‫‪411‬‬ ‫ة‬

‫جمّل پۆًیتىٌیم ٌَؼَوم الإوساهیة والإجامتغیة‬

‫ڕواڵَثَ هوێاكین ص یؼر ەل ديواین(صَيتان) ی (ئَهوەر‬

‫مَس یفی) دا‬
‫بَختیار ئَمحَد مَمحوود‬
‫بَیش ثَنيًَۆجيای زاهیاری و گَایهدن‪،‬نۆًێژی ثَنيًَۆیج َُوًێر‪،‬زاىىۆی پۆًیتَنيیىی َُوًێر‪،‬هوردس تان‪،‬ػێراق‬

‫______________________________________________________________________________________‬

‫پوختَ‬
‫يَك ەل حاڵَثَ زەكَاكین ئَدەیب ُاوچَریخ هوردی فۆرمی گراین (ئَهوەر مَس یفی) يَ‪ ،‬مَس یفی دوای خوێيدهَوەيَنی زۆری بۆ فًَسَفَی دادايیم و خوێيدهَوەی بۆ‬
‫واكيؼی ئَو(‪ )02‬ساڵَی نۆاتیی ثَمَین ەل هوردس تان‪ ،‬گَیض تۆثَ ئَوەی واكيؼی هوردس تان ڕووبَڕووی ابرێىی ديىَی اتزە بۆثَوە نَ ػَكڵ ثێيدا وهَ ایساش اكری پێ‬
‫انهرێ‪ ،‬خَڵم ەل يَنرتی ێت انگات‪ ،‬ئَم واكيؼَش بََُمان واكيؼی دوای صَڕی يَنَمی جهياین این ڕۆژاین صَڕی جهياین ئَوروپای چوواهدووە‪َُ ،‬س یت هردووە ئَم دوو‬
‫واكيؼَ ەل ڕووی زۆری نێضَاكن و هَبووین ڕێگَ چارەی گوجناو بۆ چاوىردن ەل يَنچووهَ‪ ،‬بۆيَ ُاثووە َُروەهو دادايیَاكن ثؼبریی هردووە ەل واكيؼی واڵثَنَی خۆی‪،‬‬
‫بَمَش ص یؼرەاكین چوىىَ ئاوێيَی دادايیمن ەل ئَدەیب هورديدا وەهو فۆرمی گران و ئاڵۆز نَوثوهَثَ بَرچاو چوىىَ َُموو بيَمااكین ئیس تاثیاكی ص یؼری پێضوواین‬
‫ڕەتىردۆثَوە ‪.‬‬

‫وصَ كیەلاكن‪ :‬فۆرمی گران‪ ،‬زمان ئاڵۆزی‪ ،‬نێضی صاكو‪ ،‬سَروای وىىراو‪.‬‬

‫دەگرێت‪ .‬بريتنی ەل‪ :‬ثێىداین زمان‪..‬ثێىداین نێضی ص یؼر‪ ..‬ثێىداین سَروا‪..‬هوصتین‬

‫پَایم‪..‬پێوەری ڕەخٌَی نۆن‪ .‬دوابَدوای ئَماهَ ثوێژييَوەنَ گَیض تۆثَ نۆاتیی و‬
‫گرىگرتين ئَجنامَاكن ەل (‪ )1‬خاڵدا هورتىراوەثَوە‪ ،‬ئیٌجا ًیس یت پَراوێز و ًیس یت‬
‫سَرچاوەاكن بَدوای يَنرتدا ڕيزهراون‪ ،‬جگَ ەلماهَش دوو پوختَی ثوێژييَوەنَش‬
‫بَ زماین ػَرەیب و ئیٌگَیی خراوەثَ پاص بَهدی ثوێژييَوەنَ‪.‬‬
‫بَو ُیوايَين ثواهیبێامتن بَصداريیَنی چبونامن ەل ئَرك و پێداویس تیيَاكین‬
‫فَرَُىگ و زماین هوردی هردبێت‪ ،‬خزمَثێىیضامن بَ بواری ًێىۆڵیيَوەی زاوس یت و‬
‫ڕەخٌَی ئَدەیب گَایهدبێت ‪.‬‬
‫بَیش يَنَم \ َُهدێ پێٌایس پێویست‬
‫‪ 2.1‬ەل ابرەی دادايیم‪:‬‬
‫دادا ایخود دادايیم‪ ،‬بزووثيَوەيَنی مۆدێرىزمَ‪ ،‬نۆهَپَرس تاهَيَ و دەهرێ‬
‫وەك انڕەزايَثیيَنی بَرچاو ببیرنێت بَرامبَر پێىَوەبَستین هوًتووری پێىَوەژایین‬
‫‪ .4‬پێضَنی‬
‫ئَم ثوێژييَوەيَ ەل ژێر انوهیضاین‪ :‬ڕواڵَثَ هوێاكین ص یؼر ەل ديواین(صَيتان)‬
‫ی (ئَهوەر مَس یفی) دا‪َُ ،‬وڵدراوە ثیضم خبرێتَسَر ص یؼرەاكین ەل ابرەی فۆرمی‬
‫گران‪ُ ،‬اوچَرخايَیت ەل ئَدەیب هوردی و اترمايیَ هوێاكین ديواهَنَ‪ ..‬بَ ەل‬
‫بَرچاوگرثین پَيوەهدی و بَراوردهرین ثێىس تَ ص یؼريیاكن ەلگَڵ ڕێبازی دادايیمی‬
‫ئَوروپیدا‪.‬‬
‫ئَم ثوێژييَوەيَ ەلسَر ڕێبازی (وەسفی پڕانتیىيیَ)‪ ..‬نَ دابَصىراوەثَ سَر‬
‫‪.0‬‬ ‫دوو بَیش سَرەنی نَ دە ثَوەر ەل خۆدەگرێت‪ ،‬ەلگَڵ ئَجنام و ًیس یت‬
‫سَرچاوەاكن و دوو پوختَی ثوێژييَوەنَ بَ َُردوو زماین ػَرەیب و ئیٌگَیی‪.‬‬
‫بَیش يَنَم‪ :‬بريتیيَ ەل َُهدێ پێٌایس گرىگ نَ ەلپێٌج ثَوەر پێىِاثووە‪ ..‬انسیین‬
‫دادايیم‪ ..‬ژایهيامَی صاػری‪..‬اكرەاكین ەلەلابرەی فۆرمی گران‪ ..‬پَيوەهدی هێوان فۆرمی‬
‫گران و دادايیمی ئَوروپێی‪..‬هورثَيَك ەلابرەی ديواین صَيتاهدا‪.‬‬
‫بَیش دووەم‪ :‬اتيبَثَ بَ اترمايیَ هوێاكین ص یؼر ەلو ديواهَدا‪ ،‬نَ پێٌج ثَوەر ەلخۆ‬

‫ة‬
‫جمّل پۆًیتىٌیم ٌَؼَوم الإوساهیة والإجامتغیة‬
‫اجملدل ‪ ،4‬اًؼدد ‪)0202( 2‬‬
‫أُس تمل اًبحث يف ‪ 03‬يياير ‪0202‬؛ كُبي يف ‪ 40‬أذار ‪0202‬‬
‫وركة حبث مٌتظمة‪ :‬وُرشت يف ‪ 18‬اكهون الاول ‪0202‬‬
‫اًربيد الإًىرتوين ٌَمؤًف ‪bakhtiyar.mahmood@epu.edu.iq :‬‬
‫حلوق اًطبع واًًرش © ‪ 0202‬بَختیار‪ُ .‬ذٍ ملاةل اًوصول اٍهيا مفتوح موزػة حتت رخصة املضاع الإبداغي اًًسبية ‪CC BY-NC-ND 4.2 -‬‬
‫‪412‬‬ ‫ة‬
‫جمّل پۆًیتىٌیم ٌَؼَوم الإوساهیة والإجامتغیة‬
‫دادايییم زۆرتر َُڵدەگری‪ ،‬بَاڵم ەلبَر س يووری ثوێژييَوەنَ بَ ابیش دەزاهنی ًێرە‬ ‫نۆمَاڵيَیت‪.‬‬
‫بیبێيیٌَوە‪(*) .‬‬ ‫دادايیم يَنَم صاكین خودئاگاایهَيَ بَ بَردەوامی هوًتووری بۆرژوازی ەل‬
‫(*)‪ :‬بۆ زاهیاری زایتر بڕواهَ‪ -4:‬رچا س ید حسنی‪ ،‬مىتهبای ادیب جدل اول و دوم‪،‬‬ ‫ڕووی ئاديۆًۆژيیَوە‪ .‬دژ وەس تاین ُوهَری اتنَنَسیيَ بَرامبَر ئَو نۆمَڵگَيَی نَ‬
‫موسسَاهتضارات ىگاە‪ ،‬چاپ ایزدەم‪ ،‬هتران‪،4054 ،‬ص‪ -0 .424 :‬ڕێبازە‬ ‫جَىگی جهياین يَنَم دروس یت هرد‪ .‬ەل اكیت صَڕی جهياین يَنَم(‪ )4645-4641‬و‬
‫ئَدەبیيَاكن‪ :‬ئامادەهرن و وەرگێڕاین ەل فَرەوسیيَوە‪ :‬د‪ .‬فَرُاد پریابڵ‪ ،‬دەزگای‬ ‫ەل ئَجنامی اكرەسات و مَييَثیيَاكین صَڕ‪ ،‬جولهَوەيَنی انڕەزایی بَانوی (دادايیم)‬
‫ئاراس‪ ،‬چاپێی يَنَم‪َُ ،‬وًێر‪،‬ل‪ -0 .015-040:‬د‪ُ.‬میداد حوسێن‪ ،‬ڕێبازە‬ ‫ەوە سَرهیَڵدا‪((.‬ڕێبازێىی ئَدەیب و ُوهَری ەل ساڵی ‪4643‬بَڕابَری تریس تان‬
‫ئَدەبیيَاكن‪ ،‬دەزگای ئاراس‪ ،‬چاپێی يَنَم‪َُ ،‬وًێر‪ 0224،‬ل‪-1 .041-044 :‬‬ ‫تزارا(‪ )Tristan Tzara‬بَایهيامَی (دادايیم)ی ەل زورخی ەل سویرسا‬
‫د‪.‬ػَبدوًلادرحَمَئَمنی حمَمَد‪،‬ئَدەب و ڕێبازەاكین ئَوروپێی‪ -‬هوردی‪ ،‬چاپخاهَی‬ ‫ڕاگَایهد))‪{.‬مصگفی‪ .}52 :4665 ،‬ژمارەيَك ەل ئَديب و هووسَر و بریمَهدان‪،‬‬
‫پَيوەهد‪ ،‬چاپێی يَنَم‪ ،‬سَێامین‪،‬ل‪.440-444:‬‬ ‫نَخۆاین دوورە پَرێز گرثبوو ەل صَڕی جهياین يَنَم‪ ،‬ابىگَوازی ڕەتىردهَوەی‬
‫َُموو هَريت و دایردەاكین ژاین و گاڵتَجاڕی بَ س یاسَت و ڕەوصت و ئَدەبَوە‬
‫‪ 2.2‬ەلابرەی ئَهوەر مَس یفی‪:‬‬ ‫ڕاگَایهد ‪ ،‬اكرەسایت جَىگ وايىردبوو نَ س یاسَثێىی انػَكالین بگرهَبَر و داوای‬
‫ئَهوەر انوی ثَواوی (ئَهوەر حوسێن حَسَن)ە‪ .‬ەل ساڵی ‪ 4622‬ەل گوهدی‬ ‫ایخيبوون و ڕووخاین بَُااكهیان دەهرد‪ ،‬مَبَستيان گَڕاهَوەی ژایین سَرەاتیی‬
‫نۆڕێێی سَر بَ صارەدێێی پریمام ُاثۆثَ دوهیاوە‪ .‬خوێيدین سَرەاتیی ەل خوێيدىگَی‬ ‫نۆمَڵگَی مرۆڤايَیت بووە‪ ،‬ەل اكرە ئَدەیب و ُوهَريیَاكهیضدا ُیچ بَُايَنی‬
‫(سَلحَدين) ەل پریمام ثَواوهردووە‪ ،‬بۆ‬ ‫مرۆڤايَثیيان بَ ئَدەب هَدەگَایهد‪.‬‬
‫ثَواوهردین خوێيدن ڕووی هردۆثَ صاری َُوًێر و ەل كواتخباهَی(انوەهدی نۆماری)‬ ‫وصَی (دادا)‪ُ(( :‬یچ ماانيَنی هیيَ‪ ،‬بَڵىو ماان ەل دەىگدايَ دەرُێياین فيىر‬
‫خوێيدین انوەهدی ثَواوهردووە‪ ،‬دواتر ەل (پَمیاىگَی مامۆس تااین) وەرگریاوە و بَ‬ ‫و برییش ەل زارەهیدايَ هَك ەل ػَكڵدا))‪{ .‬امحلداین‪ .}043 :4656 ،‬دادا(‪)DADA‬‬
‫سَرنَوثوویی ثَواویی هردووە‪.‬‬ ‫بَزماین مٌدااڵن ەل زماین فَرەوس یدا واثَ(واڵخ) این(ئَسپ)‪ .‬ژان ئارب (‪ )Arp‬نَ‬
‫ەل ساڵی ‪ 4641‬ژایین ُاوسَری پێىِێياوە و خاوەین حَوت مٌداڵَ‪.‬‬ ‫يَنێىَ ەل ُوهَرمَهدە هیگارنێضَ دادايیس تَ انودارەاكن دەڵ ‪(( :‬من گَواُی دەدەم‬
‫ەل ساڵی ‪ 4640‬دەس یت بَ اكری هووسنی هردووە‪ ،‬ەل زۆربَی گۆڤار و ڕۆژانمَاكین‬ ‫نَ تریس تان تزارا بۆ خۆی ەل اكتژمێر ‪3‬ی ئێوارەی ڕۆژی ‪ 4643\0\5‬وصَی دادای‬
‫هوردس تان اببَیت ئَدەیب باڵوهردۆثَوە‪ ،‬جگَ ەل ص یؼر هووسنی ەل بوارەاكین ڕەخٌَی‬ ‫دۆزيَوە‪ ،‬خۆم و َُر پێٌج مٌداڵَاكمن ەلوێ بووين اكێت تزارا ئَم زاراوەيَی بَ‬
‫ئَدەیب و وەرگێڕان و صاهۆانمَ و اببَیت ئَدەیب جۆراوجۆری باڵوهردۆثَوە‪.‬‬ ‫زماهداُات و ئێمَی َُموو صاگَصىَهرد))‪{.‬لروویس‪ .}066 :4654،‬ئَم گرووپَ‬
‫ئَهدامێیت ەل زۆربَی ڕێىخراو و سَهدياكاكن َُبووە وەك‪:‬‬ ‫َُموو پێوەرێىی ئايديۆًۆژی و ئیس تاثیىیی سَردەمَنَی خۆاین ڕەفز دەهردەوە‪،‬‬
‫‪ -‬يَنێیت هووسَراین هورد ‪.‬‬ ‫دەایهویست بێِودەیی و ێب وااتیی و انماكووڵێتیی سَردەمَ پڕجَىگَنَی خۆاین‬
‫‪ -‬سَهدياكی ڕۆژانمَهووساین هوردس تان ‪.‬‬ ‫دەرببن‪َُ .‬موو ص ێواز و ثَنيیم و ئامرازە نۆن و ابوەاكین دەربڕين خبَهَ ژێر‬
‫‪ -‬دەس تَی هووسَراین گۆڤاری (هووسَری هوێ) ‪.‬‬ ‫پرس یارەوە‪ ..‬دادايیمَاكن ەلاكرە ُوهَری و ئَدەبیيَاكهیاهدا‪ ،‬هَایهتواین ُیچ بَُايَنی‬
‫بَڕێوەبَری هووسنی بووە ەل گۆڤاری (ئاسۆی پَروەردەیی) نَ ەل وەزارەیت‬ ‫ابش بَ ُوهَر و صااكری ُوهَری ببَخضن‪ .‬دادا خۆی ُیچی انوێ‪ُ( ،‬یچ)‬
‫پَروەردەوە دەردەچوو‪.‬‬ ‫دەيَوێ ص ێت باك بۆ ئَوەی جَماوەر بڵێت ُیچ ثێٌاگَين‪ُ ،‬یچ‪ُ ،‬یچ‪ُ،‬یچ‬
‫خاوەین نۆمَڵێم ديوان و باڵوهراوەی ئَدەبیيَ وەك‪:‬‬ ‫ص ێت‪..‬ڕێبازی دادايیَاكن ُیچ پێضىَش اننَن‪ .‬فَیپ سۆپۆی فَرەویس دەڵ ‪:‬‬
‫‪ -‬ديواین خۆرابران – ص یؼر ‪4645‬‬ ‫((صَپلَ بَ دەس تَوە بگرە چَهد وصَيَك َُريَك ەل پارچَ اكغَزێىی چبووك‬
‫‪ ____ -‬جاريىيرت خۆرابران ص یؼر ‪4651‬‬ ‫بيووسَ و بیاخنَهَ انو صَپلَنَوە‪ ،‬ئیٌجا يَك ەل دوای يَك دەراین بێيَ و چۆن‬
‫‪ ____ -‬جَوبَرگ و مجىَاكن – ص یؼر ‪4662‬‬ ‫نَوثيَ دەس تَوە ثۆماراین بىَ‪ ،‬بَمَ ص یؼری دادا دەهوورسێت))‪{.‬اسامغیي‪:4634 ،‬‬
‫‪ ____ -‬صَيتان‪ -‬ص یؼر‪0220‬‬ ‫‪} 25‬‬
‫‪ -‬پریەمێردێم بۆ فرۆصنت‪ -‬صاهۆگَری ‪0220‬‬ ‫ئاصىرايَ ڕێبازی دادا پڕ ەل فضَو گاڵتَجاڕی بۆ درێژەدان هَبوو‪،‬‬
‫‪ -‬ئَو گۆراهیيَی هَمگوت‪ -‬ص یؼر ‪0223‬‬ ‫َُروەك ەل ساڵی ‪4602‬دا َُڵسووڕێيَراین بَ ئاصىرا ڕاایىگَایهد‪ ،‬نَ ڕێبازی دادا‬
‫‪ -‬س فۆرمی گران ‪0223‬‬ ‫دژی ئَدەب و نۆاتهیێياین ئَدەبَ‪ .‬ڕاس تَ ئَم ڕێبازە ەل دهیای ئَدەبدا دەرنَوت ‪،‬‬
‫ئَهوەر مَس یفی ەل انو نۆمَڵگَيَنی ئَوەهدە جَجناڵی ًێىدژی سوراییل و‬ ‫بَاڵم ەل بيَڕەثدا جولهَوەيَنی فًَسَیف گاڵتَجاڕی بوو‪ ،‬نَ بۆ ڕەخٌَ ەل دۆیخ‬
‫مااناكین هێوان اكس یب و ص یؼر‪،‬ثَسبێح و خَایڵ‪ ،‬ابيَع و بَُرە‪ ،‬ێب ابيَخبووین‬ ‫ژاین و صَڕ و دوای صَڕ‪ ،‬بَ اتيبَیت بۆ بَربَرەاكین ەلگَڵ ابىگَصَاكراین ئَدەبیات‬
‫مرۆڤ ژایوە‪َُ ،‬ر بۆيَ بووەثَ صاػریێىی ات سَر ئێسلان هوێخواز‪ ،‬بریهردهَوەيَنی‬ ‫ُاثبووهَ مَيدان و َُموو صتێىيان ئیٌاكر دەهرد‪َُ .‬ر بۆيَ ئَوان بَم جۆرە بێسَر‬
‫اتيبَیت بَرامبَر ص یؼر َُيَ‪ ،‬ابوەڕی َُر بَ وااتی ص یؼر هیيَ‪،‬خَسڵَیت مَس یفی‬ ‫و بَر و فَوزايَوە ەل فيىر و بَرَُمَاكهیان دەایهویست بَ خَڵىی بڵێن سیس تَمی‬
‫زۆر بێبانَ و خۆی ەل(جورئَت) دەبیًێتَوە لی ئَو فۆرخموازی گَیض تَ ڕادەی‬ ‫س یایس و نۆمَاڵيَیت‪ ،‬سیس تَمی ئايیین(نڵێسا) ەل ئَوروپا ثێىچووە‪ ،‬بۆيَ ئَو‬
‫زمان پَرس یت‪َُ .‬روەك اتُری دەڵ ‪ (( :‬مَس یفی دەيویست بگاثَ ص یؼری موجَڕەد‬ ‫َُموو صَڕاهَ بَرۆنی گرثوون‪ ،‬واثَ پَایمی وان ەلانو ئَدەبَنَاین هَبوو‪ ،‬ەل‬
‫و ڕووت‪ ،‬لی ئَو ػَكڵی مرۆڤ ماان دەبَخضێتَ دایردە و ص تَاكن‪ ،‬ػَكڵ نَ‬ ‫دەرەوەی ئَدەب اكراین دەهرد‪ ،‬نَئَمَش ڕویح دادايیمَ‪ .‬كسَهردن ەلسَر‬

‫‪Original article | Volume 1 | Number 2 | 2020‬‬

 ‫ة‬
‫جمّل پۆًیتىٌیم ٌَؼَوم الإوساهیة والإجامتغیة‬
‫نَوهیان ەل سَی‬
‫س پێی اتیش‬
‫پیاوە بَ نَزيیَاكن‬
‫ثَمبوور كوراین ەل‬
‫ساكۆی من اتیش‬
‫سَی س پێی َُروەُا‬
‫ماىگ َُروەُا‬
‫ثَمبوور كوڕ َُروەُا‬
‫نَون َُروەُا‬
‫چَك َُروەُا‬
‫پیاوە بَ نَزيیَاكن َُروەُا‬
‫ئاو َُروەُا‬
‫دادايیمی ئَوروپێی زادەی بێزاربووهیان بوو ەل صَڕەاكن و ێب ىرخبووین‬
‫مرۆڤَاكن‪ ،‬بَاڵم مَس یفی بێزاربوو ەل ێب ىرخبووین ص یؼر و هَماین وەهو پَایمێىی‬
‫‪ 2.4‬پَيوەهدی هێوان فۆرمی گراین ئَهوەر مَس یفی و‬
‫دادايیمی ئَوروپێی‪:‬‬
‫دادايیمَاكن َُموو پێوەرێىی ئايديۆًۆژی و ئیس تاثیاكی سَردەمَنَاین ڕثدەهردەوە‪،‬‬
‫هیازاین وابوو ێب ُودەیی و ێب وااتیی و ان ماكووڵێیت سَردەمَ ئاصوب و جَىگَگَی‬
‫ئَوروپا دەربڕن‪َُ ،‬موو ص ێواز و ثَنيیم و ئامرازە نۆن و ابوەاكین دەربڕين خبَهَ‬
‫ژێر پرس یارەوە‪ ،‬ئَم نۆمَڵَ هووسَر و ُوهَرمَهدەی دادايیَاكن‪ ،‬جۆرە ص یؼرێىيان‬
‫دەخوێيدەوە و جۆرە صاهۆگَريیَهیان پێضىێش دەهرد و جۆرە ئاوازێىيان ًێدەدا‪ ،‬نَ‬
‫َُمووی گاڵتَجاڕی و سوواكيَیت و پێىَهیٌاوی بوو بَ ژاین و مرۆڤ و بَ‬
‫ئاواثَاكهیان‪ .‬دەربڕييَاكهیان ڕووخاهدین ابوەڕی مرۆڤ بوو‪ ،‬چجای ڕووخاین صااكری‬
‫ئَدەیب و ُوهَریش بوو‪ ،‬دامَزرێيَراین ئَم ڕێبازە ثَهیا ەليَك بۆچووهدا‬
‫ُاوبَص بوون ئَویش هَفيىردین دوهیا و فًَسَفَی مَوجودبوو‪ ،‬واثَ دوهیا بياخَی‬
‫ەلسَر صَڕ و ئیًساىىوژی دامَزراوە و ابهَنَیش بَ پوش و پَلیش ػَكي‬
‫داپۆرشاوە‪ .‬دادايیَاكن زاوست و ڕەوصتيان ڕەد دەهردەوە‪ ،‬دەس تووری بێضَرميان‬
‫پَيڕەو دەهرد‪َُ ،‬روەُا بَرانمَاكهیان سازداین ئاژاوەيَك بَ دوای ئاژاوەيَنی ديىَدا‬
‫و َُوڵیان دەدا فَوزايَك ەلانو زمان و زماین دەربڕيین ص یؼردا بَرپابىَن‪ .‬نَواثَ ئَو‬
‫هووسَرو ُوهَرمَهداهَ بَ ثوڕەیی و بێزاببووهیان سَرنێض یان دەهردە سَر ُوهَر و‬
‫ئَخالق و نۆمَڵ‪ ،‬نَواثَ انێب چاوەڕواین ئَوەاین ًێبىرێت‪ ،‬نَ ەل بَرَُمَاكهیان‬
‫بگَين‪ ،‬چوىىَ بياغَی دروستبووین ڕێبازەنَ ەلسَر ئاڵۆزی و ڕەتىردهَوەی َُموو‬
‫صتێىی مَغلوول دروستبوو‪ ،‬هووسَر تریس تان تزارا‪ ،‬نَ دامَزرێيَری ڕێبازەنَيَ‬
‫دەڵ ئێمَ صتێم دەڵێن نَ خۆمان ەل مَبَس تَنَی انگَين‪ ،‬جا ئَگَر خۆاین‬
‫ثێٌَگَن ‪،‬چۆن خوێيَر ەل بَرَُمَاكهیان دەگات! ئَهوەر مَس یفی ئَفاكری فۆرمَ‬
‫گراهَاكین ص یؼرەاكین ەلو ڕێبازە وەرگرثووە‪ ،‬اكريگَريیَنَش ەل ص یؼرەاكین‬
‫ڕەىگيداوەثَوە‪َُ .‬روەك ەل ص یؼری (كَصَ ابڕمَهَاكن)‪{ .‬مَس یفی‪}22 :0222.‬‬
‫دەڵ ‪:‬‬
‫گافرۆش ئاس يَاكین‬
‫گیااین بَ ئاس يَاكین‬
‫ماىگ دادا‬
‫گافرۆش مووی س پێی‬
‫‪146‬‬
‫دوژمٌێىی مێژوویی و ئَزەیل ص یؼرە‪ ،‬لی ئَو مااناكن بَرَُمی ػَكڵن نَ بَرائَثَ‬
‫بَرايیَاكین ص تَاكن دەص ێوێنن‪ ،‬دەان ڕەىگی انرجنی ماانی چيیَ؟ نَواثَ صاػری‬
‫دەبێتَوە ئَو مٌداڵَی نَ ػَكڵ زاڵيیيَ بَسَر دەست ُاویض تَاكین جا ئاوێب‪ ،‬این‬
‫ئاگر‪ ،‬صاػری چَص ین مٌداڵ انبێتَ كَپاین مااناكین)‪{.‬اتُری‪.}5 :0222 ،‬‬
‫مَس یفی ئازادی ات مَستبوون دەداثَ زمان و فۆرمی ص یؼر‪ ،‬چوىىَ گَر‬
‫ەل َُموو بوارەاكین ژاین ئازادی س يوور و ختویب َُبێت‪ ،‬بَاڵم لی ئَو ەل ص یؼردا‬
‫ُیچ س يوورێم بووین هیيَ‪ .‬مَس یفی ەل صارەدێێی (پریمام) دەژای‪ ،‬دووربوو ەل‬
‫پايتَخت و دەس تَی هووسَران و صاػریان‪َُ ،‬ر ئَو دوورە پَرێزيیَی بووەثَ‬
‫ُۆاكری اتنڕەوبووین و بریهردهَوەی جياواز ەل صاػریاین سَردەمی خۆی‪،‬پریابڵ‬
‫دەرابرەی مَس یفی دەڵَ ‪ (( :‬صاػریێىی هوێخوازی ئَوثۆبوو بَ پێچَواهَی زۆربَمان‪،‬‬
‫هَلسایی نَیس دەهردەوە هَنَسیش دەيتواین لسایی ئَوباكثَوە))‪{ .‬پریابڵ‪:0222 ،‬‬
‫‪.}40‬‬
‫پاهبووهَوە ەل هورددا‪ ،‬ئَمَش ُۆاكرەنَی ئَوەبوو زۆربَی صاػریاین سَردەمَنَی‬
‫ص یؼرەاكهیان ثێىَڵ پرۆژەی دەسَاڵت دەهردەوە‪ ،‬ثَنيیىَ هوێاكین صاػری اتزەن ەل‬
‫ثَنيیىی ُیچ يَنێم ەل صاػریاین پێش خۆی و ُاوڕێاكین انچن‪ ،‬جياخوازی صاػری‬
‫گَیض تَ ئَوج‪ ،‬يَنَمنی صاػریی هوردە وێرابێیت ماهیفێس یت ص یؼریی اتيبَت بَخۆی‬
‫و سَربَخۆ بَانوی (س فۆرمی گران) (*)ەل ديواهێىدا نَ س ماهیفێست‬
‫ەلخۆدەگرێت باڵوباكثَوە ‪.‬‬
‫‪ 2.3‬اكرەاكین ەلابرەی فۆرمی گران(ُاوچَرخايَیت ەل ئَدەیب)‪:‬‬
‫سَرەاتی ص یؼرەاكین ئَهوەر مَس یفی ەل ديواین خۆرابراهدا ( ‪ )4645‬ص یؼرەاكین‬
‫ص یؼری ئاسایی بووَُروەهو ص یؼری پَص ێو ەلثیف َُڵمَت و ئَواهیرت‪ ،‬بَاڵم ەل‬
‫بَرَُمَاكین ديىَدا نَ بریوابوەڕی فًَسَفياهَی بۆ ص یؼر گۆڕاین بَسَرُات‪،‬‬
‫انوەڕۆك و فۆرم و روخسار و زماین ص یؼرەاكهیضی گۆڕاین بَسَر داُات ‪ ،‬بۆيَ‬
‫جارێىيرت خۆرابراین ساڵی ‪ 4651‬هووسیيَوە‪،‬بَاڵم ص یؼرەاكهبََُمان ڕيمتی خۆرابران‬
‫هَ هوورسابوون‪ ،‬دواتر نَ ەل ساڵی ‪ 4662‬جي وبَرگ و مجىَاكین هووس یجیاوازتر‬
‫بوو ەلواین پێضووبَرەو زماهتێىی اندایر و ئاڵۆزبَرەو فۆرمێىی ێب مۆس یلایی ان‬
‫ئَهدازەیی ڕۆیضت‪ ،‬ترۆپىی ئَم گۆڕاىاكرایهَی ەل ديواین(صَيتان) نَوثَ بَرچاو نَ‬
‫ەلوەی دواييدا گًَ ەل ڕس تَاكین بَێب فرماهًێب نێش و سَروان‪ ،‬بَ َُق مێضم‬
‫ماهدوودەنَن و فۆرمی گراىن‪.‬‬
‫بۆ منووهَ ەلص یؼری(ژهێىی ئایل جي و بَرگ صری) {ل‪}06 :‬دەەڵ ‪:‬‬
‫پیاوە بَ نَزيیَاكن نَوهیان‬
‫ەل ئاو َُڵىێضا‬
‫َُروەُا سَی س پێی‬
‫ثَماصای ساكۆی من دەاك‬
‫پیاوە بَ نَزيیَاكن‬
‫چَهیان ەل ماىگ اتیش‬
‫پیاوە بَ نَزيیَاكن‬
‫__________________‬
‫(*) ‪ :‬ئَهوەر مَس یفی‪ ،‬س فۆرمی گران‪ ،‬چاپخاهَی ڕۆص يبریی‪َُ ،‬وًێر‪0223 ،‬‬
‫‪Original article | Volume 1 | Number 2 | 2020‬‬
‫‪414‬‬ ‫ة‬
‫جمّل پۆًیتىٌیم ٌَؼَوم الإوساهیة والإجامتغیة‬
‫نَڵَابیب س پێی‪ ،‬گیا ەل گیا‪ ،‬اكفرصا‪ ،‬ئاس يَ ئیضارەت‪ ،‬نَسم ‪.‬‬ ‫ُاویض تَ بوودااكن‬
‫ەل بوودادا‬
‫‪ .0‬بَیش دووەم‬ ‫ئاس يَاكین گیا‬
‫ەل كَصَ ابڕمَهَاكین‬
‫اترمايیَ هوێاكین ص یؼر ەلو ديواهَ‪:‬‬ ‫‪3.1‬‬ ‫گافرۆش ئاس يَاكین گاات‬
‫نَ سَرجن دەدرێتَ ص یؼرەاكین ئَم ديواهَ ًێىدژی و ئاڵۆزی و ثَگَرەنی زۆر‬ ‫ئَگَر سَرجن بدەين دەبیًنی ص یؼرەنَ ُیچ واات و پَایمێىی هیيَ‪ ،‬ثَهیا وصَی‬
‫َُست و ُۆیش بیسَر دەص ێوێێن‪ ،‬بَص ێوەيَك نَ هَ وصَ و ڕس تَ و زماهَنَی‬ ‫انبَج و بێسَرو بَری ص ێواو نَ سَر ەل خوێيَر و بیسَر ثێىدەدات‪ .‬صاػری‬
‫بَ ص ێوەيَنی دروست ەل صوێین خۆيدا بَاكرُاثووە‪ ،‬هَ پابَهدە بَ نێش و ڕيمت و‬ ‫ئَفاكرەاكین فۆرمی گرین هت و مت ەل ص یؼرە دادايیَاكین وەرگرثووە و‬
‫سَرواش‪ ،‬نَ بَ ُیچ ص ێوەيَك ەلىگَری هَگرثووە ەلسَر ُاونێضَ و پێيَ‬ ‫وەريگێڕاوەثَ سَر زماین هوردی‪ .‬ەلمنووهَيَنی ديىَدا صاػری ەل ص یؼری( پَرداخێم‬
‫ص یؼريیَاكن‪ ،‬بَڵىوو َُمووی ئاوەژوە‪ ،‬بۆيَ زۆر بَ زەیق َُست بَ فَوزای زمان‬ ‫ژن و پیاوی كَمبوور)‪{ .‬ل‪ .}03:‬وصَی (گال)ی دوازدە جاران دووابرە هردۆثَوە نَ‬
‫چجای هَبوون و ثێىداین نێش و‬ ‫و وصَو ڕس تَ دەهرێت‪،‬‬ ‫دەڵ ‪:‬‬
‫سَرواو مۆس یلای ص یؼریی ‪.‬وا ەلخوارەوە بَ وردی ثیضم دەخرێتَ سَر َُموو‬ ‫مووی كَمبووری دا گال‬
‫ئَو اترمايیَ هوێیاهَ ‪:‬‬ ‫گال‬
‫گال‬
‫‪ 3.1.1‬ثێىداین زمان‪ :‬ثێىداین(س یًتاهس)‪:‬‬ ‫گال‬
‫َُر ص یؼرێم ایخود َُر هووس یًێىی ئَدەیب ئَگَر ڕەچاوی ليَین‬ ‫گال‬
‫ڕس تَسازی هَهرێت‪ ،‬واثَ بوهیادی وصَ و ڕس تَ ئَگَر ەل صوێین دروس یت خۆی‬ ‫گال‬
‫بَاكرهَُێيدرێت‪َُ ،‬ڵبَت ص یؼرەنَ این هووسیٌَنَ ەلىگ و ێب ماان و بَ اندروست‬ ‫گال‬
‫َُژمار دەهرێت‪ ،‬ەلو ڕواىگَيَوە ص یؼرەاكین ديواین (صَيتان) بَ ُیچ ص ێوەيَك‬ ‫گال‬
‫پابَهدی سیس تَمی س یًتاهس هَبووە‪َُ ،‬ر بۆيَ ەل اكیت خوێيدهَوەدا خوێيَر َُست‬ ‫گال‬
‫بَ انئارامی و ئاڵۆزی دەاكت و َُست و بریی دەص ێوێێن‪.‬‬ ‫گال‬
‫بۆ منووهَ ەل ص یؼری (زارا ابدەدا){مَس یفی‪.}10 :0222 ،‬دەڵ ‪:‬‬ ‫گال‬
‫ابوەل مووەاكین‬ ‫گال‬
‫نۆبرای لُوومت‬ ‫گال‬
‫ەلانو ابهیۆاكین زارا داان‬ ‫ئَم ص یؼرە ڕێم وەهو ئَو ص یؼرەی تریس تان تزارا(‪ )Tristan Tzara‬يَ نَ‬
‫اكُیین س پێی نۆبرا‬ ‫وصَی (‪ )Hurle‬واثَ (وورژژ) (‪ )042‬جار دووابرەبۆثَوە بَ دوای يَنرتدا‬
‫ەل سَرەات هَُات‬ ‫ُاثوون‪ ،‬نَواثَ صاػری فۆرمَگراهَاكین ەل ص یؼرەاكین ئَو فَوزا زماهیيَی دادايیمَوە‬
‫زارا ەل انو ابهیۆاكین‬ ‫وەرگرثووە‪.‬دادايییمیش بَُۆی ئَو جَىگ و صَڕە گَورەيَی جهياین يَنَم نَ‬
‫نۆبرا بۆ نۆبرا ابدەدا‬ ‫سَراپای ئَوروپای گرثبۆوە‪ ،‬ەل داخ و خَفَیت هوصنت و نۆمَڵىوژی و ێب‬
‫اكُیین س پێی زارا‬ ‫بَُابووین مرۆڤ پَاناین بردە بَر ئَو ص ێوازە دەربڕييَ‪ ،‬بۆيَ پَایمَنَاین ەلانو‬
‫مووەاكین زارای‬ ‫ئَدەب هَبوو بَڵىو ەل دەرەوەی ئَدەب ‪ ،‬دەایهویست بَم فَوزا و ێب سَرو بَريیَ‬
‫لُوویت ەل انو‬ ‫زماهیيَ بَ خَڵم بڵێن دوهیا بَرەو وێراهَ دەچ و نَس بَنَس هیيَ‪ ،‬نَ ئَمَش ێب‬
‫ابهیۆاكین نۆبرا هرد‬ ‫ُیوایی و ػَبَس یَثَ‪ ،‬ێب ُیوایی و فَوزا و ئاژاوەش ئاماجن و مَبَس یت ڕێبازی‬
‫اكُیین س پێی نۆبرا‬ ‫دادايیمَ‪.‬‬
‫ەل انو ابهیۆاكین‬
‫زارا بۆ اكُیین‬ ‫‪ 2.5‬ەل ابرەی ديواین (صَيتان) ی ئَهوەر مَس یفی‪:‬‬
‫س پێی زارا ابدەدا‬ ‫ديواین صَيتان‪ ،‬نۆمَڵَ ص یؼرێىی فۆرمی گراهَ ەل دووثوێێی (‪)46‬‬
‫دەبیًنی زماهَنَ بَ ثَواوەیت ص ێواوە‪ُ ،‬یچ ەل وصَ و ڕس تَاكن بَ دروس یت ەل صوێین‬ ‫لپَڕەدا‪ ،‬بَكَابرەی (‪00‬مس ‪43‬مس) ەل ساڵی ‪ 0220‬دا ەل وەزارەیت پَروەرردە ەل‬
‫خۆایهدا بَاكرهَُاثوون‪ ،‬ایسااكین وصَسازی و ڕس تَسازی زماین هوردی نَ مَرجَ‬ ‫صاری َُوًێر چاپىراوە‪ .‬نَ ەل (‪ )02‬پارچَ ص یؼردا پێىِاثووە‪ ،‬بريتنی ەل‪ :‬دا‪،‬پێاڵو‪،‬‬
‫دەبێت بىَر ‪7‬بَراكر‪7‬اكر بَدوای يَنرتدا بێت‪ .‬نَچی سَراپای ص یؼرەنَ پابَهدی‬ ‫ئايیًێم بۆنَس ان‪ ،‬ئۆپێرای گا‪ ،‬ابابهَ مسَاكین ابخ‪ ،‬خوێیَاكن‪ ،‬ژهێىی ئایل جي و‬
‫ایساهَبووە‪ ،‬نَ ئَمَش بووەثَ ُۆی ئَوەی زماهَنَ ص ێواو ێب و بریو َُس یت‬ ‫بَرگ صری‪ ،‬صَيتان‪ ،‬پَرداخێم ژن و پیاوی كَمبوور‪ ،‬وێيَاكین اكُیین ماىگ‪ ،‬زارا‬
‫خوێيَریش ثێىبدات ‪.‬‬ ‫ابدەدا‪ ،‬كوڵغَاكن‪ ،‬كَصَ ابڕمَاكن‪ ،‬گوڵی لُویت‪ ،‬صا لًش صا‪،‬ئاس يَ ئیضارەت‪،‬‬

‫‪Original article | Volume 1 | Number 2 | 2020‬‬

 ‫ة‬
‫جمّل پۆًیتىٌیم ٌَؼَوم الإوساهیة والإجامتغیة‬ ‫‪148‬‬

‫نۆپەل ص یؼر ڕادەنێضنی‪ ،‬نَ ُیچ پێواهَيَنی نێضی ەلبَر چاو هَگرثووە‪.‬‬ ‫ەل منووهَيَنی ديىَدا ەل ص یؼری(كوڵغَاكن){ل‪ }14 :‬دەڵ ‪:‬‬
‫بۆ منووهَ ەلص یؼری(پَرداخێم ژن و پیاوی كَمبوور) {ل‪ .}03 :‬دەڵ ‪:‬‬ ‫كوڵغێىی پڕ‬
‫ئَو ماييَی مێیایت خۆی‬ ‫ئاسن صاك‬
‫ەلسَر چانی داان‬ ‫واثَ كَڵغێىی‬
‫ئَو كَمبوورەی خۆی‬ ‫پڕ مشضێر صاك‬
‫ەل كوڵؽ فڕێ دا‬ ‫كوڵغێىی پڕ‬
‫َُروەُا گا‬ ‫پايز صاك‬
‫ل‬ ‫واثَ كوڵغێىی‬
‫پَرداخێم پیاوی كَمبووری‬ ‫پڕ ڕەىگ صاك‬
‫ەلدەست صاك‬ ‫كوڵغێىی پڕ‬
‫كَمبوور خۆی‬ ‫ئاينی صاك‬
‫ەلسَر چانی داان‬ ‫ئَم ص یؼرەش َُست بَ ُیچ وێيَيَنی واكيؼی اننَی‪ ،‬ەل اكیت خوێيدهَوەدا بریت‬
‫مايین انو كوڵؽ‬ ‫دەص ێوێێن‪ ،‬بۆيَ ُیچ ئَجنامێىی بَرجَس تَهراو اندات بَدەس تَوە‪.‬‬
‫مووی كَمبووری دا گا‬ ‫ەل ص یؼری ( صا لًش صا) دا{ل‪}26 :‬دەڵ ‪:‬‬
‫ل گال‬ ‫فۆرمَ اكفرەاكین‬
‫گال‬ ‫ەلصىری ػَاب‬
‫گال‬ ‫صَرامب دا‬
‫گال‬ ‫ئَس پَ سفر‬
‫دەبیًنی سَراپای ص یؼرەنَ ُیچ نێض ێىی هَ ػَرووزی هَ نێضی خۆماڵی ثێدا‬ ‫خۆرەاكین‬
‫بَرجَس تَهَهراوە‪.‬‬ ‫ژهێىی ئۆپێرا‬
‫نۆاتيیَنَیش بَ َُمان ئَو نۆپەليَی سَرەات دەست پێدەاكت ەل( ئَو ماييَی‬ ‫صا‬
‫مێیایت خۆی ەلسَر چانی داان) ئَمَش جۆرێىَ ەل ثَرجيع بَهدی ُاوچَرخ نَ‬ ‫ل‬
‫نۆپەليَنی ئَوەهدە درێژ ثَرجيع هراوە‪ ،‬ابری ص یؼری گران هردووە‪ ،‬هَك جواین‬ ‫ًش‬
‫هردێب ‪.‬‬ ‫صا‬
‫ەلم ص یؼرە‪ ،‬سَرجن بدە‪..‬هوا زمان‪ ..‬هوا س یًتاهس‪..‬هوا بری‪ ..‬هوا واات‪.‬‬
‫‪ 3.1.3‬ثێىداین سَروا‪:‬‬ ‫ەل منووهَيَنی ديىَدا ەل ص یؼری( ئاس يَ ئیضارەت)‪{ .‬ل‪ .}43 :‬دەڵ ‪:‬‬
‫سَروا سیس تَمێىی بوهیادی مۆس یلای دەرەوەی ص یؼرە‪ ،‬ڕۆڵی سَروا ەل‬ ‫پیاوێم رسوص یت‬
‫ص یؼری الكس یىيدا ُیچی نَمرت هیيَ ەل (نێش) بۆ ثَواومَهدی مۆس یلای ص یؼری‪،‬‬ ‫ُاوێض تَ ژهێم‬
‫سَروا چێژێىی بَ ئاواز و ُاوئاَُىگی ەل اكیت گۆهردهدا بَ بیسَر دەبَخضێت‪.‬‬ ‫رسوصت بَخواری‬
‫سوجادی دەڵ ‪(( :‬سَروا داڕصتین دێڕەاكن بَ جۆرێم ڕێىدەخا‪ ،‬نَ ەل ڕووی‬ ‫جواین دا‬
‫ئاوازەوە سَرواداربن)) {سوجادی‪.}421-420 :4642 ،‬‬ ‫ص یؼرەنَ ثَهیا ئَم دوو دێڕەيَ‪ ..‬نَچی ُیچ وااتيَنی هیيَ‪َُ ،‬هدێ وصَی ڕووت و‬
‫بۆ زایتر ئاص يابوون‪ ،‬ثیضىێم دەخَييَ سَر َُهدێم ص یؼر‪ ،‬بۆ منووهَ ەل ص یؼری‬ ‫دراكوی اندایری واات خراوەثَڕوو‪ ،‬بَ ێب ئَوەی ُیچ ماانو وااتيَك بَرجَس تَباكت‪.‬‬
‫(كَصَابڕمَهَاكن) {ل‪ .}22 :‬دەڵ ‪:‬‬
‫ەل ئاس يَاكین‬ ‫‪ 3.1.2‬ثیىداین نێش‪:‬‬
‫گیا‬ ‫ئاوازی دەرەوەی ص یؼر ەل سیس تَمی نێضَوە سَرچاوە دەگرێت‪ ،‬نێش ئَدەب‬
‫گافرۆش‬ ‫دەاكثَ دووبَش ئَویش ص یؼر و پَخضاهَ‪ ،‬بَ پێێی پێوەرەاكین ڕەخٌَی نۆن‬
‫ەل ئاس يَاكین‬ ‫جياوازی بَرچاو ەل هێوان ص یؼر و پَخضاهدا (نێش) ە‪(( .‬نێش و ئاوازی ص یؼر‬
‫خوێ بوودا‬ ‫ڕەگَزێىی گرىگی ص یؼر پێىدێنن))‪ {.‬گَردی‪ .}2 :0241 ،‬نَواثَ ەل پێٌاو‬
‫كَصَ ابڕمَهَاكین‬ ‫ُاوسَىگىردین مۆس یلا و ئاوازی ص یؼری پَان بۆ نێش واثَ ُاوسَىگی چَهدايَیت‬
‫گافرۆش ئاگراین‬ ‫دەىگ و بڕگَ دەبَن‪ .‬نَواثَ (نێش) بَ مَریج بوهیادی ص یؼر َُژمار دەهرێت‪.‬‬
‫ەل ئاس يَاكین‬ ‫َُروەك دەص یت دەڵ ‪(( :‬نێش و پێواهَی دەىگ دەبيَ بيَما بۆ بَرپابووین جۆری‬
‫ماىگ دزی‬ ‫يَنَمی ئاوازی ص یؼری)) {دەص یت‪ .}36 :0241 ،‬وا ەل خوارەوە سَرجن بۆ َُهدێم‬

‫‪Original article | Volume 1 | Number 2 | 2020‬‬

‫‪416‬‬
‫ڕووڕەش دەێب‪ ،‬نَ وادەيَنی پێ داێب و وادەنَی صاكهدێب‪ ،‬ئاماجن و پَایمَنَ زۆر‬
‫ئاصىرايَ‪ ،‬ئَویش پَایمی بَهدايَیت و خوداانسیيَ‪ ،‬پَص امین بووهَوەيَ بَرامبَر بَ‬
‫خودا و پێغَمبَر (دروود و ساڵوی خودای ەلسَر)‪ .‬ئَمَ و سَدان منووهَی ديىَ‬
‫ەل ص یؼری نۆهدا بَرچاو دەنَون‪ ،‬نَ ەل انواخٌیاهدا ماانيَنی زۆر و وااتدار‬
‫بَرجَس تَهراوە‪.‬‬
‫ەل ئَدەیب هوێش ەل ڕووی پَایمَوە پڕاوپڕە ەل منووهَی بَرچاو‪ ،‬نَ ثَژييَ ەل‬
‫وێيَی جوان و ماانو مَبَس یت ص یؼری‪ .‬بۆ منووهَ صاػریی انودار اكمَران موهری ەل‬
‫ص یؼری (ئَس تێرە و مَل و خَزان) {موهری‪ .}42 :0244 ،‬دەڵ ‪:‬‬
‫ئَو گوڵَی خَزان وەراین و هَمرد!‬
‫ئَو دڵَی انسۆر ەل ُیوای هَهرد!‬
‫ئَو پریضاكهَی دامردهَوە‪،‬‬
‫بَاڵم َُمدیسان گڕاین گرثَوە!!‬
‫ئَو ئَس تێرەيَی وضا بۆ انوچَم‬
‫ەلسَرە مَرگا خَهدەی ەلسَر دەم!!‬
‫ئَو مَەلی ابی وەصت‪ ،‬ابڵی َُڵوەران‬
‫ەل بَس تَ وتن هَنَوت ەل ئاسامن‬
‫وان ەلانو دڵی مٌا ميواىن‬
‫چوىىَ منووهَی كَت نۆڵ هَداىن‬
‫مااننَی زۆر ئاصىرايَ‪ ،‬واثَ‪ :‬ئادەمیاد دووچاری زۆر ئازار و مَييَثیيَاكین‬
‫ژاین دەبێت‪ ،‬بَاڵم بَوە سَرنَوثوو دەێب نَ گیاین بَرەىگاربووهَوەی ثیا بێت و‬
‫نۆڵيَدەر و خۆڕاگربێت‪ ،‬ئارامگرتن و پضوودرێژی دەێب ات دوا َُانسَی ژاین ببێتَ‬
‫پیضَی‪َُ ،‬ڵبَت نێضَ و گرفت و چَرمَسَريیَاكین ژاین دووچاری گیاهدا و ێب‬
‫گیاهیش دەێب‪ ،‬بَاڵم بۆ ئَوەی سَرنَوثوویب دەێب بَ گیاین ڕووبَڕووبووهَوە و‬
‫نۆصضىردهَوە بژی‪ ،‬مرۆڤی بوێر و خۆڕاگریش منووهَيَنی اباڵيَ بۆ بَ ُێامهردن و‬
‫چاوًێىردن‪ .‬پَایمَنَ ڕوون و دایرە‪..‬نَ چَهدين پَهد و واهَ و هَخضَڕێگای ژایین‬
‫ەل خۆگرثووە‪.‬‬
‫بَاڵم پَایم ەل ص یؼرەاكین ديواین صَيتاهدا انڕوون و صاراوەيَ‪ُ..‬یچ جۆرە واات و‬
‫ئاماژە و دەلەلثێم بَدەس تَوە اندەن‪ ..‬بۆ منووهَ ەلص یؼری (اكفرصا) {ل‪.}40-42 :‬‬
‫دەڵ ‪:‬‬
‫كَبرە كَمبوورەاكین ەلصىری‬
‫كَمبوورم بَ ثَمبوور دا‬
‫ەل پاصان ثَمبوورم‬
‫بۆ ئَو پَيىَراهَی‬
‫ژهیان ەلانو ابدەدا ًێدا‬
‫كَبرە كَمبوورەاكین‬
‫ەلصىری كَمبوورم‬
‫بَ ثَمبوور دا‬
‫ەل پاصان ثَمبوورم‬
‫بۆ اكفرصا ًێدا‬
‫گۆراهیبێژە بتَاكین اكفرصا‬
‫كَبرە كَمبوورەاكین‬
‫ەلصىری كَمبوووراین‬
‫‪Original article | Volume 1 | Number 2 | 2020‬‬
‫ة‬
‫جمّل پۆًیتىٌیم ٌَؼَوم الإوساهیة والإجامتغیة‬
‫گافرۆش‬
‫موووی س پێی ەل ئاس يَاكین‬
‫ئاگر دزی‬
‫سَرجندەدەين صاػری وصَی بَ ئارەزووی خۆی پاش و پێش هرديَ‪ُ ،‬یچ سَروايَك‬
‫بَدی انهرێت‪َُ .‬روەُا ەل دواين نۆپەلی ص یؼرەنَصدا دەڵ ‪:‬‬
‫ەل ئاس يَاكین خوێ‬
‫دزی كَصَ‬
‫ابڕمَهَاكین‬
‫گافرۆش‬
‫ئاس يَاكین خوێیان‬
‫ەل ئاس يَاكین‬
‫گیا دزی‬
‫گاات ەل ئاس يَاكین‬
‫خوێ گاات‬
‫ەل ئاس يَاكین گیا‬
‫بوودااكن نَوهیان‬
‫بَ ئاس يَاكین‬
‫گیا دادا‬
‫دیسان بَ َُمان ص ێوەی پێضوو‪ ،‬ئاصىرا و ڕووهَ بَ ُیچ ص ێوەيَك پابَهدی سَروا‬
‫هَبووە و وصَاكهیش َُموواین بَ ڕەمَنی ڕيزهراون‪.‬‬
‫‪ 3.1.4‬هوصتین پَایم‪:‬‬
‫مَبَست و واات مَریج بيَڕەیت و بوهیادی ص یؼرن‪ ،‬ص یؼر ئَگَر ئاماجنێىی دایر و‬
‫ڕووین هَبێت ئَجنام و دەرنَوثَاكن انپێى ‪ ،‬دەبێتَ ُۆی ثَمومژ و ُیچ سوود و‬
‫چێژێم انبَخضێت‪ ،‬چجای بَ لڕێدابردن و سَرًێض ێواهدین بیسَر و خوێيَریش‪.‬‬
‫نَ سَرجن دەدەييَ ئَم ديواهَی مَس یفی دەبیًنی زۆربَی ص یؼرەاكن ُیچ پَایمێىی‬
‫ئَدەبیان ثێدا هیيَ‪ ،‬بَڵىو ئاماجن و پَایمَنَ ەل دەرەوەی ئَدەبَ‪َُ ،‬ڵبَت ئَمَش‬
‫َُروەك ڕێبازی دادايیمَاكهَ‪ .‬بَاڵم نَ سَيری ئَدەیب الكس یىی‪ ،‬ایخود ئَدەیب‬
‫نۆن‪ ،‬این ئَدەیب هوێ دەنَين ًێواهَێوە ەل مَبَست و پَایمی دروست و ڕوون و‬
‫دایری ص یؼریی‪.‬‬
‫بۆ منووهَ ەل ئَدەیب الكس یم وێژەواین انوداری هورد(انیل) {انیل‪.}24 :4643 ،‬‬
‫دەڵ ‪:‬‬
‫وەی نَڕوو زەردی مَدييَ و ڕوو سیياُی مَوىَ خۆم‬
‫دەرهرا و دەربَدەر‪ ،‬ایڕەب دەخيیل ػَفوی ثۆم‬
‫دەفتَری ئَغامیل من ێب كَترەيێىی ڕەمحَثت‬
‫نَی بَسَد زەمزەم سیياُی هوكتَيێىی ً دەصۆم‬
‫نَغبَ ئیرشایق وەهو خورص یدە‪ ،‬من چاوم زەغیف‬
‫ًێم بووە ڕۆصن نَ‪ :‬بوػدی كوربَ‪ ،‬كوریب بوػدە بۆم‬
‫پَایمَنَ زۆر ئاصىرايَ‪ ،‬صاػری بَ ڕووین پێامن دەڵ ڕوو زەردی مَدييَم‪،‬‬
‫ڕووزەردیش ەل ابری ترسدا ەل بَرامبَر نَس ێىی دایريىراودا دروست دەبێت نَ‬
‫ئَویش پَایمێین خودايَ(دروود و ساڵوی خودای ەلسَر)‪ ..‬ەلولوەش ڕووسیياُی‬
‫مَوىَ خۆم!! ڕووسیياُیش ابرێىی ديىَی دەرووهیيَ‪ ،‬ەل بَرامبَر يَنێم خَڵم‬
 ‫ة‬
‫جمّل پۆًیتىٌیم ٌَؼَوم الإوساهیة والإجامتغیة‬ ‫‪150‬‬

‫بَزاهدووە‪ ،‬چجای ئَوەش ُیچ پَایمێىی ەل خۆهَگرثووە‪ .‬ەل نۆاتيیدا گَیض تیٌَ‬ ‫ەل گا ان‪..‬‬
‫ئَوەی نَ ئَم ص یؼراهَ ەل انواخٌیاهدا ُیچ جۆرە پَایمێم و ئاماجنێىی ڕووهیان هیيَ‪،‬‬ ‫َُروەك ئاصىرايَ‪ ،‬دەبیًنی سَراپای ص یؼرەنَ ُیچ پَایمێىی دروس یت ەل انوەڕك و‬
‫بَاڵم پَایم ەل دەرەوەی ثێىس تَنَيَ و ەل دەرەوەی ئَو فَوزا زماهیَی پێ‬ ‫انوەوەيدا بَرجَس تَ هَبووە‪ ،‬بَڵىو ثَهیا وصَ و ڕس تَی دووابرەی ێب وااتو‬
‫درووست بووە‪ ،‬بۆيَ صاػری پێامن دەڵ َُموو دوهیا پاصاگَرداین و ێب سَروبَرە و‬ ‫مَبَست و ڕووت دووابرە و سێبارە هراوەثَوە‪.‬‬
‫فَوزايَ‪ ،‬پێویست اناكش ئێوە بَ دوای ئَدەبێىی ڕوون و ئاصىرا و چێژبَخش و‬ ‫ەل منووهَيَنی ديىَدا ەل ص یؼری (گیا ەل گیا) {ل‪ }35 :‬دەڵ ‪:‬‬
‫ئاسايیدا بگَڕێن‪.‬‬ ‫گیا ەل گیا‬
‫درەخیت پَكل‬
‫‪ 3.1.5‬ڕەخٌَی نۆن‪:‬‬ ‫ئاينی ەل‬
‫ئَگَر ەل ڕواىگَی ڕەخٌَی نۆهَوە بڕواهیٌَ ئَم ص یؼراهَ دەبیًنی‪ ،‬بَ ُیچ‬ ‫درەخیت‬
‫اكم ەل پێوەری ڕەخٌَی نۆن ئَم ص یؼراهَ ُیچ ڕواڵَثێىی جواهیان ثێدا بَرجَس تَ‬ ‫پَكل‬
‫هَبووە‪ ،‬سَراپای ص یؼرەاكن داب و هَريت وغورفيان صاكهدووە! ص تاین ديىَ دەڵێن‬ ‫ئاينی‬
‫نَ پێچَواهَی ابو و غورف و هَريتَ‪ .‬ڕەخٌَی نۆن پَایمی ئايیین َُيَ‪ ،‬بَاڵم ئَم‬ ‫ئَو اكُیيَی ەلانو‬
‫ص یؼراهَ ُیچ پَایمی ئايیزنایی ەل خۆ هَگرثووە‪ ،‬ەل ڕەخٌَی نۆهدا پَایمی پَروەردەیی‬ ‫ئاس يان گیای دەدا‬
‫ئاراس تَهراو بَ ئاصىرا بَدی دەهرێت‪ ،‬نَچی ەلم ص یؼراهَ ئَم پَایمَ بَدی انهرێت‪،‬‬ ‫كَمبووری ەلانو‬
‫پێوەرەاكین ڕەخٌَی نۆن ًێواهَێوە ەل بَلغَت و زمان پاراوی‪ ،‬چجای مۆس یلای‬ ‫درەخیت پَكل‬
‫ص یؼری نَ ەل ڕەخٌَی نۆهدا مۆس یلايَنی خۆش و خاوەن ڕيمت و سَدا بَدی‬ ‫ئاينی صاردەوە‬
‫دەهرێ‪ ،‬نَچی ەلم ص یؼراهَ ئَواهَی ئاماژەاین پێىرا هیاهَ‪ .‬ەل نۆاتيیدا سَرجن دەدەين‬ ‫ئَو اكُیتَی‬
‫ەل هێو ئَم ص یؼراهَدا گرىگی هَ بَ مێژووی هَثَوە و ڕابردوو دراوە‪ ،‬هَگرىگی بَ‬ ‫ثَمبووری ەلانو‬
‫هوًتوور و فيىری ئَدەیب و فۆًلكۆر و ڕەسَانيَیت دراوە‪ ،‬بَ ُیچ ص ێوەيَك‬ ‫ئاس يان ًێدەدا‬
‫ڕەچاوی بریوابوەڕ و دایب نۆمَاڵيَیت ەلبَر چاو هَگرثووە‪ ،‬بَڵىو ەل دەرەوەی‬ ‫گیای ەلانو‬
‫ئَدەب دەيَوێ پێامن بڵ دوهیا وێراهَيَ و فَوزايَ و نَس بَ نَس هیيَ‪ ،‬ڕەص بیین‬ ‫گا صاردەوە‬
‫و ێب ُیوايیَنی ثَواو سَرجَم ص یؼرەاكین داگریهردووە‪.‬‬ ‫گیا ەل گیا‬
‫َُمدیسان َُروەك ص یؼری پێضوو ُیچ پَایمێم و مَبَستێىی ص یؼری پێضىَش‬
‫‪ .1‬ئَجنام‬ ‫اناك‪ ،‬واات انڕووهَ و ماان و پَایمی هیيَ‪ .‬ەل منووهَيَنی ديىَدا ەلص یؼری(نَسم) {ل‪:‬‬
‫‪ }45‬دەڵ ‪:‬‬
‫‪ -4‬فۆرمی گران جۆرێم ص یؼری بَرَُمێياوە جَماًیَیت ەل ڕواهیٌَ ُاوچَرخَاكن‬ ‫دۆًفييَاكین اكُیین ئاگر‬
‫وەرگرثووە‪ ،‬ئَویش گَایهدین پَایمێم نَ زمان بَ ڕاس تَوخۆیی انخیاثَڕوو‬ ‫ژهَ صریەاكین‬
‫‪ -0‬ەل بَرَُمَاكین فۆرمی گران‪ ،‬ص یؼر بَ ئاكارێىی ديىَدا چوو نَ پێىِاثَی‬ ‫كَمبووری ئایل‬
‫س یًتاهیس ڕس تَ گۆڕاین بَسَر داێب‪ ،‬ص یؼر بَ ص ێوەيَنی انمَئَوف زماهێىی هوێ‬ ‫كَمبووری ئایل جي و بَرگی‬
‫بۆخۆی دروست باكت‪ ،‬نَ بیسَر ئوًفَیت بَم جۆرە زماهَ هَگرثووە انثواین ثێێی‬ ‫ُاوێض تَ ماىگ‬
‫بگات‪.‬‬ ‫ماىگ ەل اكُیین‬
‫‪ -0‬فۆرمی گران ئَو جۆرە ص یؼرەی بَلوە گرىگَ نَ خاڵی ێب ەل پَایم‪ ،‬خاڵی ێب ەل‬ ‫ئاگر دەدا‬
‫مۆس یلا‪ ،‬خاڵی ێب ەل جواین‪ ،‬وەهو ئاراس تَ ڕەخٌَيیَاكین پێضوو بَ اتيبَیت جَخیت‬ ‫ماىگ‬
‫ەلسَر دەاكثَوە‪.‬‬ ‫ماىگی‬
‫‪ -1‬ئَهوەر مَس یفی يَنێىَ ەل دایرترين صاػریاین دادايیم‪ ،‬نَ ەل زۆرێم ەل صاػریاین‬ ‫كَمبووری‬
‫هورد زایتر ُاثووە ديد و فًَسَفَی پوچگَرایی دادايیَاكن ەل ص یؼرەاكین خۆيدا‬ ‫ئایل‬
‫بَرجَس تَ باكت‪ ،‬ەلوەصدا زۆر بَابیش سَرنَوثووە‪.‬‬ ‫ەل‬
‫دۆًفييَاكین‬
‫‪ً .2‬یس یت سَرچاوەاكن‬ ‫اكُیین‬
‫يَنَم‪ :‬نتێب بَ زماین هوردی‬ ‫ئاگر‬
‫ئَهوەر مَس یفی‪ ،‬ديواین صَيتان‪ ،‬چاپخاهَی وەزارەیت پَروەردە‪َُ ،‬وًێر‪.0222 ،‬‬ ‫ئَم ص یؼرەش ُیچ ئاماجن و وااتيَنی ڕووین هیيَ‪ ،‬ثَهیا َُهدێ وصَی بَ‬
‫ئارەزووی خۆی ڕيزهردووە‪ ،‬ڕيزهردهَنَش مَرجَاكین ڕس تَسازی و وصَسازیضی‬
‫ػَزيز گَردی(د)‪ ،‬نێضی ص یؼری الكس یىی هوردی و بَراوردهردن ەلگَڵ ػَرووزی ػَرەیب و‬

‫‪Original article | Volume 1 | Number 2 | 2020‬‬

‫‪424‬‬ ‫ة‬
‫جمّل پۆًیتىٌیم ٌَؼَوم الإوساهیة والإجامتغیة‬
‫باڵوهردهَوەی دەزگای ئاراس‪َُ ،‬وًێر‪0222 ،‬‬ ‫نێضی ص یؼری فارس یدا‪ ،‬چاپێی يَنَم‪ ،‬چاپخاهَی وەزارەیت ڕۆص بریی‪َُ ،‬وًێر‪.4666 ،‬‬
‫فَرُاد پریابڵ(د)‪ ،‬گۆڤاری صنی نۆوارێىی ماىگاهَی ئَدەبیایت هوێخوازيیَ‪ ،‬دەزگای چاپ و‬ ‫ػَلئَدين سوجادی‪ ،‬ىرخض يایس‪ ،‬چاپخاهَی مَػاريف‪ ،‬بَغدا‪.4642 ،‬‬
‫باڵوهردهَوەی دەزگای ئاراس‪َُ ،‬وًێر‪0222 ،‬‬ ‫غوسامن حَمَد دەص یت(د)‪ ،‬ەل ابرەی بًيایت زمان و ص ێوازی ص یؼری‪ ،‬چاپخاهَی حایج ُامش‪،‬‬
‫َُوًێر‪.0241 ،‬‬
‫ػَبدوًلادر حَمَئَمنی حمَمَد(د)‪ ،‬ئَدەب و ڕێبازەاكین ئَوروپێی‪ -‬هوردی‪ ،‬چاپێی يَنَم‪،‬‬
‫چاپخاهَی پَيوەهد‪ ،‬سَێامین‪.0240 ،‬‬
‫فَرُاد پریابڵ(د)‪ ،‬ڕێبازە ئَدەبیيَاكن‪ :‬ئامادەهرن و وەرگێڕاین ەل فَرەوسیيَوە‪ ،‬دەزگای ئاراس‪،‬‬
‫چاپێی يَنَم‪َُ ،‬وًێر‪.0221 ،‬‬
‫مَل خدری هوڕی ئَمحَدی صاوەییس ماكيَیل(ديواین انیل)‪ً ،‬ێىداهَوە‪ :‬مَل ػَبدوًىَرمیی‬
‫مودەریس و فاحت ػَبدوًىَرمی‪ ،‬چاپخاهَی نۆڕی زاهیاری هورد‪ ،‬بَغدا‪.4643 ،‬‬
‫ُمیداد حوسێن(د)‪ ،‬ڕێبازە ئَدەبیيَاكن‪ ،‬چاپخاهَی دەزگای ئاراس‪ ،‬چاپێی يَنَم‪َُ ،‬وًێر‪.0224 ،‬‬
‫اكمَران موهری (ديوان)‪ ،‬سَرپَرص یت‪ :‬حوسێن بَفرين‪ ،‬چاپێی يَنَم‪ ،‬چاپخاهَی ڕەجن‪ ،‬سَێامین‪،‬‬
‫‪.0244‬‬
‫دووەم‪:‬نتێب بَ زماین ػَرەیب‬
‫غزادلين اسامغیي(د)‪ ،‬الادب و فٌوهَ‪ ،‬دراسَ و هلد‪ ،‬اًطبؼَ الاویل‪ ،‬دار اًفىر اًؼریب‪.4634 ،‬‬
‫سامل امحد امحلداین(د)‪ ،‬مژاُب الادب اًغریب‪ ،‬مطبؼَ وزارە اًتؼَمی اًؼایل و اًبحث اًؼَمی‪،‬‬
‫املوصي‪.4656 ،‬‬
‫فائق مصطفی(د)‪ ،‬غبداًرمحن رضا ػیل(د)‪ ،‬یف اًيلد الادیب احلديث‪ ،‬مٌطَلات و ثطبیلات‪ ،‬طبع‬
‫یف املطابع اًتؼَمی اًؼایل‪ ،‬جامؼَ املوصي‪.4656 ،‬‬
‫سێيَم‪ :‬نتێب بَ زماین فاریس‬
‫رضا س ید حسیین‪ ،‬مىتهبای ادیب‪ ،‬جدل اول و دوم‪ ،‬مۆسسَ اهتضارات ىگاە‪ ،‬چاپێی‬
‫ایزدەم‪ ،‬هتران‪.4054 ،‬‬
‫چوارەم‪ :‬گۆڤار بَ زماین هوردی‬
‫ثًَؼَت اتُری‪ ،‬گۆڤاری صنی نۆوارێىی ماىگاهَی ئَدەبیایت هوێخوازيیَ‪ ،‬دەزگای چاپ و‬

‫‪Original article | Volume 1 | Number 2 | 2020‬‬