TÜRK DİLİ II

HAFTA 1 – ANLATIM BOZUKLUKLARI

HAFTA İÇERİK
ANLATIM BOZUKLUKLARI ANLATIM BOZUKLUKLARI
Bir duyguyu, bir düşünceyi, bir yargıyı, bir olayı ve bir eylemi tam
1. Gereksiz Kelime Kullanımı
olarak anlatan kelime veya kelime grubuna cümle dendiğini daha
2. Öğe Eksiliği önce öğrenmiştik. Cümlelerle ilgili önemli bir özellik de AÇIK ve
3. Eklerin Yanlış Kullanımı ANLAŞILIR olmaktır. Bir çok dilbilgisi kitabında bu konunun, anlatım
4. Özne-Yüklem Uyumsuzluğu bozuklukları başlığı altında işlendiği görüyoruz. Özellikle değişik
5. Kelimelerin Yanlış Yerde Kullanımı sınavlara yönelik test kitaplarının en yoğun işlenen bölümü bu konu
1 üzerinedir. Dili iyi kullanmanın en geçerli kriterlerinden biri, belki de en
6. Anlamca Çelişkili Kelimelerin Kullanımı
önemlisi anlatım güzelliğidir.
7. Tamlama Yanlışlıkları Bu sebeplerle, anlatım bozukluklarını genişçe gözden geçirmemiz
8. Kelimelerin Yanlış Anlamda Kullanımı gerekiyor. Şimdi anlatım bozukluklarını maddeler halinde görelim.
9. Ne... ne (de)... Bağlama Edatının Yanlış Kullanımı
10. Mantık Yanlışlıkları 1.1. Anlatım Bozuklukları
1.1.1. Gereksiz Kelime Kullanımı
Cümlenin açıklığını ve anlaşılırlığını etkilemeyen veya cümlede
daralma ve bozulmaya yol açmayan her kelime, o cümle için
gereksizdir. Anlamdaş kelimelerin art arda getirilmesi de bu tür bir
anlam bozukluğuna sebep olmaktadır.

Gereksiz Kelime Kullanımına Örnekler

“Kaş ile göz arasında, Ahmet hakkında her şeyi kulağıma yavaşça
fısıldadı.” Bu cümlede “yavaşça” kelimesi gereksizdir.
“...bunun yeri ve mekânı yönetim kurullarıdır.”. Bu cümlede “ve
mekanı” kelimesi gereksizdir.
“Öğrencilik yılları aynı evde birlikte geçti.” Bu cümlede “birlikte”
kelimesi gereksizdir.
“Amacı, yurduna faydalı, yararlı ve çalışkan bir genç olmaktı.” Bu
cümlede “faydalı” kelimesi gereksizdir.
“Bu olayın nedenini, niçinini araştırıyorum. Bu cümlede “niçinini”
kelimesi gereksizdir.
“İmkânlarım olanaklarım dahilinde devam edeceğim.”. atv, A’dan Z’ye,
19.05.1999, 15.10. “Bu cümlede “olanaklarım” kelimesi gereksizdir.”
“Yazdığı mektupta gereksiz bir sürü hata vardı.” Bu cümlede “gereksiz”
kelimesi fazladır. Hatanın gereksizi diye bir şey olamaz.
“Annem babamın hemen istirahat edip dinlenmesini istedi.” Bu
cümlede “istirahat edip” kelime grubu gereksizdir.
HAFTA İÇERİK 1.1.2. Öğe Eksiliği
ANLATIM BOZUKLUKLARI Gereksiz öğe kullanımı yanında önemli bir anlatım bozukluğu da öğe
1. Gereksiz Kelime Kullanımı eksikliğidir. Doğal olarak cümlenin açıklık ve anlaşılırlığını etkileyen,
2. Öğe Eksiliği cümlede anlamca bozulma ve daralmaya yol açan her öğe o cümle için
gereklidir.
3. Eklerin Yanlış Kullanımı
4. Özne-Yüklem Uyumsuzluğu Öğe Eksikliğine Örnekler
5. Kelimelerin Yanlış Yerde Kullanımı “Yazdıklarıma bakıyor, dikkatle inceliyordu.” Bu birleşik cümlede ilk
1 6. Anlamca Çelişkili Kelimelerin Kullanımı cümle anlamca düzgün, ancak ikinci cümlede anlam bozukluğu vardır.
7. Tamlama Yanlışlıkları Bu birleşik cümlede “dikkatlice inceliyordu.” kısmı nesne ister.
Cümlenin doğrusu şöyle olabilir; “Yazdıklarıma bakıyor ve onları
8. Kelimelerin Yanlış Anlamda Kullanımı
dikkatle inceliyordu.”.
9. Ne... ne (de)... Bağlama Edatının Yanlış Kullanımı “Müdür Bey’in anlattıklarına güveniyor, arkadaşlarına da aktarıyordu.”
10. Mantık Yanlışlıkları Bu birleşik cümlede birinci cümle yine anlamca düzgün, ancak ikinci
cümlede nesne eksikliği vardır. Bu eksiklik giderilirse cümle şöyle
olabilir; “Müdür Bey’in anlattıklarına güveniyor, bunu arkadaşlarına da
aktarıyordu.”.
“Fabrikanın sorunları çözülecek ve mutlu sona ulaşacaktır.” Bu birleşik
cümlede, ilk cümlede sorun yoktur ancak ikinci cümlenin öznesi
söylenmemiştir. Cümlenin doğru şekli şöyle olabilir; “Fabrikanın
sorunları çözülecek ve işçiler mutlu sona ulaşacaktır.”.
“Sevinçlerini paylaşan, her zaman destek olan bir dostu var.” Bu
cümlede yer tamlayıcısı eksiktir. Cümlenin doğrusu şöyle olacaktır;
“Sevinçlerini paylaşan, ona her zaman destek olan bir dostu var.”.
“İşçileri etrafına topladı ve yalnızca nasihat etti.” Bu birleşik cümlede ilk
cümle sorunsuz ikinci cümlenin ise yer tamlayıcısı yoktur. Buna göre
doğrusu şöyle olmalıdır; “İşçileri etrafına topladı ve onlara yalnızca
nasihat etti.”
“Yarışmada birinci gelen öğrencileri tebrik, daha nice sınavlarda
başarılar dilerim.” Bu birleşik cümlede, ilk cümlenin yüklemi eksik
bırakılmıştır. Cümle şöyle kurulmalıydı; “Yarışmada birinci gelen
öğrencileri tebrik eder, daha nice sınavlarda başarılar dilerim.” .
HAFTA İÇERİK 1.1.3. Eklerin Yanlış Kullanımı
ANLATIM BOZUKLUKLARI Cümlelerde özellikle çekim eklerinin yanlış kullanımı, açıklık ve
1. Gereksiz Kelime Kullanımı anlaşırlığı güçleştirmektedir.
2. Öğe Eksiliği Eklerin Yanlış Kullanımına Örnekler
“Büyük şehirlerde yaşayanlar en önemli sorunlarından biri
3. Eklerin Yanlış Kullanımı
sosyalleşmedir.” Bu cümlede “en önemli sorunlarından biri” kelime
4. Özne-Yüklem Uyumsuzluğu grubu, bir ad tamlamasının tamlayan kısmıdır, tamlanan kısmı eksik
5. Kelimelerin Yanlış Yerde Kullanımı bırakılmıştır. Aslında cümlede tamlanan kısmı var olmasına rağmen ilgi
1
6. Anlamca Çelişkili Kelimelerin Kullanımı eki eksik bırakıldığı için cümlede bir anlam bozukluğu oluşmuştur.
7. Tamlama Yanlışlıkları Doğrusu şöyle olmalıdır; “Büyük şehirlerde yaşayanların en önemli
sorunlarından biri sosyalleşmedir.”.
8. Kelimelerin Yanlış Anlamda Kullanımı
“Bu işler yapmaktan tükenmez.” Bu cümlede “yapmaktan”
9. Ne... ne (de)... Bağlama Edatının Yanlış Kullanımı kelimesindeki ek –tan değil –la olmalıydı.
10. Mantık Yanlışlıkları “Bu uğurda bir çok canlar feda edildi.” Bu cümlede “canlar”
kelimesindeki –lar çokluk eki gereksiz olarak kullanılmıştır.
“Öğretmenimi çok seviyor ve ona her konudan güveniyorum.” Bu
cümlede “konudan” kelimesinde –dan eki değil, -da eki
kullanılmalıydı.

1.1.4. Özne-Yüklem Uyumsuzluğu

Özne ve yüklem arasındaki uyumsuzluklar; kişi (teklik ve çokluk) ve
anlam (olumluluk ve olumsuzluk) yönüyledir.
Özne-Yüklem Uyumsuzluğuna Örnekler
“Yarışmaya Ahmet ve sen katılacaksın.” Özne birden çok kişiden
oluşuyorsa, yüklemdeki kişi eki de çokluk olmalıdır. Buna göre
cümlenin doğrusu “Yarışmaya Ahmet ve sen katılacaksınız.”
şeklindedir.
“Kimse bu tür sorumluluklardan kurtulabilir.” Bu cümlede yüklem
olumsuz olmalıydı. “Kimse, hiç biri ve hiç kimse” kelimeleri özne
olduklarında yüklem sürekli olumsuz olmak zorundadır.
“Dinleyiciler ve biz eleştirmenler bir kere daha ters düştü.” Bu cümlenin
öznesi “dinleyiciler ve biz eleştirmenler” yüklemi ise “ters düştü”.
Açıkça özne-yüklem uyumsuzluğu görülüyor. Yüklemin “ ters düştük”
şeklinde olması gerekir.
“Okula alınmayacağımı ailem de ben de biliyordum.” Bu cümlede özne
çokluk olduğu için yüklemdeki kişi eki de çokluk olmalıydı. Doğrusu
“biliyorduk” şeklinde olacaktır.
HAFTA İÇERİK
ANLATIM BOZUKLUKLARI
1. Gereksiz Kelime Kullanımı
2. Öğe Eksiliği
3. Eklerin Yanlış Kullanımı
4. Özne-Yüklem Uyumsuzluğu
5. Kelimelerin Yanlış Yerde Kullanımı
1 6. Anlamca Çelişkili Kelimelerin Kullanımı
7. Tamlama Yanlışlıkları
8. Kelimelerin Yanlış Anlamda Kullanımı
9. Ne... ne (de)... Bağlama Edatının Yanlış
Kullanımı
10. Mantık Yanlışlıkları
1.1.5. Kelimelerin Yanlış Yerde Kullanımı
Cümlelerde kelimelerin yanlış yerde kullanımları çoğu kez yanlış
anlamalara sebep olmaktadır.
Kelimelerin Yanlış Yerde Kullanımlarına Örnekler
“Teklifimizi dört ehliyetli adaya yaptık.” Bu cümlede “dört” kelimesi
yanlış yerde kullanılmış, doğrusu “ Teklifimizi ehliyetli dört adaya
yaptık” şeklinde olmalıydı.
“İzinsiz içeri girmek yasaktır.” Bu cümlede “izinsiz” kelimesinin yeri
yanlıştır, “içeri” kelimesinin sıfatı gibi anlaşılabilir. Doğrusu “ İçeri
izinsiz girmek yasaktır.” şeklindedir.
“Yeni okula girmiştim.” Bu cümlede “yeni” kelimesinin yeri yanlıştır.
Cümlenin doğrusu şöyle olmalıdır; “Okula yeni girmiştim.”.
“Çocuklar çok havuzda kaldıkları için derileri yumuşamıştı.” Bu
cümlede “çok” kelimesinin yeri yanlıştır. Doğrusu “Çocuklar havuzda
çok kaldıkları için derileri yumuşamıştı.” şeklinde olmalıdır.
“Leyla’yı ilk gördüğüm günden beri takdir ederim.” Bu cümlede “ilk”
kelimesinin yeri yanlıştır. Cümlenin doğru şekli şöyle olmalıdır; “
“Leyla’yı gördüğüm ilk günden beri takdir ederim.”.
Fizik dalında yapılan yarışmada ülkemizi üç üniversiteli genç temsil edecek.
Cümlede asıl anlatılmak istenen, “üniversiteli üç genç”tir; ancak “üç” sözcüğü
yanlış yerde kullanılınca cümleden “üç tane üniversite bitirmiş genç” anlamı
çıkıyor.
1.1.6. Anlamca Çelişkili Kelimelerin Kullanımı
Cümledeki anlatım netliği oldukça önemlidir. Bir çok şey kuralına
uygun olabilir ancak kullandığımız kelimeler arasındaki çelişki,
sözümüzü etkisini azalttığı gibi tereddütler de doğurur.
Anlamca birbiri ile uyuşmayan sözcüklerin bir arada kullanılması,
cümlede çelişkili ifadenin doğmasına neden olur.
Anlamca Çelişkili Kelime Kullanımına Örnekler
“ Kuvvetle inanıyorum, Erbay bu sınavı kazanmış olmalı.” Bu cümlede
“Kuvvetle inanıyorum” ve “kazanmış olmalı” sözleri anlamca bir çelişki
doğurmaktadır. Cümlenin doğru şekli şöyle olabilir; “Kuvvetle
inanıyorum, Erbay bu sınavı kazanacak.”.
“Sanırım, ablam mutlaka güzel bir yemek yapmıştır.” Bu cümlede
“Sanırım” ve “mutlaka” kelimeleri anlamca çelişmekte. Burada “
mutlaka” kelimesi çıkarılırsa anlam bozukluğu giderilmiş olur.
“Kalem kutumun içinde, tam tamına birkaç kurşun kalem var.” Bu
cümlede “tam tamına” kelime grubu kesinlik belirtirken, “birkaç”
kelimesi kesinlik belirtmez. Bu sebeple bu iki kelimenin bir arada
kullanımı anlam bozukluğuna yol açar.
Tam üç yıla yakın bir zaman insanlık dramı yaşandı burada.
Bu cümlede “tam” ve “üç yıla yakın bir zaman” sözleri çelişkili anlatıma yol
açmıştır. Cümlenin doğru kullanımı şöyle olmalıdır: “Üç yıla yakın bir zaman,
insanlık dramı yaşandı burada.”
HAFTA İÇERİK “Hemen hemen tamamen yaz tatilimi Eskişehir’de geçirdim.” Bu
ANLATIM BOZUKLUKLARI cümlede “hemen hemen” ve “tamamen” kelimeleri anlamca
çelişmektedir. Bunlardan biri tercih edilmelidir.
1. Gereksiz Kelime Kullanımı
“Kuşkusuz Mesut da yaptığı işin doğruluğuna inanmış olmalı.” Bu
2. Öğe Eksiliği cümlede “kuşkusuz” ve “inanmış olmalı” kelimeleri anlamca
3. Eklerin Yanlış Kullanımı çelişmektedir. Biri kesinlik bildirirken diğer ihtimal bildirmektedir.
4. Özne-Yüklem Uyumsuzluğu Dolayısıyla ikisinden biri tercih edilmelidir.

5. Kelimelerin Yanlış Yerde Kullanımı 1.1.7. Tamlama Yanlışlıkları

1
6. Anlamca Çelişkili Kelimelerin Kullanımı
7. Tamlama Yanlışlıkları
8. Kelimelerin Yanlış Anlamda Kullanımı
9. Ne... ne (de)... Bağlama Edatının Yanlış Kullanımı
10. Mantık Yanlışlıkları
Bu anlatım bozukluğu, sıfat ve ad tamlamalarının karıştırılması ile
ortaya çıkıyor.
Tamlama Yanlışlıklarına Örnekler
“62 yaşına itirazlar yükseldi.”. FLASH, Ana Haber, 01.07.1999, 19.30.
Doğrusu ad tamlaması yerine sıfat tamlaması kullanılarak “62 yaşa
itirazlar yükseldi.” şeklinde olacaktır.
“Öğrenciler arasında sosyal ve sanat etkinlikleri her zaman yararlıdır.”
Bu cümlede bir sıfat olan “sosyal” ile ad tamlaması olan “sanat
etkinlikleri” ve bağlacı ile bağlanarak anlatım bozukluğuna yol
açılmıştır. Cümle şöyle olmalıydı; “Öğrenciler arasında sosyal ve
sanatsal etkinlikler her zaman yararlıdır.”.

1.1.8. Kelimelerin Yanlış Anlamda Kullanımı

Anlamı bilinmeyen veya karıştırılan kelimelerin kullanımı cümlede
anlam bozukluklarına yol açar.

Kelimelerin Yanlış Anlamda Kullanımına Örnekler

“Ablamın saçları çabuk büyür.” Bu cümlede “büyür” kelimesi yanlış bir
kullanımdır, yerine “uzar” kullanılması gerekirdi.
“Anlattıklarımı anlama şansı yok.” Bu cümlede “şansı” kelimesi yanlış
kullanılmıştır, yerine “ihtimali” kullanılmalıydı.
“Selim ile sorunlarımızı çözümleyemedik.” Bu cümlede “çözümleme”
kelimesi “tahlil, analiz” anlamındadır, oysa sorunlar çözümlenmez,
çözülür veya halledilir.
“Sözümüzü tutamadık ama neyse ki öğretmenimiz bize umutlandığımız
gibi davranmadı.” Bu cümlede “umutlanmak” fiili yanlış kullanılmıştır.
Doğrusu “sanmak veya beklemek” fiillerinden birini kullanmaktır.
Politika konusunda gençleri azımsamak doğru değildir. “Azımsamak”ta bir şeyi
sayıca az bulmak söz konusudur. “Küçümsemek” sözcüğü ise bir şeyin niteliği
ile ilgilidir. Bu sözcükte bir şeye değer vermemek, onu küçük görmek anlamı
vardır. Cümlenin doğrusu şöyle olacaktır: “Politika konusunda gençleri
küçümsemek doğru değildir.”
HAFTA İÇERİK 1.1.9. Ne... ne (de)... Bağlama Edatının Yanlış Kullanımı
ANLATIM BOZUKLUKLARI Bağlama edatı; ne...ne (de)... ile kurulan cümlelerde yüklem olumlu
1. Gereksiz Kelime Kullanımı olmalıdır.
2. Öğe Eksiliği
Ne... ne (de)... Bağlama Edatının Yanlış Kullanımına Örnekler
3. Eklerin Yanlış Kullanımı
“Düğünümüze ne halam ne de yengem gelmedi.” Bu cümlede yüklem
4. Özne-Yüklem Uyumsuzluğu olan “gelmedi” olumsuz olarak kullanılmış, “geldi” şeklinde olumlu
5. Kelimelerin Yanlış Yerde Kullanımı olarak kullanılmalıdır.
1
6. Anlamca Çelişkili Kelimelerin Kullanımı “Birlikte ne bir iş yapabildik ne de bir başarıya ulaşamadık.” Bu
7. Tamlama Yanlışlıkları cümlenin yüklemi, “ulaşabildik” şeklinde olumlu olmalıydı.
8. Kelimelerin Yanlış Anlamda Kullanımı
1.10. Mantık Yanlışlıkları
9. Ne... ne (de)... Bağlama Edatının Yanlış Kullanımı Bir cümle içinde ifade etmeye çalıştığımız; duygu, düşünce, yargı, olay
10. Mantık Yanlışlıkları veya eylemlerin dizilişinde veya içeriğinde görülen yanlışlıklardır.

Mantık Yanlışlıklarına Örnekler

“Genel kurulda yönetim, 399’ a karşı 181 oyla aklandı.” Bu cümlede bir
sıralama yanlışlığı yapılmıştır. Doğrusu “181’e karşı 399’a oyla”
şeklinde olmalıdır.
“Sinan yarışmayı ikinci bitirerek şampiyonluğa ulaştı.” Bu cümlenin
içeriğinde bir yanlışlık vardır. Bilindiği gibi, ikinci olan bir yarışmacı
şampiyon olamaz.
“Ne mutlu bize ki yarına ulaşabildik.”. STV, Gün Ortası, 08.10.1999,
13.29. Doğrusu “Ne mutlu bize ki bu güne/günlere ulaşabildik.”
şeklinde olmalıdır.
Bırak patates doğramayı, yemek bile yapamaz o.
Bu cümlede sıralama hatası vardır. Yemek yapmak, patates
doğramaktan daha zor ve üst düzey bir eylemdir. “Bırak yemek
yapmayı, patates bile doğrayamaz o”
1.11 Deyimin Yanlış Anlamda Kullanılması

Deyimlerin kalıplaşmış anlamları vardır ve deyimler bu kalıplaşmış anlamları çerçevesinde kullanılır. Kalıplaşmış belli bir anlamı karşılayan
deyimin başka bir anlamda kullanılması, anlatım bozukluğuna yol açar.
Şoför hatalı sollama yapmış, bütün yolcuların canı burnuna gelmişti.
Bu cümlede “canı burnuna gelmek” deyiminin yanlış kullanılmasından doğan bir anlatım bozukluğu vardır. Çünkü cümlede büyük bir tehlike
ile yüz yüze gelme anlatılmaktadır. Ama bu yanlış bir deyimle ifade edilmiştir. Çünkü “canı burnuna gelmek” deyimi “çekilen sıkıntıların
dayanılmaz hâle geldiği durumlar” için kullanılır.

1.12. Anlam Belirsizlikleri

«Gazeteci bayanın sözlerini dikkatle dinledi.» cümlesinde anlamca bir belirsizlik vardır. Çünkü cümlede sözleri dinleyenin “gazeteci” mi,
yoksa “bayan” mı olduğu belli değildir. Bu belirsizliği “gazeteci” sözünden sonra cümleye virgül (,) getirerek giderebiliriz.

Bölüm (Hafta) Özeti

Bir duyguyu, bir düşünceyi, bir yargıyı, bir olayı ve bir eylemi tam olarak anlatan kelime veya kelime grubuna cümle dendiğini
daha önce öğrenmiştik. Cümlelerle ilgili önemli bir özellik de AÇIK ve ANLAŞILIR olmaktır. Bir çok dilbilgisi kitabında bu
konunun, anlatım bozuklukları başlığı altında işlendiği görüyoruz. Özellikle değişik sınavlara yönelik test kitaplarının en
yoğun işlenen bölümü bu konu üzerinedir. Dili iyi kullanmanın en geçerli kriterlerinden biri, belki de en önemlisi anlatım
güzelliğidir.
Bu sebeplerle, anlatım bozukluklarını genişçe gözden geçirmemiz gerekiyor
Kaynaklar
1. GÜLSEVİN, Gürer vd., Türk Dili I-II, Afyon Eğitim, Sağlık ve Bilimsel Araştırmalar Vakvfı
Yayını, Afyonkarahisar, 2008.
2. Türk Dil Kurumu, İmla Kılavuzu, Ankara,2000.
3. Türk Dil Kurumu, Türkçe Sözlük, Ankara, 2000
4. Türk Dil Kurumu, Yabancı Kelimelere Karşılıklar, Ankara, 1998.