■■■■■■ 1st Edition ■■■

Visit to download the full and correct content document:

https://ebookstep.com/download/ebook-32595724/
More products digital (pdf, epub, mobi) instant
download maybe you interests ...

Le Psautier Troisieme livre Ps 73 89 1st Edition R

Meynet

https://ebookstep.com/product/le-psautier-troisieme-livre-
ps-73-89-1st-edition-r-meynet/

De Keyes zusjes 03 Heerlijk begin Zoete strijd HQN 82

1st Edition Susan Mallery

https://ebookstep.com/product/de-keyes-zusjes-03-heerlijk-begin-
zoete-strijd-hqn-82-1st-edition-susan-mallery/

Le Psautier. Quatrieme livre (Ps 90-106) 1st Edition R.

Meynet

https://ebookstep.com/product/le-psautier-quatrieme-livre-
ps-90-106-1st-edition-r-meynet/

90 Masakan Rumahan untuk Sebulan Endang Indriani

https://ebookstep.com/product/90-masakan-rumahan-untuk-sebulan-
endang-indriani/
Una grammatica italiana per tutti 2 edizione aggiornata
2020 B2 B2 1st Edition Alessandra Latino Marida
Muscolino

https://ebookstep.com/product/una-grammatica-italiana-per-
tutti-2-edizione-aggiornata-2020-b2-b2-1st-edition-alessandra-
latino-marida-muscolino/

90 Resep Masakan Menu Praktis untuk Sebulan Laras

Kinanthi

https://ebookstep.com/product/90-resep-masakan-menu-praktis-
untuk-sebulan-laras-kinanthi/

Grammaire essentielle du français A1 ebook 1st Edition

Didier

https://ebookstep.com/product/grammaire-essentielle-du-
francais-a1-ebook-1st-edition-didier/

Aula Internacional Plus 4 B2 1 1st Edition Difusión

https://ebookstep.com/product/aula-internacional-plus-4-b2-1-1st-
edition-difusion/

På nivå Arbeidsbok A1 Gjennombrudd 1st Edition Gølin

Kaurin Nilsen

https://ebookstep.com/product/pa-niva-
arbeidsbok-a1-gjennombrudd-1st-edition-golin-kaurin-nilsen/
 萨满文化研究丛书
郭淑云主编

萨满文化手记
富育光著

古祭坛遗址社会调查
萨满原始六大野祭祭礼
臧氏祭祀是满洲家族历代传袭之大神祭
民 族 文 化 研 究 的 "活 化 石 ''
满族说部是民族百科全书
 吉林省省级人文社科
重点研究基地重大招标项目

萨满文化研究丛书
《金 子 一 样 的 嘴 一 满族传统说部文集》
《萨 满 艺 术 论 》
《域 外 萨 满 学 文 集 》
《萨 满 文 化 手 记 》

责 任 编 辑 ：杨 雷
洪文雄
封 面 设 计 ：徐道会
ISBN 978-7-5077-4776-8

上架建议：历 史 文 化 宗 教 民 俗
富育光著
萨满文化手记
吉林省省级人文社科 郭淑云主编
萨满文化研究丛书 學 虼 A 权鼙
重点研究基地重大招标项
 CIP) 数据
图书在版编目（

萨满文化手记/ 富育光著 . 一 北 京 ：学苑出版社，

4

2015.5
(萨满文化研究丛书）
ISBN 978-7-5077-4776-8

I •①萨… n •①富… ffl •①萨满教-宗教文化-研

究 —中 国 IV •① B 933

中国版本图书馆 CIP 数据核字（

2015)第 103573号

责任编辑：杨 雷 洪 文 雄
封面设计：徐道会
出版发行：学苑出版社
社 址 ：北京市丰台区南方庄2 号 院 1 号楼
邮政编码：100079
网 址 ：w.w w .bookOO1 •
com
电子信箱 ：xueyuanpress@ 1 6 3 .com
销 售电话：010—67601101 (营销部） 67603091 (总编室)
经 销 ：新华书店
印 刷 厂 ：保定市彩虹艺雅印刷有限公司
开本尺寸：710 x 1〇〇〇 1/16
印 张 ：18
字 数 ：260千字
版 次 ：2〇15年7 月 第 1 版
印 次 ：2015年 7 月 第 1 次印刷
定 价 ：60.00元
吉林省省级人文社科
重点研究基地重大招标项目
 探望病中的乌拉街韩屯
村瓜尔伴氏大萨满关柏荣

1
 11
JJ

希彡
富
录
t -
J::

M{^/^ 7SHV-j
〉v y g->
索
^ 窣 _ ^ 嚴 鉍 达 化
i
馔
-.r
/.l

rl

_ 古 塔 凜 识 朝 永a ^ 4 八 ^ 洲i 鑲 文肴
-?

黄 雄 ^ 禹 0 毛 下 世 ^ ‘
物 的
竹 銜 ^ 恼 嗒
名族
/|
-/

^:

4-
J'i

lv i - 著满
Mt

丨
^ :

族*
考 公 零 ^ & % 世 1 £^求 鄉 斿 尊 泳
/;|-

满：
:|?
^|

||
-1

1|

|夺 未 冬 ^ ^%.春 . ^ ^ 黾
今 仏 去 4 ^ 永 鮮 ， 著
-4:

&.

2
80
陆
希
富
 聆听满族郎贵儒萨满咏唱神歌

杏林市乌拉街弓通村陈汉军萨满张玉海

3
探访弥留之际的达斡尔族萨满杨文生

勺郭淑云访问蒙古学家波•少市研究员

4
与国际萨满教研究会主席米哈伊•霍帕尔（中）及其助手考察伊通牧情谷

与荆文礼采录满语传承人何世环

5
 与九台莽卡乡满族萨满赵云阁

右 0 等学者在松花江 h
与满族民间故事家付英仁（

6
与孟慧英、朱立舂在满族杨氏家族祭祀仪式上

7
 与中国民间文艺家协会副主席、 民 俗 学 家 曹 保 明 （右 ）、著名作家陈
景河 （
左 ）考察长白山祭坛遗址。

在已故鄂温克族自治旗政协原副主席哈赫尔的陪同下采汸鄂温克族牧民

8
 萨 满 文 化 研 究 ” 丛书
总序
郭淑云

在人类早期社会，萨满教不仅是特定群体的精神核心，也是一种社会化、全
民化的意识形态。它深入于人们的曰常活动里，贯穿于人们的处世态度中，与社
会 、氏族构成一体，是 人 们 赖 以 生 存 的 “生活科学”。萨满教的这种全民化特质，
决定了萨满教在当时的社会生活中所占有的主导地位。时至近代，萨满教在信仰
族众中仍然发挥着极其重要的作用。

萨满文化具有多方面的价值。其 中 ，人 与 自 然 、人与人及个体自身的朴素的
和谐观念，凝结着先民对自然和人类自身的认识，闪烁着智慧的光芒，较集中地
体现了萨满文化的合理内核，彰 显 着 萨 满 教 的 合 理 性 和 诸 多 科 学 思 想 启 蒙 的 价
值 ，构成了原始社会和谐共生的思想基础。
人与自然、他人和自身的关系问题，是人类始终需要面对的问题。不同的文
化系统对三者关系的认识和处理方式亦不尽相同。信 仰 萨 满教的民族以自然崇

1
拜 、祖先崇拜及其仪式等独特的方式，对这些问题做出了阐释，形成了萨满教的
朴素的和谐观。
自然崇拜是萨满教最古老的崇拜观念。早期的人类是自然之子，人们视自然
与自身为一体，奉自然为生命之母，对大自然虔诚敬畏，由此形成了诸多禁忌意
识 。对 于 群 体 赖 以 生 息 的 大 地 以 及 栖 息 其 上 的 动 植 物 均 崇 敬 有 加 ，取之有时有

节 ，并世代因袭，形成民间不成文的习惯法。尽管信仰萨满教的先民对山河、土
地 、生物的保护措施多以神灵的名义实施，但千百年来这种敬畏自然、尊崇自然
的 原始生态意识有效地抑制了人类对大自然的损毁，客观上起到了保护自然生
态 、协调人与自然的关系之效果，体现了人与自然环境的和谐。
在萨满教的观念中，山川、河流、树木和各种动物皆有生命，有些还被赋予
神 性 ，奉为神明，形 成 很 多 禁 忌 ，客 观 上 对 于 保 护 生 态 环 境 ，保 护 物 种 的 繁 殖 ，
具有积极的意义。
渔猎民族对山神尊崇有加，赋 予 诸 方 面 的 内 涵 ，如 祖 居 地 、灵 魂 归 宿 地 等 ，
岁时祭祀，禁忌颇多。如契丹人素有祭山之俗，其中黑山被视为灵魂归宿地，祭
祀典礼尤为隆重，“其礼甚严，不祭不敢进山。”① 这 种 禁 忌 具 有 封 禁 的 意 义 ，无
疑对山林、自然生物具有保护作用。清代统治者视长白山为满族的龙兴之地，奉
之为圣山，对其采取封禁政策，禁止人们进山放牧、狩 猎 和采参，长白山遂成为
野生动植物的乐园。“棒打狍子瓢舀鱼，野鸡飞到饭锅里”，这句流传在东北地区
的谚语，生动形象地表达了这片土地上曾经存在过的生态环境，这不能不说与北
方民族萨满教的生态观念和环保意识的影响有关。
神树崇拜观念在北方民族中也很普遍，至今仍有 深 远 的 影 响 。在 北 方 农 村 ，
常有高大、挺拔或树形奇特的树被奉为神树，受到膜拜。哈萨克族认为独棵的古
老树是神和鬼栖息的地方，人 们 不 敢 在 这 种 树 下 休 息 ，也不敢砍伐这种古老的
树 ，怕触犯这里的神和鬼。
②
在北方民族中盛行的敖包祭，其核心观念和精神实质即是自然崇拜观念。乌

① 厉 鄂 《辽史拾记》 卷 13。
② 《民族文化习俗及萨满教调査报告》.民 族 出 版 社 1993年 版 ，第 2 0 7 页 、

2
热尔图先生对此有过精辟的论述： “这 一信仰将人的生存、人的行为 方 式 、人们
摆脱不掉的危机意识与大自然融为一体。”①
在北方的大地上，无数山川、河 流 、树木被人们赋予神性，注入神圣的宗教
情 感 ，成为被祭祀和保护的圣地。渔 猎 民 族 对 江 河 及 生 息 于 其 中 的 物 产 无 限 尊
崇 ，已是众所周知。在辽宁西部一个满族聚居的村庄，一个形成于河流转弯处的
深水潭，自古是甲鱼生息繁衍之理想之所，名叫老元汀。当地人对甲鱼怀有一种
深深的神秘敬畏之情，尊之为老元，其中颇含感戴亲切的意思。老元汀里的鱼很
多 ，红翅子、白漂子、鲇鱼、鲫 鱼 ，无所不有。但当地人即傢在青黄不接的季节
以野菜度日，也 无 人 至 老 元 汀 撒 网 捕 鱼 ，换 钱 糊 口 。夏季是老元产卵育子的季
节 ，卵产下之后都埋在向阳的热沙里。每 至 这 个 季 节 ，长辈们经常警诫后辈子
孙 ，不可到老元汀沙滩上玩，若 是 惊 扰 老 元 产 卵 ，或 是 无 意 踩 上 沙 里 的 老 元 卵 ，
都是要遭报应的。相 传 ，1 0 0 多年前，一位德高望重的长辈出资，在山崖上选用
花岗岩筑成一座元神庙。 以后，每逢农历初一、十 五 ，人们必来元神庙进香。若
遇淫雨绵绵的季节，也常到这里祈祷免遭洪水之祸。这 种 习 俗 直 至 1 9 4 9 年以前

一直延续未断。
②
北方民族基于大自然崇拜观念形成的朴素的生态伦理观念，视自然及栖息其
中的生物为有灵性之物，人与它们彼此和谐共处，相互依存以及长期积淀的一套
调节生态平衡、协调人与自然的关系、 自然与人类共生的生态调解机制，富有科
学的因素和真理的意义。通过人们的观念和自主行为，使人类在特定的自然环境
中，实现了人与自然的和谐，这对于我们今天的 环 境 保 护 和 资 源 开 发 等 项 工 作 ，
仍有着值得借鉴的意义。这一点也体现了原始文化在时空上的穿越性。正是从这
个意义上说，人们视萨满为大自然的守望者。
社会和谐具有系统性，其中人与人的和谐是社会和谐的基础。人与人之间的
和谐主要体现在氏族的内凝力及其人与人之间的友爱、融洽上。这种内凝力和友
爱 、融 洽 ，只 有 通 过 群 体 认 同 的 方 式 才 能 得 以 实 现 ，而 萨 满 文 化 中 的 “祖先崇

① 乌 热 尔 图 《呼伦贝尔笔记》，内蒙古文化出版社2004年 版 ，第 3 9 页 。
② 陈 复 兴 《故乡的老元汀》，《辽沈日报》 1995年 6 月丨2 日。

3
拜”正是这样一种实现的方式。 •
萨满教是氏族宗教，祖先崇拜是其重要的崇拜观念，定期举行祭奠共同祖先
的活动是萨满教的主要内容。这种周期性的祭祀活动犹如盛大的节曰，使来自四
面八方的族众欢聚一堂，为族人创造了一个相互沟通、团结凝聚的机会。祭祀仪
式营造了一个以共同的情感和情绪为基础的文化心理场，在这种特 殊 的 氛 围 中 ，
人们的精神获得了共振，思想产生了共鸣，有助于消除氏族成员之间的隔阂，增
强了每一位氏族成员的认同感和归宿感，使人与人之间关系更为融洽，情感得以
升 华 ，氏族群体更加团结和稳定，从而有助于实现人与人之间的和谐。当然，在

祖先崇拜观念下形成的人与人之间的友善、和 谐 ，带有突出的氏族性和血缘性。
这既是萨满教和谐观的特征，也是它的局限性。
一个社会的和谐从根本上说是以人与人之间的和谐为前提的，而这种和谐又
在一定程度上依赖于个体身心的和谐。正 是从这个意义上说，社会成员的身心和
谐是社会和谐的基础。在萨满教观念体系中，虽没有形成系统的身心和谐的思想
观 念 ，但在长期的社会实践中，却积累了一系列身心和谐的方法，有助于萨满和
氏族成员在一定程度上实现身心平衡。这既是萨满祭祀活动的主要目的之一，也
体现了萨满教的一个重要功能—
— 通过仪式达到氏族成员的身心和谐。
对 于 “萨满”这个特殊群体来说，萨满领神仪式对午解决他们的心理危机具
有普遍性，又具有一定的实效性。 民族学调查资料表明，每 位 萨 满 在 走 上 “萨满
之路” 之 前 ，大多要经历一个身心痛苦的时期，其症状表现为精神失常、久病不
愈 、病祸交加，等等。这 种 个 体 生 命 出 现 危 机 的 现 象 ，被 学 术 界 统 称 为 “萨满
病 ”。萨满病及其诸多表现形式是一种复杂的现象，从某种意义上说是特定民俗
文化的产物。也就是说，它赖以存在的社会环境是以萨满教多神崇拜观为主导意
识的地区和民族，是 在 萨 满 教 观 念 直 接 影 响 下 出 现 的 特 殊 的 精 神 现 象 和 文 化 现
象。每当遇到这种情况，人们只能到萨满文化中寻求治疗方法，通过集精神、心
理和民俗文化、医疗于一体的萨满医疗体系，使 患者得到康复，或通过成为萨满
的一员来寻求心灵的归宿、获得身心健康。正是从这个意义上说，萨满领神仪式
对于每一个个体而言具有实现身心平衡，缓解生命危机的意义。

4
 萨满对于其所属的群体也有预防群体心理疾患，缓解 族 众 心 理 危 机 的 作 用 。

俄国著名民族学家史禄国称萨满为氏族的“安全阀”。
①在信仰萨满教的民族中，
萨满教是作为一种具有预防作用的信仰体系出现的。 因而在这些民族中，萨满病
和萨满领神并非单纯的个体现象，而是一种社会现象。一个人从患萨满病到成功
治 愈 （成为萨满）的过程，是在群体帮助下摆脱个体危机、解决个人身心冲突的
过程。而这个过程的结果，是氏族或部落又有一位萨满产生，而萨满是可以对其
所属群体的精神性疾病产生预防和遏制作用的。从这个意义上说，萨满领神和氏

族的卫生防预系统息息相关，在 一 定 程 度 上 预 防 了 精 神 疾 病 奔 特 定 群 体 中 的 蔓
延 ，并 成 为 氏 族 的 “安全阀”。法国学者菲普•米特拉尼曾指出： 萨满教之所以
改变病理学或群体内部个人所感到的压力，正是因为它给那些最强烈地感受到压
力的个人提供了一个摆脱困境的角色；在 没 有 萨 满 的 社 会 里 ，如果没有这种角
色 ，那些相同的因素会加剧个人的不安并增加混乱。”②
萨满医疗体系有助于个体实现身心平衡。现 代 医 学 表 明 ，人 患 病 多 与 精 神 、
情绪有关。特 别 是 在 传 统 社 会 中 ，人 类 自 身 力 量 渺 小 、无助并无法把握个人命
运 ，对自然世界的迷惑不解，使他们经常处于恐惧、紧张、迷惘的 状 态 下 ，萨满
教信仰的种种禁忌，也常使人因某种行为不当而产生内疚、自责的心理，这不仅
容易诱发抑郁症和神经系统的疾病，也能导致其他病变。与现代人相比，古代先
民化解内心焦虑、调整心理平衡的方式非常有限。萨满教仪式在特定历史条件下
为人们提供了宣泄不良情绪，排解焦虑与忧愁，达到身心和谐的可行的途径。对
解除个体的心理疾患，实现身心平衡，曾发挥过重要作用。其内在的机理包括多
方 面 ：虔诚的信仰可激发人固有的内在潜力，使患者自身获得一种精神力量，从
而调动人体的潜能，实现机体和生理的顺畅，从而达到不治而愈的效果；通过一
系列象征手段向病人进行心理暗示，从心理上祛除患者的病因，从而解除他们的

① S. M.•hiS.rokogoroff，1935， Psy chomental Complex of the Tungus, London: Kegan Paul, Trengh,
Trubner, p.v267-
② [法 ]菲 普 • 米 特 拉 尼 # 《关于萨满教的精神病学探讨评述》，《第欧根尼》 1993年 第 2 期 。这
段论述深刻地揭示了萨满教对干特定群体精神心理疾病蔓延的预防作用，也体现了氏族在预防心理疾
病方面的愿望和对萨满的期待。

5
精神负担，在心理上产生安抚效应，有助于促使病人实现心理和精神平衡；萨满
运用多种情绪宣泄法，使患者的负面情绪得到淋漓尽致的宣泄，特别强调与患者
的情感交融和情绪互动，以群体炽热的情绪感染患者的精神，使患者融入群体关
爱的怀抱中，重新获得心灵的宁静和平衡的心理。
萨满文化是我们的祖先传承下来的精神遗产，由于内涵着极强的向善性，它
总序的潜在的价值正曰益受到人们的关注。在 西 方 社 会 ，随着科学和医学的巨大
发 展 ，往往产生一种对精神现实的否定。 因而，萨 满 教 被 视 为 “能够提供回归成
为一个完整的人的一种精神实践道路 ， 一 种回归人类祖先智慧的道路”。美国萨
满 基 金 会 主 席 迈 克 尔 • 哈 纳 博 士 给 “2 0 0 1 年吉林国际萨满文化学术研讨会” 组

委会发来的贺信中的这段话，应该对我们有所启迪。
在当代经济最发达的北美地区，面对种种压力和困惑的都市人，试图从萨满
体验中汲取营养，以解除他们的精神痛苦和心理压力，感受超凡的体验，开发自
身的潜能，使古老的萨满生理、心理体验在现代社会中焕发了活力。在北美地区
蓬 勃 兴 起 并 具 发 展 势 头 的 “新萨满教”倡导将古老的萨满经验和方法，应用于现
代心理医疗之中，通过接受特设的系列课程的培训和自我修炼相结合的方法，使
学员们掌握萨满体验的方法和萨满式医疗技术，以实现人的心灵与客观世界的和
谐 ，达到身心平衡、强身健体的目的，最大限度地体现人的本性，发挥人的潜能。
萨满教作为民族民间文化最稳定的因素，承载着历史的积淀，又关联着当代
北方诸民族的精神世界，是一个承接历史与现代的载体。从北方民族的精神生活
方面考察，萨满教所弘扬和体现的氏族至上的集体主义精神，故 土 观 念 、生生不
息的顽强生存意识、崇 尚 勇 武 的 英 雄 主 义 及 以 集 体 的 力 量 抗 衡 大 自 然 的 精 神 实
质 ，对于北方民族精神、个性品质的陶冶和形成具有重要的作用，至今仍有深远
的影响。在现代社会，萨满教古老的智慧给予人们诸多启迪：萨满教为人们提供
了一个观察世界、认识世界和人类自身的独特视角和眼光；对自然的敬畏、对祖
先的崇仰，使人们对赖以生存的自然环境和血脉根基的祖先怀有敬畏之心，使人
们懂得尊重，学会感恩，认识到自身的有限和集体的力量。如 今 ，古老的萨满教
智慧正逐渐被人们认识和利用。美国萨满教基金会成功 地 将 萨 满 经 验 与 心 理 医

6
疗 、潜能开发相结合，其影响曰益深远。美国成功企业家、公 众 演 说 家 理 查 德 •
怀 特 利 在 其 所 著 《公 司 萨 满 》① 一 书 中 ，富 有 创 造 性 地 将 萨 满 教 运 用 于 现 代 生

活 ，特别是将古代的萨满智慧应用于复杂的商业问题，揭示了信仰、经验和直觉
对于企业领导的重要意义。

萨满教的跨文化性、跨地域性、跨 学 科 性 ，预示着萨满教•研究将具有广阔的
发展前景和诸多创新领域，也彰显出它在各方面的学术价值。
首 先 ，萨满教研究有助于宗教理论的丰富和发展。
宗教学作为一门独立的人文学科，是一个关于宗教本质和一般发展规律的系
统。宗教起源和发展问题从来就是宗教学研究中一个备受关注的至关重要的问
题 。但探索宗教起源问题可谓困难重重。正 如 段 德 智 教 授 所 指 出 的 ： “不管人类
考古的技术如何先进，在宗教起源问题上，我们都将面临着一个相当宽阔的未知
的或至少是不确定的领域。在一定的意义上，我 们甚至可以说，我们永远不可能
获 得 宗 教 在 史 前 时 期 的 ‘绝对起源’……而且我们对宗教起源问题所作出的所有
解释都会由于以上所说的理由而难免带有某种‘
偏 见 ’或 某 种 ‘主观色彩’。”②
然而，宗教起源问题如同巨大的磁场吸引着古往今来许多思想家倾力投入。
他们围绕着宗教起源问题，提出过各种不同的观点，形成过种种不同的宗教起源
理论。其 中 ，影响较大者，有 泰 勒 的 “万物有灵论”，斯 宾 塞 的 “祖灵论”，史密
斯 、杜尔凯姆和 弗 洛 伊 德 等 人 的 “图腾说”，马 雷 特 的 “前万物有灵论”，施米特
的 “原始启示说” 或 “原始_ 神论”，等等。他们各 执 一 词 、 自成一派，一度形
成百家争鸣的态势。纵观各种宗教起源学说和宗教发展理论，既各自具有合理的
内核，又难免有一些偏颇之处。其中既有理论和方法论方面的局限，更由于当时
的学者们所依据的原始宗教信仰的资料各不相同。在此基础上建立起来的学术思

① [美 ]理 査 德 • 怀 特 利 《公司萨满》 (俞利军译），华 夏 出 版 社 2004年版。

② 段 德 智 《宗教概论》，人民出版社2005年 版 ，第 6—7 页。

7
想和学说体系各异并有所局限则是自然的了。 #
对 此 ，国内外一些学者提出了自己的观点。英 国 宗 教 学 家 E. E. 埃文斯•普

里查德是一位有着丰富的田野调查经验的宗教学家。在 《原始宗教理论》① 一 书
中，基于其掌握的大量的田野调查资料，他对西方宗教人类学、宗教社会学、宗

教心理学领域中的原始宗教理论进行了尖锐的批判。他 认 为 ，西方许多宗教学家
的理论所依据的资料，缺乏调查，并多有失实之处。他主张只有经过田野调查验
证的理论才具有指导意义，这 一 思 想 成 为 《原始宗教理论》 一书的精髓。
我国著名宗教学家吕大吉教授指出： “各种宗教起源论和宗教发展观都有一
定的事实根据，从不同方面加深了我们的认识。我们不是因此而离开真理，而是
更接近真理。学术上的争论只不过是在告诉我们：应当在更广大的范围内加强对
世界各民族原始宗教的调查研究，收集更全面、更系 统 、更完整的事实，为进行
新的理论综合打下更坚实的资料基础。”②
对宗教起源问题作进一步深入的探讨，既有待于史前考古的重大发现与研究
的突破，同时对世界各民族原始宗教资料进行系统搜集、梳 理与深入研究，也是
一个不容忽视的途径。
萨满教通常指东起白令海峡、西迄斯堪的纳维亚半岛的欧亚大陆北部乌拉尔
一阿尔泰语系。各民族以自然崇拜和祖先崇拜为主要崇拜对象，以氏族为本位的
早期宗教形态。也 有 广 义 地 借 指 当 今 世 界 各 地 原 始 社 会 土 著 民 族 信 仰 的 宗 教 形
态。西方萨满教学界更将萨满教范围界定为人类社会历史上所有与上述形式相似
的宗教现象和宗教形式。
萨满教产生于原始社会，是人类最初的宗教形式。尽管随着社会的发展、经
济生活的变化和社会形态的变迁，萨满教形态也发生了诸多变异，甚至成为历史
的陈迹，但在一些民族中，萨满教至今仍存活着、传承并活动着，其精神实质和
基本内核大多被保持着。萨满教丰富的表现形式、突出的个性特征及各民族萨满

① EE
[ 英 ] . . 埃 文 斯 • 普 里 査 德 《原始宗教理论》，商务 印 书 馆2001年版 Q
② 吕 大 吉 《中 国 宗 教 和 中国文化导引—
— 关 于 〈中 国 各 民 族 原 始 宗 教 资 料 集 成 〉》，吕大吉
《从哲学到宗教学》，宗教文化出版社2002年 版 ，第 6 8 7 页。

8
教 共 有 的 特 点诸如氏族性及由此体现出来的血统与神统的一致性、多神崇拜观
念 、宗教活动的功利性及蕴含着原始文化的综合体的特质，不仅有助于我们认识
人类早期的宗教形态，而且对于考察宗教的起源和本质，也有着重要的意义。
达尔文的进化论引发的思想革命，对近现代宗教研究产生了深远的影响，宗
教发展观的确立和发展即是一个重要成果。宗 教同其他事物一样，不仅有一个变
化 、发展和演进的过程，而且这种变化还是宗教赖以存在的根本原则。这种认识
使宗教的发展、演变的历史过程成为宗教学研究的重要内容，备 受 重 视 ，宗教史
学成为宗教学中的一个主要的分支学科，从史学的视角考察宗教，也成为宗教研
究的基本方法之一。
萨满教对于考察宗教的发展、演变同样具有重要的意义。一方面萨满教从自
然崇拜到祖先崇拜的发展，从多神崇拜到一些民族中出现原始至上神的变化；从
氏族萨满到出现地域萨满和职业萨满的演变，从萨满教仪式的神圣性向世俗化趋
势的嬗变，皆揭示着宗教演变的轨迹和宗教发展的规律。另一方面，萨满教与其
他宗教的相融与变异，在各种政治、军 事 、文化及宗教等外来力量的影响下出现
的种种变化，也体现出宗教演变的复杂性。这些都为探讨宗教的发展、演变提供
了宝贵的个案资料。在一些民族中，萨满教历史序列清晰，发展脉络可见，运用
考古学、历史学和民族学的资料与方法，考察这些民族萨满教发生、发展和演变
的历史轨迹，不仅对于认识萨满教的本质和规律很有意义，对于揭示宗教的发展
和变化也富有借鉴价值。尤为难得的是，现存的萨满教遗存堪称特定民族原始社
会 的 “活化石”。它从原始社会走到现代社会，承 载 着不同历史时期的信息，烙
下不同时代的印记，为我们研究宗教的发生和发展，提供了鲜活的资源。
其 次 ，萨满教研究是探索原始文化的有效途径。
研究萨满教的意义不仅限于宗教学研究。萨满教对于原始文化的起源也具有
重要的催生作用，并成为原始文化诸种形式的母源。在相当长的历史时期，萨满
教是氏族的精神核心。这种特殊的地位，使其影响和渗透力无所不在。在萨满教
#

与其他文化系统的关系上，即 表 现 为 一 种 浑 然 一 体 的 特 征 。萨满教突出的包容
性 ，使其成为多种文化形式孕育的母体：萨满教的崇拜观念及其禁忌，曾是人们

9
行为的准则和道德的标准，并形成了最初的伦理道德规范。萨满教弘扬的集体主
义 、英雄主义精神，对特定 民 族 伦 理 道 德 观 念 的 形 成 ，也 曾 产 生 过 深 远 的 影 响 ；
作为对宇宙自然和人类自身探索的结晶，萨满教原始观念包含着原始哲学、原始
思维等多方面内涵；以天穹崇拜为核心的大自然崇拜和动植物崇拜是在人们对自

然和生物有了一定认识的基础上产生的，既反映了人类对自然世界探索的愿望和
追 求 ，也记录了人类早期对自然世界探索的成果，从而孕育了早期天文学和生物
学的萌芽；历算、医药、预 测 、文字等知识为萨满从事祭祀、 占卜、巫 术 、治病
等神事活动所必备，客观上促进了这些知识门类的发展；萨满教祭祀与生产活动

的相适应，不仅为人们从事生产活动作了必要的精神准备，也有助于渔猎、畜牧
等生产技术与经验的交流与传播；被视为萨满教经典的萨满神词是典型的民间口
头文学作品，它们既是原始神话、诗 歌 、传说等原始文学传承的重要源泉，又是
最早记载氏族历史、氏族地理的乡土史志；作为沟通人神的特殊语言和人们表达
情感、宣泄情绪的特殊手段，鼓乐歌舞是萨满教祭祀的重要表现形式，许多原始
音乐、舞蹈正是通过萨满的世代吟唱舞动得以传承至今，萨满也因此成了最早的
乐师和音乐、舞蹈家；形态各异的萨满神偶、神 像 、神器、神服及其佩饰都是别
具特色的造型艺术作品，凝结着先民的思想感情，表现着先民的审美情趣。
总之，萨满教是北方人类文明形成并发展的重要基因和载体。它蕴含着北方
先民在漫长的历史进程中形成的思想观念，积淀着先民的心理意识，融会了北方
先民史前哲学、自然科学、医学、历史、文 学 、艺 术 、体 育 、民俗等诸多文化成

就 ，保留了丰富多样的原始文化形式。可 以 说 ，人类现有的主要知识门类，溯其
源 ，大多可在萨满教中见其发端。 由此我们认为，萨满教是原始文化的综合体,
具有综合性的历史文化价值。百余年来，萨满教对于人类文化的认识和承继价值
早为世界各国学者所认同与瞩目，其影响已远远超越了地域范围。萨满教被视为
北 方 远 古 社 会 极 其 珍 贵 的 “活 化 石 ”，成 为 人 文 学 者 研 究 原 始 文 化 的 重 要 途 径
之一0

10
 作为人类最古老的宗教形态，萨满教是一种世界性的现象，主要流布于东北
亚 、北美、北欧等地区。我国是一个萨满教资源丰富的国度，地处萨满教流布的
核心区域，历史悠久，涉及民族众多。如果按照近年国际学术界流行的广义萨满
教理论，我国南北方诸多民族的原始宗教形态大多应纳入萨满教研究的范畴内。
张光直教授指出的中国上古社会具有萨满式文明的性质的学说，则使中国萨满教
研究的视野和领域得以进一步拓展。即使以传统的狭义萨满教理论观之，我国阿
尔泰语系十多个民族的萨满文化形态也相当丰富。这些民族地处萨满教流布的核
心区 域 ，传承久远，萨满教形态兼具典型性和突出的个性特征。其中有些民族至
今仍信奉萨满教或保留着丰富的萨满文化遗迹，使我国北方诸民族萨满文化具有
活态传承的性质，引起国际学术界的广泛关注。
在国际学术界，萨 满 教 研 究 已 经 成 为 一 门 独 立 的 学 科 ，有 近 2 0 0 余年的历
史 ，形成了若干学派和研究中心，北 欧 、西 欧 、北 美 、 曰本、韩 国 、俄罗斯等地
区和国家都素有萨满教研究传统。萨满教研究吸引着世界各国大批宗教学者、民

族学者、文化学者、心理与生理学者、医学工作者等多学科学者的热心关注和倾
心投 入 ，积累了丰富的田野调查资料并出版了数以千计的学术著作，成立了国际
性的研究机构—
— 国际萨满教研究会，创 办 了 会 刊 《萨满》，并定期举行国际性
的学术会议。萨满教研究已成为国际人文学科的热门之一。相 形 之 下 ，由于起步
晚 ，学科基础理论薄弱、研究方法滞后和学术队伍处于自然成长状态等原因，我
们的研究距国外的研究水平还有很大的差距，距离建立一门独立完整的学科，还
有很长的路要走，既要不断积累能够揭示该学科内在规律性的具体研究成果，又
要建立符合中国萨满教实际的基本理论体系。萨满学是一个世界性的学问，中国
学者不仅要对中国萨满教文化做深入系统的研究，而且应该有能力研究国际萨满
/

教学界关心的一般和前沿的学术问题，并提出自己的独特见解，在此基础上才能
实现与世界接轨和与世界对话。

11
 建设中国萨满学的学科体系，是一个长期的系统工程，是需要几代学人不懈
努 力 ，逐步完成的学术事业。近 3 0 年 来 ，尽管中国萨满教研究取得了长足的发
展 ，但仍处于学科奠基阶段。资料的积累、理论的建设和人才的培养是学科的基
础性工作。对 于 任 何 一 个 学 科 来 说 ，资 料 的 积 累 、理论的建设二者都是相辅相
成 ，相得益彰的。 以来自民族民间的萨满教为研究对象的萨满学学科建设尤其如
此 。只有尽可能全面、系统、详尽地占有和把握各民族萨满教的资料，尽可能完
整 、准 确 地 了 解 各 民 族 萨 满 教 的 历 史 事 实 ，才能富有成效地开展萨满教学术研
究 ，并为中国萨满教理论建设奠定坚实的基础。同 样 ，理论基础对于民族志资料
的收集、积 累 ，又具有重要的指导意义。史禄国对此有过精辟的论述： “没有理
论 基 础 ，现代物理学就一天也不能存在。这一点对民族志学来说同样是正确的。
因此，在民族志中有两方面必须加以区别。 即 ，一是新证据的收集。这要依靠一
些理论训练，并完全拥有用于收集证据的现代方法。二是调查方向应依据广泛的
理论准备、事实方面的知识和对方法的熟练掌握。" ① 此 外 ，对于萨满教这样一个
综合性的研究对象，多学科交叉、诸方法并举、多视角观察及不同学科学者的通
力合作乃势所必然，这对于提高萨满教研究的整体水平，推动我国萨满教研究的
深入开展，创建中国萨满学的学科体系亦至关重要。
众所周知，一种信仰文化，无 论 属 于 哪 个 时 代 ，都有它存在的历史必然性。
民族的信仰文化是民族的生命。然而，随着现代化的进程和传统文化生态的迅速
变易，我国传统的萨满文化形态正在走向式微。尽 管 如 此 ，萨满教作为北方民族
的精神信仰，在民间有着根深蒂固的影响，人们仍保留着回归本性的记忆。在这
个文化、信仰多元化的时代，萨满教正以多种变异形态顽强地存活着。原有的以
氏族为本位的萨满渐为地域型萨满所取代；原本以服务氏族为宗旨的萨满正在向
着职业化的方向演变。以萨满文化为主体的民俗产业又使萨满教与经济发展发生
了联系，从而使其受到前所未有的关注。在信仰萨满教的北方民族中，萨满教的
思想观念业已积淀于人们的心理，并外化为民间习俗和行为方式，在民众中产生

① S. M.Shirokogoroff, 1935 ， Psy chomental Complex of the Tungus，London: Kegan Paul, Trengh，
Trubner, p.v2.

12
着深远的影响。“新萨满” 现 象 、萨满教复兴问题和萨满产业化问题是许多萨满
教流布的区域和国家都面临的问题，当下我国的一些民族和地区也正面临这些问
题。 曰本南山大学的彼德教授曾以“ ‘无萨满’的萨满时代” 为题撰文，论述了
我国北方一些民族萨满教的现行形态及其特征。 国际萨满教研究会主席霍帕尔先
生对生活在都市的萨满后裔对传承萨满文化具有责任感，举行各种传承活动给予
肯 定 ，认为是传承萨满教传统的一种方式。他 指 出 ： “我很受一位突然去世的朋
友之言的鼓励，因 为 居 于 城 市 的 年 轻 的 男 女 萨 满 后 裔 将 他 们 自 己 看 作 传 统 的 继
续 ，并令人信服地讲述他们继承传统的道德责任。这种倾向意味着不仅地域萨满
教存活着，在 2 0 世纪末发展良好，而且将很好地延至2 1 世纪。正如下面的名句

所 言 ：‘萨满教过去活着，现在活着，将来也将继续活着。’ ”①
这种错综复杂的情况，使我们面临着多方面的挑战。每位从事萨满教文化调
查研究的学者，对这种独特的民族民间文化，对萨满教传达的民间精神都有着深
厚的情结。面对着它的式微，不免有一种难以言表的情绪，并由此生发出抢救萨
满教文化遗产的紧迫感和强烈的责任感，这既是每位从事萨满教研究的学者难以
规避的精神归宿，也是历史赋予我们的神圣使命。萨满教的种种变异形态及因此
出现的新情况，又为萨满教学术研究和理论研究提出了许多新问题，使我们深感
任重而道远。
我们地处中国东北萨满教基地，具有从事萨满教研究得天独厚的优势。多年
来 ，我们立足这一基 地 ，开 展 萨 满 教 田 野 调 查 与 研 究 ，有 着 长 期 的 积 累 。2004

年 ，受长春师范学院领导之邀，我 调 入 该 校 ，组 建 了 中 国 首 家 萨 满 文 化 研 究 所 。
在此基础上，整合学校相关院所的科研力量，成立了长春师范学院萨满文化与东
北民族研究中心，并 于 2 0 0 6 年 1 2 月被评为吉林省首批普通高校人文社会科学重

点研究基地。建所伊始，著 名 学 者 任 继 愈 先 生 曾 指 示 我 们 将 “积 累 资 料 ，培养人
才” 作为立所之本。四年来，我们基于原有的基础，在资料积累和学术研究方面
做了一些探索。 ，

① [ 匈 ] 米 哈 依 • 霍 帕 尔 《世纪之交的萨满教研究》 （郭淑云译），《满语研究》 2002年 第 2 期 。

13
 本丛书部分地荟萃了我们的研究成果。作为一项长期的系列工程，本丛书主
要包括资料汇编、调研报告、学术著作、国外相关论著译介等四方面的内容，完
成一部，出 版 一 部 ，旨 在 通 过 这 些 基 础 性 的 工 作 ，培 养 专 业 人 才 ，形成学术梯
队 ，为推动我国萨满教学术研究和理论建设做出我们应有的贡献。

14
 目录

萨满文化调查

1 9 4 2年夏四季屯满洲张姓萨满祭礼纪实/3

1943年秋大桦树林子满洲臧姓郊祀祭纪实/22

乌拉街韩屯满族瓜尔佳氏萨满祭祀始末/4〇

萨满玛发—
— 乌拉街三老人/67

东海窝稽部尼玛查氏萨满祭礼/93

松江老艄公—
— 赵云阁萨满纪实/1〇9

珲春的萨满与萨满神话/124

1990年春乌拉街韩屯关柏榕萨满访谈/151

关柏榕大萨满自述/166

我所认识的张玉海大师/171

佟氏萨满草药谱/175

鄂伦春萨满文化采录点滴/186
 心得选粹

清代满洲萨满教祭祀概略/193

原始祭坛遗存考析/198

谈萨满神谕的抢救与研究/214

萨满文化和谐律探析/224

先贤札记

栉风沐雨一生耕耘— 富希陆先生搜求民粹小记/233

傅 英 仁 先 生 《谈谈宁古塔玛虎戏的源流》/239

忆恩师佟老—
— 与佟冬同志相处的曰子/242

千里之行始于足下— 拓荒者的抒怀/248

—生睿智谋采风—
— 记与贾老相处的日子/257

后记/266
萨满文化调查
 1 9 4 2 年夏四季屯满洲
张姓萨满祭礼纪实0

6 月的黑龙江，早 晚 依 旧 寒 风 袭 人 ，偶 尔 还 令 人 打 起 冷 战 来 。远 处 江 岸 边 ，
传 来 “仙裕号” 客船起航的鸣笛，浓烟滚滚。迎送来往过客的村里人，已经渐渐
上岸，各自走散。迎面来人竟是我多年久违的故人—
— 连元 弟 。他 近 一 段 时 期 ，
在黑河某洋行协助操办曰用杂货，本 来 很 忙 ，能随船回来令我惊奇。还没等我寒

暄 ，他早就走了过来说：“伯 严兄，久违了，一向可好!” 我忙着上前也向他致意

问候，问 他 “因何匆匆回来，是什么要事，把你都给召唤来了？”
连元忙说： “是 啊 ，是 啊 ，你还没听说么？过 些 曰 子 ，张保长要请来下江的
三个大察玛跳神，给他的老娘扎咕老病，这可是咱屯几年没操办的大喜事了！听
说要杀一头牛、三 只 羊 、三 头 猪 哪 ！这 不 ，张 保 长 ，差 他 侄 子 到 黑 河 把 我 请 来 ，
帮助操持这桩事，唉 ，朋友相托，能不效犬马之劳吗！
”
连元先生为人诚恳热心，性 喜 助 人 。他 于 四 年 前 来 屯 公 所 做 杂 役 ，通些古
书 ，常为村人代书函件，不收分文，更令人惊奇的是很好学，很 聪 敏 ，才几年间
竟能用满语和屯里人攀谈，尤讨得村里人的亲密和好，村里大 事 小 情 ，都由他来
安排操办，何况他在黑河和省里商行、果店、点心铺都有几个熟人，好办事。因
此 ，村里凡有喜庆婚嫁、丧 吊 以 及 各 种 祭 礼 ，连 元 先 生 是 最 忙 的 人 。他办事有

① 1 9 5 7 年 ，富 希 陆 口 述 ，富 育 光 整 理 。

3
萨满文化手记

方 ，有条不紊，善于用人，又能节俭不靡费，家主们都喜欢和敬重程先生。当然，
此番是张保长办家祭，找他筹办，连元尤要百倍在心。在北方满人家族中有个旧
俗 。家祭均由家主、察玛、祭司共同管理。家 主 是 当 事 人 ，出资出物，察玛负责
祭礼要务，祭 司 最 杂 ，操 持 全 部 祭 礼 祭 程 。一 应 安 排 迎 送 等 等 ，皆祭司全权谋
略。所 以 ，他将黑河洋行中的差事都暂时辞掉，回来做张家祭礼的总祭司。
四季屯，满 语 “托 阿 朝 胡 鲁 ”，即 充 满 阳 光 的 屯 寨 ，系 清 康 熙 二 H■— 年
( 1 6 8 2 ) 为抵御罗刹入侵，由宁古塔、吉林、盛 京 等 地 ，远 戍 瑷 珲 ，而奉调的满

洲八旗劲旅的后裔所创立起来的官屯之一。四季屯沿江而筑民居，土 质 沃 美 ，江
富鱼虾，北依小兴安岭著名的三架山为屏障，平 原 沃 野 ，是著名的鱼米之乡。全
村现有二百余户人家，主 要 居 住 人 口 绝 大 多 数 是 满 族 ，满 族 大 户 以 关 、富、吴 、
张 、何 、闫姓为主。杂居汉族，多是民国以来陆续迁移这里的，多是山东省各县
逃荒落户的人家。所 以 ，全屯 主 要 是 满 族 ，所 以 素 称 “满族 屯 ”，满族各户老少
均操满语，满族习俗保留尤显突出。
这些屯中老户，不少是清光绪庚子年以前，居住在黑龙江以东，即江东六十

四屯的住户，都是清康熙朝时戍边到瑷珲，屯兵额苏里后住在江东，那里土地更
为广阔，渔猎丰盈。他们在那里开垦农田，建 不 少 “地 营 子 ”，不 上 粪 ，粮产都
超过万石。俄国沙皇抢占了黑龙江以北土地，1 9 0 0 年 造 成 震 惊 中 外 的 “海兰泡头
血案” “江东六十屯大血案”，多少无辜的中国百姓被枪炮、马刀威逼着跳入滚滚
的黑龙江，驱赶到黑龙江西岸。这些苦难的中国各族群众，重新在黑龙江南岸架
房生产生活，形成现在沿江诸村屯的格局。
满族和其他兄弟族众，是 乐 观 而 酷 爱 生 活 的 民 众 ，并未因俄人屠刀而屈服,
勇敢顽强地挺胸活了下来，开 拓 着 新 天 地 、新生活。满 族 家 家 生 活 殷 实 ，尚礼
让 ，注重弘扬祖风古制，年年逢年遇节互相来往，亲 若 弟 兄 ，杀牲竞歌赛舞，常
常欢声不绝，几个通宵达旦不休。各姓望族皆有族谱，按天干龙虎年阖族隆重祭
谱 、续谱、修谱。各姓氏皆有传承察玛，跳神祭祀之风不衰。
四季屯满族诸姓，察玛祭礼各有特点：如张姓家族在本村较特殊，察玛祭祀
除有家祭外，尚有大神祭礼，崇拜神祀名称很多，有 虎 神 、熊 神 、水獭 神 、金钱

4
Another random document with
no related content on Scribd:
oefent daarbij zijn munus paracleticum uit en maakt ons door de
gratia illuminans van onze zaligheid zeker. In den derden treedt
Christus voornamelijk op als onze koning, die ons door het geloof
regeert en beschermt; de H. Geest volbrengt daarbij zijn munus
sanctificans en herschept ons door de gratia cooperans, conservans,
perficiens naar het evenbeeld van Christus. In Rom. 8:30 noemt
Paulus evenzoo drie weldaden op, waarin de προγνωσις zich
realiseert, n.l. roeping, rechtvaardigmaking en verheerlijking. Al deze
weldaden vallen in den tijd; ook het ἐδοξασεν slaat niet op de
verheerlijking na den dood of den dag des oordeels, maar blijkens
den aoristus op de verheerlijking, die de geloovigen in Paulus’ dagen
reeds op aarde ontvingen door de inwoning des Geestes, cf. 2 Cor.
3:18, en die in de glorificatie bij de opstanding ten jongsten dage
zich voltooit, 1 Cor. 15:53, Phil. 3:21. Zij worden in het geloof alle
tegelijk aan de uitverkorenen geschonken, cf. ook 1 Cor. 6:11, maar
daarom bestaat er onder haar nog wel eene logische orde; en deze
wordt in den ordo salutis voorgesteld, cf. Gennrich, Studien zur
Paulin. Heilsordnung, Stud. u. Krit. 1898 S. 377-431.

§ 44. Roeping en Wedergeboorte.

1. Door Woord en Geest brengt God de schepping, en ook de

herschepping tot stand. Door te spreken, roept Hij alle dingen uit het
niet te voorschijn. Gen. 1, Ps. 33:6, Joh. 1:3, Hebr. 1:3, 11:3; door
het woord zijner almacht richt Hij de gevallene wereld weer op. Hij
roept Adam, Gen. 3:9, Abram, Gen. 12:1, Jes. 51:2, Israel, Jes. 41:9,
42:6, 43:1, 45:4, 49:1, Hos. 11:1, Jer. 31:3, Ezech. 16:6, en laat door
zijne dienaren noodigen tot bekeering en leven, Deut. 30, 2 Kon.
17:13, Jes. 1:16v., Jer. 3, Ezech. 18, 33 enz., Rom. 8:28, 29, 2 Cor.
5:20, 1 Thess. 2:12, 5:24, 2 Thess. 2:14, 1 Petr. 2:9, 5:10 enz. Wijl
deze roeping Gods in en door den Zoon tot de menschen komt en
Christus de verwerver der zaligheid is, wordt zij ook speciaal aan
Hem toegeschreven; gelijk de Vader alle dingen door Hem schiep en
Hij toch ook zelf de Schepper aller dingen is, zoo is Hij ook zelf de
roepende, Mt. 11:28, Mk. 1:15, 2:17, Luk. 5:32, 19:10, die arbeiders
in zijn wijngaard uitstoot, Mt. 20:1-7, ter bruiloft noodigt, Mt. 22:2, de
kinderen vergadert als eene hen hare kiekens, Mt. 23:37, apostelen
en leeraars aanstelt, Mt. 10, 28:19, Luk. 10, Ef. 4:11, wier geluid over
de geheele aarde uitgegaan is, Rom. 10:18. Ofschoon de roeping
dus wezenlijk van God of van Christus uitgaat, zoo bedient Hij zich
daarbij toch van menschen, niet alleen in den engeren zin van
profeten en apostelen, herders en leeraars, maar ook in het
algemeen van ouders en verwanten, van onderwijzers en vrienden.
Zelfs komt er eene sprake tot ons uit al de werken van Gods
handen, uit de gangen der historie, uit de leidingen en ervaringen
van ons leven. Alles spreekt den vrome van God. Al geschiedt de
roeping in engeren zin ook door het woord des evangelies, deze
mag toch niet gescheiden worden van die, welke door natuur en
geschiedenis tot ons komt. Het verbond der genade wordt gedragen
door het algemeene verbond der natuur. Christus, die de middelaar
des verbonds is, is dezelfde, die als Logos alle dingen geschapen
heeft, die als licht in de duisternis schijnt en verlicht een iegelijk
mensch, komende in de wereld. God laat zich aan niemand
onbetuigd, maar doet goed van den hemel en vervult ook de harten
der Heidenen met spijs en vroolijkheid, Ps. 19:2-4, Mt. 5:45, Joh.
1:5, 9, 10, Rom. 1:19-21, 2:14, 15, Hd. 14:16, 17, 17:27. Er is
daarom allereerst eene vocatio realis te onderscheiden, die niet
zoozeer in duidelijke woorden als wel in zaken (res), door natuur,
geschiedenis, omgeving, leidingen en ervaringen tot den mensch
komt, die niet tot middel heeft het evangelie maar de wet en door de
wet in gezin, maatschappij en staat, in religie en moraal, in hart en
geweten den mensch tot gehoorzaamheid en onderwerping roept, cf.
Synopsis pur. theol. 30, 2. 3. Mastricht, Theol. VI 2, 15. Witsius, Oec.
foed. III 5, 7-15. Marck, Theol. 17, 10. Moor III 386. 387. Deze
roeping is wel onvoldoende tot zaligheid, omdat zij van Christus en
zijne genade niet weet en dus niemand kan leiden tot den Vader,
Joh. 14:6, Hd. 4:12, Rom. 1:16; de wereld heeft met haar toch in
hare dwaasheid en duisternis God niet gekend, Joh. 1:5, 10, Rom.
1:21v., 1 Cor. 1:21, Ef. 2:12. Maar zij is toch eene rijke bemoeienis
van God met zijn schepsel, een getuigenis van den Logos, eene
werking van den Geest Gods, die voor de menschheid van groote
beteekenis is. Aan haar is te danken, dat de menschheid in weerwil
van de zonde is kunnen blijven bestaan, dat zij zich in gezinnen,
maatschappijen en staten heeft georganiseerd, dat er nog een besef
van godsdienst en zedelijkheid in haar is overgebleven en dat zij niet
weggezonken is in bestialiteit. Alle dingen bestaan te zamen in
Christus, die alles draagt door het woord zijner kracht, Col. 1:16,
Hebr. 1:13. Bepaaldelijk dient zij ook, om zoowel in het leven der
volken als in dat der bijzondere personen voor de hoogere en betere
roeping door het evangelie den weg te banen. Christus bereidt als
Logos door allerlei middelen en wegen zijn eigen werk der genade
voor. Hij trad daarom zelf op in de volheid der tijden. Toen de wereld
God door hare wijsheid niet heeft gekend, heeft het Gode behaagd,
door de dwaasheid der prediking zalig te maken, die gelooven, 1
Cor. 1:21. Het evangelie komt niet in eens tot alle volken, maar zet in
den weg der historie zijn loop door de wereld voort; het komt ook bij
de bijzondere personen in dat oogenblik, dat door God zelf in zijne
voorzienigheid voorbereid en bepaald is.
Hoe belangrijk deze vocatio realis echter ook zij, hooger staat de
vocatio verbalis, die niet alleen door de geopenbaarde wet maar
bepaald ook door het evangelie tot de menschen komt. Deze
roeping doet die door natuur en geschiedenis niet te niet, maar
neemt ze in zich op en bevestigt ze; alleen gaat zij er verre boven
uit. Immers is zij eene roeping, die niet van den Logos maar
bepaaldelijk van Christus uitgaat; die niet zoozeer van de wet als wel
van het evangelie als eigenlijk middel zich bedient; die niet tot
gehoorzaamheid aan Gods wet maar tot geloof aan Gods genade
uitnoodigt; en die ook altijd gepaard gaat met zekere werking en
getuigenis van dien Geest, dien Christus als zijn Geest in de
gemeente uitgestort heeft, Joh. 16:8-11, Mt. 12:31, Hd. 5:3, 7:51,
Hebr. 6:4. Deze roeping is niet universeel in den zin der oude
Lutherschen, die met beroep op Mt. 28:19, Joh. 3:16, Rom. 10:18,
Col. 1:23, 1 Tim. 2:4 beweerden, dat ten tijde van Adam, Noach en
Christus het evangelie feitelijk aan alle volken bekend was geweest
en door eigen schuld weder verloren was gegaan, Form. Conc. bij
Müller 709. Gerhard, Loc. VII c. 7. Quenstedt, Theol. III 465-476; cf.
ook de Remonstranten e. a. bij M. Vitringa III 167; maar zij mag en
moet toch gebracht worden tot alle menschen zonder onderscheid.
De Schrift beveelt dit uitdrukkelijk, Mt. 28:19, en zegt bovendien, dat
velen, die niet komen, toch geroepen waren, Mt. 22:14, Luk. 14:16-
18, maar het evangelie verwierpen, Joh. 3:36, Hd. 13:46, 2 Thess.
1:8 en daarom juist aan de schrikkelijke zonde des ongeloofs
schuldig staan, Mt. 10:15, 11:22, 24, Joh. 3:36, 16:8, 9, 2 Thess. 1:8,
1 Joh. 5:10. De universalisten brengen echter tegen de
Gereformeerden in, dat dezen op hun standpunt zulk eene
algemeene roeping door het evangelie niet kunnen aannemen;
immers is Christus volgens hen niet voor allen doch slechts voor de
uitverkorenen gestorven; en de prediking kan dus niet luiden:
Christus heeft voor u voldaan, uwe zonden zijn verzoend, geloof
alleenlijk; maar kan voor onbekeerden alleen bevatten den eisch der
wet; indien wij het algemeen aanbod der genade handhaven, is dit
toch van Gods zijde niet ernstig gemeend en bovendien onnut en
ijdel, cf. bijv. Arminius, Op. 661 sq. Conf. en Apol. Conf. Rem. c. 7.
Episcopius, Antidotum c. 9, Op. II 2 p. 38, Limborch, Theol. Chr. IV
3, 12-18. Deze bedenkingen zijn ongetwijfeld van groot gewicht, en
hebben van de zijde der Gereformeerden verschillende antwoorden
uitgelokt. Sommigen kwamen er toe, om aan de zondaren alleen de
wet te prediken en het evangelie alleen aan te bieden aan hen, die
reeds zichzelven hadden leeren kennen en behoefte gevoelden aan
verlossing; anderen handhaafden het algemeene aanbod der
genade en rechtvaardigden het daarmede, dat Christus’ offerande
genoegzaam voor allen was of dat Christus toch ook vele en velerlei
zegeningen verworven had voor hen, die niet in Hem zouden
gelooven, of dat het evangelie hun alleen aangeboden werd op
conditie van geloof en bekeering; nog anderen naderden het
universalisme en leerden, dat Christus volgens een eerste,
algemeen besluit Gods voor allen voldaan had, of dat Hij voor allen
de wettelijke mogelijkheid, om zalig te worden, verworven en allen in
een „salvable state” gebracht had, of ook zelfs, dat de verwerving
der zaligheid universeel en de toepassing particulier was, cf. boven
bl. 395v. Hoezeer het ook schijnen kon, dat de belijdenis van
verkiezing en particuliere voldoening iets anders vorderde, toch
hebben de Gereformeerden in den regel het algemeene aanbod der
genade gehandhaafd.
 2. En dit volkomen terecht. Want 1o de Schrift laat er geen twijfel
over, dat het evangelie aan alle creaturen mag en moet gepredikt
worden. Of wij dit met de particuliere uitkomst rijmen kunnen, is eene
andere vraag. Maar het bevel van Christus is het einde van alle
tegenspraak. Regel voor onze gedraging is alleen de geopenbaarde
wil Gods. De uitkomst van die prediking is vast en zeker, niet alleen
volgens hen, die de praedestinatie belijden, maar ook op het
standpunt van hen, die alleen de praescientia erkennen. God kan
niet bedrogen uitkomen; voor Hem kan het resultaat der
wereldgeschiedenis geen teleurstelling zijn. En met eerbied gezegd,
is het niet onze taak, maar ligt het voor Gods rekening, om deze
uitkomst met de algemeene aanbieding des heils in
overeenstemming te brengen. Dit alleen weten wij, dat die uitkomst
juist naar Gods besluit gebonden is aan en verkregen wordt door al
die middelen en wegen, welke ons zijn voorgeschreven. En
daaronder behoort ook de prediking van het evangelie aan alle
creaturen. Met het besluit van verkiezing en verwerping hebben wij
daarbij niets te maken. Het evangelie wordt aan menschen
verkondigd, niet als verkorenen en verworpenen, maar als zondaren,
die allen verlossing van noode hebben. Door menschen bediend, die
den verborgen raad Gods niet kennen, kan het evangelie niet anders
dan algemeen in zijne aanbieding zijn. Gelijk een net, in de zee
geworpen, goede en kwade visschen opvangt, gelijk de zon zoowel
het onkruid als de tarwe beschijnt, gelijk het zaad van den zaaier niet
alleen in goede aarde maar ook in steenachtige en dorre plaatsen
valt, zoo komt het evangelie in zijne bediening tot alle menschen
zonder onderscheid. 2o De prediking van dat evangelie luidt niet tot
elk mensch, hoofd voor hoofd: Christus is in uwe plaats gestorven, al
uwe zonden zijn verzoend en vergeven. Want, al meenen de
universalisten, dit te kunnen en te mogen zeggen tot ieder mensch
zonder eenige nadere bepaling, toch blijkt bij eenig nadenken, dat
ook op het standpunt der universalisten dit geenszins het geval is.
Immers heeft Christus volgens hen slechts de mogelijkheid der
vergeving en der zaligheid verworven; werkelijk wordt die vergeving
en zaligheid eerst, als de mensch gelooft en gelooven blijft. Ook zij
kunnen dus alleen als inhoud des evangelies prediken: geloof in den
Heere Jezus, en gij zult vergeving der zonden en het eeuwige leven
ontvangen. Dit nu zeggen de Gereformeerden evenzoo; ook zij
bieden zoo het evangelie aan alle menschen aan en kunnen, mogen
en moeten dat doen. De vergeving der zonden en de eeuwige
zaligheid zijn er, maar zij worden ons deel slechts in den weg des
geloofs. Maar daarbij is er tusschen de universalisten en de
Gereformeerden toch nog een belangrijk onderscheid, dat geheel in
het voordeel der laatsten is. Bij genen toch verwierf Christus alleen
de mogelijkheid der zaligheid; of deze werkelijk iemands deel wordt,
hangt van hemzelf af; het geloof is eene conditie, een werk, dat de
mogelijke zaligheid eerst tot werkelijke maakt, en ze altijd, tot den
dood toe, in het onzekere laat. Maar bij de Geref. verwierf Christus
de gansche, volle, werkelijke zaligheid; het geloof is daarom geen
werk, geen conditie, geen verstandelijke toestemming van de
sententie: Christus is voor u gestorven, maar een steunen op
Christus zelven, een vertrouwen op zijne offerande alleen, een
levend geloof, veel eenvoudiger dan het bij de universalisten wezen
kan, en dat veel zekerder de zaligheid meebrengt, dan zij op hun
standpunt ooit beloven kunnen. De fout schuilt alleen bij den
mensch, die altijd geneigd is, om de orde, door God ingesteld, om te
keeren: hij wil van de uitkomst zeker zijn, voordat hij gebruik maakt
van de middelen, en juist om van het gebruik ontslagen te wezen.
Maar God wil, dat wij den weg des geloofs zullen inslaan, en
verzekert ons dan in Christus onfeilbaar de volkomene zaligheid. 3o
Daarom is die aanbieding des heils van Gods zijde ook ernstig
gemeend en oprecht. Want Hij zegt in die aanbieding niet, wat Hij zal
doen, of Hij het geloof zal schenken of niet. Dat heeft Hij zichzelf
voorbehouden en ons niet geopenbaard. Hij verklaart alleen, wat Hij
wil, dat wij zullen doen, dat wij ons verootmoedigen zullen en ons
heil zoeken in Christus alleen. Als daartegen ingebracht wordt, dat
God dan toch de zaligheid aanbiedt aan zulken, aan wie Hij besloten
heeft, het geloof en de zaligheid niet te schenken, dan is dit een
bezwaar, dat evenzeer van kracht blijft op het standpunt der
tegenstanders. Want immers biedt God dan ook de zaligheid aan
aan zulken, van wie Hij zeker, vast, onfeilbaar weet, dat zij niet
zullen gelooven. Niet alleen toch volgens de Geref. maar volgens
alle belijders van Christus staat de uitkomst der wereldgeschiedenis
eeuwig en onveranderlijk vast, deel II 352. Het verschil is alleen, dat
de Gereformeerden hebben durven zeggen: die uitkomst is in
overeenstemming met Gods wil en bedoeling. Wat is en geschiedt,
moet God, al begrijpen wij het niet, hebben kunnen willen,
behoudens al zijne deugden en volmaaktheden; anders ware God
geen God meer. De geschiedenis kan en mag geen partij zijn
tegenover God. Alverder is daarom 4o die prediking des evangelies
ook niet ijdel of onnut. Als God uit onkunde of onmacht door de
algemeene aanbieding werkelijk aller zaligheid bedoelde, dan werd
zij inderdaad onnut en ijdel. Want hoe weinigen zijn het, bij wie dit
doel wordt bereikt! Dan sluit zij zelve eene antinomie in, die ter
oplossing tot steeds verdere afdwaling van de Schrift verleidt. Want
indien de wil en bedoeling Gods, indien de voldoening van Christus
volstrekt algemeen is, dan moet de aanbieding des heils ook zonder
eenige beperking algemeen zijn. En wijl zij dat blijkbaar niet is, komt
men er dan toe, om met de oude Lutheranen de geschiedenis in het
aangezicht te weerspreken en te beweren, dat door de apostelen het
evangelie tot alle volken gebracht is, of met vele nieuwere theologen
eene evangelie-prediking ook nog aan gene zijde des grafs aan te
nemen, cf. bijv. W. Schmidt, Stud. u. Krit 1887 S. 1-44, of erger nog
met het rationalisme en mysticisme te gelooven, dat de wet der
natuur of het inwendige licht genoegzaam tot de zaligheid is. Hoe
verder men echter op deze wijze, in strijd met de historie, de roeping
uitbreidt, des te zwakker, krachteloozer en ijdeler wordt zij. In
qualiteit en intensiteit wordt verloren, wat men schijnbaar in quantiteit
en uitbreiding wint; het conflict tusschen Gods bedoeling en de
uitkomst wordt hoe langer hoe grooter. 5o Al wordt dan ook door de
roeping de zaligheid slechts het deel van weinigen, gelijk ieder
erkennen moet, zij houdt daarom toch ook voor hen, die haar
verwerpen, haar groote waarde en beteekenis. Zij is voor allen
zonder onderscheid het bewijs van Gods oneindige liefde en
bezegelt het woord, dat Hij geen lust heeft in den dood des zondaars
maar daarin, dat hij zich bekeere en leve; zij verkondigt aan allen,
dat de offerande van Christus voldoende is voor de verzoening van
alle zonden; dat niemand verloren gaat, wijl zij niet rijk en krachtig
genoeg is; dat geen recht der wet, geen macht der zonde, geen
heerschappij van Satan hare toepassing in den weg staat; want niet
gelijk de misdaad, alzoo is de genadegift. Zelfs is zij dikwerf ook voor
hen, die zich verharden in hun ongeloof, de bron van allerlei
zegeningen; verlichting des verstands, hemelsche gave,
gemeenschap des H. Geestes, genieting van het woord Gods,
krachten der toekomende eeuw zijn soms zelfs het deel geweest van
hen, die later afvallig worden en Christus versmaden, Hebr. 6:4-6.
En dit niet alleen, maar 6o de uitwendige roeping door wet en
evangelie bereikt ook het doel, dat God ermede beoogt. IJdel en
onnut is nooit, wat God doet. Zijn woord keert niet ledig weer, het
doet al wat Hem behaagt, het is voorspoedig in al datgene, waartoe
Hij het zendt. Maar dit is niet alleen en niet in de eerste plaats de
eeuwige zaligheid der menschen maar de eere van zijn eigen naam.
In de roeping door wet en evangelie handhaaft God het recht op zijn
schepsel. De zondaar meent door de zonde vrij te worden van God
en van zijn dienst ontslagen. Maar het is niet zoo. Het recht Gods op
den mensch, ook op den diepst gezonkene, is onvervreemdbaar en
onkreukbaar. De mensch kan, God den dienst opzeggende, diep
ellendig worden, maar hij blijft een schepsel, en dus afhankelijk. Hij
wordt door de zonde niet minder maar veel meer afhankelijk; want hij
houdt op een zoon te zijn, en wordt een dienstknecht, een slaaf, een
machteloos instrument, dat door God gebruikt wordt naar zijn wil.
God laat den mensch nooit los en geeft zijne rechten op hem, op zijn
dienst, op zijne volkomene toewijding met verstand en wil en alle
krachten nooit prijs. En daarom roept Hij hem door natuur en
geschiedenis, door hart en geweten, door zegeningen en gerichten,
door wet en evangelie. De roeping in den ruimsten zin is de
prediking van het recht Gods op zijn gevallen schepsel. 7o Als
zoodanig handhaaft zij in den mensch en in de menschheid al die
godsdienstige en zedelijke beseffen van afhankelijkheid, eerbied,
ontzag, plicht, verantwoordelijkheid enz., zonder welke het
menschelijk geslacht niet zou kunnen bestaan. Godsdienst,
zedelijkheid, recht, kunst, wetenschap, gezin, maatschappij, staat, zij
hebben alle hun wortel en grondslag in die roeping, welke van God
tot alle menschen uitgaat. Neem haar weg, en er ontstaat een oorlog
van allen tegen allen, de eene mensch wordt een wolf voor den
ander. De roeping door wet en evangelie houdt de zonde tegen,
mindert de schuld, en stuit het bederf en de ellende van den
mensch; zij is een gratia reprimens. Zij is een bewijs dat God God en
voor niets onverschillig is, dat niet alleen het Jenseits maar ook het
Diesseits waarde voor Hem heeft. Hoezeer de mensch dan ook
geneigd zij, om zich achter zijne onmacht te verschuilen, of met
Pelagius en Kant uit zijn plicht tot zijne macht te besluiten; ook
daarin erkent hij, dat Gods recht en onze plicht onverzwakt blijven
bestaan, en dat hij zelf onontschuldigbaar is. Maar eindelijk 8o de
roeping is niet alleen eene gratia reprimens maar ook eene gratia
praeparans. Christus is tot eene κρισις, tot een val maar ook tot
eene opstanding in de wereld gekomen, Mk. 4:12, Luk. 2:34, 8:10,
Joh. 9:39, 15:22, 2 Cor. 2:16, 1 Pet. 2:7, 8. En de roeping door wet
en evangelie bedoelt ook, om door alwat zij schenkt en werkt, in de
menschheid en in den enkelen mensch de komst van Christus voor
te bereiden. In Remonstrantschen zin, Conf. en Apol. XI 4 werd zulk
eene gratia praeparans door de Gereformeerden beslist ontkend,
Can. Dordr. I verw. 4. Trigland, Antapol. c. 25 sq. Mastricht, Theol. VI
3, 19. 28. Witsius, Oec. foed. III 6, 9. Het geestelijk leven, dat in de
wedergeboorte ingeplant wordt, is wezenlijk verschillend van het
natuurlijk en zedelijk leven, dat eraan voorafgaat; het komt niet door
menschelijke werkzaamheid of evolutie maar door eene scheppende
daad Gods tot stand. Sommigen noemden daarom de
werkzaamheden, die aan de wedergeboorte voorafgaan, liever actus
antecedanei dan actus praeparatorii. Maar toch kan er in goeden zin
van gratia praeparans gesproken worden; tegenover alle
methodistische richtingen, die het natuurlijke leven miskennen, is ze
zelfs van uitnemende waarde. Want de belijdenis der
voorbereidende genade houdt niet in, dat de mensch, door te doen
quod in se est, door vlijtig ter kerk te gaan, met ernst naar Gods
woord te hooren, zijne zonde te erkennen, naar verlossing te
verlangen enz., volgens een meritum de congruo, de genade der
wedergeboorte, verdienen of ook zich voor haar ontvankelijk en
vatbaar maken kan. Maar zij houdt in, dat God Schepper,
Onderhouder en Regeerder aller dingen is en dat Hij zelfs verre van
te voren in de geslachten het leven schikt van hen, die Hij te zijner
tijd begiftigen zal met het geloof. De mensch is op den zesden dag
niet door evolutie uit lagere schepselen ontstaan maar door Gods
hand geschapen; toch mag zijne schepping door de voorafgaande
daden Gods voorbereid heeten. Christus zelf is van boven gekomen,
maar zijne komst is eeuwenlang voorbereid. Natuur en genade zijn
onderscheiden en mogen niet verward of vermengd, maar God legt
verband tusschen beide. Schepping, verlossing en heiligmaking
worden oeconomisch toegeschreven aan Vader, Zoon en Geest,
maar deze drie zijn de ééne en waarachtige God en saam brengen
zij het gansche werk der verlossing tot stand. Niemand kan tot
Christus komen, tenzij de Vader hem trekke; en niemand ontvangt
den H. Geest, dan wien de Zoon Hem zendt. En daarom is er eene
gratia praeparans. God bereidt zelf op menigerlei wijze zijn werk der
genade in de harten voor. Hij wekt in Zacheus de begeerte, om
Jezus te zien, Luk. 19:3, werkt verslagenheid onder de schare, die
Petrus hoort, Hd. 2:37, doet een Paulus ter aarde vallen, Hd. 9:4,
brengt den stokbewaarder tot verlegenheid, Hd. 16:27 en leidt zoo
het leven van al zijne kinderen ook vóór en tot de ure van hunne
wedergeboorte toe. Ook al zijn zij nog niet van hunne zijde de
verzoening en rechtvaardiging deelachtig, al hebben zij nog niet de
wedergeboorte en het geloof, zij zijn toch reeds voorwerpen zijner
eeuwige liefde, en Hij leidt hen zelf door zijne genade heen tot dien
Geest, die alleen wederbaren en troosten kan. Alles staat dan ook
naar de ordening Gods met hun latere toebrenging tot en roeping in
de gemeente in verband. Ontvangenis en geboorte, huisgezin en
geslacht, volk en land, opvoeding en onderwijs, ontwikkeling van
verstand en hart, bewaring voor schrikkelijke zonden, voor de
lastering tegen den H. Geest bovenal, of ook overgave aan allerlei
boosheid en ongerechtigheid, rampen en oordeelen, zegeningen en
weldaden, prediking van wet en evangelie, verslagenheid en vreeze
voor het oordeel, ontwaking der conscientie en behoefte aan
redding, het is alles eene gratia praeparans tot de wedergeboorte uit
den H. Geest en tot de plaats, welke de geloovige later in de
gemeente innemen zal. Eén is wel de weg naar den hemel, maar
vele zijn de leidingen Gods, zoowel vóór als op dien weg, en rijk en
vrij is de genade des H. Geestes. Jeremia en Johannes de Dooper
en Timotheus worden op andere wijze toegebracht dan Manasse of
Paulus, en vervullen in den dienst Gods elk eene onderscheidene
taak. Pietisme en methodisme miskennen die leidingen, beperken
Gods genade, willen allen bekeeren en vormen naar één type. Maar
de Geref. theologie eerbiedigt de vrijmacht Gods en bewondert den
rijkdom zijner genade. Cf. over wezen en vrucht der uitwendige
roeping, behalve de vroeger bl. 211 genoemde litt. over de
algemeene genade: Twissus, Op. I 660 sq. Trigland, Opuscula I
430v. II 809v. Gomarus, Op. I 97 sq. Synopsis pur. theol. 30, 40-46.
Voetius, Disp. II 256. Mastricht, Theol. VI 2, 16. Turretinus, Theol. El.
XV qu. 2 en ook XIV 14, 51. Witsius, Oec. foed. II 9, 4. III 5. 20.
Heidegger, Corp. Theol. XXI § 9-11. Alting, Theol. probl. 187. Moor
III 1071. Hodge, Syst. Theol. II 641v. Shedd, Dogm. Theol. I 451. II
482v. Candlish, The atonement 1861, p. 169v. A. Robertson, Hist. of
the atonement controversy in conn. with the secession Church 1846.
Over de gratia praeparans is te raadplegen: Musculus, Loci C. §24.
Martyr, L. C. 312. Ursinus op vr. 88-90. Olevianus e. a. bij Heppe,
Dogm. d.d. Pr. II 372. Perkins, Werken III 127v. Amesius, Casus
Consc. II 4 en disp. theol. de praepar. peccatoris ad conversionem,
bij Dr. H. Visscher, G. Amesius 1894 p. 125. Britsche theologen op
de Dordsche synode over het 3e en 4e art. Synopsis 32, 6. Witsius,
Oec. foed. III 6, 11-15. Voetius, Disp. II 402-424. Moor IV 482.
Vitringa, Geestelijk Leven c. 4. Eenhoorn, Welleven I 220. Van Aalst,
Geest. Mengelstoffen, 298. 369. Comrie Catech. op vr. 20-23. Owen,
Rechtv. uit het geloof c. 1 bl. 83v. Kuyper, Het werk v. d. H. G. II 111.

3. Schrift en ervaring getuigen echter, dat al deze werkingen der

vocatio externa niet altijd en bij allen tot het oprecht geloof en de
zaligheid leiden. Vanzelf rijst dus de vraag, wat de diepste en laatste
oorzaak van die verschillende uitkomst is. Daarop werd in de
christelijke kerk in hoofdzaak drieërlei antwoord gegeven. Sommigen
zeiden, dat die verschillende uitkomst te danken was aan den wil
des menschen, hetzij die wil van nature of door de genade van den
Logos of door die in den doop of ook door die in de roeping de
kracht ontvangen had, om het evangelie aan te nemen of te
verwerpen. Op dit standpunt is er geen onderscheid van vocatio
externa en interna, van vocatio sufficiens en efficax. Innerlijk en
wezenlijk is de roeping altijd en bij allen dezelfde; zij heet alleen
efficax naar de uitkomst, als iemand haar gehoor geeft. Na alwat
vroeger, vooral deel II 355v. over het pelagianisme gezegd is,
behoeft dit antwoord geen breedvoerige weerlegging meer. Het is
duidelijk, dat het geen oplossing biedt. Men kan wel in de practijk bij
de naaste oorzaak blijven staan en bepaaldelijk het ongeloof
toeschrijven aan den wil van den mensch. Men spreekt dan ook naar
waarheid, Deut. 30:19, Jos. 24:15, Jes. 65:12, Mt. 22:2, 23:37, Joh.
7:17, Rom. 9:32 enz.; de zondige wil van den mensch is oorzaak van
zijn ongeloof. Maar reeds in de practijk schrijven alle vromen ten
allen tijde en onder alle richtingen hun geloof en zaligheid alleen aan
Gods genade toe, deel II 351. Er is niets, dat hen onderscheidt dan
die genade alleen, 1 Cor. 4:7. En daarom kan dit onderscheid ter
laatste instantie niet liggen in den menschelijken wil. Blijft men
daarbij toch als de laatste oorzaak staan, dan verheffen zich in eens
al de psychologische, ethische, historische en theologische
bezwaren, die ten allen tijde tegen het pelagianisme ingebracht zijn.
Eene onberekenbare willekeur wordt ingevoerd, de zonde verzwakt,
de beslissing over de uitkomst der wereldgeschiedenis in handen
van den mensch gelegd, de regeering aller dingen aan God
onttrokken, zijne genade te niet gedaan. Ook al schrijft men de
macht, om voor of tegen het evangelie te kiezen, aan de herstelling
door de genade toe, de zaak wordt daardoor toch niet beter. Men
voert dan eene genade in, die enkel en alleen in de herstelling der
wilskeuze bestaat, van welke de Schrift met geen woord melding
maakt, die eigenlijk de wedergeboorte al onderstelt en ze toch eerst
na goede keuze van den wil tot stand brengen moet, cf. Frank, Syst.
d. chr. Wahrh. II 325. Ook raakt men op dit standpunt verlegen met
al die millioenen van menschen, die nooit het evangelie hebben
gehoord of ook als kinderkens wegstierven en die daarom nooit in de
gelegenheid werden gesteld, om Christus aan te nemen of te
verwerpen. De vrije wil des menschen kan daarom de laatste
oorzaak van geloof en ongeloof niet zijn. Een ander antwoord werd
daarom op de bovengestelde vraag door Bellarminus gegeven; hij
verwierp zoowel de leer van Pelagius als van Augustinus, zocht een
middenweg te bewandelen, en zeide, dat de efficacia der roeping
daarvan afhing, of zij tot iemand kwam in een geschikten tijd, als zijn
wil genegen was om haar op te volgen (congruitas), de grat. et lib.
arb. I 12. IV 11, en zoo verder de congruisten, en in de Geref. kerk
Pajon, Kleman en ook Shedd, Syst. Theol. II 511-528, die de
zaligheid in the highest degree probable noemt voor ieder, die
ernstig en ijverig van de middelen der genade gebruik maakt. Maar
ook dit antwoord is onbevredigend. Er ligt in de congruitas wel eene
belangrijke waarheid, die door het methodisme miskend, in de Geref.
leer van de gratia praeparans tot haar recht komt. Maar zij is geheel
onvoldoende, om de efficacia der roeping te verklaren. Immers is zij
in haarzelve niet anders dan eene suasio moralis, welke uiteraard
onmachtig is dat geestelijk leven te scheppen, hetwelk volgens de
Schrift door wedergeboorte in den mensch ontstaat; voorts
onderstelt zij, dat de mensch in het eene oogenblik niet, in het
andere wel geschikt is om de genade aan te nemen, en zoekt de
zonde dus in de omstandigheden en verzwakt die in den mensch;
verder legt zij de beslissing in den wil des menschen en roept
daardoor al de bedenkingen weer op, die boven genoemd en door
Bellarminus zelven tegen het pelagianisme ingebracht werden; en
eindelijk legt zij tusschen roeping en bekeering slechts een verband
van congruitas, dat als zedelijk van aard steeds door den wil
verbroken kan worden en daarom de efficacia der roeping niet
waarborgen kan. Daarom werd door de Augustinianen, de
Thomisten en de Gereformeerden de oorzaak, waardoor de roeping
bij den een vrucht droeg en bij den ander niet, in den aard der
roeping zelve gezocht. De eersten zeiden, dat er, ingeval de roeping
krachtdadig is, eene delectatio victrix bijkwam, die niet alleen het
posse maar ook het velle schonk; de Thomisten spraken van eene
physica praedeterminatio of actio Dei physica, welke het posse
agere, door de vocatio sufficiens geschonken, in een agere deed
overgaan; maar de Gereformeerden hadden tegen deze termen
bezwaar, vooral tegen de omschrijving van de daad Gods in de
bekeering als eene physische en spraken liever van eene vocatio
externa en interna. Deze onderscheiding komt reeds bij Augustinus
voor, de praed. sanct. c. 8, werd van hem overgenomen door
Calvijn, op Rom. 10:16, Acta Syn. Trid. c. antidoto sess. 6, C. R. 35,
480. Inst. III 24, 8 enz., en dan ingeburgerd in de Geref. theologie.
Eerst werd deze tweeërlei roeping ook nog wel anders genoemd, n.l.
vocatio materialis en formalis, signi en beneplaciti, communis en
singularis, universalis en specialis enz., Polanus, Synt. VI c. 32,
maar de naam van uit- en inwendige roeping kreeg de overhand en
heeft allengs de andere verdrongen.
 Al komt deze onderscheiding nu met letterlijke woorden in de
Schrift niet voor, zij is toch op haar gegrond. Zij vloeit 1o reeds
daaruit voort, dat alle menschen van nature gelijk zijn, verdoemelijk
voor Gods aangezicht, Rom. 3:9-19, 5:12, 9:21, 11:32, dood in
zonden en misdaden, Ef. 2:2, 3, verduisterd in het verstand, 1 Cor.
2:14, Ef. 4:18, 5:8, het koninkrijk Gods niet kunnende zien, Joh. 3:3,
slaven der zonde, Joh. 8:34, Rom. 6:20, vijanden Gods, Rom. 8:7,
Col. 1:21, die zich der wet niet kunnen onderwerpen, Rom. 8:7, uit
zichzelven niets goeds kunnen denken of doen, Joh. 15:5, 2 Cor.
3:5, en, ofschoon het evangelie voor den mensch is, toch er vijandig
tegenover staan en het als een ergernis of dwaasheid verachten, 1
Cor. 1:23, 2:14. Uit den mensch is daarom het onderscheid niet te
verklaren, dat na de roeping waar te nemen valt. Alleen God en zijne
genade maakt onderscheid, 1 Cor. 4:7. 2o De prediking des Woords
is zonder meer niet voldoende, Jes. 6:9, 10, 53:1, Mt. 13:13v, Mk.
4:12, Joh. 12:38-40 enz.; reeds in het O. T. werd daarom de H.
Geest beloofd, die allen leeren en een nieuw hart schenken zou,
Jes. 32:15, Jer. 31:33, 32:39, Ezech. 11:19, 36:26, Joel 2:28; en
daartoe werd Hij op den pinksterdag uitgestort, om met en door de
apostelen te getuigen van Christus, Joh. 15:26, 27, om de wereld te
overtuigen van zonde, gerechtigheid en oordeel, Joh. 16:8-11, om te
wederbaren, Joh. 3:5v., 6:63, 16:13, en te leiden tot de belijdenis van
Jezus als den Heere, 1 Cor. 12:3. Daarom wordt 3o het werk der
verlossing zoowel subjectief als objectief geheel aan God
toegeschreven, en wel niet in algemeenen zin, zooals Hij door zijne
voorzienigheid alle dingen voortbrengt, maar bepaaldelijk ook in dien
engeren zin, dat Hij door bijzondere Goddelijke kracht de
wedergeboorte en bekeering werkt. Het is niet desgenen, die wil
noch desgenen die loopt, maar des ontfermenden Gods, Rom. 9:16;
de roeping is realiseering der verkiezing, Rom. 8:28, 11:29. Het is
God, die het hart vernieuwt en er zijne wet in schrijft, Ps. 51:12, Jer.
31:33, Ezech. 36:26, die verlichte oogen des verstands geeft, Ps.
119:18, Ef. 1:18, Col. 1:9-11 en het hart opent, Hd. 16:14, die zijnen
Zoon als Christus kennen doet, Mt. 11:25, 16:17, Gal. 1:16 en tot
Hem henenleidt met geestelijke kracht, Joh. 6:44, Col. 1:12, 13, die
het evangelie prediken doet, niet alleen in woorden, maar ook in
kracht en in den H. Geest, 1 Cor. 2:4, 1 Thess. 1:5, 6 en zelf den
wasdom geeft, 1 Cor. 3:6-9, die in één woord in ons werkt beide het
willen en het werken naar zijn welbehagen, Phil. 2:13, en daartoe
eene kracht bezigt, welke gelijk is aan de werking der sterkte zijner
macht, als Hij Christus uit de dooden opgewekt en gezet heeft aan
zijne rechterhand, Ef. 1:18-20. 4o De daad zelve, waardoor God
deze verandering in den mensch teweegbrengt, heet dikwerf
wedergeboorte, Joh. 1:13, 3:3v., Tit. 3:5 enz., en de vrucht daarvan
wordt aangeduid als een nieuw hart, Jer. 31:33, καινη κτισις, 2 Cor.
5:17, θεου ποιημα, κτισθεντες ἐν Χριστῳ Ιησου, Ef. 2:10, το ἐργον
του θεου, Rom. 14:20, zijne οἰκοδομη, 1 Cor. 3:9, Ef. 2:21 enz., dat
is, wat er in den mensch door de genade tot stand gebracht wordt, is
veel te rijk en te groot, dan dat het uit eene suasio moralis van het
woord der prediking zou kunnen verklaard worden. Eindelijk 5o de
Schrift spreekt zelve van de roeping in tweeërlei zin. Meermalen
gewaagt zij van eene roeping en noodiging, die niet opgevolgd
wordt, Jes. 65:12, Mt. 22:3, 14, 23:37, Mk. 16:15, 16, enz., en dan
kan zij zeggen, dat God alles van zijne zijde gedaan heeft, Jes. 5:4,
en dat de menschen door hun onwil niet geloofd en Gods raad, den
H. Geest, de roeping hebben weerstaan, Mt. 11:20v., 23:37, Luk.
7:30, Hd. 7:51. Maar zij kent ook eene roeping, die God tot auteur
heeft, realiseering der verkiezing en altijd krachtdadig is; zoo
bepaaldelijk bij Paulus, Rom. 4:17, 8:30, 9:11, 24, 1 Cor. 1:9, 7:15v.,
Gal. 1:6, 15, 5:8, Ef. 4:1, 4, 1 Thess. 2:12, 2 Tim. 1:9, cf. ook 1 Petr.
1:15, 2:9, 5:10, 2 Petr. 1:3; de geloovigen kunnen daarom eenvoudig
als κλητοι, Rom. 1:7, 1 Cor. 1:2, 24, κλητοι Χριστου, of κλητοι ἐν
κυριῳ, 1 Cor. 7:22, d. i. geroepenen door God, die Christus
toebehooren en in zijne gemeenschap leven, worden aangeduid.
Daarnaast kent Paulus wel eene prediking des evangelies aan
zulken, die het verwerpen, maar hun is het evangelie eene
dwaasheid, 1 Cor. 1:18, 23, eene reuke des doods ten doode, 2 Cor.
2:15, 16, zij verstaan het niet, 1 Cor. 2:14. Als eene kracht Gods, 1
Cor. 1:18, 24, bewijst het zich aan hen, die door God naar zijn
voornemen geroepen worden, Rom. 8:28, 9:11, 11:28, Ef. 1:4, 5.

4. Deze roeping, in den zin van Paulus opgevat, komt daardoor

vanzelf in het allernauwste verband te staan met wat elders
wedergeboorte heet. Dat blijkt reeds daaruit, dat Paulus, de roeping
steeds krachtdadig nemende, van wedergeboorte bijna niet spreekt.
Slechts eenmaal bedient hij zich van dit woord, als hij in Tit. 3:5 zegt,
dat God ons niet heeft zalig gemaakt uit onze werken, maar
overeenkomstig zijne barmhartigheid δια λουτρου παλιγγενεσιας και
ἀνακαινωσεως πνευματος ἁγιου, d. i. door middel van het bad der
door den H. Geest gewerkte wedergeboorte en vernieuwing.
Wedergeboorte wordt hier met vernieuwing verbonden, wijl zij er de
aanvang en het beginsel van is; saam worden zij toegeschreven aan
den H. Geest; en beide worden als een bad gedacht, waarin de H.
Geest de geloovigen ondergedompeld heeft en waaruit Hij hen als
nieuwe menschen heeft doen opstaan. Volgens Rom. 6 geschiedt dit
in den doop als teeken en zegel van het genadeverbond. Als de
uitverkorenen n.l. geroepen worden, dan ontvangen zij terstond door
het geloof de rechtvaardigmaking en de aanneming tot kinderen in
juridischen zin, Rom. 3:22, 24, 4:5, 5:1, Gal. 3:26, 4:5, enz., maar
tegelijk daarmede ook de gemeenschap met Christus, Rom. 6:3v.,
de verheerlijking naar zijn beeld, Rom. 8:29, 30, 1 Cor. 4:15, 2 Cor.
3:18, Gal. 4:19, en dus, wijl Christus zelf levendmakende Geest is, 1
Cor. 15:45, 2 Cor. 3:17, den Geest van Christus als principe van een
nieuw leven, Gal. 3:2, 4:6, zoodat de geloovigen nu geestelijke,
nieuwe menschen zijn, 1 Cor. 2:15, 2 Cor. 5:17, Gal. 6:15, Ef. 2:15,
4:24, Col. 3:10, wandelende in, geleid door en tempelen zijnde van
den H. Geest, Rom. 8:14, 1 Cor. 6:19, Gal. 5:25 enz. Het woord
wedergeboorte moge daarom bij Paulus slechts eenmaal
voorkomen; zakelijk ligt zij bij hem toch ten grondslag aan het
nieuwe leven, dat de geroepene in de gemeenschap met Christus
deelachtig wordt. Verwant is de voorstelling bij Petrus, die I 1:23 de
geloovigen vermaant elkander lief te hebben, wijl zij zijn
ἀναγεγεννημενοι οὐκ ἐκ σπορας φθαρτης ἀλλα ἀφθαρτου, δια λογου
ζωντος θεου και μενοντος, d. i. door God, cf. 1:3, opnieuw geboren,
niet uit vergankelijk zaad, zooals bij de eerste geboorte, maar uit
onvergankelijk zaad, d. i. het woord Gods, zooals het door de
roeping Gods in den mensch ingeplant, een λογος ἐμφυτος, Jak.
1:21 en het beginsel van een nieuw leven wordt, en dat door middel
van het hun verkondigde, levende en blijvende woord van God cf.
vs. 25. Evenzoo zegt Jakobus 1:18, dat God ons naar zijn wil
gebaard, voortgebracht heeft, ἀπεκυησεν, door het woord der
waarheid, opdat wij, Christenen, de eerstelingen van Gods
schepselen zouden zijn, d. i. het ware Israel, het bijzonder eigendom
Gods, de rechtmatige erfgenamen der belofte. Overal is hier de
wedergeboorte gedacht als aanvang, beginsel, grond der
heiligmaking, door God of zijn Geest inwendig bewerkt, en plaats
hebbende door middel van de roeping door het woord. Maar
Johannes beschouwt de wedergeboorte uit een ander gezichtspunt.
Wat uit vleesch geboren is, dat is vleesch, 3:6 en staat vijandig tegen
God over. Zulken, die alleen op natuurlijke wijze geboren zijn, 1:13,
zijn uit, 8:23, 15:19 en behooren tot de wereld, 14:17, 19, 22 enz.,
zijn van beneden, 8:23, uit den duivel, 8:44, begrijpen het licht van
den Logos niet, 1:5, nemen Hem niet aan, 1:11, hebben de
duisternis liever dan het licht, 3:19, 20, hooren niet, 8:47, kennen
God niet, 8:19, 15:21, zien het koninkrijk Gods niet, 3:3, wandelen in
de duisternis, 12:35, haten het licht, 3:20, en zijn dienstknechten der
zonde, 8:34. Zij kunnen ook het koninkrijk Gods niet zien, 3:3, niet
gelooven, 5:44, 12:39, niet het woord Gods hooren, 8:43, niet tot
Christus komen, 6:44, den H. Geest niet ontvangen, 14:17. En
daarom is er wedergeboorte van noode. Deze is een γεννηθηναι
ἀνωθεν, d. i. van boven, 3:3, cf. 3:31, 8:23, 19:11, 23, ἐκ θεου, 1:13,
I 2, 20, 3:9 enz., uit water en Geest, 3:5, d. i. uit den Geest, 3:6, 8,
wiens reinigende werkzaamheid in het water haar beeld heeft, cf.
Ezech. 36:25-27, Mt. 3:11, geheimzinnig en wonderlijk, zoodat
niemand oorsprong en wezen ervan kent, 3:8. Deze wedergeboorte
wordt daarom bij Johannes ook niet met het woord of met de roeping
in verband gebracht, maar gaat daaraan veeleer vooraf. Immers
werkte Christus als Logos ook reeds vóór zijne vleeschwording, 1:1-
13; Hij scheen als licht in de wereld, maar deze kende Hem niet, 1:5,
9, 10. Hij kwam tot het zijne, tot Israel, en de zijnen namen Hem niet
aan, 1:11; maar toch was ook toen zijne komst niet geheel
vruchteloos, want zoovelen als Hem aannamen, kregen toen al de
macht om kinderen Gods te worden. En dat waren dezulken, die uit
God geboren waren, 1:12, 13 cf. 1 Joh. 5:1. Voordat de menschen
tot Christus komen en in Hem gelooven, zijn zij al uit God, 8:47, uit
de waarheid, 18:37; zij worden door den Vader gegeven aan den
Zoon, 6:37, 39, 17:2, 9; Hij trekt ze tot Christus, 6:44; en al wie zoo
tot Christus komt, werpt Hij niet uit en verliest Hij niet, maar bewaart
Hij tot het eeuwige leven, 6:39, 10:28, 17:12. Christus komt, om hen,
die als door den Vader Hem gegeven zijne schapen reeds zijn,
10:27, toe te brengen, om hen zijne stem te doen hooren en volgen
en tot ééne kudde te vergaderen, 10:16, 11:52; om hun, die al in
zekeren zin kinderen Gods zijn, 11:52, de ἐξουσια, het recht en de
bevoegdheid te schenken, om het te worden, om zich als zoodanig,
als geborenen uit God, als τεκνα του θεου, te openbaren en dit
vooral te toonen in de broederlijke liefde, d. i. in de liefde tot hen, die
eveneens uit God geboren zijn, 1 Joh. 5:1. Uit dit alles blijkt, dat
Johannes de wedergeboorte niet in de eerste plaats als eene
ethische, doch als eene metaphysische daad Gods denkt, door zijn
Geest op wondervolle wijze, onmiddellijk gewerkt, opdat de alzoo
wedergeborenen juist in Christus gelooven en als kinderen Gods in
broederlijke liefde openbaar zouden worden.
Ten onrechte wordt deze leer van Johannes door sommigen tot
een gnostisch dualisme herleid, Scholten, Het Ev. naar Joh. 1864 bl.
89v. Holtzmann, Neut. Th. II 468 f. Het is immers geen dualisme, dat
van nature bestaat, want alle dingen zijn oorspronkelijk door den
Logos geschapen, 1:3; de wereld gansch in het algemeen is het
voorwerp van Gods liefde, 3:16; God gaf zijn Zoon, niet om de
wereld te veroordeelen maar te behouden, 3:17, 12:47. Van nature
behooren echter alle menschen tot de wereld, die het licht haat, wijl
hare werken boos zijn, 3:19, 20. Zoo hangt het dus van het geloof af,
of iemand het eeuwige leven ontvangt, 3:15, 16, 36. Dat geloof is
een ἐργον, 6:29, het is een komen, 5:40, 6:35, 37, 44, 7:37, een
aannemen, 1:11, 12, 3:11v., 5:43, een dorsten en drinken, een
hongeren en eten, 4:13-15, 6:35, 50v., 7:37, het gaat niet buiten
verstand en wil om maar heeft daarin zijn wortel, 7:17. Het ongeloof
wordt daarom ook aan den onwil des menschen toegeschreven,
5:40, 8:44; de mensch blijft er verantwoordelijk voor, 3:19, 9:41,
12:43, 15:22, 24. En al is het ook, dat de geloovigen niet meer
kunnen verloren gaan, 10:28, 29, zij worden toch vermaand, om in
Christus en in zijn woord te blijven, wijl zij anders geen vrucht
kunnen dragen, 15:4-10. Ofschoon Johannes dus de tegenstelling
van geloof en ongeloof tot eene daad Gods terugleidt, waardoor Hij
aan den eenen geeft wat Hij aan den anderen onthoudt, hij wil
daarmede geenszins de zelfwerkzaamheid en de
verantwoordelijkheid des menschen te niet doen; veeleer laat hij
beide naast elkander staan, Holtzmann II 494 f. Bij alle verschil in
voorstelling, is er daarom tusschen Paulus en Johannes
overeenstemming in de zaak. Verschil is er daarin, dat Paulus de
wedergeboorte beschouwt als den ethischen aanvang van een
nieuw, heilig leven en haar tot stand laat komen door de
krachtdadige roeping Gods; Johannes vat ze op van hare
metaphysische zijde en verklaart uit haar het feit, dat velen Jezus’
woord hooren en aannemen, door het geloof tot Hem gaan en het
eeuwige leven ontvangen. Op overeenkomstige wijze werd in den
eersten tijd der Hervorming de wedergeboorte in ruimeren zin
genomen voor de gansche vernieuwing des menschen, terwijl zij in
later tijd beperkt werd tot de instorting van het beginsel des nieuwen
levens, welke aan de daad des geloofs voorafging. Voegen wij
hieraan nu nog het woord van Jezus in Mt. 19:28 toe, dan blijkt, dat
de Schrift van de wedergeboorte in drieërlei zin spreekt: als beginsel
des nieuwen levens, dat door den Geest Gods vóór het geloof in den
mensch geplant wordt, als de zedelijke vernieuwing des menschen
door het woord en den Geest van Christus, en eindelijk, als
herstelling van de gansche wereld in haar oorspronkelijke
volkomenheid. Zoo omvat de wedergeboorte het gansche werk der
herschepping van haar allereersten aanvang in den mensch af tot
haar voltooiing in den nieuwen hemel en de nieuwe aarde toe. Deze
gansche herschepping heeft in Christus, bepaaldelijk in zijne
opstanding, haar grond, 1 Petr. 1:3, haar beginsel in het woord en
den Geest van Christus, haar auteur in Christus zelven, die de
reformator der schepping is.
Hieruit wordt ook het verband duidelijk, dat tusschen
wedergeboorte en roeping bestaat. 1o Er is geen wedergeboorte
zonder roeping. Gelijk God in den beginne alle dingen schiep door te
spreken en nog alle dingen draagt door het woord zijner kracht, zoo
brengt ook Christus de herschepping tot stand door de macht van
zijn woord. 2o Deze roeping heeft tot inhoud niet een woord Gods in
het algemeen, maar bepaaldelijk het woord van Christus. Hij heeft
door zijn lijden en sterven het recht tot de herschepping aller dingen
verworven. Hij heeft haar in zijne opstanding principieel gerealiseerd;
wanneer Christus als middelaar spreekt, gehoorzaamt alles zijn
woord en komt uit den dood het leven te voorschijn; Hij maakt
levend, die Hij wil, Joh. 5:21, 25, 28v. Inhoud der roeping is daarom
het evangelie, de blijde boodschap van Christus; daardoor alleen
worden alle dingen vernieuwd. 3o Dit woord van Christus, voor een
oogenblik daargelaten, of het uitwendig, hoorbaar door menschen
gebracht wordt of niet, moet in elk geval een λογος ἐμφυτος worden,
Jak. 1:21. Eerst als het in den mensch, in de schepselen ingeplant
wordt, komt daaruit als ἐκ σπορας ἀφθαρτου, 1 Petr. 1:23 het nieuwe
leven te voorschijn. 4o Het evangelie, het woord van Christus, zóó
verkondigen, dat het niet alleen tot de schepselen gebracht maar in
hen ingeplant wordt, kan alleen de H. Geest. Gelijk de schepping
geschiedde door Woord en Geest, zoo volbrengt ook Christus de
herschepping door zijn woord en zijn Geest. Hij is zelf geworden tot
levendmakenden Geest, 1 Cor. 15:47, 2 Cor. 3:17, en herschept alle
dingen sprekende door den Geest, Rom. 8:9v. 5o Deze
wedergeboorte onderstelt geenszins het bewuste leven en het
actieve willen. Zij heeft, als herstelling der schepping in Mt. 19:28,
zelfs het redeloos schepsel tot object; zij valt blijkens enkele
voorbeelden in de Schrift in kinderen, voordat zij tot jaren des
onderscheids gekomen zijn; immers is ook de kinderdoop gebouwd
op de onderstelling, dat kinderen zonder hun weten in Christus tot
genade kunnen aangenomen worden; zij gaat volgens Johannes’
evangelie aan het komen tot en gelooven in Christus vooraf. In al
deze gevallen is er eene wedergeboorte alleen door inwendige,
zonder uitwendige roeping. 6o Ook wanneer zij tijdelijk samenvalt
met of plaats heeft na de uitwendige roeping, δια λογου ζωντος θεου
και μενοντος, 1 Petr. 1:23, is zij zelve toch altijd onmiddelijk, wijl zij
niet voortkomt uit het gepredikte woord, maar ἐκ πνευματος, Joh.
3:5, 6, 8, ἐκ σπορας ἀφθαρτου, 1 Petr. 1:23. De H. Geest werkt wel
met en door, maar zijne werking is niet besloten binnen het
gepredikte woord; Hij maakt het zelf door de inwendige roeping tot
een λογος ἐμφυτος en doet daaruit het nieuwe leven te voorschijn
komen. 7o Omdat het nieuwe leven echter nooit voortkomt noch
voorkomen kan dan uit het ingeplante woord en den Geest van
Christus, is het, zoodra het tot bewustzijn ontwaakt, aan het
objectieve, uitwendige woord van Christus gebonden, dat met dat
inwendige hetzelfde evangelie tot inhoud heeft. Regel van leer en