Grup İçinde Sessizliğin

Gücü
A.Şebnem Soysal1, Şahin Bodur2, Gökben Hızlı3

ÖZET
Grup İçinde Sessizliğin Gücü
Bu makale terapi gruplarına katılan herkesin aşina olduğu bir durum olan sessizlik ile ilgilidir. Sessizlik, grup
1
Uzm. Psk., GÜTF Çocuk Sağlığı ve
yaşamının bilinen bir kısmını oluşturmaktadır ve grup üyeleri üzerinde güçlü etkileri bulunmaktadır. Bu özel-
Hastalıkları Anabilim Dalı
2
Araş. Gör., GÜTF Çocuk Psikiyatrisi liklerine karşın ihmal edilen bir grup sürecidir. Bu ihmal ancak, sessizliği ön plana çıkartarak ve terapi grubun-
Anabilim Dalı daki dinamiğini daha iyi anlayarak ortadan kaldırılabilir. Sessizlikten, bir terapi süreci olarak yararlanabilmek
3
Araş. Gör., Başkent Üniversitesi için öncelikle bu süreci iyi tanımak gerekmektedir. Sessizliğin pek çok nedeni olabilir; direnç, düşüncelerini
Psikiyatri Anabilim Dalı toparlama, şaşkınlık vb. Terapistin, sessizliğin nedenini doğru bir şekilde tahlil etmesi ve manipülasyonlarını
bu biçimde kurması gerekmektedir. Bu nedenle, sosyal ortam içindeki sessizlik yaşantılarının gözden ge-
Şebnem Soysal çirilmesi ve yüklenen anlamların ayrıntılı olarak irdelenmesi yararlı olacaktır. Günlük yaşantımız içinde karşı
Tunalı Hilmi Cad. 28/9 karşıya kaldığımız sessizlik durumlarındaki duygu, düşünce ve davranışlarımız; bu durum ile ilgili başetme
06660 K.Esat-Ankara
strateji ve tutumlarımızı belirleyecektir. Öncelikle sessizliğin yaşantımızdaki yerini fark etmek, yüklenen an-
Tel: 0312 2026002
e-posta:asebnemsoysal@gazi. lamların olumsuz ya da olumlu yüklerini belirlemek gerekmektedir. Sessizliğin sesi, ancak bu şekilde duyu-
edu.tr lacaktır. Bu yazıda; Gestalt terapisi, alan kuramı ve fenemonolojisinden yaralanarak sessizliğin dengeli bir
resmi çizilmeye çalışılmıştır. Sessizliğin olumsuz imajı betimlenmiş, terapi gruplarındaki potansiyel gücü ve
kullanışlılığı gösterilmeye çalışılmıştır. Böylelikle sessizliğin gruplarda sadece bir ayrıntı olarak değil, önemli
bir bilgi toplama kaynağı olabileceği vurgulanmıştır. Bu makalenin ortaya çıkardığı bir sonuç da sessizlik
üzerinde daha fazla araştırma yapılmasının gerekliliğidir. Çünkü, sessizlik gruplarda sadece bir ayrıntı değil,
önemli bir bilgi kaynağıdır.
Anahtar sözcükler: Grup terapisi, sessizlik, gestalt terapisi

ABSTRACT
The Power of Silence in Group Settings
This paper is related to the silence that is recognized by everyone who is familiar to group therapy. Silence constitutes a well-known part of
group experience and has strong influence on group members. In spite of this, silence is a neglected group process. This neglect can only be
abolished by emphasizing the silence and understanding the psychodynamics of the therapy group. Silence can reflect defenses, concen-
tration efforts or being bewildered. Silence sometimes mistaken for inactivity, but should be viewed as a communication. The therapist must
analyse the source accurately and manipulate the silence according to its reason. Therefore it will be useful to examine the silence in social si-
tuations and investigate the meaning that was given to silence. In daily life, our coping strategies and attitudes related to silence are determined
by our emotions, thoughts and behaviors. So the role of silence in our life and the positive and negative loaded meanings that was given to
silence must be realized. The sound of silence could be heard only in this way. In this article a balanced picture of silence tried to be drawn
by the help of Gestalt therapy, area theory and phenomenology. The negative image of silence was described and the potential power and
usefulness of silence in therapy groups tried to be explained. A result that is obtained is the necessity of researches related to silence, because
whole-group silence is not only a detail but an important source of information.
Key words: Group therapy, slience, gestalt therapy
114
SESSİZLİĞİN YAPISI
Yıllar boyunca birçok Gestalt terapisi bir grup or-
tamında yapılmıştır; buna rağmen Gestalt yaklaşımı-
nın gruplara uygulanışı çok fazla gelişmemiştir (Frew
1988; Harris 1995). Bu yüzden, Gestalt grup sürecinin
bir parçası olan sessizliğin henüz tam olarak keşfedil-
memiş olması pek de şaşırtıcı bir durum değildir.
Sessizlik sadece Gestalt yazarlarının göz ardı ettiği
bir konu değildir. Grup terapisi literatürü incelendiğin-
de, sessizlik hakkında çok az sayıda araştırma yapıldığı
belirlenmiştir. Bu referansların büyük bir kısmı “sessiz
grup üyesi” ile ilgilidir. Yalom (1975), grup psikote-
rapisi ile ilgili yazısında sessiz grup üyesini şu şekilde
tanımlamaktadır: “Sessiz bir hasta problemli bir hasta-
dır; nadiren gruptan faydalanır”. Yalom için sessizlik,
olumsuz bir ifadeyi beraberinde taşımaktadır. İncelenen
diğer makalelerde de sessizliğin genellikle bir problem
olarak ele alındığı görülmektedir. Sessizliğin olumlu ve
iyileştirici bir kuvvet olduğuna dair hiçbir bulgunun ol-
maması dikkat çekicidir. Sessizliğin nasıl ortaya çıktığı
ve nasıl kullanıldığı ile ilgili olarak çok az sayıda araş-
tırma bulunmaktadır. İşte bu noktada sorulması gere-
ken soru, “Sessizliğin gruplarda tamamen sorun yara-
tan bir durum” olarak görüldüğü düşüncesinin nasıl
ortaya çıkmış olduğudur. Gündelik yaşantımızda, “Söz
gümüşse, sukut altındır” mesajlarıyla büyütülmemize
karşın genellikle söze sığınmamızda belki bu nedenle-
dir. Pek çok sessizliğin kendi içinde barındırdığı sesten
çekinmektedir. Sessizlik beraberinde aslında bir iç göz-
lem sürecini mi başlatmaktadır? Sorun, bu iç gözlemin
terapi ortamına getirilememesi; terapistin sürecin bir
parçası haline gelememesidir. Tüm bu soruları yanıt-
lamadan önce sessizliğin ne olduğu konusu üzerinde
durulmalım.
SESSİZLİĞİN FENOMENOLOJİSİ
Sessizlik çok yönlü bir olaydır ve pek çok çeşidi
vardır. Sessizliğin çok yönlülüğünü açıklamak için, He-
inrich Böll’ ün kısa hikayesindeki karakterlerden birisi
olan Dr. Murke’yi ele alalım. Dr. Murke, bir radyo is-
tasyonunda spiker olarak çalışıyordu. En büyük hobi-
si ise sessizlikleri kaydetmekti. Yaptığı görüşmeler sı-
rasında ortaya çıkan bütün duraksamaları, insanların
dona kaldıkları ya da sıkıntılı durumları kayıt eder ve
bunları uzun kış ayları boyunca tekrar tekrar dinleyerek
eğlenirdi (Wood 1990). Bu durumu bir grup terapisi
seansını örnek vererek açıklayalım. Liderin üyelerden
birisine “şimdi nasıl hissediyorsun?” diye bir soru sor-
duğunu; aldığı yanıtın ise uzun bir sessizlik olduğunu
varsayalım. Bu sessizliğin olası nedenleri; hasta derin
düşüncelere dalmış ve lideri hiçbir şekilde duymuyor
Grup İçinde Sessizliğin Gücü
olabilir; hastanın hafif işitme engeli bulunabilir, liderin
başka bir şey dediğini sanabilir ve bunun ne anlama
geldiğini düşünüyor olabilir; hasta liderin sorusunu
duymuş ancak, konuşamayacak kadar duygulanmış
olabilir gibi alternatif fikirler üretilerek liste devam etti-
rilebilir. Her olası sessizliğin bir anlamı ve niteliği var-
dır. Bu hem sorunun yöneltildiği kişi hem de diğer grup
üyeleri için geçerlidir. Bu, grup üyelerinin olayları nasıl
algıladıkları ve değerlendirdikleri ile ilgilidir.
Benjamin (1981), görüşme ortamında oluşan ses-
sizlikleri beş grupta incelemiştir. Bunlar:
• Hastanın düşüncelerini düzene sokmak için verdiği
kısa aralar: Bu tür sessizliklerde terapistin beklemesi
yararlıdır. Zira hasta konuşmaya hazır olunca konuş-
maya başlayacaktır. Sessizlik gereğinden fazla uzarsa
terapist kısa ve açık müdahalelerde bulunabilir. Veri-
lecek mesaj Asaf’ın (2000), “susmak konuşmanın ko-
kusudur; ya sus git, ya konuş gel, ortalarda kalma”
dizelerinde olduğu gibi meydan okuyucu ya da zorla-
yıcı olmamalıdır. Bu tür sessizlikler terapist tarafından
rahatsız edici ve tehdit edici olarak algılanmazsa, ya-
rarlı sessizliklerdir. Görüşme sürecinin normal bir işlevi
olarak değerlendirilmelidir.
• Nedeni iki taraf tarafından da bilinen sessizlikler:
Yeni sözler demeye geldim yeni seslerle,
Bağırmalarla değil, canımdan nefeslerle..
Sana kalacak ne var dersen, anlamı derim;
Susmalarında bile bulur seni seslerle (Asaf 2000).
Hasta duygusal, trajik, korkunç ve travmatik yaşan-
tılar geçirmiş olabilir. Bu gibi durumlarda her iki üye
de bu yüklü yaşantıyı derinliğine hissedip yaşayabilmek
için karşılıklı susabilirler. Böyle bir durumdan çıkmak
bazen hasta için zor olabilir.
• Şaşkınlık nedeni ile ortaya çıkan sessizlikler:
Konuşulmakta olan konu terapistte şaşkınlık yarata-
bilir. Bu gibi durumlarda sessizlik ne kadar kısa olursa
o kadar iyi olur. Sessizlik uzadıkça şaşkınlık başka şaş-
kınlıklara neden olabilir. Bu durumun sonucunda da
hasta giderek gerginleşebilir.
• Direnç nedeni ile ortaya çıkan sessizlikler:
“Bu kadar yüklenmek var mı susana
Yerimde olup da çıldırmasana
Ben gönül kökümü açtım da sana
Sen sokak kapını aralamadın..” (Cemal Safi1996)
Özellikle bu tür sessizlikler terapistlerin en zor başa
Türkiye’de Psikiyatri / Cilt 7 - Sayý 3 - 2005
A.Şebnem Soysal, Şahin Bodur, Gökben Hızlı
çıktıkları sessizliklerdir. Çünkü terapist kendisini redde-
dilmiş, tehdit edilmiş hissetmektedir. Bu gibi durumlar-
da karşılaşıldığında ilk önce sessizliğin niteliğinin iyi
değerlendirilmesi gerekmektedir. Terapist sessizliği ki-
şisel bir saldırıya uğradığı şeklinde ya da kişiliğine ya-
pılan bir hakaret gibi almamalıdır. Direnç sessizliklerini
kırmanın en verimli yollarından biri hastaya, direncinin
tolerans ve anlayışla karşılanabileceğini göstermektir.
Can Dostum filminde terapist ve hastanın 45 dakikalık
üç seansı sadece birbirlerine bakarak ve hiç konuşma-
dan geçirerek verdikleri güç savaşı dirence verilecek
en iyi görsel şölen örneğidir. Sessizliğin kırılması has-
tanın ego gücüne güvenerek terapiste meydan oku-
masıyla son bulmuştur. Çünkü hasta, karşısında kendi
gibi süreci lehine çevirmek isteyen bir kişi olduğunu
fark etmiştir.
• Duraklamalar şeklinde ortaya çıkan kısa süreli ses-
sizlikler:
“Şimdi bütün anmalar bir susmanın içinde..
Şimdi bütün susmalar bir odanın içinde..
Anlatmaya bir sözcük, bir bakış arıyorlar,
Önce sakladıkları, bir adamın içinde.” (Asaf
2000).
Bu tür sessizliklerde hasta genellikle söyleyeceği
şeylerin arayışı içerisindedir ya da anlatacaklarını nasıl
ifadelendireceğini bilememektedir. Genellikle terapist-
ler bu gibi sessizliklerde araya girip hastanın duygu ve
düşünce akışını kesmiş olurlar. Bu gibi durumlarda yo-
rumlama yapmak için acele edilmemelidir. Bu tür ses-
sizliklere “düşünme sessizliği” de denilmektedir.
SESSİZLİĞİN TANIMI
Sessizlik sözcüğü günlük dilde çok farklı anlamlarda
kullanılmaktadır. Sesin kaybı, ortamdaki yüksek seslili-
ğin eksikliği, sesli iletişimin ya da konuşmanın olmadı-
ğı durumlar, hiç birşey ifade etmeyen sözlü iletişim, ko-
nuyla ilgili olan sessizlikler gibi. Ancak bu tanımlama-
ların hepsi kendi içinde başka bir anlam taşımaktadır.
Yani sessizliğin bir sorun olarak algılanmasının nedeni
heterojen bir tanımlamasının olmasından kaynaklan-
maktadır. Bu geniş yelpaze içerisinde grup içindeki ses-
sizliklerin ele alınış biçimi önemlidir. Yani, grup içinde
belli bir süre hiç kimsenin konuşmadığı zaman olan,
bir kaç saniyeden daha uzun süren sessizlikleri ele al-
mak gerekmektedir. Daha kısa duraksamalar, normal
konuşmanın bir fonu olarak görülmelidir.
Psychiatry in Türkiye / Volume 7 - Number 3 - 2005
115
SESSİZLİK VE İLETİŞİM
Grupta sessizlik olduğunda, bireyler kendi içlerin-
de pek çok şey yaşayabilirler. Bununla birlikte sessizlik
sözlü iletişimin olmadığı durumlarda da görülmekte-
dir. Gestalt terapistleri, sözsüz iletişimin bazen sözlü
iletişimden daha açıklayıcı ve doğru olduklarını düşün-
mektedirler. Bu çok doğrudur, çünkü sözsüz davranış-
lar istem dışı oluşmaktadırlar. Konuşmanın, en önemli
kişilerarası iletişim aracı olduğu düşüncesi, güçlü bir
kültürel önyargı taşımaktadır; özellikle modern Anglo-
Amerikan kültürlerinde konuşmanın önemi sıkça vur-
gulanmaktadır.
Pirsig’in (1991), gözlemlerine göre diğer kültürle-
rin sessizliğe yaklaşımları çok farklıdır. Örneğin, Kuzey
Amerika Kızılderilileri, zaman doldurmak için konuş-
mazlar. Eğer söyleyecek bir şeyleri yoksa konuşmazlar.
İlkel toplumlarda ise sessizlik alışveriş ve pazarlık sıra-
sında ortaya çıkan çeşitli anlaşmazlıkları önlemek için
kullanılmaktadır. Alışveriş sırasında mal, ölçü, tartı ve
fiat standartı olmadığı için anlaşmazlıklar, hızsızlıklar
ve çatışmalar olmaktadır. Tarafların birisinin diğerinin
aldatmasını ortadan kaldırmak için kullanılan yollar-
dan biri “sessiz ticaret” ‘tir. Bu ticaret biçimine Afrika’
da yaşayan avcı-toplayıcı Pigme’lerle tarımla uğraşan
Bantu’lar arasındaki alışverişlerde rastlanmaktadır.
Göçebe Pigme’ ler değiştirmek istedikleri orman ürün-
lerini, Bantu köyüne getirerek toplu olarak sergiler ve
giderler. Bantu’ lar uygun gördükleri tarım ürünlerini
orman ürünlerinin yanına koyarlar. Pigmeler geri döne-
rek Bantu’ların önerilerini gözden geçirirler.Beğenirler-
se tarım ürünlerini alıp giderler. Az bulurlarsa, yeniden
uzaklaşırlar. Bu “sessiz” pazarlık, anlaşma oluncaya
ya da alışverişten, tümüyle vazgeçilinceye kadar sürer.
Ne konuşma olur ne de kavga! (Güvenç1991). Grup
süreci yukarıda anlatılan bu alışverişten çok da farklı
değildir. Hastalar eteklerindekini döker, bunların for-
mülasyonu terapist tarafından yapılır. Terapötik ittifak
kurulursa bu ister sözlü isterse sözsüz iletişim biçimde
olsun hasta iyileşir.
Kültürümüzde sessizliğin bir çeşit kabullenme oldu-
ğu ve “evet” anlamında kullanıldığı düşünülmektedir.
Ancak, bu durum son zamanlarda karşılaşılan toplum-
sal sorunları protesto etmek için sessizliğin kullanılması
ile değişmeye başlamıştır. “Sessiz çoğunluk” yani va-
tandaş denilen büyük grup sessiz kalarak isteklerini
yetkililere duyurma yolunu seçmişlerdir.
SESSİZLİK YAŞANTILARI
Grup içindeki sessizliği bir çok sıfatla tarif etmek
mümkündür. Genellikle sessizliği tanımlamak için
kullanılan sıfatlar kişilerin ne hissettikleri ile ilgilidir.
116
Gergin, küskün sessizlikler; kızgın ve ürkek sessizlik-
ler; sıkılgan olan, heyecanlı, aksi, korkulu sessizlikler
gibi… Duygusuz ve sıkıntılı hatta rahatlamış, kanaat-
kar, memnunluk ifade eden sessizlikler de vardır. Eğer
grup üyeleri birşey hissediyorlarsa, bu durum grubun
paylaşmış olduğu bir duygu olarak tanımlanmaktadır.
Gruplarda sessizlik genellikle olumsuz bir durum
olarak yorumlanmaktadır. Birçok kişi terapi ya da çalış-
ma grupları ile yaşadıkları rahatsız edici sessizliklerden
bahsedebilirler. Uzunca bir sessizlik, grup yaşamında
doldurulması gereken rahatsız edici bir delik gibi algı-
lanmaktadır. Bir çok kimse grup içindeki “sessizlikten”
rahatsız olup, buna karşı bir tutum sergiler. Bu konu-
yu incelemeye başladığımızdan beri insanların sessiz-
lik karşısındaki tutum ve davranışlarını gözlemlemeye
başladık. Gündelik konuşmaların arasında meydana
gelen kısa süreli sessizliklerin bile insanları rahatsız
ettiğini gözlemledik. Bazı arkadaşlarım, konuşmaları-
mız arasında oluşan sessizliklerin nedenini “kız doğ-
du” diyerek açıkladılar. Anadolu’ da sesizlik olunca kız
doğdu derlermiş. Erkek çocuklar büyük coşkuyla karşı-
lanırken, kız babalarının olanca sessizlikleri ile etrafta
dolaşmaları bu deyimin ortaya çıkmasına neden ol-
muş. Bazı arkadaşlarımızda onlara kırgın olduğumuzu
ya da çok kısa bir süre sonra patlayacağımızı söyledi-
ler.Tıpkı “fırtına öncesi sessizlik” gibi. Bu tanımlamanın
ne anlama geldiğini sorduğumuzda, arkadaşlarımızın
sessizliğe yükledikleri anlamlarla karşılaştık. Sessizlik:
sorunlarımızı çözmek için uzun süre düşündüğümüz
süre, karşı tarafın verebileceği cevaplarını tasarladığı-
mız zaman dilimi, bilmem kaç yıl öncesinde meydana
gelen olayları yeniden gözden geçirip tüm silahlarımızı
kuşandığımız dönem tariflendi. Tüm bu tanımlardaki
ortak nokta ise sessizliğin tamamlanmamış? işler için
kullanılmasıydı.
Sessizlik, çoğunlukla içi bilinmeyenlerle dolu bir
denklem gibi algılanıyor. Uzak olunması ve hiç ya-
şanmaması istenilen ölüme benzetiliyor çoğu zaman
“ölüm sessizlikleri” Yahya Kemal’in (2003), Sessiz
Gemi şiirindeki o unutulmaz mısrasında olduğu gibi
“Hiç yolcusu yokmuş gibi sessizce yol alır” düşünce-
ler. Öyle ki kimsenin bu sessizliği bozacak gücü yoktur.
Tıpkı şiirin son dizelerinde olduğu gibi düşünceler ardıl
bir şekilde birikmiştir, ama onların nasıl dışarı çıkartıla-
bileceğine dair bir yol belirlenememiştir. Yoksa sessizlik
bir başladı mı hiç bitmeyecek midir? “Bir çok gidenin
her biri memnun ki yerinden. Bir çok seneler geçti; dö-
nen yok seferinden”.
AİLE İÇİNDE SESSİZLİK
İnsanlara neden grup içinde oluşan sessizliklerden
hoşlanmadıkları sorulduğunda, çoğu grup üyesi kötü
bir şeyin olduğu ya da olmak üzere olduğu hissine
kapıldıklarını ifade etmişlerdir. Sonra da bu durumu
doğrudan ailelerinde karşılaştıkları sessizliklerle kar-
Grup İçinde Sessizliğin Gücü
şılaştırıp, grup içinde yaşanan sessizliğin ne anlama
geldiğini çıkartmaya çalışmışlardır.
Birçok kimsenin bağlı olduğu ilk grup ailedir. Grup
içinde yaşanılanların ve hissedilenlerin çoğu da aile ile
olan etkileşimin ürünleridir. Geçmiş yaşantılar, bireyin
daha sonra gireceği gruplar içinde adeta bir filtre gö-
revi yaparak, kişiyi sosyal karışıklıklardan korumakta-
dır. Böylece erken aile tecrübelerinden sessizliğin nasıl
bir his verdiği öğrenilebilmektedir. Bu hissin belki bir
anlam taşıdığı, aynı zamanda da sessizliğin tek başına
oluşmadığı, belli bir görevi olduğu içinde kullanıldığı
ortaya çıkmaktadır.
Pamuk (1991), Sessiz Ev adlı kitabında biri tarih-
çi, biri devrimci, biri de zengin olmayı kafasına koy-
muş üç torunun, İstanbul’dan elli kilometre uzakta,
Cennethisar’da yaşayan babaannelerinin konağında
geçirdikleri bir haftanın öyküsünü anlatmaktadır. Aile
üyelerinin birbirinden ne kadar habersiz olduklarına,
kuşaklar arasındaki farklılıklara, doğu ile batı arasın-
daki uçuruma sessiz bir şekilde tanıklık etmektedir:
Sessiz Ev. Kitaptan, tüm ailenin bir arada yediği ak-
şam yemeğinden aktaracağımız bir pasaj aile içindeki
sessizliğin etkisini göstermesi açısından iyi bir örnek
niteliğindedir. “Masada oturmuşlar, soluk lambanın
ışığında, susarak yemek yiyorlar. Sessiz akşam yemeği:
Önce Nilgün’ le Faruk Bey birbirlerine bakıp gülüm-
serler, sonra Metin Bey ağzındaki lokmasını bitirmeden
kalkıp gider. Ona nereye gittiğini sorup, tek kelimelik
olsun cevap alamayan Büyük Hanım’ la ötekiler biraz
konuşmak isterler. “Nasılsınız Babaanne” derler, son-
ra tekrar “nasılsınız” derler ve denilecek başka bir şey
kalmadığı için, “haydi yarın sizi arabaya bindirip gez-
direlim” derler, “her yere apartmanlar yapıldı, yeni ev-
ler, betonlar yapıldı, yollar, köprüler, gelin gösterelim
babaanne” derler, ama Büyük Hanım susar, bazen bi-
raz homurdanır, ama kelime bulamazlar homurtunun
içinde; çünkü Büyük Hanım çiğnediği şeyi suçluyormuş
gibi önüne bakarak kelime seçmeden homurdanır ve
başını tabağından kaldırırsa sanki şaştığı içindir; ba-
baannelerinin elinden tiksinmekten başka bir şey gel-
mediğini, onların, nasıl olup da hala bunu anlayama-
malarına şaşıp kaldığı için susar yaşlı kadın.O zaman
bir kere daha anlarlar susmaları gerektiğini, ama yine
unuturlar, konuşmaya çalışırlar ve öfkelendirirler, öfke-
lendirmemek gerektiğini hatırladıklarında da derin bir
sessizliğe gömülürler........”
Bu örnekte olduğu gibi, aile içindeki mevcut so-
runları dile getirmemek ve ilişkileri bir şekilde devam
ettirebilmek için de sessizlik kullanılmaktadır. Bazı aile-
lerde oturuş biçimleri iletişimi engelleyecek şekilde dü-
zenlenir. Televizyon karşısında yoğun bir ses içerisinde
sessizlik yaşanmaktadır. Tüm sorunlar yok sayılmakta
Türkiye’de Psikiyatri / Cilt 7 - Sayý 3 - 2005
A.Şebnem Soysal, Şahin Bodur, Gökben Hızlı
ve konuşulmamaktadır. Sessizlik adeta sihirli bir örtü
gibi tüm sorunların üzerini örtmektedir. Ne zaman ko-
nuşulması ve ne zaman susulması gerektiği ile ilgili ku-
rallar aileler tarafından çocuklara öğretilmektedir. Bu
normlar aynı zamanda nelerin söylenip, nelerin söyle-
nemeyeceğini de belirlemektedir. Sessizliğin her ailede
bir anlamı ve fonksiyonu vardır. Sessizlik, ailedeki güç
dinamizminin bir parçasıdır; kontrol ya da bastırma için
kullanıldığında, olumsuz duyguların ortaya çıkmasına
neden olmaktadır. Birçok kimse için, erken sessizliğin
yaşantıları, aile içindeki güç mücadelelerinin bir sonu-
cu olarak yaşanmıştır. Ebeveynlerin sessizliği bir kalkan
olarak kullanmaları ile grup sessizliği arasında bir ilişki
olduğu düşünülmektedir (Harris 1995).
Sessizlik çocuk yetiştirmede bir teknik olarak da
kullanılmaktadır. Dodson (1994), sürekli olarak önce-
den belirlenen bir programa göre beslenen bebeklerin
acıktıklarında ne kadar ağlarlarsa ağlasınlar bir sonuç
alamadıklarını öğrenmeye başladıklarını belirtmiştir.
Acıktığı ve ağladığı anda karnının doyurulmadığını
öğrenen bebek bu duruma ya öfkeyle tepki gösterecek
ya da kayıtsızlığa saplanacaktır. Bir süre sonra bebek,
korkunç bir kayıtsızlığı, sessizliği “öğrenmiş” ‘ olacaktır.
Tüm bunların sonucunda: Yaşama karşı temel bir gü-
vensizlik duygusu ortaya çıkmaktadır (Ainsworth 1989,
Soysal 1999, Zeanah ve ark. 1997). Yeni yeni hareket-
lenmeye ve yürümeye başlayan çocuk için evdeki her
şey bir tehlike kaynağıdır. Üç yaşındaki bir çocuktan bir
büyük gibi davranmasını beklemek büyük bir hatadır.
Misafirliğe gidildiğinde ya da alışverişe çıkıldığında hiç
ses çıkarmadan durmaları istenilen çocukları düşünün.
Hiçbir şekilde kendilerini ifade edememektedirler. İh-
tiyaç ve ilgileri göz ardı edilmektedir. Bir süre sonra
çocuklar sessizliğin ödül getirici bir durum olduğunu
kavrayıp bunu isteklerini yaptırmada bir araç olarak
kullanmaya başlayacaklardır (Zeanah 1993).
Aileler sessizliği çocuklarına belli kuralları öğretmek
içinde kullanırlar. Örneğin, henüz okula gitmeyen üç
çocuklu bir aile düşünelim. Anne, çocuklarının yemek-
ten sonra masaya getirdiği tatlıya adeta saldırdıklarını,
önce kremayı sıyırdıklarını sonra elleriyle pastayı avuç-
layıp yemelerinden dolayı oldukça dertlidir. Misafirliğe
gittikleri evlerde de aynı şeyleri yaptıkları için çocuk-
larına terbiye verememekle suçlanan anne oldukça
üzgündür. Bu durumu ortadan kaldırmak için azar ve
dayak da dahil olmak üzere pek çok yöntemi deneyen
anne, en sonunda sessizliği kullanmaya karar verir. Bir
hafta boyunca yemekten sonra masaya kremalı pasta
getiren anne çocuklarının pastayı yiyiş tarzlarına hiçbir
tepki vermeden onları seyreder. Çocuklar, “Anne kre-
mayı yiyoruz, bak ellerimizle yiyoruz” deseler de anne
hiç ses çıkarmadan sabır oyununa devam eder. Yedinci
günün sonunda çocuklar artık pastayı keserek yemeye
Psychiatry in Türkiye / Volume 7 - Number 3 - 2005
117
başlarlar. Davranış değişikliği için öncelikle alışılagel-
miş düzeneği değiştirmek, davranışı biçimlendirmek
içinse karşıdakinin şaşırmasını ve yeni bir davranım
modeli ortaya koymasını sağlamak gerekmektedir.
Anne bu değişimi “Sessizliğin gücü! Seyircisi alkışla-
mayan hiçbir oyuncunu rolüne devam edemez” sözleri
ile yorumlamaktadır. Sessizlik burada davranışı biçim-
lendirmede etkili bir araç olarak kullanılmıştır. Ancak,
her zaman böyle başarılı sonuçlarda vermemektedir.
Doğan Cüceloğlu (2000), Yeniden İnsan İnsana isimli
kitabında susma ve küsme gibi davranımların karşıdaki
insana verilen en ağır ceza olduğunu belirtmiştir. Öfke
yaratan ortamların insanı nevrotik yapacağından, ses-
sizlik, küsmenin ise daha ağır belirtiler ortaya çıkara-
cağını ileri sürmüştür.
Sessizlik, çocukları cezalandırmada da kullanılmak-
tadır. Sevgiden yoksun bırakma, küsme gibi. Çok ses
çıkarıldığında oynanan ilk oyunu düşünün:”1, 2, 3,
Tıp” nihayet sessizlik.......
Çocukların sordukları sorulara cevap vermekten
sıkılan anne ve babalar da sıkça sessizliği kullan-
maktadırlar. Sorularına cevap alamayan çocuk adeta
bir duvar ile karşılaşmaktadır. Sessizlik duvarı! Yanlış
olarak nitelendiren bir şey yaptığında hep bu duvarla
karşılaşan çocuk kendisini terk edilmiş ve yalnız hisse-
decektir. Karşılaştığı bir sorunu çözme yöntemi olarak
sessiz kalmayı tercih edecek, çevresinden gelen iletişim
mesajlarını anlamadığı için uygun tepkilerde buluna-
mayacaktır. Bu durumun sonucunda uyum ve davra-
nım sorunları görülmektedir .
Grup sessizliğinden hoşlananlar da vardır. Sayıla-
rı çok azda olsa bu insanların ya farklı bir çocukluk
yaşantıları olmuştur ya da sessizlik fikriyle ilgili yeni
bağlantılar kurmuşlardır. Bir meditasyon sınıfında,
sessizliğe değer verilir ve grup tecrübelerinin önemli
bir parçası olarak düşünülebilir. Aslında iyi hissedilen
belli sayıdaki sessizliklerle erken yaşlarda elde edilen
şartlanmalardan kurtulunabilinir. Çeşitli sınavlardan
geçtikten sonra, türlü acılara katlanıp, türlü zevkler
tattıktan sonra insan olmayı ve sevmeyi öğrenen bir
kişinin öyküsü olan Siderta’ da (Hess 1994) sessizlik
huzur verici bir durum olarak ele alınmaktadır. Siderta
sesizliği şu şekilde tanımlamaktadır: “Sessizlik sözler-
le anlatılanların sessizce söylenmesi, her nefes alışta
söylenenlerin sessizce kendi içine alınması, her nefes
verişte ise sessizce kendi dışınla konuşmanı sağlar. Bü-
tün ruhunla, berrak bir zihinle düşünebilme şansı tanır.
Varlığını derinlerde hisseder ve kendi sesini duyarsın..
Bir gerçek ancak tek taraflı ise, dile getirilip, sözcük-
lere dökülebilir Düşüncelerle düşünülüp sözcüklerle
söylenebilen ne varsa hepsi tek taraflıdır, hepsi yarım,
hepsi bütünlükten, mükemmellikten ve birlikten yok-
118
sun.. Kendini dinle. İçindeki sessizliği yakala.” Sessizlik
burada tamamlanmamış yaşantıların, bitirilmemiş işle-
rin tamamlanmasında kullanılan bir anahtardır. Yaşam
bir bütündür. Konuşma ve sessizlikte bütünü meydana
getiren iki ögedir. Ne zaman şekil ne zaman zemin ola-
cakları kritiktir. İster bireysel ister grup içinde yaşanılan
sessizliğin o andaki anlamı çok önemlidir. Siderta’ ya
göre; “ .....sözcükler gizli anlamları zedelemektedir.
Dile getirilen şey o anda değişmekte biraz çirkin, biraz
da aptalca bir niteliğe bürünmektedir. Bir insanın hazi-
nesi ve bilgeliğini oluşturan şey bir diğerinin kulağına
çoğu zaman aptalca gelebilir .Ya karşı tarafın söyledik-
lerine katlanmalı ya da susmalı.” “kişinin anlattıkları X
olarak kabul edilirse karşıdakinin anladığı en iyi ihti-
malle X üssüdür ”. Grup içinde meydana gelen sessiz-
liklerin büyük bir kısmını bu gibi duygular oluşturmak-
tadır. Düşüncelerinden dolayı yargılanacağını hisseden
kişiler susup sessiz kalmayı tercih etmektedirler.
Gruba uyma davranışı sonucunda da sessizlikler
meydana gelebilir. Grubun ortak kararlarına aykı-
rı olarak davranan üyelerin gruptan dışlandığına ait
bulgular vardır. Gruba uyum, bireyin dışarıda kalma
ya da gruba ters düşmeye olan isteksizliğinden kay-
naklanmaktadır. Sık sık ya da önemli konularda grup-
tan ayrılan birisine karşı grup kötü davranır ve aşırı
durumlarda kişi gruptan atılabilir. Kişi üyesi olduğu
grupta, herhangi bir konuda tek kişilik bir azınlık ol-
maktan kaçınacaktır. Reddedilme ya da atılma korku-
su bu durumun nedenlerinden sadece biridir. Ancak,
kişi eğer artık grubu sevmezse ya da grubun toplumsal
yaşamını kısıtlamaya başladığını düşünmeye başlarsa,
üzerindeki gruba uyma konusundaki baskı azalır. Bu
durumda gruba karşı çıktığında, karşılaşacağı en kötü
durum gruptan atılmak olacaktır. Bu artık kişi için bir
tehdit olmaktan çıkmıştır. Çünkü kişi içine gireceği du-
rumun tüm sorumluluğunu almıştır (Freedman, Sears
ve Carlsmith, 1993). Grup içinde meydana gelen ses-
sizliklerin nedeni gruba ters düşmemek ya da gruba
katılmadığını belirtmenin bir işareti de olabilir.
Sessizlikler, öğretilere ve toplum normlarına bir baş
kaldırı olarak ta ortaya çıkabilir. Normlar, insanları be-
lirli kurallara uymaya zorladıkları için çoğu zaman de-
ğiştirilmeye çalışılmışlardır. Değişime direnen normlar
karşısında kişi ya mücadele eder yada kabul yoluna
gider. Siderta, bu durumu şu şekilde açıklamaktadır:
“Öğretiler bana göre değil. Sözcüklerin bir sertlikleri
bir yumuşaklıkları yoktur. Renkleri, kenarları, köşeleri
yoktur. Bir tattan, kokudan yoksundurlar, huzura ka-
vuşmanı engelleyen budur belki. Çünkü hissettiklerin,
düşlediklerin sadece sözcük olarak vardır o anda....”
Bazen düşüncelerimiz ağzımızdan daha başka form-
larda dökülürler. İşte o noktada içsel konuşmalarımızın
Grup İçinde Sessizliğin Gücü
önemi ortaya çıkmaktadır. Sessizlik tam anlamıyla bir
sessizlik midir? Bu açıdan bakıldığında sessizlik içinde
müthiş bir paradoks taşımaktadır. Sokrat’ ın içsel dia-
log olarak adlandırdığı düşüncelerin özü sessizlik anın-
da bile içimizde yankılanmaktadır. Belki de dışarıdan
duyduğumuz seslerden daha güçlü etkiler bırakarak.
Belki de sessizlik insanın özü ile yüzleşmesi için çok
gerekli olan bir süreçtir.
Sessizlik, yaşanılanların tam olarak ifade edileme-
yeceğinin düşünüldüğü durumlarda da ortaya çıka-
bilir. Yalom’ un (1995) şu sözleri bu durumu açıklar
niteliktedir: “İmge ve dil arasında bir takım engeller
vardır. Zihin imgeleri düşünür ama başkaları ile iletişim
kurmak için imgeleri düşüncelere, sonra da düşünce-
leri kelimelere dönüştürmek zorundadır. İmgeden dü-
şünceye, düşünceden dile doğru bu ilerleyiş ihanet-
lerle doludur. Kayıplar olur: imgenin zengin, yumuşak
dokusu, olağanüstü esnekliği ve yoğrulabilirliği, özel
duygusal, nostaljik nitelikleri imgenin dile tıkıştırılması
ile kaybolup gider.” Böyle düşünen insanlar konuşmak
yerine sessizliği tercih ederler. Tıpkı Flaubet’ in (1983)
ünlü kahramanı Madame Bovary gibi. İşte kitaptan bir
kesit: “Gerçek şu ki ruhun doluluğu bazen dilin mutfak
yavanlığı halinde taşabilir. Çünkü hiçbirimiz ihtiyaçla-
rımızın ya da düşüncelerimizin tam ölçüsünü hiçbir za-
man ifade edemeyiz. Ve insan konuşması, biz yıldızları
eritecek bir müzik yapmayı özlerken, ayıların danset-
mesi için üzerinde kaba vuruşlarla tempo tuttuğumuz
çatlak bir dümbeleğe benzer. Konuşmak, hele aşkı an-
latmak anlamsızdır....”
Düşüncelerin tam olarak ifade edilememesinde
reddedilme, aşağılanma korkularının yanı sıra kişinin
kullandığı savunma mekanizmalarının da etkisi var-
dır. İçe alma ve yansıtma mekanizmaları bu konuda
sıklıkla kullanılmaktadır. Grup içerisindeki bir kişiye
neden hiç konuşmadığı ve sessizliği tercih ettiği sorul-
duğunda, “Konuşmam için zaman kalmıyor” cevabını
verdiğini düşünelim. Böyle bir durumda liderin, önceki
görüşmeleri inceleme şansı varsa, görüşme kayıtlarına
bakıp üyenin doğru söyleyip söylemediği araştırması
gerekmektedir. Eğer üye gerçekten doğru söylüyorsa
geçmişinde ona hiç zaman ayrılmamıştır ve kişide bu
nedenle sessizliği seçmektedir. Kendisine sıra gelmedi-
ğini söyleyerek de yansıtma yapmaktadır.
GRUP DİNAMİĞİNİN BİR PARÇASI OLARAK SESSİZLİK
Sessiz Grup
Sessizlikler, terapi grubunda belli bir süre için ses-
siz olunduğunda oluşmaktadır. Bu durum belki kaza-
ra oluşur. Öyle ki o anda kimsenin söyleyecek bir şeyi
olmayabilir. Fakat bir çok grup sessizliğinde, sessizlik
Türkiye’de Psikiyatri / Cilt 7 - Sayý 3 - 2005
A.Şebnem Soysal, Şahin Bodur, Gökben Hızlı
“kimsenin bir şey söylemediği” gerçeğini ön plana çı-
karmaktadır. Bu özellik sözlü ya da sözsüz grup norm-
larının olduğu zamanlarda olmaktadır. Gruplarda ses-
sizlik: bir üyenin sürekli olarak kendi kişisel konuları
üzerinde durulması gerektiğini vurguladığında ve/veya
mevcut konunun sürekli olarak gündemde tutulması ve
tüm konuşmayı kaplaması durumunda sessizlik mey-
dana gelir. Bu duruma bir çok terapide rastlanmakta-
dır. Böyle durumlarda sessizlik ne kadar uzun sürerse o
kadar yüklü olur. Bunun sonucunda ortaya çıkan duy-
gularda o kadar rahatsız edicidir.
Bir terapi, grubundaki uzun sessizlikler “tam grup”
olmanın doğasından kaynaklanmaktadır. Herkes tam
sessiz olmadığı sürece grup tam olarak sessiz olamaz.
Bu yüzden sessizliğin ortaya çıkabilmesi için grup üye-
lerinin işbirliği yapmaları gerekmektedir. Bu işbirliği
bilinçli ya da bilinçsiz olarak oluşabilir. Terapi grupla-
rında meydana gelen bu tür sessizlikler grup davranış-
larının karmaşık bir şeklidir.
Bazen gruplar da sessizliğin oluşmaması için içten
içe bir direnişte olabilir. Yapılan konuşmalar sırasında
“ne dersiniz”, “ değil mi”, “ya”, “peki”, “belki”, “şimdi
bak”, “yani” gibi sözcüklerin hepsi sırf ses akışındaki
küçük bir kesilmeyi önlemek amacına yönelik gereksiz
sözlerle ve herhangi bir anlam taşımayan ünlemlerin
kullanılması ile kendini belli edebilir (Perls, Hefferline
ve Goodman, 1993). Bu durumun çeşitli nedenleri
olabilir. Grubun konuşulan konuya karşı bir direnci
olabilir. Grup, bir grup üyesini koruyor olabilir, farkın-
da olarak ya da olmayarak ilginin ve dikkatlerin başka
bir yöne çekilmesi için yapılıyor da olabilir. Bu nokta-
da farkındalık sağlanmalıdır. Birey, içsel konuşmalarını
bütüne tamamladığında sessizlik direnci kırıp konuş-
mak için harekete geçebilir. İçsel konuşmalar tam bir
farkındalık ve uyanıklık içerisinde yapıldıkları zaman
bir anlam taşımaktadır. Çoğu kimse sessiz kalmaya
dayanamadığı için kendi kendisi ile yalnız kalmaya da
tahammül gösteremeyecektir. Özellikle sessizliğe adım
atılmasını sağlayan konu, değerlendirme ve ahlaki
yargı taşıyorsa, içsel konuşmalar dramatik bir sessiz-
liğin ifadesi olabilir. Beden hareketleri bu noktada en
önemli kaynaktır. Bazen içsel konuşmalar dayanılmaz
bir hal alabilir ve kişi sessizliği sonlandırabilir; ve gruba
katılabilir.
SESSİZLİK VE ATMOSFER
Genellikle terapi gruplarında yaşanan sessizliklerin
bir tonu ve belli bir havası vardır. Her grup, sürecin bir
parçası olarak böyle bir havayı kendiliğinden oluştur-
maktadır. Örneğin, küme çalışması yapan öğrencileri
düşünelim. Öğrencilerden kendilerine verilen ödevi
Psychiatry in Türkiye / Volume 7 - Number 3 - 2005
119
parçalarına ayırıp, çalıştıktan sonra, ilgili materyali
bir bütün haline getirip yazılı bir ödev hazırlamaları is-
tenmiş olsun. Hal bu ya; öğrenciler, grup üyelerinden
birisinin kendi payına düşen işi yapmaması nedeni ile
ödevlerini hazırlayamadılar. Bunun sonucunda hem
öğretmenlerinden azar işitip hem de kötü not alma ris-
kine göze alıp, kendilerine verilecek olan cezayı bekle-
meye başlarlar. Sessizce beklerken içlerinden “O kendi
payına düşeni yazmadı, ben yapmıştım, onun dışında
herkes yapmış.....” sözleri haykırılırken hiçbir grup üye-
si bunu sesli olarak dile getirmemiştir. Sorumluluk tüm
grup tarafından, grup bilincine uygun olarak payla-
şılmıştır. İçlerinden biri çıkıp durumun gerçek nedeni-
ni açıklasa “çatlak ses” damgasını yer miydi acaba?
Gruplarda oluşan bağlanma süreci işte bu nedenle
dikkatle ele alınması gereken bir dinamiktir.
Whitaker (1985), grup atmosferinin terapi grubun-
da önemli bir özelliği olduğunu belirtmiştir. Grup at-
mosferinin oluşmasında gruptaki bireylerin önemli bir
etkisi vardır. Grubun havası, bazı grup üyeleri üzerinde
etkilidir. Kişi tartışılan konunun kendisi için taşıdığı an-
lama bağlı olarak ve bununla karşı karşıya gelmesiyle
olasılığına bağlı olarak gruptan bilinçli ya da bilinç-
sizce yardım isteyebilir. Grup bazen bu isteği destekler
bazen de baltalar. Bazı durumlarda da grup kendi için-
de gruplara ayrılabilir. Bazı grup üyeleri, sessiz kalan
üyeyi desteklerken bazıları ise destek vermeme eğili-
minde olabilirler.
SESSİZLİK VE GRUP SÜREÇLERİ
Gestalt terapisinde iletişim sınırı düşüncesi merkezi
bir düşüncedir. Goodman’ a göre psikoloji, organiz-
ma ve çevre alanındaki iletişim sınırını incelemektedir
(Perls 1973; Perls, Hefferline ve Goodman, 1993). Bir
kişinin sınırı, onu dünyanın geri kalan kısmından ayır-
maktadır. “Sınır”, kişinin çevresi ile iletişimi düzenlediği
karmaşık bir süreç olarak düşünülebilir. Bireyleri, çiftle-
ri ve toplumları benzer sistemlerden ayırt eden iletişim
sınırları vardır. Grup sürecinin tanımı yapılırken bu sis-
tem göz önünde bulundurmalıdır. Gestalt duası “sınır”
kavramını çok iyi açıklamaktadır:
“Benim isteklerim var, senin isteklerin var.
Ben bu dünyaya senin beklentilerini gerçekleştirmek
için gelmedim.
Sen de benimkileri gerçekleştirmek için gelmedin
bu dünyaya.
Sen sensin ve ben de ben,
Şayet bir rastlantı ile birbirimizi bulursak güzel olur.
Aksi taktirde elden bir şey gelmez.”
120
Grup üyeleri sınırların farkında olursa iletişim daha
açık ve kaliteli olacaktır. Gestalt gruplarında üç farklı
iletişim sınırında (birey, bireyler arası ve bütün grup)
işeyen süreçler vardır (Harris 1996). Her an, aynı za-
man diliminde devam eden çok farklı iletişim sınırları
vardır. Grup üyesi bunlardan birisini algılamayı diğer-
lerine tercih edebilir. Birey kendisine odaklanabilir.
Buna kendine odaklanma düzeyi denir. Kişi kendisinde
meydana gelen değişikliklere ve/veya durumlara (sinir,
ağlama isteği, sıkılma v.b.) odaklanabilir. Kişiler ara-
sı düzey ise grup üyeleri arasındaki etkileşime odak-
lanılan düzey’ dir. Örneğin; grup üyelerinden birinin
toplantılara düzenli olarak geç kaldığını fark etmek,
konuşmaya hep aynı kişinin, aynı cümle ve belirli bir
konu hakkında anlattığı bir fıkra ya da anektot ile baş-
ladığını farketmek gibi. Son olarak “tüm grup” düzeyi
vardır ki; burada grup, içiçe geçmiş bir sistem olarak
düşünülmektedir. Bu düzeyde, grup üyelerinin yaptığı
bir davranıştan ötürü bir üyeyi ya da belli üyeleri suç-
lama eğiliminde oldukları fark edilmektedir. Örneğin,
geç kalan üyeyi bu davranışından dolayı grubun sözel
ya da sözsüz olarak suçlama eğilimi içerisinde oldu-
ğunu fark etmek gibi. Gestalt alan teorisi perspekti-
finden bakıldığında, tüm bu süreçlerin düzeyleri, grup
alanının tamamında birbirlerine bağlıdır (Parlett 1991;
Philippson ve Harris 1992).
GRUP SESSİZLİKLERİNİN YORUMLANMASI
Gestalt terapistleri için özel bir ilgi alanı olan grup
sürecini kavramsallaştırmanın en basit yolu “güç alan-
larının analizini” yapmaktır. Bu, ilk olarak Lewin ve
arkadaşları tarafından açıklanmıştır (aktaran, Harris
1996).
Kuramını fizik ve matematik terimleriyle açıklayan
Lewin, insan davranışlarının belli bir sürekliliğin par-
çası olduğunu öne sürmüştür. Buna göre normdan bi-
reysel sapmalar, “ben”’ in algıları ile çevre arasındaki
gerilimin bir işlevidir. İnsan davranışlarını tam anlamıy-
la kavramak ve önceden tahmin edebilmek için, kişinin
yaşantı ve etkinliklerinin gerçekleştiği psikolojik alan ya
da “yaşam alanının” incelenmesi gerekmektedir.Yaşam
alanı içerisindeki olayların bütünü, kişinin herhangi bir
zamandaki davranışlarını belirlemektedir. Lewin, gru-
bun kendisini oluşturan bireylerin davranışlarını değiş-
tirdiğini öne sürerek grup dinamiği üzerinde çalışmalar
yapmıştır Çeşitli güç alanları olduğu düşünülürse, bu
alanlar hem bireylerin hem de bir bütün olarak grubun
davranışlarını belirlemektedir. Bu tür alanların bir yönü
ve kuvveti vardır. Alanlar bazen birbirlerini desteklerler
bazen de karşı karşıya gelirler. Birşeyin olması istenebi-
lir. Ancak itici ve durdurucu uyarıcılar bir araya gelirse
alanların kuvvetleri eşitlenir ve kişi hiçbir şey yapamaz
Grup İçinde Sessizliğin Gücü
hale gelir. Lewin, bu durumu “hemen hemen durağan
denge” olarak tanımlamaktadır.
Grup sessizliğinin hassas dengesinin oluşması ve
sürmesi için güç alanlarının dengeli olması gerek-
mektedir. Grup üyelerinin sessizliğe genellikle bilinçsiz
olarak birlikte katılmaları gerekmektedir. Bu sessizliğe
katılmada her üyenin kendisine ait sebepleri vardır.
İkincil bir dinamik ise; “sessizliği bozma korkusu” ‘dur.
Grup içindeki kuvvetlerin çarpışması, kişilerarası ve ki-
şinin kendisi içinde süregelen çatışma ve mücadeleler
ancak sessizlik ile gizlenebilmektedir. İnsanlar kendile-
rini yorgun ve mahcup hissettiklerinde genellikle bu tür
sessizliklerin olduğu grupları terk ederler.
SESSİZLİKTE ÇALIŞMAK
Sessizlikle çalışılırken bilinçli yada bilinçsiz olarak
kullanılan üç sürece dikkat çekmektedir: sürekli konu-
şarak sessizliğin oluşmasını engellemek; birisinin bir
şey söylemeyeceğini ya da sormayacağını umarak hiç-
bir şey yapmadan oturmak; alışılmışın dışında değişik
bir şey oluyormuş gibi davranmak (Haris 1995).
Bir grup lideri uzun süreli sessizlikler olduğunda
nasıl davranmalı? sorusu ciddiyetle ele alınmalıdır. İlk
olarak rahatsız edici bir sessizliğin bile grup süreci için
gerekli olduğu kabul edilmelidir. Sessizlik konusunda
uzman olmak önemli bir yetenektir. İyi bir grup lideri,
grup atmosferini, grup sessizliğinin kalitesini ayarlaya-
rak çeşitlendirebilmelidir. Hareketin kısa süreli yoklu-
ğunda, lider, grup üyelerinin nasıl hissettiğini kontrol
edebilmelidir. Grup lideri, sessizlikle ilgili olarak, için-
de bulundukları duruma göre karar vermelidir. Eğer
sessizlik tutukluk ifade ediyorsa, grubun bu durumdan
kendi kendine kurtulması gerektiği fikrinden hareketle
müdahale etmekten kaçınmalıdır. Grup içinde sessiz-
lik bilincini arttırabilmek için gruba tamamiyle sessiz
kalabilecekleri bir ortam hazırlanıp, sessizliği yaşama-
ları sağlanabilir. Daha sonrada grup üyelerine sessiz-
lik sırasında ne yaptıkları, neler hissettikleri sorulabilir.
Son olarak liderin, grup içinde sessizliğe karşı iyi tutum
sergilemeyen bireylere karşı anlayışla yaklaşması ge-
rekmektedir. Bireysel bilincin ve grup sürecinin düzeyi
yüksek olmayan gruplarda sessizlik bir problem olarak
algılanmaktadır.
Gruplarda sessizliği yeniden değerlendirilmesi:
Gergin ve heyecanlı olan gruplardan ziyade rahat
ve eğlenceli olan gruplarda sessizlikler çok çeşitlidir.
“Sessizlikten nefret ediyorum” diyen insanlar hiçbir za-
man sessizliğin gerçek içeriğinin tecrübe etmemişlerdir.
Örneğin, grup üyelerinin nispeten kendileriyle ve baş-
kalarıyla huzurlu hissettikleri sessizlikler vardır. Bu, “şu
Türkiye’de Psikiyatri / Cilt 7 - Sayý 3 - 2005
A.Şebnem Soysal, Şahin Bodur, Gökben Hızlı
anda söylemem gereken ya da söyleyecek bir şeyim
yok” sessizliğidir. Bir sonraki şeyin olmasının beklendiği
sessizlikler ise “verimli boşluğun” bir türüdür. Meditas-
yon ve dua sessizlikleri vardır; bunlar insanlar arasında
bir maneviyat, bir iletişim oluşmasını sağlar. Bu tür bir
sessizliği tecrübe etmek için, grupların birlikte zaman
geçirmeleri ve grup yaşantısının doğal gerginliklerinin
bir kısmını çözmeleri gerekmektedir. Tüm bunlar “ol-
gun grup” işaretleridir. İletişim daha iyi kurulabilmesi
için sessizliklerin nedenlerinin anlaşılması gerekmekte-
dir. Ancak bu şekilde gruplar güçlü ve sağlıklı organiz-
malar haline gelebilirler.
Sessizliğin, grup sürecinin önemli bir parçası olarak
ele alınması:
Philippson ve Harris (1992), bir Gestalt modeli olan
“iletişimi geri çekme” çarkından söz etmektedirler. Bu
modele göre, terapi grupları gibi küçük gruplar bir dizi
aşamadan geçmektedirler. Bunlar, bir grubun istediği
ya da ihtiyaç duyduğu zaman şekillenen ön iletişim sü-
recini (grup üyeleri arasındaki hareketi) ve son iletişim
sürecini (tatmin ve tamamlama) içermektedir. Bu mo-
del grup sessizliklerinin farklı türlerdeki fonksiyonlarını
tanımlamak içinde kullanılabilir.
Grup çarkı, nisbi bir geri çekme yada dinleme du-
rumu ile başlar. Burada grup üyelerinin grup dışındaki
yaşantıları ile olan iletişimleri azalmıştır. Çark başladı-
ğı andan itibaren grup üyeleri bir şeylerin başlaması-
nı beklemektedirler. Grup bir hat belirlemiştir ve grup
üyeleri de bu hattan geçmek üzere hazırlanmaktadır-
lar. Sağlıklı, iyi, çalışkan bir grupta bu an olasılıklara,
potansiyel enerjiye ve heyecana gebedir. Grup üyeleri-
nin ilgi ve ihtiyaçlarına göre şekillenen bir andır. Bu sı-
rada meydana gelen sessizlikler genellikle umut verici
sessizliklerdir.
Sessizliğin ikinci bölümü ise grup iletişim çarkının
sonunda yer almaktadır. Grup aktif sürecin sonunda
(terapi çalışmasından sonra) bir çark tamamlanmıştır.
Grup bu noktada geri çekilir. Fakat bu sefer de grup
atmosferinde farklı bir his vardır. Grup disiplinli çalış-
mıştır ve şimdi dinlenme zamanıdır. Gruba bir işi bitir-
mekten dolayı yaşanan tatmin ve huzur hissi hakimdir.
Grup üyeleri terapi süreci içerisinde olanları düşün-
mektedirler. Kısa süre sonra yeniden başlayacak terapi
süreci için bir hazırlık dönemi olan bu sessizlikte, üyeler
olanları hem gözden geçirmekte hem de dinlenmekte-
dirler. Grup üyeleri sessizce oturup, grup yaşantısının
belirlediği sessizliğin bir anlamda tadını çıkartmakta-
dırlar.
Grup olduğu gibi davranmadığı sürece her iki uçta
çevre ile olan bağlantı kesilebilir. Çarkın başında bu
hazır olma, geri çekilme sürecine rağmen çarkın içine
Psychiatry in Türkiye / Volume 7 - Number 3 - 2005
121
hızla geçmek anlamına gelebilir. Buna alternatif olarak
boşluğun bir başka türü kendini gösterebilir.Grup üye-
leri sıkılmış, çekingen ve gruba, orada olab ileceklere
karşı ilgisiz görünebilirler. Artık birşeyi başlatmak için
gerçekten istekleri yoktur.
Çarkın sonunda belki yine iletişim bölünebilir ve
üyelerin kendilerini dinleme ve yansıtma sürecine gir-
meleri için acele edilebilir. Aktivitenin herşey olduğu
gruplarda bu durum yaratıcı potensiyelin kaybına ya
da yok olmasına neden olmaktadır.
Sessizlikler ancak iyi analiz edildiklerinde iyi kar-
şılanırlar. Önemli olan Shakespeare’ in dediği gibi:
“Bir şeyin nasıl söylendiği genellikle ne söylendiğidir.”
Sessizlikler önemsenmelidir. Sessilik ile ne anlatılmak
istendiği üzerinde önemle durulmalıdır.
SÖZLERİN ÖTESİNDE
“Söyleyemediklerimizi ancak sessizlik ile geçiştire-
biliriz.”
Wittgenstein, bu sözü ile sessizliği insan hayatının
en önemli parçalarından birisi olarak görmektedir
(aktaran Harris 1996). Duygular ve fantaziler sadece
dolaylı yollarla ile ifade edilebilirler. Kelimeler asla ta-
mamen hisedilenleri ve yaşananları ifade edemezler.
Çoğu insan hissettiklerini direk olarak kelimelere dö-
kememektedir. Vücut dili sözsüz iletişimde birincil araç
olarak tercih edilmektedir. İletişim konusunda çalışma-
lar yapan Buber (1937), “Ben ve Sen” adlı kitabında
bu durumu şu şekilde açıklamaktadır: “Hiçbir düşünce
sistemi, hiçbir önbilgi ve müdahale benimle senin ara-
sına giremez. Bazen kelimeler bile..” Duygular genel-
likle sözlerle ifade edilemedikleri zaman daha yoğun
olarak yaşanırlar. Bu gibi durumlarda sessizlik konuş-
maktan çok daha anlamlıdır. Bu duruma Pamuk’un
(1991) Sessiz Ev kitabından bir örnek verelim: “..Sus-
tular: Bu sefer anlaşamadıkları için değil, anlaştıkla-
rı şeyin anlaşamayacakları olduğunu anladıkları için
memnundular sanki. Birlikte karşılıklı iki kişi susarsın
da bazen karşılıklı konuşmaktan daha anlamlı olur sus-
mak. Torunlar ve benimki işte böyle bir sessizlik. Böyle
suskunluklar insana çok şey söyler, çok şey öğretir“.
Sessizlik, üzerinde daha fazla araştırma yapılması
gereken bir konudur. Grup içerisindeki sessizliğin ni-
teliğinin belirlenebilmesi için öncelikle grubun yapısı
ve dinamikleri hakkında bilgi sahibi olunmalıdır. Grup
lideri sessizliğe karşı duyarlı olmaları ve yaratıcılıklarını
bu konuda da kullanmaları gerekmektedir. Sonuç ola-
rak; sessizlik gruplarda sadece bir ayrıntı olarak değil,
önemli bir kaynak olarak ele alınmalıdır.
122
KAYNAKLAR
Ainsworth MDS. (1989). Attachment Beyond Infancy. American Psychologist.
44 (5) : 709-716.
Attachment Research. Adolescent Psychiatry, 19: 121 - 136.
Asaf Ö. (2000). Seçme Şiirler. (6. Baskı). İstanbul: Adam Yayıncılık.
Benjamin A. (1981).The helping interview.(3. baskı).Boston:Houghton Mifflin
Company.
Beyatlı YK. (2003). Kendi gök kubbemiz. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Buber M (1937). I and Thou. T. Clark
Cüceloğlu D. (2000). Yeniden İnsan İnsana. İstanbul: Remzi Kitapevi.
Dodson F. (1994).Çocuk yaşken eğilir.(4. baskı).İstanbul: Özgür Yayın-
ları.
Flaubet G. (1983). Madam Bovary. Çev: T. Yücel. İstanbul: Can Yayınları.
Freedman JL, Sears DO, Carlsmith JM. (1993). Sosyal Psikoloji. Çev:A. Dön-
mez.(2. baskı). Ankara: İmge Yayıncılık
Frew J (1988). The practice of Gestalt Therapy in groups. The Gestalt Journal,
11:1.
Güvenç B. (1991).İnsan ve kültür. (5. baskı).İstanbul: Remzi Kitapevi.
Harris JB. (1995). Does Gestalt need a theory of group development. Topics
in Gestalt Therapy.3, 2. Manchester Gestalt Centre.
Harris JB. (1996).The power of silence in groups.British Gestalt Journal
, 5 , (1), 24-30.
Grup İçinde Sessizliğin Gücü
Hess H. (1994).Siderta.(4. baskı).İstanbul: Afa Yayınları.
Pamuk O. (1991).Sessiz ev.(7. baskı).İstanbul: Can Yayınları.
Parlett M. (1991). Reflections on field theory. British Gestalt Journal, 1,2.
Perls FS, Hefferline RF, Goodman P. (1993).İçimizdeki çocuk. Çev: N. Erkmen,
Çev. (2. baskı).İstanbul: Söz Yayınları.
Perls F. The Gestalt Approach and Eye Witness to Therapy. New York, Science
and Behavior, 1973.
Philippson P, Harris JB. (1992). Gestalt: Working in Groups. Manchester Gestalt
Centre.
Pirsig R (1991). Lila. Bantam Books.
Safi Cemal (1996). Sende Kalmış. Ankara: Minpa Matbaacılık.
Soysal AŞ. (1999) Erken Doğan Bebeklerle Normal Doğan Bebeklerin Psikomo-
tor ve Duygusal Gelişimlerinin Karşılaştırılmasına İlişkin Bir Çalışma” Hacette-
pe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Whitaker DS (1985). Using Group to help peorle. Tavistock, London.
Wood D (1990). Philosophy at the limit. Unwin Hyman, London.
Yalom I. (1975). The theory and practice of group psychotheraphy. Basic
Books, New York.
Yalom I. (1995).Aşkın celladı.(2. baskı).İstanbul: Remzi Kitapevi.
Zeanah CH, Boris NW, Larriey JA.(1997). Infant Developmant and Develop-
mantal Risk: A Review of the Past 10 Years. Journal of Academy for
Child Adolescent Psychiatry. 2 (36): 165-178.
Zeanah CH. (1993). Subjectivity in Parent - Infant Relationships: Contributi-
ons From Attachment Research. Adolescent Psychiatry, 19: 121 - 136.
Türkiye’de Psikiyatri / Cilt 7 - Sayý 3 - 2005