This Is Not a Pipe Michel Foucault

Visit to download the full and correct content document:

https://ebookstep.com/product/this-is-not-a-pipe-michel-foucault/
More products digital (pdf, epub, mobi) instant
download maybe you interests ...

This is Europe 1st Edition Ben Judah

https://ebookstep.com/product/this-is-europe-1st-edition-ben-
judah/

Impressões de Michel Foucault Roberto Machado

https://ebookstep.com/product/impressoes-de-michel-foucault-
roberto-machado/

Enfermedad mental y psicología Michel Foucault

https://ebookstep.com/product/enfermedad-mental-y-psicologia-
michel-foucault/

Michel Foucault 4th Edition Frédéric Gros

https://ebookstep.com/product/michel-foucault-4th-edition-
frederic-gros/
Œuvres 2 1st Edition Michel Foucault

https://ebookstep.com/product/oeuvres-2-1st-edition-michel-
foucault/

This is How You Fall in Love Ally Jane

https://ebookstep.com/product/this-is-how-you-fall-in-love-ally-
jane/

Phénoménologie et Psychologie 1st Edition Michel

Foucault

https://ebookstep.com/product/phenomenologie-et-psychologie-1st-
edition-michel-foucault/

Τρ■α κε■µενα για τον Ν■τσε Michel Foucault

https://ebookstep.com/download/ebook-31290908/

Questo è Coaching - This is Coaching. How to Transform

a Client’s Performance, Life & Business Matt Thieleman

https://ebookstep.com/product/questo-e-coaching-this-is-coaching-
how-to-transform-a-clients-performance-life-business-matt-
thieleman/
THIS IS NOT A PIPE
 ABOUT
QUANTUM
BOOKS
QUANTUM, THE UNIT OF
EMITTED ENERGY. A Q U A N T U M
B O O K IS A SHORT STUDY
DISTINCTIVE FOR THE AUTHOR'S
ABILITY T O OFFER A RICHNESS OF
DETAIL AND INSIGHT WITHIN
A B O U T ONE HUNDRED PAGES
OF PRINT. SHORT ENOUGH T O BE
READ IN AN EVENING AND
SIGNIFICANT ENOUGH
T O BE A B O O K
 Michel Foucault

This Is Not
a Pipe
With Illustrations and Letters
by René Magritte

Translated and Edited

by James Harkness

University of California Press

Berkeley Los Angeles London

All paintings copyright 1982 by A.D.A.G.P., Paris

University of California Press

Berkeley and Los Angeles, California
University of California Press, Ltd.
London, England
© 1983 by The Regents of the
University of California
Second paperback edition 2008

Library of Congress Cataloging in Publication Data

Foucault, Michel.
This is not a pipe.
Translation of Ceci n'est pas une pipe.
Includes index.
1. Magritte, René, 1898-1967. 2. A r t -
Philosophy. I. Title.
ND673.M35F6813 759.9493 80-26627
ISBN 978-0-520-23694-3 (pbk. : alk. paper)

Printed in the United States of America

18 17
8

The paper used in this publication meets the

minimum requirements of ANSI/NISOZ39-48-1992 (R 1997)
(Permanence of Paper) @
Contents

List of Plates vii

Acknowledgments ix

Translator's Introduction 1

T H I S IS N O T A PIPE

1. T w o Pipes 15

2. T h e Unraveled Calligram 19

3. Klee, Kandinsky, Magritte 32

4. Burrowing Words 36

5. Seven Seals of Affirmation 43

6. Nonaffirmative Painting 53

T w o Letters by René Magritte

Notes 59

Index 65

Plates following page 66

List of Plates

1. L'Explication (1952)
2. La Condition humaine (1935)
3. Ceci n'est pas une pipe (1926)
4. Les Deux mystères (1966)
5. Tombeau des lutteurs (1960)
6. La Bataille de l'Argonne (1959)
7. "Fumées," by Guillaume Apollinaire
8. "L'Oeillet," by Guillaume Apollinaire
9. Paul Klee, Villa R (1919)
10. Paul Klee, The Wild Man (1922)
11. Wassily Kandinsky, White Balancing (1944)
12. Wassily Kandinsky, Improvisation: Green Center (1935)
13. L'Incendie (1943)
14. Le Séducteur (1950)
15. La Philosophie dans le boudoir (1947)
16. L'Art de la conversation (1950)
17. Le Soir qui tombe (1934)
18. Personnage marchant vers l'horizon (1928-29)
19. L'Alphabet des révélations (1935)
20. Perspective: Mme. Récamier (1958)
21. L'Usage de la parole (1932)
22. Représentation (1962)
23. Décalcomanie (1966)
24. Les Grâces naturelles (1962)
25. La Dame, painted bottle (1943)
viii List of Plates

26. Folie des grandeurs (1961)

27. La Condition humaine (1933)
28. La Cascade (1961)
29. La Lunette d'approche (1963)
30. Les Liaisons dangereuses (1936)
 Acknowledgments

In translating and editing This Is Not a Pipe, I had the

assistance of a number of persons I should like to
thank here.
First and most important was Dr. Sarah Lawall,
Professor of Comparative Literature at the University
of Massachusetts, w h o guided m y early study of Mi-
chel Foucault. She read each draft of the translation
and gave inestimable help oh the way to a completed
manuscript. Dr. Lawall's wide knowledge and i m -
peccable scholarship prevented several allusions f r o m
escaping unnoticed and greatly improved the overall
quality of the translation. Her colleague, Dr. Roger
Green of the French Department at the State U n i v e r -
sity of N e w York at Albany, helped unravel a couple
of the more complicated puns.
I am grateful to M . Bruno Roy, at Editions fata
morgana, for aiding in securing translation rights to
the text of Michel Foucault's Ceci n'est pas une pipe
(Montpellier: Editions fata morgana, 1973). M r .
Harry Torczyner, representative of René Magritte's
estate and attorney for A . D . A . G . P . , helped m e ac-
quire permission to reproduce the paintings that illus-
X Acknowledgments

trate the present volume, none of which were in-

cluded in the French version. Mr. Torczyner also
provided photographs of two Magritte canvases in his
private collection.
I particularly appreciate the efforts of the follow-
ing individuals for photographs of paintings: Mr. and
Mrs. Nesuhi Ertegun; Mr. Eric Himmel, of Abrams
Publishing Company; Ms. Hildagard Kron; Mme.
René Magritte; Dr. Karin Frank v. Maur, of Staats-
galerie Stuttgart; Mme. Annette Minét, of Draeger,
Maître Imprimeur; Mr. Richard Oldenburg and the
research library staff of the Museum of Modern Art;
M. Louis Scutenaire; and Mr. David Sylvester, of the
Menil Foundation's René Magritte Catalogue Rai-
sonné project.
Finally: to Dr. and Mrs. Clifton R. Wharton, Jr.,
my thanks for access to library and catalog resources,
and for red-tape cutting par excellence. T o Mr. Wil-
liam McClung of the University of California Press
and my editor Ms. Marilyn Schwartz, my gratitude
for able guidance and—above all—patience.
THIS IS NOT A PIPE
 Translator's Introduction

Arguably the most durable of the Surrealist painters,

René Magritte (1898-1967) was born in Lessines, Bel-
gium. He was the oldest of three brothers in a petit
bourgeois family that moved frequently: from Les-
sines to Gilly, Gilly to Châtelet, and (after the suicide
of his mother) on to Charleroi, where he attended
primary school and enrolled at the Athénée to study
classics. In 1916 Magritte traveled to Brussels to enter
the Académie des Beaux-Arts. He met classes irregu-
larly, but he began to form friendships that would
influence his career: Pierre Bourgeois, Pierre Flou-
quet, and E. L. T. Mesens.
Magritte had begun to paint as a boy of twelve.
Much of the paraphernalia of the child's world would,
in abstracted and alienated form, become the raw ma-
terial of the adult's art: odd balloon shapes, umbrella
stands, balustrades, and broken stone columns like
those in a decaying cemetery where he played with
other youngsters.
As a novice, Magritte experimented with Cubism,
Futurism, and other styles, but it was his discovery of
Giorgio de Chirico that seems to have electrified him.
2 Translator's Introduction

De Chirico was an early or proto-Surrealist whose

austere, rather cold compositions constituted the kind
of visual non sequitur that the C o m t e de Lautréa-
mont 1 had praised for being "as beautiful as . . . the
fortuitous encounter u p o n an operating table of a
sewing machine and an umbrella. " In paintings such
as de Chirico's The Song of Love Magritte claimed to
have realized "the ascendancy of poetry over
painting"—a revelation, according to Suzi Gablik,
that moved him to tears. 2
"The ascendancy of poetry over painting"—for the
fact was that Magritte very early grew bored with
painting as an end in itself. O n c e having settled upon
a style, his most persistent concerns were dia-
metrically opposed to those of painterly aestheticism.
With the exception of a few interludes (notably the
Fauvist "epoche vache" of 1948), after 1925 Magritte's
methods grew virtually static. Despite the reproaches
of some critics, formal and material problems lay al-
most wholly outside his realms of interest. H e dis-
liked being called an artist, preferring to be considered
a thinker w h o communicated by means of paint.
While many painters whose w o r k holds philosophical
implications are not self-consciously involved with
"ideas," Magritte read widely in philosophy and listed
among his favorite authors Hegel, Martin Heidegger,
Jean-Paul Sartre—and Michel Foucault.

In the mid-1960s Magritte read Foucault's n o w fa-

mous Les Mots et les choses, k n o w n in English as The
Order of Things. It was hardly surprising that the book
would catch the painter's attention. The title was the
same he had given an exhibition in N e w York City:
Translator's Introduction 3

The relationship between words and things was pre-

cisely the theme so many of his canvases explored
with startlingly disorienting effect.
How well Magritte knew Foucault's previous work
is a matter for conjecture. Already an intellectual ce-
lebrity in Paris, Michel Foucault had won acclaim for
his Histoire de la folie (translated in the United States as
Madness and Civilization) and Naissance de la clinique
(Birth of the Clinic). He had also written a penetrating
appraisal of the Surrealist author Raymond Roussel,
for whom Magritte seems to have felt an affinity.
Broadly interested in the Surrealists, Foucault had
composed highly original essays on such figures as
Georges Bataille, whose collected works he had ed-
ited. Foucault and Magritte even exchanged letters,
with two by Magritte reproduced in the present
volume.
An early version of Ceci n'est pas une pipe appeared
in 1968 in the journal Les Cahiers du chemin. N o t until
1973 did Fata Morgana bring out an expanded edition
of the essay in book form—possibly because the initial
article had been attacked, as Bernard Noel remarks,
by "virtually everyone." 3 It came at the apogee of
structuralism, with which Foucault was loosely and
unwillingly associated. Structuralist partisans and
their antagonists were fighting strident, bloody bat-
tles across the pages of almost every French period-
ical, and it seems not unreasonable to guess that much
of the initial disfavor that befell Ceci n'est pas une pipe
was ideological in nature. With the passage of time,
the critical reaction to Foucault's viewpoint has mod-
erated, becoming more positive and certainly more
evenhanded.
4 Translator's Introduction

M a g r i t t e a n d F o u c a u l t m u s t h a v e r e c o g n i z e d in o n e
a n o t h e r a c o m m o n fascination w i t h w h a t I earlier
g a v e t h e i n a d e q u a t e label o f visual n o n s e q u i t u r s , and
w h i c h F o u c a u l t h i m s e l f has d u b b e d heterotopias. F r o m
a passage in B o r g e s , F o u c a u l t explains in Les Mots et
les choses, h e w a s led t o a s t r a n g e s u s p i c i o n

that there is a worse kind of disorder than that of the

incongruous, the linking together of things that are inap-
propriate; I mean the disorder in which a large number of
possible orders glitter separately, in the lawless and un-
charted dimension of the heteroclite; and that w o r d should
be taken in its most literal etymological sense; in such a
state, things are "laid," "placed," "arranged" in sites so
very different f r o m one another that it is impossible to find
a common place beneath them all. Utopias afford con-
solation: although they have no real locality there is never-
theless a fantastic, untroubled region in which they are able
to unfold; they open up cities with vast avenues, superbly
planted gardens, countries where life is easy, even though
the road to them is chimerical. Heterotopias are disturbing,
probably because they secretly undermine language, be-
cause they make it impossible to name this and that, because
they shatter or tangle c o m m o n names, because they de-
stroy syntax in advance, and not only the syntax with
which we construct sentences but also that less apparent
syntax which causes words and things (next to but also
opposite one another) to "hang together." This is w h y
Utopias permit fables and discourse: They run with the very
grain of language and are part of the fundamental dimen-
sion of the fabula; heterotopias . . . dessicate speech, stop
words in their tracks, contest the very possibility of lan-
guage at its source; they dissolve our myths and sterilize the
lyricism of our sentences. 4
Translator's Introduction 5

As cartographers of Heterotopia, b o t h Foucault

and Magritte engage in a critique of language—the
former historico-epistemological, the latter visual.
Each in his w a y concurs w i t h the linguist Ferdinand
de Saussure in asserting the arbitrariness of the sign—
that is, the essentially circumstantial, conventional,
historical nature of the b o n d between the signifier
(e.g., a word) and the signified (the object or concept
represented). In Saussurean linguistics, w o r d s do n o t
"refer" to things themselves. Rather, they have m e a n -
ing as points within the entire system that is a
language—a system, further, conceived as a n e t w o r k
of graded differences. " D o g " is not s o m e h o w at-
tached to the real animal, arising naturally f r o m it and
participating magically in its essence or presence. In-
stead, " d o g " has conceptual signification insofar as it
evokes an idea that differs f r o m the idea of a cat, a
bear, a f u r seal, etc. It has syntactical signification
insofar as it (a noun) differs f r o m w o r d s such as
"bark" (verb) or " f u r r y " (adjective) and thus cannot
take their places in a proposition; and it has phonetic
signification insofar as it differs f r o m m o r e or less
similar sounding signifiers such as " b o g , " " d o t , "
"dig," and so on.
F r o m the c o m m o n s e n s e vantage this seems an u n -
necessarily complex and circumlocutory approach to
language, aimed at the m o s t radical divorce possible
between w o r d s and things. A n d w h y bother? After
all, w o u l d anyone seriously argue that a w o r d is w h a t
it represents—that the painting of a pipe is the pipe
itself? M u s t w e say rhetorically, w i t h Foucault: " M y
God, h o w simpleminded!" Yet it is exactly f r o m the
commonsense vantage that, w h e n asked to identify
6 Translator's Introduction

the painting, w e reply "It's a pipe"—words we shall

choke on the m o m e n t w e try to light up.
N o r is the confusion of words with things merely
a minor mix-up, an easily remedied accident of every-
day conversation. From antiquity to the present, per-
sistent strains of Western thought have conceived the
bond between language and reality as fundamentally
mystical, a mutual sharing of essences. In the O l d
Testament, the W o r d is the Beginning (of Creation).
For the Greeks, Logos connoted both reality and the
knowledge (hence expressibility) of reality. U p to the
end of the sixteenth century A.D., Europe remained
trapped within a nostalgia for what it dreamed of as
the language of Adam. Given directly by God (and
persisting, perhaps, in the queer spatial figurations of
written Hebrew), primordial language was a trans-
parent duplication of the Universe,

an absolutely certain and transparent sign for things, be-

cause it resembled them. The names of things were lodged
in the things they represented, just as strength is written in
the body of the lion, regality in the eye of the eagle, just as
the influence of the planets is marked upon the brows of
men: by the form of similitude.

After Babel, the literal reciprocity of language and

the world was destroyed; even so, language was not
definitively severed f r o m what it represented.

True, it is no longer nature in its primal visibility, but

neither is it a mysterious instrument with powers known
only by a few privileged persons. It is rather the figuration
of a world redeeming itself, lending its ear at last to the true
Translator's Introduction 7

word. . . . The relationship of languages to the world is

one of analogy rather than signification; or rather, their
value as signs and their duplicating function are super-
imposed; they speak the heaven and the earth of which they
are the image; they reproduce in their most material archi-
tecture the cross whose coming they announce—that com-
ing which established its existence in turn through the
Scriptures and the Word. 5

Even with the arrival of the Renaissance, Christian

Europe continued to give the Word—religious
revelation—precedence over b o t h reason and the evi-
dence of the senses as final index of the Real. D u r i n g
the Enlightenment, les philosophes often regarded
w o r d s and things as m o r e than artifically linked, w i t -
ness the prominence of onomatopoeia and the prin-
ciple of "similitude" in the abundant universal lan-
guage schemes of the period. In the nineteenth
century, Romanticism's intense aesthetics (especially
in the poetry of Mallarmé) conferred u p o n the W o r d
a mystical substantiality affording the writer n e w stat-
ure as heir to the religious visionary and the epic hero.
In our o w n day, finally, a complex, mathematicized,
but still recognizable variation on the t h e m e lies in the
w o r k of the Cartesian linguist N o a m C h o m s k y .

T h e mystical, Platonic identification o f w o r d s w i t h

the essences of things is w h a t m a n y o f Magritte's
canvases vigorously assault. Just as in Saussurean lin-
guistics w o r d s do n o t "refer" to things, in Magritte's
Surrealism the painter's images do n o t really
"resemble" anything w h o s e sovereign presence
would lend it the aspect of a model or origin. W h e n
8 Translator's Introduction

we say one thing resembles another, after all, we im-

ply that the latter is somehow ontologically superior
to, more "real" than the former—the copy predicates
its existence (qua copy) upon whatever it submissively
imitates. Major schools of traditional Western
thought were unable definitively to separate language
from its objects. Similarly, classical painting—using
techniques ranging f r o m perspective to trompe-l'œil—
attempted to identify scenes or images with the
"models" that inspired them. As Foucault notes,
however, such a theory of representation rein-
troduced discursive affirmation into a space from
which it had supposedly been ejected. Into the paint-
ing, in theory an exclusively visual production, there
creeps a secret, inescapably linguistic element: "This
painted image is that thing."
H o w to banish resemblance and its implicit burden
of discourse? Magritte's strategy involves deploying
largely familiar images, but images whose recog-
nizability is immediately subverted and rendered
moot by "impossible," "irrational," or "senseless"
conjunctions. In L'Explication (1952), the most obvi-
ous thing about the carrot metamorphosing into the
wine bottle is that it is not (does not reproduce, repre-
sent, or linguistically affirm) any actual carrot or bot-
tle. The mimetic overflowing of the inner canvases in
the Condition humaine series is so perfect that we auto-
matically understand they have nothing to do with
actual paintings or landscapes. N o real frame con-
forms to the reflection of a body with the active sensu-
ality of Représentation (1962)—and so on.
Despite his belief in "the ascendancy of poetry over
painting," thus, Magritte's subversive enterprise falls
Translator's Introduction 9

well within the antilinguistic p r o g r a m of m o d e r n i s m .

From Klee and Kandinsky f o r w a r d , m o d e r n art de-
clares that a painting is n o t h i n g other than itself, au-
t o n o m o u s f r o m the language that lies buried in repre-
sentational realism. B u t while the p r e d o m i n a n t m o d e
for m o d e r n i s m ' s declaration of independence has
been abstraction, Magritte uses literalism to u n d e r -
mine itself. In view of its striking bearing here, con-
sider the following passage f r o m Les Mots et les
choses—elicited by another w o r k by another artist,
but equally germane for Magritte:

the relation of language to painting is an infinite relation. It

is not that words are imperfect or that, when confronted by
the visible, they prove insuperably inadequate. Neither can
be reduced to the other's terms: it is in vain that we say
what we see; what we see never resides in what we say.
And it is in vain that we attempt to show, by the use of
images, metaphors, or similes, what we are saying; the
space where they achieve their splendor is not that de-
ployed by our eyes but that defined by the sequential ele-
ments of syntax. And the proper name, in this context, is
merely an artifice: it gives us a finger to point with, in other
words, to pass surreptitiously from the space where one
speaks to the space where one looks; in other words, to fold
one over the other as if they were equivalents. 6

Foucault accounts for the simultaneously familiar

and nonrepresentational quality of Magritte's images
by drawing a distinction between resemblance and si-
militude. Resemblance, says Foucault, "presumes a
primary reference that prescribes and classes" copies
on the basis of the rigor of their mimetic relation to
itself. Resemblance serves and is dominated b y repre-
10 Translator's Introduction

sentation. With similitude, on the other hand, the

reference "anchor" is gone. Things are cast adrift,
more or less like one another without any of them
being able to claim the privileged status of " m o d e l "
for the rest. Hierarchy gives w a y to a series of exclu-
sively lateral relations: "similitude circulates the simu-
lacrum as the indefinite and reversible relation of the
similar to the similar." Painting becomes an endless
series of repetitions, variations set free f r o m a theme. 7

T o date, Foucault has been inconsistently served by

his several translators, save Alan Sheridan. I hope to
have avoided at least the worst failures of the past.
Readers w h o compare the present version to the
French text may notice that I have made some uncon-
ventional choices. In most cases the reasons will be
evident, I think, if not universally convincing. Here I
shall mention only a f e w general rules. Since the in-
dicative function of articles and demonstratives varies
considerably between French and English, I have tried
to avoid what would sound like a stilted academicism
by often rendering ce as the rather than this. Likewise,
qui at times appears as that rather than which, f o l l o w -
ing English usage for restrictive versus nonrestrictive
modifying clauses.
Readers will find numerous references to particular
words painted by Magritte into the fields of various
works. In such cases, the words' material and figura-
tive aspects are as important as their significations;
consequently I have left them untranslated in the text
and have given the English meanings in footnotes. I
have done the same for the titles of paintings, largely
as a matter of personal taste.
Translator's Introduction 11

One problem in translating Foucault is that of pre-

serving a sense of the author's wit. 8 Foucaultian
laughter is present even in his most serious works,
albeit usually in rather mordant tones. Ceci n'est pas
une pipe introduces a less familiar humor, a playful,
punning voice narrating a kind of analytical cartoon.
It is a cornucopia of wordplays, wisecracks, and slap-
stick repetitions, many of which are either un-
translatable or else require so much explanation as to
be tedious. I have footnoted one or two instances
where getting the joke is necessary for following the
argument; elsewhere I have allowed the humor to
escape rather than belabor it—not a happy solution,
perhaps no solution at all. In most of Foucault's work
word games are ubiquitous; in Ceci n'est pas une pipe
they are what leaven the abstractions, prevent the
minutiae from becoming oppressive, and guarantee
the essay's fidelity to the insouciance of Magritte's
own art.
All of which poses a final question: To what degree
does Foucault's pipe remain faithful to Magritte's? For
the modern art critic or historian, I strongly suspect
that much of Foucault's investigation will appear sus-
pect. Did classical painting, for example, really at-
tempt to establish itself "entirely outside language"? Is
Paul Klee's work truly rooted in breaking down the
separation between linguistic signs and graphic
shapes? Or Kandinsky's in rupturing the equivalence
between resemblance and affirmation? Can Magritte's
work be understood as continuing the same sub-
version?
Surely many readers will choose to disagree. But
traditional hermeneutics are neither Foucault's aim
12 Translator's Introduction

nor his interest. Indeed, the offhandedness with

which he discards accepted ideas in favor of new,
provisional, often highly provoking ones is the basis
for what some people find most compelling in his
work, as well as for what others find most infuriating.
Yet it is also true that to disregard the letter of the
law is sometimes to preserve its spirit. As this little
book so amusingly demonstrates, the effacement of
bonds and the celebration of difference are certainly
near the center of Magritte's art. Ultimately, thus,
Ceci n'est pas une pipe both escapes f r o m and yet re-
turns to its "subject" by a willful self-liberation from
anything upon which it might be obliged slavishly to
"comment." O r as Foucault notes elsewhere, "The
death of interpretation is to believe that there are
signs, signs that exist primally, originally, really, as
coherent, pertinent, and systematic marks. . . . The
life of interpretation, on the contrary, is to believe that
there are only interpretations."

James Harkness
Watervliet, New York
July 1981
This Is Not a Pipe
 1
Two Pipes

The first version, that of 1926 I believe: a carefully

drawn pipe, and underneath it (handwritten in a
steady, painstaking, artificial script, a script f r o m the
convent, like that found heading the notebooks of
schoolboys, or on a blackboard after an object
lesson 1 ), this note: "This is not a pipe."
The other version—the last, I assume—can be
found in Aube a I'Antipodes.2 The same pipe, same
statement, same handwriting. But instead of being
juxtaposed in a neutral, limitless, unspecified space,
the text and the figure are set within a frame. T h e
frame itself is placed upon an easel, and the latter in
turn upon the clearly visible slats of the floor. Above
everything, a pipe exactly like the one in the picture,
but much larger.
The first version disconcerts us by its very sim-
plicity. The second multiplies intentional ambiguities
before our eyes. Standing upright against the easel
and resting on wooden pegs, the frame indicates that
this is an artist's painting: a finished work, exhibited
and bearing for an eventual viewer the statement that
comments upon or explains it. And yet this naive
16 This Is Not a Pipe

handwriting, neither precisely the work's title nor one

of its pictorial elements; the absence of any other trace
of the artist's presence; the roughness of the ensemble;
the wide slats of the floor—everything suggests a
blackboard in a classroom. Perhaps a swipe of the rag
will soon erase the drawing and the text. Perhaps it
will erase only one or the other, in order to correct the
"error" (drawing something that will truly not be a
pipe, or else writing a sentence affirming that this
indeed is a pipe). A temporary slip (a "mis-writing"
suggesting a misunderstanding) that one gesture will
dissipate in white dust?
But this is still only the least of the ambiguities; here
are some others. There are two pipes. Or rather must
we not say, two drawings of the same pipe? Or yet a
pipe and the drawing of that pipe, or yet again two
drawings each representing a different pipe? Or two
drawings, one representing a pipe and the other not,
or two more drawings yet, of which neither the one
nor the other are or represent pipes? Or yet again, a
drawing representing not a pipe at all but another
drawing, itself representing a pipe so well that I must
ask myself: T o what does the sentence written in the
painting relate? "See these lines assembled on the
blackboard—vainly do they resemble, without the
least digression or infidelity, what is displayed above
them. Make no mistake; the pipe is overhead, not in
this childish scrawl."
Yet perhaps the sentence refers precisely to the dis-
proportionate, floating, ideal pipe—simple notion or
fantasy of a pipe. Then we should have to read, " D o
not look overhead for a true pipe. That is a pipe
dream. It is the drawing within the painting, firmly
Two Pipes 17

and rigorously outlined, that must be accepted as a

manifest truth."
But it still strikes me that the pipe represented in the
drawing—blackboard or canvas, little matter—this
"lower" pipe is wedged solidly in a space of visible
reference points: width (the written text, the upper
and lower borders of the frame); height (the sides of
the frame, the easel's mounts); and depth (the grooves
of the floor). A stable prison. O n the other hand, the
higher pipe lacks coordinates. Its enormous p r o p o r -
tions render uncertain its location (an opposite effect
to that found in Tombeau des lutteurs,3 where the gi-
gantic is caught inside the most precise space). Is the
disproportionate pipe drawn in front of the painting,
which itself rests far in back? O r indeed is it suspended
just above the easel like an emanation, a mist just
detaching itself f r o m the painting—pipe smoke taking
the form and roundness of a pipe, thus opposing and
resembling the pipe (according to the same play of
analogy and contrast found between the vaporous and
the solid in the series La Bataille de I'Argonne4)? O r
might w e not suppose, in the end, that the pipe floats
behind the painting and the easel, more gigantic than
it appears? In that case it would be its uprooted depth,
the inner dimension rupturing the canvas (or panel)
and slowly, in a space henceforth without reference
point, expanding to infinity?
About even this ambiguity, however, I am ambig-
uous. O r rather what appears to me very dubious is
the simple opposition between the higher pipe's dis-
located buoyancy and the stability of the lower one.
Looking a bit more closely, w e easily discern that the
feet of the easel, supporting the frame where the can-
18 This Is Not a Pipe

vas is held and where the drawing is lodged—these

feet, resting upon a floor made safe and visible by its
own coarseness, are in fact beveled. They touch only
by three tiny points, robbing the ensemble, itself
somewhat ponderous, of all stability. An impending
fall? The collapse of easel, frame, canvas or panel,
drawing, text? Splintered wood, fragmented shapes,
letters scattered one from another until words can
perhaps no longer be reconstituted? All this litter on
the ground, while above, the large pipe without mea-
sure or reference point will linger in its inaccessible,
balloon-like immobility?
 2
The Unraveled Calligram

Magritte's drawing (for the m o m e n t I speak only of

the first version) is as simple as a page borrowed f r o m
a botanical manual: a figure and the text that names it.
Nothing is easier to recognize than a pipe, drawn
thus; nothing is easier to say—our language k n o w s it
well in our place—than the "name of a pipe." 1 N o w ,
what lends the figure its strangeness is not the
"contradiction" between the image and the text. For
a good reason: Contradiction could exist only be-
tween t w o statements, or within one and the same
statement. Here there is clearly but one, and it cannot
be contradictory because the subject of the proposi-
tion is a simple demonstrative. False, then, because its
"referent"—obviously a pipe—does not verify it? But
who would seriously contend that the collection of
intersecting lines above the text is a pipe? Must we
say: M y God, h o w simpleminded! The statement is
perfectly true, since it is quite apparent that the d r a w -
ing representing the pipe is not the pipe itself. And yet
there is a convention of language: What is this d r a w -
ing? Why, it is a calf, a square, a flower. An old
custom not without basis, because the entire function
of so scholarly, so academic a drawing is to elicit
20 This Is Not a Pipe

recognition, to allow the object it represents to appear

without hesitation or equivocation. N o matter that it
is the material deposit, on a sheet of paper or a black-
board, of a little graphite or a thin dust of chalk. It
does not "aim" like an arrow or a pointer toward a
particular pipe in the distance or elsewhere. It is a
pipe.
What misleads us is the inevitability of connecting
the text to the drawing (as the demonstrative pro-
noun, the meaning of the w o r d pipe, and the likeness
of the image all invite us to do here)—and the impos-
sibility of defining a perspective that would let us say
that the assertion is true, false, or contradictory.
I cannot dismiss the notion that the sorcery here lies
in an operation rendered invisible by the simplicity of
its result, but which alone can explain the vague u n -
easiness provoked. T h e operation is a calligram 2 that
Magritte has secretly constructed, then carefully u n -
raveled. Each element of the figure, their reciprocal
position and their relationship derive f r o m this pro-
cess, annulled as soon as it has been accomplished.
Behind this drawing and these words, before anyone
has written anything at all, before the formation of the
picture (and within it the drawing of the pipe), before
the large, floating pipe has appeared—we must as-
sume, I believe, that a calligram has formed, then
unraveled. There we have evidence of failure and its
ironic remains.
In its millennial tradition, the calligram has a triple
role: to augment the alphabet, to repeat something
without the aid of rhetoric, to trap things in a double
cipher. First it brings a text and a shape as close to-
The Unraveled Calligram 21

gether as possible. It is composed of lines delimiting

the f o r m of an object while also arranging the se-
quence of letters. It lodges statements in the space of
a shape, and makes the text say what the drawing
represents. O n the one hand, it alphabetizes the ideo-
gram, populates it with discontinuous letters, and
thus interrogates the silence of uninterrupted lines. 3
But on the other hand, it distributes writing in a space
no longer possessing the neutrality, openness, and
inert blankness of paper. It forces the ideogram to
arrange itself according to the laws of a simultaneous
form. For the blink of an eye, it reduces phoneticism
to a mere grey noise completing the contours of the
shape; but it renders outline as a thin skin that must be
pierced in order to follow, w o r d for word, the out-
pouring of its internal text.
The calligram is thus tautological. But in o p -
position to rhetoric. The latter toys with the fullness
of language. It uses the possibility of repeating the
same thing in different words, and profits f r o m the
extra richness of language that allows us to say differ-
ent things with a single word. The essence of rhetoric
is in allegory. The calligram uses that capacity of let-
ters to signify both as linear elements that can be
arranged in space and as signs that must unroll accord-
ing to a unique chain of sound. As a sign, the letter
permits us to fix words; as line, it lets us give shape to
things. Thus the calligram aspires playfully to efface
the oldest oppositions of our alphabetical civilization:
to show and to name; to shape and to say; to re-
produce and to articulate; to imitate and to signify; to
look and to read.
Another random document with
no related content on Scribd:
rechtstreeks betrekking hebben. Dit is eveneens het geval met het
voor Friesche namenvorschers allerbelangrijkste hoofdstuk over
Zaansche Eigennamen, voorkomende in het werk van Dr. G. J.
Boekenoogen, De Zaansche Volkstaal, Leiden, 1897. Eindelijk
bevat het werk Nomina geographica Neerlandica, Amsterdam, 1882
en vervolgens, nog eenige opstellen, door mij geschreven, over
Friesche [199]plaatsnamen, en in het bijzonder eene uitvoerige, en
leerrijk toegelichte lijst van oude Friesche plaatsnamen, tegelijk eene
bijdrage tot de oude aardrijkskunde van Friesland, geschreven door
Dr. F. Buitenrust Hettema. Het laatst verschenen werk op Friesch
naamkundig gebied is mijne Friesche Naamlijst (Onomasticon
frisicum) Leeuwarden, 1898, eene volledige, stelselmatig geordende
en beredeneerde lijst van Friesche eigennamen, zoo mans- en
vrouwen-vóórnamen als geslachts- en plaatsnamen, in hunnen
onderlingen samenhang en met toelichtingen voorgesteld.

Ook mogen hier niet onvermeld blijven drie werken van Oost- en
Wezer-Friezen; namelijk een van Bernh. Brons Jr., Friesische
Namen und Mittheilungen darüber, Emden, 1877, dat uitvoerige
lijsten van Friesche eigennamen bevat, hoofdzakelijk uit Oost-
Friesland; een van Dr. Karl Strackerjan, Die Jeverländischen
Personennamen mit Berücksichtigung der Ortsnamen, Jever, 1864,
’t welk van groote geleerdheid en navorschingsijver getuigt. En
eindelijk een opstel van Aug. Lübben, Einiges über Friesische
Namen, voorkomende in Haupt’s Zeitschrift für Deutsches
Alterthum, 1856.

Ten slotte moet hier nog genoemd worden een boek, waarin ook de
Friesche namen en naamsvormen bijzonderlijk behandeld worden
(in het hoofdstuk Ueber besondere Friesische Namensformen und
Verkürzungen); namelijk Dr. Franz Stark, Die Kosenamen der
Germanen, Weenen, 1868. In dit werk worden de eigenaardige
algemeen Germaansche en bijzonder Friesche vleivormen der
oorspronkelijk volledige namen duidelijk in het licht gesteld.

Evenmin als de Friesche taal, oudtijds geenszins, en ook heden ten

dage nog niet, uitsluitend eigen was en is aan Friesland tusschen
Flie en Lauwers, zoo min zijn ook de Friesche eigennamen, uit die
taal voortgesproten, uitsluitend beperkt tot dat hedendaagsche
Nederlandsche gewest Friesland. Integendeel. Immers komen ze
eveneens voor, zij het dan soms ook in min of meer gewijzigde
vormen, in de andere Oud-Friesche gouwen, dus in West-Friesland
(noordelijk Noord-Holland), Groningerland, Oost-Friesland, Wezer-
Friesland, Noord-Friesland, enz. Evenwel, gelijk de Friesche taal in
het Nederlandsche gewest Friesland nog heden, als van ouds, hare
grootste ontwikkeling, [200]ook hare grootste zuiverheid, eigenheid en
waarde, en tevens hare grootste verbreiding heeft, meer dan in de
andere gouwen, zoo zijn ook in dat Nederlandsche Friesland de
Friesche eigennamen het menigvuldigst en het bijzonderst in hunne
vormen, ook het meest verspreid en het meest in gebruik, van ouds
her en nog heden ten dage.

Oudtijds, toen de Friesche taal in hare eigenheden, in hare eigene

klanken en eigene vormen, en in de eigene plaats die zij inneemt
tusschen de talen der andere volken, weinig of ook in het geheel niet
bekend was bij de geleerden buiten Friesland, en veel minder nog bij
de ongeleerden, heeft men wel gemeend, en dit ook verkondigd, dat
de bijzonderheden der Friesche namen slechts te verklaren waren
door aan te nemen dat die namen van Hebreeuwschen, van
Trojaanschen, van Griekschen of van Romeinschen oorsprong
moesten wezen. Dit behoeft heden ten dage geene wederlegging
meer. Maar dat de Friesche namen zuiver Germaansch zijn, en in
hun oorspronkelijk wezen niet verschillen van de namen der andere
Germaansche volken, dit is nog geenszins van algemeene, en nog
geenszins van voldoende bekendheid. De waarheid echter dezer
stelling blijkt ruimschoots, en wel in de eerste plaats uit die Friesche
mans- en vrouwenvóórnamen, die nog hunne volledige, of anders
slechts weinig ingekorte, slechts weinig versletene, oorspronkelijke
vormen vertoonen; bij voorbeeld, de mansnamen A d g e r (voluit
A l d g a r ), A d s e r , A e l d e r t , in Nederlandsche spelling
A a l d e r t , oorspronkelijk voluit A d e l h a r t 2, enz. allen nog
hedendaags gebruikelijke [201]namen. Uit de oude en verouderde,
hedendaags bij de Friezen reeds uitgestorvene namen blijkt dit
eveneens; bij voorbeeld, uit A d e l b a l d (in versleten vorm A l b a d ,
A l b e t ), A d e l b r i c , A d e l d a g , A d e l r i c , A l d g r i m 3, enz.
En niet minder uit de vrouwennamen, zoo hedendaagsche
(A e l t s j e , in Nederlandsche spelling A a l t j e , de ingekorte en
verkleinvorm van A e l h e y t of A d e l h e i d )—A e l m o e d , in
Nederlandsche spelling A a l m o e d , oorspronkelijk voluit
A d e l m o d ,—A e r l a n d , in Nederlandsche spelling A a r l a n d 4;
als verouderde (A d e l g a r d e , A d e l b u r g , A d e l h a r d a ) 5,
enz.

Dit zijn allen echt Germaansche namen, die in de zelfde of [202]in

nagenoeg gelijke vormen aan alle andere Germaansche volken ook
eigen zijn. Wel vertoonen enkelen dezer namen sommige bijzonder-
Friesche eigenaardigheden, maar hun karakter van algemeen-
Germaansche namen gaat daardoor geenszins verloren. Sommigen
van deze namen, A l b e r t , E v e r t , F o l k e r t , L a m m e r t ,
W i l l e m zijn evenzeer algemeen-Nederlandsch als bijzonder-
Friesch eigendom. Opmerkelijk is het betrekkelijk veelvuldig
voorkomen van namen met bern samengesteld, bij de mannen:
Bernolf, Bernlef, Gerbern, Hellingbern,
H e r b e r n , L i o b b r e n (H l i o d b e r n ), O l b r e n , R e i n b e r n ,
R i c b e r n , R o d b e r n , S y b r e n (S i g b e r n ), U l b e r n ,
W y b r e n (W i g b e r n ), enz.; bij de vrouwen, met land en ou
samengesteld: A l a n d en E l a n d , G e r l a n d , Y s l a n t ,
U b l a n t —B e r n o u , E d o u , F e r d o u , F o l k o u , G a d o u ,
J i l d o u , M e i n o u , R e i n o u , R i k o u , enz. Sommigen van
deze volledige namen zijn door afslijting en inkorting bijna onkenbaar
geworden. Als zoodanigen zijn hier voren reeds vermeld A l e m ,
F r e a r k , G e l f , G r e a l t , H a t t e m , J e l m e r, J o r r i t ,
Ts j a l f , enz. Andere soortgelijken zijn nog S j o e r d (S i g u r d ),
S i e r k of S j i r k (S i g r i k ), Ts j e r k (T h i a d r i k , T h e o d o r i k ,
—Volkrijk—de zelfde naam als D i e t r i c h in ’t Hoogduitsch,
D i e d e r i k of D i r k in ’t Nederduitsch), Ts j a e r d , Ts j e a r d ,
Searp, Worp, Merk, Murk, Sjuk, Jarich, Gjalt,
Ts j e r n e , O r k , enz. Deze soort van namen heeft almede aan de
Friesche namen in ’t algemeen dien eigenen stempel verleend,
waardoor ze zoo bijzonder, schijnbaar zoo geheel eenig zijn onder
de namen der andere Germaansche volken.

De vleivormen der namen, zoo overrijk onder de Friesche namen

vertegenwoordigd, hebben almede eenen zeer bijzonderen stempel
op die namen gedrukt. Die vleinamen worden verder in deze
verhandeling nader behandeld en verklaard.

De Friesche vrouwennamen—behalve die welke reeds op de vorige

bladzijde zijn vermeld, en nog een honderdtal andere dergelijken—
de Friesche vrouwennamen zijn in den regel rechtstreeks van de
mansnamen afgeleid, door achtervoeging van verkleinende
uitgangen. Het vormen, het afleiden, op deze wijze, van
vrouwennamen uit mansnamen, ofschoon ook bij andere
Germaansche volken voorkomende, is toch bij [203]geen van dezen
zoo algemeen in gebruik als bij de Friezen. Het grootste gedeelte
der Friesche vrouwennamen bestaat dus eigenlijk uit mansnamen in
verkleinvorm, soms in eigenaardigen verkleinvorm. Zoo komen van
de mansnamen A l d e r t , D o u w e , M i n n e en O f f e , door
achtervoeging der verkleinende aanhangsels je, tse of tsen, tsje (tje)
en ke, de vrouwennamen A l d e r t s j e (A l d e r t j e ), D o u w t s e n ,
M i n t s j e (M i n t j e ) en O f k e .

Evenzeer als van den volledigen, zij het dan ook ingekorten en
eenigermate verbasterden naam A l d e r t (A d e l h a r t ), van
D o u w e , en van de vleinamen M i n n e en O f f e , zoo zijn ook van
de verkleinnamen die reeds als mansnamen dienst doen, bij
voorbeeld van B a u k e , I b e l e , O e p k e , R i n s e , W y t s e ,
door achtervoeging van weêr andere verkleinvormen vrouwennamen
gemaakt: B a u k j e , J b e l t s j e (Y b e l t j e ), O e p k j e ,
R i n s k e , W y t s k e . Deze namen zijn dus oneigenlijk gevormd, bij
tautologie, door dubbele verkleiningsachtervoegsels. Zulk eene
opeenhooping van verkleinvormen komt zelfs wel voor als
samenkoppeling van drie achtervoegsels; bij voorbeeld: de
vrouwennaam R e i n s k j e , die ontleed wordt in R e i n (dat is de
mansnaam R e i n , inkorting van den eenen of anderen met Rein,
Regin samengestelden volledigen naam—R e i n g e r of
R e g i n g a r , R e i n d e r t of R e g i n h a r t ), in se, ke en je, alle
drie verkleiningsuitgangen, dus Rein-se-ke-je.

Deze liefhebberij der Friezen voor verkleinvormen achter hunne

namen komt ook aan ’t licht bij die vrouwennamen, die uit eenen
oorspronkelijken, volledigen naam bestaan, met een geheel
overtollig, de schoonheid des naams schadend
verkleiningsachtervoegsel; bij voorbeeld: G e r l a n d t s j e
(G e r l a n d j e ) nevens G e r l a n d , S i b r i c h j e nevens S i b r i c h
(S i g b u r g ), W e l m o e d t s j e (in Nederlandsche spelling
W e l m o e d j e ) nevens W e l m o e d , enz.

De namen der menschen staan geworteld in hunne taal. De oude

Israëlieten droegen Hebreeuwsche namen, de oude Grieken en
Romeinen Grieksche en Latijnsche, de oude Germanen
Germaansche namen. Anders gezegd: zij droegen namen die
samengesteld waren uit woorden, welke oorspronkelijk in hunne
volkstalen eene beteekenis hadden, iets beduidden. De
Hebreeuwsche naam A b r a h a m beteekent: vader der menigte,
dus stamvader. [204]De Grieksche naam A n d r e a s beduidt: de
mannelijke, de manhafte. De Latijnsche naam V i c t o r beteekent:
overwinnaar. Zoo ook beduiden de Germaansche namen
E v e r h a r t (E v e r a a r t of E v e r t ), W y b r e n (W i b e r e n ,
W i b e r n , W i g b e r n ), en G o d s s c h a l k (G o s s e ): de man die
een hart of een aard (’t is het zelfde) heeft als een ever of wild zwijn,
het kind des gevechts, en Gods knecht.

De eigenaardigheden van de Friesche taal spiegelen zich af in de

bijzonderheden der Friesche eigennamen. Anders uitgedrukt: de
bijzonderheden der Friesche namen zijn ontstaan uit de
bijzonderheden der Friesche taal. S i e r k of S j i r k bij voorbeeld is
een hedendaagsche Friesche mansvóórnaam, die wel algemeen
voor een bijzondere, eigenaardig Friesche naam zal worden
gehouden. Nogtans is S i e r k van ouds een algemeen
Germaansche naam, zij het dan ook in Frieschen vorm. S i e r k
immers is eene verbastering, bij uitslijting of inkrimping, een
versletene vorm dus, van den oorspronkelijken, vollen vorm
S i g e r i k . Dit S i g e r i k is een samengestelde naam, bestaande uit
de Oud-Friesche, tevens algemeen Oud-Germaansche woorden
sige, overwinning; en rîk of ryk, rijk. Dus is S i g e r i k in
hedendaagsch Nederlandsch overgezet: rijk door overwinning. De
naam is al oud; immers reeds in de vijfde eeuw na Christus droeg
hem een koning der Goten. Dit Oud-Friesche woord sige hadden de
oude Hollanders als zege, nog gebruikelijk in de uitdrukking de zege
behalen, en deel vormende van de woorden zegepraal en
zegevieren. Den Oud-Frieschen mansnaam S i g e r i k hadden de
oude Hollanders als S e g e r i k (Z e g e r ij k ) in gebruik, en de oude
Hoogduitschers als S i e g r i c h . Mannen die Z e g e r i k of
S i e g r i c h heeten, treft men onder de hedendaagsche Hollanders
en Hoogduitschers uiterst weinig of in het geheel niet meer aan.
Maar in den samengetrokken vorm S i e r k is het Oud-Friesche
S i g e r i k nog heden bij de Friezen in volle gebruik gebleven. Zal
men nu beweren: S i e r k is een geheel eigenaardige Friesche
mansvóórnaam? Wel neen! Men moet zeggen: S i e r k is de
hedendaagsche versletene vorm van den vollen, algemeen Oud-
Germaanschen mansnaam S i g e r i k , S e g e r i k , S i e g r i c h .

De hedendaagsche Friesche mansnaam F r e e r k (in Friesche

uitspraak F r j e r k of F r j e a r k ) verkeert in het zelfde geval [205]als
S j i r k of S i e r k . Immers F r e e r k is eene samentrekking van den
vollen vorm F r e d e r i k . Opmerkelijk is het dat de Hollanders met
de andere Nederlanders in het algemeen, met Franschen,
Engelschen, Denen, enz. juist den Frieschen vorm van dezen naam
als F r e d e r i k , Fréderic, F r e d r i k in gebruik hebben. Want in
goed Hollandsch moest de naam F r e d e r i k als V r e d e r ij k luiden
en gespeld worden, omdat hij vrede-rijk, rijk aan of door vrede
beduidt. De oude Hollanders uit de 17e eeuw schreven dezen naam
dan ook wel, juist overeenkomstig hun taaleigen, als V r e e r ij c k .
En de Hoogduitschers hebben dezen zelfden naam, ook in
overeenstemming met hun taaleigen, als F r i e d r i c h . De oude
Hollanders hadden den geheel ingekrompen vorm F r e e r k ook wel
in gebruik. In zuidelijk Holland en in Zeeland gaat men met verkorten
nog wat verder. Die aldaar F r e d e r i k heet wordt in het
dagelijksche leven veelal F r e e k genoemd. Maar dien vorm
F r e e k heeft men dáár niet als schrijfnaam in gebruik genomen,
gelijk de Friezen—eigenlijk ten onrechte—hun vorm F r e e r k zoo
wel schrijven als noemen.—Zal men nu echter zeggen: F r e e r k is
een bijzondere Friesche naam? Neen! F r e e r k is zoo min eigen en
afzonderlijk Friesch, als S i e r k het is, en als G o s s e , B a r t e l e ,
S j a e r d , Ts j e r k , E e l k e , met A a f k e , R e i n t s j e en
M e i n t s j e , S j o e r d t s j e en W y t s k e het zijn. Alle deze namen
en nog honderden anderen, zijn oorspronkelijk algemeen Oud-
Germaansche eigennamen, maar in bijzonder Friesche vormen,
afkortingen, verbasteringen.

Honderden bijzondere namen zijn als mans- en vrouwenvóórnamen

heden ten dage bij de Friezen, zoo wel bij de Nederlandsche Friezen
als bij de Duitsche en Deensche (Oost- en Noord-Friezen), als ook
bij de Friso-sassische mengelstammen van Groningerland, Drente,
Oldenburg en vele andere gouwen in noordwestelijk Duitschland in
gebruik. En al die namen, die men bij al de andere volksstammen
van de lage landen aan de Noordzee te vergeefs zoekt, zijn
oorspronkelijk algemeen Germaansche namen. De oorsprong van
deze namen kan nog heden bij velen duidelijk worden aangetoond.
Maar ook bij velen van deze namen ligt de oorspronkelijke vorm niet
zoo klaarblijkelijk voor de hand, ja schijnt bij een groot aantal in het
geheel niet meer aangewezen [206]te kunnen worden. Nader
onderzoek echter, uitgaande van eenen man die de Oud-Friesche
taal kent en verstaat, die welbelezen en welervaren is in
middeleeuwsche geschriften en oorkonden, kan hier nog veel licht
verspreiden en tot verrassende ontdekkingen leiden.

Wat zoudt Gij, mijn waarde Lezer! wel maken van den mansnaam
S j o e r d ? een naam die algemeen bij de Friezen in gebruik is, en
die heden ten dage als een bijzonder Friesche naam geldt. Dezen
naam immers, of eenen naam die er op gelijkt, vindt men bij geen
enkel ander volk in gebruik—meent Gij? Hij moet dus wel bijzonder
en eigen Friesch zijn!—Toch is dit niet het geval. Wel is de
hedendaagsche vorm slechts den Friezen eigen, maar
d’oorspronkelijke vorm van dezen naam is algemeen Germaansch.
Het Friesche S j o e r d is toch volkomen een en de zelfde naam als
het Hoogduitsche S i e g f r i e d , als het Oud-Hollandsche S i e v e r t
of S i e u w e r t , ’t welk een versletene vorm is van S i e g f e r t ,
S e g e v e r t . Onder den vorm S i e v e r t en S i e u w e r t komt deze
naam nog heden wel in noordelijk Noord-Holland voor. Daar zijn ook
de geslachtsnamen S i e u w e r t s z en S i e w e r t s inheemsch, die
zoon van S i e v e r t beteekenen. S i e v e r t of S i e g f r i e d
beteekent zege-vrede, overwinning door vrede, een naam van
schoone beteekenis. In het Oud-Friesch, tevens in het Oud-Noorsch
luidt deze naam S i g u r d , dat is: sige, zege of overwinning, en urd,
vrede. Dat hier urd = vrede is, bevreemdt hem niet, die weet dat de
letter v oorspronkelijk anders niet is als eene u, namelijk de u die
een woord of lettergreep opent. De Ouden verwisselden zoo wel in
geschrifte als in uitspraak de u en de v. Men schreef wt, en sprak
uut; de w is eene dubbele v of dubbele u. Van vrede, urede, tot urde,
urd is de stap uiterst klein, en niet grooter dan van het
Nederlandsche avond (evond, e-u-ond, i-u-ond) tot het Friesche joun
of jond (i-u-ond). In dit oude woord urd = vrede sprak men de u
natuurlijk op de Oud-Friesche, de Hoogduitsche, de algemeen Oud-
Germaansche wijze uit, als de hedendaagsche Hollandsche oe in
het woord boer. Dus Sigoerd. De g is eene letter die de oude Friezen
veelvuldig als j uitspraken, en de hedendaagsche Friezen met de
hedendaagsche Engelschen doen dit nog in sommige woorden. Het
Nederlandsche woord gift of [207]gave luidt in het Oud-Friesch als
jeftha, in het hedendaagsche Friesch als jefte, jeft; b.v. in het woord
sketjeft. Het Nederlandsche woord garen luidt in het Friesch als jern
(jen), in het Engelsch als yarn; het Nederlandsche gister in ’t Friesch
als jister of juster, in ’t Engelsch als yester (day). Een kromme hoek
van het oude Jacobiner-kerkhof te Leeuwarden heet: „het kromme
Gat.” Maar de oude Leeuwarders spreken dezen naam nog heden
uit als: „’t kroeme jat.” De hedendaagsche Berlijners, al zijn ze zoo
min Friezen als Engelschen, zeggen ook Jott in plaats van Gott, en
jans in stede van gans. Zoo zeiden ook de oude Friezen Si-joerd
voor S i g u r d (Si-goerd). Bij vlugge uitspraak in het dagelijksche
leven werd Si-joerd al spoedig tot S j o e r d . Het onderscheid is
geheel onwezenlijk en ter nauwer nood hoorbaar.
Zoo is van het oorspronkelijke S i g u r d der oude Friezen en Noren
het hedendaagsche S j o e r d gekomen, bij de Friezen; en het
hedendaagsche S j û r d (ook als Sjoerd uitgesproken) bij de
bewoners van de Färör, een Oud-Noorsche volksstam. De letter r is
in dezen naam, volgens de gewone uitspraak der Friezen, zeer zwak
en nauwelijks hoorbaar, en slijt er gemakkelijk uit tot Sjoe’d, Sjoed,
gelijk men gemeenlijk spreekt. De Oost-Friezen en de Friezen die
verder oostwaarts op aan de monden van Wezer, Elve en Eider
wonen, hebben die r niet enkel in uitspraak, maar ook in geschrifte
volkomen verwaarloosd, maar de oorspronkelijke u (in Hoogduitsche
uitspraak) hebben ze behouden in dezen naam. Van daar dat bij hen
de volle oude naam S i g u r d heden ten dage, in uitspraak en
geschrifte, als S i u t voorkomt; in patronymicalen vorm, als
geslachtsnaam, S i u d t z en S i u t z . Het Oost-Friesche S i u t luidt
volkomen zoo als het Sjoe’d der Nederlandsche Friezen, en de
geslachtsnamen S i u d t z en S i u t z als S j o e r d s ten onzent.

Het schijnt dat de Friezen van de 16e en 17e eeuw, die, zoo zij
geestelijken, leeraars of anderszins geleerden waren, hunne namen
zoo graag vergriekschten en verlatijnschten, nog min of meer
duidelijk den ouden vollen vorm en de beteekenis van den naam
S j o e r d kenden. Althans zij, die van H e t t e maakten H e c t o r ,
van D o u w e D o m i n i c u s , van Ts j i b b e T i b e r i u s , van
S i b b e l t s j e S y b i l l a , enz., maakten S u f f r i d u s van S j o e r d .
In S u f f r i d u s , S u f f r i e d is nog eene [208]aanduiding van
S i e g f r i e d = S i g u r d te herkennen. Nog heden is deze in
schijnbaar Latijnschen vorm verdraaide naam S u f f r i d u s in
sommige Friesche maagschappen in gebruik.

De vrouwelijke vorm, eigenlijk de verkleinvorm of zoogenoemde

kleengedaante, van den naam S j o e r d is S j o e r d t s j e
(S j o e r d t j e , ook wel S j o e r d j e en S j o e r t j e in Nederlandsche
spelling). Daar zijn er genoeg Friezinnen die S j o e r d t s j e heeten,
maar weinigen die zoo genoemd worden. De Friezen zijn groote
liefhebbers om hunne namen te verkorten, te verdraaien en te
verknoeien. Zoo maken zij ook, in ’t dagelijksche leven, S j u t t e ,
S j u t s j e of beter S j u t t s j e , en zelfs S j u t e van den naam
S j o e r d t s j e . Zulke verdraaide namen zijn in der daad leelijk, en
het is waarlijk geen wonder dat menige schoone Friesche maagd
zich niet graag aldus hoort noemen, of dat zij op lateren leeftijd,
misschien als grootmoeder, er zich tegen verzet dat haar
kleindochterke of haar nichtje dien naam gegeven worde. Zoo gaan
er wel, door onverstand, schoone oude namen te loor, die men
zekerlijk niet zoude verwaarloosd hebben, zoo men den ouden,
vollen vorm en de dikwijls schoone, altijd eervolle en eerbare
beteekenis daar van gekend hadde. Dat dan de man die niet meer
S j o e r d , en de vrouw die niet meer S j o e r d t s j e of S j u t t e wil
heeten, noch ook deze namen aan hunne kinderen geven willen, niet
tot de opgesmukte namen van vreemden vervallen, of hunne namen
op belachelijke wijze verdraaien (van S j o e r d t s j e bij voorbeeld
S j o e r d i n a maken, of van R o m k j e R o m e l i a )! Dat men liever
de oude, schoone vormen herstelle, S j o e r d weêr tot S i g u r d
terug brenge, en S j o e r d t s j e als S i g u r d a in gebruik houde!
(Men lette er op de u op Oud-Friesche of Hoogduitsche wijze uit te
spreken, en den vollen klemtoon op de lettergreep gurd te laten
vallen.) Zoo blijft men Friesch, ook in zijne namen; zoo houdt men de
schoone, beteekenisvolle namen der edele voorouders in eere en in
gebruik, gelijk het waren Stand-Friezen past.

Dat de schoone naam S i g u r d bij de oude Friezen in eere en

veelvuldig in gebruik was, even als bij de Skandinavische volken,
blijkt ook hieruit, dat er nog heden zoo vele Friezen zijn die S j o e r d
heeten. Die algemeene verspreiding blijkt ook uit het groote aantal
geslachtsnamen, nog heden onder de Friezen [209]voorkomende, die
van den mansnaam S j o e r d afgeleid zijn. Dat zijn S j o e r d a en
ook S j o o r d a , S j o e r d i n g a , S j o e r d e m a , S j o e r d s m a ,
S j o e r d s , enz. Behalven de maagschapsnamen S i e u w e r t s z
en S i e w e r t s , S i u d t s en S i u t z bovengenoemd, nog
Siewertz, Sieverts, Sievertsz, Siewertsen,
S i e w e r t s z in noordelijk Holland, het aloude Friesland bewesten
Flie, en S i v e r t z , S i u r t z , S i u t s in de Friesche gouwen
beoosten Eems. De Hollanders die een looden pijp en een gouden
ketting ’n looie peip en ’n chouwe ketting noemen, laten veelvuldig,
gelijk deze voorbeelden reeds aantoonen, de d uit de woorden
slijten. Zoo doende is de geslachtsnaam S j o e r d s buiten Friesland
tot S j o e r s geworden. De letter r, die bij de Friezen zoo los in den
zadel zit, hebben de Hollanders in dezen patronymicalen
geslachtsnaam behouden, maar de d hebben zij verwaarloosd.

In oude oorkonden uit de jaren der 15e en het begin der 16e eeuw,
toen men de Friesche taal in Friesland ook nog in ambtelijke
geschriften bezigde, komt de naam der maagschap S j o e r d s m a
gewoonlijk als S i w r d i s m a en S i w r d e s m a , ook wel als
S i u w r d s m a voor. Bij deze spelling S i w r d , voor S j o e r d , komt
de samenhang met den Oud-Hollandschen vorm S i w e r t bijzonder
aan ’t licht. En tevens blijkt uit deze oude spelwijzen dat men
toenmaals de u, de v en de w als onze hedendaagsche oeklank in ’t
woord boer uitsprak.

Al de bovenstaande geslachtsnamen zijn patronymica of

vadersnamen. Zij zijn allen éérst gevoerd geworden door mannen
wier vaders den vóórnaam S j o e r d droegen; zij beteekenen allen,
zonder onderscheid, zoon van S j o e r d , van S i g u r d , van
Siegfried.

Uit al het bovenstaande blijkt hoe veel er van eenen enkelen

Frieschen naam kan gezegd worden. Zulk eene beschouwing van
alle hedendaagsche Friesche personennamen zoude ongetwijfeld
zeer veel belangrijke en merkwaardige zaken op het gebied van
taalkunde, geschiedenis en oudheidkunde aan het licht brengen.
Maar een schat van tijd en een schat van vlijt en toewijding is daar
toe noodig! Wie heeft zulke schatten steeds te zijner beschikking?
[210]

Reeds is in dit opstel met een enkel woord vermeld dat van ouds her
bij de Friezen het gebruik bijzonder sterk in zwang was om de
namen te verkorten, te verdraaien, te verknoeien. Aan den eenen
kant zekere gemakzucht van de tonge, waardoor men lange namen
schuwde, en namen van twee of drie volle lettergrepen reeds te lang
vond—en aan den anderen kant de neiging der menschen, vooral
van vrouwen in ’t algemeen en van moeders in het bijzonder, om aan
de voorwerpen hunner liefde kleine, mooie, zoete, lieve naamkes te
geven (poppenammen, zoo als de Friezen, kepnamen, zoo als de
West-Vlamingen, kosenamen, gelijk de Duitschers zeggen), dit zijn
de oorzaken van het ontstaan dezer misvormde namen. Trouwens
deze neiging is niet slechts den Friezen eigen, maar algemeen
onder de volken van Germaanschen bloede verspreid. De
Hollanders die K e e s maken van den volledigen vorm C o r n e l i s ,
K l a a s van N i c o l a a s en M i e van M a r i a , de Vlamingen en
Brabanders die S e f k e maken van J o s e f , C i e s van
F r a n c i s c u s en T r e e s k e van T h e r e s i a , de Engelschen die
B o b maken van R o b e r t , D i c k van R i c h a r d , J a m e s van
J a c o b en B e s s van E l i s a b e t h , de Duitschers eindelijk die
F r i t z maken van F r i e d r i c h , K u n t z van K o n r a d en M e t a
van M a r g a r e t h a , die allen handelen in deze zaak juist zoo als de
Friezen die G o s s e maken van G o d s s k a l k , K e i van G e r r i t
(G e r h a r d ), en G e r t j e of in de wandeling G j e t , van
G e r h a r d a of van G e r t r u d a . Gelijk ook S i b e van S i b r a n d
(S i g e b r a n d ), W o b b e van W o l b r e c h t , P i b b e van
S i b b e l t s j e , enz. Maar Hollanders, Vlamingen, Engelschen en
Duitschers gebruiken zulke verkorte en verdraaide namen in den
regel slechts in de dagelijksche spreektaal, en geenszins in
geschrifte. Zij weten in allen gevalle wat de volle, oorspronkelijke
vormen van die verbasterde namen zijn. De Friezen in tegendeel
hebben die poppenammen ook in hunne schrijftaal overgenomen. Bij
hen hebben die vleinaamkes geheel de plaats der volle, oude
vormen ingenomen, en de oorspronkelijke beteekenis dier namen is
bijna volkomen verloren gegaan, althans uit de gedachtenis en
herinnering des volks, ten eenen male verdwenen.

Dit is in der daad de hoofdoorzaak van de hedendaagsche

bijzonderheid en eigenaardigheid der Friesche namen. [211]

Zie hier een algemeen overzicht van de vleivormen en van de

verkleinvormen der namen, zoo als die bij het Friesche volk in
gebruik zijn.

De vleivormen zijn wel te onderscheiden van de samengetrokkene

en ingekorte naamsvormen, zoo als bij voorbeeld G e a r t en
F r e a r k of F r j e r k (in Nederlandsche spelling G e e r t en
F r e e r k ), dat samengetrokkene vormen zijn van G e r h a r d en
F r e d e r i k ; nevens H i l l e en B r a n d , dat ingekorte vormen zijn,
eigenlijk slechts halve namen, van den volledigen en
oorspronkelijken mansnaam H i l l e b r a n d (H i l d e b r a n d ).

De vleivormen zijn bij alle Germaansche volken in gebruik. Op de

vorige bladzijde zijn, als voorbeelden, eenige van die vleivormen
opgenoemd. Anderen zijn nog bij de Duitschers E d e voor
E d u a r d , H a n s voor J o h a n n e s , bij de Hollanders K o o s
voor J a c o b , A r i en A a i voor A d r i a a n , H e i n en H e n k
voor H e n d r i k , K e e t j e voor C o r n e l i a , bij de Engelschen
B i l l voor W i l l i a m , F a n n y voor F r a n c i s c a , enz. De
Engelsche naam J o h n is, even als de Nederlandsche naam J a n ,
de Fransche naam J e a n , de Spaansche naam J u a n , enz. op zijn
beurt eigenlijk ook maar een vleivorm van den volledigen
Bijbelschen naam J o h a n n e s .

Bij geen enkel Germaansch volk echter zijn de vleivormen der

namen zoo veelvuldig, zoo algemeen in gebruik als bij de Friezen.
Hier komt nog bij dat die vleivormen bij de Friezen volle burgerrecht
hebben verkregen als geijkte namen, zoo wel bij de doopvont, als in
de registers van den burgerlijken stand; terwijl bij de andere
Germaansche volken die vleivormen (immers bijna zonder
uitzondering) slechts in hunne oorspronkelijke kracht van bestaan in
gebruik zijn, slechts als vriendelijke namen in den huiselijken kring,
maar geenszins als geijkte namen in het openbare leven. De
vleivormen der namen zijn bij de Friezen zoo menigvuldig en zoo
algemeen in volle gebruik gekomen en genomen, dat zij de
oorspronkelijke, volledige vormen der namen, in menige gevallen,
schier volkomen uit het gebruik hebben verdrongen. In zulker
voegen, dat van verre weg de meesten dezer thans als geijkt
geldende vleivormen de oorspronkelijke, de werkelijk volledige
vormen niet meer bekend zijn; of althans, dat de samenhang is
verloren gegaan, dat men niet [212]meer weet van welken
oorspronkelijken, volledigen naam deze of gene hedendaags als
volledige naam geldende vleivorm eigenlijk is afgeleid. Van
sommigen weet men het wel; van W o b b e (om maar een enkele te
noemen) kan men aantoonen dat deze hedendaags als geijkt en
volledig geldende naam slechts een vleivorm is van den
oorspronkelijken, volledigen naam W o l b r e c h t ; van P i b e , dat
deze naam oorspronkelijk voluit S y b r e n is, even als To l l e komt
van F o l k e r t ; B e n n o en B i n n e van B e r n h a r d , E k k e van
E g b e r t , A l e en E l e van den eenen of anderen met den
naamsstam adel of edel samengestelden naam, bij voorbeeld
A d e l b r e c h t , E d e l m a r , enz. Maar bij andere vleinamen kan
men er hedendaags slechts met meer of minder goed geluk naar
raden, van welke oorspronkelijke en volledige namen ze zijn
afgeleid. Als voorbeelden uit deze overgroote afdeeling van Friesche
mansvóórnamen kunnen dienen: A b b e , A b e , A d d e , A g e ,
Agge, Ale, Alle, Ame, Amme, Ane, Atte, Bauwe,
B e n n e en B i n n e , B o a y e (in Nederlandsche spelling B o o y e
en B o y e ), B o e l e , B o k k e , B o n n e , B o t e , B o t t e ,
B o u w e , D e d d e , D j o e r e of D j u r r e , D o a y e (naar
Nederlandsche spelwijze D o o y e ), D o e d e , D o u w e , E a b e ,
E a d e , E a g e , E a l e , E a u w e (in Nederlandsche spelling
E e u w e ), E b e , E d e , E g g e , E k k e , E l e , E n n e en
Enno, Eppe, Fedde, Feye, Fekke, Foeke,
F o k k e , F o p p e , G a b b e , G a b e , G a l e , G o a y e (naar
Nederlandsche spelwijze G o o y e , G o y e ), G o f f e , G o s s e ,
G u r b e , H a e y e (in Nederlandsche spelling H a a y e of H a y o ),
Halbe, Harre, Hemme, Henne, Heppe, Here,
H e r r e , H e t t e , H i d d e , H o b b e , H o l l e , I b e of Y b e en
I e b e , I d e en I e d e , I m e en I e m e (deze drie laatste, op het
oog eenzelvige namen en naamsvormen, zijn volgens hunnen
oorsprong, en volgens de Friesche wijze van uitspraak, geheel
verschillende namen). I n n e , I p e of Y p e , I w e of I v o of J o u
(dit is, hoe vreemd het ook schijne, geheel één en de zelfde naam),
Jelle, Jisse, Jolle, Keimpe, Lieuwe, Lolle,
M e l l e , M e n n o en M i n n e , M o l l e , N a n n e , O b b e ,
Oege, Oene, Offe, Okke, Onne, Otte, Pabe,
P i b e , P o p p e , S j o l l e , Ta m m e , T i e d e , T i e t e ,
Ts j a l l e , Ts j a m m e , Ts j e b b e , Ts j i t t e (in Nederlandsche
spelling T j a l l e , T j a m m e , T j e b b e , [213]T j i t t e ), W a l l e en
W o b b e en nog vele anderen meer, van gelijksoortigen oorsprong
en vorm. Van alle deze op eene toonlooze e uitgaande namen valt
op te merken, dat zij eveneens, maar minder algemeen, voorkomen
met eene o op het einde: A b b o , D e d d o , H e r o en H e e r o ,
H i d d o , enz. zoo als trouwens bij een paar dezer namen in
bovenstaand lijstje reeds is aangegeven.
De bovenstaande vleivormen van oorspronkelijk volledige namen
hebben op hun beurt weêr het aanschijn gegeven aan
verkleinvormen, die dan ook weêr bij de Friezen als geijkte namen
gelden en dienst doen. En wijl deze verkleinnamen gevormd zijn
door het aanbrengen van verschillende verkleinende achtervoegsels
(namelijk se, te, le, tse, ke en tsje, dat is in Nederlandsche spelling
tje) achter deze vleivormen of vleinamen, zoo is hierdoor het reeds
bestaande overgroote aantal namen nog aanmerkelijk vermeerderd,
ja wel verdriedubbeld ten minste. Door verwantschappelijke en
vriendschappelijke genegenheid gedreven, hebben de Friezen van
alle eeuwen steeds gaarne zulke verkleinende aanhangsels achter
de volledige namen hunner bloedverwanten en vrienden gevoegd;
en zij doen dit nog heden ten dage, al kunnen die hedendaags
ontstane en in gebruik genomene verkleinvormen nu niet meer, gelijk
vroeger, als geijkte namen opkomen, noch ook geijkte geldigheid
erlangen.

De bovenvermelde verkleinende achtervoegsels se, te, le, tse, ke en

tsje (tje) zijn in de Friesche taal gegrondvest, zijn anders niet dan
Friesche taalvormen. Maar de drie eerstgenoemden zijn in de taal
volkomen verouderd, uit de spreek- en schrijftaal geheel verloren
gegaan; de vierde is in deze eeuw sterk verouderende, reeds
nagenoeg uitgestorven; terwijl de beide laatste achtervoegsels ook
nog in de levende taal, in haren hedendaagschen vorm bestaan.

Om de zaak den onfrieschen lezer duidelijker te maken stellen wij

hier dat de algemeen-Nederlandsche vleivormen in verkleinvorm
K e e s j e , K o o s j e , H e i n t j e voor jongetjes die eigenlijk in de
boeken van den burgerlijken stand C o r n e l i s , J a c o b (u s ) en
H e n d r i k heeten, en K a a t j e , K e e t j e , J a n s j e voor meisjes
die eigenlijk als C a t h a r i n a , C o r n e l i a , J o h a n n a te boek
staan, [214]ook de Duitsche namen F r i t z c h e n en L i e s c h e n , in
stede van F r i e d r i c h en E l i s a b e t h , geheel overeenkomen met
Friesche namen als B i n s e en Y n s e , J e l t e en H o a i t e
(H o o i t e ), A n d e l e en L i k e l e , A t s e en F e i t s e , A u k e en
D o e k e , B o n t s j e en E e l t s j e (B o n t j e en E e l t j e ), enz.
Onder dit voorbehoud, dat de bovengenoemde algemeen-
Nederlandsche vleivormen in verkleinvorm slechts gelden in ’t
dagelijksche leven en in den huiselijken kring, terwijl de soortgelijke
Friesche namen volkomen geijkte geldigheid hebben, ook in het
openbare leven.

Als voorbeelden van zulke Friesche mans- en vrouwen-vóórnamen,

die eigenlijk slechts vleinamen in verkleinvorm zijn, vermeld ik hier
de volgende namen:

1º. Op se eindigende, waar nevens ook de vorm op sen (slechts een

bijvorm) voorkomt: A e l s e en A e l s e n (in Nederlandsche spelling
A a l s e en A a l s e n ), A i s e of A i s o , A l s e , A m s e , B e n s e
met B i n s e , B i e n s e en B j i n s e , B o d s e , B o n s e n ,
Eadse, Ealse, Edse, Eelse, Eidse, Eise, Haeise
(volgens Nederlandsche spelwijze H a a i s e ), H e n s e , I n s e ,
Y n s e en Y n s e n , L i n s e , M e n s e , M e n s o en M i n s e ,
O e n s e , R i n s e , en vele dergelijken meer.

2º. Op te (oudtijds ook ta) eindigende: A i t e , A l t e , B e n t e en

B i n t e , B o a i t e (in Nederlandsche spelling B o o i t e en B o i t e ),
B o e t e , B o l t e , B o n t e , D o a i t e (volgens Nederlandsche
spelwijze D o o i t e ), E e n t e en E e n t o , E i t e , E n t e en I n t e ,
Feite, Heite, Hente, Ynte, Jelte, Joute, Monte,
H a e i t e (in Nederlandsche spelling H a a i t e ), H o a i t e (volgens
Nederlandsche spelwijze H o o i t e ), enz. enz.

3º. Op le eindigende: A m e l e , A n d e l e , B a r t e l e of B a r t l e ,
Bessele, Doekele, Eabele, Eagele, Ebbele,
Fokkele, Heabele, Hebbele, Hebele, Hessel,
I b e l e of Y b l e , I g l e , I k e l e , I m e l e , J a k k e l e , J i s l e ,
L y k e l e of L y k l e , N a m m e l e , O e b e l e , O k e l e , R e d l e ,
R i n g e l e , S i b b e l e of S i b b l e , Te a k e l e , W e s s e l ,
W i g g e l e , W o b b e l e , en nog anderen desgelijks.

4º. Op tse of tsen uitgaande: A e t s e (in Nederlandsche spelling

A a t s e ), A i t s e , A t s e , B e i n t s e , B e i t s e , B e t s e ,
B i e n t s e , B i n t s e en B i n t s e n , B j i n t s e n ; B o a i t s e en
B o a i t s e n [215](in Nederlandsche spelling B o o i t s e , B o i t s e
en B o o i t s e n ), D o a i t s e (volgens Nederlandsche spelwijze
D o o i t s e ), D o u w t s e n , E a l t s e , E a t s e , E e l t s e ,
E i t s e , F e i t s e , F e t s e , G a t s e , G e r t s e en G e r t s e n ,
G o a i t s e en G o a i t s e n (in Nederlandsche spelling G o o i t s e
en G o o i t s e n ), H a e i t s e (volgens Nederlandsche spelwijze
H a a i t s e ), H e n t s e , H e r t s e en H e r t s e n , H o a i t s e (in
Nederlandsche spelling H o o i t s e ), H o a t s e (volgens
Nederlandsche spelwijze H o t s e ), Y n t s e en Y n t s e n , Y t s e n ,
J e l t s e en J e l t s e n , J e t s e , J i t s e , L ú t s e n (in
Nederlandsche spelling L u i t s e n ), M i n t s e , O e n t s e ,
R e i t s e , S y t s e (eigenlijk S y t t s e , S y t - t s e , dat is: de
verkleinvorm tse achter den vleivorm S i t e , S y t ), S w e i t s e ,
Ts j i t s e (volgens Nederlandsche spelwijze T j i t s e ), W a t s e ,
W y t s e , (W y t - t s e ; zie bij S y t s e , en ook Ts j i t s e , hierboven);
en vele anderen van deze soort.

5º. Op ke (of op eene enkele k) uitgaande: A m k e , A u k e ,

B a u k e , B i n k e , B o a i k e (in Nederlandsche spelling B o o i k e
en B o i k e ), B o l k e , B o u k e , D o a i k e (volgens Nederlandsche
spelwijze D o o i k e ), D o e k e of D u c o , E a l k e , E b k e ,
E e l k e of E e l c o , E p k e , F e i k e , F o p k e , G a l k e ,
G e r k e of G e r k , H a e i k e (in Nederlandsche spelling
H a a i k e ), H a r k e of H a r k , H e e r k e , H e m k e , H e p k e ,
H e r k e , J e l k e , J i s k , J o u k e , L o l k e , M e n k e of
Menco, Oepke, Popke, Rinke, Rouke, Sjouke,
S o l k e of S o l c o , Ts j a l k e (volgens Nederlandsche spelwijze
T j a l k e ), Ts j e p k e (in Nederlandsche spelling T j e p k e ), en nog
een groot aantal soortgelijken.

6º. Op tsje (in Nederlandsche spelling tje) uitgaande: A t s j e

(volgens Nederlandsche spelwijze A t j e ), B i n t s j e , B o a i t s j e ,
Boeltsje, Bontsje, Ealtsje, Eeltsje, Galtsje,
G o a i t s j e , H a e i t s j e , J e l t s j e , M i n t s j e , O e n t s j e (in
Nederlandsche spelling B i n t j e , B o o i t j e , G o o i t j e ,
H a a i t j e , O e n t j e , enz.), en vele dergelijken meer.

Ook bij al deze namen in verkleinvorm wordt de toonlooze e op het

einde eveneens wel door eene volklinkende o vervangen, zoo als in
sommige gevallen reeds in bovenstaande lijstjes aangetoond is. De
namen worden hierdoor in der daad klankrijker en schooner, en
verliezen niets van hunne zuiverheid; integendeel, zij winnen er bij.
Maar de namen op tsje eindigende, op den jongsten verkleinvorm,
die voortspruit uit eenen nog hedendaags [216]geldenden taalvorm,
maken hierop, althans in Friesland tusschen Flie en Lauwers, eene
uitzondering. Die krijgen nooit eene o achter zich, in de plaats van
de toonlooze e. Dit zoude dan ook al te sterk indruischen tegen het
fijn ontwikkelde taalverstand en taalgevoel, den echten Friezen in
den regel eigen. Maar Groningerlanders en Oost-Friezen vervormen
ook wel die toonlooze e van hunne verkleinnamen op tje in eene o.
Namen als A l t j o , E l t j o , E n t j o , R e l t j o , R e n t j o zijn bij
hen niet zeldzaam.

De vleinamen, die aan alle deze verkleinnamen ten grondslag liggen

(bij voorbeeld A l e bij A e l s e [A a l s e ], A y e bij A i t e , A g e bij
A g e l e , B i n n e bij B i n t s e , A b b e bij A b b e k e , A t t e bij
A t s j e ) zijn gemakkelijk te herkennen, en staven dan mijn
bovenvermeld inzicht aangaande de vorming en den oorsprong