Temat:

Funkcja wymierna

Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 1

Kody kolorów:

pojęcie
zwraca uwagę

Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 2

 Zagadnienia

funkcja wielomianowa – przypomnienie

• funkcja wymierna
• równania wymierne
• nierówności wymierne

Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 3

 Funkcja wymierna
Funkcja wymierna to funkcja dana
wzorem

W ( x)
f ( x) =
G( x )
gdzie W(x), G(x) są wielomianami i G(x)
nie jest wielomianem zerowym.

Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 4

 Dziedzina funkcji wymiernej
Dziedziną funkcji

W ( x)
f ( x) =
G( x )
jest zbiór liczb rzeczywistych takich,
dla których G( x) ≠ 0 .

Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 5

 Uwaga
Aby wyznaczyć dziedzinę funkcji
wymiernej, trzeba rozwiązać równanie
wielomianowe G(x)=0.

Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 6

 Przypomienie cd.
Równanie wielomianowe stopnia n to
równanie postaci

W(x)=0

gdzie W(x) jest wielomianem stopnia n.

Pierwiastek wielomianu W(x) to liczba

x, która jest rozwiązaniem równania
W(x)=0
Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 7
 Przykład równania
Wymień rozwiązania równania:
( x − 8 ) ⋅ ( x + 2 ) ⋅ ( x − 2 ) ⋅ ( x + 1) = 0

Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 8

 Własność

a ⋅ b = 0 ⇔ a = 0 lub b=0

Ogólniej:

a ⋅ b ⋅ c = 0 ⇔ a = 0 lub b = 0 lub c = 0

Iloczyn jest równy zero wtedy i tylko

wtedy, gdy którykolwiek z czynników
jest równy zero.
Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 9
 Przykład równania cd.
Wymień rozwiązania równania:
( x − 8 ) ⋅ ( x + 2 ) ⋅ ( x − 2 ) ⋅ ( x + 1) = 0

x − 8 = 0 lub x + 2 = 0 lub x−2=0

lub x +1 = 0

Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 10

 Przykład równania cd.
Wymień rozwiązania równania:
( x − 8 ) ⋅ ( x + 2 ) ⋅ ( x − 2 ) ⋅ ( x + 1) = 0
x − 8 = 0 lub x + 2 = 0 lub x−2=0

lub x +1 = 0

Odp.: x ∈ { 8, − 2, 2, − 1}
Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 11
 Przykład 2
Wyznacz rozwiązania równania:
2x − x − 2x + 1 = 0
3 2

Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 12

 Przykład 2
Wyznacz rozwiązania równania:
2x − x − 2x + 1 = 0
3 2

Czy istnieją?

Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 13

 Własność
Wielomian stopnia n ma co najwyŜej n
pierwiastków.

Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 14

Wykres f. wielomianowej – przykład 1
W ( x) = − x + 2 x + 3 x − 3
3 2

Wielomian stopnia nieparzystego ma co

najmniej jeden pierwiastek.
Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 15
Wykres f. wielomianowej – przykład 2.
W ( x) = x − x − 2 x + 4
4 3 2

Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 16

 Przykład 2
Wyznacz rozwiązania równania:
2x − x − 2x + 1 = 0
3 2

Sprowadzamy wielomian do postaci

iloczynowej.

Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 17

 Przykład 2 cd.
3 2
(
2 x − x − 2 x + 1 = 2 x − x − (2 x − 1) = 3 2
)
= x (2 x − 1) − (2 x − 1) = (2 x − 1) x − 1 =
2
( 2
)
= (2 x − 1)( x − 1)( x − 1) = 2( x − 1
2 )( x − 1)( x − 1)

Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 18

 Przykład 2 cd.
2x − x − 2x + 1 = 0 ⇔
3 2

⇔ 2( x − 1
2 )( x − 1)( x − 1) = 0

Odp.: x ∈ { − 1, 12 , 1}

Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 19

 Nierówności wielomianowe
Dla danego wielomianu W(x), wyraŜenie
postaci:
W ( x) > 0 W ( x) ≥ 0 W ( x) < 0 W ( x) ≤ 0
nazywamy nierównością wielomianową.

Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 20

 Przykład 1
RozwiąŜ nierówność
x ( x − 1) ⋅ ( x + 2 ) > 0
Rozwiązanie
Szukamy pierwiastków wielomianu
W ( x ) = x ( x − 1) ⋅ ( x + 2 )

Pierwiastki: x=0 lub x=1 lub x=-2

Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 21
 Przykład 1 cd.
Nierówność x ( x − 1) ⋅ ( x + 2 ) > 0
rozwiązujemy graficznie.

Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 22

 Graficzne rozwiązanie nierówności
Zaznaczamy na osi OX pierwiastki
wielomianu W(x):-2, 0, 1.
Y

-2 0 1 X
Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 23
 Graficzne rozwiązanie nierówności
Rysujemy przebieg wykresu
wielomianu W(x):
- rozpoczynamy z prawej strony nad
osią OX, jeśli współczynnik przy
najwyŜszej potędze wielomianu jest
dodatni,
- rozpoczynamy z prawej strony pod
osią OX, jeśli współczynnik przy
najwyŜszej potędze wielomianu jest
ujemny.
Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 24
 Graficzne rozwiązanie nierówności

-2 0 1 X

W ( x ) = x ( x − 1) ⋅ ( x + 2 ) = 1 ⋅ x ( x − 1) ⋅ ( x + 2 )
Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 25
 Graficzne rozwiązanie nierówności
Rysujemy przebieg wykresu
wielomianu W(x):
- wykres przecina oś OX w punkcie
wyznaczonym przez pierwiastek
o krotności nieparzystej (np. 1-krotny,
3-krotny, itd.)
- wykres „odbija się” od osi OX
w punkcie wyznaczonym przez
pierwiastek o krotności parzystej (np.
2-krotny, 4-krotny, itd.)
Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 26
 Przebieg wykresu wielomianu W(x)
Y

-2 0 1 X

W ( x ) = x ( x − 1) ⋅ ( x + 2 )
Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 27
 Graficzne rozwiązanie nierówności
Odczytujemy z wykresu te argumenty,
dla których spełniona jest nierówność.

Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 28

 Graficzne rozwiązanie nierówności
y = W(x) Y

-2 0 1 X

x ( x − 1) ⋅ ( x + 2 ) > 0 ⇔ x ∈ (− 2;0 ) ∪ (1;+∞ )

Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 29
 Przykład 2
RozwiąŜ nierówność

− 2 x ( x − 1) ⋅ ( x + 2 ) ≤ 0
2 2

Rozwiązanie
Szukamy pierwiastków wielomianu
W ( x ) = −2 x ( x − 1) ⋅ ( x + 2 )
2 2

Pierwiastki: x=0 dwukrotny, x=1

jednokrotny, x=-2 dwukrotny.
Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 30
 Graficzne rozwiązanie nierówności
Zaznaczamy na osi pierwiastki
wielomianu W(x):-2, 0, 1 wraz
z krotnościami.
Y

-2 0 1 X
k=2 k=2 k=1

Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 31

 Graficzne rozwiązanie nierówności
Rysujemy przebieg wykresu
wielomianu W(x):
- rozpoczynamy z prawej strony pod
osią OX, poniewaŜ współczynnik przy
najwyŜszej potędze wielomianu jest
ujemny.

Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 32

 Graficzne rozwiązanie nierówności

-2 0 1 X
k=2 k=2 k=1

W ( x ) = −2 x ( x − 1) ⋅ ( x + 2 )
2 2

Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 33

 Graficzne rozwiązanie nierówności
Rysujemy przebieg wykresu
wielomianu W(x):
- wykres przecina oś OX w punkcie x=1,
gdyŜ krotność tego pierwiastka jest
nieparzysta,
- wykres „odbija się” od osi OX
(właściwie jest styczny do osi OX)
w punktach x=0, x=-2, gdyŜ krotności
tych pierwiastków są parzyste.
Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 34
 Przebieg wykresu wielomianu W(x)

-2 0 1 X
k=2 k=2 k=1

W ( x ) = −2 x ( x − 1) ⋅ ( x + 2 )
2 2

Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 35

 Graficzne rozwiązanie nierówności

y = W(x) Y

-2 0 1 X
k=2 k=2 k=1

− 2 x ( x − 1) ⋅ ( x + 2 ) ≤ 0 ⇔ x ∈ { − 2, 0 } ∪ 1, + ∞ )
2 2

Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 36

 Funkcja wymierna

Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 37

 Funkcja wymierna
Funkcja wymierna to funkcja dana
wzorem

W ( x)
f ( x) =
G( x )
gdzie W(x), G(x) są wielomianami i G(x)
nie jest wielomianem zerowym.

Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 38

 Dziedzina funkcji wymiernej
Dziedziną funkcji

W ( x)
f ( x) =
G( x )
jest zbiór liczb rzeczywistych takich,
dla których G( x) ≠ 0 .

Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 39

 Przykłady
Dla kaŜdego przykładu wyznacz
dziedzinę funkcji.

2x − 4x + 1 12 9
f ( x) =
− 3x + 2

Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 40

 Przykłady cd.
− 3x − x − x 8 1 6 1 4
g( x ) = 7 3
x −1 3

Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 41

 Przykłady cd.

−x 113
+ 2x 100
− 8x
h( x ) =
x

Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 42

 Przykłady cd.
4x − 3x + 1 2
f ( x) =
2

Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 43

 Przykłady cd.
−x − x − x 5 1 3 1
g( x ) = wielomian
3 4
1

Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 44

 Uwaga
KaŜdy wielomian W(x) jest funkcją
wymierną.

Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 45

 Wykres - przykład 1
x − 151 3
Y
f ( x) = 3
x +3
2

D=R
Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 46
 Wykres - przykład 2
12 x + 5 Y
f ( x) = 2
x +3

D=R
Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 47
 Wykres - przykład 3
x −3 1 3
f ( x) = 2 3 Y

x − 3x

D = R − { 0, 3 }
Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 48
 Własności f. wym. -przykład 1
1
f ( x) =
x

Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 49

 Przykład 1 - wykres
Y
5

3 hiperbola
2

0
-5 -4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4 5
-1 X

-2

-3

-4

-5

Wykresem funkcji y=1/x jest krzywa,

którą nazywamy hiperbolą.
Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 50
 Przykład 1 -własności cd.
1
f ( x) =
x
1) dziedzina: D = R − {0}

2) funkcja nie posiada miejsc zerowych

3) f ( x ) > 0 dla x > 0, f ( x ) < 0 dla x < 0

4) f ( x ) ↓ 0 dla x ∈ (− ∞; 0 ); x ∈ (0; + ∞ )

Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 51

 Przykład 1 -asymptoty
Oś OX jest asymptotą poziomą funkcji
1
f ( x ) = , co oznacza, Ŝe wykres zbliŜa
x
się do osi OX, gdy x → +∞ oraz gdy
x → −∞ .

Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 52

 Przykład 1 –asymptoty cd.
Oś OY jest asymptotą pionową funkcji
1
f ( x ) = co oznacza, Ŝe wykres zbliŜa
x
+
się do osi OY gdy x → 0 oraz gdy
−
x→0 .

Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 53

 Przykład 2
1
f ( x) =
x −1

Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 54

 Przykład 2
5
Y
4
hiperbola
3

0
-5 -4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4 5

-1 X

-2

-3

-4

-5

Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 55

 Przykład 3
1
f ( x) = +1
x−2

Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 56

 Przykład 3
Y 5

3
hiperbola
2

0
-5 -4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4 5

-1 X
-2

-3

-4

-5

Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 57

 Przykład 3 cd.
1
f ( x) = +1
x−2

Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 58

 Przykład 3 cd.
1
f ( x) = +1
x−2
postać kanoniczna

Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 59

 Uwaga
Funkcja
1
f pocz ( x ) =
x

Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 60

 Uwaga
Funkcja
1
f pocz ( x ) =
x
przesunięta o wektor
u = [ p, q ]
r
ma wzór
...

Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 61

 Uwaga
Funkcja
1
f pocz ( x ) =
x
przesunięta o wektor
u = [ p, q ]
r
ma wzór
1
f ( x) = +q
x− p
Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 62
 Przykład 3 cd.
1
f ( x) = +1 postać kanoniczna
x−2

1 1 x−2
f ( x) = +1 = + =L
x−2 x−2 x−2

Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 63

 Przykład 3 cd.
1 1 x−2
f ( x) = +1 = + =
x−2 x−2 x−2
1+ x − 2
= =L
x−2

Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 64

 Przykład 3 cd.
1 1 x−2
f ( x) = +1 = + =
x−2 x−2 x−2
1+ x − 2 x −1
= =
x−2 x−2

Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 65

 Przykład 3 cd.
1
f ( x) = +1 postać kanoniczna
x−2

x −1
f ( x) =
x−2 postać ogólna

Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 66

 Przykład 3 cd.
Aby dostać funkcję
1
f ( x) = +1
x−2
trzeba funkcję
1
f pocz ( x ) =
x
przesunąć o wektor
u = [2, 1]
r

Anna Rajfura, Matematyka – semestr 1, WSZiM w Sochaczewie 67