Prawo karne

Prof. Łukasz Pol

Egzaminy: 26.05
Prof. Maciej Zieliński – Wykładnia prawa – zasady, reguły, wskazówki
Kodeks Karny – profesor życzy sobie, aby student o przeciętnej inteligencji nauczył się na pamięć części ogólnej Kodeksu Karnego
Kwestie egzaminu są opisane na stronie internetowej katedry prawa karnego
Podręczniki:
● Lech Gardocki – Prawo Karne
● Andrzej Marek – Prawo karne
● Bojarski, Sienkiewicz, Giese
● Zoll, Wróbel – Prawo karne, część ogólna
● Warylewski
● Bojarski
Podręczniki napisane pod rządami poprzedniego KK
● Władysław Wolter – Nauka o przestępstwie
● Kazimierz Buchała – Prawo karne materialne – podręcznik obejmujący część ogólną i szczególną
● Adriejew
● Marian Cieślak – Prawo karne – zarys systemowego ujęcia
Komentarze do KK
● Red.: Andrzej Zoll – 3-tomowy komentarz do KK
● Andrzej Wąsek
Orzecznictwo sądowe – zwłaszcza orzecznictwo SN
Dyżury prof. Szwarca: wtorki i czwartki 12-14
Prawo karne 2
Nauka o przestępstwach. Przestępstwo. Struktura przestępstwa 3
Zachowanie się człowieka 4
Czyn prawnokarny 4
Czyn zabroniony pod groźbą kary 6
Znamiona 6
Znamiona podmiotu 7
Znamiona strony przedmiotowej 8
Znamiona strony podmiotowej 10
Znamiona dobra prawnego jako przedmiotu zamachu i ochrony 13
Forma popełnienia czynu zabronionego 15
Formy stadialne 15
Przygotowanie czynu zabronionego 15
Usiłowanie 16
Formy zjawiskowe popełnienia czynu zabronionego 19
Zbieg przepisów i przestępstw 23
Okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną 25
Obrona konieczna 26
Niepoczytalność 27
Poczytalność ograniczona 29
Inne okoliczności, które powodują brak świadomości podczas dokonywanych czynów 29
Błąd 30
Kary i inne środki 34
System kar i innych środków 34
Kary 35
Pojęcie kar 35
Cele kary 35
Rodzaje kar 35

86
 Kara grzywny 36
Kara ograniczenia wolności 40
Kara pozbawienia wolności (art. 32 pkt 3, art. 37-38) 43
Kara 25 lat pozbawienia wolności 47
Kara dożywotniego pozbawienia wolności 47
Środki karne – art. 39 k.k. 48
Okres obowiązywania środków karnych wymiernych w czasie 49
Samoistność i niesamoistność środków karnych 49
Pozostałe kwestie49
Środki probacyjne 49
Istota 49
Funkcje środków probacyjnych 50
Rodzaje środków probacyjnych 50
Warunkowe umorzenie postępowania karnego (art. 66-68) 51
Warunkowe zawieszenie wykonania kary 54
Warunkowe przedterminowe zwolnienie od odbycia reszty kary pozbawienia wolności 60
Warunkowe przedterminowe zwolnienie 64
Środki zabezpieczające 66
Istota i funkcje środków zabezpieczających 66
Adresaci środków zabezpieczających 66
Rodzaje środków zabezpieczających 67
Lecznicze środki zabezpieczające 67
Administracyjne środki zabezpieczające 68
Środki zabezpieczające przewidziane wobec określonych kategorii sprawców czynów w określonych okolicznościach 68
Środki zabezpieczające przewidziane wobec sprawców czynów popełnionych w stanie poczytalności ograniczonej 69
Ustawowy wymiar kary i innych środków 70
Rodzaje sankcji 70
Brak wymiaru kary 71
Przedawnienie karalności czynu 72
Sądowy wymiar kary 76
Pojęcie sądowego wymiaru kary. Sądowy wymiar kary a ustawowy wymiar kary.76
Rodzaje wymiaru kary 76
Nadzwyczajne złagodzenie kary 76
Podstawy prawne: 77
Zasady sądowego wymiaru kary 78
Dyrektywy wymiaru kary 78
Okoliczności wpływające na wymiar kary 79
Nadzwyczajne złagodzenie kary: 79
Nadzwyczajne obostrzenie kary 80
Przedawnienie i zatarcie skazania 89
Część szczególna – typy przestępstw 89
Wprowadzenie 89

Prawo karne
Z racji, iż na prawo karne składają się poza Kodeksem Karnym przepisy zawarte w ustawach szczegółowych, toteż
normy zawarte w KK jest tylko pewnym skrawkiem tego przedmiotu.
Prawo karne materialne – trudno jest sformułować precyzyjną definicję, która pozwoliłaby prawo karne
materialne odseparować od prawa procesowego. Prawo karne materialne zajmuje się określeniem trzech
elementów:
● Zasad odpowiedzialności karnej – zasad pociągnięcia danej osoby do odpowiedzialności karnej,
określonych w KK lub ustawach szczegółowych
● Określenie katalogu zachowań zabronionych pod groźbą kary
● Określenie katalogu kar grożących za popełnienie tychże zachowań.

86
 Związek między tymi elementami jest związkiem o charakterze tetycznym.
Prawnicy czytając źródła prawa rekonstruują z nich normy prawne.
Prawo karne formalne – zawiera normy, które wyznaczają kształt procesu – lub postępowania – karnego. Określa
w nich się naczelne zasady procesowe, przebieg postępowania procesowego, odwoławczego, itd.
W naszym wykładzie będziemy skupiać się na Kodeksie Karnym, jednak należy wspomnieć o kilku znaczących
aktach prawnych, takich jak:
● Kodeks Karny Skarbowy
● Kodeks Wykroczeń – wykroczenie tym różni się od zachowań wymienionych w KK, iż są mniejszą
szkodliwością.
○ Można wymienić podział zachowań obciążonych groźbą kary na:
■ Zbrodnie – które są przestępstwami
■ Występki – które są przestępstwami
■ Wykroczenia – zawarte właśnie w Kodeksie Wykroczeń
● Prawo karne nieletnich – ten odcinek prawa karnego budzi pewne kontrowersje, czy przepisy zawarte w
Kodeksie Postępowaniu Karnego w Sprawach Nieletnich należą także do prawa karnego, czy tylko do
prawa procesowego.

Nauka o przestępstwach. Przestępstwo. Struktura przestępstwa

Przestępstwo – jest to czyn człowieka, zabroniony przez ustawę pod groźbą kary jako zbrodnia
lub występek, bezprawny, zawiniony, społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy.
W doktrynie karnistycznej powiada się, że jest to twór o złożonej naturze: ontologiczno-normatywnej.
Przestępstwo jest konstrukcją wieloelementową (warstwową, piętrową, itp.). Kolejność usytuowania elementów
w strukturze przestępstwa nie jest przypadkowa, elementy są precyzyjnie w tej strukturze uporządkowane. Stąd
wniosek, iż zbyteczne jest sytuowanie elementu wyżej sytuowanego w sytuacji braku elementu niżej usytuowanego.
Na strukturę przestępstwa składają się (w kolejności od najbardziej podstawowego):
● Zachowanie się człowieka
● Uznanie zachowania się człowieka za czyn prawnokarny
● Uznanie zachowania się człowieka za czyn zabroniony pod groźbą kary
● Zachowanie człowieka jako czyn bezprawny – odróżniany od czynów zabronionych pod groźbą kary.
● Zachowanie człowieka jako czyn bezprawny społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy
(inaczej: czyn karygodny)
● Zachowanie człowieka jako czyn zawiniony

Brak któregokolwiek z tych elementów dekompletuje strukturę przestępstwa i powoduje, że nie mamy do
czynienia z przestępstwem – tzn. że wszystkie powyższe warunki muszą zostać spełnione łącznie.
Ponieważ zdefiniowanie w sposób jednoznaczny powyższych elementów jest trudne, definiuje się je raczej
poprzez określanie okoliczności, które wykluczają wystąpienie tychże elementów, np.:
● art. 31: nie popełnia przestępstwa osoba, która z powodu psychozy, choroby fizycznej (…) nie potrafiła
rozpoznać znaczenia swojego zachowania (…);
● podobnie błąd w niektórych postaciach;
● klasycznym przykładem okoliczności wyłączającej przypisanie bezprawności czynu jest obrona konieczna
w art. 32 par. 2. Sprawca mógł zrealizować znamiona czynu zabronionego, ale obrona konieczna wyłącza

86
 bezprawność czynu.

Zachowanie się człowieka

Zachowanie się człowieka – powiada się, że jest ono przedmiotem prawnokarnego wartościowania. Dlatego też
wszystkie pozostałe elementy przestępstwa są elementami wartościującymi to zachowanie człowieka. Zachowanie
takie musi być zachowaniem, które wystąpi w świecie zewnętrznym. Toteż zamiar popełnienia przestępstwa nie
jest przestępstwem – zachowanie musi zostać zaobserwowane przez obiektywnego obserwatora.
● Nie oznacza to jednak, że myśli sprawcy nie mają znaczenia, jeśli te intencje nie zostaną ujawnione w
świecie zewnętrznym

Czyn prawnokarny
Uznanie zachowania się człowieka za czyn prawnokarny – z punktu widzenia prawa karnego wyróżniamy
zachowania człowieka, które uznajemy za:
● czyn
● zachowania nie będące czynami
Ten element pozwala wśród wszystkich zachowań wyodrębnić czyny. W doktrynie prawa karnego istnieją dwa
kierunki uściślenia istoty czynu:
● Ujęcie naturalistyczno-kauzalne czynu (w polskiej karnistyce - prof. Władysław Wolter) – czynem jest tylko
takie zachowanie się człowieka, które jest zależne od jego woli i którym to zachowaniem się człowiek
powoduje zmianę w świecie zewnętrznym, albo nie zapobiega wystąpieniu takiej zmiany w owym
świecie.
Stąd też ujęcie naturalistyczno-kauzalne nakłada na zachowanie dwa warunki:
○ Zachowanie się człowieka zależne od jego woli
○ Zachowanie to musi powodować zmianę w świecie zewnętrznym, lub też nie zapobiega jej
Ta koncepcja zawiera jednak pewne mankamenty:
○ Wedle tej koncepcji powiada się, że zachowanie musi być zależne od jego woli. Jednak w prawie
karnym zajmujemy się nie tylko zachowaniami zależnymi od woli człowieka, ale także
niezależnymi od jego woli (w przypadku osób niepoczytalnych). Niepoczytalność traktuje się jako
okoliczność, która uniemożliwia przypisanie winy. Co ciekawe akceptują taką okoliczność w
strukturze przestępstwa ci, którzy optują za podejściem naturalistyczno-kauzalnym, co jest pewną
sprzecznością, ponieważ właśnie osoby niepoczytalne (art. 31, par. 1)1 nie mają wolnej woli.
○ U podstaw ustanowienia każdej normy prawnej leży funkcja sugestywna – norma ma oddziaływać
na jej adresatów. Ziembiński wskazywał, że za pomocą normy można oddziaływać tylko na
zachowania zależne od woli człowieka. W prawie karnym ta koncepcja nie jest do końca do
przyjęcia, ponieważ funkcja normy prawnokarnej jest przecież również zabezpieczenie reszty
społeczeństwa przed zachowaniami społecznie niebezpiecznymi. Gdyby przyjąć koncepcję
Ziembińskiego należałoby uznać, że niepoczytalna osoba nie byłaby w stanie dopuścić się czynu
prawnokarnego. A nie jest prawdą, że osoba niepoczytalna nie może popełnić czynu
prawnokarnego, tylko po prostu taki czyn jest niezawiniony i stosuje się wobec nich tzw. środki
zabezpieczające (art. 932). Gdyby więc uznać, że osoby takie nie popełniają czynu
1
Nie popełnia przestępstwa, kto, z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności
psychicznych, nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem.
2
Sąd może orzec przewidziany w tym rozdziale środek zabezpieczający związany z umieszczeniem w zakładzie zamkniętym
lub skierowaniem na leczenie ambulatoryjne tylko wtedy, gdy jest to niezbędne, aby zapobiec ponownemu popełnieniu przez
86
 prawnokarnego, to środków zabezpieczających nie można by stosować wobec osób
niepoczytalnych. Co więc miałoby decydować o zastosowaniu wobec osób niepoczytalnych
środków zabezpieczających? Koncepcja Ziembińskiego nie daje odpowiedzi na to pytanie. Toteż
ujęcie naturalistyczno-kauzalne nie obejmuje pewnych przypadków.
○ W karnistyce wyróżnia się dwie skrajnie przeciwstawne formy czynu: czyn może polegać na
■ Działaniu, lub
■ zaniechaniu
Jednak są karniści, którzy twierdzą, iż zaniechanie nie jest czynem, ale brakiem czynu. Istnieje
więc spór co do przynależności syntaktycznej zaniechania w kontekście czynu.
Ponadto, nie każde niewykonanie czynu jest jego zaniechaniem. Zaniechaniem jest tylko takie
niewykonanie czynu, które miało miejsce w sytuacji, w której podmiot potrafił niewykonany przez
siebie czyn wykonać. Jest to o tyle istotne, że nie można pociągać kogoś jedynie za niewykonanie
czynu, a za zaniechanie. Wynika to z zasady imposibilium nullum obligatio est. W kontekście art.
26 par. 53 należy uznać, że również sam ustawodawca o tej zasadzie zapomniał. W artykule (par.
1) tym określono stan wyższej konieczności, który uniemożliwia przypisanie bezprawności
(okoliczność wyłączająca bezprawność), nie ma więc powodu sprawdzania, czy inne przesłanki
zostały spełnione. Par. 2 natomiast bezprawności nie wyłącza, uniemożliwia jedynie przypisanie
sprawcy winy. Ustawa w art. 26 par. 5 wskazuje, że w przypadku kolizji dwóch dóbr stosuje się
przepisy o stanie wyższej konieczności – a więc poświęcenie dobra o niższej wartości.
Pojawia się też problem, co oznacza, że człowiek mógł wykonać dany czyn: można uznać, że
oznacza to, że ktoś ma zdolności natury intelektualnej, lub emocjonalnej – choć z drugiej strony
nie trzeba mieć tych zdolności, aby przypadkowo wykonać danego czynu.
● Ujęcie socjologiczne czynu – jest odmianą ujęcia naturalistyczno-karnego. Tylko takie zachowanie się
człowieka, które przedstawia pewną wartość społeczną (na gruncie prawa karnego oczywiście w aspekcie
negatywnym – a więc musi być społecznie szkodliwe).
Mankamenty
○ Wprowadza do ujęcia czynu elementy, które w strukturze przestępstwa znajdują się wyżej.
○ Społeczna szkodliwość czynu jest wyrażeniem wieloznacznym. Wyróżnia się dwa rozumienia:
■ społeczna szkodliwość czynu in abstracto
■ społeczna szkodliwość czynu in concreto – tylko ta jest istotna na gruncie prawa karnego
Jest to jednak o tyle ważne, że szkodliwość in abstracto jest podstawowym kryterium kryminalizowania
czynu (zabraniania pod groźbą kary). Jest to pewien postulat skierowany do ustawodawcy. Natomiast
szkodliwość in concreto jest postulatem skierowanym do sędziego, który rozpatruje, czy konkretny czyn
popełniony przez X jest społecznie szkodliwy – ustawodawca już wcześniej przesądził o szkodliwości in
abstracto.
● Ujęcie finalne (finalistyczne) czynu – jest składnikiem pewnej doktryny w prawie karnym – finalizmu.
Czynem człowieka jest tylko takie zachowanie się człowieka, które jest celowe – celowe w ujęciu finalnym.
Podstawowy zarzut wobec tego ujęcia odnosi się do faktu, że ta konstrukcja czynu nie jest
zharmonizowania z pojęciem nieumyślnego popełnienia czynu. Art. 9 par. 14 uwzględnia czyny, na które

sprawcę czynu zabronionego związanego z jego chorobą psychiczną, zaburzeniami preferencji seksualnych, upośledzeniem
umysłowym lub uzależnieniem od alkoholu lub innego środka odurzającego; przed orzeczeniem tego środka sąd wysłuchuje
lekarzy psychiatrów oraz psychologa, a w sprawach osób z zaburzeniami preferencji seksualnych – także lekarza seksuologa.
3
Przepisy § 1–3 stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy z ciążących na sprawcy obowiązków tylko jeden może być
spełniony.
4
Czyn zabroniony popełniony jest umyślnie, jeżeli sprawca ma zamiar jego popełnienia, to jest chce go popełnić albo
86
 sprawca się godzi („zamiar ewentualny”). Ustawodawca wskazuje, że strona intelektualna sprawia, że
sprawca przewiduje realizację znamiona danego czynu zabronionego i jeśli sprawca zrealizuje te
znamiona, to mówimy, że sprawca popełnia czyn zabroniony z zamiarem jego popełnienia. Przestępstwo
nieumyślne nie oznacza przestępstwa, które charakteryzowało się jedynie samym brakiem zamiaru –
potrzebne są inne warunki: sprawca ma mieć możliwość przewidzenia, że popełnił czyn zabroniony.
Istnieją dwa rodzaje przestępstwa nieumyślnego: lekkomyślność (sprawca wie, że jego działania mogą
doprowadzić do popełnienia czynu zabronionego, ale mimo to godzi się na to) i niedbalstwo (sprawca w
ogóle nie wie o tym, że może doprowadzić do popełnienia przestępstwa, a powinien). Wielu karnistów
uważa, że skoro przestępstwo nieumyślne cechuje się brakiem zamiaru, to z punktu widzenia finalizmu
nie może doprowadzić do popełnienia przestępstwa. Finaliści jednak wskazali, że nie czyn zabroniony ma
być celem, który ma zamiar osiągnąć – czyn ten jest jedynie skutkiem ubocznym.
● Ujęcie skutkowe czynu – czynem jest wszelki wytworzony przez człowieka stan rzeczy w drodze jego
zachowania się. Nie cieszy się on poważaniem przez karnistów.
● Istnieją też szkoły, które nie definiują czynu, ale charakteryzują okoliczności uniemożliwiające przypisanie
czynu, albo uniemożliwiające byt. Nie są czynami:
○ Zachowanie się człowieka powstałe w wyniku przymusu absolutnego (bezwzględnego,
nieodpornego – vis absoluta) – np. jedna osoba stoi przy oknie, druga osoba stoi trochę dalej. Do
pokoju wpada trzecia osoba, popycha drugą, a ta z kolei popycha pierwszą, która wypada przez
okno – toteż ciało osoby drugiej było jedynie ogniwem w ciągu zachowań.
○ Odruch bezwarunkowy – wrodzona zdolność reagowania na pewne bodźce, która powstaje bez
pośrednictwa centralnych ośrodków kontrolnych w organizmie człowieka.
○ Brak przytomności umysłu – nie jest czynem zachowanie się podmiotu w sytuacji, gdy została
wyłączona świadomość człowieka – np. w stanie głębokiego snu.
○ Zaniechanie, w sytuacji, w której nie było obiektywnej możliwości jego wykonania
○ Brak niezbędnego narzędzia do wykonania czynu nakazanego

Czyn zabroniony pod groźbą kary

Zachowanie jako czyn zabroniony pod groźbą kary – takie zachowanie, w którym jego sprawca wypełnia
znamiona tego czynu; musi więc istnieć sankcjonowana norma prawna, która te znamiona określać.

Znamiona
Znamiona – fragmenty przepisów prawa karnego, które określają elementy charakteryzujące przestępstwo.
Dzielimy je na:
● Określające podmiot czynu zabronionego
● Określające stronę przedmiotową czynu zabronionego
● Określające stronę podmiotową czynu zabronionego
● Określające przedmiot ochrony przepisów

Znamiona podmiotu
Określające podmiot czynu zabronionego – znamię to pozwala na określenie, czy czynu tego może dokonać
każdy, czy też osoba o określonych cechach. Inaczej mówiąc określa, kto może być sprawcą czynu, lub też kto jest
adresatem normy sankcjonowanej w tym przepisie.
● Powszechne typy czynu zabronionego - mają bardzo krótko określone znamiona wskazujące podmiot –
„Kto…” (np. art. 1485) – ich podmiotem może być każdy człowiek.

przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi.

5
§ 1. Kto zabija człowieka, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 8, karze 25 lat pozbawienia wolności
86
 ● Indywidualne typy czynu zabronionego – ich podmiotem może być wyłącznie osoba posiadająca
określone cechy, tudzież kwalifikacje osobiste wyraźnie określone w przepisie charakteryzującym
przestępstwo – np. art. 1496 - norma sankcjonowana jest adresowana wyłącznie do matki.
Podział typów indywidualnych na:
○ Niewłaściwe – wówczas, gdy – poza obowiązywaniem normy zakazującej popełnienia czynu
określonego rodzaju konkretnemu podmiotowi posiadającemu wyróżnione w tekście prawnym
kwalifikacje osobiste – obowiązuje jeszcze w systemie prawnym norma, która zakazuje
popełnienia czynu innym podmiotom, nieposiadającym tych kwalifikacji
■ Tak jest w przypadku art. 149 – jeżeli przestępstwo popełni ktoś, kto nie jest matką
dziecka, ponieważ przekroczy normę sankcjonowaną, zamieszczoną w innym artykule.
○ Właściwe – Czyn określonego rodzaju zakazuje się w tekście prawnym tylko osobom, należącym
do określonego kręgu osób.
■ Tak jest w przypadku dezercji – norma leżąca u podstaw dezercji jest zaadresowana
wyłącznie do żołnierzy.
Pojawia się jednak problem, czy np. podżegać do popełnienia przestępstwa indywidualnego może tylko
osoba, która charakteryzuje się określonym zestawem cech. Istnieje sześć form sprawstwa czynu
przestępnego (art. 187):
○ Sprawstwo pojedyncze (samoistne, jednosprawstwo) – sprawca wykonuje czyny zabronione sam
(par. 1).
○ Współsprawstwo – gdy ktoś wykonuje czyn zabroniony wspólnie i w porozumieniu z inną osobą
(par. 1)
○ Sprawstwo kierownicze – sprawcą kierowniczym jest ten, kto kieruje sprawstwem czynu
zabronionego przez inną osobę (par. 1).
○ Sprawstwo polecające (poleceniowe) – taki sprawca poleca wykonanie czynu zabronionego innej
osobie, zależnej od siebie (jest formą sprawstwa pośredniego) (par. 1).
○ Podżeganie – podżegacz nakłania inną osobę do popełnienia czynu, ponieważ chce, by osoba ta
dokonała tego czynu (par. 2).
○ Pomocnictwo – pomocnik ułatwia innej osobie dokonanie czynu zabronionego pod groźbą kary
(par. 3).
Sprawcą indywidualnego czynu zabronionego może być osoba, która posiada pewne cechy, które zostały
wyraźnie określone w prawie karnym w postaci znamion tego czynu. W art. 218 par. 2 sformułowano

albo karze dożywotniego pozbawienia wolności. (…)

6
Matka, która zabija dziecko w okresie porodu pod wpływem jego przebiegu, podlega karze pozbawienia wolności od 3
miesięcy do lat 5.
7
§ 1. Odpowiada za sprawstwo nie tylko ten, kto wykonuje czyn zabroniony sam albo wspólnie i w porozumieniu z inną
osobą, ale także ten, kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę lub wykorzystując uzależnienie innej osoby
od siebie, poleca jej wykonanie takiego czynu.
§ 2. Odpowiada za podżeganie, kto chcąc, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, nakłania ją do tego.
§ 3. Odpowiada za pomocnictwo, kto w zamiarze, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, swoim zachowaniem ułatwia
jego popełnienie, w szczególności dostarczając narzędzie, środek przewozu, udzielając rady lub informacji; odpowiada za
pomocnictwo także ten, kto wbrew prawnemu, szczególnemu obowiązkowi niedopuszczenia do popełnienia czynu zabronionego
swoim zaniechaniem ułatwia innej osobie jego popełnienie.
8
§ 1. Okoliczności osobiste, wyłączające lub łagodzące albo zaostrzające odpowiedzialność karną, uwzględnia się tylko co do
osoby, której dotyczą.
§ 2. Jeżeli okoliczność osobista dotycząca sprawcy, wpływająca chociażby tylko na wyższą karalność, stanowi znamię czynu
zabronionego, współdziałający podlega odpowiedzialności karnej przewidzianej za ten czyn zabroniony, gdy o tej okoliczności
wiedział, chociażby go nie dotyczyła.
§ 3. Wobec współdziałającego, którego nie dotyczy okoliczność określona w § 2, sąd może zastosować nadzwyczajne
86
 wyjątek od tej zasady.
○ Intraneus – posiada cechy indywidualizujące umożliwiające mu bycie sprawcą przestępca
indywidualnego (np. w podanym wyżej przykładzie dzieciobójstwa – matka).
○ Extraneus - Podmiot nie wyczerpujący znamion przestępstwa, ale świadomie współdziała z
intraneusem – można go pociągnąć do odpowiedzialności w wymiarze przewidzianym przez
przestępstwo indywidualne (np. podżeganie).
W przypadku wszystkich tych czynów zabronionych kara grożąca za każdą z tych form jest taka sama, jak
za sprawstwo indywidualne. Jest możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności karnej w granicy, jakiej
przewidziano w KK za popełnienie przestępstwa indywidualnego kogoś, kto nie wypełnia znamion
przestępstwa indywidualnego, jeżeli świadomie współdziała z intraneusem.
Zakres wyrażenia „podmiot czynu zabronionego pod groźbą kary” nie wymaga, aby osoba sprawcy była
osobą dorosłą i poczytalną. Normy prawa karnego odnoszą się do wszystkich podmiotów – także
niepełnoletnich i niepoczytalnych. Osobą dorosłą na gruncie KK jest osoba, która ukończyła lat 17 (poza
wyjątkami wskazanymi). Osobom niepoczytalnym i niepełnoletnim nie można przypisać winy, choć nie
jest tak, że nie mogą popełnić czynu zabronionego pod groźbą kary.
Ustawa o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zagrożone pod groźbą kary – konstrukcja tej
odpowiedzialności jest odmienna od konstrukcji przewidzianej w kodeksie karnym. Według konstrukcji
wspomnianej ustawy czynu zabronionego dopuszcza się osoba fizyczna, ale ta osoba nie jest pociągana do
odpowiedzialności karnej – kto inny dopuszcza się czynu zabronionego, a kto inny ponosi za ten czyn
odpowiedzialność.

Znamiona strony przedmiotowej

Znamiona określające stronę przedmiotową czynu zabronionego – elementy, które dotyczą obiektywnej strony
czynu zabronionego (a nie elementy związane np. z nastawieniem sprawcy):
1. Opis przedmiotowo pojętego czynu (zachowania się) zabronionego pod groźbą kary – nie można za czyn
uznać myśli sprawcy. Takie znamię musi pojawić się w opisie czynu zabronionego. Ten opis dokonywany
jest za pomocą znamienia określającego czynność sprawczą (znamię czynnościowe, znamię
czasownikowe). Opis mus być maksymalnie precyzyjny, co wynika nullum crimen sine lege certa.
○ Ustawodawca posługuje się czasownikami w czasie teraźniejszym, co wynika z pewnej tradycji. Ta
metoda jednak rodzi pewne trudności interpretacyjne. Np. art. 18 par. 2 mówi, że odpowiada za
podżeganie odpowiada ten, kto nakłania inną osobę – co więc oznacza, że ktoś „nakłonił” inną
osobę?
○ Należy też zastanowić się, czy czasownik jest skutkowy, czy też bezskutkowy.
○ Czy czasownik może zostać zrealizowany w drodze działania, czy także w drodze zaniechania?
Zachowanie może być zrealizowane w różnych formach:
○ Poprzez działanie (podżeganie może być tylko w drodze działania, nie może być wykonane przez
zaniechanie)
○ Poprzez zaniechanie (nieudzielenie innej osobie pomocy)
○ Zarówno poprzez działanie, jak i zaniechanie (np. zabójstwo człowieka – poprzez działanie jak i
zaniechanie)
2. Skutek czynu zabronionego pod groźbą kary
○ Przestępstwo skutkowe (przestępstwo materialne) – jeżeli skutek jest znamieniem czynu
zabronionego pod groźbą kary

złagodzenie kary.
86
 ○ Przestępstwo bezskutkowe (formalne) - jeżeli skutek nie należy do znamion czynu zabronionego
Podział ten jest istotny, ponieważ o dokonaniu czynu skutkowego można mówić tylko wtedy, gdy w
rzeczywistości pojawi się skutek czynu, jeżeli skutek się nie pojawi, to można najwyżej pociągnąć
sprawcy za usiłowanie.
W przypadku przestępstw formalnych wystarczy samo zachowanie się sprawcy, aby zaktualizował się czyn
zabroniony.
Pojawia się jednak skomplikowane zagadnienie związku przyczynowo-skutkowego.
○ Teoria kondycjonalna (teoria warunku sine qua non, równowartości warunków, równowartości
warunków koniecznych, teoria ekwiwalencji) (J.S. Mill) – przyczyną danego skutku jest suma
warunków koniecznych potrzebnych do tego, aby ten skutek mógł się zrealizować.
Na gruncie prawa karnego teoria kondycjonalna Milla pozostawia wiele do życzenia, bo prawo
karne bada wartość kauzalną zachowania się człowieka – nam może się jedynie wydawać, że
ktoś wywołał skutek. Ponadto może doprowadzić do tego, że odpowiedzialnością za popełnienie
czynu zabronionego – w drodze regresum ad inifinitim – będziemy obciążać niewinne osoby
(matkę za zrodzenie zabójcy).
○ Teoria adekwancji – nie o każdym zachowaniu można powiedzieć, że jest adekwatną przyczyną
określonego skutku. Skutek można przypisać tylko temu zachowaniu, o którym można
powiedzieć, że jego skutek jest normalnym następstwem.
○ Teoria relewancji – przyczynowość i kauzalność jest warunkiem przypisania sprawcy skutku, ale
nie każde przyczynowe wywołanie skutku jest wywołaniem tego skutku w rozumieniu prawa
karnego. Stała więc jedynie w opozycji do koncepcji kondycjonalnej Milla, a nie odpowiadała, jakie
zachowanie stanowi przyczynę.
○ Teoria warunku właściwego (Giecek) – teoria warunku odpowiadającego empirycznie
potwierdzonej prawidłowości. Związek przyczynowo skutkowy powinien być rozważany w dwóch
etapach:
■ Czy funkcjonuje w świecie jakieś prawo, które wiąże zachowanie ze skutkiem?
■ Czy subsumpcja daje pozytywny efekt?
○ Normatywne podstawy obiektywnego przypisania skutku (nauka niemiecka) – aby można było
komuś przypisać skutku jako jego dzieło, należy też stwierdzić, że sprawca wywołał skutek
naruszając reguły ostrożności (np. reguły ostrożnego postępowania). Reguły te można
sprowadzić do norm, które obowiązują w systemie prawnym.
○ Koncepcja zgodnego z prawem zachowania alternatywnego (doktryna niemiecka) – wymusza
wyobrażenie pewnego hipotetycznego przebiegu zachowania skutkowego: sędzia zastanawia się,
czy skutek, który sprawca faktycznie wywołała swoim zachowaniem się powstałby wówczas, gdyby
sprawca zachował się zgodnie z prawem – a więc, czy skutek był nieuchronny. Jeśli był –
sprawstwa takiego czynu nie można przypisać.
Skutkiem może być fizykalna zmiana w świecie zewnętrznym, ale również sprowadzenie
niebezpieczeństwa dla dobra chronionego prawem, ale tylko w sytuacji, gdy to sprowadzanie
niebezpieczeństwa zostało wyraźnie zabronione w przepisie wyrażającym znamiona czynu zabronionego.
Np. art. 163 par. 19 – jest to przestępstwo skutkowe.

9
§ 1. Kto sprowadza zdarzenie, które zagraża życiu lub zdrowiu wielu osób albo mieniu w wielkich rozmiarach, mające postać:
1) pożaru,
2) zawalenia się budowli, zalewu albo obsunięcia się ziemi, skał lub śniegu,
3) eksplozji materiałów wybuchowych lub łatwopalnych albo innego gwałtownego wyzwolenia energii, rozprzestrzeniania się
substancji trujących, duszących lub parzących,
86
 ○ Przestępstwa z konkretnego zagrożenia dobra chronionego prawem karnym – w przepisie
określającym określone zostały dobra chronione.
○ Przestępstwa z abstrakcyjnego zagrożenia dobra chronionego prawem karnym – w przepisie
określającym czyn zabroniony nie zostało określone dobro chronione.
3. Znamiona modalne czynu zabronionego pod groźbą kary (czas, miejsce, sytuacja popełnienia czynu
zabronionego)
○ Wg jednej koncepcji są takie czyny zabronione, które nie posiadają znamion modalnych (np.
zabójstwo – art. 148. par. 110 – ustawodawca nie podaje żadnych znamion modalnych).
○ Wg innej koncepcji, każdy czyn zabroniony posiada znamiona modalne – mimo, że w samym
przepisie nie znajdują się żadne opisy czasu, miejsca i sytuacji, to uznajemy jednak, że zabrania
się popełniania czynu zabronionego pod groźbą kary w każdym czasie, każdym miejscu i każdej
sytuacji.
Przykłady takich znamion:
○ Dzieciobójstwo (przypis 6) – znamieniem modalnym jest okres porodu
○ Czynna napaść na przedstawiciela państwa obcego – może być zrealizowana wyłącznie na terenie
Rzeczypospolitej
○ Nieudzielenie pomocy drugiemu człowiekowi (art. 168) – nieudzielenie tej pomocy może nastąpić
tylko w sytuacji, gdy drugi człowiek tej pomocy potrzebuje

Znamiona strony podmiotowej

Znamiona określające stronę podmiotową czynu zabronionego pod groźbą kary – stron podmiotowa (nazywana
stroną subiektywną czynu zabronionego) to stosunek intelektualno-psychiczny sprawcy do popełnionego przez niego
zachowania się, w którym realizuje on znamiona przedmiotowe czynu zabronionego pod groźbą kary. A więc jest to
nastawienie intelektualne.
W art. 9 par. 2-311 ustawodawca scharakteryzował te znamiona, istnieją dwie postaci realizacji tych znamion:
● Umyślność – art. 9 par. 1 – ustawodawca wskazał, kiedy czyn będzie popełniony umyślnie (sprawca ma
zamiar jego popełnienia, to jest chce go popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się
godzi).
Strona podmiotowa obejmuje dwa aspekty:
○ intelektualny – sprawca przewiduje możliwość popełnienia czynu zabronionego – wyobraża
sobie, że za chwilę może zrealizować znamiona czynu zabronionego. Ten aspekt jest o tyle istotny,
że gdyby sprawca nie wyobrażał sobie tej możliwości, to nie można powiedzieć, że jej chce –
dlatego aspekt intelektualny warunkuje aspekt wolicjonalny.
Sprawca przewiduje możliwość popełnienia czynu zabronionego, co nie oznacza, że sprawca zdaje
sobie sprawę z tego, że czyn jest zabroniony pod groźbą kary – tzn. że warunkiem nie jest

4) gwałtownego wyzwolenia energii jądrowej lub wyzwolenia promieniowania jonizującego, podlega karze pozbawienia
wolności od roku do lat 10.
10
§ 1. Kto zabija człowieka, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 8, karze 25 lat pozbawienia
wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności.
11
§ 2. Czyn zabroniony popełniony jest nieumyślnie, jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia go jednak
na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu
przewidywał albo mógł przewidzieć.
§ 3. Sprawca ponosi surowszą odpowiedzialność, którą ustawa uzależnia od określonego
następstwa czynu zabronionego, jeżeli następstwo to przewidywał albo
mógł przewidzieć.
86
 świadomość sprawcy co do tego, że czyn jest zabroniony pod groźbą kary.12
○ wolicjonalny – sprawca wykazuje chęć popełnienia czynu zabronionego. Zamiar musi towarzyszyć
sprawcy podczas popełnienia czynu zabronionego, zamiar musi się aktualizować w popełnianiu
czynu. Możemy wyodrębnić dwie postacie zamiaru:
■ Zamiar bezpośredni – dolus directus – sprawca chce popełnić czyn zabroniony – chęć o
którym mowa w k.k. nie odpowiada potocznemu rozumieniu chęci. W prawie karnym
powiemy, że sprawca chciał popełnić czyn zabroniony nawet wtedy, gdy w rozumieniu
potocznym tego nie chciał. Chęcią w rozumieniu karnistycznym są objęte również
nieuchronne skutki zachowania się sprawcy.
W doktrynie wyodrębniono rodzaje zamiaru bezpośredniego:
● Zamiar kierunkowy (zamiar zabarwiony – dolus coloratus) – sprawca musi działać
w jakimś celu określonym przez ustawę karną. Jeżeli sprawca dopuścił się
zachowania w innym celu, to nie będzie realizował znamion tego przestępstwa –
przykład: art. 28613 - klasyczny przypadek oszustwa. Sprawca musi działać w
określonym celu; jeżeli będzie działał w innym celu, niż osiągnięcie korzyści
majątkowej nie będzie realizował znamion art. 286. Przestępstwem kierunkowym
jest taki czyn, w którego ustawowym opisie ustawodawca opisał cel.
● Zamiar premedytowany (zamiar przemyślany – dolus premeditatus) – sprawca
podejmuje głęboką refleksję co do różnych wariantów popełnienia czynu
zabronionego.
● Zamiar nagły (dolus impetu) – sprawca nagle decyduje się na popełnienie czynu
zabronionego, pod wpływem jakiegoś bodźca. Jego odmianą jest
○ Zamiar afektywny (afect dolus) – powstaje w sytuacji afektu.
● Zamiar quasi-ewentualny – istnieją typy czynów zabronionych, które posiadają
tzw. znamiona statyczne (np. wiek pokrzywdzonego – jak w art. 20014) – sprawca
co prawda przewiduje możliwość popełnienia czynu, ale wobec jego niepewności
(np. co do faktu, czy osoba ma poniżej 15 lat), nie możemy jednak stanowczo
stwierdzić, że chciał popełnić czyn zabroniony.
Przez jakiś czas doktryna zastanawiała się, który rodzaj – zamiar –
premedytowany, czy nagły – powinien być karany surowiej.
■ Zamiar ewentualny (zamiar wynikowy, zamiar wtórny) – od strony wolicjonalnej
ustawodawca zdefiniował jako stan, w którym sprawca godzi się na popełnienie czynu
zabronionego – jest to o tyle specyficzne znamię, że psychologia nie zna takiego stanu.
● Aspekt intelektualny - w przypadku zamiaru ewentualnego aspekt intelektualny
przedstawia się tak samo, jak w przypadku zamiaru bezpośredniego: sprawca
przewiduje możliwość popełnienia czynu zabronionego.
● Aspekt wolicjonalny – (art. 9. par. 115) – istnieją trzy koncepcje:

12
Polski ustawodawca przyjął koncepcję, że świadomość bezprawności czynu nie jest warunkiem przypisania sprawcy
zamiaru
13
§ 1. Kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadza inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub
cudzym mieniem za pomocą wprowadzenia jej w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania
przedsiębranego działania, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
14
Art. 200. § 1. Kto obcuje płciowo z małoletnim poniżej lat 15 lub dopuszcza się wobec takiej osoby innej czynności
seksualnej lub doprowadza ją do poddania się takim czynnościom albo do ich wykonania, podlega karze pozbawienia wolności
od lat 2 do 12.
15
sprawca (…) przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi.
86
 ○ Koncepcja Władysława Woltera – koncepcja obojętności woli – aspekt
wolicjonalny polega na tym, że ani jest tak, że sprawca chce popełnienia
czynu, ani jest tak, że sprawca chce niepopełnienia tego czynu.
○ Koncepcja prawdopodobieństwa – z zamiarem ewentualnym mamy do
czynienia wtedy, gdy sprawca zdaje sobie sprawę z dużego
prawdopodobieństwa popełnienia swoim zachowaniem czynu
zabronionego i pomimo tej świadomości podejmuje decyzję o podjęciu
się tego zachowania.
○ Koncepcja obiektywnej manifestacji (Hans Jeschek) – nie można
przypisać sprawcy zamiaru ewentualnego wtedy, gdy sprawca swoim
zachowaniem udowodnił, że chciał niepopełnienia czynu zabronionego
pod groźbą kary.
16
● Nieumyślność – (art. 9 par. 2 ) – z punktu widzenia logiczno-semantycznego nieumyślność jest prostym
zaprzeczeniem umyślności. W karnistyce jednak, aby przypisać sprawcy nieumyślność:
○ sprawca nie może mieć zamiaru popełnienia czynu zabronionego
○ sprawca musi swoim zachowaniem naruszyć reguły ostrożności obowiązujące w danych
okolicznościach (element o charakterze stricte obiektywnym, a nie subiektywnym)
○ sprawca ma obiektywnie rzecz biorąc możliwość przewidzenia popełnienia czynu zabronionego
pod groźbą kary
Aby można było mówić o nieumyślnym popełnieniu czynu zabronionego ustawodawca musi wyraźnie
zawrzeć klauzulę nieumyślności. W doktrynie wyróżnia się dwie formy nieumyślności:
○ Świadoma nieumyślność (lekkomyślność)
■ w aspekcie intelektualnym nie różni się od umyślności – sprawca również przewiduje
możliwość popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary
■ w aspekcie wolicjonalnym – sprawca chce niepopełnienia czynu zabronionego, którego
możliwość popełnienia przewiduje
Można więc uznać, że lekkomyślność dotyczy szczególnie często kierujących pojazdami
mechanicznymi
○ Nieświadoma nieumyślność (niedbalstwo) – osobliwa postać strony podmiotowej czynu
zabronionego - w jej przypadku nie da się wyodrębnić pozytywnego aspektu intelektualnego – jej
znamiona wypełnia ten, kto w ogóle nie przewiduje możliwości czynu zabronionego pod groźbą
kary – a więc taki sprawca nie może się wolicjonalnie ustosunkować do popełnienia czynu
zabronionego pod groźbą kary. Jednak zarzutem wobec niego jest to, że mógł przewidzieć
popełnienie czynu zabronionego.
Aby ocenić, czy mógł to przewidzieć posługujemy się kryteriami obiektywnymi, tzw. kryterium
wzorcowego obywatela.
Reguły ostrożności zawarte w art. 9 par. 2 powinny zostać zawarte w znamionach
przedmiotowych.
● Istnieje również mieszana strona podmiotowa czynu zabronionego – jest to tzw. wina kombinowana –
występuje przy tzw. przestępstwach kwalifikowanych przez następstwo. Czyny zabronione kwalifikowane
przez następstwo składają się z głównego zachowania się sprawcy oraz z wiązalnego z nim – ale dającego
się od niego wyodrębnić – następstwa. To następstwo nie jest klasycznym skutkiem w rozumieniu prawa

16
§ 2. Czyn zabroniony popełniony jest nieumyślnie, jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia go jednak
na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu
przewidywał albo mógł przewidzieć.
86
 karnego. A więc przestępca mógł umyślnie popełnić jakiś czyn zabroniony, poprzez który w sposób
nieumyślny wywołała skutki.
○ Art. 17317 – przestępstwo nigdy nie jest obejmowane zamiarem sprawcy – jak w par. 3. Występuje
tutaj czyn umyślnie-nieumyślny (pierwszy czyn był umyślny, a drugi – jego skutek – nieumyślny).
○ Par. 4 – drugi typ mieszanej strony podmiotowej – również występuje kombinacja, ale nie
prowadzi do wyodrębnienia czynu umyślnie-nieumyślnego, ale nieumyślnie-nieumyślnego.

Znamiona dobra prawnego jako przedmiotu zamachu i ochrony

Przedmiot ochrony przepisów określających czyn zabroniony pod groźbą kary – jest to grupa znamion mająca
nacechowanie ideologiczne. Mówiąc o przedmiocie ochrony mamy na myśli pewne określone dobro, które
ustawodawca decyduje się chronić. Oczywiście przepisami prawa karnego nie chroni się wszystkich dóbr społecznych,
ale te, które ustawodawca uznaje za najcenniejsze. Wynika to z założenia, że prawo karne ma za zadanie wkraczać
tylko ultima ratio. Prawo karne pełni więc rolę subsydiarną.
Można wyróżnić wiele rodzajów przedmiotów ochrony. W PRL posługiwano się pojęciem „ogólnego przedmiotu
ochrony”. Jest to jednak zbyt ogólnikowe pojęcie. Rodzajowy przedmiot ochrony - gdy dane dobro społeczne chroni
kilka przepisów prawno karnych. Z taką sytuacją mamy w kodeksie karnym do czynienia bardzo często.
● Np. w tytule rozdziału XIX – przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu określony jest przedmiot ochrony – a
więc życie i zdrowie jako rodzajowy przedmiot ochrony.
● W art. 280 KK znajduje się przepis o rozboju, który znajduje się w rozdziale o przestępstwach przeciwko
mieniu. Jednak rozbój jest kradzieżą przy użyciu przemocy, a więc polega co najmniej na naruszeniu
nietykalności cielesnej. W rozdziale o przestępstwach przeciwko czci i nietykalności cielesnej nie
znajdujemy rozboju.
Rodzajowe określenie przedmiotu ochrony pozwala na określenie recydywy. Art. 6418 stanowi, że jednym z
warunków uznania za recydywistę jest umyślne dopuszczenie się przestępstwa podobnego. Przestępstwa są
podobne, gdy są tego samego rodzaju (art. 115 par. 319).
● Indywidualny (bezpośredni, szczególny) przedmiot ochrony – sprzężony ze szczególnym przepisem
prawa karnego.
Czyny zabronione dzielimy na:

17
Art. 173. § 1. Kto sprowadza katastrofę w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym zagrażającą życiu lub zdrowiu wielu
osób albo mieniu w wielkich rozmiarach, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
§ 2. Jeżeli sprawca działa nieumyślnie, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§ 3. Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1 jest śmierć człowieka lub ciężki uszczerbek na zdrowiu wielu osób, sprawca
podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.
§ 4. Jeżeli następstwem czynu określonego w § 2 jest śmierć człowieka lub ciężki uszczerbek na zdrowiu wielu osób, sprawca
podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
18
Art. 64.
§ 1. Jeżeli sprawca skazany za przestępstwo umyślne na karę pozbawienia wolności popełnia w ciągu 5 lat po odbyciu co
najmniej 6 miesięcy kary umyślne przestępstwo podobne do przestępstwa, za które był już skazany, sąd może wymierzyć karę
przewidzianą za przypisane sprawcy przestępstwo w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o
połowę.
§ 2. Jeżeli sprawca uprzednio skazany w warunkach określonych w § 1, który odbył łącznie co najmniej rok kary pozbawienia
wolności i w ciągu 5 lat po odbyciu w całości lub części ostatniej kary popełnia ponownie umyślne przestępstwo przeciwko życiu
lub zdrowiu, przestępstwo zgwałcenia, rozboju, kradzieży z włamaniem lub inne przestępstwo przeciwko mieniu popełnione z
użyciem przemocy lub groźbą jej użycia, sąd wymierza karę pozbawienia wolności przewidzianą za przypisane przestępstwo w
wysokości powyżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia, a może ją wymierzyć do górnej granicy ustawowego zagrożenia
zwiększonego o połowę.
§ 3. Przewidziane w § 1 lub 2 podwyższenie górnego ustawowego zagrożenia nie dotyczy zbrodni.
19
Przestępstwami podobnymi są przestępstwa należące do tego samego rodzaju; przestępstwa z zastosowaniem przemocy
lub groźby jej użycia albo przestępstwa popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowej uważa się za przestępstwa podobne.
86
 ● Polegające na naruszeniu dobra chronionego prawem
● Polegające na narażeniu dobra chronionego prawem
○ Przestępstwa narażające dobro chronionego prawem bezpośrednio (realnie, konkretnie) –
zaliczamy je do grupy przestępstw skutkowych – ich skutkiem jest sprowadzenie bezpośredniego
niebezpieczeństwa na dobro chronione prawem.
○ Przestępstwa stwarzające jedynie abstrakcyjne zagrożenie dla dobra chronionego prawem –
polegają na zachowaniu, które jest uważane za niebezpieczne dla określonego dobra prawnego,
ale to niebezpieczeństwo nie należy do znamion, jest tylko pewnym założeniem kierującym
ustawodawcą przy tworzeniu przepisu, a więc niebezpieczeństwo to nie wymaga dowodzenia w
procesie karnym.
Podział ten ma znaczenie praktyczne – w przypadku przestępstw, które polegają na sprowadzeniu jedynie
abstrakcyjnego niebezpieczeństwa nie trzeba (jak w przestępstwach narażających realnie dobro chronione)
wykazywać, że taki czyn sprowadził rzeczywiście niebezpieczeństwo na takie dobro.
Należy podkreślić, że ochrona dobra społecznego jest głównym powodem kryminalizacji pewnych czynów
(funkcja ochronna). Niekiedy w literaturze prawa karnego kontestuje się, czy dane dobro społeczne jest na tyle
istotne, że należy kryminalizować zamachy na nie (np. kazirodztwo, czy bigamia).
Dygresja (?):
Art. 148 par. 2 - został uchylony przez Trybunał Konstytucyjny. W 2005 r. znowelizowano art. 148 par. 2, co polegało na tym, że usunięto karę
najłagodniejszego rodzaju. Konsekwencją tej nowelizacji było to, że pozostawiono dwie kary – karę 25 lat pozbawienia i dożywocie. Wydawało się, że jest to w
porządku, jakkolwiek sędziowie narzekali na to, że wykluczona została możliwość nadzwyczajnego złagodzenia kary. Obecnie problem ten został rozwiązany,
chociaż mógł zostać rozwiązany za pomocą art. 60, który stanowi, że nadzwyczajne złagodzenie kary polegać może na obniżeniu kary poniżej dolnej granicy w
przepisach szczegółowych. Doktryna twierdziła, że nie można było na gruncie przepisów złagodzić w ten sposób kary. SN stwierdził, że w KK nie ma przepisu,
który zakazywałby sędziemu nadzwyczajnego złagodzenia kary 25 lat pozbawienia wolności, chociaż nie ma w kodeksie przepisu, który udzielałby sądowi
kompetencji do tego. Ci, którzy twierdzili, że nie można kary 25 lat pozbawienia wolności jest karą sztywną, której nie można zmniejszać. Dolna granica przepisu,
który określa karę za zabójstwo kwalifikowane wynosi 25 lat. Art. 6 par. 6 sprawia, że można nadzwyczajnie złagodzić karę 25 lat do kary nie niższej, niż 8 lat i
cztery miesiące.
Nowelizacja dokonana w 2005 r. była efektem nowego spojrzenia na politykę karania, po czym podniosły się głosy, że artykuł ten należy znowelizować z
powrotem. Jednym z powodów niekonstytucyjności art. 148 było m.in. to, że takie ukształtowanie kary grożącej – oscylującej wokół tzw. kary sztywnej – jest
niekonstytucyjnej, ponieważ nadmiernie ogranicza zasadę swobody sędziowskiej. TK zauważył, że nowelizacja została przeprowadzona nie do końca prawidłowo
– zapomniano jednego czytania. Dlatego uchylono ten przepis ze względów proceduralnych. TK nie wyraził do końca swojego stanowiska co do treści samego
przepisu. Zasugerował, że jeżeli sędzia spotka się z sytuacją, kiedy należy wymierzyć karę z art. 148, to powinien wymierzać karę w swoim zasadniczym kształcie.
Doktryna nie jest zgodna co do tego, jak traktować takie orzeczenie.

● Jedno stanowisko twierdzi, że w wyniku takiego orzeczenia usunięto art. 148 par. 2, dlatego został usunięty z systemu prawnego.
● Drugie – że wyrok nie ma mocy nowelizującej, stąd art. 148 par. 2 nadal obowiązuje i to w wersji sprzed nowelizacji w 2005 r., ponieważ
niepodobno znowelizować przepisu przepisem niezgodnym z prawem.

Forma popełnienia czynu zabronionego

Formy stadialne
Formy stadialne - została podjęta w rozdziale drugim k.k. Wyróżniamy trzy formy stadialne popełnienia czynu
zabronionego pod groźbą kary:
● Przygotowanie czynu zabronionego
● Usiłowanie czynu zabronionego
● Dokonanie czynu zabronionego – pełna realizacja znamion czynu zabronionego, określonych w części
szczegółowej k.k.
Problematyka form stadialnych czynu zabronionego może być postrzegana podług dwóch koncepcji:
● mamy wyodrębnione w części szczególnej określone formy popełnienia czynu zabronionego pod groźbą
kary i formy stadialne są dodatkowym sposobem realizacji ich znamion. A więc ten, kto usiłował zabić

86
 człowieka, ten dopuścił się zabójstwa w formie stadialnej usiłowania.
● zwracanie baczniejszej uwagi na to, że przygotowanie czynu zabronionego jest już czynem zabronionym
pod groźbą kary. Wskazuje ona na to, że poszczególne formy stadialne są odrębnymi czynami
zabronionymi pod groźbą kary. Sprawca więc nie dokonał zabójstwa, ale dopuścił się odrębnego
przestępstwa, jakim jest usiłowanie – np. art. 13. par. 1 w zw. z art. 148 par. 1. W części szczegółowej nie
ma bowiem opisu znamion usiłowania albo przygotowania popełnienia czynu zabronionego.

Przygotowanie czynu zabronionego

Przygotowanie czynu zabronionego – art. 1620 par. 1 k.k. – przygotowanie jest wyłącznie umyślnym czynem
zabronionym pod groźbą kary – nie można więc w rozumieniu prawa karnego dopuścić się przygotowania czynu
zabronionego w sposób nieumyślny.
Przygotowanie jest to zachowanie popełnione w celu stworzenia sobie warunków w celu wejścia w kolejną fazę –
popełnienia czynu zabronionego. A więc sprawca musi dokonać tych czynności w sposób celowy. Przygotowanie w
doktrynie dzieli się na:
● przygotowanie personalne (intelektualne) – jedna osoba wchodzi w porozumienie z drugą osobą w celu
popełnienia czynu zabronionego
● przygotowanie przedmiotowe – pozostałe sposoby przygotowania

Przygotowanie jest czynem zabronionym pod groźbą kary tylko wtedy, gdy ustawa w części
szczegółowej stanowi, że jest karalne.
Ustawodawca w części szczegółowej musi zawrzeć przepis, stanowiący, iż przygotowanie jest karalne (takich
czynów jest 1421).

Usiłowanie
Usiłowanie – art. 1322 - od strony przedmiotowej sprawca ma swoim zachowaniem bezpośrednio i obiektywnie
zmierzać do dokonania czynu zabronionego.
Niektórzy twierdzą, że elementem obiektywnym charakteryzującym zachowanie usiłowania jest nie tylko
określenie zachowania się usiłującego, ale też brak dokonania tego czynu. Jednak można się z tym nie zgodzić –
usiłowanie nie jest niweczone przez dokonanie tego czynu – jeżeli sprawca dokonuje czyn, to musiał zrealizować
znamiona jego usiłowania. Art. 13 par. 1 stanowi, że sprawca odpowiada za usiłowanie wtedy, gdy nie dokonał czynu
zabronionego, który usiłował. Jeżeli więc dokonał czynu zabronionego, to mimo, że usiłował, nie jest pociągany do
odpowiedzialności.
Usiłowanie jest czynem karalnym zawsze.
W przepisach części szczególnej nie musi widnieć informacja o tym, że usiłowanie danego czynu zabronionego jest

20
Art. 16. § 1. Przygotowanie zachodzi tylko wtedy, gdy sprawca w celu popełnienia czynu zabronionego podejmuje czynności
mające stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do jego dokonania, w szczególności w tymże
celu wchodzi w porozumienie z inną osobą, uzyskuje lub przysposabia środki, zbiera informacje lub sporządza plan działania.
§ 2. Przygotowanie jest karalne tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi.
21
Wojna napastnicza, eksterminacja, zamach stanu, zamach na Konstytucyjny organ RP, zamach na jednostkę Sił Zbrojnych RP,
sprowadzanie zdarzenia powszechnie niebezpiecznego, sprowadzanie stanów powszechnie niebezpiecznych dla życia,
zawładnięcie statkiem wodnym lub powietrznym, umieszczenie na statku niebezpiecznego urządzenia lub substancji, katastrofa w
komunikacji, zakładnictwo, fałszerstwo materialne, fałszowanie środków płatniczych i papierów wartościowych, dezercja.
22
Art. 13. § 1. Odpowiada za usiłowanie, kto w zamiarze popełnienia czynu zabronionego swoim zachowaniem bezpośrednio
zmierza do jego dokonania, które jednak nie następuje.
§ 2. Usiłowanie zachodzi także wtedy, gdy sprawca nie uświadamia sobie, że dokonanie jest niemożliwe ze względu na brak
przedmiotu nadającego się do popełnienia na nim czynu zabronionego lub ze względu na użycie środka nie nadającego się do
popełnienia czynu zabronionego.
86
czynem zabronionym pod groźbą kary.
Sformułowanie, iż sprawca „swoim zachowaniem zmierza do popełnienia czynu zabronionego” jest dosyć
niejasne. Na gruncie prawa karnego wypracowano szereg teorii, które umożliwiają stwierdzenie, czy sprawca zmierza
do popełnienia czynu zabronionego
● Teorie obiektywne usiłowania – kładą akcent na samo zachowanie się sprawcy. Teoria, wg której sprawca
dopuszcza się usiłowania, gdy zaczyna dopuszczać się popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary.
W polskim prawie karnym nie przyjęto tej teorii, jako za nazbyt radykalną. Postrzeganie usiłowania ma
wpływ na postrzegania innej instytucji prawa karnego – obrony koniecznej – art. 25 par. 123. O obronie
koniecznej mówimy, gdy człowiek odpiera bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro chronione prawem.
Jeżeli będziemy przesuwać moment granicę usiłowania w kierunku momentu popełnienia, to będziemy
zmniejszać zakres obrony koniecznej.
● Teorie subiektywne usiłowania – obecnie mają znaczenie historyczne. Nacisk kładzie się na intencję
dokonania czynu przez sprawcę. W świetle tej koncepcji powiemy, że usiłowanie nastąpiło gdy
uzewnętrznił zamiar popełnienia czynu zabronionego. Ta koncepcja też w sposób niewłaściwy definiuje
usiłowanie – obejmuje ona przecież także zachowania, które nie są tak naprawdę usiłowaniem.
Trzeba więc w przypadku usiłowania zdać się na intuicję, chociaż jest to czasem bardzo trudne. Np. zabójstwo
wielu osób jednym czynem – zabójca chciał zabić dwie osoby jednym czynem, ale zabił jedną. Jakiego czynu
zabronionego pod groźbą kary dopuścił się w takim stanie faktycznym?
Zabójstwo eutanatyczne – art. 150. Jakiego czynu zabronionego dopuścił się człowiek, który dopuścił się
zabójstwa pod wpływem współczucia, ale tylko wyobrażał sobie, że takie jest żądanie zabitego? Karnista stwierdzi, że
dopuścił się nieudolnego zabójstwa eutanatycznego – sprawca nieudolnie usiłuje zabić eutanatycznie, ponieważ od
samego początku jego działanie było skazane na niepowodzenie (ze względu na brak żądania).
Zastrzeżenia:
● Usiłowanie, podobnie jak przygotowanie, jest wyłącznie czynem umyślnym. Nie można więc wyodrębnić
na gruncie prawa karnego usiłowania popełnienia czynu nieumyślnego, ponieważ niezbędnym elementem
usiłowania jest zamiar.
● Ale może zostać popełnione, w przeciwieństwie do przygotowania, także w zamiarze ewentualnym.
● Czy można dopuścić się usiłowania przestępstwa polegającego na zaniechaniu (np. przestępstwo
niealimentacji)?
Ustawodawca wyodrębnił dwa rodzaje usiłowania:
● usiłowanie nieudolne (art. 13 par. 224) – gdy sprawca nie uświadamia sobie tego, że popełnienie
przestępstwa jest niemożliwe. Jest to więc usiłowanie, które od samego początku, obiektywnie rzecz
biorąc jest skazane na niepowodzenie. Wynika więc z powodów obiektywnej natury. Usiłowanie
nieudolne, które jest czynem zabronionym pod groźbą kary jest nieudolne tylko z dwóch wyraźnie
wskazanych w par. 2 powodów:
○ brak przedmiotu, na którym można popełnić czyn zabroniony – np. ktoś chce zabić kogoś, kto
jest już martwy.
○ posłużenie się przez sprawcę środkiem obiektywnie nie nadającym się do popełnienia czynu
zabronionego – nie chodzi tylko o narzędzie popełnienia przestępstwa, ale także sposób
zachowania się sprawcy.

23
Art. 25. § 1. Nie popełnia przestępstwa, kto w obronie koniecznej odpiera bezpośredni, bezprawny zamach na jakiekolwiek
dobro chronione prawem.
24
§ 2. Usiłowanie zachodzi także wtedy, gdy sprawca nie uświadamia sobie, że dokonanie jest niemożliwe ze względu na brak
przedmiotu nadającego się do popełnienia na nim czynu zabronionego lub ze względu na użycie środka nie nadającego się do
popełnienia czynu zabronionego.
86
 Tylko takie usiłowanie nieudolne jest usiłowaniem karalnym.
W art. 22825 ustawodawca określił tzw. łapownictwo bierne – powstaje pytanie, kto może być sprawcą
tego przestępstwa? Czy każda osoba fizyczna? Wbrew pozorom tak – łapownictwa może dopuścić każda
osoba w związku z pełnieniem funkcji publicznej przez inną osobę. Jeżeli jednak jest przestępstwem
indywidualnym – czy będziemy mogli pociągnąć do odpowiedzialności karnej kogoś, kto przyjmuje
korzyść majątkową nie wiedząc, że w dniu, kiedy ją przyjmuje, nie jest osobą pełniącą funkcje publiczne
– tutaj mamy do czynienia z nieudolnym usiłowaniem dozwolony z punktu widzenia prawa karnego, albo
przyjmiemy, że ten przypadek usiłowania jest przypadkiem usiłowania udolnego z art. 13 par. 1.
Odwróćmy przypadek zabójstwa eutanatycznego – sprawca zabija drugiego człowieka pod wpływem
współczucia, ale nie zdawał sobie sprawy, że zabity wyartykułował żądanie własnej śmierci. Dochodzimy
do wniosku, że sprawca dopuścił się usiłowania nieudolnego zabójstwa zwykłego, ponieważ zamierza
zabić w sposób zwykły, ale nie uświadamia sobie, że tamten wyartykułował żądanie swojej śmierci. Nie
wolno więc oceniać czynów tylko na podstawie przepisów części szczegółowej.
○ Błąd – art. 28 par. 226 – wyodrębniono specyficzną postać błędu co do faktu – błąd co do
znamienia uprzywilejowującego. A zatem zarówno żywienie współczucia względem przyszłej
ofiary, a także żądanie ofiary jest znamieniem uprzywilejowującym. Sprawca odpowiada na
podstawie przepisu określającego znamiona przestępstwa eutanatycznego – jeśli wykażemy, że
błąd sprawcy jest błędem usprawiedliwionym. Błąd polega na mylnym przeświadczeniu sprawcy,
że w rzeczywistości odbiło się znamię uprzywilejowujące – a więc żądanie zabójstwa – gdy to
żądanie nie zostało wyartykułowane. W tym przypadku skutkiem jest ingerencja w kwalifikację
prawną czynu.
○ Druga propozycja stanowi, że art. 28 par. 2 nie udziela odpowiedzi na pytanie jakiego czynu
zabronionego się dopuścił – nie ingeruje w to, że mamy do czynienia z przypadkiem usiłowania
nieudolnego popełnienia czynu zabronionego uprzywilejowanego. Przepis ten wyraża nakaz
wymierzenia przez sędziego kary określonej w przepisie wskazującym na dokonanie zabójstwa
eutanatycznego. Zastosowanie art. 28 par. 2 nie oddziałuje na kwalifikację prawną czynu, tylko
oddziałuje na gruncie wymierzania sprawcy kary.
● usiłowanie udolne – wszelkie usiłowanie, którego sprawca od samego początku, obiektywnie jest w stanie
dopuścić się czynu zabronionego.

Usiłowanie – niezależnie od tego, czy udolne, czy nieudolne – zawsze jest czynem zabronionym
pod groźbą kary. Za usiłowanie grozi taka sama kara, jak za dokonanie czynu zabronionego.
Art. 14 par. 227 – w przypadku usiłowania sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić
od jej wymierzenia. Jeśli czyn jest czynem za który sprawca nie poniesie odpowiedzialności karnej – to oznacza, że
czyn był czynem karalnym, ale nie karanym. Karalność w nauce prawa karnego jest terminem, które występuje w
rozmaitych znaczeniach, które prowadzą do nieporozumień. Karalność czynu – związana jest z tym, że czyn jest
zabroniony pod groźbą kary. Mogą jednak być przypadki, kiedy sprawca dopuści się czynu karalnego, a nie zostanie
mu wymierzona kara.

25
Art. 228. § 1. Kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej (…)
26
§ 2. Odpowiada na podstawie przepisu przewidującego łagodniejszą odpowiedzialność sprawca, który dopuszcza się czynu
w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że zachodzi okoliczność stanowiąca znamię czynu zabronionego, od której taka
łagodniejsza odpowiedzialność zależy.
27
§ 2. W wypadku określonym w art. 13 § 2 sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej
wymierzenia.
86
 Drugim istotnym podziałem (art. 1528) usiłowania jest podział na:
● usiłowanie ukończone – sprawca dobrowolnie zapobiega skutkowi przestępstwa w wyniku czynnego żalu.
Możliwe jest jedynie na gruncie przestępstw skutkowych.
● usiłowanie nieukończone – wiąże się z czynnym żalem, który polega na dobrowolnym odstąpieniu od
popełnienia czynu zabronionego – możliwe zarówno w przypadku przestępstwa skutkowego, jak i
przestępstwa bezskutkowego. Daje więc podstawę do wyodrębnienia usiłowania nieukończonego. W tym
przypadku sędzia odstępuje od wymierzenia kary za czyn karalny.
Dobrowolność nie oznacza tutaj, że sprawca z dobrej woli odstępuje od dokonania czynu, ale odstępuje z własnej
woli. Jeżeli sprawca starałby się zapobiec skutkowi, ale nie udałoby mu się zapobiec, wtedy sędzia może zastosować
jedynie nadzwyczajne złagodzenie kary.

Formy zjawiskowe popełnienia czynu zabronionego

Formy współdziałania przestępnego (formy zjawiskowe popełnienia czynu zabronionego, formy sprawstwa,
sprawcze)
● Formy sprawstwa wykonawczego – ich sprawcy popełniają czyn zabroniony pod groźbą kary w sposób,
który ustawodawca nazywa wykonaniem tego czynu.
Wykonanie czynu zabronionego pod groźbą kary – sprawca osobiście, niejako bezpośrednio,
własnoręcznie, samodzielnie, realizuje znamiona czynu zabronionego pod groźbą kary określone w
przepisie części szczególnej kodeksu karnego, lub w pozakodeksowym przepisie prawnokarnym.
○ Sprawstwo pojedyncze (indywidualne, samoistne, jednosprawstwo) – sprawca wykonuje czyn
zabroniony sam (art. 18 par. 129) – te znamiona, które nie następują wespół z innym sprawcą
wykonawczym, wobec braku zawarcia między tymi sprawcami porozumienia.
■ Sprawstwo równoległe – polega na tym, że czynu zabronionego pod groźbą kary
dokonują dwie lub więcej osób, wykonując bez zawartego uprzednio pomiędzy nimi
porozumienia.
Nie stoi na przeszkodzie sprawstwu pojedynczemu to, że istnieje sprawca niewykonawczy takiego
czynu zabronionego (np. podżeganie).
○ Współsprawstwo - jeżeli co najmniej dwie osoby umówią się co do wspólnego wykonania czynu
zabronionego. Spoglądając do art. 18 par. 1 da się wywnioskować, że jest to wykonanie czynu
zabronionego przez przynajmniej dwie osoby, które nazywamy wykonaniem wspólnym tego czynu
zabronionego, ponieważ współsprawcy zawarli porozumienie dotyczące wykonania tego czynu
zabronionego.
Dwie formy współsprawstwa:
■ Współsprawstwo właściwe – polega na tym, że przynajmniej jeden ze współsprawców
28
Art. 15.
§ 1. Nie podlega karze za usiłowanie, kto dobrowolnie odstąpił od dokonania lub zapobiegł skutkowi stanowiącemu znamię
czynu zabronionego.
§ 2. Sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary w stosunku do sprawcy, który dobrowolnie starał się zapobiec
skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego.
29
Art. 18. § 1. Odpowiada za sprawstwo nie tylko ten, kto wykonuje czyn zabroniony sam albo wspólnie i w porozumieniu z
inną osobą, ale także ten, kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę lub wykorzystując uzależnienie innej
osoby od siebie, poleca jej wykonanie takiego czynu.
§ 2. Odpowiada za podżeganie, kto chcąc, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, nakłania ją do tego.
§ 3. Odpowiada za pomocnictwo, kto w zamiarze, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, swoim zachowaniem ułatwia
jego popełnienie, w szczególności dostarczając narzędzie, środek przewozu, udzielając rady lub informacji; odpowiada za
pomocnictwo także ten, kto wbrew prawnemu, szczególnemu obowiązkowi niedopuszczenia do popełnienia czynu zabronionego
swoim zaniechaniem ułatwia innej osobie jego popełnienie.
86
 swoim zachowaniem się nie realizuje wszystkich znamion czynu zabronionego pod groźbą
kary, ale jedynie części tych znamion (chodzi o znamiona natury przedmiotowej).
Jednemu współsprawcy należy przypisać coś, czego nie uczynił, a co uczynił drugi
współsprawca.
■ Współsprawstwo niewłaściwe (wielosprawstwo) – każdy ze współsprawców swoim
zachowaniem się realizuje wszystkie znamiona czynu zabronionego pod groźbą kary.
Każdy ze współsprawców wykonuje cały czyn zabroniony.
Teorie współsprawstwa:
■ Formalnoobiektywna – współsprawcą jest ten, kto wypełnia co najmniej część znamion
czynu zabronionego (np. stojący na czatach wg tej teorii jest pomocnikiem)
■ Materialnoobiektywna – pozwala uznać za współsprawcę nawet tego, kto swoim
zachowaniem nie zrealizował nawet części znamion czynu zabronionego. Warunek jest
jeden – jego rola ma warunkować popełnienie tego czynu przez pozostałych (np. stojący
na czatach wg tej teorii jest współsprawcą)
Sąd Najwyższy nie może się zdecydować co do jednej z tych teorii. Pojawia się kolejny problem –
czy jest możliwe współsprawstwo w odniesieniu do przestępstwa nieumyślnego – zdania są
podzielone.
Pojawiają się też specyficzne formy współsprawstwa:
■ Współsprawstwo konieczne – jest podniesione w ustawie do warunku popełnienia
przestępstwa.
■ Współsprawstwo sukcesywne – współsprawca sukcesywny nie uczestniczy od samego
początku w realizowaniu znamion czynu zabronionego pod groźbą kary przez pozostałych
współsprawców; niejako przyłącza się do popełnienia czynu zabronionego. Uznaje się
raczej, że współsprawca sukcesywny nie powinien odpowiadać za czyny, które nastąpiły
przed jego przystąpieniem do czynu zabronionego.
Współsprawstwo niewłaściwe jest raczej wyjątkiem od zasady. Czasem zdarza się sytuacja, gdy
jeden ze współsprawców wyłamuje się od porozumienia między nimi i dopuszcza się czynu nie
uzgodnionego – drugiego ze współsprawców nie można pociągać do odpowiedzialności za ten
nieuzgodniony czyn.
Elementem koniecznym współsprawstwa jest porozumienie. Może ono być wyraźne, albo
dorozumiane. Treścią tego porozumienia nie jest jakiekolwiek popełnienie czynu zabronionego,
ale wspólne jego wykonanie.
● Formy sprawstwa niewykonawczego – polegają na popełnieniu czynu zabronionego pod groźbą kary
sposobem, którego nie możemy nazwać wykonaniem tego czynu (należy więc odróżnić wykonanie od
sprawstwa) (art. 18 par. 1 – przypis 29). Nie polegają na wykonaniu czynu zabronionego, ale zrealizowanie
znamion innego rodzaju.
○ Sprawstwo kierownicze (art. 18 par. 1 zd. trzecie – przypis 29) – (wcześniej było znane jako
„sprawstwo pośrednie”. W krystalicznej postaci sprawstwo pośrednie polega na popełnieniu
czynu zabronionego posługując się innym podmiotem. Gdy tworzono KK z 1969 r. stwierdzono, że
trzeba taką figurę jak sprawstwo kierownicze wprowadzić do kodeksu. Sprawstwo pośrednie
odcisnęło piętno na interpretacji sprawstwa kierowniczego z obecnego KK).
■ W polskim prawie karnym dominuje wątpliwe podejście do sprawstwa kierowniczego –
uważają oni, że sprawstwo kierownicze zostało w polskim KK w oparciu o doktrynę
udziału w cudzym przestępstwie. W tym kontekście o sprawstwie można mówić wtedy,
gdy kierowany dopuści się czynu zabronionego. Podstawą takiego myślenia jest teza, że
86
 w art. 18 par. 1 ustawodawca zakodował jedną normę sankcjonowaną, którą zrealizować
można na cztery sposoby (sprawstwo pojedyncze, współsprawstwo, sprawstwo
kierownicze, sprawstwo polecające). Dla zwolenników tego punktu widzenia dla każdej z
tych form sprawstwa polega na wykonaniu czynu zabronionego.
■ Drugi pogląd twierdzi, że ustawodawca zakodował cztery normy sankcjonowane: zakaz
sprawstwa, współsprawstwa, sprawstwa kierowniczego, polecania wykonania czynu
zabronionego. Dokonanie więc sprawstwa kierowniczego, czy polecającego nie jest
uzależnione od tego, czy sprawca kierowany, lub poleceniobiorca dopuścił się czynu
zabronionego. Przeciwny pogląd prowadzi do zaprzeczenia zasady indywidualizacji. Jego
zwolennicy popełniają błąd, który wynika z tego, że początek par. 1 art. 18 odczytują nie
tak: „Odpowiada za sprawstwo…”, tylko jako wymienienie form wykonania czynu
zabronionego.
Sprawstwo kierownicze – kierowanie wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę –
sprawca kierowniczy panuje nad czynem sprawcy wykonawczego. Twierdzi się, że wykonawca jest
w pełni podporządkowany sprawcy kierowniczemu, bo to od niego zależy kiedy i w jaki sposób ma
zostać popełniony czyn zabroniony. Sprawcę kierowniczego określano niegdyś jako tego, który jest
„mózgiem akcji przestępczej”. Sprawca kierowniczy samodzielnie, własnoręcznie nie wykonuje
czynu zabronionego, jest niejako „sprawcą w białych rękawiczkach”, jest „sprawcą intelektualistą30
”.
Wydaje się, że przepisem zrębowym dla sprawstwa kierowniczego jest art. 18 par. 1 zd. trzecie KK,
który pozostaje w związku z przepisem znajdującym się w części szczególnej (np. art. 148 par. 1).
○ Sprawstwo polecające (poleceniowe, rozkazosprawstwo) – wprowadzone zostało wraz KK z 1969
r., wcześniej nie znano takiej figury sprawczej. Niektórzy twierdzą, że nazwa sprawstwo
polecające jest niezupełnie poprawne, a poprawniej należałoby o nim mówić jako o
poleceniowym, poleceniodawczyń, albo rozkazosprawstwie.
○ Sprawstwo polecające jest pewną kwalifikowaną postacią podżegania, ewentualnie
kwalifikowaną postacią tzw. psychicznego pomocnictwa.
Sprawstwo polecające – polega na tym, że sprawca polecający wydaje innej osobie polecenie
wykonania czynu zabronionego – sprawstwo polecające jest zrelatywizowane do sprawstwa
wykonawczego – można sobie wyobrazić sobie sytuację, w której jedna osoba poleca drugiej
osobie nakłonienie trzeciej do wykonania czynu zabronionego. Nie każde polecenie wykonania
czynu zabronionego będzie sprawstwem polecającym w rozumieniu KK – będzie nim tylko wtedy,
gdy poleceniobiorca będzie uzależniony od polecającego.
Należy się zastanowić na czym ma polegać to uzależnienie. Można założyć, że uzależnienie
wynika z formalnego podporządkowania jednej jednostki drugiej (np. wojsko). Może też polegać
na nieformalnym podporządkowaniu, albo na szantażowaniu.
Pojawia się ten sam problem, co w przypadku kierownictwa – w którym momencie dochodzi do
popełnienia przestępstwa polegającemu na poleceniu dokonania czynu zabronionego. Należy w
tym momencie wspomnieć o art. 2031, który określa zasadę indywidualizacji odpowiedzialności.
○ Podżeganie – (art. 18 par. 232) – na gruncie podżegania zgoda jest pełna co do tego, że
uregulowano ten czyn zabroniony tak, iż jest on odrębnym typem czynu zabronionego. Problemy

30
Ciekawe co na to Tony Soprano
31
Art. 20. Każdy ze współdziałających w popełnieniu czynu zabronionego odpowiada w granicach swojej umyślności lub
nieumyślności niezależnie od odpowiedzialności pozostałych współdziałających.
32
§ 2. Odpowiada za podżeganie, kto chcąc, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, nakłania ją do tego.
86
 roztrząsane przez prof. Pohla:
■ Nie jest warunkiem definicyjnym popełnienie czynu zabronionego przez osobę
podżeganą, aby doszło do podżegania. Podżeganie do dokonania czynu zabronionego jest
powszechnym typem czynu zabronionego – każda osoba może je popełnić. A więc
podżegania nie musi się dopuszczać osoba wypełniająca znamiona podmiotowe
przestępstwa indywidualnego.
■ Zachowaniem zabronionym pod groźbą kary jest zachowanie człowieka – zachowanie
podżegacza ma polegać na nakłanianiu innej osoby do dokonania czynu zabronionego.
Nakłaniać można nie tylko w poprzez namawianie drugiej osoby.
■ Czy podżeganie należy interpretować wg teorii indywidualizacji odpowiedzialności – tzn.
czy podżeganie zależy od wykonania czynu zabronionego przez podżeganego. Jedno ze
stanowisk twierdzi, że podżeganie jest realizowane wtedy, gdy podżegacz nakłoni drugą
osobę (a nie będzie nakłaniał) – a więc podżeganie jest typem skutkowym przestępstwa.
Podżegacz musi więc wzbudzić w podżeganym wolę dokonania czynu zabronionego.
■ Czy będzie podżeganiem sytuacja, w której podżegający nakłaniając nie zdaje sobie
sprawy, że nakłaniany powziął wcześniej zamiar dopuszczenia się czynu zabronionego?
■ Strona podmiotowa – stosunek intelektualno-psychiczny sprawcy do czynu. Podżeganie
nie jest jakimkolwiek nakłanianiem innej osoby do popełnienia czynu zabronionego. Nie
wystarczy powiedzieć, że ktoś kogoś nakłania do dokonania czynu zabronionego –
konieczna jest chęć podżegacza, aby podżegany czynu zabronionego dokonał. Zatem
strona podmiotowa podżegania jest zrelatywizowana do dwóch elementów:
● do samego podżegania – zachowania podżegacza
● do podżeganego – osoby mającej dopuścić się czynu zabronionego
Podżeganie jest więc tzw. czynem zabronionym kierunkowym, ponieważ może być
popełnione przez podżegacza wyłącznie w zamiarze bezpośrednim. Nie jest więc możliwe
takie podżeganie, które zostało popełnione w zamiarze ewentualnym.
■ Podżeganie jest czynem zabronionym skierowanym do konkretnej osoby lub do
konkretnej grupy osób. Nie istnieje coś takiego, jak podżeganie ab incertam personam.
Art. 25533 wskazujący na przypadki, w których ktoś publicznie namawia do popełnienia
przestępstwa nie definiuje podżegania, ale konstytuuje odrębny czyn zabroniony.
○ Pomocnictwo – (art. 18 par. 334) – powszechny typ czynu zabronionego – z jednym wyjątkiem: nie
jest powszechnym czynem zabronionym pomocnictwo przez zaniechanie, ponieważ podmiotem,
który dopuszcza się tego przestępstwa może być tylko osoba, na której ciąży prawny obowiązek
dokonania pewnej czynności.
Pomocnictwo – polega na ułatwianiu innej osobie dokonania czynu zabronionego. Ustawodawca
nie zdecydował się na zdefiniowanie pomocnictwa za pomocą definicji numerus clausus – wskazał
on pewne przykłady dopuszczenia się pomocnictwa.
■ Pomocnictwa można się dopuścić się w zamiarze bezpośrednim i w zamiarze
ewentualnym.

33
Art. 255.
§ 1. Kto publicznie nawołuje do popełnienia występku lub przestępstwa skarbowego, podlega grzywnie, karze ograniczenia
wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
34
§ 3. Odpowiada za pomocnictwo, kto w zamiarze, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, swoim zachowaniem
ułatwia jego popełnienie, w szczególności dostarczając narzędzie, środek przewozu, udzielając rady lub informacji; odpowiada za
pomocnictwo także ten, kto wbrew prawnemu, szczególnemu obowiązkowi niedopuszczenia do popełnienia czynu zabronionego
swoim zaniechaniem ułatwia innej osobie jego popełnienie.
86
 ■ Na gruncie polskiego prawa karnego nie można mówić o odpowiedzialności za
nieumyślne podżeganie, lub nieumyślne pomocnictwo – jedno i drugie Nie oznacza to, że
nie można nieumyślnego podżegacza, lub pomocnika pociągnąć do odpowiedzialności za
przestępstwo nieumyślne.
■ Ten, który podstępnie nakłania do czynu zabronionego, ten w istocie nakłania do
popełnienia nieumyślnego czynu zabronionego. Tu pojawia się luka na gruncie
obwiązującego kodeksu karnego: bulwersująca jest konstatacja, że sprawca takiego czynu
powinien odpowiadać za nieumyślne dopuszczenie się czynu zabronionego.
Współcześnie odchodzi się od interpretacji, w której zabić człowieka można nie tylko realizując znamiona
tego czynu, ale także poprzez inne czynności (kierownictwo, polecenie, itd.). Zwolennicy tego sposobu
myślenia powiedzą, że w przypadku nakłaniania do zabicia, sprawca realizował go w ramach podżegania.
Wyznawcy tego stanowiska twierdzą, że przepisem centralnym jest przepis określający znamiona danego
czynu zabronionego (czyli w naszym przypadku na pierwszym miejscu jest art. 148 par. 1 w zw. z art. 18).
Drugi pogląd skłania się ku temu, że artykułem zrębowym jest stosowny przepis części ogólnej KK.
Przepisem zakazującym podżegania do jakiegokolwiek czynu zabronionego, ponieważ z art. 148 par. 1 nie
da się wywnioskować normy zakazującej podżegania do zabójstwa. Nakazuje więc postrzeganie każdej
formy zjawiskowej czynu zabronionego jako odrębny typ czynu zabronionego.

Zbieg przepisów i przestępstw

Zbieg przepisów – gdy jedno zachowanie człowieka zostało opisane w kilku przepisach k.k. Art. 1135 - w par. 1
ustawodawca zadekretował tzw. teorię jedności przestępstwa – jeden i ten sam czyn może stanowi tylko jedno
przestępstwo. Nie dla wszystkich jest to dla zaakceptowania – do głosu dochodzą stanowiska, które twierdzą, że w
pewnych przypadkach sprawca powinien popełnić więcej niż jeden czyn zabroniony. Jest więc także teoria wielości
przestępstw – gdy sprawca dopuścił się jednego zachowania się, którym przekroczył więcej niż jedną normę prawa
karnego. Jeżeli jednak mamy do czynienia z wieloma czynami danego sprawcy – to nie mamy na pewno do czynienia
ze zbiegiem przepisów, ale zbiegiem przestępstw.
Czy możliwe są sytuacje, w których sprawca mógłby popełnić jednym czynem wiele przestępstw? Sprawca jednym
czynem dopuścił się: gwałtu, kazirodztwa i współżycia z osobą poniżej 15 lat.
Na zbieg przepisów ustawy można więc patrzeć jako na zbieg norm sankcjonowanych, albo zbieg zakresu
zastosowania norm sankcjonujących. Przepis nie podaje pełnej, kompletnej sytuacji, w których dany czyn jest
zagrożony karą.
Podziały zbiegu przepisów ustawy:
● Podział zbiegu przepisów na (podział jednostopniowy):
○ Zbieg rzeczywisty – gdy sprawca swoim jednym i tym samym zachowaniem się wypełni znamiona
więcej niż jednego typu zabronionego pod groźbą kary, a więc gdy zachowanie przekroczy więcej
niż jedną normę sankcjonowaną (lub zachowaniem tym wypełnił więcej niż jeden zakres
zastosowania normy sankcjonującej) i gdy ten fakt zostanie uwzględniony w kwalifikacji prawnej
czynu, w ten sposób, że w kwalifikacji tej podane zostaną przepisy zawierające przekroczone przez
sprawcę normy (sankcjonowane lub sankcjonujące – w zależności od przyjmowanego założenia
teoretycznego) (w zw. z art. 11 par. 2 k.k.).

35
Art. 11.
§ 1. Ten sam czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo.
§ 2. Jeżeli czyn wyczerpuje znamiona określone w dwóch albo więcej przepisach ustawy karnej, sąd skazuje za jedno
przestępstwo na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów.
§ 3. W wypadku określonym w § 2 sąd wymierza karę na podstawie przepisu przewidującego karę najsurowszą, co nie stoi na
przeszkodzie orzeczeniu innych środków przewidzianych w ustawie na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów.
86
 ○ Zbieg pozorny – gdy:
■ Po pierwsze – sprawca jednym i tym samym zachowaniem się wypełnił znamiona tylko
jednego czynu zabronionego pod groźbą kary, ale początkowo wydawało nam się, że
zrealizował znamiona większej liczby typów czynu zabronionych pod groźbą kary
■ Po drugie – sprawca jednym i tym samym zachowaniem się faktycznie realizuje znamiona
więcej niż jednego typu zabronionego pod groźbą kary, ale faktu tego nie uwzględnia się
w kwalifikacji prawnej czynu, co oznacza, że z kwalifikacji tej rugowany jest przepis
określający normę, który sprawca faktycznie swoim zachowaniem przekroczył.
To rozróżnienie doprowadziło, że w doktrynie sformułowano inny podział zbiegu. Wyrósł on, z
zauważenia faktu, że zbieg pozorny obejmuje dwie rodzajowo różne.
● Drugi podział (chronologicznie późniejszy), który jest podziałem dwustopniowym, na:
○ Rzeczywisty zbieg przepisów ustawy – gdy sprawca faktycznie swoim jednym i tym samym
czynem zrealizował znamiona dwóch, lub większej liczby typów czynów zabronionych pod groźbą
kary. Rzeczywistość tego zbiegu nie jest uzależniona od faktu uwzględnienia tego zbiegu w
kwalifikacji prawnej czynu – to, że sprawca naruszył w tym przypadku więcej, niż jedną normę nie
musi być uwzględniane w kwalifikacji prawnej czynu, by można było mówić o rzeczywistym
zbiegu ustawy. Rzeczywisty zbieg przepisów ustawy dzielimy dalej na:
■ Kumulatywny zbieg przepisów ustawy (właściwy zbieg przepisów ustawy) - uwzględniany
w kwalifikacji prawnej czynu zbieg przepisów
■ Pomijalny zbieg przepisów ustawy (niewłaściwy zbieg przepisów ustawy) –
Nieuwzględniany w kwalifikacji prawnej czynu zbieg przepisów ustawy
○ Pozorny zbieg przepisów ustawy – sytuacja, kiedy sprawca faktycznie realizuje swoim
zachowaniem znamiona tylko jednego czynu zabronionego pod groźbą kary i gdy ustaleniu temu
towarzyszyło początkowe złudzenie, że sprawca zrealizował znamiona większej liczby typów
czynów zabronionych pod groźbą kary.
Okazuje się, że rzeczywisty zbieg w świetle pierwszego podziału jest tylko zbiegiem kumulatywnym, a w drugim
podziale – także zbieg pomijalny.
Pozorny zbieg przepisów ustawy – gdy początkowo wydaje się, że sprawca zrealizował znamiona nie jednego typu
czynu zabronionego, ale większej liczby. Z taką sytuacją mamy do czynienia, gdy:
● Zwłaszcza wówczas, gdy rozpatrujemy relację między przepisami określającymi:
○ Podstawową (zasadniczą) postać czynu zabronionego pod groźbą kary
○ Zmodyfikowaną postać czynu zabronionego pod groźbą kary – gdy mamy do czynienia z pewnym
uszczegółowieniem typu podstawowego czynu zabronionego pod groźbą kary (typ kwalifikowany
lub uprzywilejowany)
Na gruncie tej relacji można mówić o pozorze zbiegu przepisów ustawy. Tradycyjnie formułuje się jedną z
trzech metod:
○ Pozorność zbiegu przepisów ustawy ujawniana jest, poprzez zastosowanie jednej z reguł
wyłączającej wielość ocen w prawie karny – poprzez zastosowania reguły lex specialis derogat legi
Generali – reguły, którą określa się reguły specjalności – np. w przypadku zabójstwa i zabójstwa
eutanatycznego – jednak należy zauważyć, że zabójstwo i zabójstwo modyfikowane są na tym
samym poziomie ogólności
● Co zrobić, gdy sprawca jednym i tym samym czynem realizuje znamiona dwóch czynów zabronionych w
postaci zmodyfikowanej: uprzywilejowanej i kwalifikowanej –– np. zabicie człowieka pod wpływem
współczucia przy użyciu broni palnej – realizuje znamiona przepisy art. 148 par. 1 i art. 150 – sprawca
podlega karze surowszej.

86
 ○ W doktrynie prawa karnego można też spotkać zjawiska, że w przypadku takiego zbiegu
przepisów mamy do czynienia z naruszeniem tylko jednego przepisu.
○ Łukasz Pohl stanął na stanowisku, w którym w przypadku zbiegu przepisów kwalifikowanego i
uprzywilejowanego należy pociągnąć do odpowiedzialności za popełnienie uprzywilejowanego
typu czynu.

Pomijalny zbieg przepisów ustawy – jest, w świetle pierwszego podziału przypadkiem zbiegu pozornego. Powstaje
pytanie – z jakich to powodów sędzia może w kwalifikacji prawnej czynu pominąć przepis, który określa znamiona
czynu, którego sprawca się dopuścił?
Sprawca faktycznie narusza więcej, niż jedną normę sankcjonowaną i tego faktu nie będzie się uwzględniać w
kwalifikacji prawnej czynu. Z pomijalnym zbiegiem przepisów ustawy mamy do czynienia wtedy, gdy będzie można
zastosować dwie reguły wyłączające wielość ocen w prawie karnym (jedną, albo drugą):
● Reguła subsydiarności – lex primaria derogat legi subsydiari. Wyróżnia się w prawie karnym:
○ Subsydiarność wyraźną (ustawową) – mająca zastosowanie w prawie karnym, gdy konkretny
przepis upoważnia sędziego do pominięcia któregoś z wyraźnie zaznaczonych przepisów.
■ Takim przepisem jest np. definiujący usiłowanie (art. 13 par. 1) – jeśli ma zastosowanie
przepis podstawowy (określający w tym przypadku dokonanie czynu zabronionego), to nie
może mieć zastosowania przepis subsydiarny (przepis określający usiłowanie czynu
zabronionego).
■ Art. 231 – przekroczenie uprawnień lub niedopełnienie obowiązków i par. 2 – jeżeli robi to
w celu osiągnięcia korzyści majątkowej (kwalifikowana postać). Par. 4 nakazuje
wyłączenie zastosowania tego przepisu, jeżeli sprawca realizuje znamiona czynu
zabronionego wyrażonego w art. 228 – łapownictwo bierne.
○ Subsydiarność milczącą – niewyartykułowana w tekście prawnym. Wzbudza najwięcej
kontrowersji – czy sędzia może dokonać danej czynności, nie mając do tego kompetencji.
● Reguła konsumpcji – lex consumens derogat legi consumpte – można o pewnej parze przepisów
powiedzieć, że jeden z nich jest przepisem konsumującym, a drugi – przepisem konsumowanym.
○ Przepis konsumujący – przepis, którego znamiona są określone w taki sposób, że będą one
zawierały znamiona innego typu czyn zabronionego pod groźbą kary
■ Np. jeżeli ktoś spowoduje u innego człowieka ciężki uszczerbek na jego zdrowiu, to nie
będziemy go pociągać do odpowiedzialności za naruszenie cielesnej tej osoby
● Reguła konsumpcji jest więc regułą o charakterze metalogicznym (funkcjonalnym)
Art. 11 par. 2 mówi o rzeczywistym uwzględnianym zbiegu przepisów – nakazuje sędziemu skazać sprawcę za
jedno przestępstwo na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów (w kwalifikacji prawnej muszą zostać
zawarte wszystkie przepisy sankcjonowane), mimo, że jednym czynem dopuścił się więcej, niż jednego przestępstwa.
W par. 3 znajduje się norma, która informuje sędziego, co ma zrobić w takiej sytuacji – ma wymierzyć karę na
podstawie najsurowszego przepisu. W kwalifikacji prawnej czynu będzie więc podawany zbieg kilku przepisów,
natomiast podstawa kary będzie zawierała tylko jeden przepis – najsurowszy. Doktryna prawa karnego nakazuje przy
ocenianiu surowości patrzeć na górną granicę kary.

Okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną

● Kontratypy – skrótowo określona okoliczność wyłączająca bezprawność czynu zabronionego pod groźbą
kary – np. zgoda pokrzywdzonego, albo nieprzekroczenie reguł ostrożności – ustawodawca zakazuje
bowiem tylko takich zachowań, które są społecznie nieakceptowalne – co już wkracza w obszar

86
 pozanormatywny.
Sens rozpatrywania tego, czy zachodzi okoliczność wyłączająca bezprawność czynu zachodzi tylko wtedy, gdy
ustali się, że sprawca zrealizował znamiona czynu zabronionego (Wolter stwierdził, że „kontratyp bez typu nie ma
sensu”). Profesor Zoll stwierdził, że każdy kontratyp – niezależnie od tego, o jaki typ czynu zabronionego chodzi –
opiera się na triadzie podstawowych elementów:
● Musi zachodzić rzeczywista kolizja pomiędzy przynajmniej dwoma dobrami chronionymi prawnie – w art.
2536 ustawodawca sformułował trzon okoliczności wyłączających
● Musi wystąpić konieczność poświęcenia jednego z kolidujących dóbr chronionych prawem – ten element
jest dosyć oczywisty, jednak nie jest postrzegany jednolicie w polskim prawie karnym
○ zdaniem Zolla z obroną konieczną mamy do czynienia wtedy, gdy broniący nie miał faktycznej
możliwości uniknięcia konfrontacji z przeciwnikiem;
○ zdaniem większości polskich karnistów konieczność obrony występuje wtedy, gdy broniący miał
realną możliwości uniknięcia konfrontacji
● Konieczność poświęcenia jednego z kolidujących ze sobą dóbr musi zostać uznana za społecznie
opłacalną – art. 2637 mówi o stanie wyższej konieczności – działający w stanie wyższej konieczności
poświęca jedno dobro chronione prawem, aby uratować inne – jego zdaniem przedstawiające wyższą
wartość – gdy poświęcenie było jedynym sposobem uratowania drugiego.
Trudno jest mówić, że kontratyp wyłącza bezprawność czynów, które są społecznie opłacalne – bo nie można
postawić znaku równości między społeczną opłacalnością i społeczną akceptowalnością.

Obrona konieczna
W przypadku obrony koniecznej zamach musi spełniać pewne warunki:
● Zamach musi być rzeczywisty – nastręcza problemów: co w przypadku, gdyby broniący się roi sobie fakt
zamachu – przypadek urojonej obrony koniecznej może doprowadzić do tego, że „broniącego się” nie
pociągniemy do odpowiedzialności karnej na tej podstawie, że będzie dopuszczał się przekroczenia granic
obrony koniecznej w warunkach urojonego zamachu. Jeżeli broniącemu wydawało się, że działa w
granicach obrony koniecznej, to zrealizował znamiona w sposób niezawiniony (art. 2938)
Zasada subsydiarności – czy można zrobić coś innego, co pozwoliłoby uniknąć poświęcania dobra. W przypadku,
gdy działający w stanie wyższej konieczności poświęca dobro wyższe kosztem niższego, mamy do czynienia z
kontratypowym stanem wyższej konieczności (z art. 26 par. 1). , który wyłącza bezprawność. Stan wyższej
konieczności z art. 26 par. 2 (ekskulpujący stan wyższej konieczności – wyłącza winę, choć pozostawia bezprawność)
może dotyczyć dwóch sytuacji:

36
Art. 25. § 1. Nie popełnia przestępstwa, kto w obronie koniecznej odpiera bezpośredni, bezprawny zamach na jakiekolwiek
dobro chronione prawem.
37
Art. 26. § 1. Nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego
jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem, jeżeli niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć, a dobro poświęcone
przedstawia wartość niższą od dobra ratowanego.
§ 2. Nie popełnia przestępstwa także ten, kto, ratując dobro chronione prawem w warunkach określonych w § 1, poświęc
dobro, które nie przedstawia wartości oczywiście wyższej od dobra ratowanego.
§ 3. W razie przekroczenia granic stanu wyższej konieczności, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet
odstąpić od jej wymierzenia.
§ 4. Przepisu § 2 nie stosuje się, jeżeli sprawca poświęca dobro, które ma szczególny obowiązek chronić nawet z narażeniem
się na niebezpieczeństwo osobiste.
§ 5. Przepisy § 1–3 stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy z ciążących na sprawcy obowiązków tylko jeden może być
spełniony.
38
Nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że zachodzi
okoliczność wyłączająca bezprawność albo winę; jeżeli błąd sprawcy jest nieusprawiedliwiony, sąd może zastosować
nadzwyczajne złagodzenie kary.
86
 ● Dobro ratowane i dobro poświęcane przez działającego przedstawiają tę samą wartość –
● Dobro poświęcone przedstawia wartość wyższą od dobra ratowanego, ale nie oczywiście wyższą
W przypadku niepodlegania kary mamy do czynienia z okolicznością uniemożliwiającą pociągnięcie sprawcy od
odpowiedzialności karnej
Odstąpienie od wymierzenia kary oznacza, że po całym przebiegu postępowania sądowego sąd skazuje za
popełnienie przestępstwa i podlega procesowi zatarcia.

Art. 30 – tzw. błąd co do prawa – sytuacja, że ktoś dopuszcza się czynu zabronionego pod groźbą kary, nie
uświadamiając sobie tego, że czyn jest zabroniony pod groźbą kary – na gruncie prawa karnego jest okolicznością
uwalniającą błądzącego co do prawa od wymierzenia kary. Błąd co do prawa to okoliczność uregulowana został
uregulowany w polskim prawie karnym w oparciu o tzw. teorię winy – nie jest warunkiem przypisania sprawcy
zamiaru (umyślności) świadomość bezprawności czynu.
Pozaustawowe okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną – ani w kodeksie, ani poza kodeksem nie są
wyraźnie uregulowane – jednak nie powinno to sugerować, że te okoliczności nie mają wyraźnego ustawowego
oparcia – przecież źródłem prawa karnego może być tylko ustawa. Zasada nullum crimen sine lege odnosi się nie
tylko do kształtowania odpowiedzialności karnej, za czyny, ale także do wyłączenia tej odpowiedzialności – niektóre
okoliczności nie są określone konkretnymi przepisami. Istnieją okoliczności, które swoje ustawowe oparcie mają w
fakcie, iż wyłączają bezprawność, winę albo społeczną szkodliwość czynu – które są elementami struktury
przestępstwa. Często ustawodawca pozostawia orzecznictwu określenie, jak dana okoliczność wyłącza przestępstwo.

Niepoczytalność
Niepoczytalność jest jedną z tych okoliczności, które są uregulowane przepisem k.k.
Art. 3139 – niepoczytalność – taka konstrukcja, która jest oparta na specyficznie pojmowanym związku
przyczynowym – w postępowaniu karnym trzeba wykazać, że to choroba psychiczna, upośledzenie umysłowe, albo
inne zakłócenie było przyczyną tego, że człowiek dopuścił się czynu zabronionego. Niepoczytalny, to „człowiek, który
nie ma zdolności do sensownej autodeterminacji”.
Niepoczytalność jest okolicznością wyłączającą przestępstwo. Ten przepis nie wyjaśnia, jaki element struktury
przestępstwa wyłączeniu ulega przestępstwo – i w konsekwencji odpowiedzialność karna. Zgodnie uważa się, że tym
elementem jest wina – wyklucza możliwość przypisania sprawcy winy. Warunkiem przypisania winy bowiem, jest
osiągnięcie pewnego wieku i poczytalność właśnie – zdolność rozpoznawania czynu i jego kierowania. Jeśli
określona okoliczność wyklucza winę, to wprawdzie nie ma przestępstwa, ale nie wyklucza nazwania czynu
popełnienia przez taką osobę czynem zabronionym pod groźbą kary. Jeśli natomiast jakaś okoliczność wyłącza
bezprawność – to taki czyn nie jest ani przestępstwem, ani nawet czynem zabronionym pod groźbą kary. Czyn
niepoczytalnego więc nie jest przestępstwem, ale czynem zabronionym pod groźbą kary.
Przesłanki niepoczytalności na podstawie art. 31 par. 1. Muszą zostać spełnione łącznie cztery warunki:
1. Powody (przynajmniej jeden z nich) – powody te zostały sformułowane w postaci alternatywy („lub”).
Wprawdzie kodeks karny nie wyjaśnia znaczenia poniższych pojęć, to jednak zgodnie uważa się, że chodzi o
pojęcia posiadające dokładnie określone znaczenie – takie, w jakich tych pojęć używa się w psychiatrii.

39
Art. 31.
§ 1. Nie popełnia przestępstwa, kto, z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia
czynności psychicznych, nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem.
§ 2. Jeżeli w czasie popełnienia przestępstwa zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania postępowaniem była w
znacznym stopniu ograniczona, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.
§ 3. Przepisów § 1 i 2 nie stosuje się, gdy sprawca wprawił się w stan nietrzeźwości lub odurzenia powodujący wyłączenie lub
ograniczenie poczytalności, które przewidywał albo mógł przewidzieć.
86
 Psychiatria wyróżnia różne choroby psychiczne, które mają swoje nazwy, charakterystyczne objawy. To samo
dotyczy różnych rodzajów upośledzeń umysłowych, a także inne zakłócenie czynności psychicznych –
pozornie niedookreślone pojęcie – również mają swoje nazwy i objawy. Nie można więc tych pojęć
dowolnie używać, ale w takim, w jaki są używane w psychiatrii.
a. Choroba psychiczna
b. Upośledzenie umysłowe
c. Inne zakłócenie czynności psychicznych
2. Defekty (przynajmniej jeden z nich) występujące w czasie czynu. Również w tym przypadku mamy do
czynienia ze wskazaniem defektów w formie alternatywnej, choć często oba występują łącznie.
a. Niemożliwość rozpoznania znaczenia czynu – defekt w sferze świadomości – defekt intelektualny.
b. Niemożliwość kierowania swoim postępowaniem – defekt w sferze – defekt wolicjonalny.
c. Chodzi o całkowite wyłączenie zdolności rozpoznawania, czy kierowania („niemożliwość”). Patrz:
podręcznik.
3. Defekty wskazane w pkt. 2 winny być następstwem powodów wskazanych w pkt. 1. („(…) Z powodu (…)”)
4. Defekty wskazane w pkt. 2 winny być stwierdzone w czasie czynu
Jeszcze raz należy podkreślić, że wszystkie cztery warunki muszą być spełnione łącznie – jeśli chociaż jeden z tych
warunków nie został spełniony – nie można mówić o wyłączeniu winy – a w konsekwencji przestępstwa.
Jeśli wszystkie warunki są spełnione, to nie można nazwać czynu przestępstwem, o czym stanowi wyraźnie
omawiany przepis. Jednak czyn pozostaje czynem zabronionym pod groźbą kary. Wobec sprawcy czynu zabronionego
pod groźbą kary nie można egzekwować kary, można natomiast zastosować tzw. środki zabezpieczające.
Art. 9440 - wobec osoby niepoczytalnej, która popełniła czyn zabroniony pod groźbą kary możliwe jest
zastosowanie środka zabezpieczającego w postaci umieszczenia w zakładzie psychiatrycznym. Art. 9341 formułuje
warunki, jakie muszą być spełnione, aby umieścić osobę niepoczytalną w zakładzie psychiatrycznym. Wobec osoby
niepoczytalnej możliwe jest też zastosowanie dalszych środków zabezpieczających, innych, niż umieszczenie w
zakładzie psychiatrycznym (art. 99): zakazy z art. 3942 pkt. 2 lub 3 oraz przepadek wymieniony w art. 39 pkt. 4.

Poczytalność ograniczona
Art. 31 k.k. reguluje nie tylko niepoczytalność, ale tzw. niepoczytalność ograniczoną. Nie jest to okoliczność
wyłączająca przestępstwo i odpowiedzialność karna, natomiast może uzasadniać jej złagodzenie.
Jest ona uregulowana w art. 31 par. 1 i 2. Warunki ograniczonej poczytalności:

40
Art. 94. § 1. Jeżeli sprawca, w stanie niepoczytalności określonej w art. 31 § 1, popełnił czyn zabroniony o znacznej
społecznej szkodliwości i zachodzi wysokie prawdopodobieństwo, że popełni taki czyn ponownie, sąd orzeka umieszczenie
sprawcy w odpowiednim zakładzie psychiatrycznym.
§ 2. Czasu pobytu w zakładzie nie określa się z góry; sąd orzeka zwolnienie sprawcy, jeżeli jego dalsze pozostawanie w
zakładzie nie jest konieczne.
§ 3. Sąd może zarządzić ponowne umieszczenie sprawcy określonego w § 1 w odpowiednim zakładzie psychiatrycznym, jeżeli
przemawiają za tym okoliczności wymienione w § 1 lub w art. 93; zarządzenie nie może być wydane po upływie 5 lat od
zwolnienia z zakładu.
41
Art. 93. Sąd może orzec przewidziany w tym rozdziale środek zabezpieczający związany z umieszczeniem w zakładzie
zamkniętym lub skierowaniem na leczenie ambulatoryjne tylko wtedy, gdy jest to niezbędne, aby zapobiec ponownemu
popełnieniu przez sprawcę czynu zabronionego związanego z jego chorobą psychiczną, zaburzeniami preferencji seksualnych,
upośledzeniem umysłowym lub uzależnieniem od alkoholu lub innego środka odurzającego; przed orzeczeniem tego środka sąd
wysłuchuje lekarzy psychiatrów oraz psychologa, a w sprawach osób z zaburzeniami preferencji seksualnych – także lekarza
seksuologa.
42
Środkami karnymi są:
2) zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności
gospodarczej,
3) zakaz prowadzenia pojazdów,
4) przepadek,
86
 1. Powody (przynajmniej jeden z nich) – art. 31 par. 2 nic nie stanowi o tych powodach. Jednak zgodnie uważa
się, że i w tym wypadku jeden z tych powodów musi wchodzić w grę i tylko z powodów redakcyjnych
ustawodawca nie powtarza tych powodów, a z kontekstu wynika, że muszą to być te same powody.
a. Choroba psychiczna
b. Upośledzenie umysłowe
c. Inne zakłócenie czynności psychicznych
2. Defekty (przynajmniej jeden z nich – również sformułowane alternatywnie) - w przypadku poczytalności
ograniczonej zdolności rozpoznawania lub kierowania nie są wyłączone, a jedynie ograniczone. Nie wystarczy
jakiekolwiek ograniczenie jednej, czy drugiej lub obu zdolności. To ograniczenie musi wystąpić w znacznym
stopniu.
a. Znacznie ograniczona możliwość rozpoznania znaczenia czynu – defekt w sferze świadomości –
defekt intelektualny.
b. Znacznie ograniczona możliwość kierowania swoim postępowaniem – defekt w sferze – defekt
wolicjonalny.
3. Defekty wskazane w pkt. 2 winny być następstwem powodów wskazanych w pkt. 1. Art. 31 par. 2 expressis
verbis o tym nie stanowi, ale ponownie wynika to z kontekstu.
4. Defekty wskazane w pkt. 2 winny być stwierdzone w czasie czynu
Ponownie – wszystkie cztery przesłanki muszą być spełnione łącznie. Poczytalność ograniczona nie wyłącza
odpowiedzialności karnej, toteż można nazwać czyn popełniony przez taką osobę przestępstwem. Sprawca ponosi
odpowiedzialność karną, ale jest to odpowiedzialność, która może być złagodzona, a niezależnie od
odpowiedzialności karnej, również wobec takiej osoby przewidziane bywa zastosowanie środków zabezpieczających
– ale o ile wobec niepoczytalnego środki zabezpieczające wyłączają karę, o tyle wobec osoby poczytalności
ograniczonej taka osoba może być ukarana karami, lub środkami karnymi.
Wymierzając karę sąd może złagodzić odpowiedzialność karną osoby dopuszczającej się czynu w stanie
ograniczonej poczytalności. Wyłączenie jest jednak fakultatywne („…sąd może…”) – sąd nie musi decydować się na
złagodzenie. Chodzi też o nadzwyczajne złagodzenie – a nie jakiekolwiek złagodzenie. O zwyczajnym złagodzeniu
mówimy, gdy sąd wymierza łagodniejszą karę w granicach ustawowego określenia, natomiast nadzwyczajne
złagodzenie przewiduje wymierzenie kary rodzajowej innej od przewidzianej w ustawie, albo kary przewidzianej w
k.k., ale w niższym wymiarze (art. 60).

Inne okoliczności, które powodują brak świadomości podczas dokonywanych czynów

Art. 31 par. 343 - gdyby nie ten przepis, to w przypadku, gdyby sprawca sam doprowadził się do stanu
niepoczytalności lub ograniczonej poczytalności w drodze nadmiernego spożycia alkoholu lub zażycia narkotyków
mógłby uniknąć kary, lub otrzymać znacznie złagodzoną karę. Przepis ten zabrania łagodzenia odpowiedzialności
takiej osoby – nakazuje egzekwować normalną karę.
Spełnione muszą być pewne warunki:
● Sprawca wprawił się w stan nietrzeźwości lub odurzenia
○ „Wprawił” – sam się wprawił
■ Jeśli siłą ktoś komuś wlał alkohol do gardła, to stosowanie tego przepisu nie wchodzi w
grę
○ Zgodnie uważa się, że musi to być świadome wprowadzenie się w ten stan – w tym kontekście
należy wiedzieć, że (co prawda rzadko) w medycynie rejestruje się przypadki patologicznego

43
§ 3. Przepisów § 1 i 2 nie stosuje się, gdy sprawca wprawił się w stan nietrzeźwości lub odurzenia powodujący wyłączenie
lub ograniczenie poczytalności, które przewidywał albo mógł przewidzieć.
86
 upijania się
○ „Nietrzeźwość” – dotyczy alkoholu
■ Art. 46 ust. 2 Ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi
wyróżnia dwa stany, związane z konsekwencjami spożycia alkoholu:
● Stan wskazujący na użycie alkoholu – 0,2 do 0,5 promila alkoholu we krwi
● Stan nietrzeźwości – powyżej 0,5 promila alkoholu we krwi
○ „Odurzenie” – dotyczy innych środków, niż alkohol
● To właśnie ten stan taki powoduje niepoczytalność, lub ograniczoną poczytalność
● Sprawca przewidywał, albo mógł przewidzieć (alternatywnie), że wprawienie się w stan nietrzeźwości, lub
odurzenia spowoduje odurzenie, lub ograniczenie odpowiedzialności
○ Warunkiem stosowania omawianej regulacji nie jest przewidywania, albo możliwość
przewidywania, że w tym stanie ta osoba popełni przestępstwo
■ należy to podkreślić, ponieważ podobny przepis z k.k. z 1932 r. właśnie w taki sposób
formułował ten warunek
■ W niemieckim kodeksie karnym stosuje się inne rozwiązanie – par. 323a – jeśli sprawca
wprawił się w sposób zamierzony w stan upojenia lub odurzenia, to niezależnie od
przestępstwa, ponosi odpowiedzialność z tego przepisu, który ustanawia karę do 5 lat
albo karą grzywny

Kontrowersje pojawiające się w kontekście niepoczytalności lub ograniczonej poczytalności.

● We współczesnym prawie karnym obowiązuje zasada winy – warunkiem przypisania przestępności jest
wina. Jeśli – z mocy art. 31 par. 3 – mamy do czynienia z ograniczeniem poczytalności w drodze odurzenia
i mimo tego egzekwujemy odpowiedzialność karną wobec takiej osoby, to jest to pogwałcenie zasady
winy. Uzasadnione jest to jednak interesem społeczeństwa – chronieniem go przed przestępstwami
popełnianymi przez takie osoby.

Błąd
W języku karnym błąd jest rozumiany, tak jak w języku potocznym – jako sprzeczność między świadomością, a
rzeczywistością. Znaczenie ma to, czy błąd jest usprawiedliwiony, czy nie usprawiedliwiony. Błąd może też być
zawiniony, lub niezawiniony. Jakie znaczenie ma to, że sprawca pozostaje w błędzie. Kodeks karny reguluje tę kwestię
w sposób w zależności od tego, co jest przedmiotem błędu:
● Błąd co do faktu – jakiekolwiek znaczenie ma wtedy, gdy dotyczy okoliczności, która jest znamieniem
czynu zabronionego. W tym względzie należy wyróżnić dalsze rodzaje błędu co do faktu:
○ Przedmiotem błędu jest fakt będący znamieniem typu podstawowego (art. 28 par. 1) – taki błąd
wyklucza zawsze wszelką odpowiedzialność za popełniony czyn, gdy jest błędem niezawonionym.
Jeśli błąd jest zawiniony, to odpowiedzialność jest wykluczona, gdy odpowiedzialność za
popełniony czyn ponosi się odpowiedzialność tylko w razie umyślności; jeśli za czyn
odpowiedzialność ponosi się także w razie nieumyślności, to sprawca ponosi odpowiedzialność.
○ Przedmiotem błędu jest fakt będący znamieniem typu szczególnego – tylko w przypadku
pierwszego z tych czterech poniższych błędów, uregulowany jest expressis verbis odrębnym
przepisem (art. 28 par. 2). Pozostałe rodzaje błędu nie są wyraźnie regulowane, co nie oznacza, że
nie mają znaczenia dla odpowiedzialności karnej.
■ Błąd co do okoliczności będącej znamieniem typu uprzywilejowanego przejawiający się w

86
 postaci urojenia (art. 28 par. 244)
● Np. art. 150 par. 1 – zabójstwo eutanatyczne – typ uprzywilejowany w stosunku
do przestępstwa z art. 148 par. 1 – jest karany łagodniej. Warunkiem jest to, aby
1) zabijanie miało miejsce w rezultacie żądania ofiary i 2) sprawca działał pod
wpływem współczucia – oba warunki muszą być spełnione łącznie. Sprawca
ponosi odpowiedzialność na podstawie tego przepisu, jeśli oba warunki są
spełnione. Pojawia się pytanie, jak kształtuje się odpowiedzialność sprawcy, jeśli
czyniąc o czym mowa w tym przepisie, pozostaje w błędzie w postaci urojenia co
do tego, że jest żądanie ofiary, aby pozbawić ją życia. Gdyby nie było przepisu
art. 28 par. 2. W omawianym przypadku znamieniem, co do którego sprawca
działa w błędzie „zachodzi okoliczność stanowiąca znamię czynu zabronionego”
jest żądanie zabitego – uznaje się, że „tak jakby było” żądanie, choć w
rzeczywistości go nie ma, pod warunkiem, że 1) sądzi, że żądanie było, 2) błąd
urojenia jest usprawiedliwiony (ustawa w żadnym miejscu nie reguluje znaczenia
słowa „usprawiedliwiony”, patrz: podręcznik). Jeśli organ ścigania lub sąd uznają,
że urojenie nie było usprawiedliwione, to będzie ścigany z art. 148 par. 1.
■ Błąd co do okoliczności będącej znamieniem typu uprzywilejowanego przejawiający się w
postaci nieświadomości
● Np. ponownie zabójstwo eutanatyczne i ta sama okoliczność – żądanie. Chodzi o
przypadek, gdy żądanie było, ale sprawca sobie tego nie uświadamiał – pozostaje
w błędzie w postaci nieświadomości co do żądania – w swoim przekonaniu nie
popełnia zabójstwa eutanatycznego, ale zwykłe. Art. 28 par. 2 takiego przypadku
nieświadomości istnienia okoliczności nie reguluje. Współczesne prawo karne
oparte jest na fundamentalnej zasadzie subiektywizmu, przejawiającej się w tym,
że by ponosić odpowiedzialność karną nie wystarcza, by obiektywnie zaistniały
okoliczności, będące ustawowymi znamionami przestępstwa – sprawca musi te
okoliczności obejmować umyślnością, względnie nieumyślnością. Sprawca musi
obejmować okoliczności świadomością. Stąd, skoro sprawca działał w
rzeczywistości w warunkach wypełniających oba znamienia z art. 150 par. 1 – czy
ukarać go z tego przepisu, czy też – skoro sprawca z art. 148 par. 1.
Konsekwentnie stosując zasadę subiektywizmu, nie można takiego sprawcy
ukarać z art. 150 par. 1. Jedyną alternatywą jest ukaranie z art. 148 par. 1, a więc
dużo surowiej. Sprawca zostanie ukarany z art. 148 par. 1 z tytułu nie dokonania,
ale usiłowania – sprawca w rzeczywistości nie zabił w warunkach z art. 148 par. 1,
ale w warunkach z art. 150 par. 1 – sprawca sądził, że działa w warunkach art. 148
par. 1. Mamy do czynienia z typowym przypadkiem usiłowania (zamiar, zmierzanie
do popełnienia przestępstwa, czyn nie następuje). Sądy z tytułu usiłowania
wymierzają łagodniejsze kary w granicach ustawowego zagrożenia. Pojawia się
też możliwość zakwalifikowania tego czynu jako usiłowanie nieudolne z art. 13
par. 2 – gdy nieudolność zdeterminowana jest brakiem przedmiotu przestępstwa
– wprawdzie człowiek był, ale art. 148 w kontekście art. 150 rozumieć należy w
ten sposób, że chodzi o człowieka, który nie wyraził żądania – również z tego
względu odpowiedzialność może być łagodniejsza.

44
§ 2. Odpowiada na podstawie przepisu przewidującego łagodniejszą odpowiedzialność sprawca, który dopuszcza się czynu
w usprawiedliwionym błędnym prze konaniu, że zachodzi okoliczność stanowiąca znamię czynu zabronionego, od której taka
łagodniejsza odpowiedzialność zależy.
86
 ■ Błąd co do okoliczności będącej znamieniem typu kwalifikowanego, przejawiający się w
postaci urojenia
● Np. przestępstwo z art. 160 par. 2. Podstawowy typ przestępstwa to przestępstwo
narażenia człowieka na niebezpieczeństwo. Typ kwalifikowany tego przestępstwa
polega na tym, że na sprawcy ciąży obowiązek opieki nad osobą narażaną. Błąd
w postaci urojenia polega na tym, że sprawca sądzi, iż ciąży na tym sprawcy
obowiązek opieki nad osobą narażoną, choć w rzeczywistości taki obowiązek na
nim nie ciąży. Skoro w rzeczywistości nie ma obowiązku opieki, to obiektywnie, w
rzeczywistości nie są spełnione znamiona przestępstwa z par. 2 – przestępstwa
kwalifikowanego – alternatywą byłoby ukaranie z art. 1. Sprawca w swoim
przekonaniu popełnił czyn określony w par. 2. W rzeczywistości działał w zamiarze
określonym w par. 2, zmierzał do popełnia tego i nie następuje ten czyn, bo w
rzeczywistości nie było obowiązku opieki. Również i w tym wypadku pojawia się
ewentualna możliwość przypisania sprawcy usiłowania nieudolnego – w par. 2
przedmiotem czynu jest osoba, wobec której sprawca sprawuje opiekę – takiej
ofiary w naszym wypadku nie było – nie było więc przedmiotu, którego wymaga
par. 2, choć sprawca sądził, że jest taki przedmiot, i mimo, że tak sądził, chciał
popełnić przestępstwo. Usiłowanie nieudolne oznacza, że wymiar kary może
zostać złagodzony na podstawie art. 14 par. 2.
■ Błąd co do okoliczności będącej znamieniem typu kwalifikowanego przejawiający się w
postaci nieświadomości
● Np. przestępstwo z art. 160 – sprawca naraża na niebezpieczeństwo (co sobie
uświadamia) człowieka wobec którego ciąży na nim obowiązek opieki (czego nie
wie). Sprawca nie obejmuje swą świadomością faktu, że ciąży na nim obowiązek
opieki. Skoro więc obiektywnie są spełnione warunki z par. 2, ale sprawca nie
obejmował tego swoją świadomością, to zgodnie z zasadą subiektywizmu
alternatywą jest ukaranie z paragrafu pierwszego. Nie są jednak spełnione
warunki z par. 1, z którego chcemy sprawcę ukarać, dlatego sprawca nie może być
karany z tytułu dokonania, ale tylko z tytułu usiłowania nieudolnego, bo nie ma
przedmiotu – ofiary, która – w sposób dorozumiany w par. 1 – powinna być
osobą, wobec której na sprawcy obowiązek opieki nie ciąży. Jeśli przyjąć, że
sprawca ma być karany z par. 1, ale za usiłowanie nieudolne, to mógłby być karany
łagodniej – w myśl art. 14 par. 2 – choć w rzeczywistości zrobił coś, co karane jest
surowiej, niż przewiduje art. 160 par. 1. Jest to więc dosyć kontrowersyjne
rozwiązanie – są głosy, które wskazują, że należy – pomimo zasady
subiektywizmu – ukarać sprawcę z art. 160 par. 2.
● Błąd co do okoliczności wyłączających przestępstwo (bezprawność albo winę – art. 29) – chodzi np. o
taką okoliczność, jak obrona konieczna, ale przedmiotem błędu mogą być też inne okoliczności
wyłączające przestępstwo.
○ Np. art. 25 par. 1 – obrona konieczna – można wyobrazić sobie sprawcę, który popełnia
przestępstwo w błędnym przekonaniu, że działa w obronie koniecznej. Taki błąd może przejawiać
się w warunkach:
■ Urojenia – sprawca obiektywnie nie działa w warunkach obrony koniecznej, ale wydaje mu
się, że działa – przypadek, gdy ktoś od dłuższego czasu otrzymuje pogróżki od kogoś, że
zostanie zabity. Tego dnia osoba otrzymuje telefon, w którym słyszy, że za dwie minuty
ktoś do niego przyjdzie i go zabije. Po chwili dzwoni dzwonek, osoba ta bierze broń i zabija

86
 listonosza, który oczywiście nie przyszedł go zabić. Obiektywnie nie było zamachu, a więc
nie można mówić o obronie koniecznej, jednak sprawca sądził, że działa w ramach obrony
koniecznej.
● Jeżeli błąd był usprawiedliwiony – nie doszło do popełnienia przestępstwa
● Jeżeli błąd był nieusprawiedliwiony – nie następuje wyłączenie przestępstwa, ale
sąd może nadzwyczajnie złagodzić karę – i jest to złagodzenie fakultatywnie
(„…sąd może…”).
■ Nieświadomości - sprawca obiektywnie działa w warunkach obrony koniecznej, ale nie
uświadamia sobie tego – kiedy sprawca w rzeczywistości działa w warunkach okoliczności
wyłączających przestępstwo, ale nie uświadamia sobie tego – nie wie, że działa w obronie
koniecznej. Istnieje kontrowersja co do tego, jak postąpić z takim sprawcą, ponieważ o ile
jest przepis art. 29 regulujący błąd w postaci urojenia co do okoliczności wyłączających
przestępstwo, to nie ma analogicznego przepisu regulującego przypadek nieświadomości.
Niektórzy formułują pogląd, że sprawcę należy ukarać z tytułu usiłowania popełnienia
przestępstwa.
● Kilka lat temu w Berlinie miał miejsce następujący wypadek: znajdował się tam
mały budynek, w którym zlokalizowana była filia banku. Do tego banku wchodzi
człowiek X, któremu inny Y od dawna bardzo poważnie grozi zabiciem. X od
dawna żyje w stresie, stara się unikać Y. Wchodzi ostrożnie do banku, po
załatwieniu spraw wychodzi z banku i przez okno widzi, jak Y podjeżdża rowerem
do banku, stawia rower na trawniku pod bankiem i zmierza do banku. X wychodzi
z banku i strzela do Y, zabijając go, nie wiedząc, że tamten chce go zabić. Sądzi, że
Y nie wie o jego obecności w tym banku, ale żyjąc od lat w stresie chce skończyć z
tą sprawą, więc go zabija, nie wiedząc, że tamten powziął wiadomość o X, że jest
w banku i postanowił skorzystać z okazji, żeby zabić X. X zabił więc człowieka,
chcąc po prostu go zabić, nie wiedząc, że w rzeczywistości działał w obronie
koniecznej. Sprawca subiektywnie działał w warunkach zabójstwa. Niektórych
skłania to do wniosku, że sprawca powinien być pociągnięty do
odpowiedzialności za zabójstwo z tytułu art. 148 par. 1, ale w postaci usiłowania,
a nie dokonania. Skoro tak, to w granicach przewidzianych za dokonanie, chyba,
że w tym wypadku spróbujemy wykorzystać konstrukcje usiłowania nieudolnego,
ponieważ w sposób dorozumiany art. 148 par. 1 mówi o zabójstwie człowieka
niebędącego zamachowcem, stąd też nie było przedmiotu przestępstwa.
● Błąd co do prawa – aby czyn był przestępstwem, musi być bezprawny. Co do tego sprawca może
pozostawać w błędzie. Taki błąd może pozostawać w błędzie w postaci:
○ Nieświadomość bezprawności czynu – gdy czyn jest bezprawny, ale sprawca tego czynu nie wie,
że jest czynem zabronionym. Możliwe rozwiązania:
■ Odpowiedzialność karna mimo nieświadomości bezprawności czynu – ignorantia iuris
nocet – nieświadomość prawa szkodzi
● Np. sprawca kupuje na ulicy od kogoś dolary, gdy czyn ten był kiedyś był
bezprawny, ale czynił to cudzoziemiec, w którego kraju nie było to bezprawne.
Popełnił przestępstwo w nieświadomości bezprawności czynu, ale i tak musi
ponosi odpowiedzialność
■ Nieświadomość bezprawności czynu wyłącza odpowiedzialność karną – nieświadomość
bezprawności czynu nie szkodzi, ale wręcz usprawiedliwia, a więc wyłącza
odpowiedzialność karną – ignorantia iuris non nocet

86
 ■ Rozwiązanie kompromisowe - nieświadomość bezprawności:
● nieraz wyłącza odpowiedzialność
● nieraz uzasadnia złagodzenie odpowiedzialności karnej
W aktualnie obowiązującym polskim prawie karnym rzecz regulowana jest w art. 30 – przewiduje
on wyłączenie odpowiedzialności w przypadku błędu co do prawa, ale nie zawsze – w zależności
od tego, czy nieświadomość jest usprawiedliwiona, czy nieusprawiedliwiona
■ Błąd usprawiedliwiony – wyłącza odpowiedzialność karną, w takim wypadku nie ma
przestępstwa
■ Błąd nieusprawiedliwiony – zastosowanie znajduje druga część art. 30 – w takim wypadku
sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary (fakultatywnie)
○ Urojenie bezprawności czynu – przestępstwo urojone. Art. 30, ani żaden inny przepis tego nie
regulują – w takim przypadku nie ma odpowiedzialności karnej – sprawca popełnia czyn, który w
rzeczywistości nie jest czynem zabronionym pod groźbą kary – art. 1 par. 1 stanowi, że
odpowiedzialności karnej podlega ten, który dopuszcza się przestępstwa uregulowanego w
ustawie karnej.

Kary i inne środki

System kar i innych środków
Środkami prawa karnego są nie tylko kary, jakkolwiek spełniają one podstawowe funkcje.
Środki prawa karnego powszechnego przewidziane w k.k.:
● Kary
● Środki karne
○ inne środki niż kary, które we wcześniejszym prawie karnym i nadal w prawie karnym niektórych
państw nazywa się karami dodatkowymi (a kary nazywano karami zasadniczymi). W obecnym
polskim prawie karnym noszą nazwę środków karnych.
● Środki probacyjne
○ Probacja, próba – środki związane z poddaniem sprawcy pewnej próbie. Środki, które orzeka się
warunkowo i od przebiegu próby zależy, czy stają się one środkami definitywnymi, czy nie.
● Środki zabezpieczające
○ Spełniają funkcję zabezpieczenia społeczeństwa w przyszłości przed sprawcą, który dopuścił się
czynu zabronionego pod groźbą kary – choć również kary taką funkcję mogą spełniać, to nie
zawsze kary mogą tę funkcję spełniać.

Kary
Najważniejsze środki prawa karnego, a w przeszłości – jedyne środki reakcji na przestępstwa.

Pojęcie kar
Kary można podzielić na:
● Kara sensu largo – nie tylko kary przewidziane w prawie karnym z tytułu popełnienai czynu zabronionego
pod groźbą kary, ale także kary umowne, kary dyscyplinarne, kary taryfowe w prawie komunikacyjnym,
lub kary porządkowe w prawie pracy.
● Kary sensu stricto
○ Kary przewidziane za przestępstwa powszechne przewidziane w k.k.
○ Inne kary, np. za:

86
 ■ Przestępstwa wojskowe w k.k
■ Przestępstwa i wykroczenia w k.k. skarbowym
■ Wykroczenia w Kodeksie Wykroczeń
Przedmiotem naszego zainteresowania będą kary przewidziane za przestępstwa powszechne w kodeksie karnym.
W prawie karnym poprzednio obowiązującym w Polsce wyróżniano kary zasadnicze i dodatkowe. Obecnie
obowiązujący kodeks tych pojęć nie używa.

Kary dzieli się także na:

● Samoistne – kary, które mogą być i są wymierzane jako jedyne kary orzekane wobec sprawcy czynu
zabronionego pod groźbą kary – kiedy sprawcy wymierza się tylko jedną karę.
● Niesamoistne – kary, które mogą być wymierzane wraz z innymi karami.

Kary (oraz środki) zastępcze – środki, a zwłaszcza kary, które w toku postępowania wykonawczego (którego celem
jest wykonywanie wyroków) orzeka się w miejsce już wymierzonej kary.

Kary
● Bezwzględne – kara, które po jej wymierzeniu musi być wykonana w postaci, w jakiej została orzeczona.
● Orzekane z warunkowym zawieszeniem ich wykonania – kiedy sąd już w wyroku postanawia, że tytułem
próby kara nie będzie wykonywana. Jeśli próba wyjdzie negatywnie, to kara zostanie wykonana.
Regułą jest orzekanie kar bezwzględnych, a ponadto jedynie niektóre kary mogą być orzekanie kary z
warunkowym zawieszeniem jej wykonania.

Cele kary
Patrz – podręcznik.

Rodzaje kar
Art.. 32 wymienia 5 rodzajów kar:
● Grzywna
● Ograniczenie wolności
● Pozbawienie wolności
● 25 lat pozbawienia wolności
● Dożywotnie pozbawienie wolności
Kodeks rozróżnia więc 3 kary pozbawienia wolności.
Kolejność kar przebieg od kary najłagodniejszej do kary najsurowszej. Ta kolejność ma związek z zasadą w myśl
której – jeśli sąd ma możliwość wyboru rodzaju kary, to powinien stosować karę surowszą tylko wtedy, gdy
stosowanie łagodniejszej byłoby nieskuteczne – nie dawałoby gwarancji osiągnięcia celów egzekwowania
odpowiedzialności karnej. Temu towarzyszy zasada, że zwłaszcza kary tzw. wolnościowe (ograniczenia i pozbawienia
wolności) powinny być stosowane, gdy łagodniejsze środki nie osiągnęłyby swoich celów.

Zmiany w systemie kar w k.k. z 1997 r.:

● Grzywna była zawsze przewidziana w prawie karnym i bodaj nie ma k.k., który nie przewidywał tego
rodzaju kary. Zmieniały się jednak zasady jej orzekania.
● Ograniczenie wolności – nie było tej kary w k.k. z 1932 r., została wprowadzona dopiero w 1969 r. Jest

86
 polską osobliwością – nie występuje w innych kodeksach.
● Pozbawienie wolności – była przewidziana w poprzednich kodeksach. W k.k. z 1932 r. przewidziane były
dwie kary pozbawienia wolności:
○ Kara aresztu – kara krótkoterminowego pozbawienia wolności za drobne przestępstwa
○ Kara więzienia - kara długoterminowego pozbawienia wolności za poważniejsze przestępstwa
Kolejny kodeks nie przewidywał tego rozróżnienia.
Kara pozbawienia wolności jest orzekana na określony czas, przy czym wybór wielkości tej kary pozostaje
w gestii sądu – może określić wielkość tej kary kierując się pewnymi granicami, w jakich wielkość ta musi
się mieścić. Kara pozbawienia wolności jest karą terminowego pozbawienia wolności – sąd może
określić długość trwania kary (w przeciwieństwie do kary 25 lat pozbawienia wolności i kary
dożywotniego pozbawienia wolności).
○ W k.k. z 1932 r. nie było kary 25 lat pozbawienia wolności.
○ W pierwotnej wersji k.k. z 1969 r. nie było kary dożywotniego pozbawienia wolności.
● W obecnym k.k. nie ma kary śmierci, która była przewidziana w kodeksach z 1932 r. i 1969 r. i była
przewidziana do ostatniej chwili obowiązywania tego drugiego kodeksu (1 września 1998 r.), ale już kilka
lat wcześniej coraz powszechniejszym zjawiskiem było to, że ta kara orzekana nie była wykonywana, oraz
coraz częściej rezygnowano w praktyce z orzekania tej kary, aż nie orzekano jej w ogóle. Zjawisko to
zostało wręcz usankcjonowane w ten sposób, że pod koniec obowiązywania k.k. z 1969 Sejm uchwalił tzw.
moratorium kary śmierci, stwierdzając, że tytułem próby na 5 lat nie należy jej orzekać. Sejm miał zamiar
po upływie tego czasu rozważyć, czy kara ta ma zostać orzekana i wykonywana, czy też należy ją z tego
kodeksu wyprowadzić. Przed upływem tego okresu doszło do uchwalenia obecnie obowiązującego k.k.,
który nie zawierał tej kary śmierci. Było to efektem powszechnego na świecie procesu rezygnacji z kary
śmierci w prawie karnym.

Kara grzywny
Kara grzywny – jest to najłagodniejsza kara, o czym świadczy umieszczenie jej na pierwszym miejscu w katalogu
kar. Zalety kary grzywny:
● Można manipulować jej wielkością – łatwiej dostosować rozmiar kary, dolegliwości związanej z karą do
ciężaru gatunkowego przestępstwa, stopnia społecznej szkodliwości popełnionego czynu, stopnia winy.
● Państwo nie ponosi ciężaru finansowego – przeciwnie, kary grzywny są źródłem przychodu, którym
można finansować inne kwestie związane z wymiarem sprawiedliwości.
● Nie eliminuje skazanego ze środowiska rodzinnego i środowiska pracy, traci uprawnień związanych z
utratą pracy.
Wady kary grzywny:
● Trudności z egzekwowaniem – co skutkuje deprecjonowaniem prawa karnego.
● Egzekucja bywa też czasochłonna i kosztowna.
● Jeśli nie można jej wyegzekwować, to w prawdzie można ją zastąpić karą zastępczą albo środkiem
zastępczym, ale zastosowanie kary pozbawienia wolności, jest nieuzasadnione.
● Pozbawienie rodziny środków utrzymania.
● Kara nie jest wykonywana przez samego skazanego, lecz przez jego rodzinę.
Mimo tych wad, zwłaszcza przytoczone zalety sprawiają, że ta kara spełnia doniosłą funkcję w praktyce, co
przejawia się w ten sposób, że w strukturze kar wielu państw ta kara dominuje.

Modele orzekania kary grzywny:

86
 ● Grzywna kwotowa – tradycyjny model orzekania kary grzywny – sąd wskazuje kwotę, którą tytułem
grzywny skazany musi zapłacić. Sankcje były formułowanie w ten sposób, że w ustawie określano kwoty,
które mogą być zasądzane.
● Dniówkowy (skandynawski) model orzekania kary grzywny (art. 3345) – powstał w latach 60. XX w. i w
obecnym prawie karnym mamy ten model orzekania kary grzywny. Grzywnę wymierza się w tzw. stawkach
dziennych – przejawia się to w ten sposób, że sąd określa liczbę stawek dziennych i wartość pojedynczej
stawki dziennej. Ta liczba z reguły powinna się mieścić między 10 a 540, a wartość pojedynczej stawki
dziennej powinna się mieścić pomiędzy 10 i 2000 tys. zł.
○ Liczbą stawek dziennych (par. 1) powinno oddawać się ocenę ciężaru gatunkowego popełnionego
czynu – toteż dwaj skazani, którzy popełnili czyn o takim samym ciężarze gatunkowym powinni
być ukarani tą samą ilością stawek dziennych.
○ Wartość stawki dziennej ma być warunkowana dochodami sprawcy, warunkami osobistymi,
rodzinnymi, stosunkami majątkowymi i możliwościami zarobkowymi.
Sąd mnoży liczbę stawek dziennych przez wartość stawki dziennej – co daje wartość grzywny. Jest to
dzisiaj dość powszechny model orzekania kary grzywny.
○ Liczba stawek dziennych – art. 33 par. 1 stanowi, że w pojedynczym wypadku liczba powinna
mieścić się pomiędzy 10 i 540, ale zastrzega się, że tak powinno być w wypadku, gdy ustawa nie
stanowi inaczej. Jeżeli więc ustawa nie stanowi inaczej obowiązuje reguła z art. 33 par. 1. Wyjątki:
■ Obniżenie górnej granicy – np. art. 221.
■ Podwyższenie górnej granicy
● art. 38 - kara może być nadzwyczajnie obostrzana – górna granica wynosi 810.
● Art. 71 par. 1 k.k. – niektóre kary mogą być orzekane z warunkowym
zawieszeniem ich wykonania. Sąd może postanowić, że kara pozbawienia
wolności i może zostać warunkowo zawiesić jej wykonanie. Nieraz obok takiej
zawieszonej kary pozbawienia wolności może zostać orzeczona również grzywna
– jeżeli sąd orzeka grzywnę obok zawieszonej kary pozbawienia wolności, to
orzeka ją do 270 stawek dziennych. W przypadku zawieszenia kary ograniczenia
wolności sąd może orzec grzywnę do 135 stawek dziennych.
● Art. 86 par. 1
● Art. 309 – za niektóre przestępstwa wskazane numerami artykułów (niektóre
bardzo poważne przestępstwa gospodarcze) grzywna może sięgać nawet 3000
stawek dziennych. Ta grzywna jest wymierzana obok pozbawienia wolności.
● Art. 86 par. 2b – górna granica podniesiona do 4500 stawek dziennych.
○ Wielkość stawki dziennej – zasady dotyczące ustalania wartości wielkości stawki dziennej:
■ Przesłanki (art. 33 par. 3):
● Dochody sprawcy
● Warunki osobiste i rodzinne
● Stosunki majątkowe
● Możliwości zarobkowe

45
Art. 33.
§ 1. Grzywnę wymierza się w stawkach dziennych, określając liczbę stawek oraz wysokość jednej stawki; jeżeli ustawa nie
stanowi inaczej, najniższa liczba stawek wynosi 10, zaś najwyższa 540.
§ 2. Sąd może wymierzyć grzywnę także obok kary pozbawienia wolności wymienionej w art. 32 pkt 3, jeżeli sprawca
dopuścił się czynu w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub gdy korzyść majątkową osiągnął.
§ 3. Ustalając stawkę dzienną, sąd bierze pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe
i możliwości zarobkowe; stawka dzienna nie może być niższa od 10 złotych, ani też przekraczać 2 000 złotych.
86
 Z treści tego przepisu wynika, że:
● Wskazane okoliczności uwzględniane są obligatoryjne – sąd musi te okoliczności
wziąć pod uwagę.
● Okoliczności uwzględniane przy ustalaniu wartości pojedynczej stawki dziennej
wymieniane są w sposób wyczerpujący – te i tylko te okoliczności sąd musi wziąć
pod uwagę.
■ Granice (art. 33 par. 3): od 10 zł do 2000 zł. Daje to więc możliwości bardzo
zróżnicowanego reagowania karą grzywny wobec karanych sprawców.
Liczba stawek x wysokość stawki, np.:
○ 150 stawek x 600 zł = 90 tys. zł.

Możliwość wymierzenia grzywny. Samoistną karę grzywny można wymierzyć, gdy:

● Grzywna przewidziana w sankcji
○ Jako jedyna kara – sąd nie ma wyboru – musi taką karę orzec
○ Alternatywnie z inną albo innymi karami, np.
■ Art. 216, przestępstwo zniewagi zagrożone karą grzywny albo karze ograniczenia
wolności (alternatywa rozłączna)
● Brak grzywny w sankcji
○ Art. 4 par. 346
○ Art. 58 par. 3 i 4
○ Art. 60 par. 6
Niesamoistną karę grzywny można wymierzyć gdy:
● Grzywna jest przewidziana w sankcji z inną lub innymi karami
○ Kumulatywnie – obie kary (łącznie z grzywną) wymierza się jako niesamoistne – są to rzadkie
przypadki, w których kumulatywnie przewidziana jest kara pozbawienia wolności i grzywny.
○ Alternatywnie (alternatywa rozłączna) z karą pozbawienia wolności (art. 33 par. 2) – w zasadzie
nie można łączyć tych kar, ale jeśli sprawca dopuścił się czynu w celu osiągnięcia korzyści
majątkowej lub gdy korzyść majątkową osiągnął to można łączyć karę grzywny z karą
ograniczenia wolności.
● Brak grzywny w sankcji
○ Art. 33 par. 2 – przepis ten pozwala orzec grzywnę obok pozbawienia wolności w przypadku
wskazanym w dalszej części przepisu nie warunkując tego przepisu istnieniem sankcji w przepisie.
Grzywnę można orzec nie tylko, gdy grzywna jest przewidziana w sankcji, ale także, gdy grzywny
w ogóle w przepisie nie ma. Np.:
■ Art. 189 par. 1
○ Art. 71 par. 1 – jeśli sąd za przestępstwo wymierza pozbawienie wolności, albo ograniczenia
wolności i jeśli jedną lub drugą karę orzeka z warunkowym zawieszeniem wykonania, to może
obok zawieszenia karę pozbawienia wolności wymierzyć grzywnę do 270 stawek dziennych, lub
obok zawieszenia kary ograniczenia wolności wymierzyć grzywnę do 135 stawek dziennych. Stąd
kara grzywny jest karą niesamoistną, ponieważ występuje obok zawieszonej kary. Grzywnę
można orzec na podstawie tego przepisu bez względu na to, czy grzywna w sankcji za dane

46
§ 3. Jeżeli według nowej ustawy czyn objęty wyrokiem nie jest już zagrożony karą pozbawienia wolności, wymierzoną karę
pozbawienia wolności podlegającą wykonaniu zamienia się na grzywnę albo karę ograniczenia wolności, przyjmując że jeden
miesiąc pozbawienia wolności równa się 60 stawkom dziennym grzywny albo 2 miesiącom ograniczenia wolności.
86
 przestępstwo jest przewidziana, czy nie. Do tego wniosku skłaniają dwa argumenty:
■ W środkowej części tego przepisu sformułowano następujące słowa: „jeżeli wymierzenie
grzywny na innej podstawie nie jest możliwe”, co oznacza, że dotyczy sytuacji, gdy
grzywna nie jest przewidziana w sankcji przepisu.
■ Wymierzenie grzywny nie jest warunkowane tym, że grzywna jest w ogóle przewidziana
za dane przestępstwo.
○ Art. 289 par. 4 – przestępstwo zaboru pojazdu w celu jego krótkotrwałego użycia. Sankcja we
wszystkich wypadkach (par 1-3 art. 289) – we wszystkich tych wypadkach na podstawie par. 4
można wymierzyć karę grzywny, choć w sankcjach par. 1-3 kara grzywny nie jest przewidziana.
Jest to jednak fakultatywne.

Regułą jest bezwzględne kary grzywny, ale może być orzeczona z warunkowym zawieszeniem jej wykonania – art.
69 par. 1 – wśród kar, które można orzec jako kary orzekane z warunkowym zawieszeniem jej wykonania znajduje się
grzywna, ale tylko pod warunkiem, jeśli jest orzeczona jako kara samoistna (jedyna kara wymierzana sprawcy za
przestępstwo).
● Jest to pewna nowość w polskim prawie karnym, bo na podstawie wcześniejszych kodeksów warunkowe
zawieszenie kary można było stosować tylko względem kary pozbawienia wolności – kary ograniczenia
wolności, ani kary grzywny nie można było orzekać z warunkowym zawieszeniem ich wykonania.
● Polski ustawodawca poszedł w ślad za ustawodawstwami niektórych innych państw, w których warunkowe
zawieszanie kary grzywny jest przewidziane.
● Jako, że jest to przejaw pewnego złagodzenia odpowiedzialności karnej, zwolennicy zaostrzania
odpowiedzialności karnej twierdzą, że możliwość zawieszenia wykonywania kary grzywny powinna
zostać wyeliminowana.

Zakaz orzekania kary grzywny – art. 58 par. 247 - grzywny nie orzeka się, jeżeli wszystko wskazuje na to, że nie
będzie jej można wyegzekwować.

Wykonywanie kary grzywny. Wykonywanie wyroków, kar i innych środków, w tym kary grzywny są uregulowane z
reguły (z pewnymi wyjątkami) w kodeksie karym wykonawczym.
● Zasada dobrowolnego wykonania tej kary – jak każdej kary – art. 44 par. 1 k.k.w.
● Przymusowa egzekucja, jeśli skazany nie wykonuje tej kary dobrowolnie – art. 44 par. 2 k.k.w.
● Zamiana na karę, w razie nie możności wykonania tej kary na:
○ Środek zastępczy w postaci pracy społecznie użytecznej – art. 45 k.k.w.
○ Zastępczą karę pozbawienia wolności – art. 46-48, 52 k.k.w.
● Odroczenie wykonania kary grzywny – 49-50 k.k.w.
● Rozłożenie grzywny na raty – 49-50 k.k.w.
● Umorzenie grzywny – art. 51 k.k.w.

Kara ograniczenia wolności

Kara ograniczenia wolności – ukarany korzysta ze swojej wolności, ale korzysta w sposób ograniczony.
Ta kara pojawiła się w polskim prawie karnym w k.k. z 1969 r. Jej pojawienie się było efektem gwałtownego

47
§ 2. Grzywny nie orzeka się, jeżeli dochody sprawcy, jego stosunki majątkowe lub możliwości zarobkowe uzasadniają
przekonanie, że sprawca grzywny nie uiści i nie będzie jej można ściągnąć w drodze egzekucji.
86
poszukiwania innych środków niż tradycyjne kary (grzywna, pozbawienie wolności) zdeterminowanym refleksją, że
grzywna, mimo jej zalet nie zawsze może być wymierzana i posiada pewne wady, a pozbawienie wolności jest
surową dolegliwością, ale wzbudzającą wątpliwości. Ponadto dominowało przekonanie, że kara pozbawienia
wolności powinna mieć charakter wykonawczy, ale temu towarzyszyło przekonanie, że krótki pobyt w więzieniu nie
sprzyja podejmowaniu procesów wychowawczych.
Kara ograniczenia wolności nie była czymś nowym funkcjonowały w innych państwach, aczkolwiek nie jako kary.
Element pracy na cele publiczne jest jednym z elementów kary ograniczenia wolności.
Zalety kary ograniczenia wolności:
● Nie pozbawia skazanego wolności, nie jest eliminowany ze środowiska rodzinnego, pracy i innych
środowisk
● Nie wiąże się z jej wykonywaniem zjawisko publicznego potępiania sprawcy, czemu przypisuje się wartość
wychowawczą
Wady kary ograniczenia wolności, które sprawiły, że nie spełniły się oczekiwania ustawodawcy, co do jej
powszechniejszego orzekania jej:
● Trudności typu organizacyjnego związane z jej wykonywaniem

Kara ograniczenia wolności jest uregulowana w art. 34-3648 k.k.

Rozmiar kary ograniczenia wolności. Art. 34 par. 1: w zasadzie od miesiąca do 12 miesięcy. Przepis przewiduje
wyjątki („jeśli ustawa nie stanowi inaczej”):
● Nieraz orzeka się ją na okres od miesiąca do 2 lat:
○ Art. 38 par. 2 – przewiduje, że w przypadku stosowania tzw. nadzwyczajnego obostrzenia kary
można ją wymierzyć na okres do 2 lat.
○ Art. 58 par. 3 – jeżeli przestępstwo zagrożone jest karą pozbawienia wolności nie większą niż 5
lat – można orzec karę ograniczenia wolności do 2 lat.
○ Art. 86 par. 1 – przepis regulujący tworzenie kary łącznej – fragment przepisu przewidujący, że
karę łączną można orzec do dwóch lat ograniczenia wolności.

Istota ograniczenia wolności. Elementy ograniczenia wolności obligatoryjnie ograniczające wolność ukaranego –
art. 34 par. 2 i art. 35 (jeżeli sąd orzeka tę karę, to już z mocy ustawy te trzy elementy ograniczają wolność
ukaranego) – skazany:

48
Art. 34. § 1. Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, kara ograniczenia wolności trwa najkrócej miesiąc, najdłużej 12 miesięcy;
wymierza się ją w miesiącach.
§ 2. W czasie odbywania kary ograniczenia wolności skazany:
1) nie może bez zgody sądu zmieniać miejsca stałego pobytu,
2) jest obowiązany do wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne,
3) ma obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary.
Art. 35.
§ 1. Nieodpłatna, kontrolowana praca na cele społeczne jest wykonywana w wymiarze od 20 do 40 godzin w stosunku
miesięcznym.
§ 2. W stosunku do osoby zatrudnionej sąd zamiast obowiązku, o którym mowa w art. 34 § 2 pkt 2, może orzec potrącenie od
10 do 25 % wynagrodzenia za pracę w stosunku miesięcznym na cel społeczny wskazany przez sąd; w okresie odbywania kary
skazany nie może rozwiązać bez zgody sądu stosunku pracy.
Art. 36. § 1. (uchylony).
§ 2. Wymierzając karę ograniczenia wolności, sąd może orzec wobec skazanego obowiązki wymienione w art. 72.
§ 3. Przepis art. 74 stosuje się odpowiednio.
86
 ● Nie może bez zgody sądu zmieniać miejsca stałego pobytu
● Jest obowiązany do wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne – najbardziej
dotkliwy obowiązek.
○ Praca na cele społeczne w wymiarze 20 do 40 godzin w stosunku miesięcznym – ta metoda
powinna być regułą.
■ W pewnych wypadkach ten sposób nie może być stosowany – art. 58 par. 2a – kiedy stan
zdrowia skazanego skłania do tego, aby wykonywał on karę ograniczenia wolności w inny
sposób.
○ Jeśli skazany nie wykonuje pracy na cel społeczny, potrąca się mu 10-25% wynagrodzenia za pracę
na cel społeczny wskazany przez sąd - art. 35 par. 2. Ten sposób powinien być stosowany w drugiej
kolejności, ponieważ:
■ Jest wymieniony na drugim miejscu
■ Może być stosowany, gdy ukarany jest gdzieś zatrudniony
■ Skazany w czasie odbywania kary w ten sposób nie może bez zgody sądu rozwiązać
stosunku pracy
● Ma obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary
Fakultatywne środki ograniczenia wolności – art. 3649 – sąd może nałożyć na skazanego na karę ograniczenia
wolności pewne obowiązki nakładane na ukaranego, a które określone są w art. 7250. Art. 72 dotyczy warunkowego
zawieszenia kary. W przypadku warunkowego zawieszenia kary sąd wymierza karę, ale w tym wyroku postanawia, że
kara nie będzie wykonywana – sąd ustala więc okres próby, od której zależy, czy sąd odwiesi, czy nie zawieszoną
karę. Obowiązki związane z zawieszeniem kary, mogą być nałożone również w związku z karą ograniczenia wolności.
● Poza wieloma innymi obowiązkami nałożonymi na skazanymi, sąd może zobowiązać skazanego do
naprawienia szkody - chyba że orzekł środek karny wymieniony w art. 39 pkt 551 (naprawienie szkody),
albo do uiszczenia świadczenia wymienionego w art. 39 pkt 7.
● Art. 7452 stosuje się odpowiednio.

49
Art. 36. § 1. (uchylony).
§ 2. Wymierzając karę ograniczenia wolności, sąd może orzec wobec skazanego obowiązki wymienione w art. 72.
§ 3. Przepis art. 74 stosuje się odpowiednio.
50
Art. 72. § 1. Zawieszając wykonanie kary, sąd może zobowiązać skazanego do:
1) informowania sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby,
2) przeproszenia pokrzywdzonego,
3) wykonywania ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby,
4) wykonywania pracy zarobkowej, do nauki lub przygotowania się do zawodu,
5) powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających,
6) poddania się leczeniu, w szczególności odwykowemu lub rehabilitacyjnemu, albo oddziaływaniom terapeutycznym,
6a) uczestnictwa w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych,
7) powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach,
7a) powstrzymania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób lub zbliżania się do
pokrzywdzonego lub innych osób,
7b) opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym,
8) innego stosownego postępowania w okresie próby, jeżeli może to zapobiec popełnieniu ponownie przestępstwa.
§ 1a. Nakładając na sprawcę przestępstwa popełnionego z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej wobec osoby najbliższej
obowiązek wymieniony w § 1 pkt 7b sąd określa sposób kontaktu skazanego z pokrzywdzonym.
§ 2. Sąd może zobowiązać skazanego do naprawienia szkody w całości lub w części, chyba że orzekł środek karny
wymieniony w art. 39 pkt 5, albo do uiszczenia świadczenia wymienionego w art. 39 pkt 7.
51
Art. 39. Środkami karnymi są: (…)
5) obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę,
7) świadczenie pieniężne,
52
Art. 74. § 1. Czas i sposób wykonania nałożonych obowiązków wymienionych w art. 72 sąd określa po wysłuchaniu
skazanego; nałożenie obowiązku wymienionego w art. 72 § 1 pkt 6 wymaga nadto zgody skazanego.
86
 ○ Przed nałożeniem obowiązku z art. 72 należy wysłuchać skazanego, a w przypadku obowiązku
poddania się leczeniu w szczególności odwykowemu lub rehabilitacyjnemu, albo oddziaływaniom
terapeutycznym wymaga się zgody skazanego.
○ Omawiane obowiązki mogą być nałożone na skazanego:
■ już w wyroku, w którym wymierza mu się karę ograniczenia wolności i mogą być w tej
postaci wykonywane
■ już w wyroku, ale mogą być potem - w czasie wykonywania kary – zmienione
■ w trakcie odbywania kary ograniczenia wolności mogą być ustanawiane, rozszerzane i
zmieniane. Te zmiany przewidziane w art. 74 par. 2 nie dotyczą wszystkich obowiązków,
bo o ile można na niego nakładać wszystkie obowiązki przewidziane w art. 72 par. 1, ale
zmiany mogą dotyczyć tylko obowiązków wymienionych w punktach od 3 do 8.
Kara ograniczenia wolności w zasadzie powinna być orzekana jako kara bezwzględna – musi być wykonywana. Jej
Art. 6953 par. 1 pozwala ją orzec z warunkowym zawieszeniem jej wykonywania.

Kara ograniczenia wolności jako kara samoistna i niesamoistna

● Kara ograniczenia wolności, jak każda kara z reguły orzekana jest jako kara samoistna, czyli jako jedyna
kara wymierzana sprawcy z tytułu popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary.
● Może być też jednak orzekana jako kara niesamoistna (art. 7154 par. 1) – a więc obok innych kar. Już
jednak fakt, że mamy do czynienia z odesłaniem do jednego tylko przepisu w tym zakresie sugeruje, że
tylko w jednym wypadku kara ograniczenia wolności może być orzeczona wraz z inną karą – wtedy, gdy
sąd wymierza karę ograniczenia wolności i zawiesza jej wykonanie, a zawieszając wykonanie tej kary
obok kary ograniczenia wolności warunkowo zawieszonej orzeka grzywnę w wysokości do 135 stawek
dziennych – tylko w tym wypadku kara ograniczenia wolności może być karą niesamoistną.

Wykonywanie kary ograniczenia wolności

Problematyka ta jest uregulowana w kodeksie karnym wykonawczym (art. 53-6655), choć k.k. (art. 8356) również

§ 2. Jeżeli względy wychowawcze za tym przemawiają, sąd, wobec skazanego na karę pozbawienia wolności z warunkowym
zawieszeniem jej wykonania, może w okresie próby ustanawiać, rozszerzać lub zmieniać obowiązki wymienione w art. 72 § 1 pkt
3-8 albo od wykonania nałożonych obowiązków zwolnić, z wyjątkiem obowiązku wymienionego w art. 72 § 2, jak również oddać
skazanego pod dozór albo od dozoru zwolnić.
53
Art. 69. § 1. Sąd może warunkowo zawiesić wykonanie orzeczonej kary pozbawienia wolności nie przekraczającej 2 lat, kary
ograniczenia wolności lub grzywny orzeczonej jako kara samoistna, jeżeli jest to wystarczające dla osiągnięcia wobec sprawcy
celów kary, a w szczególności zapobieżenia powrotowi do przestępstwa.
§ 2. Zawieszając wykonanie kary, sąd bierze pod uwagę przede wszystkim postawę sprawcy, jego właściwości i warunki
osobiste, dotychczasowy sposób życia oraz zachowanie się po popełnieniu przestępstwa.
§ 3. Zawieszenia wykonania kary nie stosuje się do sprawcy określonego w art. 64 § 2, chyba że zachodzi wyjątkowy
wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami; zawieszenia wykonania kary, o którym mowa w art. 60 § 3-5, nie stosuje się
do sprawcy określonego w art. 64 § 2.
§ 4. Zawieszenia wykonania kary ograniczenia wolności lub grzywny nie stosuje się wobec sprawcy występku o charakterze
chuligańskim. Wobec sprawcy występku o charakterze chuligańskim oraz sprawcy przestępstwa określonego w art. 178a § 4 sąd
może warunkowo zawiesić wykonanie kary pozbawienia wolności w szczególnie uzasadnionych wypadkach.
54
Art. 71. § 1. Zawieszając wykonanie kary pozbawienia wolności, sąd może orzec grzywnę w wysokości do 270 stawek
dziennych, jeżeli jej wymierzenie na innej podstawie nie jest możliwe; zawieszając wykonanie kary ograniczenia wolności, sąd
może orzec grzywnę w wysokości do 135 stawek dziennych.
§ 2. W razie zarządzenia wykonania kary pozbawienia wolności lub ograniczenia wolności, grzywna orzeczona na podstawie §
1 nie podlega wykonaniu; kara pozbawienia wolności lub ograniczenia wolności ulega skróceniu o okres odpowiadający liczbie
uiszczonych stawek dziennych z zaokrągleniem do pełnego dnia.
55
http://lex.pl/kodeksy/?akt=97.90.557.htm
56
Art. 83. Skazanego na karę ograniczenia wolności, który odbył przynajmniej połowę orzeczonej kary, przy czym przestrzegał
porządku prawnego i sumiennie wykonywał pracę wskazaną przez sąd, jak również spełnił nałożone na niego obowiązki i
orzeczone środki karne, sąd może zwolnić od reszty kary, uznając ją za wykonaną.
86
zawiera pewne regulacje dotyczące wykonywania tej kary
● Odraczanie kary – art. 62 k.k.w.
● Przerwa wykonania kary – art. 63 i 62 par. 2 i 3 k.k.w.
● Zmiana formy wykonywanej pracy – art. 63a k.k.w.
● Uznanie kary za wykonaną (choć nie została faktycznie wykonana w całości) – art. 83 k.k., art. 64 k.k.w.
● Zamiana na zastępczą karę
○ Grzywny – art. 65 par. 1 k.k.w. - jeśli ukarany tą karą nie wykonuje tej kary w sposób określony w
wyroku
○ Pozbawienia wolności – art. 65 par. 2 k.k.w.

Kara pozbawienia wolności (art. 32 pkt 3, art. 37-3857)

Art. 42 wymieniający kary przewidziane w polskim prawie karnym określa 3 kary pozbawienia wolności:
● Karę pozbawienia wolności
● 25 lat pozbawienia wolności
● Dożywotnie pozbawienie wolności
A więc jako odrębne typy kar.

Kara pozbawienia wolności przewidziana jest w pewnych granicach zagrożenia. Zwykło się – niezbyt poprawnie –
że chodzi o tzw. terminową karę pozbawienia wolności.
Kara ta orzekana jest na okres od miesiąca do 15 lat, o ile w sankcji za określony typ przestępstwa nie są to
granice określone inaczej.
Najczęściej spotykane odmiany zagrożenia tą karą spotykane w sankcjach:
● Od 1 miesiąca do 3 lat
● Od 3 miesięcy do 5 lat
● Od 6 miesięcy do 8 lat
● Od 1 roku do 10 lat
● Od 2 lat do 12 lat
● Od 3 lat do 15 lat

Jeśli nie jest przewidziana w sankcji – nie można jej wymierzyć.

Tak jest np. w przypadku przestępstwa zniewagi (art. 216).
Jeśli ta kara jest przewidziana w sankcji, to można ją wymierzyć, aczkolwiek należy pamiętać o następujących
okolicznościach związanych z występowaniem tej kary w sankcji:
● Bywa, że ta kara jest przewidziana w sankcji jako jedyna kara
● Bywa, że ta kara jest przewidziana w sankcji alternatywnie z inną (innymi) karami

● Gdy jest przewidziana w sankcji jako jedyna kara – należy ją wymierzyć.

○ Np. w przypadku przestępstwa oszustwa (art. 28658), albo w przypadku kary pozbawienia

57
Art. 37. Kara pozbawienia wolności wymieniona w art. 32 pkt 3 trwa najkrócej miesiąc, najdłużej 15 lat; wymierza się ją w
miesiącach i latach.
Art. 38. § 1. Jeżeli ustawa przewiduje obniżenie albo nadzwyczajne obostrzenie górnej granicy ustawowego zagrożenia, w
wypadku alternatywnego zagrożenia karami wymienionymi w art. 32 pkt 1-3 obniżenie albo obostrzenie odnosi się do każdej z
tych kar.
58
Art. 286. § 1. Kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadza inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia
własnym lub cudzym mieniem za pomocą wprowadzenia jej w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego
86
 człowieka wolności (art. 18959)
Karę pozbawienia wolności można zastąpić karą grzywny lub ograniczenia wolności, choć w sankcji tych
kar nie ma.
○ W miejsce kary pozbawienia wolności – inna kara – art. 58 par. 3 i 460, art. 60 par. 6 pkt 3 i 461
■ Jeśli przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 5 lat, sąd
może orzec zamiast tej kary grzywnę, lub karę ograniczenia wolności do lat 2 – w
szczególności (choć niekoniecznie) orzekając równocześnie środek karny. Dobrodziejstwa
tego nie stosuje się do sprawcy występku o charakterze chuligańskim.
● Występek o charakterze chuligańskim – art. 115 par. 2162
● Np. przestępstwo pozbawienia człowieka wolności (art. 189)
● Ta możliwość nie może wchodzić w grę w przypadku przestępstwa oszustwa (art.
286) – jest zagrożoną wyższą niż 5 lat.
■ Przypadek nadzwyczajnego złagodzenia kary. Można zamienić na inną karę pozbawienia
wolności jeśli jest jedyną karą przewidzianą za dane przestępstwo
● Np. sprowadzenie katastrofy – art. 173
● Dzieciobójstwo – art. 149
○ W miejsce kary pozbawienia wolności – środek karny (a nie inna kara) – art. 33563 k.p.k.
■ Możliwość złagodzenia kary przewidzianej gdy prokurator wystąpi do sądu z propozycją
orzeczenia uzgodnionego z oskarżonym środka karnego
■ Dotyczy to tylko występków zagrożonych karą najwyżej 10 lat pozbawienia wolności
■ Okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości
■ Postawa oskarżonego wskazuje, że cele postępowania zostaną osiągnięte

pojmowania przedsiębranego działania,

podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
59
Art. 189. § 1. Kto pozbawia człowieka wolności,
podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
60
§ 3. Jeżeli przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 5 lat, sąd może orzec zamiast kary
pozbawienia wolności grzywnę albo karę ograniczenia wolności do lat 2, w szczególności jeżeli orzeka równocześnie środek
karny; karę ograniczenia wolności wymierza się w miesiącach i latach.
§ 4. Przepisu § 3 nie stosuje się do sprawcy występku o charakterze chuligańskim oraz do sprawcy przestępstwa określonego
w art. 178a § 4.
61
§ 6. Nadzwyczajne złagodzenie kary polega na wymierzeniu kary poniżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia albo kary
łagodniejszego rodzaju według następujących zasad:
3) jeżeli czyn stanowi występek, przy czym dolną granicą ustawowego zagrożenia jest kara pozbawienia wolności nie niższa
od roku, sąd wymierza grzywnę, karę ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności,
4) jeżeli czyn stanowi występek, przy czym dolną granicą ustawowego zagrożenia jest kara pozbawienia wolności niższa od
roku, sąd wymierza grzywnę albo karę ograniczenia wolności.
62
§ 21. Występkiem o charakterze chuligańskim jest występek polegający na umyślnym zamachu na zdrowie, na wolność, na
cześć lub nietykalność cielesną, na bezpieczeństwo powszechne, na działalność instytucji państwowych lub samorządu
terytorialnego, na porządek publiczny, albo na umyślnym niszczeniu, uszkodzeniu lub czynieniu niezdatną do użytku cudzej
rzeczy, jeżeli sprawca działa publicznie i bez powodu albo z oczywiście błahego powodu, okazując przez to rażące lekceważenie
porządku prawnego.
63
K.p.k.: Art. 335. § 1. Prokurator może umieścić w akcie oskarżenia wniosek o wydanie wyroku skazującego i orzeczenie
uzgodnionych z oskarżonym kary lub środka karnego za występek zagrożony karą nieprzekraczającą 10 lat pozbawienia wolności
bez przeprowadzenia rozprawy, jeżeli okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości, a postawa oskarżonego
wskazuje, że cele postępowania zostaną osiągnięte.
§ 2. Jeżeli zachodzą warunki do wystąpienia z wnioskiem, o którym mowa w § 1, a w świetle zebranych dowodów
wyjaśnienia podejrzanego nie budzą wątpliwości, dalszych czynności dowodowych w postępowaniu przygotowawczym można
nie przeprowadzać; przeprowadza się jednak czynności, co do których zachodzi niebezpieczeństwo, że nie będzie można ich
przeprowadzić na rozprawie.
§ 3. Uzasadnienie aktu oskarżenia można ograniczyć do wskazania okoliczności, o których mowa w § 1.
86
 Jest to nowa instytucja w polskim prawie karnym, choć w systemach anglosaskich jest to
instytucja tradycyjna.
● Gdy jest przewidziana w sankcji alternatywnie z inną (innymi) karami
○ Np. w przypadku wykonania zabiegu leczniczego bez zgody pacjenta (art. 19264)

Odstąpienie od wymierzania kary pozbawienia wolności

Art. 5965 - możliwość odstąpienia od wymierzenia kary:
● Jeżeli dotyczy przestępstwa zagrożonego karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 3 lat
● Jeżeli społeczna szkodliwość nie jest znaczna
● Jeżeli sąd wymierza równocześnie środek karny
● Jeżeli nie dotyczy czynu chuligańskiego
Art. 60 par. 766 – odstąpienie od wymierzenia kary i orzeczenie wyłącznie środka karnego

Wymierzenie kary pozbawienia wolności przewidzianej w sankcji alternatywnie z inną albo innymi łagodniejszymi
karami
● Z reguły można wymierzyć karę pozbawienia wolności
○ Np. zabieg leczniczy bez zgody pacjenta (art. 192)
● Nie można jej wymierzyć – mimo, że jest alternatywnie przewidziana w sankcji (art. 58 par. 167) – przepis
preferujący orzekanie kar wolnościowych
○ Zawsze wtedy, gdy sąd uzna, iż inna kara lub środek karny jest wystarczający
● Żadna kara nie jest wymierzana
○ Art. 59 – odstąpienie od wymierzenia kary
○ Art. 60 par. 7 – nadzwyczajne złagodzenie kary

Kara pozbawienia wolności jako kara samoistna i niesamoistna

● Samoistne wymierzanie kary pozbawienia wolności
○ Przewidziana jako jedyna kara w sankcji – o ile nie ma podstaw wymierzenia obok niej kary
grzywny
○ Przewidziana alternatywnie w sankcji z inną (innymi) karami - o ile nie ma podstaw wymierzenia
obok niej kary grzywny
● Niesamoistne wymierzanie kary pozbawienia wolności
○ Gdy przewidziane jest w sankcji jako jedyna kara – podstawy wymierzenia jej jako kary
niesamoistnej:
■ Art. 33 par. 268 - wraz z karą pozbawienia wolności można orzec karę grzywny jeśli

64
Art. 192. § 1. Kto wykonuje zabieg leczniczy bez zgody pacjenta,
podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
§ 2. Ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego.
65
Art. 59. § 1. Jeżeli przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 3 lat albo karą łagodniejszego
rodzaju i społeczna szkodliwość czynu nie jest znaczna, sąd może odstąpić od wymierzenia kary, jeżeli orzeka równocześnie
środek karny, a cele kary zostaną przez ten środek spełnione.
§ 2. Przepisu § 1 nie stosuje się do sprawcy występku o charakterze chuligańskim.
66
§ 7. Jeżeli czyn zagrożony jest alternatywnie karami wymienionymi w art. 32 pkt 1-3, nadzwyczajne złagodzenie kary polega
na odstąpieniu od wymierzenia kary i orzeczeniu środka karnego wymienionego w art. 39 pkt 2-8; przepisu art. 61 § 2 nie stosuje
się.
67
Art. 58. § 1. Jeżeli ustawa przewiduje możliwość wyboru rodzaju kary, sąd orzeka karę pozbawienia wolności bez
warunkowego zawieszenia jej wykonania tylko wtedy, gdy inna kara lub środek karny nie może spełnić celów kary.
68
§ 2. Sąd może wymierzyć grzywnę także obok kary pozbawienia wolności wymienionej w art. 32 pkt 3, jeżeli sprawca
dopuścił się czynu w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub gdy korzyść majątkową osiągnął.
86
 sprawca dopuścił się czynu w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, lub gdy korzyść tę
osiągnął
■ Art. 289 par. 469 - choć w sankcji kara pozbawienia wolności jest przewidziana jako jedyna,
sąd może wymierzyć karę grzywny
○ Gdy w sankcji kara pozbawienia wolności jest przewidziana kumulatywnie z grzywną
○ Gdy w sankcji kara pozbawienia wolności jest przewidziana alternatywnie z grzywną– wprawdzie
alternatywa jest rozłączna (art. 33 par. 2), ponieważ przepis ten dotyczy wszelkich sytuacji
○ Grzywna obok zawieszonej kary pozbawienia wolności (art. 71 par. 1 - przypis 49) – gdy kara
pozbawienia wolności wymierzana jest z warunkowym zawieszeniem jej wykonania – grzywna do
270 stawek dziennych

Wykonywanie kary pozbawienia wolności – art. 77-82 k.k., art. 67-168 k.k.w.
Prawo penitencjarne – fragment prawa karnego wykonawczego dotyczące wykonywania kary pozbawienia
wolności.
● Typy zakładów karnych – art. 68-78 k.k.w.
● Sposób wykonywania kary i jej indywidualizacja – art. 79-100 k.k.w. – inaczej dla recydywistów, inaczej dla
sprawców przestępstw młodocianych, itd.
● Prawa i obowiązki skazanego – art. 101 – 120 k.k.w.
● Zatrudnianie więźniów – art. 121-129 k.k.w.
● Nauczanie osób odbywających karę pozbawienia wolności – art. 130-134 k.k.w.
● Inne rodzaje działalności – art. 135-136 k.k.w.
● Nagrody i ulgi – art. 137-141 k.k.w.
● Kary dyscyplinarne – art. 142-149 k.k.w.
● Odroczenia i przerwa wykonania kary – art. 150-158 k.k.w.
● Warunkowe przedterminowe zwolnienie – art. 77-82 k.k., art. 159-163 k.k.w.
● Zwalnianie z zakładu karnego – art. 164-168 k.k.w. – łącznie z regulacjami dotyczącymi pomocy
postpenitencjarnej więźniów po wyjściu z zakładu karnego.

Kara 25 lat pozbawienia wolności

Jest traktowana jako odrębny typ kary – obok tzw. terminowego pozbawienia wolności, czy dożywotniego
pozbawienia wolności. Pojawiła się w k.k. z 1969. Tego typu kara jest przewidziana w niektórych k.k. na świecie, w
różnych wymiarach (czasem 20, czasem 30 lat).
Ta kara jest przewidziana w sankcji zawsze alternatywnie z inną lub innymi karami.
● Jeśli jest przewidziana w sankcji – sąd może ją wybrać i wymierzyć
○ Np. wszczynanie wojny napastniczej – (art. 117)
● Jeśli nie jest przewidziana w sankcji – nie może zostać wymierzona.

§ 3. Ustalając stawkę dzienną, sąd bierze pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe
i możliwości zarobkowe; stawka dzienna nie może być niższa od 10 złotych, ani też przekraczać 2.000 złotych.
69
Art. 289. § 1. Kto zabiera w celu krótkotrwałego użycia cudzy pojazd mechaniczny,
podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§ 2. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 pokonuje zabezpieczenie pojazdu przed jego użyciem przez osobę
nieupoważnioną, pojazd stanowi mienie znacznej wartości albo sprawca następnie porzuca pojazd w stanie uszkodzonym lub w
takich okolicznościach, że zachodzi niebezpieczeństwo utraty lub uszkodzenia pojazdu albo jego części lub zawartości,
podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
§ 3. Jeżeli czyn określony w § 1 popełniono używając przemocy lub grożąc natychmiastowym jej użyciem albo
doprowadzając człowieka do stanu nieprzytomności lub bezbronności, sprawca
podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
§ 4. W wypadkach określonych w § 1-3 sąd może wymierzyć grzywnę obok kary pozbawienia wolności.
86
 Kara pozbawienia wolności zawsze jest karą samoistną.
Nie można więc jej wymierzyć obok innych kar.

Kara 25 lat pozbawienia wolności jest zawsze z bezwzględnym wykonaniem.

Nie można więc zawiesić jej wykonywania.

Wykonywanie kary 25 lat pozbawienia wolności

Jest ono regulowane tymi samymi przepisami, którymi regulowana jest kara tzw. terminowego pozbawienia
wolności.

Kara dożywotniego pozbawienia wolności

Również jest traktowana jako odrębny typ kary – obok tzw. terminowego pozbawienia wolności, czy 25 lat
pozbawienia wolności. Istniała w kodeksie Makarewicza, a nie było jej w pierwotnej wersji k.k. PRL. Została
wprowadzona w końcowej fazie k.k. z 1969 r. w związku z moratorium kary śmierci.

Kara dożywotniego pozbawienia wolności zawsze jest przewidziana w sankcji alternatywnie z

innymi karami.
Jeśli nie jest przewidziana w sankcji to nie można jej wymierzyć.
W niektórych k.k. (np. niemieckim) kara dożywocia jest przewidziana jako jedyna kara za dany typ przestępstwa
(kwalifikowane typy zabójstwa).

Kara dożywotniego pozbawienia wolności może być orzeczona jedynie jako kara samoistna.
Istnieje jeden wypadek, gdy kara dożywotniego pozbawienia wolności, nawet, kiedy jest przewidziana w sankcji,
nie może być wymierzona – dotyczy sprawcy, który w czasie popełnienia przestępstwa nie ukończył 18 lat – art. 54
par. 270.
● Chodzi więc o inną granicę, niż ta, która determinuje odpowiedzialność karną (co do zasady 17 lat).
● Wiek 18 lat dotyczy czasu popełnienia czynu, a nie czasu wyrokowania.

Wykonanie kary dożywotniego pozbawienia wolności jest regulowane tymi samymi przepisami, co pozostałe kary
pozbawienia wolności.
● Odroczenie oraz przerwa wykonania kary dożywotniego pozbawienia wolności również jest możliwe.
● Warunkowe przedterminowe zwolnienie jest również możliwe w odniesieniu do kary dożywotniego
pozbawienia wolności.

Środki karne – art. 3971 k.k.

70
§ 2. Wobec sprawcy, który w czasie popełnienia przestępstwa nie ukończył 18 lat, nie orzeka się kary dożywotniego
pozbawienia wolności.
71
Art. 39. Środkami karnymi są:
1) pozbawienie praw publicznych,
2) zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności
gospodarczej,
2a) zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub z opieką nad nimi,
2b) obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z
określonymi osobami, zakaz zbliżania się do określonych osób lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody
sądu,
2c) zakaz wstępu na imprezę masową,
86
 W przypadku każdego ze środków karnych należy wziąć pod uwagę:
● Istota danego środka karnego
● Charakter danego środka karnego
○ majątkowy względnie niemajątkowy,
○ represyjny względnie prewencyjny,
○ rozciągły w czasie względnie doraźny
● Orzekanie
○ Przesłanki które muszą być spełnione, aby orzec dany środek.
○ Obligatoryjność względnie fakultatywność – orzekanie środków karnych na ogół jest
fakultatywne, ale z pewnymi wyjątkami
○ Samoistność i niesamoistność – czy środek karny może być orzeczony tylko wraz z karą, czy
może być orzeczony samoistnie
○ Okres pozbawienia praw względnie zakazu w przypadku tzw. środków rozciągłych w czasie
Należy to przeanalizować we własnym zakresie.

Okres obowiązywania środków karnych wymiernych w czasie

Ta kwestia uregulowana jest łącznie w jednym przepisie – w art. 4372. Jednak przepis ten stosowany jest, jeśli
ustawa w innym miejscu nie stanowi inaczej.

Samoistność i niesamoistność środków karnych

● Niesamoistność środków karnych – regułą jest, że środki karne orzekane są obok kary
● Samoistność środków karnych – środki karne mogą być wymierzane bez jednoczesnego orzeczenia kary
○ Np. art. 49 par. 1, art. 59, art. 60 par. 7, art. 67 par. 3.

Pozostałe kwestie
Skrócenie czasu trwania środków karnych – art. 84-84a
Pozbawienie lub ograniczenie praw rodzicielskich lub opiekuńczych nie jest środkiem karnym. Obecnie sąd karny
tytułem zastosowania środka karnego nie może orzec, ale jeśli uzna, że pożądane jest ograniczenie lub pozbawienie
skazanego w prawach rodzicielskich lub opiekuńczych, kieruje stosowny wniosek do sądu rodzinny – art. 5173.

Zwrot korzyści majątkowej uzyskanej w związku z popełnieniem przestępstwa – nie jest to środek karny, ale art.
52 reguluje możliwość orzeczenia zwrotu korzyści majątkowej w związku z popełnionym przestępstwem. Nie jest to

2d) zakaz wstępu do ośrodków gier i uczestnictwa w grach hazardowych,

2e) nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym,
3) zakaz prowadzenia pojazdów,
4) przepadek,
5) obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę,
6) nawiązka,
7) świadczenie pieniężne,
8) podanie wyroku do publicznej wiadomości.
72
Art. 43. § 1. Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, pozbawienie praw publicznych oraz zakazy i nakaz wymienione w art. 39 pkt
2, 2d, 2e i 3 orzeka się w latach, od roku do lat 10, zakazy oraz obowiązek wymienione w art. 39 pkt 2a i 2b orzeka się w latach,
od roku do lat 15, a zakaz wymieniony w art. 39 pkt 2c orzeka się w latach, od lat 2 do 6.
§ 2. Pozbawienie praw publicznych, obowiązek lub zakaz obowiązuje od uprawomocnienia się orzeczenia; okres, na który
środek orzeczono, nie biegnie w czasie odbywania kary pozbawienia wolności, chociażby orzeczonej za inne przestępstwo.
§ 3. Orzekając zakaz określony w art. 42, sąd nakłada obowiązek zwrotu dokumentu uprawniającego do prowadzenia
pojazdu; do chwili wykonania obowiązku okres, na który orzeczono zakaz, nie biegnie.
73
Art. 51. Sąd, uznając za celowe orzeczenie pozbawienia lub ograniczenia praw rodzicielskich lub opiekuńczych w razie
popełnienia przestępstwa na szkodę małoletniego lub we współdziałaniu z nim, zawiadamia o tym właściwy sąd rodzinny.
86
środek karny, ponieważ ten środek może być orzeczony nie wobec sprawcy przestępstwa, lecz wobec innej osoby
fizycznej, prawnej, lub jednostki organizacyjnej, którzy nie byli sprawcami przestępstwa, ale z tytułu przestępstwa
przez kogoś innego popełnionego są w posiadaniu korzyści majątkowej.

Środki probacyjne
Istota
Określenie „probacyjne” pochodzi od słowa „probacja”, „próba”. Chodzi zatem o pewne środki – stosowane
wobec sprawcy tytułem próby. Są to pewne dobrodziejstwa stosowane warunkowo, a od przebiegu próby zależy, czy
staną się one środkami definitywnymi. Ich stosowanie jest przewidziane na różnych etapach postępowania karnego.
Obecnie stosowanie tych środków stało się zjawiskiem powszechnym we wszystkich państwach – zdają one egzamin.
Środki probacyjne -> środki warunkowe -> dobrodziejstwa orzekane warunkowo tytułem próby.

Funkcje środków probacyjnych

Funkcją środków probacyjnych jest zachęcenie sprawcy, w zamian za dobrodziejstwo, które ma się stać jego
udziałem, do niepopełniania czynów zabronionych pod groźbą kary, przestrzegania porządku prawnego. Jeśli tego nie
będzie czynił, to to dobrodziejstwo stanie się nieaktualne. Natomiast, jeśli będzie postępował właściwie, będzie
korzystał z tego dobrodziejstwa, pierwotnie orzeczonego tylko warunkowo.

Rodzaje środków probacyjnych

● Warunkowe umorzenie postępowania karnego - znajduje ono zastosowanie najwcześniej w toku
postępowania karnego. Stosuje się go zanim zapadnie wyrok w sprawie toczonej przeciwko sprawcy,
zanim ewentualnie zostałby on uznany za winnego i skazany za popełniony czyn. Stosuje się go:
○ bądź to na etapie postępowania przygotowawczego – zanim akt oskarżenia wpłynie do sądu
○ bądź to na etapie postępowania karnego – po wpłynięciu aktu oskarżenia do sądu – zanim
zostanie wydane ostateczne orzeczenie.
Jego istota polega na tym, że pomimo popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary, postępowanie
ulega umorzeniu– nie dochodzi do skazania, ale jest to orzeczenie warunkowe- nie jest jeszcze definitywne
(może zatem stać się definitywne, bądź postępowanie może zostać ponownie podjęte).
● Warunkowe zawieszenie wykonania kary - środek stosowany nieco później w toku postępowania – w
wyroku, mocą którego sprawca zostaje uznany za winnego i zostaje mu w tym wyroku wymierzona kara za
popełniony czyn. W tym wyroku sąd może postanowić, że kara, choć wymierzona, nie będzie
wykonywana. Postanowienie o jej niewykonywaniu jest postanowieniem warunkowym – sprawia to, że
jeśli wszystko pójdzie dobrze, to definitywnie nigdy nie będzie wykonywana.
● Warunkowe przedterminowe zwolnienie od odbycia reszty kary pozbawienia wolności - środek
podejmowany najpóźniej – już na etapie wykonywania kary, w jego końcowej fazie. Jego istota polega na
tym, ze sprawca ukarany karą pozbawienia wolności po odbyciu pewnej części tej kary, może być
zwolniony od odbycia reszty. To zwolnienie jest tylko warunkowe, co sprawia, że być może będzie musiał
odbyć tę resztę kary, a być może nigdy definitywnie tej reszty nie będzie odbywał.

Warunkowe umorzenie postępowania karnego (art. 66-6874)

74
Art. 66. § 1. Sąd może warunkowo umorzyć postępowanie karne, jeżeli wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne,
okoliczności jego popełnienia nie budzą wątpliwości, a postawa sprawcy nie karanego za przestępstwo umyślne, jego
właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie, że pomimo umorzenia
postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa.
§ 2. Warunkowego umorzenia nie stosuje się do sprawcy przestępstwa zagrożonego karą przekraczającą 3 lata pozbawienia
wolności.
§ 3. W wypadku gdy pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą, sprawca naprawił szkodę lub pokrzywdzony i sprawca uzgodnili
86
 Konieczność odróżnienia warunkowego umorzenia postępowania karnego od tzw. procesowego umorzenia
postępowania - przewidzianego w procedurze karnej z wielu różnych powodów. Warunkowe umorzenie
postępowania nie ma charakteru definitywnego. Warunkowe umorzenie postępowania pojawiło się po raz pierwszy
w polskim prawie karnym dopiero w latach 50. i nie w takiej postaci, w jakiej funkcjonuje dziś (pierwotnie nie było
uregulowane w KK, ale w KPK). Jest to instytucja będąca pewnym odstępstwem od powszechnie obowiązującej
zasady legalizmu – w jej myśl sprawca czynu zabronionego pod groźbą kary powinien bezwzględnie ponieść
odpowiedzialność za popełniony czyn. Przeciwieństwem zasady legalizmu jest zasada oportunizmu – organom
ścigania i wymiaru sprawiedliwości pozostawia się swobodę. W prawie karnym obowiązuje zasada legalizmu, choć
stosuje się od niej pewne wyjątki, m.in. warunkowe umorzenie postępowania.

Procesowe umorzenie postępowania - w KPK przewidziano szereg przyczyn uzasadniających umorzenie postępowania, ale innych niż
umorzenie warunkowe. Procesowe umorzenie nie jest warunkowe, lecz definitywne, np. z tytułu śmierci sprawcy zanim doszło do wymierzenia
mu kary, przedawnienie postępowania, z powodu niewykrycia sprawcy, z powodu znikomego stopnia społecznej szkodliwości czynu, korzystania
przez sprawcę z immunitetu itd.

Warunkowe umorzenie postępowania. Aby umorzyć postępowanie warunkowo potrzebne są pewne przesłanki –
warunki, jakie muszą być spełnione, aby w grę wchodzić mogło warunkowe umorzenie postępowania karnego.
● Postępowanie umarza warunkowo sąd.
● Może być stosowany:
○ już na etapie postępowania przygotowawczego, zanim akt oskarżenia wpłynie do sądu
○ lub na etapie postępowania sądowego – po wpłynięciu oskarżenia do sądu. W każdym przypadku
umorzyć postępowanie warunkowo może tylko sąd.
● Wcześniej mógł to zrobić także prokurator. Zmiana regulacji wynika z założenia, że o winie może orzekać
tylko sąd, a warunkowe umorzenie postępowania uzależnione jest od winy.
Większość umorzeń ma miejsce na etapie postępowania przygotowawczego – prokurator najwcześniej
ma warunki, by stwierdzić, czy istnieją przesłanki do warunkowego umorzenia postępowania. Jeśli te
warunki nie są spełnione – umorzenie jest wykluczone. Przesłanki te muszą być spełnione łącznie – nie
spełnienie chociaż jednej z nich wyklucza możliwość warunkowego umorzenia postępowania.

sposób naprawienia szkody, warunkowe umorzenie może być zastosowane do sprawcy przestępstwa zagrożonego karą nie
przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności.
Art. 67. § 1. Warunkowe umorzenie następuje na okres próby, który wynosi od roku do 2 lat i biegnie od uprawomocnienia się
orzeczenia.
§ 2. Umarzając warunkowo postępowanie karne, sąd może w okresie próby oddać sprawcę pod dozór kuratora lub osoby
godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji społecznej, do której działalności należy troska o wychowanie,
zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym.
§ 3. Umarzając warunkowo postępowanie karne, sąd zobowiązuje sprawcę do naprawienia szkody w całości lub w części, a
może na niego nałożyć obowiązki wymienione w art. 72 § 1 pkt 1-3, 5, 7a lub 7b, a ponadto orzec świadczenie pieniężne
wymienione w art. 39 pkt 7 oraz zakaz prowadzenia pojazdów, wymieniony w art. 39 pkt 3, do lat 2. Nakładając na sprawcę
przestępstwa popełnionego z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej wobec osoby najbliższej obowiązek wymieniony w art.
72 § 1 pkt 7b sąd określa sposób kontaktu sprawcy z pokrzywdzonym.
§ 4. Przepis art. 74 stosuje się odpowiednio.
Art. 68. § 1. Sąd podejmuje postępowanie karne, jeżeli sprawca w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które
został prawomocnie skazany.
§ 2. Sąd może podjąć postępowanie karne, jeżeli sprawca w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności
gdy popełnił inne niż określone w § 1 przestępstwo, jeżeli uchyla się od dozoru, wykonania nałożonego obowiązku lub
orzeczonego środka karnego albo nie wykonuje zawartej z pokrzywdzonym ugody.
§ 3. Sąd może podjąć postępowanie karne, jeżeli sprawca po wydaniu orzeczenia o warunkowym umorzeniu postępowania,
lecz przed jego uprawomocnieniem się, rażąco narusza porządek prawny, a w szczególności gdy w tym czasie popełnił
przestępstwo.
§ 4. Warunkowo umorzonego postępowania nie można podjąć później niż w ciągu 6 miesięcy od zakończenia okresu próby.
86
● Przesłanki warunkowego umorzenia postępowania – art. 66-68 – formalne i merytoryczne.
○ Przesłanki formalne – art. 66 §2 i 3
■ Czyn nie jest zagrożony karą wyższą niż 3 lata pozbawienia wolności. Warunkowe
umorzenie dotyczy zatem drobniejszych przestępstw o niskim wymiarze społecznej
szkodliwości.
■ Wyjątek: Dopuszczalność zastosowania warunkowego umorzenia postępowania, gdy czyn
nie jest zagrożony karą wyższą niż 5 lat pozbawienia wolności oraz:
● pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą
● sprawca naprawił szkodę lub
● pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposób naprawienia szkody
○ Przesłanki materialne – merytoryczne – art. 66 §1 i 2
■ Przesłanki generalne – art. 66 §1 – łącznie – zawsze muszą być spełnione wszystkie,
łącznie - zarówno dla czynów niezagrożonych karą wyższą niż 3 lata pozbawienia
wolności, jak i czynów niezagrożonych karą nie wyższą niż 5 lat pozbawienia wolności:
● nieznaczna wina
● nieznaczna społeczna szkodliwość czynu – ale nie znikoma, gdyż wówczas
postępowanie uległoby umorzeniu na podstawie art. 1 §2 KK – czyn nie byłby
przestępstwem.
● okoliczności czynu nie budzą wątpliwości
● sprawca nie był wcześniej karany za przestępstwo umyślne – bezkarność nie jest
warunkiem bezwzględnym warunkowego umorzenia, poprzednia karalność nie
jest definitywną przeszkodą warunkowego umorzenia postępowania – jest
możliwe w przypadku, gdy sprawca był karany wcześniej, ale za przestępstwo
nieumyślne
● można wnioskować na podstawie poniższych okoliczności, że sprawca będzie
przestrzegał porządku prawnego:
○ postawa sprawcy
○ właściwości i warunki osobiste
○ dotychczasowy sposób życia.
■ Dodatkowe przesłanki szczególne – art. 66 §2 – sformułowane zostały alternatywnie –
wystarczy spełnienie jednej z nich; muszą być spełnione w przypadku wyjątku – gdy czyn
zagrożony jest karą surowszą niż 3 lata pozbawienia wolności:
● pojednanie się sprawcy z pokrzywdzonym
● naprawienie szkody
● uzgodnienie naprawienia szkody.
● Rozstrzygnięcie w przedmiocie warunkowego umorzenia postępowania karnego
○ klauzula o warunkowym umorzeniu postępowania karnego zawarta w rozstrzygnięciu sądowym –
element obligatoryjny
○ okres próby – jest to obligatoryjny element o umorzeniu postępowania
○ dozór – ustanowienie dozoru nad sprawcą w okresie próby jest fakultatywne
○ obowiązki – ustanowienie na sprawcę w okresie próby pewnych obowiązków jest fakultatywne.

○ Okres próby
■ Element obligatoryjny w rozstrzygnięciu w przedmiocie warunkowego umorzenia
postępowania karnego.
■ Czas trwania okresu – art. 67 §1 – od roku do 2 lat. Okres zaczyna biec nie od

86
 rozstrzygnięcia, lecz od uprawomocnienia się tego rozstrzygnięcia. Od tego rozstrzygnięcia
przysługuje bowiem środek odwoławczy.
○ Dozór – art. 67 §2:
■ Jest to element fakultatywny w rozstrzygnięciu w przedmiocie warunkowego umorzenia
postępowania karnego.
■ Przepis wskazuje, komu sąd może dozór powierzyć: Jest to dozór kuratora lub osoby
godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji społecznej, do której
działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc
skazanym.
○ Obowiązki – art. 67 §3:
■ Nałożenie obowiązku naprawienia szkody jest obligatoryjne przy warunkowym umorzeniu
postępowania, jeśli przestępstwem szkodę wyrządzono: „Sąd zobowiązuje”. Jeśli w
przestępstwie wyrządzono szkodę, to ustalenie obowiązków naprawienia szkody musi
znaleźć się w rozstrzygnięciu. Jeśli nie, to nie musi być tego elementu.
■ Inne obowiązki są fakultatywne – art. 72 §1 pkt 1-3, 5 lub 7a (informowania sądu lub
kuratora o przebiegu okresu próby, przeproszenia pokrzywdzonego, wykonywania
ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby, powstrzymania się od
nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających, powstrzymania się od
kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób lub
zbliżania się do pokrzywdzonego lub innych osób; patrz: przypis 75), art. 3975 pkt 7
(świadczenie pieniężne), art. 39 pkt 3 (zakaz prowadzenia pojazdów – do lat 2) – mogą,
ale nie muszą być orzeczone.
● Przebieg warunkowego umorzenia postępowania karnego

● Wynik warunkowego umorzenia postępowania karnego - negatywny wynik próby – podjęcie

postępowania przeciwko sprawcy. Mimo warunkowego umorzenia, postępowanie jest jednak
podejmowane, gdy wynik próby jest negatywny. O negatywnym wyniku próby przesądzają pewne
okoliczności.
○ Obligatoryjne podjęcie warunkowo umorzonego postępowania – art. 68 §1:
■ Popełnienie przestępstwa umyślnego, za które sprawca został prawomocnie skazany.
○ Fakultatywne:
■ art. 68 §2 – zdarzenia w okresie próby
● rażące naruszenie porządku prawnego - jest to sformułowanie bardzo ocenne –
daje sądowi dużą swobodę w rozstrzygnięciu, czy postępowanie sprawcy w
okresie próby można uznać za naruszenie porządku prawnego. Jednak nie każde
naruszenie porządku prawnego uzasadnia podjęcie warunkowego umorzenia
postępowania – sąd musi wskazać owo naruszenie i jego rażący wymiar. Przepis
wymienia przykładowe rażące naruszenie porządku prawnego („w
szczególności”).
○ w szczególności popełnienie innego przestępstwa, aniżeli określone w
art. 68 par. 1
● Uchylanie się od dozoru
● Uchylanie się od wykonania nałożonego nań obowiązku lub orzeczonego środka

75
Art. 39. Środkami karnymi są: (…)
3) zakaz prowadzenia pojazdów, (…)
7) świadczenie pieniężne, (…)
86
 karnego
● Niewykonywanie zawartej z pokrzywdzonym ugody
■ art. 68 §3 – rażące naruszenie porządku prawnego (w szczególności popełnienie
przestępstwa) w okresie między orzeczeniem o warunkowym umorzeniu postępowania
karnego i jego uprawomocnieniem się
● Pozytywny wynik próby – definitywne umorzenie - postępowanie umorzone tylko warunkowo ulega
automatycznemu przekształceniu się w umorzenie definitywne
○ Dzieje się tak, gdy mija 6-miesięczny okres przewidziany po okresie próby - nie jest konieczne
podjęcie jakichkolwiek czynności.
○ Ważne jest, że ani w okresie próby, ani w okresie tych 6 miesięcy sąd nie podjął postępowania.
Przestrzeganie porządku prawnego nie jest tym warunkiem – jest to tylko element determinujący
podjęcie przez sąd postępowania.

Warunkowe zawieszenie wykonania kary

Warunkowe zawieszenie wykonania kary jest to środek stosowany w wyroku, mocą którego sąd skazuje sprawcę
czynu zabronionego pod groźbą kary. Ten środek ma dłuższą tradycję w prawie karnym niż warunkowe umorzenie
postępowania – przewidziany już w KK z 1932 r. (ale nie pierwotnie).
Istota tego środka polega na tym, że sąd w wyroku uznającym sprawcę za winnego zarzucanego mu czynu,
wymierza mu karę, ale jednocześnie orzeka, ze ta kara ma nie być wykonywana – ale tylko warunkowo. Oznacza to,
że może ona potem być wykonywana, ale może także nigdy nie być wykonania i skończy się tylko na jej
wymierzeniu.
Systemy warunkowego zawieszenia kary:
● system anglo-amerykański
● system belgijsko-francuski – do tej kategorii należy system polski
● system norwesko-duński
● system niemiecki
W systemie prawa karnego państwa bywa, że stosując omawiany środek sąd nie wydaje wyroku, ale zawiesza
jego wydanie. W innych państwach wyroki są wydawane, sprawca jest uznany za winnego, ale zawiesza się wydanie
wyroku w pozostałej części – części wymierzenia kary.
Regulacje – podstawy prawne
● art. 69-76 KK - najważniejsze
● art. 60 §3-5 KK – novum, takiej podstawy prawnej w polskim prawie karnym nie było, art. 60 dotyczy
nadzwyczajnego złagodzenia kary, co może dziwić, że w tym przepisie zawarto regulacje warunkowego
zawieszenia wykonywania kary.
● art. 343 KPK.
W przypadkach wszystkich podstaw prawnych warunkowe zawieszenie wykonywania kary jest zawsze
fakultatywne – pozostaje w zakresie swobody sędziowskiej.

Przesłanki warunkowego zawieszenia wykonania kary:

● Przesłanki formalne - związane z rodzajem i wielkością kary wymierzanej sprawcy, której wykonanie
może być warunkowo zawieszone, ale są to także pewne zakazy stosowania nieraz warunkowego
zawieszenia
○ Kary wymierzane z warunkowym zawieszeniem ich wykonania
■ pozbawienie wolności:

86
 ● do lat 2 – art. 69 §1 KK
● do lat 5 – art. 60 §5 K:
○ w zw. z art. 60 §3 KK
○ w zw. z art. 60 § 4 KK
● do lat 10 – art. 343 KPK
■ Ograniczenie wolności – art. 69 §1 KK - zawieszenie tej kary jest niezależne od wielkości
kary, jaka została wymierzona.
■ grzywna samoistna – art. 69 §1 KK - grzywna samoistna to grzywna wymierzana jako
jedyna kara, bez jej powiązania z inną.
W przypadku warunkowego zawieszenia wykonania kary decyduje wielkość i rodzaj kary
wymierzonej, a nie grożącej – jak w przypadku warunkowego umorzenia postępowania (tu nie
dochodzi do jej wymierzenia).
Zakazy - nie pozwalają na warunkowe zawieszenie kary, nawet jeśli wymiar orzeczonej kary pozwalałby na
zawieszenie
○ art. 6976 KK
■ zakazy względne – w poniższych przypadkach kary nie należy zawieszać, poza szczególnie
uzasadnionymi przypadkami.
● art. 69 §3 zd. 1. - „chyba, że” wskazuje na wyjątek; zakazem objęty jest tzw.
recydywista wielokrotny (art. 64 par. 277)
● art. 69 §4 zd. 2. - zakaz zawieszenia wykonywania kary grzywny lub ograniczenia
wolności obejmuje 2 kategorie osób objętych względnym zakazem warunkowego
zawieszenia:
○ sprawców występków chuligańskich
○ sprawców czynu określonego w 178a § 4 (prowadzenie pojazdu w stanie
nietrzeźwości)
■ zakazy bezwzględne – definitywnie nie wolno zawiesić
● art. 69 par. 3 zd. 2 – zakaz zawieszenia kary wobec multirecydywisty, który podjął

76
Art. 69. § 1. Sąd może warunkowo zawiesić wykonanie orzeczonej kary pozbawienia wolności nie przekraczającej 2 lat, kary
ograniczenia wolności lub grzywny orzeczonej jako kara samoistna, jeżeli jest to wystarczające dla osiągnięcia wobec sprawcy
celów kary, a w szczególności zapobieżenia powrotowi do przestępstwa.
§ 2. Zawieszając wykonanie kary, sąd bierze pod uwagę przede wszystkim postawę sprawcy, jego właściwości i warunki
osobiste, dotychczasowy sposób życia oraz zachowanie się po popełnieniu przestępstwa.
§ 3. Zawieszenia wykonania kary nie stosuje się do sprawcy określonego w art. 64 § 2, chyba że zachodzi wyjątkowy
wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami; zawieszenia wykonania kary, o którym mowa w art. 60 § 3-5, nie stosuje się
do sprawcy określonego w art. 64 § 2.
§ 4. Zawieszenia wykonania kary ograniczenia wolności lub grzywny nie stosuje się wobec sprawcy występku o charakterze
chuligańskim. Wobec sprawcy występku o charakterze chuligańskim oraz sprawcy przestępstwa określonego w art. 178a § 4 sąd
może warunkowo zawiesić wykonanie kary pozbawienia wolności w szczególnie uzasadnionych wypadkach.
77
Art. 64. § 1. Jeżeli sprawca skazany za przestępstwo umyślne na karę pozbawienia wolności popełnia w ciągu 5 lat po
odbyciu co najmniej 6 miesięcy kary umyślne przestępstwo podobne do przestępstwa, za które był już skazany, sąd może
wymierzyć karę przewidzianą za przypisane sprawcy przestępstwo w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia
zwiększonego o połowę.
§ 2. Jeżeli sprawca uprzednio skazany w warunkach określonych w § 1, który odbył łącznie co najmniej rok kary pozbawienia
wolności i w ciągu 5 lat po odbyciu w całości lub części ostatniej kary popełnia ponownie umyślne przestępstwo przeciwko życiu
lub zdrowiu, przestępstwo zgwałcenia, rozboju, kradzieży z włamaniem lub inne przestępstwo przeciwko mieniu popełnione z
użyciem przemocy lub groźbą jej użycia, sąd wymierza karę pozbawienia wolności przewidzianą za przypisane przestępstwo w
wysokości powyżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia, a może ją wymierzyć do górnej granicy ustawowego zagrożenia
zwiększonego o połowę.
§ 3. Przewidziane w § 1 lub 2 podwyższenie górnego ustawowego zagrożenia nie dotyczy zbrodni.
86
 współpracę z organami ścigania
● art. 69 §4 zd. 1 – zakaz zawieszenia kary ograniczenia wolności lub grzywny
obejmuje sprawcę występku o charakterze chuligańskim
● Przesłanki merytoryczne:
○ art. 69 KK §1 i 2 – pozytywna prognoza odnosząca się do sprawcy, iż wystarczy uznać go za
winnego i wymierzyć mu karę, a nie trzeba jej wykonywać – jest to wystarczające. Sąd dysponuje
więc dosyć dużą swobodą w ocenie, czy przesłanka została spełniona – nie może być jednak
dowolna, a musi być uzasadniona zgodnie z art. 69 §2.
○ art. 6078 - o przypadkach nadzwyczajnego złagodzenia kary, który jednak wymienia okoliczności, w
których można zastosować warunkowe zawieszenie wykonywania kary:
■ §3 i 5 – ujawnienie okoliczności dotyczących współdziałających w popełnieniu tego
samego przestępstwa, co sprawca, na podstawie którego ma on skorzystać z
warunkowego zawieszenia wykonywania kary
■ §4 i 5 – ujawnienie okoliczności dotyczących współdziałających w popełnieniu innego
przestępstwa, niż to, na podstawie którego sprawca ma skorzystać z warunkowego
zawieszenia wykonywania kary

Rozstrzygnięcie w przedmiocie warunkowego zawieszenia kary

● Klauzula o zawieszeniu wykonania kary – element konieczny, obligatoryjny. Formułuje ją sąd w tymże
wyroku, w którym uznaje sprawcę za winnego, wymierza mu karę i w kolejnym punkcie tego wyroku
orzeka, ze wymierzona kara nie będzie wykonana. Nie jest to więc osobne rozstrzygnięcie, ale fragment
wyroku.
● Okres próby – od przebiegu próby w danym okresie zależy czy kara będzie, czy nie będzie definitywnie
wykonywana. Okres próby kształtuje się w różny sposób w zależności od podstawy prawnej warunkowe
zawieszenia kary:
○ Art. 69 par. 1 KK – w takim wypadku wielkość okresu próby zależy od tego jaka kara została
orzeczona z warunkowym zawieszeniem i wobec kogo:
■ 2-5 lat – art. 70 par.1 – w wypadku warunkowego zawieszenia wykonania kary
pozbawienia wolności
■ 1-2 lat - jeśli karą objętą warunkowym zawieszeniem jest kara grzywny, lub kara
ograniczenia wolności
■ 3 -5 lat – art. 70 par. 2 – wobec młodocianego lub recydywisty wielokrotnego (określony
art. 64 par. 2).
○ Art. 60 – przepis o nadzwyczajnym złagodzeniu kary, a w par. 3-5 przewidziano możliwość
złagodzenia z warunkowym zawieszeniem kary. Okres próby wynosi:
■ Do 10 lat – nie wskazano dolnego pułapu okresu próby. Dominuje pogląd, że jest to ta

78
Art. 60 (…) § 3. Sąd stosuje nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet może warunkowo zawiesić jej wykonanie w stosunku
do sprawcy współdziałającego z innymi osobami w popełnieniu przestępstwa, jeżeli ujawni on wobec organu powołanego do
ścigania przestępstw informacje dotyczące osób uczestniczących w popełnieniu przestępstwa oraz istotne okoliczności jego
popełnienia.
§ 4. Na wniosek prokuratora sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet warunkowo zawiesić jej
wykonanie w stosunku do sprawcy przestępstwa, który, niezależnie od wyjaśnień złożonych w swojej sprawie, ujawnił przed
organem ścigania i przedstawił istotne okoliczności, nieznane dotychczas temu organowi, przestępstwa zagrożonego karą
powyżej 5 lat pozbawienia wolności.
§ 5. W wypadkach określonych w § 3 i 4 sąd wymierzając karę pozbawienia wolności do lat 5 może warunkowo zawiesić jej
wykonanie na okres próby wynoszący do 10 lat, jeżeli uzna, że pomimo niewykonania kary sprawca nie popełni ponownie
przestępstwa; przepisy art. 71-76 stosuje się odpowiednio. (…)
86
 granica, która w art. 69 przewidziana jest jako dolna granica (czyli w zasadzie 2 lata)
○ Art. 343 KPK – była już o tym mowa. W takim wypadku okres próby trwa:
■ Do 10 lat
Okres próby zaczyna biec od uprawomocnienia się orzeczenia mocą którego zawieszono wykonanie kary
(art. 70 par. 1) – odnosi się do warunkowego zawieszenia każdej kary i bez względu na jakiej podstawie
prawnej warunkowe zawieszenie zostało orzeczone
● Grzywna – jej wymierzenie jest fakultatywne. Stąd mamy do czynienia z dwoma rodzajami przypadków
zawieszenia kary
○ Proste warunkowe zawieszenie kary – bez orzeczenia grzywny, dozorów ani obowiązków. Jest t
ono możliwe, ponieważ orzekanie grzywny, dozorów i obowiązków bywa fakultatywne –
zwłaszcza, gdy chodzi o grzywnę.
○ Warunkowe zawieszenie kary z grzywną, dozorem lub obowiązkami. Takiej możliwości nie było
pod rządami poprzednich kodeksów karnych, stworzono ją dopiero w KK z 1997 r. Uznano, że
pożądana jest możliwość nałożenia na sprawcę pewnej dolegliwości.
Art. 71 par. 1:
○ Orzeczenie grzywny jest fakultatywne
○ Jeżeli grzywna jest orzekana obok zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności – wynosi do
270 stawek dziennych
○ Jeżeli grzywna jest orzekana obok zawieszenia wykonania kary ograniczenia wolności – wynosi do
135 stawek dziennych
○ Grzywnę można orzec w takiej sytuacji niezależnie od tego, czy grzywna w sankcji przepisu
szczegółowego była przewidziana, czy też nie
● Dozór nad ukaranym w okresie próby – możliwe jest orzeczenie dozoru bez pozostałych obciążeń, ale
także wraz z nimi. Dozór jest z reguły fakultatywny, chociaż w niektórych przypadkach – obligatoryjny.
○ Art. 73 par. 1 – dozór fakultatywny
■ Dozór orzeka się w przypadku zawieszenia kary pozbawienia wolności – nieprzewidziane
jest orzeczenie dozoru w przypadku zawieszenia wykonania kary ograniczenia wolności
lub grzywny.
■ Przepis ten wskazuje, komu ten dozór jest powierzany – jest to rozwiązanie alternatywne
– sądowi pozostawiono swobodę wyboru podmiotu, który ma sprawować dozór. Ponadto
określa, jakimi cechami musi się cechować instytucja sprawująca dozór, ale też cel dozoru
– wychowanie, zapobieganie demoralizacji, pomoc skazanym.
○ Art. 73 par. 2 – dozór obligatoryjny
■ Dotyczy młodocianego (art. 115 par. 10) sprawcy przestępstwa umyślnego a także wobec
wielokrotnego recydywisty (art. 64 par. 2).
○ Zmiany dotyczące dozoru – art. 74 par. 2 przewiduje, że:
■ Dozór może być orzeczony już w wyroku, w którym wymierzono sprawcy karę z
warunkowym zawieszeniem jej wykonania
■ Istnieje możliwość, że sąd w wyroku orzekł dozór, ale w okresie próby zmienia swoje
orzeczenie w tym względzie i zwalnia skazanego spod dozoru.
■ Możliwe jest też, że w wyroku, w którym wymierzono sprawcy karę z warunkowym
zawieszeniem jej wykonania nie orzeczono dozoru, a sąd czyni to dopiero w okresie próby.
Jest to więc dość elastyczny mechanizmu orzekania dozoru.
● Obowiązki – nałożenie na skazanego pewnych obowiązków egzekwowanych wobec niego w okresie próby

86
 (art. 7279).
○ Art. 72 par. 1 przewiduje nałożenie na czas próby na skazanego obowiązków
○ Nałożenie jest obowiązków jest fakultatywne. Możliwe jest też nałożenie jednego, dwóch lub
więcej obowiązków.
○ Obowiązek naprawienia szkody w pewnych wypadkach nie może być nałożony – wtedy, gdy
wymierzając karę z warunkowym zawieszeniem jej wykonania już tytułem środka karnego (art. 39
pkt 5 i 7) sąd zobowiązał sprawcę do naprawienia szkody.
○ W kodeksie mamy do czynienia z pewnymi dodatkowymi regulacjami dotyczącymi nakładania
obowiązków (art. 74 par. 1):
■ Sąd nakładając obowiązki sąd musi najpierw wysłuchać skazanego
■ W przypadku obowiązku poddania się leczeniu (art. 72 par. 1 pkt 6) – leczenie zasadniczo
wymaga wolnej zgody pacjenta (patrz również: art. 192 KK – odpowiedzialność karna za
wykonanie zabiegu bez zgody pacjenta)
○ Zmiany dotyczące obowiązków – art. 74 par. 2:
■ Sąd może już w wyroku, w którym wymierzono karę z warunkowym zawieszeniem
nałożyć obowiązek lub obowiązki, które skazany musi wykonywać w okresie próby
■ Sąd w wyroku może nałożyć obowiązek lub obowiązki, ale w okresie próby może te
obowiązki rozszerzyć, zmienić, albo zwolnić z nich skazanego
■ Sąd w wyroku nie nałożył obowiązków na skazanego, a czyni to dopiero w okresie próby.
● Możliwość zwolnienia z obowiązku jest wyłączona w wypadku obowiązku
naprawienia szkody (art. 72 par. 2 KK), gdy ten środek został nałożony tytułem
środka karnego.
Te zasady nie dotyczą obowiązków przewidzianych w art. 72 par. 1 pkt 1-2.
● Przebieg stosowania warunkowego zawieszenia kary – po uprawomocnieniu się wyroku biegnie
wykonywanie wyroku. Kara nie jest wykonywana, ale w pozostałym zakresie wykonywanie wyroku
kształtuje się następująco.

Zawieszenie może skończyć się w dwojaki sposób:

○ Negatywny wynik próby – (art. 75) zarządzenie wykonania kary. Zarządzenie o wykonaniu
zawieszonej kary może być obligatoryjne albo fakultatywne. W każdym z tych wypadków kodeks
określa jakie zdarzenia uzasadniające zarządzenie wykonania kary i kiedy te zdarzenia muszą mieć
miejsce.
■ Obligatoryjne – art. 75 par. 1 – gdy skazany w okresie próby popełni podobne

79
Art. 72. § 1. Zawieszając wykonanie kary, sąd może zobowiązać skazanego do:
1) informowania sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby,
2) przeproszenia pokrzywdzonego,
3) wykonywania ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby,
4) wykonywania pracy zarobkowej, do nauki lub przygotowania się do zawodu,
5) powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających,
6) poddania się leczeniu, w szczególności odwykowemu lub rehabilitacyjnemu, albo oddziaływaniom terapeutycznym lub
uczestnictwu w programach korekcyjno-edukacyjnych,
7) powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach,
7a) powstrzymywania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób,
7b) opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym,
8) innego stosownego postępowania w okresie próby, jeżeli może to zapobiec popełnieniu ponownie przestępstwa.
§ 2. Sąd może zobowiązać skazanego do naprawienia szkody w całości lub w części, chyba że orzekł środek karny
wymieniony w art. 39 pkt 5, albo do uiszczenia świadczenia wymienionego w art. 39 pkt 7.
86
 przestępstwo umyślne, za które orzeczono prawomocne karę pozbawienia wolności
● Podobne przestępstwo umyślne
○ Czyn musi być przestępstwem
○ Umyślność – jeśli sprawca popełnia przestępstwo nieumyślne, taka
okoliczność nie przesądza zarządzenia wykonania zawieszonej kary
○ Przestępstwo musi być podobne do przestępstwa, z tytułu którego
wymierzona kara została warunkowo zawieszona. Podobne przestępstwa
(art. 115 par. 3):
■ przestępstwa należące do tego samego rodzaju – na ogół są to
przestępstwa zamieszczone w kodeksie w tym samym rozdziale
(zasadniczo jest to ten sam przedmiot ochrony)
■ przestępstwa z zastosowaniem przemocy lub groźby jej użycia;
■ przestępstwa popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowej
Te kryteria zostały sformułowane alternatywnie (użyto spójnika „lub” i
„albo”) – wystarczy spełnienie jednego z nich
● W okresie próby – chodzi o samo przestępstwo
● Prawomocne orzeczenie kary pozbawienia wolności – nie musi jednak być
orzeczone w okresie próby, ale najpóźniej w okresie 6 miesięcy po okresie próby
■ Fakultatywne
● Art. 75 par. 2 – wymagane okoliczności:
○ Rażące naruszenie porządku prawnego – bardzo obszerne pojęcie. Sąd
dysponuje dużą swobodą w ocenie, czy określone zachowanie sprawcy
uznać za naruszenie porządku prawnego. Dotyczy to więc pewnych
regulacji prawnych. Nie każde naruszenie porządku prawnego jednak jest
podstawą fakultatywnego wykonania kary, ponieważ sąd musi uznać, że
stało się to w stopniu rażącym.
○ Przepis wymienia przykładowe zachowania, które już ustawodawca
traktuje jako rażące naruszenie porządku prawnego:
■ Popełnienie innego przestępstwa niż określone w przepisie
opisującym obligatoryjne wykonanie zawieszonej kary
■ Uchylanie się od uiszczenia grzywny, dozoru, nałożonych
obowiązków lub orzeczonych środków karnych
Te wszystkie przypadki są jednak tylko przykładowe (zwrot „w
szczególności”) – dlatego inne zachowania niż te wymienione mogą być
przez sąd uznane za rażące naruszenie porządku prawnego.
● Art. 75 par. 3 – również fakultatywne orzeczenie wykonania kary. Wymagane
okoliczności:
○ Okres poprzedzający okres próby – to znaczy okres między wydaniem
wyroku, a przed jego uprawomocnienia się tego wyroku
○ Rażące naruszenie porządku prawnego – jak wyżej, przy czym:
■ Wskazany został jeden przykład – popełnienie przestępstwa w
jakichkolwiek okolicznościach
Jeżeli zdarzyły się powyższe okoliczności, samo zarządzenie o wykonaniu kary może być wydane
aż do momentu upływu 6 miesięcznego okresu biegnącego po zakończeniu okresu próby (art. 76
par. 1).

86
 ○ Pozytywny wynik próby – brak zarządzenia wykonania kary oraz ustawowe zatarcie skazania. Jeśli
w ciągu 6 miesięcy po zakończeniu okresu próby sąd nie zarządził wykonania kary, istnieją 2
korzyści:
■ brak zarządzenia wykonania kary – kara definitywnie nigdy nie będzie wykonana
■ ustawowe zatarcie skazania – z mocy prawa – art. 76 §1.
Co zrobić z grzywną czy środkiem karnym, gdy środki te zostały orzeczone obok kary orzeczonej z
warunkowym zawieszeniem – art. 76 §2: Z chwilą upływu 6-miesięcznego okresu po okresie próby
następuje ustawowe zatarcie skazania, ale nie może ono nastąpić przed wykonaniem środka
karnego, jeśli taki został orzeczony obok kary pozbawienia wolności.
Zawieszenie kończy się pomyślnie, jeśli sąd nie zarządził wykonania kary.

Warunkowe przedterminowe zwolnienie od odbycia reszty kary pozbawienia wolności

Sprawca nie wykonuje kary w pełnym rozmiarze, w jakim ją orzeczono - wykonuje ją w mniejszym rozmiarze –
zwalnia się od wykonania jej w całości, zwalnia się od wykonania pewnej końcowej części kary. Nie jest to jednak
definitywne zwolnienie - zwalnia się go warunkowo – być może nie będzie nigdy musiał wykonać kary, ale być może
będzie musiał ją wykonać. Warunkowe przedterminowe zwolnienie dotyczy tylko kary pozbawienia wolności.
Regulacja:
● art. 77-82 KK
● art. 159-163 Kodeksu Karnego Wykonawczego - bo ten środek probacyjny jest stosowany na etapie
wykonywania kary.
Fakultatywność warunkowego przedterminowego zwolnienia
Warunkowe przedterminowe zwolnienie jest zawsze fakultatywne – art. 7780 §1 KK. Warunkowe przedterminowe
zwolnienie może być orzeczone tylko po spełnieniu pewnych warunków – jednak spełnienie tych przesłanek nie
przesądza o warunkowym przedterminowym zwolnieniu.
Przesłanki warunkowego przedterminowego zwolnienia
● Przesłanki merytoryczne – art. 77 §1 KK.– jest to tzw. pozytywna prognoza odnosząca się do skazanego,
który miałby skorzystać z przedterminowego zwolnienia. Sąd posiada w tym zakresie swobodę, ale nie
dowolność – prognoza musi być uzasadniona, a nie dowolna – sąd musi uwzględnić pewne wskazane w
art. 77 okoliczności formułując prognozę i które musi zawrzeć w uzasadnieniu do orzeczenia:
○ postawa, właściwości i warunki osobiste,
○ sposób życia przed popełnieniem przestępstwa,
○ okoliczności jego popełnienia oraz zachowanie po popełnieniu przestępstwa i w czasie odbywania
kary
● Przesłanki formalne – art. 78-7981 KK; chyba, że w myśl art. 77 §1 KK. sąd ustali surowsze ograniczenia -

80
Art. 77. § 1. Skazanego na karę pozbawienia wolności sąd może warunkowo zwolnić z odbycia reszty kary tylko wówczas,
gdy jego postawa, właściwości i warunki osobiste, sposób życia przed popełnieniem przestępstwa, okoliczności jego popełnienia
oraz zachowanie po popełnieniu przestępstwa i w czasie odbywania kary uzasadniają przekonanie, iż skazany po zwolnieniu
będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni ponownie przestępstwa.
§ 2. W szczególnie uzasadnionych wypadkach sąd wymierzając karę pozbawienia wolności może wyznaczyć surowsze
ograniczenia do skorzystania przez skazanego z warunkowego zwolnienia niż przewidziane w art. 78.
81
Art. 78. § 1. Skazanego można warunkowo zwolnić po odbyciu co najmniej połowy kary.
§ 2. Skazanego określonego w art. 64 § 1 można warunkowo zwolnić po odbyciu dwóch trzecich kary, natomiast określonego
w art. 64 § 2 po odbyciu trzech czwartych kary.
§ 3. Skazanego na karę 25 lat pozbawienia wolności można warunkowo zwolnić po odbyciu 15 lat kary, natomiast skazanego
na karę dożywotniego pozbawienia wolności po odbyciu 25 lat kary.
Art. 79. § 1. Przepisy art. 78 § 1 i 2 stosuje się odpowiednio do sumy dwóch lub więcej nie podlegających łączeniu kar
pozbawienia wolności, które skazany ma odbyć kolejno; przepis art. 78 § 2 stosuje się, jeżeli chociażby jedno z przestępstw
86
 jest to wymóg odbycia określonej części kary pozbawienia wolności, by mogło nastąpić warunkowe
przedterminowe zwolnienie. Wielkość odbycia kary – o ile w myśl art. 77 §2 sąd nie ustalił surowszych
ograniczeń:
● Pierwsze zwolnienie:
○ połowa – art. 78 §1 – reguła (istnieją od niej wyjątki - poniżej)
○ 2/3 – art. 78 §2 – art. 64 §1 (wobec recydywisty z tego art. - szczególna postać recydywy – tzw.
recydywa specjalna podstawowa)
○ 3/4 – art. 78 §2 – art. 64 §2 (wobec recydywisty wielokrotnego - multirecydywisty – z tego
artykułu)
○ 15 lat – art. 78 §3 – kara 25 lat pozbawienia wolności, art. 79 §2 (każdy skazany z wyjątkiem
sprawców skazanych za dożywocie)
○ 25 lat – art. 78 §3 – kara dożywotniego pozbawienia wolności
Bariery mogą ulec zaostrzeniu, ale w konkretnej sprawie sąd może postanowić, że dany sprawca w danej
sprawie będzie mógł skorzystać z warunkowego przedterminowego zwolnienia, ale po odbyciu większej
części kary niż przewidziana w ustawie – art. 77 §2 KK („surowsze ograniczenia).
● Ponowne zwolnienie tzn. w przypadku, gdy warunkowe przedterminowe zwolnienie zostało przerwane –
może być zastosowane dopiero po upływie następującego okresu (art. 8182):
○ 1 rok – reguła
○ 5 lat – w przypadku kary dożywotniego pozbawienia wolności.
Rozstrzygnięcie w przedmiocie warunkowego przedterminowego zwolnienia
● Klauzula o przedterminowym warunkowym zwolnieniu – element obligatoryjny
● Okres próby – art. 8083 - element obligatoryjny. Sąd ustala wielkość okresu próby, w którym weryfikacja
zachowania się skazanego decyduje o tym, czy to zwolnienie będzie definitywne, czy będzie musiał tę
karę odbyć. Regułą jest okres próby o wymiarze czasu jaki pozostał do odbycia kary w całości, z
następującymi zastrzeżeniami:
○ Okres minimum 2 i maksimum 5 lat - zasada
○ 3-5 lat - recydywista wielokrotny
○ 10 lat - kara dożywotniego pozbawienia wolności
● Dozór – element fakultatywny. Regulacja w art. 159 K.k.w. - wskazuje:
○ osoby, którym dozór może być powierzony
○ fakultatywność dozoru
Wyjątki wobec 3 kategorii osób, wobec których dozór jest obligatoryjny:
○recydywiści – art. 64
○ młodociani - pod warunkiem, że popełnili przestępstwo umyślne
○ osoby skazane na karę dożywotniego pozbawienia wolności.
● Obowiązki – element fakultatywny. Regulacja w art. 159 K.K.w – wskazuje:
○ Nałożenie obowiązków jest fakultatywne.

popełniono w warunkach określonych w art. 64.

§ 2. Skazanego można, niezależnie od warunków określonych w art. 78 § 1 lub 2, zwolnić warunkowo po odbyciu 15 lat
pozbawienia wolności.
82
Art. 81. W razie odwołania warunkowego zwolnienia ponowne warunkowe zwolnienie nie może nastąpić przed upływem
roku od osadzenia skazanego w zakładzie karnym, a w wypadku kary dożywotniego pozbawienia wolności przed upływem 5 lat.
83
Art. 80. § 1. W razie warunkowego zwolnienia czas pozostały do odbycia kary stanowi okres próby, który jednak nie może
być krótszy niż 2 lata ani dłuższy niż 5 lat.
§ 2. Jeżeli skazanym jest osoba określona w art. 64 § 2, okres próby nie może być krótszy niż 3 lata.
§ 3. W razie warunkowego zwolnienia z kary dożywotniego pozbawienia wolności okres próby wynosi 10 lat.
86
 ○ Obowiązkom tym skazany musi poddać się w okresie próby.
○ Obowiązki te wskazane są w art. 72 §1 KK (regulacja warunkowego zawieszenia).
○ Możliwe jest nałożenie jednego albo większej liczby obowiązków (z katalogu w art. 72 §1 (patrz
przypis 50). Realizacja tych obowiązków jest jedną z okoliczności decydującą o tym, czy
warunkowe zwolnienie będzie udane czy nieudane.
Przebieg warunkowego przedterminowego zwolnienia

Wynik przebiegu zwolnienia

● Negatywny wynik próby –zarządzenie wykonania reszty kary. Wydanie przez sąd zarządzenia w
przedmiocie wykonania reszty kary w okresie próby lub 6 miesięcy po jego upływie (a contrario z art.
82). Jeśli do upływu 6 m-cy okresu próby takiego zarządzenia nie ma – nawet jeśli zaszły okoliczności
obligujące sąd do tego – kara nie jest wykonywana.
Odwołanie zwolnienia oraz zarządzenie wykonania kary:
○ obligatoryjne – art. 16084 §1 Kkw - sformułowanie: „sąd penitencjarny odwołuje”.
■ Zachowanie sprawcy, które uzasadnia obligatoryjność zarządzenia – popełnienie
przestępstwa umyślnego, za które orzeczono prawomocnie karę pozbawienia wolności
bez warunkowego zawieszenia jej wykonania. Przestępstwo musi być popełnione w
okresie próby, natomiast uprawomocnienie mogło nastąpić później, ale do upływu 6 m-cy
po okresie próby.
○ fakultatywne – art. 160 §2 Kkw - sformułowanie: „sąd penitencjarny może odwołać”.
■ Okoliczność uzasadniająca fakultatywność zarządzenia – rażące naruszenie porządku
prawnego. W przepisie zawarte jest przykładowe wyliczenie – sformułowanie: „w
szczególności”:
● popełnienie innego przestępstwa – nawet bez orzeczenia za nie kary
● orzeczenie kary innej niż określonej w §1 - tj. kara pozbawienia wolności bez
warunkowego zawieszenia jej wykonania
● uchylanie się od dozoru
● uchylanie się od wykonywania nałożonych obowiązków
● niewykonywanie orzeczonych środków karnych.
Wymienione okoliczności muszą być uznane za rażące przez sąd zawsze – tak przesądził
ustawodawca. Inne okoliczności nie muszą być zawsze uznawane przez sąd za rażące –
sąd ma zatem pewną dowolność, czy zaszły okoliczności determinujące zarządzenie
wykonania reszty kary.
Przed rozstrzygnięciem sąd powinien wysłuchać skazanego lub jego obrońcę.

84
KKW: Art. 160. § 1. Sąd penitencjarny odwołuje warunkowe zwolnienie, jeżeli zwolniony w okresie próby popełnił
przestępstwo umyślne, za które orzeczono prawomocnie karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej
wykonania.
§ 1a. Sąd penitencjarny odwołuje warunkowe zwolnienie, jeżeli zwolniony, skazany za przestępstwo popełnione z użyciem
przemocy lub groźby bezprawnej wobec osoby najbliższej lub innej osoby małoletniej zamieszkujących wspólnie ze sprawcą, w
okresie próby rażąco narusza porządek prawny, ponownie używając przemocy lub groźby bezprawnej wobec osoby najbliższej
lub innej osoby małoletniej zamieszkujących wspólnie ze sprawcą.
§ 2. Sąd penitencjarny może odwołać warunkowe zwolnienie, jeżeli zwolniony w okresie próby rażąco narusza porządek
prawny, w szczególności popełnił inne przestępstwo lub została orzeczona kara inna niż określona w § 1 albo gdy uchyla się od
dozoru, wykonywania nałożonych obowiązków lub orzeczonych środków karnych. Przed odwołaniem warunkowego zwolnienia
sąd penitencjarny, o ile jest to możliwe, wysłuchuje skazanego lub jego obrońcę.
§ 3. W razie odwołania warunkowego zwolnienia nie zalicza się na poczet kary okresu spędzonego na wolności.
86
 ○ Konsekwencje odwołania zwolnienia oraz zarządzenia reszty kary:
■ konieczność wykonania reszty kary
■ ograniczone możliwości ponownego przedterminowego zwolnienia – art. 81 KK
■ późniejsze wykonanie kary (skazany kończy odbywanie kary później niż skończyłby ją bez
warunkowego zwolnienia), oraz w związku z tym:
● późniejsze zatarcie skazania
● niebezpieczeństwo skazania za ponowne przestępstwo w warunkach recydywy –
uzależnione jest to od późniejszego zatarcia skazania.
● Pozytywny wynik próby– art. 8285 - Brak zarządzenia wykonania reszty kary + uznanie kary za wykonaną
○ Warunek pozytywnych konsekwencji pomyślnego przebiegu próby – brak odwołania zwolnienia i
zarządzenia wykonania reszty kary w okresie próby i 6 miesięcy po upływie okresu próby. Dzieje
się tak nawet, jeśli zaszły okoliczności, które uzasadniałyby stwierdzenie negatywnego wyniku
próby i zarządzenie wykonania reszty kary – konieczny jest brak odwołania zwolnienia i
zarządzenia wykonania reszty kary w 2 okresach. Jeśli takiego zarządzenia nie ma, wiadomo, że
kara już nigdy nie będzie wykonywana.
○ Konsekwencja pomyślnego przebiegu próby:
■ Definitywne zwolnienie od odbycia reszty kary -nigdy reszta kary nie będzie wykonywana
■ Uznanie kary za odbytą - w domyślne: uznanie, że skazany całą karę odbył.
■ Czas, który uznać za moment odbycia kary w przypadku warunkowego zwolnienia i
pozytywnego jego przebiegu to chwila warunkowego zwolnienia – chodzi o moment
opuszczenia przez skazanego zakładu karnego, a jest to możliwe z chwilą
uprawomocnienia się rozstrzygnięcia – art. 82 KK. Jest to rozwiązanie najkorzystniejszą
dla skazanego – gdyby uznać którykolwiek z późniejszych momentów za moment odbycia
kary, a od tego późniejszego momentu dopiero zaczynałby się bieg do zatarcia skazania
Przesłanki zastosowania warunkowego przedterminowego zwolnienia
1. Klauzula o przedterminowym warunkowym zwolnieniu zawarta w wyroku

● Obowiązki nałożone na objętego warunkowym przedterminowym zwolnieniem – art. 15986 k.k.w. – sąd
może nałożyć na warunkowo zwolnionego obowiązki z art. 72 par. 1 k.k. Nałożenie obowiązku jest
fakultatywna, ponadto sąd może nałożyć więcej niż jeden obowiązek.
● Przebieg warunkowego zwolnienia:
○ Przestępstwo
○ Skazanie
○ Uprawomocnienie
○ Wykonanie części kary
○ Warunkowe zwolnienie – sprawca ubiega się o warunkowe zwolnienie i sąd rozstrzyga o
warunkowym zwolnieniu. Każde rozstrzygnięcie musi się uprawomocnić.
○ Uprawomocnienie – od tego momentu liczony jest okres próby, który bywa różny.

85
Art. 82. Jeżeli w okresie próby i w ciągu dalszych 6 miesięcy nie odwołano warunkowego zwolnienia, karę uważa się za
odbytą z chwilą warunkowego zwolnienia.
86
KKW: Art. 159. Warunkowo zwolnionego sąd penitencjarny może w okresie próby oddać pod dozór kuratora sądowego,
osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, organizacji lub instytucji, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie
demoralizacji lub pomoc skazanym, oraz nałożyć na niego obowiązki określone w art. 72 § 1 Kodeksu karnego. Wobec skazanego
za przestępstwo określone w art. 197-203 Kodeksu karnego, popełnione w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych,
młodocianego sprawcy przestępstwa umyślnego, sprawcy określonego w art. 64 Kodeksu karnego, a także wobec skazanego na
karę dożywotniego pozbawienia wolności, oddanie pod dozór kuratora sądowego jest obowiązkowe.
86
 ○ 6 miesięcy po upływie okresu próby
● Wynik przebiegu zwolnienia
○ Negatywny wynik próby – sąd zarządza wykonanie reszty kary – sąd może to uczynić w okresie
próby, albo w okresie 6 miesięcy po upływie okresu próby. W tych dwóch okresach możliwe jest
wydanie przez sąd zarządzenia w przedmiocie wykonania reszty kary – art. 8287. Po upływie 6
miesięcy po zakończeniu okresu próby sąd bezwzględnie nie może zarządzić wykonania reszty
kary.
○ Zarządzenie reszty kary bywa obligatoryjne albo fakultatywne.
■ Obligatoryjne zarządzenie wykonania kary - art. 16088 par. 1 k.k.w. – powody zarządzenia
muszą zdarzyć się w samym okresie próby, natomiast zarządzenie musi zostać wydane
albo w okresie próby, albo w okresie 6 miesięcy po upływie okresu próby. Powody:
● Popełnienie przestępstwa umyślnego, za które orzeczono prawomocnie karę
pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania.
○ Przestępstwo umyślne
○ Za które wymierzono karę bezwzględnego pozbawienia wolności –
uprawomocnienie może nastąpić najdalej 6 miesięcy po zakończeniu
okresu próby
■ Fakultatywne zarządzenie wykonania kary – art. 160 par. 2 k.k.w. – musi nastąpić
najpóźniej 6 miesięcy po zakończeniu okresu próby. Powód:
● Rażące naruszenie porządku prawnego – ustawodawca egzemplifikuje takie
naruszenie:
○ Popełnienie innego przestępstwa
○ Orzeczenie wobec zwolnionego innej kary od przestępstwa umyślnego, za
które orzeczono prawomocnie karę pozbawienia wolności bez
warunkowego zawieszenia jej wykonania.
○ Uchylanie się od dozoru
○ Uchylanie się od wykonywania nałożonych na niego obowiązków lub
orzeczonych środków karnych
Przed odwołaniem warunkowego zwolnienia sąd penitencjarny powinien wysłuchać
skazanego lub jego obrońcę. Tego obowiązku nie ma w przypadku obligatoryjnego
zarządzenia wykonania kary.
Konsekwencje odwołania warunkowego zwolnienia wykonania reszty kary:
■ Konieczność wykonania reszty kary – truizm :)
■ Ograniczone możliwości ponownego przedterminowego zwolnienia – skoro już jedno
zwolnienie skończyło się niekorzystnie, jednak możliwość ta nie jest wykluczona
definitywnie – art. 8189

87
Art. 82. Jeżeli w okresie próby i w ciągu dalszych 6 miesięcy nie odwołano warunkowego zwolnienia, karę uważa się za
odbytą z chwilą warunkowego zwolnienia.
88
KKW: Art. 160. § 1. Sąd penitencjarny odwołuje warunkowe zwolnienie, jeżeli zwolniony w okresie próby popełnił
przestępstwo umyślne, za które orzeczono prawomocnie karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej
wykonania.
§ 2. Sąd penitencjarny może odwołać warunkowe zwolnienie, jeżeli zwolniony w okresie próby rażąco narusza porządek
prawny, w szczególności popełnił inne przestępstwo lub została orzeczona kara inna niż określona w § 1 albo gdy uchyla się od
dozoru, wykonywania nałożonych obowiązków lub orzeczonych środków karnych. Przed odwołaniem warunkowego zwolnienia
sąd penitencjarny, o ile jest to możliwe, wysłuchuje skazanego lub jego obrońcę.
§ 3. W razie odwołania warunkowego zwolnienia nie zalicza się na poczet kary okresu spędzonego na wolności.
89
Art. 81. W razie odwołania warunkowego zwolnienia ponowne warunkowe zwolnienie nie może nastąpić przed upływem
86
 ■ Późniejsze wykonanie kary – w związku z tym:
● Później kończy wykonanie kary, a więc później zaczyna płynąć okres po którym
następuje zatarcie skazania
● Niebezpieczeństwo skazania za ponowne przestępstwo w warunkach recydywy
○ Pozytywny wynik próby – brak zarządzenia wykonania reszty kary i uznanie kary za wykonaną –
warunkiem jest brak odwołania zwolnienia i zarządzenia wykonania kary w okresie próby i w
okresie 6 miesięcy po zakończeniu okresu próby.
■ Po tym okresie reszta kary nigdy, definitywnie nie będzie mogła być wykonywana.
■ Uznanie kary za odbytą – mimo, że w rzeczywistości zwolniony całej kary nie odbył – art.
82. Pojawia się pytanie, który moment uznać za moment definitywnego odbycia kary –
jest to moment rzeczywistego opuszczenia przez skazanego zakładu karnego (tzn. po
uprawomocnieniu się zarządzenia o warunkowym zwolnieniu od odbycia reszty kary
pozbawienia wolności) – jest to dla skazanego najkorzystniejsze rozwiązanie. Oczywiście
takie uznanie może nastąpić dopiero po okresie 6 miesięcy po próbie, ale dotyczy
momentu z pierwszego momentu próby.

Środki zabezpieczające
Art. 93-100.

Istota i funkcje środków zabezpieczających

● Zabezpieczają społeczeństwo przed sprawcą – tak samo, jak wcześniej wspomniane środki. Jednak tamte
nie zawsze mogą realizować w pełni swoją funkcję, albo nie zawsze mogą być zastosowane (np. wobec
niepoczytalnych). Przewidywane jest bowiem stosowanie środków zabezpieczających wobec osób, które
popełniły czyn zabroniony pod groźbą kary, ale z jakichś powodów nie można pociągnąć ich
odpowiedzialności karnej.

Adresaci środków zabezpieczających

Podmioty wobec których przewidziane jest orzekanie środków zabezpieczających:
● Sprawcy czynów zabronionych popełnionych w stanie niepoczytalności
● Sprawcy przestępstw popełnionych w stanie poczytalności ograniczonej
● Sprawcy przestępstw skierowanych przeciwko wolności seksualnej, popełnionych w związku z
zaburzeniami preferencji seksualnych, skazani na karę pozbawienia wolności bez warunkowego
zawieszenia jej wykonania
● Sprawcy skazani na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za
przestępstwa popełnione w związku z uzależnieniem od alkoholu lub innego środka odurzającego
● Sprawcy:
○ Czynów społecznie szkodliwych w stopniu znikomym – jakkolwiek przecież przestępstwo jest
czynem o wyższej niż znikomej społecznej szkodliwości. Oznacza to, że reakcja prawno karna
dotyczy czynów niebędących przestępstwem.
○ Sprawcy, wobec których warunkowo umorzono postępowanie – skoro postępowanie jest
warunkowo umarzane, to mimo popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary, nie jest
wymierzana wobec niego kara.
○ Sprawcy wobec których zachodzi okoliczność wyłączająca ukaranie – gdy przepis stanowi, iż „nie
podlega karze, kto (…)” – wobec takich osób można stosować środki zabezpieczające.

roku od osadzenia skazanego w zakładzie karnym, a w wypadku kary dożywotniego pozbawienia wolności przed upływem 5 lat.
86
Rodzaje środków zabezpieczających
Środki lecznicze i administracyjne:
● środki lecznicze
● środki administracyjne – wszystkie inne środki zabezpieczające, które nie posiadają charakteru środków
leczniczych.
Środki izolacyjne i nieizolacyjne
● środki izolacyjne – wiążą się z umieszczeniem sprawcy w zakładzie zamkniętym; pozbawia się go wolności
– izoluje od społeczeństwa
● środki nieizolacyjne – nie wiążą się z umieszczeniem sprawcy w zakładzie zamkniętym; nie izoluje się go
od społeczeństwa – nie pozbawia się go wolności.

Lecznicze środki zabezpieczające

1. umieszczenie w zamkniętym zakładzie psychiatrycznym sprawcy niepoczytalnego
2. umieszczenie sprawcy z ograniczoną poczytalnością w zakładzie karnym, w którym stosuje się szczególne
środki lecznicze lub rehabilitacyjne
3. umieszczenie w zamkniętym zakładzie w celu przeprowadzenia terapii farmakologicznej lub psychoterapii,
zmierzających do zapobieżenia ponownemu popełnieniu przestępstwa związanego z zaburzeniami
preferencji seksualnych, w szczególności poprzez obniżenie zaburzonego popędu seksualnego. W tym
przypadku określenie „zamknięty zakład” oznacza:
● zakład karny, w którym dana osoba ponosi odpowiedzialność karną - odbywa karę pozbawienia
wolności
● inny zamknięty zakład o charakterze leczniczym, w którym dana osoba w izolacji odbywa terapię
4. umieszczenie w zamkniętym zakładzie w celu leczenia odwykowego. Zamknięty zakład:
● zakład karny, w którym dana osoba odbywa karę pozbawienia wolności
● leczniczy zakład zamknięty, w którym dana osoba w izolacji odbywa terapię - gdy osoba popełniła
przestępstwa, lecz została ukarana inną karą niż kara pozbawienia wolności
5. skierowanie na leczenie ambulatoryjne w celu przeprowadzenia terapii farmakologicznej lub psychoterapii,
zmierzających do zapobieżenia ponownemu popełnieniu przestępstwa z zaburzeniami preferencji
seksualnych, w szczególności poprzez obniżenie zaburzonego popędu płciowego Leczenie ambulatoryjne nie
ma charakteru środka izolacyjnego. Nie jest to środek zastępujący karę czy środki karne – występuje obok
nich.
6. skierowanie na leczenie ambulatoryjne lub rehabilitację w placówce leczniczo-rehabilitacyjnej sprawcy
przestępstwa popełnionego w związku z uzależnieniem od alkoholu lub innego środka odurzającego.

Administracyjne środki zabezpieczające

Wszystkie inne środki zabezpieczające, które nie posiadają charakteru środków leczniczych.
1. zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej
działalności gospodarczej.
● Jest to jeden ze środków karnych przewidzianych w art. 39 KK – wymierzany, gdy sprawca podlega
odpowiedzialności karnej. Ten sam środek przewidziany jest jako środek zabezpieczający, wobec osób
które odpowiedzialności karnej nie ponoszą, mimo że popełniły czyn zabroniony pod groźbą kary –
środek nie może być więc wymierzony jako środek karny, ale tytułem środka zabezpieczającego.
2. zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub z opieką
nad nimi

86
 3. obowiązek powstrzymywania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz
kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody
sądu.
● Analogicznie do takiego samego środka karnego
4. zakaz wstępu na imprezę masową
● Analogicznie do takiego samego środka karnego
5. zakaz wstępu do ośrodków gier i uczestnictwa w grach hazardowych
● Analogicznie do takiego samego środka karnego
6. zakaz prowadzenia pojazdów
● Analogicznie do takiego samego środka karnego
7. przepadek przedmiotów
● Analogicznie do takiego samego środka karnego

Środki zabezpieczające przewidziane wobec określonych kategorii sprawców czynów w określonych

okolicznościach
Środki zabezpieczające stosowane wobec sprawców czynów popełnionych w stanie niepoczytalności
1. umieszczenie w zakładzie psychiatrycznym- art. 93-9490 KK
● Stosowanie tego środka wobec osoby niepoczytalnej warunkowane jest koniecznością spełnienia
pewnych dalszych warunków – sama niepoczytalność nie przesądza stosowania wobec sprawcy
tego środka – art. 94 §1 KK:
○ czyn musi charakteryzować się znaczną społeczną szkodliwością
○ wysokie prawdopodobieństwo, że sprawca ponownie popełni taki czyn
○ orzeczenie sądu, ze umieszczenie w zakładzie zamkniętym jest niezbędne, aby zapobiec
ponownemu popełnieniu czynu zabronionego - art. 93 – warunek, gdy chodzi o
umieszczenie w zamkniętym zakładzie psychiatrycznym.
Warunki te muszą być spełnione łącznie – w razie ich spełnienia orzeczenie tego środka jest
obligatoryjne. Jeżeli choć jeden z warunków nie jest spełniony, to orzeczenie tego środka jest
wykluczone.
● Czasu pobytu w zakładzie nie określa się z góry, tylko w odpowiednim momencie zwalnia się
sprawcę z przebywania tam - art. 94 §2 KK.
● Sąd może ponownie umieścić sprawcę w zakładzie, ale tylko jeśli nie upłynęło 5 lat od
zwolnienia. - art. 94 §3 KK.

90
Art. 93. (66) Sąd może orzec przewidziany w tym rozdziale środek zabezpieczający związany z umieszczeniem w zakładzie
zamkniętym lub skierowaniem na leczenie ambulatoryjne tylko wtedy, gdy jest to niezbędne, aby zapobiec ponownemu
popełnieniu przez sprawcę czynu zabronionego związanego z jego chorobą psychiczną, zaburzeniami preferencji seksualnych,
upośledzeniem umysłowym lub uzależnieniem od alkoholu lub innego środka odurzającego; przed orzeczeniem tego środka sąd
wysłuchuje lekarzy psychiatrów oraz psychologa, a w sprawach osób z zaburzeniami preferencji seksualnych - także lekarza
seksuologa.
Art. 94. § 1. Jeżeli sprawca, w stanie niepoczytalności określonej w art. 31 § 1, popełnił czyn zabroniony o znacznej społecznej
szkodliwości i zachodzi wysokie prawdopodobieństwo, że popełni taki czyn ponownie, sąd orzeka umieszczenie sprawcy w
odpowiednim zakładzie psychiatrycznym.
§ 2. Czasu pobytu w zakładzie nie określa się z góry; sąd orzeka zwolnienie sprawcy, jeżeli jego dalsze pozostawanie w
zakładzie nie jest konieczne.
§ 3. Sąd może zarządzić ponowne umieszczenie sprawcy określonego w § 1 w odpowiednim zakładzie psychiatrycznym, jeżeli
przemawiają za tym okoliczności wymienione w § 1 lub w art. 93; zarządzenie nie może być wydane po upływie 5 lat od
zwolnienia z zakładu.
86
 2. środki administracyjne – art. 9991 KK:
● Sąd może orzec tytułem środka zabezpieczającego obowiązek lub zakazy z art. 39 pkt. 2-3 oraz
przepadek z art. 39 pkt. 4 (patrz przypis 71).
● Stosowanie środków administracyjnych jest fakultatywne – słowo: „może”.
● Środki administracyjne określa się bez określenia terminu ich stosowania – to różni je zasadniczo
od przypadków, gdy są one orzekane jako środki karne (środki karne orzekane na określone
okresy czasu). Sąd uchyla zakaz, jeżeli ustały przyczyny.

Środki zabezpieczające przewidziane wobec sprawców czynów popełnionych w stanie poczytalności

ograniczonej
Poczytalność ograniczona nie wyłącza odpowiedzialności karnej, lecz możliwe jest zastosowanie jej
nadzwyczajnego złagodzenia; środki zabezpieczające są stosowane obok egzekwowania odpowiedzialności karnej za
popełniony czyn.
1. umieszczenie w zakładzie karnym, w którym stosuje się szczególne środki lecznicze lub rehabilitacyjne w
razie skazania na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia wykonania tej kary – art. 9592
KK
● Jest to środek izolacyjny.
● Stosowanie tego środka jest fakultatywne – sformułowanie: „sąd może”.
● Osoba z poczytalnością ograniczoną może na dodatkowych zasadach skorzystać z warunkowego
przedterminowego zwolnienia – na bardziej liberalnych warunkach (nie stosuje się ograniczeń
dotyczących wielkości obytej kary uzasadniającej przedterminowe zwolnienie – art. 77-82, bez
ograniczeń z art. 78 par. 1 lub 2 – patrz przypis 81). W takim wypadku orzeczenie dozoru wobec
takiej osoby w okresie próby jest obligatoryjne.
2. umieszczenie w zakładzie zamkniętym w celu przeprowadzenia terapii farmakologicznej lub psychoterapii,
zmierzających do zapobieżenia ponownemu popełnieniu przestępstwa przeciwko wolności seksualnej –
art. 95a93 KK.
91
Art. 99. § 1. Jeżeli sprawca dopuścił się czynu zabronionego w stanie niepoczytalności określonej w art. 31 § 1, sąd może
orzec tytułem środka zabezpieczającego obowiązek lub zakazy wymienione w art. 39 pkt 2-3, jeżeli jest to konieczne ze względu
na ochronę porządku prawnego, oraz przepadek wymieniony w art. 39 pkt 4.
§ 2. Wymienione w § 1 obowiązek lub zakazy orzeka się bez określenia terminu; sąd uchyla obowiązek lub zakazy, jeżeli
ustały przyczyny ich orzeczenia.
92
Art. 95. § 1. Skazując sprawcę na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestępstwo
popełnione w stanie ograniczonej poczytalności określonej w art. 31 § 2, sąd może orzec umieszczenie sprawcy w zakładzie
karnym, w którym stosuje się szczególne środki lecznicze lub rehabilitacyjne.
§ 2. Jeżeli wyniki leczenia lub rehabilitacji za tym przemawiają, sąd może sprawcę określonego w § 1, skazanego na karę nie
przekraczającą 3 lat pozbawienia wolności, warunkowo zwolnić na zasadach określonych w art. 77-82, bez ograniczeń
wynikających z art. 78 § 1 lub 2; dozór jest obowiązkowy.
93
Art. 95a. § 1. Skazując sprawcę na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za
przestępstwo skierowane przeciwko wolności seksualnej, popełnione w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych, sąd
może orzec umieszczenie sprawcy, po odbyciu tej kary, w zakładzie zamkniętym albo skierowanie go na leczenie ambulatoryjne,
w celu przeprowadzenia terapii farmakologicznej lub psychoterapii, zmierzających do zapobieżenia ponownemu popełnieniu
takiego przestępstwa, w tym w szczególności poprzez obniżenie zaburzonego popędu seksualnego sprawcy. Terapii
farmakologicznej nie stosuje się, jeżeli jej przeprowadzenie spowodowałoby niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia skazanego.
§ 1a. Sąd orzeka umieszczenie sprawcy, o którym mowa w § 1, skazanego za przestępstwo określone w art. 197 § 3 pkt 2 lub 3
w zakładzie zamkniętym albo skierowanie go na leczenie ambulatoryjne.
§ 2. W okresie do 6 miesięcy przed przewidywanym warunkowym zwolnieniem lub przed wykonaniem kary sąd ustala:
1) potrzebę i sposób wykonywania orzeczonego środka, o którym mowa w § 1,
2) sposób wykonywania orzeczonego środka, o którym mowa w § 1a.
§ 2a. Sąd może zarządzić zmianę sposobu wykonywania środka zabezpieczającego określonego w § 1 lub 1a.
§ 2b. Sąd zarządza umieszczenie w zakładzie zamkniętym, jeżeli sprawca uchyla się od leczenia ambulatoryjnego określonego
w § 1 lub 1a.
86
 ●Zakład zamknięty: zakład karny lub zamknięty zakład leczniczy.
● Jest to środek obligatoryjny wobec osób, które dopuściły się kwalifikowanego typu gwałtu.
3. umieszczenie w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego – art. 9694 KK
4. skierowanie na leczenie ambulatoryjne lub rehabilitację w placówce leczniczo-rehabilitacyjnej – art. 9795
KK.
● Nie jest to środek nieizolacyjny – chodzi o otwarty zakład leczniczy.

Ustawowy wymiar kary i innych środków

Rodzaje sankcji
Ustawowy wymiar kary jest to określenie dla określenia kar i innych środków, jakie są przewidziane w sankcji
określającej odpowiedzialność za poszczególne typy przestępstw – nie chodzi o to, w jakim wymiarze są wymierzane.
Rodzaje sankcji:
Sankcje bezwzględnie nieoznaczone:
● Sformułowanie: „podlega karze”.
● Wybór rodzaju i wysokości kary należy tylko i wyłącznie do sądu.
● Nie jest to dobre rozwiązanie – nie spotyka się dziś w przepisach prawnokarnych sankcji bezwzględnie
nieoznaczonych (nieliczne wyjątki)
Sankcje bezwzględnie oznaczone
● Rodzaj i wysokość kary ustalona przez ustawodawcę – sąd nie ma w tym względzie żadnej swobody
manewru.
● Nie są stosowane często, gdyż ich stosowanie koliduje to z powszechnie przyjmowaną zasadą, ze sąd
powinien mieć pewien wybór odnośnie rodzaju i wysokości – fundamentalna zasada prawa karnego (a
także zasada konstytucyjna): zasada współmierności kary co do popełnionego czynu. Niektórzy uznają
sankcje bezwzględnie oznaczone za niekonstytucyjne - stosowanie takiej sankcji narażone jest na zarzut
niekonstytucyjności.
● Spotykane tylko wyjątkowo.
Sankcje względnie oznaczone
● Są to sankcje dające sądowi możliwość wyboru rodzaju kary bądź jej wysokości, a nieraz jednego i

§ 3. Przepisy art. 94 § 2 i 3 stosuje się odpowiednio.

94
Art. 96. § 1. Skazując sprawcę na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestępstwo
popełnione w związku z uzależnieniem od alkoholu lub innego środka odurzającego, sąd może orzec umieszczenie sprawcy w
zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego, jeżeli zachodzi wysokie prawdopodobieństwo ponownego popełnienia
przestępstwa związanego z tym uzależnieniem.
§ 2. Środka określonego w § 1 nie orzeka się, jeżeli sprawcę skazano na karę pozbawienia wolności przekraczającą 2 lata.
§ 3. Czasu pobytu w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego nie określa się z góry; nie może on trwać krócej niż 3
miesiące i dłużej niż 2 lata. O zwolnieniu z zakładu rozstrzyga sąd na podstawie wyników leczenia, po zapoznaniu się z opinią
prowadzącego leczenie.
§ 4. Na poczet kary sąd zalicza okres pobytu skazanego w zakładzie, o którym mowa w § 1.
95
Art. 97. § 1. W zależności od postępów leczenia sprawcy określonego w art. 96 § 1 sąd może go skierować, na okres próby
od 6 miesięcy do lat 2, na leczenie ambulatoryjne lub rehabilitację w placówce leczniczo-rehabilitacyjnej, oddając go
równocześnie pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji społecznej, do której
działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym.
§ 2. Sąd może zarządzić ponowne umieszczenie skazanego w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego albo w zakładzie
karnym, jeżeli skazany w okresie próby uchyla się od poddania się leczeniu lub rehabilitacji albo popełnia przestępstwo lub
rażąco narusza porządek prawny albo regulamin placówki leczniczo-rehabilitacyjnej.
§ 3. Jeżeli w okresie próby i w ciągu dalszych 6 miesięcy nie zarządzono ponownego umieszczenia skazanego w zamkniętym
zakładzie leczenia odwykowego albo w zakładzie karnym, karę uważa się za odbytą z upływem okresu próby.
86
 drugiego (kary i wysokości). Obecnie występują w polskim kodeksie karnym. Są one jednak o tyle
zróżnicowane, że nieraz jest to dla sądu możliwość wyboru:
○ tylko wysokości kary
○ tylko rodzaju kary
○ rodzaju i wysokości kary.

Podział na sankcje proste i złożone:

● proste
● złożone:
○ sankcje złożone kumulatywne - np. dwie kary przewidziane są kumulatywnie za dany czyn (obie
muszą być wymierzone), zjawisko rzadkie.
○ sankcje złożone alternatywne - w sankcji występuje dwie lub więcej kar, ale sąd może wymierzyć
tylko jedną (alternatywa rozłączona).

Brak wymiaru kary

Chodzi o przypadki, gdy czyn jest zagrożony pod groźbą kary, są spełnione wszystkie przesłanki determinujące
wymiar kary, ale jednak kary nie ma. Są to wyjątki od zasady legalizmu (tzn. w prazie popełnienia czynu zabronionego
pod groźba kary organy ścigania mają obowiązek ścigania, a organy wymiaru sprawiedliwości – obowiązek
wymierzenia kary).
● Inaczej jest w sferze czynów, które są wykroczeniami. W polskim prawie wykroczeń nie obowiązuje
bowiem zasada legalizmu – obowiązuje tu zasada oportunizmu (organy ww. mają swobodę w
decydowaniu o ściganiu i karaniu sprawców występków).
W zakresie odpowiedzialności za czyny będące przestępstwami obowiązuje jednak zasada legalizmu z pewnymi
wyjątkami.
Okoliczności braku wymiaru kary:
1. Przedawnienie karalności czynu
2. Niepodleganie karze
3. Warunkowe umorzenie postępowania karnego
4. Odstąpienie od wymierzenia kary
5. Abolicja
6. Orzekanie samoistnych środków karnych
7. Orzekanie środków zabezpieczających w miejsce kary

Przedawnienie karalności czynu

Przedawnienie – niemożliwość stosowania określonego instrumentu prawa karnego z uwagi na upływ czasu.
Rodzaje przedawnienia:
● przedawnienie karalności czynu (art. 101 - 102, 104 – 105) - po upływie pewnego czasu liczonego od
popełnienia czynu karalność czynu ustaje.
● przedawnienie wykonania kary (art. 103-105)
● kary już wymierzonej sprawcy czynu zabronionego pod groźbą kary (wymierzonej prawomocnie) po
upływie pewnego czasu od daty prawomocnego orzeczenia, nie wykonuje się. W tym przypadku mamy do
czynienia z wymierzeniem kary, tyle że nie ulega ona wykonaniu.

Przedawnienie karalności czynu (art. 101 – 102, 104 - 105)

Podręcznik: motywy, którymi kieruje się ustawodawca konstruując przedawnienie karalności czynu.

86
 ● Czas, po którym ustaje karalność czynu – art. 10196 (jakie są okresy czasu i od czego zależy, czy ten okres
jest dłuższy czy krótszy).
○ czas zależy od ciężaru gatunkowego czynu – im czyn cięższy, tym dłuży okres wymagany do
ustania karalności czynu.
○ regulacja tego przedawnienia była w pierwotnej wersji nieco inna (pkt 2a).
○ przedawnienie karalności czynu ściganego z oskarżenia prywatnego (art. 101 § 2) – jest
determinowane przez dwa okresy czasowe:
■ licząc od daty popełnienia czynu – karalność ustaje po 3 latach
■ ale niezależnie od powyższego, przedawnienie karalności następuje nie później, niż z
upływem roku od czasu, gdy pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy przestępstwa.
○ Moment, od którego liczone jest przedawnienie - czas popełnienia czynu – art. 6 § 1. Czas
popełnienia to czas, w którym sprawca działał lub zaniechał działania.
■ przestępstwa formalne – czyn uważa się za dokonany z chwilą gdy sprawca zrealizował
zachowanie (działanie lub zaniechanie) wskazane w znamionach.
■ przestępstwa materialne – czyn uznaje się za dokonany dopiero wtedy, gdy w rezultacie
zachowania się sprawcy wystąpi skutek uznany w treści danego przepisu za znamię
określonego przestępstwa.
W przypadku przestępstw formalnych art. 6 § 1 nie ma większego znaczenia. Nabiera
jednak znaczenia w przypadku przestępstwa skutkowego, w którym:
● czasem popełnienia jest czas działania lub zaniechania, który pokrywa się z
nastąpieniem skutku,
● w przypadku, gdy czas zachowania nie pokrywa się z czasem skutku (czasem jest
tak, że skutek następuje jakiś czas po podjętym przez sprawcę działaniu), za czas
popełnienia uznaje się czas zachowania (nie zaś czas nastąpienia skutku).
Wyjątek od zasady zawartej w art. 6 §1 - art. 101 § 3, ale ten wyjątek dotyczy tylko liczenia czasu
przedawnienia karalności czynu (jest mniej korzystny dla sprawcy, bo okres przedawnienia
wydłuża się o czas pomiędzy zachowaniem sprawcy a nastąpieniem skutku jego zachowania).
● Przedłużenie okresu przedawnienia karalności czynu – art. 10297
○ Przyczyna: wszczęcie postępowania przed upływem wyżej omówionych okresów.
○ Okresy przewidziane w art. 101 są w gruncie rzeczy okresami przedawnienia wszczęcia
postępowania, ale jednocześnie okresami przedawnienia karalności, jeśli w tych okresach
postępowania nie wszczęto.

96
Art. 101. § 1. Karalność przestępstwa ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynęło lat:
1) 30 - gdy czyn stanowi zbrodnię zabójstwa,
2) 20 - gdy czyn stanowi inną zbrodnię,
2a) 15 - gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 5 lat,
3) 10 - gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata,
4) 5 - gdy chodzi o pozostałe występki. (…)
§ 2. Karalność przestępstwa ściganego z oskarżenia prywatnego ustaje z upływem roku od czasu, gdy pokrzywdzony
dowiedział się o osobie sprawcy przestępstwa, nie później jednak niż z upływem 3 lat od czasu jego popełnienia.
§ 3. W wypadkach przewidzianych w § 1 lub 2, jeżeli dokonanie przestępstwa zależy od nastąpienia określonego w ustawie
skutku, bieg przedawnienia rozpoczyna się od czasu, gdy skutek nastąpił.
§ 4. Przedawnienie karalności przestępstw określonych w art. 199 § 2 i 3, art. 200, art. 202 § 2 i 4 oraz art. 204 § 3, jak
również przestępstw określonych w art. 197, art. 201, art. 202 § 3, art. 203 i art. 204 § 4, w przypadku gdy pokrzywdzonym jest
małoletni - nie może nastąpić przed upływem 5 lat od ukończenia przez pokrzywdzonego 18 lat.
97
Art. 102. Jeżeli w okresie przewidzianym w art. 101 wszczęto postępowanie przeciwko osobie, karalność popełnionego
przez nią przestępstwa określonego w § 1 pkt 1-3 ustaje z upływem 10 lat, a w pozostałych wypadkach - z upływem 5 lat od
zakończenia tego okresu.
86
 ○ Jeśli postępowanie wszczęto w okresie przewidzianym w art. 101 – przedawnienie karalności
ulega przedłużeniu:
■ Co do zasady o 5 lat
■ Dla przestępstw z art. 101 par. 1 pkt 1-3 – 10 lat
● Spoczywanie biegu przedawnienia karalności – art. 4498 Konstytucji, art. 10499 §1 i 2 kk – okresy z art. 101
nie biegną, jeśli ustawa nie pozwala na wszczęcie lub dalsze prowadzenie postępowania. Okres
przedawnienia jest wydłużany.
○ Art. 44 Konstytucji – jego stworzenie podyktowane było zmianą ustroju politycznego w Polsce w
latach 80/90. Chodziło o to, by mimo okresów wskazanych w art. 101, można było ukarać
sprawców czynów, którzy popełnili swe czyny przed 1990 rokiem, a którzy w tamtym okresie z
przyczyn politycznych nie byli ścigani.
○ Art. 104 §2 – wymienia przestępstwa z tytułu których następuje spoczywanie biegu przedawnienia
karalności czynu:
■ art. 144 –
■ art. 145 – powoli traci swoje znaczenie
■ art. 338 –
■ art. 339 –
○ Wszystkie te przepisy są podstawą spoczywania biegu przedawnienia karalności czynu.
● Wyłączenie przedawnienia karalności czynu – art. 43100 Konstytucji, art. 105101 §1 i 2 kk - przedawnienie
karalności nigdy nie następuje.
○ Jeszcze kilkadziesiąt lat temu zarówno w Polsce, jak i innych państwach nie było takiej reguły. Pierwsze wyjątki pojawiły się w
ustawodawstwach karnych w latach 60. ubiegłego wieku – wówczas bowiem mijały okresy przedawnienia karalności zbrodni
hitlerowskich i innych zbrodni wojennych. Doniosłość tych zbrodni wojennych (zwłaszcza hitlerowskich) domagała się ukarania
sprawców, pomimo upłynięcia terminów przedawnienia. Niektóre państwa zaczęły więc tworzyć konstrukcje wydłużające okres
przedawnienia, a inne w ogóle wyłączyły możliwość przedawnienia karalności tych czynów (z tego też skorzystała Polska). W stosunku
do tych regulacji podnoszono zarzut, iż działa ona wstecz – gwałci zasadę lex retro non agit. Obroniono się jednak przed tym, choć była
realna szansa na to, iż można było ją zastosować w stosunku do sprawców tych czynów. Tymczasem czyny te były karalne w świetle
prawa państw okupowanych albo na podstawie regulacji prawnomiędzynarodowych pochodzących z dużo wcześniejszych okresów
czasu, mimo że w świetle prawa niemieckiego takie czyny były dozwolone. W ten sposób wytłumaczono, iż praktyka co do
przedawnienia karalności nie jest gwałceniem zasady, iż prawo nie działa wstecz. Z czasem katalog czynów się rozszerzył.
■ Art. 105 §1 – ogranicza się również tylko do zbrodni przeciwko ludzkości, pokojowi i do
przestępstw wojennych.
■ Art. 105 §2 – wyłączenie przedawnienia karalności odniesiono także do innych
przestępstw, które nie są wyżej wymienionymi (nie przedawniają się niektóre
przestępstwa popełnione przez funkcjonariusza publicznego w związku z pełnieniem
obowiązków służbowych).
■ Przepisy wprowadzające kodeks karny – art. 15102: regulacje zmieniające przedawnienie

98
Konstytucja: Art. 44. Bieg przedawnienia w stosunku do przestępstw, nie ściganych z przyczyn politycznych, popełnionych
przez funkcjonariuszy publicznych lub na ich zlecenie, ulega zawieszeniu do czasu ustania tych przyczyn.
99
Art. 104. § 1. Przedawnienie nie biegnie, jeżeli przepis ustawy nie pozwala na wszczęcie lub dalsze prowadzenie
postępowania karnego; nie dotyczy to jednak braku wniosku albo oskarżenia prywatnego.
§ 2. Przedawnienie w stosunku do przestępstw określonych w art. 144, art. 145 § 2 lub 3, art. 338 § 1 lub 2 oraz w art. 339
biegnie od chwili uczynienia zadość obowiązkowi albo od chwili, w której na sprawcy obowiązek przestał ciążyć.
100
Art. 43. Zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkości nie podlegają przedawnieniu.
101
Art. 105. § 1. Przepisów art. 101-103 nie stosuje się do zbrodni przeciwko pokojowi, ludzkości i przestępstw wojennych.
§ 2. Przepisów art. 101-103 nie stosuje się również do umyślnego przestępstwa: zabójstwa, ciężkiego uszkodzenia ciała,
ciężkiego uszczerbku na zdrowiu lub pozbawienia wolności łączonego ze szczególnym udręczeniem, popełnionego przez
funkcjonariusza publicznego w związku z pełnieniem obowiązków służbowych.
102
Przepisy wprowadzające KK: Art. 15. Do czynów popełnionych przed wejściem w życie Kodeksu karnego stosuje się
przepisy tego kodeksu o przedawnieniu i zatarciu skazania, chyba że termin przedawnienia już upłynął.
86
 karalności czynu stosuje się nie tylko do czynów popełnionych w czasie obowiązywania
już obecnego kodeksu, ale także w odniesieniu do czynów, które były popełnione przed
wejściem w życie obecnie obowiązującego kk. Przepis ten również u niektórych wywołuje
wątpliwość co do zgodności z zasadą lex retro non agit. Ale dominuje pogląd, iż zasada ta
stanowi, iż nie można karać za czyn, który w czasie popełnienia nie jest przestępstwem
(połączenie z zasadą nullum crimen sine lege).

Niepodleganie karze
Klauzula o niepodleganiu karze zwykle znajduje się w ostatnich paragrafach artykułu. Istota klauzuli „niepodlegania
karze”: określony czyn jest uznawany za zabroniony pod groźbą kary, ale w szczególnych okolicznościach dotyczących
sprawcy, nie będzie on karany.
Przykłady:
● art. 17 § 1 („Nie podlega karze …. odstąpił....” - tzw. dobrowolne odstąpienie)
● art. 25 §3 („ Nie podlega karze...” - obrona konieczna – określony czyn jest zabroniony, sąd go za taki
uznaje, ale nie wymierza kary) – art. 17 §1 pkt 4
● art. 17 §1 pkt 4 KPK – sąd jest zobligowany do niewymierzenia kary (klauzula ma charakter kategoryczny).

Warunkowe umorzenie postępowania karnego

Już omawiane – str. 50)

Klauzula o odstąpieniu od wymierzenia kary

Podobnie jak w przypadku niepodlegania kary nie wymierza się kary sprawcy czynu. Różnice pomiędzy klauzulą o
odstąpieniu a klauzulą o niepodleganiu karze:
Odstąpienie od stosowania środków przewidzianych w prawie karnym - podstawy prawne:
● odstąpienie od wymierzenia kary i środków karnych (art. 61103) - odstąpienie od jakichkolwiek środków
represyjnych:
○ wypadki przewidziane w ustawie – musi być wyraźna klauzula w przepisie, np.:
■ art. 22 §2 – podżeganie do niezrealizowanego czynu zabronionego
■ art. 25 §2 - fakultatywne odstąpienie – w razie przekroczenia granic obrony koniecznej (w
szczególności eksces intensywny)
■ art. 26 §3 – fakultatywne odstąpienie – przekroczenie granic stanu wyższej konieczności
■ art. 59 – fakultatywne odstąpienie – jeśli:
● przestępstwo jest zagrożone najwyżej karą pozbawienia wolności do lat 3
● stopień społecznej szkodliwości nie jest znaczny
● sąd równocześnie wymierza środek karny
● cele kary są przez ten środek zrealizowane
■ art. 60 §3 w zw. art. 61 §1 – fakultatywne odstąpienie – jeśli w szczególności:
● sprawcy współdziałającego z innymi osobami w popełnieniu przestępstwa, jeżeli
○ ujawni on wobec organu powołanego do ścigania przestępstw informacje
dotyczące osób uczestniczących w popełnieniu przestępstwa oraz istotne
okoliczności jego popełnienia, lub
○ przekazane informacje przyczyniły się do zapobieżenia popełnieniu

103
Art. 61. § 1. Sąd może odstąpić od wymierzenia kary w wypadkach przewidzianych w ustawie oraz w wypadku określonym
w art. 60 § 3, zwłaszcza gdy rola sprawcy w popełnieniu przestępstwa była podrzędna, a przekazane informacje przyczyniły się do
zapobieżenia popełnieniu innego przestępstwa.
§ 2. Odstępując od wymierzenia kary, sąd może również odstąpić od wymierzenia środka karnego, chociażby jego orzeczenie
było obowiązkowe.
86
 innego przestępstwa
● rola sprawcy w popełnieniu przestępstwa była podrzędna
● sąd może również odstąpić od wymierzenia środka karnego
○ wypadek przewidziany w art. 60 §3 – stosuje się niezależnie od tego, czy przepisie znajduje się
odpowiednia klauzula (sąd może odstąpić zarówno od wymierzenia kary jak i środków karnych).
● odstąpienie od wymierzenia kary (wyłącznie kary, ale sąd może, a nieraz musi, orzec środek karny –
wtedy jest on samoistnie orzeczony) – podstawy prawne:
○ art. 60 § 7 („... odstąpieniu od wymierzenia kary)
○ art. 59 („... może odstąpić od wymierzenia kary, jeżeli orzeka równocześnie środek karny...”) -
orzeczenie środka karnego jest wręcz warunkiem odstąpienia od wymierzenia kary.

Abolicja
Rodzaje „aktów łaski”
● Indywidualny - jest to akt łaski stosowany wobec zindywidualizowanej, skonkretyzowanej osoby. W
polskich warunkach organem uprawnionym do jego stosowania jest prezydent. Indywidualnym aktem łaski
prezydent może zrobić właściwie wszystko – nie ma przepisów ograniczających jego kompetencje w tej
kwestii. Na ogół tytułem indywidualnego aktu łaski stosuje się dobrodziejstwa wobec osób już skazanych,
ale w gruncie rzeczy można również czynić za jego pomocą to, co jest istotą abolicji (uniemożliwia się np.
wszczęcie postępowania).
● Generalny - kierowany jest do określonej grupy osób, ale nie zindywidualizowanej (grupa osób
charakteryzująca się pewnymi cechami); w polskich warunkach stosowany jest przez parlament w postaci
ustawy (z reguły stosuje się abolicję i amnestię, mimo że ustawa z reguły nazywa się ustawą o amnestii);
rodzaje generalnych aktów łaski:
○ Amnestia - Dobrodziejstwa wobec sprawcy już ukaranego. Dobrodziejstwa te mogą być różne
(np. złagodzenie wymierzonej kary, zastąpienie wymierzonej kary inną karą, zawieszenie
wymierzonej kary, zwolnienie od odbycia kary w całości, choć nie są spełnione warunki
warunkowego przedterminowego zwolnienia, uwolnienie od wykonania kary lub środka karnego,
skrócenie czasu wykonywania środka karnego).
○ Abolicja - stosowana wobec sprawców, którzy jeszcze nie zostali jeszcze skazani. Polega na
umorzeniu wszczętego postępowania albo odstąpienia od wszczęcia postępowania.
Istota abolicji: w ogóle nie dochodzi do wymierzenia kary (sprawca nie ponosi w postaci kary
skutków popełniania czynu zabronionego pod groźba kary, chodź go popełnił).

Orzeczenie samoistnych środków karnych

Zagadnienie zostało już omówione – patrz strona 48.
● Bez jednoczesnego orzeczenia kar: w wypadkach wskazanych w ustawie, np.:
○ art. 49 § 1 – świadczenie pieniężne na rzecz instytucji zajmującej się ochroną określonego dobra
prawnego
○ art. 59 – odstąpienie od przestępstw o nieznacznej szkodliwości społecznej przy jednoczesnym
orzeczeniu środków karnych

Orzeczenie środków zabezpieczających w miejsce kary

Zostało już omówione – patrz strona 65

Sądowy wymiar kary

(pkt 7)

86
 Pojęcie sądowego wymiaru kary. Sądowy wymiar kary a ustawowy wymiar kary.
Sądowy wymiar kary - konkretna kara wymierzana konkretnemu sprawcy za konkretny popełniony czyn.
Ustawowy wymiar kary - kara grożąca za popełnienie danego czynu zabronionego.

Rodzaje wymiaru kary

● Ustawowy
● Sądowy:
○ zwyczajny
○ nadzwyczajny
■ nadzwyczajne złagodzenie kary
■ nadzwyczajne obostrzenie kary.

Zwyczajny wymiar kary - gdy sąd wymierza rodzaj kary przewidziany w sankcji i w granicach przewidzianych w
przepisie.
Nadzwyczajny wymiar kary - mamy z nim do czynienia wtedy gdy sąd może wymierzyć inaczej karę.

Nadzwyczajne złagodzenie kary

Np. sprawcy pewnego czynu grozi kara od 1 roku do 5 lat pozbawienia wolności. Jakiś przepis pozwala za ten czyn
wymierzyć karę ograniczenia wolności zamiast pozbawienia wolności. Bez względu na to, z czego skorzysta sąd
mamy do czynienia z nadzwyczajnym złagodzeniem kary.
Podstawy nadzwyczajnego złagodzenia kary:
Nadzwyczajne złagodzenie kary nie może być stosowane według wolnego uznania sądu – istnieje zasada, iż może
on wymierzyć to gdy przepis mu na to pozwala:
● czy może on w ogóle wyjść poza granice określone przez przepisy szczególne – w jakich przypadkach
przewidzianych przez podstawy nadzwyczajnego złagodzenia kary
● o ile może złagodzić karę (jak się to robi).

Podstawy prawne:
● art. 60104 § 1 – 4 – zasadniczy
○ art. 60 §1 – nadzwyczajne złagodzenie kary dopuszczalne jest w wypadkach przewidzianych w
ustawie, art. 60 nie jest zatem samoistną podstawą zastosowania nadzwyczajnego złagodzenia
kary; przykłady: art. 10 § 3 (o nadzwyczajnym złagodzeniu kary dla nieletniego między 15 a 17

104
Art. 60. § 1. Sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary w wypadkach przewidzianych w ustawie oraz w
stosunku do młodocianego, jeżeli przemawiają za tym względy określone w art. 54 § 1.
§ 2. Sąd może również zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary w szczególnie uzasadnionych wypadkach, kiedy nawet
najniższa kara przewidziana za przestępstwo byłaby niewspółmiernie surowa, w szczególności:
1) jeżeli pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą, szkoda została naprawiona albo pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposób
naprawienia szkody,
2) ze względu na postawę sprawcy, zwłaszcza gdy czynił starania o naprawienie szkody lub o jej zapobieżenie,
3) jeżeli sprawca przestępstwa nieumyślnego lub jego najbliższy poniósł poważny uszczerbek w związku z popełnionym
przestępstwem.
§ 3. Sąd stosuje nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet może warunkowo zawiesić jej wykonanie w stosunku do sprawcy
współdziałającego z innymi osobami w popełnieniu przestępstwa, jeżeli ujawni on wobec organu powołanego do ścigania
przestępstw informacje dotyczące osób uczestniczących w popełnieniu przestępstwa oraz istotne okoliczności jego popełnienia.
§ 4. Na wniosek prokuratora sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet warunkowo zawiesić jej
wykonanie w stosunku do sprawcy przestępstwa, który, niezależnie od wyjaśnień złożonych w swojej sprawie, ujawnił przed
organem ścigania i przedstawił istotne okoliczności, nieznane dotychczas temu organowi, przestępstwa zagrożonego karą
powyżej 5 lat pozbawienia wolności. (…)
86
 rokiem życia, który dopuszcza się przestępstw wymienionych w tym artykule).
○ art. 60 §1 – wymierzanie kary młodocianemu (to samoistna podstawa stosowania nadzwyczajnego
złagodzenia kary, z tym że jest warunek, aby uwzględnić pewne względy wychowawcze art. 54 § 1
– „Wymierzając karę nieletniemu albo młodocianemu, sąd kieruje się przede wszystkim tym, aby
sprawcę wychować.”).
○ art. 60 § 2 – wskazuje różne okoliczności uzasadniające złagodzenie kary („...w szczególnie
uzasadnionych wypadkach, kiedy nawet najniższa kara przewidziana za przestępstwo byłaby
niewspółmiernie surowa, w szczególności...”) i wymienia dodatkowe przesłanki przemawiające za
nadzwyczajnym złagodzeniem kary:
● pojednanie z pokrzywdzonym
● pozytywna postawa sprawcy – w szczególności naprawa szkody lub jej zapobieżenie
● jeżeli w wyniku przestępstwa nieumyślnego sprawca lub jego najbliższy poniósł
uszczerbek
○ art. 60 § 3 – dotyczy przestępstwa, gdzie są współdziałający i dotyczy złagodzenia kary wobec
jednego ze współdziałających, jeśli ujawni on pewne okoliczności w odniesieniu do tego
przestępstwa, w którym współdziała.
○ art. 60 § 4 – chodzi o ujawnienie pewnych okoliczności, ale dotyczących innego przestępstwa niż z
tytułu tego, z którego wymierzana jest kara, z tytułu którego sprawca miałby skorzystać z
nadzwyczajnego złagodzenia kary.
● art. 58 § 3 – mimo że ten przepis nie posługuje się zwrotem nadzwyczajne złagodzenie kary, należy
105

uznać go za podstawę tego dobrodziejstwa. Tu dobrodziejstwo polega na tym, że sąd wymierza „zamiast
kary pozbawienia wolności grzywnę albo karę ograniczenia wolności” (wymierza zatem karę
nieprzewidzianą w sankcji rodzajowo łagodniejszą od tej, która jest przewidziana w sankcji). Wymierzenie
środka karnego nie jest warunkiem stosowania owego dobrodziejstwa (zwrot „w szczególności”).
Przesłanki:
○ przestępstwo zagrożone maksymalnie karą pozbawienia wolności do lat 5

Zasady sądowego wymiaru kary

Są to zasady wg których kara powinna być wymierzana- zarówno przy nadzwyczajnym złagodzeniu kary, jak
również podczas nadzwyczajnego obostrzenia kary.
Zasady:
1. humanitaryzmu
2. współmierności kary
3. preferencja kar nieizolacyjnych
4. ograniczonej swobody sądu
5. indywidualizacji
Zasady wymiary kary są to pewne najbardziej ogólne reguły, którymi sąd powinien się kierować wymierzając karę.
Uważa się, że chodzi nie tylko o kary, ale również środków karnych, środków probacyjnych a także środków
zabezpieczających.

105
Art. 58. (…)
§ 3. Jeżeli przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 5 lat, sąd może orzec zamiast kary
pozbawienia wolności grzywnę albo karę ograniczenia wolności do lat 2, w szczególności jeżeli orzeka równocześnie środek
karny; karę ograniczenia wolności wymierza się w miesiącach i latach.
§ 4. Przepisu § 3 nie stosuje się do sprawcy występku o charakterze chuligańskim oraz do sprawcy przestępstwa określonego
w art. 178a § 4.
86
 Dyrektywy wymiaru kary
● Dyrektywy ogólne – art. 53106 kk (we własnym zakresie uzupełnić wiedzę w tej materii). Sąd wymierza
karę wg swojego uznania, w granicach przewidzianych przez ustawę, z zastrzeżeniami:
○ Dolegliwość nie może przekraczać stopnia winy
○ Powinna uwzględniać stopień społecznej szkodliwości czynu
○ Należy brać pod uwagę cele zapobiegawcze i wychowawcze w stosunku do skazanego
○ Potrzeby w zakresie świadomości prawnej społeczeństwa
Ponadto sąd musi uwzględnić:
○ Motywację i sposób zachowania się sprawcy
○ popełnienie przestępstwa wspólnie z nieletnim,
○ rodzaj i stopień naruszenia ciążących na sprawcy obowiązków,
○ rodzaj i rozmiar ujemnych następstw przestępstwa,
○ właściwości i warunki osobiste sprawcy,
○ sposób życia przed popełnieniem przestępstwa i zachowanie się po jego popełnieniu, a zwłaszcza:
○ staranie o naprawienie szkody lub zadośćuczynienie w innej formie społecznemu poczuciu
sprawiedliwości,
○ zachowanie się pokrzywdzonego.
● Dyrektywy szczególne – odnoszą się do określonego rodzaju kary, rodzaju osoby popełniającej czyn
zabroniony pod groźbą kary, względnie jeszcze innych szczególnych okoliczności, w których czyn został
popełniony (we własnym zakresie uzupełnić wiedzę w tej materii).

Okoliczności wpływające na wymiar kary

Chodzi tu o inne okoliczności niż te, które są formułowane w zasadach i dyrektywach.
Kodeks karny:
● wymienia te okoliczności tylko przykładowo
● nie przesądza, czy one w konkretnych przypadkach uzasadniają łagodzenie czy obostrzenie kary,
pozostawiają ocenę sądowi.
W kodeksach karnych innych państw sam ustawodawca rozstrzyga które z nich są obciążającymi, a które
łagodzącymi.

Nadzwyczajne złagodzenie kary:

Co do zasady przepisy stanowią, że nadzwyczajne złagodzenie kary może nastąpić fakultatywnie:
● art. 60 §1 – w sytuacjach przewidzianych w ustawie; w stosunku do młodocianego
● art. 60 §2 - gdy najniższa kara byłaby niewspółmiernie surowa
● art. 60 §4 – pomoc w ujawnieniu innego przestępstwa

106
Art. 53. § 1. Sąd wymierza karę według swojego uznania, w granicach przewidzianych przez ustawę, bacząc, by jej
dolegliwość nie przekraczała stopnia winy, uwzględniając stopień społecznej szkodliwości czynu oraz biorąc pod uwagę cele
zapobiegawcze i wychowawcze, które ma osiągnąć w stosunku do skazanego, a także potrzeby w zakresie kształtowania
świadomości prawnej społeczeństwa.
§ 2. Wymierzając karę, sąd uwzględnia w szczególności motywację i sposób zachowania się sprawcy, popełnienie
przestępstwa wspólnie z nieletnim, rodzaj i stopień naruszenia ciążących na sprawcy obowiązków, rodzaj i rozmiar ujemnych
następstw przestępstwa, właściwości i warunki osobiste sprawcy, sposób życia przed popełnieniem przestępstwa i zachowanie
się po jego popełnieniu, a zwłaszcza staranie o naprawienie szkody lub zadośćuczynienie w innej formie społecznemu poczuciu
sprawiedliwości, a także zachowanie się pokrzywdzonego.
§ 3. Wymierzając karę sąd bierze także pod uwagę pozytywne wyniki przeprowadzonej mediacji pomiędzy pokrzywdzonym a
sprawcą albo ugodę pomiędzy nimi osiągniętą w postępowaniu przed sądem lub prokuratorem.
86
 Obligatoryjne nadzwyczajne złagodzenie kary:
● art. 60 §3: "sąd stosuje" – w stosunku do sprawcy, który ujawnił osoby, które współdziałały w popełnieniu
przestępstwa i istotne okoliczności ich popełnienia.
● art. 13 UNiel (ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich): "jeżeli wobec nieletniego, który dopuścił
się czynu karalnego, o którym mowa w art. 1 § 2 pkt. 2 lit. a, ale w chwili orzekania ukończył lat 18,
zachodzą podstawy do orzeczenia umieszczenia w zakładzie poprawczym- sąd rodzinny może wymierzyć
karę, gdy uzna, że stosowanie środków nie byłoby już celowe"
● art. 94 UNiel: egzekwowanie odpowiedzialności na podstawie kodeksu jest fakultatywne, ale jeżeli sąd
zadecyduje wyegzekwowanie odpowiedzialności, to obligatoryjne jest nadzwyczajne złagodzenie kary

Nadzwyczajne złagodzenie kary – możliwość wymierzenia łagodniejszego rodzaju kary. Jeżeli za jakiś czyn grozi
kara pozbawienia wolności, to można wymierzyć karę rodzajowo łagodniejszą, np. ograniczenie wolności bądź
grzywnę. Istnieje możliwość wymierzenia kary w wielkości niższej niż dolna granica kary przewidzianej przez
ustawę.
Art. 60 § 6: nadzwyczajne złagodzenie kary polega na wymierzeniu kary poniżej dolnej granicy ustawowego
zagrożenia albo kary łagodniejszego rodzaju według następujących zasad... (nie jest to jednak pełna swoboda sądy,
mianowicie sąd może tylko w pewnym stopniu daną karę złagodzić- zasady przedstawiają te granice). Przepis ten
obliguje sąd do zastosowanie się do zasad wymienionych w tym artykule.
Zasady ograniczające swobodę sądu (sposoby nadzwyczajnego złagodzenia kary):
● art. 60 § 6 i 7: odnosi się do podstawy nadzwyczajnego złagodzenia przewidzianej w art. 60
○ kara 25 lat pozbawienia wolności – nadzwyczajne złagodzenie: co najmniej 8 lat pozbawienia
wolności
○ inne zbrodnie – nadzwyczajne złagodzenie: co najmniej 1/3 dolnej granicy ustawowego
zagrożenia
○ występek, co najmniej rok – nadzwyczajne złagodzenie: grzywna, kara ograniczenia wolności albo
pozbawienia wolności
○ występek, mniej niż rok – grzywna albo kara ograniczenia wolności
○ Jeżeli czyn zagrożony jest alternatywnie karami wymienionymi w art. 32 pkt 1-3 (grzywna,
ograniczenie wolności, „zwykłe” pozbawienie wolności), nadzwyczajne złagodzenie kary polega na
odstąpieniu od wymierzenia kary i orzeczeniu środka karnego wymienionego w art. 39 pkt 2-8.
● art. 58 § 3: odnosi się do podstawy nadzwyczajnego złagodzenia przewidzianej w art. 58 KK

Sposoby nadzwyczajnego złagodzenia kary:

1. obniżenie granic wymiaru [art. 60 § 6 pkt. 1-3]: kara jest wymierzana, ale poniżej granicy ustawowego
zagrożenia. [zamiast 25 lat pozbawienia wolności lub dożywocia- można wymierzyć niższą karę nie
niższą niż 8 lat, jest to tzw. kara terminowa]
2. wymierzenie kary rodzajowo łagodniejszej [art. 60 § 6 pkt. 1, 3 i 4, art. 58 § 3]: kara nie jest wymierzana,
jeżeli chodzi o jej rodzaj przewidziany w sankcji za dane przestępstwo, lecz wymierza się karę rodzajową
łagodniejszą.
3. odstąpienie od wymierzenia kary i orzeczenie środka karnego [art. 60 § 7]: kara w ogóle nie jest
wymierzana, a zamiast niej stosuje się środki karne.

Nadzwyczajne złagodzenie kary:

● Co do zasady: nie wymaga wniosku którejś ze stron procesu. Sąd stosuje nadzwyczajne złagodzenie kary

86
 niezależnie od wniosku uczestnika postępowania (prokurator, oskarżony bądź jego obrońca). Ten wniosek
nie jest warunkiem stosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary- sąd jeżeli uzna to za stosowne może
zastosować takie złagodzenie.
● Istnieją jednak sytuacje, w których nadzwyczajne złagodzenie kary następuje na wniosek prokuratora. W
pewnych wypadkach sąd stosuje nadzwyczajne złagodzenie kary, pod warunkiem, że prokurator składa
taki wniosek. W tej sytuacji, gdy nie jest wniesiony wniosek przez prokuratora sąd nie może zastosować
takiego złagodzenia (art. 60 § 4 KK).

Nadzwyczajne obostrzenie kary

Nadzwyczajne obostrzenie kary polega na tym, że albo dolna granica ustawowego zagrożenia jest wyższa, albo
górna granica ustawowego zagrożenia jest wyższa.

Recydywa specjalna (art. 64107)

Co nie jest recydywą:

● gdy np. w poniedziałek popełniamy jedno przestępstwo, w czwartek kolejne, gdzie za pierwsze jeszcze nie zostaliśmy ukarani: to
nie jest recydywa w rozumieniu prawa karnego.
● recydywa wchodzi w grę tylko wtedy, jeżeli sprawca popełnia przestępstwo (drugie) po wcześniejszym ukaraniu za poprzednie
przestępstwo. Wcześniejsze ukaranie za przestępstwo, jest warunkiem, aby móc mówić o recydywie w rozumieniu prawa
karnego.

Regulacje przewidujące różne konsekwencje popełnienia przestępstwa w recydywie: nadzwyczajne obostrzenie

kary [art. 64 § 1 i 2]: gdy recydywa spełnia pewne szczególne warunki. Art. 64 KK- tzw. recydywa specjalna.
Recydywa specjalna podstawowa (§ 1) – przesłanki wystąpienia:
● poprzednie przestępstwo: umyślne,
● skazanie (przed popełnieniem kolejnego przestępstwa),
● kara: co najmniej 6 miesięcy pozbawienia wolności,
● odbycie kary co najmniej 6 miesięcy pozbawienia wolności
● Warunkiem wystąpienia recydywy jest popełnienie nowego przestępstwa nie później jak przed upływem 5
lat po odbyciu kary za kolejne przestępstwo.
○ Taki okres jak ten, bywa określany jako "okres przedawnienia recydywy"- po upływie 5 lat
popełnienie nowego czynu nie jest uznawane za recydywę specjalną podstawową. Okres 5 lat
liczony jest od momentu odbycia kary. Początkowym momentem, od którego się liczy 5 lat, jest
moment odbycia kary, ale niekoniecznie całej- ponieważ jeżeli nie odbył całej, a odbył np. 6
miesięcy, i wyszedł na wolność w ramach skorzystania z "przerwy", to jest to również moment,
od którego można liczyć termin przedawnienia.

107
Art. 64. § 1. Jeżeli sprawca skazany za przestępstwo umyślne na karę pozbawienia wolności popełnia w ciągu 5 lat po
odbyciu co najmniej 6 miesięcy kary umyślne przestępstwo podobne do przestępstwa, za które był już skazany, sąd może
wymierzyć karę przewidzianą za przypisane sprawcy przestępstwo w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia
zwiększonego o połowę.
§ 2. Jeżeli sprawca uprzednio skazany w warunkach określonych w § 1, który odbył łącznie co najmniej rok kary pozbawienia
wolności i w ciągu 5 lat po odbyciu w całości lub części ostatniej kary popełnia ponownie umyślne przestępstwo przeciwko życiu
lub zdrowiu, przestępstwo zgwałcenia, rozboju, kradzieży z włamaniem lub inne przestępstwo przeciwko mieniu popełnione z
użyciem przemocy lub groźbą jej użycia, sąd wymierza karę pozbawienia wolności przewidzianą za przypisane przestępstwo w
wysokości powyżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia, a może ją wymierzyć do górnej granicy ustawowego zagrożenia
zwiększonego o połowę.
§ 3. Przewidziane w § 1 lub 2 podwyższenie górnego ustawowego zagrożenia nie dotyczy zbrodni.
86
 ● kolejne przestępstwo: umyślne, podobne do poprzedniego.
○ przestępstwo podobne: art. 115 § 3108 KK – tożsamość rodzajowa, np. życie i zdrowie, mienie,
wolność itp.- są to przestępstwa, które uregulowane są w tym samym rozdziale KK;
○ Również popełnienie przestępstw z zastosowaniem przemocy lub groźby jej użycia - oba są
podobne, nawet jeśli są to różnego typu czyny, godzące w różne dobra chronione;
○ popełnienie obu przestępstw w celu osiągnięcia korzyści majątkowej - mogą być to
przestępstwa tego samego rodzaju, mimo że godzą w dwa różne dobra prawnie chronione.
Uważa się, że przestępstwa podobne muszą spełniać kryterium tożsamości rodzajowej. Wyjątki:
○ mimo, że przestępstwa uregulowane są w tym samym rozdziale, to nie mogą być uznane za
podobne (np. art. 252-264a – przestępstw wymienione w rozdziale o przestępstwach przeciwko
porządkowi publicznemu nie uważa się za podobne - nie posiadają tego samego rodzajowo
przedmiotu ochrony – są to przestępstwa, które nie mieściły się w innych rozdziałach KK).
○ dwa przestępstwa ujęte w dwóch różnych rozdziałach KK, to mimo to mogą być uznane za
przestępstwa podobne/ tego samego rodzaju (np. I przestępstwo- spowodowanie u człowieka
lekkiego bądź ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, jako przestępstwo przeciwko zdrowiu, II
przestępstw- to rozbój, jako przestępstwo przeciwko mieniu jak również przeciwko zdrowiu=>
mimo, że są to przestępstwa umieszczone w dwóch różnych rozdziałach, to godzą w to samo
dobro prawnie chronione - zdrowie).
Wymiar kary za przestępstwo popełnione w recydywie specjalnej podstawowej: tytułem nadzwyczajnego
obostrzenia kary, wymierza się karę przewidzianą w sankcji (nie ma możliwości wymierzenia kary nieprzewidzianej w
sankcji). Mowa jest jednak o jakiejkolwiek karze przewidzianej w sankcji (jednak należy taką karę w odpowiedni
sposób zaostrzyć - jeżeli w sankcji przewidziane są alternatywnie 3 rodzaje kar, to sąd ma prawo wybrać, którą z nich
zaostrzy). Sąd zaostrza daną karę w ten sposób, że może ją wymierzyć w rozmiarze większym, niż w jakim jest ona
przewidziana w sankcji jednak nie bardziej, niż o połowę górnej granicy. Podwyższeniu ulega jedynie górna granica.
● Ten sposób nadzwyczajnego obostrzenia kary przewidziany w § 1 nie znajduje zastosowania do zbrodni
(ustawowe zagrożenie karą za zbrodnię jest tak wysokie, że nie ma potrzeby jeszcze jej obostrzania).

Recydywa specjalna wielokrotna (multirecydywa) (§ 2) - sprawca popełnił co najmniej 3 przestępstwa.

Nadzwyczajne obostrzenie kary w takim wypadku jest jeszcze surowsze niż w przypadku recydywy specjalnej
podstawowej. Nie wystarczy jednak, że sprawca popełnił co najmniej 3 przestępstwa i za każde był ukarany - muszą
być spełnione jeszcze dalsze warunki.
Przesłanki wystąpienie recydywy specjalnej wielokrotnej:
● skazania za poprzednie przestępstwa w warunkach określonych w art. 64 par. 1 – recydywa specjalna
podstawowa
● odbycie łącznie co najmniej roku kary pozbawienia wolności
● okres przedawnienia recydywy wynosi 5 lat od odbycia ostatniej kary w całości lub w części: co najmniej
trzecie przestępstwo musi być popełnione przed upływem okresu 5 lat
● kolejne przestępstwo umyślne:
○ przeciwko życiu lub zdrowiu,
○ przestępstwo zgwałcenia,
○ rozboju,

108
Art. 115 §3. Przestępstwami podobnymi są przestępstwa należące do tego samego rodzaju; przestępstwa z
zastosowaniem przemocy lub groźby jej użycia albo przestępstwa popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowej uważa się
za przestępstwa podobne.
86
 ○ kradzieży z włamaniem
○ lub inne przestępstwo przeciwko mieniu popełnione z użyciem przemocy lub groźbą jej użycia.
Inne konsekwencje recydywy specjalnej wielokrotnej:
● art. 69 § 3 (wyłączenie zastosowania zawieszenia wykonania kary),
● art. 70 § 2 (wyższa dolna granica okresu próby przy zawieszeniu wykonania kary),
● art. 73 § 2 (obowiązkowy dozór przy zawieszeniu wykonania kary),
● art. 78 par. 2 (warunkowe zwolnienie dopiero po odbyciu ¾ kary).
Wymiar kary za przestępstwo popełnione w recydywie:
Art. 64 § 2: "sąd wymierza (obligatoryjnie) karę pozbawienia wolności przewidzianą za przypisane przestępstwo w
wysokości powyżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia, a może (fakultatywnie) ją wymierzyć do górnej granicy
ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę (…)"

Przestępstwo jako stałe źródło dochodu, zorganizowana grupa, związek przestępny, przestępstwo o charakterze
terrorystycznym (art. 65109)
Przesłanki:
● Sprawca z popełnienia przestępstwa uczynił sobie stałe źródło dochodu
● lub popełnia przestępstwo działając w zorganizowanej grupie
● albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa
● wobec sprawcy przestępstwa o charakterze terrorystycznym
Jeżeli chodzi o ten sposób obostrzenia kary, to stosuje się zasady dotyczące recydywy wielokrotnej (art. 64 par. 2).
Zaostrzenie polega na tym, że sąd wymierza karę powyżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia, natomiast granica
górna może być przekroczona o połowę jej wysokości.

Przestępstwo o charakterze terrorystycznym (art. 65). Definicja przestępstwa o charakterze terrorystycznym - art.
115 par. 20 KK110)

Ciąg przestępstw (art. 91111 § 1)

109
Art. 65. § 1. Przepisy dotyczące wymiaru kary, środków karnych oraz środków związanych z poddaniem sprawcy próbie,
przewidziane wobec sprawcy określonego w art. 64 § 2, stosuje się także do sprawcy, który z popełnienia przestępstwa uczynił
sobie stałe źródło dochodu lub popełnia przestępstwo działając w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu
popełnienie przestępstwa oraz wobec sprawcy przestępstwa o charakterze terrorystycznym.
§ 2. Do sprawcy przestępstwa z art. 258 mają odpowiednie zastosowanie przepisy dotyczące sprawcy określonego w art. 64 §
2, z wyjątkiem przewidzianego w tym przepisie zaostrzenia kary.
110
§ 20. Przestępstwem o charakterze terrorystycznym jest czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności, której
górna granica wynosi co najmniej 5 lat, popełniony w celu:
1) poważnego zastraszenia wielu osób,
2) zmuszenia organu władzy publicznej Rzeczypospolitej Polskiej lub innego państwa albo organu organizacji
międzynarodowej do podjęcia lub zaniechania określonych czynności,
3) wywołania poważnych zakłóceń w ustroju lub gospodarce Rzeczypospolitej Polskiej, innego państwa lub organizacji
międzynarodowej
- a także groźba popełnienia takiego czynu.
111
Art. 91. § 1. Jeżeli sprawca popełnia w podobny sposób, w krótkich odstępach czasu, dwa lub więcej przestępstw, zanim
zapadł pierwszy wyrok, chociażby nieprawomocny, co do któregokolwiek z tych przestępstw, sąd orzeka jedną karę na podstawie
przepisu, którego znamiona każde z tych przestępstw wyczerpuje, w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia
zwiększonego o połowę.
§ 2. Jeżeli sprawca w warunkach określonych w art. 85 popełnia dwa lub więcej ciągów przestępstw określonych w § 1 lub
ciąg przestępstw oraz inne przestępstwo, sąd orzeka karę łączną, stosując odpowiednio przepisy tego rozdziału.
§ 3. Jeżeli sprawca został skazany dwoma lub więcej wyrokami za przestępstwa należące do ciągu przestępstw określonego
w § 1, orzeczona w wyroku łącznym kara nie może przekroczyć górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę,
86
 Aby można było mówić o ciągu przestępstw, warunki przewidziane w tym artykule muszą być spełnione łącznie:
● sprawca musi popełnić dwa lub więcej przestępstw
● wszystkie te czyny muszą wypełniać znamiona tego samego typu przestępstwa (np. same kradzieże, same
paserstwa- musi być to czyn kwalifikowany z tego samego przepisu)
● czyny te muszą być popełnione w krótkich odstępach czasu (KK nie stanowi o tym, jak rozumieć pojęcie
"krótki odstęp czasu", jednak pod wpływem SN, akceptuje się pogląd, że te odstępy nie powinny być
dłuższe niż 6 miesięcy)
● przestępstwa muszą być popełnione w podobny sposób: chodzi o dwa lub więcej przestępstw takich
samych, jednak chodzi tylko o podobny sposób ich popełnienia, np. dwie lub więcej kradzieży itp. (nie
mylić z przestępstwami podobnymi!)
● przestępstwa popełnione powinny być przed zapadnięciem pierwszego wyroku, chociażby
nieprawomocnego, co do któregokolwiek z tych przestępstw (ukaranie chociażby za jeden z takich czynów,
nie może on być uznawany za ciąg przestępstw)
Wymiar kary w postaci nadzwyczajnego obostrzenia kary z tytułu ciągu przestępstw
Wymierza się jedną karę, tytułem wszystkich przestępstw tworzących ciąg przestępstw. Sąd więc skazuje za kilka
przestępstw, jednak wymierzona zostaje tylko jedna kara. Karę wymierza się w wysokości do górnej granicy
ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.

Niektóre przestępstwa komunikacyjne (art. 178112)

Popełnione są one w szczególnych okolicznościach, o których stanowi art. 178 KK. Chodzi tylko o niektóre
przestępstwa komunikacyjne- przewidziane w art. 173 (spowodowanie katastrofy w komunikacji), 174 (sprowadzenie
bezpośredniego niebezpieczeństwa katastrofy) i 177 (spowodowanie wypadku w ruchu lądowym, wodnym lub
powietrznym) KK- tylko w tym przypadku może wchodzić w grę nadzwyczajne obostrzenie kary.
Za te przestępstwa nadzwyczajne obostrzenie kary możliwe jest w następujących sytuacjach:
● popełnienie tych przestępstw w stanie nietrzeźwości (przekracza 0.5 promila): w chwili popełniania
danego czynu
● popełnienie tych przestępstw pod wpływem środka odurzającego (ustawa o zwalczaniu narkomanii): w
chwili popełniania danego czynu
● zbiegnięcie po popełnieniu tych przestępstw z miejsca zdarzenia: zachowanie sprawcy już po dokonaniu
tego czynu
Okoliczności te wymienione są alternatywnie, tak więc wystarczy spełnienie tylko jednej z nich.

Wymiar kary w postaci nadzwyczajnego obostrzenia kary z tytułu niektórych przestępstw komunikacyjnych:
Dolna i górna granica zagrożenia ustawowego ulegają podwyższeniu o połowę.

Istnieją pewne kontrowersje, czy te 3 typy przestępstwa traktować jako typy kwalifikowane, czy też jednak
traktować je jako powody do nadzwyczajnego obostrzenia kary. Przeważa jednak pogląd, że są to podstawy
nadzwyczajnego obostrzenia kary.

przewidzianego w przepisie, którego znamiona każde z tych przestępstw wyczerpuje.

112
Art. 178. § 1. Skazując sprawcę, który popełnił przestępstwo określone w art. 173, 174 lub 177 znajdując się w stanie
nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca zdarzenia, sąd orzeka karę pozbawienia wolności
przewidzianą za przypisane sprawcy przestępstwo w wysokości od dolnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o
połowę do górnej granicy tego zagrożenia zwiększonego o połowę.
86
 Występek o charakterze chuligańskim (art. 57a113 § 1)
Definicja występku o charakterze chuligańskim uregulowana jest w art. 115 par. 21114 KK - występek polegający
● na umyślnym zamachu na zdrowie, na wolność, na cześć lub nietykalność cielesną,
● na bezpieczeństwo powszechne,
● na działalność instytucji państwowych lub samorządu terytorialnego,
● na porządek publiczny,
● albo na umyślnym niszczeniu, uszkodzeniu lub czynieniu niezdatną do użytku cudzej rzeczy,
jeżeli sprawca działa publicznie i bez powodu albo z oczywiście błahego powodu, okazując przez to rażące
lekceważenie porządku prawnego.
Wymiar kary – nie niższy niż dolna granica ustawowego zagrożenia karą zwiększona o połowę.

Zabicie człowieka w sytuacji gdy sprawca poprzednio był już karany za zabójstwo (art. 148 par. 3115)
Wielu autorów uważa, że jest to jeden z kwalifikowanych typów zabójstwa, tak więc nie jest to traktowane jako
podstawa obostrzenia kary. Sprawca taki podlega karze od 12 lat pozbawienia wolności, 25 lat pozbawienia wolności
lub dożywotniego pozbawienia wolności.

Zbieg podstaw nadzwyczajnego wymiaru kary (art. 57116)

Mogą wystąpić następujące stany faktyczne:
1. Jest to sytuacja, gdy aktualizują się dwie albo więcej podstaw nadzwyczajnego złagodzenia kary [art. 57 §
1]: w przypadku konkretnego sprawcy, w grę wchodzą jednocześnie dwie albo więcej podstaw złagodzenia.
● Np. art. 25 § 2 (sprawca przekroczył granicę obrony koniecznej) oraz 31 § 2 (jednocześnie sprawca
ten uważany jest za poczytalnego ograniczenie)- w tej sytuacji art. 57 § 1 stanowi, że raz tylko w
tego rodzaju wypadkach stosuje się nadzwyczajne złagodzenie kary. Uważa się, że zaszła tylko
jedna podstawa nadzwyczajnego złagodzenia kary.
2. Dwie albo więcej podstaw nadzwyczajnego obostrzenia kary [art. 57 § 1]: w przypadku konkretnego
sprawcy, w grę wchodzą jednocześnie dwie albo więcej podstaw nadzwyczajnego obostrzenia kary.

113
Art. 57a. §1. Skazując za występek o charakterze chuligańskim, sąd wymierza karę przewidzianą za przypisane sprawcy
przestępstwo w wysokości nie niższej od dolnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.
§ 2. W wypadku określonym w § 1 sąd orzeka nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, chyba że orzeka obowiązek naprawienia
szkody, zadośćuczynienia za doznaną krzywdę lub nawiązkę na podstawie art. 46. Jeżeli pokrzywdzony nie został ustalony, sąd
może orzec nawiązkę na rzecz instytucji, stowarzyszenia, fundacji lub organizacji społecznej, wpisanej do wykazu prowadzonego
przez Ministra Sprawiedliwości, której podstawowym zadaniem lub celem statutowym jest spełnianie świadczeń na określony cel
społeczny, bezpośrednio związany z ochroną dobra naruszonego lub zagrożonego przestępstwem, za które skazano sprawcę, z
przeznaczeniem na ten cel.
114
Art. 115 (…)§ 21. Występkiem o charakterze chuligańskim jest występek polegający na umyślnym zamachu na zdrowie, na
wolność, na cześć lub nietykalność cielesną, na bezpieczeństwo powszechne, na działalność instytucji państwowych lub
samorządu terytorialnego, na porządek publiczny, albo na umyślnym niszczeniu, uszkodzeniu lub czynieniu niezdatną do użytku
cudzej rzeczy, jeżeli sprawca działa publicznie i bez powodu albo z oczywiście błahego powodu, okazując przez to rażące
lekceważenie porządku prawnego.
115
Art. 148 (…) § 3. Karze określonej w § 2 podlega, kto jednym czynem zabija więcej niż jedną osobę lub był wcześniej
prawomocnie skazany za zabójstwo oraz sprawca zabójstwa funkcjonariusza publicznego popełnionego podczas lub w związku z
pełnieniem przez niego obowiązków służbowych związanych z ochroną bezpieczeństwa ludzi lub ochroną bezpieczeństwa lub
porządku publicznego.
116
Art. 57. § 1. Jeżeli zachodzi kilka niezależnych od siebie podstaw do nadzwyczajnego złagodzenia albo obostrzenia kary, sąd
może tylko jeden raz karę nadzwyczajnie złagodzić albo obostrzyć, biorąc pod uwagę łącznie zbiegające się podstawy łagodzenia
albo obostrzenia.
§ 2. Jeżeli zbiegają się podstawy nadzwyczajnego złagodzenia i obostrzenia, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie
albo obostrzenie kary.
86
 ● Np. art. 64 § 1 (sprawca popełnia przestępstwo w recydywie specjalnej podstawowej) oraz art.
178 § 1 (przestępstwo komunikacyjne w stanie nietrzeźwości)- art. 57 § 1 stanowi, iż w tym
przypadku stosuje się obostrzenie tylko raz- "biorąc pod uwagę łącznie zbiegające się podstawy
łagodzenia albo obostrzenia" (tak jakby była tylko jedna podstawa obostrzenia kary).
Do złagodzenia jak i obostrzenia należy pamiętać, że bywa ono na ogół fakultatywne - także sąd w tej kwestii ma
pewien luz decyzyjny, jednak są sytuacje, w których sąd jest zobligowany do złagodzenia albo obostrzenia kary (jeżeli
ustawa tak stanowi).

C. podstawy nadzwyczajnego złagodzenia i obostrzenia kary [art. 57 § 2]: w grę wchodzą jednocześnie podstawy
nadzwyczajnego złagodzenia jak i obostrzenia kary.
Np. art. 25 § 2 (przekroczenie granic obrony koniecznej) oraz art. 64 § 1 (czyn popełniony w warunkach recydywy
specjalnej podstawowej)- w związku z przekroczeniem granic obrony koniecznej, sąd może zastosować wobec
sprawcy nadzwyczajne złagodzenie kary, jednak ze względu na to, iż popełniono jednocześnie ten czyn w warunkach
recydywy specjalnej podstawowej, sąd może zastosować nadzwyczajne obostrzenie kary. W tej sytuacji zastosowanie
ma art. 57 § 2- sąd stosuje albo nadzwyczajne złagodzenie kary (lekceważąc, że była podstawa nadzwyczajnego
obostrzenia), albo stosuje nadzwyczajne obostrzenie kary (lekceważąc, że była podstawa do nadzwyczajnego
złagodzenia), albo nie stosuje ani złagodzenia, ani obostrzenia kary.
-> Nie można jednocześnie nadzwyczajnie złagodzić i nadzwyczajnie złagodzić kary- można zastosować albo
obostrzenie, albo złagodzenie.
-> Sąd może nie zastosować ani złagodzenia, ani obostrzenia kary.
-> Dotyczy nie tylko przypadków, gdy zbiegające się podstawy, są podstawy fakultatywnego złagodzenia/
obostrzenia, ale także, gdy zbiegają się podstawy obligatoryjnego złagodzenia/ obostrzenia kary. (jest to pogląd dość
kontrowersyjny- jednak dominujący)
np. zbiega się podstawa fakultatywnego obostrzenia z obligatoryjnym złagodzeniem kary- to dominuje pogląd,
tych 3 wyżej wymienionych możliwości.

OKOLICZNOŚĆ WYŁĄCZAJĄCA ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNĄ/ WYŁĄCZAJĄCE PRZESTĘPSTWO (dodatkowo):

Dopuszczalna aborcja/ dopuszczalne przerywanie ciąży:

Jest to problematyka bardzo kontrowersyjna, uregulowana bardzo różnie w różnych systemach prawnych.

Wcześniejsze regulacje prawno- karne kryminalizujące niedopuszczalne przerywanie ciąży oraz przewidujące
dopuszczalne przerwanie ciąży:
1. KK z 1932r: Odpowiedzialność karna za nielegalne przerwanie ciąży, natomiast wykluczał tę odpowiedzialność,
czyli regulował dopuszczalność przerywania ciąży w dwóch przypadkach:
a. gdy ciąża była rezultatem przestępstwa
b. gdy ciąża groziła życiu kobiety ciężarnej
Było to uregulowanie bardzo restrykcyjne, ponieważ tylko w tych dwóch przypadkach przerwanie ciąży było
legalne.
2. W 1956 uchwalona została ustawa o warunkach dopuszczających przerywanie ciąży, mocą której od tej chwili
dopuszczalność przerywania ciąży regulowana była przepisami ustawy a nie KK z 1932.

86
 Ustawa te zliberalizowała okoliczności przerywania ciąży, ponieważ dodatkowo stanowiła, że dopuszczalne jest
przerwanie ciąży ze względu na trudną sytuację kobiety ciężarnej. Ten stan rzeczy obowiązywał do końca 1969r. Z
chwilą wejścia KK z 1969r. sytuacja prawna tylko o tyle uległa zmianie, że KK z 1970r. zawierał przepisy regulujące
odpowiedzialność karną za niedopuszczalne przerywanie ciąży, jednak regulował również kwestie dopuszczalności
przerwania ciąży. W związku z tym nadal liberalnie ukształtowane były regulacje dotyczące przerywania ciąży.
Sejm po uchwaleniu ustawy, bardzo zaostrzono warunki dopuszczalnego przerywania ciąży. Dodano nową
podstawę przerywania ciąży- tzw. podstawa eugeniczna- chodzi o stan dziecka nieurodzonego, uzasadniający
przerwanie ciąży. Zlikwidowano liberalną podstawę trudnej sytuacji życiowej kobiety ciężarnej.
Krótko po jej uchwaleniu ponownie zliberalizowano te kwestię, wprowadzając względy społeczne umożliwiające
przerywanie ciąży- jednak została skierowana do TK, ze względu na to, że regulacja ta okazała się sprzeczna z
Konstytucją. Jednak działo się to w okresie, kiedy TK posiadał jedynie kompetencje do tego, aby stwierdzić
niezgodność, ale nie miał prawa do uchylenia takiego przepisu- Sejm w tej sytuacji powinien zmienić taką ustawę.
Jednak w tym okresie Sejm tego nie uczynił, z tego względu, że uważał za słuszne liberalizowanie przepisów
dotyczących dopuszczalności aborcji. Po uzyskaniu kompetencji do uchylania przepisów niezgodnych z Konstytucją
przez TK, doszło do usunięcia z systemu tej regulacji. Taki stan utrzymał się do chwili obecnej.
Aktualny KK reguluje jedynie kwestie dotyczące niedopuszczalności przerywania ciąży i odpowiedzialności karnej
za ten czyn.
Współcześnie karalność niedopuszczalnego przerwania ciąży uregulowana została w art. 152-154 KK. Jednak
należy pamiętać, że niektóre z tych przepisów regulują karalność aborcji, gdy jest ona sprzeczna z ustawą, mimo że
to przerwanie następuje za zgodą kobiety ciężarnej- odpowiedzialność nie jest wyłączona!!!! [art. 152 § 1-2]
Odpowiedzialność karna może być przypisana, gdy kobieta jest nakłaniana do przerwania ciąży, albo kiedy ciąża
przerwana jest za zgodą kobiety (nie mają zastosowania przepisy o podżeganiu i pomocnictwie). W tej sytuacji to nie
kobieta ponosi odpowiedzialność karną, lecz osoba, które tej kobiecie pomaga w przerwaniu ciąży, albo ją nakłania
do tego.

Przerwanie ciąży sprzeczne z ustawą przewiduje zaostrzoną odpowiedzialność karną, w sytuacji, gdy:
a. przerwano ciążę, gdy kobieta wyraziła zgodę, a dziecko osiągnęło już zdolność do samodzielnego życia poza
łonem matki
b. następstwem przerwania ciąży jest śmierć kobiety

Karalność przerwania ciąży bez zgody kobiety ciężarnej:

Uregulowane w art. 153 § 1: kiedy towarzyszyły temu groźba bezprawna, przemoc, podstęp
Art. 153 § 2: zaostrza odpowiedzialność karną w tej sytuacji, gdy dziecko osiągnęło zdolność funkcjonowania poza
łonem matki albo gdy następstwem przerwania ciąży była śmierć kobiety

Przepisy aktualnie regulujące dopuszczalność przerywania ciąży (uregulowane poza KK):

Uregulowane te kwestie zostały w ustawie z dnia 07.01.1993 o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i
warunkach dopuszczalności przerywania ciąży. Ustawa przewiduje następujące sytuacje (podstawy legalnego
przerwania ciąży):

86
 1. gdy ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej
2. względy eugeniczne: kiedy w wyniku badań prenatalnych lub innych przesłanek medycznych ujawnia się, iż
wskazują one na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu, albo nieuleczalnej
choroby zagrażającej jego życiu
3. gdy jest podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego
W każdym z tych 3 przypadków spełnione muszą być pewne dodatkowe warunki, aby uznać przerwanie ciąży za
legalne. Należy odróżnić następujące kwestie:
a. podstawy legalnego przerwania ciąży (wyżej wymienione)
b. muszą być spełnione pewne warunki, którym sam zabieg musi odpowiadać, aby w jednym z tych trzech
przypadków przerwanie ciąży uznane było za legalne- są to warunki indywidualnie określone, dla każdego z tych
trzech przypadków:
-> dla sytuacji dotyczącej życia/ zdrowia kobiety ciężarnej: lekarz musi stwierdzić zagrożenie dla życia lub zdrowia
kobiety ciężarnej; w takim wypadku przerwanie ciąży może być wykonane wyłącznie przez lekarza; przerwanie ciąży
musi być dokonane w szpitalu; zgoda kobiety ciężarnej lub tzw. zgoda zastępcza (rodziców w przypadku małoletniej,
która również musi wyrazić na to zgodę)
-> dla sytuacji dotyczącej zagrożeniu życia lub zdrowi dziecka: prawdopodobieństwo musi być stwierdzone przez
lekarza; płód nie może osiągnąć jeszcze zdolności do samodzielnego życia poza organizmem kobiety ciężarnej;
przerwanie ciąży może być dokonane wyłącznie przez lekarza; przerwanie ciąży dokonane może być wyłącznie w
szpitalu; za zgodą kobiety ciężarnej bądź za tzw. zgodą zastępczą
-> dla sytuacji dotyczącej podejrzenia, że ciąża jest wynikiem przestępstwa: musi to być stwierdzone przez
prokuratora (nie chodzi o stanowcze stwierdzenie, że ciąża jest wynikiem przestępstwa, wystarczy przedstawienie
uzasadnienia, że ciąża jest wynikiem czynu zabronionego); ciążę można usunąć, jeśli od początku ciąży nie upłynęło
więcej niż 12 tyg.; tylko lekarz może dokonać aborcji; aborcja może być dokonana tylko w szpitalu, ale ewentualnie
również w prywatnym gabinecie lekarskim; musi być zgoda kobiety, albo zgoda zastępcza

W każdym z tych 3 wypadków, wszystkie przytoczone warunki muszą być spełnione ŁĄCZNIE- niespełnienie
jednego uniemożliwia przerwanie ciąży.

Jeżeli przerwanie ciąży jest nielegalne, bo np. jeden z warunków nie jest spełniony, to odpowiedzialność karą z
tytułu nielegalnego przerwania ciąży ponosi osoba dokonująca nielegalnego przerwania ciąży, albo osoba, która jej w
tym pomaga bądź ją do tego nakłania- na podstawie przepisów dotyczących nielegalnej aborcji.
Z tytułu niespełnienia tych warunków odpowiedzialność może ponosić zarówno osoba dokonująca aborcji (np.
lekarz), jak również inne osoby, które wprawdzie nie dokonują nielegalnej aborcji, ale miały jakiś udział w przerwaniu
ciąży (regulacje poza przepisowe).
Różnie kształtują się te kwestie ze względu na to do kiedy ciąża może być legalnie przerwana:
a. w pierwszym przypadku ciężę można w każdej chwili przerwać
b. w drugim przypadku maksymalną granicą jest osiągniecie przez płód możliwości samodzielnego
funkcjonowania poza organizmem kobiety
c. w trzecim przypadku ograniczeniem jest 12 tyg. od początku ciąży
Niektóre te kwestie uregulowane są przepisami ustawy, jednak wiele z nich uregulowane jest przez przepisy np.
rozporządzeń wykonawczych.

86
 Warunki dopuszczalności przerwania ciąży z uwagi na ciężkie warunki życiowe lub trudną sytuację osobistą
kobiety ciężarnej (jeszcze przed zakwestionowaniem zgodności ustawy z Konstytucją):
a. od początku ciąży nie mogło upłynąć więcej niż 12 tyg.
b. zgoda kobiety ciężarnej, bądź tzw. zgoda zastępcza, oraz pisemne oświadczenie kobiety o trudnej sytuacji
c. konsultacja u lekarza lub u innej uprawnionej osoby
d. trzeba było mieć zaświadczenie o takiej konsultacji
e. po konsultacji kobieta musiała złożyć dodatkowe oświadczenie, że po takiej konsultacji nadal podtrzymuje
chęć przerwania ciąży
f. przerwanie mogło być dokonane tylko przez lekarza
g. przerwanie musiało być dokonane tylko w szpitalu lub w prywatnym gabinecie lekarskim
W wielu innych państwach taka podstawa jest możliwa do zastosowania przy legalnym przerwaniu ciąży. (np.
Niemcy, Czechy)
W PL pojawiają się co jakiś czas postulaty aby powrócić do tej podstawy legalnej dopuszczalności przerwania
ciąży.

Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 22.01.1997 w sprawie kwalifikacji zawodowych lekarzy,
uprawniających do dokonania przerwania ciąży oraz stwierdzenia, że ciąża zagraża .... (określa osoby uprawnione do
legalnego przerwania ciąży, do stwierdzenia zagrożenia dla życia/ zdrowia kobiety ciężarnej, do stwierdzenia tzw.
podstaw eugenicznych itp.)

Ustawa karna – ustawa zawierająca przepisy karne. Obecnie obowiązuje ok. 200 ustaw karny, obejmujących blisko
1000 przestępstw. Wobec tego ustawa Kodeks karny jawi się jedynie jako baza prawa karnego. Prawo karne rozrasta
się.

Dygresja totalna

Prawo karne ma regulować życie społeczne, które wytwarza określone dobra (życie, zdrowie, mienie, itd.). Dobra te bywają naruszane,
dlatego zadaniem prawa karnego jest ochrona tych dóbr. Takie patologiczne zjawiska należy pierwej rozpoznać, a dopiero potem podejmować
działania legislacyjne. Takiej kolejności obecnie polski ustawodawca nie zachowuje – istnieje tendencja rozszerzania obszarów kryminalizacji
życia społecznego i to niepopartego rzetelną analizą. Należy m.in. sprawdzić, czy obecne instytucje prawa karnego funkcjonują skutecznie – nie
może się to sprowadzać tylko do zaostrzania sankcji karnej i kryminalizacji kolejnych zachowań.

Przedawnienie i zatarcie skazania

Część szczególna – typy przestępstw

Wprowadzenie
Kodeks Karny podzielony jest na kilka części, w tym część szczególną (a nie szczegółową – jak w Kodeksie
Cywilnym), gdzie określone są typy przestępstw. Inne typy przestępstw są określone w części wojskowe, a jeszcze
inne – w pozostałych ustawach. Najważniejsze typy przestępstw zamieszczone są w KK.
Przez całe tysiąclecia prawo karne nie było skodyfikowane, albo było skodyfikowane tak, że normy prawne
mieszały się z przepisami administracyjnymi, proceduralnymi, cywilnoprawnymi, itd. Taki stan trwał do czasów
oświecenia, kiedy postawiono postulat, aby wyraźnie wskazać, co jest zagrożone karą (sankcją państwową), zebrać

86
te normy i je usystematyzować. Na przestrzeni dziejów te przestępstwa samoczynnie grupowały (przeciwko mieniu,
życiu i zdrowiu, urzędnicze, związane z obrotem gospodarczym, itd.). Do XIX w. jednak funkcjo wała tutaj daleko idąca
dowolność. Dopiero w XIX w. niemieccy teoretycy prawa karnego uznali, że należy te normy systematycznie
poukładać.
Zaproponowano podział typów przestępstw wg rodzaju dobra prawnego (społecznego) chronionego przez dany
przepis. Kolejność była określona wg wagi danego dobra prawnego, jakkolwiek prawo karne chroni tylko ważne
dobra prawne – a więc w ramach wyłącznie ważnych dóbr prawnych układamy je od najważniejszego do najmniej
ważnego.
Już od kodeksu karnego Napoleona wprowadzono trójpodział czynów zagrożonych pod groźbą kary na:
● Zbrodnie
● Występki
● Wykroczenia
Powstaje więc problem, czy każdy z tych rodzajów należy umieścić w Kodeksie Karnym i jaka jest różnica między
nimi. Przed takim problemem stanęli kodyfikatorzy tworzący Kodeks Makarewicza. Uznano, że różnica między
zbrodniami i występkami polega na sankcji karnej. W ramach ochrony jednego dobra prawnego mogą występować
zarówno zbrodnie, jak i występki. Różnica między nimi jest teoretyczna, nie ma powodów, aby je normować
odrębnie. Wykroczenia określono jako tzw. delikty administracyjne, które są zagrożone sankcją karną, jakkolwiek
chroniące dobra prawne mniejszej wagi. Przyjęto również zasadę, że w KK znajdują się tylko najważniejsze
przestępstwa. Mniej ważne znajdą się w odrębnych ustawach karnych. To rozwiązanie zasadniczo przyjęto w KK z
1969 r. i KK z 1997 r.
Przy kodeksie Makarewicza pracowało wiele osób, a wpływ samego Juliusza Makarewicza był złożony. W
pierwszych latach funkcjonowania komisji najważniejszym twórcą był Edmund Krzymuski, pochodzący z Galicji. Dla
Makarewicza z kolei podstawą był Kodeks Karny rosyjski (Tagancewa), dlatego większość rozwiązań była wzorowana
na rosyjskim KK. Komisja obradowała wiele lat na projektem KK, a wyniku tych prac komisja powierzyła
przewodniczącemu zadanie podsumowania tych prac i stworzenia projektu KK. Wynikiem był projekt, który w dużej
mierze różnił się od ustaleń komisji, toteż w pewnym stopniu był to autorski projekt Makarewicza. Należy jednak
pamiętać, że prace komisji były wzorem pracy przedlegislacyjnej, dzięki czemu stosowanie KK było łatwiejsze,
ponieważ znano dokładnie intencje projektodawcy.

W tytułach rozdziałów obecnego KK określone są rodzaje dóbr prawnych chronionych przez przepisy w tych
jednostkach redakcyjnych. Projektodawcy KK twierdzili, że podstawą prawa karnego ma być aksjologia
demokratycznego państwa prawnego, a więc zupełnie odmiennie, niż w poprzednim KK. Na pierwszym miejscu więc
są obecnie dobra prawne, jakim są pokój, i ludzkość, a w drugiej kolejności – Rzeczpospolita Polska; stąd wniosek, że
ten pierwszy zespół dóbr ustawodawca stawia wyżej, aniżeli dobra „polityczne”, państwowe. Rozdział określający
przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu znajduje się w KK z 1997 r. w tym samym miejscu, co w KK z 1969 r., co
świadczy o pewnej ponadczasowości prawa karnego. Co ciekawe, środowisko jako dobro prawne umieszczone
zostało przed wolnością człowieka – wynika to ze szczególnej wagi, jaką przywiązywano ówcześnie do kwestii
środowiska naturalnego w latach 80. (projekt KK z 1997 r. powstawał na przełomie lat. 80. I 90.).

Przepisy części ogólnej Kodeksu Karnego odnoszą się także do przepisów karnych w ustawach szczegółowych,
chyba, że ustawy te wyraźnie wyłączają ich zastosowanie (art. 116117). Jednak ustawodawca nie ustrzegł się wpadek:
np. w Kodeksie Spółek Handlowych – pojawia się problem jak ma się przepis art. 585 par. 2 w KSH, określający quasi

117
Art. 116. Przepisy części ogólnej tego kodeksu stosuje się do innych ustaw przewidujących odpowiedzialność karną, chyba
że ustawy te wyraźnie wyłączają ich zastosowanie.
86
pomocnictwo oraz quasi-podżeganie do art. 18 KK. Art. 585 ponadto nie wyłącza ogólnych zasad dotyczących
podżegania i pomocnictwa.

Typy przestępstw będziemy opisywać za pomocą jego znamion.

Art. 308 – klauzula odpowiedzialności zastępczej

Subsumcja – przyporządkowanie zachowanie faktyczne wypełnia znamiona danego czynu zabronionego.

Schemat podziału typu czynu zabronionego na znamiona (cechy) czynu zabronionego – na przykładzie art. 296 KK:
Art. 296. § 1. Kto, będąc obowiązany na podstawie przepisu ustawy, decyzji właściwego organu lub umowy do
zajmowania się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą osoby fizycznej, prawnej albo jednostki
organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej, przez nadużycie udzielonych mu uprawnień lub niedopełnienie
ciążącego na nim obowiązku, wyrządza jej znaczną szkodę majątkową, podlega karze pozbawienia wolności od 3
miesięcy do lat 5.
§ 2. Jeżeli sprawca przestępstwa określonego w § 1 działa w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, podlega karze
pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
§ 3. Jeżeli sprawca przestępstwa określonego w § 1 lub 2 wyrządza szkodę majątkową w wielkich rozmiarach,
podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
§ 4. Jeżeli sprawca przestępstwa określonego w § 1 lub 3 działa nieumyślnie, podlega karze pozbawienia wolności
do lat 3.
§ 5. Nie podlega karze, kto przed wszczęciem postępowania karnego dobrowolnie naprawił w całości wyrządzoną
szkodę.

1. Znamię przedmiotu ochrony – określa dobro prawne, które jest chronione przez dany przepis karny – tj.
cel ustanowienia danego przepisu prawnego. W ten sposób wypełnia się podstawowa funkcja ochronna
prawa karnego. Z tym problemem związane są dwie kwestie:
a. Problem, czy jest coś takiego, jak znamię przedmiotu ochrony – ustawodawca w art. 296 nie
wyraził chronionego dobra prawnego. Ale większość przychyla się do tezy, że przepis szczególny
określa znamię przedmiotu ochrony, jakkolwiek nie jest wyrażone wprost – interpretuje się je z
treści przepisu i umiejscowienia przepisu w kodeksie, w danym rozdziale. Taki komfort mamy
wyłącznie w przypadku kodeksu karnego, w przypadku ustaw szczegółowych ustawodawca tak
wyraźnie przedmiotu ochrony nie określa – jednak tytuł samej ustawy pozwala przedmiot ochrony
wyinterpretować (np. bezpieczeństwo imprez masowych), jednak nie zawsze jest to możliwe (np.
Tytuł V – Przepisy karne ustawy Kodeks Spółek Handlowych) – dlatego nierzadko przedmiot ustawy
pozwala wyinterpretować przedmiot ochrony (np. art. 1 KSH).
Tytuł Rozdziału XXXVI – Obrót gospodarczy – tytuł wskazuje na całokształt obrotu gospodarczego, który
obejmuje również zjawiska negatywne obrotu. Wydaje się więc, że ustawodawcy chodziło o podstawy,
zasady prawidłowego obrotu gospodarczego (jakkolwiek jest to sporne). Przepisy prawa karnego chroni
dobro ogólne przez zabezpieczenie konkretnych dóbr. W ramach dobra prawnego wyróżnia się:
a. Rodzajowe dobro prawne – prawidłowy obrót gospodarczy. Dobro prawne określone danym
przepisem należy odnosić do konkretnej sytuacji. Można nawet wypełnić znamiona przepisu
prawa karnego i jednocześnie nie naruszać rodzajowego przedmiotu ochrony.
b. Konkretne dobro prawne – gospodarczy, majątkowy interes przedsiębiorcy („wyrządza jej znaczną

86
 szkodę majątkową”)
Nieraz dochodzi do rozejścia się treści rodzajowego i konkretnego dobra prawnego. Tam, gdzie dobro
prawne nie jest sformułowane pojawia się problem – np. Rozdział XXXII – Przestępstwa przeciwko
porządkowi publicznemu, gdzie znajdują się przepisy chroniące najróżniejsze dobra prawne. Może istnieć
treściowa rozbieżność między rodzajowym dobrem prawnym, a konkretnym dobrem prawnym.
Indywidualne dobro prawne interpretujemy na podstawie przepisu.
a.Rodzajowym dobrem prawnym są podstawy prawidłowego obrotu gospodarczego – ale jakie są
te podstawy? Uczciwość? Zaufanie w obrocie gospodarczym? Rzetelność w obrocie
gospodarczym?
b. Indywidualnym dobrem prawnym jest interes gospodarczy przedsiębiorcy związany z jego
majątkiem.
a. Do majątku przedsiębiorcy należą też składniki o charakterze niematerialnym
2. Znamię podmiotu czynu zabronionego
a. Art. 1, Art. 10 – czyn zabroniony może popełnić tylko osoba fizyczna
b. Czytając cały przepis należy wskazać znamię podmiotu czynu zabronionego – „Kto będąc
obowiązany na podstawie przepisu ustawy, decyzji właściwego organu lub umowy do
zajmowania się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą osoby fizycznej, prawnej
albo jednostki organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej” jest to znamię indywidualnego,
w przeciwieństwie do przestępstwa ogólnego (sam zaimek „kto”).
W kontekście znamion podmiotu czynu zabronionego należy rozważać klauzula odpowiedzialności
zastępczej – możliwe jest pociągnięcie do odpowiedzialności karnej przedstawiciela jednostki
organizacyjnej w oparciu o przepis art. 308.
Formy zjawiskowe popełnienia czynu zabronionego
3. Znamię strony przedmiotowej – karalne fizyczne uzewnętrznione zachowanie się sprawcy i okoliczności
tego zachowania się. Należy wskazać na następujące elementy:
a. Czynność sprawcza
b. Przedmiot czynności sprawczej
c. Forma czynności sprawczej
d. Okoliczności czynności sprawczej
e. Skutek czynności sprawczej

a. Czynność sprawcza – tylko ten element musi wystąpić w każdym typie przestępstwa. Określa on
istotę znamion strony przedmiotowej czynu: przez nadużycie udzielonych mu uprawnień lub
niedopełnienie ciążącego na nim obowiązku, wyrządza jej znaczną szkodę majątkową.
Czynnością sprawczą jest więc wyrządzenie szkody, przy czym to wyrządzenie właściwie
sprowadza się do nadużycia uprawnień lub niedopełnienia obowiązków (mówiąc krótko –
naruszeniem kompetencji). Czynności sprawcze ujęte są w formie łącznej alternatywy – nadużycia
uprawnień lub niedopełnienie obowiązku. Jest to karnoprawna nazwa zachowania faktycznego –
nadużycie może być zrealizowane na wiele różnych sposobów. Jest to niejako trójstopniowa
czynność sprawcza:
i. Zachowanie sprawcy
ii. Zakwalifikowanie tego zachowania jako nadużycie uprawnień
iii. Uznanie, że to nadużycie wyrządziło szkodę
Metody uznania zachowania za nadużycie uprawnień:

86
 a. Badanie zachowania sprawcy w kontekście jego formalnych obowiązków na podstawie
KSH, KC, umowy spółki, kontraktu sprawcy (którym jest najczęściej jakiś manager). Na tej
podstawie odpowiadamy, czy te obowiązki zostały naruszone.
b. Badanie zachowania sprawcy w oparciu o kryteria nieformalne, ocenne, szczególnie o
zasady dobrego gospodarowania – zastosowanie kryterium racjonalnego, ekonomicznie
uzasadnionego zachowania.
W zależności od tego, którą metodę się stosuje, mamy do czynienia z różnymi zakresami
kryminalizacji – w pierwszym przypadku bardzo wąsko, w drugim – bardzo szeroko zakreślona
kryminalizacja. Dlatego należy dokonać rzetelnej wykładni – wybór kryteriów należy oprzeć na
danym przepisie – np. mówiąc o przestępstwach gospodarczych można przyjąć, że jest to
dziedzina, w której należy zawężać kryminalizacji i traktować prawo karne jako ostateczny środek
regulacji.
b. Przedmiot czynności sprawczej – analiza tego przepisu prowadzi do wniosku, że ustawodawca nie
wskazał czynności sprawczej. Zakres kryminalizacji w tym obszarze jest bardzo szeroki. Jednak
wykładnia tego przepisu skłania do założenia, że przedmiotem tego czynu zabronionego są
zazwyczaj składniki majątku danego podmiotu.
c. Forma czynności sprawczej – zaniechanie lub działanie. W tym przypadku mamy do czynienia z
przestępstwem skutkowym, a więc odnośnie zaniechania zastosowanie będzie tutaj miała norma
z art. 2118 KK – odpowiedzialność za zaniechanie można przypisać tylko takiej osobie, na której
ciążył szczególny prawny obowiązek. To oznacza zawężenie kryminalizacji do zaniechania realizacji
szczególnego prawnego obowiązku. Ustawodawca nie uczynił w art. 296 żadnych ograniczeń co do
formy czynności sprawczej – tego czynu zabronionego można dopuścić się więc tak poprzez
działanie jak i zaniechanie. Ustawodawca używa określenia obowiązek, natomiast w KC i KSH
stosuje się pojęcie „powinności” (np. „manager powinien dbać o dobro firmy”). Należy przyjąć,
że powinność nie jest obowiązkiem.
d. Okoliczności czynności sprawczej – nieraz ustawodawca wymaga dla przypisania
odpowiedzialności karnej, aby czynności sprawcze były zrealizowane w szczególnych
okolicznościach. Niektórzy komentatorzy wskazują, że znamiona podmiotu wskazują również
okoliczności czynności sprawczej – jednak wydaje się, że ustawodawca chciał jednak określić
wyłącznie znamię podmiotu czynu zabronionego.
Niektórzy komentatorzy używają pojęć „okoliczności modalnych” przedmiotowych,
podmiotowych – w tym przypadku byłaby to okoliczność modalna podmiotowa.
e. Skutek czynności sprawczej - wyrządza jej znaczną szkodę majątkową. Pomiędzy czynnością
sprawczą a znamieniem karalnego skutku musi zachodzić ścisły związek przyczynowy.
Zasadniczo w prawie karnym stosuje się teorię warunku sine qua non. Bada się, czy skutek
wystąpiłby, gdyby nie istniał warunek. Szkoda majątkowa obejmuje rzeczywistą stratę i utracone
korzyści, może dotyczyć przedmiotów materialnych i niematerialnych. W art. 115119 par. 5 i 6
zdefiniowane są pojęcia mienia znacznej wartości i wielkiej wartości, a par. 7 odnosi się te
definicje odpowiednio do szkody znacznej i wielkiej wartości. Jeżeli szkoda jest nieco niższa,

118
Art. 2. Odpowiedzialności karnej za przestępstwo skutkowe popełnione przez zaniechanie podlega ten tylko, na kim ciążył
prawny, szczególny obowiązek zapobiegnięcia skutkowi.
119
§ 5. Mieniem znacznej wartości jest mienie, którego wartość w czasie popełnienia czynu zabronionego przekracza 200.000
złotych.
§ 6. Mieniem wielkiej wartości jest mienie, którego wartość w czasie popełnienia czynu zabronionego przekracza 1.000.000
złotych.
§ 7. Przepisy § 5 i 6 stosuje się do określenia "znaczna szkoda" oraz "szkoda w wielkich rozmiarach".
86
 należy sobie odpowiedzieć na pytanie, czy może sprawca nie usiłował (art. 13) popełnić
przestępstwa z art. 296.
i. Skutek może wystąpić w kwalifikowanej postaci – wyrządzenie szkody w wielkich
rozmiarach (tzn.
f. Znamiona strony podmiotowej – określają karalny psychiczny stosunek sprawcy do swojego
czynu. Przekonanie, że o karalności konkretnego czynu powinien decydować m.in. stosunek
psychiczny sięga starożytności (Kodeks Hammurabiego, Stary Testament) i zostało rozwinięte w
XIX-wiecznej niemieckiej doktrynie karnistycznej. Człowiek bowiem zawsze intuicyjnie czuł, że nie
można karać za coś, czego sprawca nie chciał osiągnąć. W psychologii jednak w ostatnim czasie
coraz bardziej akceptuje się pogląd, że to, co robi człowiek, nie jest wynikiem jego przemyślanego,
celowego zachowania, ale całkowicie nieracjonalnych, intuicyjnych odruchów – człowiek reaguje
intuicyjnie na bodźce zewnętrzne, w sposób nieświadomy.
g. Subiektywizm w prawie karnym – najważniejsze w ocenie karnoprawnej było to, czym sprawca się
kierował. Obiektywna realizacja tego zamiaru jest rzeczą wtórną. Ta koncepcja dawała wręcz
prymat stronie podmiotowej.
4. Zachowanie karalne nieumyślne jest wskazane wyraźnie w ustawie – w innych przypadkach za czyny
zabronione popełnione nieumyślnie nie można pociągać do odpowiedzialności. W art. 296 ustawodawca
nie przewidział karalności umyślności. Dlatego znamiona strony podmiotowej są współokreślone przez
art. 9 par. 1. Umyślność więc obejmuje zamiar bezpośredni i zamiar ewentualny. Należy więc rozważyć,
jakie rodzaje nieumyślności przewidział ustawodawca w konkretnym przepisie (w tym przypadku – art.
296).
a. Jeśli ustawodawca chciał zawęzić umyślność, używa sformułowania „w celu”, co wskazuje na
znamię zamiaru kierunkowego. Jeśli nie użył tego sformułowania, to z znaczy, że kryminalizuje
przestępstwo w obu przypadkach winy umyślnej.
b. Druga metoda nakazuje oceniając psychiczne nastawienie sprawcy analizować przede wszystkim
znamiona strony przedmiotowej – istoty czynności sprawczej.
Interesuje nas pierwsza metoda – ustawowego znamienia zamiaru kierunkowego.
Dopuszczalna jest interpretacja, że sprawca z zamiarem bezpośrednim nadużył uprawnień, a z zamiarem
ewentualnym – wyrządził znaczną szkodę majątkową.
Zamiar określa się czasownikiem „chce”. Co to jednak znaczy? Miał świadomość i wolę, nadużycia swoich
kompetencji i wyrządzenia szkody majątkowej. Oznacza to, że miał świadomość treści swoich uprawnień,
że zachowania, które podejmuje naruszają uprawnienia, przekraczają kompetencje – podobnie ze
znamieniem wyrządzenia znacznej szkody. Jednak w praktyce trudno odnieść przesłanki z art. 9 par. 1 do
każdego stanu faktycznego. I przy tym wnioskuje się „z faktu na świadomość” – na podstawie strony
przedmiotowej wnioskuje się o stronie podmiotowej.
Przestępstwo działania na szkodę innej osoby może być popełnione nieumyślnie – art. 296 par. 3.
5.

6.
Par. 5120 jest wyrazem założenia, że prawo karne, szczególnie w dziedzinie obrotu gospodarczego powinno być
ultima ratio – pozostawił sprawcy możliwość naprawienia szkody przed wszczęciem postępowania karnego – w takim
przypadku nie podlega on karze.

120
§ 5. Nie podlega karze, kto przed wszczęciem postępowania karnego dobrowolnie naprawił w całości wyrządzoną szkodę.
86
86