LQdÏ

TjRôm YÏl×

RªrSôÓ AWÑ
CXYN TôPèp YZeÏm
§hPj§u¸r ùY°«PlThPÕ
(®tTû]dÏ Auß)

¾iPôûU JÚ TôYfùNVp
¾iPôûU JÚ ùTÚeÏt\m
¾iPôûU U²RjRuûUVt\ ùNVp

RªrSôhÓl
TôPèp LZLm
Lpí¬f NôûX, ùNuû] – 600 006
© RªrSôÓ AWÑ
ØRp T§l× – 2004
§Új§V T§l× – 2009

TôPèp ÏÝ
RûXYo
N. AkúRô¦Wôw
CûQlúTWô£¬Vo (LQd¡Vp)
Uô¨XdLpí¬ (Ru]ôh£)
RªrSôÓ AWÑ, ùNuû]-600 005.

úUXônYô[oLs
&
èXô£¬VoLs

£. ReLúYÛ £. ReLúYÛ
ØÕ¨ûXd LQd¡Vp ®¬ÜûWVô[o ØÕ¨ûXd LQd¡Vp ®¬ÜûWVô[o
TfûNVlTu Lpí¬ UL°o ¡±jÕYdLpí¬
ùNuû]-600 030 ùNuû]-600 006

èXô£¬VoLs
L. úLô®kRu
RûXûU B£¬Vo
AW£]o BiLs úUp¨ûXlTs°
LôúY¬lTôdLm, úYío UôYhPm-632 508.

ùN. ùUo³ BgNXô Wô. Sm©dûL ù_VWôw

ER®j RûXûUVô£¬ûV ØÕ¨ûXlThPRô¬ B£¬ûV (LQd¡Vp)
ײR WúTp ùTiLs úUp¨ûXlTs° ײR Au]ôs ùTiLs úUp¨ûXl Ts°
ùNuû]-600 004 CWôV×Wm, ùNuû]-600 013

L. ©fûNdLiÔ Å. cWôm
ØÕ¨ûXlThPRô¬ B£¬Vo (LQd¡Vp) ThPRô¬ B£¬Vo (LQd¡Vp
Gv.©.I.K.H. Uô§¬ úUp¨ûXlTs° T.ùN.L. AW£]o úUp¨ûXlTs°
ùNuû]-600 101 úLôPmTôdLm, ùNuû]-600 024.

TôPeLs RVô¬l× : RªrSôÓ AWÑdLôL

Ts°dLp® CVdLLm, RªrSôÓ

Ckèp 60 ´.Gv.Gm. Rô°p Af£PlThÓs[Õ.

®ûX ì. 46-.00

ùYl BlùNh Øû\«p Af£húPôo:

 ØuàûW

TpXô«Wm BiÓL[ôL Ck§Vd LQd¡VXô[oLs Øû]l×Pu êXØRXôL

Bt±V úNûYLÞdÏ Cuû\V LQd¡Vp ªLlùT¬V A[®p LPuTh¥Úd¡\Õ
Guß Sôm EߧÙPu A±dûL®hPôp AÕ ªûLVôLôÕ. Ck§VoL[ôp
ØRuØRXôLd LiÓ©¥dLlThP GiØû\Ls L¦R EXLj§u A¥jR[m GuT§p
IVªpûX! £\kR LQd¡VXôo XôlXôv ùTôÚs ùR°ÜûPV ùNôtL°p
“TjÕdϱÂÓLs ùLôiP JÚ ùRôϧûVl TVuTÓj§ JqùYôÚ GiûQÙm
ùR°YôL ùY°lTÓjRØ¥Ùm Gu\ áoU§ÙûPV Øû\ Ck§Vô®p ùY°lThÓ
ùY°úV±VÕ. RtLôXj§p CkR Øû\ ªL G°RôLd LôQlTÓYRôp CkR A¬V
LiÓ©¥l©u R²f£\l×m, A±ÜYûL«p A[®PtL¬V Ød¡VjÕYØm
TôWôhPlTÓY§pûX. L¦jRpLû[ G°RôdÏm Øû\«p LiÓ©¥dLlThP
Aû]j§Ûm Gi LQd¡Vp Øu]¦ ØRuûUVôL ûYdLlTÓ¡\Õ CÚ
ªLf£\kR ùRôpTZûUd LôXjÕ LQd¡VXôoLs Bod¡ª¼v, AlúTôúXô²VvdÏ
CdLiÓ©¥l× AlTôÛdÏ AlTôp Guß JÚYo LÚÕmúTôÕ, CdLiÓ©¥l©u
Ød¡VjÕYjûR EP]¥VôL U]UôWlTôWôhP Ø¥¡\Õ” Guß áß¡\ôo.
ªLlùT¬V A[Ü ùLôiP L¦jRpLû[ Es[Pd¡V Ck§Vd LQd¡Vp
NôokR Yô²Vp BWônf£ ¡.Ø. êu\ôm B«WUôi¥p úUtùLôs[lThPÕ.
CkRdLôXj§p LQd¡VÛm, Y¥®VÛm BWônf£Vô[oLÞdÏ SuÏ ùR¬k§ÚkRÕ.
CR]ôp LQd¡Vp NôokR Yô²Vp BWônf£ BR¬dLlThÓ Y[okRÕ.
LpV±Üs[YoLÞd¡ûPúV LQd¡Vp úRof£j§\ûULs £\kÕ ®[e¡VÕ
GuTRtÏ, ÑUôo ¡.Ø. 2500-Cp ùRôPe¡ ¡.Ø. 1700 YûW A¯VôÕ §LrkR
£kÕNUùY°lTiTôÓ Nôuß TLo¡\Õ. ¡.Ø. 1500-−ÚkÕ ¡.Ø. 800 YûW úYRLôX
NUv¡ÚRj§p CVt\lThP úYReLs Ck§V Ui¦p AÓjÕ EÚYô]
Ød¡VjÕYm ¨û\kR LQd¡VÛPu ùRôPo×TÓjRlTÓ¡\Õ. úYReL°p LôQlTÓm
LpTãj§WeLs Y¥®Vp NôokR A±ûY ªLlùT¬V A[®p Es[Pd¡Ùs[].
AùU¬dLô®u JÚ ×LrùTt\ YWXôt\ô£¬Vo ®påWih (1885 – 1981) JÚ
LÚjÕûWVôL “Ck§Vô Sm U²R C]j§tÏj RônSôPôL ®[e¡VÕ. NUv¡ÚRm
IúWôlTô®u ùUô¯LÞdÏ RôVôL ®[e¡VÕ. Sm RjÕYOô]m Sm LQd¡V−u
ùTÚmTϧ, Sm LÚjÕdLs... Ru]ôh£, UdL[ôh£ úTôu\ûYLÞdÏj RôVôL
®[e¡VÕ! TX ùS±L°p Ck§V Auû] Sm Aû]YÚdÏm Auû]!” Guß
áß¡\ôo.
CVtL¦Rj§u ÖhTØm, éf£Vj§u LÚjÕlT¥YØm Ck§Vô®p
©\l©dLlThPÕ Guß EXLm ØÝYÕØs[ LQd¡VXôoL[ôp ùTôÕYôL
HtßdùLôs[lThÓ®hPÕ! ùRôuûUdLôX Ck§Vô®p úWLô-L¦Rô Gu\ûZdLlThP
Y¥®V−u êXA¥lTûP A±Ü, Y¥Yôd¡ Øû\lTÓjRlThÓ, £tTdLûXûVf
NôokR úRûYLÞdÏj §hPYûWTPeLû[ EÚYôdLl TVuThPÕ. TX úLô®pL°u
LûXlTi×d áßL°p TVuTÓjRlThP Y¥®Vp GÓjÕdLôhÓ AûUl×L°p úWLô-
L¦Rô LYof£ªdL Lôh£j ùRôÏlTôL ®[eÏ¡\Õ! AúW©V T§uØû\
CXdLUô]m Gu\ûZdLlTÓm L¦jRpL°u ÖhTm áP Ck§Vd
LQd¡V−−ÚkÕ YÚ®jÕ EÚYôdLlThPÕ! CmØû\ûVl TVuTÓj§ Cuß
ªÏ§Vô] A[®p L¦lùTô± ùUuùTôÚs §hPeLs AûUdLlTÓ¡u\]!
B£¬VoLÞdÏm UôQY-UôQ®VoLÞdÏm ùNVp úSôdLm A°jÕ,
úSW¥j§¼o EQoÜj§\m Utßm áoU§ûVd LQd¡V−Pm AÔÏØû\VôLd
ùLôiÓ A§Lm EûZjÕ CZkÕúTô] Sm Ck§V UWûT ÁhÏm ùTôÚhÓ, CkR
è−p TôPl©¬ÜL°u ùRôPdLd ϱl×L°p Ck§V LQd¡VXôoLs êXRô]UôLd
ϱl©PjRdL Øû\«p Bt±V úNûYL°u £\l×d áßLû[ GÓjÕf ùNôpX
ØVt£d¡ú\ôm. YÏlTû\L°p UôQY-UôQ®VoLs U]dLQdÏLs ùNnV
FdLlTÓjRlThP SôhLs Uû\kÕ úTô«]. UôQY-UôQ®VoLs ReLs ùNôkR
Es[ôokR §\ûULs Utßm T«t£f NôUoj§VeLû[d LiÓ©¥jÕd ùLôiÓ
LQdÏLû[j ¾oÜùNnV ØVt£lTÕ ClúTôÕ CpûX. Uô\ôL, ùTôÕjúRo®p èß
®ÝdLôÓ YôeL úYiÓm Gu\ JúW úSôdLjúRôÓ ¨ìTQeLû[Ùm
¾oÜLû[Ùm U]lTôPm ùNn¡u\]o. Cuß LQd¡Vp Lt©jRp - T«ÛRp
Y¯Øû\ Uôt± AûUdLlTÓRp úYiÓm. LQd¡VXô£¬VoLs A¥lTûPd
LÚjÕdLû[Ùm, LÚêXeLû[Ùm ªLjùR°ÜPu UôQY - UôQ®VoL°u
U]j§p ®ûRjÕ, JÚ£X ALjçiÓRp, ùNVpúSôdLU°jRp Yô«XôL UôQY-
UôQ®VoL°u LQd¡Vp - U§dáoûUûV EÚYôdÏY§p B£¬Vo ¡¬VôFd¡
úTôXf ùNVpTP úYiÓm. ØVuß ùTtßd ùLôiP A±Ü, §PUô] ¾oUô]m,
AdLû\, BoYm CYtßPu, ReLs ùNôkRj §\ûUL°uúUp ØÝSm©dûL
ûYjÕs[Õ. C[ûU Bt\ûX BdLéoYUô] Utßm EûZl× ùNVp§\ªdL
Øû\«p Y¯SPj§, Y−kÕ G§oùLôiÓ úTôWô¥l TôPè−p Es[ Aû]jÕd
LQdÏLû[Ùm ¾oÜ ùNnVúYi¥V ùTôßl× UôQY-UôQ®VoLû[f NôokRÕ.
UôQY-UôQ®VoLs B£¬V BRWÜ NôWôUp LQdÏLû[j ¾oÜ
ùNnÙmúTôÕ LQd¡Vp Gu\ Y]j§p Õ¦fNpªdL ÅW-ÅWôeLû]L[ôL
ÖûZkÕ, TX G§ol×Lû[ G§oùLôiÓ úTôWôÓ¡u\]o GuTûR IVj§tÏ
CPªu± EߧlTÓjÕ¡ú\ôm. úUÛm AYoLs JqùYôÚ LQdûLÙm ¾oÜ
ùNnÙmúTôÕ, LYof£ÙhTÓjÕm AàTYjûR ªÏkR L°l×Pàm ùUnU\kR
U¡rf£ÙPàm YÚ®jÕ EÚYôdÏ¡u\]o. Lp®V±Üs[ JqùYôÚYÚm GkR
YôrdûLjÕû\«Ûm ºÚm £\l×Pu ®[eL SpX L¦RlT«t£j §\ûUÙm
TÏlTônÜ U]lTôuûUÙm ùLôi¥ÚdL úYiÓm GuTûR ¨û]®p ùLôs[
úYiÓm.
CkR è−p YZeLlThÓs[ RûXl×Ls Aû]jÕm, TôPj§hPj§u
YûWfNhPj§tÏs, TjRôm YÏl× UôQY-UôQ®VoL°u úSôdL GpûXdÏs,
ùR°Ü, SpX ®[dLm, G°Rô] Øû\ Utßm êû[«p Yôe¡d ùLôsÞm
Bt\ÛdÏhThÓ, ׬kÕ ùLôsÞm §\u YûL«p ØÝûUVôLd ûLVô[lThÓs[].
UôQY-UôQ®VoLs T«t£j§\ûULû[ ØVuß ùTtßd ùLôs[Üm TpúYß
YûLLs ùLôiP LQdÏLû[ ¾oÜ ùNnVÜm ER®Óm ùTôÚhÓ A§L
Gi¦dûL«p ¾oÜ ùNnÕ LôhPlThÓs[].
UôQY-UôQ®VoLs úRoÜdÏj RVôo ùNnÙmúTôÕ RuU§lÀÓl T«t£L°p
RWlThP LQdÏLû[j ¾oÜ ùNnY§p UhÓm ReLs LY]jûR EhTÓj§d
ùLôs[dáPôÕ. TôPè−−ÚkÕ CVt\lTÓm Aû]jÕ úLs®LÞdÏm
LQdÏLÞdÏm ®ûPV°dLdá¥V YûL«p RVô¬l×Pu CÚdL úYiÓm.
©ûZ«pXôl TôPèûX YZeÏYRtLôL SôeLs GÓjÕdùLôiP Aû]jÕ
ØVt£LÞdÏm Uô\ôL, JÚ £X ©ûZLs CPm ùT\Xôm. RVÜPu GeLû[l
ùTôßjÕd ùLôsÞeLs. Aû]jÕl ©ûZLÞm N¬ùNnVlTÓm Guß
EߧV°dLlTÓ¡\Õ.
GpXôm YpX Cû\YàdÏ Su±ÙPu Ck§VdLQd¡V−u UW×, EVoRW
UW׬ûULs, Ru ØRuûU CûYLû[ ¨û]®p ¨ßj§lúTôt±l TôWôh¥d
ùLôiÓ, EeLs Aû]YÚdÏm LQd¡Vp TôPjúRôÓ JÚ CuTlùTôÝÕ
úTôdLô] ®û[Vôh¥ ®Úm© Yôrj§dùLôsÞm

N. AkúRô¦Wôw
£. ReLúYÛ ©.−v³ Hu_−]ô
L. úLô®kRu ùN. ùUo³ý BgNXô
Wô. Sm©dûL ù_VWôwL. ©fûNdLiÔ Å. cWôm
 ùTôÚ[PdLm
TdLeLs

1. Gi¦Vp 1-23
1.0 A±ØLm 1
1.1 ùRôPo Y¬ûNLs 1
1.2 ùRôPo ùRôÏl× 13

2. A[®Vp 24-38
2.0 A±ØLm 34
2.1 L] A[ÜLÞm ×\lTWl×LÞm 26
2.2 Uô\ô L] A[ÜLs 33

3. LQ®Vp 39-50
3.0 A±ØLm 39
3.1 LQeLs 39

4. CVtL¦Rm 51-100
4.0 A±ØLm 51
4.1 JÚeLûUf NUuTôÓLs 52
4.2 TpÛßl×d úLôûYLs 59
4.3 Á.ùTô.Y. Utßm Á.ùTô.U. 68
4.4 ®¡RØß úLôûYLs 74
4.5 YodLêXm 80
4.6 CÚT¥f NUuTôÓLs 84

5. TVuTôhÓd L¦Rm 101-118

5.0 A±ØLm 101
5.1 úS¬V §hPªPp 101
5.2 YûXVûUl×j §hPªPp 112

6. Y¥®Vp 119-158
6.0 A±ØLm 119
6.1 ¨VUlTôûR 119
6.2 YhPeLs 121
6.3 YhPj§às AûUkR úLôQeLs 126
6.4 YhPeLÞm ùRôÓúLôÓLÞm 132
6.5 Y¥ùYôjR ØdúLôQeLs 138
 TdLeLs

7. TÏØû\ Y¥®Vp 159-202

7.0 A±ØLm 159
7.1 ®¡Rf ãj§Wm 159
7.2 ØdúLôQj§u TWlT[Ü 169
7.3 úSodúLôÓLs 173
7.4 úSodúLôÓL°u £X Ti×Ls 190

8. ØdúLôQ®Vp 203-217
8.0 A±ØLm 203
8.1 ØdúLôQ®Vp AhPYûQûVl TVuTÓjÕRp 204
8.2 EVWeLÞm çWeLÞm 208

9. ùNnØû\ Y¥®Vp 218-232

9.0 A±ØLm 218
9.1 YhPSôtLWm YûWRp 219
9.2 ØdúLôQeLs YûWRp 226
9.3 YhPeLÞdÏ ùRôÓúLôÓLs YûWRp 229

10. ×s°«Vp 233-258

10.0 A±ØLm 233
10.1 TWÜRp 233
10.2 ¨LrRLÜ 246

11. YûWTPeLs 259-270

11.0 A±ØLm 259
11.1 CÚT¥ Yû[YûWL°u YûWTPeLs 259
11.2 £X £\l× YûWTPeLs 268

©túNodûL 271
ØdúLôQ®Vp AhPYûQLs 276
 1. Gi¦Vp
1.0 A±ØLm
úYRLôXm ØRtùLôiúP Ck§VoLs GiLû[Ùm ©u]eLû[Ùm
TVuTÓj§]o. AYoLs ®¡RØ\ô GiLû[Ùm TVuTÓj§]o. ¡úWdLoLs
®¡RØ\ô GiLû[ GiL[ôLúY LÚR®pûX. B]ôp Ck§VoLs GpXô
GiLû[Ùm Ju\ôLúY Tô®jR]o. CÕ, AYoLs éf£VjûRd LiÓ©¥dLÜm,
Ïû\ GiLû[ EÚYôdLÜm, ‘Ø¥®−’-«u êXdLÚjûR EÚYôdLÜm
ER®VôL CÚkRÕ. ùYt±Pj§tÏ ‘0’ ϱÂÓ ùLôÓdLlThÓ ‘ãuVm’ G]Üm
ùTV¬PlThPÕ. Ck§VoL°u ϱl©PjRdL NôRû] RNU©u]eLû[ EÚYôd¡VúR.
úTWWNo AúNôLo LôXj§tÏ Øu©ÚkúR Ck§VoLs 1-−ÚkÕ 9-YûW GiLû[l
TVuTÓj§ YkR]o. lWmUÏlRo (598-665 ¡.©.) Rôu ØRu ØR−p Ïû\ùViLû[
A±ØLlTÓj§VYo. AYo LPuLû[d ϱdL Ïû\ùViLû[l TVuTÓj§]ôo.
A¥lTûPf ùNV−L[ô] +, –, ×, ÷ B¡VYt±tÏ ®§Lû[j RkRôo. ¡.©. 766-p
AúW©Vd L¦R A±OoL[ôp 0, 1, 2, ..., 9 Gu\ Ck§V GiLs TôdRôjÕdÏd
ùLôiÓ ùNpXlThP]. EúWôUô²V¬u ÏZlTUô] GiùRôϧûV®P Ck§V
GiùRôϧ ªLf £\kRRôL CÚkRRôp IúWôl©V YojRLoLs EúWôûUl úTWWN¬u
BûQûVl ×\dL¦jÕ®hÓ Ck§V GiùRôϧûV HtßdùLôiP]o.
L¦R EX¡tÏ, Ck§Vô®u ªLf£\kR L¦RúUûRVôLl úTôt\lTÓm c¨YôN
CWôUôà_²u TeL°l× ªLf£\lTô]Õ. ϱlTôL Gi¦V−p AYWÕ TeL°l×
EX¡úX DÓCûQVt\Õm R²f£\l×ûPVÕm BÏm. CWôUôà_²u ×LrùTt\
úSôhÓl×jRLeL°Ûs[ L¦RjúRt\eLÞm, ®û[ÜLÞm L¦R
BWônf£Vô[oLû[ UhÓªu±, Ts° UôQYoL°u Es[eLYoY]YôLÜm
BoYjûRj çiÓY]YôLÜm Es[]. CWôUôà_¬u úSôhÓl×jRLeL°Ûs[
AYWÕ BWônf£d ϱl×Ls ùTo]ô− GiLs, ùRôPo ©u]eLs, ®¬ùRôPoLs,
Ø¥®− ùRôPoLs, TÏØû\ Gi¦Vp G] TXYtû\ Es[Pd¡VûY.
Ts°lTÚYj§p AYûW ØR−p CuTlùTôÝÕúTôd¡p Brj§V
UôVNÕWeL°−ÚkÕ AYWÕ BWônf£d ϱl×Ls ÕYe¡].

2.0 ùRôPo Y¬ûNLs

ØkûRV YÏl×L°p ¸Ýs[ Gi Th¥VpLû[l Tt± SuL±k§ÚlÀoLs.
1, 2, 3, 4, 5, ...
1, 3, 5, 7, 9, ...
1, 8, 27, 64, 125, ...

úUtLôÔm Øû\«p JÚ Ï±l©hP ºWô] AûUl×s[ Gi Y¬ûNLs ùRôPo

Y¬ûNLs G]lTÓm. ØRp Eßl×, CWiPôYÕ Eßl×, êu\ôYÕ Eßl× G]
GiLû[ Y¬ûNlTÓjÕm AûUl× ùRôPo Y¬ûNVôÏm. 2,3,5,8, ... Gu\ GiLû[
GÓjÕd ùLôsúYôm. CeÏ, GiLs Juû\ùVôuß ùRôPÚm Øû\ JÚ
YûWVßdLlThP ®§Vôp ¾oUô²dLlTÓ¡\Õ. CkR ®§ AÓjÕ YÚm GiLû[d

1
LôQ ERÜ¡\Õ. CÕúTôu\ Gi AûUl×, ùRôPo Y¬ûN G]lTÓm.
¸rdLiPYôß Øû\VôL JÚ ùRôPo Y¬ûNûV YûWVßdLXôm.
HúRàm JÚ ®§lT¥ JqùYôÚ ªûLØÝ ‘n’-EPu JúWùVôÚ Gi an-I
ùRôPo×lTÓj§d ¡ûPdÏm a1, a2, a3, … an Gu\ Y¬ûNlTÓjRlThP GiLs JÚ
ùRôPoY¬ûNûV YûWVßd¡\Õ. ùRôPo Y¬ûN«Ûs[ GiLû[ ARu Eßl×Ls
Gu¡ú\ôm. ùRôPoY¬ûN«p ‘n’-YÕ Eßl× an ùTôÕ Eßl× G]lTÓm. JqùYôÚ
EßlûTÙm ¾oUô²dÏm ®§ ùR°YôÏm YûW ØRp £X Eßl×Lû[l
Th¥VpTÓjÕYRu êXúUô ApXÕ ‘n’-YÕ Eßl©u ãj§WjûR GÝÕYRu
êXúUô JÚ ùRôPo Y¬ûNûV ®Y¬dLXôm.

GÓjÕdLôhPôL Jtû\ GiL°u ùRôPo Y¬ûN 1, 3, 5, 7, 9, ... I an = 2n – 1,

n = 1, 2, 3, 4,... G] GÝRXôm.
ùRôPo Y¬ûN 1, 8, 27, 64, 125,..I an = n3, n = 1, 2, 3, 4, ...G] ®Y¬dLXôm.

(−1) n
GÓjÕdLôhÓ 1: a n = G²p AjùRôPo Y¬ûNûVd Lôi.
2n
(−1)1 1 (−1) 2 1 (−1)3 1
¾oÜ : a1 = 1
= − , a 2 = 2
= , a3 = 3
=−
2 2 2 4 2 8
1 1 1 1 1
∴ − , , − , , − ,... GuTÕ úLhLlThP ùRôPo Y¬ûNVôÏm.
2 4 8 16 32

GÓjÕdLôhÓ 2: a1 = 1, a2 = 1, an = an–1 + an–2 , n > 2 G] JÚ ùRôPo Y¬ûN

YûWVßdLlThPôp AjùRôPo Y¬ûNûVd LôiL.

¾oÜ : a1 = 1, a2 =1
an = an–1 + an–2 , n > 2
a3 = a2 + a1 = 1 + 1 = 2
a4 = a3 + a2 = 2 + 1 = 3
a5 = a4 + a3 = 3 + 2 = 5
∴ 1, 1, 2, 3, 5,... GuTÕ úLhLlThP ùRôPo Y¬ûNVôÏm.

ØVuß Tôo
I. ùLôÓdLlThP ùTôÕ EßlûT EûPV ùRôPo Y¬ûN«p ØRp SôuÏ
Eßl×Lû[d LôiL.
3n − 1 1 + (−1) n
1) n3 – 1 2) 3) 4) 2n2 – 3n+1 5) (–1)n 2n
5 n
II. ùLôÓdLlThP ùRôPo Y¬ûN«p ϱl©PlThÓs[ Eßl×Lû[d LôiL.
n +2
1) a12, a15 ; an = 5n – 4, 2) a7 ; an
2n + 3
n(n + 1)
3) a3 ; an = 4) a10 ; an = 5 + 2 (n – 1) 5) a5 if an = (–1)n n
2

2
1.1.1 áhÓjùRôPo Y¬ûN (A.P)

CkRl TôPlTϧ«p JÚ Ï±l©hP YûL ùRôPoY¬ûNûVl Tt± TôolúTôm.

C§p ØRp EßlûTj R®W Ut\ Eßl×Ls JqùYôußm JÚ §hPUô] Øû\«p
ùRôPo¡u\]. GÓjÕdLôhPôL 2, 5, 8, 11, 14... Gu\ ùRôPo Y¬ûN«p ØRp
EßlûTj R®W JqùYôÚ Eßl×m Øu]ôp Es[ Eßl×Pu 3-Id áhÓYRôp
¡ûPd¡\Õ. CjùRôPoY¬ûNûV áhÓjùRôPo Y¬ûN Gu¡ú\ôm.
GiL°u ùRôPo Y¬ûN«p ØRp GiûQj R®W Ut\ JqùYôÚ Eßl×m
JÚ Ï±l©hP GiûQ ARu Øu² EPu áhÓYRôp ùT\lThPôp AkR Gi
ùRôPo áhÓjùRôPo Y¬ûN G]lTÓm. áhPlTÓm ϱl©hP Gi ùTôÕ ®j§VôNm
G]lTÓm.
GÓjÕdLôhPôL 1, 2, 3, 4,... GuTÕ ùTôÕ ®j§VôNm 1 Es[ JÚ áhÓjùRôPo
5, 7, 9, 11,... GuTÕ ùTôÕ ®j§VôNm 2 Es[ JÚ áhÓjùRôPo
1 1 3 1
, , , 1 ,... GuTÕ ùTôÕ ®j§VôNm Es[ JÚ áhÓjùRôPo
4 2 4 4
102, 97, 92, 87,... GuTÕ ùTôÕ ®j§VôNm –5 Es[ JÚ áhÓjùRôPo

áhÓj ùRôP¬u ùTôÕ Y¥Ym : a, a + d, a + 2d,...

CeÏ a GuTÕ ØRp Eßl×, d GuTÕ ùTôÕ ®j§VôNm.
áhÓjùRôP¬u ùTôÕ Eßl× (ApXÕ) ‘n’-Bm Eßl× t n = a+ (n -1)d

áhÓjùRôP¬u Ti×Ls
1. áhÓjùRôP¬u JqùYôÚ Eßl×Pàm JÚ Uô±−ûVd áh¥]ôÛm, L¯jRôÛm
AjùRôPo Y¬ûN, áhÓjùRôPo Y¬ûNVôLúY AûUÙm.
GÓjÕdLôhPôL 9, 13, 17, 21, 25,... Gu\ áhÓjùRôP¬u ùTôÕ ®j§VôNm = 4.
C§p JqùYôÚ Eßl×Pàm êuû\d áh¥]ôp ¡ûPdÏm ùRôPo Y¬ûN.
12, 16, 20, 24, 28, ... CÕÜm ®j§VôNm 4-BLd ùLôiP áhÓjùRôPo
Y¬ûNVôÏm.
áhÓjùRôPo Y¬ûN«u JqùYôÚ Eßl×Pàm 2-Id L¯jRôp ùT\lTÓm
ùRôPo Y¬ûN 7, 11, 15, 19, 23,... CÕÜm 4I ùTôÕ ®j§VôNUôLd ùLôiP
áhÓjùRôPo Y¬ûNVôÏm..

2. áhÓjùRôP¬u JqùYôÚ EßlûTÙm éf£VUt\ Uô±−Vôp ùTÚd¡]ôÛm,

YÏjRôÛm AjùRôPo Y¬ûN, áhÓjùRôPo Y¬ûNVôLúY AûUÙm.
GÓjÕdLôhPôL: 2, 4, 6, 8,... GuTÕ JÚ áhÓjùRôPo Y¬ûN, CRu ùTôÕ
®j§VôNm 2
CkR áhÓjùRôP¬u JqùYôÚ EßlûTÙm 5-Bp ùTÚd¡]ôp ¡ûPdÏm
ùRôPo Y¬ûN 10, 20, 30, 40, ... CÕÜm JÚ áhÓjùRôPo Y¬ûN. CRu ùTôÕ
®j§VôNm 10. ùLôÓdLlThP áhÓjùRôPûW 2Bp YÏjRôp ¡ûPdÏm ùRôPo
Y¬ûN 1, 2, 3, 4,… CÕÜm ùTôÕ ®j§VôNm 1 EûPV áhÓjùRôPo
Y¬ûNVôÏm.

3
GÓjÕdLôhÓ 3: 10, 4, –2, –8, … Gu\ ùRôPo Y¬ûN JÚ áhÓjùRôPo Y¬ûNVô?
¾oÜ : ùLôÓdLlThÓs[ ùRôP¬p 4 – 10 = –2 – 4 = –8 – (–2) = – 6
ùTôÕ ®j§VôNm –6. BLúY CjùRôPo JÚ áhÓjùRôPo Y¬ûNVôÏm.

GÓjÕdLôhÓ 4: an = 2n2 + 1 G]d ϱl©PlTÓm ùRôPoY¬ûN, JÚ áhÓjùRôPo

Y¬ûNVô?
¾oÜ: an = 2n2 + 1
a1 = 2(1)2 + 1 = 3, a2 = 2(2)2 + 1 = 9
a3 = 2(3)2 + 1 = 19, a4 = 2(4)2 + 1 = 33

ùRôPo Y¬ûN 3, 9, 19, 33, ...

CeÏ 9– 3=6
19 – 9 = 10
33 – 19 = 14
CeÏ®j§VôNm ùYqúY\ôL Es[]. ∴ùLôÓdLlThP ùRôPo Y¬ûN JÚ áhÓj
ùRôPo ApX.

GÓjÕdLôhÓ 5: 1, 4, 7, ... Gu\ áhÓjùRôPo Y¬ûN«u ùTôÕ ®j§VôNm Utßm

AÓjR 3 Eßll×Lû[d LôiL.
¾oÜ : ùTôÕ ®j§VôNm = 4 – 1 = 3
AÓjR êuß Eßl×Ls 7 + 3 = 10, 10 + 3 = 13, 13 + 3 = 16

GÓjÕdLôhÓ 6: 6, 1, –4... Gu\ áhÓjùRôPo Y¬ûN«p 12-BYÕ EßlûTd

LôiL.
¾oÜ: a, a + d, a + 2d, ... Gu\ Y¥®p áhÓjùRôPo Y¬ûNûV GÓjÕd ùLôsL.
CeÏ a = 6, d = 1 – 6 = –5, n = 12
tn = a + (n–1) d
t12 = 6 + (12 – 1) (–5) = 6 + 11 x (–5) = 6 – 55 = – 49
∴ 12-BYÕ Eßl×–49

GÓjÕdLôhÓ 7: JÚ áhÓjùRôPo Y¬ûN«p 7-BYÕ Eßl×–15, 16-YÕ Eßl× 30

G²p AkR áhÓjùRôPo Y¬ûNûVd LôiL.
¾oÜ: a, a + d, a + 2d,... Gu\ Y¥®p áhÓjùRôPûW GÓjÕd ùLôsúYôm.
t7 = a + 6d = –15
t16 = a + 15d = 30
t16–t7 ⇒ 9d = 45, d = 5
d = 5 G] t7-p ©W§«P
a + 30 = –15, a = –45
∴ áhÓjùRôPo Y¬ûN –45, –40, –35...

4
GÓjÕdLôhÓ 8: a = 3, d = 7 G]dùLôiP áhÓj ùRôPo Y¬ûNûVÙm ARu
ùTôÕ EßlûTÙm LôiL.
¾oÜ: áhÓjùRôPo Y¬ûN a, a + d, a + 2d GuL.
∴ úLhLlThP áhÓjùRôPo 3, 3 + 7, 3 + 14, … ApXÕ 3, 10, 17…
ùTôÕ Eßl× tn = a (n – 1)d = 3 + (n – 1) 7 = 7n – 4
GÓjÕdLôhÓ 9: JÚ ùRôPo Y¬ûN«u nm Eßl× 7n – 3 G²p AÕ JÚ áhÓj
ùRôPo G] ¨ì©. úUÛm ØRp EßlûTÙm ùTôÕ ®j§VôNjûRÙm LôiL.
¾oÜ: tn = 7n – 3
t1 = 7–3=4
t2 = 14 – 3 = 11
t3 = 21 – 3 = 18
t4 = 28 – 3 = 25
∴ 4, 11, 18, 25, ... GuTÕ ùRôPo Y¬ûNVôÏm.
ØRp Eßl× 4, ùTôÕó ®j§VôNm = 11 – 4 = 18 – 11 = 25 – 18 = 7
∴ ùLôÓdLlThP ùRôPo Y¬ûN JÚ áhÓjùRôPo Y¬ûNVôÏm. ARu ùTôÕ
®j§VôNm = 7
GÓjÕdLôhÓ 10: JÚ AÛYXL ER®Vô[¬u A¥lTûPf NmT[m 3200 – 85 – 4900,
G] ¨oQ«dLlThÓs[Õ. GlúTôÕ AYo A§LThN NmT[jûRl ùTßYôo?
¾oÜ: F§V ®¡Rm : 3200 – 85 – 4900
ùRôPdL NmT[m = ì.3200 = a, Bi¥u F§V EVoÜ = ì. 85 = d
A§LThN F§Vm = ì.4900 = tn
tn = a + (n – 1) d ⇒ 4900 = 3200 + (n–1) 85
1700
n −1 = = 20, n = 20 + 1= 21
85
AÛYXL F¯Vo R]Õ T¦ LôXj§u 21YÕ YÚPj§p A§LThN F§VjûRl
ùTßYôo.

GÓjÕdLôhÓ 11: JÚ áhÓjùRôPo Y¬ûN«p 3, 38-tÏ CûPúV AûUkR SôuÏ

GiLû[d LôiL.
¾oÜ: a, a + d, a + 2d, ... Gu\ Y¥®p áhÓjùRôPo Y¬ûNûV GÓjÕd ùLôsúYôm.
CeÏ a = 3, ; a + 5d = 38
⇒ 5d = 35, ⇒ d = 7
∴ áhÓjùRôPo Y¬ûN 3, 10, 17, 24, 31, 38...
∴ 3-dÏm 38-dÏm CûP«Ûs[ SôuÏ GiLs 10, 17, 24, 31

GÓjÕdLôhÓ 12: JÚ áhÓjùRôPo Y¬ûN«u, IkRôYÕ Eßl©u IkÕ UPeÏm,

GhPôYÕ Eßl©u GhÓ UPeÏm NUm G²p 13-BYÕ Eßl× éf£Vm G]dLôhÓL.
¾oÜ: : 5t5 = 8t8 (ùLôÓdLlThÓs[Õ)
5(a + 4d) = 8 (a + 7d)
3a + 36d = 0 ⇒ a + 12d = 0
∴ t13 = a + 12d = 0

5
GÓjÕdLôhÓ 13: 20-Id áhÓjùRôP¬p AûUkR 4 TôLeL[ôL GqYôß ©¬jRôp
ØRp Utßm SôuLôYÕ TôLj§u ùTÚdÏjùRôûLÙm, CWiPôm Utßm êu\ôYÕ
TôLj§u ùTÚdÏj ùRôûLÙm 2: 3 Gu\ ®¡Rj§p AûUÙm?
¾oÜ: 20-I SôuÏ TôLUôL a – 3d, a – d, a + d, a + 3d Guß áhÓjùRôPo Y¬ûN«p
GÓjÕd ùLôsúYôm.
⇒ (a – 3d) + (a – d) + (a + d) + (a + 3d) = 20
⇒ 4a = 20
⇒ a =5
ØRp Utßm SôuLôm TôLj§u ùTÚdÏjùRôûL (a − 3d) (a + 3d) 2
= =3
CWiPôm Utßm êu\ôm TôLj§u ùTÚdÏjùRôûL (a − d) (a + d)

a 2 − 9d 2 2
⇒ =
a 2 − d2 3
⇒ 3(25 – 9d ) = 2(25 – d2)
2

⇒ 25d2 = 25
⇒ d = +1
a = 5, d = 1 G²p, 4 TôLeLs 2, 4, 6, 8
a = 5, d = –1 G²p, 4 TôLeLs 8, 6, 4, 2

GÓjÕdLôhÓ 14: áhÓjùRôPo Y¬ûN«p êuß GiL°u áhÓjùRôûL 21,

AYt±u ùTÚdÏjùRôûL 280 G²p AkR GiLû[d LôiL.
¾oÜ: áhÓjùRôP¬p êuß GiLû[ a – d, a, a + d G] GÓjÕd ùLôs[Üm.
GiL°u áhÓjùRôûL = a – d + a + a + d = 21 ⇒ 3a = 21 ⇒ a = 7
GiL°u ùTÚdÏj ùRôûL = (a – d) a (a + d) = 280 ⇒ (a2 – d2) a = 280
(49 –d2) 7 = 280, 49 – d2 = 40, d2 = 9
⇒ d = +3
∴ AkR GiLs a – d = 7 – 3 = 4, a = 7, a + d = 10
∴ GiLs 4, 7, 10
ϱl× : d = –3 G²àm AúR GiLsRôu ¡ûPdÏm.

GÓjÕdLôhÓ 15 : JÚ ØdúLôQj§u úLôQ A[ÜLs áhÓjùRôPo Y¬ûN«p

Es[]. A§p ùT¬V úLôQj§u A[Ü Ut\ CÚ úLôQ A[ÜL°u áÓRÛdÏf
NUm G²p úLôQeLû[d LôiL.
¾oÜ: ØdúLôQj§u úLôQeLs a – d, a, a + d G] GÓjÕd ùLôsúYôm.
⇒ a – d + a + a + d = 180o ⇒ 3a = 180o ⇒ a = 60o
úUÛm a + d = a – d + a ⇒ 2d = a, 2d = 60o
∴ d = 30o
a – d = 60 – 30 = 30o, a = 60o, a + d = 60 + 30 = 90o
∴ ØdúLôQj§u úLôQeLs 30o, 60o, 90o

GÓjÕdLôhÓ 16: 60dÏm 600dÏm CûPúV 9-Bp YÏTÓm ØÝdL°u

Gi¦dûL VôÕ?
¾oÜ: 60-dÏm 600-dÏm 9-Bp YÏTÓm ØRp Gi 63. 600dÏ Ïû\Yô] 9-Bp
YÏTÓm LûP£ Gi 594. ùRôPo Y¬ûN 63, 72, 81, ... 594 JÚ áhÓjùRôPo Y¬ûN

6
 CeÏ a = 63, d = 72 – 63 = 9
tn = 594 ⇒ a + (n –1)d = 594
⇒ 63 + (n–1) 9 = 594 ⇒ (n–1) 9 = 594 – 63 = 531
⇒ n – 1 = 59 ⇒ n = 60
∴ 60dÏm 600dÏm CûP«p 9-Bp YÏTÓm 60 ØÝdLs Es[].

GÓjÕdLôhÓ 17: a, b, c GuT] áhÓjùRôPo Y¬ûN«p Es[] G²p

(a–c)2 = 4(b2 – ac) G]d LôhÓ
¾oÜ: a, b, c GuTÕ áhÓjùRôPo Y¬ûN
⇒ b – a = c – b = ùTôÕ ®j§VôNm
⇒ 2b = a + c ⇒ 4b2 = a2 + 2ac + c2
⇒ 4b2 – 4ac = a2 – 2ac + c2 ⇒ 4(b2 – ac) = (a – c)2

GÓjÕdLôhÓ 18: a2, b2, c2 GuTûY áhÓjùRôPo Y¬ûN«p AûUkRôp

1 1 1
, , GuT]Üm áhÓjùRôPo Y¬ûN«p Es[] G] ¨ßÜL.
b+c c +a a +b
¾oÜ: a2, b2, c2 GuTûY áhÓjùRôPo Y¬ûNVôÏm.
⇒ b2 – a2 = c2 – b2 = ùTôÕ ®j§VôNm
⇒ (b – a) (b + a) = (c – b) (c + b)
⇒ (b + c – c – a) (b + a) = (c + a – a – b) (c + b)
⇒ [(b + c) – (c + a)] (b + a) = [(c + a) – (a + b)] (c + b)
CÚTdLØm (b +c) (c + a) (a + b)Bp YÏdL
1 1 1 1 1 1 1
− = − ⇒ , , GuT] áhÓjùRôPo
c+a b+c a +b c+a b+c c+a a +b
Y¬ûN«p AûUÙm.

1 1 1
GÓjÕdLôhÓ 19: ax = by = cz Utßm b2 = ac G²p , , GuT] áhÓjùRôPo
x y z
Y¬ûN«p Es[] G] ¨ßÜL.
¾oÜ: ax = by = cz = k GuL.
1 1 1
⇒ a = k , b = k , c =kz
x y

2
⎛ 1y ⎞ 1 1 2 1 1
+ 2 1 1
b = ac ⇒ ⎜ k ⎟ = k .k ⇒ k y = k x z ⇒ = +
2 x z
⎜ ⎟ y x z
⎝ ⎠
1 1 1
⇒ , , GuTûY áhÓjùRôPo Y¬ûN«p Es[].
x y z

7
T«t£ 1.1.1

1. ©uYÚY]Ytßs GûYd áhÓjùRôPo Y¬ûNVôÏm?

a) 11/3, 13/3, 15/3, 17/3, ... b) 0, –3, –6, –9, ... c) 12, 32, 52, 72, …
d) 5, 5, 5, 5, ... e) a, a + 2, a + 4, a + 6, ...
2. ©uYÚm áhÓjùRôPo Y¬ûN«p ùTôÕ ®j§VôNm LôiL.
a) 3, 1, –1, –3, ... b) 1.0, 1.7, 2.4, 3.1, ... c) 0, 1/4, 1/2, 3/4, ...
d) 7, 4, 1, –2, ... e) tn = 4n + 5
3. ©uYÚm áhÓjùRôPo Y¬ûN JqùYôu±Ûm AÓjR êuß Eßl×Lû[
GÝÕL.
a) 14, 11, 8, ... b) 6, 4.5, 3, ... c) 22, 29, 36, ...
d) 1, 1½, 2, ... e) –1, –5/6, –2/3, ...
4. ùLôÓdLlThP ®YWeLÞûPV áhÓjùRôPoLû[d LôiL
a) a = –5, d = 6 b) a = 3½, d = 1½ c) a = p, d = q
d) a = 0.7, d = 0.02 e) tn = 3n – 2
5. ©uYÚY]Yt±p úRûYVô] EßlûTd LôiL.
a) 40, 43, 46, ...u 15-BYÕ Eßl× b) 10, 10.5, 11, ...u 10-BYÕ Eßl×
c) a = 3/5, d = 2/5 G²p 9-Bm Eßl× d) a = 18, d = –4 G²p 20-BYÕ Eßl×
e) tn = 4n + 5 G²p 7-Bm Eßl×
6. a) JÚ áhÓjùRôP¬p t7 = 45, t9 = 57 G²p, ØRp Eßl× Utßm ùTôÕ
®j§VôNjûRd LôiL.
b) JÚ áhÓj ùRôP¬p êu\ôYÕ Eßl× 14, 9-BYÕ Eßl× 52 G²p
30-Bm EßlûTd LôiL.
c) JÚ áhÓjùRôP¬p a = –3, d = 3 Utßm Eßl×L°u Gi¦dûL 21 G²p
AjùRôPo Y¬ûN«u SÓ EßlûTd LôiL.
d) JÚ áhÓjùRôPo Y¬ûN«p 24-Bm Eßl× 10Bm EßlûT úTôp CWiÓ
UPeÏ Utßm 6Bm Eßl× 10 G²p ØRp êuß Eßl×Lû[d LôiL.
e) áhÓjùRôP¬p 10-BYÕ Eßl©u 10 UPeÏm, 15-BYÕ Eßl©u 15
UPeÏm NUm G²p AjùRôP¬p 25-BYÕ Eßl× éf£Vm G] ¨ßÜL.
7. a) 21, 42, 63, ... Gu\ áhÓjùRôP¬p 420 GjRû]VôYÕ Eßl× BÏm?
b) áhÓjùRôP¬p a = 5, d = 3 G²p 320 GjRû]VôYÕ Eßl× BÏm?
c) –1, –5/6, –2/3, ... 10/3 Gu\ áhÓj ùRôP¬p GjRû] Eßl×Ls Es[]?
d) 7, 10, 13, ... Gu\ áhÓjùRôP¬p 68 Ko Eßl× BÏUô?
e) 6-Bp YÏTÓm CWiÓ CXdL GiLs GjRû]?
8. JÚ áhÓjùRôP¬p êuß GiL°u áhÓjùRôûL 9, AYt±u ùTÚdLp TXu
− 48 G²p AkR GiLs VôûY?
9. JÚ áhÓjùRôP¬p AûUkR 4 GiL°u áÓRp 50 úUÛm ªLlùT¬V Gi,
ªLf£±V GiûQ®P SôuÏ UPeÏ ùT¬VÕ G²p, AkR GiLs VôûY?
10. JÚ SôtLWj§u úLôQeLs áhÓjùRôPo Y¬ûN«p Es[]. úUÛm ARu
ùTôÕ ®j§VôNm 10o G²p úLôQeLû[d LôiL.

8
11. áhÓjùRôPo Y¬ûN«p AûUkR êuß GiL°u áÓRp 12. úUÛm
AYt±u YodLeL°u áÓRp 56 G²p AkR GiLû[d LôiL.
b+c−a c +a −b a +b − c
12. , , GuTûY áhÓjùRôPo Y¬ûN«p Es[] G²p
a b c
1 1 1
, , -Ùm áhÓjùRôPo Y¬ûN«p Es[] G] ¨ßÜL.
a b c
13. a, b, c GuTûY áhÓjùRôPo Y¬ûN«p Es[] G²p (ab)–1, (bc)–1, (ca)–1
GuTûY áhÓjùRôPo Y¬ûN«p Es[] G] ¨ßÜL.

1.1.2 ùTÚdÏj ùRôPo Y¬ûN

¸úZ ùLôÓdLlThÓs[ ùRôPo Y¬ûNûV Etß úSôdÏeLs.

a) 2, 4, 8, 16, ... b) 100, 20, 4, 4/5, ... c) 3, 32, 33, 34, ... d) 4, –2, 1, –1/2, ...

CûY áhÓjùRôPoLs ApX. CÚl©àm Eßl×Ls JÚ ®§dÏ EhThÓ

CPmùTtßs[].
t t t t2 t t 1
a)Cp 2 = 3 = 4 = 2 b)Cp = 3 = 4 =
t1 t2 t3 t1 t2 t3 5
t t t t 1
c)Cp 2 = 3 = 3 , d )Cp 2 = 3 =
t1 t2 t1 t2 2
G]Üm Lôi¡ú\ôm. CkR ùRôPo Y¬ûN«p ØRp EßlûTj R®W JqùYôÚ
Eßl×m ARu Øu²ûV JúW LôW¦Vôp ùTÚdÏYRôp ¡ûPd¡\Õ. CÕúTôu\
ùRôPoY¬ûNûV ùTÚdÏjùRôPo Y¬ûN Gu¡ú\ôm. AkR Uô±− LôW¦ûV ùTôÕ
®¡Rm Gu¡ú\ôm.

ùTÚdÏjùRôPo Y¬ûN«u ùTôÕ Y¥Ym a, ar, ar2, ar3, ... , a ≠ 0

ùTôÕ ®¡Rmr ≠ 0
ùTÚdÏj ùRôPo Y¬ûN«u n-Bm Eßl× tn = arn–1

ϱl×: JÚ ùTÚdÏj ùRôPo Y¬ûN«p JqùYôÚ EßlûTÙm JúW éf£VUt\

Uô±−Vôp ùTÚdL ApXÕ YÏdL ¡ûPdÏm ùRôPÚm, JÚ ùTÚdÏj
ùRôPo Y¬ûNúV.

GÓjÕdLôhÓ 20: 64, 16, 4... Gu\ ùTÚdÏjùRôPo Y¬ûN«p 5-BYÕ EßlûTd
LôiL.
16 1
¾oÜ: a = 64, r = = , n=5
64 4
tn = arn–1, t5 = ar5–1 = ar4
4
⎛1⎞ 64 1
t5 = 64 ⎜ ⎟ = =
⎝4⎠ 256 4
1
∴ ClùTÚdÏj ùRôP¬u 5-BYÕ Eßl×
4

9
GÓjÕdLôhÓ 21: JÚ ùTÚdÏjùRôPo Y¬ûN«p 6-YÕ, 10-BYÕ Eßl×Ls
Øû\úV 63, 5103 G²p AlùTÚdÏjùRôPo Y¬ûNûV LôiL.
¾oÜ: t6 = 63, t10 = 5103
t10 ar 9 5103
= 5 = ⇒ r 4 = 81 ∴ r = ± 3
t6 ar 63
r = 3 G] t6-p ©W§«P
63 7
a(3)5 = 63 ⇒ a = =
243 27
−7
r = –3 G²p a = BÏm.
27
7 21 63 − 7 21 − 63
∴ ùTÚdÏj ùRôPo Y¬ûN 27 , 27 , 27 , .... (ApXÕ) 27 , 27 , 27 , ...

GÓjÕdLôhÓ 22: JÚ ùTÚdÏjùRôPo Y¬ûN«p AûUkR êuß GiL°u áÓRp

14 úUÛm ùTÚdLp TXu 64 G²p AkR êuß GiLû[d LôiL.
¾oÜ: êuß GiLs a/r, a, ar GuL.
ùTÚdLp TXu = a/r × a × ar = 64
⇒ a3 = 64, ∴a = 4
⎛1 ⎞
áÓRp = a/r + a + ar = 14, a ⎜ + 1 + r ⎟ = 14
⎝r ⎠
⎛1+ r + r ⎞
2

⎟ = 14 ⇒ 2(1 + r + r ) = 7r
2
4⎜
⎝ r ⎠
⇒ 2r2 – 5r + 2 = 0, ∴ r = ½ ApXÕ 2
r = 2 G²p, GiLs 2, 4, 8 BÏm. r = 1/2 G²p, GiLs 8, 4, 2 BÏm.

GÓjÕdLôhÓ 23: JÚ ùTÚdÏj ùRôPo Y¬ûN«p êuß GiL°u áÓRp 7,

AYt±u RûX¸¯L°u áÓRp 7/4 G²p, AkR êuß GiLû[d LôiL.
¾oÜ: ùTÚdÏj ùRôP¬p êuß GiLs a, ar, ar2 GuL.
GiL°u áÓRp = a + ar + ar2 = 7, a (1 + r + r2) = 7 (1)

1 1 1 7 1 + r + r2
GiL°u RûX¸¯L°u áÓRp = + + 2 = = (2)
a ar ar 4 ar 2
(1)I (2)-Bp YÏjRôp (ar)2 = 4, ar = + 2 ⇒ a = + 2/r
a = 2/r G] (1)-p ©W§«P
2/r (1 + r + r2) = 7 ⇒ 2 (1 + r + r2) = 7r
⇒ 2r2 – 5r + 2 = 0 ⇒ r = 1/2 or 2
r = ½ G²p a = 4. ∴ Amêuß GiLs 4, 2, 1
r = 2 G²p a = 1 ∴ Amêuß GiLs 1, 2, 4
22n −1
GÓjÕdLôhÓ 24: JÚ ùTÚdÏj ùRôP¬u n-Bm Eßl× G²p ØRp êuß
3
Eßl×Lû[Ùm Utßm 10BYÕ EßlûTÙm LôiL.

10
 22n −1 22(1) −1 2
¾oÜ: t n = , t1 = =
3 3 3
4 −1 6 −1
2 8 2 32
t2 = = , t3 = =
3 3 3 3
2 8 / 3
∴ a= , r= =4
3 2/3
2 8 32
ØRp êuß Eßl×Ls , ,
3 3 3
2 2 18 219
t10 = ar = (4)9
9
∴ TjRôYÕ Eßl× (2) =
3 3 3

GÓjÕdLôhÓ 25: JÚ ùTÚdÏj ùRôP¬u ØRp CWiÓ GiL°u áÓRp 2 ØRp

SôuÏ GiL°u áÓRp 20 G²p AlùTÚdÏj ùRôPûWd LôiL.
¾oÜ: a, ar, ar2 Gu\ ùTÚdÏj ùRôPûW GÓjÕd ùLôsúYôm.
a + ar = 2, a(1 + r) = 2 (1)
a + ar + ar2 + ar3 = 20 ⇒ a (1 + r) (1 + r2) = 20 (2)
(1)I (2)p ©W§«P
2(1 + r2) = 20 ⇒ 1 + r2 = 10
⇒ r2 = 9 ⇒ r = + 3
r = + 3 G] (1)p ©W§«P
r = 3 G²p a = 1/2
r = – 3 G²p a = –1
1 3 9 27
∴ ùTÚdÏj ùRôPo Y¬ûN 2 , 2 , 2 , 2 , .... (ApXÕ) –1, 3, –9, 27, ...
T«t£ 1.1.2

1. ©uYÚY]Ytßs GûY ùTÚdÏjùRôPo ApX?

a) 2, 4, 8, 16,... b) 12, 22, 32, 42, ... c) 1, –1, 1, –1, ... d) 5, 55, 555, 5555,...
2. ©uYÚm ùTÚdÏj ùRôPoL°u ùTÚdÏ ®¡Rm Lôi.
a) 25, –5, 1, –1/5, ... b) 1, –5/2, 25/4, –125/8, …
c) 0.2, 0.06, 0.018, 0.0054 d) 2/5, 6/25, 18/125, 54/625, …
3. a) 1, ½, ¼, … Gu\ ùTÚdÏj ùRôP¬p HZôYÕ EßlûTd LôiL.
b) 3,6, 12,… Gu\ ùTÚdÏj ùRôP¬p t8 = ?
c) 9, 3, 1, … Gu\ ùTÚdÏj ùRôP¬p t7 = ?
d) 2/5, 8/25, 32/125,… Gu\ ùTÚdÏj ùRôP¬p t9 = ?
4. a) JÚ ùTÚdÏjùRôP¬u êu\ôm, IkRôm Eßl×Ls Øû\úV 4/3, 16/27 G²p
AkRj ùRôPûWd LôiL.
b) JÚ ùTÚdÏjùRôP¬p êu\ôm, HZôm Eßl×Ls Øû\úV 16, 1 G²p
AjùRôPûW GÝÕ.

11
 c) JÚ ùTÚdÏj ùRôP¬p 5BYÕ Eßl× 4/9, 7-BYÕ Eßl× 16/81 G²p
10-BYÕ Eßl× VôÕ?
d) JÚ ùRôP¬u 4-BYÕ Eßl× 27, 7-BYÕ Eßl× 729, G²p ØRp
EßlûTÙm,. ùTÚdÏ ®¡RjûRÙm LôiL.
1
5. a) ùTÚdÏj ùRôP¬p AûUkR 3 GiL°u áÓRp 6 ; ùTÚdLtTXu 8 G²p
3
AkR GiLû[d Lôi.
b) ùTÚdÏj ùRôPo Y¬ûN«p AûUkR êuß GiL°u áÓRp 26, ùTÚdÏj
ùRôûL 216 G²p AkR êuß GiLû[d LôiL.
c) JÚ ùTÚdÏj ùRôPo Y¬ûN«p êuß GiL°u ùTÚdÏj ùRôûL 216
CWi¥WiÓ GiL[ôL GÓdLlThP ú_ô¥L°u ùTÚdÏjùRôûL«u áÓRp
156 G²p AkR GiLû[d LôiL.
d) JÚ ùTÚdÏj ùRôP¬u ØRp CWiÓ GiL°u áÓRp –1, úUÛm ØRp
SôuÏ GiL°u áÓRp –5 G²p AlùTÚdÏj ùRôPûWd LôiL.
6. JÚ ùTÚdÏj ùRôP¬u êuß GiL°u áÓRp 19/3 úUÛm AYt±u
RûX¸¯L°u áÓRp 19/12 G²p AkR êuß GiLû[d LôiL.
7. JÚ ùTÚdÏj ùRôP¬u ØRp êuß GiL°u áÓRp 7, úUÛm ARu
YodLeL°u áÓRp 21 G²p ØRp IkÕ GiLû[d LôiL.
8. JÚ ùTÚdÏj ùRôP¬u ØRp Eßl× 64, ùTÚdÏ ®¡Rm r. ØRp Utßm
SôuLôm Eßl×L°u NWôN¬ 140 G²p r-u U§lûTd LôiL.
9. JÚ ùTÚdÏj ùRôP¬u CWiPôm Eßl× b, ùTÚdÏ ®¡Rm r. ØRp êuß
GiL°u ùTÚdLp TXu 64 G²p b-«u U§lûTd LôiL.
10. 1, 4, 16, … 4096 Gu\ ùTÚdÏj ùRôP¬p GjRû] Eßl×Ls Es[]?
11. 2-tÏm, 18-tϪûPúVÙs[ a, b, c Gu\ GiL°u áÓRp 25 Utßm a, b
GuTûY JÚ áhÓjùRôPo Y¬ûN«Ûm b, c, 18 GuTûY ùTÚdÏj ùRôPo
Y¬ûN«Ûm AûUkRôp a, b, c Gu\ GiLû[d LôiL.
12. 4 GiLs ùLôiP ùRôÏl©p ØRp êuß GiLs ùTÚdÏj ùRôPo
Y¬ûN«Ûm LûP£ êuß GiLs ùTôÕ ®j§VôNm 6 ùLôiP áhÓjùRôPo
Y¬ûN«Ûm AûUkÕs[]. ØRp Gi SôuLôm Gi¦tÏ NUm G²p AkR
4 GiLû[d LôiL.
13. a, b, c, d GuTûY ùTÚdÏj ùRôP¬p AûUkRôp a + b, b + c, c + d GuTûYÙm
ùTÚdÏjùRôP¬p AûUÙm G] ¨ßÜ.
14. a1, a2, a3, … JÚ ùTÚdÏj ùRôPo (ai > 0) G²p log a1, log a2, log a3, …. JÚ
áhÓjùRôPo G] ¨ßÜL.

1.2 ùRôPo ùRôÏl×

JÚ ùRôPo Y¬ûN«Ûs[ Eßl×Ls + Gu\ ϱ«]ôp CûQdLlTh¥ÚkRôp

AjùRôPo Y¬ûN ùRôPo ùRôÏl× G]lTÓm. a1 + a2 + a3 + … an + … GuTÕ JÚ
Ø¥Ü\ô ùRôPo ùRôÏl×. JÚ ùRôPo ùRôÏlûTd ϱdL Σ an Gu\ ϱÂÓ
TVuTÓjRlTÓ¡\Õ.

12
1.2.1 JÚ áhÓj ùRôP¬u n Eßl×L°u áÓRp

a, a + d, a + 2d, …, a+(n–1) d Gu\ áhÓjùRôP¬u n Eßl×L°u áÓRûX Sn

GuL.
Sn = a + (a + d) + (a + 2d) + … + [a + (n–1)d] (1)
CûR G§o Y¬ûN«p GÝR.
Sn = [a + (n – 1)d] + [a + (n – 2)d] + …. + a (2)
Adding (1) and (2)
2Sn = [2a + (n – 1)d] + [2a + (n – 1)d] + …. + [2a + (n – 1)d]
= n [2a + (n – 1) d]
n
∴ Sn = [2a + (n-1) d]
2
n n
Sn = [a + a+(n-1) d] , Sn = 2 [a + l]
2
CeÏ l = tn = a + (n – 1) d = LûP£ Eßl×

GÓjÕdLôhÓ 26: 3, 8, 13… Gu\ áhÓjùRôP¬u ØRp 11 Eßl×L°u áÓRp

LôiL.
¾oÜ: 3, 8, 13, …. JÚ áhÓjùRôPo
n
a = 3, d = 8 – 3 = 5, n = 11, Sn = [2a + (n − 1)d]
2
11 11 11
= [(2 × 3) + (11 − 1)5] = [6 + 50] = × 56 = 308
2 2 2
∴ áhÓjùRôP¬u ØRp 11 Eßl×L°u áÓRp 308.

GÓjÕdLôhÓ 27: 3 + 11 + 19 + … + 787-Cu áÓRp Lôi.

¾oÜ: 3 + 11 + 19 + … + 787 GuTÕ JÚ áhÓjùRôPo.
a = 3, d = 8, tn = 787 = l
tn = a + (n – 1) d = 787
3 + (n – 1) 8 = 787
787 − 3
∴ n = + 1 = 99
8
n 99 99
Sn = 2 [a + l] = [3 + 787] = x 790 = 39105
2 2
S99 =39105.

GÓjÕdLôhÓ 28: 300dÏm 500dÏm CûPúV 11Bp Á§«u± YÏTÓm Aû]jÕ

CVp GiL°u áPRp LôiL.
¾oÜ: 300-I ®Pl ùT¬VÕm, 11Bp Á§«u± YÏTPdá¥VÕUô] ØRp Gi 308.
500-I ®Pf £±VÕm, 11Bp Á§«u± YÏTPdá¥VÕUô] LûP£ Gi 495.
∴ 308 + 319 + … + 495 Gu\ ùRôÏl©p
a = 308, d = 11, l = 495, tn = a + (n – 1)d = 495

13
 495 − 308
308 + (n – 1) 11 = 495 ∴n = + 1 = 18
11
n
∴ Sn = 2 [a + l]
18
S18 = [308 + 495] = 7227
2

GÓjÕdLôhÓ 29: JÚ áhÓjùRôP¬u nYÕ Eßl× an = 5 – 6 n G²p AkR áhÓj

ùRôP¬u n Eßl×L°u áÓRp LôiL.
¾oÜ: áhÓjùRôP¬u ùTôÕ Eßl×
an = 5 – 6 n; a1 = 5 – 6(1) = –1
a2 = 5 – 6(2) = –7; a3 = 5 – 6(3) = –13
∴ –1, –7, – 13 … Gu\ áhÓjùRôP¬u ùTôÕ ®j§VôNm–6
a = –1, l = 5 – 6 n
n n
Sn = 2 [a + l] = [4 − 6n] = n[2–3n] = 2n – 3n2
2

GÓjÕdLôhÓ 30: JÚ áhÓjùRôPo Y¬ûN«p ØRp 7 Eßl×L°u áÓRp 10,

AÓjR 7 Eßl×L°u áÓRp 17 G²p, AkR áhÓjùRôPûWd Lôi.
¾oÜ: : S7 = 10,
S14 = 10 + 17 = 27
7 10
S7 = 10 ⇒ [2a + 6d] = 10 ⇒ a + 3d = (1)
2 7
14 27
S14 = 27 ⇒ [2a + 13d] = 27 ⇒ 2a + 13d = (2)
2 7
(1) & (2)Ùm ¾odL, a = 1, d = 1/7
∴úLhLlThP áhÓjùRôPo 1, 8/7, 9/7, 10/7, ….
GÓjÕdLôhÓ 31: 3, 7, 11, … Gu\ áhÓjùRôP¬p ØRp £X Eßl×L°u áÓRp
1275 ùTßYRtÏ GjRû] Eßl×Ls úRûY?
n
¾oÜ: a = 3, d = 4, Sn = 1275, [2a + (n − 1)d] = 1275
2
n
[6 + (n − 1)4] = 1275 , n [3 + (n–1)2] = 1275
2
⇒ 2n2 + n – 1275 = 0 ⇒ (2n + 51) (n – 25) = 0 ⇒ n = 25
∴ áÓRp 1275 ùTßYRtÏ 25 Eßl×Ls úRûYlTÓm.

GÓjÕdLôhÓ 32: i) JÚ L¥LôWm JqùYôÚ U¦dÏm ùTôÚjRUô] Øû\

A¥dÏUô]ôp, AÕ JÚ Sôû[dÏ GjRû] Øû\ A¥dÏm? (ii) JqùYôÚ AûW
U¦ úSWj§tÏm JÚØû\ A¥dÏUô]ôp AÕ JÚ Sô°p GjRû] Øû\
A¥dÏm?
¾oÜ: i) JqùYôÚ U¦ úSWj§tÏm L¥LôWm A¥dÏm Øû\ JÚ áhÓjùRôPûW
AûUdÏm.
AkRd áhÓj ùRôPo 1,2,3 … 12

14
 n 12
Sn = 2 [a + l] = [1 +12] = 78
2
JqùYôÚ U¦ úSWj§tÏm ϱl©hP Øû\ A¥dÏm ùTôÝÕ JÚ Sô°p
ùUôjRm A¥dÏm Øû\ = 2 × 78 = 156
ii) AûW U¦dùLôÚ Øû\Ùm A¥dÏmùTôÝÕ JÚ Sô°p ùUôjRm
A¥dÏm Øû\ = 156 + 24 = 180.
GÓjÕdLôhÓ 33: JÚ CVk§Wj§u U§l× ì. 5,00,000/–. ØRp YÚPm 15% ,
CWiPôYÕ YÚPm 13½%, êu\ôYÕ YÚPm 12% G] ARu úRnUô]m
LQd¡PlTÓ¡\Õ. úRnUô] NRÅRm APdL®ûX«u ÁÕ LQd¡PlTÓmùTôÝÕ 10
YÚPeLs L¯jÕ CVk§Wj§u U§l× VôÕ?
¾oÜ: AÓjRÓjR BiÓL°u úRnUô] NRÅRm JÚ áhÓjùRôPûW AûUdÏm.
∴ ùUôjR úRnUô]m = 15 + 13½ + 12 + … 10 Eßl×Ls YûW. a = 15, d = – 1.5
n
Sn = [2a + (n − 1)d]
2
10
S10 = [30 − 13.5] in % = 82.5%
2
10 YÚPm L¯jÕ, CVk§Wj§u U§l× = 100 – 82.5 = 17.5%
CVk§Wj§u APdL ®ûX = ì. 5,00,000
17.5
∴ 10 YÚPm L¯jÕ, CVk§Wj§u U§l× = ì. 5,00,000 × = ì. 87,500
100

GÓjÕdLôhÓ 34: JÚ Ts° ®û[VôhÓ ®Zô®p Y¬ûN«p ûYdLlThP

TkÕLû[l ùTôßd¡ GÓjÕ Ju\ôL úNolTÕ JÚ úTôh¥VôL CÚkRÕ. JqùYôÚ
TkÕdϪûPúV 3Á CûPùY° CÚdÏUôß TkÕLs JÚ Y¬ûN«p
ûYdLlTh¥ÚkR]. ùRôPdL ¨ûX«−ÚkÕ 3 Á CûPùY° CÚdÏUôß 20 TkÕLs
JÚ Y¬ûN«p ûYdLlTh¥ÚkR]. ùRôPdL ¨ûX«−ÚkÕ 3Á CûPùY°«p ØRp
TkÕ ûYdLlTh¥ÚkRôp, JqùYôu\ôL 20 TkÕLû[Ùm ùRôPdL CPj§Ûs[
áûP«p úNodL, JÚ UôQYu ùRôPdL ¨ûX«−ÚkÕ ùUôjRm GqY[Ü çWm
K¥ YWúYiÓm?
¾oÜ: JqùYôÚ TkRôL GÓdL UôQYu KÓm çWm 3, 6, 9, … Gu\ JÚ áhÓj
ùRôPWôL AûUÙm. JqùYôÚ çWØm CÚØû\ KPlTÓ¡\Õ.
ùUôjR çWm = 2(3 + 6 + 9 … G] 20 Eßl×Ls)
n 20
= 2. Sn = 2 × [2a + (n − 1)d] = 2 × [2(3) + (20 − 1) 3] = 20 × 63 = 1260 Á.
2 2
ùRôPdL ¨ûXdÏ GpXô TkÕLû[Ùm ùLôiÓYW 1260 Á. K¥YWúYiÓm.
GÓjÕdLôhÓ 35: ØRp Eßl× a BLÜm, 2Bm Eßl× b BLÜm LûP£ Eßl× c
(a + c) (b + c − 2a)
BLÜm ùLôiP áhÓjùRôP¬u áÓRp dÏf NUm G] ¨ßÜ.
2(b − a)
¾oÜ: t1 = a, t2 = b ⇒ ùTôÕ ®j§VôNm = b – a, LûP£ Eßl× × l = c
c−a
⇒ a + (n – 1)d = c ⇒ a + (n – 1) (b – a) = c ⇒ n – 1 =
l−a

15
 c−a b + c − 2a
⇒ n = +1 =
b−a b−a
n n (b + c − 2a)
∴ Sn = 2 [a + l] = [a + c] = (a + c)
2 2(b − a)

T«t£ 1.2.1
1. ©uYÚY]Yt±tÏ áhÓlTXu LôiL:
1 1 3
a) 17 + 19 + 21 + … Eßl×Ls YûW b) 3 4 + 5 2 + 7 4 + ... + 23 Eßl×Ls YûW
c) 7 + 3 + (–1) + (–5) + … 15 Eßl×Ls YûW d) 4 + 9 + 14 + … + 199
e) 2 + 3.5 + 5 + 6.5 + … + 38
2. a) 200dÏm 400dÏm CûPúV 13-Bp Á§«u± YÏTÓm Aû]jÕ GiL°u
áhÓlTXu Lôi.
b) 400dÏm 600dÏm CûPúV Es[ 9-u UPeÏL[ô] Aû]jÕ GiL°u
áhÓlTXu LôiL.
c) 100-dÏm 300-dÏm CûPúV 5-Bp YÏTP CVXôR Aû]jÕ GiL°u
áhÓlTXu LôiL.
d) 500dÏm 700dÏm CûPúV Es[ 6u UPeÏL°u áhÓlTXu LôiL.
e) 0dÏm 1000dÏm CûPlThP Jtû\ GiL°u áhÓlTXu LôiL.
3. JÚ áhÓjùRôPo Y¬ûN«p S25 = 1175. LûP£ Eßl× 83 G²p ØRp
EßlûTÙm ùTôÕ ®j§VôNjûRÙm Lôi.
4. JÚ áhÓjùRôP¬u ØRp Eßl× 12 ØRp 15 Eßl×L°u áÓRp 390 G²p
ARu SÓ Eßl× VôÕ?
5. ØRp 11 Eßl×L°u áÓRp 44. ARu AÓjR 11 Eßl×L°ýu áÓRp 55 G²p
AkR áhÓjùRôPûWd LôiL.
6. JÚ áhÓj ùRôP¬u t24 = 47 S24 = 576 G²p ùTôÕ ®j§VôNjûRÙm ØRp 12
Eßl×L°u áÓRûXÙm LôiL.
7. 18, 16, 14, … Gu\ áhÓj ùRôP¬u áhÓlTXu éf£Vm G²p Eßl×L°u
Gi¦dûL Gu]?
8. 25, 22, 19, … Gu\ áhÓjùRôP¬p Eßl×L°u áÓRp 116 G²p, LûP£
Eßl× VôÕ?
9. JÚ áhÓjùRôP¬u nYÕ Eßl× 6–n G²p, 15 Eßl×L°u áÓRp LôiL.
10. 100 + 99 + 88 …Gu\ áhÓj ùRôP¬p áÓRp 1155 ¡ûPdÏUôß CûP«−ÚkÕ
30 AÓjRÓjR Eßl×Ls GÓdLlTÓ¡u\] G²p GÓdLlThP GiL°p ØRp
Gi VôÕ?
11. JÚYo 10 BiÓL°p úNojR ùUôjR ùRôûL 16,500/– ØRp YÚPj§tÏl ©\Ï
JqùYôÚ BiÓm ØkûRV BiûP ®P ì. 100 A§LUôL úNªjRôp ØRp
YÚP úNªl× ùRôûLûVd LQd¡ÓL.
12. 50 Á BZj§tÏ ¡Qß úRôiP, ØRp ÁhPÚdÏ ì. 4/– ùNXYô¡\Õ. AÓjÕ
YÚm JqùYôÚ ÁhPÚdÏm ì. 2/– A§L¬jÕd ùLôiúP úTô]ôp, ØÝ
¡Qßm úRôiP BÏm ùNXÜ Gu]?

16
1.2.2 JÚ ùTÚdÏj ùRôP¬u n Eßl×L°u áÓRp
a, ar, ar2, …. Gu\ ùTÚdÏj ùRôP¬u n Eßl×L°u áÓRûXd ϱlTÕ Sn
GuL.
Sn = a + ar + ar2 + …. + arn–1 (1)
CÚ×\Øm rBp ùTÚdL,
r. Sn = ar + ar2 + ar3 + … + arn (2)
(2) – (1) ⇒ r. Sn – Sn = ar – a, Sn (r – 1) = a(r – 1)
n n

a (r n −1) a(1 − r n )
r > 1 G²p Sn = ApXÕ r < 1 G²p Sn = G²p
r −1 1− r
ApXÕ r = 1 G²p Sn = na
r < 1 G²p GÓjÕdLôhPôL r = ½ GuL. r2 = ¼, r3 = 1/8, …, rn = 1/2n GuTÕ ªLf£±VÕ.
úUÛm n ùT¬VRôL CÚdÏm úTôÕ rn Æ 0 ARôYÕ r < 1 ⇒ n Æ ∞ GàmúTôÕ rn Æ 0.
a
G]úY, Ø¥Ü\ô ùTÚdÏjùRôPo ùRôÏl©u áÓRp S∞ = .
1− r
1
GÓjÕdLôhÓ 36: + 1 + 3 + 3 + ... Gu\ ùRôÏl©p n Eßl×L°u áÓRp
3
LôiL.
1 1
¾oÜ: a = ,r= = 3 >1
3 1
3
n
1
a(r n − 1) 3
( 3 −1
3 −1
) n

∴ Sn = = =
r −1 3−1 3− 3
GÓjÕdLôhÓ 37: 2, 4, 8, … Gu\ ùTÚdÏjùRôP¬p 8 Eßl×L°u áÓRp Lôi.
¾oÜ: a = 2, r = 4/2 = 2 > 1, n = 8
a(r n − 1) 2(28 − 1)
∴ Sn = , S8 = = 2 (256 – 1) = 2 × 255 = 510
r −1 2 −1

GÓjÕdLôhÓ 38: 54, 18, 6, 2, …. Gu\ Ø¥®−j ùRôP¬u áÓRp Lôi.

a 54 3
¾oÜ: a = 54, r = 18/54 = 1/3 < 1 ∴ S∞ = = = 54 × = 81
1− r 1 − 1/ 3 2

GÓjÕdLôhÓ 39: 3 + 33 + 333 + …. Gu\ ùRôÏl©p n Eßl×L°u áÓRp LôiL.

¾oÜ: Sn =3 + 33 + 333 + … n Eßl×Ls YûW
= 3 (1 + 11 + 111 + … n Eßl×Ls YûW)
3
= 9 (9 + 99 + 999 + ... n Eßl×Ls YûW) n Eßl×Ls YûW
3
= 9 [(10 − 1) + (100 − 1) + (1000 − 1) + ... n Eßl×Ls YûW]

17
 3 ⎡10(10n − 1) ⎤ 30 3n 10 n
= ⎢ − n⎥ = (10n − 1) − = (10n −1) −
9 ⎣ 9 ⎦ 81 9 27 3

GÓjÕdLôhÓ 40: 0.9 = 1.0 G] ¨ßÜL.

¾oÜ: 0.9 = 0.999.... = 0.9 + 0.09 + 0.009 + …. = 9 (0.1 + 0.01 + 0.001 + …)
10−1 1
= 9[10–1 + 10–2 + ….] = 9 ×
−1
= 9× =1
1 − 10 9
GÓjÕdLôhÓ 41: 0.241 ©u]UôL Uôtß.
¾oÜ: 0.241 = 0.2414141….
= 0.2 + 0.041 + 0.00041 + …
2 ⎡ 41 41 41 ⎤ 2 41/103
= + ⎢ 3 + 5 + 7 + ...⎥ = +
10 ⎣10 10 10 ⎦ 10 1 − 1/102
2 41 198 + 41
= + = = 239/990
10 990 990
GÓjÕdLôhÓ 42: Ø¥Ü\ô ùTÚdÏj ùRôP¬u ØRp Eßl× 6, ARu áÓRp 8
G²p AlùTÚdÏj ùRôPûWd LôiL.
¾oÜ: a, ar, ar2, … Gu\ ùTÚdÏj ùRôP¬p
a 6
a = 6, S∞ = 8 ⇒ =8⇒ = 8 ⇒ 1 – r = 6/8 = 3/4 ⇒ r = 1/4
1− r 1− r
∴ ùTÚdÏj ùRôPo 6, 3/2, 3/8, 3/32,….

GÓjÕdLôhÓ 43: 3 3 3...

1 1 1 ⎛1 1 1 ⎞
⎜ + + + ... ⎟
¾oÜ: 3 3 3... = 3 × 3 × 3 × .... = 3
2 4 8 ⎝2 4 8 ⎠

1 1 1 a
+ + + ... GuTÕ JÚ Ø¥®− ùTÚdÏj ùRôPo. S∞ =
2 4 8 1− r
⎛1 1 1 ⎞
1 1 1 1/ 2 ⎜ + + + ... ⎟
∴ + + + ... = = 1 ⇒ 3⎝ 2 4 8 ⎠ = 31 = 3 ∴ 3 3 3... = 3
2 4 8 1 − 1/ 2

GÓjÕdLôhÓ 44: Ø¥Ü\ô ùTÚdÏjùRôP¬u áÓRp 4 Eßl×L°u L]eL°u

áÓRp 192 G²p, ARu ùTôÕ ®¡Rm Gu]?
a
¾oÜ: a + ar + ar2 + … = 4 ⇒ =4
1− r
a3 / (1–r)3 = 64 (1)
3
a
úUÛm a3 + a3r3 + a3 r6 + … = 192; ⇒ = 129 (2)
1− r3
(2) (1 − r)3 192 (1 − r) 2
⇒ = = 3 ⇒ = 3 ⇒ 2r 2 + 5r + 2 = 0
(1) 1 − r3 64 1+ r + r 2

18
⇒ (2r + 1) (r + 2) = 0 ⇒ r = − 1/ 2 or − 2
∴ ùTÚdÏj ùRôP¬u ùTÚdÏ ®¡Rm–1/2 ApXÕ –2.

GÓjÕdLôhÓ 45: 50 Á EVWj§−ÚkÕ úTôPlThP JÚ CWlTo TkÕ JqùYôÚ

Øû\Ùm RûW«p úUô§V ©\Ï ®ÝkR EVWj§p Tô§ A[®tÏ GÝmס\Õ G²p
AkR TkÕ KnÜ ¨ûXdÏ YÚmùTôÝÕ AÕ ùNu\ ùUôjR çWm Lôi.
¾oÜ: ØRp A¥«p TkÕ ùNpÛm çWm = 50 Á
2YÕ A¥«p TkÕ ùNpÛm çWm = 2[1/2× 50] = 2 × 25 Á
3YÕ A¥«p TkÕ ùNpÛm çWm = 2 × 25/2 Á
⎛ 25 25 ⎞
∴ TkÕ KnÜ ¨ûXdÏ YÚmùTôÝÕ ùNu\ ùUôjR çWm = 50 + 2 ⎜ 25 + + + ... ⎟
⎝ 2 4 ⎠
⎛ 25 ⎞
= 50 + 2 ⎜ ⎟ = 50 + 2 × 25 × 2 = 50 + 100 = 150 Á
⎝ 1 − 1/ 2 ⎠
∴ TkÕ KnÜ ¨ûXdÏ YÚmùTôÝÕ ùNu\ ùUôjR çWm 150 Á.

T«t£ 1.2.2

1. ©uYÚm ùTÚdÏjùRôP¬u áÓRp Lôi

a) 5 + 25 + 125 + … 8 Eßl×Ls b) 1 + 0.1 + 0.01 + 0.001 + … 10 Eßl×Ls
c) 4 + 3 + 2¼ + … 7 Eßl×Ls d) 1 + 3 + 32 + … 8 Eßl×Ls
2 2n-1
e) JÚ ùTÚdÏj ùRôP¬u nYÕ Eßl× G²p ØRp 10 Eßl×L°u áÓRp
3
Lôi.
2. ©uYÚm Ø¥®−j ùRôPoL°u áÓRp Lôi.
a) 36, 12, 4, … b) ¼, –3/16, 9/64, … c) (–2) + 1 + (–1/2), …
d) 2/3 + 2/27 + 2/243 + … e) 8/5 + 1 + 5/8 + … f) 1 + (1 + x) + (1 + x + x2) + …
3. ùTÚdÏj ùRôP¬u n Eßl×L°u áÓRp Lôi.
a) 3 + (–6) + 12 + … b) 9 + 99 + 999 + … c) 0.7 + 0.97 + 0.977 + …
d) 1 + 11 + 111 + … e) 1 + 12 + 104 + 1006 + …
2
4. 1 + 3 + 3 + … Gu\ ùRôP¬u áÓRp 1500I ®P A§LUôL CÚdLúYiÓùU²p
Ïû\kRÕ GjRû] Eßl×Ls CÚdL úYiÓm?
5. JÚ TkRô]Õ 1 Á EVWj§−ÚkÕ úTôPlTÓ¡\Õ. TkRô]Õ, JqùYôÚ Øû\Ùm
ϧdÏm úTôÕ, AÕ Øu× Ï§jR EVWj§p Tô§ A[Ü EVWjûR GhÓ¡\Õ
G²p, KnÜ ¨ûXdÏ YÚØu TkÕ ùNu\ ùUôjR çWm GqY[Ü?
6. 0.736 Bp ϱdLlTÓm ®¡RØß GiûQd LôiL.
3
7. 9 3 9 3 9... Gu\ ùRôP¬u U§l× Lôi.
8. Ø¥Ü\ô ùTÚdÏjùRôP¬u Eßl×L°u áÓRp 15. ARu YodLeL°u
áhÓjùRôûL 45 G²p AjùRôPûWd LôiL.

19
1.2.3 £X R²YûL Gi ùRôÏl×L°u áÓRp
ØRp n CVp GiL°u áhÓlTXu
n
1 + 2 + 3 + ... + n = ∑n
1

a = 1, d = 1, l = n
n
n n n(n + 1)
∴ Sn = 2 [a + l] = 2 [1 + n] ∴ Σ n = 2
1

GÓjÕdLôhÓ 46: áhÓlTXu LôiL: 1 + 2 + 3 + … + 30

n(n + 1)
¾oÜ: ∑ n =
2
30
30 (30 + 1)
∑1 n = 2 = 15 × 31 = 465

GÓjÕdLôhÓ 47: áhÓlTXu LôiL: 11 + 12 + 13 + … + 31

31 × 32
¾oÜ: 1 + 2 + 3 + … + 31 = = 496
2
10 × 11
1 + 2 + … + 10 = = 55
2
∴ 11 + 12 + 13 + … 31 = (1 + 2 + … + 31) – (1 + 2 + 3 … + 10) = 496 – 55 = 441

ØRp n Jtû\ GiL°u áÓRp

n
1 + 3 + 5 + … + (2n – 1) = ∑ (2n − 1)
1

CÕ JÚ áhÓjùRôPo a = 1, d = 2, l = 2n − 1
n
n n n
Sn = 2 [a + l], Σ (2n − 1) = 2 [1 + 2n − 1] = 2 × 2n = n2
1
∴ ØRp n Jtû\ GiL°u áÓRp n2.
2

ϱl×: l GuTÕ ùRôÏl©u LûP£ Juû\ Gi G²p Sn = ⎡⎢ 2 ⎤⎥

l+1 l+1
n= 2
⎣ ⎦

GÓjÕdLôhÓ 48: áhÓlTXu LôiL: 11 + 13 + … +35

⎛ 35 + 1 ⎞
2

⎟ = 18 = 324
2
¾oÜ: 1 + 3 + … + 35 = ⎜
⎝ 2 ⎠
⎛ 9 +1 ⎞
2

1+3+…+ 9= ⎜ ⎟ = 52 = 25
⎝ 2 ⎠

∴ 11 + 13 + … + 35 = 324 – 25 = 299

20
ØRp n CVp GiL°u YodLeL°u áÓRp
n

∑n
1
2
= 12 + 22 + 32 + ... + n 2
CÕ JÚ áhÓjùRôPo ùRôÏl×m ApX, ùTÚdÏjùRôPo ùRôÏl×m ApX.

3 + 1 + 3
12

3
3 32
22

+
2
22

+
2
32

1
2
1 1

TPj§Ûs[ ùUôjR NÕWeL°u Gi¦dûL = (1 + 2 + 3) (2 × 3 + 1) = 3(12 + 22 + 32)

3(12 + 22 + 32) = (1 + 2 + 3) [(2 × 3) + 1]
∴ 12 + 22 + 32 = 1/3 (1 + 2 + 3) [(2 × 3) + 1]
CkR AûUl×f ºûW n Eßl×Ls YûW ¿hP 12 + 22 + 32 + … + n2
= 1/3 (1 + 2 + 3 + …+ n) [(2 × n) + 1]
n(n + 1) n(n + 1)(2n + 1)
= 1/3 (2n + 1) =
2 6
n
n(n + 1) (2n + 1)
∴ ∑
1
n2 =
6
N¬Tôo: NÕWeLl TXûL«Ûs[ NÕWeL°u ùUôjR Gi¦dûL
8
8 × 9 × 17
∑n
1
2
= 12 + 22 + 32 + ... + 82 =
6
= 204

GÓjÕdLôhÓ 49: áhÓlTXu LôiL: 12 + 22 + … + 202

n
n(n + 1)(2n + 1) 20
20(20 + 1) (2 × 20 + 1) 20 × 21× 41
¾oÜ: ∑ n2 =
1 6
; ∑n
1
2
=
6
=
6
= 2870

ØRp n CVp GiL°u L]eL°u áÓRp

∑n
1
3
= 13 + 23 + 33 + ... + n 3

21
CkR AûUl×fº¬−ÚkÕ

13 = 1 = 12
13 + 23 = 9 = 32 = (1 + 2)2
13 + 23 + 33 = 36 = 62 = (1 + 2 + 3)2
13 + 23 + 33 + 43 = 100 = 102 = (1 + 2 + 3 + 4)2

n Eßl×Ls YûW ¿hP 13 + 23 + 33 + .. + n3 = (1 + 2 + 3+ + … + n)2

⎡ n(n + 1) ⎤
2

= ⎢
⎣ 2 ⎥⎦
⎡ n(n + 1) ⎤
n 2

∴ ∑n
1
3
= ⎢
⎣ 2 ⎥⎦

GÓjÕdLôhÓ 50: áhÓlTXu LôiL: 13 + 23 + 33 + … + 203

¾oÜ:

⎡ 20 × 21 ⎤
2
3 3 3 3
1 + 2 + 3 + … + 20 = ⎢ ⎥ = 2102 = 44100
⎣ 2 ⎦
N¬Tôo: NÕWeLl TXûL«Ûs[ ùNqYLeL°u (NÕWeLû[Ùm Es APd¡)
Gi¦dûL
¾oÜ:
⎡8 × 9 ⎤
8 2

∑1
n3 = ⎢
⎣ 2 ⎥ = 36 = 1296
⎦
2

T«t£ 1.2.3

1. ©uYÚY]Yt±u áÓRp Lôi:

a) 1 + 2 + 3 + … + 70 b) 1 + 2 + 3 + … + 112 c) 50 + 51 + 52 + … + 98
d) 15 + 17 + … + 65 e) 1 + 3 + 5 + … 100 Eßl×Ls YûW
f) 12 + 14 + 16 + … + 88 g) 5 + 10 + 15 + … + 200
h) 162 + 172 + … + 302 i) 400 + 441 + … + 1600
j) 1 + 8 + 2 + … + 8000 k) 213 + 223 + … + 413
2. TdLeLs Øû\úV 1 ùN.Á., 2 ùN.Á., 3 ùN.Á., …15 ùN.Á. A[ÜLs ùLôiP 15
L]NÕWeL°u L] A[ÜL°u áÓRp VôÕ?
3. TdLeLs Øû\úV 20 ùN.Á., 21 ùN.Á., … 29 ùN.Á. A[ÜLs ùLôiP 10
NÕWeL°u ùUôjR TWl× Lôi.
4. §Ú.ÏUôo, Ru ULàdÏ JqùYôÚ ©\kR Sô[ußm AYàûPV YV§u
YodLj§u A[Ü ùRôûLûV ùLôÓjRôo G²p, AYàûPV 17 YV§p
AYàdÏ ¡ûPdÏm ùUôjR ùRôûL GqY[Ü?

22
 ®ûPLs
T«t£ 1.1.1
1) a, b, d, e JÚ áhÓjùRôPo (2) (a) –2 (b) 0.7 (c) 1/4 (d) –3 (e) 4
3) (a) 5, 2, –1 (b) 1.5, 0, –1.5 (c) 43, 50, 57 (d) 2½, 3½ (e) –½ , –1/3, –1/6
4) (a) –5, 1, 7, … (b) 3½, 5, 6½ , … (c) p, p + q, p + 2p, … (d) 7, 0.72, 0.74, … (e) 1, 4, 7, …
5) (a) 82 (b) 14.5 (c) 19/5 (d) –58 (e) 33
6) (a) 9, 6 (b) –283 (c) 27 (d) 5, 6, 7
7) (a) 20YÕ (b) 106YÕ (c) 27 (d) CpûX (e) 15
8) –2, 3, 8 (9) 5, 10, 15, 20 (10) 75, 85, 95, 105 (11) 2, 4, 6

T«t£ 1.1.2
217
(1) (b),(d) (2) (a) –1/5 (b) –5/2 (c) 0.3 (d) 3/5 (3) (a) 1/64 (b) 384 (c) 1/81 (d)
59
(4) (a) 3,2, 4/3, 3, −2, 4/3 … (b) 64, 32, 16, … (c) 128/2187 (d) 1, 3
(5) (a) 3, 2, 4/3 or 4/3, 2, 3 (b) 18, 6, 2 or 2, 6, 18 (c) 2, 6, 18
(d) 1,–2, 4, –8 or –1/3, –2/3, –4/3, –8/3 (6) 3, 2, 4/3 (7) 1, 2, 4, 8, 16
(8) 3/2 (9) 4 (10) 7 (11) 5, 8, 12 (12) 8, –4, 2, 8

T«t£ 1.2.1
1) (a) 1380 (b) 644 (c) –315 (d) 4060 (e) 500
2) (a) 4485 (b) 10989 (c) 32000 (d) 19800 (e) 250000
3) 11,3 (4) 26 (5) 39/11, 40/11, 41/11, … (6) 144 (7) 19 (8) 4
9) –30 (10) 53 (11) ì.1,200/- (12) ì. 2,650/-

T«t£ 1.2.2
1111111111 14197
1) (a) 488280 (b) (c) (d) 3280 (e) 2/9 (410 – 1)
1000000000 1024
2) (a) 54 (b) 1/7 (c) –4/3 (d) 3/4 (e) 64/15
1⎛ 1 ⎞ 10 n
3) (a) 1 –( –2)n (b) 10/9 (10n –1)–n (c) n − ⎜1 − n ⎟ (d) (10n − 1) −
3⎝ 10 ⎠ 81 9
n
10n − 1 n x(1 − x)
(e) + n(n − 1) (f) −
1 − x (1 − x)
2
9
81 10 20
4) 8 (5) 3 (6) 110 (7) 3 (8) 5, , ,...
3 9
T«t£ 1.2.3
(1) (a) 2485 (b) 6328 (c) 3626 (d) 1040 (e) 10000 (f) 1950
(g) 4100 (h) 8215 (i) 19670 (j) 44100 (k) 697221 (2) 14400 cm3
2
(3) 6085 ùN.Á (4) ì.1785

23
 2. A[®Vp
2.0 A±ØLm
Sm Au\ôP Yôr®p Sôm TpúYß ¨ûXL°p A[ûYLû[l
TVuTÓjÕ¡ú\ôm. GÓjÕdLôhPôL Sôm ûRlTRtLôLj Õ¦«u ¿[jûRÙm,
ùYsû[V¥lTRtLôLf ÑYt±u TWlT[®û]Ùm, úY−«ÓYRtLôL ¨Xj§u
Ñt\[®û]Ùm Ri½o ¨Wl×YRtLôL ùRôh¥«u ùLôs[[®û]Ùm A[d¡ú\ôm.
A[ûYLû[ A¥lTûPVôLd ùLôiÓ Sm úRûYdúLtT úUÛm LQd¸ÓLs
ùNn¡uú\ôm. CdL¦Rl ©¬®û] A[®Vp Guß AûZd¡ú\ôm.
ØkûRV YÏl×L°p Sôm R[ EÚYeL°u Ñt\[Ü, TWl× B¡VYtû\l Tt±
Lt\±kÕsú[ôm. R[ EÚYeLû[j R®W, ϱl©hP CPjûR AûPjÕd
ùLôsYÕm, CWi¥tÏ úUXô]l T¬UôQeLû[d ùLôiPÕUô] L]
EÚYeLû[l Tt±Ùm Lt±Úd¡ú\ôm.
CkRl TôPlTϧ«p CûQkR L] EÚYeL°u L]A[Ü, Yû[TWl×
B¡VYtû\l Tt±Ùm, Utßm Uô\ôR L] A[ÜLs Tt±Ùm T¥dL CÚd¡ú\ôm.
TX®R L] EÚYeL°u L]A[Ü, Yû[TWl× B¡VYtû\l Tt± HtL]úY
T¥j§ÚkR úTô§Ûm ClúTôÕ L]A[Ü, Yû[TWl× LôÔm ãj§WeLû[
¨û]ÜTÓj§d ùLôsúYôm.

úSo EÚû[
JÚ ùNqYLjûR ARu JÚ TdLjûR AfNôLd ùLôiÓ
C A
ÑZtßYRôp EiPôÏm EÚYm EÚû[VôÏm. ABCD Gu\
ùNqYLj§p AB Gu\ TdLjûR AfNôLd ùLôiÓ JÚ ØÝf
Ñtß Ñt±]ôp TPm 2.1p Lôh¥VÕ úTôp JÚ EÚû[
¡ûPd¡\Õ..
D B
TPm 2.1
JÚ EÚû[«u CÚ Øû]L°Ûm NUR[m EiÓ. CÚ NUR[eLÞm
YhPY¥®Ûm, JußdùLôuß CûQVôLÜm CÚdÏm. CfNUR[eLs, EÚû[«u
A¥lTdLm G]lTÓm. A¥lTdLeL°u ûUVeLû[f úNodÏm úLôhÓjÕiÓ
EÚû[«u AfÑ G]lTÓm. A¥lTdLj§u BWm EÚû[«u BWm G]lTÓm.
NUR[ Øû]Lû[f úNodÏm Yû[TWl× ARu ×\lTWl× BÏm. úSo
EÚû[«u BWm r Utßm EVWm h G²p EÚû[«u
(a) A¥lTWl× = πr2 N.A. ; (b) Yû[TWl× = 2πrh N.A.
(c) ùUôjR ×\lTWl× = 2πr (h + r) N.A.; (d) L]A[Ü = πr2h L.A.

EsÇPt\ EÚû[ R
JúW Af£p AûUkRÕm JúW EVWm ùLôiPÕm,
ùYqúY\ô] BWeLs EûPV]ÜUô] CÚ EÚû[Lû[d
h
ùLôiP L] EÚYm EsÇPt\ EÚû[ G]lTÓm. (TPm 2.2p).
R GuTÕ EsÇPt\ EÚû[«u ùY° BWm
r GuTÕ EsÇPt\ EÚû[«u Es BWm r
h EVWm
TPm 2.2

24
a) A¥lTdL TWl× = π(R2– r2) N.A.
= π(R+r)(R– r) N.A.
b) Yû[TWl× = 2πh (R+r) N.A.
c) ùUôjR ×\lTWl× = 2πr (R+r) (h+R– r) N.A.
d) L]A[Ü = πh (R2– r2)
= πh (R+r) (R – r) L.A.
úSoYhPd ám×
V
JÚ ¨ûXVô] ×s°«u Y¯VôLf ùNpYÕm JÚ
¨ûXVô] úLôhÓPu JÚ Uô\ôR úLôQjûR
HtTÓjÕYÕUô] JÚ úLôhÓjÕiûP ÑZtßYRôp
¡ûPdÏm L] EÚYm úSoYhPd ám× BÏm. l
h
TPm 2.3-p, V GuTÕ ¨ûXVô] ×s°. VO GuTÕ
¨ûXVô] úLôÓ. VA Guàm ÑZÛm úLôÓ, ‘VO’ EPu
Uô\ôR úLôQjûR HtTÓjÕ¡\Õ. ‘A’ Gu\ ×s° ‘O’-I B A
O r
ûUVUôLd ùLôiÓ JÚ YhPjûR AûUd¡\Õ. VO
TPm 2.3
A¥lTdLj§tÏf ùNeÏjRôL AûU¡\Õ. VO GuTÕ ám©u EVWm `h'. OA GuTÕ
ám©u A¥lTdL BWm ‘r'. VA GuTÕ NôÙVWm `l'. C§−ÚkÕ l2 = r2 + h2 GuTÕ
ùR°Ü.

úSoYhPd ám©u BWm r, EVWm h Utßm NôÙVWm l

G²p ARu
a) A¥lTdLlTWl× = πr2 N.A.
b) Yû[TWl× = πrl N.A.
c) ùUôjRl ×\lTWl× = πr (l + r) N.A.
1 2
d) L] A[Ü = πr h L.A.
3
úLô[m

JÚ AûWYhPUô]Õ ARu ®hPjûR AfNôLd

ùLôiÓ ÑZÛmúTôÕ HtTÓm L] EÚYm úLô[m
G]lTÓm. r
A B
úLô[j§u ûUVj§u Y¯VôLf ùNpÛm JÚ R[m O
AdúLô[jûR CÚNUTôLUôLl ©¬d¡\Õ. JqùYôÚ
TôLØm JÚ AûWdúLô[m BÏm. r
JÚ úLô[j§u BWm r G²p, ARu
TPm 2.4
4
(a) Yû[TWl× = 4πr2 N.A. (b) L]A[Ü = πr3 L.A.
3
JÚ AûWdúLô[j§u BWm r G²p ARu
2 3
(a) Yû[TWl× = 2πr2 N.A. (b) L]A[Ü = πr L.A.
3
(c) §P AûWdúLô[j§u ùUôjRl ×\lTWl× = 3πr2 N.A.

25
§Úl×Rp T«t£
1. JÚ EÚû[ Y¥Yj ç¦u ®hPm 3.5 Á, ARu EVWm 20 Á. ç¦u
L]A[ûYÙm, ARu Yû[TWl©tÏ YiQm éN JÚ NÕWÁhPÚdÏ ì. 20
ÅRm Gu] ùNXYôÏm GuTûRÙm LQd¡ÓL.
2. ùNqYL Y¥Y AÛª²Vj RLh¥u A[ÜLs 44 ùN.Á x 20 ùN.Á. AjRLhûP 20
ùN.Á. EVWØs[ EÚû[VôLf Ñt±]ôp EÚYôdLlThP EÚû[«u
L]A[ûYd LôiL.
3. JÚ ám©u BWm 7 ùN.Á., EVWm 24 ùN.Á., ám©u L]A[Ü, Yû[TWlûTd
LôiL
4. 24 ùN.Á. EVWØûPV JÚ ám©u Yû[TWl× 550 cm2. ám©u L]A[ûYd
Lôi.
5. AûWdúLô[ Y¥Yj ùRôh¥«u ®hPm 14 Á. A§p 50 Á3 Ri½o Es[Õ.
AjùRôh¥ûV ¨WlTj úRûYVô] Ri½¬u L]A[ûYd LôiL.

2.1 L]A[ÜLÞm ×\lTWl×LÞm

SUÕ Au\ôP Yôr®p Sôm Ju±tÏ úUtThP L] EÚYeLs CûQkR
Y¥®Xô] ùTôÚhLû[Ùm, ®û[VôhÓf NôUôuLs TXYtû\Ùm Tôod¡ú\ôm. JÚ
£X ùTôÚhLs ¸úZ ùLôÓdLlThÓs[].

TPm 2.5 TPm 2.6 TPm 2.7

¿ TôodÏm CûRlúTôu\ ùTôÚhLû[ YûWkÕ ùTV¬ÓL. ClúTôÕ CûQkR
TX L] EÚYeL°u L]A[Ü, Yû[TWl× CYtû\ TX GÓjÕdLôhÓL°u êXm
ùR¬kÕ ùLôsúYôm.
GÓjÕdLôhÓ 1 : JÚ NodLv áPôWUô]Õ 3 Á EVWØs[
EÚû[«u ÁÕ ám× AûUkRôtúTôu\ Y¥Yj§Ûs[Õ.
m
ARu A¥lTdL BWm 52.5 Á, ám©u NôÙVWm 53 Á 53

G²p, AdáPôWm AûUdLj úRûYVô] ¡jRôu

Õ¦«u TWlûTd LQd¡ÓL.
52.5 m
¾oÜ:
EÚû[«u BWm r = 52.5Á. 3m

EÚû[«u EVWm h = 3Á
∴EÚû[«u Yû[TWl× = 2πrh N.A. 52.5 m

105
= 2×π× × 3 Á 2 = 315 πÁ2
2 TPm 2.8

26