Çariçe Katerina 1st Edition Robert K.

Massie
Visit to download the full and correct content document:
https://ebookstep.com/product/carice-katerina-1st-edition-robert-k-massie/
More products digital (pdf, epub, mobi) instant
download maybe you interests ...

Büyük Petro 1st Edition Robert K. Massie

https://ebookstep.com/product/buyuk-petro-1st-edition-robert-k-
massie/

Büyük Katerina ve Potemkin Bir ■mparatorlu■u Saran A■k

Hikayesi 1st Edition Simon Sebag Montefiore

https://ebookstep.com/product/buyuk-katerina-ve-potemkin-bir-
imparatorlugu-saran-ask-hikayesi-1st-edition-simon-sebag-
montefiore/

O diário do diabo os segredos de Alfred Rosenberg o

maior intelectual do nazismo Robert K. Wittman

https://ebookstep.com/product/o-diario-do-diabo-os-segredos-de-
alfred-rosenberg-o-maior-intelectual-do-nazismo-robert-k-wittman/

Robert E Howard L intégrale 1st Edition Robert E Howard

https://ebookstep.com/product/robert-e-howard-l-integrale-1st-
edition-robert-e-howard/
Queen 1st Edition Katee Robert

https://ebookstep.com/product/queen-1st-edition-katee-robert/

Yükseklerde 1st Edition R K Lilley

https://ebookstep.com/product/yukseklerde-1st-edition-r-k-lilley/

Das Mittelmeer 1st Edition Robert Hoftrichter

https://ebookstep.com/product/das-mittelmeer-1st-edition-robert-
hoftrichter/

■■ 1st Edition Robert Harris

https://ebookstep.com/download/ebook-27423380/

Oxford Epistemoloji 1st Edition Paul K Moser

https://ebookstep.com/product/oxford-epistemoloji-1st-edition-
paul-k-moser/
 Genel Yayın: 4787

ROBERT K. MASSIE

ABD'li tarihçi ROBERT K. MASSIE (d. 1929), meslek hayannın çoğunu Rusya'daki Romanov
Hanedanı'nı incelemeye ayırmış bir yazardır. Bu kapsamda 1613-1917 yılları arasında hüküm
süren Romanov Hanedanı'nın toplu biyografisi dışında yine bu haneye mensup Çariçe Katerina
ile Rusya'nın son hükümdarı Nikola'nın hayat öyküsünü kaleme almışnr. Kendisine 1981 Pulitzer
Ödülü'nü kazandıran bir diğer biyografisinin kahramanı Büyük Peuo da aynı ailenin üyesidir.
Massie'nin, Türk okurunun tanıdığı bir başka kitabı da 1. Dünya Savaşı öncesinde İngiltere ile
Almanya'nın denizlerde üstünlük sağlamak için giriştiği rekabeti incelediği Dretnot'tur.

HAKAN ABACI

Hakan Abacı, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesinden mezuniyetinden sonra Londra
(LSE) ve Atina üniversitelerinden yüksek lisans derecesi almıştır. Halen Dışişleri Bakanlığında
Çalışmaktadır. Siyasi tarih çalışmaları da bulunan Abacı, İngilizce, Almanca ve Yunancadan çeviri
yapmaktadır. Tarih, sanat tarihi ve biyografi alanında yirmiye yakın çevirisi yayımlanmıştır.
 BİYOGRAFİ

Robert K. Massie
ÇARİÇE KATERİNA

ÖZGÜN ADI
CAlHERINE lHE GREAT

ÇEVİREN
HAKAN ABACI

COPYRIGHT ©ROBERT K. MASSIE, 2011, PUBLISHED BY RANDOM HOUSE, NEW YORK

ANATOLIALIT AJANS ARACILIÔIYLA YAPILAN SÖZLEŞMEYE İSTİNADEN YAYINLANMIŞTIR

©TÜRKİYE İŞ BANKASI KÜLTÜR YAYINLARI, 2.012.

Sertifika No: 40077

EDİTÖR
LEVENT CİNEMRE

GÖRSEL YÖNETMEN
BİROL BAYRAM

DÜZELTÜDİZİN
COŞKUN AK

GRAFİK TASARIM UYGULAMA

TÜRKİYE İŞ BANKASI KÜLTÜR YAYINLARI

I. BASIM: NİSAN 2.02.0, İSTANBUL

ISBN 978-625-7070-51-5

BASKI-CİLT
DERYA MÜCELLİT SANAYİ VE ncARET LİMİTED ş1RKEn
MALTEPE MAH. LİTROS YOLU FATİH SANAYİ SİTESİ NO: ıı./80-81 TOPKAPI
ZEYTİNBURNU İSTANBUL
Tel: (0212) 501 02 72 - (0212) 501 35 91 Faks: (0212) 480 09 14
Sertifika No: 40514

TÜRKİYE İŞ BANKASI KÜLTÜR YAYINLARI

İSTİKLAL CADDESİ, MEŞELİK SOKAK NO: ı./4 BEYOÔLU 34433 İSTANBUL
Tel. (0212) 252 39 91
Faks (0212) 252 39 95
www.iskultur.com.tr
 Robert K. Massie

Çariçe Katerina

Çeviren: Hakan Abacı

TORKIYE $BANKASI
KQltOr Yayınlan
 Deborah
ve Bob Loomis için.
Yirmi dört yıl, dört kitap
Teşekkürler.
 İÇİNDEKİLER

Haritalar. . ----------------- --- -- - ---- - - - - - - -- - _ __ _ _____________________ _ XIII

1
Bir Alman Prensesi
1 . Bölüm
Sophia'nın Çocukluğu .. _ __ J

2. Bölüm
Rusya'ya Davet___ __ _ _ _ ___ _ _ _ .... . ............................ ....... ..... .... ... ..... ..... .. . . - ....15

3 . Bölüm
il. Friedrich ve Rusya'ya Yolculuk. .. . . ... . . ··· ······---------·-·-·------ ------------· - - - - -------- _ 21

4. Bölüm
İmparatoriçe Yelizaveta_ . . ...... ·······-·······----········----· ····· · ·· · · · - · · ····-·····--- - · · ---·---·-·············----·-·················· · · · -··- .... 31

5. Bölüm
Bir Grandükün Yetişmesi. ---- ---- -- - --- - ------- - - - -- -------------- -------·------·-·-····-------------·----··--- ·· · · · · · ·· ·· · · · ·· __________ _________ 43

6. Bölüm
Yelizaveta ve Petro'yla Tanışma .......... 53

7. Bölüm
Zatürre · · ·· · - ·-···---··- - ----·· · - ··-·- - ·---· -····--·····-·····-- ....57

8. Bölüm
Ele Geçen Mektuplar... ····· · -- . . . .. . . .... . . . . ---·-·-------·-·····-·-····------·····-·-···· . . . .. .... . . . 63
. . .

9. Bölüm
İhtida ve Nişan Töreni....... . .... .... .......... 69

10 . Bölüm
Kiev' e Hac Ziyareti ve Kılık Değiştirme Baloları ____________________ _______ ____ _ ------------------------·------·--------------·-···· 73

11 . Bölüm
Çiçek Hastalığı -- ------------- --- -------- - -- . . . . . . . - ------------- ----------- ----------------------------·-·------· ............. .................. 81
vi

12. Bölüm
Evlilik.. _ _ ___ ___ - - - - -- - - - - - - - --- - -- - - -- - - -- - - - - - -- ---- - . 89

13. Bölüm
Johanna Ülkesine Dönüyor __ ____ 99

il
Istıraplı Bir Evlilik
14_Bölüm
Jukova Yakası ---- -
- -- -- - --- - -- - -- - - -- -- - __ _____ 105

15.Bölüm
Gözetleme Delikleri_ __ _ __ _ __ _ _ . _ . _ _ __________ ____________ __________ __ __ _________ _ _ _ .111

16. Bölüm
Bir Bekçi Köpeği____ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _ __ _ _ __ _ _ _ _ __ . _ _ _ ________ ____ _ ___________ ___________ _ __ l 17

Bölüm
17.
"O Bir Kral Değildi" _ _ _ _ _ _ _ 123

18.Bölüm
Yatak Odasında __ __ __ _______ _____ _ ____ __ _ _____ ___ _ _ ___ _ _ ___ 127

19.Bölüm
Çöken --------------- - - ------------------------------ · · --·----------------··-------------------·----·-·-·----·---·--·-·-··---------·-·-·--------····-·-------------·-·-···-·----------------------------·------·-·-·- 1 33

20.Bölüm
Yaz Eğlenceleri . . ______________ ___________ ____ ________ ____________________ ___________________________ _ _ __ ___ ___ _ _ _ ___ __ _ ____ ___ _ _ _ ___ _ _ _ _ __ ______ __________________ . 137

21. Bölüm
Saraydan Atılanlar ···-···· ······-·······-·-·-······-···-····· ···-·----·····-·················-···-···---··-···-·······························-··-··--- ·····-······-·-········----· _ -------------·-·-··-·-····-·- 141

Bölüm
22.
Moskova ve Taşra ----·--------------- --------------------------------------------- _________ _______________ _ ______ __ ____ _ _ __ _ _ __ _ _ ______ _ _ _ _ ______ _______ ____________________________ _______________ 145

23.Bölüm
Çoglokov Bir Düşman Ediniyor, Petro Bir Komplo Atlatıyor... . ____ 149

24. Bölüm
Bir Paskalya Öncesi Hamamı ve Arabacının Kırbacı_ ------ ---------------·------- - - - - - -·-·---···----------·- 153

25. Bölüm
İstiridyeler ve Bir Aktör ·--·--·-···-····----···--····--·· --·-·····--··--·- ····-··---· ······-·-·-·-···········- · · -·----···· ·--·--··--- _ _ ___ _ _ _ __ ____________________________ 159
 Vİİ

26. Bölüm
Kitaplar, Dans ve Bir ihanet ········--· · · · ·· · ··· ·····-··· · · · - · · · · ······ · · ··-· · ········· · ····· ·· · · ·· ·· · - · ··· 163

III
Baştan Çıkarma, Annelik ve Çatışma
27. Bölüm
Saltıkov. . . .
. ·- ··· · -·· · .. · ·········· · · ·· · ····· ·· ··-···· ···· · ········ -·· · · ···· ...... .... . . . . 169
. ......

28. Bölüm
Veliahtın Doğuşu

29.Bölüm
Misilleme.. .. ...... . ........... ·- · .......... ..................... . . 191

30. Bölüm
İngiliz Büyükelçi · ·· · ·· ··· · · · · · · - · ·· · - · · ·· · · · · · - . ... . ·- · · · · · ·········· · - · · 195

31.Bölüm
Diplomatik Bir Deprem ····································· . ................ ..................... ............ ........ ......... ........... . . . .. 201

32.Bölüm
Poniatowski. . . . . . ············ ...... .. .. . ... .. . .... . . .
. ........ ...... .. . .... . ... ..... . .205

33.Bölüm
Ölü Bir Fare, Uzakta Bir Aşık ve Riskli Bir Teklif. . 209
. .

34. Bölüm
Katerina, Brockdorff'a Meydan Okuyor; Bir Eğlence Düzenliyor . . ..217

35.Bölüm
Apraksin'in RicatL . . . . . .... . . ..... · ···· ················ ·········· ············································ · .. . . . ... . .
......... ........ ........ ....... . 223

36.Bölüm
Katerina'nın Kızı

37. Bölüm
Bestujev'in Düşüşü . ...................................................................233

38. Bölüm
Bir Kumar ... . _ _ _ _

39. Bölüm
Yüzleşme·- ... .. . .. . ... . .... . . . ... .... ... .................................................. .................. .................................. 245
viii

40. Bölüm
Dörtlü İlişki.. _____. . ..-.... . ..... .... · ·-·-··· ·- · - ·· · ··- ····· -· 251

iV
Vakit Geldi
41.Bölüm
Panin, Orlov ve Yelizaveta'nın Ölümü ..____ _ · · ·· · ·- --· -· · · · · - · .. --·-·· ·-· ·--· - · · ·- 259

42. Bölüm
III. Petro'nun Kısa Saltanatı . . . ·- · · ···· · · · ··- ·· · · · ······· ·· · ····· - · · . . ................. ................... . . . . .273

43.Bölüm
"Dura!" ········ · · · ··· -· · · · - ......... . . 285
. .

44.Bölüm
"Ne Yaptığımızı Biz Kendimiz Bile Bilmiyoruz" . . .. . ... ··· · ···· ····· · ·····- . . . ... . 301
. . .

v
Rusya İmparatoriçesi
45.Bölüm
Taç Giyme Töreni . ..315

46.Bölüm
Devlet ve Kilise ........... .. .............325

47. Bölüm
Serflik SistemL . ......... . ..
.. . ........ . ..... . . . ... . . . . . . ..
.. .. . . . ... . . . . .. . . . . . .. . . . . . . . . ..
.... .... ... . ............ . .. .
... . . .. .... ...... . .......... . .. ..... ............................................ 337

Bölüm
48.
"Madam Orlov Asla Rusya İmparatoriçesi Olamaz"... . .. . . ... __ _ 349

49. Bölüm
VI. İvan'ın Ölümü ... .. . .... ..... ........ .........359

50.Bölüm
Katerina ve Aydınlanma ....... ........ ............ . ...... . ........................... ······································ . . ........ .. . . . .. .
. ... .......... ... . .. ........ ....... 369

51. Bölüm
Nakaz . .. .. ... ..... . .... . ................................................................................................................................................................................... . . -· .....................383

52.Bölüm
"Ülkenin Tüm Özgür Sınıfları"..................................... . ......... ... . . ... ................. .... _. .
. ......................... ................ 391
 İX

53.Bölüm
"Yarattığımız Kral " ·····-····· · · · · · ·· - · ...................... ......... ......... .................. . . . .. . .. 403

54. Bölüm
Lehistan'ın İlk Paylaşımı ve Birinci Türk Savaşı . ... .. . .. . . . .
.... .. . . . .. . ... .. . .
. . . . .. . . .. . .. . A13
... .

55. Bölüm
Doktorlar, Çiçek Hastalığı ve Veba .
. . . . ...... . . ..... .... . · - .. . . . .. . .. . . ........... ....... . . ... . .. . 427

56.Bölüm
"Üçüncü Petro"nun Dönüşü.. · · · ·· ·· · · · ····- ···· · ·· · · · . .
..... ........ . .. . . ........... .... .... .
...... ........................ 437

Bölüm
57.
"Marki de Pugaçev"in Son Günleri ..... ....... . .... . . .... ....... ............. .... . · · · ·· · ··· - . . .. . . . . ... . .
.. ..... ......... 449

VI
Potemkin ve Gözdeler
58. Bölüm
Vasilçikov ._. . ..
....... .... ...... ·-·· ·-· · ·· ·· ·- · ·-·-··· ···· . . .. . ·- · · -·- · ·· ····· ·· ··· ······ ···· · -··· ·· · · ··· ···-- · ········ ........ ............. .. .................. -··· ··-·· 459

59.Bölüm
Katerina ve Potemkin: Tutku ...................... 465

60. Bölüm
Potemkin'in Yükselişi · · · -·· · ····-- -·· · · · · · · - ·- · ··-··· · · · · · ···· · ··· .. . ..... ........... 479

61. Bölüm
Katerina ve Potemkin: Ayrılık.... . ························· · - ······ · - -················-····· -·· · ·· · ·-- · · - · · · ·········- · · -···· -· · 485

62. Bölüm
Yeni İlişkiler _ ................................................... ............................................... .......... .......... . ..... _ ··············· · · ········· ···· · · · · ···· · - .......................... 493

63.Bölüm
Gözdeler. ···· ···- · -·····-···-···· ..... - ·· - ········ · · · · · ·· · ··· ·· ····- ... ................................ . ........... · · - ·· · - · -·· · · · · - · · · ·- · 499

VII
"Benim Adım il. Katerina"
64.Bölüm
Katerina, Pavel ve Natalya.. . ..... . . . .... ... ... . . . . . .. . .. . . . . .. . . 515

65.Bölüm
Pavel, Maria ve HalefiyeL . ............... ·- - ·· ... . . ... .. .. . . . .
...... ... ............ ...... .... .
... ....... . ...... . ........ .. . ..
. .
............. ....... .... 525
x

66. Bölüm
Potemkin: İnşacı ve Diplomat. ·· · ··· -· · ·· · · ·- · 537

67. Bölüm
Kırım Seyahati ve "Potemkin Köyleri" . . ·· ·-· · · · · · . · ·· · · ···- · · ·· .. · ·· ·-··-·· · - · ·--·-··- 545

68.Bölüm
Türklerle İkinci Savaş ve Potemkin'in Ölümü. ······ · · ······················ ················· .. . . . . _.561
.. .. . . ....

69.Bölüm
Sanat, Mimari ve Bronz Atlı .... ··············································································································-··· · ·· ····· · · · ···· · ···· ·--···· 579

70.Bölüm
"Bunlar Krallarını Fener Direğine Asar!". ..... ... . · · · ········-· · · · · · ....... . - · · - ·-·--· · · ..
.. . . ._ .. 595

71.Bölüm
Rusya'da Düşünce Ayrılıkları, Lehistan'ın Nihai Bölüşümü . . 611

72.Bölüm
Karanlık Yaklaşırken.... . . . . .......... .. ... . .. . . .. .. 625

73. Bölüm
Büyük Katerina'nın Ölümü ................ ............... ..... . ..................... ........ ..... ............... ..... ......... . 635

Teşekkür. . ............. ........... ........... ..... ..... ................. .......

.. . ............................... ..... ......... .......... ..... ................................... .......641
Notlar .. ..................... .... .............................. ... ................ ....................... ........................ ................................................................................... ............. . 643 .. . . .......

Kaynakça. .
........ . ...... .......... ...... . .. . . . . .. . .... .......... ...... ...... ....... . .659
Dizin ... ... . ............... ........ .. .. . ......... ... . ........................... ........................................................................................................................ . ................661
 Katerina'yı belki de en iyi tanımlayan şey,
onun bir imparatoriçe olduğu kadar aynı zamanda
bir kadın olduğudur.

-Buckingharnshire Kontu,
Rusya'daki İngiliz Büyükelçisi, 1762-65
 ST. PETERSBURG
BÖLGESİ '

o M1L 40

O KM 40

Ladoga Gölü

Gaçina •

R s
�eMoskova

�
\
r�
• Voronej
Saratov•

�..,..
KARADENiZ

POTEMKİN'İN GÜNEY
FETİHLERİ VE İMPARATORLUK

X Muharebeler D Poteınkin'in fetihleri

o MiL 200

o KM 200
 AVRUPA RUSYA'SI VE
LEHİSTAN'IN ÜÇ PAYLAŞIMI

o M1L 200

o KM 200

Novgorod
•
R U S YA

1t.J< PAYLAŞIMDA

Vladiınir
•
Moskova
•

�
/, = \
ul

)
Orel l
.-'.!'-'--__
iKiNCi PAYLAŞIMDA
(
•
{
Voronei:e
RUSYA'YA 1793 Kursk
Çariçe il. Katerina
Büyük Katerina
İmparatoriçe Katerina
il. Yekaterina

(1729-1796)
B İ R ALMAN P R ENSESİ
 1 . Bölüm

Sophia'nın Çocukluğu

rens Christian Augustus von Anhalt-Zerbst on sekizinci yüzyılda

P siyasi bakımdan ufak parçalara ayrılmış Alman toplum ve coğraf­
yasının her yanında rastladığımız, adı pek bilinmeyen, parasız asiller­
den biriydi. Ne olağanüstü meziyetlere ne de tepki uyandırabilecek kötü
alışkanlıklara sahip Prens Christian, soyundan geldiği Junker" sınıfının
sağlam değerlerini yansıtırdı: katı bir düzen duygusu, disiplin, namus,
kanaat ve dindarlık; bunun yanı sıra dedikoduya, entrikaya, edebiyata
ve genel manada dünyanın geri kalanına duyulan sarsılmaz bir ilgisizlik.
Prens 1690 doğumluydu ve Prusya Kralı Friedrich Wilhelm'in ordusun­
da profesyonel asker olarak mesleki kariyerini yapmıştı. İsveç, Fransa ve
Avusturya'ya karşı askeri seferlerde görevlerini titizlikle yerine getirmiş,
öte yandan savaş alanında dikkat çeken bir başarı kazanamamış, meslek
hayatını ileri götürecek veya duraksatacak herhangi bir özel vaka mey­
dana gelmemişti. Bir keresinde sadık bir subayına ondan bahsederken
"şu ahmak Zerbst" dediği duyulmuş olan kral, barış geldiğinde, İsveç­
lilerden yeni zapt ettiği Pomeranya'nın Baltık kıyısındaki Stettin lima­
nının alay komutanlığını kendisine verdi. Otuz yedi yaşında hala bekar
hayatı sürdüren Prens Christian, ailesinin ricalarına 1727 yılında niha­
yet burada boyun eğdi ve ardında bir varis bırakma işine koyuldu. En
güzel mavi üniformasını kuşanıp, pırıltılı kılıcını takarak pek tanımadığı
on beş yaşındaki Prenses Johanna Elisabeth von Holstein-Gottorp ile ev­
lendi. Prensin evliliğini gelinin tarafıyla işbirliği halinde ayarlayan ailesi
çok sevinçliydi; Anhalt-Zerbst soyunun geleceğini güven altına almakla
kalmamışlardı, ayrıca Johanna'nın ailesinin düzey olarak kendilerinden
bir basamak yüksekte bulunması da cabasıydı.

..
Junker, Prusyalı toprak sahibi asillere verilen isimdir-çn .
4 ÇARİÇE KATERİNA

Çift aslında birbirine hiç uygun değildi. Aralarında yaş farkından

kaynaklanan sorunlar vardı. Ergenlik çağındaki bir kızın orta yaşlı bir
erkekle evlendirilmesinin sebebi genellikle niyetler ve beklentilerde yaşa­
nan bir karışıklıktır. Fazla parası olmayan iyi bir aileye mensup Johan­
na ergenliğe eriştiğinde ebeveynlerinin yaşça neredeyse üç misli büyüğü
saygın bir erkekle, kendisine hiç danışmadan düzenledikleri bu evliliğe
rıza göstermekten başka çare bulamadı. Daha da fenası bu iki kişinin
karakterlerinin ve mizaçlarının neredeyse tamamen tezat teşkil etme­
siydi. Christian Augustus sade, dürüst, ağırkanlı, köşesinde oturan ve
tutumlu bir insandı; Johanna Elisabeth ise karmaşık, hayat dolu, zevk
peşinde bir kadındı ve para harcamayı severdi. Güzel kabul edilir, ke­
man kaşları, açık renkli bukleli saçları, sevimliliği ve çevresini taşkınca
memnun etme hevesiyle insanları kolaylıkla cezbederdi. Yaşı ilerledikçe
abartma eğilimine girdiği bir yönü de toplum içinde ilgiyi hep üstüne
çekme ihtiyacı duymasıydı. Zamanla başka bazı kusurları da ortaya
çıktı. Aşırı derecede şen şakraklığı hafifliğini ortaya koyuyor; istediğini
alamayınca sevimliliği huysuzluğa dönüşüyor ve hiddeti birden patlak
veriyordu. Bu davranışlarının altında yatan ve Johanna'nın başlangıç­
tan beri bildiği gerçek ise evliliğinin feci -ve aradan geçen zamanla geri
dönülmesi imkansız- bir hata olduğuydu.
Bunun birinci kanıtını yeni evlendiği eşinin kendisini getirdiği Stet­
tin' deki evini ilk gördüğünde anladı. Johanna gençliğini fevkalade zarif
mekanlarda geçirmişti. Holstein düklerinin yan kolunu oluşturan bir aile­
nin on iki çocuğundan biriydi. Lübeck'in Lüterci başpiskoposu olan baba­
sı onu yetiştirmesi için çocuksuz vaftiz annesi Brunswick düşesine emanet
etmişti. Burada, yani Kuzey Almanya'nın en şatafatlı sarayında harika el­
biseler, zengin bir arkadaş çevresi, balolar, konserler, havai fişek gösterileri,
av partileri ve kahkahalı dedikodular arasında geçen bir yaşama alışmıştı.
Mütevazı ordu maaşıyla yaşayan subay eşi Christian Augustus bun­
lardan hiçbirini temin edemezdi. Sunabildiği en iyi şey hiç durmadan
esen rüzgarın ve yağmurların süpürdüğü parke taşlı bir sokakta gri taş­
tan sade bir evdi. Kuzey Denizi'nin kasvetli sularına bakan ve katı bir
askeri atmosferin hakim olduğu surlarla çevrili kale şehri Stettin neşe,
zarafet veya herhangi bir sosyal inceliğin gelişebileceği bir yer değildi.
Garnizon hanımları renksiz hayatlar sürdürüyordu; şehir hanımları­
nın hayatları daha da bir renksizdi. Brunswick sarayının lükslerinden
 Sophia'nın Çocukluğu 5

ve eğlencelerinden henüz çıkmış hayat dolu bir genç kadından askerlik

hayatına kendini adamış, katı bir tasarruf ekonomisine alışkın, sohbet
değil de emir vermekten anlayan dindar bir eşle birlikte hayatını burada
sürdürmesi, ufak bir bütçeyi idare etmesi isteniyordu. Kocası da evlen­
mekteki ana maksadında, yani bir varisin dünyaya getirilmesinde eşinin
başarı kazandığını görmek istemekteydi. Johanna bu teşebbüste elinden
geleni yaptı; neticede mutsuz olsa da görevini bilen bir eşti. Kalbinin de­
rinliklerinde ise her zaman özgür kalmak arzusuyla tutuşuyordu: sıkıcı
kocasından, öncekine kıyasla fakir hayatından, Stettin'in dar bakışlı taş­
ra hayatından kurtulmak istiyordu. Daha iyisini hak ettiğinden her za­
man emindi. Düğününden on sekiz ay sonra da nihayet bir bebeği oldu.

On altı yaşındaki Johanna anneliğin gerçeklerine hazır değildi. Hami­

lelik dönemine ancak hülyalara dalarak katlanabilmişti: Çocukları bü­
yüyüp varlığının bir devamını oluşturacak, ihtiraslarını gerçekleştirmek
için çıkacağı yolculukta hayatlarıyla önüne geniş yollar açacaklardı. Bu
düşlerinde, karnında taşıdığı bebeğinin -ilk doğacak çocuğuydu- bir oğ­
lan, babasına bir varis, fakat daha da önemlisi parlak meslek hayatına
kılavuzluk edip nihayetinde başarılarını paylaşacağı yakışıklı ve müstes­
na bir evlat olacağını hayal etmişti.
Johanna'nın çocuğu Baltıkların serin ve gri renkli havasında, 21 Ni­
san 1 729 günü sabah saat 2.30'da dünyaya geldi. Ne çare ki, bu minik
bebek bir kızdı. Durumu daha iyi kabullenen kocası Augustus, Johanna
ile birlikte bebeğe Sophia Augusta Friedricka ismini vermeyi uygun gör­
dü. Johanna başlangıçtan itibaren içinde herhangi bir annelik duygusu­
nu bulamadı veya ifade edemedi. Küçük kızına süt veremedi ve şefkat
gösteremedi; beşikteki bebeğine bakmak veya kucağına almak için hiç
zaman harcamadı; bunun yerine çocuğu derhal hizmetçilerin ve sütan­
nelerin eline teslim etti.
Ruhi durumunun bir açıklaması doğumun neredeyse Johanna'nın
hayatına mal olmasıydı; Sophia'nın doğumundan sonra genç anne on
dokuz hafta boyunca yatağından kalkamamıştı. İkincisi ise Johanna'nın
hala çok genç ve hayattaki şahsi ihtiraslarını henüz hiç yerine getireme­
miş olmasıydı. Fakat geride yatan asıl çıplak sebep çocuğun oğlan değil
kız oluşuydu. Oysa o sırada bilmesi mümkün olmasa da kızının doğu­
mu ironik şekilde Johanna'nın hayatındaki en parlak başarısıydı. Bebek,
6 ÇARİÇE KATERİNA

büyük bir tutkuyla arzu ettiği gibi oğlan doğmuş olsa ve büyüyüp ye­
tiştiğinde Prens von Anhalt-Zerbst unvanıyla babasının yerine geçseydi,
Rus tarihi çok farklı gelişir ve Johanna Elisabeth tarihin ele geçirmeyi o
kadar dilediği şeref köşesine hiçbir zaman yerleşemezdi.
İlk çocuğunun doğumundan on sekiz ay sonra Johanna gönlünün
arzu ettiği gibi bir erkek evlat dünyaya getirdi. İkinci çocuğu Wilhelm
Christian'a düşkünlüğü, çocuğun ciddi bir sorunu olduğunu anlamasıyla
daha da yoğunlaştı. Raşitizm hastalığına tutulduğu anlaşılan çocuk sap­
lantısı haline geldi; kızından esirgediği tüın ilgisini el üstünde tutup şı­
marttığı ve gözünün önünden ayırmadığı oğluna bol bol verdi. Doğumuy­
la annesini hayal kırıklığına uğrattığını içten içe zaten bilen Sophia şimdi
de annesi Johanna'nın küçük kardeşini çevrelediği sevgiye tanık oldu.
Tatlı öpücükler, kulağa fısıldanan sevgi sözcükleri, şefkatli kucaklamalar
Sophia uzaktan izlerken hep küçük oğula layık görülüyordu. Annelerin
engelli veya kronik hastalıklı çocuklarına daha fazla zaman harcamaları
ne kadar olağansa ailedeki diğer çocukların bu orantısız ilgiye içerlemeleri
de o kadar doğaldır. Ancak Johanna'nın Sophia'yı reddedişi Wilhelm'in
doğumundan önce başlamış ve sonra daha da kötüleşerek devam etmişti.
Annesinin çocuklarını bu şekilde ayırması Sophia'nın gönlünde onarılmaz
bir yara açılmasına sebep oldu. Evlatlardan birinin tercih edilmesi sonucu
ihmal edilen veya reddedilen çocuklar aşağı yukarı Sophia gibi tepki verir,
daha fazla acı duymamak için duygularının üstünü örterler. Neticede ona
hiçbir şey verilmemekte ve ondan hiçbir şey beklenmemekteydi. Annesi­
nin sevgisini gayet olağan kabul eden küçük Wilhelm'in bu işte herhangi
bir kusuru yoktu; böyle bile olsa Sophia ondan nefret etti. Kırk yıl sona
"Hatıralar"ını [Memoirs] yazdığında iç burukluğu hala yatışmamıştı:

Bana dünyaya gelişimin çok sevinçle karşılanmadığı söylenmiştir. . .

Babam bir melek olduğumu düşünmüş; annemse pek ilgi göstermemiş. Bir buçuk
yıl sonra [Johanna] taptığı çocuğunu dünyaya getirdi. Bana ise sadece tahammül
edilmiş ve çoğu zaman hak etmediğim bir şiddet ve öfkeyle muamele görmüşümdür.
Sebebini tam açıklayamadığım bu tavrı hep içime dokunmuştur.

Wilhelm Christian'ı 1 742'de on iki yaşında ölümü konusuna gelene

dek "Hatıralar" ında bir daha hiç anmamaktadır. Bu olayı kısaca anlatışı
da duygudan yoksun, tıbbi bir soğukluk içindedir:
 Sophia'nın Çocukluğu 7

On iki yaşına kadar ancak yaşayabildi ve lekeli (kızıl] hummadan öldü. Alman­
ya'daki en ünlü doktorlara başvurulup işe yaramayan tedavilerin uygulandığı ve her
zaman koltuk değnekleriyle yürümesini zorunlu kılan hastalığının sebebi ölümünden
sonrasına kadar öğrenilemedi. Baden ve Karlsbad'daki kaplıcalara gönderilmesini
önerirler ancak eve her defasında gittiği kadar sakat dönerdi. Boyu uzadıkça bacağı
orantısal olarak küçüldü. Ölümünden sonra bedeni teşrih edilince kalçasının yerin­
den çıkmış olduğu ve muhtemelen bebekliğinden beri bu vaziyette kaldığı anlaşıldı.
Annem ölümünün ardından teselli bulamadı ve kederine katlanabilmesi için tüm aile­
nin desteğine ihtiyaç duydu.

Bu acı hisler Sophia'nın annesine karşı duyduğu dargınlığın sadece

küçük bir emaresidir. Johanna'nın tercihini açıkça belli ederek küçük
kızına verdiği zarar Sophia'nın karakterinde derin bir iz bırakmıştır. Ço­
cukluğu sırasında reddedilişiyle özlemini çektiklerini düşünürsek kadın­
lık çağında neden sürekli bir arayış içinde olduğuna açıklama getirebili­
riz. Mutlak iktidarın zirvesine erişip imparatoriçe* sıfatını aldığında bile
sadece sıradışı zekasıyla beğenilmek ve makamı nedeniyle itaat edilmek
istememiş, annesinin kardeşine verdiği fakat kendisinden esirgediği insa­
ni sıcaklığı hissetmek arzusunu duymuştur.

On sekizinci yüzyılda en küçük hükümdar aileleri bile mevkilerinin

zorunlu kıldığı şartları yerine getirirlerdi. Asillerin çocuklarına sütanne­
lar, dadılar, öğretmenler tutulur, Avrupa saraylarının protokolleri, dav­
ranış kuralları ve dini inançlarını öğretmek ve talim ettirmek için müzik,
dans, at biniciliği ve din hocaları getirtilirdi. Teşrifat kuralları her şeyin
önünde gelirdi; küçük öğrencilere doğal bir mükemmelliğe erişene kadar
--------------------·-·---------·--------

*
Rus devletinin hükümdarları, Korkunç İvan'ın ilk çar ilan edildiği 1547 yılına
kadar "büyük knez'', bu tarihten itibarense "çar" olarak adlandırılmıştır. Büyük
Petro'nun 1 72 1 yılında imparator ilan edilmesinden sonra Rusya'nın hükümdarları
"imparator" veya "imparatoriçe" unvanı almış, bu unvanı kullanmış, zaman için­
de diğer ülkeler de Rus hükümdarının bu unvanını kabul etmiştir. Ancak Ruslar,
Sovyet Devrimi'ne kadar hiçbir zaman çar unvanından vazgeçmemiştir. Dolayısıyla
elinizdeki kitapta imparatoriçe olarak anılmasına karşın Büyük Katerina, aslında
"çariçe"dir. Aynı şekilde kitapta geleneksel Rus soyluluk unvanı olan "knyaz" (Os­
manlı tarihine "knez" olarak geçmiştir) da kullanılmamaktadır. Bunun nedeni, hem
knez unvanının dişil halinin (knyagina) Batı dillerine (ve Türkçeye) geçmemesi, hem
de Rus dilinin ve tarihinin ayrıntıları nedeniyle bu unvanın hayli kafa karıştırıcı
olabilmesidir. Nitekim Batılı araştırmacıların büyük bir kısmı, knez ve knyagina
unvanını "prens" ve "prenses" kelimeleriyle karşılamaktadır. İngilizce orijinalinden
Türkçeye aktarılan elinizdeki çeviride de bu uygulama tercih edilmiştir-ed.n.
8 ÇARİÇE KATERİNA

yüzlerce defa reverans ve selamlama pratiği yaptırılırdı. Lisan dersleri

fevkalade mühimdi. Küçük prens ve prensesler Avrupa aydınlarının dili
Fransızcayı yazmak ve konuşmak zorundaydı; Almanca aristokratik Al­
man ailelerinde bayağı bir dil olarak görülürdü.
Mürebbiyesi Elizabeth (Babet) Cardel'in etkisi Sophia'nın hayatın­
daki bu devirde kritik önem taşımıştır. Protestan Almanya'yı Katolik
Fransa'dan daha güvenli ve cana yakın bulmuş bir Huguenot" Fransı­
zı olan Babet, Sophia'nın eğitimiyle görevlendirildi. Babet gelir gelmez
öğrencisinin hırçınlığının yalnızlığından, yüreklendirilmeye ve yakınlığa
duyduğu açlıktan kaynaklandığını anladı ve bu ihtiyaçlarını karşıladı.
Ayrıca Sophia'ya Fransız diline karşı daima koruyacağı bir sevgi aşıla­
dı ve mantık, incelik, kıvraklık ve canlılıkla bu dilde yazabilmesini ve
konuşabilmesini sağladı. Derslere La Fontaine'in masallarıyla başladılar;
sonra Corneille, Racine ve Moliere'e geçtiler. Sophia daha sonraları eğiti­
minde körü körüne ezberin çok fazla yer tuttuğuna karar vermiştir: "İyi
bir hafızam olduğu erken yaşlarda dikkat çekti; bu sebeple her şeyi ezber­
lemem için bana aralıksız azap çektirdiler. Ezberlemem gereken tüm ayet­
lerin altının kırmızıyla çizili olduğu Almanca bir İncil hala yanımdadır. "
Babet'in eğitim anlayışı, inançlı bir Lüterci olan babasının kızına din,
coğrafya ve tarih eğitimi vermesi için seçtiği titiz ordu rahibi Wagner'e
kıyasla yumuşaktı. Wagner'in katı metodolojisi -ezber ve tekrar- Babet'in
esprit gauche [ters tabiatlı-ç.] olarak andığı ve rahatsız edici sorular so­
ran öğrencisine karşı pek işe yaramadı: Marcus Aurelius gibi antik çağ­
ların büyük adamları İsa'nın selametini bilmediklerine ve dolayısıyla gü­
nahlarından arınamayacaklarına göre neden ebediyen lanetlenmişlerdi?
Wagner bunun Tanrı'nın iradesi olduğu cevabını verdi. Yaratılıştan önce
evrenin yapısı neydi? Wagner kaos halinde olduğu cevabını verdi. Sop­
hia bu ilk kaosun bir tasvirini istedi: Wagner'in böyle bir tasviri yoktu.
Wagner'in kullandığı "sünnet" kelimesi doğal olarak bir soru uyandırdı:
Bunun manası neydi? Soru karşısında afallayan Wagner cevap vermeyi
reddetti. Son Hükmün dehşetini ve selametin çetinliğini uzun uzun an­
latan Wagner öğrencisini öyle korkuturdu ki "her akşam karanlık çö­
kerken pencerenin kenarına gidip ağlardı[m] " . Ancak ertesi gün Sophia,

" Huguenot, Fransız Protestanlarına verilen isimdi. On yedinci yüzyılda Katoliklerin

baskılarından ötürü ülkelerinden kaçmış, başta İngiltere ve Protestan Alman devlet­
leri olmak üzere başka ülkelere sığınmışlardır-ç.n.
 Sophia'nın Çocukluğu 9

bunun acısını çıkartırdı: Tanrı'nın sonsuz iyiliği kavramı Son Hükmün

dehşetiyle nasıl uzlaştırılabilirdi? Bu sorulara akla dayanarak yanıt ve­
rilemeyeceğini ve söylediklerinin inanç temelinde kabul edilmesi gerek­
tiğini bağırarak söyleyen Wagner öğrencisini sopayla tehdit edince de,
araya Babet girerdi. Daha sonraları Sophia " Bütün kalbimle eminim ki
Herr [Almanca " bay"] Wagner bir ahmaktı" demiş ve eklemiştir: "Tüm
hayatım boyunca sadece yumuşak ve makul davranışları kabullenmek,
baskılara ise direnmek eğiliminde oldum."
Ancak müzik öğretmeni Herr Roellig'e görevini yerine getirmesinde
ne yumuşaklık ne de baskı yardım edebildi. Sophia arkadaşı Friedrich
Melchior Grimm'e ileride yazacağı bir mektubunda "Her zaman bera­
berinde bas sesle kükreyen bir yaratık getirirdi" diyecektir. "Odamda
ona şarkı söyletirdi. Dinler ve kendi kendime 'öküz gibi böğürüyor' der­
dim. Ancak bu kalın sesli gırtlak ne zaman faaliyete geçse Herr Roellig
zevkten mest olurdu." Sophia ses ahenginden hiçbir zaman zevk alama­
mıştır. "Hatıralar"ında "müzik dinlemeye ve tadına varmaya gerçekten
heves duyarım" diye yazmıştır, "ancak gayretlerim boşunadır. Kulakla­
rıma gürültüden başka bir şey gelmez."
Katerina imparatoriçeliği döneminde de Babet Cardel'in çocuk eği­
timi anlayışını hatırlamış ve yıllar sonra ona şükran duygularını ifade
etmiştir: "Asil bir ruhu, kültürlü bir dimağı ve altın bir kalbi vardı; sa­
bırlı, nazik, neşeli, adil, tutarlıydı - kısacası her çocuğun yanı başında
olmasını isteyeceğiniz türden bir hocaydı. " Voltaire'e bir mektubunda,
"Matmazel Cardel'in öğrencisiydim" demiştir. 1 776'da kırk yedi yaşın­
dayken Grimm'e şöyle yazmaktaydı:

Çocukların aklından ne geçtiği her zaman bilinemez. Özellikle titiz bir eğitim ne­
ticesinde itaate alıştırıldıklarından ve deneyimleri sonucu öğretmenlerine karşı söz­
lerinde dikkatli olmayı öğrendiklerinden, çocukları anlamak güçtür. Bu durumu göz
önüne alınca, hatalarını bizden saklamamaları için çocukları azarlamak yerine bize
güven duymalarını sağlamamız gerektiği gibi güzel bir ilkeye varamaz mıyız acaba?

Sophia başına buyruk haller sergiledikçe annesinin endişesi de bü­

yüdü. Johanna kızının kibirli ve isyankar olduğuna karar verdi; evlilik
için cemiyete sunulmadan önce bu yönleri silinip atılmalıydı. Genç bir
prensesin tek kaderi iyi bir evlilik olduğuna göre, Johanna "gurur şey-
10 ÇARİÇE KATERİNA

tanını onun içinden kovmaya " karar verdi. Kızına çirkinliğinin dışında
küstah olduğunu sürekli tekrar etti. Kendisiyle konuşulması haricinde
Sophia'nın ağzını açmasını veya büyüklerine fikrini dile getirmesini ya­
sakladı; ziyarete gelen tüm mertebe sahibi hanımların eteğinin ucunu
eğilip öpmeye zorladı. Sophia itaat gösterdi. Sevgi ve takdir görmediği
annesine karşı saygılı tavrını korudu, Johanna'nın emirlerine boyun eğdi
ve kendi fikirlerini içine gömdü. Katerina adını aldığı ileriki yıllarda bu­
nalım ve tehlikelerle yüzleştiğinde, gururunu tevazusuyla gizlemeyi bi­
linçli ve işe yarar bir taktik olarak kullanmasıyla tanınacaktı. Tehlikeyle
karşılaştığında etrafını uysallık, hürmet ve geçici bir itaat kisvesiyle sa­
rardı. Babet Cardel bu konuda da ona örnek olmuştu: Asil soydan gelen
bu kadın mürebbiye olarak düşük konumunu kabul etmiş ancak yine
de kendisine saygısını, haysiyetini ve gururunu korumayı başarmıştı. Bu
yüzden Sophia'nın gözünde annesinden daha yüksek bir mevkideydi.
Dışarıdan bakıldığında Sophia bu yıllarda neşeli bir çocuktu. Bunun
sebebi kısmen her şeye merak duyan zihni, kısmen de tükenmez fizi­
ki enerjisiydi. Koşup oynamaya doyamıyordu. Babet Cardel'le parkta
yürüyüşleri yeterli gelmediğinden ebeveynleri şehirdeki çocuklarla oyun
oynamasına izin verdiler. Sophia sadece prenses olduğu için değil doğal
önderlik niteliğinden ötürü de bu küçük çocukları kolayca komutasına
aldı ve hayal gücüyle herkesin sevdiği oyunlar yarattı.

Christian Augustus bir süre sonra garnizon komutanlığından Stettin

valiliğine terfi etti ve bu sayede ailesiyle şehrin ana meydanındaki granit
şatonun bir kanadına taşınma hakkını elde etti. Ancak şatoya taşınılma­
sı Johanna'nın sorunlarını çözmedi. Hala mutlu olamıyor, hayatın ken­
disini mahkum ettiği durumu kabullenemiyordu. Düzeyinin altında bir
insanla evlenmiş ve hayalini kurduğu parlak hayat yerine bir garnizon
kasabasında taşralı bir leydiden başka bir şey olamamıştı. İlk iki çocu­
ğunu iki çocuk daha izledi -bir oğul ve ikinci bir kız- ancak onlardan da
ilave bir mutluluk bulamadı.
Ortamından kaçış arzusuyla düşüncelerini hala sahip olduğu yüksek
bağlantılara çevirdi. Johanna, ailesi vasıtasıyla Almanya'nın en büyük
dukalık hanedanlarından Holstein-Gottorp'a mensuptu. Bu hanedanın
yüksek düzeyiyle birlikte şahsi zekasını, çekiciliğini ve canlılığını kulla­
narak cemiyette daha iyi bir yer edinebileceğine emindi. Sık sık mektup-
 Sophia'nın Çocukluğu II

lar yazarak ve düzenli ziyaretlerde bulunarak akrabalarıyla ilişkilerini

geliştirmeye başladı. Duvarlarında Rembrandt ve Van Dyck tabloları
asılı duran, genç kızlığının pırıltılı sarayı Brunswick'e sıkça gitti. Sonra,
her şubat ayında karnaval zamanı Prusya kralına hürmetlerini sunmak
için Berlin'i ziyaret eni. Entrikaya meraklıydı ve Stenin perspektifinden
baktığında ufak Alman saraylarının dedikodulu entrikaları bile onu çek­
mekteydi. Fakat Johanna nereye giderse gitsin bir şekilde hep fakir bir
akraba olarak, düşük seviyeli evlilik yapmış iyi aileden bir kız gözüyle
değerlendirildiğinin farkındaydı.
Sophia sekiz yaşındayken, Johanna seyahatlerinde onu da yanına al­
maya başladı. Kızına iyi bir evlilik ayarlama görevini başarmaya karar­
lıydı ve bu küçük yaşında bile cemiyetin Stenin' de evliliğe uygun bir kızın
yetiştiğini bilmesinin herhangi bir zararı dokunmazdı. Aslına bakılırsa,
anne ve kızı bu turları yaparken ana sohbet konularından biri evlilikti.
Sophia on yaşına geldiğinde teyzeleri ve dayıları sürekli şu veya bu po­
tansiyel kocanın lafını eder olmuşlardı. Sophia annesiyle yolculuğa hiç
itiraz etmez, aksine bundan hoşlanırdı. Büyüdükçe ziyaretlerinin ama­
cının bilincine varmakla kalmayıp tüm kalbiyle de destek verdi. Evlilik
sadece annesinden ve ailesinden en iyi kaçış yolunu sunmuyor, evliliğin
kendisine sunulan dehşetli alternatifinden de ürküyordu. Bu, evde kalmış
teyzelerinin ve halalarının durumuydu. Kuzey Almanya'nın küçük soylu
ailelerine mensup bu yaşı geçkin kızlar, aile şatolarının en uzak kanat­
larına yollanır veya bir daha çıkmamacasına gözlerden ırak Protestan
manastırlarına kapatılırlardı. Sophia bu talihsizlerden biri olan annesinin
ablasını ziyaret ettiklerini anılarında anlatmıştır. Teyzesi, tümü de sahip­
leriyle aynı yerde karnını doyuran, uyuyan ve doğal işlevlerini yerine ge­
tiren on altı küçük köpekle beraber yaşıyordu. "Ayrıca çok sayıda papa­
ğan da aynı odadaydı. İçeriye sinmiş ağır kokuyu tahmin edebilirsiniz. "
Sophia'nın mükemmel bir evlilik yapma ihtimali, bütün evlenme ar­
zusuna rağmen düşüktü. Saltanat sahibi kral ve asil aileleri her yıl yeni
bir Avrupalı prenses nesli dünyaya getiriyor, bunlar da evlilik ittifakı
bakımından küçük ve önemsiz Zerbst hanesinden daha fazla mana ifade
ediyordu. Sophia dikkat çekici fiziksel güzelliğe sahip bir çocuk da de­
ğildi. On yaşına geldiğinde Babet Cardel'in özenle içe çekmesini tavsiye
ettiği sivri çenesiyle sade bir çehresi vardı. Sophia görünüşüne dair soru­
nu anlamaktaydı. Daha sonraları şöyle yazmıştır:
12 ÇARİÇE KATERiNA

Çocukluğumda gerçekten çirkin miydim bilmiyorum ama öyle olduğumun ve bu

yüzden içimdeki değerleri ve zekayı göstermeye çalışmam gerektiğinin sık sık söy­
lendiğini iyi hatırlıyorum. On dört veya on beş yaşlarıma kadar çirkinliğimden gayet
emindim ve bu sebeple içsel kazanımlar elde etmekle daha çok ilgilenir ve dış görü­
nüşüme aldırmazdım. On yaşındayken yaptırılan bir portremi gördüm; gerçekten de
çok çirkindir. Şayet beni hakikaten andırıyorsa, demek ki bana yanlış bir şey söyle­
memişlerdir.

Her ne hal ise, orta karar gelecek beklentilerine ve vasat görünüşüne

rağmen Sophia Kuzey Almanya'da annesinin peşinden dolaşıp durdu.
Bu yolculukları sırasında eğitimine yeni konular ekledi. Büyüklerin de­
dikodularını dinlerken Avrupa kraliyet ailelerinin soy ağaçlarını öğren­
di. Bir ziyaretleri özellikle ilgi çekiciydi. Johanna'nın ağabeyi Lübeck
Prens-Başpiskoposu Adolphus Friedrich, 1 739'da, yeni yetim kalmış
on bir yaşındaki küçük Holstein Dükü Kari Peter Ulrich'in vasiliğine
atanmıştı. Bu, olağanüstü aile bağlantılarına sahip bir çocuktu ve muh­
temelen kaderinde yüksek bir mevkiye ulaşmak vardı. Rus Çarı Büyük
Petro'nun hayattaki tek torunu olduğu gibi İsveç tahtının varisliğinde de
ilk sıradaydı. Sophia'dan bir yaş büyük olan Peter, aynı zamanda anne
tarafından ikinci derecede kuzeniydi. Çocuk, ağabeyinin himayesine gi­
rer girmez Johanna hiç zaman kaybetmeden Sophia'yı toparlayıp prens­
başpiskoposa bir ziyarette bulundu. Sophia-Katerina " Hatıralar"ında
Peter Ulrich'i " hoş tavırlı ve iyi yetişmiş, bununla beraber içkiye düş­
künlüğü o zaman bile dikkat çeken" birisi olarak tasvir etmiştir. On bir
yaşındaki yetimin bu tasvirine başka birçok unsurlar da eklenebilirdi.
Gerçekte Peter Ulrich ufak, narin, seyrek sarı saçları omuzlarına dü­
şen, neredeyse çenesiz yüzü ve fırlak gözleriyle hastalıklı görünüşlüydü.
Ruhi ve aynı zamanda fiziki bakımdan az gelişmişti. Utangaç ve yalnız­
dı, öğretmenleri ve talim hocalarıyla çevrili yaşıyor, kendi yaşıtlarıyla
beraber olmuyor, hiçbir şey okumuyor ve yemek masasından kalkmak
bilmiyordu. Ancak evlenecek kızı olan her anne gibi Johanna onun bü­
tün hareketlerini izledi ve on yaşındaki kızı Sophia'yla sohbet edişini
seyrederken yüreği ümitle doldu. Sophia da annesi ve teyzelerinin fısıl­
daştıklarını gördü. O yaşında bile kendisiyle bu tuhaf oğlan arasında bir
evlilik imkanını tartıştıklarını anladı. Buna hiç alınmadı; zaten kendisi
de hayal gücünü harekete geçirmişti:
 Sophia'nın Çocukluğu 13

Bir gün İsveç kralı olacağını biliyordum ve çocuk çağıma rağmen kraliçelik unvanı
kulaklarıma çok hoş geliyordu. O andan sonra etrafımdaki insanlar onun hakkında
bana takılmaya başladı ve giderek kaderimde onun eşi olmanın yattığı düşüncesine
alıştım.

Bu esnada, Sophia'nın görünüşü de düzelmekteydi. On üç yaşına gel­

diğinde koyu kestane renkli ipeksi saçlarıyla ince, uzun bir kızdı. Geniş
bir alnı, parlak koyu mavi gözleri ve gamzeli gül dudakları vardı, sivri çe­
nesi de sertliğini kaybetmişti. Zeka ve hazırcevaplık gibi başka nitelikleri
dikkat çekmeye başlamıştı. Ayrıca onun silik biri olmadığını düşünenler
de vardı. Sophia ile anneannesinin Hamburg' daki evinde tanışan İsveçli
diplomatlardan Kont Henning Adolf Gyllenborg zekasından etkilenmiş
ve Johanna'ya Sophia'nın yanında şöyle söylemişti: "Madam, bu çocuğu
anlamıyorsunuz. Takdir ettiğinizden çok daha fazla akıl ve karakter sa­
hibi olduğuna sizi temin ederim. Bu sebeple kızınıza daha fazla özen gös­
termenizi istirham ediyorum, zira her bakımdan bunu hak etmektedir. "
Johanna pek umursamasa da Sophia bu sözleri asla unutmadı.
Sophia insanların hoşuna gitmenin yollarını bu yıllarda keşfetmeye
başladı ve öğrendiklerini başarıyla uyguladı. Yaptığı şeyin baştan çı­
karıcı davranışlara girmekle ilgisi yoktu. Sophia -ve sonraları Kateri­
na- asla fettan bir kadın olmadı. Etrafındakilerde uyandırmak istediği
duygu cinsel bir ilgi değil, Kont Gyllenborg'un kendisine vermiş olduğu
gibi sıcak, içtenlikli bir halden anlayıştı. Başkalarında istediği tepkileri
yaratmak için o derece geleneksel ve mütevazı vasıtalar kullanırdı ki
neredeyse yüce biri gibi görünürdü. İnsanların dinlemekten çok konuş­
mayı ve başkaları hakkında değil de her şeyden fazla kendileri hakkında
konuşmayı tercih ettiklerinin bilincine vardı. Bu bakımdan nasıl davran­
maması gerektiğinin en çarpıcı örneği, çevresinde önem kazanmak için
acınası gayretler içine giren annesiydi.
İçinde başka duygular da kıpırdanıyor, Sophia cinselliğe uyanıyordu.
On üç, on dört yaşlarındayken geceleri odasına çoğu zaman atamadı­
ğı gergin bir enerjiyle dolu halde giderdi. Rahatlamak için yatağında
oturur, bacaklarının arasına sert bir yastık yerleştirir ve hayali bir ata
bindiğini düşünerek " bitkin düşene kadar dörtnala giderdi[m]. " Oda­
sının dışındaki hizmetçiler gürültüyü araştırmak için içeri girdiklerin­
de onun uyuma taklidi yaparak sessizce yattığını görürlerdi. "Hiç beni
 ÇARİÇE KATERİNA

suçüstü yakalayamadılar" demiştir. Toplum içinde kontrolü hiç elden

bırakmamasının bir sebebi vardı. Sophia'nın tek ve her şeyin üstünde
gelen arzusu annesinden kaçmaktı ve kaçışının tek yolunun da evlilikten
geçtiğini anlıyordu. Bunu başarmak için evlenmesi ve sadece bu da değil,
kendisini mümkün olduğunca Johanna'nın düzeyinin üzerine çıkaracak
bir kocayla evlenmesi gerekliydi.
Bununla beraber bir genç kızlık tutkusuna kapılmaktan kendini
alamadı. On dört yaşındayken annesinin küçük kardeşi, yakışıklı genç
dayısı George Ludwig ile kısa süreliğine flört etti. Sophia'dan on yaş
büyük bu saçları pomatlı süvari yüzbaşısı, gelişip serpilen yeğeninin saf
tazeliğine kapılarak ona kur yapmaya başladı. Sophia, George dayısının
aniden evlilik teklif etmesi sonucuna varan bu küçük romansın nasıl
geliştiğini anlatmıştır. Şaşkına dönmüştü: "Aşk hakkında hiçbir fikrim
yoktu ve asla onu bu duyguyla bağdaştırmadım . " Gururu okşanmakla
beraber tereddüt içindeydi; neticede talibi annesinin kardeşiydi. Ona,
"annem ve babam bunu arzu etmezler" dedi. George Ludwig akrabalık­
larının engel teşkil etmeyeceğini söyledi; bu tür birliktelikler Avrupa'nın
aristokratik ailelerinde sık sık meydana gelmekteydi. Sophia'nın aklı ka­
rışmıştı ve dayısının kurlarını sürdürmesine izin verdi. "O zamanlar çok
yakışıklıydı, harika gözleri vardı ve ona temayülümün farkındaydı. Ona
alıştım. Çekici buldum ve kaçınamadım. " Sonunda annesi ve babasının
rızalarını almak şartıyla çekinerek teklifini kabul etti. " Bu noktada da­
yım kendini aşırı ölçülere varan tutkusuna terk etti. Gayet ustaca yarat­
tığı fırsatları kullanıp beni kucaklıyordu. Fakat birkaç öpücük dışında
her şey çok masumdu. "
Sophia gerçekten kraliçelik arzularını bir kenara bırakıp annesinin
görümcesi olmaya hazır mıydı? Bir anlığına bocaladı. Belki de Geor­
ge Ludwig'in isteğini yerine getirmeye razı olabilir ve onunla evlene­
bilirdi. Ancak kesin bir söz söylenmesine fırsat kalmadan ellerine St.
Petersburg'dan bir mektup ulaştı.
 2. Bölüm

Rusya'ya Davet

usya'dan gelen mektup, içeriği şaşkınlık yaratsa da, tam da

R Johanna'nın hayallerini kurduğu ve ümit ettiği şeydi. İhtiraslı anne
kızını Kuzey Almanya'nın ehemmiyetsiz saraylarında dolaştırıp durur­
ken bir yandan da kudretli bir aile bağlantısına erişmek için elinden
geleni yapmıştı. Johanna'nın Holstein hanedanından bazı akrabalarını
imparatorluk Rusya'sının Romanov hanedanıyla ilişkilendiren bir aile
hikayesi vardı. Sophia on iki yaşındayken, Büyük Petro'nun küçük kızı
Yelizaveta, Aralık 174 1 'de bir gece yarısı darbesiyle Rus tahtını ele ge­
çirmişti. Yeni imparatoriçenin Holstein hanesiyle çeşitli güçlü bağları
vardı. Birincisi, Yelivazeta'nın sevgili ablası ve Büyük Petro'nun büyük
kızı Anna'nın, Johanna'nın kuzeni Holstein Dükü Kari Friedrich'le evli­
liğiydi. Bu evlilikten talihsiz Peter Ulrich doğmuş, bebeğin dünyaya gel­
mesinden üç ay sonra da Anna ölmüştü.
Yelizaveta'nın kendisinin de Holstein hanesiyle yakın bir şahsi bağı ol­
muştu. On yedi yaşındayken Johanna'nın ağabeyi Kari Augustus ile nişan­
lanmış, bu Holstein prensi 1 726'da onunla evlenmek için St. Petersburg'a
seyahat etmiş ancak düğünden birkaç hafta önce Rus başkentinde çiçek
hastalığına tutulmuş ve orada ölmüştü. Yelizaveta hiçbir zaman bütünüy­
le atlatamadığı bir kederle baş başa kalmış ve bundan sonra da Holstein
hanesini neredeyse kendi ailesinin parçası kabul etmişti.
İşte bu Yelizaveta'nın şimdi birdenbire Rus tahtına çıktığı haberle­
ri erişince Johanna derhal bir mektup yazarak bir zamanlar gelinleri
olmaya hazırlanmış yeni imparatoriçeyi kutladı. Yelizaveta'nın cevabı
dostça ve sevgi doluydu. Münasebetleri gelişmeye devam etti. İmpara­
toriçenin müteveffa ablası Anna'nın bir portresi Johanna'nın elindeydi
ve bu portreyi almak istiyordu. Yelizaveta "sevgili kuzenine" yazıp da
resmin Rusya'ya iade edilip edilemeyeceğini sorduğunda Johanna bü-
Another random document with
no related content on Scribd:
species of force, six pieces form a battery, then called a brigade:
each gun is dragged by four or six horses; by four, if the brigade be
intended to act with infantry—by six, if it belong to what is called the
horse-artillery. In the former case, eight gunners march on foot
beside each field-piece, two riding à la postilion; in the latter, the
gunners are all mounted and accoutred like yeomanry cavalry. Then
the tumbrils and ammunition-waggons, with their train of horses and
attendants, follow in rear of the guns; and the whole procession
covers, perhaps, as much ground as is covered by two moderately
strong battalions in marching order.
The greater part of the infantry attached to the left column had
passed when brigade after brigade of guns wound through our
village. These, halting just after they had cleared the street, diverged
into some open fields on the right and left of the road, where the
whole park, amounting to perhaps thirty pieces, was established. In
another green field at the opposite side of Bidart four heavy
eighteen-pounders took their station, to be in readiness, in case of
need, to be transported to Fort Charlotte. Last of all came the
cavalry, consisting of the 12th and 16th Light Dragoons, and of two
regiments of heavy Germans; nor could we avoid remarking that,
though the 12th and 16th Dragoons are both of them distinguished
corps, the horses of the foreigners were, nevertheless, in far better
order than those of our countrymen. The fact I believe to be, that an
Englishman, greatly as he piques himself on his skill as a groom,
never acquires that attachment to his horse which a German trooper
experiences. The latter dreams not under any circumstances of
attending to his own comfort till after he has provided for the comfort
of his steed. He will frequently sleep beside it, through choice; and
the noble animal seldom fails to return the affection of his master,
whose voice he knows, and whom he will generally follow like a dog.
There was another striking difference in the two brigades of cavalry
which I remarked. The English rode on, many of them silent, some
chatting of a thousand things, others humming or whistling those
tuneless airs in which the lower orders of our countrymen delight.
The Germans, on the contrary, sang, and sang beautifully, a wild
chorus—a hymn, as I afterwards learned—different persons taking
different parts, and producing altogether the most exquisite harmony.
So great an impression did this music make upon me that I caught
the air, and would write it down for the benefit of my reader were I
sufficiently master of the art of notation; but as this happens not to
be the case, he must wait till we become personally acquainted,
when I promise to play it for him in my very best style upon the flute.
Nor was it only on the left that warlike movements occurred. The
whole army took the field; and that a serious campaign was already
commenced the sound of firing at the extreme right of the line gave
notice. I had wandered abroad with my gun on the morning of the
18th—not, indeed, venturing to proceed far from home, but trying the
neighbouring copses for a hare or a woodcock—when my farther
progress was arrested by the report of several cannon in the
direction of Lord Hill's division. These were succeeded by a short,
sharp discharge of musketry; and my sport was immediately
abandoned: but I found on my return that no alarm was excited, and
that every description of force which I had left in a state of inaction
continued still inactive.
The same degree of suspense prevailed amongst us during the 19th
and 20th. On the latter of these days my mind at least was kept busy
by a journey to the harbour, for the purpose of bringing up a fresh
supply of corn for the horses; though it was a species of employment
with which I would have readily dispensed, inasmuch as the day
chanced to be particularly cold, with snow. But our anxiety was
destined not to be of long continuance, an order reaching us that
night at a late hour to be accoutred and in line of march by three
o'clock on the following morning. Now then at length we applied
ourselves to the task of packing the baggage. The tents were once
more summoned into use; their condition closely examined; such
rents as appeared in the canvas were hastily repaired, and every
deficiency in pegs and strings made good. Then the ordinary supply
of provend, as Major Dalgetty would call it, being put up, we threw
ourselves down in our clothes, and fell asleep.
It was still dark as pitch when the well-known sound of troops
hurrying to their stations roused me from my slumber. As I had little
to do in the way of accoutring, except to buckle on my sabre and to
stick my pistols in a black leathern haversack, which on such
occasions usually hung at my back, abundance of time was given for
the consumption of as much breakfast as at that early hour I felt
disposed to eat; after which I took post beside my men. The reader
will have doubtless noted that, like the good soldier already named, I
never set out upon any military expedition without having in the first
place laid in a foundation of stamina to work upon. And here I would
recommend to all young warriors, who may be gathering laurels
when nothing of me shall remain except these Memoirs, invariably to
follow my example. They may depend upon it that an empty
stomach, so far from being a provocative, is a serious antidote to
valour; and that a man who has eaten nothing previous to either an
advance or a retreat runs no little risk of finding his strength fail at
the very moment when its continuance is of vital importance to him.
No, no; your hot-brained youth, who is too impatient to eat, is like
your over-anxious hunter, which refuses its corn because the hounds
pass the stable. Neither the one nor the other will go through a hard
day's work.
The troops being formed in marching order, the word was given, and
we advanced in the direction, now so familiar to us, of the mayor's
house. As we passed the park of artillery, we heard rather than saw
the drivers limbering up, and preparations busily making for service.
The tramp of many feet, too, could be discerned, as well as the
clattering of horses' hoofs, the jingling of steel scabbards, and the
rattle of canteens and cartouch-boxes; but it was not till these
various sounds had become faint and distant that daylight began to
break upon us. We had, however, been conscious of having struck
into a sort of by-lane, and of having proceeded for some time in a
direction towards the right; and hence, when objects became visible,
we were not surprised to find that we had passed even the village of
Arcanques, and that all the country hitherto traversed by us was left
behind. As may be guessed, this circumstance alone excited
pleasurable emotions; for we were weary of the eternal mayor's
house and Fort Charlotte, and anxious to reach some other field on
which to prove our courage.
The point towards which our steps were turned was a lofty
eminence, distant about a quarter of a mile from the banks of the
Nive, and commanding an extensive view of a country extremely
beautiful. The height had been occupied during the preceding day by
a part of the fifth division, which now resigned the charge to us, and
descending into the plain, crossed the river and pushed off in a
direction to the right. For ourselves, we were commanded to halt
here; and as neither the tents nor baggage had arrived—as indeed
we soon learned that they were not to follow—we sedulously set
about lighting fires, and prepared to bivouac. These were early days
as yet, however, for bivouacking; and hence arrangements were
made for getting us under cover during the night; in accordance with
which we descended soon after sunset to a large chateau, close
beside the advanced sentries, where ample accommodation was
found for all of us. There the night was passed, not altogether free
from apprehension, seeing that no pickets—only a chain of sentinels
—were between us and the enemy; but as everything remained
quiet, without any attempt being made to molest us, no evil
consequences resulted from the adoption of a plan agreeable
enough, it is true, but savouring perhaps of rashness rather than
excess of wisdom.
As soon as the morrow's early parade was dismissed, and I
perceived that no indication was given of farther movements, I took
my gun and set off to the woods, where I hoped to find game enough
to furnish out a comfortable repast in the evening. Nor was I
disappointed. Hares and woodcocks abounded here; there were,
moreover, numerous flocks of golden plovers; and of these I
contrived to bring home a sufficient number to satisfy my own wants
and the wants of others. But it was not alone because I chanced to
be particularly successful in shooting that the day's excursion gave
me pleasure; the country round was more romantic and striking than
any which I had yet seen, and came nearer to a realisation of my
previously-conceived notions respecting scenery in the south of
France. All was hill and dale, sweeping groves and green meadows,
with here and there a vineyard, already beginning to give signs of
vegetation, and to put forth its delicate fibres, like our hop-plant in
the month of May. The proximity of the Nive, too, added not a little to
the beauty of the prospect, as it flowed gently and quietly on, winding
for a while between sloping grass fields, and then eluding the eye
amid the thick groves which overhung its banks. It would have been
altogether as sweet and pastoral a landscape as the imagination can
very well picture, but for the remote view of the intrenched camp
which from various points might be obtained, and the nearer glimpse
of numerous watch-fires, round which groups of armed men were
swarming. But to me these were of course precisely the most
interesting objects in the panorama.
The game which the sporting members of the corps contrived this
day to pick up was so abundant that we resolved to admit the whole
of our brother officers to a participation in it, and to spend an evening
together after the fashion of a reunion at home. For this purpose all
the culinary utensils within reach were put in requisition, and all the
individuals skilled in the gastronomic art were invited to give proof of
their abilities. Beef—lean beef—that everlasting and insipid food of
soldiers—was disguised in every imaginable form; hares were
melted down into soup, woodcocks stewed, golden plovers roasted,
and sundry rabbits curried. In a word, we sat down, in number about
five-and-twenty, at six o'clock, to a dinner which would have done no
discredit in point of cookery to the favourite disciple of Dr Kitchener,
and which Sir William Curtis himself would not have deemed
unworthy of his notice. Good cheer, moreover, is generally the parent
of good-humour, and good-humour is the source of benevolence; nor
would it be easy to point out in this selfish world of ours five-and-
twenty persons whose hearts overflow more richly with the milk of
human kindness than did ours as we took our seats by the well-filled
board. Fervently did we wish that every corps in the British army—
ay, and in the French army too—could that day fare as well; while we
proceeded to prove, in the most satisfactory of all manners, that
delicate viands were not thrown away, at least upon us.
These praiseworthy expressions had hardly ceased, and we had just
begun to pay our addresses to the well-boiled soup, when the tread
of horses' hoofs attracted our notice. It would have been a positive
sin had the enemy come on at such a moment as this; and I verily
believe we in our wrath would have given him no quarter.
Nevertheless, sins are daily committed; nor were we by any means
at ease touching this important matter, till the cause of the alarm
appeared. It was a wounded officer, who had been shot in a skirmish
this morning, and was now slowly travelling to the rear, being with
difficulty held on his horse by a couple of attendants. Our dinner was
instantly abandoned, and we all ran to offer such assistance as our
means enabled us to offer. But the poor fellow was too seriously hurt
to accept of our invitations to eat. The surgeon accordingly took him
in charge, and having amputated the arm which one ball had broken,
and striven in vain to extract another from his side, he left him to the
care of his servant. The man was dead before morning.
It is impossible to describe the chilling effect of this adventure upon
all of us. Steeled as men necessarily become in a continued state of
warfare against the milder and more gentle feelings of our nature,
they must be hardened indeed if they can behold a dying fellow-
creature arrive among them in an hour of jollity and mirth without
viewing the contrast in so strong a light as to damp, if it be unable
utterly to destroy, their hilarity. For our own parts, we returned indeed
to table, and chatted, or endeavoured to chat, as if no such guest
had come among us. But it would not do. Our party, which we had
designed to keep together till dawn, broke up soon after ten o'clock;
and we lay down to sleep with minds more full of our suffering
brother in arms than of our own joviality.
The wounded officer belonged to a regiment of the fifth division. He
had acted with a small party as one of the flank patrol during an
oblique movement of his brigade along the front of the enemy's line,
and falling in with a body of their skirmishers, had been wounded in
a wood, where the rapid advance of the column left him. His servant
and another man, having procured a horse from one of his friends,
returned to his assistance. But before they could discover him the
division was too far on its way to be overtaken; consequently they
took with him a direction to the rear, which brought them to our
house. He had received his wounds at an early hour in the day, and
had been preserved from bleeding to death only by the cold; but the
long period which elapsed ere the hurts could be dressed rendered
them doubly severe. Our surgeon indeed assured us, that no care,
however speedily bestowed, could have saved him; and therefore it
was perhaps as well that the absence of medical assistance
shortened his misery by protecting him from the torture necessarily
attendant upon useless dressings.
We had just begun to drop into a forgetfulness of all causes both of
joy and sorrow when a dragoon arrived with orders for the
commanding officer, by which it appeared that we were to be under
arms at three o'clock next morning, and to follow where the bearer—
a soldier of the corps of guides—should lead. Something, too, was
whispered about a general attack upon the enemy's lines—of
passing the Adour—and investing Bayonne; but these were mere
surmises, naturally following upon such vague directions. For myself,
I permitted them not to occupy much of my attention, or to keep their
places long in my mind; but philosophically concluding that I had no
choice submitted to me, and that I must go wherever I should be
sent, and act exactly as I should be desired, I once more threw
myself on the floor and closed my eyes. Sleep was not long a
stranger to them.
 CHAPTER XX.
Of the appearance of the country through which we marched on the
morning of the 23d February I can say but little, the greater part of
the journey having been performed in the dark. When day dawned,
however, we perceived that we had been defiling by a new road
towards the left; and at eight o'clock we found ourselves in a green
field about a musket-shot from the highroad, and within three miles
of the works in front of Bayonne. At the other end of the field was a
picket of the enemy, which instantly turned out and lined the ditches;
whilst we contented ourselves with forming into column, and then
piling arms, we stood still till farther instructions should arrive. In the
meanwhile I was not unemployed. By the help of my telescope I took
as accurate a survey of the stupendous fortifications before me as
circumstances would permit; and the following is as nearly as I can
recollect the aspect which they presented:—
The position which Marshal Soult had taken up, and which has long
been justly regarded as one of the most formidable in the south of
France, ran parallel, or nearly so, for about four miles with the Adour.
Its right rested upon the strong and extensive fortifications of
Bayonne; its left upon the small river Joyeuse and the formidable
post of Hilletre. When I describe this as being the position of Marshal
Soult, I mean to say that such was the line which his army occupied
previous to the renewal of hostilities on our part. Towards his right no
change had indeed taken place; but on his left he had been driven
back, first from Hilletre upon St Martin, and then through St Palais,
as far as the village of Arriverente. From this again he was dislodged
on the 17th by the 92d Regiment, under the command of Colonel
Cameron; till, finally, falling back from post to post, the strength of his
force became divided. The intrenched camp near St Jean Pied de
Port was abandoned; and Soult, after defending as long as he could
his strongholds, principally at Hastingues and Oyergave, retired with
his extreme left within the tête-de-pont at Payerchourade. When I
glanced my eye, therefore, along the intrenchments this morning, I
was able to take in only so much of the formidable line as extended
from the city to the hamlet of Villeneuve, on the Gave d'Oleron; and
of the last mentioned of these places I obtained a view so indistinct,
that had I not previously known that it formed one key of the position,
I should not have been aware of its vast importance.
It is not my design to attempt an accurate detail of the eventful
operations of this and the following day. On the left of the centre (the
point where I chanced to be stationed), comparatively little fighting
took place. We made, indeed, from time to time, demonstrations of
attack, drove in a few pickets, and sent out occasionally a body of
skirmishers, just by way of keeping the attention of the enemy
awake; but it was on the right of our line that the most important
proceedings occurred. Lord Wellington's plan was to cut off the army
of Soult entirely from Bayonne, and to draw him if possible from the
works which he had erected; and in the execution of his plan our
leader was as successful as he generally proved to be in all his
schemes. Whilst, therefore, we were thus amusing ourselves on the
heights above Bayonne, Sir Rowland Hill, with the light, the second,
and a Portuguese division, passed the Gave d'Oleron at Villeneuve;
Sir Henry Clinton crossed at the head of the sixth division between
Montfort and Laas; and Sir Thomas Picton, with his own favourite
third division, threatened the bridge of Sauveterre, and obliged the
enemy to blow it up. The effect of these several attacks was to break
the line which Soult had formed in no less than three points, and to
oblige him to draw off the main body of his army from his intrenched
camp, and to establish himself on the heights above Orthes.
Meanwhile the first division on the extreme left was not inactive. It
formed a part, and a prominent part, in this stupendous plan of
operations to take possession of both banks of the Adour, as well
below as above the city, and to place Bayonne in a state of blockade
at the very moment when the army which covered it should be driven
from its position. To render that scheme effectual, it was necessary
to push a detachment of infantry across the Adour on rafts, for the
purpose of protecting the formation of a bridge which Lord
Wellington had resolved to erect. This was effected at a point three
miles distant from the sea, where the river is full eight hundred yards
wide; and so little was the movement anticipated, that six hundred
men, under the command of Major-General Stopford, were actually
ferried over before the enemy exhibited any symptom of alarm, or
seemed to be aware that an attempt of the kind was in progress.
The bridge by which the Adour was to be spanned it was proposed
to construct with chasse-marées—small vessels, or decked boats—
which, being arranged with bows up the stream, at an interval of
perhaps twelve yards apart, were to be connected with strong
cables, on which deals were to be laid transversely. These vessels
had been collected for some time, and now lay in the harbour of
Secoa, waiting only for a fair wind to aid them in effecting their
entrance into the Adour. Nor is that an easy matter, even for a craft
of forty or fifty tons burthen. At the mouth of the Adour is a bar or
bank of sand quite impassable at low water, and which, during
common full tides, is so little covered that nothing larger than a large
fishing-boat can float. When the spring-tides come, I believe that
ships of a considerable size may enter; but nothing approximating to
a ship can hope to cross at any other season.
When the army broke up from winter quarters it was not the season
of spring-tide; neither could military operations be delayed till it
came. It was accordingly determined by Rear-Admiral Penrose, who
commanded the squadron cruising off the coast, to force his way up
the stream at all hazards as soon as a breeze should serve; and the
command of the boats dedicated to this perilous service was
intrusted to a gallant officer from the sister isle, by name O'Reily. No
man could be better cut out for such an enterprise. Brave,
impetuous, perhaps somewhat rash, Captain O'Reily was not a little
galled when he found his progress delayed during the whole of the
23d by a dead calm. He did not, however, let the interval go to seed.
Perceiving that nothing was to be done on his own element, he came
ashore, and was very serviceable in helping to construct the rafts,
and putting the soldiers in proper order for crossing.
It was about ten in the morning when the posts which the enemy
occupied in and near Anglete, as well as among the sand-hills on the
left bank of the Adour, being carried, General Stopford's little corps
began to pass the river. To facilitate this operation, or rather to hinder
the enemy from observing it, our brigade, which had hitherto
remained idle upon the brow of the same rising ground where, after
the action of the 9th of the preceding November, we had halted, was
directed to execute various manœuvres. We first deployed into line,
then extended our files into skirmishing order, next threw out half-a-
dozen companies, who rushed forward at double-quick time and with
loud shouts, as if an assault were seriously intended. Nor were our
movements unnoticed. In less than five minutes several batteries
and breastworks in our immediate front, which had previously
remained almost empty of defenders, were crowded with soldiers;
whilst three pieces of light artillery came galloping from the right and
took post in a field across which our route, had we pursued it, must
have lain.
To meet the detached companies, a body of tirailleurs advanced, and
a very entertaining skirmish began. For myself, I was during the
entire day in a place of perfect safety, out of reach even of the light
cannon which were turned against us; and hence I had every
opportunity of observing with an easy mind the progress of those
about me. Immediately on our left was a division of Spanish infantry,
which, occupying the village of Anglete, kept up the communication
between us and the Guards. On our right, again, was a Portuguese
corps; and it is curious enough that while the French were satisfied
with watching us, and with giving proof that they were determined to
oppose any attack on our part, they made several spirited assaults
upon our allies. By the Portuguese they were met with much
gallantry, and in excellent order. Towards the close of the war,
indeed, the Portuguese infantry had become a very efficient force;
but the Spaniards proved less troublesome to them. Indeed it was
very evident that, but for the presence of our brigade on one flank,
and a brigade of Guards upon the other, the French would have
disposed of that portion of the line pretty much as they pleased. As
matters stood, they were content from time to time to drive the poor
Spaniards out of the village; after which, when they saw the red-
jackets moving, they fell back again leisurely to their own position.
It was a positive relief to avert one's eyes from the operations of the
Spanish corps, and to turn them towards the Portuguese. The latter
consisted of one battalion of caçadores and two of heavy infantry, of
which the caçadores alone could in strict propriety of speech be said
to be engaged. Covering the front of the others, and communicating
with our skirmishers, they spread themselves in extended order over
the fields, and kept up a steady, cool, and well-directed fire upon the
cloud of tirailleurs which vainly endeavoured to drive them back upon
their reserve. In looking at such a scene as this, you generally fix
your eye upon one or two individuals, whose progress you watch so
long that you become at last as much interested in their safety as if
they were personal acquaintances of your own. One Portuguese
soldier in particular attracted my notice that day. He seemed, if I
might judge from his proceedings, to be animated with a more than
ordinary degree of hatred towards the French—that is to say, he
looked neither to his right nor to his left; paid no attention either to
the momentary retrogression or advance of his comrades; but
steadily kept his ground, or varied it only for the purpose of obtaining
a better aim. He had posted himself considerably in advance of his
own line behind a large furze bush, or rather in the middle of a furze
bower, from which I saw him deliberately pick off three Frenchmen
one after another. At length he was noticed by the enemy, and six or
seven of them turned towards his place of ambuscade. Nothing
daunted, the Portuguese remained perfectly steady: he crouched
down indeed to load, but the moment his rifle was charged he leant
over the bush and fired. One of his assailants fell; whilst the rest,
pointing their pieces to the spot from whence the smoke issued,
gave him a volley: but it was harmless; he had darted to the other
side of the bush, and every shot missed. He knelt down and loaded
again; the enemy were now within twenty yards of him; he fired, and
an officer who accompanied them walked off the field grasping his
left arm in his right hand. The rest of his adversaries seemed to have
got enough of it, and retreated; and there he stayed till the close of
the affair, after which he returned to the ranks of his regiment
apparently unhurt. That man killed and wounded not fewer than eight
French soldiers during the day.
It was drawing towards evening when our attention was powerfully,
and somewhat painfully, attracted to the little corps which had
crossed the Adour upon rafts, and now occupied a position among
the sand-hills on the opposite bank. Hitherto they had been either
unnoticed or disregarded by the enemy. The only serious fighting,
indeed, which had as yet taken place on the extreme left of our line,
was a sort of struggle between a French corvette, assisted by two
gunboats, and a British battery of eighteen-pounders, well supplied
with red-hot shot. The result was, as may be anticipated, the
complete destruction of the gunboats and the compulsory retreat of
the ship; but to the passing of our infantry no regard seemed to have
been paid—at least no endeavour was made to cut them off, or to
hinder them from strengthening their post. At length, however, the
French general appeared to have discovered his error. A heavy
column of infantry, with several pieces of cannon, was accordingly
formed, and marched in firm array to the attack of only six hundred
soldiers of the British Guards, supported by a small detachment of
rockets.
The ground which General Stopford held was, happily for him,
extremely favourable. It was full of inequalities, each of which
formed, as it were, a natural parapet, behind which troops could
shelter themselves. Perceiving the approach of his assailants, the
general formed his people to the best advantage in rear of the sand-
hills; and causing them to lie down so as to be completely
concealed, he waited till the head of the attacking column had
arrived within twenty yards of him. Then the word was given to start
up; and the rocket-men throwing in their diabolical engines with
extraordinary precision, simultaneously with a well-directed volley
from the infantry, the confusion created in the ranks of the enemy
beggars all description. I saw and conversed with a French sergeant
who was taken in this affair. He assured me that he had been
personally engaged in twenty battles, and that he had never known
the sensation of fear till that day. But a rocket, it appeared, had
passed harmlessly through his knapsack; and such was the violence
with which it flew, that he fell upon his face, not stunned, but
stupefied—so frightful in his ears was the hissing sound which the
missile sends forth in its progress. Nor is it the least appalling
incident in a rocket's eccentricities that you see it coming yet know
not how to avoid it. It skips and starts about from place to place in so
strange a manner, that the chances are, when you are running to the
right or left to get out of the way, that you run directly against it; and
hence the absolute rout which a fire of ten or twelve rockets can
create, provided they take effect. But it is a very uncertain weapon. It
may indeed spread havoc among the enemy, but it may also turn
back upon the people who use it, causing, like the elephant of other
days, the defeat of those whom it was designed to protect. On the
present occasion, however, it proved materially serviceable, as every
man can testify who witnessed the result of the fire.
Having thus briefly detailed the issue of the engagement, it may
appear almost superfluous to state how we were affected by the
anticipation of its occurrence. We knew well that a mere handful of
our fellow-soldiers were unavoidably thrown into such a position that,
let their case be what it might, no succour could be afforded them.
We saw, by the dense and lengthened mass which was moving
down, and by the guns and horses which accompanied it, that this
little corps was about to sustain an assault from a force capable of
overwhelming it by their bodily weight; and feeling that we could
render no other aid than that which empty wishes supply, we cast no
imputation upon the bravery of our comrades when we trembled for
their safety. All eyes were directed to the sand-hills; scarce a word
was spoken by the spectators; and the greater number held their
breath till the shock was given.
The battery of eighteen-pounders, of which I have already spoken,
failed not to salute the enemy's column as it passed. The range was
a long one; but our gunners were skilful, and it was consolatory to
see, from the occasional checks and disorders in various parts of the
advancing corps, that its salute was more than honorary. But what
was become of our own people? They had all disappeared; and it
seemed as if the French troops might march without molestation to
the margin of the sea. The problem was speedily solved; and the first
discharge, given as I have described above, decided the business. It
was followed, as such a fire generally is in the British service, by a
charge with the bayonet; and we who, but a moment before, had
been breathless with apprehension, now shouted in triumph, as we
beheld the mass, of late so formidable, scattered and put to flight by
a single battalion.
Darkness was by this time setting in, and with the approach of night
came the gradual cessation of military movements on both sides.
One more attack upon the Spanish and Portuguese posts, supported
as heretofore by demonstrations of which we were the objects,
wound up for that day the warlike operations of the enemy. It
succeeded, as others had done, to a certain extent; but no results
arose out of it. The enemy did not try to keep the ground which they
had taken; but, falling back within their proper line, left us to establish
our pickets where directions had already been given to plant them.
Meanwhile the corps to which I was attached lay down to rest upon
the brow of the hill which it had maintained throughout the day.
There, after nightfall, a Spanish corps arrived to relieve us;
whereupon we stood to our arms, and moved away, taking a
direction towards the extreme left of the Allied line, though inclining
all the while to the front, and so drawing nearer to the river and the
sand-hills that overlook it.
Whether it was the intention of Sir John Hope to carry us farther
towards his left this night, I cannot tell; but on arriving in rear of
Anglete, we were by no means displeased at being told that we were
destined to remain there till the morrow. The roads were all choked
up with tumbrils, ammunition-waggons, baggage, and troops filing to
different points, apparently not in the best possible order. Around the
village, in particular, a vast bivouac, chiefly of Spanish infantry and
muleteers, had been formed, insomuch that it was not without some
difficulty that we made our way into the street; and there the sounds
which saluted us as we passed—the Babel-like confounding of all
languages—the laugh, the cry, the oath, and here and there the low
moan or wild shriek of the wounded—formed altogether a species of
concert which certainly gave no evidence of strict discipline or
accurate arrangement. It was, however, a wild and striking scene;
and a sort of wavering and dull light, which the fires of the bivouac
shed over it, added not a little to its sublimity.
At length we reached the houses which were set apart for our
accommodation; and truly they were far from being over-
commodious. About three hundred men were ushered into a cottage
consisting of two apartments, or, as they say in the north, of "a but
and a ben;" and here, upon the earthen floor, we were fain to cast
ourselves down in order to obtain in sleep an escape from the
cravings of hunger, which for several hours past had been somewhat
urgent. We had eaten nothing since three o'clock in the morning, nor
had any supply of provisions arrived. The poor cottage was, as may
be imagined, wholly unfurnished with viands; indeed, we were as
much surprised as pleased when the peasant to whom it belonged,
and who had remained to keep possession, produced a bottle of
very bad brandy, called, in the language of the country, aquadente.
This we divided among us as far as it would go; and having wished
in vain for the arrival of the quartermaster and commissary, we
wrapped our cloaks about us and lay down. Sleep soon came to our
relief.
 CHAPTER XXI.
The night of the 23d passed by in quiet; and long before dawn on the
24th we stood as usual in our ranks, and under arms. So passed
about half an hour, when orders were given to form into marching
order, and to file towards the left, in the direction of the Adour. We
were glad to be put in motion, and, after a journey of about a league,
halted upon a sandy plain, at the distance of perhaps a couple of
miles from the walls of Bayonne, and half that distance, or something
less, from the outworks. Though thus placed within easy range of the
enemy's advanced batteries, we were nevertheless well protected
from their fire; for a little sand-hill stood in our immediate front, of
height sufficient to shut out not only the soldiers, but the tops of the
tents, from the gaze of the besieged.
Though we reached our ground at an early hour in the morning, a
considerable space of time elapsed ere the baggage and provisions
came up. The reader will therefore imagine that the setting forth of a
substantial breakfast, which immediately ensued, proved a source of
no trifling gratification to men who had fasted for upwards of forty
hours, and whose appetite, though stifled by sleep, had revived of
late in a very troublesome degree. It consisted, I well recollect, of
slices of beef hastily and imperfectly broiled, with mouldy biscuit and
indifferent tea; but the coarsest viands are sweet to the hungry, and
we were in no humour that day to find fault with the quality of ours.
We were yet busy with our meal, and the baggage and tents, though
removed from the backs of the animals, lay packed and ready for
another move, when the intelligence, not at that moment
unacceptable, reached us, that for the present we were to remain
stationary, that our position in the line was taken up. Immediately the
camp was marked out in due form; sundry ruinous dwellings in its
vicinity were taken possession of, chiefly as stables for the horses;
guns, fishing-rods, and greyhounds were desired to be put in
serviceable order; and every disposition was made to secure
comfort. The sole subject of complaint, indeed, was found to be in
the unfavourable state of the weather, which had become since
yesterday boisterous, with heavy showers of rain and hail. But this
very circumstance, at which we were disposed to murmur, chanced
to be, of all others, the most favourable to the operations of the army.
By the help of these squalls, the boats and chasse-marées, which
had hovered about the mouth of the Adour for several days, were
enabled to pass the bar, and the groundwork of the floating bridge (if
such an Iricism be admissible) was laid.
As the passage of the bar was an operation of considerable difficulty,
and as I was fortunate enough to be an eyewitness of the daring
intrepidity and nautical skill of those who effected it, I shall take the
liberty of describing the occurrence more at length.
My friend and myself having seen a little to the comforts of our men,
and added in an important degree to our own by a change of
habiliments, walked forth with no other view than that of whiling away
certain hours, which might have otherwise hung heavy on our hands.
We took the direction of the river's mouth, because there a dark
pine-wood promised to shelter us from the blast, and because we
were anxious to see how far the engineers had proceeded in the
construction of the bridge. At this time we were quite in the dark as
to the sort of bridge which was about to be formed. We knew not so
much as that it was to consist of sailing vessels at all, but concluded
that pontoons would be anchored, as had been the case at the
Bidassoa. Our astonishment may therefore be conceived when, on
mounting an eminence, we beheld a squadron of some thirty craft
bearing down, with all sail set, towards the bar, over which the waves
were dashing in white foam, being driven inwards by a strong gale
from the north-east. But we were not the only anxious spectators of
this animating show. The bank of the river, and all the heights near,
were crowded with general and staff officers, conspicuous among
whom were Sir John Hope, and, if my memory fail me not, Lord
Wellington himself. The groups were, one and all of them,
speechless. The squadron and its manœuvres involving, as they did,
the lives of the gallant men who executed them, seemed to engross
the attention of the lookers-on, who all faced in the same direction,
and stood silent and motionless as statues.
Down came the boats before the breeze with amazing velocity. The
surf, however, ran so high, and there seemed to be so little water
upon the sands, that I for one felt as if a weight had been removed
from my heart, when I beheld them suddenly put up their helms and
tack about again. The prospect from the sea must have been
appalling; and even British sailors hesitated, for once in their lives,
whether they could face the danger. But the hesitation was not of
long continuance. A row-boat, Spanish built, but manned by
Lieutenant Cheyne and five seamen from the Woodlark, threw
herself with great judgment upon a wave. The swell bore her clear
across the shoal; and loud and reiterated were the shouts with which
she was greeted as she rushed proudly through the deep water. The
next which came was a prize—a large French fishing-lugger—
manned by seamen from a transport, closely followed by a gunboat,
under the command of Lieutenant Cheshire. They, too, were borne
across; but the fourth was less fortunate. It was a schooner-rigged
craft, full of people, and guided by Captain Elliot. I know not how it
came about, whether a sudden change of wind occurred, or a rope
unfortunately escaped from its fastening, but at the instant when the
schooner took the foam, the mainsail of her hinder mast flapped
round. In one second her broadside was to the surf, in another she
was upset, and her gallant captain, with several of his crew, perished
among the breakers. The rest were dashed by an eddy towards the
bank and happily saved.
Our horror at contemplating this event, though extreme, was
necessarily brief, because our attention was immediately attracted to
other vessels which, one after another, drew near. Of these, all
except one, a chasse-marée, succeeded in making good the
passage. It shared the fate of the schooner: it was upset upon the
curl of a wave, and went down with the whole crew. This last was
even a more awful spectacle than the former. The little vessel, after
being tossed round, rocked for a moment, as it were, upon the surf,
just long enough for us to see the despairing gestures of the sailors,
and to hear their shriek of consternation; and then a huge wave
striking her, she fell, not upon her broadside, but with bottom
upwards. Not a man escaped of all who had conducted her, and
several fine promising midshipmen were among them.
Five-and-twenty vessels having now entered the Adour, besides four
or five gunboats destined to protect them, no time was lost in running
the whole up to their proper stations, and in bringing them securely
to anchor at equal distances from one another. They were then
strongly bound together by cables, the ends of which were made fast
to winches prepared for the purpose on each bank, and which,
running both by the bows and sterns, kept the craft tolerably steady,
notwithstanding the violence of the current. I need not add that no
economy was exercised in the matter of anchors, of which two were
dropped from each bow, and a like number from each stern.
The boats being thus rendered sufficiently secure, half-a-dozen
strong ropes were extended along their centres, at equidistances of
about two feet from one another. These were so disposed as not to
bear any continuous weight upon the smaller vessels. They were
steadied, indeed, as they passed over each, by being fastened to
capstans, and so kept from swinging too widely; but it was upon four
or five of the largest class only that they were made to lean, the
intervals between being in reality so many hanging bridges. Across
these ropes were laid down planks, made fast by ties only; and the
whole was so nicely balanced that though the tread of a single
passenger caused it to swing backwards and forwards, an entire
army might pass with perfect safety. Such was the famous bridge of
boats across the Adour, which connected the two banks of the river,
where it measures eight hundred yards in width, and which, in itself,
including groundwork on both sides, covered a space little short of
nine hundred yards.
Ahead of the bridge, with their broadsides towards the town, were
moored five gunboats, each armed with six long twenty-four
pounders. These, in their turn, were in part defended by a slight
boom; whilst a boom infinitely stronger, capable of repelling any
substance which might be floated down by the tide, hung between
them and the bridge. A boom somewhat similar, but more in the
shape of a breakwater, was placed behind the bridge, to shelter it