Elektrik Alan

Alan nedir????

Bazı fiziksel olağanüstü durumlar tarafından

etkilenen uzaydaki bölge; örneğin, sıcaklık,
yerçekimi, elektrik, manyetik davranışlar
 Elektrik Alan
• Bir yükün başka bir yük yada yük dağılımı
tarafından etkilenebildiği uzay bölgesi
• Elektrik alanın birimi Newton/Coulomb (N/C)
• Elektrik Alan vektörel bir niceliktir.
• Elektrik alan daima pozitif yükten dışarı doğru
negatif yükte ise içeri doğru yönelir
r
r F
E = lim
q 0 →0 q 0
Elektrik alan etkisinin uzaklıkla değişimi
 Elektrik alan çizgileri
Michael Faraday 19th Century

Tüm uzayın elektrik alan

“KUVVET” çizgileriyle dolu
olduğunu ve elektrik yüklerinin
bu çizgiler boyunca
ivmelenebileceğini savundu
 Elektrik Alan
• Elektrik alan vektörleri elektrik alan
çizgilerine teğettir.
• Birim yüzeyden dik olarak geçen
elektrik alan çizgi sayısı, Elektrik alan
şiddeti ile doğru orantılıdır.
• Kısaca, Elektrik alan çizgileri nerede
daha yoğun ise orada elektrik alan daha
şiddetlidir.
 Elektrik alan çizgileri

• Aynı zamanda kuvvet çizgisi olarak ta bilinir

• Birim yüzeyden geçen çizgi sayısı elektrik alan
şiddeti ile doğru orantılıdır.
• Alan çizgileri + dan – ye doğru olarak kabul edilir.
Elektrik alan çizgileri ve elektrik
alan vektörü farklıdır!!!
• Elektrik alan çizgileri daima pozitif
yükten uzaklaşacak şekilde
yönelirler ve negatif yükün
bulunduğu yere doğru yönelirler.
Noktasal yükün elektrik alanı
r
r F
E ≡ lim
q0 → 0 q
0
1 qq 0
rˆ
r 4 πε r 2
E = lim 0
q0 → 0 q0
r 1 q
E = lim ˆ
r
q0 → 0 4πε r 2
0

r 1 q
E= rˆ
4πε 0 r 2
Birden fazla noktasal yükün varlığında
Genel uygulama üst üste binme ilkesini uygulamaktır
yani vektörel toplama yapmaktır

r N r
E = ∑ Ei
i =1

r N 1 qi
E=∑ ˆ
r
i =1 4πε 0 ri
2 i
 Örnek problem
• P noktasındaki elektrik alanı bulun
• Her bir yük için istenen noktadaki elektrik alan vektörlerini bul
ve bileşke vektörü vektörel toplama ile bul: Simetri var dikkat☺ !

r net 6.93Q
E (p) = k 2
î
d
 Örnek: Elektrik Dipol
Elektrik Dipol: aralarında 2a mesafesi olan iki eşit ve
zıt yüklü noktasal parçacık
Elektrik alan daima ortadaki ayırıcı düzleme
dikmidir?

r ve q ların aynı olması

P(0,y) sebebiyle yükler aynı elektrik
alan şiddetine sahiptir.
-q θ +q
(-a,0) (+a,0) Alanların y bileşenleri eşit ve
ters yönlü olduklarından
toplam y bileşke sıfırdır.
 Dipole devam
1
q
θ
P(0,y) E+ =
4πε 0 r+2

-q θ +q 1 q
(+a,0) E+ =
(-a,0) 4πε 0 a + y
2 2

r =a +y
2 2 2
X bileşkesinin hesabı

Pozitif yükün x ekseni 1 q

doğrultusundaki bileşkesinin E+ x = cos θ
hesabı
4πε 0 a + y
2 2

(− iˆ )
r 1 q a
E+ x =
4πε 0 a 2 + y 2 a +y
2 2
 Dipole devam
Aynı işlemi negatif yük
P(0,y) içinde yaparsak
r 1 − q (− a )
-q E− x = − iˆ
(-a,0)
θ +q
(+a,0)
4πε 0 ((− a )
2
+ y2 ) 3
2

Pozitif ve negatif yüklerin

elektrik alanlarının vektörel

(− iˆ )
r 1 q a toplamı
E+ x =
4πε 0 a 2 + y 2 a2 + y2
r 1 − 2 qa
r E= iˆ
( )
1 qa
E+ x = − iˆ 4πε 0 a 2 + y 2 3
2
(
4πε 0 a 2 + y 2 )
3
2
 Dipole devam
r Dipol [p=2qa] olarak tanımlanır
E
P(0,y) r
r 1 −p
-q E=
( )
θ +q
p
4πε 0 a + y 2 2
3
2
(-a,0) (+a,0)

Eğer y>>a ise yaklaşım?

Eğer y>>a ise a2 , y2 nin
yanında ihmal edilebilir ve
r 1 − 2 qa işlemde ihmal edilebilir.
E= iˆ
( )
Böylece sonuç;
4πε 0 a 2 + y 2 3
2 r 1 −p
r
E=
4πε 0 y 3
Sürekli yük dağılımı karşısında
elektrik alan
Noktasal yüklerin çok sıkı ve çok miktarda
paketlenmesi sonucu meydana gelen yapı
sürekli bir yük dağılımı olduğunu gösterir.

r 1 dq
E=∫ ˆ
r
4πε 0 r 2

r r
E = ∫ dE
 Yük Yoğunluğu
Farklı yük dağılımlarının yük yoğunlukları
• çizgisel - λ (C/m) - sembol “lambda” λ
• yüzeysel - σ (C/m2) - sembol “sigma” σ
• hacimsel - ρ (C/m3) - sembol “rho” ρ
 Örnek: Sürekli yük dağılımı
İnce, düzgün, iletken ve L boyundaki yüklü bir
çubuğun elektrik alanını bulalım .

L boyunda Q yüklü iletken düzgün bir çubuk ise λ=Q/L

dE θ NOT: Her bir dE (x < 0)

P için, bunun simetriği olan
r
bir dE (x > 0) vardır.
θ Böylece dE lerin x
(-L/2,0) (L/2,0)
bileşenleri toplamı sıfır
dx x olur.
Örnek – Sürekli yük dağılımı devamı

dE θ dq ve r değerleri yerine yazılırsa

P
r 1 λ dx
dE y = sin θ
θ (L/2,0)
4πε 0 x + y 2 2
(-L/2,0)
dx x sin θ hesabı

y
Elektrik alanın y bileşeni. sin θ =
dE y = dE sin θ x +y2 2

1
dq 1 λ dx y
dE = dE y =
4πε 0 r 2 4πε 0 x 2 + y 2 x2 + y2
Örnek – Sürekli yük dağılımı devamı
L
dE θ
λy 2
dx
P E= ∫
r 4πε 0
−
L
2
(x 2
+y 2
)
3
2

(-L/2,0) θ (L/2,0)
İntegral alınırsa
dx x

1 λ ydx L
dE y = λy ⎡ 1 ⎤ 2

(
4πε 0 x 2 + y 2 ) x
3
2 E= ⎢ 2 ⎥
4πε 0 ⎢⎣ y x 2 + y 2 ⎥⎦ − L
2
λ, y ve 1/4πε0 sabitler
Örnek – Sürekli yük dağılımı devamı
dE θ ⎡ ⎤
P ⎢ ⎥
r λ ⎢ L ⎥
E=
4 πε 0 y ⎢ L2 + 4 y 2 ⎥
(-L/2,0) θ (L/2,0) ⎢ ⎥
⎢⎣ 4 ⎥⎦
dx x
⎡ ⎤
λ ⎢ 2L ⎥
E=
⎡ L ⎛ L⎞ ⎤ 4 πε 0 y ⎢ L2 + 4 y 2 ⎥
⎣ ⎦
⎢ − ⎜− ⎟ ⎥
λ ⎢ 2 ⎝ 2⎠ ⎥
E= ⎛ ⎞
4 πε 0 y ⎢ L2 ⎥ r λ ⎜ L ⎟ $j
⎢ + y2 ⎥ E=
⎢⎣ 4 ⎥⎦ 2πε 0 y ⎜⎝ L2 + 4 y 2 ⎟
⎠
Örnek – Sürekli yük dağılımı devamı
İletken telimizin sonsuz uzunlukta olduğunu
varsayarsak
• L >> 4y
• 4y2 , L2 nin yanında ihmal edilir, fakat y
hala sonlu bir büyüklük
• Silindirik simetri esasından, y yi r ile
değiştirirsek
r λ ⎛L⎞ r λ
E= ⎜ ⎟ rˆ
2πε 0 r ⎝ L ⎠ E= r$
2πε 0 r
Örnek: Elektrik alan çizimleri
Örnek: Elektrik alan çizimleri
 Sonlu bir test yükünün
iletken üzerindeki etkisi
 Örnek: yüklü bir parçacığın
elektrik alandaki hareketi
+X ekseni boyunca yönelmiş 300 N/C luk bir
elektrik alanda serbest bırakılan bir
elektronun 0.5 ms sonraki hızını ve kinetik
enerjisini hesaplayın.
r
E
-e
(
F = − 4.80 × 10 −17 N iˆ )
F r
r r r F − (4 .80 × 10 −17 N )iˆ
F = qE = − eEiˆ a= =
m 9.11 × 10 − 31 kg
r
( −19
)
⎛ N ⎞ˆ
F = − 1.60 × 10 C ⎜ 300 ⎟i r ⎛ +13 m ⎞ ˆ
⎝ C⎠ a = − ⎜ 5 .3 × 10 2 ⎟
i
⎝ s ⎠
 Örnek: yüklü bir parçacığın
elektrik alandaki hareketi
E 1
K = mv 2
-e 2
F
2

r ⎛
a = − ⎜ 5 .3 × 10 +13 m ⎞ ˆ
1
( − 31 ⎛
)
K = 9 .11 × 10 kg ⎜ − 2 .6 × 10 +7 m ⎞
⎟
2 ⎟
i 2 ⎝ s ⎠
⎝ s ⎠
− 16
r r r
v = vo + a t K = 3 . 16 × 10 J
r ⎛
v = 0 − ⎜ 5 .3 × 10 +13 m
(
ˆi ⎞⎟ 0 .5 × 10 − 6 s )
⎝ ⎠
2
s
r +7 m ˆ
v = − 2 .6 × 10 i
s
Su molekülü dipolü
Elektrik alan içine koyulan bir dipol dönmek ister fakat
dipolün merkezi hareket etmez.
Düzgün bir elektrik alanda elektrik dipol
Tork Potansiyel Enerji
r r r
τ = r×F ΔU = − W = − ∫ τdθ
θ

F = qE θo
θ
ΔU = − ∫ pE sin θdθ
τ = d F sinθ θo
θ

τ = dqE sin θ Δ U = pE ∫θ sin θdθ

o

τ = pE sin θ θo = 90o da Uo = 0 ise

r r r (
U = pE cos θ − cos 90 0 )
τ = p× E r r
U = pE cos θ U = p ⋅ E