1 Sytuacja na świecie w latach 70. XX w.

KALENDARIUM
D aleki W schód
1964-1973 1 amerykańska interwencja w Wietnamie
1968 ofensywa Wietkongu w Wietnamie Południowym (tzw. ofensywa Tet)
1973 1 układ pokojowy w Paryżu kończący amerykańską interwencję
w Wietnamie
1975 '1 zdobycie Sajgonu przez siły komunistyczne
I • obalenie przez Wietnamczyków reżimu Pol Pota w Kambodży
1979
II - II I • wojna chińsko-wietnamska
R licL
D iiciK-ii W
w cscn
r łiAoral

X • wojna Jom Kipur

1973 -
początek kryzysu naftowego
1979 - IV • proklamowanie Islamskiej Republiki Iranu

PO JĘCIA : Wietkong ■ doktryna powstrzymywania ■ efekt domina ■ embargo ■ kry­

zys naftowy ■ afera Watergate ■ Czerwoni Khmerzy ■ rewolucja islamska ■ ajatollah

Świat na początku lat 70. XX w.

N a przełomie lat 60. i 70. X X w. zimna woj na weszła w nową fazę. Zarówno Stany Zj ednoczone,
jak i Związek Sowiecki, w obawie przed wywołaniem wojny światowej z użyciem broni jądro­
wej, unikały bezpośredniej konfrontacji. Przewagę nad przeciwnikiem starały się uzyskać za
pom ocą umacniania i poszerzania swoich wpływów politycznych i gospodarczych oraz stałego
rozbudowywania własnych arsenałów. Zachowując pokój między sobą, supermocarstwa anga­
żowały się w konflikty lokalne w różnych regionach świata (a nawet celowo je wywoływały),
aby w ten sposób zaszkodzić przeciwnikowi, powstrzymać jego działania lub zdobyć korzyst­
niejszą pozycję w danym regionie. Takie konflikty nazwano wojnami zastępczymi lub kon­
fliktami o niskiej intensywności.

D O KTRYN Y POLITYCZN E USA STOSOW ANE W LATACH 60. I 70. XX W.

W polityce zagranicznej USA kierowały się trzema doktrynami i zasadami:
- d o k tr y n ą p o w s tr z y m y w a n ia , ogłoszoną przez prezydenta Harry’ego Trumana pod koniec
lat 4 0 . XX w., zakładającą przeciwdziałanie USA ekspansji komunizmu na świecie za pomocą
wszystkich możliwych środków;
- przekonaniem o istnieniu efektu dom ina w Azji Po łud nio w o-W schod niej, czyli przekonaniem
(m.in. prezydentów Johna Kennedy’ego i Lyndona Johnsona), że zwycięstwo komunizmu w Wietna­
mie Południowym może spowodować rozlanie się ideologii komunistycznej na inne kraje regionu;
- d o k try n ą rea listy czn e g o p okojow ego w sp ó łis tn ie n ia z Z SR S, czyli uznaniem, że w sytuacji,
kiedy obydwa supermocarstwa mają ogromne arsenały atomowe, muszą dojść do porozumienia
i współistnieć, ponieważ nie mają innej alternatywy (alternatywą i jednocześnie groźbą jest zagłada
atomowa).

6
 1. Sytuacja na świecie w latach 70. XX w.

Wojna w Wietnamie 1964-1973 -------------------------------------

Wietkong - komunistyczne od­
Szczególne miejsce w polityce USA odgrywała Azja
działy partyzanckie działające na
Południowo-Wschodnia, a zwłaszcza Wietnam. W 1954 r.
terenie Wietnamu Południowego
kraj ten wyzwolił się spod panowania Francji, ale został od ok. 1955 r. Pełna nazwa Wiet­
podzielony na dwie części: północną ze stolicą w H anoi, kongu to N arodow y Front W y ­
gdzie władzę sprawowali komuniści z H o Chi M inhem zwolenia W ietnam u Po łu d n io ­
(1890-1969, czytaj: ho szi minem) na czele, oraz połu­ wego. Siły Wietkongu prowadziły
dniową ze stolicą w Sajgonie, rządzoną przez reżim działania wojenne przeciw armii
USA i Wietnamu Południowego,
autorytarny. Pod koniec lat 50. XX w. w W ietnam ie
a następnie, wraz z armią Wiet­
Południowym zaczęła działać komunistyczna party­
namu Północnego, zajęły Sajgon.
zantka, tzw. W ietkong. Jej celem było obalenie rzą­
du i zjednoczenie podzielonego kraju pod rządami
kom unistycznym i. Partyzanci mogli liczyć na nieoficjalne wsparcie z H anoi oraz kra­
jów komunistycznych (w tym ZSRS i Chin). Rekrutów z północy oraz broń i wyposa­
żenie transportowano dla W ietkongu tajnymi szlakami przez dżunglę (tzw. szlak H o Chi
M inha), z naruszeniem suwerenności Laosu i Kambodży.
W obawie przed rozszerzeniem się wpływów kom unistycznych w Azji na początku
lat 60. prezydent John F. Kennedy skierował do W ietnam u Południowego amerykań­
skich doradców wojskowych, którzy mieli szkolić siły południowowietnamskie i wspierać
je w walce z partyzantami. Amerykańska pom oc zamieniła się w 1964 r. w interwencję
zbrojną. D o W ietnam u Południowego skierowano wówczas regularne siły wojskowe. Ich
celem było zniszczenie W ietkongu i zniechęcenie W ietnamczyków z północy do dalszej
ekspansji. Zadania te realizowano poprzez niszczenie baz partyzantów oraz bombardowania
W ietnam u Północnego. Z czasem konflikt objął także Laos i Kambodżę.

Wiec partyzantów Wietkongu. Przed zgromadzonymi ułożono stosy zdobytej amerykańskiej broni.

H Rozważ, w jakim celu mogła zostać wykonana ta fotografia.

i. ŚWIAT I POLSKA W LATACH 1970-1980

Amerykański polityk Norman Podhoretz wyjaśnia powody amerykańskiej

interwencji w Wietnamie
W rzeczywistości, dla wielu ludzi, [...] poparcie dla amerykańskiej interwencji w Wietna­
mie opierało się na pamięci Monachium [...]. Dla owych ludzi lekcja Monachium polegała
na uświadomieniu sobie, że nie można powstrzymać ekspansywnego, totalitarnego mo­
carstwa, ustępując przed jego żądaniami, i że ograniczony opór jest jedynym sposobem, by
zawczasu uniknąć późniejszej wojny na szeroką skalę. [...] Oczywiście, Wietnam pod wie­
loma względami różnił się od Europy Środkowej z końca lat 30. Lecz istniało jedno wielkie
podobieństwo, górujące nad wszystkimi różnicami. [...] wówczas w Wietnamie, podobnie
jak wcześniej w Europie Środkowej, totalitarna siła polityczna - wtedy hitleryzm, teraz
komunizm —próbowała rozszerzyć kontrolowany przez siebie obszar. Stosunkowo ograni­
czony stopień oporu wykluczyłby wówczas potrzebę późniejszego oporu masowego. [...]

1. Wyjaśnij, na czym miała polegać „lekcja Monachium” według autora.

2. Rozważ, jakie były podobieństwa między sytuacją w Europie w latach 30. a sytuacją w Wietna­
mie w latach 60. XX w.

I N oc/ł954 1 okres władzy komunistów

od 1949J 1975-1993)
/ byłe państwo komunistyczne
' ' ' W IE T N A M (Kampucza) - w okresie
u
BI R M A k iP Ó ŁŃ O C N Y '^ 1975-1978/1979 pod rządami

J, A O Sx--K195* * . i ■) Czerwonych Khmerów

linia demarkacyjna
pomiędzy
Wietnamem Północnym
Za t o k a H ajnan a Wietnamem Południowym
Tonki ńska (1954-1975)
teren szlaku Ho Szi Mina
k
AJ LAN Dl A

w. I n d o
J
■angkok
/
( KAM BOI o
W IE T N A M O
Ż 1975-1993
‘\(1979-1989 p o d o k u p a c ją ^ . P O Ł U D N IO W Y
\ Wietnamu) od 1975
(po-zagarnięciu
' ,• przez Wietnam
Phnom Penh # Północny)
‘
Sajgon
C o in / ^ n

Zatoka
• Taj l a n dz k a
'ia la jsk i

Indochiny po II wojnie światowej.

m Wymień kraje, przez które Wietnam Północny dostarczał pomoc wojskową partyzantom komuni­
stycznym na południu.

E l Wyjaśnij, czy przebieg granic był korzystny dla obrony Republiki Wietnamu przed przenikaniem sił
komunistycznych.
 1. Sytuacja na świecie w latach 70. XX w.

W Wietnamie żołnierze amerykańscy

musieli walczyć w wyczerpujących
warunkach tropikalnych, w gęstej
dżungli, często nie rozumiejąc sensu
wojny i nie mogąc odróżnić przyjaciół
od wroga. Prowadziło to do znacznego
osłabienia morale, a w konsekwencji
do szerzenia się narkomanii, pijaństwa
i braku woli walki. Nastroje frustracji
dodatkowo pogłębiały konflikty
między białymi a czarnymi rekrutami
oraz informacje z kraju o protestach
przeciw wojnie i braku szacunku dla
powracających z niej weteranów.

Z biegiem czasu wojna w W ietnamie angażowała coraz większe siły amerykańskie. Pod
koniec 1967 r. wydawało się, że W ietkong został pokonany. Wówczas, na początku 1968 r.,
siły komunistyczne przeszły do ofensywy. W dniu święta Tet (wietnamskiego Nowego Roku)
Wietkong zaatakował najważniejsze miasta Wietnamu Południowego i znajdujące się w nich
amerykańskie placówki dyplomatyczne. Choć ostatecznie udało się pokonać napastników i zadać
im niezwykle krwawe straty, ofensywa Tet okazała się wielkim propagandowym sukcesem Wiet­
kongu. Pokazała, że wojna może trwać jeszcze długo i pochłonąć wiele ofiar. O d tego momen­
tu konflikt wietnamski, i tak już niepopularny w USA, zaczął budzić coraz większy sprzeciw,
zarówno w Stanach, jak i na swiecie. Amerykanów traktowano jak agresorów, a partyzantów jak
bojowników o wolność. Protesty nasiliły się, gdy do opinii publicznej przeniknęły informacje
o zbrodniach popełnianych przez żołnierzy amerykańskich. Szerokim echem odbiła się masakra
w wiosce My Lai, gdzie w marcu 1968 r. żołnierze amerykańscy zamordowali kilkuset cywilów.

Rok Liczba żołnierzy Liczba poległych w walce

1960 875
1961 3164
759
1962 11326
1963 16 263

Liczba żołnierzy 1964 23 310 137

amerykańskich 1965 184300 1369
zaangażowanych i poległych
w Wietnamie w latach 1960- 1966 385300 5008
1972. Z innych powodów zginęło 1967 485 600 9378
10 390 żołnierzy. Za zaginionych
1968 536100 14 592
uznaje się 2494 żołnierzy
i cywilów. 1969 475 200 9414

B Przeanalizuj dane z tabeli 1970 334 600 4221

i powiedz, kiedy doszło do apo­ 1971 156 800 1380
geum amerykańskiego zaangażo­
1972 24 000 300
wania w wojnę w Wietnamie.

9
I I. ŚWIAT I POLSKA W LATACH 1970-1980

Zwłoki Wietnamczyków zabitych w My Lai (na zdjęciu z lewej). Masakra w tej wiosce dokonana
w latach 70. stała się symbolem „brudnej wojny” wietnamskiej. Zbrodnie popełniali także komuniści,
m.in. w marcu 1968 r. w czasie ofensywy Tet w mieście Hue zamordowali ok. 2500 ludzi, głównie
przedstawicieli południowowietnamskich elit. Informacje o tym rzadko jednak przedostawały
się do środków przekazu. Na zdjęciu po prawej mieszkańcy Hue identyfikują szczątki swoich
najbliższych ekshumowane z masowych grobów.

Wszystko to spowodowało, że już w 1968 r. doszło do pierwszych rozmów między przedsta­

wicielami obu państw wietnamskich, siłami Wietkongu i USA. O d tego momentu Amerykanie
systematycznie ograniczali swoją obecność w Wietnamie, starając się jednocześnie zapewnić
przetrwanie rządowi Południa. W 1973 r., na mocy ustaleń pokojowych zawartych w Paryżu,
wojska amerykańskie całkowicie wycofały się z Wietnamu Południowego.
Dwa lata później, w kwietniu 1975 r., armia W ietnamu Północnego rozpoczęła ofensywę na
południe i po krótkiej kampanii je opanowała. Wietnam został połączony w jedno państwo
ze stolicą w Hanoi. Amerykanie nie byli w stanie udzielić pomocy swojemu sojusznikowi,
co definitywnie przypieczętowało ich klęskę w Azji Południowo-Wschodniej. Odbiła się ona
na prestiżu i pozycji USA na świecie i w następnych latach doprowadziła do mniejszej ich
aktywności w rywalizacji ze Związkiem Sowieckim.

Gwardia Narodowa
rozpędza antywojenną
manifestację studentów
na Uniwersytecie
w Kencie w stanie
Ohio w maju 1970 r.
W wyniku interwencji sił
porządkowych zginęło
czworo studentów,
a dziewięcioro zostało
rannych. Masakra w Kencie
doprowadziła do fali
protestów antyrządowych
w całych Stanach,
w których wzięło udział
ponad 4 miliony studentów.

10
 1. Sytuacja na świecie w latach 70. XX w.

WARTO WIEDZIEĆ

Wojna w przekazie m edialnym

W ojnę w ietnam ską nazywa się często
pierwszą wojną telewizyjną. Miliony Ame­
rykanów mogły śledzić na ekranach tele­
wizorów wydarzenia w Wietnamie. Media
częstojednak przedstawiały zupełnie inny
jej obraz, tzn. ten, który tworzyli w swoich
zapewnieniach politycy i wojskowi. Nie za­
wsze też przekaz medialny był obiektyw ­
ny. W czasie ofensywy Tet, l lutego 1968 r.,
dziennikarz Eddie Adams zrobił w Sajgonie
zdjęcie, które szybko trafiło na czołówki
największych gazet. Przedstawia ono szefa
policji Wietnamu Południowego gen. Nguyen Ngoc Loana zabijającego strzałem w głowę
schwytanego oficera Wietkongu. Fotografia ta była dowodem na mordowanie jeńców, co
spowodowało falę protestów wśród Amerykanów. Niewielu z protestujących zapoznało
się z prawdziwymi okolicznościami zrobienia tego zdjęcia. W rzeczywistości zastrzelony
członek Wietkongu dowodził specjalnym plutonem egzekucyjnym, któryzamordowałżony
i dzieci południowowietnamskich policjantów. Generał zobaczył zwłoki ofiar i natychmiast,
bez słowa zastrzelił zbrodniarza. Nie złam ał prawa wojennego, ponieważ ubranego w cy­
wilną odzież partyzanta nie chroniła żadna konwencja międzynarodowa. Po latach Eddie
Adams powiedział: „Generał zabił zbrodniarza, ja tą fotografią zabiłem generała. Aparat
fotograficzny to najgroźniejsza broń. Ludzie wierzą obrazom, ale te kłamią, nawet jeśli nie
są zmanipulowane. One są tylko półprawdami. Każdy powinien zadać sobie pytanie: co
ja bym zrobił na miejscu generała, gdybym schw ytał zbrodniarza odpowiedzialnego za
zamordowanie moich przyjaciół?”.

Oceń postępowanie generała z dwóch perspektyw: osoby znającej okoliczności wykonania

zdjęcia oraz osoby pozbawionej tej wiedzy. Jakie wnioski się nasuwają?

Krwawa dyktatura Czerwonych Khmerów

Po wycofaniu się Amerykanów z Wietnamu władzę w sąsiedniej Kambodży przeję­
li w 1975 r. skrajnie lewicowi, maoistowscy Czerwoni Khmerzy. Zmienili nazwę kraju
z Kambodży na Kampuczę, ogłosili rozpoczęcie Roku Zerowego, ograniczyli do minimum
kontakty międzynarodowe, a ludność państwa poddali drastycznym przemianom. Przywódca
Khmerów Pol Pot (1928—1998) uważał, że społeczeństwo kraju powinno zostać zorganizowa­
ne na nowo —miało opuścić miasta i wspólnie mieszkać, żyć i pracować w wiejskich komunach.
0 wszystkich aspektach życia członków komun, w tym o wychowaniu dzieci, miała decydować
parda komunistyczna. Każdego, kogo partia uznała za wroga ludu i nowego porządku
1dawne elity, urzędników, wojskowych, nauczycieli), mordowano bez litości.
Podczas czterech lat rządów Czerwoni Khmerzy doprowadzili państwo i społeczeństwo
Kambodży na skraj upadku. W wyniku egzekucji, tortur, katorżniczej pracy, chorób i gło­
du, wywołanego zapaścią gospodarczą, życie straciło ponad milion mieszkańców, czyli 20 %
/adności. Rządy Pol Pota zakończyła dopiero w styczniu 1979 r. interwencja wojsk wiet­
namskich. Dyktator zbiegł do dżungli, gdzie zmarł w ukryciu, nigdy nie ponosząc odpowie­
dzialności za popełnione czyny.
 1. Sytuacja na świecie w latach 70. XX w.

Karykatura z prasy zachodnioeuropejskiej

z początków lat 70. XX w., ukazująca konflikt
arabsko-izraelski oraz zaangażowanie
USA i ZSRS na Bliskim Wschodzie. Postać
z kroplówką po lewej to prezydent Richard
Nixon, po prawej -sekretarz generalny KC KPZS
Leonid Breżniew.

Q Wyjaśnij przesłanie karykatury.

Bliski Wschód - wojna Jom Kippur

Innym terenem rywalizacji supermocarstw na przełomie lat 60. i 70. XX w. był Bliski Wschód.
Popierane przez ZSRS i jego satelitów państwa arabskie, przede wszystkim Egipt i Syria, nie
chciały pogodzić się ze zdobyczami, które z wojny sześciodniowej (patrz: część 1. podręcznika,
s. 193—195) wyniósł Izrael, wspierany politycznie przede wszystkim przez Stany Zjednoczone.
W październiku 1973 r., w dniu żydowskiego święta Jom Kippur, armie Egiptu i Syrii ude­
rzyły na nieprzygotowany do wojny Izrael (od dnia inwazji konflikt ten nosi nazwę wojny
Jom Kippur). Siły zbrojne Izraela obroniły się z najwyższym trudem; wkrótce jednak przeszły
do kontruderzenia, w wyniku którego niemal zagroziły bezpośrednio Kairowi. Dopiero naciski
ze strony Rady Bezpieczeństwa O N Z doprowadziły do przerwania walk.

Kryzys naftowy
Wojna Jom Kippur okazała się niezwykle ważnym wydarzeniem dla gospodarki światowej.
Przed jej wybuchem większość państw była uzależniona od importowanej bardzo taniej ropy
naftowej z państw arabskich, dominujących w Organizacji Krajów Eksportujących Ropę
Naftową (OPEC). Po kolejnej porażce w wojnie zdecydowały się one wykorzystać ropę jako
broń przeciw państwom Zachodu. Oskarżały je o wspieranie Izraela i w ten sposób chcia-
łv pokazać, że taka polityka może się okazać dla Zachodu nieopłacalna, a na pewno bardzo
kosztowna.
W październiku 1973 r. O PEC podjęła decyzję o znacznym ograniczeniu wydobycia ropy
naftowej. Wprowadzono przy tym embargo na sprzedaż ropy m.in. do Stanów Zjednoczonych.
Cena baryłki (1 baryłka =159 litrów) tego surowca wzrosła prawie o 600 % - z niecałych 2 USD
do 11 USD. Doprowadziło to do wybuchu kryzysu gospodarczego na Zachodzie (tzw. kryzys
naftowy lub paliwowy). Państwa dotknięte niedobora­
mi ropy, aby oszczędzać cenne paliwo, wydawały zaka­ C f Embargo - zakaz eksportu lub
z i używania samochodów w dni wolne, wprowadzały importu niektórych tow arów
do danego państwa. Stosowane
ograniczenia prędkości na autostradach i zdecydowały
we współczesnej polityce mię­
sie na reglamentację paliwa na stacjach benzynowych.
dzynarodowej jako rodzaj sankcji.
Wiele przedsiębiorstw wykorzystujących do produkcji
ropę naftową upadło.
W marcu 1974 r. Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową zniosła ograniczenia,
ale ceny paliwa utrzymywały się na wysokim poziomie.
Doprowadziło to do zainicjowania długofalowego procesu restrukturyzacji gospodarek,
opracowania energooszczędnych technologii i poszukiwania nowych źródeł ropy m.in. na Morzu

13
I. ŚWIAT I POLSKA W LATACH 1970-1980

Policjant kontrolujący
bezpieczeństwo na jednej
ze stacji benzynowych w USA
w 1973 r. podczas kryzysu
paliwowego.

f l Oceń konieczność wprowa­

dzania specjalnych środków
bezpieczeństwa w sytuacji
braku paliwa na stacjach ben­
zynowych.

Północnym. Stało się jasne, jak niebezpieczne gospodarczo jest nadmierne zużywanie surow­
ców energetycznych i uzależnianie się od dostaw z jednego państwa lub bloku państw.

Spadek pozycji Stanów Zjednoczonych. Afera Watergate

Pod koniec lat 60. XX w. pozycja Stanów Zjednoczonych na arenie międzynarodowej znacznie
osłabła. Jedną z najważniejszych przyczyn była wojna w Wietnamie. Przedłużający się, niepo­
pularny w społeczeństwie amerykańskim konflikt nie tylko doprowadził do wielkiej fali prote­
stów w kraju, ale także przyczynił się do osłabienia gospodarki USA objawiającego się wysoką
inflacją, dużym bezrobociem i spadkiem wartości dolara. Narastały również napięcia na tle
rasowym związane z walką Afroamerykanów o swoje prawa (patrz: cz. 1 podręcznika, s. 211).
Problemem była też liczna i dobrze zorganizowana agentura ZSRS w Stanach Zjednoczonych,
która dostarczała wietnamskim komunistom informacje na temat armii USA i nastrojów spo­
łecznych, a także podsycała niepokoje bądź wpływała na decyzje podejmowane przez admini­
strację rządową Stanów Zjednoczonych.
W 1969 r. nowym prezydentem został republikanin Richard Nixon (czytaj: riczard nikson).
Za jego prezydentury kryzys pozycji USA, jako światowego lidera politycznego i gospodarczego,
jeszcze bardziej się pogłębił, choć początkowo wydawało się, że nowy przywódca jest w stanie
odegrać istotną rolę w polityce światowej. Nixon doprowadził do wycofania się USA z woj­
ny w Wietnamie, co było wprawdzie prestiżową porażką, ale —przynajmniej teoretycznie -
zagwarantował niepodległość Wietnamu Południowego i załagodził niepokoje społeczne we
własnym kraju. Zainicjował też politykę odprężenia w stosunkach ze Związkiem Sowieckim
i komunistycznymi Chinami oraz dążył do rozpoczęcia procesów rozbrojeniowych na świecie.
Wszystko to zbiegło się jednak z chaosem, w jakim gospodarka USA pogrążyła się w wyniku kry­
zysy paliwowego. Mimo to Nixon utrzymał się u władzy i zdecydowanie wygrał kolejne wybory
prezydenckie w październiku 1972 r.
Tuż po wyborach prezydenckich okazało się, że Nixon, obawiając się porażki wyborczej,
zdecydował się na nielegalnie pozyskanie materiałów kompromitujących jego oponentów.
Gazeta „The Washington Post” ujawniła kulisy włamania w czerwcu 1972 r. osób powiązanych
z administracją Nixona do kompleksu Watergate (czytaj: łotergejt) w Waszyngtonie, który był
siedzibą opozycyjnej Partii Demokratycznej. W konsekwencji Kongres USA wszczął postępo­
wanie w tej sprawie i chciał postawić w 1974 r. Nixona w stan oskarżenia. Reakcją prezydenta
było ustąpienie z urzędu w sierpniu 1974 r. Na jego miejsce został zaprzysiężony wiceprezydent
Gerald Ford, który miesiąc później objął poprzednika amnestią, uniemożliwiając postawienie
m u zarzutów.
 1. Sytuacja na świecie w latach 70. XX w.

Demonstranci pod Białym Domem domagający się usunięcia Richarda Nixona ze stanowiska
prezydenta USA.

U W dostępnych ci źródłach sprawdź dokładne znaczenie terminu „impeachment” (czytaj: impiczment).

Afera Watergate znacząco osłabiła zaufanie obywateli do władz i doprowadziła do ogranicze­

nia możliwości działania służb specjalnych i innych agencji państwowych. Pokazała równocześnie,
tak wielkie znaczenie mają niezależne środki masowego przekazu dla funkcjonowania demokra-
r.-cznego państwa. Odbiła się także echem na sytuacji międzynarodowej, wraz z odejściem Nixona
bowiem Amerykanie pozostawili własnemu losowi południowowietnamskich sojuszników, co
umożliwiło Północy zajęcie Sajgonu.

Orędzie prezydenta Richarda Nixona do Kongresu z 31 października 1969 r.

Przez wiele lat istniała w Stanach Zjednoczonych iluzja, że możemy przekształcać kon­
tynenty. Świadomi naszego bogactwa i przewagi technologicznej, ogarnięci siłą naszych
dobrych intencji, pchani tradycyjną niecierpliwością, pamiętając dramatyczny sukces pla­
nu Marshalla w powojennej Europie, wyobrażaliśmy sobie, że doskonale wiemy, co jest
najlepsze dla innych, że jesteśmy w stanie i powinniśmy tego dokonać [...]. Doświadczenie
nauczyło nas, że tak nie jest.

I Wyjaśnij, jak prezydent Nixon tłumaczy przyczyny osłabienia pozycji USA na arenie międzynarodowej.
: Na podstawie informacji z podręcznika oraz wiedzy pozaźródłowej opisz sytuację polityczną USA
w czasie wygłaszania tej mowy.

Rewolucja islamska w Iranie i jej skutki

W latach 70. XX w. doszło do odrodzenia islamu, co znacząco wpłynęło na destabiliza­
cje sytuacji na Bliskim Wschodzie. U podstaw tych przemian leżały narodziny radykalnych
ruchów muzułmańskich, których przywódcy wzywali do odrzucenia zachodnich ideolo­
gii i przekształcenia zdominowanych przez wyznawców islamu państw ze świeckich
w teokratyczne.
 i. ŚWIAT I POLSKA W LATACH 1970-1980

Jednym z takich radykalnych przywódców był ajatollah

A ja to lla h (pers. ajat Allah
Ruhollah M usawi Chom ejni (1902-1989), który należał
- cudowny znak Boga) - ho­
do grona najbardziej zagorzałych krytyków irańskiego szacha
norowy muzułmański ty tu ł
naukowy, przysługujący uczo­ Mohammada Rezy Pahlawiego (1919-1980). Chomejni, po
nym szyickim zajmującym się krótkim pobycie w więzieniu, został zmuszony w 1964 r. przez
interpretacją prawa i teologii. władze Iranu do emigracji. Osiadł wówczas w sąsiednim Iraku,
skąd nadal prowadził działalność publiczną. Wzywał Irańczyków
do obalenia „bezbożnego” i wysługującego się „amerykańskim imperialistom i syjonistom” władcy
oraz do ustanowienia w Iranie republiki opartej na prawie Koranu. Przesłanie ajatollaha trafiło
na podatny grunt, gdyż większość Irańczyków była zmęczona rządami silnej ręki sprawowanymi
przez Rezę Pahlawiego, prowadzeniem przez niego polityki prozachodniej, nadmiernymi wydat­
kami rządowymi, korupcją urzędników, inflacją i trudnymi warunkami życia.
W 1979 r. w Iranie wybuchła fala protestów przeciw Pahlawiemu. Szach próbował ratować
swoją pozycję, przeprowadzając pewne reformy, ale ostatecznie musiał wyjechać z kraju. Wtedy
Chomejni powrócił z wygnania i ogłosił przekształcenie państwa w republikę islamską.
Iran stał się krajem teokratycznym, na którego czele stanął ajatollah posiadający na mocy
konstytucji nieograniczone uprawnienia w sprawach zarówno politycznych, jak i religijnych.
Nowa republika od początku głosiła antyizraelskie i antyamerykańskie hasła, uznając oba
kraje za wcielenie zła. W listopadzie 1979 r. grupa fanatycznych zwolenników Chomejniego
zaatakowała amerykańską ambasadę w Teheranie i wzięła jej pracowników jako zakładników.
Prezydent Jim m y Carter zdecydował się wówczas na operację wojskową w celu ich odbicia.
Zakończyła się ona kompromitacją amerykańskich sił specjalnych. Ostatecznie zakładnicy zostali
uwolnieni po 444 dniach dzięki mediacjom dyplomatycznym i spełnieniu przez USA części
żądań Iranu (m.in. zwrotu aktywów szacha zdeponowanych w USA).
Kryzys związany z rewolucją irańską doprowadził do drastycznego wzrostu napięcia w rejonie
Zatoki Perskiej i zwiększenia cen ropy. Wkrótce sytuacja uległa dalszemu pogorszeniu, gdyż
w 1980 r. doszło do wybuchu krwawej i wyniszczającej wojny iracko-irańskiej (1980-
1988). Jej konsekwencją było m.in. wzmocnienie pozycji dyktatora Iraku Saddama Husajna
(1937-2006) i stałe zagrożenie bezpieczeństwa w Zatoce.

Ajatollah Ruhollah
Musawi Chomejni
po powrocie
do Teheranu
witany przez tłumy
Irańczyków.

16