የ ሴቶችን አቅም ማጎ ልበት ለወሳኝ ማህበረሰባዊ ፋይዳ

በEDHS/ የ ኢትዮጵያ ስነ ህዝብና ጤና ጥናት

2011/2016 ላይ የ ተመሰረተ ቡክሌት

ሚያዝያ 2010 ዓ.ም

ቍኧቊጅ፤ ቪህቆዒዛያዔ ቇ/ዏድህን

ኤዲዯዛ፤ ቬንዲኟሁ ቌዛዒ ቍይዲቇድ

ኟቫድችን ቍቅዔ ዒቍቋበዴ ቆ቎ቪኝ ዒህበዖቧባዊ ዠይዳ

ኟዒዕሿ቉ዊ ቬዲዱቬዱቄቬ ኤዷንቩ እ.ኤ.ቍ ዸ቉ይ 2013 ቉ይ ኟኢዴዮጵያን ኟህኬብ ብኪዴ በዯዏቆሿዯ ባ቎ጣው
ኟዴንበያ ዘፖዛዴ ዏሠዖዴ፤ እ.ኤ.ቍ በ2016 ቍጇቃ቉ይ በቍቇዘደ ውቬጥ ይኖዙቋ ዯብቌ ሿዯዯነበኟው 92ዑቈዮን
205ሺህ ህኬብ ውቬጥ፤ 45ዑቈዮን 902ሺህ በ቉ይ ቎ይዔ ቌዒሽ ቍቂባቢ ኟዑሆነውን ኟህኬብ ቁጥዛ ኟዑቮዢኑዴ
ቫድች ናዶው፡፡

ቫድች በቤዲዶው፣ በቍቂባቢያዶው፣ በቍቇዛዔ ይሁን በዓቆዔ ቍቀዢ ደዖዺ ቎ቪኝ ዑና ቍ቉ዶው፡፡ ቫድች
ያቋዯቪዯዞበዴ እና ዯጇቃዑ ኟዒይሆኑበዴ ዒናዶውዔ ቍይነዴ ዒህበዙዊ፣ ኢቅኖዑያዊ፣ ፖቆዱቂዊ፣ ባህ቉ዊና፣
ቍቂባቢያዊ እንቅቬቃቫዎች በቌዒሽ ቈቋበዴ፤ በቌዒሽ ዕውቀዴ፤ በቌዒሽ ጥዖዴ ቉ይ ኟዑዏቧዖዴ በዏሆኑ
ኟዑጇበቀውን ያህቋ ውጤዴ ቆዒቌኗዴ ቍቬዶቊዘ ነው፡፡ በዏሆኑዔ ኟዒህበዖቧቡ ኟዷዛባ ቍጥንድች ሿዏሆናዶውዔ
ቊ቉ ቤዯቧባዊዔ ሆነ ቍቇዙዊ እድቇዴን ቍቬዯዒዒኝ ኟዒድዖ቉ያ ዏቧዖድችዔ ናዶው፡፡ ኟዴኛውዔ ቍይነዴ ኟቋዒዴ
እንቅቬቃቫ እውን ቈሆን ኟዑችቆውዔ ቫድችን ባቀዝና እቀቋ ዯጇቃዑነዲዶውን ባዖቊቇጇ ዏቋቀ ቩሿና቎ን
ነው፡፡

ይሁን እንዹ ኟዯቆያአ ጥናድች እና ኟህይ቎ዴ ዯዕቄዜዎች እንደዑያቪአዴ ቫድች ቆብከ ኧዏናዴ በዯቆያአ ቍይነዴ
ዯጽዕኖዎች ቬዛ በዏሆናዶው ሿእድቇዴ እንቅቬቃቫዎች ቎ይዔ ሿኢቅኖዑያዊ፣ ዒህበዙዊና ፖቆዱቂዊ ዯቪዴፏዶው
ቇቆቋዯኛ ሆነው ቆይዯዋቋ፡፡ በዏሆኑዔ ቀደዔ ቩቋ በነበ዗ዴ ቉ካያድች ቫድች ዏብድቻዶውን ቆዒቬሿበዛ ሿ቎ንድ
ቍቊዜቻዶው ቍን በዏቆዔ በዯቆያኟ ዏቋቀ ቩዲቇቇና እንቅቬቃቫዎችን ቩያደዛቈ ዏቆኟዲዶውን፤ በኩህዔ ቄቡዛና
ውድ ኟሆነውን ኟህይ቎ዴ እና ኟቍቂቋ ዏቬዋዕዴነዴዔ ዏቄዝ቉ዶውን ዲዘቄ ያ቎ቪቋ፡፡ ቍሁን ቍሁን ድቂዒዶው
ውጤዴ ቍዔጥድ ዴቌ቉ዶውዔ ዢዚ ቍዢዛድ በብከ ዏቋቀ ቈባቋ በዑችቋ ዏቋቀ ኟዏብድቻዶውና ጥቅዕቻዶው
ባቆቤድች ሆነዋቋ፤ እኟሆኑዔ ይቇኛቇ፡፡

ኟኢዴዮጵያ ዏንቌቬዴ ኟቫድችን ዯቪዲዟነዴና ዯጇቃዑነዴ ቆዒቍቋበዴ በዛቂዲ ጥዖድች ቍድዛጓቋ፡፡ ሿነኩህዔ
ውቬጥ ዏቧዖዲዊ ኟሆኑዴ ኟቫድች ዏብድች ህቇ-ዏንቌቬዲዊ ዏቧዖዴ ዒቬያኬ፤ ሿኩህዔ ባሻቇዛ በዯቌባዛ ቆዒዖቊቇጥ
ኟዑያቬችቇ ፖቈቩዎች፣ ቬዴዙዳዹዎች፣ ፕዜቌዙዕችና ፓቃጆች ቀዛፆ በኟደዖዺው በዏዝፗዔ ቉ይ ይቇኛቋ፡፡
ኟቫድች ፖቈቩ ዏውጣደ፣ በዡዴዙቋና በቄቋቋ ዏንቌቬዲዴ ኟቫድች ቈዳይ ቍደዖዺዷዴ ዏዋቅዛ ዏኧዛቊደ፣

2
ኟቫድች ቋዒዴና ቆውጥ ፓቃጅ ዏኧቊዷደ፣ በቇጇዛ ኟቫድች ኟዏዚዴ ባቆቤዴነዴ ዏዖቊቇገ፣ ኟቤዯቧብ ህቌ
ዏጽደቁ፣ ኟ቎ንዷቆኛ ዏቅጪ ህቌ በቫድች ቉ይ ኟዑዝፗዐ በደቌችን ቆዏቌዲዴ በዑያቬችቋ ዏቋቄ ዏሻሻቇ
቎ኧዯ. ሿዯደዖቈ ጥዖድች ሿብከ በጥቂደ ነው፡፡

በዓቆዔ ቍቀዢ ደዖዺዔ ቢሆን ኟቫድችን ብቃዴ ቆዒቍቋበዴ በዯደዖቈ ቬብቧባዎች ኟዯ቉ቆዞ ውቪኔዎችን ዏቀበቋና
ዯቌባዙዊ ዒድዖቌዔ ቊ቉ው ኢዴዮጵያ በቁዛጇኝነዴ ኟዯጓኧችባዶው እዛዔዺዎች ነበ዗፡፡ በዯቆይዔ ደቌዕ እ.ኤ.ቍ
በ1994 በቂይዜ ኟዯቂሄደው ቍቆዔ ቍቀዢ ኟቬቆ ሕኬብና ቋዒዴ ቈባኤ ኟድዛ቉ዴ ዏዛሃ ቌብዛ ውጤዴ ዏቂሿቋ ቍንዱ
ሆነውን ኟቫድችን ኟዏ቎ቧን ቍቅዔ ኟዒቍቋበዴ ቍቬዝ቉቉ነደ ቍቋድ ኟ቎ጣበዴን ኟቬብቧባ ቬዔዔነድችን ዏቀበቋና
ዯቌባዙዊ ቆዒድዖቌ በዐቇ ሃይቋ ዏንቀቪቀቬ ሿዯደዖቈ ጥዖድች ውቬጥ ዋነኛው ነው፡፡

ይህዔ በጥናድች፣ በፕዜቌዙዕች፣ በፕዜዷቄድች ቀዖጻና ኟቍዝጻፗዔ ቄዴዴቋ ሂደዴ ኟቬዛዓዯ ፆዲ ቈዳዮችን ዒቂዯዴ
ቩሆን፤ ኟቬዛዓዯ ፆዲ ቈዳዮችን በነኩህ ሂደድች ዒቂዯዴ በ቎ንዶችና ቫድች ዏቂሿቋ ያቆውን ቋአነዴ ቆዏቀነቬ
ቈቋህ ቍቬዯዋፅዖ ይኖዖዋቋ፡፡ በእነኩህና ዏቧቋ ጥዖድች ቍዒቂኝነዴዔ ብከ ቆውጦች ቈዏኧቇቡ ችቆዋቋ፡፡

ይህ በእንዲህ ባቆበዴ በቍንዳንድ ኟቌንኪቤ ውቬንነዴ ባቆባዶው ቫድች በዒህበዖቧቡ ውቬጥ ቬዛ ቧዶ ሿቆኟው
ሁቆንዯናዊ ኟቍዯያይ ኬንዝዴ ቊዛ በዯያያኧ ኟዯዝቆቇውን ያህቋ ቆውጥ በቍጭዛ ቉ካ ባቆዏዔጣደ በቫድች ቉ይ ያቆው
ጪና ኪዚዔ ድዖቬ ዐቇ በዐቇ ቍቆዏ቎ቇዱን ዏዖዺዎች ያዏቆቄዲቇ፡፡ በዏሆኑዔ ኟዯቪዴዣና ዯጇቃዑነዴ ቈዳይ
ቍሁንዔ ቢሆን ኟሁ቉ችንንዔ ዯሿዲዲይ ቬዙና ዴቌቋ ኟዑዝቋቌ ዯቌባዛ ነው፡፡ ቬቆሆነዔ በኩህ ጽሁዢ ኟቫድችን
ቍቅዔ ቆዒቍቋበዴ ኟዯደዖቈ ጥዖድችና ኟዯቇኘ ውጤድችን በዒነጻፗዛ ቀጣአን ኟዴቀዖዴ ቍቅጣጪ ቆዒዏ቉ሿዴ
ኟዑዕቄዛ ቩሆን፤ ኟኢዴዮጵያ ቡናና ሻይ ባቆቬቋጣን ኟቫድችን ዯቪዴዣ ቆዒቪደቌ ኟሄደባዶውን ዛቀድችዔ ኟዑዳቬቬ
ይሆናቋ፡፡ ቡቄቊደ ኟዑያዯቀዖው ኟኢዴዮጵያ ቬነ ህኬብና ጤና ጥናዴ/ Ethiopian Demographic and
Health survey 2011 እና 2016 ባ቎ጣዶው ጥናድች ዏቧዖዴ ዯደዛቍ ቩሆን በጥናደ ቉ይ ኟዯዳቧቨዴና
ዔ቉ሻዶውን ኟቧገዴ እድዓያዶው ሿ15-49 ኟሆኑ በ቎ቈድ እድዓ ቉ይ ኟዑቇኘ ቫድች ናዶው፡፡

ቫድችን ዒብቃዴ /Women Empowerment/ ዔን ዒቆዴ ነው?

ቫድችን ዒብቃዴ ዒቆዴ ቫድች ኟዑቇባዶውን ቦዲ/ ደዖዺ እንዲያቇኘ ዒቬቻቋ ነው፡፡ ዏቇቆጪው ኟዯቆያኟ ቈሆን
ይች቉ቋ፡፡ በቍንድ በቀቋ ኟቬዛዓዯ ጾዲ እቀቋነዴን በዒቬዝን ሁቆደ ጾዲዎች ያቆቍንዳች ቍድቋዖ እቀቋ እድቋና
እቀቋ ዯቪዴዣ እንዲኖዙዶው ዒድዖቌ ቩሆን፤ በቍንጻ዗ ደቌዕ በቫድች ቉ይ ኟዑደዛቨ ኟዯቆያአ ዯጽዕኖዎችን
በዒጥዠዴ ኟቫድችን ኢቅኖዑያዊ፣ ፖቆዱቂዊ፣ ዒህበዙዊና ቍቂባቢያዊ ዯቪዴዣና ዯጇቃዑነዴ ዒዖቊቇጥ ዒቆዴ

3
ነው፡፡ በቍጭ዗ በኢቅኖዑ ዏቬቄ ኟቇቢ ዔንጭ ባቆቤዴነዲዶውን ዒዖቊቇጥና በቋአ ቋአ ዔዛዴና ቍቇቋቌቌዴ ቧጩ
ዯቋዒዴ ውቬጥ ሿ቎ንዶች እቀቋ ዏቪዯዠዶውን፣ በዒህበዙዊ ዏቬቄ ደቌዕ ኟዏቧዖዲዊ ዯቋዒዴ ዯቇቋቊይነዲዶውን
ዒዖቊቇጥ በፖቆዱቂው ዏቬቄዔ በዴቋቋቅ ኟውቪኔ ቧጩነዴ ቦዲ ቉ይ ያ቉ዶውን ዯቪዴዣና ዯጇቃዑነዴ ዒዖቊቇጥን
ኟዑያጇቃቋቋ ነው፡፡

በኢዴዮጵያ ኟዯ቎ቧዱ ኟህቌና ፖቈቩ እዛዔዺዎች

ኢዴዮጵያ ኟዯባበ዗ዴ ዏንቌቬዲዴ ድዛጅዴን ሿዒቋቋዔ ዷዔዜ ቍቆዔ ቍቀዢ ኟቬብቍዊ ዏብዴ ዏቇቆጪ UDHR
(Universal Declaration of Human Rights) ቉ይ በቀዳዑነዴ ሿዯቪዯዞና ሿዝዖዐ ሃቇዙዴ ውቬጥ
ዴቇኛቆች፡፡ ሿኩህዔ በዯጧዒዘ ኟቩቪቋና ፖቆዱቂ ዏብድች ቬዔዔነዴ፣ ኟኢቅኖዑ፣ ዒህበዙዊና ባህ቉ዊ ዏብድች
ቬዔዔነዴ፣ በቫድች ቉ይ ኟዑደዖቌ ዒንኛውንዔ ቍይነዴ ቋአነዴ ቆዒቬ቎ቇድ ኟዯደዖቇው ቬዔዔነዴን ኟዝዖዏች ቩሆን
እ.ኤ.ቍ ሀዔቊ 1980 ቍቆዔ ቍቀዞን በቫድች ቉ይ ኟዑደዖቌ ዒንኛውንዔ ቍድሏዊ ቋአነዴ ቆዒቬ቎ቇድ ኟ቎ጣውን
ቬዔዔነዴ ሿዯዝዖዏበዴ ቉ካ ዷዔዜ ኟዯቆያአ እዛዔዺዎችን ቩ቎ቬድ ቆይቷቋ፡፡ ሿነኩህዔ ዯቌባዙዴ ቍንዱ ኟቫድች
ዏብዴ በህቇ ዏንቌቬደና ቊቌች ኬዛኬዛ ህቍች ውቬጥ እንዲሁዔ በፖቈቩና ቬዴዙዳዹ ቧነዶች ውቬጥ ዯቂዯው
ዏቇኗዲዶው ነው፡፡ ሿነኩህዔ ኟህቌና ኟፖቈቩ ዒእቀዣች ውቬጥ ኟዑሿዯቇዴ ዋነኞዷ ናዶው፡፡

 ኟኢዡዴዘ ህቇ ዏንቌቬዴ

 ኟዏንቌቬዴ ቧዙዯኞች ቍዋጅ

 ኟቍቧዘና ቧዙዯኛ ቍዋጅ ( ቍዋጅ ቁ. 377/96)

 ኟ቎ንዷቋ ህቌ

 ኟዯሻሻቆው ኟቤዯቧብ ህቌ እንዲሁዔ ኟቫድች ብሄዙዊ ፖቈቩ ይቇኘበዲቋ፡፡

ኟቫድች ኟዏዒዛ ዏብዴ

በህቇ ዏንቌቬደ እና በቊቌች ፖቈቩ ዒእቀዣች ሿዢዯኛ ዴቀዖዴ ዯቧጥድ ሿዯ቎ቧዱ እዛዔዺዎች ቍንዱና ዋነኛው
በዴዔህዛዴ ኧዛዢ ኟዯ቎ቧደው ቋአ ኟዒበዖዲቻ እዛዔዺ ነው ፡፡ ዔቄንያደ ደቌዕ በኧዛዞ ቬዛ ኟቧደደና ጾዲን
ዏቧዖዴ ያደዖቇ (deep gender based discrimination on education) ፣ ቬዛዓዲዊ (systematic) እና
ሿባህቋ ቊዛ ኟዯቆዙኗ ቍድሏዊ ቋአነዴ ቧዢኖ በዏቆኟደ ነው ፡፡ ይህንን ቄዢዯዴ ቆዏዐ቉ዴና ኟቫድችን ኟዴዔህዛዴ
ዯቪዴዣ ቆዒቪደቌ ዏንቌቬዴ ኟቫድችን ቎ደ ዴዔህዛዴ ቤዴ ዏቌባዴ እና ዴ/ዴ ኟዒጇናቀቅ ዔጣኔ በዒቪደቌ ቉ይ
በዒዯቅዛ በሁቇዔ ኟዴ/ዴ ደዖዺዎች ዯቪዴፏዶው እንዲያድቌ ዯደዛጓቋ፡፡ በሿዢዯኛ ኟዴ/ዴ ዯቋዒዴ ኟቫድችን
4
ድዛሻ ሿ30-50 በዏድ በዒቪደቌ እና ነጻ ኟዴ/ዴ እንዲያቇኘ በዒድዖቌ ሥዙዎች ዯቧዛዯዋቋ ፡፡ ነቇዛ ቌን
ኟዴዔሕዛዴ ጥዙዴን ሿዒቪደቌ ቍኳያ ብከ ዏቧዙዴ ያቆበዴ ኟቤዴ ቬዙ እንዳቆ ቍዏ቉ቂች ጥናድች ያዏ቉ቄዲቇ ፡፡

በቊ቉ በቀቋ ኟዴዔህዛዴ ዯደዙሽነዴን ሿዒቪደቌ ቍንጻዛ በኧዛዞ ኟዯቧዒ዗ ዯቋዒዴን (ዏንቌቬዲዊና ዏንቌቬዲዊ
ያቋሆኑ) በዒቬዠዠዴ እና ኟዏቇናኛ ብከሃንን ብቌዔ ኧዏናዊ ቬነ-ቁንን (technology) በዒቪደቌ ቫድች
ኟዑደዛቬባዶውን ዏቇቆቋ፣ ቍድቋዖ እና ቇደብ ቆዏቀነቬ ጥዖዴ ዯደዛጓቋ፡፡ ሿቋአ ኟድቊዢ እዛዔዺዎች በዯጓዳኝ
በዴዔህዛዴ ኧዛዢ ቍድሏዊ ቋአነዴ ቆዒቬ቎ቇድ ኟፖቈቩ እዛዔዺዎች ዯ቎ቬደዋቋ፡፡

ሿነኩህዔ ዏቂሿቋ ኟቫድች ኟዴዔህዛዴ ቋዒዴ ፖቈቩ እና ዒቬዝፗዑያ ቬቋዴ ፣ ኟቬዛዓዯ ፆዲ ቈዳይን በዴዔህዛዴ
ቬዛዓዴ ቀዖጻ እና በቋዒዴ እንዲሁዔ በዒህበዙዊ ቈዳዮች ኟዒቂዯዴ ቬዙ (Gender Mainstreaming)፣ ኟቬዛዓዯ
ፆዲ ቬቋጇናና ጥናድችን ዒቂሄድ፣ ዴዔህዛዴ ዏቧዖዯ ቋዒድችን ዒቬዠዠዴ፣ ኟቌብዛና ዏዛ ኟቋዒዴ ፖቈቩ፣ ቬነ
ህኬብ ፖቈቩ፣ ኟዴዔህዛዴና ቬቋጇና ፖቈቩ፣ ኟጤና ፖቈቩ፣ ኟቋዒዴና ዒህበዙዊ ደህንነዴ ፖቈቩ፣ ኟባህቋ
ፖቈቩ እንዲሁዔ ኟቍቂባቢ ጥበቃ ፖቈቩ ኟዑቇዴ ይቇኘበዲቋ፡፡ ይህዔ ሃቇዘቷ በ CEDAW (The Convention
on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women) ቬዔዔነዴ ቍንቀጽ 10 ቉ይ
ኟዯጣቆባዴን ቌዴዲ እንድዴ቎ጣ ያቬች቉ዲቋ፡፡

ይሁን እንዹ እነኩህን ኟፖቈቩ እና ኟህቌ ዒዕቀዣች ቆዏሿዲዯቋ እና ቆዏቆጣጇዛ በቄቋቋና በዡዴዙቋ ደዖዺ
ኟዯቋቋዐ ቍቂ቉ዴ (WAO, WADs) ኟዯቀናዸ ቂቆዏሆናዶውዔ በ቉ይ ኟቍቅዔ ውቬንነዴ (በቌብዓዴና ቧው ኃይቋ
ቍቅዛቦዴ) ይዲይባዶዋቋ፡፡

ኟቫድች ቅጥዛና ኟቄዢያ ሁኔዲ፤ በቫድች ቉ይ ኟዑደዖቈ ቍድሏዊ ቋአነድችና ጾዲዊ ጥቃድች ኧዛዝ ብከና ውቬብቬብ
ቩሆኑ (ያቆ እድዓ ቊብቻ፣ ኟቫዴ ቋጅ ቌዛኪዴ፣ ቍቬቇድዶ ዏድዝዛ፣ ኟቤዴ ውቧጥ ጥቃዴ፣ ጇቆዠ፣ በቫድች
ዏነቇድ፣ ህቇ቎ጥ ኬውውዛ፣ ንብዖዴ ዏቀዒዴ ቎ኧዯ.) እንዲሁዔ በቬዙ ቦዲ ቍቂባቢ ኟዑደዖቌ ጾዲዊ ጥቃዴ
(ዴንቅቪ) እና ቍድሏዊ ቋአነዴ ዯጇቃሽ ናዶው፡፡

ጾዲን ዏቧዖዴ ያደዖቇ ኟቬዙ ቅጥዛ ቀጥዯኛ ቎ይዔ ቀጥዯኛ ባቋሆነ ዏንቇድ ቈዝፗዔ ይች቉ቋ፡፡ ቆዔቪቊ በቬዙ
ዒቬዲዎቂያዎች ቎ይዔ ውድድዜች ቉ይ ጾዲን በዏ቎ቧን ኟዑደዖቇው ቇደብ በቀጥዯኛ ዏንቇድ ኟዑዝፗዔ ቩሆን
ሿውድድዛ (ዝዯና) በኋ቉ በዔቋዏ቉ ሂደዴ፣ ሿ቎ቈድ፣ እዛቌኬና እና ህቄዔና ቊዛ በዯያያኧ ቫድችን ቆዒቌቆቋ
ኟዑዝጇ዗ ዏቬዝዛድች ደቌዕ ቀጥዯኛ ባቋሆነ ዏንቇድ ኟዑዝፗዐ ናዶው፡፡ እነኩህ ኟዒቌቆቋ እና ኟዏቇደብ
እዛዔዺዎች በቍብኪኛው በቌቋ ድዛጅድች ( ኢንዱቬዴዘዎች ) ኟዑቬዯዋቇ ችቌዜች ናዶው፡፡ ነቇዛ ቌን ቍድሏዊ

5
ኟቬዙ ቅጥዛን ዒቬ቎ቇድ ብቻውን በቂ ቍይደቆዔ ፡፡ ይቋቁንዔ ቫድች ሿ቎ንዶች እቀቋ ዯ቎ዳዳዘ እንዲሆኑ
በዴዔህዛዴ እና በቬቋጇና ዒብቃዴ ዯቇቢ ነው፡፡

ቊ቉ው በቬዙ ቅጥዛ እና ኟቬዙ ሁኔዲ ሿዑዝፗዐ ኟዒቌቆቋ፣ ኟቍድቋዖ እና ዏቇደብ ችቌዜች በዯጧዒዘ በቬዙ ቦዲ
ኟዑዝፗዔ ጾዲዊ ዴንቅቪ ቊ቉ው ኟችቌ዗ ቇጽዲ ነው፡፡ ይህዔ በቃቋ፣ በቍቂ቉ዊ እንቅቬቃቫና በዯቌባዛ ቎ይዔ
በሁቇዔ ቍይነዴ ዏንቇዶች ቈዝፗዔ ይች቉ቋ፡፡ ይህዔ እንደዒቌባባዴ፣ ዒነቪቪዴ፣ ዒዲቆቋ እና ዒቬቇደድ ቎ይዔ
ቍቂ቉ዊ ቈዳዴ ዒድዖቬ ቎ይዔ ኪቻ ቈሆን ይች቉ቋ፡፡ በኩህ ዔቄንያዴ ዔዷ ያቋሆነ ኟቬዙ ቍቂባቢ ይዝጇዙቋ ቎ይዔ
በቧጥድ ዏቀበቋ ቉ይ ኟዯዏቧዖዯና እቀቋ ያቋሆነ ጾዲዊ ቌንኘነዴ እንዲዝጇዛ ያደዛቊቋ፡፡ ይህንን ችቌዛ
በዯዏቆሿዯ በቫድች ቉ይ ኟዑደዖቇውን ዒንኛውንዔ ቋአነዴ ቆዒቬ቎ቇድ ኟዯደዖቇውን ቬዔዔነዴ ቆዏሿዲዯቋ
ኟዯቋቋዏው ቅዑዳ በ1989 እና 1992 እ.ኤ.ቍ በቧጇው ቍቬዯያኟዴ ቍባቋ ዏንቌቬዲዴ ይህንን ዯቌባዛ ቆዒቬ቎ቇድ
ህቌ ዒውጣዴ እንዳቆባዶው ቢያቬቀዔጥዔ በኟሀቇዙደ (ኢዴዮጵያን ጧዔዜ) ቂቆው ቬዛ ኟቧደደ ኟባህቋ እና ቋዒዳዊ
ቍቬዯቪቧብ ኟዯነቪ ዯቌባዙዊ ቂቆዏሆኑዔ ኟዯነቪ ቍቬዯያኟደዔ በዏደበኛው ኟቬዙ ቅጥዛ እና ኟቬዙ ቦዲ
ኟዑዝፗዏውን ዴንቅቪ ብቻ ኟዑዏቆሿዴ በዏሆኑ በቤዴ ውቬጥ እና ሿሀቇዙዶው ውጭ ኟዑኖ዗ዴን እና ህቊዊ
ያቋሆኑዴን ኟዒያጇቃቋቋ በዏሆኑ ቍቬዯያኟደ ህቊዊ ቍቬቇዳጅነዴ ኟቊቆው ሿዏሆኑ በዯጧዒዘ ችቌ዗ ቪይዝዲ
ቆይቷቋ፡፡
ይህ ችቌዛ ውቬን ኟቬዙ እድቋ ባቆባዶው እና ኟዏደዙደዛ ቍቅዔ በቊ቉ዶው ቫድች ቉ይ በቬዠዴ ኟዑቬዯዋቋ ችቌዛ
ነው ፡፡ በዯጧዒዘዔ እንደ ቪውዲ ቍዖቢያ ያቇ ኢዴዮጵያውያን ቫድች በዑኖ዗በዴ ቍቂባቢ ቬዔዔነደን በዐቇ
ያቋዯቀበቇ (Reserving States Parties) ቬዔዔነደ ቍቬቇዳጅ ባቆዏሆኑ ኟኢዴዮጵያ ዏንቌቬዴ ይህንን ዏብዴ
ቆዒቬሿበዛ ኟሁቆዴዮሽ ቬዔዔነዴ ዒድዖቌ ቎ይዔ ኟዲፕቌዒቩ ቬዙውን ቍጇናቄዜ ዏቀጇቋ ይኖዛበዲቋ፡፡
ኟ1951ዱ ኟቫድችን ኟቬዙ ቄዢያ እቀቋነዴ ቆዏደንቇቌ ኟ቎ጣው ቍቆዔ ቍቀዢ ቬዔዔነዴ (ቍንቀጽ 1 እና 2)
ቆዯዏቪቪይ ቬዙ ዯዏቪቪይ ቄዢያ ዏሿዝቋ እንዳቆበዴ ያቬቇድዳቋ፡፡ ኟቍዢዘቂ ኟቧዎች እና ህኬቦች ቻዛዯዛ እና
ይህንን ዯሿዴቌ ኟ቎ጣው ፕዜድቅቋዔ (በዯሿዲዲይ ቍንቀጽ 15 እና ቍንቀጽ 13) ዯዏቪቪይ ድንቊቋዎች
ቍሏዶው፡፡ ይሁን እንጅ ሀቇዙችን ኢዴዮጵያ ይህንን ቬዔዔነዴ ቍ቉ፗደቀችዔ፡፡ ነቇዛ ቌን በህቇ ዏንቌቧደ ቍንቀጽ
35 እና 41 ቉ይ እንደዯደነቇቇው ኟቫድች ሁቆንዯናዊ እቀቋነዴ በህቌ ኟዯዖቊቇጇ በዏሆኑ ብከ ችቌዛ ኟዑዝጥዛ
ቍይሆንዔ ፡፡ በቍጇቃ቉ይ ኟቫድች በቍቆዔ ቍቀዢ ደዖዺ ያቇዴ ኟቫድች ኟቬዙ ዏብድች ኟዑሿዯቇዴን ያጇቃቆቇ
ዏሆን ይኖዛባዶዋቋ፡፡

 ኟቬዙ እድቋ ኟዒቌኗዴ ዏብዴ

 ሿፆዲዶው እና ዯዝጥሯዶው ቍንጻዛ ዔዷ ቬዙ ቍቂባቢና ሁኔዲ

6
  ኟቬዙ ነጻነዴ እና ዋቬዴና ኟዑቇዴ ናዶው፡፡

እነኩህ ዏብድች በህቇ ዏንቌቬደ ቍንቀጽ 35(8) እንዲሁዔ በኢዴዮጵያ ኟቍቧዘና ቧዙዯኛ ህቌ (ቍዋጅ ቁጥዛ
377/96 ቍንቀጽ 87) ቉ይ በቌቋጽ ዯደንቌጓቋ ፡፡ ይህዔ በ CEDAW ቬዔዔነዴ ቍንቀጽ 11 ኟቫድችን ቅጥዛና
ኟቬዙ ሁኔዲ ቍቬዏቋቄድ ኢዴዮጵያ ኟዯጣቆባዴን ቌዴዲ እንድዴ቎ጣ ያቬች቉ዲቋ፡፡

ኟቫድች ኟጤና እና ኟቬነ-ዯዋቋዶ ዏብዴ፤

ቊ቉ው እውቅና ኟዯቧጇው ቈዳይ ደቌዕ ኟቫድች ኟቬነ ዯዋቋዶ ጤና ቈዳይ ነው፡፡ ይህ ዏብዴ ቫድች
በቧብኣዊነዲዶው ብቻ ቪይሆን በቫዴነዲዶውዔ ጭዔዛ ኟዯቍናፗዞዴን እንቄብቂቤ ኟዒቌኗዴ፣ ኟ቎ቈድ ዝቃድ እና
ሿኩሁ ቊዛ ዯያያዥነዴ ባቆው ዔቄንያዴ ሿዑዝጇ዗ ውቬብቬብ ኟጤና ችቌዜች ኟዏጇበቅ ዏብድችን ያጇቃቋ቉ቋ፡፡

በሃቇዘደ ህቇ ዏንቌቬዴ ቍንቀጽ 35(5) እና (9) ኟቫድች ኟጤና እና ቬነ ዯዋቋዶ ዏብዴ በቌቋጽ ኟዯደነቇቇ ቩሆን
ይህን ዯሿዴቌዔ ኟጤና ፖቈቩ፣ ኟጤና ኤቄቬዳንሽን ፓቃጅ ቉ይ በጤና ኧዛዢ ኟቫድችን ዯቪዴዣ እና ዯጇቃዑነዴ
ቆዏጇበቅ፣ በ቎ቈድ ቌካ ኟዑሿቧዴ ኟእናድችን ዕዴ ቆዏቀነቬ ቧዟ ቬዙ በዏቧዙዴ ቉ይ ይቇኛቋ፡፡ ሿኩህዔ
በዯጧዒዘ ቫድች በቤዴ ውቬጥ እንዲሁዔ በዒህበዖቧብ ውቬጥ ያ቉ዶውን ዯቪዴዣ ቆዒቪደቌ እንዲሁዔ ኟኢቅኖዑ
ዔዛዲዒነዲዶውን ቆዏጧዏዛ ኟቬነ ዯዋቋዶ ዴዔህዛዴ እኟዯቧጣዶው በዢቃዳዶው ኟቤዯቧብ ዔጣኔ ቍቇቋቌቌዴ
እንዲያቇኘ እኟዯደዖቇ ይቇኛቋ፡፡ ይህዔ ኢዴዮጵያ በ CEDAW ቬዔዔነዴ ቍንቀጽ 13 ቬዛ ኟዑጇበቅባዴን ኟቫድችን
ሿ቎ንዶች እቀቋ ኟጤና ቍቇቋቌቌዴ ዯጇቃዑነዴ ዏብዴ ቆዏዯቌበዛ ያቬች቉ዲቋ፡፡

ኟቫድች ኟቊብቻና በዴዳዛ ኟዏኖዛ ዏብዴ

ኟቍቆዔ ቍቀዢ ኟቧብቍዊ ዏብዴ ዏቌቆጪ ቧነድ ቊብቻ በዯቊቢዎች ነጻ ዝቃድ ቉ይ ኟዯዏቧዖዯ ዏሆን እንዳቆበዴ
ያቬቀዔጣቋ፡፡ በዯዏቪቪይዔ በ CEDAW ቬዔዔነዴ ቍንቀጽ 16 ቬዛ በቊብቻና ቤዯቧባዊ ሁኔዲን በዯዏቆሿዯ
ቫድች ያቆ ቍድቌ ሿ቎ንዶች እቀቋ ኟቊብቻና ዴዳዛ ህይ቎ዲዶው ቉ይ ኟዏ቎ቧን ዏብዴ እንዳ቉ዶው ዯደንቌጓቋ፡፤
ይህዔ በኢ.ዡ.ዲ.ዘ ሕቇ ዏንቌቬዴ ቍንቀጽ 35 እንዲሁዔ በ1992 ዓ.ዔ በዯሻሻቆው ኟቤዯቧብ ህቌ ቉ይ በቌቋጽ
ዯንፗባዛቋቋ፡፡
በዯሻሻቆው ኟቤዯቧብ ህቌ ቉ይ ቊብቻ ዏዏቬዖቻ እድዓ ቆቫዴዔ ሆነ ቆ቎ንድ 18 ቍዏዴ እንደሆነ ይደነቌቊቋ፡፡
ይህዔ ኟቫድችን ያቆ እድዓ ቊብቻ ቆዒቬቀዖዴ ዔዷ ሁኔዲን ኟዑዝጥዛ ነው፡፡ ሿኩህዔ በዯጧዒዘ ቉ይ ቊብቻ
ሁቆደዔ ጾዲዎች በነጻና ዐቇ ዢቃድ ኟዑዝጽዐዴ ጥዔዖዴ ዏሆኑን፣ ኟዑኖ዗በዴን ቬዢዙ በቊዙ እንደዑ቎ቬኑ
7
እንዲሁዔ ኟቊዙ ሃብዲዶውን በቊዙ እንደዑያቬዯዳድ዗ በቌቋጽ ዯቀዔጧቋ፡፡ ይህ ኟቫድች ኟቊብቻ ዏብዴን
በዯዏቆሿዯ ኢዴዮጵያ ኟዝዖዏቻዶውን ሆነ ያቋዝዖዏቻዶው ቍቆዔ ቍቀዢ ኟቧብቍዊ ዏብዴ ቬዔዔነድችን
ቆዏዯቌበዛ ያቬች቉ዲቋ፡፡ (ዔንጭ፤ ኟዡዴዙቋ ጇቅ቉ይ ቍቃቢ ህቌ ዒህበዙዊ ዑዲያ)

ኟቫድች ኟብቃዴ ደዖዺ ሿቬነህኬብና ጤና ጥናዴ ቍኳያ

ቬነህኬብና ጤና ጥናዴ (EDHS 2005፣ 2011 እና 2016) ባ቎ጣው ዏዖዺ ኟኢዴዮጵያ ቫድች ኟብቃዴ ደዖዺን
በዑያቇኘዴ ቇቢና በዔንጨ ቍይነዴ እንደዑሿዯቆው ቀዛቧቋ፡፡

1. ቫድች ኟዑያቇኘዴ ቇቢ

ቇቢና ዔንጭ 2005 2011 2016

ቬዙ ያ቉ዶው 32 57 48.4

በጥዚ ቇንኧብ ኟዑሿዝ቉ዶው 27 36 34.5

በጥዚና ቁቬ ዏቋቄ 10.3 8.0 7.4

ኟዑሿዝ቉ዶው

በቁቬ ዏቋቄ ብቻ ኟዑሿዝ቉ዶው 3.4 26.0 9.0

ቆቧ዗ዴ ቬዙ ኟዒይሿዝ቉ዶው 60 30 49.1

ሠንጇዖዥ 1፤ ቫድች በዑያቇኘዴ ቇቢና በዔንጨ ቍይነዴ (በዏድኛ)

በቧንጇዖዥ 1 እንደዑዲኟው እ.ኤ.ቍ በ2005 32 በዏድ ኟዑጇቈ እድዓያዶው ሿ15-49 ኟሆናዶው ያቇቡ ቫድች
ብቻ ቬዙ ያ቉ዶው ቩሆኑ በ2011 ቎ደ 57 በዏድ እድቇዴ ቍቪይቷቋ፡፡ ሆኖዔ በ2016 ይኸው ቁጥዛ ቎ደ 48.4
ኬቅ እንዳቆ ያዏቆቄዲቋ፡፡ በዯቆያአ ዔቄንያድች ቬዙ ቧዛዯው ኟዒይሿዝ቉ዶው ቫድች ቁጥዛ ደቌዕ እ.ኤ.ቍ በ2005
60 በዏድ ኟነበ዗ዴ በ2011 ሿቌዒሽ በዲች ኬቅ ብቌ ኟነበዖ ቢሆንዔ ይኸው ቁጥዛ እንደቇና በ2016 ቉ይ ቎ደ 20
በዏድ ሿዢ እንዳቆ ዏዖዺው ያቪያቋ፡፡

8
በቍቬዛ ቍዏዲዴ ቉ካ ውቬጥ ያቆው ዏዖዺ ኟዑያዏቆቄዯው ቫድች ቬዙ በዒቌኗዴ ዖቇድ ኟነበዙዶው እድቋ በ1/4ኛ
ያቄቋ ጧዔዜ ዲይቷቋ፡፡ ቆቧ዗ዴ ቬዙ በጥዚ ቇንኧብ ኟዑያቇኘዴ፣ በጥዚ ቇንኧብና ቁቬ ዏቋቄ ኟዑሿዝ቉ዶው
እንዲሁዔ በቁቬ ዏቋቄ ብቻ ኟዑሿዝ቉ዶውዔ ባቆዞዴ ቍቬዛ ቍዏዲዴ ውቬጥ ዏሻሻቋ እንደዲኟበዴ ዏዖዺው
ያቪያቋ፡፡ በነኩህ ቍዏዲዴ ውቬጥ ቆቧ዗ዴ ቬዙ ዔንዔ ቍይነዴ ቄዢያ ኟዒይሿዝ቉ዶው እድዓያዶው ሿ15-49
ኟሆናዶው ያቇቡ ቫድች ቍሀኬዔ በቍቬዛ ቍዏዲዴ ቉ካ ውቬጥ ቀድዕ ሿነበዖበዴ በቩቭ ያቄቋ ቀንሷቋ፡፡

2. ኟቫድች ኟቇቢ ዏጇንና ውቪኔ ቍቅዔ ሿባቌቻዶው ቍንጻዛ

ኟዑቬድች ዑቬድች ብቻ ባቋና ዑቬዴ በቊዙ ባቌች ብቻ

ቇቢ
ሿባቌቻዶው 2011 2016 2011 2016 2011 2016
ቊዛ
ቩነጻፗዛ

ሿባቌቻዶው 46.4 44.8 50.9 51.3 2.3 3.9

በ቉ይ
ኟዑያቇኘ

ሿባቌቻዶው 41.7 30.4 48.8 59.4 9.5 10.1

በዲች
ኟዑያቇኘ

ሿባቌቻዶው 10.7 10.9 80.9 83.2 8.3 5.9

እቀቋ
ኟዑያቇኘ

ባቌቻዶው 36.6 51.6 59.8 46.3 0.1 2.0

ቬዙ
ኟቊ቉ዶው

በጇቅ቉቉ው 35.9 29.8 55 62.1 8.4 8.1

ሠንጇዖዥ 2፤ ኟቫድች ኟቇቢ ዏጇንና ውቪኔ ቍቅዔ ሿባቌቻዶው ቊዛ ቩነጻፗዛ

ኟ2016 ኢዴዮጵያ ቬነ ህኬብና ጤና ጥናዴ ዏዖዺ እንደዑያዏቆቄዯው በጥናደ ቉ይ ሿዯዳቧቨ ቫድች ውቬጥ 58
በዏድ ኟዑሆኑዴ ቇቢያዶው ሿባቌቻዶው ያነቧ እንደሆነ ያቪያቋ፡፡ 21 በዏድ ኟዑሆኑ ቫድች ደቌዕ ሿባቌቻዶው
እቀቋ ኟሆነ ቄዢያ ይሿዝ቉ዶዋቋ፡፡ ቀዘዎዷ 16 በዏድ ኟዑሆኑ ያቇቡ ቫድች ቇቢያዶው ሿባቌቻዶው ኟዯሻቆ
እንደሆነ ያዏቆቄዲቋ፡፡ ሿኩህ ቍንጻዛ ቧንጇዖዥ 2 ቉ይ እንደዑዏቆቄዯው ቫድች ኟቇቢ ቍቅዒዶው ሿዢ ባቆ ቁጥዛ
ኟዑያቇኘዴ ቇቢ ቉ይ ኟዏ቎ቧን ቍቅዒዶውዔ ኟኩያኑ ያህቋ ሿዢ እያቆ እንደዑዏጣ ቆዏዖዳዴ ይቻ቉ቋ፡፡

ሿባሏ ቇቢ በ቉ይ ኟዔዲቇኗዋ ቫዴ ሿባሏ ቇቢ በዲች ሿዔዲቇኗዋ በ቉ይ ኟዏ቎ቧን ቍቅሟ ኟበቆጇ ነው፡፡ ሿ቉ይ
እንዳኟነው ሿባሏ ቇቢ በዲች ኟዔዲቇኗዋ ቫዴ 58 በዏድ ዏሆኗንና 16 በዏድ ኟዑያቄቇዴ ብቻ ሿባቌቻዶው ቇቢ

9
በ቉ይ እንደሆኑ ይዲያቋ፡፡ በጥናደ ቉ይ ሿዯቮዝኑዴ ሿ15-49 ባቆው ኟእድዓ ቄቋቋ ቉ይ ኟዑቇኘዴ እና 45 ሿዏድ
ኟዑሆኑዴ ሿባቌቻዶው ኟ቉ቀ ቇቢ ያቇቡ ቫድች እንደዑናቇ዗ዴ ቇቢያዶውን በዏጇቀዔና በዒቬዯዳደዛ ዖቇድ ያ቉ዶው
ዑና ሿዢዯኛ ነው፡፡ በቍንጻ዗ 11 በዏድ ኟዑሆኑ ቇቢያዶው ሿባቌቻዶው እቀቋ ኟሆነ ቫድች በቇቢያዶው ቉ይ
ኟዏ቎ቧን ቍቅዒዶው ኬቅ ብቌ ዲይቷቋ፡፡

ይህ ኟዑያቪኟው ቫድች ቇቢ ኟዒቌኗዴ ቍቅዒዶው እኟቀነቧ በሄደ ቁጥዛ ዔን ያህቋ በቤዯቧቡ ቇቢ ቉ይ ኟዏ቎ቧን እና
ኟዒቬዯዳደዛ ቍቅዒዶውዔ እኟ቎ዖደ ቈሄድ እንደዑችቋ ያዏቆቄዲቋ፡፡ ጥናደ ጧዔዜ እንደዑያቬዖዳው 32 በዏድ
ኟዑሆኑ ያቋዯዒ዗ ቫድች 27 በዏድ ሿዑሆኑ ሿሁቆዯኛ ደዖዺ በ቉ይ ሿደዖቨ ቫድች ቊዛ ቩነጻፗ዗ ቇቢያዶውን
በዏጇቀዔና በዒቬዯዳደዛ ዖቇድ ሿባቌቻዶው ዯጽዕኖ ውጩ እንደሆኑ ያዏ቉ቄዲቋ፡፡

ሿኩህ ቍንጻዛ ኟቫድች ቇቢ ኟዏቆጣጇዛና ኟዏ቎ቧን ድዛሻ በ2016 ሿ2011 ዏጇነኛ ዏሻሻቋ እያቪኟ እንደሆነና

በዯቆይዔ ሿዴዳዛ ቍቊዙዶው ቊዛ በቇቢ ቍጇቃቀዒዶው ቉ይ በቊዙ ኟዑ቎ቬኑዴ በጣዔ እኟዯሻሻቆ ዏሄዱን

ያዏ቉ቄዲቋ፡፡

ኟንብዖዴ ባቆቤዴነዴ

2011/2016 ኟቬነ ህኬብና ጤና ጥናዴ ዏዖዺ ዏቧዖዴ ኟንብዖዴ ባቆቤዴነዴን ዏብዴ በዯዏቆሿዯ ኟቫድች ድዛሻ
እንደዑሿዯቆው ቀዛቧቋ፡፡

ኟቤዴ ባቆቤዴነዴ ኟዏዚዴ ባቆቤዴነዴ

ዑቬድች ብቻ ባቋና ዑቬዴ ቤዴ ኟቊ቉ዶው ዑቬድች ብቻ ባቋና ዑቬዴ ዏዚዴ

በቊዙ በቊዙ ኟቊ቉ዶው

10
 2011 2016 2011 2016 2011 2016 2011 2016 2011 2016 2011 2016

በዏኖዘያ በሿዯዒ 7.3 7.7 21.7 17.9 69.7 73.3 4.9 4.8 12.5 7.9 81.6 87
ቦዲ

በቇጇዛ 12.3 16.7 51.7 38.4 34.2 43.9 12 18.1 46.0 29 40.1 51.9

በጇቅ቉቉ው 11.1 14.7 44.6 33.9 42.7 50.4 10.3 15.2 38.0 24.3 50.0 59.7

ሠንጇዖዥ 3፤ ኟቤዴና ኟዏዚዴ ባቆቤዴነዴ ድዛሻ በዏድኛ

ቀደዔ ባቇዴ ቉ካያዴ ቫድች ቧዛዯው ሀብዴ እንዲዝጇዛ ኟዑደቌዞ እንዹ ኟሀብዴ ባቆቤድች ቍቋነበ዗ዔ፡፡ በብከ
ቍቂባቢዎች ቫድች ኟቤዴ ባቆቤዴ ኟዏሆን፣ ኟዏዚዴ ባቆቤዴ ዏሆንና ዏውዖቬ ዏብዴ ቍቋነበዙዶውዔ፡፡

ሿኩህ ቍንጻዛ ንብዖዴ ኟቊ቉ዴ ቫዴ ቆዯቆያአ ችቌዜችና ጥቃድች ዯቊ቉ጭ ቬዴሆን ኟዏ቎ቧን ቍቅሟዔ በጣዔ ቍናቪ
ይሆናቋ፡፡ ኟኢዴዮጵያ ህቇ ዏንቌቬዴ ዑቬድችን ሿባቌቻዶው እቀቋ ኟሀብዴ ባቆቤዴነዴ ዏብዴ ቢቧጣዶውዔ
ኟቆኟው ቍዏቆቂሿዴና ቋዔድ ቍዒቂይነዴ ሿነበዙዶው ኢቅኖዑያዊና ዒህበዙዊ ደዖዺ ኟንብዖዴ ባቆቤዴነዴ ውቬን
ቍድዛቍዲቋ፡፡ EDHS 2011ባ቎ጣው ዏዖዺ ዏቧዖዴ 11 በዏድ ዑቬድች ቆብቻዶው ኟቤዴ ባቆቤዴ ቩሆኑ 45
በዏድ ሿባቌቻዶው ቊዛ በቊዙ ኟቤዴ ባቆቤዴ ናዶው፡፡ ሿነቍቂዳው ቤዴ ኟቊ቉ዶው ያቇቡ ቫድች ደቌዕ 43 በዏድ
ድዛሻ እንደነበዙዶው ቧንጇዖዥ 3 ያቪያቋ፡፡ ኟንብዖዴ ባቆቤዴነዴ ሿሿዯዒ ዑቬድች ይቋቅ ኟቇጇዛ ዑቬድች ኟዯሻቆ
ዏብዴ እንዳ቉ዶው ኟቬነ ህኬብና ጤና ዏዖዺው ያዏቆቄዲቋ፡፡

ኟዏዚዴ ባቆቤዴነዴን በዯዏቆሿዯ በ2011 ኟ቎ጣው ይኸው ኟ EDHS ዏዖዺ፤ 10 በዏድ ኟዑሆን ዏዚዴ በቫድች፣
38 በዏድ ባቋና ዑቬዴ በቊዙ ባቆቤዴነዲዶው ኟዯዖቊቇጇ እንደሆነ ያቪያቋ፡፡ ኟ2016 ኟቬነ ህኬብና ጤና ጥናዴ
እንደዑያዏቆቄዯው ደቌዕ በጥናደ ቉ይ ኟዯቮዝኑዴ ያቇቡ ቫድች በቤዴ ባቆቤዴነዴዔ ሆነ በዏዚዴ ባቆቤዴነዴ
ያ቉ዶው ድዛሻ እኟዯሻሻቆ ዏዔጣደን ነው ኟዑያዏቆቄዯው፡፡ ይኸውዔ እ.ኤ.ቍ በ2011 ኟቤዴ ባቆቤዴ ኟነበ዗ዴ
11 በዏድ ዑቬድች በ2016 ቁጥዙዶው ቎ደ 15 በዏድ ሿዢ ብሏቋ፡፡ በ2011 10 በዏድ በዑቬድች ብቻ ኟነበዖው
ኟዏዚዴ ባቆቤዴነዴ በ2016 ቎ደ 15 በዏድ እድቇዴ ቍቪይቷቋ፡፡

ጥናደ እንዳዏቆሿዯው 48 በዏድ ኟዑሆኑዴ ያቇቡ ቫድች በቊዙ ቎ይዔ በቌ቉ዶው ኟቤዴ ባቆቤዴ ቩሆኑ በቍንጻ዗
ደቌዕ 40 በዏድ ኟዑሆኑዴ በጥናደ ኟዯቂዯደዴ ሿ15-49 እድዓ ቄቋቋ ኟዑቇኘ ያቇቡ ቫድች በቊዙ ቎ይዔ
በቌ቉ዶው ኟዏዚዴ ባቆቤድች ቈሆኑ እንደቻቇ ያቪያቋ፡፡ በቍጇቃ቉ይ በቤዴዔ ሆነ በዏዚዴ ባቆቤዴነዴ ሿሿዯዒ
ቫድች ይቋቅ ኟቇጇዛ ቫድች ኟዯሻቆ ቍቅዔ ያ቉ዶው ዏሆኑን ዏዖዺው ይጇቁዒቋ፡

3. ቫድች ውቪኔ በዏቬጇዴ ከዘያ

11
ኟቫድች ውቪኔ ኟዏቬጇዴ ቍቅዔ ውቬብቬብ ሂደዴ ቩሆን ሿብቃዲዶው ቊዛ በእጅቈ ኟዯቆዙኗ ነው፡፡ EDHS 2011
ባ቎ጣው ዏዖዺ ኢዴዮጵያ ቫድች ኟብቃዴ ደዖዺን በዯዏቆሿዯ በ4 ቈዳዮች ቉ይ ያዯቀዙቋ፡፡ ይኸውዔ በጤና፣
በዴ቉ቋቅ ኟቤዴ እቃዎች ቌዢ ቉ይ ቤዯቧቦችን በዏጇኟቅ ቩሆን ቫድች ውቪኔ ኟዏቬጇዴ ቍቅዔ እንደ ቈዳአ
ቍይነዴ፣ ቄብደዴና ቅቆዴ ይቆያያቋ፡፡

ውቪኔ ዑቬድች ብቻ ባቋና ዑቬዴ በቊዙ ባቋ ብቻ

ኟዑቧጥባዶው
ቈዳዮች 2005 2011 2016 2005 2011 2016 2005 2011 2016

በጤና 14.6 13.4 15.4 51.2 61.0 66.0 33.3 24.9 18.2

በዴቋቋቅ ኟቤዴ 12.4 5.8 10.6 44.7 60.4 67.6 41.9 32.8 21.4
ዕቃዎች ቌዢ

ቤዯቧቦቿን 10.4 17.2 18.0 68.0 60.6 65.8 20.8 21.3 16.0
በዏጇኟቅ

ቧንጇዖዥ 4፤ (በጤና፣ በዴቋቋቅ ኟቤዴ ዕቃዎች ቌዢ፣ ቤዯቧብን ቎ይዔ ኧዏድን በዏጇኟቅ ቎ኧዯ) ኟቫድች ውቪኔ ኟዏቬጇዴ
ቍቅዔ ኟዑያቪይ ቧንጇዖዥ፤

በቧንጇዖዥ 4፤ ዏዖዺ ዏቧዖዴ በሁቆደዔ ኟጥናዴ ቉ካዎች ኟቫድች ዏ቎ቧን ቍቅዔ ውቬን እንደነበዛ፤ ሿ2005 ቊዛ
ቩነጻፗዛ በ2011 ኟቫድች ውቪኔ ኟዏቬጇዴ ቍቅዔ እንደዯሻሻቆና፤ ይኸው ሁኔዲ በ2016ዔ ቋአነዴ ቍቪይድ ባቋና
ዑቬዴ በቊዙ ኟዏ቎ቧን ሁኔዲዶው እኟጧዏዖ ዏዔጣደን ዒኟዴ ይቻ቉ቋ፡፡

ዏዖዺው እንደዑያቪኟው በቧንጇዖዡ ቉ይ በዯቇቆፁዴ ቈዳዮች ቉ይ በጥናደ ኟዯቂዯደዴ እድዓያዶው ሿ15-49

ኟዑሆኑ ያቇቡ ቫድች ብቻዶውን ዏ቎ቧን ኟዑችቇበዴ ሁኔዲ እ.ኤ.ቍ ሿ 2005 እቬሿ 2016 በነበ዗ዴ ቍቬዛ ቍዏዲዴ
ውቬጥ ሿ14.6 ቎ደ 15.4 ዏሻሻቋ ቍቪይቷቋ፡፡ በነኩሁ ቈዳዮች ቉ይ ባቋና ዑቬዴ በቊዙ በዏሆን ኟዑ቎ቬኑበዴ
ቍቊጣዑዔ በ2005 ሿነበዖበዴ 51.2 በ2016 ቎ደ 66 በዏድ ሿዢ ቈቋ ችሏቋ፡፡

12
በቍንጻ዗ ባቋ ብቻውን በዑቬዴ ኟጤና፣ ዴቋቋቅ እቃዎች ቌዢ እንዲሁዔ ቤዯቧቦቿን እንድዴጇይቅ በዏ቎ቧን ዖቇድ
ያቆው ድዛሻ ሿ቉ካ ቎ደ ቉ካ እኟቀነቧ ዏሄዱን ሿጥናደ ዏዖዳዴ ይቻ቉ቋ፡፡

በቍጇቃ቉ይ ቩዲይ በሁቇዔ ቈዳዮች ውቪኔ ቉ይ ኟዑቪዯዞ ያቇቡ ቫድች ሿ2005 22 በዏድ ሿነበ዗በዴ በ2011 ቎ደ
54 በዏድ እንዲሁዔ በ2016 ቎ደ 70.6 በዏድ ዏሆኑን ቩያቪይ፤ በቍንጻ዗ ደቌዕ በዔንዔ ቈዳይ ቉ይ ኟዒይቪዯዞ
ደቌዕ በ2005 ሿነበዖው 8 በዏድ በ2011 ቎ደ 12 በዏድ እንዲሁዔ በ2016 ቎ደ 10 በዏድ ሿዢ ብሏቋ፡፡
እነኩህ ጥቃቅን ነቇዜች ቉ይ ዏ቎ቧን ዏቻቋ ዯደዒዔዜ ቫቷን ኟብቃዴ ደዖዺ ያቍቆብዯዋቋ፡፡

4. ጾዲን ዏቧዖዴ ያደዖቈ ጥቃድችና ኟቫድች ኟዏ቎ቧን ብቃዴ ደዖዺ

ሿቧብኣዊ ዏብድች ውቬጥ ኟቌቋ ደህንነዴ ኟዏጇበቅ ዏብዴ ቍንዱ ነው፡፡ ቬቆኩህ በቍንድ ቌቆቧብ ጥቃዴ ዏዝፗዔ
ብቻ ቪይሆን ቆዏዝፗዔ ዒቬዝዙዙዴ ጭዔዛ ዏቧዖዲዊ ኟሆነውን ኟቌቆቧብ ቧብዓዊ ዏብዴ ይጻዖዙቋ፡፡ ይሁን እንዹ
በኢዴዮጵያ በሁቇዔ ኟዏኖዘያ ቍቂባቢ ( በቇጇዛዔ ሆነ በሿዯዒ) በቫድች ቉ይ ኟዑደዛቨ ጥቃድች በጣዔ ብከ
ናዶው፡፡ በዯቆይዔ በቤዴ ውቬጥ ኟዑዝፗዐ ጥቃድች ኟዯቆዏዱ ቬቆሆኑ እንደጥቃዴ ቍይቆጇ዗ዔ፡፡ ቆጥዠዴዔ
ሆነ ቆዏሿ቉ሿቋ ቍዳቊች ኟዑሆነውዔ ቆኩህ ነው፡፡ በቫድች ቉ይ ኟዑደዛቨ ጥቃድች ቫድች በእድቇዴ እንቅቬቃቫ
቉ይ እንዳይቪዯዞ ያደዛቊዶዋቋ፡፡ ዔቄንያደ ደቌዕ ሃይ቉ዶውን፣ ቍቅዒዶውን እንዲሁዔ በዙቬ ኟዏዯዒዒን
ችቌዲዶውን በእጅቈ ይቍዳዋቋ፡፡ ይህዔ ቫድችን በዒብቃዴ ዖቇድ ኟዙቨ ኟሆነ ዯጽዕኖ ቈያቪድዛ ይች቉ቋ፡፡
ሿዔንዔ በ቉ይ ደቌዕ ቆቋጆች ቍቬዯዳደቌና ኟ቎ደዟዴ ቬነ ቋቡና ቉ይ ኟዑያቪድዖው ዯፅዕኖ በቀ቉ቇ ኟዑዲይ
ቍይሆንዔ፡፡

13
ኟዯቧገ ዔ቉ሾች ዔቌብ በዒቪዖሯ ባሏን ቆባሏ ቪዴነቌዛ ሿቤዴ ቋጇቿን ች቉ ቆጾዲ ቌንኘነዴ
በዏሿዙሿሯ በዏውጣቷ በዒቆቷ ዝቃደኛ ባቆዏሆኗ

2011 2016 2011 2016 2011 2016 2011 2016 2011 2016

በቫድች 47.3 39.8 45.4 42.2 43.2 43.3 51.8 47.5 38.6 34.7

በ቎ንዶች 21.8 11.6 25.8 15.9 25.5 16.9 30.1 19.1 21.4 12.6

ሠንጇዖዥ 5፤ በቋአ ቋአ ዔቄንያድች ኟዑቬድችን በባቌች ዏደብደብ ኟዑደቌዞ ቫድች እንዲሁዔ ቎ንዶች ብኪዴ ኟዑያቪይ

ቌዙዢ

ኟ2016 ኟEDHS ጥናዴ እንደዑያዏቆቄዯው በቋአ ቋአ ዔቄንያድች ኟዑቬድችን በባቌች ዏደብደብ ኟዑደቌዞ
ቫድችን/ ቎ንዶች ዔ቉ሽ ሿ቉ይ በቀዖበው ሠንጇዖዥ ቉ይ እንደዑዲኟው ነው፡፡

ጥናደ እንደዑያቪኟው በዯቆያአ ቈዳች ቉ይ በዑዝጇ዗ ቍቆዏቌባባድች ዔቄንያዴ ቎ንዶች ቫድችን ዏደብደባዶውን
ኟዑደቌዞ ዏ቉ሾች እ.ኤ.ቍ በ2011 ሿነበዖው በ2016 ኟዯቧጇው ዔ቉ሽ እኟቀነቧ ዏዔጣደን ዏዏቋሿዴ ይቻ቉ቋ፡፡

በኩህዔ ዏቧዖዴ ቫዴ ቋጅ ዔቌብ ቬዲበቬቋ ብዲቪዛዖው በባሏ ቋዴደበደብ ይቇባቋ ኟዑቇዴ ቫድች በ2011 ቉ይ
ሿነበ዗በዴ 47.3 እ.ኤ.ቍ በ2016 ቎ደ 39.8፣ ሿባሏ ቊዛ ዐቌዴ ሿቇጇዏች ቋዴዏዲ ይቇባዲቋ ዑቇዴ ቫድች
በ2011 ሿነበዖበዴ 45.4 በ2016 ቎ደ 42.2፣ ቆባሏ ቪዴነቌዛ ሿቤቷ ብዴ቎ጣ ዏዏዲዴ ያቬዝቋቊዲቋ ኟዑቇዴ
ቫድች በ2011 ሿነበዖበዴ 43.2 በ2016 ቎ደ 43.3፣ ቋጆቿን ች቉ ቂቆች ዱ቉ ዏቅዏቬ ቍቆባዴ ቩቇ ኟነበ዗ ቫድች
በ2011 ሿነበዖበዴ 51.8 በ2016 ቎ደ 47.5 እንዲሁዔ ቆፆዲ ቌንኘነዴ ዝቃደኛ ቂቋሆነች ባሏ ቈዏዲዴ ይቇባቋ
ኟዑቇዴ ቫድች በ2011 ሿነበዖበዴ 38.6 ዔ቉ሽ በ2016 ቎ደ 34.7 ቈቀንቧ እንደቻቆ ዏዖዺው በቌቋጽ
ያቬቀዔጣቋ፡፡ ይህ እንደዑያቪኟው ቎ንዶች ብቻ ቪይሆኑ ቫድችዔ ኟቫዴ ቋጅን በባሏ ዏደብደብ እንደዑደቌዞ
ኟዑያቪይ ነው፡፡

እጅቌ በጣዔ ኟዑያቬቇዛዏው ደቌዕ በቧንጇዖዡ ቉ይ እንደዯዏቆሿዯው ሿ቎ንዶች ይቋቅ ዔ቉ሻዶውን ኟቧገዴ
ቫድች ሿእጥዢ በ቉ይ በሆነ ዏቋቀ ቫድችን ዏዏዲዴ ኟዑደቌዞ ናዶው፡፡ ሆኖዔ ዏዖዺው እንደዑያዏ቉ቄዯው
ሿ቉ካ ቎ደ ቉ካ ኟቍዏቆቂሿዴ ቆውጥ እኟዲኟ ዏሆኑን ነው፡፡

5. ቫድች በቊብቻ ሁኔዲዶው ቉ይ ኟዏ቎ቧን ቍቅዒዶው

14
በ2016 ኟቬነ ህኬብና ጤና ጥናዴ እንደዑያቪው ቍንድ ቭቬዯኛ ( 35 በዏድ) ኟዑሆኑ በጥናደ ቉ይ ኟዯቮዝኑ ቫድች
ኟዏዷዏዘያውን ኟቊብቻ ውቪኔ በዙቪዶው እንደዑ቎ቬኑ፣ 61 በዏድ በቤዯቧባዶው፣ 3 በዏድ በቊ቉ ኟቤዯቧባዶው
ቍባቋ፤ እንዲሁዔ 1 በዏድ በቊቌች እንደዑ቎ቧን ያቪያቋ፡፡ ሿኩህ ውቬጥ በሿዯዒ ኟዑኖ዗ 58 በዏድ ኟሆኑ
ቫድች ቊብቻዶውን በዙቪዶው ቆዏ቎ቧን ኟዑችቇ ቩሆን በቇጇዛ ኟዑኖ዗ዴ 30 በዏድ ብቻ ናዶው፡፡ ይህ
ኟዑያቪኟው በሿዯዒ ኟዔዴቇኗዋ ቫዴ በቇጇዛ ቂቆዶዋ ቫዴ ይቋቅ ሿእጥዢ በ቉ይ ኟቊብቻ ሁኔዲዋን በዙሷ ዏ቎ቧን
እንደዔዴችቋ ያቪያቋ፡፡ ሆኖዔ ቌን ኟቫድችን ኟቊብቻ ውቪኔ በዑዏቆሿዴ በ2011 ሿነበዖበዴ በ2016 በጣዔ
በዯሻቆ ሁኔዲ ይቇኛቋ፡፡

ቫድች ቊብቻዶውን በዙቪዶው ቩ቎ቬኑ፤ ኟዯሻቆ ኟ቎ደዟዴ እድ቉ዶውን ቆዒቃናዴ እድቇን ያቇኛቇ፡፡ ያቆዕድዓ
ቊብቻ፣ ቎቉ድነዴ፣ ዴዔህዛዴ እና ኟዏቪቧቇዴን ነቇዜች በ቎ቅደ ቆዏዔዙዴ ያቬች቉ዶዋቋ፡፡ ቂቇቡዔ በኋ቉ ቢሆን
ኟዑ቎ቋዷዶውን ቋጆች ቁጥዛ ቆዏዏጇንና ኟ቉ካ ቍጇቃቀዒዶውዔ ዴቄቄቆኛ እንዲሆን ቈቋህ ቍቬዯዋፅኦ ቍቆው፡፡
ቆቍንዲዴ ቫዴ ጥቂዴ ቋጆች ዏውቆድ ዒቆዴ ቆእዙሷ ዴዔህዛዴ ቧዠ ያቆ ቉ካ ዒቌኗዴ ፣ እንዲሁዔ ሥዙዋን
ዒቪደቌ፣ ኟበቆጇ ቇንኧብ ዏቆጇብ ዒቆዴ ነው፡፡ ኟኩህ ሁኔዲ ውጤዴ ኟሕብዖዯቧቡን ቍደዖዺዷዴ ጭዔዛ ኟዑቆውጥ
ነው፡፡ ኟብሔዙዊ ኟ቎ቈድ ዏጇን ጥናዴ እንደጇቆዏው ቍንዲዴ ቫዴ ዏውቆድ ዒቆዑያ ዕድዓ ቉ይ እቬቄዴደዛቬ
ቍሁን ባቆው ኟ቎ቈድ ዔጣኔ ሁኔዲ ሿቀጇቆ 6.4 ቋጆች ዴ቎ቋዳቆች ዯብቌ ይቇዏዲቋ፡፡ ኟዯቂሄዱ ኟቬነ ሕኬብና
ጤና ዳቧቪ ጥናድች ያቪአዴዔ በ2005፤ 5.4፣ በ 2011፤ 4.8 እንዲሁዔ በ2016፤ 4.6 ደዛሷቋ፡፡

6. ቫድችና ዴዔህዛዴ

ኟቫዴና ኟ቎ንድ ዯዒዘዎችን ዯቪዴዣ ቋአነዴ በዯዏቆሿዯዔ በ2007 በዷዴ ዓዏዴ ቎ደ 0.93 ቇደዒ ዏድዖቨን
ያቪያቋ፡፡ ይህ ኟዑያዏቆቄዯው በኩህ ዖቇድ ኟቫድችን ቁጥዛ ሿ቎ንዶች እቀቋ ቆዒድዖቬ በዏንቌቬዴ በቀቋ ዔን
ያህቋ ቧዟ ቬዙ ዏቧዙደንና ኟነበዖው ቧዟ ቋአነዴዔ ሿ቉ካ ቎ደ ቉ካ ዏጥበቡን ነው፡፡

በሁቆዯኛ ደዖዺ ዴ/ቤድች ያቆው ኟቫዴ ዯዒዘዎች ዯቪዴዣዔ በኟ቉ካው እኟዯሻሻቆ ዏጥቷቋ፡፡ በኩህዔ በሁቆዯኛ
ደዖዺ ሁቆዯኛ እዛሿን (ሿ11-12ኛ) ቄዢቋ በ2002 በዷዴ ዓዏዴ 31በዏድ ኟነበዖው ኟቫዴ ዯዒዘዎች ጇቅ቉቉
ዯቪዴዣ በ2007 በዷዴ ዓዏዴ ቉ይ ቎ደ 45በዏድ ቍድጓቋ፡፡ በቫዴና በ቎ንድ ዯዒዘዎች ዏቂሿቋ ያቆው ኟፆዲ
ዔጥጥን በ2002 ዓ.ዔ ሿነበዖበዴ 0.79 በ2007 ዓ.ዔ ቎ደ 0.92 ቍድጓቋ። ይህዔ ሿፆዲ ቍንጻዛ ኟነበ዗ዴን
ቄዢዯድች ቆዏዐ቉ዴ ሿዢዯኛ ጥዖዴ ዏደዖቈንና በቍጭዛ ቉ካ ውቬጥዔ ዏሻሻቌች ዏዲኟዲዶውን ያዏቆቄዲቋ፡፡

15
በዏንቌቬዴ ሿዢዯኛ ዴዔህዛዴ ዯቋዒዴ ውቬጥ በቅድዏ ዔዖቃ ዏደበኛ እና በሁቇዔ ፕዜቌዙዕች ያቆው ኟቫዴ
ዯዒዘዎች ዯቪዴዣዔ በ2002፣ 2003፣ 2004፣ 2005 እና 2006 በዷዴ ዓዏዲዴ 88ሺህ319፣ 95ሺህ886፣
111ሺህ255፣ 132ሺህ226 እንዲሁዔ 157ሺህ297 ደዛሷቋ፡፡ ይህዔ ኟዑያቪኟው ኟቫዴ ዯዒዘዎች ዯቪዴዣ ሿ቉ካ
቎ደ ቉ካ እያደቇ ዏዔጣደንና በዯጇቀቨዴ 5 ዓዏዲዴ ብቻ ቁጥዙዶው በእጥዢ ዏጧዏ዗ን እንዲሁዔ ኟቅድዏ
ዔዖቃ ኟቫዴ ዯዒዘዎች ዯቪዴዣ 31በዏድ ዏድዖቨን ዏዖዺዎች ያዏቆቄዲቇ፡፡ (ዔንጭ፤ ኟዴዔህዛዴ ዑኒቬዳዛ፤
(ቆ24ኛው ዴዔህዛዴና ሥቋጇና ቈባዔ ኟቀዖበ ዘፖዛዴ እና ኟዴዔህዛዴ ዑኒቬዳዛ 2007 ዕድቇዴና ዴዙንቬዣዛዓሽን
ዕቅድ 1 ዘፖዛዴ)

7. ቫድችና ፖቆዱቂ ዯቪዴዣ

ሴድች በዏከኲከያ ቧራዊዴና በፖ኱ስ ቧራዊዴ ውስጥ የነበራዶው ቁጥር ውስጥ የዒይገባ ዯሳዴፎ ሏሁን በከፍዯኛ
ዏጠን ሏድጓል። ሏሁን ሴዴ ከፍዯኛ የዏከኲከያና የፖ኱ስ ቧራዊዴ ዏኮንኖችን ዏዏልከዴ የዯኯዏደ ኯዏሆን
በቅቷል። የሴድች የፖኯዱካ ዯሳዴፎም በከፍዯኛ ዏጠን ሏድጓል።

በ1988 ዓ/ም ሥራ በዷዏረው የዏዷዏሪያው የፌደራል የህዝብ ዯጏካዮች ምክር ቤዴ ውስጥ ሏባል የነበሩዴ ሴድች
ቁጥር 13 ብቻ ነበር። ይህ ከጠቅኲኲው 547 የምክር ቤደ ዏቀዏጫዎች 2.4 በዏድ ብቻ ነው። በ 2ኛው ዙር
የምክር ቤደ የሥራ ዘዏን የሴዴ የምክር ቤደ ሏባኲዴ ቁጥር ጏደ 42 ከፍ ሏኯ። ከሏጠቃኲይ የምክር ቤደ ዏቀዏጫ
የነበራዶው ድርሻም ጏደ 7.8 በዏድ ከፍ ሏኯ። በ 3ኛው ዙር የምክር ቤዴ የሥራ ዘዏን ይህ የሴድች ቁጥር
16
ጏደ 117 ሏጠቃኲይ የዯሳዴፏዶው ድርሻም ጏደ 21.4 በዏድ ከፍ ሲል በ 4ኛው ዙር ቁጥሩ ጏደ 152 የዯሳዴፎ
ድርሻዶውም ጏደ 27.8 ሏድጓል። በያዝነው ዓዏዴ ሥራ በዷዏረው 5ኛ ዙር የምክር ቤደ የሥራ ዘዏን የሴድች
የምክር ቤዴ ሏባኲዴ ቁጥር ጏደ 212 ከፍ ሲል ይህም ከሏጠቃኲይ የምክር ቤደ ዏቀዏጫዎዶ 38. 8 በዏድ ነው።
ይህ በህገዏንግሥደ ዏቧረዴ ከፍዯኛ የሀገሪደ የስልጣን ሏካል ውስጥ ያኯው የሴድች ድርሻ እያደገ ዏምጣደን
ሏዏኲካች ነው።ይህ የሴድች ዯሳዴፎ በሂደዴ ከጏንዶች እኩል ይሆናል ዯብሎ ይጠበቃል። (ምንጭ ሏዲስ ዘዏን
ጋዜጣ)

8. ቫድችና ቍይዲቧቤ ኟነበዖው ኟቧዒይ ቉ይ ውቌ

ቀደዔ ባቇዴ ቉ካያዴ ቍንዳንድ ኟዐያ ዏቬቅች ቫድች ደዢዖው ቈዕቄሯዶው ቀዛድ ቆዒቧብ እንኳ እጅቌ
ቍቬዶቊዘዎች ነበ዗፡፡ ህብዖዯቧቡ በነበዖው ኋ቉ ቀዛ ቍቬዯቪቧብ ዔቄንያዴ፡፡ ይህ ሁኔዲ ቍሁን ቍሁን ዏቋቀን
እኟቀኟዖ ዏጥቷቋ፡፡ ኟዑያበዖዲዲ ጅዔዛ ነው፡፡ ቍሁን ቍሁን ቇበዚ ሿሆኑዴ ዷዔዜ ኟህኬብ ዏዘ፣ ቍውዜፕ቉ን
ቍብዙዘ ፣ ኟቅንቬዴዙቄሽን ቄዚን ባቆዐያ፣ ቍዛዱቬዴ፣ ሃቁዔ፣ ዲፕቌዒዴ፣ ዳቄኒሻን፣ ቊካጇኛ፣ ቬቃዲዒ
ኟቢኬነቬ ቧው፣ ዏሃንዲቬ፤ ቎ዲደዛ … በቊቌችዔ በዛቂዲ ዐያዎች ውቬጥ ቫድችን ዒኟዴ እኟዯቆዏደ ዏጥቷቋ፡፡
በሿዯዒዔ ሆነ በቇጇዛ ቍቂባቢ ኟዑሿና቎ኑ ኟንቌድና ኢንፇቬዴዏንዴ ኧዛዣች ኟቫድችን ዯቪዲዟነዴና ዯጇቃዑነዴን
ያጇናሿ዗፤ ያዖቊቇገና ዏሆን ኟዑዝቋቈዴን ነቇዛ ዒድዖቌ እንደዑችቇ ያቪኟ ሀቅ ነው፡፡ በዛቂዲ ቫድች በንቌድ
ኧዛዢ ዯቧዒዛዯው ሀብዴ ቍዢዛዯዋቋ፤ በሃ቉ዟነዴ ቎ንበዛ ቉ይ ዯቀዔጇው ድንቅ ብቃዲዶውን ቍቬዏቬቄዖዋቋ፤
በፖቆዱቂው ቈዳይ ዯቪዲዟ ሆነው ዏቬዙዴ እንደዑችቇ ቍቪይዯዋቋ፤ በውድድዛ ቬፖዛድች ኟቍቇዛ ባንዲዙ ሿዢ
ብቌ እንዲውቆበቆብ ብቌዔ ቍቆዔ በቍንድ ቉ይ ቆዕ እንዲያጧበጭብ ቍድዛቇዋቋ፡፡

የኢዴዮጵያ ሏየር ዏንገድ በበረራ ሏገልግሎዴ ዲሪኩ የዏዷዏሪያው የሆነ ዐኰ በዐኰ ሴድች ብቻ የዯሳዯፉበዴ
ዓኯም ሏቀፍ በረራ በባቆዝው ቍዏዴ ቉ይ በዯቪቂ ሁኔዲ ሏካሂዷል። በረራው የዯካሄደው ከሏዲስ ሏበባ እስከ
ዲይኲንድ ባንኮክ ደርሶ ዏልስ ነው። የሏውሮፕኲኑ ዋናና ረዳዴ ሏብራሪዎዷ ሴዴ ኢዴዮጵያውያን ነበሩ። በበረራው
ኲይ ሴድች የነበሩዴ ሏብራሪዎዷ ብቻ ሏልነበሩም። የበረራ ዕቅዱ ፣ የበረራ ደህንነዴና ቁጥጥር፣ የበረራ ዳክኒክ
ሥራ፣ የበረራ ዏስዯንግዶው እንዲሁም ከዱኬዴ ቢሮ እስከ ሏውሮፕኲኑ ዏነሻ ያኰዴ ዯግባራዴ ዐኰ በዐኰ
በሴዴ ኢዴዮጵያውያን የዯከናጏነ ነበር ።

17
ዘንድሮም በ2010 ዓ.ም ዯዏሳሳይ ዲሪክ በነዚሁ ኢዴዮጵያውያን ሏዒካኝነዴ ከሏዲስ ሏበባ ቦነስ ሏይረስ ሏርዷንዱና
ዯደግሟል፡፡ ይህ ዐኰ በዐኰ በሴዴ ኢዴዮጵያውያን የዯከናጏነው ዲሪካዊ የኢዴዮጵያ ሏየር ዏንገድ ዓኯም
ሏቀፍ በረራ ሏየር ዏንገዱ በሴድች ኲይ ያኯውን እምነዴ የዑገልጽና በፆዲ እኩልነዴ እንደዑያምን ያሳያል።
ዏንግሥዴም ኯሴድች የዏብዴ እኩልነዴና የእኩልነዴ ዏብዲዶውን በሏግባቡ ይጠቀዐ ዘንድ የሴድችን ሏቅም
ኯዏጎልበዴና ሴድችን ኯዒብቃዴ ዯግባር የቧጠውን ዴኩረዴም ያዏኲክዲል።

9. ቡናና ሻይ ኟቫድች ዯጇቃዑነዴን ቆዒዖቊቇጥ ዔን? …

ኟኢዴዮጵያ ቡናና ሻይ ባቆቬቋጣን ኟቫድችን ዯጇቃዑነዴ በዯዏቆሿዯ እንደ ቍንድ ዴቋቅ ቍዷንዳ ቍድዛቍ ይክ
በዏንቀቪቀቬ ቉ይ ይቇኛቋ፡፡ ሿኩህ ቍንጻዛ ሿባቆቬቋጣን ዏ/ቤደን እቫድች ቍንዱ ኟሆነውን ኟቫድችና ቎ጣድች
ዯቪዴዣና ዯጇቃዑነዴ በቍብይነዴ ቆዒንቪዴ ይቻ቉ቋ፡፡ ሿኩህ በዯጧዒዘ ኟ2010 በዷዴ ዓዏዴ ኟኢዴዮጵያ ቡናና
ሻይ ቋዒዴና ቌብይዴ ባቆቬቋጣን ኟውጤዴ ዯቅዛ (BSC) ቬዴዙዳዹያዊ ዕቅድ ቌብ 1 ቉ይ ኟህብዖዯቧብ በዯቆይዔ
ኟ቎ጣድችና ኟቫድች ዯቪዴዣና ዯጇቃዑነዴ በዒዖቊጥ እዛቂዲ ዒቪደቌ ዴቋቅ ዴቀዖዴ ዯቧጥድዲቋ፡፡

ሿኩህ ቍንጻዛ በቋዒደ ኟቫድችና ቎ጣድች ዯቪዴዣ እንዲጇናሿዛ ቌንኪቤ በዒቪደቌ፣ ቄህቌዴ በዏቇንባዴ፣ በቡድን
ዒደዙዷዴ፣ ኟብድዛ ቍቅዛቦዴን ዒዏቻዶዴ፣ ኟዔዛዴ ዒቀነባበዘያ ቍቇቋቌቌድችን ዒቅዖብ እና ሿኢንዱቬዴዘዎች
ቊዛ በዒቬዯቪቧዛ በዯቆኟ ዏቋቀ ኟዏደቇዢ ቆዑያዏዛቷዶው ዔዛድች ኟቇበያ እድቌችና ዴቬቬዛ በዏዢጇዛ
ዯጇቃዑነዲዶውን ቆዒቪደቌ እኟዯቧዙ ይቇኛቋ፡፡

18
ኧዏናዊና ዢዴሀዊ ኟቇበያ ቋዒዴ ደዖዺ በደዖዺ በዒዖቊቇጥ እንዲሁዔ ኟዒዔዖዴና ኟቍቅዛቦዴ ቍቅዔን በዏቇንባዴ
ኟህብዖዯቧቡ ዯጇቃዑነዴን በዒቪደቌ በዯቆይዔ ኟ቎ጣድችና ኟቫድች ዯቪዴዣና ዯጇቃዑነዴን እውን ቆዒድዖቌ
እዛቂዲንዔ ቆዒቪደቌ ዕቅድ ዯይክ እንቅቬቃቫዎች እኟዯደዖቈ ይቇኛቇ፡፡

ኟቇጇዛ ቫድችና ቎ጣድች ኟቍቂባቢያዶውን ቬፔሻ቉ይካሽን ዏቧዖዴ ባደዖቇ ዏቋቀ በዢ቉ቍዲዶው ዏቧዖዴ
ዯደዙጅዯው በቡና፣ ሻይ እና ቅዏዒ ቅዏዔ ቋዒዴና ቌብይዴ ኧዛዢ እንዲሁዔ ኧዛዞን በዑደቌዞ ቊቌች
ዯቌባዙዴ ቉ይ እንዲቧዒ዗ ኟዑደዖቌ ቩሆን፤ ሻይ በዑዏዖዴባዶው ቍቂባቢዎች ኟዑቇኘ ቫድችንና ቎ጣድችን
ሿቄቋቌችና ሿዑዏቆሿዲዶው ቊዛ በዏቀናዷዴ ኟሻይ ቋዒዴ ፓቃጅ በዒኧቊዷዴ ኟዯቆያአ ቍቅዔ ቇንቢ ቬቋጇናዎች
እንዲያቇኘና ሿሻይ ቋዒዴ ድዛጅድች ቊዛ ኟቇበያ ዴቬቬዛ እንዲዝጇዛ቉ዶው ኟዒድዖቌ ቬዙ በዏሿና቎ን ቉ይ
ይቇኛቋ፡፡

ቫድችንና ቎ጣድችን በቅዏዒ ቅዏዔ (በበዛበዚ፣ ኬንጅብቋ፣ ቍብሽ፣ ቅዖዘዒ፣ ቍዛድ፣ ቍኬዐድ) ቋዒዴ ኧዛዢ
እንዲቪዯዞ እቇኪ በዒድዖቌ ኟቄዴዴቋና ኟድቊዢ ቬዙዎች እኟዯሿና቎ኑ ቩሆን ቎ደ ዯቌባዛ ሿቇቡ በኋ቉ ያቊጇሟዶውን
ዒነቆዎች ኟዏቆኟዴ፣ ዔዛጥ ቋዔዶችን ኟዒቬዠዴ ቎ኧዯ. ዯቌባዙዴዔ ሿዑዏቆሿዲዶው ቍቂ቉ዴ ቊዛ በዏሆን
ይሿና቎ናቇ፡፡ ቫድችና ቎ጣድች በቡና፣ ሻይና ቅዏዒ ቅዏዔ ቋዒዴና ቌብይዴ እንዲቪዯዞ በዯቆኟ ዏቋቀ
ኟዏደቇዢ፣ ቆዑያዏዛቷዶው ዔዛድች ኟቇበያ እድቌችና ዴቬቬዛ በዏዢጇዛ፣ በቍቅዙቢነዴና በ቉ቁነዴ ኟዯቧዒ዗
ቫድችንና ቎ጣድችን በዏቆኟዴ በዒበዖዲዲዴና ድቊዢ በዒድዖቌ ኟቫድችና ቎ጣድችን ዯጇቃዑነዴ ኟዒቪደቌ ቬዙ
ይሿና቎ናቋ፡፡

19
 ዒጇቃቆያና ቍቬዯያኟዴ

እድቇዴ ዒቆዴ ያንድን ቍቇዛ ቍዎንዲዊ ኟኢቅኖዑ ቆውጥ ዏኖዛ ብቻ ኟዑያዏቆቄዴ ቩሆን ሁቆንዯናዊና ኟዯሟ቉
ቆውጥ ቍቆዏሆኑን ኟዑያዏቆቄዴ ነው፡፡ ቋዒዴ ቌን ሿእድቇዴ ቆኟዴ ያቆና ሁቆንዯናዊ ቆውጥ ነው፡፡ ይህዔ
ቆቌቆቧብዔ ሆነ ቆህብዖዯቧብ ጥቅዔ ኟዑያቬቇኝ ቍዎንዲዊና ዯሿዲዲይነዴ ያቆው ቧውን ዏቧዖዴ ያደዖቇ ኢቅኖዑዊ፣
ዒህበዙዊና ፖቆዱቂዊ ኟቆውጥ ሂደዴ ነው፡፡
በዏሆኑዔ ቋዒዴ እውን ቈሆን ኟዑችቆው ኟዒህበዖቧብን ኢቅኖዑያዊ ቍቅዔ በዒቍቋበዴ ኟዴዔህዛዴ ኟጤና
ቍቇቋቌቌድችን በዒቬዠዴ ዒህበዙዊና ፖቆዱቂዊ ደዖዺዎችን ሿዢ በዒድዖቌና ዢዴሃዊ ዯደዙሽነዴን በዒቬዝን፣
በዒዖቊቇጥ ነው፡፡
ቬቆኩህ ኟቍንድን ቍቇዛ ቋዒዴ ቆዒዠጇን በቧዎች ዏቂሿቋ ያቆውን ዒንኛውንዔ ዓይነዴ ዑኪናዊ ያቋሆነ ቌንኘነዴ
ደዖዺ በደዖዺ ዏቀነቬ ያቬዝቋቊቋ፡፡ ዑኪናዊ ያቋሆነ ቌንኘነዴ ቧዎች ሀብዴን፣ ንብዖዴን ፣ ዴዔህዛዴን፣ ጤናን
በዒቌኗዴ ኟዑጇበቅባዶውን ዑናና ኃ቉ዟነዴ በቍቌባቡ እንዳይ቎ገ ቈያደዛቌ ቬቆዑችቋ፡፡
እውነዲው ይህ ቢሆንዔ በኢዴዮጵያ ኟዯቂሄዱ ኟዯቆያአ ጥናድች ኟዑያዏቆቄደዴ ቌን ደዖዺው ይቆያይ እንዹ
እቬቂሁንዔ ድዖቬ በቬዛዓዯ ጾዲ ቉ይ ዑኪናዊ ያቋሆነ ቌንኘነዴ ዏኖ዗ን ነው፡፡ ይህ ዑኪናዊ ያቋሆነ ቌንኘነዴ
ባቆበዴ ሁኔዲ ውቬጥ ቋዒዴን ዒዖቊቇጥ ቍዳቊች ነው፡፡ ቬቆኩህ ዏዢዴሄ ቈሆን ኟዑችቆው ኟቫድችን ቍቅዔ
በዒቍቋበዴ ዒቆዴዔ በኢቅኖዑ፣ በዒህበዙዊ፣ በፖቆዱቂ እንዲሁዔ ቊቌች ዏቧዖዲዊ ቈዳዮች ዯቪዲዟነዲዶውን
ዑኪናዊ ዒድዖቌ ቩሆን በፖቆዱቂዔ እንደኩሁ ኟዯቆያአ ቈዳዮች ቉ይ ውቪኔ ኟዏቬጇዴ ቍቅዒዶውን ዒቪደቌ
ዯቪዲዟነዲዶውንዔ ዒዖቊቇጥ ያቬዝቋቊቋ፡፡
ይህን ሁኔዲ ሿቡናና ሻይ ባቆቬቋጣን ዏቬዘያ ቤዴ ቍንጻዛ ቬንቃኗው በእዛቌጥዔ ኟቫድችን እና ቎ጣድችን
ዯጇቃዑነዴ ቆዒዖቊቇጥ በዛቂዲ እንቅቬቃቫዎች እኟዯደዖቈ ይቇኛቇ፡፡ ሿዡዴዙቋ ዷዔዜ እቬሿ ቎ዖዳዎች
ኟዯኧዖቈዴን ዏዋቅዜች በዏጇቀዔ ኟዑዝቆቇውን ውጤዴ ቆዒዔጣዴ ዛብዛብ እኟዯደዖቇ ዏሆኑ ኟዑደቇዢ ዯቌባዛ
ነው፡፡ ቆ቎ደዟደዔ ሁኔዲው ዯጇናቄዜ ዏቀጇቋ ይቇባዋቋ፡፡

20
 ዒጣቀሻዎች

1. Ethiopian Demographic and Health Survey Report 2011 Central

Statistical Agency Addis Ababa, Ethiopia ICF International Calverton,
Maryland, USA. March 2012.
2. Ethiopian Demographic and Health Survey Report 2016 Central
Statistical Agency Addis Ababa, Ethiopia. The DHS Program ICF
Rockville,,
, Maryland, USA. July 2017.
.
3. Federal attorney General.
https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=1019386478155436&id..
.
4. http://www.ohchr.org/Documents/ProfessionalInterest/cedaw.pdf

21