Professional Documents
Culture Documents
1.1. Βασικό Κείμενο Μελέτης
1.1. Βασικό Κείμενο Μελέτης
1.1. Βασικό Κείμενο Μελέτης
ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: 1Η
«Διοίκηση στην εκπαίδευση»
ΣΥΝΕΔΡΙΑ: 1Η
«Αποσαφήνιση των εννοιών management και manager, επίπεδα
διοίκησης, λειτουργίες διοίκησης »
ΔΙΔΑΣΚΩΝ
Νικόλαος ΡΑΠΤΗΣ
Επίκουρος Καθηγητής, Πανεπιστημίου Αιγαίου
Περιεχόμενα
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ....................................................................................................................... 1
ΕΙΣΑΓΩΓΗ .............................................................................................................................. 3
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ.......................................................................................................................22
1
Νικόλαος Ράπτης, Επίκουρος Καθηγητής Email: nraptis@aegean.gr
Πανεπιστημίου Αιγαίου
Το υλικό αυτό αναπτύχθηκε για τις ανάγκες των Προγραμμάτων δια βίου μάθησης «Διοίκηση
στην Εκπαίδευση και Παιδαγωγική Πρακτική», «Ηγεσία και Διοίκηση Εκπαιδευτικών
Μονάδων» και «Αρχές της Διοίκησης στην Εκπαίδευση» και διανέμεται ηλεκτρονικά από την
πλατφόρμα ηλεκτρονικής μάθησης του Πανεπιστημίου Αιγαίου, στο οποίο και ανήκουν τα
δικαιώματα χρήσης και αξιοποίησης του παρόντος κειμένου.
Κάθε αναφορά στο περιεχόμενο του κειμένου αυτού πρέπει να συνοδεύεται με το σχετικό
παράθεμα μέσα στο κείμενο και στο τέλος να αναφέρεται η βιβλιογραφική αναφορά.
2
Νικόλαος Ράπτης, Επίκουρος Καθηγητής Email: nraptis@aegean.gr
Πανεπιστημίου Αιγαίου
Εισαγωγή
Το βασικό ερώτημα, όχι μόνο για την παρούσα συνεδρία αλλά για το σύνολο των διδακτικών
ενοτήτων, το οποίο έρχεται αβίαστα στη σκέψη του/της καθενός/μιας, είναι: «Γιατί κάποιος/α
να αφιερώσει χρόνο για τη μελέτη του μάνατζμεντ;». Μέσα από τη διδακτική αυτή ασύγχρονη
διαδικασία θα γίνει μια προσπάθεια αρχικά να απαντηθεί η αναγκαιότητα του ερωτήματος και
στη συνέχεια, κυρίως με αναστοχαστικές διαδικασίες, να ειδικεύσουμε το ερώτημα και να το
μεταφέρουμε στον εκπαιδευτικό χώρο.
Η έννοια της διοίκησης απασχολεί συνειδητά και μεθοδικά την επιστήμη με την πρόοδο
της εκβιομηχάνισης και κυρίως μετά το βιβλίο σταθμό του Frederick W. Taylor (1911) «Αρχές
επιστημονικού μάνατζμεντ». Πριν την εμφάνιση του επιστημονικού μάνατζμεντ ποια η ιστορία
της διοικητικής σκέψης; Στο ερώτημα αυτό η απάντηση έρχεται μέσα από μια κριτική ανάλυση
των γεγονότων που αποτέλεσαν σταθμό στην ανθρώπινη ιστορία. Για παράδειγμα: ο Daniel
Wren (στο Schermerhorn, 2012: 74) εντοπίζει διοικητικές πρακτικές από το 5000 π.χ., όπου οι
Σουμέριοι χρησιμοποιούσαν γραπτά αρχεία προκειμένου να βελτιώσουν τις κυβερνητικές και
επιχειρηματικές τους δραστηριότητες. Επίσης, η κατασκευή των αιγυπτιακών πυραμίδων (3000
– 2500 π.χ.) αποτελεί μια απόδειξη μιας οργανωμένης προσπάθειας να καθοδηγηθούν
άνθρωποι για να υλοποιηθεί το τεράστιο αυτό έργο. Με δεδομένο ότι 100.000 άτομα περίπου
χρειάζονταν για την κατασκευή μιας πυραμίδας σε μια συνεχή προσπάθεια είκοσι ετών, γίνεται
αντιληπτό πως κάποιος/οι έπρεπε να προγραμματίσουν, να οργανώσουν, να καθοδηγήσουν
και να ελέγξουν την πρόοδο της κατασκευής για να το φέρουν εις πέρας. Η διαφορά στην
αντιμετώπιση του μάνατζμεντ πριν τον εικοστό αιώνα και μετά, βρίσκεται στο ότι τα
περισσότερα κείμενα πριν το επιστημονικό μάνατζμεντ πραγματεύονται την πρακτική πλευρά
του μάνατζμεντ και όχι τη θεωρία πίσω από την πρακτική (Montana & Charnov, 2002: 34).
Σήμερα όσο ποτέ άλλοτε, οι απαιτήσεις για τους οργανισμούς (ιδιωτικούς ή δημόσιους)
και για το ανθρώπινο δυναμικό τους ολοένα αυξάνονται. Τα μοτίβα συμπεριφοράς των
διευθυντών/ριών οργανισμών είναι σημαντικά για την εργασιακή αφοσίωση και ικανοποίηση
των εργαζομένων. Οι παράγοντες που αναμορφώνουν και επανακαθορίζουν τη διοίκηση και
αποτελούν πρόκληση στη σύγχρονη εποχή σχετίζονται κυρίως: α) με την ανάγκη ανάπτυξης
διανοητικού κεφαλαίου (intellectual capital), β) με τη ραγδαία τεχνολογική πρόοδο, β) με την
ποικιλομορφία του εργατικού δυναμικού, γ) με την παγκοσμιοποίηση (globalization), δ) με
ζητήματα ηθικής στον εργασιακό χώρο, ε) με ζητήματα κοινωνικής ευθύνης και διακυβέρνησης,
στ) με την αειφορία και ζ) με τις μεταβαλλόμενες εργασιακές σχέσεις (Robbins, Coulter &
DeCenzo, 2017). Κοντολογίς, οι παράγοντες αυτοί επαναπροσδιορίζουν τις προσεγγίσεις της
3
Νικόλαος Ράπτης, Επίκουρος Καθηγητής Email: nraptis@aegean.gr
Πανεπιστημίου Αιγαίου
διοίκησης. Μετά τις πρώτες οργανωμένες ανθρώπινες προσπάθειες για τη σωστή υλοποίηση
των έργων, τις κλασικές διοικητικές προσεγγίσεις και τις συμπεριφορικές ποσοτικές
προσεγγίσεις, μπήκαν τα σύγχρονα διοικητικά θεμέλια προκειμένου να αντιμετωπιστούν
αποδοτικά όλες οι σύγχρονες προκλήσεις1. Σήμερα οι διοικητική σκέψη βασίζεται στη
συστημική προσέγγιση, στη διαχείριση της γνώσης και στην οργανωσιακή μάθηση (Bouvier,
2013: 4).
Στην παρούσα συνεδρία θα αναπτυχθούν οι έννοιες του μάνατζμεντ και του μάνατζερ,
οι λειτουργίες της διοίκησης προκειμένου να γίνουν κατανοητά τα καθήκοντα των μάνατζερ
και τα επίπεδα διοίκησης.
Σκοπός:
Σκοπός της παρούσας συνεδρίας είναι να γίνει κατανοητό στους/στις επιμορφούμενους/ες πως
ο λειτουργίες της διοίκησης δίνουν τη δυνατότητα να κατανοήσουν όλοι σε έναν οργανισμό
(μάνατζερ και μη διοικητικοί υπάλληλοι) τον τρόπο λειτουργίας του και τις συμπεριφορές του
ανθρώπινου δυναμικού.
Νικόλαος Ράπτης
Επίκουρος Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Αιγαίου
1
Στα παράλληλα κείμενα συνεδρίας μπορείτε να ανατρέξετε στο κείμενο που αναφέρεται στη
«Διαχρονική σκέψη διοίκησης», όπου αναφέρονται συνοπτικά και διαχρονικά οι σχολές διοίκησης.
4
Νικόλαος Ράπτης, Επίκουρος Καθηγητής Email: nraptis@aegean.gr
Πανεπιστημίου Αιγαίου
1. Εννοιολογικοί προσδιορισμοί
Πολλοί άνθρωποι έρχονται σε καθημερινή επαφή με διάφορους οργανισμούς, όπως τράπεζες,
νοσοκομεία, εμπορικές επιχειρήσεις κ.λπ. Επίσης δεν είναι λίγες οι φορές που προβαίνουν οι
ίδιοι σε κριτική, αναφορικά με την ποιότητα και την αποτελεσματικότητα της συμπεριφοράς
που τύχανε στους παραπάνω οργανισμούς ή πιο απλά με τη μορφή διοίκησης. Γίνεται φανερό
πως η λειτουργία και η επιτυχία κάθε οργανισμού εξαρτώνται από τον τρόπο διοίκησης του
οργανισμού. Πώς όμως ορίζεται η «μάνατζμεντ»; Όπως για πάρα πολλούς ορισμούς, έτσι και
για τον όρο «μάνατζμεντ», δεν υπάρχει ένας αποδεκτός απ’ όλους ορισμός. Πριν την
εννοιολόγηση για το management2, κατατίθεται η εννοιολόγηση της οργάνωσης.
2
Όπως αναφέρει οι Σαΐτη και Σαΐτης (2012: 26), θεωρείται επιβεβλημένη η διευκρίνιση των όρων
«administration» και «management». Πολλοί θεωρητικοί δέχονται τους όρους «administration» και
«management» ως ταυτόσημους. Υπάρχουν βέβαια αυτοί που θεωρούν τον όρο «administration» μέρος
του «management» και το αντίστροφο. Στην παρούσα εργασία κάθε αναφορά τις έννοιες
«administration» και «management» (διοίκηση) θα έχουν την ίδια σημασία.
3
Ο όρος «οργανισμός» αναφέρεται αποκλειστικά στην παρούσα εργασία στη διοικητική επιστήμη.
5
Νικόλαος Ράπτης, Επίκουρος Καθηγητής Email: nraptis@aegean.gr
Πανεπιστημίου Αιγαίου
➢ Σκοποί. Οι οργανισμοί έχουν ένα κεντρικό σκοπό (Central purpose) ή μια κεντρική
αποστολή και ταυτόχρονα έχουν και άλλους σκοπούς (aims) και στόχους (goals). Κάθε
οργανισμός έχει οργανωσιακούς σκοπούς (organizational aims).
➢ Άνθρωποι. Ο οργανισμός αποτελείται από ανθρώπους ή ομάδες ανθρώπων, οι οποίοι
εργάζονται για να πετύχουν τους σκοπούς και τους στόχους του οργανισμού.
➢ Δομή. Η δομή σχετίζεται με τη διάταξη του οργανισμού, δηλαδή με τις γραμμές
εξουσίας και επικοινωνίας, καθώς και με τη διαίρεση εργασίας και τα στοιχεία
σχεδιασμού.
Οργανισμός
Ανατροφοδότηση
Περιβάλλον
Πηγή: Robbins, Coulter & DeCenzo, Διοίκηση Επιχειρήσεων. Αρχές και εφαρμογές. 2η έκδ., 2017: 53,
Εκδόσεις Κριτική.
6
Νικόλαος Ράπτης, Επίκουρος Καθηγητής Email: nraptis@aegean.gr
Πανεπιστημίου Αιγαίου
προσωπικό, την υλικοτεχνική και τεχνολογική υποδομή, τις τάξεις, τα τμήματα, εκπαιδευτικά
προγράμματα και στις εκροές: δεξιότητες επικοινωνίας, πνευματικές δεξιότητες, πολιτιστικές
αξίες, την αίσθηση.
Μετά την οριοθέτηση του έννοιας του «οργανισμού», μπορούμε να μπούμε στους
εννοιολογικούς προσδιορισμού του μάνατζμεντ και του μάνατζερ. Όπως συμβαίνει συνήθως
στους επιστημονικούς χώρους δεν υπάρχουν συμπεφωνημένοι ορισμοί για τη διοίκηση
(μάνατζμεντ). Αρχίζοντας από την εννοιολόγηση του μάνατζερ μπορούμε να ισχυριστούμε πως
ο μάνατζερ είναι το άτομο του οργανισμού που έχει την ευθύνη της επιτυχίας των στόχων του
οργανισμού και ακολούθως μπορούμε να υποστηρίξουμε πως η εργασία των μάνατζερ είναι το
μάνατζμεντ (διοίκηση). Παρακάτω παρατίθενται ορισμένοι ορισμοί για τον μάνατζερ και τη
διοίκηση.
Μια κριτική ανάλυση των δύο παραπάνω ορισμών για τον/την διευθυντή/ρια
(manager) μας οδηγεί στο πρώτο συμπέρασμα πως τα άτομα αυτά έρχονται σε επικοινωνία με
άλλα άτομα του οργανισμού, συνεργάζονται μαζί τους, τους καθοδηγούν και τους
υποστηρίζουν προκειμένου να επιτευχθούν οι οργανωσιακοί στόχοι.
7
Νικόλαος Ράπτης, Επίκουρος Καθηγητής Email: nraptis@aegean.gr
Πανεπιστημίου Αιγαίου
Το μάνατζμεντ (διοίκηση) γενικά είναι μια τέχνη και μια επιστήμη. Είναι μια κοινωνική
διαδικασία. Κοινωνική γιατί λαμβάνει υπόψη ης τις σχέσεις μεταξύ των ατόμων και
διαδικασία γιατί αποτελείται από ένα σύνολο συγκεκριμένων λειτουργιών που
πραγματοποιούνται προκειμένου να επιτευχθούν προκαθορισμένοι στόχοι (Ζαβλανός, 1998:
19).
Μάνατζμεντ (διοίκηση) είναι τα σύνολο διαδικασιών και ελέγχων με τις οποίες εξασφαλίζεται
η διατήρηση της οργανωτικής σύνδεσης και η κατεύθυνση μιας ομάδας ανθρώπων που
επιδιώκει ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα (Massie, 1979 στο Πετρίδου, 2011: 34)
Μάνατζμεντ (διοίκηση) είναι η εργασία μαζί με άλλους και μέσω άλλων για την επίτευξη των
στόχων της επιχείρησης αλλά και των μελών της (Montana & Charnov, 2002: 20).
Όπως και με τον όρο μάνατζερ, έτσι και με τον όρο μάνατζμεντ (διοίκηση) θα
προβούμε σε μια κριτική ανάλυση των ορισμών. Στους ορισμούς 7, 8 και 9 διαπιστώνουμε μια
διαφοροποίηση ως προς το περιεχόμενο της διοίκησης. Ο 9 ος ορισμός δίνει έμφαση στον
άνθρωπο (στον εργαζόμενο) της επιχείρησης αφού βάζει τη διάσταση της επίτευξης όχι μόνο
των οργανωσιακών αλλά και ατομικών στόχων. Επίσης τονίζεται η σημασία της
συνεργατικότητας.
Στον 6ο ορισμό έχουμε την εισαγωγή δύο βασικών εννοιών για τη διοίκηση, της
αποτελεσματικότητας και της αποδοτικότητας.
8
Νικόλαος Ράπτης, Επίκουρος Καθηγητής Email: nraptis@aegean.gr
Πανεπιστημίου Αιγαίου
και συν., 2017: 27). Επίσης σε μια κριτική ανάλυση, μπορούμε να ισχυριστούμε πως η
αποδοτικότητα σχετίζεται με τα μέσα με τα οποία μπορούν να πραγματοποιηθούν οι εργασίες,
ενώ η αποτελεσματικότητα σχετίζεται με την κατάκτηση των σκοπών και στόχων του
οργανισμού. Δηλαδή με τα αποτελέσματα.
Επισήμανση
Στον πρώτο ορισμό έχουμε τη θέση του θεωρητικού (Ζαβλανός, 1998: 19) πως η
διοίκηση αποτελεί ταυτόχρονα τέχνη και επιστήμη. Οι Σαΐτη και Σαΐτης(2012: 27-8),
αναφερόμενοι στην παραπάνω θέση, υποστηρίζουν πως η διοίκηση είναι και επιστήμη και
τέχνη. Η διοίκηση δεν στηρίζεται μόνο σε επιστημονικά κριτήρια αλλά και σε στοιχεία που
σχετίζονται με την δυνατότητα των ασκούντων διοίκηση να κινούνται ευέλικτα και να παίρνουν
τις κατάλληλες πρωτοβουλίες
9
Νικόλαος Ράπτης, Επίκουρος Καθηγητής Email: nraptis@aegean.gr
Πανεπιστημίου Αιγαίου
Στην παρούσα συνεδρία γίνεται μια περιγραφή της διαδικασίας της διοίκησης η οποία
μπορεί να εφαρμοστεί σε οποιοδήποτε οργανισμό, μικρό ή μεγάλο, δημόσιο ή ιδιωτικό. Η
διαδικασία είναι επίσης ανεξάρτητη από το πλήθος των εργαζομένων, δηλαδή μπορεί να
εφαρμοστεί ακόμη κι όταν κάποιος/α εργάζεται μόνος/η του/της (Montana & Charnov, 2002:
146-7).
Πολλές φορές ίσως αναφέρεται ο όρος σχεδιασμός αντί του προγραμματισμού ή και τα δύο.
Σχεδιασμός και Προγραμματισμός δεν είναι ταυτόσημες έννοιες, αλλά συμπληρωματικές. Ο
10
Νικόλαος Ράπτης, Επίκουρος Καθηγητής Email: nraptis@aegean.gr
Πανεπιστημίου Αιγαίου
σχεδιασμός αναφέρεται σε μια γενική σύλληψη που συνήθως αφορά τους στόχους μιας
μελλοντικής προσπάθειας. Ο προγραμματισμός εξειδικεύει τους στόχους σε συγκεκριμένες
δράσεις και ενέργειες που πρέπει να υλοποιηθούν και τις τοποθετεί στο χρόνο. Ο σχεδιασμός
είναι έννοια πιο αφηρημένη από τον προγραμματισμό.
Οι Montana & Charnov, (2002: 147) αναφέρονται στο στρατηγικό προγραμματισμό και
στο λειτουργικό προγραμματισμό. Ο πρώτος συνδέεται με στρατηγικούς στόχους, ενώ ο
δεύτερος με ορισμό αντικειμενικών στόχων , ανάθεση αρμοδιοτήτων, κατανομή πόρων κ.λπ.
Σε μια άτυπη καθημερινή διαδικασία προβαίνουμε σε κριτική ανάλυση των υπηρεσιών που
δεχόμαστε από δημόσιες κυρίως υπηρεσίες. Υπερβολική καθυστέρηση, αναποτελεσματική
υπηρεσία κ.λπ. είναι δυνητικά μερικές από τις εκτιμήσεις ατόμων που έρχονται σε επαφή με
οργανισμούς. Αν σε έναν οργανισμό το ανθρώπινο δυναμικό δεν είναι «τακτοποιημένο» για να
λειτουργεί αποδοτικά, τότε υπάρχουν δυσλειτουργίες οι οποίες επηρεάζουν τις εκροές του
οργανισμού.
Η οργάνωση είναι η διαδικασία η οποία σχεδιάζει τη δομή και τη διάρθρωση της επιχείρησης,
καθορίζει την ιεραρχική σχέση μεταξύ των τμημάτων και ανθρώπων, θέτει κανόνες και τρόπους
συμπεριφοράς, ορίζει τις ανάγκες της εταιρίας, τον τρόπο ικανοποίησης τους και απαντά στο
καίριο ερώτημα «ποιος πρέπει να κάνει τι» (Κέφης, 2005: 4-9).
11
Νικόλαος Ράπτης, Επίκουρος Καθηγητής Email: nraptis@aegean.gr
Πανεπιστημίου Αιγαίου
Από τον παραπάνω πίνακα γίνεται κατανοητή η σημασία της οργάνωσης σε ένα
οργανισμό, ο ίδιος ο ορισμός μας προτρέπει να αποσαφηνίσουμε ορισμένες έννοιες που
σχετίζονται με τη δομή του οργανισμού, με την εξουσία και την ιεραρχία, καθώς και με τις
διάφορες μορφές αναφορικά με τις σχέσεις εξουσίας. Όπως και παραπάνω, έτσι και στο σημείο
αυτό τα παραδείγματά μας αντλούνται από τον εκπαιδευτικό χώρο.
Αναφορικά με τη δομή, διακρίνουμε την επίσημη δομή (formal structure) και την
ανεπίσημη δομή (informal structure).
Η επίσημη δομή αποτελεί την τυπική δομή ενός οργανισμού. Στη δομή αυτή
απεικονίζονται: οι θέσεις και οι τίτλοι εργασίας, οι εποπτικές σχέσεις (ποιος αναφέρει σε
ποιον), οι γραμμές που δείχνουν τις επίσημες επικοινωνίες, τα στρώματα διοίκησης και τα
όποια υπο-τμήματα υπάρχουν. Η ανεπίσημη δομή σχετίζεται με τις σχέσεις ανάμεσα στα μέλη
ενός οργανισμού (Schermerhorn., 2012: 303). Στην ανεπίσημη δομή συναντάται η φημολογία
(grapevine), ένα ανεπίσημο κανάλι επικοινωνίας. Ο Σύλλογος Διδασκόντων για παράδειγμα,
ανήκει στην επίσημη δομή της σχολικής μονάδας (Στην 3η συνεδρία θα αναφερθούμε στη δομή
του του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος). Στην ανεπίσημη δομή βρίσκονται οι
διαπροσωπικές σχέσεις για παράδειγμα, δύο εκπαιδευτικών μιας σχολικής μονάδας.
12
Νικόλαος Ράπτης, Επίκουρος Καθηγητής Email: nraptis@aegean.gr
Πανεπιστημίου Αιγαίου
Πηγή: Robbins, Coulter & DeCenzo, Διοίκηση Επιχειρήσεων. Αρχές και εφαρμογές. 2η έκδ., 2017: 53,
Εκδόσεις Κριτική.
13
Νικόλαος Ράπτης, Επίκουρος Καθηγητής Email: nraptis@aegean.gr
Πανεπιστημίου Αιγαίου
πως στη λειτουργική διαδικασία τα πάντα ελέγχονται από την κεντρική διοίκηση.
Υπάρχει ένα μοντέλο διοίκησης από πάνω προς τα κάτω.
Πηγή: Robbins, Coulter & DeCenzo, Διοίκηση Επιχειρήσεων. Αρχές και εφαρμογές. 2η έκδ., 2017: 53,
Εκδόσεις Κριτική.
14
Νικόλαος Ράπτης, Επίκουρος Καθηγητής Email: nraptis@aegean.gr
Πανεπιστημίου Αιγαίου
Η Τρίτη λειτουργία της διοίκησης αναφέρεται στην ηγεσία. Αναλυτικά για την εκπαιδευτική
ηγεσία θα γίνει λόγος σε όλες τις συνεδρίες της 2ης διδακτικής ενότητας. Όπως μας αναφέρει ο
Μπουραντάς (2015: 367-9. 2005: 195-7) ολοένα και περισσότερο δίνεται έμφαση στη
σπουδαιότητα της ηγεσίας κα στους ρόλους του ηγέτη. Στη βιβλιογραφία υπάρχουν πάρα
πολλοί ορισμό για την ηγεσία. Στο παρακάτω πλαίσιο δίνεται ένας από τους πιο περιεκτικούς
ορισμούς για την ηγεσία.
Η ηγεσία μπορεί να ορισθεί ως η διαδικασία επηρεασμού των στάσεων και της συμπεριφοράς
μιας μικρής ή μεγάλης, τυπικής ή άτυπης ομάδας ανθρώπων από ένα άτομο (ηγέτη) με τέτοιο
τρόπο, ώστε εθελοντικά, πρόθυμα και με την κατάλληλη συνεργασία να προσπαθούν να
υλοποιήσουν στόχους που απορρέουν από την αποστολή της ομάδας, με τη μεγαλύτερη
δυνατή αποτελεσματικότητα (Μπουραντάς, 2015: 368).
Παρατηρούμε στον παραπάνω ορισμό της ηγεσίας πως υπάρχουν τρία θεμελιώδη
χαρακτηριστικά: α) η ηγεσία είναι μια διαδικασία επηρεασμού, υπάρχει δηλαδή η θέληση του
ηγέτη να επηρεάσει σε πρώτο επίπεδο τις στάσεις των εργαζομένων και σε δεύτερο τη
συμπεριφορά τους, β) η επιρροή αυτή είναι σε εθελοντική και πρόθυμη βάση, κατά συνέπεια
ο ηγέτης χρησιμοποιεί τη δύναμη της πειθούς, την προσωπική του δύναμη και όχι τη δύναμη
της εξουσίας και γ) ο ορισμός αναφέρεται στην ομαδική συνεργασία, στην αποστολή της
ομάδας.
15
Νικόλαος Ράπτης, Επίκουρος Καθηγητής Email: nraptis@aegean.gr
Πανεπιστημίου Αιγαίου
Απλές καθημερινές μας κινήσεις και ερωτήσεις σχετίζονται ασυνείδητα με τη διαδικασία του
ελέγχου. Η ερώτηση κάποιου υποψήφιου αγοραστή αυτοκινήτου σε ένα φίλο του : «Είσαι
ευχαριστημένος από το αυτοκίνητό σου;» στην ουσία φανερώνει τάση εκτίμησης/αξιολόγησης
προκειμένου να προβεί στην κατάλληλη απόφαση αγοράς. Παρόμοια ελέγχουμε την
κατάσταση των λάστιχων του αυτοκινήτου, τουλάχιστον πριν από ένα μακρινό ταξίδι. Στον
οργανωσιακό χώρο, η διαδικασία του ελέγχου και της αξιολόγησης αποτελούν αναπόσπαστες
λειτουργίες, οι οποίες διασφαλίζουν την αποδοτικότητα του οργανισμού. Είναι η διαδικασία
που θα μας εξασφαλίσει εάν είμαστε στο σωστό δρόμο ή πρέπει να γίνουν ανατροφοδοτικές
δράσεις. Πολλές φορές υπάρχει εσφαλμένη εντύπωση για τον έλεγχο, ιδιαίτερα στον
εκπαιδευτικό χώρο, αφού δεν είναι λίγοι αυτοί που τοποθετούνται αρνητικά στην όποια
αξιολόγηση και την ταυτίζουν με τον καταναγκασμό και με την επιβολή διοικητικών ή
πειθαρχικών μέτρων (Ράπτης & Ψαράς, 2015, 156).
Έλεγχος είναι η διαδικασία μέτρησης της απόδοσης και της ανάληψης δράσης για τη
διασφάλιση των επιθυμητών αποτελεσμάτων (Schermerhorn, 2012: 56).
Στη διοικητική επιστήμη διακρίνουμε τρεις τύπους ελέγχους σε σχέση με τις προοπτικές
των ανοιχτών συστημάτων: α)ο έλεγχος πρόδρασης/προκαταρκτικός (feedforward control), β)
έλεγχος παράλληλης δράσης (concurrent control) και γ) έλεγχος ανάδρασης/ανατροφοδοτικός
(feedback control). Στο παρακάτω σχήμα αναφέρονται τα χαρακτηριστικά ου κάθε τύπου
ελέγχου.
16
Νικόλαος Ράπτης, Επίκουρος Καθηγητής Email: nraptis@aegean.gr
Πανεπιστημίου Αιγαίου
Πηγή: Schermerhorn, Εισαγωγή στο Management. Αρχές και εφαρμογές. 1η έκδ., 2012: 554, Εκδόσεις
BROKEN HILL.
17
Νικόλαος Ράπτης, Επίκουρος Καθηγητής Email: nraptis@aegean.gr
Πανεπιστημίου Αιγαίου
Επισήμανση
Οι πέντε βασικές λειτουργίες της διοίκησης, σύµφωνα µε τον Fayol, οι οποίες και
σήµερα ακόµη βρίσκουν εφαρµογή, είναι: ο σχεδιασµός (planning) η οργάνωση
(organization) η διοίκηση (commanding) ο συντονισµός (coordinating) και ο έλεγχος
(controlling). Απώτατος σκοπός όλων των λειτουργιών είναι να διασφαλιστεί η
εργασιακή αποδοτικότητα (Ράπτης & Βιτσιλάκη, 2006: 17). Διαπιστώνεται πως ακόμη και
18
Νικόλαος Ράπτης, Επίκουρος Καθηγητής Email: nraptis@aegean.gr
Πανεπιστημίου Αιγαίου
στις μέρες μας ισχύον οι βασικές λειτουργίες του διοικητικού μάνατζμεντ, όπως είχαν
παρουσιαστεί από τον Henri Fayol
Σχήμα 2: Οι λειτουργίες της διοίκησης (Πηγή: Βασισμένο στους Robbins DeCenzo & Coulter,
2012: 46 και στο Schermerhorn, 2012: 54)
Η διαδικασία αν και παρουσιάζεται βήμα-βήμα, δεν ακολουθεί γραμμικό τρόπο, αλλά στην
πράξη ο/η μάνατζερ εμπλέκεται συνεχώς, επαναλαμβανόμενα και μη γραμμικά σε διάφορες
λειτουργίες της διοίκησης.
3. Επίπεδα διοίκησης
Στο σχήμα 7 που ακολουθεί αναφέρονται τα επίπεδα διοίκησης προσαρμοσμένα στην τυπική
εκπαίδευση. Η εκπαίδευση στη χώρα μας περιλαμβάνει τέσσερα επίπεδα διοίκησης: α)
κεντρικό επίπεδο, όπου βρίσκονται το Υπουργείο Παιδείας και οι διευθύνσεις του, β)
Περιφερειακό επίπεδο, όπου βρίσκεται η Περιφερειακή Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας και
Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, γ) Νομαρχιακό επίπεδο όπου βρίσκονται οι διευθύνσεις
πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και οι υποστηρικτικές δομές και γ) επίπεδο
19
Νικόλαος Ράπτης, Επίκουρος Καθηγητής Email: nraptis@aegean.gr
Πανεπιστημίου Αιγαίου
ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ
ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ
ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ
ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ
ΔΕΥΘΥΝΣΗ
ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ
ΣΧΟΛΙΚΗ ΜΟΝΑΔΑ
20
Νικόλαος Ράπτης, Επίκουρος Καθηγητής Email: nraptis@aegean.gr
Πανεπιστημίου Αιγαίου
21
Νικόλαος Ράπτης, Επίκουρος Καθηγητής Email: nraptis@aegean.gr
Πανεπιστημίου Αιγαίου
Βιβλιογραφία
Bouvier, A. (2013). Μάνατζμεντ και Γνωστικές Επιστήμες. Αθήνα: Εκδόσεις Διάδραση.
Everard, .B., Morris, G. and Wilson, I. (2004). Effective School Management, (4th edt)
SAGE London.
Robbins, & Decenzo, D., & Coulter, M. (2012). Διοίκηση επιχειρήσεων. Αρχές και
εφαρμογές. Αθήνα: Κριτική.
Robbins, S., Coulter, M., & DeCenzo, D. (2017). Διοίκηση επιχειρήσεων. Αρχές και
εφαρμογές. Αθήνα: Κριτική.
Ράπτης, Ν. & Ψαράς, Χ. (2015). Η Συνεργατική Ηγεσία στην Εκπαίδευση: Ο Ρόλος της
Διεύθυνσης και του Συλλόγου Διδασκόντων. Αθήνα: Διάδραση.
22
Νικόλαος Ράπτης, Επίκουρος Καθηγητής Email: nraptis@aegean.gr
Πανεπιστημίου Αιγαίου
Ράπτης, Ν., & Βιτσιλάκη, Χ. (2006). Ηγεσία και διοίκηση εκπαιδευτικών μονάδων: Η
ταυτότητα του διευθυντή της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις:
Αφοί Κυριακίδη.
Σαΐτη, Α., & Σαΐτης, Χ. (2012). Οργάνωση και διοίκηση της Εκπαίδευσης. Αθήνα:
Αυτοέκδοση.
23