Krew nie w piach Korzy■ci z p■atnego

krwiodawsta 1st Edition Anna Gruhn

Visit to download the full and correct content document:
https://ebookstep.com/product/krew-nie-w-piach-korzysci-z-platnego-krwiodawsta-1st
-edition-anna-gruhn/
More products digital (pdf, epub, mobi) instant
download maybe you interests ...

Medizinische Fachwörter von A Z 1st Edition Anna Marie

Seitz

https://ebookstep.com/product/medizinische-fachworter-von-
a-z-1st-edition-anna-marie-seitz/

Lem una vida fuera de este mundo ■ycie nie z tej ziemi
1st Edition Wojciech Orli■ski Bárbara Gill

https://ebookstep.com/product/lem-una-vida-fuera-de-este-mundo-
zycie-nie-z-tej-ziemi-1st-edition-wojciech-orlinski-barbara-gill/

Zaklinaczka Krew Werdiany 1st Edition Lene Kaaberbøl

https://ebookstep.com/product/zaklinaczka-krew-werdiany-1st-
edition-lene-kaaberbol/

Kriti■eskij analiz buržuaznych teorij i praktiki

upravlenija promyšlennymi issledovanijami i
razrabotkami W D Hartmann W Stock M Z Šterngarca ■ M
Mirskogo
https://ebookstep.com/product/kriticeskij-analiz-burzuaznych-
teorij-i-praktiki-upravlenija-promyslennymi-issledovanijami-i-
razrabotkami-w-d-hartmann-w-stock-m-z-sterngarca-e-m-mirskogo/
Anna and the King Anna Leonowens

https://ebookstep.com/product/anna-and-the-king-anna-leonowens/

Gelo 1st Edition Anna Kavan

https://ebookstep.com/product/gelo-1st-edition-anna-kavan-2/

Gelo 1st Edition Anna Kavan

https://ebookstep.com/product/gelo-1st-edition-anna-kavan/

Panduan Pemantauan Kesehatan Terumbu Karang Gaiyanto

Muhammad Abrar Anna E W Manuputty Rikah M Siringoringo
Yosephine Tuti Dewirina Zulfianita

https://ebookstep.com/product/panduan-pemantauan-kesehatan-
terumbu-karang-gaiyanto-muhammad-abrar-anna-e-w-manuputty-rikah-
m-siringoringo-yosephine-tuti-dewirina-zulfianita/

■■■■■■■■■■■■■ Z 1st Edition ■■■■■■ ■■■■■■■■ ■■■■■■

https://ebookstep.com/download/ebook-51595334/
 Anna GRUHN

Krew nie
w piach
Korzyści z płatnego
krwiodawstwa
 Anna GRUHN

Krew nie
w piach
Korzyści z płatnego
krwiodawstwa

Raport Instytutu Edukacji Ekonomicznej

im. Ludwiga von Misesa

Instytut Edukacji Ekonomicznej im. Ludwiga von Misesa

Wrocław 2022
Krew nie w piach. korzyści z płatnego krwiodawstwa
Raport Instytutu Edukacji Ekonomicznej
im. Ludwiga von Misesa

Copyright ©
Creative Commons CC BY-SA 4.0
Fundacja Instytut Edukacji Ekonomicznej
im. Ludwiga von Misesa

Redakcja: Mateusz Benedyk, Paweł Kot

Korekta: Paweł Kot

Skład tekstu i opracowanie graficzne: Szymon Pipień

Instytut Edukacji Ekonomicznej

im. Ludwiga von Misesa
pl. Strzelecki 20, 50-224 Wrocław
www.mises.pl, mises@mises.pl
Spis treści

Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

1. Modele krwiodawstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

2. Popularność i bezpieczeństwo donacji . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

3. Ile krwi potrzeba? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

4. Niebezpieczna krew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

5. Czy za krew można płacić? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

6. Czy honorowe krwiodawstwo jest bezpłatne? . . . . . . . . . . . . 24

7. Inne koszty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

8. Po co płatne krwiodawstwo? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

9. Jak to działa w Czechach? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

10. Czy płatne donacje się opłacają? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34

Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .38
 Anna Gruhn – zasłużona honorowa
dawczyni krwi I stopnia, uzyskała
tytuł doktora nauk społecznych
na Uniwersytecie Wrocławskim,
współpracowniczka Instytutu Misesa
i autorka artykułów na łamach
mises.pl. Ostatnio interesuje się
m.in. finansowaniem organizacji
pozarządowych.

Instytut Edukacji Ekonomicznej im.

Ludwiga von Misesa ufundowany we
Wrocławiu w sierpniu 2003 roku jest
niezależnym i nienastawionym na zysk
ośrodkiem badawczo-edukacyjnym,
odwołującym się do tradycji austriackiej
szkoły ekonomii oraz dorobku
klasycznego liberalizmu. Instytut został
nazwany na cześć – naszym zdaniem
najwybitniejszego ekonomisty XX w. –
Ludwiga von Misesa.

5 Krew nie w piach

Wprowadzenie
Krew, jej składniki oraz wytwarzane z nich preparaty krwiopochodne mają
szerokie zastosowanie we współczesnej medycynie. Przetacza się krew peł-
ną lub jej składniki, a koncentraty płytkowe z krwinek białych lub czerwo-
nych służą do leczenia małopłytkowości1. Z kolei z osocza wytwarza się m.in.
koncentraty czynników krzepnięcia dla chorych na hemofilię, preparaty do
leczenia pierwotnych niedoborów odporności czy immunoglobuliny wyko-
rzystywane w sytuacji konfliktu serologicznego. Przeszczep szpiku kostnego
jest jedną z form terapii chorych na nowotwory krwi, stosuje się go również
po chemio- i radioterapii2.

Opisane powyżej przykłady nie wyczerpują zastosowań krwi – a starzenie się

społeczeństwa, pojawienie się nowych chorób3 i rosnące w związku z tym
zapotrzebowanie na leki prowadzi też do zwiększenia zapotrzebowania na
krew oraz preparaty krwiopochodne4. Niestety jak dotąd nie udało się wypro-
dukować preparatów zastępujących ludzką krew lub jej składniki. Krew i jej
składniki mają krótki termin ważności: od zaledwie 2 godzin (Przemywany
Koncentrat Krwinek Czerwonych), poprzez 5 dni (koncentraty płytkowe) aż

1 https://rckik.krakow.pl/wp-content/uploads/2016/08/Pobierz-dokument.pdf
2 https://www.dkms.pl/dawka-wiedzy/o-nowotworach-krwi
3 A. Sadler, L. Shi, S. Bethge, A. Mühlbacher, Incentives for Blood Donation: A Discrete Choice
Experiment to Analyze Extrinsic Motivation.
4 Problem niedoborów na rynku krwi np. w okresie pandemii opisywał w swoim komentarzu
Ł. Jasiński: https://mises.pl/blog/2020/04/01/jasinski-dlaczego-tak-czesto-brakuje-zapasow-
-krwi/#_ftn2.

6 Krew nie w piach Wprowadzenie

po 3 miesiące (osocze świeżo mrożone w temperaturze do -25 st. C)5. Dodaj-
my do tego ograniczenia w częstotliwości oddawania krwi u wielokrotnych
dawczyń i dawców6 oraz nierównomierny rozkład grup krwi w społeczeństwie
i okaże się, że nie dość, że zapotrzebowanie na krew i jej składniki jest
ciągłe, to jeszcze rośnie.

Rozwiązaniem tych problemów może być płatne krwiodawstwo – do czego

staram się przekonać w tym raporcie. W jego pierwszej części opisuję modele
krwiodawstwa oraz argumenty etyczne związane z bezpieczeństwem donacji,
które przedstawia się na korzyść modelu honorowego. Następnie wyjaśniam,
ile krwi i jej składników się obecnie pozyskuje oraz jakie jest zapotrzebowa-
nie na te surowce. Zastanawiam się, czy obawy o bezpieczeństwo płatnych
donacji oraz zagrożenie „utowarowienia” krwi wystarczą, by odrzucić ideę
wynagradzania dawców i dawczyń. Pokazuję, jakie są realne koszty systemu
honorowego oraz przedstawiam dodatkowe argumenty za częściowym przy-
jęciem modelu płatnego krwiodawstwa. Pokrótce opisuję, jak płatny model
wygląda w Czechach, gdzie obowiązuje system mieszany (honorowy i płatny
– ten ostatni tylko w przypadku donacji osocza) i na tej podstawie oszacowuję
koszty przynajmniej częściowego wprowadzenia płatnego modelu w Polsce.

5 https://krwiodawcy.org/terminy-waznosci-poszczegolnych-skladnikow-krwi Można wydłu-

żyć czas przechowywania tylko niektórych preparatów (np. osocza – które w temperaturze
poniżej -25 st. C można przechowywać do 36 miesięcy).
6 https://pl.wikipedia.org/wiki/Krwiodawstwo#Cz%C4%99stotliwo%C5%9B%C4%87_pobiera-
nia_krwi_i_ jej_sk%C5%82adnik%C3%B3w

7 Krew nie w piach Wprowadzenie

 1
Modele krwiodawstwa
Krew najczęściej oddaje się w publicznie zarządzanych centrach krwiodaw-
stwa (choć ich nazwy mogą się różnić) albo w organizacjach non-profit, na-
tomiast znacznie istotniejszy jest model jej pozyskiwania.

Obecnie wyróżnia się modele: a) honorowy, b) płatny i c) pobieranie krwi

lub jej składników od członków lub członkiń rodzin biorców lub tzw. model
donacji zastępczej.

a. Honorowy model krwiodawstwa

Rada Europy definiuje dawcę honorowego jako dawcę, który: „oddaje krew,
osocze lub inne składniki krwi z własnej woli i nie otrzymuje za to żadnego wy-
nagrodzenia pieniężnego lub jego ekwiwalentu: czy to w formie gotówki, czy
w naturze jak np. wolnego od pracy trwającego dłużej niż czas potrzebny na do-
nację i dojazd. Kupony, drobne upominki, napoje lub zwrot kosztów bezpośred-
niej podróży są zgodne z modelem dobrowolnej i niewynagradzanej donacji”7.

Powyższą definicję przyjęła Światowa Organizacja Zdrowia (World Health

Organisation - WHO) i organizacje promujące dobrowolne oddawanie krwi
bez wynagrodzenia – niestety bywa ona różnie interpretowana. Komisja Eu-
ropejska przyznaje, że wszystkie kraje członkowskie Unii Europejskiej stosują
jakąś formę wynagrodzenia lub zachęty do donacji, choć tylko niektóre z nich

7 Council of Europe, Guide to the preparation, use, and quality assurance of blood compo-
nents, Directive 891381 IEEC. Strasbourg: Council of Europe Press, 1992, s. 2. Dostęp online:
https://rm.coe.int/CoERMPublicCommonSearchServices/DisplayDCTMContent?documen-
tId=09000016804da051 – tłum. własne.

8 Krew nie w piach Modele krwiodawstwa

ustalają limity wartości tych zachęt8. European Blood Alliance przyznaje, że
różne kraje różnie rozumieją „wynagrodzenie i zachęty”9 – Polska w 1958 r.
przyjęła model honorowego krwiodawstwa10, co nie przeszkadza jej wyna-
gradzać pieniężnie niektórych dawców czy też stosować bardzo szerokich
form zachęt (o czym w dalszej części raportu).

b. Model płatny

Przeciwieństwem modelu honorowego jest płatne krwiodawstwo, w którym

za donację dawca otrzymuje wynagrodzenie pieniężne lub w naturze11 – jego
wysokość bywa, jak np. w Stanach Zjednoczonych Ameryki, uzależniona od
wielkości donacji, czyli ilości mililitrów oddanej krwi. Dopuszcza się również
doładowywanie punktami przedpłaconych kart, za które można zakupić
dobra i usługi. Jak widać, jedyną różnicą między płatnym a honorowym
krwiodawstwem, przynajmniej zgodnie z definicją Rady Europy, są limity
w wysokości przewidzianych zachęt.

c. Donacje od członków rodzin biorców lub tzw. donacje zastępcze

W ostatnim modelu potrzebujący krwi otrzymują ją z donacji członków lub

członkiń swoich rodzin. Dopuszcza się też tzw. donacje zastępcze – w zamian
za przetoczenie krwi dla biorcy z jego rodziny, członek rodziny przekazuje
krew do banku krwi12. Donacje zastępcze lub od członków rodzin występują
przede wszystkim w krajach rozwijających się (z rzadka również na terenie
UE) – ze względu na ich mniejszą popularność oraz ryzyka zdrowotne z takich
donacji w tym opracowaniu zajmę się głównie pierwszymi dwoma modelami.

8 European Commission, COMMISSION STAFF WORKING DOCUMENT on the implementation

of the principle of voluntary and unpaid donation for human blood and blood components
as foreseen in Directive 2002/98/EC on setting standards of quality and safety for the collec-
tion, testing, processing, storage and distribution of human blood and blood components
and amending Directive 2001/83/EC, 21 April 2016, s. 5 – dostęp online: https://ec.europa.eu/
health//sites/health/files/blood_tissues_organs/docs/swd_2016_130_en.pdf
9 European Blood Alliance, EBA Fact sheet on Voluntary Non-Remunerated Donors, s. 1.
10 Historia krwiodawstwa i krwiolecznictwa sięga jeszcze międzywojnia – w czasie II wojny
światowej krwiodawstwo było odpłatne - https://pck.pl/edukacja/krwiodawstwo/historia-
-honorowego-krwiodawstwa/.
11 P. Jaworski, Bloody Well Pay Them, s. 6.
12 European Commission, COMMISSION STAFF WORKING DOCUMENT on the implementation
of the principle of voluntary and unpaid donation for human blood…, s. 6, European Com-
mission, COMMISSION STAFF WORKING DOCUMENT Evaluation of the Union legislation
on blood, tissues and cells, 10.10.2019, s. 18.

9 Krew nie w piach Modele krwiodawstwa

 2
Popularność i bezpieczeństwo
donacji

Najbardziej rozpowszechnionym modelem krwiodawstwa jest honorowy –

Światowa Organizacja Zdrowia szacuje, że w 2013 r. 83,3% donacji krwi peł-
nej13 na świecie pochodziło od dobrowolnych i niewynagradzanych dawczyń
i dawców, tylko 0,3% od dawców płatnych, a pozostałe od członków rodzin14.
Sytuacja wygląda nieco inaczej, jeśli spojrzymy na nią przez pryzmat regio-
nów WHO oraz ich grup dochodowych.

Kraje z grupy niskich i średnio niskich dochodów, czyli kraje rozwijające się,
częściej korzystają z donacji pochodzących od wynagradzanych darczyńców
i darczyń niż kraje rozwinięte. Te ostatnie dysponują infrastrukturą oraz budże-
tem do tworzenia zachęt do przekazywania krwi innych niż pokrewieństwo.

Światowa Organizacja Zdrowia uznaje model honorowy za najbezpieczniejszy

i zaleca, by kraje na całym świecie pozyskiwały krew za pomocą honorowych
i niewynagradzanych donacji. Znalazło to potwierdzenie w rezolucjach WHA
28.72, WHA 58.14 i w tzw. Deklaracji z Melbourne – jej sygnatariusze zobo-
wiązali się do tego, by ich kraje w całości pozyskiwały krew i jej składniki od
honorowych i niewynagradzanych darczyńców15.

13 Wyróżnia się również donacje metodą aferezy, czyli pozyskiwania koncentratów płytek krwin-
kowych poprzez oddzielenie ich od krwi pełnej, ale jedynie w Europie, Amerykach i krajach
Zachodniego Pacyfiku stanowi ona istotny odsetek.
14 WHO, Global Status Report on Blood Safety and Availability, s. 5.
15 WHO, The Melbourne Declaration on 100% Voluntary Non‐Remunerated Donation of Blood
and Blood Components, June 2009, dostęp online: https://www.who.int/worldblooddonorday/
Melbourne_Declaration_VNRBD_2009.pdf?ua=1

10 Krew nie w piach Popularność i bezpieczeństwo donacji

Wykres 1. Odsetek dobrowolnych i niewynagradzanych donacji wg regionów WHO i grup docho-
dowych Banku Światowego w 2013 r. AFR – Afryka, AMR – Region obu Ameryk, SEAR – Region
Azji Południowo-Wschodniej, EUR – Europa, EMR – Bliski Wschód, WPR – Region Zachodniego
Pacyfiku. (Źródło: WHO: Global Status Report on Blood Safety and Availability, 2016 s. 6)16.

Badacze przedstawiają dwa rodzaje argumentów za bezpieczeństwem i prze-

wagą modelu honorowego krwiodawstwa nad modelem płatnym: a) argu-
menty związane z bezpieczeństwem przetaczania krwi i jej składników i b)
argumenty etyczne.

a. Bezpieczeństwo donacji

W latach 70. i 80. XX w. wielu pacjentów zaraziło się wirusami zapalenia wą-
troby B i C (HCB i HCV) oraz wirusem HIV w wyniku transfuzji krwi. Niestety,
krew pochodziła od dawców płatnych17, a późniejsze wielokrotne badania
potwierdziły, że ryzyko zakażenia tymi niebezpiecznymi wirusami jest więk-

16 Klasyfikacja regionów wg Światowej Organizacji Zdrowia (i wykaz skrótów): https://en.wiki-

pedia.org/wiki/List_of_WHO_regions. Klasyfikacja regionów wg grup dochodowych Banku
Światowego: https://datahelpdesk.worldbank.org/knowledgebase/articles/906519-world-
-bank-country-and-lending-groups
17 European Commission, COMMISSION STAFF WORKING DOCUMENT Evaluation of the Union
legislation on blood…, Annex 2, s. 86.

11 Krew nie w piach Popularność i bezpieczeństwo donacji

sze w przypadku krwi od opłacanych dawców18. We krwi płatnych dawców
i dawczyń znacząco częściej wykrywano wirus zapalenia wątroby typu A i B
oraz markery innych wirusów19.

b. Argumenty etyczne

Jednym z głównych argumentów etycznych przeciw płatnym donacjom,

a za honorowymi, jest ryzyko „utowarowienia” krwi i jej składników. Zda-
niem zwolenników tego podejścia nie można zrównać krwi i jej składników
z innymi dobrami, które swobodnie wymieniamy: sprzedajemy i kupujemy.
Krew nie powinna być wyceniana, bo oznacza to instrumentalne traktowa-
nie innych ludzi.

Inna wątpliwość dotyczy biedniejszych warstw społeczeństwa – oferowanie

zapłaty za oddanie krwi lub jej składników to wykorzystywanie tych ludzi dla
zysku firm produkujących preparaty lecznicze i leki z krwi i jej składników.
Problemem nie jest tu zapłata za krew, ale raczej zbyt niska jej wycena w po-
równaniu do ostatecznej ceny preparatu/leku.

Przeciwnicy płatnych donacji obawiają się również, że wynagradzanie daw-

ców doprowadzi do mniejszej solidarności społecznej oraz do zmniejszenia
altruizmu bliźnich – skoro można otrzymać pieniądze za krew lub jej składnik,
to czemu dawca miałby się na to decydować dobrowolnie i bez finansowych
zachęt.

Podsumowując, ze względów medycznych (leki i preparaty lecznicze) i de-

mograficznych (starzejące się społeczeństwa) zwiększa się zapotrzebowanie
na krew i preparaty krwiopochodne – zwłaszcza te drugie, w tym osocze. Jak
dotąd nie wynaleziono doskonałego substytutu krwi, który miałby
tak szerokie zastosowanie jak krew i jej składniki. Pozyskiwanie krwi
jest relatywnie czasochłonne i jedna osoba może, ze względów zdrowotnych,
oddać ograniczoną jej ilość. Ponadto krew i jej składniki mają krótki termin
ważności – niektóre jej składniki (np. koncentraty płytkowe – wytwarzane
na zamówienie) trzeba wykorzystywać na bieżąco, nie można też tworzyć
dużych zapasów innych, ze względu na ograniczenia w przechowywaniu
nawet po zamrożeniu.

Być może zarysowane uwarunkowania nie wydają się szczególnie skompliko-

18 T. Eastlund, Monetary Blood Donation Incentives and the Risk of Transfusion-transmitted

Infection, „Transfusion”, 1998 Sep; 38(9), s. 874-82.
19 Ibidem, s. 875-876.

12 Krew nie w piach Popularność i bezpieczeństwo donacji

wane – w końcu, czy nie takie problemy rozwiązuje rynek, przede wszystkim
za pomocą swobodnej wymiany dóbr i usług? Światowa Organizacja Zdrowia
i inne organizacje wspierające honorowe krwiodawstwo odrzucają jednak
to rozwiązanie – według nich płatne krwiodawstwo jest mniej bezpieczne
i mniej etyczne od honorowego, nawet jeśli to dawcy wynagradzani poma-
gają uzupełnić obecne niedobory krwi, a przede wszystkim jej składników.
Sprawdźmy, czy te obawy są słuszne.

13 Krew nie w piach Popularność i bezpieczeństwo donacji

 3
Ile krwi potrzeba?
Nie wiadomo, ile potrzeba. Wiem, że to niesatysfakcjonująca odpowiedź nie
tylko na potrzeby tego raportu. Światowa Organizacja Zdrowia, która rapor-
tuje dostępność krwi i jej składników oraz wielkość donacji, przyznaje, że nie
ma obecnie sposobu na dokładne (ilościowe) oszacowanie popytu na krew
i jej składniki nawet na poziomie poszczególnych państw20. Zakłada, że 1%
populacji powinien oddawać krew, by zaspokoić najbardziej podstawowe
zapotrzebowanie na tę substancję w danym kraju21. Zapotrzebowanie na
krew zmienia się dynamicznie (co nie dziwi, biorąc pod uwagę jej krótki
okres ważności) i zależy m.in. od potrzeb systemu opieki zdrowotnej
(im bardziej rozwinięty, tym z reguły ma większe zapotrzebowanie) czy wy-
korzystania jej w szpitalach. Kraje z bardziej rozwiniętymi systemami opieki
zdrowotnej zgłaszają z reguły większe zapotrzebowanie, ale też mają więcej
krwiodawców i krwiodawczyń niż kraje rozwijające się.

Miarą podaży krwi jest liczba donacji krwi pełnej na 1000 mieszkańców w roku
– dane za 2013 rok przedstawia poniższa mapa.

20 WHO, Global Status Report on Blood Safety, s. 49.

21 WHO, International Federation of Red Cross and Red Crescent Societies, Towards 100%
Voluntary Blood Donation. A Global Framework for Action, s. 5.

14 Krew nie w piach Ile krwi potrzeba?

Rycina 1. Donacje krwi pełnej na 1000 mieszkańców w 2013 r. (Źródło: WHO, Global Status Report
on Blood Safety, s. 4).

Niestety nie ma nowszych danych, bo WHO nie zbiera danych w konkret-

nym cyklu czasowym – pierwszy raport pochodzi z końca XX w. (lata 1998-
1999), a najbardziej aktualny wydano w 2016 r., choć dane pochodzą z 2013 r.
Przerwy w publikacji raportów wynoszą nawet 3 lata. Komisja Europejska
podnosi kwestię zapotrzebowania na krew oraz samowystarczalności krajów
członkowskich, ale poza danymi o wielkości donacji, również nie jest w stanie
oszacować, jak duże jest zapotrzebowanie.

Ministerstwo Zdrowia donosi o okresowych niedoborach krwi i jej składników

na terenie całego kraju – najdłuższe i regularnie powtarzające się występują
w czasie wakacji22.

Nawet wzrost liczby krwiodawców (w tym dawców wielokrotnych, których

udział w liczbie krwiodawców wzrasta – od 59% w 2007 r. do 75% w 2016 r.23)
nie pozwala na zaspokojenie rosnącego zapotrzebowania na krew i jej skład-
niki. Od 2007 roku obserwuje się stały wzrost liczby wydawanych, a nie tylko
produkowanych preparatów z krwinek czerwonych.

22 Ministerstwo Zdrowia, Program polityki zdrowotnej. Zapewnienie samowystarczalności Rze-

czypospolitej Polskiej w krew i jej składniki na lata 2015-2020, Warszawa 2015 (aktualizacja:
5.08.2020), dostępne online: https://www.gov.pl/web/zdrowie/zapewnienie-samowystarczal-
nosci-rp-w-krew-i-jej-skladniki
23 https://krwiodawcy.org/statystyki/

15 Krew nie w piach Ile krwi potrzeba?

Wykres 2. Liczba krwiodawców i wydane przez regionalne centra krwiodawstwa i krwiolecznictwa
jednostki koncentratów krwinek czerwonych (KKCz) w latach 2007-2013 (Źródło: oprac. własne
na podstawie danych Ministerstwa Zdrowia i Narodowego Centrum Krwi).

W Polsce Narodowe Centrum Krwi (NCK) – państwowa jednostka budże-

towa odpowiedzialna za zaopatrzenie w krew i organizację jej pobierania
– udostępnia jedynie infografiki (ostatnie za rok 2019) bez podania danych
źródłowych. Pełniejsze dane można znaleźć na stronie krwiodawcy.org – po-
chodzące z NCK i poszczególnych centrów krwiodawstwa. Liczba honorowych
dawców i dawczyń pozostaje na raczej stałym poziomie, choć najwięcej było
ich w roku 2010. Rokrocznie pobiera się więcej krwi oraz produkuje więcej
osocza i koncentratów krwinek czerwonych. Nadal jest to jednak za mało
wobec potrzeb sektora krwiolecznictwa – o czym świadczą okresowe braki
krwi i jej składników, zwłaszcza w wakacje.

liczba koncen-
liczba dawców pobrano krew wyprodukowano
rok tratów krwinek
honorowych ogółem (w l) osocza (w l)
czerwonych
2010 623808 1101859 1116618 1104233
2011 607669 1135376 1126780 1120698
2012 608599 1144181 1123376 1115218
2013 615245 1144338 1124038 1115007
2014 590650 1146103 1123505 1116447

16 Krew nie w piach Ile krwi potrzeba?

 liczba koncen-
liczba dawców pobrano krew wyprodukowano
rok tratów krwinek
honorowych ogółem (w l) osocza (w l)
czerwonych
2015 604890 1176438 1149325 1137886
2016 596143 1177481 1144531 1132790
2017 588241 1185794 1154251 1146651
2018 590502 1194788 1161612 1154958
2019 591140 1213455 1180355 1173572

Tabela. 1. Liczba krwiodawców, koncentratów krwinek czerwonych oraz pobrania krwi i osocza
(w litrach) w latach 2010-2019. (Źródło: Krwiodawcy.org na podstawie danych NCK i centrów
krwiodawstwa.)

Nieco lepiej wygląda próba oszacowania zapotrzebowania na osocze – wyli-

cza się je na podstawie danych o wykorzystaniu np. przeciwciał (np. immu-
noglobulin) i ilości osocza niezbędnej do pozyskania takiej ilości przeciwciał.
Z drugiej strony pokazuje to, że obecne donacje w Europie zaspokajają
jedynie 63% zapotrzebowania mieszkańców kontynentu na leki pozy-
skiwane z osocza24 – pozostałe 37% importuje się ze Stanów Zjednoczonych,
najczęściej od płatnych dawców i dawczyń.

Sześć państw (Francja, Hiszpania, Niemcy, Austria, Czechy i Węgry) dostarcza

80% osocza do produkcji leków w Europie. W rzeczywistości jest to jednak
nieco ponad 55%, bo Francja i Hiszpania nie eksportują osocza i w całości
wykorzystują je do własnych potrzeb. Austria, Czechy, Niemcy i Węgry do-
puszczają wynagradzanie dawczyń i dawców25. W całej Europie średnio po-
zyskuje się 14 litrów osocza na 1000 mieszkańców, podczas gdy w USA
jest to aż 113 litrów. Kraje, które wynagradzają dawczynie i dawców,
osiągają wyniki wyższe od średniej europejskiej. Rekordzistką jest Au-
stria, gdzie pozyskuje się 75 litrów osocza na 1000 mieszkańców; na drugim
miejscu z 45 litrami na 1000 osób są Czechy, a potem Węgry – 41 litrów na
1000 mieszkańców26.

24 T. Kluszczynski, S. Rohr, R. Ernst, White Paper. Economic and Value Considerations for Pla-
sma-Derived Medicinal Products (PDMPs) in Europe, s. 12, dostępne https://www.vintura.
com/wp-content/uploads/2020/03/White-paper-key-economic-and-value-considerations-
-for-plasma-derived-medicinal-products-PDMPs-in-Europe_Vintura-and-PPTA.pdf
25 Ibidem, s. 45.
26 Na Węgrzech pierwszeństwo mają rodzimi pacjenci i pacjentki – dopiero po zaspokojeniu
krajowego zapotrzebowania prywatne firmy mogą eksportować nadwyżki osocza – P. Ja-
worski, Bloody Well Pay Them, s. 55.

17 Krew nie w piach Ile krwi potrzeba?

Rycina 2 Ilość litrów osocza na 1000 mieszkańców w Europie, 2017 r. (Źródło: T. Kluszczynski,
S. Rohr, R. Ernst, op. cit., s. 47).

Polska również dostarcza istotną ilość osocza27, ale jest w tym dużo mniej
efektywna – niemal czterokrotnie mniejsze (pod względem liczby miesz-
kańców) Czechy pobierają ponad półtora raza więcej osocza.

Widać wyraźnie, że Europa nie jest w stanie uzyskać niezbędnych dla

swoich potrzeb ilości osocza i to wyłącznie od honorowych dawców i daw-
czyń. Pozostała część pochodzi najczęściej ze Stanów Zjednoczonych od
płatnych dawców, od których donacje uznaje się za mniej bezpieczne – czy
faktycznie tak jest?

27 Ibidem, s. 46.

18 Krew nie w piach Ile krwi potrzeba?

 4
Niebezpieczna krew
Od czasów, kiedy wykryto masowe zakażenia HCB, HCV oraz HIV powikłania
poprzetoczeniowe zdarzają się rzadziej – nie tylko dlatego, że ograniczono
donacje od dawców płatnych, ale, przede wszystkim, dzięki badaniu krwi
dawców na obecność markerów powyższych wirusów, a także chorób we-
nerycznych. Jeśli u wielokrotnego dawcy wykryje się markery tych wirusów,
przeprowadza się procedurę spojrzenia wstecz i sprawdza, czy np. wcześniej-
sza donacja nie odbyła się w tzw. okienku diagnostycznym, czyli okresie od
zakażenia do jego wykrycia.

Ponadto stosuje się stałe (np. dla osób chorych na nowotwory czy choroby
skóry)28 lub tymczasowe dyskwalifikacje. W Polsce wzrasta ryzyko zakażenia
po drobnych zabiegach medycznych lub stomatologicznych29 – krew można
oddać dopiero po okresie karencji, który wynosi sześć miesięcy. Podstawą
czasowej dyskwalifikacji są również ryzykowne z medycznego punktu widze-
nia zachowania seksualne (częsta zmiana partnerów/partnerek i uprawianie
seksu bez zabezpieczenia).

Jak podkreślają zwolennicy 100% honorowego krwiodawstwa, nawet w cał-

kowicie nieodpłatnym systemie nie ma pełnej gwarancji ochrony przed
powikłaniami poprzetoczeniowymi30. Kluczem nadal pozostaje testowanie

28 https://pck.pl/edukacja/krwiodawstwo/przeciwskazania/ Dane na temat oznaczania przez

centra krwiodawstwa w badanych krajach markerów wirusów przenoszonych drogą krwi oraz
wykonywania testów przesiewowych krwi można znaleźć w: Global Status Report, Aneksy
4 i 5. Przykładowa ankieta dla kandydatów na dawców: https://krwiodawcy.org/ankiety-dla-
-kandydatow-na-dawcow.
29 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7094117/
30 Eastlund, op. cit., s. 879.

19 Krew nie w piach Niebezpieczna krew

i dobór dawców i dawczyń. Ryzyko nie zwiększy się tylko dlatego, że wyna-
grodzimy osoby oddające krew i jej składniki – istotniejsze jest tu środowisko,
z jakiego się wywodzą i to, czy są bardziej skłonni do ryzykownych, z punktu
widzenia bezpieczeństwa donacji i późniejszych biorców, zachowań. Bezin-
teresowność intencji byłych więźniów czy osób przebywających w areszcie
nie daje gwarancji na to, że ich krew będzie całkowicie bezpieczna, tak jak
wynagrodzenie dawcy nie jest jedynym czynnikiem ryzyka. Powiedziałabym
nawet, że przy płatnych donacjach te procedury doboru dawców powinny
być jeszcze bardziej rygorystyczne.

Dodam, że dylematy dotyczące płatnego i honorowego modelu donacji z per-

spektywy ich bezpieczeństwa dotyczą głównie krwi pełnej i jej transfuzji. Dzię-
ki dodatkowym krokom, np. wielokrotnej inaktywacji wirusów, osocze
pozyskiwane z płatnych donacji uważa się za surowiec bezpieczny – co
potwierdzają nawet środowiska promujące w pełni honorowe donacje31.

Bezpieczeństwo donacji nie jest jednak jedynym argumentem przeciw płat-

nym donacjom. Zadaje się również pytania o to, czy wynagradzanie dawców
jest etyczne.

31 European Blood Alliance, op. cit., s. 2.

20 Krew nie w piach Niebezpieczna krew

 5
Czy za krew można płacić?
Trudno jest przekonać swoich obywateli i obywatelki, by honorowo
oddawali osocze, dlatego importuje się ten surowiec z krajów, gdzie
wynagradza się za donacje. Taka praktyka pokazuje jednak niespójne
spojrzenie na „utowarowienie” osocza. Gdy pozyskuje się je wśród własnych
obywateli nie można go traktować jako „towar” i płacić za niego. Kiedy jednak
go brakuje i konieczny jest import, by wyprodukować niezbędne leki, osocze
może już być towarem i przedmiotem wymiany. Być może pragmatyzm
i braki na własnym rynku usprawiedliwiają takie pospieszne porzucenie ar-
gumentów etycznych? Jak wskazuje Peter Jaworski32, przekonanie o tym, że
nieetyczne jest „utowarowienie”, nie przeszkadza nam wypłacać pensje leka-
rzom, którzy wszak wykonują zawód zaufania publicznego33. Pensje otrzymuje
również personel medyczny czy administracyjny zatrudniony w centrach
krwiodawstwa i nikt nie proponuje zatrudniania ich pro bono dla sprawy.
Kolejna wątpliwość etyczna stoi w całkowitej sprzeczności z pierwszą. Pro-
blemem jest wysokość wynagrodzenia, a nie to, czy dawców w ogóle się
wynagradza. Dawcy, wywodzący się z biedniejszych warstw społeczeń-
stwa, otrzymują zbyt mało za swoje poświęcenie. Jaworski szacuje34, że
jednostka surowego osocza kosztuje ok. 250-300 dolarów amerykańskich.
Z kolei za jeden litr osocza płaci się 30-60 dolarów. Same koszty poboru
stanowią 56% wszystkich kosztów pozyskania osocza (z czego 42% to
wynagrodzenie dla dawców, wynagrodzenie za pracę – 19%, czynsz/dzierża-

32 P. Jaworski, Bloody well pay them, s. 63.

33 Ustawa z dnia 2 grudnia 2009 r. o izbach lekarskich, Dz. U. z 2019 r. poz. 965, z 2020 r. poz.
1291, 2112, 2401. Dostępna online: http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=W-
DU20190000965
34 Ibidem, s. 67-68.

21 Krew nie w piach Czy za krew można płacić?

wa budynków – 14%, testowanie – 10%). Drugim największym kosztem (36%
całości) jest koszt separacji osocza z krwi. Oczywiście sam lek jest znacznie
droższy – Jaworski podaje, że w 2019 r. australijski National Blood Authority
płacił za 40g dawkę terapii Ig35 1800 dolarów. W trosce o dawców zapomina
się jednak, że jedna dawka wymaga o wiele więcej niż jednej donacji, nie
wspominając o pracy w laboratorium.

Niestety zdarzają się przypadki zwiększonej liczby donacji (ponad ustalony

limit), ale dotyczy to jedynie naprawdę ubogich i zdeterminowanych dawców
oraz punktów pobrań, które pozwalają na przekroczenie maksymalnej licz-
by donacji u pacjenta bez względu na jego zdrowie. Nie sądzę, by w Polsce
płatne donacje, gdzie okres karencji między donacjami jest ściśle określony
i rygorystycznie przestrzegany, otwierały tu pole do nadużyć.

Przeciwnicy płatnych donacji twierdzą również, że płacenie za donacje dopro-

wadzi do „efektu wypychania” dawców honorowych i zmniejszenia altruizmu
oraz chęci pomocy. Taka teza nie bierze pod uwagę tego, że ludzie reagują
na różnego rodzaju zachęty, nie tylko finansowe. Za decyzją o donacji stoi
osobista motywacja dawców. Jak wykazały badania Eurobarometru z 2014 r.36,
czynnikami najsilniej wpływającymi na badanych było bezpieczeństwo prze-
taczania krwi oraz osobiste motywacje (chęć pomocy rodzinie lub innym lu-
dziom). Okazuje się, że najbardziej skłonnymi do donacji są młodzi, pracujący
mężczyźni. Innymi, choć mniej istotnymi, zmiennymi socjoekonomicznymi
wpływającymi na chęć do donacji były: wykształcenie i posiadanie partnera
lub partnerki i dzieci37. W tym samym badaniu motywacje finansowe nie
wpływały na chęć donacji, choć, jak przyznają sami autorzy, konieczne jest
zastosowanie bardziej eksperymentalnych metod badania pośrednich i bez-
pośrednich motywacji.

W badaniu amerykańskich i niemieckich studentów nie stwierdzono nega-

tywnego wpływu zachęt na chęć donacji. Niemieccy respondenci najwyżej

35 Terapia Ig, to inaczej leczenie preparatami zawierającymi białka spełniające funkcję odpor-
nościową (immunoglobuliny). Wyróżnia się leczenie substytucyjne, które polega na uzu-
pełnieniu niskiego stężenia immunoglobulin w organizmie, oraz – w większych dawkach
– działanie modyfikujące działanie układu odpornościowego – vide: https://pl.wikipedia.org/
wiki/Przeciwcia%C5%82o#Terminologia.
36 Omówienie wyników badań: Elisabeth M.J. Huis in ‘t Veld,1,2 Wim L.A.M. de Kort,1,3 and Eva-
-Maria Merz, Determinants of blood donation willingness in the European Union: a cross-co-
untry perspective on perceived transfusion safety, concerns, and incentives, „Transfusion”,
April 2019, dostępne online: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30811608/. Nieopracowane dane
można znaleźć na stronie Eurobarometru.
37 Ibidem, s. 4 i 6.

22 Krew nie w piach Czy za krew można płacić?

cenili sobie: zwrot kosztów podróży, zbadanie krwi, płatny urlop lub wynagro-
dzenie pieniężne – u amerykańskich respondentów były to: zwrot kosztów
podróży, wynagrodzenie pieniężne, płatny urlop i zbadanie krwi38.

W wyborze między płatnym a honorowym krwiodawstwem (w tym, oczywi-

ście, donacjach składników krwi) często umyka to, że w świecie zachodnim
praktycznie nie ma systemu, który nie oferowałby żadnych zachęt
dawczyniom i dawcom. Z całą pewnością żaden z systemów nie jest bez-
kosztowy, choć koszty mogą być przenoszone na inne podmioty niż centra
krwiodawstwa.

38 A. Sadler, L. Shi, S. Bethge, A. Mühlbacher, Incentives for Blood Donation: A Discrete Choice
Experiment to Analyze Extrinsic Motivation, „Transfusion Medicine and Hemotherapy” 45(2)
April 2018, dostępne online: https://www.researchgate.net/publication/323162123_Incenti-
ves_for_Blood_Donation_A_Discrete_Choice_Experiment_to_Analyze_Extrinsic_Motivation.

23 Krew nie w piach Czy za krew można płacić?

 6
Czy honorowe krwiodawstwo jest
bezpłatne?

Doskonałym przykładem rozległych zachęt i jednoczesnego rozproszenia

kosztów jest Polska – kraj honorowych krwiodawców z nazwy39.

W Polsce finansowo wynagradza się jedynie tzw. dawców immunizowa-

nych40 (są to mężczyźni) – dawców o grupie krwi Rh-, szczepionych krwią
o grupie Rh+. Z ich osocza produkuje się immunoglobulinę anty-D poda-
waną w przypadkach konfliktu serologicznego. Pozostali dawcy i dawczynie
otrzymują:

• napój oraz przekąskę po donacji,

• bezpłatne wyniki badań laboratoryjnych (dawcę informuje się również,
jeśli jego krew jest zakażona),
• czekoladę (nawet do 12 tabliczek w zależności od rodzaju donacji),
• zwrot kosztów podróży w przypadku dotarcia do centrum krwiodawstwa
środkiem komunikacji miejskiej,
• dzień wolny od pracy dla osób zatrudnionych na umowę o pracę lub
usprawiedliwienie kilkugodzinnej nieobecności w pracy (w razie odrzu-
cenia dawcy/dawczyni),

39 Przegląd zachęt stosowanych w krajach europejskich można znaleźć w: Kluszczyński et al.,

op. cit., s. 53.
40 Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 6 lutego 2017 r. w sprawie określenia rzadkich grup
krwi, rodzajów osocza i surowic diagnostycznych, których uzyskanie wymaga przed pobra-
niem krwi lub jej składników wykonania zabiegu uodpornienia dawcy lub innych zabiegów,
oraz wysokości rekompensaty, Dz. U. Z dnia 9 lutego 2017 r., poz. 235, dostępne online: https://
isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20170000235/O/D20170235.pdf.

24 Krew nie w piach Czy honorowe krwiodawstwo jest bezpłatne?

 • ulgę podatkową – donację uznaje się za darowiznę przekazaną na cele
krwiodawstwa41,
• od stycznia 2021 r. ulgę w wysokości 33% na przejazd pociągiem dla
dawców, którzy przynajmniej trzykrotnie oddali krew lub jej składniki
w czasie pandemii42.

Na dodatkowe przywileje mogą liczyć wielokrotni dawcy i dawczynie – za-

służeni honorowi dawcy krwi:

• możliwość zakupu niektórych leków ze zniżką;

• pierwszeństwo w kolejkach w przychodniach, szpitalach lub aptekach
(choć z własnego doświadczenia wiem, że jedynie najbardziej zdetermi-
nowani są w stanie wyegzekwować ten przywilej).
• Po oddaniu określonej ilości krwi lub jej składników (18 litrów – mężczyźni,
15 litrów – kobiety) i uzyskaniu tytułu Zasłużonego Honorowego Dawcy
Krwi I stopnia – zniżki lub bezpłatne przejazdy komunikacją miejską
(osobne regulacje miejskie).

Widać wyraźnie, że tak szerokie uprawnienia wiążą się ze znacznymi koszta-

mi – do tego dochodzą inne.

41 https://pck.pl/edukacja/krwiodawstwo/uprawnienia/
42 https://www.intercity.pl/pl/site/o-nas/dzial-prasowy/komunikaty/informacja-o-warunkach-ko-
rzystania-z-ulgi-dla-honorowych-dawcow-krwi.html#:~:text=Informujemy%2C%20%C5%B-
Ce%20od%2026%20stycznia,poci%C4%85g%C3%B3w%20EIC%20i%20EI.

25 Krew nie w piach Czy honorowe krwiodawstwo jest bezpłatne?

 7
Inne koszty
a. marketing

Centra krwiodawstwa organizują akcje promujące krwiodawstwo w mniej-

szych miejscowościach lub na wsiach albo wespół z uczelniami wyższymi
i zakładami pracy. Wiąże się to z dodatkowymi wydatkami na marketing
oraz zaplecze infrastrukturalne (choćby zorganizowanie mobilnych punktów
poboru krwi, przechowywanie i transport krwi w sanitarnych warunkach).

b. program lojalnościowy (zakup słodyczy i gadżetów)

Ministerstwo Zdrowia (MZ) odpowiedziało na apel o zapewnienie samowystar-

czalności w krew i jej składniki i w latach 2016-2020 zorganizowało program
polityki zdrowotnej. Jednym z jego elementów był program lojalnościowy,
który za pomocą drobnych nagród rzeczowych (np. breloków do kluczy, kub-
ków, koców itp.) zachęcał dawców do regularnych donacji. W planach jest
kolejny. Tabela 2 pokazuje wydatki zaplanowane na realizację programu (jego
całościowy koszt MZ wyceniło na 95,2 mln zł43).

43 Ministerstwo Zdrowia, op. cit., s. 3. Nie ma jeszcze ostatecznego rozliczenia programu. Mi-
nisterstwo Zdrowia przygotowało edycję programu na lata 2021-2026, która w większości
kontunuuje cele z wcześniejszych lat. Ministerstwo Zdrowia, Program polityki zdrowotnej
pn. Zapewnienie samowystarczalności RP w krew i jej składniki, dostępne online: https://
www.gov.pl/web/nck/program-polityki-zdrowotnej-pn-zapewnienie-samowystarczalnosci-
-rp-w-krew-i-jej-skladniki.

26 Krew nie w piach Inne koszty

 2015 r. 2016 r. 2017 r. 2018 r. 2019 r. 2020 r.

8 714 286 zł 6 777 675 zł 10 599 134 zł 14 146 000 zł 12 191 000 zł 10 408 000 zł

Tabela 2 Wydatki zaplanowane na realizację programu polityki zdrowotnej Zapewnienie sa-

mowystarczalności Rzeczypospolitej Polskiej w krew i jej składniki na lata 2015-2020 (Źródło:
Ministerstwo Zdrowia).

Program przewidywał również przygotowanie materiałów promujących

krwiodawstwo (w tym ulotek oraz spotów: radiowego i telewizyjnego) oraz
ich rozpowszechnienie, akcję edukacyjną skierowaną do młodzieży gimna-
zjalnej i ponadgimnazjalnej, ogólnopolskie akcje informacyjne. Zaplanowano
również pilotażowe badanie stężenia ferrytyny w grupie wielokrotnych hono-
rowych dawców krwi oraz zakup samochodów przeznaczonych do transportu
krwi i jej składników oraz urządzeń chłodniczych.

Ministerstwo Zdrowia przygotowało nową edycję programu na lata 2021-2026.

W większości powiela ona cele poprzednich edycji. Koszty nowego programu
przedstawia Tabela 3.

2021 r. 2022 r. 2023 r. 2024 r. 2025 r. 2026 r.

11 540 000 zł 22 550 000 zł 18 850 000 zł 18 500 000 zł 18 600 000 zł 17 540 000 zł

c. koszty z budżetów: centralnego i samorządowych

W wielu polskich miastach zasłużeni honorowi dawcy i dawczynie krwi mogą

bezpłatnie podróżować komunikacją miejską – koszty sfinansowania dopłat
za te ulgi ponoszą samorządy oraz budżet centralny. Ulgi te najczęściej przy-
znaje się do końca życia i nie uzależnia się ich od kontynuowania donacji,
zatem, nawet jeśli liczba dawców nie zmieni się (por. tabela 1), samorządy
wciąż będą finansowały ulgi dla żyjących zasłużonych honorowych dawców
krwi. W roku pandemicznym do tych kosztów doszły jeszcze koszty sfinan-
sowania 33% ulgi dla osób, którzy w czasie trwania pandemii przynajmniej
trzykrotnie oddały krew lub jej składniki.

d. koszty pracodawców

Pracodawcy finansują dni wolne od pracy dla krwiodawców (są to dni do-
datkowe naliczane niezależnie od wielkości urlopu wynikającej z przepisów
Kodeksu Pracy). Dla obowiązkowych i zdrowych krwiodawców i krwiodawczyń

27 Krew nie w piach Inne koszty

może to być nawet dodatkowe 12 dni w roku (przerwa pomiędzy donacjami
płytek krwi to 4 tygodnie, co daje maksymalnie 12 donacji w roku)44.

e. koszty ponoszone przez dawców i dawczynie

Wydaje się, że obecne sposoby zachęcenia społeczeństwa do donacji są

wystarczające. Wszak donacja krwi trwa średnio 15 min. (na czas faktycznej
donacji wpływają np. płeć, wiek, wzrost oraz waga dawcy), a w zamian przy-
sługuje dzień wolny od pracy. W rzeczywistości dawcy poświęcają na donację
znacznie więcej czasu. Dawca musi dojechać do centrum krwiodawstwa,
zarejestrować się (nie wszyscy dawcy rejestrują się telefonicznie, co skraca
czas oczekiwania na miejscu), oddać próbki krwi w pracowni hematologicz-
nej, czekać na kwalifikację lekarską. To dopiero kroki poprzedzające samą
donację, która przy pobieraniu składników krwi może potrwać nawet 1,5h.

Nie zapominajmy również o obowiązkowym odpoczynku po donacji. Dawca,

który oddaje krew z łatwością spędzi w centrum krwiodawstwa nawet 1,5h,
a czas ten wydłuża się, jeśli odda któryś ze składników krwi. Wątpię, by same
dary w naturze i łakomstwo skłaniały dawców do tak znaczącego poświęce-
nia czasu. Zdobycie istotniejszych uprawnień, czyli bezpłatnych przejazdów
komunikacją miejską czy bezpłatnych leków wymaga wielu lat cierpliwości.

44 Przerwa między donacjami osocza wynosi 2 tygodnie, chyba że lekarz zgodzi się na skró-
cenie przerwy. Zgodnie z przepisami, można oddać rocznie nie więcej niż 25 litrów osocza
(maksymalna jednorazowa donacja to 650 ml). Zdeterminowany dawca cieszący się końskim
zdrowiem i przychylnością lekarza może oddać osocze do 38 razy w roku – zakładam jednak,
że takie przypadki są bardzo rzadkie. Każda infekcja, spadek poziomu hemoglobiny poniżej
normy dla dawców oznacza tymczasową dyskwalifikację.

28 Krew nie w piach Inne koszty

 8
Po co płatne krwiodawstwo?
Braki krwi i jej składników oraz rosnące zapotrzebowanie na te substancje,
któremu nie towarzyszy wzrost liczby dawców i dawczyń zmusza do ponow-
nego rozważenia płatnego modelu krwiodawstwa.

Model ten pozwoliłby na: a) poszerzenie społeczności dawców o kolejne gru-

py motywowane innymi zachętami niż te dotychczas stosowane, b) zwięk-
szenie odsetka dawców wielokrotnych – drobne wynagrodzenie mogłoby
skłonić ich do częstszych donacji (nadal jednak zgodnych z zaleceniami
zdrowotnymi). Większa podaż krwi, a zwłaszcza jej składników doprowadzi
do zwiększenia produkcji leków – już teraz centra krwiodawstwa, za zgodą
dawców, sprzedają nadwyżki osocza firmom farmaceutycznym produku-
jącym leki.

Nowy model pozwala na zwiększenie produkcji i, dzięki efektom skali, na

obniżenie jej kosztów, co powinno zapewnić niższe ceny leków i większy
do nich dostęp wśród uboższych. Płatne donacje mogą być też sposo-
bem na zwiększenie poziomu krwiodawstwa w krajach biedniejszych,
które obecnie bazują na donacjach członków rodzin lub tzw. donacjach
zastępczych.

Większa dostępność krwi pomoże zażegnać sezonowe braki krwi i jej

składników, dokuczliwe i widoczne zwłaszcza w czasie wakacji. Wyso-
kość opłaty za donację można uzależnić od wielkości zapasów – podwyższać
ją w okresie spadków surowca i obniżać w okresie zwiększonych donacji;
zapłatę za krew można także różnicować w zależności od grupy krwi, jeśli
brakuje akurat jej konkretnych typów. Bardziej stabilne zapasy powinny usta-
bilizować działanie placówek zależnych od jej dostaw – szpitali i placówek

29 Krew nie w piach Po co płatne krwiodawstwo?

badawczych. Ważnym argumentem jest też rozwój branży farmaceutycznej,
w tym firm biotechnologicznych rozwijających badania nad nowym leczni-
czym wykorzystaniem krwi i jej składników.

Są to dodatkowe argumenty za finansowym wynagradzaniem dawców

i dawczyń. Podsumujmy też wcześniejsze argumenty. W obecnym syste-
mie i tak już stosuje się zachęty. Obecne zachęty nie przyciągają jednak
odpowiedniej liczby dawców i nie biorą pod uwagę znaczących wyrzeczeń
ze strony krwiodawców i krwiodawczyń. Wydają się też nieadekwatne wobec
zaangażowania krwiodawców – postawiłabym tezę, że sama motywacja do
pomagania odgrywa tu większą rolę niż słodycze lub gadżety dla biorących
udział w programie lojalnościowym.

System honorowego krwiodawstwa nie jest przejrzysty – jego koszty są

rozproszone pomiędzy państwowymi instytucjami, placówkami ochrony
zdrowia i prywatnymi firmami, co utrudnia oszacowanie rzeczywistej wy-
sokości nakładów. Wprowadzenie opłat za donacje może też zmobilizować
do zwiększenia możliwości finansowania systemu poprzez sprzedaż nad-
wyżek firmom produkującym leki, co już teraz ma miejsce, ale w znacznie
mniejszym zakresie.

Podsumujmy też raz jeszcze kwestie bezpieczeństwa i etyczności płatnych

donacji. W pełni bezpłatny system krwiodawstwa niestety również nie jest
w stanie zapanować w 100% bezpiecznych donacji. Sama kwestia wynagro-
dzenia nie podwyższa ryzyka donacji – podwyższają ją np. ryzykowne za-
chowania dawców i dawczyń. Dlatego tak istotne są testy przesiewowe oraz
niezwykle rygorystyczna kwalifikacja, które muszą funkcjonować niezależnie
od modelu krwiodawstwa.

Dzięki coraz lepszej jakości badań oraz dodatkowym procedurom udało

się zwiększyć poziom bezpieczeństwa preparatów produkowanych z oso-
cza płatnych dawców, co podkreślają nawet źródła faworyzujące model
honorowy. Takie osocze importują kraje, w których dawcy nie są wynagra-
dzani finansowo – po to by zmniejszyć własne niedobory. Krew pełną od
płatnych dawców nadal określa się jako mniej bezpieczną, ale nic nie stoi
na przeszkodzie, by stosować system mieszany i wynagradzać dawców
oddających osocze.

Krew i jej składniki są już towarem niezależnie od tego, czy chcemy

tego czy nie. Niezrozumiałe jest wykluczanie z wynagrodzenia dawców,
skoro inni uczestnicy procesu krwiodawstwa (lekarze, personel medyczny
i administracyjny) nie pracują pro bono ani się od nich tego nie wymaga.

30 Krew nie w piach Po co płatne krwiodawstwo?

Motywacje dawców i dawczyń do oddawania krwi są różne i dlatego też
warto zastosować zróżnicowany system wynagradzania. Nie ma dowodów,
by płacenie za donacje miało zniechęcać inaczej umotywowanych dawców
albo zmniejszać poziom altruizmu w społeczeństwie45.

45 Peter Jaworski w swoim raporcie Bloody Well Pay Them szeroko rozważa i kontruje argu-
menty etyczne przeciw płatnym donacjom.

31 Krew nie w piach Po co płatne krwiodawstwo?

 9
Jak to działa w Czechach?

System płatnych donacji składników działa nie tylko w moich wyobrażeniach

– jak wspomniałam wcześniej, za donacje osocza płaci się w Stanach Zjedno-
czonych Ameryki, ale też znacznie bliżej, bo w Europie: w Austrii, Czechach,
Niemczech i na Węgrzech.

Przykład Czech pokazuje, że system płatny i honorowy mogą współ-

istnieć. Czesi i Czeszki oddają osocze honorowo lub odpłatnie (krew odda-
wana jest tylko bezpłatnie), a czas donacji, jej wielkość jak i ograniczenia dla
dawców i dawczyń są zbliżone do tych w Polsce46. Jednak nasi sąsiedzi mogą
się pochwalić korzystniejszymi przywilejami – za oddanie krwi lub jej skład-
ników przysługuje im dzień wolny od pracy tak jak w Polsce, ale już za jedną
donację można odliczyć 3000 koron czeskich (czyli ok. 530 zł) od podatku
dochodowego, a limit odliczeń wynosi 15% wysokości dochodu47.

W Polsce donację płytkową na potrzeby odliczeń od podatku wycenia się

na 130 zł, a limit odliczeń to 6% dochodu48. Natomiast w Czechach ci dawcy,
którzy zdecydują się na odpłatną donację, za oddanie osocza otrzymają
700 koron czeskich (czyli ok. 123 zł)49 oraz dopłatę do obiadu w wysoko-
ści 200 koron50. Według doniesień prasowych na podobną kwotę (27 EUR,

46 Zob. https://www.zakonyprolidi.cz/cs/2008-143 lub https://www.cervenykriz.eu/jak-se-stat-

-darcem; https://www.krevnicentrum.cz/darovani-krve/
47 https://www.caraplasma.cz/bezprispevkove-darcovstvi
48 https://krwiodawcy.org/korzysci-z-hdk
49 § 32 ust. 2 Zákon č. 373/2011 Sb. Zákon o specifických zdravotních službách, dostępny online:
https://www.zakonyprolidi.cz/cs/2011-373#hlava3
50 https://www.caraplasma.cz/bezprispevkove-darcovstvi

32 Krew nie w piach Jak to działa w Czechach?

czyli ok. 120 zł51) mogą liczyć dawcy i dawczynie w Niemczech. Skoro takie
rozwiązania funkcjonują także w Europie, i to u bezpośrednich sąsiadów
Polski, dlaczego nie zastosować ich w Polsce, skoro, jak wiemy, pozyskuje
ona mniej osocza niż jej hojniejsi sąsiedzi?

51 https://www.bbc.com/news/business-46197271

33 Krew nie w piach Jak to działa w Czechach?

Another random document with
no related content on Scribd:
them well between cloths; and make a pickle of the following
ingredients:
Six eschalots, minced
White peppercorns 2 oz.
Mace, bruised 1½ oz.
Nutmeg, sliced 1½ oz.
Common table salt 6 oz.
White-wine vinegar 5 pints
Skim this well, boiling it fifteen minutes, and, filling jars with the fruit,
pour the liquor and spices equally upon them, when about new milk
warm, and tie bladder over the jars.

beet-roots.
Pickled beet-roots which have both fine colour and flavour to
recommend them are seldom to be met with, particularly in the
provinces. If this method is tried, it will most certainly recommend
them. Take half a dozen roots of the deepest blood-red colour, put
them into a pail of cold water, and with a soft brush scour and wash
them well, and without breaking the skin in the least. Put them into a
saucepan of boiling water, and let them boil gently until tender, and
no longer, then take them up, wipe dry, and leave them until the next
day. Now peel them nicely, and cut them across in slices a quarter of
an inch thick, not using the extremities. You may cut the slices into
various ornamental and grotesque figures, and lay them in open-
mouthed jars, and make the following pickle:
Mace 1 oz.
Cloves, bruised 2 oz.
Peppercorns 2 oz.
Bay salt, pounded 4 oz.
Ginger, sliced 2 oz.
Horseradish, sliced 1 oz.
Best vinegar ½ gallon
Boil these ten or fifteen minutes, skimming well, and, when cold,
pour over the roots. Replenish the next day what pickle may have
been absorbed, and cover the jars with bladder and leather. This
pickle is ready in a month, and is very good. It makes a beautiful
garnish with fish at dinner, &c. &c.

button mushrooms, for pies and sauces.

Pick out expressly for this purpose a couple of quarts of fresh
gathered button mushrooms, cut the stalks out closely, and wipe
them singly with a piece of soft flannel dipped in moistened bay salt,
place them apart on dishes and scatter a little finely beaten salt
amongst them. Put them into a roomy saucepan along with
Mace, slightly bruised ½ oz.
White peppercorns, slightly
bruised ¾ oz.
Bay leaves, shred ½ oz.
Cloves, bruised ¼ oz.
and let them simmer gently and until all their juice is taken up. Take
the pan from the fire, and when cooled a little add to them four or five
glasses of good white wine, agitate the mushrooms in the pan,
replace it on the fire and bring it to the boil for one minute, then add
three pints of the best pale vinegar and boil for ten minutes slowly.
Now put the mushrooms into glass or stone jars that are clean and
perfectly dry, and when cold make secure with corks or bladder, and
keep them in a dry cool room. This is an estimable pickle, and will be
appreciated duly by lady-cooks, who best know its usefulness and
the various ways in which both the mushrooms and their pickle may
be made available. The wine should be good old Madeira, and the
quantity may be increased with great advantage.

green parsley.
Take fresh green curled parsley just at maturity, pick out the most
handsome sprigs and put them into salt and water strong enough to
float an egg, and let remain so for five or six days; set them to drain
on a sieve, and then immerse them in another fresh pickle of the
same strength for ten days longer, changing the brine twice. Then
drain them again, and put them into pure cold spring water for two
days, changing the water daily, and when again drained scald them
in boiling water until they are of a nice green, and dry them between
soft cloths. Make, then, the following pickle of
Mace ½ oz.
Nutmeg, sliced 1 oz.
Eschalots, minced 1 oz.
Horseradish, sliced 2 oz.
White-wine vinegar 3 pints
which must be boiled ten or twelve minutes and well skimmed. Put
the parsley branches lightly into jars and pour the pickle over,
covering well. Fill up again with pickle the next day, and cover that
again with pure olive oil to the thickness of an inch or thereabouts.
Cover close with wetted bladder, and over that, when dried, with soft
leather, and keep in a dry airy room.

walnut catsup.
When walnuts have attained maturity, and are being deprived of
the outside green shells by the fruiterers, take half a peck of these
husks, put them into a jar, and pour on them as much cold strong
pickling vinegar as will quite cover them; bung up the jar, and so let
them remain three months. Then press out the liquor upon a sieve,
and to every gallon of it take
Cloves 1 oz.
Mace ¾ oz.
Ginger 1½ oz.
Jamaica pepper 1½ oz.
Black pepper 1 oz.
Garlic 1 oz.
 Port wine lees 1½ quart
Anchovies 8 oz.
With all these boil up the liquor of the walnuts, and let them simmer
twenty minutes, skimming well the whole time, then put it aside for
two days and boil it again until reduced one-third part. When cold,
you may put it in bottles, which cork well and seal with wax. It will be
an excellent catsup, and will be greatly improved by long keeping.

mushroom catsup.
Throw large black flap mushrooms into a vessel, and crush them
with the hands well, throwing in a large handful of common salt to
each peck, and let them so lie for two days. Then put them into a
crock of earthenware, and let them be macerated in a cool baker’s
oven for six hours or so, and, when cold, press out the juice, which
boil with the following, to each gallon of the liquor:
Mace ½ oz.
Jamaica pepper 1 oz.
Black pepper 1 oz.
Cloves 1½ oz.
Ginger 1 oz.
Garlic 1 oz.
Bay salt 9 oz.
The simmering and skimming must be continued as long as any filth
rises, and let it then be put away for a day or two, and boiled up
again, being kept well up to the boiling point until reduced to half its
original quantity. When cold it may be put into bottles and firmly
corked and waxed.

tomato catsup.
When tomatoes are fully ripe take two dozen of fine, large, sound
ones, put them into jars and bake until they are tender; strain off the
water from them, and pass the pulp through a sieve, then add to
every pound of the pulp,
Eschalots, shred 1 oz.
Garlic, shred ½ oz.
Bay salt ¼ oz.
White pepper, finely
powdered ¼ oz.
Chili vinegar 1 pint
Boil them together until the whole is quite soft, and pass it again
through a sieve. Now, to every pound of the pulp add the juice of two
lemons, and one large Seville orange, boil it again until it has
attained the consistence of thick cream, and when cold bottle it; cork
and seal well.

celery, crab salad.

Open and wash thoroughly clean a fine head of celery, wipe dry,
and cut it across into a basin, add to it two ounces of some good rich
old cheese sliced thinly, a teaspoonful of mustard mixed as for the
table, a tablespoonful of best olive oil, the same quantity of vinegar,
with pepper and salt to your taste. Mix all well together.

elder-flower vinegar.
Pick out all the stalks from a peck of fresh elder flowers and put
them into a vessel with two gallons of white-wine vinegar, set them
under the influence of bright sunbeams for fourteen days and
upwards, or at a short distance from a continuous fire, and then filter
the vinegar through a new flannel bag; fill bottles, which must be well
corked and sealed.

tarragon vinegar.
Take the leaves of tarragon just before it blossoms, put a pound of
them to three quarts of the best white-wine vinegar in a stone jar,
and let them infuse sixteen days. Then drain it and strain through a
flannel bag; add for every two gallons a quarter of an ounce of
isinglass dissolved in sherry wine, and let it be agitated briskly in a
large stone bottle two days. Leave it a month to get fine, then draw it
off into clean dry glass bottles, which cork well and seal.

white-gooseberry vinegar.
Vinegars should be made at home if you wish to rely upon their
quality. This will be superior to any white-wine vinegar, “so called at
the shops,” and as such will be extremely serviceable in all large
establishments and families. Choose fruit of the lightest colour you
can get when fully ripe, mash it with a wooden mallet or potato
beetle. To every peck of the fruit put two gallons of water, stir them
well for an hour and let them ferment three weeks, repeating the
stirring daily. Then strain off the liquor and add for every gallon:
Loaf sugar 1 lb.
Yeast, thick and fresh 1 tablespoonful
Treacle 1 tablespoonful
Let it work for three or four days, then put it into a sweet barrel of
convenient size, and stop it down for twelve months.

syrup d’orgeat, a paris receipt.

This elegant syrup is thus made:
Sweet almonds 20 oz.
Bitter almonds 8 oz.
Refined sugar 9 lb.
Water 4 pints
Blanch the almonds, dry them perfectly and pound them in a mortar
with the sugar, adding gradually two thirds of the water; strain
through linen, and wash the almonds on the strainer with the
remainder of the water, and dissolve the sugar in the strained liquor
by a gentle heat. Pour the syrup into an earthenware vessel, remove
the scum, and, when nearly cold, add two ounces of orange-flower
water. Put it into clean clear glass bottles, cork well, and seal
effectually.

an excellent curry-powder.
Turmeric 2 oz.
Coriander seeds 6 oz.
Ginger ½ oz.
Cinnamon 2 drachms
Cayenne pepper 6 drachms
Black pepper ½ oz.
Mace 1 drachm
Fenugreek 1½ oz.
Pimento 2 drachms
Cloves 1 drachm
Nutmeg ½ oz.
Pound all the above separately in a mortar, mix thoroughly for twenty
minutes, then sift and again pound the returns, which, when in finest
powder, mix with bulk; put into dry bottles, cork them well and seal.
Some persons prefer more turmeric and less coriander. Others add
two ounces of the best Durham mustard (scorched). Others, half an
ounce of cardamoms or two ounces of cummin. The colour should
be light yellow—brown, not bright yellow.

notes.
It has been incontestably proved by Baron Liebig and other
Professors of Chemistry, that the albumen and gelatine constitute
the leading nutritive ingredients in the different kinds of flesh and fish
used as food; and I have arrived at the conclusion, that any mode of
curing which deprives them of these valuable properties, is opposed
to facts in science and to common-sense, and cannot therefore be
tolerated.
On the nutritive properties of animal food, Professor Brande
writes: “When the muscular parts of animals are washed repeatedly
in cold water, the fibrinous matter which remains, consists chiefly of
albumen, and is, in its chemical properties, analogous to the clot of
blood.”
In mutton, the albumen or fibrin amounts to as much as twenty-
two per cent., and of gelatine to seven per cent., giving a total of
twenty-nine per cent. of nutritive matter. In beef, the albumen is
twenty, and the gelatine six per cent., yielding a total of twenty-six
per cent. of nutritive matter.
When a piece of meat is covered with salt, or immersed in brine,
the salt penetrates the whole fibre of the flesh, and the juices
contained within are drawn out, and mix with the brine; the salts of
potass contained in it, are exchanged and superseded by those of
soda, derived from the salt with which it has been cured; now, as a
constant supply of potass is required in the system to renew the
muscular fibre, it is quite clear that the want of it must be attended
with some derangement of the health; and hence the benefit derived
from the taking of vegetables, which by supplying potass, make up
for the want of this alkali in the meat.
Albumen is coagulated by heat, and is drawn out by cold water;
this fact is referred to in Note, No. 11.

No. 1. The coating of small articles, of the better sorts, excludes

the air. It is a mixture of gelatine with treacle, applied when hot, and
which when exposed to the air becomes hardened, yet elastic as
india-rubber. See Note, No. 12.
No. 2. The smoking with different sorts of fuel exerts a
considerable influence on the flavour and preservation of the articles
so treated; for example, the mutton of the Ardennes forest, Belgium,
which owes its superiority to the juniper bushes with which it is dried
and smoked. And again, kippered salmon smoked with cedar-wood,
at the request of some of our wealthy Jew families, is excellent,
though rather expensive.
No. 3. The spicing of bacon was adopted some years since, and
chiefly in Ireland, to hide the inferior quality of the meat.
No. 4. Bay salt is far preferable to common salt for curing meats
and fish, but the expense deters many persons from using it, except
in small quantities. The rock, or mineral salt of Cheshire, is equal in
all respects to the bay salt of commerce, and I have long used it with
the greatest success. Common salt leaves a bitter smatch on all food
cured with it after being long kept. See Note, No. 12.
No. 5. There is no remedy for over-salted provisions. You may,
indeed, cut them into slices and lay them in water, but this only
affects the outsides of large pieces, as hams, &c. If I had a ham that
I suspected of being over salted, I should put it in an old bag, and
bury it in my garden for a week or more, according to size.
No. 6. Rubbing large joints of meat over with a profusion of
common salt, and letting them lie, to “draw out the blood,” as it is
termed, is contrary to all reason, for away goes the chief part of the
flavour and nutriment.
No. 7. Sprats are so different in their animal construction as to be
easily detected from genuine fish—Gorgona anchovies. The
Armenian bole, often made use of to colour the sauce, has very
properly been exposed and condemned.
No. 8. Pure olive oil will preserve meat and fish, after it has been
cured, for a long time; but oils drawn from lard and other spurious
imitations, will not fail to hasten their decay. The oil should never be
heated, when used for this purpose.
No. 9. Subjecting meats to a water-bath is not to be resorted to. I
was shown a specification previous to the taking out of a patent (in
France, by a French gentleman) to cure the more expensive sorts of
fish. The first part of the process proposed, was subjecting the fish to
a water-bath, first for three hours, and, changing the water, then to
two hours further immersion in warm water. I, of course, entered my
protest against such unreasonable treatment. I am sure I could not
conjecture what became of both flavour and nutriment after so long
immersion.
No. 10. Meats to be boiled, and particularly fish, must be put into
boiling water, and after being kept up to the boiling point fifteen
minutes or so, let them only simmer until done.
No. 11. The albumen is drawn out from both meat, fish, and
vegetables by cold water; how, then, can we reconcile ourselves with
the foolish old practice of laying the heads, for instance, and other
parts, in pails of water, and leaving them for hours in that state, to
lose all their goodness. Vegetables for pickling, too, are often treated
in this way. Lying in water cannot possibly clean anything. Wash well,
and hang up to dry, is more reasonable.
No. 12. A very effective coating for small cured articles is made
thus: To four pounds of hard, compact gelatine, add as much soft or
rain-water as will just cover it, and stir it about occasionally for six
hours. When it has stood twenty-four hours, and all the water is
absorbed, submit it to the action of heat in a water-bath, and the
gelatine will be quickly dissolved. Take it off the fire as soon as the
froth is perceived to rise, and mix with it three and a half pounds of
molasses, which has previously been made thoroughly hot. Stir the
composition well together while in the water-bath over the fire, not
suffering it to boil. After it has been thus subjected to heat for half an
hour, and well stirred all the time, it should be taken off the fire and
allowed to cool a little; it is now ready for use, and to be applied to
the article of food with a soft brush. Set it in a current of air to harden
quickly. A second paying-over with the composition may be done
with advantage sometimes. For larger articles, as hams, &c. &c., the
best transparent glue may be used instead of gelatine, adding to the
composition, when a little cooled, a few drops of essence of nutmegs
or pimento. If when cold the coating is found to be not firm enough,
the proportion of gelatine or glue must be slightly increased, and
when, on the contrary, it is too brittle, the quantity of molasses may
be increased.
No. 13. For the accommodation of parties residing at a distance,
peat or bog-earth, rock salt from the Cheshire mines, charcoal, &c.
&c., may be had, ready for immediate, use, on application to Mr.
Robinson, provision curer, Runcorn, Cheshire, and on very moderate
terms.
 INDEX.
Aberdeen red herrings, 55
Anchovies, British, 59
— Gorgona, to feed, 59
— Gorgona, smoked, 63
— essence of, 129
Apparatus for drying, smoking, &c., 1
Asparagus, pickled, 155

Bacon, choice breakfast, 7

— Leicestershire spiced, 23
Barberries pickled, 154
Bath chaps, 24
Beef as hare, potted, 120
Beef’s heart, potted, 123
Beef, hung, Shropshire sirloin, 6
— Melton hunt, 8
Beef’s heart, smoked, 10
Beef, Ulverston red flank, 11
— hams, 13
— Hambro rough, 13
— Breslau, 14
— Whitehaven corned, 15
— Dutch, 25
Beetroots, pickled, 167
Bloaters, 50
Black puddings, Jersey, 90
Birmingham and Oxford tripe, 75
Boar’s head smoked, 19
Brawn, calf’s head, 77
Bucaning meats, described, 1
Bucaned beef kidneys, 80
— udder, 81
— calf’s liver, 82
— beef skirts, 83

Cabbage, red, pickled, 145

Catsup, tomato, 130
— mushroom, 171
— walnut, 170
Cauliflowers, pickled, 146
Caveach herrings, 74
Caviare brown, 70
— white, 71
Cavis of mackerel, 72
Celery, pickled, 151
— crab salad, 173
Charcoal, preservative quality, 4
Chetna, Bengal, 131
Coating composition, to make, 180
— to apply, 180
Codlins, pickled, 154
Coated turbot fins, 60
— river eels, 62
— conger eels, 68
— young pig, 114
Collared salmon, 43
 — side of venison, 109
— young pig, 112
Crabs potted, 107
Crab salad, 173
Conger eels, 69
Currants red, pickled, 151
— preserved for tarts, 135
Curry powder, excellent, 175

Dried Mutton, as in the Ardennes, 29

— breast of mutton as venison, 33
Dried Ulverston red flank of beef, 11
— Conger eels, high flavoured, 69
Digby herrings, 55

Eels, conger, smoked, 66

— collared, 68
— dried, 69
— potted, 118
Elder-flower vinegar, 173
Essences to make, 1
Essence of lobsters, 127
— shrimps, 128
— anchovies, 129

Fish, nutriment in (Dr. Davy), 36

— sauce, excellent, 131
Foots of sugar, to be preferred, 4
Fuel for smoking and drying with, 3

Geese, smoked, 79
German saveloys, 89
Gherkins, pickled, 156
Grapes, „ 152
Goose, a perpetual (beef’s heart), 34
Green West India ginger, preserved, 134

Hambro’ Pickle, for beef and pork, 31

Hams, Westphalia, 19
— eclipsed, 20
Hare, potted, 114
Haunch of mutton as venison, 26
Herrings, marinated, 103

Italian Cincerelli, 65

Jersey Black Puddings, 90

Kippered Herrings, 52
— superior, spiced, 53
— salmon, superior, 40

Lemon mangoes, pickled, 159

Lemon pickle, 160
Lemons, preserved, 139
Lobsters, essence of, 127
— pickled, 102
— potted, 106

Mackarel Kippered, 45
— (May-fish), 46
— superior pressed, 47
Maltcooms, to keep cured goods in, 4
Mangoes, pickled, 161
Marinated herrings, 103
— eels, 99
— high flavour, 100
— salmon, 92
— sprats, 104
— shrimps, 96
— salmon roes, 127
— tench and carp, 93
— trout and grayling, 97
— veal, 125
— another method, 126
Marmalade, raspberry, 144
Moor-game, potted, 115
Morello cherries, jam of, 144
Mushroom catsup, 171
— buttons, pickled, for pies and sauces, 168
Mutton, dried as in the Ardennes, 29
— breast of, collar as venison, 33
— haunch as venison, 26
— thigh of l’Diable, 27
— Welsh hams, 28

Nasturtiums, pickled, 166

Neats’ tongues, potted, 121
— pickled, 16
— high flavoured, 17
— to pickle, 30

Oversalted Meat, to rectify, 178

Pickled Vegetables,
— asparagus, 155
— barberries, 154
— beetroots, 167
— cauliflowers, 146
 — currants, red, 151
— celery, 151
— codlins, 154
— gherkins, 156
— golden pippins, 165
— grapes, 152
— mushrooms, white, 147
— mangoes (lemon), 159
— lemon pickle, 160
— mangoes (cucumber), 161
— nasturtiums, 166
— mushroom buttons, 168
— peaches and nectarines, 165
— piccalilli, 157
— parsley (green), 169
— onions, silver, 148
— walnuts, green, 163
— „ white, 164
— samphire, 146
Pickled Meats and Fish,
— herrings, 73
— smelts, 101
— lobsters, 102
Pickle for pork, 31
— superior, 32
— a preservative (excellent), 32
— the Hambro’, for beef and pork, 31
Pig, a young one collared, 112
Polony, Russian, 87
Provocative, a, 132
Portable soup, 78
— much richer, 78
Porker’s head, smoked, 23
Preservatives, 4
Potted beef’s heart, 122
— crabs, 107
— hare, 114
— eels, 118
— lobsters, 106
— Moor game, 115
— ox cheek, 84
— neat’s tongue, 121
— beef as hare, 120
— pigeons, 86
— snipes and woodcocks, 116
— shrimps, 119
— „ l’Diable, 85
— trout, 117
— venison, 124
Preserved
— apricots, 140
— barberries, 142
— cucumbers, 137
— golden pippins, 143
— greengage plums, 138
— damsons, 140
— Hambro’ grapes, 142
— lemons, 139
— Morello cherries, 141
— peaches and nectarines, 138
— tomatoes, 136

Smoked Meats,
— beef’s heart, 10
— beef hams, 13
— „ Breslau, 14
— boar’s head, 19
— calf’s head brawn, 76
— Dutch beef, 25
— geese, smoked, 78
— goose, a perpetual, 34
 — Hambro beef, 13
— hung beef, 6
— Leicestershire spiced bacon, 23
— Melton hunt beef, 9
— mutton, as in the Ardennes, 29
— neats’ tongues, high flavour,17
— Norfolk chine, 21
— porker’s head, 23
— polony, Russian, 87
— German saveloys, 89
— venison, side of, 111
— Whitehaven corned beef, 15
— Westphalia hams, 19
— „ eclipsed,20
Smoked Fish,
— eels, river, 62
— „ conger, 66
— Gorgona anchovies, 63
— herrings, bloaters, 50
— „ kippered, 51
— Mackerel, kippered, 45
— „ May-fish, 46
— „ superior, 47
— salmon, Welsh, 37
— „ Dutch, 39
— „ superior kipper, 40
— „ American, 48
— „ collared, 43
— herrings, Digby, 55
— „ Aberdeen reds,55
— speldings, 56
— sprats, 56
Smelts, pickled, 101
— potted, 105
Snipes and woodcocks, potted, 116
Sprats, marinated, 104
Shrimps, essence of, 128
Sausage spice (French), 132
Syrup for preserving fruit, to prepare, 132
Samphire, green, pickled, 146
Silver onions, pickled, 148
Syrup d’Orgeat (French), 174

Tench and Carp, marinated, 93

Tomatoes paste, 129
— catsup, 130
— „ 172
Tripe, Birmingham and Oxford, 75
Trout and grayling, marinated, 97
— potted, 117
Turbot fins, 60

Veal Marinated, 125

— „ 126
Vinegar, elder flower, 173
— tarragon, 173
— white gooseberry, 174

Walnuts, pickled, 164

— preserved, 149
— green, pickled, 163
— catsup, 170

Yorkshire Pressed Pork, 74