«fhý - 3

ykrËðkMkef¤k : rÃkXkuhku

f÷kLke rð¼kðLkk :
'f¤k MktMf]ík ¼k»kk{ktÚke Wíkhe ykðu÷ku þçË Au. suLkku yÚko f¤ðwt, Ãkk{ðwt, òýðwt
yuðku ÚkkÞ Au. f¤k þçËLkku yÚko yuf yuðe f]rík ÚkkÞ Au. su {kLkðeÞ r¢ÞkÚke ÃkuËk ÚkkÞ Au
suLkku rðþu»k økwý æÞkLk Ãkqýo árü Mktf÷Lk yLku MÃkü yr¼ÔÞÂõík Au.” ytøkúuS ¼k»kk{kt f¤k
{kxu ‘Art’ þçË ðÃkhkÞ Au. íkuLkku yÚko Ãký fu¤ððw, ¿kkLk «kó fhðwt, yux÷u fu f¤k ðzu
ykÃkýu ykÃkýk SðLkLkwt Mkk[wt ¿kkLk fheyu Aeyu. f÷kLkku ÃkÞkoÞ ykxo (Art) þçË «k[eLk
÷urxLk ykMko (Ars) ÃkhÚke çkLÞku Au. suLkku yÚko çkLkkððwt, rLk{koý fhðwt fu ÞÚkk MÚkkLku {wfðw
yuðku ÚkkÞ Au. yk yuf þkherhf fkiþÕÞ Au. suLkku «Þkuøk f]rºk{ rLk{koý{kt fhðk{kt ykðu
Au. “økúef þçËLkk YÃkktíkh Úke Ãký ykðku yÚko «økx ÚkkÞ Au.”1 “MkkIËÞoLkwt MksoLk fhðwt íku{kt
f÷k Au. MkkIËÞo ðzu s ykÃkýu çkeò Ãkh rðsÞ {u¤ðeþwt, yufíkk Ãký MkkIËÞoÚke «kó Úkþu.”2
f÷k ykrËfk¤Úke {Lkw»ÞLke r{ºk hne Au. Mk{ks íkÚkk MktMf]ríkLkk «íÞuf Míkhu f÷kLkku MktçktÄ
ÓËÞ yLku «f]rík çkÒku MkkÚku hÌkku Au. f÷kLkku RríknkMk 20 nòh ð»koÚke Ãký ðÄw sqLkku Au.
{kýMk støk÷e nkuÞ fu MktMfkhe nkuÞ Aíkkt íku íkuLkk rðLkk hne þfðkLkku LkÚke. xqtf{kt
MksoLk fkÞo íkuLkk Mð¼kð{kt s y¿kkíkÃkýu hnu÷wt Au. yux÷u fu “ykrË{òíkLke nMíke MkkÚku
f÷k WíÃkÒk ÚkE Au.”3 f¤kLke WíÃkríkLkk rð»kÞ{kt [[ko fhíkkt fne þfkÞ fu “ßÞkhu -
ßÞkhu {kLkðe ÃkkuíkkLke sYheÞkíkkuÚke ykøk¤ ðÄe MkkIËÞo Mkwþku¼LkLke «ð]rík yÃkLkkðu Au
íÞkhu f÷kLkku sL{ ÚkkÞ Au.”4
{Lkw»Þyu ÓËÞLke ¼kðLkkyku htøkku, hu¾k, þçË, æðrLk, yLku nkð - ¼kðLku rðrðÄ heíku
ÔÞõík fÞko Au. yk ík{k{ çkkçkíkku{ktÚke rðrðÄ f÷kykuLkku WËT¼ð ÚkÞku Au.
«k[eLk ¼khík{kt f¤kLkk fkuE «fkh Ãkkzðk{kt ykðíkkt nkuÞ íkuðk Ãkwhkðk {¤íkkt LkÚke
yux÷u fu çkÄkt «fkhLke f¤k {kxu ‘f÷k’ þçË ðkÃkhðk{kt ykðíkku níkku Aíkkt rððu[fku f¤kLkk
{wÏÞ çku «fkh Ãkkzu Au.

70 | P a g e
(1) Mkk{kLÞ f¤kyku

(2) ÷r÷íkf¤kyku

¼khíkLkk «k[eLk økútÚkku{kt yLkuf «fkhLke f¤kykuLkk Lkk{ {¤u Au. “ÞswðuoËLkk 30
{kt yæÞkÞ{kt 64 f¤kykuLkku Mkki «Úk{ WÕ÷u¾ {¤u Au. suLku ðkíMkkÞLku ‘fk{Mkqºk’{kt
E.Mk.Ãkqðuo ºkeS MkËe{kt ÔÞõík fÞkuo Au.”5 ¢ku[uLkk {íkkLkwMkkh “f¤k yuf y¾tz
ykí{kr¼ÔÞÂõík Au. suLku rð¼kSík fhe þfkÞ Aíkkt Ãký ÔÞkðnkrhf árüÚke íkuLku ºký
ðøkkuo{kt rð¼kSík fhe þfkÞ Au. WËkhf¤k, yk[khf¤k, ÷r÷íkf¤k”

÷r÷íkf¤kLkku yÚko MkwLËh ÚkkÞ Au. yux÷u fu ÷r÷íkf¤kLkku {wÏÞ nuíkw {Lkw»ÞLkk {Lk{kt
hnu÷e MkkIËÞoð]rík Lku Ãkku»keLku hMkkLktËLkku yLkw¼ð fhkððkLkku Au. ÷r÷íkf¤k{kt {wÏÞíðu fheLku
rþÕÃk, MÚkkÃkíÞf¤k, r[ºkf¤k, Mktøkeík, fkÔÞf¤k, ðøkuhu f¤kykuLke MkkÚku Lk]íÞ yLku Lkkxâ
f¤kLkku Ãký Mk{kðuþ fhe þfkÞ Au. “ÃkkùkíÞ ËkþorLkf nuøk÷u ÷r÷íkf¤kLkk Ãkkt[ «fkh
çkíkkÔÞk Au. (1) ðkMíkwf¤k, (2) {qŠíkf¤k, (3) r[ºkf¤k, (4) Mktøkeíkf¤k, (5)
fkÔÞf¤k”6 ÷r÷íkf¤kyku{kt r[ºkf¤kLkwt MÚkkLk yøkíÞLkwt Au. r[ºkf¤kyu á~Þf¤k Au.
ík{k{ á~Þf¤kLke su{ íku MÚk¤÷ûke f¤k Au. r[ºkf¤k ykLktË÷ûke yr¼ÔÞÂõík Au. yLku
íku{kt «ríkrLkÄkLkkí{f, fÕÃkLkkí{f rzÍkELk «Þkusðk{kt ykðu Au. yLku íkuLkk {kxu MkÃkkx
{kæÞ{ Ãkh htøkkuLkku WÃkÞkuøk fhðk{kt ykðu Au.r[ºk þçËLke ÔÞqíkÃkríkÚke yuLkku yÚko çkkuÄ ÚkkÞ
Au. “™²Ý 癲¼ï §ç¼ ç™~¢}¢ì” ßÞkhu f÷kfkhu ÃkkuíkkLkk yktíkh-çkkÌk søkíkÚke rðrðÄ ¼kðkuLkwt
[ÞLk fhe yuLku hu¾ktfLk îkhk {qíkoYÃk «ËkLk fhu Au. íÞkhu íkuLke íku ykf]ríkLku r[ºk fhðk{kt
ykðu Au. “ðkíMkkÞLku yu{Lkk {níðLkk økútÚk ‘fk{Mkqºk’{kt r[ºkf¤kLku [kuÚkwt MÚkkLk ykÃÞwt Au.
Ãkhtíkwt rð»ýwÄ{kuo¥kh Ãkwhký{kt r[ºkf¤kLku f¤kyku{kt Mkðo©uc íku{s Ä{o, yÚko, fk{ yLku
{kuûkLke Ëkíkk íku{s su ½h{kt yuLke «ríkck ÚkkÞ Au. íÞkt MkËið {tøk÷ ÚkkÞ Au.” “«k[eLk
¼khík{kt {kLkðMkSoík fkuE Ãký ykùÞo sLkf f]ríkLku r[ºk fnuíkk níkk. yux÷u fu ¼qr{ík÷
Ãkh hu¾ktÂõík fu htøkktrfík f]rík yLku {qŠík çkÒkuLku r[ºk fnuíkk níkk.”7 ¼khíkeÞ r[ºkf¤k
{wÏÞíðu fheLku Ä{oLkk htøku htøkkÞu÷e nkuðk Aíkkt ËwrLkÞkLke yLÞ r[ºkf¤kLke Mkh¾k{ýe{kt,
rð»kÞ ðirðæÞLke çkkçkík{kt shk Ãký Wíkhíke LkÚke.

71 | P a g e
 “r[ºkf¤kLkku {Lkw»Þ Mk{ksÚke yíÞtík «k[eLk Ãkrh[Þ Au. økwVkðkMke ykrË{kLkðLkk
{Lkku¼kðkuLku Ãký ¼eíkku Ãkh YÃkLku yðíkheík fÞko Au. yLku yksLkku MkÇÞ {Lkw»Þ Ãký LkkLkk
«fkhu ÃkkuíkkLkk òøk]ík, Mkwó, yÄoMkwó, {LkkurðfkhkuLku r[rºkík fhðkLkk «ÞkMk fhe hÌkku Au.
{kLkð {LkLkk rðfkMkLkku ½ýku çkÄku RríknkMk r[ºkf¤kLkk yæÞÞLk yÇÞkMkÚke ¿kkík ÚkE þfu
Au.”8 “«k[eLk þkMºkfkhkuyu r[ºkf¤kLkk {wÏÞíðu A ytøkku ËþkoÔÞk Au. suðk fu YÃk¼uË,
«{ký, ¼kð, ÷kðÛÞ, MktÞkusLk, MkkË~Þ, ðŠýfk¼tøk ðøkuhu r[ºkf¤kLkku hMkkLktË {kýðk
{kxu yk A ytøkkuLkwt ¿kkLk {kºk r[ºkfkhku {kxu s Lkne Ãký çkÄkLkk {kxu s WÃkÞkuøke s Au.”9
“rþÕÃkhíLk Lkk{Lkku økútÚk 16{e MkËe{kt ©efw{khu ÷ÏÞku Au yu{kt ‘r[ºk ÷ûký’
Lkk{Lkk yæÞkÞ{kt r[ºkLkk ºký «fkh ðýoÔÞk Au. r[ºk, yÄor[ºk, yLku r[ºkk¼kMk”10
r[ºkf¤kLkwt rðntøkkð÷kufLk fhíkkt r[ºkf÷k{kt r[ºkkuLkk yLkuf «fkhku «[r÷ík nkuðkLkwt {LkkÞ
Au. «k[eLk yLku yðko[eLk r[ºk «fkhku{ktÚke {wÏÞ «fkhku Lke[u {wsçk Au. {kLkðeyu ßÞkhu
«Úk{ MkktMf]ríkf fkÞoLke þYykík fhe íÞkhu íkuýu r¼r¥kr[ºkku (Fresco) Úke þYykík fhe
níke. Ëk.ík. «kf]ríkf yiríknkrMkf fk¤Lkku {kLkð økqVk{kt hnuíkku níkku íkuÚke íkuLku økwVkLke Aík
yLku rËðk÷ku Ãkh ÃkkuíkkLkk ykLktËLku yr¼ÔÞõík fÞkuo. Äehu - Äehu yk r¼r¥kr[ºkkuLkk
yk÷u¾Lk{kt rðfkMk Úkíkku økÞku. “ÃkíÚkhLke rËðk÷ ÃkhÚke {kxeLke rËðk÷ Ãkh r¼r¥kr[ºkkuLkwt
yk÷u¾Lk Úkðk ÷køÞwt. suLkwt Wík{ WËk.¼khík{kt ystíkk yLku R÷kuhkLkkt r¼ríkr[ºkku f¤kLke
xufLkefT Au.” yk{ rðrðÄ «fkhLke f¤k ÃkkA¤Lkku WËu~Þ MkkIËÞo Mk]rü yLku ÔÞÂõíkLke
yr¼ÔÞÂõíkLkku Au. f÷kfkhku fÕÃkLkk fheLku r[ºkku çkLkkðeLku ÃkkuíkkLkk rð[khku ÔÞõík fhíkkt
nkuÞ Au. WÃkhkuõík çkkçkíkkuLku æÞkLk{kt ÷ELku fne þfkÞ fu “MkkIËÞo yLku MksoLkLkk f÷k-fwMkw{ku
rðLkk {kLkð MktMf]ríkLkku RríknkMk Ãkqýo çkLkíkku LkÚke. {nkhkßÞkuLke Mk¥kkyku yLku Ë{k{ku
fk¤{kt rð÷eLk ÚkE økÞkt Au. Mk{kòuLke «ríkck yLku ði¼ðku ¼q÷kE økÞk Au Ãký ¼qíkfk¤Lke
økkihðøkkÚkkyku Mkt[Þ fhe hnu÷e rþÕÃkf]rík yLku f÷kf]ríkyku s {kºk íkuLkk y{h yðþu»kYÃku
hne Au.”
ykrËðkMkef¤kLke rð¼kðLkk :
f¤k yu MktMf]ríkLkwt yr¼Òk ytøk Au. ykrËðkMkeyku f÷kr«Þ Au. rðrðÄ ykrËðkMke
Mk{wËkÞku f÷kí{f ðMíkwykuLkwt rLk{koý fheLku ÃkkuíkkLke «kf]ríkf yLku ykæÞkÂí{f

72 | P a g e
¼kðLkkykuLke yr¼ÔÞÂõík fhu Au. ykrËðkMke Mk{wËkÞkuLkk ÷kuføkeík, ÷kufMktøkeík, ÷kufLk]íÞ,
÷kuffÚkk, ÷kufrðãk, Ëuþ¼h{kt òýeíkk Au.

ykrËðkMkeykuLke f¤k{kt Mkk{krsf yLku ¼kiøkkur÷f ÃkrhÂMÚkríkyku Ä{o yLku ÃkhtÃkhk

íkÚkk Mkk{krsf WÃkÞkurøkíkk òuzkÞu÷kt Au. f÷kLke yr¼ÔÞÂõík {kxu ÃkhtÃkhkøkík íku «[r÷ík
þi÷e nkuÞ Au. “zkì.yuÂÕðLk sýkðu Au fu - ykrË{òrík f÷k îkhk ðkMíkrðõíkkLkwt ÞÚkkÚko
rLkYÃký fhu Au. yLku Lkðe ÃkuZe {kxu yuf ¾òLkku Q¼ku fhu Au.”11 f¤k ¾kíkh f¤k yu
çkkçkík ykrËðkMke yÃkuûkkLke çkknh Au. WÃkÞkurøkíkk yLku «Þkuøkkí{fíkk yu ðLkðkMke f¤k,
MkkIËÞkor¼ÔÞÂõíkLke Sðeík ïkMk Au.”

ykrËðkMkeykuLke f¤k{kt WÃkÞkurøkíkk, Mkk{krsf {níð, Mkktfuríkf yLku ÞÚkkÚkoðkË

suðk rðrþü íkíðku òuðk {¤u Au. íku{Lke f¤k þi÷e{kt Mkh¤ yLku srx÷ çkkçkíkkuLkku Mk{kðuþ
òuðk {¤u Au. {qŠík yLku r[ºkf¤kLkwt «[÷Lk ykrËðkMke Mk{ks{kt ÔÞkÃkfÃkýu ÔÞõík Úkíkwt
nkuÞ Au. ykrËðkMkeyku ÃkíÚkh yLku ÷kfzkLkku WÃkÞkuøk fheLku íku{ktÚke f÷kí{f {qŠíkyku
çkLkkðu Au. ÷kfzkt yLku ÄkíkwLkk ðkMkýku WÃkh Lkfþefk{, fkuíkhýefk{ yLku r[ºkfk{ fhu Au.
ykrËðkMke Mk{wËkÞkuLke

f÷kyku rLkËkuo»k, yýeþwØ yLku Mðk¼krðf Au. íku{Lke f÷k{kt ykæÞkÂí{f yLkw¼ðku yLku
ÄkŠ{f rð[khkuLkwt «kuíMkknLk á~Þ{kLk ÚkkÞ Au. f÷kí{f MkkÄLkkuLku yLkwYÃk f÷kLkk MðYÃkku
rðfMÞk Au.

zkì.yuÂÕðLkLke árüyu ykrË{òríkyku{kt f÷kLku ¾kíkh f÷k LkÚke.12 £kus, ÷uðe

MxÙkuMk suðk rðîkLk {kLkðþkMºkeykuyu ykrËðkMke Mk{wËkÞLkku yÇÞkMk fheLku f¤kLkku yÚko
Mk{òÔÞku Au. ykðk rðîkLkkuLkk yÇÞkMk ÃkhÚke V÷eík ÚkÞwt Au fu ykrËðkMkeyku rðrðÄ Ãkðkuo
yLku WíMkðku ÃkkuíkkLke MktMf]rík yLku MktMfkhLku yLkwYÃk Wsðu Au. íku{kt rðrðÄ BnuhktLkku WÃkÞkuøk
fhu Au. yk{kt s íku{Lke f¤kLkk rðrðÄ MðYÃkkuLkku Mk{LðÞ òuðk {¤u Au.

hu¾k, ykf]rík, htøk, íkk÷, þçË ðøkuhu MðYÃk{kt {kLkðeLke «ð]ríkykuLke Úkíke
yr¼ÔÞÂõíkLku ‘f¤k’ fnu Au. f¤k yu þçË MktMf]íkLkk f÷ (ÜUH) Äkíkwt ÃkhÚke çkLÞku Au. suLkku
yÚko ‘òýðwt’ yÚkðk ‘MkkIËÞkoí{f yr¼ÔÞÂõík’ yuðku ÚkkÞ Au. ÷kuf r[ºkf¤k ÷kufku ðzu,
73 | P a g e
÷kufkuLkk ©{ ðzu ÷kufkuLkk SðLk MkkÚku ðýkÞu÷e MkkÄLkMkk{økúe ðzu Mkòoíke f¤k Au. su{kt ÷kuf
íkíðku rð÷Mkíkk nkuÞ Au. yk f÷kLkku yLkwçktÄ ÷kufSðLk MkkÚku Au. íkux÷kus ÷kuf Ä{o MkkÚku Au.
ykÚke fheLku ÷kuff¤k{kt ykLkwckrLkf íkíðLke nkshe ykð~Þf çkLku Au. yÚkkoíkT “÷kuff¤k
÷kuf ©Øk yLku ÷kufÄ{oLke fkuE rðrÄ ÷kuf Mkk{økúe ðzu Ãkwü çkLkíke nkuÞ Au.13 “÷kuff¤k
yux÷u ÷kufkuyu Ãkkuíku ÃkkuíkkLkk {kxu ÃkkuíkkLkk nuíkwyku yLku WÃkÞkuøkkuLku yLkw÷ûkeLku ÃkkuíkkLkk
ÃkÞkoðhý{kt Mksuo÷k MðYÃkku. ÷kuff¤kLke ¾qçke yu Au fu yu øk{u íku þi÷e{kt hsw ÚkE nkuðk
Aíkkt íku{kt hnu÷wt yr¼ÔÞÂõíkLkwt Sðtík íkíð þe½ú Mkk{kLÞ «ò MkwÄe ÃknkU[e {LkkuhtsLk fhu
Au.”14

ykrËðkMkef¤kLkk «fkhku :

økwshkíkLke ÃkqðoÃkèe{kt çkLkkMkfktXkÚke ÷RLku zktøk, ð÷Mkkz MkwÄe ykrËðkMkeyku ðMku

Au. yk «Ëuþ{kt «f]ríkLkk MkktrLkæÞ{kt {Mík SðLk ðeíkkðíke ykrËðkMke «òLkk ÷kuføkeík,
÷kufMktøkeík, ÷kuff¤k yLku ÷kufLk]íÞ ðøkuhu{kt rðMík]ík YÃk{kt ÷kuf f¤kLkkt ËþoLk ÚkkÞ Au.
ykrËðkMke MktMf]rík{kt Lke[uLkk «fkhku òuðk {¤u Au.

(1) r{©f¤k

(2) Þktrºkff¤k

(3) ÷r÷íkf¤k
(1) r{©f¤k :

ykrËðkMke r{©f¤kLkk «fkh{kt Lk]íÞf¤k yLku Lkkxâf¤kLkku Mk{kðuþ fhe þfkÞ

Au. Lk]íÞf¤k{kt ykrËðkMke Lk]íÞ Mkns «r¢Þk Au. ykrËðkMke Zku÷ - Zku÷fLke ÚkkÃkkuÚke
ðkøkíkkt fýo {Äwh MktøkeíkÚke ½hLke çknkh ykðeLku Lk]íÞ fhðk ÷køku Au. Mktøkeíkf¤kLke su{
Lkkxâf¤k Ãký ykrËðkMke Mk{ks{kt rðfrMkík níke. su ¼ðkzk yLku MkkU½ suðkt «fkhku{kt
níke.

74 | P a g e
(2) Þktrºkff¤k :
ykrËðkMkef¤kLkk rðrðÄ «fkhku{kt Þktrºkff¤kyku Ãký ¾qçk s {níðLkLkwt MÚkkLk Ähkðu Au.
ykrËðkMkeyku ÃkkuíkkLke sYheÞkík «{kýu ¼kiríkf ðMíkwyku çkLkkððk{kt Þktrºkff¤kLkku
WÃkÞkuøk fhu Au. íku{Lke Þktrºkff¤k nMíkf¤k, Mkwþku¼Lkf¤k, MkkIËÞof¤k, ÞwØf¤k,
rþfkhf¤k ðøkuhu Au.
(3) ÷r÷íkf¤k :
÷r÷íkf¤k{kt rþÕÃkf¤k, MÚkkÃkíÞf¤k, Mktøkeíkf¤k, r[ºkf¤kLkku Mk{kðuþ fhe þfkÞ Au.
÷r÷íkf¤kLkku {wÏÞ nuíkw {Lkw»ÞLkk {Lk{kt hun÷e MkkIËÞoð]ríkLku Ãkku»keLku hMkkLktËLkku yLkw¼ð
fhkððkLkku Au.
ykrËðkMke r[ºkf¤k :
ykrËðkMkeyku «ò r[ºkf¤k{kt Ãký ÃkkA¤ LkÚke {æÞ«ËuþLkk ¼e{çkuxfkLkk ¾zfku
Ãkh ËkuhkÞu÷k nòhku ð»ko Ãkwhkýk r[ºkkuLke ÃkhtÃkhk ¼khík{kt økwshkíkÚke ykurhMMkk MkwÄe
ÃkÚkhkÞu÷k ykrËðkMkeykuyu ò¤ðe hk¾e Au.”15 ykrËðkMkeykuLke r[ºkf¤k{kt çkkÌk
ykztçkhku LkÚke Mkh¤ MkkÄLkkuÚke yk r[ºkf¤k yks MkwÄe Sðeík Au. Ãkhk{w¾kÃkuûke Lkrn íkku
ykrËðkMke Au fu Lkne íkku yu{Lke f¤kyku. ÄkŠ{f ¼kðLkkÞwõík r[ºkf¤k{kt ¼qík-«uíkÚke
hûkk, yr¼þkÃkkuÚke {wÂõík, íkÚkk fkixwtrçkf Mk{]rØ ðøkuhuLkwt rðþu»k æÞkLk hk¾ðk{kt ykðu Au.
ykrËðkMke Mk{ks{kt yu{Lkk ½hLke rËðk÷ku Ãkh, Ëhðkò Ãkh, Ãkkýe ¼hðkLkk ðkMkýku Ãkh
MkwtËh r[ºkku òuðk {¤u Au. Ãkkuíku çkLkkðu÷k htøkkuÚke fu MkVuË [qLkkøkuYÚke Mºke-Ãkwhw»k, çkk¤fku,
økkÞ - çk¤Ë, n¤ - ð]ûkku ðøkuhu r[ºkku çkLkkðu÷k nkuÞ Au. fkuE - fkuE søÞkyu
ykrËðkMkeyku{kt Ëuðe ËuðíkkykuLkk r[ºkku Ãký òuðk {¤u Au. ¾kMk fheLku LkkøkÃkt[{e,
rËðk¤e fu ÷øLkkuíMkðLkk «Mktøku r[ºkfk{ fhðk{kt ykðu Au.

økwshkík{kt rðrðÄ MÚk¤kuyu Mk{ÞLkk r¼r¥kr[ºkku òuðk {¤u Au. yk r¼ríkr[ºkku su -

íku fk¤Lkk økwshkíkLkk hksfeÞ SðLkLke ½xLkkyku Ãkh «fkþ Ãkkzu Au. íkuÚke r[ºkf¤k{kt
økwshkíkLkk r¼ríkr[ºkkuLkwt {níðLkwt MÚkkLk Au. WÃkhkuõík çkÄkt fkhýkuLku ÷eÄu r¼r¥kr[ºkkuyu
MkËeykuÚke r[ºkf¤k{kt rðþu»k MÚkkLk «kó fÞwo Au. yksu Ãký ÷kufku yk f¤kLke fËh fhu Au.

75 | P a g e
WíMkðku yLku íknuðkhku suðk «Mktøkkuyu ½hLke rËðk÷ku, yktøkýkt Ãkh rðr¼Òk r[ºk çkLkkððk{kt
ykðu Au. suLkku MktçktÄ yrÄfktþ Ãkkihkrýf fÚkkyku MkkÚku nkuÞ Au. r¼r¥kr[ºkku çkLkkððkLke
«Úkk ykrËðkMkeyku{kt ÃkhtÃkhkÚke «[r÷ík Au. Mk{ksLkk herík - rhðkòu, Ãknuhðuþ ðøkuhuLke
«ríkíke íku{kt ÚkkÞ Au. Ëk.ík. økwshkíkLkk hkXðk ykrËðkMkeyku ÃkeXkuhku r¼r¥kr[ºk ÄkŠ{f
¼kðLkk MkkÚku Mktf¤kÞu÷wt Au. r[ºkf¤kLkk Wík{ Lk{qLkk {æÞ økwshkíkLkk AkuxkWËuÃkwh, fðktx,
LkMkðkze, suíkÃkwhÃkkðe, òtçkw½kuzk, nk÷ku÷, ½ku½tçkk, fk÷ku÷, ËuðøkZ çkkrhyk ðøkuhu
rðMíkkh {kt òuðk {¤u Au. íÞkt su r[ºk çkLku Au. íku{kt r[ºkfkhLke Mkkhe Açke òuðk {¤u Au.
hkXðkykuLke ÃkeXkuhkuf¤k :
rðï¼h{kt økwshkíkLkku MkktMf]ríkf ðkhMkku «rMkØ Au. ykrËðkMkeyku f÷kr«Þ Au íkuyku
f÷kí{f ðMíkwykuLkwt rLk{koý fheLku ÃkkuíkkLke «kf]ríkf yLku ykæÞkÂí{f ¼kðLkkykuLke
yr¼ÔÞÂõík fhu Au. ykrËðkMkeykuyu ÄkŠ{f yLku ÔÞðnkrhf ÃkhtÃkhkLku yLkwMkheLku yLkuf
f¤kykuLku Sðtík hk¾e Au. r¼r¥kr[ºkf÷k Ãký «k[eLk Mk{ÞÚke [k÷e ykðe Au. r¼¥kLkk
yÂMíkíðLke MkkÚku s r¼r¥kr[ºkkuLkwt yÂMíkíð òuzkÞu÷wt Au. økwshkíkLkk ykrËðkMkeykuLkwt SðLk
ykðk r[ºkku MkkÚku yk÷u¾kÞu÷wt Au. økwshkíkLkk hkXðk ykrËðkMkeykuLke f÷kLkku MkwtËh rLk¾kh
ÃkeXkuhkuLke Lkfþe{kt òuE þfkÞ Au.

ÃkeXkuhkuf¤k yu hkXðk ykrËðkMkeykuLke r[ºk f¤k Au íku r¼r¥k r[ºkf¤kLkku W¥k{

Lk{qLkku Au. suLku íkuyku suLku íkuyku çkkçkku ÃkeXkuhkLkk Lkk{u MktçkkuÄu Au. ÃkeXkuhku f¤k{kt íku{Lkk
Mk{ks SðLkLke MkkÚku Mktf¤kÞu÷k ík{k{ r[ºkku ðkíkkoyku MkkÚku Mktf¤kÞu÷ Au. “ÃkeXkuhkuLkwt
r¼r¥kr[ºk yu ÷øLkLke òLkLkwt r[ºk Au.”16 “yk f÷k f]rík økwshkík hkßÞLkk ðzkuËhk,
Ãkt[{nk÷ yLku ËknkuË rðMíkkhLkk hkXðk ykrËðkMkeyku{kt òuðk {¤u Au. ßÞkhu {æÞ«Ëuþ{kt
y÷ehksÃkwhLkk “r¼÷k÷k”

ykrËðkMkeyku{kt Ãký òuðk {¤u Au.”17 ykrËðkMke hkXðk ÃkeXkuhku r¼r¥kr[ºk ËkuhðkLke
{kLkíkk fhu Au. “yk hkXðk hkuøk {wÂõík {kxu, s{eLk{kt WíÃkkËLk ðÄkhðk, Ãkþw-«kýeyku
ËqÄk¤k yLku WÃks ykÃkLkkhk ÚkkÞ íku {kxu íkÚkk ½h{kt fkuELku MktíkkLk «kró Lk Úkíke nkuÞ
yÚkðk nkuÞ íkku Ãký {ktËøke{kt hnuíkw nkuÞ íkku íku{ktÚke {wõík Úkðk {kxu yLku ½h{kt MktÃkqýo heíku

76 | P a g e
þktrík hnu íku {kxu ÃkeXkuhku r¼ríkr[ºkkuLkwt rLk{koý fhkðu Au. suLke ÃkkA¤Lkku nuíkwt Mkk{krsf-
ÄkŠ{f Au.”18
ÃkeXkuhku r¼r¥k r[ºkf¤kLkku «kht¼Lkku EríknkMk :
ÃkeXkuhku r¼r¥kr[ºkLkku «kht¼ yk òríkyu õÞkhu ? fuðk ? Mktòuøkku{kt fÞkuo íku yuf
MktþkuÄLkLkku rð»kÞ Au. 10-11{e MkËe ËhBÞkLk {k¤ðk{kt hkò¼kusLkwt þkMkLk Ëhr{ÞkLk
hkßÞ{kt Ëq»fk¤ ÃkzÞku. ¾uíkeðkze Mkqfkðk ÷køke, yÒk-ÄLkLkk fkuXkhku ¾k÷e Úkðk ÷køÞk
yLku Ãkþwyku Ãký Ëqçk¤k Úkíkkt ËqÄ ykÃkðkLkwt çktÄ ÚkÞ, hkßÞ{kt ðktrÍÞk (rLk:MktíkkLk) ÷kufkuLkwt
«{ký ðÄðk ÷køÞwt. yux÷u fu hkò yLku hkßÞLke «ò WÃkh Ëw:¾Lkk ðkˤku ½uhkÞk níkk.
yk Mk{Þu hkò ¼kusu ÃkkuíkkLkk hksÞ WÃkh ykðe Ãkzu÷e ykÃkr¥kÚke {wõík Úkðk RLË (RLÿ)
ðhMkkËLkk Ëuð, ÃkeXkuhkuLke {kLkíkk hk¾e níke. hkò¼kusLke {kLkíkk (yk¾ze) V¤e¼qík Úkíkkt
hksÞ{kt Mkw¾ - Mk{]rØ ykððk ÷køke. hkò¼kusu íkuLke ¾wþe{kt ÃkkuíkkLkk hkßÞ{kt yk «Mktøk
WsÔÞku níkku. suLke M{]ríkYÃku nktVuïh Lkk{Lkk MÚk¤u ÃkÚÚkh WÃkh çkzðkLke Zktf, çkzðku, suðk
r[ºkku fkuíkhu÷k Au. suLku hkXðk ÃkkuíkkLkk ½hLke rËðk÷ku WÃkh r[íkhkðu Au. nk÷{kt Ãký hkXðk
ykrËðkMkeyku y¾kºkesLkk {rnLku ÃkwLk{Lkk rËðMku íÞkt MLkkLk yLku ËþoLkkÚkuo òÞ Au. òu fu
nk÷{kt yk yðþu»kku (Ãkwhkðk) Lk{oËk LkËeLkk ÃkkýeLke MkÃkkxe ðÄíkkt Ãkkýe{kt zqçke økÞk
Au.19

{k¤ðkLkk hksÞ{kt ykðu÷ ‘hkX’ ÃkhøkýkLke «ò WÃkh hkò ¼kusLke yk «ð]ríkLke

½uhe yMkh ÚkE Ãkze nþu. yLku íÞkhÚke yk hkXðkyku ÃkkuíkkLkk WÃkh ykðe Ãkzu÷e
ykÃkr¥kykuÚke {wõík Úkðk yLku Mkw¾ Mk{]rØLku «kó fhðk {kxu “ELÿ - ÃkeXkuhku” MkkÚku - MkkÚku
hkò ¼kusLke Míkwrík fheLku íkuLke rfíkeoLku Wò¤eLku f]Ãkk «kó fhu Au.20

WÃkhkuõík ËtíkfÚkkLkk Mk{ÚkoLkYÃku ÃkeXkuhkuíMkðLkwt yuf økeík òuEyu :

“hkò¼kus hkýkuçkk hkò¼kus fwtðkh

nku¤ (Mkku¤) hkýe ðktrÍÞwt íkkhe hkò¼kus fwtðkh

nku¤ (Mkku¤) ÷qtzeÞwt ðktrÍÞwt íkkhe hkò¼kus fwtðkh

77 | P a g e
Mkku¤ hkýe ¾ku¤ku ðk¤Þku hkò¼kus fwtðkh

f¤Lku íku ðk¤e heÞku hkò¼kus fwtðkh

Lkð {rnLkk ðu¾kt nkuÞ÷kt hkò¼kus fwtðkh

ËkÞk-çkkÞk ðk¤e heÞku hkò¼kus fwtðkh

nkuZ¤Lkk íkhkuÞk ðk¤u hkò¼kus fwtðkh

nkuZ¤ËuðLkwt niÞwtðk¤u hkò¼kus fwtðkh

nkuZ¤ËuðLke ¼ezku ¼ktøku hkò¼kus fwtðkh

Qxe nkuðu Ënu {rnLkk hkò¼kus fwtðkh

nkÚke¾kLkk ðktrÍÞkhu hkò¼kus fwtðkh

yn{ ½÷kðu hu hkò¼kus fwtðkh

nkÚke nkuðu çkkh ðhnwt hkò¼kus fwtðkh

nkÚkk¾kLkkLkk ¾ku¤k ðk¤eÞk hkò¼kus fwtðkh”21

WÃkhkuõík økeík{kt hkXðk ykrËðkMkeyku hkò¼kusLku MkkiÚke Ÿ[k MÚkkLku MÚkkÃku Au.
MkðoLkk rÃkíkk íkhefu yk÷u¾u Au. òu.fu.ÃkeXkuhkuLkk r[íkkhk MkkÚkuLke {w÷kfkík ËhBÞkLk hkò
¼kusLku s ‘hk{’ íkhefu [eíkhðk{kt ykðu Au.22 hkò¼kusLkk hksÞ{kt íkuLke «ò WÃkh su
ykÃkrík ykðe Ãkze níke íku yLku íkuLke {kLkíkk (yk¾ze) V¤e¼qík Úkíkkt su Mkq¾-Mk{]rØ yLku
rfíkeo «kó ÚkkÞ Au. íkuLkku y®n rLkËuoþ fhðk{kt ykÔÞku Au. yux÷u fu hkXðk ykrËðkMkeyku
ÃkkuíkkLkk ½h{kt yLLk-ÄLk, ËqÄ-Ënª, Ãkþw-Ãkk÷Lk, ¾uíke-ðkze, çkk¤-çkå[kt{kt Mkw¾ þktrík
ykðu íkuLkk {kxu hkò¼kusLke Míkwrík fhu Au.
ÃkeXkuhkuLkwt fÚkkðMíkw :
hkò ÃkkuíkkLkk hkßÞ{kt ÃkkýLkwt Ãkqsðk (fhðk) Lke íkiÞkheYÃku hkßÞ{kt hnuíkk fýfk
fwt¼khLku ÃkkMku {kx÷e çkLkkðe ÷kððkLkwt fnu Au. yux÷u fýfk fwt¼kh fkuËk¤e ÷ELku Ähíke
{kíkk WÃkh fkuËk¤eLkku ½k fhðkLkku «ÞíLk fhu Au. Ãký yux÷k{kt Ähíke{kíkk fýfk fwt¼khLku

78 | P a g e
½e-ËqÄLkku rËðku fheLku ÃkAe fkuËk¤eLkku ½k fhðkLkwt Mkq[ðu Au. yux÷u fýfk fwt¼khLke ÃkíLke
ËqÄ{ktÚke ½e çkLkkððk ÷køku Au. Ãký ËqÄ{ktÚke ½e Lk çkLkíkk íku ËqÄLku s{eLk WÃkh Zku¤e Ëu Au.
yk{ s{eLk WÃkh

Zku¤u÷k ËqÄ{ktÚke ËqÄk hkð¤Lke WíÃkrík ÚkkÞ Au. {kxu íku ËqÄk hkð¤ íkhefu yku¤¾kÞ Au. yuf
rËðMk yk Ëqçk¤ku - Ãkkík¤ku ËqÄku-hkð¤ hkòLkk Ëhçkkh{kt òÞ Au. Ãkhtíkwt hkò íkuLku yk©Þ
ykÃkðkLkk çkË÷u íÞktÚke íkuLku fkZe {qfu Au. yu Mk{Þu ËqÄk hkð¤Lkk [k÷ðkÚke ftfwLkk Ãkøk÷k
Ãkzu Au. yk òuELku ykùÞoþÂõík ÚkÞu÷e hkòLke çknuLk Ãký ËqÄk-hkð¤Lke ÃkkA¤ ¼køke òÞ
Au. suLke ¾çkh yLku hkòLku Ãkzu Au. çkLLkuLku Ãkfze ÷kððk {kxu ÃkkuíkkLkk MkiLÞLku ykËuþ ykÃku
Au. Ãkhtíkw yux÷k{kt yk çkÒku øktøkk-s{LkkLke Ãku÷e Ãkkh ykMkku-Ãkk÷ðLkk Íkz Lke[u «u{Lke
ðkíkku fhu Au. Úkkuzk Mk{Þ ({rnLkk) ÃkAe Ãku÷e fwtðhe-ELËhks, hkýe fks¤, fk¤efkuÞ÷,
yk¼kufýçke, fLnuhe, r[íkw-hkýku, nkuZ¤Ëuð, (çkkh ¼kE-çknuLkLku) ðøkuhuLku sL{ ykÃku Au.

rÃkXkuhkuLkk WíMkð ÃkkA¤ hkXðkyku{kt hrMkf ËtíkfÚkk «[r÷ík Au. íku {wsçk
RLÿhkòLke yuf çknuLk, fk¤e fkuÞ÷ fqtshkýkLkk MknðkMkÚke Mkøk¼ko çkLku Au íkuLke ¾çkh
ELÿhkò MkwÄe ÃknkU[e òÞ Au. yux÷u ÃkkuíkkLkk ¼kELke Eßsík ¾kuðkE sðkLkk ¼ÞÚke íku
fk¤e fkuÞ÷ Lkknuzku ÷u Au. yux÷k{kt fk¤e fkuÞ÷ çkk¤fLku sL{ ykÃku Au íku ÃkeXkuhku. íkuLku
fk¤e fkuÞ÷ LkËe{kt ðnuíkku {qfe Ëu Au. çkeS çkksw íkuLke çkeS çknuLk hkýe fks¤ hkýe
{ku¾÷ LkËe rfLkkhu Lnkðk òÞ Au. íkuýu LkËe{kt ðnuíkk çkk¤fLku {nu÷{kt ÷E sE {kuxku hu
Au. yk ðkíkLke òý ELÿhkòLku Úkíkkt íku íkuLkk Ãkh MkiLÞ ÷ELku ½Mke ykðu Au. Ãkhtíkw
ELÿhkòLke hkýe íku{Lkk ¼kýusLku {khðkLke Lkk Ãkkzu Au yLku WÕxkLkw {k{kyu ¼kýusLku
õÞkhuÞ ykðwt Lk fhðkLke Mk÷kn ykÃke íkuLku (ÃkeXkuhkLku) ½h{kt MÚkkLk ykÃku Au. ykÚke ÃkeXkuhku
RLËhksLkku ¼kýus çkLÞku. ÃkeXkuhku W{h÷kÞf Úkíkkt íkuLkk ÷øLkLke ðkík ykðe íÞkhu
RLÿhkòyu yuf Mk¼k çkku÷kðe yLku ÃkeXkuhkuLku íkuLkk {k-çkkÃkLku þkuÄe fkZðk sýkÔÞwt. yk
Mk{Þu ÃkeXkuhkuyu ÃkkuíkkLkk {kíkk-rÃkíkk íkhefu fk¤e fkuÞ÷ yLku fqtshkýkLku çkíkkÔÞk. yk{
ÃkeXkuhkuyu RLÿLkku ¼kýus çkLkíkk {k{kyu ¼kýusLkk ÷øLk ÷u Au. íku{kt ík{k{ Ëuð -
ËuðeykuLku rLk{tºký ykÃku Au. íku{kt ík{k{ MkøkktMktçktÄeykuLku çkku÷kðu Au yux÷u ÃkeXkuhku

79 | P a g e
r[ºkf¤k{kt Ãk]Úðe ÃkhLkk çkÄk Ëuð-Ëuðeyku «kýeykuLku, Mkðkhe MkkÚkuLkk r[ºkku MðYÃku
[eíkhðk{kt ykðu Au. ykÚke s hkXðk ykrËðkMkeyku ÃkeXkuhku «Mktøk WsÔÞk ÃkAe çku ºký ð»kuo
ÃkeXkuhku - ÃkeXkuheLkk ÷øLkLkk ykýkt ðk¤ðk {kxu “Ãkkøkýwt” Ãkqtsu Au yux÷u ÃkeXkuhku f¤k
ykrËðkMkeykuLke Mk{økú SðLk ÔÞðMÚkkLkwt rLkYÃký fhíke ÄkŠ{f f÷kf]rík Au.23
ÃkeXkuhkuLkk rðrÄrðÄkLk :
ÃkeXkuhku ½hLkk çkkhýktÚke çknkh Lkef¤íkkt s{ýe íkhVLke rËðk÷ fu ¾Ãkuzk WÃkh
[eíkhðk{kt ykðu Au. ÃkeXkuhkuLkwt r[ºk ½hLke ÃkhMkk¤Lke {wÏÞ ºký rËðk÷ku WÃkh [eíkhkÞ Au
yux÷u fu ½hLke rËðk÷{kt çkkhýwt ðå[u ykðíkwt LkÚke, ÃkeXkuhkuLke rðrÄ Ãknu÷k hkus yuf ð¾ík
yu{ Mkkík (7) rËðMk fwtðkhe fLÞkyku ÃkeXkuhkuLke rËðk÷Lku Aký - {kxeÚke ÷ªÃku Au.24

ÃkeXkuhkuLkku WíMkð çkwÄðkhu WsðkÞ Au. íkuLku ykøk÷u rËðMku yux÷u fu {tøk¤ðkhLkk
rËðMku su ¼ªík WÃkh ÃkeXkuhku r[íkhðkLkku nkuÞ íku rËðk÷Lku MkVuË htøkLke {kxeÚke Äku¤ðk{kt
ykðu Au. suLku “Ãkktzw Äku¤ðwt”Lke rðrÄ fnuðk{kt ykðu Au. yk MkVuË htøkLke {kxe ftzk økk{Lke
Mke{{ktÚke {tøk¤ðkhLkk rËðMku Ãkkt[ fwðkhe fLÞkyku Ãkkt[ Lkðe xkuÃk÷eyku ÷ELku {kxe ÷uðk
çkzðk (¼qðk) MkkÚku òÞ Au. {kxeLku ÷kÔÞk ÃkAe {kx÷k{kt Ãk÷k¤eLku MkVuË fÃkzktLkku xqfzku
çkku¤eLku íku rËðk÷Lku MkVuË çkLkkðu Au. òu fu nk÷Lkk Mk{Þ{k hkXðk Ãkkfk {fkLk{kt ÃkeXkuhku
[eíkhkðíkkt nkuÞ ½hLke rËðk÷Lku Äku¤ðk {kxu [qLkkLke ytËh Úkkuze MkVuË {kxe (Ãkktn) Úke
Ãk÷k¤e yk¾e rËðk÷Lku MkVuË f÷hÚke Äku¤ðk{kt ykðu Au.

yk ð¾íku Mºkeyku ÃkeXkuhkuLkk økeíkku økkÞ Au.

“h{ýk¼kELku ¼eík÷eÞu ½kuze÷k Ëkuhðku

rËLkeÞk¼kELku ¼ªík÷eÞu ½kuze÷k Ëkuhðku

½kuze÷k ËkuhðkuLku htøk Ãkqhkðku.

htøk Ãkqhkðku Lku [ku¾÷eÞu ðÄkðku

[ku¾÷eÞu ðÄkðkuLku ftfwyu [eíkhkðku.

ftzkLkwt Ãkktzw Lku økkuÄhkLkku htøk

80 | P a g e
hªAeÞkLkku çkzðku Lku Ãkk½kuhkLkk ÷¾khk

Ãkk½khkuLkk ÷¾khkLkk ½kuze÷k Ëkuhðku.”25

yk økeík{kt ÃkeXkuhku fkuLkk ½hu, fÞkt r[íkkhkyku fÞk çkzðkÚke fÞkt økk{Lkwt Ãkkzwt yLku
f÷h (htøk) fÞkt þnuhÚke ÷kððk{ktykÔÞku Au íkuLkwt ðýoLk MkkÚku s RLË (ELÿ) ÃkeXkuhku yLku
hkò¼kusLke Míkwrík (økktÞýkt) yku Zktf ðøkkzeLku çkzðku økkÞ Au. ¼eíkLku ÷ªÃkðkLktw fk{ yu
fwtðkhe fLÞkyku yLku ¼ªíkLku Ãkktzw ðzu Äku¤ðkLkwt fkÞo Ãkwhw»kku fhu Au. [qLkkÚke (ÃkktzwÚke) ¼ªík
Äku¤u íku rËðMk {tøk¤ðkh nkuðku òuEyu.26
Ãkktzw Äku¤eÞk ÃkAe sÞkhu r[íkkhkyku ½kuzk ËkuhðkLkwt þY fhu íÞkhu çkzðku økeíkku økkÞ
Au. hkòykuLkk hkò yuðk ÃkeXkuhkuLku fÞkt økk{u ? fkuLkk ½hu yLku fE ¿kkríkLkkt ½hu ? yk{tºký
ykÃÞwt íkuLkwt rLkËuoþ fhíkw økeík òuEyu :
“fk ËuðwtLku nkuZk¤wt hkýku hks nkuZ¤
rnhe - Vehe ¼k¤wt hu hkýkuhks nkuZ¤
fÞzk - fwLkçkeLku nkuZk¤w hkýkuhks $Ëku÷
ËqÄk hkð¤Lkk þuhw{u òÞ fk¤w hkýku nkuZ¤
÷e÷k - Ãke¤k htøkku ÷u hkýku hks $Ëku÷
$ËLkk ËuðLkk nkuZk¤w hkýkuhks $Ëku÷
þk{¤fqðk økk{u hu fkXÞku hkýku nkuZ¤
÷kunkrhÞkLkk Ëuðwt hu hkýkuhks nkuZ¤
{kMke feze nkuZk¤u fkXÞku hkýku nkuZ¤
ðkrýÞk ðk¤wý nkuZk¤wt fkXÞku hkýku nkuZ¤
÷k÷k ÷ðkh nkuZk¤wt hkýkðku hkòu÷u.
íkLku [ku¾÷eyu ðÄkðwt hu hkýkðku hkòu÷ku.
íkLku ËqÄLku Ãk¾k¤w hu hkýkðku hkòu÷u.”27

81 | P a g e
ÃkeXkuhkf÷kLkk r[ºkku :
ÃkeXkuhkuf¤kLkwt r[ºkfk{ yu {wÏÞíðu çku ¼køk{kt fhðk{kt ykðu Au. (1) {wÏÞ Lkfþe,
(2) økkiý Lkfþe. {wÏÞ LkfþeLkwt r[ºkfk{ ÃkeXkuhkuLke rËðk÷ WÃkh {wÏÞ [kuf{kt fhðk{kt
ykðu Au. sÞkhu økkiý Lkfþe {wÏÞ [kufLke çku çkkswLke rËðk÷ WÃkh fhðk{kt ykðu Au. {wÏÞ
Lkfþe rMkðkÞLkwt çkeswt [eíkhðkLkwt fk{ çkeò {kýMkku yLku çkk¤fku Ãký fhíkkt nkuÞ Au. ÃkeXkuhku
2.40 × 1.80 {exh (8.8 × 6 Vqx)Lkk ÷tçk[kuhMk ðk¤k {wÏÞ ¼køk{kt [eíkhðk{kt ykðu
Au. íkuLkwt {kÃk ÷tçk[kuhMk yLku MkwíkhLke Ëkuhe yLku yku¤tçkk ðzu Ëkuhðk{kt ykðu Au. yk
÷tçk[kuhMkLku [kh AuzkLke ytËh Mk]rüLke h[Lkk ÚkkÞ Au. rfLkkheLke çkuðze hu¾k{kt
MkfhÃkkhkLke ¼kík Ëkuhðk{kt ykðu Au. ÃkAe hu¾k WÃkh zwtøkh suðze, rºkfkuýkí{f
(¼kir{ríkf) ykf]ríkLke nkh {wÏÞ ÷¾khk (r[íkkhk)yku Ëkuhu Au. sÞkhu MknkÞf r[íkkhkyku
íku{kt rðrðÄ htøkku Ãkqhu Au.

çkkçkku økýun (fkÞoLke þw¼ þYykík fhLkkh), nkuZ¤Ëuð (yk{tºký ykÃkLkkh),

$Ëhks (÷e÷ku½kuzku), ÃkeXkuhk (ÃkeXkuhku LkfþeLkwt {wÏÞ r[ºk suLkku Ëhuf hkXðk ÷kufku ¾qçk «u{
yLku MLkun©ØkÚke Ãkqò fhu Au.), ÃkeXkuhe (WÃkh {wsçk), hkýe fks¤ (ÃkeXkuhkLke Ãkk÷f
{kíkk), r[íkwhkýku (ÃkuELxh), Mkqhs (SðLk {hýLkkt Mkkûke), [ktËku (SðLk {hýLkkt
Mkkûke), hkò-hkðý (ËMk {Míkfðk¤k nkÚk{kt ík÷ðkh Äkhý fhLkkh), ÷¾khe-òu¾khe
(rðãkºke) yLku ÷¾u÷k ÷u¾ ðkt[Lkkh íku òu¾khe.), fýçke fýçkkE (yk¼ku fýçke yLku
yk¼e fýçkkE ¾uíke fk{ fhLkkh) yk rMkðkÞ hkXðkyku su su Ãkþw-Ãkt¾eykuLkk òýfkh
nkuÞ fu su [es-ðMíkwykuLkk Ãkrh[Þ{kt nkuÞ íkuðe çkkçkíkku [eíkhðk{kt ykðu Au.28

yk WÃkhktík yk {wÏÞ [kufLke çkÒku çkkswyu çku LkkLkk [kuf nkuÞ Au. su{kt síkkt s{ýe
çkkswLkk [kuf{kt Ãkkt[ ½kuzk ¾ºkesLkk, sÞkhu zkçke çkksw [kuhkþeLkk ½kuzk - çku ¾tzLkk ½kuzk -
su Wíkh yLku Ërûký ¾tzLkk nkuÞ Au. y¾kºkesLkk ½kuzkyku{kt su ½hu ÃkeXkuhku [eíkhðkLkku nkuÞ
íku{Lkk ðzðkyku, fu fkuE fkhýMkh þneË fu {]íÞw ÃkkBÞku nkuÞ íkuLku Ãkk¤eÞk (¾ºkes) MðYÃku
MÚkkLk ykÃkðk{kt ykðu Au.29

82 | P a g e
 ÃkeXkuhkuLke {wÏÞ Lkfþe{kt [eíkhðk{kt ykðíkkt r[ºkku{kt ºký nkh nkuÞ Au. r[ºkLkku
ykht¼ ¼kir{ríkf ykfkhkuLke ykWx ÷kELk {wÏÞ ¼køkLke ð[÷e nkh{kt s{ýe çkkswÚke
þw¼ þwfLkYÃku nkÚk{kt nqfku Ähu÷k økýÃkríkLkku ðkˤe htøkLkk xÃkfkt fhu÷ku ½kuzk Ãkh
Mkðkheðk¤k r[ºkÚke fhðk{kt ykðu Au. suLku hkXðkyku “çkkçkku økýun”Lkk Lkk{u MktçkkuÄu Au.
hkXðkyku{kt íkuLkwt {níð yk MktÃkqýo «Mktøk (WíMkð) rðLkk rðÎLku Ãkqhku ÚkkÞ ½hLkw Ëhuf fkÞo
rðÎLk ðøkh Ãkqýo ÚkkÞ íku nuíkwÚke nkuE þfu !

íÞkhçkkË {wÏÞ[kufLke çkeS nkh{kt s{ýuÚke çkeò Lktçkhu ELÿhksLkku (Ãkkx) ÷e÷ku
½kuzku Mkðkhe ðøkhLkku [eíkhðk{kt ykðu Au. suLke ÃkkA¤Lkwt hnMÞ yu Au fu {k{k - ¼kýusLke
÷zkE ð¾íku ELÿhksLke hkýe íku{Lku ¼kýusLku Lk {khðk sýkÔÞwt. WÕxkLkwt ¼kýusLkwt Éý
yËk fhðkLkwt Mkq[ÔÞwt íÞkhu ELÿhkòyu ½hLke çknkh Ãkkx÷k{kt ({k¤ðk) økhkn (røkhkMk)
÷eÄku níkku. sÞkhu ÃkeXkuhku (¼kýusLku) ½h{kt ¼ªíku økhkn ÷eÄku níkku. ykÚke ELË-ÃkeXkuhkuLkk
WíMkð ð¾íku fýçkLke zk¤ku hkuÃku íÞkt Ãkkx Ãkqhe ELËhkòLke Ãkqò fhðk{kt ykðu Au.
“ELËhkò yu ðhMkkËLkk Ëuð Au. su ¾uíkeðkze yÒk-ÄLkLke ð]rØ fhLkkh Ëuð Au.”30

ºkeò¢{u ÃkeXkuheLkku ½kuzku Mkðkheðk¤ku [eíkhðk{kt ykðu Au, [kuÚkk ¢{u ÃkeXkuhkuLkku
Mkðkheðk¤ku ÷k÷ htøkLkku ½kuzku, yLku Ãkkt[{kt ¢{u ÃkeXkuhkuLkku WAuh fhLkkh hkýe fks¤Lkku
Mkðkheðk¤ku ½kuzku r[íkhðk{kt ykðu Au. Aêk ¢{u r[íkwhkýk ÃkuELxhLkku Mkðkheðk¤ku ÷k÷
htøkLkku yLku Mkkík{kt ¢{u ÷k÷ htøkLkk ½kuzkLke Mkðkheðk¤k Lkøkkh®MkøkLkwt r[ºk r[íkhðk{kt
ykðu Au. suLku økk{ËuðLkk Lkk{u Ãký yku¤¾ðk{kt ykðu Au. su økk{ Mk{MíkLke Mkw¾kfkhe hk¾u
Au. AuÕ÷u ykX{k ¢{u rLkþkLkðk¤k ËuðLkku Mkðkheðk¤ku ½kuzku [eíkhðk{kt ykðu Au.31

{wÏÞ[kufLke MkkiÚke WÃkhLkk ¼køk{kt çkeS nkh{kt ðå[uÚke ðktfe-[qfe hu¾kÚke çku ¼køk
Ãkkzðk{kt ykðu Au. yk nkhLkk WÃkhLkk Auzu MkqÞo, [tÿ nkuÞ Au. “«f]ríkLke økkuË{kt SðLkkh
{kxu MkqÞo, [tÿ, Ähíke, yLku ykfkþ, Sðtík Ëuð çkLke þfu Au. hkXðk {kxu yk ¼kir{ríkf
íkíðku SðLk-{hýLkk Mkkûke Au.” yk nkh{kt s{ýuÚke «Úk{ ðkˤe htøkLkku Mkðkheðk¤ku
nkuZ÷ËuðLkku ½kuzku [eíkhðk{kt ykðu Au. çkkçkku nkuZ¤Ëuð íku çkÄk ËuðkuLkku ðhíkýeÞku fu
¼kur{Þku Au, ËuðkuLku Lkkuíkhkt ykÃkðkLkwt fk{ íkuLkwt yux÷u íkuLku «Úk{ [eíkhðk{kt ykðu Au.

83 | P a g e
nkuZ¤ËuðLkk ½kuzkLkk Ãkøk Lke[u MkkÃk, ðªAe, ¼{hkLke nkh yLku ÷ktçke ÃkqtAzeðk¤k {k{ku
fhkur¤Þku r[íkhðk{kt ykðu Au.32

{wÏÞ [kufLke çkeS nkh{kt yLkw¢{u {kuh, ðªAe, [k{hk, [kuhkþe ¾tzLke ½kuze
[eíkhðk{kt ykðu Au. íÞkh ÃkAe [kuh ½kuze su ykøk¤ ÷qtxðkLkwt yLku ÃkkA¤Úke òuðkLkwt fk{
fhu Au, yk [kuh ½kuze íku çku {kÚkkðk¤e. yuLkk ÃkAe Ÿx WÃkh Mkðkhe fhíkkt nktËhòËuðLku
r[íkhðk{kt ykðu Au. su ÃkþwykuLke íktËwhMíkeLkk {kr÷f Au. íkuLkk ÃkAe nk÷qýLkwt yLku AuÕ÷u
yuf xktøÞku yLku Mkw¾z fkLÞk ËuþLkwt r[ºk r[íkhðk{kt ykðu Au. {wÏÞ [kufLke ºkeS nkh yu
MkkiÚke Lke[u [eíkhðk{kt ykðu Au. su{kt íku{Lkk SðLkLke «ð]ríkykuLkwt r[ºkktfLk ÚkkÞ Au. su{kt
yLkw¢{u íkkz yLku íkkz Ãkh [zíkku {kýMk, nqfku økøkzkðíkku nkÚkeLke ytçkkze WÃkh Mkðkh
hkò¼kus, fqfzku-fqfze, {kA÷e, nkÚk{kt çku-MkkÃk, ík÷ðkh ÷ELku Q¼u÷ku çkkh {kÚkkLkku
½ýe hkòhkðý, MkkçkhLkku rþfkh fhíkku zk{kuh Ëuð, ÷¾khe-òu¾khe, {kMke fezeLkk fkuXkh,
MkkÃk, ðkýeÞk-ðkrýÞLke økkze, ÃkkýeLke ðkð, ¾uíkhku yLku n¤ [÷kðíkkt yk¼ku fýçke-
fýçkkE, økkÞ Ëkuníkku {kýMk yLku ðkAhzwt, ¼uMk yLku íkuLkwt Ãkktzwt, Akþ çkLkkðíkku {kýMk
ðøkuhu. yk WÃkhktík sÞkt søÞk sýkÞ ðktËhk, ¼qtz, rMkÃkkne, çktËqf, ¼{hku, {Ä{k¾eLkku
Ãkqzku ðøkuhu LkkLkk-{kuxk r[ºkku, Sð-stíkwyku, yk Lkfþe{kt r[íkhðk{kt ykðu Au. MkkÚku
{nqzkLkwt Íkz, Ëhðkòu yLku íkuLkk WÃkh ðk½Lke [kufe. yk Mk{økú Lkfþe ([kuf) r[ºkkuÚke ¼he
Ëuðk{kt ykðu Au. r[ºk Ãkqýo ÚkkÞ íÞkhu AuÕ÷u {wÏÞ [kufLkk ËhðkòLke çkÒku çkksw çku ðk½
Ëkuhðk{kt ykðu Au. su çkÄktLke hûkk fhþu íkuðe {kLÞíkk hne Au. yk WÃkhktík {wÏÞ [kufLke
çkÒku çkkswyu LkkLkk økkiý [kuf ykðu Au, su ½h{kt «ðuþíkkt {wÏÞ [kufLke s{ýe çkkswyu
[kuf{kt Q¼e nkh{kt ¾ºkesLkk Ãkkt[ ½kuzk Ëkuhðk{kt ykðu Au. yk Ãkkt[ ½kuzk íku ÃkeXkuhkuLkku
WíMkð WsðLkkh ½h{kr÷fLkk fwxwBçkLkkt ËkËk fu Ãkqðoòu. ÃkeXkuhkuf¤k{kt hkXðkyku ÃkkuíkkLkk
{]ík rÃkík]ykuLku ÞkË fheLku íku{Lku Ãký Ëuð Ãkqò{kt çkuMkkzu Au. yk {kxu íkuyku ÃkeXkuhkuLke {wÏÞ
[kufLke yLku çkkhýktLke ðå[u rÃkík]ykuLke ¾íkhe (¾íkhes) “Ãkkr¤Þk” íkhefu Ãkkt[ ½kuzk
r[íkhðk{kt ykðu Au.”33 yuðe s heíku {wÏÞ [kufLke zkçke çkkswyu [kuhkþeLkk ½kuzk
[eíkhðk{kt ykðu Au. yux÷u yk ¼køk{kt økk{Lkk su {nkLk ¾ºkeyku nkuÞ Au. íku{Lku [kuhkþe

84 | P a g e
¾tzLkk Ëuð íkhefu MÚkkLk ykÃkðk{kt ykðu Au. yux÷u fu íku fÞkhu Ãký íku ½hLke ÔÞÂõík
çknkhøkk{ fkuE Ãký fkÞo {kxu økE nkuÞ íkku Ãký íku{kt rðæLkYÃk Lk ÚkkÞ.

¼ªík WÃkhLkwt {wÏÞ r[ºkfk{ ÃkwY ÚkÞk ÃkAe íkuLke çkÒku çkkswyu ¼eík WÃkh økkiý Lkfþe
[eíkhðk{kt ykðu Au. su{kt ÷øLkLkk ðkò ðøkkzLkkh Mkðkhe MkkÚku Lkøkkheðk¤k ½kuzk-
Lkøkth¾kLkwt, økÄk¾kLkwt, nkÚke¾kLkwt, Ÿxe¾kLkwt, rMk{kuze hkýe yLku Lkfxe ¼qíkýLke MkVuË
çkktze ½kuzeLku [eíkhðk{kt ykðu Au. yk Lkfxe¼qíký yu {u÷e rðãkLke Ëuðe økýkÞ Au. íkuÚke
íkuLkk r[ºkLke søÞkLku [qLkk (Ãkktzw)Úke ½ku¤ðk{kt ykðíke LkÚke. fLnuhe {kíkkLke ÷k÷ ½kuze,
{kuxh yLku yLÞ ÃkþwykuÚke íku{s fÞktf yuf ¾qýk{kt MºkeÃkwhw»k {iÚkwLkLkwt r[ºk [eíkheLku
rËðk÷Lke ÃkhMkk¤ku ¼hðk{kt ykðu Au.

yne W¥kh-Ërûký rËþkLkk [kuhkþe ¾tzLkk ½kuzk çkuMkkzðk{kt ykðu Au. ÃkeXkuhkuf¤k{kt {wÏÞ
¼køk ([kuf)Lkk 50-55 yLku økkiý ¼køkLkk 40-45 [eºkku {¤e LkkLkk - {kuxkt 90-100
sux÷kt r[ºkkuLkwt r[ºkktfLk fhðk{kt ykðu Au.
ÃkeXkuhkuLkk økeíkku yLku íkuLkku {{o :
ÃkeXkuhku suLkk ½h{kt r[íkhkððkLkwt nkuÞ íku ÃkkuíkkLkk Mktøkk-MktçkÄe yLku økk{ ÷kufkuLku
yk{tºký ykÃku Au. yus rËðMku çkkçkk ELË-ÃkeXkuhkuLke ÃkqòrðrÄ fhu Au. ÃkqðoòuLku ÞkË fheLku
MÚkkÃkLkk fhu Au. suÚke íkuLkk fkÞo{kt rðæLk Lk ykðu íku {kxu {wÏÞ [kuf ykøk¤ ík÷ðkh, ÷kuxe,
yuf ¼kxe (fxðwt) íkÚkk Ëeðku «økxkðe ÃkeXkuhkuLkk Ëhuf r[ºkLke (ËuðLke) fÚkLke (økkÞýwt)
Míkwrík økkÞ Au. ÃkeXkuhkuLkk «Mktøk ð¾íku ÃkeXkuhkLkk sL{ ÃkqðoLkk Mk{ÞÚke íkuLku Ãkzu÷e
ðu¾kt(ðuËLkk) Lkk økeíkkuÚke {ktzeLku íkuLkk ÃkeXkuhe MkkÚkuLkk ÷øLk MkwÄeLkk økeíkku ¼qðkt (çkzðk)
îkhk økkðk{kt ykðu Au. yk MkkÚku Mºkeyku Ãký yk «MktøkLku ÷økíkkt økeíkku økkíke nkuÞ Au.
r[ºkku{kt (Lkfþe){kt yk÷u¾kíkkt rðrðÄ Ëuð-ËuðeykuLkk r[ºkku, íku ytøkuLke íku{Lke {kLÞíkkyku
yLku Ãkqò ð¾íku fhðk{kt ykðíkk MíkðLk (økkÞýkt) îkhk Ãk]ÚðeLke WíÃkríkÚke {ktzeLku Mk{ks
SðLkLkku rðfkMk íkuLke íkÚkk Ëuð-ËuðeykuLkk fkÞkuo ytøkuLke ÄkŠ{f ËtíkfÚkkyku ðøkuhuLkwt íku{Lkk
Mk{økú ÄkŠ{f MðYÃkku yLku {Lkku¼kðku ÔÞõík fhu Au. yuf økeík òuEyu :

85 | P a g e
“nehk YÃkkLkku ®n[fku çkktæÞku nehk YÃkk ®nzku¤u

÷e÷e huíkLkku ykux÷ku çkktæÞku nehk YÃkk ®nzku¤u

Mkhøkw{ {u rnfku òÞ nehk YÃkk ®nzku¤u

Lkð zk¤u z¤kÞ heÞku nehk YÃkk ®nzku¤u

zk¤u - zk¤u ÃkkLkk r¾ÕÞkt nehk - YÃkk ®nzku¤u

nehLke zk¤u Vw÷ ykðu nehk - YÃkk ®nzku¤u

ðktrÍÞk - ðktrÍÞk Vw÷ ykðu nehk - YÃkk ®nzku¤u

Ãku’÷w Vw÷ ¼k¤e heÞku nehk - YÃkk ®nzku¤u

Ãknu÷k Vw÷u sL{kÞ ®økøkku÷k ðk¤uý

çkeò Vw÷u sL{kÞ ¾kn¾ku÷k ðk¤uý

ºkeò Vw÷u sL{kÞ ÷e÷kçkkE ðk¤uý

[kuÚku Vw÷u sL{kÞ fuLkenuh ðk¤uý

zk¤u ykðe Akuhe íkwt fLkenuh fwtðkh

fkuLkk hksLke Akuhe íkwt fLkenuh fwtðkh

ðLk-ðøkzu økk{-Mke{ fLkenuh fwtðkh

[tËk¤e-økkuzk¤e íkwt fLkenuh fwtðkh

¾kÄu÷k yÒk ¼k¾k ÃkrzÞk fLkenuh fwtðkh

{u÷k¤kt ÷qtøkzk ÃkuÞko fLkenuh fwtðkh

ðknuýLkk {k¤ðk ¼k¤u fLkenuh fwtðkh

ðknuýLkk Íku¤wt {u su÷e fLkenuh fwtðkh

™E {¤u yÒk-ÄLk fLkenuh fwtðkh

86 | P a g e
¼w¾u ½{ku¤k ykðu fLkenuh fwtðkh

™E {¤u s¤-ÃkkLk fLkenuh fwtðkh

íkhnu íku ½{ku¤k ykðu÷k fLkenuh fwtðkh

fk¤sw Ãký VkzeLku su÷ku nku fLkenuh fwtðkh

çkkh-[kuðeMk ðhnw nkuÞ÷k fLkenuh fwtðkh

ðknuýLkk Íku¤wt {u ðknku nku fLkenuh fwtðkh

Lkð hkíkku ðknku Lku hu÷e nku fLkenuh fwtðkh

Lkð hkíkku yÃkkn fhu÷k nku fLkenuh fwtðkh

¼ktøke {kze ËuðkuLke ¼ªzku nku fLkenuh fwtðkh

¼q¾u ½{ku¤k ykðu÷k nku fLkenuh fwtðkh

íkhnu íku ½{ku¤k ykðu÷k nku fLkenuh fwtðkh

yknw {u hkuELku su÷e nku fLkenuh fwtðkh

{k¤ðkLke nkuÞkýe nkuÞ÷e nku fLkenuh fwtðkh

Mkku¤u-Mkku¤ {k¤ðk ¼k¤u÷k nku fLkenuh fwtðkh

ÃkkAe Vehe {k¤ðk ¼k¤u÷k nku fLkenuh fwtðkh

ðknuýkuLkku AkÞku Ãkzu÷ku nku fLkenuh fwtðkh

Ãku’÷e ykðu hksLke ðk¤uý nku fLkenuh fwtðkh

{kze {khk ËuðkuLkk fk{ku nku fLkenuh fwtðkh

ðk¤u {kze ½W-sðLke ðkze nku fLkenuh fwtðkh

LktøkkheLkk þuhwt (þnuhku) ¼k¤u÷k nku fLkenuh fwtðkh

çkkh AkuhkLkk hks ¼k¤u÷k nku fLkenuh fwtðkh”34

87 | P a g e
 yk økeík{kt hksfw{kheLku hksËh{ktÚke ËwÄkhkð¤ ÷E økÞk ÃkAe íkuLku çkkh-çkkh
MktíkkLkkuLkk sL{ ð¾íku Úkíke ðuËLkkLkwt ðýoLk ÚkÞwt Au.

yuf økeík{kt ËqÄk hkð¤Lkk çkkh-çkkh Akufhkyku [ku{kMkk{kt ðes¤eLkk [{fkhk Úkíkkt
r[íkwhkýk n¤ òuzeLku ¾uíkh ¾uzðkLkwt þY fhu Au. íkuyku ¾ku¤k-¼heLku fu¤-{qtzk, òÞV¤
yLku yktçkkLke ¾uíkeLkwt ðýoLk fhðk{kt ykÔÞwt Au.

“r[íkwthkýkLke Akuhe íkwt fk¤e hu÷ fkuÞ÷

¾uíke ½ýe Lku ðkzeÞwt fhu fk¤e hu÷ fkuÞ÷

íkkz-{nwzkLke ðkzeÞwt fhu fk¤e hu÷ fkuÞ÷

çkksheLke ðkrzÞwt fhu fk¤e hu÷ fkuÞ÷

yktçkkðkrzÞwtLke ðkze fhu fk¤e hu÷ fkuÞ÷

½W-sðLke ðkze fhu fk¤e hu÷ fkuÞ÷

þu÷zeLke ðkzeÞwt fhu fk¤e hu÷ fkuÞ÷”35

WÃkhkuõík økeík{kt r[¥kwhkýku yLku fk¤e fkuÞ÷ íkuLkk hks{kt rðrðÄ «fkhLkk Vq÷-
AkuzLkwt ÍkzLkwt ðkðuíkh fhu Au. suðe fu íkkz-{nwzk, çkkshe, yktçkkðkrzÞwt, ½W-sð, íkÚkk
þuhze ðøkuhu.

“r[¥kwhkýkLke Akuhe íkwt fk¤e hu÷ fkuÞ÷

htøku YÃkk¤e íkwt fk¤ehu÷ fkuÞ÷

yktçkkðkrzÞwt {u ½kuhw çkktÄu fk¤e hu÷ fkuÞ÷

fýçkeLke çku¤ku hkuÃku fk¤e hu÷ fkuÞ÷

yk¼w {u nhk Lkkt¾u fk¤e hu÷ fkuÞ÷

fkt¾ku {u Ãkuhu fçkòu fk¤e hu÷ fkuÞ÷

ðknkuLku ¼k¤e he÷e fk¤e hu÷ fkuÞ÷

88 | P a g e
htøku YÃkk¤e íkwt fk¤e hu÷ fkuÞ÷

Mkku¤ hksw {u htøku òÞ fk¤e hu÷ fkuÞ÷

Ãkøkw{u Ãkuhu ÃkkÞ÷wt fk¤e hu÷ fkuÞ÷

Ãkøk{u Ãkuhu ytøkqXeÞk fk¤e hu÷ fkuÞ÷

ðkˤeÞku ½k½hku Ãkuhu fk¤e hu÷ fkuÞ÷

MkkuLkkLke zøk÷eÞwt Ãkuhu fk¤e hu÷ fkuÞ÷

MkkuLkkLkk ÷qtøkzkt ykuZu fk¤e hu÷ fkuÞ÷

ðkˤeÞku ½k½hku ÷uheÞk ÷qtøkzkt fk¤e hu÷ fkuÞ÷

øk¤k{U ÃkuÞko MkkuLkknkh fk¤e hu÷ fkuÞ÷

ftfq-®MkÄwh (®nËwh) rx÷k fhu fk¤e hu÷ fkuÞ÷

ykt¾ku {u LkktÏÞk fks¤ fk¤e hu÷ fkuÞ÷

y¥khþeþe Lkkt¾e he fk¤e hu÷ fkuÞ÷

zk¤u-ÃkkLku h{e he fk¤e hu÷ fkuÞ÷

rnhe-Vehe Lkk[u hu fk¤e hu÷ fkuÞ÷

yktøk¤eLku [k¤u h{u fk¤e hu÷ fkuÞ÷

½B{h (f{h) çkktæÞku Vuxku hu fk¤e hu÷ fkuÞ÷

LkiýktLkk [k¤ku fhu fk¤e hu÷ fkuÞ÷.

Ãkkt[-A {rnLkk nkuðu fk¤e hu÷ fkuÞ÷

nkík (Mkkík)-ykX {rnLkk nkuðu fk¤e hu÷ fkuÞ÷

Lkð {rnLkk ðu¾kt ykðu fk¤e hu÷ fkuÞ÷

fku¤k-fku¤kt Ãkuxwt ðÄu fk¤e hu÷ fkuÞ÷

89 | P a g e
çkÄk Lku zkÞk nkuðu fk¤e hu÷ fkuÞ÷

çkkhu çkuzk fkt¾ku ÷u fk¤e hu÷ fkuÞ÷

¼k¼e LkýtË Ãkkýe òÞ fk¤e hu÷ fkuÞ÷

ðkðzeyuLku Ãkkýe òÞ fk¤e hu÷ fkuÞ÷

ðkxu ðkíkku fhu ÷e fk¤e hu÷ fkuÞ÷

LkýtË íkkhk Ãkuxwt ðÄu fk¤e hu÷ fkuÞ÷

zwtøkhðkr¤Þwt Ãkkýe ÃkeÄwt fk¤e hu÷ fkuÞ÷

LkÚke Lku hnuðkíkw ÷e fk¤e hu÷ fkuÞ÷

yktçkkðkrzÞwt {u ðkíkku nkuðu fk¤e hu÷ fkuÞ÷.”36

yk økeík{kt sÞkhu r[íkwhkýkLke Akufhe fk¤e fkuÞ÷ yktçkkðkrzÞk {kt {nu÷ çkktÄeLku
hnu Au yLku ÃkAe íku Lk¾- rþ¾ ÃkkuíkkLkk þheh Ãkh rðr¼Òk «fkhLkk þýøkkhku MkS htøku
çkuhtøke ðMºkku ÃkrhÄkLk fheLku ÃkkuíkkLkk yktçkkðkrzÞk {kt ½w{u Au íku ðkíkLke fqtsqthkýkLku ¾çkh
Ãkzíkkt íku økku÷kLke fk{Xe MkwÚkkh ÃkkMku yLku ÷k÷k ÷ðkh ÃkkMku çkký ½zkðeLku íkuLkk
y¾ux(ynkz) fhðk {kxu íku yktçkkðkrzÞw{kt Zqfk-AkÃkk fhíkku-fhíkku ykðe yLku {ktzÞk-
{ktzÞk çkký [zkðeLku fk¤e fkuÞ÷Lku ½kÞ÷ fhu Au. su çkký íkuLke ÷q÷e Ãkkt¾{kt ðkøku Au.
íÞkhçkkË íkuLku fqtsqthkýkLkkt ÔÞkr¼[khÚke ¼÷u hnuðk ÷køku Au. yux÷u yktçkkðkrzÞwt{kt íkuLkk
rðþuLke ðkíkku Úkðk ÷køku Au. ykÚke yuf rËðMku LkýtË-¼k¼e ðkðzeyu Ãkkýe ¼hðk òÞ Au.
íÞkhu ¼k¼eyu LkýtËLku íkuLkk Ãkux ðÄðkLke ðkík fhu Au. yux÷u fk¤e fkuÞ÷Lku ÃkkuíkkLkk Ãkh
fqtsqthkýk yu fhu÷k rþLkk¤Lkwt su Ãkrhýk{ ykðþu íkuLke çkef ÷køku Au. íkuLkwt ðýoLk yk økeík{kt:

“¼kuÞhkt {u ½kuzk íkkhk fkXÞku hkýku nkuZ¤

{kMke fezeLkku ½kuzku Ëkuhu fkXÞku hkýku nkuZ¤

½kuzku {khu rhnkÞku fkXÞku hkýku nkuZ¤

WøkkzÞku Lku ½kuzku ÷u fkXÞku hkýku nkuZ¤

90 | P a g e
Mkku¤ hksLkku þýøkkh fhu fkXÞku hkýku nkuZ¤

MkkuLkkLkk Lktøkkhk Xkufu fkXÞku hkýku nkuZ¤

nkuZk¤eLkk økk{u òøku fkXÞku hkýku nkuZ¤

MkkuLkkLkk ðktMk (ðknuzk) fkÃku fkXÞku hkýku nkuZ¤

ÍktÃkkËuðLkku ÍkÃkku ÷kðu fkXÞku hkýku nkuZ¤

yk¼kËuðLkk økk{u hu fkXÞku hkýku nkuZ¤

ðz÷eLkkt zkuhkt ÷kðu fkXÞku hkýku nkuZ¤

½kuzku ðk¤e ÷eÄku nkð fkXÞku hkýku nkuZ¤

Ãkt¾k÷u íku Ãkkýe ÷kðu fkXÞku hkýku nkuZ¤

økýunËuðLkku [ku¾ku ÷kÞku fkXÞku hkýku nkuZ¤

{k¤ðk{u ½kuzku òÞ fkXÞku hkýku nkuZ¤

fýçkeLkk ÃkkÞzkt (ÃkkLkk) ðeýu fkXÞku hkýku nkuZ¤

fLnuheLkk çkeÞkt ÷kðu fkXÞku hkýku nkuZ¤

MkkuLkkLkku xfku {ktøke ÷eÄu fkXÞku hkýku nkuZ¤

Lkð Ãkqze çkuzu çkktÄe fkXÞku hkýku nkuZ¤

½kuzku ÷eÄku Ëkuhe hu fkXÞku hkýku nkuZ¤.”37

yLÞ økeík{kt fk¤e fkuÞ÷Lku çkk¤ sLBÞk ÃkAe íkuLku þwt fhðwt ? ÃkkuíkkLkk ¼kELke çkefu
íku çkk¤fLku {kuxku ftE heíku fhðku ? yux÷u íkuLku s¤{kt ðnkðe Ëuðk {kxu íku rðrðÄ rf{eÞk
ys{kðu Au yLku ¾kuELkk Íku¤k {u çkk¤w ÷ELku MkhkuðhLke Ãkk¤u, Lkkun¤eÞk hkûkMkku (ËkLkðku)
ÃkkMku, øktøkk-s{Lkk LkËeykuLke Ãkk¤u, ðk½-r[¥kkLke ÃkkMku ÷ELku òÞ Au. Ãký çkk¤fLku ftE Lk
Úkíkkt ÃkAe fk¤e fkuÞ÷ íku çkk¤fLku Mkkík ËrhÞk{k ðnkðe Ëu Au.

“yk¾ku zwtøkh ðktrÍÞku íkkhku hkýeçkkE fks¤

91 | P a g e
Ãkøkw {u ÃkuÞko ðktf÷wt hkýeçkkE fks¤

Ãkøku ÃkuÞko ÃkkÞ÷wt hkýeçkkE fks¤

fuzu-ÃkuÞko ftËkuhk hkýeçkkE fks¤

fkt¾ku {u ÃkuÞko fçkòu hkýeçkkE fks¤

ðkˤeÞku ½k½hku Ãkuhu hkýeçkkE fks¤

MkkuLkkLke zøk÷e Ãkuhu hkýeçkkE fks¤

MkkuLkkLkk ÷qøkzkt ykuZu hkýeçkkE fks¤

øk¤k {u ÃkuÞko MkkuLkknkh hkýeçkkE fks¤

ftfw®MkÄwh rx÷k fhu hkýeçkkE fks¤

ykt¾ku {U LkktÏÞk fkòu¤k hkýeçkkE fks¤

ËrhÞkLkkt fktXu çkuzkt hkýeçkkE fks¤

ËrhÞk{u Wíkhu hkýeçkkE fks¤

Ãkøkw {u økkuðkE çkk¤wt hu hkýeçkkE fks¤

ykzu ¾ku¤u ÷k¤wt ÄÞwo hkýeçkkE fks¤

ðktrÍÞku ¾ku¤ku ËrhÞku çkktÄu hkýeçkkE fks¤

çkk¤wt ÷eÄwt ¾ku¤k{u hkýeçkkE fks¤

çkkh çkuzkt ¼heÞk hu hkýeçkkE fks¤

yøkku¤ ykðu [kuh ¼kXku hkýeçkkE fks¤

QLkeÞku-ÃkwLkeÞk Zqfe heÞku hkýeçkkE fks¤

ÃkøkwLke ðktf÷u ÷qxu QLkeÞku-ÃkwLkeÞku Lkkun¤e

fuzuLke ½k½uhe ÷qxu QLkeÞku-ÃkwLkeÞku Lkkun¤e

92 | P a g e
¾ku¤k{u Akuhwt Lkkne hu hkýeçkkE fks¤

çkk¤wLku ÷kðe {ku÷u hu hkýeçkkE fks¤.”38

yk økeík{kt sÞkhu hkýe fk¤e fkuÞ÷ çkk¤fLku ËrhÞk{kt ðnkðe ÃkkAe ð¤u Au íÞkhu
çkeS çkksw hkýe fks¤ çkkh-çkuzkt fkt¾{kt ÷E, ytøk ytøkLkk þýøkkh MkS htøk-çkuhtøke
ðMºkku ÃknuheLku yk zwtøkhÚke Ãku÷u zwtøkh h{íke ½w{íke, ðkð-fqðu Ãkkýe ¼hðk òÞ Au. íÞkt íkuLku
ËrhÞk{ktÚke çkk¤f nkÚk ÷køku Au. çkk¤fLku çknkh fkZe hkýe fks¤ çkkh çkuzkt Ãkkýe ¼heLku
ÃkkuíkkLkk {nu÷u ykðu Au. íku Mk{Þu hMíkk{kt [kuh-÷qtxkhkt, Lkkun¤eÞk ÷qtxVkx fhu Au. yLku íkuLkk
ÃkøkLke ðktf÷ku fuzuLke ½k½he ðøkuhu ÷qtxe ÷u Au. Aíkkt íku Ãku÷k çkk¤f Lku ÃkkuíkkLkk {nu÷{kt ÷E
ykðu Au. íkuLkku ÏÞk÷ hk¾u Au. fk¤e fkuÞ÷u sL{ ykÃkeLku su çkk¤fLku ðnkðe ËeÄku níkku.
hkýe fks¤ íku çkk¤fLku ÃkkuíkkLkk {nu÷{kt ÷kðeLku Lkðhkðe Äkuðhkðe Lku, ðLkðøkzk{ktÚke,
çkfhe, ykfzeÞk yLku ðz÷eLkk ËqÄ ÃkeðzkðeLku {kuxku fhe røkÕ÷ku÷ h{íkku fhe Ëu Au. yuf
rËðMk yhÄe hkºku fýfk fwt¼khLke hktzu÷e zkuþe ðkð-fqðu çkkh çkuzkt ÷ELku Ãkkýe ¼hðk
ykðu÷e òuE røkÕ÷ku÷ h{íkku çkk¤f Ãkkýe ¼hu÷k çkkhu-çkkh çkuzkt Vkuze ykÃku Au yux÷u hktzu÷e
zkuþe íkuLku þkÃk ykÃku Au. rþLkk¤ðkLkku Akuhku íkwt, fk¤e fkuÞ÷ íkkhe {k Au, ÃkeXkuhku íkkY Lkk{
Au, yLku ELËhks íkkhku {k{ku Au. yux÷u çkk¤fLku ¾kuxwt ÷køkíkkt hks{kt ¾çkh Ãkzíkkt ËqÄk
hkð¤ íkuLkk ðShLku Lktøkkhk-rLkþkLk Xkufíkk íku çkk¤fLku ÃkfzeLku s{hku økýe, Wfhzk{kt
¾ktzýeÞk {U ŸÄk {kÚku ÷xfkðe, nkÚke¾kLkk, ½kuzk¾kLkk, økkÞzkuçkeLkk fkuz {u, çkfheLkk
fkuzeÞk{u, fqfzeLkk ¾kUzk {u Lkkt¾ðk{kt ykðu Au. Aíkkt íku çkk¤f (ÃkeXkuhku) {híkku LkÚke. yLku
íkuLke ykt¾{ktÚke ykMkwt Ãkzu Au. íku{ktÚke ËqÄ yktfzkLkwt rLkþkLk LkeÃksu Au.39

yuf økeík{kt su çkk¤fLku hkýefks¤ ÷kðeLku {kuxwt fÞwo níkw. hktzu÷e zkuþeLkk þkÃkÚke
íkuLku hksËhçkkh{kt ½ýe çk½e Mkò fhðk Aíkkt íku Lk {híkkt íkuLku Akuze {wfíkkt íku hksËhçkkh{kt
íku{s LktøkkhMkªøkLkk þnuh{kt hýkuXe ðøkkzeLku ÷øLkLkkt økeíkku økkíkk-økkíkkt íku rnhe-rVhe
h{ðk ÷køku Au. íÞkt íku íkw÷Mke yLku íkktˤòLke ¼kS ÷kðeLku ¾kE Au. MkkÚku-MkkÚku çkkshe-
{nqzkt ðu[ðkLkwt íkuLkw ðýoLk Au.

93 | P a g e
 yk økeík{kt sÞkhu LkkLkwt çkk¤ LktøkkhMkeøkLkk þnuh{kt hýuXe ðøkkzeLku ÷øLkLkkt økeíkku
økkíkwt nkuÞ Au. yk Mk{Þu RLËhksLku ¼kýusLkk ÷øLk fhkððkLkku ÏÞk÷ ykðu Au. íku Mk¼k
¼heLku ¼kýusLkk ÷øLk{kt suLku-suLku çkku÷kððkLkwt Lk¬e fhu Au. íku çkÄktLku yk{tºký ÷¾ðkLku
÷¾kheLku çkku÷kðu Au. {kxu yk çkÄkt s Ëuðku-Mktøkk-Ônk÷kykuLku ÃkeXkuhkuLke Lkfþe{kt MÚkkLk
ykÃkðk{kt ykðu Au.

“nrh nrh nrh nku nrh nku nrhçkkE

f[uheLku nkuZk¤u fkZÞku hkýku nkuZ¤

Mkhøkw{ {u ½kuzku òÞ fkXÞku hkýku nkuZ¤

Mkhøkw{ {u ½kuzku Akuzu fkXÞku hkýku nkuZ¤

Mkhøkw{ {u ½kuhwt íkkhk fkXÞk hkýk nkuZ¤.

ÃkkuíkkLke {kzeLku ÃkqAu nkð ¼ku¤kuhks #Ëku÷

íkeíkehku¤ku Wíkkhu ¼ku¤kuhks #Ëku÷

{k¤ðkLkku økhkn ÷u ¼ku¤kuhks #Ëku÷

yÒk ÄLk Wíkkhu ¼ku¤kuhks #Ëku÷

¾¤k-¾uíkh Wíkhu ¼ku¤kuhks #Ëku÷

[{khLku ½hu òÞ ¼ku¤kuhks #Ëku÷

çkkh fkunu çkktÄe {ktøku ¼ku¤kuhks #Ëku÷

çkkh fkunw fku[u nkð ¼ku¤kuhks #Ëku÷

MkkuLkkLke rxf{ku ÷u ¼ku¤kuhks #Ëku÷

fqðk ÷eÄk økkuzkðe ¼ku¤kuhks #Ëku÷.

fkunku ÷eÄk økkuXðe ¼ku¤kuhks #Ëku÷

çkkh ½kuhwLke ¼ªzku Au ¼ku¤kuhks #Ëku÷

94 | P a g e
çkkh fkunu ÃÞk÷k ÷u ¼ku¤kuhks #Ëku÷

rÃkÞk÷k{kt Ãkkýe ykðu ¼ku¤kuhks #Ëku÷.

MkkuÃkkhk (nkuÃkkhk)Lke ðkze fhu ¼ku¤kuhks #Ëku÷

©eV¤ òÞV¤ ðkze fhu ¼ku¤kuhks #Ëku÷

½W-sðLke ðkze fhu ¼ku¤kuhks #Ëku÷

þu÷zeLke ðkze fhu ¼ku¤kuhks #Ëku÷

ykfzeLke ðkzeÞwt fhu ¼ku¤kuhks #Ëku÷.40

«Míkwík økeík{kt ¼kýusLkk ÷øLk ð¾íku RLËhkòyu {k¤ðkLkku (½hLke çknkh)

Ãkkx÷k{kt økhkn ÷eÄku níkku. yLku ¼kýus Lku ½h{kt økhkn ykÃÞku níkku. yux÷u ½hLke çknkh
fËtçkLke zk¤ku{kt (÷e÷ku {k¤ðku) yLku ½h{kt ÃkeXkuhku ÃkkMku Mkwfku {k¤ðku yuðk økhkn Ãkkzu÷k
nkuE RLËhks ÃkkuíkkLkk økhkn «{kýu ðhMkkËLkk Ëuð ¾uíkeðkze ÷e÷e ÚkkÞ yLku yÒk-ÄLkLkk
fkuXkh ¼hkÞ íkuðk fkÞkuo fhLkkh Ëuð Au {kxu íkuLku ðkð-fqðk ¾kuËkðe-çkkh-çkkh økk{Lke ¼ez
¼ktøkeLku rðrðÄ «fkhLke ðkzeyku fhe nkuðkLkku WÕ÷u¾ Au.
ÃkeXkuhkuLke rðrÄ :
rÃkXkuhkLkk r[ºkku yLku økeíkkuLke su{ íkuLke rðrÄyku Ãký hMk«Ë Au. hkXðkyku{kt rËðMku
ÃkeXkuhku ÷¾kÞ ([eíkhkÞ) yLku hkºku íkuLke Ãkqò rðrÄ [k÷u Au. yk rËðMk çkwÄðkhLkku s nkuÞ
Au. çkzðk îkhk Zktf ðøkkzeLku økeíkku fu Míkwrík økðkíkkt nkuÞ Au.

“nrh nrh nrh nku hkýkuçkk ÃkeXkuhkýku

hkýefks¤ ðkxu [ze hkýkuçkk ÃkeXkuhkýku

¼kuheÞku zwtøkh [ze heÞku hkýkuçkk ÃkeXkuhkýku

r[¥kwhkýkLku nktfku Ëu hkýkuçkk ÃkeXkuhkýku

hkýefks¤ nktfku Ëu hkýkuçkk ÃkeXkuhkýku

ytøkqXk {u ykðe heÞwt hkýkuçkk ÃkeXkuhkýku

95 | P a g e
[enku Ãkkze nktfku Ëu hkýkuçkk ÃkeXkuhkýku

{kze ËunLku çkkhe ÷qtxkE heÞwt hkýkuçkk ÃkeXkuhkýku

Ãkøkku{u h{u fu hkýkuçkk ÃkeXkuhkýku.41

WÃkhkuõík Míkwrík{kt fk¤e fkuÞ÷ ÃkeXkuhkLku LkËe{kt ðnkðe ½hu ykðu Au yu çkk¤f
fks¤ hkýeLku {¤u Au. íku çkk¤fLku {nu÷{kt ÷E ykðu Au. ÃkeXkuhkLkk ÷øLk ÃkAe ¼kýus
{k{k ELËhks ÃkkMkuÚke økhkn ÷ELku Mkwfku {k¤ðk{kt yktçkkðkrzÞw, [efkuzkLke ðkzeÞwt fhu Au.
yk{ yk ÃkeXkuhku íku Mkwfe ¾uíke Mkwfk {k¤ðk{kt Lk{oËkLkk Ãkkýe Mkª[eLku ÷kufkuLkk Ëw:¾ku Ëqh fhe
½h{kt yÒk ÄLk, s¤-ÃkkLk, nktze-nqXeyu, økk{-ÍktÃkku ðk¤Lkkh, òu¾kheLkk Äkuhw (Ähku)
ðk¤eÞk, fÞzk fwLkçke (¾uzqík) Lkk ½hku ðk¤Lkkh íku ÃkeXkuhku Au. yk çkÄwt òuE {k{k ELËhks
¼kýusLke ðkze ÷qtxðk ÷køku Au. yux÷u íkuyku {k{k-¼kýus Mkk{-Mkk{u ÷zkE ÷zu Au. su{kt
ELËhkò îkhk ¼kýus-ÃkeXkuhkuLkwt {kÚkwt Wzkðe (fkÃke) Lkk¾u Au. yk{ íku fLkçke (¾uzqík)Lkk
½hku ðk¤Lkkh íku ÃkeXkuhku. yksu Ãký ¾¤k-¾uíkh, huðkt-Ëuðkt, nkxu-ðkxu, Ëuþ-ÃkhËuþ,¾tzu-
¾tzu yuLkk Lkk{u {u¤k ¼hkÞ Au. r¼íkkuzk{u økhkn (MÚkkLk), ykfkþ{kt, ËqÄ yLku [ku¾kÚke,
MkkËe-¾e[zeyu ð¤kððk{kt ykðu Au. íkuLkku yne rLkËuoþ fhðk{kt ykÔÞku Au.

rÃkXkuhkuLkk r¼r¥kr[ºkkuLke ðå[u {wÏÞ [kufLke ykøk¤ çkzðk (¼qðkt) îkhk ‘Ãkqò
{tzku¤’ ¼hðk{kt ykðu Au. su{k ÃkeXkuhku ÷¾kðLkkh ½hLkk ËtÃkíke çkzðkLku Lkðe Äkuíke ¼ux
ykÃku Au. yLku ÃkAe çkzðk îkhk {tzku¤ Ãkqhðk {kxu zktøkhLke Lkð Zøk÷eyku, rçkÕ÷eLkk Ãkkt[-
Ãkkt[ ÃkkLk, Lkð¼kxe (fxðe) {kt ËkY ¼heLku {wfe, Lkð ÷ªçkw, Lkð xfk (ÃkiMkk) Lkð rËðk
«økxkðe, Ëhuf ¼kxeyu ¾k¾hkLkk ÃkkLkLkwt Zktfý çkLkkðe Ëhuf ¼kxeyu ¼ªzeLkk çktÄ (Ëkuhk)
ðzu ºký-ºký Zuçkhkt (ðzkt) çkktÄu Au. yk Lkð ¼kxeyku yu {wÏÞ [kuf{kt Ëkuhu÷k MÚkkrÃkík
fhu÷k Lkð ËuðLkk Lkk{Lke nkuÞ Au. WÃkhktík s{eLk{kt {wÏÞ [kufLke ðå[u ík÷ðkh ¾kuMkðk{kt
ykðu Au. yk Lkð ¼kxeyku íku ¾ºkesLke fLnuheLke, ÃkeXkuhkLke ¼kxe, ½hLke {kíkk,
çkkçkkËuðLke, ðk¤uýLke, ELËhksLke, [kuhkþeLke ðøkuhu. íku{s íkktçkk-rÃkík¤Lke Úkk¤e
íkktçkkLkku f¤þeÞku LkkzkAze çkktÄeLku íku{kt xfku (ÃkiMkk) hk¾eLku Ãkkýe ¼heLku {wfðk{kt ykðu
Au. {kxeLkwt ÄwtÃkeÞwt yk ÄwÃkeÞk ðzu økwøk¤ (÷kuçkkLkÚke) ÃkeXkuhkuLkk r[ºkðk¤e rËðk÷Lku ÄqÃk

96 | P a g e
Ëuðk{kt ykðu Au. yk{ yk¾wt {tzku¤ Ãkqhe (¼heLku) çkzðk îkhk zkçkk Ãkøk{kt Zktf
ðøkkzíkktðøkkzíkkt ÃkeXkuhkuLke Lkfþe{kt Ëkuhu÷k çktÄk ËuðkuLke (r[ºkkuLke) MkkÚku-MkkÚku ÃkeXkuhku,
ELËhks yLku hkò¼kusLke Míkwrík økkÞýkt îkhk fhðk{kt ykðu Au.42

hkºku-çkkhÚke-çku ðkøÞkLke ykMkÃkkMk çkzðku ËuðLkwt yknðkLk fheLku Äqýðk {ktzu Au.
yLku {tzku¤{kt {wfu÷e ík÷ðkh WÃkkze ÷E Q¼k ÚkE™u çktÄ ykt¾kuyu {tzku¤{kt {wfu÷ Ëhuf
¼kxeykuLkk Lkk{ ÷ELku íkuLkk ÃkktËzktLkk ZktfýLku fkýwt Ãkkzu Au. íÞkhçkkË ÃkeXkuhkuLke Lkfþe{kt
Ëkuhu÷k r[ºkkuLku ¢{þ: økýuþÚke þY fheLku ík÷ðkhLke yýe ðzu yuf ÃkAe yuf r[ºk çkíkkðíkku
òÞ Au yLku ËhufLkwt Lkk{ çkku÷íkku òÞ Au. yk r[ºkku{kt fkuE LkkLkkt-{kuxkt r[ºkku ËkuhðkLkk
hne økÞkt nkuÞ íkku çkzðku XÃkfku ykÃku Au. yLku íku Ãkwhk fhe ËuðkLke «rík¿kk ½hÄýe íku{s
÷¾khk ÃkkMku ÷uðzkðu Au. íÞkhçkkË LkiðuÄ{kt yzËLkk Zuçkhkt fu ðzkt, Lkk¤eÞuh, {nqzkLkku ËkY
MkkÚku MkkÚku çkfhk yLku fqfzkLke çkr÷ ykÃkðk{kt ykðu Au. yks «{kýu ½h{kt ÃkeXkuhkuLke Ãkqò
Ãkqýo fÞko çkkË íkkífk÷ef çknkh sÞkt RLËhksLkku Ãkkx ({tzku¤) Ãkqhu÷ nkuÞ Au. íÞkt çkzðk
îkhk økkÞýkt (Míkwíke) MíkðLk fheLku #ËhksLke Ãkqò fheLku ELËhksLkk {tz¤Lk Lkð
¼kxeykuLkk Lkk{-Xk{ Ãkkze yLku çkzðk îkhk Ãkqò fhðk{kt ykðu Au. yk{ {k{k yLku
¼kýus (ELËhks yLku ÃkeXkuhku) Lkk {tzku¤ y÷øk-y÷øk ¼he (Ãkqhe)Lku íku{Lke Ãkqò
fhðk{kt ykðu Au.43

WíMkðLkk AuÕ÷k Ãkkt[{kt rËðMku rðrÄ{kt ðÃkhkÞu÷ fýçkkLke zk¤ku, fqzkLke zk¤ku,
þuhze, yLkks (zktøkh), {kx÷w yLku rËðku ÷E økeíkku økkíkkt òÞ Au, su{kt yçkk÷ð]Øku Mkki
fkuE Mºke-Ãkwhw»k òuzkE yLku Zku÷Lkk íkk÷u Lkk[u Au. LkËe ík¤kð fu fkuíkh{kt sÞkt Ãkkýe nkuÞ
íÞkt rðrÄ fhe {h½w zk¤ku ÃkÄhkðeLku Lkk[íkkt-Lkk[íkkt ½hu ÃkkAk Vhu Au. çkzðkLku ð¤kððkLke
rðrÄ ð¾íku ½h{kt yLku çknkh {tz¤{kt Ãkwhðk{kt ykðu÷ Ãkqs (zktøkh)Lke Zøk÷eyku çkzðk
îkhk (½h Äýe yLku íkuLke ÃkíLke) ËtÃkríkLku ¾ku¤ku Ãkfzkðe Lku zktøkhLke Ãkqs ¼he ykÃku Au.
yLku yk ð¾íku yLkksLkk fkuXkhku ¼hu÷k hk¾Lkkh ÄLkLke ðk¤uýLku (fLnuhe) yknTðkLk fhu
Au. ½h{kt nt{uþk Mk{]rØ{kt ðÄkhku ÚkkÞ íkÚkk íkuLke MkkÚku-MkkÚku hkXðk ykrËðkMke{kt MºkeykuLkk
MkL{kLk sLkf MÚkkLkLkku Ãký ÏÞk÷ ykðe òÞ Au. økwYðkhLkk rËðMku ÃkeXkuhkLke Ãkqò rðrÄ

97 | P a g e
Ãkqýo ÚkÞk çkkË ºkeò rËðMku yux÷u fu hrððkhLkk rËðMku ÃkeXkuhku{kt çkkfe hnu÷k r[ºkku Ãkwhk fhe
íkuLku ð¤kððkLke rðrÄ fhu Au. ÃkeXkuhkuLkku WíMkð ÃkAe çku-ºký ð»kuo íku ½hu Ãkkýøkwt fhðkLkwt hnu
Au. íku Mk{Þu Ãký WÃkhkuõík çktÄk ËuðkuLke Míkwrík çkzðk îkhk fhðk{kt ykðu Au. ÃkeXkuhku
WíMkðLke su rðrÄ fhðk{kt ykðu Au. suðe fu ½kuzk Mkt¼k¤ðk, Míkwrík fhðk, Ãkkºke Ëkçkðe,
nðLk fhðwt ðøkuhu. ÃkkýøkkLke rðrÄ yu ÃkeXkuhku-ÃkeXkuheLkk ÷øLk ÃkAeLkk ykýkt fnuðkÞ Au
yLku íkuLku ð¤kððk yu ÃkeXkuhku WsðLkkh ½h {kr÷fLke Lkiríkf Vhs økýkÞ Au fu ðíko{kLk
Mk{Þ{kt ykðu÷k Mk{ksÃkrhðíkoLkLku ÷eÄu ½ýk çkÄkt fwxwtçkku{kt [kuϾe rðrÄÚke yux÷u fu fkuE
Ãký «fkhLke çkr÷ [ZkÔÞk ðøkh {kºk ©eV¤ ðÄuheLku yk WíMkð WíkkÞ Au.44
ÃkeXkuhkuf¤kLke MkkÄLkMkk{økúe :
fkuEÃký f¤kLke «rMkØ {kxu fwþ¤ fkheøkhku-f÷kfkhkuLke sYh Ãkzu Au. hkXðk
ykrËðkMkeyku{kt ÃkeXkuhkuLkwt r¼r¥kr[ºk Ëkuhðk {kxu Lkwt fk{ ÃkhtÃkhkøkík fwþ¤ r[ºkfkhku fhu
Au. íkuykuLke ÃkkMku yk fk{ fhðk {kxu rðrðÄ «fkhLke MkkÄLk Mkk{økúe hk¾ðk{kt ykðíke nkuÞ
Au. íku{Lku ÷¾khk fnuðk{kt ykðu Au. ÃkeXkuhku f¤k{kt r¼r¥kr[ºkLke þYykík rËðk÷ WÃkh
÷tçk[kuhMk ÷kELkku ËkuheLku fhðk{kt ykðu Au. yLku íku {kxu MkqíkhLke Ëkuhe yLku yku¤tçkkuLke
sYh Ãkzu Au. ÃkeXkuhkuf¤kLkk r[ºkku{kt ykðíkkt çk¤Ë, ½kuzk, ðk½ yLku nkÚkeLke ykf]rík Ëkuhðk
{kxu ÷kfzktLkk çkeçkkt ðkÃkhu Au. íkuLku íkuyku ‘zªçkk’ fnu Au. yk çkeçkkyu Ëhuf økúwÃkLkkt
(r[íkkhkykuLke xku¤e) r[íkkhkyku ÃkkMku yuf Mkh¾kt {kÃkLkk LkÚke nkuíkk. òu fu {wÏÞíðu fheLku
Lke[u {wsçkLkk {kÃkLkk zªçkk ðÄw søÞkyu òuðk {¤u Au. ÃkkuÃkxLkwt zeçkwt, ÷tçk[kuhMk
(MkfhÃkkhkLke) ¼kíkLkwt zeçkwt, ÷¾khe òu¾kheLke ¾whþeLkwt zeçkwt, ½kuzkLkwt zeçkwt, ðk½Lkwt zeçkwt,
çk¤ËLkwt zeçkwt ðøkuhu.

½kuzkLkk çkªçkk{kt {kºk Äz s nkuÞ Au. fËLkk ykÄkh rðLkkt çkeS fkuE {ËË ÷¾khkLku
yk çkeçkkÚke {¤íke LkÚke. Ãkøk, ÃkqtAze yLku zkuf [ÃÃkw ðzu Ëkuhðk{kt ykðu Au. yk çkeçkkLku
rËðk÷ fu ¼ªík MkhMkw hk¾eLku [ÃÃkw ðzu hu¾kyku Ëkuhðk{kt ykðu Au. yk çkeçkkLkku ykÄkhu
r[íkkhkyku ðk½Lkk þhehLkwt fË Ëkuhu Au. Ãkøk ÃkqtAzwt yLku BnkULkwt [ÃÃkwt ðzu yk÷u¾Lk fhu Au.
r[íkkhkyku ÃkkMku ykðk çkªçkkLke MktÏÞk ÷øk¼øk 8 - 10 sux÷e nkuÞ Au.45

98 | P a g e
 çkeçkkLke {ËËÚke r[ºkLkwt fË ËkuÞko ÃkAe íkuLku ykfkh ykÃkðk {kxu ÃkªAeLkku WÃkÞkuøk
fhu Au. ÃkeAe ðktMkLke fq{¤e zk¤¾e fu ðzðkELkk ËktíkýLku AqtËeLku çkLkkððk{kt ykðu Au. MkkÚku
- MkkÚku r[ºkku Ëkuhe íku{kt htøk Ãkwhðk {kxu htøk fkuE ðkxfe fu zçkk{kt Lk hk¾íkkt íkuLku ¾k¾hktLkk
ÃkktËzkLkk çkLkkðu÷k ÃkrzÞk{kt ÷uðk{kt ykðu Au.

ÃkeXkuhkuLkk r[ºk{kt {wÏÞíðu fheLku ÷k÷, fuMkhe, ÃkkuÃkxe, Ãke¤ku, ÷e÷ku, YÃkuhe,
MkkuLkuhe, øk¤e, ðkˤe, htøkLkku WÃkÞkuøk ÚkkÞ Au. íku{kt Ãký MkkuLkuhe yLku íki÷eÞk htøkLkku
WÃkÞkuøk ðÄwt «{ký{kt ÚkkÞ Au. ÃkeXkuhku{kt fk¤k htøkLkku WÃkÞkuøk fhíkkt LkÚke fkhý fu íku
yÃkþwfrLkÞk¤ Au.”46 Mkwfk htøkku{kt økkÞLkwt ËqÄ yLku ËkY Lkkt¾e ÷kçkk Mk{Þ MkwÄe xfe hnu
yuðku Ãkfð (Ãkkfk) çkLkkððk{kt ykðu Au. htøkku{kt Lkkt¾ðk{kt ykðíkwt ËqÄ økkÞLkwt nkuÞ Au.
økkÞLkwt ËqÄ Lk {¤u íkku çkfheLkk ËqÄLkku WÃkÞkuøk fhðk{kt ykðu Au. “hkXðk ykrËðkMke ÃkeXkuhku
r[íkhkððk {kxu yk f÷h çkòh{ktÚke ÷kðíkkt nkuÞ Au. íku{kt Ãký yk f÷h økkuÄhk yLku
Akuxk-WËuÃkwh {ktÚke Ônkuhkt ÷kufku ÃkkMkuÚke «kÃík ÚkkÞ Au.” xqtf{kt rÃkXkuhku f¤k{kt MkkÄLk-
Mkk{økúeLkwt ½ýwt ðirðæÞ òuðk {¤u Au Ãký íku çkÄwt s hkXðkykuLku MknsíkkÚke WÃk÷çÄ ÚkE hnu
Au.
ÃkeXkuhkuf¤kLkkt ÷¾khk (r[íkkhk) :
ÃkeXkuhku r[íkhðkLkwt fk{ ¾kMk rLk»ýkík r[íkkhkyku fhu Au. su{Lku ‘÷¾khk’ Ãký
fnuðk{kt ykðu Au. ÃkeXkuhku r[íkhðkLke ‘r¢Þk’ “ÃkeXkuhkuLkk ½kuzk ÷¾ðk” fnuðk{kt ykðu Au.
ÃkeXkuhku su ½hu r[íkhðkLkku nkuÞ íku rËðMku Mkðkh{kt ÷¾khk ykðe òÞ Au. yu çkÄkLku ÃkeXkuhku
ËkuhðkLkwt þY fhíkkt Ãknu÷kt Ënª-Akþ ¼kík fu ¼izfkLkku (½ôLkku {kuxku ÷kux) LkkMíkku yÚkðk
çkxkfkLkwt þkf yLku ¼kíkLkwt ¼kusLk fhkððk{kt ykðu Au. ÃkeXkuhku ÷¾ðkLkwt fkÞo MkðkhÚke þY
fhe {Ähkík MkwÄe [k÷u Au. ÷¾khkLke fk{økehe{kt íku{Lke Äehs yLku fwþ¤íkkLkk ËþoLk ÚkkÞ
Au. yk çkÄwt íku ykrËðkMkeykuLkwt yðirÄf rþûký Au. {kºk rLkheûký þÂõík îkhk þk¤kykuLke
[kh rËðk÷kuLke ðå[u çkktÄu÷e Mk{Þ {ÞkoËk rðLkk ÷eÄu÷k á~Þ rþûkýLkwt yk fkiþÕÞ Au.
r[íkkhk {wÏÞíðu fheLku çkkuhftzk, Ÿzðk, ðktfkuz, økkXeÞk, rþnkËk, ÃkkÕ÷kt, AkuxkWËuÃkwh,
{÷kò, suðk økk{ku{kt hnu Au.47

99 | P a g e
 ½h yktøkýu fhðk{kt ykðíke htøkku¤eLkk çkÄk «fkhku íkÚkk r[ºkku{ktÚke {kuxk¼køkLkk
r[ºkku Mºkeyku s Ëkuhíke nkuÞ Au Ãkhtíkwt ÃkeXkuhku Mkrník fux÷kf ÷kuff¤kLkk «fkhku yuðk Ãký
Au, su «[r÷ík herík-rhðkòu «{kýu {kºk Ãkwhw»kkuLkwt s ð[oMð økýkÞ Au.”48 r[ºkf¤k{kt
ykðíkkt ½kuzkykuLkk r[ºkku íkuyku ÃkkuíkkLke ÃkkMku hk¾u÷k ÷kfzktLkk çkeçkk ðzu íkehLkkt yýeÞk¤k
VýkÚke rËðk÷ Ãkh fkuíkhe íku{kt htøkku Ãkqhu Au. {kLkð yLku çkeS ykf]ríkyku òíku Ëkuhu Au.
Mkk{kLÞík: yuf ÃkeXkuhku Ëkuhðk {kxu yrøkÞkh ÔÞÂõíkyku yLku ykuAk{kt ykuAe 5 (Ãkkt[uf)
ÔÞÂõíkyku nkuÞ Au. rÃkXkuhkLkk r[ºkfkh Mk{ksMkuðe {kLkð Au. íku{Lkk r[ºkku{ktÚke ½ýe ðMíkw
òýðk {¤u Au. íku ÄkŠ{f yLku Mkk{krsf heðkòu, Ëhçkkhe hMk{, çkkËþkne XkX yÚkðk
LkiMkŠøkf ðkíkkðhý WÃkhktík r[ºkku{kt Ãkþw-Ãkt¾eykuLkk «ríkf Mk{ku Mknfkh ÷uðku ¼qÕÞkt LkÚke.

ÃkeXkuhkuLke r[ºkf¤k {kºk Ãkwhw»k f¤kfkhku îkhk Úkíke ík¤ÃkË f¤k Au. ykrËðkMke
hkXðk MktMf]rík ÃkqýoYÃk hsq fhe ÷kufr«ÞíkkLkk WÒkík rþ¾hku Mkh fhe ÃkeXkuhkuf¤kLkk r[ºkkuyu
ËwrLkÞk¼h{kt ztfku ðøkkzâku Au. ykrËðkMke f¤kfkh ÃkhtÃkhkøkík f¤kfkh Au. íkuLku fkuE
íkk÷e{ ykÃkðkLke sYh LkÚke íku{Lke f¤k yLku WíMkð yu fkuE Ëu¾kð fu «uûkfkuLku ykf»koðk
{kxu LkÚke nkuíkk Ãký Mk{ksLke Ëhuf ÔÞÂõík Mkn¼køke çkLku yLku Ëhuf WíMkðku{kt WíMkknÃkqðof
òuzkÞ íkuðe Mknfkhe ¼kðLkk hnu÷e Au.49

÷¾khk yux÷u r[íkkhkyku. íku{Lkk ËkËk-ÃkkMkuÚke yux÷u fu ÃkhtÃkhkøkík heíku yk f¤k

þe¾íkk nkuÞ Au. yLku íkuLku ÄtÄk íkhefu Ãký yÃkLkkðe ÷uíkkt nkuÞ Au. r[ºk ÃkkzLkkhk r[íkkhk
÷øLk fhkðLkkhk økkuh ÃkuXu ÃkkuíkkLkk Lk¬e fhu÷k økk{kuLkk fwxwtçkku{kt ðnu[kÞu÷kt nkuÞ Au.
[kuhMkLke ÷kELkkuLke ytËh çkeÕ¾eÞkt ¼kík y™u çknkhLke çkkswyu rºkfkuýLke ¼kík Ëkuhðk{kt
ykðu Au. yk ¼kíkku{kt swËktswËkt htøkku ðkÃkhðk{kt ykðu Au. {wÏÞ [kuf{kt nkÚkeLke ykf]rík
[ÃÃkwLke yýe ðzu ËkuheLku íku{kt øk¤eÚke hu¾k Ëkuhu Au. çk¤Ë, ½kuzk yLku ðkÄLke ykf]rík Ëkuhðk
÷kfzktLkk çkeçkkt ðÃkhkÞ Au. {kºk çkeçkkLku ykÄkhu Ëkuhu÷k fËLkk ¾ku¾kLku [ÃÃkwLke Äkh ðzu
yk¾k þhehLke hu¾kyku Ëkuhe íkuLke WÃkh htøkLkku ykuÃk ykÃku Au íÞkhu ÷¾khkLke fkheøkhe{kt
rLk»ýkík MLkkíkfLke fwþ¤íkkLkk ËþoLk ÚkkÞ Au.”50

100 | P a g e
 ÃkeXkuhkuLkwt r[ºkfk{ Mk{qn fkÞo Au. s{ýðkhLkk ÃkehMkýeÞkt ÃkuXu ÷¾khk ÃkkuíkkLkk htøk
{wsçk r[ºkfk{ fhu Au. nkÚk{ktLkk htøkLkk ÃkzeÞk{kt ðktMkLke ÃkeAe çkku¤e ÃkkuíkkLkwt htøkfkÞo
fheLku fkheøkh ¾Mkíkku òÞ çkeòu fkheøkh ykðu íku ÃkkuíkkLkku htøk Ãkqhíkku òÞ, ð¤e ºkeòu
fkheøkh r[ºkLku Lkðku ykuÃk ykÃkíkku òÞ. yk{ MkðkhÚke Mkkts MkwÄe{kt r[ºk r[íkhkíkwt òÞ.
sÞkhu çkeS çkksw (Mkk{u s) çkzðku yLku økkÞýwt fhLkkh ÃkqXuhe ÃkqòLke Mkk{økúe, y¾tz Ëeðk
MkkÚku çkuXkt-çkuXkt ÃkkuíkkLkwt fkÞo fhíkkt hnu Au. ÃkeXkuhkuLkwt r¼r¥kr[ºk {wÏÞíðu çku ¼køk{kt ðnU[kE
òÞ Au. yuf {wÏÞ Lkfþe yLku çkeS Mkk{kLÞ (økkiý) Lkfþe. {wÏÞ Lkfþe rMkðkÞLkwt çkesw
r[íkhðkLkwt fk{ çkeò {kýMkku yLku çkk¤fku Ãký fhíkkt nkuÞ Au.

ÃkeXkuhkuLkk r[¥kkhk LkSðe hf{ ÃkwhMfkh{kt ÷uíkkt nkuÞ Au. íku{Lke hf{ ÃkeXkuhkuLke
Lkfþe WÃkh ykÄkheík nkuÞ Au.òu yuf s {wÏÞ Lkfþe nkuÞ íkku Yk.4000 yLku ½h
{kr÷fLke EåAk nkuÞ íkku yuf çku fu ºký Äkuíke Ãký {wÏÞ ÷¾khkLku ¼ux ykÃku Au. {wÏÞ Lkfþe
([kuf) çku nkuÞ íkku íkuLke hf{ çk{ýe nkuÞ Au. ÃkeXkuhku [eíkhðkLkwt fk{ yu ÷kufku ÃkhtÃkhkøkíkÚke
fhíkkt ykðíkkt nkuÞ Au. hkXðkykuLkk y{wf fwxwtçkku s yk fkÞo fhíkkt nkuÞ Au.

÷¾khkLke xe{ yu yuf s fwxwtçkLkk MkÇÞku nkuÞ Au. yøkkW ÷¾khkLke xe{ yLku hkufz
hf{ ¾qçk ykuAe {¤íke níke. Ãkhtíkw {kUÄðkheLkk fkhýu íku{Lke hf{ ðÄe Au. yk fk{
fhLkkh ÷kufku ÃkuZeËh ÃkuZe þe¾íkk nkuÞ Au, yLku íku{Lku ftE þe¾ðkzðkLke sYh nkuíke LkÚke.
yk WÃkhktík {÷kò økk{Lkk {kLk®Mkøk hkXðk yu Ãký ÃkeXkuhkuf¤kLkk r[íkkhk yLku Ãkqò
fhLkkh çkzðku Au {kLk®Mkn hkXðkyu Ëuþ-rðËuþ{kt rÃkXkuhk r[íkhðkLkwt fk{ fÞwo Au.
WÃkMktnkh :
ykrËðkMkeykuLkk SðLkÔÞðnkh{kt MkktøkkuÃkktøk f÷k ðýkÞu÷e Au. þnuhe yLku rþrûkík
Mk{ks íku{Lku yòýíkk ÃkAkík yLku yMktMf]ík {kLku Au. ÷øLk, Ä{o fu Mkkhkt-{kXkt «Mkøkkuyu
íkuyku f÷kf]rík Mk{ûk sE Ãknku[u Au, yÚkðk ¼ªíkku Ãkh f÷kf]ríkyku Mksuo Au. yk r[ºkf¤k
{kºk Ãkwhw»k f¤kfkhku îkhk Úkíke ík¤ÃkË f¤k Au. ykrËðkMke hkXðk MktMf]ríkLkwt ÃkqýoYÃk hsw fhe
÷kufr«ÞíkkLkk WÒkík rþ¾hku Mkh fheLku çkuXu÷ku rÃkXkuhkuf¤kLkk r[ºkkuyu ËwrLkÞk¼h{kt ztfku
ðøkkzÞku Au. su «Ëuþ{kt yk f¤k ÃkhtÃkhk Ãkktøkhe Au. íÞkt ÃkeXkuhkuLke {kLkíkk ð¾íku

101 | P a g e
÷kuff¤kLkku {u¤ku ò{u Au. yu{kt ykrËðkMkeyku ÃkkuíkkLkk LkkLkk-{kuxkt ynt{Lku ykuøkk¤e
©ØkÚke ¼¤u Au, Lk]íÞ{kt òuzkE Ãkkuíku ftEf ÃkkBÞkLkwt yLkw¼ðu Au.

f¤kyku{kt r[ºkf¤k Mkðo©u»X Au. yu Ä{o, yÚko, fk{ yLku {kuûk ykÃkLkkhe Au. su
½h{kt íkuLke «ríkck ÚkkÞ Au. íÞkt {tøk÷ ÚkkÞ Au. ÄkŠ{f heíku íkuLkwt {níð íkuykuLku {Lk ½ýwt Au.
MkkÚku-MkkÚku ÃkeXkuhkuLke f÷kf]rík{kt ykrËðkMke SðLkLke Mkk{krsf, ykŠÚkf, ÄkŠ{f yu{
Mk{økú SðLk ÔÞðMÚkkLke ËþoLk ÚkkÞ Au. yk{ ÃkeXkuhkuLkk r¼r¥kr[ºkku yu hkXðk
ðLkðkMkeykuLke ÄkŠ{f, Mkk{krsf, ykŠÚkf yLku MkktMf]ríkf Ãkkhkþeþe Mk{kLk Au. þnuhku{kt
LkøkhsLkku ½hku{kt ykðk r[ºkku rðþu»kYÃku fhkðíkkt ÚkÞk Au, su yk f¤kLkwt økkihð Au.
ËuðøkZçkkrhyk Lkk hks{nu÷ Ãkh hkßÞLkk hkòyu [eíkhkðu÷ ÃkeXkuhkuLke Lkfþe yu
ÃkeXkuhkuf¤kLkku f¤k{kt Ãkzu÷ «¼kð Ëþkoðu Au. WÃkhktík fux÷ktf ònuh MÚk¤ku fu {trËhku{kt Ãký
rÃkXkuhku r[íkhðk{kt ykðu Au. WËknhý íkhefu ykrËòrík Mkr[ð yLku fr{~LkhLke f[uhe,
økktÄeLkøkh Ãkt[{nk÷ rsÕ÷k Ãkt[kÞík f[uhe økkuÄhk íkÚkk ðzkuËhk{kt «kÞkusLkk f[uhe
AkuxkWËuÃkwh ðøkuhu.

çkkçkku ÃkeXkuhku hkXðk òríkLkku ÷kufËuð Au. ÃkeXkuhkuLke Wsðýeyu {kºk yuf ÔÞÂõíkLke
çkkÄkLke Ãkqò {kºk LkÚke. ¼eík WÃkhLkk htøk-çkuhtøke r[ºkk÷u¾Lkku íku{Lke htøk-yLku hu¾ktfLkLke
f÷k MkwÍLkku Ãkrh[Þ fhkðe íku{Lke f÷k MkqÍLku ÔÞõík fhu Au. r[ºk{kt yk÷u¾kíkkt rðrðÄ Ëuð-
ËuðeykuLkk r[ºkku íku ytøkuLke íku{Lke {kLÞíkkyku yLku Ãkqò ð¾íku fhðk{kt ykðíkkt “MíkðLk”
(økkÞýkt) îkhk Ãk]ÚðeLke WíÃkríkÚke {ktzeLku Mk{ksSðLk rðfMÞwt íkuLke íkÚkk rðrðÄ
ËuðËuðeykuLkk fkÞkuo ytøkuLke ÄkŠ{f ËtíkfÚkkyku ðøkuhuLkwt yk÷u¾Lk íku{Lkk ÄkŠ{fMðYÃkku yLku
{Lkku¼kðkuLku yr¼ÔÞõík fhu Au. ÃkeXkuhkuLke Ãkqò{kt fwtðkhe ÔÞÂõíkykuLku yÃkkíkwt {níð
÷øLkLkwt fÚkkðMíkw yk÷u¾íkkt yLku yLÞ Mk{krsf, ykŠÚkfSðLk «MktøkkuLkk «ríkfkí{f r[ºkku
ðøkuhu íku{Lke Mk{økú SðLkÔÞðMÚkkLku «rík®çkçkík fhu Au. ykrËðkMke MktMf]rík yLku f¤k{kt
yï fÞktÞ ykðíkku LkÚke. Ãký çkkçkk ÃkeXkuhkuLkk ¼eríkr[ºk{kt htøk-çkuhtøke f÷kÃkqýo yïkuLkk
MkwtËh r[ºkkuLke f¤k rððu[fku yLku rðËuþe f¤k«u{eyku {wõíkftXu yuLke «þtMkk fhu Au.

102 | P a g e
 ÃkeXkuhkuLke r[ºkÃkhtÃkhk yksu rðï rðÏÞkík çkLke nkuðkÚke f¤kfkhku, r[ºkfkhku yLku
íkMðehfkhku íku{s MktþkuÄfku yk rðMíkkhLke {w÷kfkíku ðkhtðkh ykðu Au. {kLk®Mkøk hkXðk
suðk r[íkkhkykuyu rðËuþ{kt Ãký ½ýe søÞkyu ÃkeXkuhku [eíkÞko Au.ÃkeXkuhkuf¤kLkk r[ºkku
fÃkzkt Ãkh íkiÞkh Úkíkk nkuðkÚke íkuLkwt økkihð ðæÞwt Au.

ÃkeXkuhkuLkwt r¼r¥kr[ºkyu hkXðkykuLke SðLkþi÷e{kt {níðLkwt MÚkkLk Ähkðu Au.ð¤e

íkuLkkÚke hkXðkykuLkwt WËT¼ð MÚkkLk, òrík, fq¤ ðøkuhuLkku RríknkMk òýðk{kt Ãký {ËË {¤u
Au. Ëk.ík. - ÃkeXkuhkuf¤k{k ykðíkkt yk¼kfýçkeLkk r[ºk{kt hkXðk òríkyu ‘fýçke’ (¾uzqík)
Lkk ðtþuòu nkuðkLkwt Ëþkoððk{kt ykÔÞwt Au. MkkÚku-MkkÚku hkXðkykuLke hnuýe-fhýe ¾kýe-Ãkeýe
ðMºk-ÃkrhÄkLk, ðMºkk¼q»ký, þMºkkMºk, MÚkkÃkíÞ hk[h[e÷wt, {LkkuhtsLk, ykSðefkLkk
MkkÄLkku, Ãkþw MktÃkËk íkÚkk ðLÞ Mk]rü íkífk÷eLk Mk{ksLke Íkt¾e fhkðu Au. yk{
ÃkeXkuhkuf¤kyu hkXðk ykrËðkMkeykuLke íkífk÷eLk íkÚkk ðíko{kLk fk¤{kt ykðu÷kt ÃkrhðíkoLk
íkÚkk MktMf]ríkLkkt yæÞÞLk {kxu Mkçk¤ MkkÄLk Au. ÃkeXkuhkuf¤kÚke íkífk÷eLk ÄkŠ{f, Mkk{krsf
yLku MkktMf]ríkf ÃkkMkktyku Ãkh «fkþ Ãkkze þfkÞ Au. MkkrníÞLke su{ r¼r¥kr[ºkf¤k Ãký
hkXðk Mk{ksLkwt ËÃkoý Au. íku rLkSo𠼪íkkuLku çkku÷íke fhe f÷k yLku MktMf]ríkLke ¼ÔÞ økkÚkk
hsw fhu Au.

çkkçkku ÃkeXkuhku hkXðk òríkLkku yuf {kuxku ÷kufËuð Au. ÃkeXkuhkuLke Ãkqò-Wsðýe yu
çkktÄk ({kLkíkk). WÃkhktík htøkçkuhtøke r[ºkktfLkku ðøkuhu îkhk íku{Lkk f÷k-SðLkLku ÔÞõík fhu
Au. økwshkík{kt ykrËðkMke rðMíkkhku{kt f÷k-r[ºkf÷k, yu{ktÞ hkXðk ykrËðkMkeykuLke
ÃkeXkuhkuf¤k hksfeÞ yLku MkktMf]ríkf «¼kðÚke «¼krðík ÚkELku r[ºkktfLkkuLkk rð»kÞku{kt,
þi÷e{kt, ÃkØrík{kt yLku y÷tfhý{kt su-íku fk÷Lkku «¼kð Íe÷eLku rðfMkíke hne Au. xqtf{kt
{æÞøkwshkíkLkk hkXðk ykrËðkMkeykuLke rÃkXkuhkuf¤k ykrËðkMkeykuLkk MkktMf]íkef EríknkMk{kt
Mke{kMíkt¼YÃk MkktMf]ríkf «ð]r¥k Au.

103 | P a g e
 ÃkkËxeÃk
(1) h½wðeh {fðkýk , økwshkíkLkk r¼r¥kr[ºkku yiríknkrMkf Ãkrh«uûÞ{kt, y{ËkðkË,
2003, Ãk]. 126-127 yLku ÞkusLkk, sqLk 1989 (ykrËðkMke rðþu»kktf), Ãk].
50-51

(2) fLkw¼kE LkkÞf , f÷k ÃkkÚkuÞ, hksfkux, 1992, Ãk]. 278

(3) hk𤠩e hrð þtfh, f÷k r[LíkLk, y{ËkðkË, 1997, Ãk]. 24-25, ÞkusLkk,
WÃkh {wsçk, Ãk]. 51

(4) „¼è¯™‹Îí …ñÝ, ¥¢çα¢„襢ï ÜUï ±è™ çÜU¼¢Ï¢ Í¢Ú - çÎËãè, 1980, Ãk]. 151
(5) h½wðeh {fðkýk, Ãkqðkuoõík, Ãk]. 127

(6) „¼è¯™‹Îí …ñÝ, Ãkqðkuoõík, Ãk]. 152

(7) h½wðeh {fðkýk, Ãkqðkuoõík, Ãk]. 128

(8) x¢é#…, |¢¢Ú¼è² ÜUH¢ ÜUï ÐÎ癋ã, Ãk]. 7

(9) r[Lkw¼kE LkkÞf, ¼khíkeÞ r[ºkf¤k : yuf YÃkhu¾k, y{ËkðkË, 1997, Ãk]. 3

(10) {fðkýk h½wðeh, Ãkqðkuoõík, Ãk]. 131

(11) {eLkkûke Xkfh, ykrËðkMke Mkt«u»kýLkk {kæÞ{ku, y{ËkðkË, 2009, Ãk]. 85

(12) yusLk, Ãk]. 85

(13) þu¾ økw÷k{ {kunB{Ë, ¿kkLk øktøkkuºke økútÚk ©uýe, yuMk.ðe.Ãkxu÷,

ÞwrLk.ðÕ÷¼rðãkLkøkh, ÷r÷íkf¤k ËþoLk -1 á~Þf¤k

(14) fLkw¼kE LkkÞf, Ãkqðkuoõík, Ãk]. 132

(15) þu¾ økw÷k{ {kunB{Ë, Ãkqðkuoõík, Ãk]. 175

(16) ykrËðkMke f÷k {nkuíMkð, 1984, y{ËkðkË, Ãk]. 61

(17) íkzðe huðkçknuLk, ykrËðkMkeykuLkk f÷k ðkhMkku, ðzkuËhk, 1979, Ãk]. 76

104 | P a g e
(18) ©e híkLk®Mkn çkkheÞk (rLkÍhLk, íkk. òtçkw½kuzk) Lke YçkY {w÷kfkíkLku ykÄkhu

(19) «rðý hkXðk, hkXðk ykrËðkMkeykuLke rÃkXkuhk f¤k, yu{.Ve÷. rLkçktÄ, økwshkík
ÞwrLkðŠMkxe, y{ËkðkË, 2009, Ãk]. 12

(20) ykrËðkMke f÷k{nkuíMkð - 1984, ÃkkLkk Lkt. 61

(21) «rðý hkXðk, Ãkqðkuoõík, Ãk]. 18

(22) íkzðe huðkçknuLk, ykrËðkMkeykuLkku f÷k ðkhMkku, Ãk]. 76

(23) ÷kuføkwsohe, {k[o 1970, ytf Ãkkt[{ku, Ãk]. 7 yLku ûkuºkfkÞo{ktÚke «kÃík {krníkeLku
ykÄkhu

(24) h½wðeh {fðkýk, Ãk]. 198

(25) «rðý hkXðk, Ãk]. 37

(26) h½wðeh {fðkýk , Ãkqðkuoõík, Ãk]. 198

(27) «rðý hkXðk, Ãk]. 47

(28) òík rLkheûkýLkk ykÄkhu

(29) ûkuºkfkÞoLkk ykÄkhu

(30) {eLkk økkiz, MkktMf]ríkf rðhkMkík, òuÄÃkwh, 2013, Ãk]. 153

(31) LkkÞf fLkw¼kE, f÷k-ÃkkÚkuÞ, hksfkux - 1992, Ãk]. 63

(32) yusLk, Ãk]. 64

(33) {fðkýk h½wðeh, Ãkqðkuoõík, Ãk]. 201

(34) «rðý hkXðk, Ãk]. 34

(35) yusLk, Ãk]. 35

(36) yusLk,

(37) yusLk, Ãk]. 48

105 | P a g e
(38) yusLk, Ãk]. 49

(39) yusLk, Ãk]. 50

(40) yusLk,

(41) yusLk, Ãk]. 56

(42) yusLk, Ãk]. 59

(43) yusLk, Ãk]. 60

(44) yhwý ðk½u÷k, økwshkíkLke ykrËðkMke MktMf]rík, y{ËkðkË, 2013, Ãk]. 54

(45) {eLkk økkiz, Ãkqðkuoõík, Ãk]. 152-55

(46) {fðkýk h½wðeh, Ãkqðkuoõík, Ãk]. 201

(47) {kLk®Mkn hkXðk, {÷kò, íkk. AkuxkWËuÃkwhLke {w÷kfkíkLku ykÄkhu

(48) {fðkýk h½wðeh, Ãkqðkuoõík, Ãk]. 202

(49) òËð òuhkðh®Mkn, ÷kufSðLk : f÷k yLku fMkçk yLku LkðLkeík, Mk{oÃký,
({krMkf), LkðuBçkh, 2016, Ãk]. 74-76

(50) ykrËðkMke f÷k {nkuíMkð, 1984, Ãk]. 62

106 | P a g e