‫پولي اقتصاد‬

‫‪1‬‬

‫لومړى فصل‬
‫پيسې يا پول (‪)Money‬‬
‫هرهغه شى چې په نسبتًا يو ټاکلې ساحه کې دنورو شيانو په مقابل کې پرتبادلې منل شوي وي پيسې دي پيسې‬
‫دټولو دقبول وړ تبادلوي وسيله ده يا پيسې پر مختللي بڼې له معادل جنس څخه عبارت دي يا په بل عبارت‬
‫پيسې له هغو اجناسو څخه عبارت دي چې دارزښت دمعيار په توګه دنده سرته رسوي او په همدې توګه پيسې‬
‫په مستقيم او غيرمستقيم دواړو حالتونو کې داجناسو ددوران دوسيلې په توګه دنده سرته رسوي ددغسې دندي‬
‫لپاره سره او سپين زر دپيسو په توګه منل شوي ‪:‬‬

‫پولي واحد‪:Monetaryunit :‬‬

‫ديوې متاع يا مشخص جنس کوم مقدار چې دمعياري پيسو په توګه غوره او دهغو لپاره يو نوم وضع شوي وي‬
‫پولي واحد ورته وايي مثًال دافغانستان پولي واحد (افغانۍ ) ده ‪:‬‬

‫دپيسو درامنځ ته کېدو لنډ تاريخي بهير اومنبع‬

‫داجناسو ارزښت دتوليد په وخت کې رامنځ ته شوي او په بازارکې دتبادلې پر وخت ښکاره کيږي هغه کالي‬
‫او اجناس چې دپول (کالي ) جنسي ارزښت منعکس کوي دمعدل جنس په نوم وبلل شو ‪.‬‬
‫دپيسو له رامنځ ته کيدو څخه دمخه دغه (معادل جنس )داجناسو توليد او د اجناسو دتبادلې دودې سره يوځاى يوه‬
‫ا وږده الره وهلې ده کله چې طبيعي اقتصاد له منځه والړ د اجناسو توليد پيل شو او ورو ورو سوداګري پيل‬
‫شوه هغه کسان چې دسوداګرۍ او دسوداګرۍ دودې او تبادلوي واسطي يعنې پيسو غوښتونکې وه د‬
‫مرکانتيليستانو په نو م ياديدل دمرکانتيليزم عقيده داوه چې سوداګري دثروت منبع او پيسې (پول )دسروت وسيله‬
‫ده‪.‬‬

‫په دغه وخت کې چې دتبادلې دپروسې پياوړتيا او دثروت دټولولو انګيزي قوي شوې ‪.‬‬
‫سوداګر دپيسو څښتنان شول محلي حاکمانو دالرو دامنيت دعسکرو دساتلو او نورو مصارفو لپاره تبادلوي‬
‫معادل امتعې او واسطوي جنس يعنې پيسوته اړتيا پيدا کړه پيسې بايد دسرو زرو او سپينوزرو څخه جوړي‬
‫شوي واى همدا سوداګر ول چې ددغو دوه قمتي فلزاتو دواردولو او دثروت دايجاد سبب کيدل لدي امله چې‬
‫فلزي پيسې په راکړه ورکړه کې دځينو خنډونو درامنځ ته کيدو سبب کيږي نو دلمړي ځل لپاره کالسيک‬
‫اقتصاد پو ه (ريکاردو )او دهغه طرفدارانو دغه نظريه وړاندي کړه چې بايد دسرو زرو پرځاي بانک نو ټ‬
‫خپورشي چې په راکړه ورکړه کې دسرو ز رو پرځاى وکارول شي داهغه وخت و چې دتصادفي او ساده‬
‫راکړي ورکړي پر ځاي معادل جنس معمول شوى و سرو او سپينو زرو دعمومي معادل په تو ګه کاريدل‬

‫)‪Prepared by Nazir Ahmad(Himat‬‬ ‫(همت)‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬نذيراحمد‬

 ‫پولي اقتصاد‬
‫‪2‬‬

‫ځکه داوږدې مودې تجارت داوښوده چې له بل هر څه څخه سره او سپين زر دغه کار په ښه توګه سرته‬
‫رسولي شي ځکه نو سره او سپين زر هم دنورو کاليو په شان عيني خصوصيت درلود بايد وويل شي چې‬
‫دعمومي معادل په توګه دسرو او سپينو زرو ټاکنه څه تصادفي خبره نه وه ځکه چې دغو فلزاتو ددي ترڅنګ‬
‫چې دنورو ټولو کاليوپه شان ټول خصوصيت درلودل ځينې نور ښه خصوصيات يي هم درلودل مثًال دويشلو‬
‫وړ ول او داوږدې مودې لپاره ساتلو يې ډير ارزښت لرلو دلته بايد داسې مفکوره رامنځته نه شي چې سره زر‬
‫او پيسې يو شى دي ځکه چې سره زر نه يواځې دخپلو طبيعي خواصو له مخې بلکې له دې المله چې دغه‬
‫جنس دنورو امتعو تر منځه ځانګړي ټولنيزه کړنه ترسره کړه او پيسې و نومول شوې يووخت وچې له سرو‬
‫زرو څخه يواځې ګاڼې جوړيدې تر هغه وخته پو رې سره زر پيسې نه ګڼل کيدې ښاي داسي نظر پيدا شي چې‬
‫پيسې ددولتونو دفرمانونو په نظريه رامنځته شوي دا هم درسته نه ده ځکه چې پيسې داجناسو دتبادلې دخپل‬
‫سري ودي په پايله کې رامنځته شو ي ورو ورو سرو زرو ددغو نورو عمومي معادلو اجناسو ځاي ورتنګ‬
‫کړ او هغه يي دډګره وويستل او په پاي کې دريکار دو او دهغه دپلويانو دمفکوري سره سم بانک نوټ دسرو‬
‫زرو پرځاي دودشو ‪.‬‬
‫دغه نوټ چې دسروزرو ځاي يي نيولو يو ه بله انديښنه راپيدا کړه او هغه دا چې دولت ددغه بانک نوټ په‬
‫نشرولو کې افراط او بي احتياطي ونکړي نو ځکه بايد دبانک نوټونو دنشرولو او دبانک نوټ دپشتيواني په‬
‫توګه دذخيره شويو سرو زرو د کچې ترمنځ يو غير انعطاف په ذرعه رابطه ټينګه وساتل شي دغه بانک نوټ‬
‫بايد دتل لپاره دسرو زرو په مقابل کې دمعاوضي وړ وي‬
‫دپيسو او بانک نوټونو يوه بله ګټۀ داوه چې ددي تر څنګ دراکړي ورکړي په معامالتو کې يي ډيره‬
‫اسانتيارامنځته کړه ددي سبب هم شول چې ديو ه مملکت او يو هيواد څخه سره زر ونه وځي بلکې دمرکزي‬
‫بانک په خزانو کې پاتي شي‬
‫ريکاردو دپيسو بيعه دسروزرو دبيعي سره تړلي بلله چې دتبادلې دوسيلي پرتوګي يي خدمت کاوه او سرزر يي‬
‫هم دبل هر شي پرڅير اقتصادي جيس باله چې دي هغه بيعه دتوليداتو دلګښت پوري تړلي وه او دبازار ارزښت‬
‫دعرضي او غوښتني له مخي تناسب او انډول مونده دريکاردو دنظريي سره سم په اقتصاد کې پيسو پرته له‬
‫يوي تبادوي وسيلي بل رول نه درلوده ‪.‬‬
‫دهغه پر اند لکه څنګه چې ديو ه ماشين داسانه ګرځيدو لپاره غوړ پکار دي او اسانتيا پيښوي دغه سي هم په‬
‫اقتصادي معامالتو کې پيسې اسانتيا رامنځته کوي ‪.‬‬
‫دپيسو دتاريخي بهير په هکله بايد وويل شي چې دپيسو درامنځته کيدو څخه دمخه خلکو يو جنس په بل جنس‬
‫بدلولو دتوليد ي وسايلو له ودي وروسته توليد زياتوالي وموند او دتوليداتو بيالبيل ډولونه رامنځته شول دغه‬

‫)‪Prepared by Nazir Ahmad(Himat‬‬ ‫(همت)‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬نذيراحمد‬

 ‫پولي اقتصاد‬
‫‪3‬‬

‫عوامل ددي سبب شول چې داجناسو تر منځ ساده اړيکه يعنې جيس دجنس پر وړاندي تبادله او دپيسو په مقابل‬
‫کې دجنس پر تبادلې تغير ومومي ‪.‬‬
‫لدي امله چې په ټولنه کې هر بيالبيل شخص ټاکلي جيس لري د ځانګړيو شرايطو له مخي دخپلي اړتيا دپو ره‬
‫کولو په خاطر بل جنس ته هم اړ تيا لري نو ځکه هغه مجبوردي چې دخپلي اړتيا وړ جنس بايد السته راوړي‬
‫پدي صورت کې که چېر نني اقتصادي شرايط په پام کې ونيسو نو له دي امله چې د اجناسو او اموالو‬
‫شميردومره زيات دي چې دهغو ليږدونه له يو خوا او جنس پر جنس دهغوتبادله له بلي خوا او په پايي کې‬
‫همدغه پړاو ه دټاکلي ګټي السته راوړل دپانګوال اقتصاد په سستم کې ډيري ستونزي رامنځته کوي نو ځکه د‬
‫اجناسو د دوران د چټکوالي په خاطر دزياتي اندازي ګټي دالسته راوړلو په منځور اجناس په پيسو او پسي پر‬
‫اجناسو بدليږي پدي ډول دټولني دافرادو تر منځ داجناسو جريان تنظيموي ‪.‬‬
‫په پاي کې دي پايلي ته رسيږو چې پيسې داموالو يعنې داجناسو او خد ماتو دتبادلې وسيله ده چې دټاکليو‬
‫اقتصادي نظامونو په ترڅ کې رامنځته شوي‬
‫‪ .‬په ځينو ټولنو کې يوه ډله غړي دتاديي ځانګړي وسايل لري چې دپيسو په تو ګه نشي منل کيداي لکه معموًال‬
‫دافغانستان په ځينو برخو کې يو شمير کروندګړ دچرګي هګي دتاديي دوسيلي په توګه کارو ي خو لدي المله‬
‫چې دافغانستان ټولووگړيوهغه دتادي دوسيلي په توګه نه ده منلي نوله همدي ﻻمله ده چې دځينو علماوله نظره‬
‫دپيسوپه توګه نه پيژندل کيږي ځکه چې دغه ډوله عالمان پر دي عقيدي دي چې که يوشي دپيسوپه توګه‬
‫وپيژندل شي نودهغه دمنلو ضروري شرط دعامه خلکو لخوا صورت نيسي دپو رتني شرط په پام کې نيولو‬
‫سره پيسې داسي هم تعريف کيدي شي ‪.‬‬
‫هغه اموال چې دارزښت دسنجولو په توګه دنده تر سره کوي پيسې دي نو په دغه توګه خپله ياد هغه نماينده‬
‫ددوران دوسيلي په عنوان هم عمل کوي ‪.‬‬
‫اصًال پيسې هغه وخته زياتي وپيژندل شوي چې دشيانو تبادله پيل شوه او دخلکو اړتيا وي مخ پر ډيريدو شوي‬
‫ځکه يي په تاريخ کې خپله تاريخچه له همدي وخته ثبت کړي ‪.‬‬
‫دي سره يو ځاي کله چې يو جنس په زياته اندازه دخلکو له خوا دګټي اخيستني وړ کيده نو دپيسو په توګه‬
‫پيژندل کيده او دتبادلې په جريان کې واقع کيده او دخلکو په منځ کې يي محبوبيت پيداکاوه سربيره پردي انسان‬
‫يي دي ته اړ ايسته چې ځان پري قبول کړي تر څو دهغه په واسطه وکوالي شي خپل لوي کارونه او اړتياو‬
‫ي تر سره کړي تبادله په دوه ډوله امکان لري ‪.‬‬
‫په مستقيمه تو ګه او په غير مستقيمه توګه ‪.‬دهغي مستقيمه بڼه له واسطي پرته دتبادلې يا د(جنس په جنس‬
‫)دتبادلې په نوم ياديږي‪.‬‬
‫دهغي غير مستقيمه بڼه چې دواسطي يعنې دجنس په زريعه دي پيسو په توګه پيژندل شوي واقع کيږي‬
‫دواسطي پر وسيلي تبادله په نني اصطالح سره پيرودلو پر نوم ياديږي‪.‬‬

‫)‪Prepared by Nazir Ahmad(Himat‬‬ ‫(همت)‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬نذيراحمد‬

 ‫پولي اقتصاد‬
‫‪4‬‬

‫دجنس په واسطه دجنس تبادلې تل دبشر په معاملو کې ستونزي رامنځته کړي مثًال که چېري ددوه تنه‬
‫وغواړي چې خپل اجناس تبادله کړي او يو دبل اجناسو ته په هماغه و خت کې اړتيا ولري يعنې په فرضي‬
‫توګه که چېري يو بزګر يو بيل ته اړتيا ولري نو بايد داسي يو چاته ورنه شي چې په خپل الس کې‬
‫موجودجنس باندي بيل واخلي پدي ډول په پخوازمانو کې ددواړو اشخاصو ضرورت رفعه کيده اکثرًا داسي هم‬
‫نه کيده او امکان وه چې داجناسو لرونکو او د ددواړو خواو به موافقه نه کيده او که احتياج به يي ډير عاجل و‬
‫ه نو النجه به پاتي کيده چې بالخره به يي دخلکو تر منځ ډيري ستونزي پيدا کولي او همدارنګه فرًض که‬
‫چېري به ددوه تنه يو دبل امتعي ته اړتيا درلوده نو لدي المله چې دهغو ي دامتعي دسنجش لپاره کوم ټاکلي‬
‫مقياس وجود ندرلود نو دا امکان هم موجود وو چې دتبادلې لپاره به موافقي ته نه رسيده او ستونزي به نوري‬
‫هم زياتي دي او په پاي کې به بشري اړيکې متاثره کيدي يعنې بزګر به فکر کاوه چې سل داني کدوان دپنځو‬
‫دانو بيلو په اندازه ارزښت لري او مقابل لوري بۀ فکر کاوه چې يو دانه بيل دپنځو دانو کدوانو ارزښت لري‬
‫په د ي صورت کې به دهغو ي دنظر بيلوالي زياتيده او دهغوي تبادله او معامله بۀ نه ترسره کيده دغه ډول‬
‫ستونزي چې پيښيدي خلک به په پاکې دي ته اړ شول چې پدي برخه کې پاملرنه وکړي او اسانتياوي رامنځته‬
‫کړي نو همغه وه يو شي چې دټولو دمنلو وړ شو دپيسو په توګه وپيژند ل شو او هغه يي داستفادي الندي ونيو‬
‫او هر ډول اړتياوي يي پري لري کولي چې بيال بيلو شيانو لکه کودي دوني پاڼي ژويو څرمن دمرغانو بڼکې‬
‫صدف او نو رو غو ره کول دپيسو پرتوګي دوختونو په ترڅ کې صورت ونيو او هريو يي تر يو وخته په هر‬
‫ځاي کې دپيسو پرتوګي پيژندل شوي او ورځ په ورځ يي خپل پړاونه وهلي او پر بيالبيلو بڼو په هر ځاي کې‬
‫غوره شوي کيداي شول چې دغه اجناس يا مصنوعي اوسي يا طبعي خو دهغو کلي شرط داوه چې بايد دټولو‬
‫دمنلو وړ وي اوس هم دافريقا دساحلي خ خلکو او د لوي او قيانوس په ځينو ټاپو ګانو کې صدف دمرغانو بڼکې‬
‫او کودي دمبادلي وسايل دي چې پر دغو ټولو پيسو دراکړي ورکړي معاملي سرته رسيږي دغه راز لويي‬
‫معاملي ددواړو خواو تر منځ دموا فقي په صورت کې يعنې دتاجرانو ترمنځ هم پيښيدلي ځيني وخت داسي هم‬
‫پرتوګه يي‬ ‫شوي چې يو سوداګر لومړنې بڼي خپله سوداګري له مالداري څخه پيل کوله اودشپانه‬
‫کارکولواوصرف د ژويو روزلو دنده يي لرله بالخره دغي وضعي دوي مجبورول چې په بل ډول ژوند وکړي‬
‫يعنې خپل ژوندي ژويي دنورو شيانو اواجناسو په مقابل کې تبادله کړي يعنې پر ډيري عادي اولومړني بڼي‬
‫سره يي دبارتر عمليه سرته رسوله (بارتر ديو جنس تبادله دبل جنس په مقابل کېده )‬
‫په هغه وخت کېچې هر څومره يو شي دخلکو په وړاندي زيات ارزښت مونده او دتبادلې بڼه يي اسانه کوله نو‬
‫دښو پيسو حيثت يي درلود‪.‬‬
‫دغه حالت به تل دبدلون په حال کې وي پيسې به په داسي ډول په اکثرو سيمو کې دټولو اخوا دډير وخت لپاره‬
‫دپسيو حيثيت پيداکاوه نو دپيسو اصلي اختراع په اساسي ډول‬ ‫نه منل کيدي کله به يو شي او کله به بل شي‬

‫)‪Prepared by Nazir Ahmad(Himat‬‬ ‫(همت)‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬نذيراحمد‬

 ‫پولي اقتصاد‬
‫‪5‬‬

‫څرګنده نده ځيني دپيسو اختراع پر يونانيانو او ځيني يي پر اسيايانو پو ري تړي خو تر اوسه پو ري بشري‬
‫څيړنو ونشو کړي چې دپيسو داختراع ځاي وټاکې په اکثرو هيوادونو او بيالبيلو ټولنو کې بيالبيل شيان د پيسو‬
‫پر عنوان ترګټي الندي نيول شوي لکه حبشه کې مالګه په هندوستان کې صدف د او قيانوس په ټاپو ګانو کې‬
‫دمرغانو بڼکې په کولمبياکې وسپنه په تبت کېچاي او په روسيه کې دسمور څرمن دپيسو په توګي کاريدلي دي‪.‬‬
‫دروم د امراتوري په لومړىو وختونو کې غوايي او خوسکې په جنسي تبادلې کې غوره برخه لرله او دشيانو‬
‫دارزښت ټاکونکې شوي وه په لومړنيو پيړيو کې غنم دخلکو ترمنځ دپيسو په توګه پيژندل شوي وي چې دجنسي‬
‫تبادلې په ترڅ کې يي ستر ه مرسته رسوله او دراکړي ورکړ ي معا ملي کې اسانتياوي رامنځته کړي وي ټؤل‬
‫هغه شيان چې دپيسو په توګه پکاريدل او له هغي جملي څخه په روسيه کې دسمور پوستکې به پر وړو وړو‬
‫ټوټو ويشل کيدلو او ددولت به پري مهر او ټاپه وهله ‪.‬‬
‫په پاي کې په ‪١٨١٦‬م کال کې ددغو پيسو اجباري جريان ددولت له خوا په مربوطه سيمو کې ومنل شو داتن‬
‫خلکو بۀ په سپينو سکه وهله او سکې بۀ ديو پسه بيه لرله او دهغي پر کلي شي به دپسه عکس وه دغي سکې‬
‫په ټولو هيوادي کې دپيسو کارورکولو‬
‫په بابيل کې له ميالد ووسوه کاله پخوا قيمتي فلزات لکه ظال نقره الماس اونو ر دپيسو په توګه کاريدل او د ښو‬
‫پيسو په توګه پيژندل کيدل ددغو پيسو وزن دډير ارزښت لرونکې و نو له همد ي ځايه و چې خلکو ورو ورو‬
‫ځان ته ټکان ورکړ او داسي يو فکر يي وکړ چې دسپينو زرو او مسو مخلوط په تجارت او توليد کې ډيري‬
‫ستونزي رامنځ ته کوي نو پريکړه وشوه چې پرهري پيسې بايد ځانګړي مهر وشي له همدغه وخته دلومړى‬
‫ځل لپاره (سکه ) په تاريخ کې ثبت شوه ‪.‬‬
‫پورتني فلزات په طبعت کې پر بيالبيلو ځانګړتيا وو او کمياوي بدلونونو پر خپل حال پاتي شوي دي کله چې‬
‫انسان ځيني فلزات وپيژندل او دهغو ي ځيني ځاګړني يي لکه پاڼه پاڼۀ کيدل ‪،‬ځليدل ‪،‬کلکوالي او نور يي‬
‫وپيژندل نو دهغو ي دکارولو هڅي يي وکړي له هغوي څخه يي دښکال او ښايست او له ځينو څخه يي‬
‫دصنعتي کارونو لپاره يي ګټه پورته کړه سربيره پر دي پورتنيو ټولو فلزاتو پرمصنوعي تو ګي ځيني خواص‬
‫ځان ته پيدا کول او له خپلو طبيعي خواصو څخه اوښتي چې په پاي کې له فلزاتو څخه گټه اخستي بيالبيلي بڼي‬
‫ونيو ي‬
‫دپيسو پيداکيدل دي سبب شوي چې ټولي امتعي خپل ارزښت په پيسو سره افاد ه کړي لدي ځايه وه چې کالي‬
‫‪1‬‬
‫دقيمت وړ شول يعنې دارزښت پولي افادي ته قيمت ويل کيږي‪.‬‬

‫دپول (پيســـــــو) معنا‬

‫‪1‬‬
‫‪ -١‬ګالب شاه((سبحاني))دساپى دپښتوڅيړنواوپراختيامرکزدجنس توليدجنس اوپيسى ‪ ١٣٨٥‬ه ل ص ‪٤٠-٣٠‬‬

‫)‪Prepared by Nazir Ahmad(Himat‬‬ ‫(همت)‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬نذيراحمد‬

 ‫پولي اقتصاد‬
‫‪6‬‬

‫له هغه وخته چې دپول کلمه په روز مره محاورو کې استعماليږي کيداي شي چې دډيرو شيانو معنا ولري ولي‬
‫داقتصاد دانانو لپاره خاصه معنا لري اقتصاددانان پول (پيسې )او دهغه معادل داسي تعريف کړي دي هر هغه‬
‫شي چې دشيانو خدماتو او يا دقرض په ورکړه کې په عمومي ډول قابل دقبول شي پول (پيسې )شميرل کيږي‬
‫ديو هيواد رايجي پيسې له دغه تعريف سره مطابقت لري لکه سکې‪،‬بانک نوټونه او دپيسو دنو عي څخه شمرل‬
‫کيږي هر وخت چې خلک دپيسو (پول )څخه خبري کوي هغه دهغه هيوآد درايجو پيسو څخه خبري (صحبت‬
‫)کوي ‪.‬‬
‫مثًال کچېري يو څوک له تاسو څخه پيسې وغوړي نو تاسي دفعتُا خپلي رايجي پيسې ورکوي بدون له دي چې‬
‫دهغه څخه پوښتنه وکړي چې کوم نوعه پيسې په کار لري کچېر ي پيسې دبانک نو ټو نو او سکې په حيث‬
‫تعريف شي نو دا ډول تعريف د ي اقتصاد دانانو له نظره ډير محدود د ه ځکه چې چک ورکړه دکاال په مقابل‬
‫کې هم قابل دقبول ده په دي اساس جار ي حسابونه رويتي آمآنتونه دپيسو څخه شميرل کيږي کچېري دپس‬
‫آندآز حسابونه په اساني سره په سکو بانک نوټو نو اوجاري حسابونو د تبديل ووړدي هغه هم پيسې بلل کيږي‬
‫څرنګه چه ليدل کيږي داقتصاد پوهانو سده هم دپيسو دقيق او واحد تعريف نشته ځيني اقتصاددانان پيسې‬
‫دشتمني سره نوشان بولي چه پدي اساس دپيسو دتعريف موضوع نوره هم مشکله او پيچلي کيږي کله چې خلک‬
‫ووايي احمد ثروتمند ده او هغه زياتي پيسې لري نودهغه هدف داند ه چې احمد تنها زيات مقدار بانک نوټونه‬
‫سکې او يا جاري حسابونه لري بلکې هغه دزياتو اسهامو او راقو قرضه موټرو کورونو او داسي نور جايدادونو‬
‫خاوند (لرونکې)ده ‪.‬‬
‫نو دپيسو تعريف دبانک نوټونو او سکو له حيثه زيات محدود وه او همدارنګه د پيسو تعريف دثروت سره هم‬
‫مترادف شوي ده چې دهم ډير پيچلي ده اقتصاددانانو دپيسو او ثروت تر منځ فرق کړي ده يعنې پيسې چې په يو‬
‫هيواد کې رايجي وي لکه بانک نوټونه سکه جاري حساب او نور شيان چې دخريد په وخت کې ورکول‬
‫کيږي له يو طرفه اوثروت ديو شخص د مجموعي داراي دارزش وسايلو په منظور دبل طرفه فرق کړي ده نه‬
‫تنها ثروت شامل ده بلکه مشتمل ده دنورو داراييو بيعه لرونکواوراقو عادي سهمونه هنري وسايل ځمکه ميز‬
‫چوکېکورونه موټر او عالوه لدي بعضي خلک دپيسو اودرآمد دکلمي څخه مترادفه استفاده کوي مثًال خلک‬
‫وايي چې احمد ښه وظيفه لري اوزياتي پيسې السته راوړي ‪.‬ديو واقعي په جريان کېدوخت په في واحد کې‬
‫ګټه عايد ده دپيسو مقايسه په حقيقت کې موجود مبلغ ده چې يو معين مقدار په يو معين وخت کې ورکړي ده‬
‫کچېري تاسو ته يو څوک ووايي چې احمد زر ډالره درامد لري پدي صورت کې تاسي نشي کولي چې‬
‫داقضاوت وکړي چې احمد زيات يا کم درآمد لري بدو ن له د ي چې تاسي معلومات وکړي چې دغه درآمد‬
‫ديو کال يا يو ي مياشتي يا يو ي ورځي دهغه دي او کچېري څوک ووايي چې مريمه زر ډالر ه په کسه کې‬
‫‪1‬‬
‫لري نو په دي وخت کې تاسي دفعتًا پوهيږي چې څومره پيسې دهغي مريمي دي ‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ -١‬ويم ګوسترس اقتصادوسياست هاى پولې ‪ ١٣٨٥‬هـ ل‪ ٢٠٠٦،‬م ص ‪١٩٣‬‬

‫)‪Prepared by Nazir Ahmad(Himat‬‬ ‫(همت)‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬نذيراحمد‬

 ‫پولي اقتصاد‬
‫‪7‬‬

‫دپيسو اهميت‬
‫ديو شي ارزش په دي پوري منحصر کيږي چې دهغه استعمال په نتجه کې افرادو لپاره انفراده ګټه او بالخره‬
‫ملي اقتصادته دهغه څه فايده رسيږي دبيلو اشخاصو لپاره دپيسو موجوديت په الندي مواردو کې ګټه ور او‬
‫داهميت وړدي ‪.‬‬
‫اول‪ -‬دپيسو دموجوديت په صورت کې اشخاص دخپلو ضرورتو نو درفع کولو په خاطر دانتخاب دازاد ي‬
‫څخه ګټه اخستلي شي او داشخاصو ترمنځ دضرورتونو دنه مطابقت مشکل حل کيږي پدي معني هرسړي‬
‫دپيسوپه مرسته دخپلوضرورت وړشيانو خريداري کوال شي‬
‫دوهم ‪ :‬دپيسو په مرسته اشخاص دخپلو ضرورتونو دقيمتونو څخه اګاهي السته راوړي چې دزيات تسکين‬
‫سبب وګرځي‪.‬اودبلي خوادخپلومحدودو وسايلو درجه بندي کوي لومړى دهغه ضرورتونودرفعه کولولپاره اقدام‬

‫کوي چې ډيرضروري وي او لږاهميت لرونکې ضروريتونودرفع کولوڅخه صرف نظرکوي ‪.‬دريم ‪:‬‬

‫)‪Prepared by Nazir Ahmad(Himat‬‬ ‫(همت)‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬نذيراحمد‬

 ‫پولي اقتصاد‬
‫‪8‬‬

‫دناڅاپي ضروريا تودتغير احتياطي په منظور خلک ذخيره کوي دپيسو يوعمده خصوصيات دنامعلومي مودي‬
‫لپاره دهغي ذخيره کيدل دي چې کوم مصرف پري هم صورت نه نيسي ‪.‬‬
‫څلورم ‪ :‬په بارتر سستم کېيا جنسي تبادله کې دافرادو ترمنځ دضرورتونومطابق دمشکالتو پيسو رامنځته‬
‫کيدو اودانکشاف دامشکل له منځه يوړل اواشخاص دپيسو په مرسته دخپل ضرورت وړاشيا خريدار ي کوالي‬
‫شي ‪.‬‬
‫پيسې دکار دتقسيم لپاره هم مهم رول لوبو ي ځکه هرشخص دخپلي خوښي مطابق فعاليت اوکار کوي چې په‬
‫نتيجه کې پيسې حاصلوالي او په بازار کې دخپل ضرورت وړاشيا چې خپلي نشي پيداکوالي دپيسوپه بدل کې‬
‫السته راوړي ‪.‬‬
‫پنځم ‪ :‬پيسې دتباد لي دالي په توګه هم دند سرته رسوي او په دي توګه په اساني سره دملکونو تر منځ اشيا‬
‫تبادله کيږي هغه اشيا چې په يوه ملک کې نه پيداکيږي دپيسو په بد ل کې دنورو هيوادونو څخه السته راوړل‬
‫کيږي پيسو نړيوال تجارت ته ترقي ورکړه ‪.‬‬
‫شپږم ‪ :‬دارزشونو داندازه کيږي وسيلي يا واحد په توګه هم پيسې وظيفه سرته رسو ي او اشخاص دخپلو اشياو‬
‫ارزش دپيسو په شکل ذخيره کوي ‪.‬‬
‫اووم‪ :‬دپيسو په صورت کې اشخاص دخپلو عايداتوڅخه يو ه برخه دتوليدي هدفونو په منظور جداکو ي او پدي‬
‫ډول دپانګي اچوني په نتجه کې ددولت په پيدايښت اندازه زياتيږي په نتجه کې دخلکو دژوند سطحه لوړيږي او‬
‫دکار وبار ساحه پراخه کيږي ‪.‬‬
‫اتم ‪ :‬د پيسو په مرسته دقرضونو جريان کې ډيري اساني رامنځته شوي اشخاص چې دخپلو محدودو وسايلو په‬
‫مرسته خپل ضروريات رفع نه کړاي شي نودپيسو په شکل قرضه حاصل او خپل ضروريات رفع کوالى شي ‪.‬‬
‫‪1‬‬

‫‪1‬‬
‫‪-١‬حمدهللا ((نظامي)) پول وکريدت ص ‪٦-٥‬‬

‫)‪Prepared by Nazir Ahmad(Himat‬‬ ‫(همت)‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬نذيراحمد‬

 ‫پولي اقتصاد‬
‫‪9‬‬

‫دوهم فصل‬
‫دپيسو(پول ) دندي‬
‫دپيسو دندي او وظايف په لومړى سر کې لکه څنګه چې دهغوي په تاريخي منبع کې ذکر شول يو څه ساده وي چې‬
‫دوسني پيړي له دندو سره بشپړ توپيردرلود ‪.‬‬
‫نني پيسې پنځه موهمي دندي سرته رسوي چې په الندي توګه تري يادونه کوو ‪.‬‬

‫پيسې دارزښت دمعيار په توګه ‪:‬‬

‫دپيسو لومړني او تر ټولو موهمه دنده داده چې دارزښت معياردي دپيسو اساسي دنده چې د هغه دماهيت پوري‬
‫تړلي دارزښت دمعيار څخه عبارت ده چې په ټولو اجناسو کې نغښتل شوي مجرد کار ارزښت افاده کوي پدي‬
‫توګه دهر جنس ارزښت دپيسو په واسطه افاده کيږي ‪.‬‬
‫دپيسو په واسطه دنورو اجناسو ارزښت اندزه کيږي پيسې دنورو اجناسو دارزښت معيار په توګه منل کيداي شي‬
‫ځکه دوي پخپله ارزښت لري ‪.‬‬
‫په لنډه توګه ويلي شيو چې اصًال پيسې دهمدغي وظيفي ددوي په نتجه کې رامنځته شوي دي ماهيتًًا دپيسو دغه‬
‫وظيفه دامتعي دارزښت دافاده کولو څخه عبارت ده ‪.‬‬
‫ددي لپاره چې پيسې دامتعي ارزښت افاده کړاي شي نو خپله هم بايد دارزښت لرو نکې يعنې امتعه واوسي ځکه چې‬
‫دلته موږته په ياديږي چې سره زر دپيسو دنده دارزښت ددند په تو ګه اجراکوي ‪.‬‬
‫دارزښت دمعيار په توکه دپيسو يو مهم خصوصيت دادي چې دامتعې دارزښت داندازه کولو په وخت کې دهغو برخه‬
‫اخستنه حتمي نه ده قيمت دامتعې طال ئي (پول) افاده ده دسروزوقيمت دنورو اجناسو دمصرفې ارزښت په واسطه‬
‫ښودل کيږ داله دي المله چې يو جنس نشي کولي ‪ ،‬چې په خپله دخپل ارزښـت ښـودونکې واوسي‪.‬‬
‫په نورماله توګه دتبادلې داجرا کولو لپاره دتبادلې شرايط داغوښتنه کوي ‪ ،‬چې پيسې بايد په کوچنيو وحداتو وويشل شي‬
‫‪ .‬پر همدي المل دپيسو واحدونه پرکوچنوواحدونو ويشل شوي چې هغوي ته دقيمتونو مقياس وايي ‪ .‬يعنې دسروزرو‬
‫هغه اندازه او مقدار‪،‬چې دپيسو ارزښت دهغي په واسطه ښودل شوي ‪ ،‬لکه د افغانستا ن دپولي واحد ( يو افغاني )طاليي‬
‫پشتوانه (‪)0.0128‬ګرامه خالص طالده او په خپله يو ه افغانۍ ‪1000‬پوله ده خوپه عمل کې داموالو دپيرودلو او پلورلو‬
‫په وخت کې له طال څخه يواځي په بين المللي اقتصادي مناسباتو کې استفاده کيږي خو په دخلي معامالتو کې دقيمت‬
‫ايښودلو په خت کې له پيسو څخه په تحليلي توګه استفاده کيږي ‪.‬‬
‫دهغو اجناسو محصوالتو او امتعو بيعه چې په دولتي تصديو کې توليديږي په خپله ددولت له خوا ټاکل کيږي البته له دي‬
‫څخه مقصد داندي چې دولت هره بيعه وغواړي ټاکې يي بلکې دقمتونو دټاکلو په وخت کې بايد قيمت او ارزښت تر منځ‬
‫انډول او تناسب په پام کې وساتل شي‬

‫)‪Prepared by Nazir Ahmad(Himat‬‬ ‫(همت)‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬نذيراحمد‬

 ‫پولي اقتصاد‬
‫‪10‬‬

‫پيسې دارزښت دمقياس په توګه دامفهوم لري چې دپيسو په واسطه دنورو اجناسو ارزښت اندازه کيږي يعنې پيسې‬
‫دنورو ټولو اجناسو ارزښت سنج بلل کيږي‪ .‬ځکه چې خپله ارزښت لري او يو متريک وزن حيثت لري کټ مټ دنورو‬
‫او زانو په شان ده اندازه ګيرۍ په توګه عمل کوي‬
‫ده اجناسو قمت دارزښت دپولي افادي څخه عبارت دي لکه کچېري يو ه ټوټه رخت دلس ګرامو سروزرو سره مساوي‬
‫وي نو لس ګرامه سره زربه دهغه وخت دقيمت څخه عبارت وي داقتصاد په علم کښي دپيسو دارزښت دمعيار دوظيفي‬
‫يو پرابلم دادي چې ځيني وخت قيمت دجنس دارزښت دپولي افاده کونکې په توګه دهغه دارزښت څخه کله کله کميتًا‬
‫يادکميت له پلوه انحراف مومي چې دبازار دعرضي او تقاضا دبدلون پانله ده دقيمتونو دټاکلو په خاطر يو معين مقدار‬
‫وزن په چې دپولي واحد په توګه ټاکل شوي دي ا ړتيا ليدل کيږي يعنې دقيمتونو معياربايد وټاکل شي قيمت اکثرًا‬
‫شرطي بڼه لري دپيسو دغه دنده هره ورځ يا ورځنيو چارو کې ليدالي شو‬

‫پيسې ددوران دي وسيلي په توګه ‪:‬‬

‫ددورا ن دوسيلي په توګه دپيسو دنده په دي کې دي چې پيسې داجناسو دتبادلې په پروسه کې ديوه منځګړي يا (ميانجي‬
‫)په تو ګه دنده سرته رسوي ځيني وخت دپيسو ددوران دندي ته دپيسو د تبادلې وظيفه هم ويل کيږي کله چې پيسې‬
‫دتبادلې وظيفه سرته رسوي دغه الندي بڼه ځان ته نسي ‪:‬‬
‫جنس – پيسې – جنس يعنې دجنس (پېرودل او پلورل) دپيسو په واسطه صورت نيسي چې البته پيسې دتبادلې وظيفه‬
‫اجرا کوي دغه دنده دپيسو رامنځ ته کيدو راهيسي پيسو ته ورکړل شوي له دي مخکښسي مستقيمي تبادلې ( جنس –‬
‫جنس ) وجود درلود چې پيسو دغه دنده بدله کړه يعنې دپيسو تبادلې ديو منځګړي (جنس –پيسې – جنس) نقش ولو‬
‫باوه او دغه پروسه چټکه او بشپړه شوه پيسې هغه وخت دتبادلې دنده سرته رسوال شي چې په نقدي ډول وجود ولري‬
‫پورتني فورمول ښکاره کوي چې په نقدي ډ ول وجود ولري په پورتني فورمول ښکاره کوي چې که چېري دتبادلې‬
‫پروسه قطعه هم شي په حقيقت کې بياهم وجود لري يعنې که چېري جنس لرونکې خپل جنس دپيسو په مقابل کې‬
‫تعويض کړي داسي ښکاري چې دتبادلې جريان پاي ته رسيدالي خو همدغه دپيسو لرونکې عمًال بيا هم نوي کالي‬
‫داستفادي لپاره پيري چې په همدي توګه دا پروسه دوام مومي چې دا متعو د توليد لپاره عمده شرط دي دپيسو منظم‬
‫دوران ديو هيواد د ټولنيو او اقتصادي جوړښت پوري اړه لري په هر هغه ځاه کې چې داموالو په پلورلو او پيردلو‬
‫کې انار شيزم وجود لري دولت نه شي کوالي دپيسو دوران کنترول کړي ځکه چې پيسې له بنال بنلو منابعو څخه په‬
‫معامالتو کې الزمومي او بيا نورو ځايو ته ټوليږي امکان لري کله ناکله دتبادلې پروسه کې عدم تعادل رامنځ ته شي‬
‫يا هم دامتعي په پيرودلو او پلورلو کې ځنډ ونه رامنځته شي داقتصاد په علم کې دتبادلې يو پرابلم همدادي يعنې دا‬
‫امکان شته چې دکاليو وېش دهيواد په ټولو برخو کې په مساوي توګه تامين نه شي داجناسو او پيسو دغه عدم تعادل‬
‫د اجناسو وېش او توليد دپالن دتنظيم په واسطه منظم کيږي د محصوالتو خر څالو تو ليدي دتولت د بوديجي بيالبيلو‬

‫)‪Prepared by Nazir Ahmad(Himat‬‬ ‫(همت)‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬نذيراحمد‬

 ‫پولي اقتصاد‬
‫‪11‬‬

‫خلکو عوايد لګـښتونه دبانکونو کيسوي ( ذخيروي) او کريديتي پالنونه هغه عمده شرايط دي چې پالن جوړونه او‬
‫دپولي معامالتو تنظيم تامينوي‬
‫بايد وويل شي چې دپولي معامالتو دتنظيم لپاره دپولي معامالتو له قانون څخه استفاه کيږي‪:‬‬
‫دعرضي او تقاضا دعملکرد سره سم مستهلکين کوالي شي د پيسو له تبادلو دندي څخه په استفادي سره توليدونکې‬
‫دخپلو تقاضاو وسره سم دمحصوالتو دبيالبيلو ډولونو دپراختيا او بدلون ورکولو ته اړکړي څومره چې امتعي په‬
‫لوړو بيعوخرڅالوته عرضه شي پر همغي اندازي دهغوتبادلولپاره زياتي اند ازي‬
‫پيسو ته اړتياده هر څومره چې دپيسو ددوران چټک والي زيات وي او دتبادلې دهر پولي واحد په واسطه زيات کالي‬
‫وپلورل شي پر همغي اندازي کمو پيسو ته اړتياده ځکه چې دخرڅالوقيمت دکسر په صورت او دپيسو ددوران‬
‫چټکوالي مخرج کښي نو دمخرج دقيمت لوړيدل دعددد کمښت ګرځي ډيرو پخوا وختونو کې يعنې دطاليي پيسو دوران‬
‫په وخت کې ددوران يا ګردشت الندي پيسو اندازه په خود بخودي توګه ټاکل کيده يوه معينه اندازه پيسې (طال) له دران‬
‫څخه اضافه پاتي کيدي چې دګاڼو پر بڼي ذخيره کيدلي اوپيسوته اړتيا په زياتيدوسره هغه طال چې ګاڼو په شکل ذخيره‬
‫شوي وه بيا ددوران لويدله ددوران دوسلي په توګه داوسني کاغذي پيسودرامنځ ته کيدو علت داسي شرحه کولي شو‬
‫چې په لومړيو وختونو کې پيسې له فلزاتو څخه جوړيدي او دتبالي دوسيلي په تو ګه کاريدلي خو وروسته دغو پيسو‬
‫ټاکلي ريخت او ابه شوي بڼه وونيوله چې په هغي کښي تر تيب ټاکل شوي او طالي پيسې په لويو او کوچنيو دندو کې‬
‫دتبادلې دنده درلوده يعنې په کم قيمته او لوړ قيمته اجناسو تبادله کيږي نو ځکه ده هغو دټوټه کيدو پرابلم رامنځته شوي‬
‫چې دهغو داستهالک سبب کيده نو همداوه چې هغو پر ځاي دارزان بيعه فلزاتو څخه فلزي سکې رامنځته شوي لدي امله‬
‫چې دغه فلزي سکې درندي وي او دهغو ساتل هم ګران ول نو کاغذي پيسې رامنځ ته شوي نن ورځ په ټولو هيوادونو‬
‫کې کاغذي پيسې په زياته اندازه ددوران يا دتبادلې دوسيلي په توګه دنده سرته رسوي ‪.‬‬

‫پيسې دپرداخت ( ورکړي ) دوسيلي په تو ګه ‪:‬‬

‫دپيسو دغه دندي دتبادلې او داجناسو دتو ليد دتکامل له وخته پيل شوي پيسې هغه و خت دا دنده سرته رسولي شي چې‬
‫پيسې او جناس يو وخت کې معامالتو ته داخلي نشي يعنې پيسې په معاماالتو کې په بالواسطه تو ګه دمعامال تو په‬
‫جريان کې برخه واخلي پردي معني چې پيسې ديو مستقل ددران لرونکې دي او تر هغه وخته پوري چې پيسې تاديه‬
‫نشي په دران کې برخه ه نه اخلي پيسې دپرداخت (ورکړي ) دوظيفي دلرونکې په توګه الندي مکلفيتو نه لري ‪:‬‬
‫‪ :١‬دمزد او معاش دورکړي مکلفيت ‪.‬‬
‫‪ :٢‬د دولت په وړاندي دخلکو موسسو او تصديو مالياتي ورکړي يا پرداختونه ‪.‬‬
‫‪ :٣‬داموالو سرته رسيدلو خدماتو او کريدتي ورکړي مکلفيت ‪.‬‬
‫‪ :٤‬بيموي مکلفيتونه ‪.‬‬
‫‪ :٥‬مجازاتي مکلفيتونه او داسي نور ‪...‬‬
‫په قرض ( کريديت ) سره او همدارنګه دپرداخت دمعاد تر وخته داجناسو دپلورلو او پيرودلو په وخت کې پيسې‬
‫دپرداخت دوسيلي په توګه راښکاره کيږي کله چې يي دورکړي وخت راورسيږي نو پيسې په دوران کې لويږي البته‬

‫)‪Prepared by Nazir Ahmad(Himat‬‬ ‫(همت)‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬نذيراحمد‬

 ‫پولي اقتصاد‬
‫‪12‬‬

‫دلته پيسې ددوران دوسيلي په تو ګه ندي پکارشوي بلکې دپرداخت دوسيلي په توګه يي دنده ترسره کړي دلته پيسې‬
‫دقرضي دورکړي دماليي او دکارګرانو دمعاشاتو او نورو پرداختونو پر بڼي عينًا لکه دروز مره معامالتو په شان دند ه‬
‫سرته رسو ي ‪.‬‬
‫دپيسودورکړي يا پر داخت دنده هغه وخت پيل کيږي چې پيريدونکې يوجنس له پلورونکې څخه اخلي خوپه هماغه‬
‫وخت کې پيسې نه ورکوي له همدي ځايه ده چې دورکړي يا پرداخت دنده سرته رسوي‬
‫زمونږپه هيواد کې اکثرا اجناسواونورقيمتي شيانو په پلورلواوپيرودلوکې دغه‬
‫ډول تبادلې ليدل کيږي کله کله حتي قيمتي په بيالبيلوقستطونوسره ورکوالي شي دکريديتي (اعتباري)مناسباتوال زياتي‬
‫ودي سره دغه سستم (اعتباري تبادي) زياتونه وموندله همدارنګه پيسې دورکړي دنده هغه وخت سرته رسوي چې‬
‫ځينوتصديو اوموسساتوخپل اجناس په يووخت پيرودونکوته رسولي وي اوخپلي پيسې په بل وخت ترالسه کړي يا‬
‫مثاليوکارګرڅوورځي کارکوي اوخپل حساب نيسي ورسته بيا مزداومعاش په ډول ورته ورکول کيږي دکريدت څخه‬
‫داستفادي په وخت کې هم پولي مکلفيتونه ايجادشوي اوهرکله چې قرضدار په ټاکلي وخت کې خپل پوراداکوي پيسې‬
‫دپرداخت يا ورکړي دنده سرته رسوي‬
‫دغه رازدټولنيزوبيمو بڼه هم دتصديواوموسسواوکارګري اتحاديوپه وړاندي دورکړي بڼه لري چې‬
‫دادخلکوموسسوياتصديوپروړاندي دبيمه کونکومکلفيتونه دي دپيسودغه وظيفه داقتصادي محاسباتو په ټينګيدوکې‬
‫سترنقش لوبوي‬
‫بوديجي ته دکريديت اوپرداختونوورکړه ددي غوښتنه کوي چې تصدي اوموسسي بايددمحصوالتو دخرڅالواوتوليد‬
‫پالنونه اجراکړي ‪.‬‬

‫پيسې دذخيري (زيرمي)دوسلي په توګه ‪:‬‬

‫کله چې ديوجنس لرونکى خپل اجناس په بازارکې پلورى خوپه عوض کې کوم بل جنس ونه پيرى په دغه وخت‬
‫کې پيسې دنوموړى سره زيرمه کيږي ذخيره (زيرمه )شوي پيسې ديوې ټاکلې مودي لپاره والړي (راکيدي)پاتې‬
‫کيږي ‪.‬‬
‫پيسې دپس اندازو اوزخيرى دي وسيلي اوپس انداز په توګه دبازاردتقاضا په دورانکې دپيسودمقدار دبرابرولو لپاره‬
‫خدمت کوي په عمومي ډول دسروزرو دپيسو دزخيرکولودنده سرته رسو‌ى ځکه چې يوازى حقيقي اورښتياني پيسې‬
‫کوالشي چې دثروت اندازه ښکاره کړي ‪.‬‬
‫که چېري موءلد دخپلو کاليوله خرڅالوورسته په خپلو پيسوبل جنس ونه پيري نودده پيسې ددوران څخه وځي‬
‫اودزخيري يازيرمه په توګه پاتي کيږي دغه دنده حقيقي پيسې يعنې سره زر‪،‬سپين زر اوګاڼي سرته رسوي ‪.‬‬

‫)‪Prepared by Nazir Ahmad(Himat‬‬ ‫(همت)‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬نذيراحمد‬

 ‫پولي اقتصاد‬
‫‪13‬‬

‫دپيسودغه ځانګړتيا په بانګوالي فرماسيون (جوړښت ) کې ليدل کيږي چې اوس يي هم په بنګوالي کې په عقالنه توګه‬
‫زيرمه کوي يوبانګوال خپلي پيسې پرته له توقف اوځنډڅخه په دوران کې اچوي داځکه چې ددوران په نتيجه کې دته‬
‫نوره ګټه هم ترالسه شي زيرمي په بيالبيلوبڼوصورت نسي ‪.‬‬
‫دپيسوزيرمه کول يعنې ترټولودغه قوي امتعه دټولوخلکوهيله ده خو په بانګوالي نظام کې دپيسوزيرمه کول ځانله يوه بله‬
‫بڼه ځانته نيسى ځکه چې په دغه نظام بانګوال هڅه کوي ترڅوخپلي پيسې په دوران کې واچوي نه داچې هغه په‬
‫صندقونوکې واچوي اوزيرمه يي کړي بايدوويل شي چې داقعي پيسوپه توګه دسروزوذخره کولو ته په پانګوالي نظام‬
‫کېهم توجه کيږي دپانګوالي هيوادونو ترمنځ دسروزرودذخيره کولودوامداره رقا بت موجودده په هيواد کې زيرمي نه‬
‫يوازي دنقدوپيسو پر بڼي بلکې کوال شو چې بيالبيلوبڼوسره ذخيره کړو چې په الندي ډول دي ‪.‬‬
‫‪ -:١‬په بانکونوکې دتصديوموسسواوکوپراتيفونووجهي اودولتي بودجه له دي امله چې پيسې داقتصادي پالن‬
‫جوړوني عمده عامل ده نوځکه داضافي محصوالتويوه برخه دتيارو اوثابتو وسايلو په بڼي پر عيني توګه ذخيره‬
‫کيږي اودپيسو په زريعه ښودل کيږي هغه استهالکې زيرمي چې دګټي اخستني تر وخته دبانکې حسابونو پر توګه‬
‫پر ذخره وي ډول موجودي دي او همدا رنګه داضافي توليد هغه برخه چې دعوايد و پر بڼي دتصديو په واک‬
‫کېدي هم داستفادي تر وخته پوري دذخيري او زيرمي بڼه لري‬
‫‪ -:٢‬همدا رنګه دانفرادي اشخاصو دعوايد و يوه برخه چې هغو دي تجملي اجناسو دپيرودلو پر منظو ر پس انداز کوي‬
‫هم دذخيري او زيرمي بڼه لري‬
‫بايد حقيقي او سياله ذخيره يو له بله سره پرتله شي سيال ذخاير هغه پيسې يا زيرمي دي چې دورځنيو لګښتونو لپاره‬
‫ذخيره شوي وي او په تد ريجي توګه مصر ف کيږي ‪.‬‬
‫حقيقي او ثابته زيرمه هغه زيرمه او پيسې دي چې په ورځنيو شيانو نه مصرف کيږي او په بانک کې يا شخصي‬
‫صندقونو کې يي زيرمه کړي دي چې ي په تير و مباحثو کې پر ي رڼا اچول شوي ده ‪.‬‬
‫په لنډ ه تو ګه بايد ووايو چې تل يو ټکلي مقدار پيسې دخلکو په الس کې و ي او له هغو څخه په ورځنيو معامالتو کې‬
‫دتبادلې دوسيلي په توګه ګټه اخستل کيږي دغه ډول پيسې ذخيره يا ثروت نه بلل کيږي پيسې هغه وخت ثروت ګڼل‬
‫کيږي چې راکدي وي دخلکو دذخيرو او زيرمو زياتوالي د هغو ي درفا او دژوند دښه والي ښودونکې دي‬

‫دپيسو دنده دنړىوالو پيسو( جهاني پول) په توګه‪:‬‬

‫دپولي او امتعوي مناسباتو په تکامل او ددلتونو دسرحداتو څخه دمعامالتو په وتلو سره پيسو ته دنو ي دندي پيدايښـت‬
‫او ضرورت پيښ شو دغه دنده دپيسو نقش دجهاني پيسو په توګه وه پيسو ددغه دندي داجرالپاره خپله ملي بڼه السه‬
‫ورکړ ه او په خپل صلي شکل (طال يا نقره )سره رابرسيره شوه يعنې دغه دند ه يواځي دلوړ قيمت لرونکې فلزات‬
‫ترسره کواال شي لکه طال يا نقره چې دغه ده غه دنده په بيالبيلو هيوادو کې اجراکوله دپيسو وروستي دنده چې پيسې‬
‫سرته رسوي دهغي دنړيوالي دندي څخه عبارت ده دغه دند ي تاريخي او ارتقاعي بهير له ملي ساحي وتلي شي په‬
‫نړيواله سطحه تر سره شوي په ملي بازار کې سره زر خپله ملي څير ه بدلوي او په بين المللي يا نړيوالي بڼي اوړي‪.‬‬

‫)‪Prepared by Nazir Ahmad(Himat‬‬ ‫(همت)‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬نذيراحمد‬

 ‫پولي اقتصاد‬
‫‪14‬‬

‫بايد داهم وويل شي چې سره زر تل دنړيوال بازار او نړىوال معامالتو حتمي وسيله نده لکه بعضي وخت دولتونه‬
‫دتبادلې عمليه په بارتر ډول تر سره کوي‪.‬‬
‫يواځي کچېر ي دمعاملي په پاي کې دتبادله شوي کاليو دقيمتونو دتبادله شويو کاليو دحجم او ارزښت تر منځ تفاوت‬
‫را برسيره شي نو هغه پر نغدو پيسو محاسبه مجرا کيږي نو ر تجارتي او مبادالتي معا مالت ټول دپيسو په واسطه‬
‫مستقيمًا او پرته دطال دباالواسطه شتون څخه تر سره کيږي‪ .‬لکه په نړيوالو پورته ويل شوي اقتصادي معامالتو کې‬
‫پيسې دنړيوالو پيسو نقش او دنده تر سره کو ي يعنې پيسې دغه دظيفه دنړيوال تجارت غير کاالني عملياتو په ساحه‬
‫کې( قرضونه له يوه هيواد ته دپيسو دانتقال او نورو ساحو ) ا و همدارنګه په بين المللي اړيکو کې پر خپلي واقعي او‬
‫اصلي بڼي يعنې دطال يي پيسو پر بڼي سر ته رسوي‪ .‬له پو رتنيو تشريحاتو څخه داډول پايله اخستل کيږئ چې په‬
‫نړيوالو معامالتو کې دپيسو ونډه اخستل دهغه ددندو څخه شمير ل کيږي چې دغه دنده دامتعه وي مناسباتو معامالتو او‬
‫کلي اړيکو دودي او پراختيا څخه را منځ ته شوي دپيسو دغه سي دندي په نړيواله سطحه دهيوادو ترمنځ دراکړي‬
‫ورکړي په مناسباتو کې ډيره اسانتيا راوستي همدا اوس اوس په نړيواله سطحه دپيسو کريديتونه بسپنيزو پورونو او‬
‫بالعوضو مرستو نړيوال صندقونه وجود لري نن ورځ هيڅ يو هيواد نشته چې پيسې يي په نړيوالو اړيکو کې نړيواله‬
‫‪1‬‬
‫دنده ونلري‪.‬‬

‫په پيسواوبي له پيسوتباد‬

‫کله چې يوشي (يوجنس)دبل شي سره مستقياتبادله شي دغه عمل ته جنسي تبادله واي ‪.‬هغه تبادله چې‬
‫ددوکسانوپه منځ کې دشيانوپه مقابل کې صورت مومي دهغه مطلوبيت درجي پوري اړه لري چې هغه ته اړتيا‬
‫لري ځان سره ټاکي‪.‬‬
‫دجنسي تبادله ځيني مشکالت رامنځ ته کوي‪:‬‬
‫لومړى ‪:‬ددوکسواحتياجات سره يوشان اومشابه نه وي‪.‬‬
‫دوهم‪:‬ددوجنسو(شيانو)دتبادلې نسبت مشخص نه دي‪.‬‬
‫اوبل اخره دجنسي (جنس په جنس)عمده ستنزي دادي چې تل نشوکوالي دمعاملي وړدوه شيان يادوه خدمتونه‬
‫يودبل سره منطبق کړو نظرپه حدي مشکل اوستنونزي په راکړورکړه کې پيسې رواج شوي‪..‬‬
‫له پيسوڅخه په استفادي سرراکړورکړه په دوه مرحلوکې صورت نيسي‪.‬‬
‫لومړى خر‪.‬څال و دوهم پيرودل (رانيول)‬
‫پيسې په تبادلوکې درابطي رول لوبوې اوتبادله اوراکړه اوورکړه دپيسو سره په چټکتېاپه اسانتيا صورت‬
‫‪2‬‬
‫نيسي‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ -١‬ګالب شاه(سبحانى) دساپي څيړنواوپراختيامرکز دجنس توليدجنس اوپيسى ‪ ١٣٨٥‬هـ ل ص ‪٥٥-٤٣‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ -١‬سيف الدين(سيحون)دارک ګرځنده کتابتونواداره ‪ ١٣٨٠‬هـ ل ص ‪٧٧‬‬

‫)‪Prepared by Nazir Ahmad(Himat‬‬ ‫(همت)‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬نذيراحمد‬

 ‫پولي اقتصاد‬
‫‪15‬‬

‫دريم فصل‬
‫دپيسو بڼي‬
‫په يواقتصادکې پيسې دثروت دذخيري په توگه پيژدل کيږي اودثروت عمومي تجسم دي چې اخستونکې په‬
‫راتلونکې کښي هرڅه چه وغواړي اخستالي ئي شي ‪.‬‬
‫سره اوسپين زراوکاغذي پيسې يوځل اودفعتامنځ ته نه دي راغلي د(‪)١٨‬پيړي نه راپديخواپه زاتره هوادونوکې‬
‫دسروزروڅخه دپيسوپه توګه کاراخستل شوي دي په پرمختللي اقتصادکې پيسې الندي بڼي لري‪.‬‬
‫‪ ١‬سره اوسپين زر‪ -:‬سره اوسپين زر چې کاملي پيسې هم بلل کيږي دارزښت لرونکې دي چې‬
‫دامتعودتوليددتاريخي ودي په پايه کې رامنځ ته شوي اودنوروامتعودارزښت معياردي‪.‬‬
‫‪ ٢‬کاغذي پيسې ‪ -:‬کاغذي پيسې دسروزروياکاملوپيسونخسه ده چې دکاملوپيسوارزښت ښي اوددولت له‬
‫خواخپريږي همدارازکاملي پيسې ددوران دوسيلي په تو ګه بدلوي‪.‬‬
‫‪ ٣‬کريديتي پيسې(چک اوويکسيل) ‪ -:‬په پرمختللوهيوادونوکښي پرکاغذي سربيره کريديتي پيسې هم شته چې‬
‫ساده بڼۀ يي له تبادلوي سندونو څخه عبارت ده تبادلوي سندونه هغه سندونه دي چې په هغه کې پوروړي‬
‫وعده ورکوي چې يوه اندازه پيسې به په زکرشوي موده کې ورکړي دبيلګي په تو ګي حجت دپيسو دنده تر‬
‫سره کوي ځکه چې ديو ه الس نه بل الس ته ځي په نومړي سرکې تبادله وي سندونه دشخصي حجت په بڼه‬
‫د کريديتي پيسو په توګه څرګند شول چې دپيژندونکې له خوا ليکل کيده چې السليک کوونکې يي نه پيژندل له‬
‫دي وروسته بانکونو حجتو نه تنزيلول او بانک پربانک نوټ بدل کړل‪.‬‬
‫بانک نوټ دبانک يو ه حواله ده چې په بد ل کې يي راوړونکې هر وخت کولي شي چې دبانک څخه نغدي‬
‫پيسې واخلي ‪.‬‬
‫نوټونه چې دي بانک لخوا تهيه شوي دي هر وخت کولي شي چې دسرو زرو او نورو سکو سره تبادله شي‬
‫ځکه چې بانک نوټ د سروزرو پر ځاي منځ ته راځي نو تنزيل نه ورکول کيږي‬

‫)‪Prepared by Nazir Ahmad(Himat‬‬ ‫(همت)‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬نذيراحمد‬

 ‫پولي اقتصاد‬
‫‪16‬‬

‫دپانګي پر ودي دسرو زرو کمي رامنځ ته شو او ورورو په مرکزي بانکونو کې به دذخيري په توګه ساتل‬
‫کيدلي چې په لومړى پړاو کې بانک نوټونه او حجتونه دسروزرو سره دتبادلې وړول خو وروسته دغه نو ټونه‬
‫‪1‬‬
‫غير قابل تعويض نشر شول چې بانک نوټونه بي دکاغذي پيسو په قطار کېراوستل‪.‬‬

‫دالکترونيکې پيسې په نړى کې يوه نوي پديده‬

‫‪ -١‬دپورکارتونه‪:‬‬
‫دپورکارتونه لکه داعتباري کارتونوپه څيردي چې مشتري په دي قادروي چې داجناسوداخستلوپه وخت کې‬
‫مستقيمًا دبانک دحساب څخه الکترونيکې پيسې ورکړي‪.‬دپورکارتونه په هغوځايونوکې چې دتاجرپه حساب کې‬
‫دکريدت کارتونه مني استفاده کيږي اواوس محال دنغدوپيسوپه نسبت زياته استفاده تري کيږي کله تاسي ديوي لويي‬
‫فروشګاه څخه خريداري کوي کوالي شي چې خپل دپورکارتونه دکارت لوستونکې(‪) Card reader‬ماشين له‬
‫الري دمرکزپه حساب کې داخل کړي اودتڼي په وهلوسره به دخريدارۍ مبلغ زرترزره ستاسودحساب څخه کم شي‬
‫ډيربانکونه اوکمپني لکه ‪ Visa‬يا‪ MasterCard‬دپورکارتونه خپروي‪.‬‬
‫اوستاسو‪ ATM‬کارتونه په ځانګړي ډول لکه دپورکارتونه دنده ترسره کوي‪.‬‬

‫‪ -٢‬دارزښت ساتني کارتونه ‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫?ګالب شاه (سبحانى)دساپي پښتوڅيړنواوپراختيامرکز جنس توليدجنس اوپيسى ‪ ١٣٨٥‬هـ ل ‪- ٤٢-٤١‬‬

‫)‪Prepared by Nazir Ahmad(Himat‬‬ ‫(همت)‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬نذيراحمد‬

 ‫پولي اقتصاد‬
‫‪17‬‬

‫دغه کارتونه دپوراواعتباري کارتونوپه څيردي نوتوپيريي پدي کې دي چې دارزښت ساتني کارتونه دثابتورسمي‬
‫مبلغولرونکې دي دارزښت ساتني کارت عادي ډول مخکې له مخکې دټاکل شووډالرواخستل دي چې مصرف‬
‫ؤنکې يي په راتلونکې کې مصرفوي دارزښت ساتني ترټولوښه ازمويل شوي کارتونه هوشيار‪Smart Card‬‬
‫کارتونه دي چې دکمپيوټري چاپ لرونکې دي پدي اساس کوالي شوداړتياپه وخت کې دخپل مالک دبانک دبانکې‬
‫حساب څخه رقمي پيسې مصرف(ولګوي) هوشيار‪ Smart Card‬کارتونه کوالي شي د‪ ATM‬ماشينونوشخصي‬
‫کمپيوټرونواوځانګړوتلفونونوله الري دمعامالتوکړني ترسره کړي پدي وروستيوکې دارزښت ساتني کارتونه د‬
‫‪ U.S.A‬څخه بهرهم معمول شويدي چې ډيري دکمپيوټري پروګرامونوله الري په‬
‫استراليا‪،‬کاناډا‪،‬چېلي‪،‬کلمبيا‪،‬ډينمارک‪،‬فرانسه‪،‬اټاليا‪،‬پرتګال‪،‬سنګاپور‪،‬هسپانيه‪،‬پايوان اوانګلستان کې ترسره کيږي‬
‫دهغوي يوستونزمن پروګرام ته په لندي کې دموندکس ‪ Mondex‬شرکت له خواانکشاف ورکړشوچې خپل‬
‫ازمايښت يي په ‪ ١٩٩٥‬په جوالي دانګلستان په ‪ Windon‬کې پيل کړ‪.‬‬
‫نه يواځي دمندکس هوشيارکارتونه ‪ Smart Card‬دپيسو دانتقال توان يواځي دمصرف کوونکواوپرچون‬
‫خرڅوونکوترمنځ لري بلکه دمصرف کوونکواوبانک ترمنځ يي هم لري ولي دافرادوترمنځ دالکترونيکې پيسو‬
‫انتقال ته اجازه ورکوي‪.‬پيسې کيداي شي ديونفرله کارت څخه په الس کې لرلوبي سيمه ابزاروله الري دبل شخص‬
‫کارت ته انتقال شي چې الکترونيکې کيفيت نومول شوي ځکه چې هغه کوالي شي داستندردوپيسوديوکيف ټولي‬
‫دندي ترسره کړي دساتل شوي تلفون نمبراونورومعلوماتي اجزاؤپه ګډوي دپيسوساتلولپاره‪.‬‬

‫‪ -٣‬الکترونيکې نغدي پيسې ‪:‬‬

‫الکترونيکې نغدي پيسې يا‪ E-Cash‬دالکترونيکې پيسويوډول دي چې په انټرنيټ کې دشيانواوخدماتودپيرودلولپاره‬
‫کارول کيږې يومشتري کوالي شي دحساب په پرانستلوسره په هغوبانکونوکې چې دانټرتيټ سره تړلي وي‬
‫الکترونيکې پيسوته الس رسي ومومي اوهغه خپل (‪ P.C )Personal Computer‬ته انتقال کړي‪.‬کله چى مشترې‬
‫په الکترونيکي پيسوسره دشيانودپيرودلوغوښتونکې شي هغوى پلورنځيوسره چى دانټرنيټ سره تړلي وي اړيکې‬
‫نيسې اودځانګړې توکى لپاره د‪( buy‬پيرودلو) کلمه ټاکې چې په پايله کې الکترونيکې پيسې په اتومات ډول دهغه‬
‫له خپل کمپيوټرڅخه دسوداګر کمپيوټرته انتقاليږي اوسوداګرکوالي شي دمشترې له بانکې حساب څخه انتقال شوي‬
‫پيسې مخکى داجناسوله ليږلوڅخه ترالسه کړي دالکترونيکې پيسو نوښت دلومړې ځل لپاره په يوي هالنډي کمپني‬
‫کېد‪ Digcash‬په نوم رامنځته شود‪ ١٩٩٥‬په اکتوبرکې‪ Mark Twain Bancshares‬اعالن وکړچى دغه کمپني‬
‫شخصي کمپيوټرونوته دالکترونيکې پيسولومړنې نشروونکې کمپني وه‪.‬‬

‫‪ -٤‬الکترونيکې چکونه‪:‬‬
‫دغه چکونه دانټرنيټ څخه استفاده کونکوته اجازه ورکوې چې خپل صورت حساب په مستقيم ډول دکاغذي‬
‫چکونوداستلوڅخه پرته ورکړي اوکارکوونکې دچک مثل په خپل شخصي کمپيوټرکې ليکى اوهغه بل شخص ته‬
‫انتقالوي چې په خپل وارسره بانکې حساب ته ليږل کيږي که چېري ترالسه کوونکې بانک اعالن وکړى چې‬

‫)‪Prepared by Nazir Ahmad(Himat‬‬ ‫(همت)‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬نذيراحمد‬

 ‫پولي اقتصاد‬
‫‪18‬‬

‫الکترونيکې چکونه سم دې پدي وخت کې دپيسويوه اندازه دليږونکې له بانکې حساب څخه دترالشه کوونکې بانکى‬
‫حساب ته انتقاليږي‪.‬‬
‫دنظرخاوندان په دي عقيده دي چې الکترونيکى چکونه ‪ ٣/١‬برخه مصارف دکاغذي چکونودمعامالتومصارف دي‬
‫دغه ګټه چې دمصارفودکموالي په نتيجه کې رامنځته کيږي ډيرۍ سازمانونه دالکترونيکې چکونوورکړي ته‬
‫هڅوي مثًال د‪ ١٩٩٤‬په مي کې دويرجنيادعامه شتمنۍ حساب ځيني ښاري حسابونه دالکترونيکى چکونوپه واسطه‬
‫‪1‬‬
‫وکول کيدل‬

‫‪ -١1‬ويم ګوسترس اقتصادوسياست هاى پولى ‪ ١٣٨٥‬هـ ل ‪ ٢٠٠٦،‬م ص ‪٢٠٤-٢٠٢‬‬

‫)‪Prepared by Nazir Ahmad(Himat‬‬ ‫(همت)‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬نذيراحمد‬

 ‫پولي اقتصاد‬
‫‪19‬‬

‫څلورم څپرکې‬
‫دزرو(‪ )Money‬پيژندنه‬
‫هغه څه چې عام خلک ترينه په راکړه ورکړه کې دآلي کاراخلي اوديوشي دارزښت دمعلومولوتله (ترازو) وى اوپه‬
‫مرسته ئي ديوشي قيمت هم خوندى ساتل کيداي شي زربلل کيږې هرکله چې دغه دري واړه ځانګړتياوي يوشى‬
‫په عربي کې(نقد) اردوکې(زر)اوانګريزى کى ورته ‪ Money‬وائي دقيمت‬ ‫ولرې په اقتصادى اصطالح ورته‬
‫له ساتلوڅخه مقصد دادې که چېرته له چاسره څه ايښې وى قيمت به ئي کله لوړاوکله ټيټ وى دابه ضرورنه وى‬
‫چې خريدارى تل وې ځکه چې ارزښت تل په يوحال والړنه وې‪.‬‬
‫خوکه چېرته ئي په ځاې زروساتل شي نوپه عاموحاالتوکې (له ناوړه حاالتوپرته)به ئي دهغه شى بيه دزروپه‬
‫واسطه وساتل اواصلي ارزښت به ئي په خپل ځاى پاتې وى بله داچې په زروباندى هرڅه هروخت ترالسه کيداې‬
‫‪١‬‬
‫شي‪.‬‬

‫دپولى واحد اوزروترمنځ توپير‪:‬‬

‫زرهغه څه ته وائي چې په مرسته يي راکړه ورکړه کيږي اودارزښت معلومولوتله اودهرشى قيمت پري خوندې‬
‫ساتلې وې داضرورې نه ده چې په قانوني توګه دى هم هغه دراکوې ورکړې آله وې لکه چېک‪،‬بانډونه اوداسى‬
‫نورمالى سندونه چې ارزښت لرى خوپه قانونى توګه په راکړه ورکړه کې کارول کي دلى نشي که څوکه چېرته‬
‫يوسړى دبل چاپوردبانډونوپه مرسته خالصول وغواړي اودبل لورى ئي له اخستلوانکاروکړى په قانونى توګه يي‬
‫دې اخستلوته اړکوالى نشى‪.‬‬
‫خوپولي واحدهغه زردى چې يوهيوادپه قانونى توګه دراکړى ورکړى آله ګرځولې وى لکه (افغانۍ)چې يوڅوک‬
‫دبل چا دحق اداکول وغواړى بل لورى په قانوني توګه په اخستلوباندى مجبوره وى‪.‬‬
‫دقانوني پولي واحدته په عربى کې (عملًة قانونية)اوپه انګريزئ کې (‪) Legal tender‬وائي‪.‬‬
‫قانوني پولي واحد دوه ډوله دى يوډل يي هغه دى چې په مرسته يي تريوې ټاکلې اندازى پورې راکړه ورکړه کيداى‬
‫شي چې له هغه پورته يي څوک په قانوني توګه په اخستلومجبورنه وى لکه څلورانيزه (قران) داسې چې څوک يي‬
‫په مرسته دغټ پورخالصول غواړى‪.‬‬
‫بل لورئ يي په قانوني توګه له اخستلوانکارکوالى شي اوداغوښتنه کوالى شي ماته دى پورپه نوټونوراکړاى شي‬
‫دغه ډول پولي واحدته په عربى کې (عملة قانونية محدودة)اوردوکې (محدودزرقانوني)اوپه انګريزۍ کې ورته (‬
‫‪)Limitedlegaltender‬وايي‪.‬‬

‫)‪Prepared by Nazir Ahmad(Himat‬‬ ‫(همت)‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬نذيراحمد‬

 ‫پولي اقتصاد‬
‫‪20‬‬

‫دوهم ډول پولى واحدهغه دى چې په هغه باندى راکړه ورکړه تريوې ټاکلې اندازې پورى په قانوني توګه محدوده نه‬
‫وى لکه کاغذى روپۍ دغه ډول پولي واحدته په عربى کې (عملة غيرمحدودة)اوانګريزي کې (‬
‫‪ )Unlimitedligaltender‬وايي‪.‬‬

‫داسعارودبيعوټاکنه‬
‫دمختلفوهيوادونودپولي واحد دخپل منځي ادلون بدلون قيمت بايد څه ډول وټاکل شي؟‬
‫ددى لپاره په بيالبيلووختونوکې هيوادونوګڼ شميرطريقي کارول کيږى داچې په نړۍ کې په کال ‪ ١٨٨٠‬م نه تر‬
‫‪ ١٩١٣‬م پورى طالئي نظام راواج درلودله دى مخکې هم طالئي نظام رواج الره خوپه دومره پيمانه نه وه په‬
‫طالئي نظام کې په دهرهيواد پولي واحد دسروزرودځانګړى معلومې کچې استازيتوب کاوه دمثال په توګه انګلستان‬
‫داپتيلې وه چې ددوى ديوه پونډترشابه دومره اندازه طالوى په همدشان امريکاپتيلې وه چې ددوى دډالرترشابه‬
‫دومره اندازه سره زروى اوپه طالئي نظام کې به ددغودواړوهيوادونوترمنځ دپولي واحدونودبلون بيه‬
‫دهغوترشادپرتوسروز روپه تناسب ټاکل کيدله په دى معنى چې دهرهيواد دپولي واحد ترشا څمره سره زرپراته دى‬
‫؟‬
‫اوپه دى تګه به ددووهيوادونو دنوټونودادلوبدلون په مهال کتل کيدل چې څمره سره السته راځې له هغې کچې سره‬
‫سم به دپولي واحدونوتبادله کيدله دمثال په توګه کچېرې دانګلستان ديوپونډترشابه څلور تولي سره اودډالرترشا دوه‬
‫ترلي ووددواړه ترمنځ به دادلو بدلون توپير يو په دوه وى اويوپونډبه په دوه ډالره بدليده‪.‬‬
‫دوخت په تيريدوسره کله چې طالئي نظام هم له منځه والړاوپه ځاى يي بل وى نظام منځ ته راغى مونږه ددغه‬
‫نوې نظام دپيژندلو په الره کې دي ته اړيوچې لومړى هغه بلونونه وڅيړوکوم چې په نړيواله سوداګرۍ کې منځ ته‬
‫راغلې دلومړنې نړيوال جنګ څخه وروسته کله چې ددنيااقتصادي حال خراب شواوپه کال ‪ ١٩٣٠‬م کې په نړيواله‬
‫سطح اقتصادي سوړبازارمنځ ته راغى ټولوهيوادونودنوټ په مقابل کې دسروزروورکړه بنده کړه اوپه ځانګړي‬
‫توګه کله چې له دوهم نړيوال جنګه ورسته انګلستان اوورسره نوره لويديځه نړۍ په اقتصادکې په اقتصادي لحاظ‬
‫ډيره کمزورى شوه اروپائي هيوادونودامريکاپه مرسته چې په اقتصادي لحاظ ډيره غښتلې اودسروزروډيرى‬

‫)‪Prepared by Nazir Ahmad(Himat‬‬ ‫(همت)‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬نذيراحمد‬

 ‫پولي اقتصاد‬
‫‪21‬‬

‫زيرمې يي هم لرلې يونړيوال کنفرانس راوباله دغه کنفرانس دامريکادبريټن وډز(‪) Brettonwoods‬په ښارکې‬
‫پرانستل شواواجنداوى يي داوى چې نړيوالې سوداګرۍ ته بايدڅه ډول وده ورکړل شي ؟‬
‫پانګه اچونه (‪) Investment‬څه ډول راجلب شي ؟‬
‫دزرويوداسې نوې نظام څه ډول جوړشي چې پکې دطالئي نظام زړى نادودى نه وى؟‬
‫دکنفرانس په پاى کې ددرى ځانګړوادارودجوړولوپريکړه وشوه دزرونوى نظام يي جوړکړ‪.‬‬

‫داسعاردبيوښکته پورته کيدل‬

‫داخبره مخکې سپينه شوه چې کاغذي نوټ (‪) Paper currency‬په خپل ذات کې هيڅ ارزښت نلري بلکه دى‬
‫ديوڅوشيانواوخدمتونوداخستلودځواک استازي توب کوې چې دغه ځواک ته په اردوکې(زرکې قدر)انګريزى کې (‬
‫‪) Value of Money‬وائي‪.‬پد څيرچې دشيانواوخدمتونوبيي که چېرته ښکته شي نوله دى سره دنوټ ارزښت‬
‫لوړيږى اوکله چې دشيانواوخدمتونوبيي لوړى شي نوورسره دنوټ ارزښت هم رالويږى ځکه چې ويل کيږي چې‬
‫دشيانو اوخدمتونواوهمدارازدنوټ بيي يودبل پرخالف خپل يون (تګ) ته دوام ورکوې پدى معنى چې کله نوټونه‬
‫خيژى اوله دى سره بيادزروپه ارزښت کې کموالي (انفالسيون) منځ ته راځى غه حالت ته په اردوکې(افراط)په‬
‫عربى کې(تضخم)اوپه انګريزى کې(‪) Inflation‬وائي خواوس دغه اصطالح عامه ګرځيدلې اودشيانوپه بيه کې‬
‫چې هرډول زياتوالې راشي دغه اصطالح ورته کارولې شي برابره خبره ده چې هغه زياتوالې‬
‫دزرو(نوټونو)دزيادت ويش اوياهم دنورواسبابوله امله منځ ته راغلې وى که چېرته دزروپه بيه کې کموالي‬
‫(انفالسيون)دشيانوزياتي غوښتنې له امله منځ ته راغلې وى دغه ډول زياتوالې ته په انګريزي کې (‪Demand‬‬
‫‪ ) pull Inflation‬وائي اوکه چېرته دمثال په توګه زياتوالي له دى امله وى چې ديوشي په جوړښت زيات لګښت‬
‫راغلې وى اويادمزدوراجوره لوړه شوى وى اويادى ته ورته نوردغه ډول زياتولوته په انګريزي کې (‪Cost push‬‬
‫‪)Inflation‬وائي‪.‬ددى ټولوبرعکس که چېرته په بيوکې کموالې راشي اودزروپه ارزښت کې زياتوالې راشي‬
‫‪1‬‬
‫اودزروپه ارزښت کې زياتوالې راشي دغسې حالت ته په انګريزى کې (‪ )Deflation‬وائي‪.‬‬

‫قيمت‪Price‬‬
‫قيمت(‪ )Price‬دجنس ارزښت په پيسوسره ښودل کيږي چې دهغه دجنس له قيمت څخه عبارت دى‪.‬قيمت په‬
‫بازارکې دعرضي اوتقاضاله مخې بدلون موندلى شي لکه څرنګه چې پخواوويل شول هغه جنس دى چې دتبادلې‬
‫لپاره توليد يږي خومخکې له دى چې دتبادلې په جريان کې داخل شي دهغه ارزښت اندازه کيږى دغه‬
‫کاردپيسوپواسطه ترسره کيږى اوددغي دندى داجرالپاره پيسوته اړتياشته پيسې داغه دنده په بريالۍ توګه ترسره‬
‫کوى داجناسوڅښتن پرخپل وخت پرجنس بيه ږدى اودهغه ارزښت پرپيسو (سروزرو)ټاکې يعنې دجنس ارزښت‬
‫‪1‬‬
‫‪-١‬محمدتقى عثمانى اسالم اونوى اقتصادنفيس خپرندويه علمى ټولنه ‪ ١٣٨٣‬هـ ل ص ‪ ١٣٢-١٢٧‬ص ‪١٥٠-١٤٩‬‬

‫)‪Prepared by Nazir Ahmad(Himat‬‬ ‫(همت)‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬نذيراحمد‬

 ‫پولي اقتصاد‬
‫‪22‬‬

‫پرټاکلې مقدارسروزروسره افاده کيږي لکه که چېرې يوه جوړه بوټ دلسوګراموسروزروسره مساوي وي پدي‬
‫صورت کې ديوجوړه بوټ ارزښت په لس ګراموسروزروسره ښودل شوى اوراکړه ورکړه يي پرپيسو په همغه‬
‫قيمت لنډيږي ددغه جوړه بوټ قيمت ددى ښودونکې دى چې دبوټ ارزښت ديومقدارسروزروسره مساوي دى‬
‫نودجنس دقيمت تغيراوبلون دپيسو دارزښت په بدلونونوپوري اړه لرى په بازارکې کالي پرټاکلې قيمت تبادله کيږي‬
‫يعنې مستهلک اومئولد‪،‬پيريدونکې اوپلورونکې په يوه نقطه کې موافقي ته سره رسيږي اوتبادله صورت نيسي په‬
‫همغه نقطه کې چې عرضه اوتقاضاقيمت ټاکې ددغو قيمتونوته معادل قيمت ويل کيږي ‪.‬‬
‫دغه نقطه دعرضي اوتقاضادمنحني ګانو دتقاطع نقطه ده په مارکيټ اوآزادبازارکې ددغي نقطې پيژندل داقتصادعلم‬
‫يوپرابلم دىغرضه اوتقاضاهغه عوامل دى چې دبازارمفهوم يي رامنځته کړي عرضه (‪ )Supply‬هغه مقداريااندازه‬
‫کاالدى چې په بازارکې دخرڅالؤلپاره موجودوى ‪.‬‬
‫ياهغه مقداراقتصادي اموال چې په يوټاکلي مقدارپيسوسره په يوټاکلې وخت کې دخرڅالؤلپاره چمتوشوى وى په دى‬
‫ترتيب سره که چېري دوه سوه واحده له يوکاليوڅخه چې هرواحديي پرپنځه ډالره بازارته عرضه شي نووايوچې‬
‫عرضه دوه سوه واحده له مخي پنځه ډالره فې واحده ده‪.‬‬
‫په هرهغه اقتصادي بحث کې چې دکاليو اوپيسو دجريان په هکله وي نودعرضي (دکاليومقدارپه بازارکې )اوقيمت‬
‫(پيسې)دپرابلم څيړل حتمي خبره ده‪.‬‬
‫په لنډډول عرضه دکاليواوخدماتوهغه مقداردى چې په يوټاکلې مقداروخت کې ټاکلې قيمت سره بازارته وړاندى‬
‫شي‪.‬په لنډډول تقاضادجنس هغه مقداردې چې په يوټاکلي وخت کې به ټاکلې قيمت سره وپيرودل شي دغه مفهوم‬
‫دبازاردتقاضاپه نوم ياديږي‪.‬‬

‫پنځم فصل‬
‫انفالسيون ‪Inflation‬‬
‫انفالسيون دقيمتونوپه سطحه کې يوآنې اوناڅاپي اوپراخ لوړوالى دى‪.‬‬
‫انفالسيون ياپولي تورم هغه وخت پيښيږي چې دپيسواندازه ددوران دننه پيسو له عرضه شويو خدماتو اوکاليو په‬
‫پرتله زياتې وى ياپه بل عبارت انفالسيون هغه حالت دي چې دملې پيسو په وړاندي عامه اعتماد له منځه تللې وي‬
‫اوخلک پديه هڅه کې وې چې پيسې په امتعه تبديلي کړي ‪.‬‬

‫)‪Prepared by Nazir Ahmad(Himat‬‬ ‫(همت)‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬نذيراحمد‬

 ‫پولي اقتصاد‬
‫‪23‬‬

‫دپولي تورم اوانفالسيون په مخنوي کې ياټيټولوکې دولتي مالي پاليسۍ الزمي دي ددى پرابلم سره ديوبل حالت‬
‫پيښيدل هم امکان لرى چې دمازادتورم ياانفالسيون دتفاوت په نوم ياديږي اواحصائيوي اصطالح ده چې له هغه‬
‫څخه موخه دپيسوهغه مقداردى چې دهغې اندازى څخه چې دکامل استخدام دتامين لپاره په فرضى توګه الزم دى‬
‫دحکومت اوخلکو له خواپه اضافي توګه ولګول شي‪.‬‬
‫لکه څنګه چې مو دخپل بحث په يوه برخه کې وويل کاغذي پيسې داعتبارله مخې دطالپرځاى استعماليږي خوپه‬
‫دغه صورت کې دپيسومقداراودجنس دبيعي ترمنځ ځينى ځانګړتياوى شته کاغذي پيسې يوازي دجنس ددوران لپاره‬
‫پکاراچول کيږى اوخپله هيڅ ارزښت نلرې البته داخبره بايد په يادوساتو چې مونږ دخپل بحث دپيل څخه امتعه‬
‫توليد‪،‬تبادلې ‪،‬ارزښت ‪،‬پيسودپيسو تبادلوي يادورانې دنده اوقيمت په هکله غږيدلى يو نوددى لپاره چې په اوسنې‬
‫موضوع انفالسيون باند ښه وپوهيږو نو دنوموړيو مفاهمو رايادول مونږ سره مرسته کوى‪.‬‬
‫که چېرې دکاغذي پيسو دارزښت مقداردسرواوسپينوزرواونوروقيمتي ګاڼوله ارزښت سره برابروى نوپدې‬
‫صورت کې کاغذې اوفلزي پيسې اودقيمتې ډبرو دپيرودلو قوت يوشان دى اوڅه تورم (انفالسيون)کړکيچ نه رامنځ‬
‫ته کوې خوزياتره دولتونه دخپلو لګښتونو دپوره کولو لپاره دټاکلى حجم څخه زياتى پيسې نشروى لکه دضرورت‬
‫وړمقدارپيسو پرځاى څلورنه ترپنځه اويازياته اندازه پيسې نشروى اوپه دى ډول قيمتونه لوړيږي اوهغه چې دثابتو‬
‫عايداتو لرونکې مستهلکين د سخت ترفشارالندى راځى چې دى حالت ته دپيسو بهران ياانفالسيون وايي ‪.‬‬
‫په افغانستان کې له ‪ ١٣٧١‬هـ څخه تر‪ ١٣٨١‬هـ کال پورى همداحالت موجودؤانفالسيون دهغه چاپه اقتصادي‬
‫وضعه زيات تاء ثيرکوى چې ثابت عوايد ولرې لکه کارګران اوددولت کارمندان داځکه چې ديوموړيو کارګرانو‬
‫مزداومعاش په خپل حالت وې خودشيانو نرخ لوړځي برخالف دغه حالت کيداى شي دځينو کامندانو په اقتصادي‬
‫ژوند ډيره بده اغيزه ونکړى لکه يوتات جرکوالى شي دپيسو په لوړيدوسره دخپل واردشويو شيانو (جنس )قيمت په‬
‫خپله خوښه لوړبوځى دده عايد متناسبًا لوړځى اوياکسب کاران اوپيشه وران دانفالسيون په پيښيدو خپله اوجوره‬
‫متناسًا لوړه بيايي چې هغوى ته دومره داحساس وړنده سره لدى چې داحالت په مجموع کې دهيواد ملي اقتصادته‬
‫تاوان رسوونکې اوداقتصادي توازن ګډوډکيدونکې دى خوډيراقتصادي تاوان دثابتو عايداتولرونکوته دي ‪.‬‬
‫دانفالسيون درامنځته کيدوعوامل بيالبيل دي لکه دامتعو دتوليدراټيټيدل اوداساسې اقتصادي څرخونو پڅيدل مثًال‬
‫دصنعتې زراعتي اوتجارتي محصوالتو په توليد اوعرضه کې کموالي دپيسو دنشرپراخيدل اوداسې نور‪.‬‬
‫لکه چې ورته يوڅه يادونه وشوه تورم هغه وخت احساسيږي چې په ټاکلې اندازې پيسو باندى ټاکلې مقدار جنس‬
‫چې پخوابه يي په اخستلو اواوس يي نشي اخستلى چې پدى صورت کې پيسې خپل ټاکلې ارزښت له السه ورکوى‬
‫اوتورم ياانفالسيون منځ ته راځى‪.‬سره زراونورقيمتي احجارارزښت لري اوپه آسايۍ سره دهغوي ارزښت نه‬
‫کميږي خوکاغذي اوفلزي پيسې تل په نوساناتو (بدلو) کې وى اوخپل تبادلوې ارزښت دنورو پيسو په مقابل کې‬
‫کموى اوددى عمده علت هغه اقتصادى بهرانونه دى چې دځينو هيوادونو اقتصاد دهغه سره تل الس او ګريوان وى‪.‬‬
‫دمثال په ډول د‪ ١٩٨١‬م کال داقتصادى بحران څخه پخواديو امريکايي ډالر پشتوانه ‪٠.٨٨٦٧١‬ګرامه سره زرول‬
‫اوله دى بحران څخه وروسته ديوامريکائي ډالرپشتوانه ‪ ٠.٨١٩٣٥٥‬ګرامه اوپه ‪ ١٩٧٢‬م کاد‪ ٠.٧٣٧٤١‬ګرامه‬

‫)‪Prepared by Nazir Ahmad(Himat‬‬ ‫(همت)‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬نذيراحمد‬

 ‫پولي اقتصاد‬
‫‪24‬‬

‫سروزروپه راولويده په تيره بياداډول پيسې په جګړواوځينو نوروفوق العاده حاالتوکې پيښيږي آن ترزرووارو هم‬
‫نرخونه پورته ځى مثًال ددوهم نړيوالى جګړى په وخت کې آلمان دسخت انفالسيون سره مخامخ شو‪.‬‬
‫دامريکا په متحده اياالتو کې کاغذى پيسې د‪ ١٩٣٩‬م کال څخه تر‪ ١٩٦٩‬م کال پورى ‪ ٦.٤‬مليارده ډالروڅخه ‪٢٩‬‬
‫ملياردوډالرونه لورشوى‪.‬دغه حالت ددولت له خوادپيسو دريفورمون درامنځته کولو اونويو پاليسيو په غوره کولو له‬
‫منځه ځى‪.‬‬

‫ډيفالسيون ‪Deflation‬‬
‫ډيفالسيون په ملې اقتصادکې يوله هغوپرابلمونو څخه دى چې دامتعوى توليد اوپه بازاکې دمحصوالتو اواقتصادى‬
‫اموالو اوپيسو دانډول سره نيغ په نيغه اړيکې لرى څومره چې ټولنه کې اقتصادي مناسبات دپيسو دوران اودامتعي‬
‫دتوليد پروسه پيچلې کيږي يادهغو په اړوندبيالبيلې پاليسۍ غوره کيږې دغه پرابلم يعنې دډيفالسيو ن پرابلم مطرح‬
‫اومنځ ته راځى ډيفالسيون دقيمت عمومي سطحه کې يوټيټ والې دى بايد يولوستونکې په سطحې توګه فکر وکړي‬
‫چې ډيفالسيون يواځې داينفالسيون برعکس دى داسې به ښکارى خوپه حقيقت کې اينفالسيون کامًال بيل اقتصادي‬
‫حالت او ديفالسيون ځانګړې حالت دى نوښه به وى چې دديفالسيون په تعريف کې يواځې داسې ونه وايو چې‬
‫ډيفالسيون داينفالسيون برعکس حالت دى بلکه پوره تعريف يي داسې دى‪.‬‬
‫ډيفالسيون دقيمتونو په عمومي سطحه کې دټيټوالي څخه عبارت دي چې دپولي چې دپولي انقبازپه نوم هم ياديږى‬
‫داهغه وخت پيښيږى چې دعرضه شؤخدماتو اواجناسو مقدارددوران الندى پيسو دحجم په پرتله زيات وى ياداچې‬
‫کله راتلونکې ويرى څخه اويادهغې په هکله دبى باورۍ له امله مستهلکين خپل مصرف کم کړى اوددوران‬
‫چټکوالى کم شي لنډه داچې ډيفالسيون دمستهلکينودکم مصرف په پايله کې ددوران دسرعت له کموالې څخه عبارت‬
‫دى ددى سره جوخت په ملي اقتصادکې دډيفالسيون تفاوت ياپولي انقباض اوتشوالي رامنځته کيږي چې په ترتيب‬
‫سره دهغوپيسو چې دموجوده قيمتونوسره دخدماتو اواموالو جذب اودکامل استخدام تاءمين لپاره په پام کې دى‬
‫اودهغو پيسو ترمنځ چې په ريښتنې توګه ددولت اوخوصوصى مؤسسو اودټولنې دافرادو پواسطه لګول کيږي‬
‫تفاوت رامنځته کيږې دهغه مقدارڅخه کمې دى چې دکامل استخدام دتاء مين لپاره الزمي وي نو ځکه دموجوده‬

‫)‪Prepared by Nazir Ahmad(Himat‬‬ ‫(همت)‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬نذيراحمد‬

 ‫پولي اقتصاد‬
‫‪25‬‬

‫لګښت اودهغه لګښت ترمنځ چې دکامل استخدام لپاره بايد شوي واى تفاوت موجوددى دغه تفاوت ته دډيفالسيون‬
‫تفاوت ويل کيږى‪.‬‬
‫لکه چې پورته وويل شول په ډيفالسيون کې دپيسو زيات حجم له چلن څخه باسې اودومره اندازه په چلندکې‬
‫پريږدې چې پخواداينفالسيون څخه دامتعې ددوران لپاره اودنوي زيات توليد شوي او ياکم شوي جنس لپاره ورته‬
‫ضرورت وى‪.‬‬
‫همدارنګه ډيفالسيون داسې هم منځته راتلالى شي‪:‬‬
‫‪ -١‬ماليه لوړول اوهغه اندازه پيسې له دوران څخه باسې چې دماليي له الرې ددولت بودجې ته ليږدول کيږي ‪.‬‬
‫‪ -٢‬توليد اوخدماتې پروسس لوړوى اوپه هغه اندازه پيسې په چلندکې پريږدى چې دنوموړيو توليدى اوخدماتي‬
‫چارولپاره الزمي ګڼل کيږي‪.‬‬
‫‪ -٣‬خپل صادرات زياتوى اوواردت کموى بيالنس يي اکتيف کيږي اوداکتفي برخې دتغير(بدلون) لپاره خپلوميلي‬
‫پيسوته اړتياپيداکوى اودهغه تغيرلپاره ته هغه اندازه پيسې دانفالسيون په وخت کې پريږدي اوپه غيرانفالسيون‬
‫وخت کې نوى پيسې دهغه لپاره پکاراچوى‪.‬‬

‫نولي فيکاسيون‬
‫کله چې پيسې په يونظام کې خپل ارزښت له السه ورکړى اوخپل نقش په مستحکم اونيمه مستحکم ډول سرته ونه‬
‫رسوى دولت دپيسوداستحکام لپاره مجبوردې چې په نولي فيکاسيون عمل الس پورې کړى چې پدي حالت کې‬
‫دولت نوى پيسې نشروى اوپخوانۍ پيسې ناچله اوبي اعتباره اعالنوى‪.‬‬
‫په سرمايه داري نظام کې دنولي فيکاسيون موضوع ډيره ليدل کيږي نولي فيکاسيون ددولت په تصميم سره منځته‬
‫راځې اوزړي پيسې دنويو پيسوسره تريوي ټاکلي مودى پوري بدليداي شي اوله هغه وروسته زړي پيسې له چلنده‬
‫وځې اوټول کارګران نوې پيسې دخپل کارپه مقابل کې السته راوړى‪.‬‬

‫ديولوازاسيون‪:‬‬
‫ديولوازاسيون دنولي فيکاسيون سرچپه ډول دى کله چې پرانفالسيون دپيسوارزښت کم اويايي له السه ورکړي‬
‫نوديولوازاسيون ‪،‬چې دپيسې (پول) دارزښت استقرارښيي منځته يي راوړي ياديولوازاسيون د پيسې ياپول له هغه‬
‫ارزښت څخه عبارت دى چې هغه ته داينفالسيون څخه پخواټاکل شوي دى ‪.‬‬

‫)‪Prepared by Nazir Ahmad(Himat‬‬ ‫(همت)‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬نذيراحمد‬

 ‫پولي اقتصاد‬
‫‪26‬‬

‫که چېرى پريوپلي واحد هغه اندازه امتعه وپيرودل شي چې ديو ګرام سروزرو په بدل کې يي پيرودالى شو نوپدي‬
‫صورت کې دپولي واحدارزښت ديوګرام سروزرودارزښت سره مساوي دي که دانفالسيون په واسطه دپيسې‬
‫ارزښت نيم ګرام سروزروته ورسيږي پدې برخه کې دولت دنده لري چې دپيسوارزښت چې ديوګرام‬
‫سروزروارزښت دپنځه ګرامه سروزروته ښکته شوي دى ديوې نوې پيسې‪،‬چې ديوګرام سروزرو دارزښت برابر‬
‫دى ‪،‬تبديل کړې اوهمدغه دنيم ګرام سروزروتفاوت ددولت په غارهوي چې بايد هغه ومنې ددې خسارې دجبران‬
‫لپاره دولت بايد درامنځته شوي اينفالسيون په وخت کې هومره عوايد السته راوړې ‪،‬چې همدغه تفاوت اوتعهد‬
‫دخلکوپه مقابل کې سرته ورسوي‪.‬‬
‫په سرمايه داري نظام کې دغه دنده دمستهلکينوپه غاړه اچول کيږي اوپه غيرمستقيم ډول ماليه اوټکس اهغه دجبران‬
‫لپاره منځته راوړي‪.‬‬

‫ديوالواسيون‪:‬‬
‫دپيسودهراړخيزاستحکام الره ديوالواسيون ګڼل کيږي‪.‬‬
‫ديوالواسيون عبارت دهغه قانون څخه دى چې دهغه قيمتې مواد (دسره اوسپين) دهغه پولي ارزښت څخه ښکته‬
‫راغلي وي چې دانفالسيون څخه دمخه موجود وه يادپيسو قيمت دخارجي اسعارواودسرواوسپينوزرو په مقابل کې‬
‫کمښت اوتخفيف مومي ديوالواسيون په دوه ډوله منځ ته راځي‪:‬‬
‫الف‪ :‬ښکاره ديوالواسيون ‪ :‬هغه وخت منځته راځي‪،‬چې دپيسوارزښت دخارجي اسعاروپه مقابل کې ښکته‬
‫راغلې وي چې ديوالواسيون تاثيرپه ښکاره ډول څرګنديږي‪.‬‬
‫دپيسې ارزښت اودهغه تغير (بدلون)داسعاروپه مقابل کې دلږ ارزښت پربدلون سره صورت نيسې دبيلګې په توګه‬
‫که چېري ديوي ميلي پيسې (پول) طالئي ارزښت يوګرام سره زروي اوپه انفالسيون کې يي طالئي ارزښت نيم‬
‫ګرام سروزروته راټيټ شي اودخارجې اسعاروارزښت ځاى پرځاى وي‪،‬نوکه چېرې پخوادوه ميلي پيسې(پول )‬
‫مساوي ديوي خارجي پيسې سره وې‪،‬نواوس څلورميلي پيسې مساوي دي ديوي خارجي پيسې(اسعار) سره کيږي‬
‫دميلي پيسې دبيرته استحکام لپاره دولت نوې پيسې نشروي‪،‬چې دهغې طالئي ارزښت يوګرام سره زروي‪،‬دې ته‬
‫ښکاره ديوالواسيون وايي‬
‫ب ‪ :‬پټ ياخفيفه ديوالواسيون ‪ :‬پټ ديوالواسيون هغه ديوالواسيون ته وايي‪،‬چې نوي پيسې نشرنه کړي‬
‫اوداتغير(بدلو)پرهغه خپل حالت پريږدي‪،‬چې څرنګه يي دميلي پيسې لپاره انفالسيون منځته راوړي دي په ښکاره‬
‫ديوالواسيون کې دپيسې اعتبارپرځاى کيږي اوپه پټ ديوالواسيون کې دميلي پيسې اعتباردخارجي پيسو(اسعارو) په‬
‫‪1‬‬
‫مقابل کې کميږي‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪ ١‬ګالب شاه( سبحاني)دپښتوڅيړنواوپراختيامرکزدجنس توليدجنس اوپيسې ‪١٣٥٨‬هـ ل ص ‪٧٦-٦٤‬‬

‫)‪Prepared by Nazir Ahmad(Himat‬‬ ‫(همت)‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬نذيراحمد‬

 ‫پولي اقتصاد‬
‫‪27‬‬

‫پايله ‪:‬‬
‫لکه څنګه چې روښانه ده دتاريخ په تيريدوکې پيسو ډيرساده شکل درلوداودنن ورځي دپيسوپه بڼه يي وجود نه‬
‫درلود اقتصادي معامالت اوراکړي ورکړي دومره ستونزمني وي چې اقتصادي اوسوداګريزپرمختګونه يي‬
‫ډيردخنډسره مخامخ کړي ؤ‪.‬‬
‫نن ورځ پيسې پنځه دندي (تبادلى‪،‬دمقياس واحد‪،‬دتجمع ‪،‬دورکړي وسيلي اوجهاني پيسې)پيسوپه ډول سرته رسوي‬
‫خوپخواداډول معامالتو وجودنه درلودبلکه دجنس تبادله پرجنس باندي وجود درلودچې دمعامالتوپروسه يي ډيره‬
‫دزيان سره مخامخ کړي وه‪.‬‬
‫څرنګه چې کمپيوټر اوانټرنيټ په وجودراغي پدي سره دپيسو ليږد اوراليږد هم آسانه شو اوس خلک کوالي شي‬
‫چې ډيرپه آسانۍ سره خپل اقتصادي اوتجارتي فعاليتون سرته ورسوي اوننه نۍپيسې نه يواځي داچې دتبادلې‬
‫دارزښت دټاکلو اوساتلو زيرمه کولو وسيله ده بلکه داشخاصو اوافرادو داړتياؤترمنځ لومړ يتوبونو‬
‫دټاکلو‪،‬دقيمتونودټاکلو‪،‬دمصارفواوپس اندازدټاکلو اونورووسيله هم ده‪.‬‬
‫لنډه داچې په اقتصادکې پيسې دومره مهمه اوستره ونډه لري چې دپيسو په نه موجوديت کې هيڅ فعاليت صورت نه‬
‫نيسي اوکه يي نيسي هم خوډيرکم به وي‪.‬‬
‫پيسې هغه څه دي چې دولتونه يي دځانګړواقتصادونو(پولي اقتصاد)درلودلوته اړيستلي دي‪.‬نوهرهيواد بايدخپل‬
‫پولي اقتصادتقويه کړي ترڅودخپل هيوادټولي معاملي په ښه شان اوسهولت سره سرته ورسوالي شي‪.‬‬

‫)‪Prepared by Nazir Ahmad(Himat‬‬ ‫(همت)‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬نذيراحمد‬

 ‫پولي اقتصاد‬
‫‪28‬‬

‫وړانديزونه‬
‫‪-:١‬ديوهيواد خلک بايد دخپل پولي واحد څخه دخريد اوفروش په وخت کې استفاده وکړي‬
‫‪-:٢‬دولت بايد داجناسو قيمتونه کنترول کړي ترڅودپيسودانفالسيون سبب ونه گرځي ‪.‬‬
‫‪-:٣‬اجناس هم په يو ملي اقتصاد کې په هغي اندازه عرضه شي چې دهيواد پولي واحد ارزښت په‬
‫نظر کې ونيول شي ‪.‬‬
‫‪-:٤‬اوديوهيواد دطبعي منابعو څخه په ښه توګه استفاده وشي ترڅو دهيواد پولي واحد دنوروهيوادنو‬
‫دپولي واحدنو په مقابل کې قيمتي (باارزښته) شي‪.‬‬
‫‪ -: ٥‬دداخلي پيسوداعتباردلوړولولپاره دولت بايد دخپل سياسي اواقتصادي نفوذڅخه په استفادي‬
‫سره پداخلي راکړه ورکړه کې دبهرنيو اسعارودکارولومخنوې وکړي‪.‬‬
‫‪ -: ٦‬يوهيوادبايد دخپل اقتصادي بنسټ دتقويي لپاره دبهرنيوموسساتومرستي راجلب اوپه داخلي‬
‫توليداتوکې دوارداتودتعويض پاليسي پياده کړې‪.‬‬
‫‪ -٧‬ماليات بايدډيرلوړنشي ځکه چې دمالياتو په لوړولوسره دپيسو په دوران کې کمښت رامنځ چې‬
‫داکمښت دډفالسيون حالت سره مرسته کوي‪.‬‬

‫اخځليکونه‪:‬‬

‫‪ -١‬سبحانې‪ -‬ګالب شاه‪ -‬دجس توليد‪،‬جنس اوپيسې دساپي دپښتوڅيړنواوپراختيامرکز‬

‫‪ ١٣٨٥‬ل م ‪ ٢٠٠٦،‬م‪.‬‬
‫‪ -٢‬سيحون‪-‬سيف الدين –اقتصاد‪-‬داريک ګرځنده کتابتونواداره ‪ ١٣٨٠‬هـ ل ‪.‬‬
‫‪ -٣‬نظامي‪ -‬حمدهللا – پول وکريدت ‪.‬‬
‫‪ -٤‬کوسترس ويم اقتصادوسياست هاي پولي پوهنتون روو بخوم‬
‫‪ -٥‬عثماني ‪-‬محمدتقي اسالم اونواقتصاد نفيس خپرندويه علمي ټولنه‪١٣٨٣‬هـ ل‬

‫)‪Prepared by Nazir Ahmad(Himat‬‬ ‫(همت)‬ ‫ترتيب کوونکى‪:‬نذيراحمد‬