowa o świadczenie przez osobę trzecią nie wywołuje skutków dla tej osoby; skutki
powstają między stronami tej umowy. Zawarcie umowy o świadczenie przez osobę trzecią nie kreuje
trójstronnego stosunku prawnego. Umowa obliguje jedynie przyrzekającego wobec wierzyciela, nie kreuje
roszczeń wierzyciela wobec osoby trzeciej.
Umowa z art. 391 - roszczenie
A – beneficjent gwarancji (wierzyciel)
B – gwarant (dłużnik, przyrzekający)
C – osoba trzecia
● A jest winien osobie C z tytułu pożyczki kwotę 20 tys. zł.
● A sprzedaje osobie B samochód za kwotę 20 tys. zł.
● W umowie sprzedaży strony A i B zastrzegają, że B zapłaci kwotę 20 tys. zł., którą jest winien A osobie C i w ten sposób dojdzie do
spełnienia świadczenia przez B na rzecz osoby C, co równocześnie zaspokoi wierzytelność ze stosunku między A i C (umowy pożyczki).
W ten sposób przez spełnienie jednego świadczenia dochodzi do zaspokojenia dwóch wierzycieli.

○ Ten, kto takie przyrzeczenie uczynił, odpowiedzialny jest za szkodę, która druga strona ponosi
przez to, że osoba trzecia:
■ odmawia zaciągnięcia zobowiązania – odpowiedzialność w ramach ujemnego interesu
umownego
■ albo nie spełnia świadczenia – obowiązek wyrównania szkód, które poniósł beneficjent
gwarancji
○ Facultas alternativa: przyrzekający może jednak zwolnić się od obowiązku naprawienia szkody
spełniając przyrzeczone świadczenie, chyba, że:
■ sprzeciwia się to umowie
■ lub właściwości świadczenia
○ Przykłady zastosowania:
■ Umowa między udzielającym gwarancji jakości przy sprzedaży a kupującym – jeżeli
powierzono wykonanie serwisu gwarancyjnego osobie trzeciej
Istniały próby, żeby gwarancje bankową (bank występuje jako gwarant udzielając gwarancji, a stroną
korzystającą z gwarancji udzielonej przez bank jest beneficjent gwarancji – strona, która nie była stroną
umowy z bankiem) potraktować jako konstrukcję z art. 391. Nie powiodły się jednak (uchwała SN z 28
kwietnia 1995, III CZP 166/94), dlatego gwarancję bankową nazywa się też „autonomiczną gwarancję
bankową” – w oderwaniu od opisywanej konstrukcji.
● Umowa o zwolnienie dłużnika przez osobę trzecią z obowiązku świadczenia - art. 392 – osoba trzecia
zobowiązuje się wobec dłużnika, że zwolni go z obowiązku świadczenia na rzecz jego wierzyciela. Taka
umowa nie zmienia pozycji prawnej dłużnika wobec wierzyciela, który zachowuje wierzytelność wobec
dłużnika. Jednak osoba trzecia ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą wobec dłużnika za to, że
wierzyciel nie będzie żądał od łużnika spełnienia świadczenia. Obojętne jest, jak osoba trzecia do tego
doprowadzi.
Umowa z art. 392
roszczenie
A – Wierzyciel
B – Dłużnik
C – osoba trzecia

146
Art. 391. Jeżeli w umowie zastrzeżono, że osoba trzecia zaciągnie określone zobowiązanie albo spełni
określone świadczenie, ten, kto takie przyrzeczenie uczynił, odpowiedzialny jest za szkodę, którą druga strona
ponosi przez to, że osoba trzecia odmawia zaciągnięcia zobowiązania albo nie spełnia świadczenia. Może
jednak zwolnić się od obowiązku naprawienia szkody spełniając przyrzeczone świadczenie, chyba że sprzeciwia
się to umowie lub właściwości świadczenia.
80
chodzmy na tortoise
 ○Jeżeli osoba trzecia zobowiązała się przez umowę z dłużnikiem o zwolnienie go od obowiązku
świadczenia, to jest ona (osoba trzecia) odpowiedzialna względem dłużnika (swojego
kontrahenta) za to, że wierzyciel nie będzie od niego żądał spełnienia świadczenia. Wiąże się to z
przejęciem długu unormowanym w art. 521147 § 2 – sytuacja, kiedy na przejęcie długu przez osobę
trzecią (przejemcę) dla jego skuteczności potrzebna jest zgoda wierzyciela, której zabraknie.
Wtedy umowa o przejęcie długu przemienia się w zobowiązanie gwarancyjne z art. 392.
○ Osoba trzecia z zobowiązania gwarancyjnego powinna sama spełnić świadczenie; jeżeli jest
zgodne z art. 354 zobowiązanie wygasa. Interes wierzyciela został zaspokojony.
○ Przepis z art. 392 ma charakter dyspozytywny,.
○ Umowa taka nie wymaga zachowania szczególnej formy.
○ Dłużnik nie może żądać od osoby trzeciej zaspokojenia wierzyciela, ale jeżeli osoba trzecia, celem
wykonania swojego obowiązku, spełni świadczenie, do którego zobowiązany był dłużnik, z reguły
dochodzi do wstąpienia osoby trzeciej w prawa zaspokojonego wierzyciela (art. 518 par. 1 pkt 3148
).
○ Osoba trzecia ponosi odpowiedzialność za wszelką szkodę, która powstanie w majątku dłużnika
wskutek niezapobieżenia żądaniu świadczenia przez wierzyciela.
○ Przykłady zastosowania:
■ Klauzule umowne zawierające zobowiązanie zbywcy wobec nabywcy przedsiębiorstwa
■ Członkowstwa w handlowej spółce osobowej, że wierzyciele spółki nie będą żądać od
nabywcy zaspokojenia długów
● Umowa o świadczenie na rzecz osoby trzeciej (pactum in favorum tertii) – art. 393149 - osoba trzecia (C)
posiada roszczenie polegające na żądaniu świadczenia od osoby, z którą żadna relacja jej nie wiąże
(ponieważ nie była stroną umowy między A i B ze świadczeniem na rzecz tej osoby trzeciej C). Dłużnik
zobowiązuje się do świadczenia na rzecz osoby trzeciej, której przyznaje się prawo do żądania w imieniu
własnym i bezpośrednio od dłużnika określonego świadczenia.
Wierzyciela w tym wypadku nazywa się zastrzegającym, a dłużnika – przyrzekającym.
○ Niewłaściwa umowa na świadczenie dla osoby trzeciej – kiedy strony zastrzegą, że osoba
trzecia, do której rąk ma zostać spełnione świadczenie, nie może bezpośrednio żądać spełnienia
świadczenia od dłużnika. W par. 1 znajduje się jednak norma interpretacyjna, która w braku
innych postanowień umownych przemawia za „właściwą” umową na rzecz osoby trzeciej (jeśli
istnieją wątpliwości).
○ § 2: Dopóki żadna ze stron umowy nie otrzyma oświadczenia strony trzeciej, że chce skorzystać z
zastrzeżenia, to zastrzeżenie może być odwołane, albo zmienione. W razie złożenia takiego
oświadczenia woli (zgodnego z teorią doręczenia – patrz rozdział Czynności prawne i
oświadczenie woli- i wywołującego skutki prawne z § 2) nie ma takiej możliwości.
■ Zastrzeżenie może być złożone w dowolnej formie, chyba, że dany typ umowy
przewiduje formę szczególną
■ Zastrzeżenie świadczenia na rzecz osoby trzeciej, która je przyjęła, pozbawia wierzyciela
możliwości domagania się tego świadczenia na swoją rzecz.
○ § 3 – dłużnik (B) może podnieść zarzuty z umowy z wierzycielem (A) także przeciwko osoby

147
Art. 521. § 1. Jeżeli skuteczność umowy o przejęcie długu zależy od zgody dłużnika, a dłużnik zgody
odmówił, umowę uważa się za nie zawartą.
§ 2. Jeżeli skuteczność umowy o przejęcie długu zależy od zgody wierzyciela, a wierzyciel zgody odmówił,
strona, która według umowy miała przejąć dług, jest odpowiedzialna względem dłużnika za to, że wierzyciel nie
będzie od niego żądał spełnienia świadczenia.
148
Art. 518. § 1. Osoba trzecia, która spłaca wierzyciela, nabywa spłaconą wierzytelność do wysokości
dokonanej zapłaty: (…)
3) jeżeli działa za zgodą dłużnika w celu wstąpienia w prawa wierzyciela; zgoda dłużnika powinna być pod
nieważnością wyrażona na piśmie; (…)
149
Art. 393. § 1. Jeżeli w umowie zastrzeżono, że dłużnik spełni świadczenie na rzecz osoby trzeciej, osoba
ta, w braku odmiennego postanowienia umowy, może żądać bezpośrednio od dłużnika spełnienia
zastrzeżonego świadczenia.
§ 2. Zastrzeżenie co do obowiązku świadczenia na rzecz osoby trzeciej nie może być odwołane ani
zmienione, jeżeli osoba trzecia oświadczyła którejkolwiek ze stron, że chce z zastrzeżenia skorzystać.
§ 3. Dłużnik może podnieść zarzuty z umowy także przeciwko osobie trzeciej.
80
chodzmy na tortoise
 trzeciej (C). Może też podnieść osobiście przysługujące mu względem osoby trzeciej (np. zarzut
potrącenia).
Stosunek waluty
Stosunek zapłaty
Stosunek pokrycia
A - zastrzegający:
● zastrzegający świadczenie na rzecz osoby trzeciej (C)
● wierzyciel B w stosunku pokrycia
B – dłużnik, przyrzekający
C – osoba trzecia
● A jest winien osobie C z tytułu pożyczki kwotę 20 tys. zł.
● A sprzedaje osobie B samochód za kwotę 20 tys. zł.
● W umowie sprzedaży strony A i B zastrzegają, że B zapłaci kwotę 20 tys. zł., którą jest winien A osobie C i w ten sposób dojdzie do
spełnienia świadczenia przez B na rzecz osoby C, co równocześnie zaspokoi wierzytelność ze stosunku między A i C (umowy pożyczki).
W ten sposób przez spełnienie jednego świadczenia dochodzi do zaspokojenia dwóch wierzycieli.

■ Stosunek waluty – umowa pożyczki (C pożycza A jakąś sumę pieniężną) – wyjaśnia

prawny i gospodarczy sens przysporzenia uzyskanego przez osobę trzecią (C) w wyniku
świadczenia przyrzekającego (B). Zastrzegający może żądać zwrotu nienależnego
świadczenia od osoby trzeciej, jeżeli w świetle stosunku waluty było ono nienależne.
■ Stosunek pokrycia – umowa sprzedaży samochodu (osoba A sprzedaje osobie B
samochód) – wyznacza go zawarta między zastrzegającym a przyrzekającym umowa
zasadnicza o dowolnej treści lub inne zdarzenie prawne, uzupełnione zastrzeżeniem
świadczenia na rzecz osoby trzeciej – stanowi ona causa dla zobowiązania
przyrzekającego wobec osoby trzeciej.
■ Stosunek zapłaty – roszczenie C przeciwko B o wykonanie zobowiązania wyznaczonego
stosunkiem pokrycia, który stanowi causa dla zobowiązania B z tym skutkiem, że B
przysługują wynikające z tego stosunku zarzuty wobec C.

Zasada swobody umów – art. 3531 150

Art. 3531 znalazł się w KC w 1990 r. Jest on niemal dokładnym powtórzeniem art. 55151 Kodeksu Zobowiązań.
Autonomia woli stron była w 1964 r. postrzegana jako burżuazyjny relikt. Oczywiście twórcy KC, którzy
przepisywali sporo rozwiązań z KZ wiedzieli o art. 55, ale uznali, że w gospodarce socjalistycznej jest
niepotrzebny. Uznano, że jego rolę pełni wystarczająco art. 58152 (Z. Radwański, Teoria Umów, 1976 r.).
Wprowadzenie art. 3531 należy traktować nie jako rewolucję w sensie normatywnym, ale jako znak czasu
transformacji i zerwania z minionym systemem gospodarczo-prawnym. Jednak „wartość normatywna” art. 3531
nie jest szczególnie duża.
Art. 3531: Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego
uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się:
• właściwości (naturze) stosunku,
• ustawie

150
Art. 3531. Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego
treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.
151
KZ: Art. 55. Strony, zawierające umowę, mogą stosunek swój ułożyć według swego uznania, byleby treść
i cel umowy nie sprzeciwiały się porządkowi publicznemu, ustawie, ani dobrym obyczajom.
152
Art. 58. § 1. Czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna,
chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień
czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy.
§ 2. Nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
§ 3. Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do
pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie
zostałaby dokonana.
80
chodzmy na tortoise
 • ani zasadom współżycia społecznego.
Orzecznictwo Sądu Najwyższego:
● Wyrok153 z 8 października 2004 r. V CK 670/03, OSNC 2005, Nr 9, 162. (Umowa franchisingowa
między prowadzącym stację benzynową, a siecią stacji benzynowych.):
○ 1. Rozwiązanie z mocą wsteczną umowy stanowiącej źródło stosunku zobowiązaniowego
o charakterze trwałym jest sprzeczne z naturą tego zobowiązania.
○ 2. Postanowienia umowy wzajemnej nie mogą naruszać ekwiwalentności świadczeń.
Umowy dławiące – stanowiące naruszenie równowagi świadczeń obu stron w umowach wzajemnych (z
art. 487). Przykładem takiej umowy jest umowa leasingowa, umowa z wieczystym trwaniem
umowy, albo umowa, w której jedna ze stron umowy mogłaby kształtować sytuację drugiej strony.

Lokalizacja art. 3531: znajduje się w Księdze III – Zobowiązania. Ma więc zastosowanie wyłącznie do umów
zobowiązaniowych. Rozszerzenie tej zasady na umowy z zakresu prawa rzeczowego, prawa spadkowego a nawet
majątkowe umowy małżeńskie jest niedopuszczalne. Zasada swobody umów nie znajduje również
zastosowania dla jednostronnych czynności prawnych.

Swoboda umów przejawia się w:

● Decyzji, czy w ogóle zawrzeć umowę
○ przeciwieństwem byłby obowiązek narzucony przez ustawodawcę. Takich obowiązków
jest bardzo niewiele – np. umowy o dostawy energii
● Decyzja co do osoby kontrahenta – z kim umowa ma zostać zawarta.
○ W tym zakresie były ograniczenia przed 1990 r., dotyczyły Jednostki Gospodarki
Uspołecznionej.
○ Ograniczenia doboru kontrahenta obecnie mają głównie uzasadnienie w
ochronie osób fizycznych – pewne rodzaje działalności gospodarczej
połączone ze zwiększonym ryzykiem podejmować mogą wyłącznie określone
rodzaje osób prawnych (np. zakłady ubezpieczeń)
● Kształtowanie treści umowy – w praktyce ma to największe znaczenie
● Decyzja co do formy umowy – tutaj pojawiają się wątpliwości. Wydaje się, że jest to niepotrzebne
wyróżnienie ze względu na art. 60 KC.

Zasadę swobody umów ograniczają również:

● przepisy o pierwotnej niemożliwości świadczenia – taka umowa jest nieważna;
● przepisy o wyzysku – art. 388154. Przesłanki wyzysku:
○ kwalifikowana (rażąco wysoka) dysproporcja świadczeń stron – przesłanka
obiektywna
○ strona, która zastrzega lub przyjmuje świadczenie niewspółmiernie wysokie
wyzyskuje dla osiągnięcia tego celu:
■ przymusowe położenie,
■ niedołęstwo, lub
■ niedoświadczenie drugiej strony.
Umowa taka nie jest bezwzględnie nieważna. Pokrzywdzony może żądać:
○ zmniejszenia swojego świadczenia albo zwiększenia świadczenia wzajemnego,
albo równoczesnego zmniejszenia swojego i zwiększenia wzajemnego świadczenia.
Jeśli to nie jest możliwe, to może żądać

153
V CK 670/03
154
Art. 388. § 1. Jeżeli jedna ze stron, wyzyskując przymusowe położenie, niedołęstwo lub
niedoświadczenie drugiej strony, w zamian za swoje świadczenie przyjmuje albo zastrzega dla siebie lub dla
osoby trzeciej świadczenie, którego wartość w chwili zawarcia umowy przewyższa w rażącym stopniu wartość
jej własnego świadczenia, druga strona może żądać zmniejszenia swego świadczenia lub zwiększenia
należnego jej świadczenia, a w wypadku gdy jedno i drugie byłoby nadmiernie utrudnione, może ona żądać
unieważnienia umowy.
§ 2. Uprawnienia powyższe wygasają z upływem lat dwóch od dnia zawarcia umowy.
80
chodzmy na tortoise
 ○ nieważnienia umowy
● Termin zawity – 2 lata od zawarcia umowy.

Skutki przekroczenia
przypis c na str. 24)
niezgodnością dotknięta
pozostaje ważna, chyba,
dokonana.
granic – odnosi się do nich ogólny przepis art. 58 KC (patrz:
– czynność prawna niezgodna z ustawą jest nieważna, a jeżeli
jest tylko część czynności prawnej, to reszta tej czynności
że bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby

Bezpodstawne wzbogacenie – art. 405-414.

Zajmiemy się art. 405, 410-412.

Art. 405155 - odrębne źródło zobowiązań.

Należy odróżniać je od odpowiedzialności odszkodowawczej. Zobowiązanie powstające na gruncie
bezpodstawnego wzbogacenia w żadnym przypadku nie wiąże się z odpowiedzialnością odszkodowawczą.
Bezpodstawne wzbogacenie – uzyskanie korzyści majątkowej kosztem innej osoby bez podstawy prawnej.
Nienależne świadczenie (art. 410) jest odmianą, szczególną postacią bezpodstawnego wzbogacenia.

Przesłanki powstania roszczenia z bezpodstawnego wzbogacenia:

● bezpodstawne wzbogacenie jednego podmiotu (bezpodstawnie wzbogacony) – uzyskanie korzyści
majątkowej w dowolnej postaci
● bezpodstawne zubożenie drugiego podmiotu (bezpodstawnie zubożony)
● związek między bezpodstawnym wzbogaceniem jednej osoby, a bezpodstawnym zubożeniem
drugiej osoby – o charakterze kauzalnym – wzbogacenie jednej i zubożenie drugiej osoby to
współwystępujące zjawiska kauzalnie uzależnione od innych zdarzeń. Do takich zdarzeń należą w
szczególności:
○ działanie samego zubożonego
○ działanie wzbogaconego
○ działanie osoby trzeciej
○ zdarzenie niebędące działaniem ludzkim
● przesunięcie majątkowe z jednego majątku do drugiego musi nastąpić bez podstawy prawnej.
W art. 410 ustawodawca egzemplifikuje konkretne przypadki braku podstawy prawnej.

Bezpodstawne wzbogacenie polega na tym, że w majątku bezpodstawnie wzbogaconego pojawia się

korzyść majątkowa bez tytułu prawnego (kauzy). Korzyść ta może mieć charakter korzyści materialnej lub
niematerialnej. Korzyść może też polegać na tym, że znikają pasywa. Zubożenie – ubytek po stronie aktywów,
albo powiększenie się pasywów.

Związek między bezpodstawnym wzbogaceniem jednej osoby, a bezpodstawnym zubożeniem drugiej osoby
nie jest związkiem przyczynowym, a tym bardziej adekwatny związek przyczynowy. Związek ma charakter
kazualny, ale inny, niż jakikolwiek związek przyczynowy. Chodzi o określenie wielkości roszczenia - mniejszą
wartość wyrażoną w pieniądzu. Zawsze w rachubę wchodzi wartość niższa (między wzbogaceniem a
zubożeniem). Na tym polega różnica między bezpodstawnym wzbogaceniem, a roszczeniem o naprawienie
szkody, ponieważ to ostatnie ma funkcję kompensacyjną – interesuje nas stan majątku tylko poszkodowanego.
Bezpodstawne wzbogacenie wymaga zbadania stanu majątku po obu stronach – świadczą o tym słowa „(…)
kosztem innej osoby (…)”. Trzeba ustalić w jakim zakresie korzyść wzbogaconego nastąpiła kosztem
zubożonego – i określamy, która wartość wyrażona w pieniądzu jest mniejsza.

Roszczenie o wydanie świadczenia

Jeżeli zostaną spełnione powyższe przesłanki, zubożony może żądać zwrotu korzyści

155
Art. 405. Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do
wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.
80
chodzmy na tortoise
majątkowej, jaką uzyskał wzbogacony. Roszczenie o zwrot mierzone jest zawsze wartością
mniejszą. Będzie to więc albo wartość wzbogacenia jednego podmiotu, albo wartość zubożenia
drugiego, w zależności od tego, która będzie mniejsza (inaczej, niż przy odszkodowaniu).
Bezpodstawnie wzbogacony obowiązany jest do:
● wydania korzyści w naturze
● gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości wyrażonej w pieniądzach.
Określenie chwili ustalenia rozmiaru bezpodstawnego wzbogacenia wywołuje kontrowersje.
● Jest to raczej moment podniesienia roszczenia o zwrot wzbogacenia.

Roszczenie o surogaty (art. 406) – obowiązek wydania korzyści obejmuje nie tylko korzyść bezpośrednio
uzyskaną, ale także wszystko, co w razie zbycia, utraty, lub uszkodzenia zostało uzyskane w zamian tej korzyści
albo jako naprawienie szkody.

Art. 407156 – bezpodstawnie wzbogacony mógłby uniknąć obowiązku zwrotu korzyści, gdyby ją przeniósł
bezpłatnie na osobę trzecią. Aby uniknąć takiej sytuacji, obowiązek wydania korzyści przechodzi na osobę
trzecią.

Art. 408157 - Nakłady na rzecz, która stanowi przedmiot transferu z majątku do majątku:
● konieczne – zobowiązany do wydania może żądać zwrotu, jeśli nie znalazły pokrycia
w użytku, który z nich osiągnął
● inne – jeśli zwiększają wartość korzyści w chwili jej wydania
● jeśli wiedział, że korzyść mu się nie należy – może żądać zwrotu tylko o tyle, o
ile zwiększają wartość korzyści w chwili jej wydania

Bezproduktywne zużycie korzyści - art. 409158 - konsekwencją jest wygaśnięcie obowiązku wydania
korzyści.
● Wyjątek – obowiązek wydania korzyści nie wygasa, jeżeli bezpodstawnie wzbogacony powinien był
liczyć się z obowiązkiem zwrotu.
Największe problemy związane z kwestią wydania korzyści powstają na gruncie prawa autorskiego i prawa
przemysłowego – występuje tu obok odszkodowania roszczenie o zwrot korzyści i wydanie bezpodstawnie
uzyskanych korzyści.

Wzbogacenie niepodlegające zwrotowi - art. 411159 - wyjątki od normy z art. 405, które określają sytuacje,

156
Art. 407. Jeżeli ten, kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby,
rozporządził korzyścią na rzecz osoby trzeciej bezpłatnie, obowiązek wydania korzyści przechodzi na tę osobę
trzecią.
157
Art. 408. § 1. Zobowiązany do wydania korzyści może żądać zwrotu nakładów koniecznych o tyle, o ile
nie znalazły pokrycia w użytku, który z nich osiągnął. Zwrotu innych nakładów może żądać o tyle, o ile
zwiększają wartość korzyści w chwili jej wydania; może jednak zabrać te nakłady, przywracając stan poprzedni.
§ 2. Kto czyniąc nakłady wiedział, że korzyść mu się nie należy, ten może żądać zwrotu nakładów tylko o
tyle, o ile zwiększają wartość korzyści w chwili jej wydania.
§ 3. Jeżeli żądający wydania korzyści jest zobowiązany do zwrotu nakładów, sąd może zamiast wydania
korzyści w naturze nakazać zwrot jej wartości w pieniądzu z odliczeniem wartości nakładów, które żądający
byłby obowiązany zwrócić.
158
Art. 409. Obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał,
zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając
ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu.
159
Art. 411. Nie można żądać zwrotu świadczenia:
1) jeżeli spełniający świadczenie wiedział, że nie był do świadczenia zobowiązany, chyba że spełnienie
świadczenia nastąpiło z zastrzeżeniem zwrotu albo w celu uniknięcia przymusu lub w wykonaniu nieważnej
czynności prawnej;
2) jeżeli spełnienie świadczenia czyni zadość zasadom współżycia społecznego;
3) jeżeli świadczenie zostało spełnione w celu zadośćuczynienia przedawnionemu roszczeniu;
80
chodzmy na tortoise
kiedy nie można żądać zwrotu:
● jeżeli spełniający świadczenie wiedział, że nie był do świadczenia zobowiązany, chyba że:
○ spełnienie świadczenia nastąpiło z zastrzeżeniem zwrotu albo
○ w celu uniknięcia przymusu lub
○ w wykonaniu nieważnej czynności prawnej;
● jeżeli spełnienie świadczenia czyni zadość zasadom współżycia społecznego;
● jeżeli świadczenie zostało spełnione w celu zadośćuczynienia przedawnionemu roszczeniu albo
roszczeniu z gier lub zakładów;
● jeżeli świadczenie zostało spełnione, zanim wierzytelność stała się wymagalna.

Przedawnienie – na zasadach ogólnych (art. 118) – 10 lat, lub 3 lata (jeśli roszczenie jest związane z
prowadzeniem działalności gospodarczej). Liczone jest od spełnienia się przesłanek roszczenia.

Art. 414160 – Przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu nie uchybiają przepisom o obowiązku naprawienia
szkody. Stosowany w przypadku zbiegu przepisów, gdy jednej stronie przysługuje odszkodowanie.

Nienależne świadczenie – art. 410161

Szczególny przypadek bezpodstawnego wzbogacenia. Skonkretyzowane przez ustawodawcę przykłady
bezpodstawnego wzbogacenia. Wzbogacony uzyskuje korzyść w następstwie działania zubożonego podjętego
w celu wykonania określonego zobowiązania. Bezpodstawność wzbogacenia polega na tym, że w
rzeczywistości wzbogaconemu nie należy się korzyść otrzymana od zubożonego jako jego świadczenie.
Świadczenie nienależne – gdy ten, kto je spełnił:
● W chwili spełniania świadczenia nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem
osoby, której świadczył (kondykcja, zarzut – condictio indebiti)
● albo jeżeli podstawa (causa) świadczenia odpadła (condictio causa finita)
○ np. świadczenie stało się niemożliwe – niemożliwość następcza
● lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty (condictio causa data causa non secuta)
○ np. nie został zrealizowany cel kredytu
● albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po
spełnieniu świadczenia (conditio sine causa).

Przepadek świadczenia niegodziwego

Art. 412162 - dotyczy świadczenia niegodziwego. Wytyczne Sądu Najwyższego z 1972 r. Przepadek
świadczenia na rzecz Skarbu Państwa jest fakultatywny („Sąd może…”), jeżeli świadczenie zostało świadomie
spełnione:
● w zamian za dokonanie czynu zabronionego przez ustawę – przede wszystkim przestępstwo.
● lub w celu niegodziwym. Jego realizacja musi być zamierzona przez świadczącego w tym celu i
znana drugiej stronie.
○ Niegodziwość – to rażąca postać czynów sprzecznych z zasadami współżycia społecznego
Jeżeli sąd nie orzeknie o przepadku świadczenia, to znajdą zastosowanie ogólne przepisy dotyczące
bezpodstawnego wzbogacenia. Przedawnienie – po upływie ogólnego terminu 10 lat.

Odpowiedzialność odszkodowawcza z tytułu czynów niedozwolonych –

4) jeżeli świadczenie zostało spełnione, zanim wierzytelność stała się wymagalna.

160
Art. 414. Przepisy niniejszego tytułu nie uchybiają przepisom o obowiązku naprawienia szkody.
161
Art. 410. § 1. Przepisy artykułów poprzedzających stosuje się w szczególności do świadczenia
nienależnego.
§ 2. Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był
zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel
świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i
nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.
162
Art. 412. Sąd może orzec przepadek świadczenia na rzecz Skarbu Państwa, jeżeli świadczenie to zostało
świadomie spełnione w zamian za dokonanie czynu zabronionego przez ustawę lub w celu niegodziwym. Jeżeli
przedmiot świadczenia został zużyty lub utracony, przepadkowi może ulec jego wartość.
80
chodzmy na tortoise
art. 415 i n., art. 361-363
Czyn niedozwolony (delikt):
●czyn – działanie. Art. 353 – definiuje pojęcie zobowiązania i stanowi w par. 2, że świadczenie może
polegać na działaniu lub zaniechaniu. Czyn można natomiast przypisać tylko człowiekowi.
W systemie prawa angielskiego nie występuje delikt, tylko tort.
Świadczenie polegające na naprawieniu szkody wynikłej z czynu niedozwolonego jest
świadczeniem pierwotnym – obowiązek naprawienia szkody powstaje od razu po jej wystąpieniu
w wyniku czynu niedozwolonego. Odmienna sytuacja dotyczy odpowiedzialności kontraktowej w
przypadku niewykonania, lub nienależytego wykonania zobowiązania – pierwotny stosunek
zobowiązaniowy trwa nadal, a świadczenie przekształca się w świadczenie odszkodowawcze.

Zasada odpowiedzialności za własne czyny - Art. 415

Art. 415163 – wyrażona jest ogólna zasada odpowiedzialności za własne czyny. Przykładem
odpowiedzialności za cudze czyny jest wina w wyborze z art. 427164 (culpa in eligendo) i wina w nadzorze z art.
428165 (culpa in custodiendo). Ustawodawca nie mówi raczej o odszkodowaniu (czyli wyrażonym w pieniądzu
świadczeniu polegającym na naprawieniu szkody), ale o naprawieniu szkody.
Odpowiedzialność za własne czynu oparta jest na zasadzie winy (art. 415). Zasada ta
odnosi się do wszelkich podmiotów prawa cywilnego – nie tylko do osób fizycznych, ale także
do osób prawnych (działających przez swoje organy).
Za czyn zawiniony może uchodzić jedynie zachowanie człowieka, które jest bezprawne.
Bezprawność jest więc pojęciem szerszym od winy.

Bezprawność i wina
Pojęcie winy – nie jest zdefiniowane w KC, istnieją rozbieżności w doktrynie, jak je pojmować. Czy jest to
element bezprawności, czy też ma tak szerokie znaczenie, że obejmuje również bezprawność, czy też pod
pojęciem winy należy rozumieć coś innego, aniżeli bezprawność. Przyjmujemy koncepcję, że wina jest czymś
pojęciowo odrębnym, niż bezprawność – wyróżniamy osobno bezprawność i osobno winę. Samo przypisanie
podmiotowi bezprawnego działania nie wystarczy, jeżeli dana odpowiedzialność jest oparta na zasadzie winy.

Bezprawność – zachowanie niezgodne z prawem i zasadami współżycia społecznego.

● Chodzi o prawo powszechnie obowiązujące – ustawy, rozporządzenia, ratyfikowane umowy
międzynarodowe, prawo Unii Europejskiej – rozporządzenia Rady UE, albo wydawane wraz z
Parlamentem Europejskim, dyrektywy – tylko wtedy, gdy zawierają przepisy, które mogą być
bezpośrednio stosowane.
● W zakres bezprawności włącza się zachowania niezgodne z zasadami współżycia społecznego, tj.
normami moralnymi. Wyjątkiem, kiedy pojęcie bezprawności rozumiane jest węziej, obejmując
tylko niezgodność z samym prawem stanowionym jest art. 417 i 4171 – odpowiedzialność za
szkody związane z wykonywaniem władzy publicznej.
Wyłączenia bezprawności – analogicznie do prawa karnego:
● Obrona konieczna
● Stan wyższej konieczności

163
Art. 415. Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia.
164
Art. 427. Kto z mocy ustawy lub umowy jest zobowiązany do nadzoru nad osobą, której z powodu wieku
albo stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać nie można, ten obowiązany jest do naprawienia szkody
wyrządzonej przez tę osobę, chyba że uczynił zadość obowiązkowi nadzoru albo że szkoda byłaby powstała
także przy starannym wykonywaniu nadzoru. Przepis ten stosuje się również do osób wykonywających bez
obowiązku ustawowego ani umownego stałą pieczę nad osobą, której z powodu wieku albo stanu psychicznego
lub cielesnego winy poczytać nie można.
165
Art. 428. Gdy sprawca z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego nie jest odpowiedzialny za
szkodę, a brak jest osób zobowiązanych do nadzoru albo gdy nie można od nich uzyskać naprawienia szkody,
poszkodowany może żądać całkowitego lub częściowego naprawienia szkody od samego sprawcy, jeżeli z
okoliczności, a zwłaszcza z porównania stanu majątkowego poszkodowanego i sprawcy, wynika, że wymagają
tego zasady współżycia społecznego.
80
chodzmy na tortoise
 ● Dozwolona samopomoc – w wypadkach wyraźnie w ustawie przewidzianych
● Zgoda poszkodowanego – w takim zakresie, w jakim poszkodowany może dysponować
swoimi dobrami
● Wykonywanie własnych praw podmiotowych

W definiowaniu winy opieramy się na ustaleniach prawa karnego.

Wina – naganna decyzja człowieka. Jest więc pojęciem odnoszącym się do zjawisk psychicznych człowieka.
● Naganna – z powodu której można komuś postawić zarzut, że zachował się nieprawidłowo (w
sposób zawiniony). Odwołujemy się więc przy tym do psychicznej sfery człowieka.
○ Umyślność – w dwóch postaciach.
■ Zamiar bezpośredni – dolus directus – ktoś chce wyrządzić drugiemu szkodę
■ Zamiar ewentualny – dolus eventualis – ktoś nie chce wyrządzić szkody, ale
przewidując, że takie następstwo szkodliwe nastąpi, godzi się na to
○ Nieumyślność – niedbalstwo – sytuacja, w której ktoś nie przewidywał ujemnego
następstwa swojego zachowania, chociaż powinien był to przewidzieć działając z
należytą starannością. Odwołujemy się przy tym do art. 355 (patrz przypis a na str. 49), a
dla profesjonalistów – wyższy miernik staranności z par. 2.
Ekskulpacja - uwolnienie się od winy.
Odpowiedzialność odszkodowawcza wiąże się co do zasady z każdą postacią winy, poza
wyjątkami w ustawie wskazanymi, które ograniczają odpowiedzialność wyłącznie do winy
umyślnej.
Winę może ponosić tylko człowiek działający z odpowiednim rozeznaniem, to znaczy
poczytalny i dojrzały psychicznie. Niepoczytalność i wiek poniżej 13 lat wyłączają
odpowiedzialność na zasadzie winy.
● Niepoczytalność – art. 425166 - stan niepoczytalności dotyczy tutaj chwili
wyrządzenia przez sprawcę szkody.
○ Wyjątek – par. 2 - osoba, która sama wprowadziła się w stan
niepoczytalności nie jest zwolniona z odpowiedzialności
● Wiek – art. 426 – odpowiedzialność wyłączona jest dla małoletnich do 13 roku
życia.
○ Małoletni po ukończeniu 13 roku życia – ich poczytalność należy badać w
konkretnych przypadkach.

Współsprawstwo i współodpowiedzialność. Współsprawcy odpowiadają za szkodę solidarnie

(gang przestępczy, udział w bójce).
Występuje w trzech typach – art. 422167:
● Podżeganie – współsprawstwo – odpowiedzialność solidarna
● Pomocnictwo – współsprawstwo – odpowiedzialność solidarna
● Świadome skorzystanie z wyrządzonej drugiemu szkody – odpowiedzialność solidarna
ograniczona do następstw własnego czynu – np. paserstwo.

Wina anonimowa (wina organizacyjna) – przepisy, na podstawie których to pojęcie zostało wytworzone już
nie obowiązują. W pierwotnym brzmieniu art. 417 KC na tle tego przepisu przyjmowano, że odpowiedzialność
Skarbu Państwa oparta jest na zasadzie winy – była to odpowiedzialność łagodniejsza, niż obecnie (dzisiaj jest
oparta na zasadzie najsurowszej – zasadzie bezprawności), miała jednak szerszy zakres, ponieważ
nieobejmowana ona tylko tego, co dzisiaj (szkody wyrządzonej przy wykonywaniu władzy publicznej -

166
Art. 425. § 1. Osoba, która z jakichkolwiek powodów znajduje się w stanie wyłączającym świadome albo
swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, nie jest odpowiedzialna za szkodę w tym stanie wyrządzoną.
§ 2. Jednakże kto uległ zakłóceniu czynności psychicznych wskutek użycia napojów odurzających albo
innych podobnych środków, ten obowiązany jest do naprawienia szkody, chyba że stan zakłócenia został
wywołany bez jego winy.
167
Art. 422. Za szkodę odpowiedzialny jest nie tylko ten, kto ją bezpośrednio wyrządził, lecz także ten, kto
inną osobę do wyrządzenia szkody nakłonił albo był jej pomocny, jak również ten, kto świadomie skorzystał z
wyrządzonej drugiemu szkody.
80
chodzmy na tortoise
imperium), ale również szkody wyrządzone gdy Skarb Państwa nie jako ten, kto występuje jako podmiot
wykonujący władzę publiczną, ale jako podmiot prawa cywilnego (dominium).
Wina anonimowa – pozwala przypisać winę osobie prawnej, jeżeli wykaże się, że szkoda
została wyrządzona przez niezidentyfikowaną osobę fizyczną działającą w strukturze
organizacyjnej danej osoby prawnej.
Wina anonimowa obejmowała tzw. szkody medyczne – ponieważ sądy napotykały na trudność z
identyfikacją osoby, której można przypisać winę (Skarb Państwa odpowiadał za czyny funkcjonariusza
państwowego), zrezygnowano ze znalezienia takiej osoby i wprowadzono pojęcie winy anonimowej –
przyjmowano, że nieistotne jest której konkretnie osobie przypisać winę, natomiast bierzemy pod uwagę to, że
ktoś musiał zawinić w danej organizacji (patrz: orzecznictwo168). Dzisiaj, po nowelizacji art. 417 nie musimy
rozważać kwestii winy, nawet anonimowej.

Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną z winy organu osoby prawnej - Art. 416169

Odpowiedzialność za szkodę z winy organu osoby prawnej ponosi sama osoba prawna.
Osoba prawna działa przez swoje organy (art. 38). Jeżeli organ podejmuje jakiekolwiek działanie, to jest to
działanie samej osoby prawnej (a nie działanie zaledwie w imieniu osoby prawnej).

Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu władzy publicznej - art. 417, 4171 170,
4172, 421
W zeszłym roku w omawianych przepisach nastąpiła zmiana w 2010 r.

Wyrok TK P 8/08 – dot. przepisu ustawy prawo pocztowe (dz. U. 189 poz. 1159) – odpowiedzialność operatora
świadczącego usługi powszechne za szkodę wyrządzoną niewykonaniem przekazu. Jeden z przepisów prawa pocztowego
przewiduje ograniczenie odpowiedzialności odszkodowawczej. Dlatego skierowano pytanie prawne, stąd litera P w
sygnaturze. TK orzekł, że ograniczenie jest zgodne z Konstytucją, a w uzasadnieniu sentencji zaznaczył, że realizacja funkcji
kompensacyjnej nie jest zasadą bezwzględną, która musi być respektowana w całym ustawodawstwie. Dopuszczalne są
zatem pewne modyfikacje.

Wydanie ustawy miało na celu dostosowanie acta iure imperii do Konstytucji.

Acta iure imperii – działania w sferze imperium, akty władcze (art. 417, 4171, 4172).
Omawianych tutaj przepisów nie stosuje się, jeśli odpowiedzialność za szkodę powstałą przy wykonywaniu
władzy publicznej została uregulowana w innych przepisach (art. 421171) – lex specialis derogat legi generali.

168
Wyrok SN I CR 317/64, Wyrok SN I CR 435/66
169
Art. 416. Osoba prawna jest obowiązana do naprawienia szkody wyrządzonej z winy jej organu.
170
Art. 417. § 1. Za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy
wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu
terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa.
§ 2. Jeżeli wykonywanie zadań z zakresu władzy publicznej zlecono, na podstawie porozumienia, jednostce
samorządu terytorialnego albo innej osobie prawnej, solidarną odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę
ponosi ich wykonawca oraz zlecająca je jednostka samorządu terytorialnego albo Skarb Państwa.
Art. 4171. § 1. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie aktu normatywnego, jej naprawienia można
żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu niezgodności tego aktu z Konstytucją, ratyfikowaną
umową międzynarodową lub ustawą.
§ 2. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji, jej
naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu ich niezgodności z prawem, chyba że
przepisy odrębne stanowią inaczej. Odnosi się to również do wypadku, gdy prawomocne orzeczenie lub
ostateczna decyzja zostały wydane na podstawie aktu normatywnego niezgodnego z Konstytucją, ratyfikowaną
umową międzynarodową lub ustawą.
§ 3. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez niewydanie orzeczenia lub decyzji, gdy obowiązek ich wydania
przewiduje przepis prawa, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu
niezgodności z prawem niewydania orzeczenia lub decyzji, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej.
§ 4. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez niewydanie aktu normatywnego, którego obowiązek wydania
przewiduje przepis prawa, niezgodność z prawem niewydania tego aktu stwierdza sąd rozpoznający sprawę o
naprawienie szkody.
171
Art. 421. Przepisów art. 417, art. 4171 i art. 4172 nie stosuje się, jeżeli odpowiedzialność za szkodę
wyrządzoną przy wykonywaniu władzy publicznej jest uregulowana w przepisach szczególnych.
80
chodzmy na tortoise
 Podmiot odpowiedzialny i uprawniony
Podmiot odpowiedzialny jest wskazany na podstawie funkcjonalnej:
● Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego - Art. 417 §1 – z mocy prawa - Skarb Państwa
odpowiada nie tylko za własne działania, ale też za inne podmioty wykonujące władzę publiczną. W
kodeksie cywilnym szkoda może być wyrządzona przez działanie lub zaniechanie. W Konstytucji (art.
77172 ust. 1) mowa tylko o działaniu. Prof. Radwański uważa, że ustawodawca zwykły miał w 2004 roku
kompetencję do poszerzenia odpowiedzialności Skarbu Państwa. To, że Konstytucja nie przewiduje
odpowiedzialności Skarbu Państwa za zaniechanie, a tylko za działanie jest świadomą decyzją
ustrojodawcy.
● Osoby prawne, którym zlecono wykonywanie zadań z zakresu władzy publicznej §2 – zlecenie
wykonywania władzy publicznej innym podmiotom na podstawie porozumienia:
○ Zleca – oczywiście nie jest to umowa zalecenia
○ Porozumienie – akt prawa publicznego, administracyjnego; nie jest to umowa cywilnoprawna
○ Odpowiedzialność solidarna – w naszym prawie solidarności się nie domniemywa.
Solidarność musi mieć zawsze podstawę albo w przepisie prawa albo czynności prawnej.
Toteż w tym przypadku odpowiedzialność solidarną ponoszą:
■ Wykonawca zadań, któremu to zlecono
■ Podmiot zlecający – jednostka samorządu terytorialnego albo Skarb Państwa
W roli poszkodowanego przez wykonywanie władzy publicznej może wystąpić każdy (osoba
fizyczna, osoba prawna, jednostki organizacyjne wymienione w art. 331).

Przesłanki odpowiedzialności
Art. 417 po nowelizacji ustanawia odpowiedzialność organów władzy publicznej za własne
czyny, dlatego nie jest potrzebne wskazanie konkretnego podmiotu, który wyrządził szkodę w
ramach wykonywania władzy publicznej.
Regulacja odpowiedzialności odszkodowawczej z art. 417 i n. odnosi się tylko do
wykonywania władzy publicznej (imperium), a nie działalności w sferze gospodarczej
(dominium) – w tym ostatnim przypadku odpowiadają organy państwowe lub samorządu
terytorialnego odpowiadają na zasadach ogólnych.
Wymienione wyżej podmioty odpowiadają za zachowania niezgodne z prawem – chodzi tu o
niezgodność z konstytucyjnie określonymi źródłami prawa (Konstytucja, ustawa, źródła prawa
europejskiego, ratyfikowana umowa międzynarodowa, rozporządzenie), a nie z normami
moralnymi (zasadami współżycia społecznego), chyba, że przepis szczególny do nich odsyła.
Ustalenie bezprawności zachowania jest wystarczającą przesłanką odpowiedzialności na
podstawie art. 417 – nie jest konieczne ustalenie winy.
W zakresie przesłanek szkody i związku przyczynowego należy stosować zasady ogólne
odpowiedzialności odszkodowawczej.

Sposób wyrządzenia szkody

Art. 4171 – wyróżniono 4 odrębne postacie deliktów.
● wyrządzenie szkody przez wydanie aktu normatywnego niezgodnego z Konstytucją, ratyfikowaną
umową międzynarodową lub ustawą
● wyrządzenie szkody przez wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji
administracyjnej
● wyrządzenie szkody przez niewydanie orzeczenia lub decyzji
● wyrządzenie szkody przez niewydanie aktu normatywnego, kiedy inny akt normatywny
przewidywał obowiązek wydania takiego aktu

● §1 – wyrządzenie szkody przez wydanie aktu normatywnego niezgodnego z Konstytucją,

ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą.
○ Roszczenie jest uzależnione od uprzedniego stwierdzenia niezgodności we

172
Konstytucja: Art. 77. 1. Każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez
niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej.
2. Ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw.
80
chodzmy na tortoise
 właściwym postępowaniu. Takie postępowanie to swoisty przedsąd
(prejudykat), gdzie stwierdza się zgodność albo niezgodność aktów
normatywnych niższego rzędu z aktami wyższego rzędu. Dopiero po
stwierdzeniu niezgodności poszkodowany może dochodzić przed sądem cywilnym
naprawienia poniesionej szkody.
■ Do wydania takiego orzeczenia powołany jest Trybunał Konstytucyjny –
orzeczenie może wywoływać skutki:
● na przyszłość (ex nunc) – jeżeli Trybunał nie postanowił
inaczej
● ex tunc – jeżeli Trybunał określi inny termin
■ O niezgodności norm prawa miejscowego z normami wyższego rzędu ma
sąd administracyjny
○ Legitymacja bierna – pozwanym może być podmiot, który wydał
zakwestionowaną normę prawną.
Wątpliwa pozostaje kwestia niezgodności z aktami prawa europejskiego.
● §2 – szkoda wyrządzona przez wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji
administracyjnej. Obejmuje też przypadki, gdy akt, na podstawie którego orzeczenie lub decyzja
była wydana został uznany za niezgodny z Konstytucją, ustawą lub ratyfikowaną umową
międzynarodową.
○ Prejudykat:
■ W przypadku prawomocnych orzeczeń orzeka Sąd Najwyższy - art. 4241-42412
KPC: Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia.
Przepisy te zostały bardzo poważnie zmienione w ubiegłym roku w tej samej
ustawie, która nowelizowała art. 4171 – ustawa z 22 lipca 2010 roku (dz. U. 155
poz. 1037)
● 4241a–4241b 173 - Ustawodawca zwolnił od przeprowadzenia przedsądu –
nie ma obowiązku wyczerpania drogi przed SN. Sąd Najwyższy przy
rozpoznawaniu skargi kasacyjnej nie jest trzecią instancją.
■ W przypadku decyzji administracyjnych orzeka sąd administracyjny
● §3 szkoda wyrządzona przez niewydanie orzeczenia lub decyzji - Ustawa z 17 czerwca 2004 roku o
skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym
prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i w postępowaniu sądowym bez
nieuzasadnionej zwłoki. Dotyczy tylko sytuacji, gdy organ powołany do stosowania prawa ma
obowiązek wydania orzeczenia lub decyzji – i obowiązek ten jest przewidziany przez przepis prawa.
○ Prejudykaty:
■ skarga na przewlekłość postępowania sądowego. Przewlekłe jest postępowanie,
które trwa dłużej, niż jest to konieczne do rozstrzygania lub załatwiania sprawy.
Orzeczenie w sprawie takiej skargi jest prejudykatem – przedsądem
umożliwiającym dochodzenie odszkodowania.
● Skarga może zostać wniesiona zarówno w toku postępowania, jak i po
jego zakończeniu.
● Skarżący może już w toku postępowania żądać swoistego
zadośćuczynienia od Skarbu Państwa lub komornika w wysokości do 10
tys. zł.
■ Skarga na bezczynność – w Ustawie Prawo postępowania
sądowo-administracyjnego.
● §4 szkoda wyrządzona przez niewydanie aktu normatywnego, kiedy inny akt normatywny

173
Art. 4241a. § 1. Od wyroków sądu drugiej instancji, od których wniesiono skargę kasacyjną, oraz od
orzeczeń Sądu Najwyższego skarga nie przysługuje.
§ 2. Orzeczenie Sądu Najwyższego wydane na skutek wniesienia skargi kasacyjnej traktuje się jak orzeczenie
wydane w postępowaniu wywołanym wniesieniem skargi.
Art. 4241b W wypadku prawomocnych orzeczeń, od których skarga nie przysługuje, odszkodowania z tytułu
szkody wyrządzonej przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem można domagać się bez
uprzedniego stwierdzenia niezgodności orzeczenia z prawem w postępowaniu ze skargi, chyba że strona nie
skorzystała z przysługujących jej środków prawnych.
80
chodzmy na tortoise
 przewidywał obowiązek wydania takiego aktu (zaniechanie legislacyjne). Może to być obowiązek
uchwalenia ustawy znajdujący się w Konstytucji, albo obowiązek wydania rozporządzenia, zawarty
w ustawie.
○ O zaniechaniu legislacyjnym można mówić, gdy z przepisu prawa wynika, w jakim terminie
organ władzy publicznej ma wydać nakazaną ustawę lub rozporządzenie. W braku takiego
postanowienia w przepisie upoważniającym do wydania rozporządzenia należy przyjąć,
że organ obowiązany jest wydać rozporządzenie niezwłocznie.
○ Nie jest przewidziany przedsąd. Zaniechanie legislacyjne stwierdza sąd rozpoznający
sprawę o naprawienie szkody.
○ Orzecznictwo
■ Wyrok SN I CSK 273 07: Art. 4171 § 4 nie ma zastosowania do stanu zaniechania
prawodawczego powstałego przed dniem 1 września 2004 roku i trwającego po
tym dniu (art. 5 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 roku o zmieni KC i niektórych
innych ustaw).
■ Uchwała 7 sędziów SN III CZP 139/08 zmienia linię orzeczniczą: Skarb Państwa
odpowiada za szkodę wyrządzoną niewydaniem aktu normatywnego, którego
obowiązek wydania powstał po wejściu w życie konstytucji RP, tj. od dnia 17
października 1997 roku.

Naprawienie szkody na zasadzie słuszności – art. 4172 174

Celem tej odpowiedzialności jest łagodzenie szczególnie dotkliwych następstw wyrządzonej
szkody, których usunięcie na podstawie przepisów ogólnych nie jest możliwe (ze względu na
niespełnienie przesłanki bezprawności w wykonywaniu władzy publicznej).
Przesłanki odpowiedzialności:
● Szkoda na osobie – nie można żądać naprawienia szkody na mieniu
● Poszkodowanemu przysługuje roszczenie o zapłatę odszkodowania i zadośćuczynienie
za doznaną krzywdę – gdy okoliczności, a zwłaszcza:
○ Niezdolność poszkodowanego do pracy
○ Ciężkie położenie materialne
- wskazują, że wymagają tego względy słuszności.
Poszkodowany może żądać:
● Naprawienia szkody majątkowej
● Zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę
● Można też dopuścić alternatywnie żądanie zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na
wskazany cel społeczny

174
Art. 4172. Jeżeli przez zgodne z prawem wykonywanie władzy publicznej została wyrządzona szkoda na
osobie, poszkodowany może żądać całkowitego lub częściowego jej naprawienia oraz zadośćuczynienia
pieniężnego za doznaną krzywdę, gdy okoliczności, a zwłaszcza niezdolność poszkodowanego do pracy lub jego
ciężkie położenie materialne, wskazują, że wymagają tego względy słuszności.
80
chodzmy na tortoise