«Ηγεσία - Διοίκηση στη Εκπαίδευση»

BΑΣΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΜΕΛΕΤΗΣ ΣΥΝΕΔΡΙΑΣ

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: 1Η
«Διοίκηση στην εκπαίδευση»
ΣΥΝΕΔΡΙΑ: 1Η
«Αποσαφήνιση των εννοιών management και manager, επίπεδα
διοίκησης, λειτουργίες διοίκησης »

ΔΙΔΑΣΚΩΝ
Νικόλαος ΡΑΠΤΗΣ
Επίκουρος Καθηγητής, Πανεπιστημίου Αιγαίου

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ - ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ ©

 Νικόλαος Ράπτης, Επίκουρος Καθηγητής Email: nraptis@aegean.gr
Πανεπιστημίου Αιγαίου

Περιεχόμενα
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ....................................................................................................................... 1

ΔΗΛΩΣΗ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ ........................................................ 2

ΕΙΣΑΓΩΓΗ .............................................................................................................................. 3

1. ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ ..................................................................................... 5

2. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙΠΕΔΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ .................................................................10

2.1 Προγραμματισμός (planning). .................................................................................... 10

2.2 Οργάνωση (organizing) ............................................................................................... 11

2.3 Ηγεσία (leadership) ..................................................................................................... 15

2.4 Έλεγχος (control) ......................................................................................................... 16

3. ΕΠΙΠΕΔΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ .....................................................................................................19

ΣΥΝΟΨΗ/ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΑΣ .................................................................21

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ.......................................................................................................................22

1
 Νικόλαος Ράπτης, Επίκουρος Καθηγητής Email: nraptis@aegean.gr
Πανεπιστημίου Αιγαίου

Δήλωση Πνευματικών Δικαιωμάτων Εκπαιδευτικού Υλικού

Το υλικό αυτό αναπτύχθηκε για τις ανάγκες των Προγραμμάτων δια βίου μάθησης «Διοίκηση
στην Εκπαίδευση και Παιδαγωγική Πρακτική», «Ηγεσία και Διοίκηση Εκπαιδευτικών
Μονάδων» και «Αρχές της Διοίκησης στην Εκπαίδευση» και διανέμεται ηλεκτρονικά από την
πλατφόρμα ηλεκτρονικής μάθησης του Πανεπιστημίου Αιγαίου, στο οποίο και ανήκουν τα
δικαιώματα χρήσης και αξιοποίησης του παρόντος κειμένου.

Δικαίωμα χρήσης του παρόντος υλικού έχουν οι εγγεγραμμένοι/ες επιμορφούμενοι/ες στο

Πρόγραμμα, ενώ δεν επιτρέπεται η αναπαραγωγή ή περαιτέρω διανομή του χωρίς την
έγγραφη άδεια του/της συγγραφέα/ως, ο/η οποίος/α και κατέχει τα πνευματικά δικαιώματα
του υλικού.

Κάθε αναφορά στο περιεχόμενο του κειμένου αυτού πρέπει να συνοδεύεται με το σχετικό
παράθεμα μέσα στο κείμενο και στο τέλος να αναφέρεται η βιβλιογραφική αναφορά.

2
 Νικόλαος Ράπτης, Επίκουρος Καθηγητής Email: nraptis@aegean.gr
Πανεπιστημίου Αιγαίου

Εισαγωγή
Το βασικό ερώτημα, όχι μόνο για την παρούσα συνεδρία αλλά για το σύνολο των διδακτικών
ενοτήτων, το οποίο έρχεται αβίαστα στη σκέψη του/της καθενός/μιας, είναι: «Γιατί κάποιος/α
να αφιερώσει χρόνο για τη μελέτη του μάνατζμεντ;». Μέσα από τη διδακτική αυτή ασύγχρονη
διαδικασία θα γίνει μια προσπάθεια αρχικά να απαντηθεί η αναγκαιότητα του ερωτήματος και
στη συνέχεια, κυρίως με αναστοχαστικές διαδικασίες, να ειδικεύσουμε το ερώτημα και να το
μεταφέρουμε στον εκπαιδευτικό χώρο.

Η έννοια της διοίκησης απασχολεί συνειδητά και μεθοδικά την επιστήμη με την πρόοδο
της εκβιομηχάνισης και κυρίως μετά το βιβλίο σταθμό του Frederick W. Taylor (1911) «Αρχές
επιστημονικού μάνατζμεντ». Πριν την εμφάνιση του επιστημονικού μάνατζμεντ ποια η ιστορία
της διοικητικής σκέψης; Στο ερώτημα αυτό η απάντηση έρχεται μέσα από μια κριτική ανάλυση
των γεγονότων που αποτέλεσαν σταθμό στην ανθρώπινη ιστορία. Για παράδειγμα: ο Daniel
Wren (στο Schermerhorn, 2012: 74) εντοπίζει διοικητικές πρακτικές από το 5000 π.χ., όπου οι
Σουμέριοι χρησιμοποιούσαν γραπτά αρχεία προκειμένου να βελτιώσουν τις κυβερνητικές και
επιχειρηματικές τους δραστηριότητες. Επίσης, η κατασκευή των αιγυπτιακών πυραμίδων (3000
– 2500 π.χ.) αποτελεί μια απόδειξη μιας οργανωμένης προσπάθειας να καθοδηγηθούν
άνθρωποι για να υλοποιηθεί το τεράστιο αυτό έργο. Με δεδομένο ότι 100.000 άτομα περίπου
χρειάζονταν για την κατασκευή μιας πυραμίδας σε μια συνεχή προσπάθεια είκοσι ετών, γίνεται
αντιληπτό πως κάποιος/οι έπρεπε να προγραμματίσουν, να οργανώσουν, να καθοδηγήσουν
και να ελέγξουν την πρόοδο της κατασκευής για να το φέρουν εις πέρας. Η διαφορά στην
αντιμετώπιση του μάνατζμεντ πριν τον εικοστό αιώνα και μετά, βρίσκεται στο ότι τα
περισσότερα κείμενα πριν το επιστημονικό μάνατζμεντ πραγματεύονται την πρακτική πλευρά
του μάνατζμεντ και όχι τη θεωρία πίσω από την πρακτική (Montana & Charnov, 2002: 34).

Σήμερα όσο ποτέ άλλοτε, οι απαιτήσεις για τους οργανισμούς (ιδιωτικούς ή δημόσιους)
και για το ανθρώπινο δυναμικό τους ολοένα αυξάνονται. Τα μοτίβα συμπεριφοράς των
διευθυντών/ριών οργανισμών είναι σημαντικά για την εργασιακή αφοσίωση και ικανοποίηση
των εργαζομένων. Οι παράγοντες που αναμορφώνουν και επανακαθορίζουν τη διοίκηση και
αποτελούν πρόκληση στη σύγχρονη εποχή σχετίζονται κυρίως: α) με την ανάγκη ανάπτυξης
διανοητικού κεφαλαίου (intellectual capital), β) με τη ραγδαία τεχνολογική πρόοδο, β) με την
ποικιλομορφία του εργατικού δυναμικού, γ) με την παγκοσμιοποίηση (globalization), δ) με
ζητήματα ηθικής στον εργασιακό χώρο, ε) με ζητήματα κοινωνικής ευθύνης και διακυβέρνησης,
στ) με την αειφορία και ζ) με τις μεταβαλλόμενες εργασιακές σχέσεις (Robbins, Coulter &
DeCenzo, 2017). Κοντολογίς, οι παράγοντες αυτοί επαναπροσδιορίζουν τις προσεγγίσεις της

3
 Νικόλαος Ράπτης, Επίκουρος Καθηγητής Email: nraptis@aegean.gr
Πανεπιστημίου Αιγαίου

διοίκησης. Μετά τις πρώτες οργανωμένες ανθρώπινες προσπάθειες για τη σωστή υλοποίηση
των έργων, τις κλασικές διοικητικές προσεγγίσεις και τις συμπεριφορικές ποσοτικές
προσεγγίσεις, μπήκαν τα σύγχρονα διοικητικά θεμέλια προκειμένου να αντιμετωπιστούν
αποδοτικά όλες οι σύγχρονες προκλήσεις1. Σήμερα οι διοικητική σκέψη βασίζεται στη
συστημική προσέγγιση, στη διαχείριση της γνώσης και στην οργανωσιακή μάθηση (Bouvier,
2013: 4).

Στην παρούσα συνεδρία θα αναπτυχθούν οι έννοιες του μάνατζμεντ και του μάνατζερ,
οι λειτουργίες της διοίκησης προκειμένου να γίνουν κατανοητά τα καθήκοντα των μάνατζερ
και τα επίπεδα διοίκησης.

Τέλος θα επιχειρηθεί η σύνδεση της εκπαιδευτικής διοίκησης με τη «γενική» διοίκηση

άλλων τύπων οργανισμών.

Σκοπός:

Σκοπός της παρούσας συνεδρίας είναι να γίνει κατανοητό στους/στις επιμορφούμενους/ες πως
ο λειτουργίες της διοίκησης δίνουν τη δυνατότητα να κατανοήσουν όλοι σε έναν οργανισμό
(μάνατζερ και μη διοικητικοί υπάλληλοι) τον τρόπο λειτουργίας του και τις συμπεριφορές του
ανθρώπινου δυναμικού.

Προσδοκώμενα μαθησιακά αποτελέσματα:

✓ Εξοικείωση με τις έννοιες Διοίκηση, Μάνατζμεντ και Μάνατζερ

✓ Κατανόηση των λειτουργιών και των επιπέδων της διοίκησης
✓ Ανάπτυξη της ικανότητας σύνδεσης της διοικητικής σκέψης με την εκπαιδευτική διοίκηση

Έννοιες κλειδιά: Μάνατζερ, Μάνατζμεντ, λειτουργίες διοίκησης, επίπεδα διοίκησης

Συγγραφέας Βασικού Κειμένου Μελέτης

Νικόλαος Ράπτης
Επίκουρος Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Αιγαίου

1
Στα παράλληλα κείμενα συνεδρίας μπορείτε να ανατρέξετε στο κείμενο που αναφέρεται στη
«Διαχρονική σκέψη διοίκησης», όπου αναφέρονται συνοπτικά και διαχρονικά οι σχολές διοίκησης.

4
 Νικόλαος Ράπτης, Επίκουρος Καθηγητής Email: nraptis@aegean.gr
Πανεπιστημίου Αιγαίου

1. Εννοιολογικοί προσδιορισμοί
Πολλοί άνθρωποι έρχονται σε καθημερινή επαφή με διάφορους οργανισμούς, όπως τράπεζες,
νοσοκομεία, εμπορικές επιχειρήσεις κ.λπ. Επίσης δεν είναι λίγες οι φορές που προβαίνουν οι
ίδιοι σε κριτική, αναφορικά με την ποιότητα και την αποτελεσματικότητα της συμπεριφοράς
που τύχανε στους παραπάνω οργανισμούς ή πιο απλά με τη μορφή διοίκησης. Γίνεται φανερό
πως η λειτουργία και η επιτυχία κάθε οργανισμού εξαρτώνται από τον τρόπο διοίκησης του
οργανισμού. Πώς όμως ορίζεται η «μάνατζμεντ»; Όπως για πάρα πολλούς ορισμούς, έτσι και
για τον όρο «μάνατζμεντ», δεν υπάρχει ένας αποδεκτός απ’ όλους ορισμός. Πριν την
εννοιολόγηση για το management2, κατατίθεται η εννοιολόγηση της οργάνωσης.

Σύμφωνα με τον Μπουραντά (2015: 25-6), ως οργάνωση (ή οργανισμός3) θα μπορούσε

να ορισθεί: «μια διακριτή κοινωνική οντότητα (ένωση ή σύνολο ανθρώπων) η οποία μέσω της
διαίρεσης της εργασίας, δομών, συστημάτων και σχεδίων επιδιώκει (σε χρονική διάρκεια) την
επίτευξη σκοπών». Ένα νηπιαγωγείο για παράδειγμα αποτελεί μια οργάνωση.

ΟΡΙΣΜΟΣ 1: ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ (ORGANIZATION)

Οργανισμός είναι μια συνειδητή διάταξη ανθρώπων που συγκεντρώνονται για την επίτευξη
συγκεκριμένου σκοπού (Robbins και συν., 2017: 25)

ΟΡΙΣΜΟΣ 2: ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ

Οργανισμός είναι μια ομάδα ατόμων που συνεργάζονται μαζί κατά τρόπο δομημένο για να
εκπληρώσουν ένα σύνολο σκοπών. Αποτελεί δηλαδή μια μορφή κοινωνικού συστήματος που
έχει γίνει για να εκπληρώνει κάποιο καθορισμένο σκοπό ( Ζαβλανός, 1998:18).

Σύμφωνα με τους παραπάνω ορισμούς οι οργανισμοί έχουν ορισμένα κοινά

χαρακτηριστικά, αυτά είναι (Robbins και συν., 2017: 25. Schermerhorn, 2012: 47-8. Everard,
Morris & Wilson, 2004: 143-5).

2
Όπως αναφέρει οι Σαΐτη και Σαΐτης (2012: 26), θεωρείται επιβεβλημένη η διευκρίνιση των όρων
«administration» και «management». Πολλοί θεωρητικοί δέχονται τους όρους «administration» και
«management» ως ταυτόσημους. Υπάρχουν βέβαια αυτοί που θεωρούν τον όρο «administration» μέρος
του «management» και το αντίστροφο. Στην παρούσα εργασία κάθε αναφορά τις έννοιες
«administration» και «management» (διοίκηση) θα έχουν την ίδια σημασία.
3
Ο όρος «οργανισμός» αναφέρεται αποκλειστικά στην παρούσα εργασία στη διοικητική επιστήμη.

5
 Νικόλαος Ράπτης, Επίκουρος Καθηγητής Email: nraptis@aegean.gr
Πανεπιστημίου Αιγαίου

➢ Σκοποί. Οι οργανισμοί έχουν ένα κεντρικό σκοπό (Central purpose) ή μια κεντρική
αποστολή και ταυτόχρονα έχουν και άλλους σκοπούς (aims) και στόχους (goals). Κάθε
οργανισμός έχει οργανωσιακούς σκοπούς (organizational aims).
➢ Άνθρωποι. Ο οργανισμός αποτελείται από ανθρώπους ή ομάδες ανθρώπων, οι οποίοι
εργάζονται για να πετύχουν τους σκοπούς και τους στόχους του οργανισμού.
➢ Δομή. Η δομή σχετίζεται με τη διάταξη του οργανισμού, δηλαδή με τις γραμμές
εξουσίας και επικοινωνίας, καθώς και με τη διαίρεση εργασίας και τα στοιχεία
σχεδιασμού.

Οι οργανισμοί, σύμφωνα με τον 2ο ορισμό, αποτελούν μια μορφή κοινωνικού

συστήματος. Έτσι, στο σημείο αυτό γίνεται αναφορά στη λειτουργία των οργανισμών ως
ανοικτά συστήματα, δηλαδή οι οργανισμοί αλληλεπιδρούν (επηρεάζουν και επηρεάζονται) με
το περιβάλλον τους. Στο παρακάτω σχήμα παρουσιάζεται ο οργανισμός ως ανοιχτό σύστημα,
το οποίο μπορεί να μετατρέπει εισροές πόρων από το περιβάλλον σε παραγωγή προϊόντων.

Σχήμα 1: Ο οργανισμός ως ανοικτό σύστημα

Περιβάλλον

Οργανισμός

Εισροές Διαδικασία Εκροές

μετασχηματισμού
• Πρώτες ύλες • Επαγγελματικές • Προϊόντα και
• Ανθρώπινοι δραστηριότητες υπηρεσίες
πόροι εργαζομένων • Χρηματοοικονομικά
• Κεφάλαιο • Δραστηριότητες του αποτελέσματα
• Τεχνολογία μάνατζμεντ • Πληροφορίες
• Πληροφορίες • Τεχνολογία και • Αποτελέσματα
μέθοδοι στους ανθρώπους
παραγωγής

Ανατροφοδότηση

Περιβάλλον

Πηγή: Robbins, Coulter & DeCenzo, Διοίκηση Επιχειρήσεων. Αρχές και εφαρμογές. 2η έκδ., 2017: 53,
Εκδόσεις Κριτική.

Όπως έχει αναφερθεί, οι σχολικές μονάδες αποτελούν ανοικτά συστήματα. Σε

αναλογία με το παραπάνω σχήμα 1, στις εισροές μιας σχολικής μονάδας (π.χ. το 2ο Λύκειο
Ρόδου) μπορούμε να έχουμε: γνώσεις, αξίες, σκοπούς, οικονομικούς πόρους . Στη διαδικασία
επεξεργασμού (μετασχηματισμού) μπορούμε να έχουμε: το διδακτικό και βοηθητικό

6
 Νικόλαος Ράπτης, Επίκουρος Καθηγητής Email: nraptis@aegean.gr
Πανεπιστημίου Αιγαίου

προσωπικό, την υλικοτεχνική και τεχνολογική υποδομή, τις τάξεις, τα τμήματα, εκπαιδευτικά
προγράμματα και στις εκροές: δεξιότητες επικοινωνίας, πνευματικές δεξιότητες, πολιτιστικές
αξίες, την αίσθηση.
Μετά την οριοθέτηση του έννοιας του «οργανισμού», μπορούμε να μπούμε στους
εννοιολογικούς προσδιορισμού του μάνατζμεντ και του μάνατζερ. Όπως συμβαίνει συνήθως
στους επιστημονικούς χώρους δεν υπάρχουν συμπεφωνημένοι ορισμοί για τη διοίκηση
(μάνατζμεντ). Αρχίζοντας από την εννοιολόγηση του μάνατζερ μπορούμε να ισχυριστούμε πως
ο μάνατζερ είναι το άτομο του οργανισμού που έχει την ευθύνη της επιτυχίας των στόχων του
οργανισμού και ακολούθως μπορούμε να υποστηρίξουμε πως η εργασία των μάνατζερ είναι το
μάνατζμεντ (διοίκηση). Παρακάτω παρατίθενται ορισμένοι ορισμοί για τον μάνατζερ και τη
διοίκηση.

ΟΡΙΣΜΟΣ 3: ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΜΑΝΑΤΖΕΡ

Μάνατζερ (manager-διευθυντής/ρια) είναι το άτομο σε έναν οργανισμό που διευθύνει τις

δραστηριότητες άλλων εργαζομένων (Robbins και συν., 2017: 26).

Στο ίδιο μήκος κύματος ο επόμενος ορισμός για τον μάνατζερ.

ΟΡΙΣΜΟΣ 4: ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΜΑΝΑΤΖΕΡ

Μάνατζερ (managers-διευθυντές/ριες) είναι ένα άτομο το οποίο υποστηρίζει, επιβλέπει και

είναι υπεύθυνο για την εργασία των άλλων (Schermerhorn, 2012: 50).

Μια κριτική ανάλυση των δύο παραπάνω ορισμών για τον/την διευθυντή/ρια
(manager) μας οδηγεί στο πρώτο συμπέρασμα πως τα άτομα αυτά έρχονται σε επικοινωνία με
άλλα άτομα του οργανισμού, συνεργάζονται μαζί τους, τους καθοδηγούν και τους
υποστηρίζουν προκειμένου να επιτευχθούν οι οργανωσιακοί στόχοι.

Σε έναν οργανισμό, για παράδειγμα στον εκπαιδευτικό οργανισμό της Πρωτοβάθμιας

Εκπαίδευσης, συναντάμε τα άτομα αυτά κάτω από διάφορους τίτλους – διευθυντής/ρια
σχολείου, συντονιστής εκπαίδευσης, διευθυντής εκπαίδευσης, διευθυντής/ρια εκπαιδευτικών
θεμάτων, διευθυντής/ρια έργου κ.λπ. Αναφορικά με τα καθήκοντα, τους ρόλους, τις ικανότητες
και τις δεξιότητες των μάνατζερ θα γίνει εκτενή αναφορά στην επόμενη διδακτική συνεδρία.
Στη συνέχεια παρατίθενται ορισμοί για την έννοια της διοίκησης (μάνατζμεντ).

7
 Νικόλαος Ράπτης, Επίκουρος Καθηγητής Email: nraptis@aegean.gr
Πανεπιστημίου Αιγαίου

ΟΡΙΣΜΟΣ 5: ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΜΑΝΑΤΖΜΕΝΤ

Το μάνατζμεντ (διοίκηση) γενικά είναι μια τέχνη και μια επιστήμη. Είναι μια κοινωνική
διαδικασία. Κοινωνική γιατί λαμβάνει υπόψη ης τις σχέσεις μεταξύ των ατόμων και
διαδικασία γιατί αποτελείται από ένα σύνολο συγκεκριμένων λειτουργιών που
πραγματοποιούνται προκειμένου να επιτευχθούν προκαθορισμένοι στόχοι (Ζαβλανός, 1998:
19).

ΟΡΙΣΜΟΣ 6: ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΜΑΝΑΤΖΜΕΝΤ

Το μάνατζμεντ (διοίκηση) είναι η διαδικασία διεκπεραίωσης των απαιτούμενων εργασιών,

αποτελεσματικά και αποδοτικά, μέσω άλλων ανθρώπων και σε συνεργασία με αυτούς (Robbins
και συν., 2017: 27).

ΟΡΙΣΜΟΙ 7, 8 & 9: ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΜΑΝΑΤΖΜΕΝΤ-ΜΙΑ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Μάνατζμεντ (διοίκηση) είναι η πρακτική του να επιτυγχάνονται αποτελέσματα μέσω άλλων

ανθρώπων (Follet, 1979 στο Πετρίδου, 2011: 34)

Μάνατζμεντ (διοίκηση) είναι τα σύνολο διαδικασιών και ελέγχων με τις οποίες εξασφαλίζεται
η διατήρηση της οργανωτικής σύνδεσης και η κατεύθυνση μιας ομάδας ανθρώπων που
επιδιώκει ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα (Massie, 1979 στο Πετρίδου, 2011: 34)

Μάνατζμεντ (διοίκηση) είναι η εργασία μαζί με άλλους και μέσω άλλων για την επίτευξη των
στόχων της επιχείρησης αλλά και των μελών της (Montana & Charnov, 2002: 20).

Όπως και με τον όρο μάνατζερ, έτσι και με τον όρο μάνατζμεντ (διοίκηση) θα
προβούμε σε μια κριτική ανάλυση των ορισμών. Στους ορισμούς 7, 8 και 9 διαπιστώνουμε μια
διαφοροποίηση ως προς το περιεχόμενο της διοίκησης. Ο 9 ος ορισμός δίνει έμφαση στον
άνθρωπο (στον εργαζόμενο) της επιχείρησης αφού βάζει τη διάσταση της επίτευξης όχι μόνο
των οργανωσιακών αλλά και ατομικών στόχων. Επίσης τονίζεται η σημασία της
συνεργατικότητας.

Στον 6ο ορισμό έχουμε την εισαγωγή δύο βασικών εννοιών για τη διοίκηση, της
αποτελεσματικότητας και της αποδοτικότητας.

Η αποδοτικότητα (efficiency) σχετίζεται με τη σωστή διεκπεραίωση του έργου κα

διασφάλιση της μέγιστης εκροής με τη βέλτιστη αξιοποίηση των εισροών (βλέπε παραπάνω
σχήμα 1). Η αποτελεσματικότητα (effectiveness) σχετίζεται με τη διεκπεραίωση των εργασιών
ή την ολοκλήρωση δραστηριοτήτων, ώστε να κατακτώνται οι στόχοι του οργανισμού (Robbins

8
 Νικόλαος Ράπτης, Επίκουρος Καθηγητής Email: nraptis@aegean.gr
Πανεπιστημίου Αιγαίου

και συν., 2017: 27). Επίσης σε μια κριτική ανάλυση, μπορούμε να ισχυριστούμε πως η
αποδοτικότητα σχετίζεται με τα μέσα με τα οποία μπορούν να πραγματοποιηθούν οι εργασίες,
ενώ η αποτελεσματικότητα σχετίζεται με την κατάκτηση των σκοπών και στόχων του
οργανισμού. Δηλαδή με τα αποτελέσματα.

Επισήμανση

Στο σημείο αυτό τίθενται τα παρακάτω αναστοχαστικά ερωτήματα:

➢ Πώς η αποτελεσματικότητα και η αποδοτικότητα συνδέονται με την

αειφορική/πράσινη ανάπτυξη;

➢ Ποια η σημασία της αειφορίας για το επάγελμα του/της διευθιυντή/ριας

οργανισμού;

➢ Τι θα μετρούσε για εσάς περισσότερο, η αποδοτικότητα ή η αποτελεσματικότητα

σε έναν οργανισμό;

➢ Μπορείτε να δόσετε έναν ορισμό της διοίκησης ο οποίος θα εμπεριέχει τους

όρους αποδοτικότητα και αποτελσματικότητα;

Σε κάθε πρίπτωση μπορείται να έχετε ανατροφοδότηση στο nraptis@aegean.gr

Στον πρώτο ορισμό έχουμε τη θέση του θεωρητικού (Ζαβλανός, 1998: 19) πως η
διοίκηση αποτελεί ταυτόχρονα τέχνη και επιστήμη. Οι Σαΐτη και Σαΐτης(2012: 27-8),
αναφερόμενοι στην παραπάνω θέση, υποστηρίζουν πως η διοίκηση είναι και επιστήμη και
τέχνη. Η διοίκηση δεν στηρίζεται μόνο σε επιστημονικά κριτήρια αλλά και σε στοιχεία που
σχετίζονται με την δυνατότητα των ασκούντων διοίκηση να κινούνται ευέλικτα και να παίρνουν
τις κατάλληλες πρωτοβουλίες

9
 Νικόλαος Ράπτης, Επίκουρος Καθηγητής Email: nraptis@aegean.gr
Πανεπιστημίου Αιγαίου

2. Λειτουργίες διοίκησης και επίπεδα διοίκησης

Οι μάνατζερ είναι άτομα υπεύθυνα για την αποτελεσματικότητα και αποδοτικότητα

οργανισμών. Ένας τρόπος για να προσεγγίσουμε τα καθήκοντα που σχετίζονται μεν εργασία
τους είναι να δούμε τις λειτουργίες της διοίκησης. Στην επόμενη συνεδρία θα αναφερθούν δύο
ακόμη προσεγγίσεις: η προσέγγιση των ρόλων και η προσέγγιση δεξιοτήτων και ικανοτήτων.

Στην παρούσα συνεδρία γίνεται μια περιγραφή της διαδικασίας της διοίκησης η οποία
μπορεί να εφαρμοστεί σε οποιοδήποτε οργανισμό, μικρό ή μεγάλο, δημόσιο ή ιδιωτικό. Η
διαδικασία είναι επίσης ανεξάρτητη από το πλήθος των εργαζομένων, δηλαδή μπορεί να
εφαρμοστεί ακόμη κι όταν κάποιος/α εργάζεται μόνος/η του/της (Montana & Charnov, 2002:
146-7).

Η διαδικασία διοίκησης επιχειρήσεων (management process) περιλαμβάνει τον

προγραμματισμό, την οργάνωση, την ηγεσία και τον έλεγχο της χρήσης των πόρων με σκοπό
να επιτευχθούν οι στόχοι του οργανισμού αποδοτικά και αποτελεσματικά (Schermerhorn,
2012: 54-6). Παρακάτω γίνεται συνοπτική παρουσίαση της κάθε μίας από τις τέσσερις
λειτουργίες.

2.1 Προγραμματισμός (planning).

Ζούμε σε ένα περιβάλλον στο οποίο οι εξελίξεις είναι ραγδαίες και αλματώδεις. Η τεχνολογία
και η παγκοσμιοποίηση –σχεδόν αλληλένδετες- έχουν καταργήσει τα όρια που περιόριζαν τον
ανταγωνισμό τουλάχιστον γεωγραφικά. Έτσι σήμερα οι οργανισμοί πρέπει να βρίσκονται σε
συνεχή ετοιμότητα σε σχέση με το εξωτερικό τους περιβάλλον. Παράλληλα πρέπει να
φροντίζουν τις εσωτερικές τους λειτουργίες: Οι διαδικασίες αλλάζουν, οι τρόποι παραγωγής
αλλάζουν, οι σχέσεις των ανθρώπων γίνονται όλο και πιο πολύπλοκες και οι πόροι που πρέπει
να διαχειριστεί ο μάνατζερ είναι ποικίλοι. Άρα ο μάνατζερ πρέπει να λειτουργήσει
λαμβάνοντας υπόψη το εξωτερικό και το εσωτερικό περιβάλλον του οργανισμού. Αυτή τη
σφαιρικότητα στον τρόπο λειτουργίας βοηθά ο Σχεδιασμός και ο Προγραμματισμός.
ΟΡΙΣΜΟΣ 10: ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ

Ο προγραμματισμός είναι η διαδικασία καθορισμού στόχων και ο προσδιορισμός των

δράσεων που πρέπει να αναληφθούν για να επιτευχθούν αυτοί οι στόχοι (Schermerhorn, 2012:
55).

Πολλές φορές ίσως αναφέρεται ο όρος σχεδιασμός αντί του προγραμματισμού ή και τα δύο.
Σχεδιασμός και Προγραμματισμός δεν είναι ταυτόσημες έννοιες, αλλά συμπληρωματικές. Ο

10
 Νικόλαος Ράπτης, Επίκουρος Καθηγητής Email: nraptis@aegean.gr
Πανεπιστημίου Αιγαίου

σχεδιασμός αναφέρεται σε μια γενική σύλληψη που συνήθως αφορά τους στόχους μιας
μελλοντικής προσπάθειας. Ο προγραμματισμός εξειδικεύει τους στόχους σε συγκεκριμένες
δράσεις και ενέργειες που πρέπει να υλοποιηθούν και τις τοποθετεί στο χρόνο. Ο σχεδιασμός
είναι έννοια πιο αφηρημένη από τον προγραμματισμό.

Οι Montana & Charnov, (2002: 147) αναφέρονται στο στρατηγικό προγραμματισμό και
στο λειτουργικό προγραμματισμό. Ο πρώτος συνδέεται με στρατηγικούς στόχους, ενώ ο
δεύτερος με ορισμό αντικειμενικών στόχων , ανάθεση αρμοδιοτήτων, κατανομή πόρων κ.λπ.

Προκειμένου να γίνει αντιληπτή η διαφορά μεταξύ στρατηγικού και λειτουργικού

προγραμματισμό αναφέρουμε δύο παραδείγματα από τον εκπαιδευτικό χώρο. Η στόχευση του
Υπουργείου Παιδείας για την καθιέρωση δίχρονης υποχρεωτικής προσχολικής αγωγής (νήπια
και προνήπια) αποτελεί μια μακροπρόθεσμη κατεύθυνση, ένα στρατηγικό προγραμματισμό.
Το ίδιο θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε για την ανάπτυξη της ειδικής αγωγής σε ολόκληρη τη
χώρα. Η καθημερινή υλοποίηση από τον εκπαιδευτικό του αναλυτικού προγράμματος
σπουδών εμπίπτει στο λειτουργικό προγραμματισμό, όπως και η κάλυψη των λειτουργικών
κενών στις σχολικές μονάδες από τον/την διευθυντή/ρια εκπαίδευσης.

2.2 Οργάνωση (organizing)

Σε μια άτυπη καθημερινή διαδικασία προβαίνουμε σε κριτική ανάλυση των υπηρεσιών που
δεχόμαστε από δημόσιες κυρίως υπηρεσίες. Υπερβολική καθυστέρηση, αναποτελεσματική
υπηρεσία κ.λπ. είναι δυνητικά μερικές από τις εκτιμήσεις ατόμων που έρχονται σε επαφή με
οργανισμούς. Αν σε έναν οργανισμό το ανθρώπινο δυναμικό δεν είναι «τακτοποιημένο» για να
λειτουργεί αποδοτικά, τότε υπάρχουν δυσλειτουργίες οι οποίες επηρεάζουν τις εκροές του
οργανισμού.

ΟΡΙΣΜΟΣ 11: ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ

Η οργάνωση είναι η διαδικασία η οποία σχεδιάζει τη δομή και τη διάρθρωση της επιχείρησης,
καθορίζει την ιεραρχική σχέση μεταξύ των τμημάτων και ανθρώπων, θέτει κανόνες και τρόπους
συμπεριφοράς, ορίζει τις ανάγκες της εταιρίας, τον τρόπο ικανοποίησης τους και απαντά στο
καίριο ερώτημα «ποιος πρέπει να κάνει τι» (Κέφης, 2005: 4-9).

11
 Νικόλαος Ράπτης, Επίκουρος Καθηγητής Email: nraptis@aegean.gr
Πανεπιστημίου Αιγαίου

Από τον παραπάνω πίνακα γίνεται κατανοητή η σημασία της οργάνωσης σε ένα
οργανισμό, ο ίδιος ο ορισμός μας προτρέπει να αποσαφηνίσουμε ορισμένες έννοιες που
σχετίζονται με τη δομή του οργανισμού, με την εξουσία και την ιεραρχία, καθώς και με τις
διάφορες μορφές αναφορικά με τις σχέσεις εξουσίας. Όπως και παραπάνω, έτσι και στο σημείο
αυτό τα παραδείγματά μας αντλούνται από τον εκπαιδευτικό χώρο.

Αναφορικά με τη δομή, διακρίνουμε την επίσημη δομή (formal structure) και την
ανεπίσημη δομή (informal structure).

Η επίσημη δομή αποτελεί την τυπική δομή ενός οργανισμού. Στη δομή αυτή
απεικονίζονται: οι θέσεις και οι τίτλοι εργασίας, οι εποπτικές σχέσεις (ποιος αναφέρει σε
ποιον), οι γραμμές που δείχνουν τις επίσημες επικοινωνίες, τα στρώματα διοίκησης και τα
όποια υπο-τμήματα υπάρχουν. Η ανεπίσημη δομή σχετίζεται με τις σχέσεις ανάμεσα στα μέλη
ενός οργανισμού (Schermerhorn., 2012: 303). Στην ανεπίσημη δομή συναντάται η φημολογία
(grapevine), ένα ανεπίσημο κανάλι επικοινωνίας. Ο Σύλλογος Διδασκόντων για παράδειγμα,
ανήκει στην επίσημη δομή της σχολικής μονάδας (Στην 3η συνεδρία θα αναφερθούμε στη δομή
του του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος). Στην ανεπίσημη δομή βρίσκονται οι
διαπροσωπικές σχέσεις για παράδειγμα, δύο εκπαιδευτικών μιας σχολικής μονάδας.

Στα παρακάτω σχήματα 2 και 3 παρουσιάζονται δύο βασικά μοντέλα οργανωσιακού

σχεδιασμού, μηχανιστικός οργανισμός (mechanistic organization) κι ο οργανικός οργανισμός
(organic organization). Οι Robbins και συν., (2017: 199)αναφέρουν πως το μέγεθος του
οργανισμού, όσο πιο μεγάλος είναι ο οργανισμός, ταιριάζει καλύτερα στους μηχανιστικούς
οργανισμούς. Το ίδιο αναφέρουν και για το περιβάλλον, δηλαδή τα σταθερά περιβάλλοντα με
αυξημένη χρήση τεχνολογίας ταιριάζουν καλύτερα με μηχανιστικές δομές.

12
 Νικόλαος Ράπτης, Επίκουρος Καθηγητής Email: nraptis@aegean.gr
Πανεπιστημίου Αιγαίου

Σχήμα 2: Μηχανιστικοί οργανισμοί

Πηγή: Robbins, Coulter & DeCenzo, Διοίκηση Επιχειρήσεων. Αρχές και εφαρμογές. 2η έκδ., 2017: 53,
Εκδόσεις Κριτική.

Η έκθεση του ΟΟΣΑ (OECD, 2011: 54-55) χαρακτηρίζει το ελληνικό εκπαιδευτικό

σύστημα, ως ένα από τα πιο συγκεντρωτικά (centralized) συστήματα της Ευρώπης. Θεωρεί ότι
η κεντρική δομή διοίκησης και διαχείρισης λειτουργεί ανασχετικά στην αποδοτικότητα και τη
βελτίωση του συστήματος. Η διαπίστωση αυτή, πηγάζει από τις επιδόσεις της Ελλάδας στο
διεθνές πρόγραμμα για την αξιολόγηση των μαθητών/ριών PISA. Τονίζει, η έκθεση ότι, οι
περισσότερες χώρες της Ευρώπης, οι οποίες έχουν και τις υψηλότερες επιδόσεις στο διεθνές
πρόγραμμα, έχουν αποκεντρώσει την ευθύνη (responsibility) και τη λογοδοσία (accountability)
για την εκπαιδευτική διαδικασία, στο επίπεδο της σχολικής μονάδας. Στο ίδιο συμπέρασμα
καταλήγουν και οι Ράπτης & Γρηγοριάδης (2017: 154), όπου συγκεκριμένα αναφέρουν

13
 Νικόλαος Ράπτης, Επίκουρος Καθηγητής Email: nraptis@aegean.gr
Πανεπιστημίου Αιγαίου

πως στη λειτουργική διαδικασία τα πάντα ελέγχονται από την κεντρική διοίκηση.
Υπάρχει ένα μοντέλο διοίκησης από πάνω προς τα κάτω.

Μπορούμε βέβαια να ισχυριστούμε πως σε επίπεδο σχολικής μονάδας, τα

χαρακτηριστικά που θα πρέπει να έχει η δομή, ταιριάζουν με αυτά των οργανικών
οργανισμών (σχήμα 4).

Σχήμα 3: Οργανικοί οργανισμοί

Πηγή: Robbins, Coulter & DeCenzo, Διοίκηση Επιχειρήσεων. Αρχές και εφαρμογές. 2η έκδ., 2017: 53,
Εκδόσεις Κριτική.

14
 Νικόλαος Ράπτης, Επίκουρος Καθηγητής Email: nraptis@aegean.gr
Πανεπιστημίου Αιγαίου

2.3 Ηγεσία (leadership)

Η Τρίτη λειτουργία της διοίκησης αναφέρεται στην ηγεσία. Αναλυτικά για την εκπαιδευτική
ηγεσία θα γίνει λόγος σε όλες τις συνεδρίες της 2ης διδακτικής ενότητας. Όπως μας αναφέρει ο
Μπουραντάς (2015: 367-9. 2005: 195-7) ολοένα και περισσότερο δίνεται έμφαση στη
σπουδαιότητα της ηγεσίας κα στους ρόλους του ηγέτη. Στη βιβλιογραφία υπάρχουν πάρα
πολλοί ορισμό για την ηγεσία. Στο παρακάτω πλαίσιο δίνεται ένας από τους πιο περιεκτικούς
ορισμούς για την ηγεσία.

ΟΡΙΣΜΟΣ 12: ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΗΓΕΣΙΑ =

Η ηγεσία μπορεί να ορισθεί ως η διαδικασία επηρεασμού των στάσεων και της συμπεριφοράς
μιας μικρής ή μεγάλης, τυπικής ή άτυπης ομάδας ανθρώπων από ένα άτομο (ηγέτη) με τέτοιο
τρόπο, ώστε εθελοντικά, πρόθυμα και με την κατάλληλη συνεργασία να προσπαθούν να
υλοποιήσουν στόχους που απορρέουν από την αποστολή της ομάδας, με τη μεγαλύτερη
δυνατή αποτελεσματικότητα (Μπουραντάς, 2015: 368).

Παρατηρούμε στον παραπάνω ορισμό της ηγεσίας πως υπάρχουν τρία θεμελιώδη
χαρακτηριστικά: α) η ηγεσία είναι μια διαδικασία επηρεασμού, υπάρχει δηλαδή η θέληση του
ηγέτη να επηρεάσει σε πρώτο επίπεδο τις στάσεις των εργαζομένων και σε δεύτερο τη
συμπεριφορά τους, β) η επιρροή αυτή είναι σε εθελοντική και πρόθυμη βάση, κατά συνέπεια
ο ηγέτης χρησιμοποιεί τη δύναμη της πειθούς, την προσωπική του δύναμη και όχι τη δύναμη
της εξουσίας και γ) ο ορισμός αναφέρεται στην ομαδική συνεργασία, στην αποστολή της
ομάδας.

Συνεπώς, οι ηγέτες είναι άτομα τα οποία βοηθούν να δημιουργηθούν επιλογές και

ευκαιρίες, να λυθούν προβλήματα, να καθοριστούν προτεραιότητες, να δημιουργήσουν
αφοσίωση και συνεργασίες, να εμπνεύσουν και να δημιουργήσουν διάδοχη κατάσταση
(Ράπτης & Γρηγοριάδης, 2017: 23).

15
 Νικόλαος Ράπτης, Επίκουρος Καθηγητής Email: nraptis@aegean.gr
Πανεπιστημίου Αιγαίου

2.4 Έλεγχος (control)

Απλές καθημερινές μας κινήσεις και ερωτήσεις σχετίζονται ασυνείδητα με τη διαδικασία του
ελέγχου. Η ερώτηση κάποιου υποψήφιου αγοραστή αυτοκινήτου σε ένα φίλο του : «Είσαι
ευχαριστημένος από το αυτοκίνητό σου;» στην ουσία φανερώνει τάση εκτίμησης/αξιολόγησης
προκειμένου να προβεί στην κατάλληλη απόφαση αγοράς. Παρόμοια ελέγχουμε την
κατάσταση των λάστιχων του αυτοκινήτου, τουλάχιστον πριν από ένα μακρινό ταξίδι. Στον
οργανωσιακό χώρο, η διαδικασία του ελέγχου και της αξιολόγησης αποτελούν αναπόσπαστες
λειτουργίες, οι οποίες διασφαλίζουν την αποδοτικότητα του οργανισμού. Είναι η διαδικασία
που θα μας εξασφαλίσει εάν είμαστε στο σωστό δρόμο ή πρέπει να γίνουν ανατροφοδοτικές
δράσεις. Πολλές φορές υπάρχει εσφαλμένη εντύπωση για τον έλεγχο, ιδιαίτερα στον
εκπαιδευτικό χώρο, αφού δεν είναι λίγοι αυτοί που τοποθετούνται αρνητικά στην όποια
αξιολόγηση και την ταυτίζουν με τον καταναγκασμό και με την επιβολή διοικητικών ή
πειθαρχικών μέτρων (Ράπτης & Ψαράς, 2015, 156).

ΟΡΙΣΜΟΣ 12: ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΗΓΕΣΙΑ

Ο έλεγχος είναι η διοικητική λειτουργία που περιλαμβάνει την παρακολούθηση των

δραστηριοτήτων, ώστε να εξασφαλιστεί η υλοποίησή τους σύμφωνα με τον προγραμματισμό
με ταυτόχρονη διόρθωση τυχόν σημαντικών αποκλίσεων (Robbins και συν., 2017: 457).

Έλεγχος είναι η διαδικασία μέτρησης της απόδοσης και της ανάληψης δράσης για τη
διασφάλιση των επιθυμητών αποτελεσμάτων (Schermerhorn, 2012: 56).

Στη διοικητική επιστήμη διακρίνουμε τρεις τύπους ελέγχους σε σχέση με τις προοπτικές
των ανοιχτών συστημάτων: α)ο έλεγχος πρόδρασης/προκαταρκτικός (feedforward control), β)
έλεγχος παράλληλης δράσης (concurrent control) και γ) έλεγχος ανάδρασης/ανατροφοδοτικός
(feedback control). Στο παρακάτω σχήμα αναφέρονται τα χαρακτηριστικά ου κάθε τύπου
ελέγχου.

16
 Νικόλαος Ράπτης, Επίκουρος Καθηγητής Email: nraptis@aegean.gr
Πανεπιστημίου Αιγαίου

Σχήμα 4: Συστημική προσέγγιση των τύπων ελέγχου

Πηγή: Schermerhorn, Εισαγωγή στο Management. Αρχές και εφαρμογές. 1η έκδ., 2012: 554, Εκδόσεις
BROKEN HILL.

Από το σχήμα 4 διαπιστώνουμε, για παράδειγμα ένας/μια διευθυντής/ρια σχολικής

μονάδας, μπορεί να δράσει με τρεις δυνητικούς τρόπους: α) να επιλύει τα προβλήματα πριν
αυτά εμφανιστούν, να είναι δηλαδή προδραστικός/ή, β) να επιλύει τα προβλήματα όταν αυτά
εμφανίζονται και γ) να επιλύει τα προβλήματα αφού πρώτα εμφανιστούν.

Ο έλεγχος ως διαδικασία εμπεριέχει τέσσερα βήματα, τα οποία διακρίνονται στο

παρακάτω σχήμα 5. Περιλαμβάνονται, κατά σειρά κατάταξης, ο καθορισμός στόχων και
προτύπων, η μέτρηση της πραγματικής απόδοσης, η σύγκριση πραγματικής απόδοσης και
επιλεγμένων κριτηρίων και ανάληψη διορθωτικής δράσης.

17
 Νικόλαος Ράπτης, Επίκουρος Καθηγητής Email: nraptis@aegean.gr
Πανεπιστημίου Αιγαίου

Σχήμα 5: Βήματα στη διαδικασία ελέγχου

Πηγή: Προσαρμοσμένο από το Schermerhorn, 2012: 557-8

Mε τη διαδικασία του ελέγχου, ολοκληρώνονται οι τέσσερις βασικές λειτουργίες της

διοίκησης. Στην ερώτηση «Γιατί στις βασικές λειτουργίες της διοίκησης δεν περιλαμβάνονται
η επικοινωνία και τη λήψη αποφάσεων;» η απάντηση είναι απλή. Πρόκειται για δύο
λειτουργίες κλειδιά, οι οποίες λαμβάνουν χώρα σε καθημερινή πρακτική διαδικασία μέσα
στους οργανισμούς, και στους εκπαιδευτικούς, σε όλες τις προαναφερθείσες λειτουργίες. Στο
παρακάτω σχήμα 6 παρουσιάζονται οι τέσσερις βασικές λειτουργίες, όπου και συμφωνούν οι
περισσότεροι σήμερα θεωρητικοί, και στο κέντρο τοποθετούνται οι δύο λειτουργίες «κλειδιά»,
η λήψη αποφάσεων και η επικοινωνία.

Επισήμανση

Οι πέντε βασικές λειτουργίες της διοίκησης, σύµφωνα µε τον Fayol, οι οποίες και
σήµερα ακόµη βρίσκουν εφαρµογή, είναι: ο σχεδιασµός (planning) η οργάνωση
(organization) η διοίκηση (commanding) ο συντονισµός (coordinating) και ο έλεγχος
(controlling). Απώτατος σκοπός όλων των λειτουργιών είναι να διασφαλιστεί η
εργασιακή αποδοτικότητα (Ράπτης & Βιτσιλάκη, 2006: 17). Διαπιστώνεται πως ακόμη και

18
 Νικόλαος Ράπτης, Επίκουρος Καθηγητής Email: nraptis@aegean.gr
Πανεπιστημίου Αιγαίου

στις μέρες μας ισχύον οι βασικές λειτουργίες του διοικητικού μάνατζμεντ, όπως είχαν
παρουσιαστεί από τον Henri Fayol

Σχήμα 6: Λειτουργίες της διοίκησης

Σχήμα 2: Οι λειτουργίες της διοίκησης (Πηγή: Βασισμένο στους Robbins DeCenzo & Coulter,
2012: 46 και στο Schermerhorn, 2012: 54)

Η διαδικασία αν και παρουσιάζεται βήμα-βήμα, δεν ακολουθεί γραμμικό τρόπο, αλλά στην
πράξη ο/η μάνατζερ εμπλέκεται συνεχώς, επαναλαμβανόμενα και μη γραμμικά σε διάφορες
λειτουργίες της διοίκησης.

3. Επίπεδα διοίκησης

Στο σχήμα 7 που ακολουθεί αναφέρονται τα επίπεδα διοίκησης προσαρμοσμένα στην τυπική
εκπαίδευση. Η εκπαίδευση στη χώρα μας περιλαμβάνει τέσσερα επίπεδα διοίκησης: α)
κεντρικό επίπεδο, όπου βρίσκονται το Υπουργείο Παιδείας και οι διευθύνσεις του, β)
Περιφερειακό επίπεδο, όπου βρίσκεται η Περιφερειακή Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας και
Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, γ) Νομαρχιακό επίπεδο όπου βρίσκονται οι διευθύνσεις
πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και οι υποστηρικτικές δομές και γ) επίπεδο

19
 Νικόλαος Ράπτης, Επίκουρος Καθηγητής Email: nraptis@aegean.gr
Πανεπιστημίου Αιγαίου

σχολικής μονάδας ,όπου βρίσκονται τα μονομελή όργανα διοίκησης (Διευθυντής/ρια και

υποδιευθυντής/ρια ή υποδιευθυντές/ριες), το διδακτικό προσωπικό και το υποστηρικτικό
προσωπικό .

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ
ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ
ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

ΔΕΥΘΥΝΣΗ
ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

ΣΧΟΛΙΚΗ ΜΟΝΑΔΑ

Σχήμα 7: Επίπεδα διοίκησης στην εκπαίδευση

Οι διευθύνσεις εκπαίδευσης είναι σε νομαρχιακό επίπεδο και είναι διαφορετικές για

την Πρωτοβάθμια και τη Δευτεροβάθμια. Οι Περιφερειακές Διευθύνσεις Εκπαίδευσης είναι
ενιαίες για όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης. Δηλαδή, ο Περιφερειακός διευθυντής είναι
διοικητικός και πειθαρχικός προϊστάμενος και για την Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση και για τη
Δευτεροβάθμια.

20
 Νικόλαος Ράπτης, Επίκουρος Καθηγητής Email: nraptis@aegean.gr
Πανεπιστημίου Αιγαίου

Σύνοψη/Ανακεφαλαίωση Αντικειμένου Συνεδρίας

Στην παρούσα συνεδρία αρχικά προσδιορίστηκαν εννοιολογικά οι όροι: οργανισμός,

μάνατζμεντ, μάνατζερ και παρουσιάστηκε η λειτουργία του οργανισμού ως σύστημα . στη
συνέχεια αναπτύχθηκαν οι τέσσερις βασικές λειτουργίες της διοίκησης: ο προγραμματισμός, η
οργάνωση, η ηγεσία και ο έλεγχος. Τέλος, παρουσιάστηκαν τα επίπεδα διοίκησης στη δομή
του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος.

21
 Νικόλαος Ράπτης, Επίκουρος Καθηγητής Email: nraptis@aegean.gr
Πανεπιστημίου Αιγαίου

Βιβλιογραφία
Bouvier, A. (2013). Μάνατζμεντ και Γνωστικές Επιστήμες. Αθήνα: Εκδόσεις Διάδραση.

Everard, .B., Morris, G. and Wilson, I. (2004). Effective School Management, (4th edt)
SAGE London.

Montana, J. P. 7 Charnov, H. B. (2004). Μάνατζμεντ. Αθήνα: Εκδόσεις Κλειδάριθμος.

Organisation for Economic Co-operation and Development (2011). Strong Performers

and Successful Reformers in Education. Education Police Advice for Greece. OECD
Publishing.

Robbins, & Decenzo, D., & Coulter, M. (2012). Διοίκηση επιχειρήσεων. Αρχές και
εφαρμογές. Αθήνα: Κριτική.

Robbins, S., Coulter, M., & DeCenzo, D. (2017). Διοίκηση επιχειρήσεων. Αρχές και
εφαρμογές. Αθήνα: Κριτική.

Schermerhorn, J. (2012). Εισαγωγή στο Management. Εκδόσεις Πασχαλίδης.

Ζαβλανός, Μ. (1998). Μάνατζμεντ. Αθήνα: Εκδόσεις Έλλην.

Κέφης, Β., (2005). Ολοκληρωμένο Μάνατζμεντ. Βασικές Αρχές για Σύγχρονες

Οικονομικές Μονάδες. Αθήνα: Κριτική.

Μπουραντάς, Δ. (2005). Ηγεσία: Ο δρόμος της Διαρκούς Επιτυχίας. Αθήνα: Εκδόσεις

Κριτική.

Μπουραντάς, Δ. (2015). Μάνατζμεντ. Αθήνα: Εκδόσεις Μπένου.

Πετρίδου, Ε. (2011). Διοίκηση – Management. Μια εισαγωγική προσέγγιση.

Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Σοφία.

Ράπτης, Ν. & Ψαράς, Χ. (2015). Η Συνεργατική Ηγεσία στην Εκπαίδευση: Ο Ρόλος της
Διεύθυνσης και του Συλλόγου Διδασκόντων. Αθήνα: Διάδραση.

Ράπτης, Ν. (2006). Διοίκηση Εκπαιδευτικών Μονάδων: Ψυχολογικές και Κοινωνικές

Παράμετροι Διοικητικής Αποτελεσματικότητας (Διδακτορική Διατριβή). Πανεπιστήμιο
Αιγαίου, Σχολή Ανθρωπιστικών Σπουδών, Τμήμα Επιστημών της Προσχολικής
Αγωγής και του Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού, Ρόδος

Ράπτης, Ν. και Γρηγοριάδης, Δ. (2017). Ηγεσία Εκπαιδευτικών Μονάδων. Ηγετικά

χαρακτηριστικά των διευθυντών/ριών δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Θεσσαλονίκη:
Εκδόσεις Αφοί Κυριακίδη.

22
 Νικόλαος Ράπτης, Επίκουρος Καθηγητής Email: nraptis@aegean.gr
Πανεπιστημίου Αιγαίου

Ράπτης, Ν., & Βιτσιλάκη, Χ. (2006). Ηγεσία και διοίκηση εκπαιδευτικών μονάδων: Η
ταυτότητα του διευθυντή της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις:
Αφοί Κυριακίδη.

Σαΐτη, Α., & Σαΐτης, Χ. (2012). Οργάνωση και διοίκηση της Εκπαίδευσης. Αθήνα:
Αυτοέκδοση.

23