Professional Documents
Culture Documents
Galata Ve Pera 19 Yüzyılın İkinci Yarısında 3rd Edition Nur Akın Full Chapter Download PDF
Galata Ve Pera 19 Yüzyılın İkinci Yarısında 3rd Edition Nur Akın Full Chapter Download PDF
Galata Ve Pera 19 Yüzyılın İkinci Yarısında 3rd Edition Nur Akın Full Chapter Download PDF
https://ebookstep.com/product/sut-ve-bal-3rd-edition-rupi-kaur/
https://ebookstep.com/product/islam-demokrasi-ve-turkiye-3rd-
edition-ahmet-arslan/
https://ebookstep.com/product/mai-ve-siyah-3rd-edition-halit-
ziya-usakligil/
https://ebookstep.com/product/yatay-ve-dikey-boyutlarin-
sembolizmi-3rd-edition-rene-guenon/
■slam Maneviyat■ ve Taoculu■a Toplu Bak■■ 3rd Edition
Rene Guenon
https://ebookstep.com/product/islam-maneviyati-ve-taoculuga-
toplu-bakis-3rd-edition-rene-guenon/
https://ebookstep.com/product/desperta-ferro-antigua-y-
medieval-19-cesar-contra-pompeyo-1st-edition-aa-vv-2/
https://ebookstep.com/product/desperta-ferro-antigua-y-
medieval-19-cesar-contra-pompeyo-1st-edition-aa-vv/
https://ebookstep.com/product/psikopolitika-neoliberalizm-ve-
yeni-iktidar-teknikleri-3rd-edition-byung-chul-han/
https://ebookstep.com/product/kur-an-in-tarihcesi-ve-yazim-
seruveni-3rd-edition-arif-tekin/
..
19. YUZYILIN
. . .
iKiNCi YARISINDA
\
\
GALATA
ve
PERA
19. YÜZYILIN
iKiNCi YARISINDA
. . .
GALATA
ve
PERA
Nur Akın
LİTERATÜR YAYINLARI: 24
Nur Akın
iÇiN D E KiLE R
Giriş xı
GALATA ve PERA 29
Toplumsal Ortam 40
Eğitim 58
Başlıca Meslekler 61
Fotoğrafçılık 75
BÖLGENİN TARİHİ 81
Bölgenin Tarihi 82
Ulaşım Düzeni 1 39
Su Sorunu 143
vi İÇİNDEKİLER
Sonuç 348
Kaynakça 353
Dizin 355
NUR AK I N
Restorasyon dalında tamamladığı Yüksek Lisaı:s eğitiminden sonra "Küçük Anadolu
Kentlerinde Tarihsel Dokunun Korunması İle İlgili Bir Yöntem Araştırması" adlı teziy
le 1980 yılında İTÜ Mimarlık Fakültesi'nde "doktor' unvanını aldı. 1987 yılında
"Balkanlarda Osmanlı Evı" konulu çalışmasıyla "doçenf', 1993 yılında da "19. Yüzyı
lın İkinci Yarısında Balat, Galata, Pera" adlı teziyle ''Profesör' oldu. 1983 yılında Vi
yana'da, 1995-96 ders yılında Fulbright burslusu olarak Philadelphia'da araştırma
larda bulundu. Restorasyon alanında, kent korumadan tek yapı ölçeğine kadar çeşit
li projelerde görev aldı. Bu konularla ilgili olarak çok sayıda yurt içi ve yurt dışında
sunulmuş veya yayınlanmış bildiri, makale ve araştırmaları bulunmaktadır. Araş
tırmalarından Balkanlarda Osmanlı Dönemi Konutları (Literatür: Yayıncılık) 2001
yılında yayımlandı. 1974-2007 yılları arasında İTÜ Mimarlık Fakültesi'nde görev
yapan Nur Akın, halen İstanbul Kültür Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık
Fakültesi öğretim üyesidir.
GiRiŞ
Bilindiği gibi İstanbul, neredeyse kuruluşundan b u yana, çok sayıda dil, inanç ve
etnik çeşitlilik sergileyen insanın gelip geçtiği, yerleştiği, hatta kuşaklar boyu yaşadı
ğı bir dünya kentidir. Yüzyıllarca süren değişimlere karşın, bu özelliğini günümüze
dek korumuştur. İstanbul'un alınmasından sonra söz konusu mozayiğe yeni ve ağır
lıklı bir grup olarak Türkler de katılmış, ayrıca Osmanlıların yerleştirme politikası
doğrultusunda Rumeli ve Anadolu'nun çeşitli yörelerinden azınlıkların getirilmesi
ve bunlara Avrupa'dan göçen Musevilerin eklenmesi kozmopolit bir ortam oluştur
muştur. Galata ve Pera'nın gelişiminde büyük rol oynayan Avrupa kökenli Levanten
ler de, bu ortama katılmıştır. İstanbul'un bu farklı kültürel grupları, başından beri
kendi inanç ve geleneklerini sürdürmekte serbest bırakılmışlar, özellikle Tanzi
mat'tan sonra kendilerine tanınan ayrıcalıkların artırılması etkinlik ve ağırlıklarını
yoğunlaştırmıştır. İstanbul'un konumu, tarihsel birikimi gibi etkileyici özelliklerinin
yanında, bu azınlık grupları ve yaşadıkları bölgelerdeki önemli sosyal ve fiziksel rri
telikler kente bir dizi özgünlük katmış, kültürel yelpazenin renkli parçalarını oluş
turmuştur.
İstanbul'u İstanbul yapan bu çoğulcu ortamda Rum, Ermeni ve Musevi toplulukla
rıyla Levantenler, Osmanlı İmparatorluğu'nun özellikle Batı'yla sıkı Hişkiler içinde
olduğu 19. yüzyılda kent içinde yoğunlaştıkları Fener, Kumkapı, Balat, Galata-Pera gi
bi belirli bölgelerde ilginç yaşam biçimleri ve çevreler yaratmışlardır.
Bu bölgeler arasında İstanbul'un kozmopolit geçmişindeki yoğunluğunu fiziksel
olarak günümüze en çarpıcı bir biçimde aktaran bölge Galata ve onun uzantısı Pe
ra'dır. Buradaki fiziksel çevre, Haliç'in karşı kıyısındaki tarihsel yarımadayla karşılaş
tırıldığında, bir Batı kenti görünümü sunar. Nitekim çoğu yabancı kaynakta ve bu ça
lışmanın temellendirildiği İstanbul'da çıkan yabancı dildeki gazetelerde bu ayırım,
tarihi yarımada için "Stamboul" (İstanbul), Galata ve Pera içinse "Constantinople" te
riminin kullanılmasıyla bir kez daha vurgulanmaktadır.
Ele alınan iki bölgenin 19. yüzyılın ikinci yarısından 20. yüzyılın başına dek sergi
lediği tüm özellikleri, sosyal yapı, yaşam biçimi, kültüre ve eğlenceye yönelik tercih
leri ve bunların oluşturduğu kentsel ve yapısal nitelikleri, değişim ve gelişimleri ince
lemeyi amaçlayan bu çalışmanın çıkış noktası, dolaysız bilgi edinme araçlarından bi
ri olarak yerel gazete haberlerinden yararlanmaktı. Özellikle Galata ve Pera için, 1848-
1900 yılları arasında çıkan ve yoğun haber kaynağı niteliği taşıyan günlük Fransızca
gazeteler aracılığıyla, bölgenin o dönemdeki ortamından günü gününe ve birinci el
den bilgiler yakalama olanağı elde edilmiştir.
xii GİRİŞ
Nur Akın
S O SYAL YA P I V E BAT ILI E G İLİ MLER
İstanbul, Bizans döneminden başlayarak her ulustan insa (1) Bu 1 3 nahiye içinde 219 ma
nın gelip geçtiği, kozmopolit bir ortam içinde gelişen bir halle yer almaktaydı. H . İnalcık, İs
tanbul, Encyclopdedia of lslam, cilt:
dünya kentiydi. Fetihten sonra da bu özelliklerini koru iV, s. 229'dan nakleden İ . Ortaylı,
maya devam etmiştir. II. Mehmet, eski Bizans düzenine İstanbul'da Yerleşme Düze n i n i n
uygun olarak kenti 13 bölgeye ayırmıştı.'0 Azınlıklar İs Evrim i Üzerine, İstanbul'dan Sayfa
lar, İstanbul, 1986, s. 199.
tanbul'un belirli semtlerinde dinsel liderlerinin etkinliği (2) R. Mantran 15. yüzyıl so
altında bir kilise ya da sinagogun çevresinde gruplar ha nunda Galata'daki nüfus konusun
linde yaşamakta, çalışma yerleri de genellikle bu yerleş da bazı sayısal bilgiler vermektedir.
R . Mantran, "XVI . ve XVl l . yüzyıllar
menin yakınlarında bulunmaktaydı. Müslümanlar tarihi da İstanb ul'da Azınlıklar, Meslekler
yarımadanın merkezinde yaşarken, yabancıların büyük ve Yabancı Tüccarlar," Tarih ve
çoğunluğu Galata'da, diğer azınlıklar da Marmara Denizi Toplum, Nisan, 1 985, cilt: 3, sayı:
16, s. 20. Her ne kadar 12. yüzyılda
ve Haliç kıyılarındaki küçük merkezlerde oturmaktaydı. Galata'da İtalyan Musevilerinin ya
Kumkapı-Samatya bölgesi Ermeni, Fener bölgesi Rum, şadığı bilinmekteyse de, söz konu
Balat-Hasköy bölgesi ise Musevi yerleşmeleri olarak geliş su cemaatin bölgede belirli bir top
luluk olarak yerleşmeleri 16. yüzyıl
mekteydi. Ayrıca Boğaziçi köylerinde de, belirli etnik ayı da başlamaktadır.
ruhlar vardır. (3) Aynı eser.
rekli elçi bulundurmaları v e İran'ın dışında bu elçilikle (4) 3 Kasım 1839 tarihli Tanzi
rin de, hep Pera'da yerleşmeleri, bölgenin gelişiminde en mat Fermanı'nın 8., 9., 10. ve i l .
maddeleri uyarınca "Devlet-i Os
önemli etken olmuştur. maniye tabiyetinde bulunan her
kes, hangi dil ve mezhepten olursa
Henüz bir sur içi bölgesi niteliğini taşıyan Galata'da, 17. olsun, istisnasız Osmanlıdır." Taha
Toros, Osmanlı İmparatorluğu'nda
yüzyılda da Müslümanlar azınlıktadır. Buna karşılık, böl Gayrimüslim Azı n l ı klar, Tanzimat
genin yakın çevresinde önemli Müslüman mahalleleri Ansiklopedisi, cilt: 4, s. 1 008. Böy
yer almaktadır. Bu dönemde Azapkapı, Kasımpaşa yöre lece Müslümanla Müslüman olma
yan ayrımı Tanzimat'la birlikte or
leriyle, Tophane ve Fındıklı yöreleri geleneksel Osmanlı tadan kalkmıştır.
mahalle düzeni içinde gelişen epeyce yoğun konut alanla
rı içermektedir. 18. yüzyıl sonlarına dek Galata'nın sur dı
şına taştığı söylenemez. Pera bölgesi ise, özellikle 18. yüz
yıl başından itibaren gitgide artan bir biçimde, elçilikle
rin çevresinde yoğunlaşan yabancılar ve gayrimüslim
azınlıklarla kalabalıklaşmaktadır. İngiltere, Fransa gibi
Avrupa'nın büyük devletleri, kapitülasyonların sağladığı
ayrıcalıklarla yabancı tüccarlar, Levantenler ve bunlarla
ortaklık kuran yerli azınlıklar için Galata ve Pera gitgide
daha etkin bir odak noktası olmaktadır. 18. yüzyılda Os
manlı İmparatorluğu'nun siyasal gücünün azalması, ye
nilgiler yaşanması ve toprak kayıplarına uğraması, buna
karşılık Batının dikkat çeken bir gelişim sürecine girmiş
olması, Osmanlı yönetim kadrolarını yeniliklere doğru
yönelterek önemli değişimlerin gerçekleştirilmesini sağ
lamıştır. Özellikle III. Selim (1789-1808) döneminde Batılı
devletlerle ilişkilerin çoğalması Pera bölgesine ilgiyi ar
tırmış, burada yeni yapılaşma ve yerleşmeler başlamıştır.
Ardından gelen II. Mahmut (1808-1839) dönemi reform
larıyla, Pera'nın önemi gittikçe artar. Ayrıca elçilikler ve
çevrelerine ek olarak Tıbbiye'nin Galatasaray'a yerleşti
rilmesi bölgede önemli bir odağın oluşmasını sağlar.
vatandaşının herşeyden önce ulusal eğitimden yararlan (5) C. Küçük, Osmanlı larda
masının doğru olacağı, gayrimüslim cemaatlerin ise bu 'Millet Sistemi' ve Tanzimat, Tanzi
mat Ansiklopedisi, cilt: 4, s. 1 0 17.
eğilimde olmadıkları belirtilmektedir.
gayrimüslim gruplar arasında en yoğun olanı Rumlardır. luğunda Millet, Tanzimat Ansiklo
pedisi, cilt: 4, s. 996.
Fetihten sonra İzmir, Mora, Trabzon gibi İmparatorlu (7) Aynı eser, s. 998.
ğun çeşitli yerlerinden getirilen Rumlar İstanbul'a yerleş (B) C. Küçük, a.g.e., s. 1023.
tirilmiş ve kendilerine ev verilerek vergi muafiyeti tanın Ermeni Patrikhanesi Osmanlı İmpa
ratorluğu'ndaki Ermenilerin en yük
mıştır. 16. yüzyılın sonunda Fener'e yerleşen Rum-Orto sek makamıydı. Patrikhane, "Ami
doks Patrikhanesi dünya Ortodokslarının dini, adli, mali ra" adıyla anı lan iki yüz kadar zen
bir yönetim merkezim haline gelmiş, bu durum da Rum gin ve soyl u Ermeni tarafından yö
netilmekteydi. i. O rtaylı, a.g.e., s.
lara epeyi ayrıcalıklı bir konum getirmiştir. Genellikle 999, 1000.
tüccar ya da banker olan ve varlıklı bir kesim oluşturan (9) i l . Mahmut döneminde Er
Rumlar, özellikle II. Mahmut döneminden sonra Osman menilerin ilk resmi görevleri Darp
hane M ü d ü rlüğü'dür. T. Toros,
lı İmparatorluğu'nun yönetiminde üst kadrolara kadar a.g.e., s. 1009.
yükselmiş, valilik, elçilik, bakanlık gibi önemli devlet gö (10) 24 Mart 1852'de, yine ayn ı
revlerinde bulunmuşlardır. Tarih boyu İstanbul'daki et bürodan 20 yıllık tercüman Serap
hin Manasse ile ilgili bir haber çık
kinlikleri de diğer azınlık gruplarına göre daha fazla ol maktadır.
muştur.
İstanbul'un diğer önemli cemaati Musevilerdir. Fetihten (il) Fatih, 1453'den sonra im
önce de, 12. yüzyılda Galata'da ticaretle uğraşan İtalyan paratorl uğun çeşitli yerl erindeki
M usevileri İstanbul'a getirtmiş ve
Musevileri yaşamaktaydı. Fetih sonrası boşalan alanlara b u yolla bir yandan kentin azalan
Anadolu'dan getirtilerek yerleştirilen Musevilerin yanı n ü fusu yerine boşalan alanları dol
sıra,00 II. Beyazıt döneminde, 1492 yılında İspanya'da çı dururken, diğer yandan yeni fethe
dilen bu kente, özellikle daha gü
karılan fermanla "dinlerini değiştirerek Katolikliği ka vendiği b u cemaatten gruplar yer
bul etmedikleri takdirde her ne sebeple olursa olsun bir leştirmiştir. 1. C . Schick, Osmanlı
daha geri dönmemek üzere İspanya'yı terke"02ı zorlanan lar, Azınlıklar ve Yahudiler, Tarih ve
Toplum, Mayıs, 1986, cilt: 5, sayı:
ve Osmanlı İmparatorluğu'na kabul edilen'13ı Sefarad Mu 29, s. 37.
sevileri de gelmişlerdir. Ayrıca diğer Avrupa ülkelerin (12) N . Güleryüz, İstanbul Si
den göçlerle İstanbul'daki Musevilerin sayısı artmıştır. nagogları , İstanbul, 1992, s. 5.
(13) "Ve dün lanetler altında
Osmanlılar, Musevilere yakın ilgi göstermiş, din ve gele kalan kimseler / Sefil ve çıplak ola
neklerine karışmamışlardır. En tutucu çevrelerde bile, rak İstanbul'a geldiler / İlk defa ola
Musevilere diğer etnik gruplara oranla daha hoşgörüyle rak işitilebildi: / Siz muhacirsiniz,
sefa geldiniz". A. Galanti, Türkler ve
davranılmıştır. Museviler de tarih boyunca, Rum ve Er Yahudiler Tarihi, Siyasi Tetkik, 2.
menilerin İmparatorluk içinde bitmeyen çatışmaları ya basım, İstanbul 1947, s. 39-40'da
nında, bazı özel olaylar dışında,'14' bütünleşmiş bir cemaat belirtildiğine göre bu metin, İstan
bul'da çıkan El Tiempo Gazetesi'nin
niteliği taşımışlardır. M u sevi göç ü n ü n 400. y ı l ı n da
1 8 92'de, daha sonra da Kahire'de
Museviler, 19. yüzyıla doğru gittikçe önem kazanan diğer çıkmakta olan L'Aurore Gazete
si'nin 27. 7. 1 9 1 7 günkü sayısında
gayrimüslim gruplara oranla daha erken tarihlerde, 15. ve yayınlanmıştır. Nakleden Ç. Yetkin,
16. yüzyılda en parlak dönemlerini yaşamışlardır. Bu ta Türkiye'nin Devlet Yaşamında Ya
rihlerde Osmanlı yönetimi, gerekli yeteneklere sahip ol hudiler, İstanbul, 1992, s. 21.
(14) İ . O rtaylı bu konuda, 17.
dukları için, ticari ve mali alanlarda ve dış ilişkilerde Mu yüzyıl da Sabatay Sevi ve dönmeler
sevilerden yararlanma yoluna gitmiştir.cısı Giderek zayıf olayın ı hatırlatmaktadır. i. Ortaylı,
layan ve yabancı devletler karşısında üstünlüğünü yitir a.g.e., s. 1000.
(15) Musevilerin İstanbul için
meye başlayan Osmanlı Devleti'nin bu durumuna bağlı de en tanınmış semtleri Balat ve
olarak, 18. yüzyıl ve 19. yüzyılın ilk yarısında Musevilerin Hasköy olmuştur. 17. yüzyılda par
de toplum içindeki etkinlikleri azalmış, bu dönemde mali lak dön e m i n i yaşayan Balat'ta,
kentin en ünlü sinagogları kurul
yönden zayıfladıkları gibi, eğitim ve kültür alanında da muş, ancak b u durum fazla uzun
gerilemişlerdir.<16ı Bu durum 19. yüzyılın ikinci yarısına sürmemiştir.
dek sürmüş, 1830'ların başından itibaren cemaatin başına (16) M useviler için en önemli
olaylardan biri de, i l . Mahmut dö
geçen, dönemin ünlü isimlerinden Avram Kamondo n e m i ndeki yeniçeri kırımıdır. B u
(1785-1873),07l Musevileri bu çöküntüden kurtarmaya ça durum, yeniçerilere m a l v e para ko
lışmıştır. 19. yüzyılın ikinci yarısında Alliance Israelite nusunda aracılık yapan güçlü Mu
sevi ailelerini büyük ölçüde etkile
Okulları'nın kurulmasıyla da Museviler, Avrupa kültürü miştir. Acıman, Gabbay, Karmona
ne açık bir biçimde eğitim görmeye ve dönemin en geçer gibi ailelerden bu tarihlere kadar
li yabancı dili Fransızca'yı öğrenmeye başlamışlardır."8' "Sarrafbaşı", "Şapçıbaşı" gibi dev
l et n ezdinde önemli görevlerde bu
Museviler arasında bakanlık, valilik, elçilik gibi görevler l u nan ve "Bey", "Çelebi" vb. unvan
de bulunanlar olmamakla birlikte, üst düzeyde devlet iş- larla anılan kişilerin bu olayla kırı-
S O S Y A L Y A P I VE B A T I L I E G İ L İ M L E R 7
lerinde çalışanlar, örneğin saray doktorları oldukça ma uğraması, Osmanlı Devleti tarihi
önemli yer tutarlar. Bu üç etkin gayrimüslim grup dışın içinde önemli yer tutar. Ç. Yetkin,
a.g.e., s. 1 12.
da, İstanbul'da Doğu Ortodoks mezhebine bağlı Bulgar (17) Mali konulardan çok iyi
lar, Doğu Hıristiyanları'ndan Süryan-i Kadim, Yakubi, anlayan Kamondo, İstanbul'da kar
Nesturi gibi cemaatler Keldani ve Marmiler gibi gruplar deşiyle birlikte bir banka kurmuş ve
bu banka zaman zaman Osmanlı
da yaşamaktaydı. Devleti'ne büyük parasal katkılarda
bulunmuştur.
Batıya açılma ve Batıyla sıkı ticaret ilişkileri, İstanbul'da (18) 1839 Gülhane Hatt-ı Hü
mayunu ve 1856 lslahat Fermanı
giderek güçlenen bir ticaret burjuvazisinin oluşmasına genelde tüm İmparatorluk içindeki
yol açmıştır. Azınlıklar, Sanayi Devrimi'yle desteklenen gayri müslimlere M ü s l ümanlarla
İngiltere, Fransa gibi ülkelerin ticareti politikasıyla, özel eşit haklar sağlamakla birlikte, b u
y e n i d u r u m Musevilerden ç o k , Rum
likle Galata ve Pera bölgelerinde bir ticaret ve finans bur ve Ermenilerin daha fazla varlık ve
juvazisi oluşturmuşlardır. Giderek zenginleşen bu kesim, etkinlik kazanmalarına neden ol
yaptığı yardımlarla desteklediği okul, yardım derneği vb. muştur. Bu konudaki görüşler için
bkz. Ç. Yetkin, a.g.e., s. 103, 105.
kuruluşlarla, özellikle 19. yüzy1lın ikinci yansı nda güç (19) H. Kazgan, Galata Banker
lenmiş ve Islahat Fermanlarının getirdiği kolaylıklarla leri, İstanbul, 1 9 9 1 , s. 5.
önemli yerlere gelerek, devletin bazı kararlarının kendi (20) R. Mantran Türklerin, pa
dişah uyruğu olmayan Osmanlılarla
çıkarlarına uygun bir hale getirilmesinde etkin olmuşlar ticaret yapma konusundaki düşün
dır. cı•ı Müslüman Osmanlıların genel olarak ticarete fazla cesini şöyle özetlemektedir: " Kafir
eğilim duymamaları ve yabancı dil sorunları, dış ticaretin lerin İstanbul'a veya diğer limanla
ra gelmeleri, daha aşağı olmalarının
Rum, Musevi ve Ermeniler aracılığıyla gelişmesini sağla göstergesidir. Türk, barış halinde
mıştır.<20ı Azınlığa mensup memurlar da etkili bir biçim olduğu düşmanının ayağına mal
de, yabancılarla bazı yüksek düzeydeki Osmanlı yönetici satmaya gidecek kadar alçalamaz.
Osmanlı zihniyeti içinde kafir, onun
lerinin ilişkilerini kolaylaştırmışlardır.<21ı Bu dönemde, ülkesinde ticaret yapabilmek için
etkinlikleri giderek artan tüccar ve üst düzey devlet me yalvarmakta ve Türk, yüceliği için
murlarının oluşturduğu burjuvazinin zenginliği büyük de ona bu izni vermektedir. " R.
Mantran, a.g.e., s. 2 1 . Örneğin Ba
boyutlara ulaşmıştır. Galata ve Pera'nın en görkemli han ron de Bruk'un İstanbul'da görevde
ve apartmanlarının "en büyük tüketiciler" olarak adlan bulunduğu sırada Avusturya Mali
dırılan'22ı bu gruba ait olduğu görülür. ye Bakanlığı'na atanması oldukça
iyi bir bürokrat olduğunu göster
mektedir.
İstanbul içinde çeşitli bölgelere yayılmış olan Rum, Muse (21) R. M antran bu konuda
vi ve Ermenilerle, diğer sınırlı sayıda cemaate sahip gay Sadrazam Rami Mehmed Paşa'nın
Batı lılarca tanınmasını sağlayan
rimüslim grupların dışında kentin Batılılaşmasında en Demetrius Kantemir'i örnek olarak
büyük etken, Galata ve Pera'da odaklanmış Levantenler göstermektedir. Ayn ı eser, s. 22.
dir. Birkaç kuşaktan beri İstanbul'da yaşayan Levantenler, (22) Yerel ve ithal malı her çe
şit ürünün talepçileri bu gruptur.
başta İtalyan kökenli, yani çoğunlukla Akdenizli ve Ege Aynı eser.
li'dir.C23l Ayrıca aralarında Fransız vd. Avrupa kökenli ki (23) G. Scognamillo, Bir le
şilere de rastlanmaktadır. Bunların bir kısmı yerli azın vantenin Beyoğlu Anı ları, İstanbul,
1990, s. 27.
lıklarla evlenerek, yarı Avrupalı bir grubun doğmasına
neden olmuştur. Pera'ya ilk gelen Venedik, Fransız ve İn-
8 1 9 . Y Ü Z Y I L İ S TA N B U L' U N D A A Z I N L I K G R U P L A R ! VE BATI L I L AŞ M A
giliz Elçilikleri v e 17. yüzyıldan itibaren d e elçiliklerin sa (24) Örneğin Fransız Elçili
ği'nin tercümanları, Osmanlılarla
yısındaki artış, bu kuruluşların çevresinde söz konusu Le
daha iyi ilişki kurabilmek için yerel
vanten ve gayrimüslim grupların<2•ı yoğunlaşmasını sağ ve azınlık kökenliydi. Bu göreve ön
lamıştır. Elçilikler, Osmanlı Devleti'yle kendi ülkeleri ce Rumlar, daha sonra Ermeniler
getirilmiş, ancak bir süre sonra yal
arasında siyasi odak noktası olmanın dışında, özellikle sa
nız İstanbul'da oturan Fransız aile
natsal ve kültürel etkinlikleriyle, Batı sanatını ve yaşam lerinden, ya da Fransa'dan getirti
biçimini bu bölgeye taşımışlardır. Bu etkinlikte Fransız len tercümanlardan yararlanılmış
tır. R. Manıran, a.g.e., s. 2 1 .
ların öncülük ve ağırlığı, diğerlerine oranla daha fazla
(25) Y i n e dönemin gazetele
hissedilmiştir. rinde gerektikçe padişahın yaban
cıları kolladığına dair yazılar çık
maktadır. Örneğin 20 Ocak 1 877 ta
19. yüzyılın ikinci yarısında, Osmanlıların giderek Batı'ya
rihli LT'de, padişahın Musevileri ve
açılan yaklaşm:ıları ve buna bağlı olarak da, gayrimüslim tüm diğer etnik grupları koruyaca
lerle her düzeyde birlikte çalışma ortamı, bu gruplar ara ğına dair Paris Elçisi Sadık Paşa ta
rafından, padişahtan alınan yetkiy
cılığıyla, diğer alanlara olduğu gibi, sanat ve kültür alan
le, Kamondo'ya yazılan bir mektup
larına da yeni görüşler ve yeni bakış açıları getirmiştir. tan söz edilmektedir.
Dönemin yabancı dildeki gazetelerinde, Islahat reformla
rından sonra padişahın sık sık devlete katkıda bulunan
gayrimüslimleri yeni unvan ve madalyalarla ödüllendir
diği görülmektedir. Örneğin 20 Haziran 1864 günlü
JCda, Mısırlızade Boğos Efendi'ye padişah buyruğuyla
"Bey" unvanı verildiği belirtilmektedir. Aynı haberde,
Galata'nın ünlü bankerleri Tingirzade Apik Efendi ve
Hristaki Zografos Efendi'ye de "sanie mütemaizi" derece
si verildiği yazılmaktadır. Devletin bu tutumunu öven ga
zete yazıları da çıkmaktadır. Örneğin 25 Eylül 1871 günlü
JCda "Osmanlı Devleti Hıristiyanları yönetim işlerinden
uzaklaştırmak şöyle dursun, yeni görevlerle bu grupların
devletteki etkinliğini arttırmaktadır" denilmekte ve bu
bağlamda ilk olarak, Hariciye Vekaleti Müsteşarlığının
bir gayrimüslime verildiği duyurulmaktadır.<2sı
ve padişah kış aylarında, Pera'nın balo v e tiyatrolarına il (26) Bu tür b i r haber için bkz.
gi duymaktadır. JC, 9 Kasım 1851.
(27) M . Sechan, Dolmabahçe
Sarayı'yla ilgili olarak adı geçen ün
Yaz aylarında elçilerin Boğaziçi sahilindeki sefarethane lü sanatçılardan b i ridir. 24 Haziran
1855 günlü JC, sarayın i ç dekoras
lerine taşınmaları padişahı da etkilemekte, örneğin 24
yonu için iki yıl ö nce Fransa'dan
Mayıs 1851 günlü JCda, padişahın yazı geçirmek üzere getirti len ü n l ü s anat ç ı M . Sec
Çırağan Sarayı'ndan Beylerbeyi'ne gittiği duyurulmakta han' ın, bezeme işlerin i tamamla
dır. Yaz başlarında padişahın emriyle gidilen yazlıklar mak üzere yeniden İstanbul'a geldi
ğini duyurmaktadır.
dan, yine padişahın emriyle kışlıklara dönülmektedir.<2•ı
Genellikle elçilik mensupları Pera'daki konutlarına dö
nerken, Osmanlı vezir ve üst düzey yöneticileri de, tarihi
yarımadadaki konaklarına yerleşmektedir. Mayıs ortala
rında gidilen yazlıklar, kasım ayın sonlarına doğru terke
dilmektedir. Örneğin 14 Kasım 1851 günlü JCda, hafta
başında sadrazamın Baltalimanı'ndaki yazlığından dönü
şü duyurulmaktadır. 24 Kasım 1851'de de, Fransız elçilik
mensuplarının, başta M. de Lavallette ve eşi Markiz de La
vallette olmak üzere Tarabya'daki köşkü terk ederek, Pe
ra'daki Fransız Sarayı'na geçtikleri, ertesi gün de Rum El
çisi M. Titoffun Büyükdere'den Pera'ya döndüğü yazıl
maktadır.
ğince övmektedir. Haberde Pera sosyetesinden kalabalık (2B) 2B Şubat IB71'de tiyatro
bir grubun, o gün öğle saatlerinde tiyatroyu ziyaret ettiği da, Viyanalı bir jimnastik grubunun
gösterilere başlayacağı duyurul
belirtilmektedir. 27 Kasım 1858 günlü JC'da yeni açılan maktadır. 25 Mart 1871 günlü LT'de
tiyatronun ayrıntılı tanımı yapılmakta ve Sultan Abdül İtalyan, Amerikan, İspanyol, Nor
mecid'in açık görüşlülüğüyle ince zevki, mimariye katkı veç, Belçika elçileriyle, diğer elçilik
lerden katılanlara Gedikpaşa Tiyat
ları övülmektedir. Yine tiyatroyla ilgili 13 Nisan 1859 rosu'nda bir gösteri yapıldığı yazıl
günlü diğer bir haberde, genç Müslümanlardan bir şarkı maktadır.
cı ve bale grubunun oluşturulmaya çalışıldığı yazılmakta (29) Ayrıca 19. yüzyılda Batı
sanatlarına gerçekten ilgi duyan
dır. Ayrıca ne yazık ki 23 Ağustos 1866 günlü L'.rde, Dol padişahların, Pera'ya gelen döne
mabahçe Saray Tiyatrosu'nun iki gün önce tamamen yan min tanınmış Batılı müzisyenlerini
dığı, sadece mobilyaların bir kısmıyla, içinde bulunan de saraya çağırarak, huzurunda
konserler verdirdiği bilinmektedir.
zengin kostümlerin kurtarılabildiği duyurulmaktadır. Örneğin 1 3 Haziran 1885 günlü LT,
tanınmış müzik profesörü M. Spi
Pera'da ve ardından padişahın isteğine bağlı olarak Dol nelli'nin saraya çağrıldığını ve padi
şaha bir flüt konseri verdiğini, bu
mabahçe Sarayı'nda tiyatro gösterilerine verilen önem, konserden memnun kalan padişa
1870'li yıllarda tarihi yarımadadaki ünlü Gedikpaşa Ti hın da M. Spinelli'yi sarayın müzik
grubuna aldığın ı belirtmektedir.
yatrosu'nu etkinliğini de arttırmıştır. Bu tiyatronun özel
likle Ramazan süresince çok kalabalık olduğu yazılmak
tadır. 16 Ocak 1871 günlü L'.rde, tiyatroda Manon Lesca
ufnun oynandığı ve Türkçeyi iyi bilen genç Ermeniler
den oluşan aktrislerin yanında, aktörlerin de Türk ve Er
meni oldukları belirtilmektedir. Kadın oyuncular arasın
da Türk olmaması doğaldır. Gedikpaşa Tiyatrosu, bu Ba
tılılaşma eğilimleri içinde, olabildiğince yabancı grubu
da tarihi yarımadaya çekmeye ve Pera'da oynadıkları
oyunları, buradaki izleyiciler için de tekrarlamalarına ça
lışmaktadır.'28' Padişah da, 19. yüzyılın sonlarına doğru Pe
ra'nın gerek kış, gerekse de yaz aylarında düzenlenen da
vetlerine benzer girişimlerde bulunmaktadır. Örneğin 24
Haziran 1882 günlü L'.rde, II. Abdülhamit'in Yıldız Sara
yı'nın bahçesinde bir kır toplantısı düzenlediği, davete el
çiler, vezirler, diğer kordiplomatik mensupları, eşleri, ço
cukları, üst düzeyde Osmanlı yöneticileri vb.den oluşan
dört yüzden fazla insanın katıldığı yazılmaktadır.'29'
okuma salonları bulunmakta ve her geçen gün bunlara (31) Osmanlı İmparatorluğu sı
yenileri eklenmektedir. Örneğin 12 Şubat 1862 günlü nırları içinde çıkan bu ilk gazete
"Bulletin des Nouvelles" adını taşı
JCda, Rumların İngiliz Elçiliği'nin yanında, Hamalbaşı maktadır ve Fransız Elçiliği matba
Sokak üzerinde yeni bir dernek ve okuma salonu oluştur asında basılmıştır. G. Groc, i. Çağ
dukları yazılmaktadır. lar, La Presse Française de Turqu
ie de 1795 a nos Jours, İstanbul,
1985, s. XIV. Bunu 1796 yılında çı
Gazetelerde İstanbul'un kitaplık gereksinimi hemen her kan Gazette Française de Constan
yıl, yeni yazılarla vurgulanmaktadır. 16 Ocak 1865 tari tinople izlemiştir.
(32) 1 3 Şubat 1862 günlü JC ,
hinde JC, yine bir başyazıyla halka açık kütüphanelerin devlet basımevi atölyelerinde
önemini ve ancak bu yolla halkın eğitilebileceğini belirt önemli yenilikler yapıldığını, Tak
mektedir. 1880'li yıllara gelindiğinde, bir ulusal kitaplık vim-i Vekayi'nin geliştirileceğin i ve
gazeten i n bundan böyle dış ülke
kurulması fikrinin nihayet devlet tarafından ciddiye lerden ve bilinmesi gerekli çeşitli
alındığı konusunda haberlere rastlanmaktadır. Örneğin olaylardan haberler vereceğini du
13 Haziran 1882 günlü L'I', ilgili Vekaletin tüm cami ve yurmaktadır. Devlet matbaasında
yapılan yeniliklerle ilgili bir haber
medreselerdeki kitapları bir kitaplık bünyesinde toplama de, 14 Aralık 1 876 günlü LT'de çık
projesini duyurmaktadır. 18 Ocak 1883'te ise, alınan karar maktadır. Buna göre, devlet tara
la medrese ve camilerin kitaplıklarının salı-cuma hariç, fından görevlendirilen Agop Boya
cıyan Efendi, Avrupa'nın tanınmış
hergün saat dokuzdan öğleden sonra üçe kadar halka matbaalarını ziyaret etmiş ve devlet
açılacağı ve buralarda denetim yapacak kişilerin kitap ve basımevi için gerekli bazı makinala
elyazmalarının iyi kullanımından sorumlu olacakları rın alınmasını gerçekleştirmiştir.
lerle ilgili, ya da onları ilgilendirecek haberler vermekte (40) 12 Mart 1 864 günlü JC'da,
dir. Gayrimüslimlere ait haberler ise, daha azdır. Bu grup gazetenin matbaasını yenilediği ve
yeni tekniklerle dışarıdan da baskı
içinde en fazla sözü edilen Rumlar, bir miktar da Ermeni işleri kabul ettiği yazılmaktadır.
lerdir. Musevilere, A. Kamondo ve ailesiyle ilgili haberler
dışında, neredeyse hiç değinilmemektedir.
zın bütünleşebilmesi, 19. yüzyılın sonlarına doğru ancak (42) Dönemin gazetelerinde
gerçekleşebilmiştir. c42ı Tanz i m at Komisyonu'nun yoğun
çalışmalarından da sık sık söz edil
m ektedir. Böyle bir haber için bkz.
1 857'de yeni düzen içinde çeşitli idari bölgelere ayrılan JC , 14 Ekim 1854. 1856 Ferman ı'nın
İstanbul'da, bu idari birimler içinde Ebniye Nizamname ardından, yeni uygulama gereği
gayri müslim cemaatlerin Devlet
lerinin getirdiği kuralları en fazla uygulamaya çalışan Meclisi'nde görev alacak üyelerinin
Belediye ile 1858'de Galata ve Pera bölgesinin düzenlen Babıali tarafından belirlenmesiyle
mesi için kurulan VI. Daire olmuştur. Sorumluluğundaki ilgili bir haber ve üyelerin adları 22
Mayıs 1856 günlü JC'da yayınlan
alanın kentsel açıdan düzenlenmesinde büyük çaba göste maktad ır. Buna göre Rum cemaati
ren bu kuruluş yol açılması ve döşenmesi sokakların üyesi: Prens Vogorides; Birleşmiş
aydınlatılması C43ı ve adlandırılması, evlerin numaralandı Ermeniler Cemaati üyesi: Darphane
Müdürü M i hran Duz; Birleşmemiş
rılması gibi çok sayıda önemli uygulama gerçekleştirmiş Ermeniler Cemaati üyesi : Barutha
tir. ne Müdürü Boğos Dadian; Protes
tan Cemaati üyesi: Stefan Ağa; Mu
sevi Cemaati üyesi ise M . Habe
1856 Islahat Fermanı'nın sağladığı olanaklarla, devletten u r'dür.
hemen her gün yeni bir kilise, ya da dinsel yapı için izin (43) Th. Gautier 1852'de İstan
alındığı gözlenmektedir. Bu konuda 8 Haziran 1861 gün bul tarafında zamanında aydın latıl
mayan sokaklarda, geceleri herke
lü L'.l'de çıkan bir haberde, yeni dinsel yapı uygulamaları sin elinde lambayla gezdiğini, an
na karşı hükümetin takındığı hoşgörülü tavır vurgulan cak Ramazan döneminde genellikle
dıktan sonra, bu kadar çok kilise yerine hastane, okul vb. karanlık olan sokak ve meydanların
neşeli bir biçimde aydınlatıldığını
yapılar yapılmasının, halka katkı açısından daha yararlı yazmaktad ır. Th. Gautier, Constan
olacağı belirtilmektedir. C44> tinople, İstanbul en 1852 , İstanbul,
1990, s. 101. Ancak 30 yıl sonra, 12
Şubat 1880 günlü LT'de ise, İstan
19. yüzy1lın sonuna doğru bu imar çalışmaları, kent için bul'un sokaklarını elektrikle aydın
de belirli noktaların, Batı kentlerinin etkili meydanları latma konusunda bir şirket kurula
gibi, daha özenli bir biçime getirilmesine dek varmakta cağı ve deneme olarak işe Yıldız
Köşkü çevresinin aydınlatılmasıyla
dır. Örneğin zaman zaman alınan kararlarla, kentteki ba başlanacağı belirtilmektedir.
zı alanlara saat kuleleri dikilmesine, <45ı ya da bazı önemli (44) 1 6 Ağustos 1864 günlü
sokak ve meydanlara, Paris ve diğer merkezlerde olduğu J C 'da, İstanbul'da mevcut O rto
doks kiliseleri konusundaki istatis
gibi, özel sektöre kiralanacak büfeler koyulmasına çalışıl tikte, toplam 67 Ortodoks kilisesi
maktadır. Örneğin 14 Aralık 1889 günlü L 'l'de, bu büfele olduğu, bunlardan 29'unun İstan
rin vitrinlerinde halka yapılan duyuru ve çeşitli ilanların bul tarafında, 31'inin Hasköy, Ta
tavla, Pera, Galata ve Boğaziçi'nin
yer alacağı ve üstlerinde de saat bulunacağı yazılmaktadır. Avrupa yakasında, ?'sinin de Kadı
Ayrıca kentin çeşitli yerlerine koyulacak WC kabinleri köy'le Beykoz arasında yer aldığı
nin de, sürekli olarak akarsuyu olacağı ve geceleri iyi ay yazılmaktadır.
(45) 1 0 Ocak 1888.
dınlatılacağı duyurulmaktadır. Çok uzun süre tahtta ka (46) LMO , 17 Ekim IB95'de ol
lan II. Abdülhamit dönemi, bu tür yeniliklerin art arda duğu gibi.
gerçekleştirilmeye çalışıldığı bir dönemdir. Padişahın bu
konudaki çabaları, gazetelerde de sık sık vurgulanmakta
dır. <46ı
F İ Z İ K S E L Y A P I VE B AT I L I E G İ L İ M L E R 21
19. yüzyılın sonuna dek yenilikler v e Batı tarzında geli (47) 1 9 Şu bat 1862 günlü
şimler birbirini izlemektedir. Örneğin 7 Aralık 1861 gün J C'da, bu iş için çeşitli görüşler ol
duğu belirtilmektedir. Bunlar: Gala
lü J'Cda, Osmanlı posta servisinde önemli reformlar ya ta Kulesi'nin, ya da b u amaçla dev
pılacağı ve merkezi Galata'da olan bir büro, başkentin di let tarafından görevlendirilen M .
ğer önemli bölgelerinde de bu merkezin şubeleri açılaca Ritter'in Kuruçeşme'de, u z u n süre
dir astrolojik gözlemler ve deneyler
ğı belirtilmektedir. 15 Şubat 1862'de JCun duyurduğu di yaptığı yerin kullanımıdır.
ğer bir yenilik, İstanbul'da kurulacak olan Rasathane bi (48) Bu konuda bir haber için
nasıdır.<•n İstanbul'un telgraf bağlantısının kurulması da bkz. LT, i l Ağustos 1883.
(49)
önemli bir yeniliktir. Bu konuda ilk haber, 26 Şubat 1862 Müslüman:
günlü JCda çıkmakta ve Pera'daki telgraf istasyonundan Erkek 201. 339
Londra'yla doğrudan bağlantı kurulduğu duyurulmakta Kadın 179.581
Toplam 384.910
dır. Rum:
Erkek 9 1 . 704
Bu arada yapılan yeniliklerin yaygınlaştırılması amaçlan Kadın 60.937
Toplam 152.741
makta ve bu nedenle Nafıa Vekaleti'nce devletin çeşitli Ermeni:
yerlerindeki yöneticilere, halka yararlı olacak yeni proje Erkek 83.770
ler, uygulamalar konusunda bilgi veren sirkülerler dağı Kadı n 65.720
Toplam 149.590
tı lmakta ve herkesin olabildiğince yeni gelişmelerden ha- Bulgar:
. berdar olmasına çalışılmaktadır.<•9ı Erkek 3.977
Kadın 400
Toplam 4.377
1 9. yüzyılın ikinci yarısında, gelişen İstanbul'un nüfusun Katolik:
da da artışlar gözlenmektedir. L'I', 7 Şubat 188l'de, 13 Şu Erkek 3.209
bat'tan itibaren kentin her bölgesini kapsayacak yeni bir Kadın 3.233
Toplam 6.442
nüfus sayımına başlanacağını duyurmaktadır. Ancak 16 M usevi:
Nisan 188l'de, bu konudaki çalışmaların ağır gittiği, oysa Erkek 22.394
yönetimin en geç bir ay içinde herşeyin bitirilmiş olması Kadın 21 .967
Toplam 44.361
nı istediği yazılmaktadır. 28 Nisan'da 1. bölgedeki çalış Protestan:
maların tamamlandığı, diğerlerinin hızla sürdürüldüğü Erkek 488
belirtilmektedir. 28 Temmuz 1885 günlü L'I'de verilen Kadın 331
Toplam 819
nüfus sayımı sonuçlarına göre, İstanbul'un nüfusu Latin:
873.565 kişi olarak görünmektedir. 3 Eylül 1885 günlü L'I', Erkek 528
bu sayının İstanbul içindeki cemaatlere ve kadın-erkek Kadın 554
Toplam 1 .082
nüfusa göre dağılımını vermekte,<•9ı ancak bu sonucun Diğer Yabancılar:
kentin gerçek sakini olmayan çok sayıda kişinin de sayı Erkek 1 0 1 .205
ma katılması nedeniyle, yanıltıcı olduğunu belirtmekte Kadın 2 8.038
Toplam 129.243
d i r.
Genel Toplam:
Erkek 508.814
Yüzyılın ikinci yarısındaki, bu yeni ve özenli bir kent dü Kadın 364.751
Toplam 871 .562
zenine kavuşma çabalarına karşın, çalışmaları gerileten
ve büyük hasar yaratan tehlike, bu dönemde hemen her-
Another random document with
no related content on Scribd:
Convention.
LP43610.
Conversation.
LP43355.
Conversation with President Tito.
MP25084.
Conveyors.
MP24925.
Coo coo bird.
R578374.
Cook’s tour.
LP43179.
Cool million.
LP43496 - LP43499.
Cop killer.
LP43268.
Coppola Company.
LP43624.
Copy function-CORGZ.
MP25349.
Coralee.
LP43002.
Corfield (John) Productions, Ltd.
LF124.
Cork from Portugal.
MP24872.
Cornwell, Bruce.
MP24732.
MP25051 - MP25057.
Cornwell, Katherine.
MP24732.
MP25051 - MP25057.
Coronet Films.
MP25388.
Coronet Instructional Materials, a division of Esquire, Inc. SEE
Esquire, Inc. Coronet Instructional Materials.
Coronet Instructional Media, a division of Esquire, Inc. SEE Esquire,
Inc. Coronet Instructional Media.
Correct way of correcting.
LP42960.
Correspondents report.
MP25107.
Corrupted.
LP43330.
Corsair Films, Inc.
LP43190.
Cosmic annihilator.
R578425.
Cost, volume, profit relationships.
MP25456.
Counseling skills evaluation.
MP25425.
Countdown.
LP43434.
LP43581.
Counterattack.
LP43235.
Couplings.
MP24924.
Court and a free press.
MP25086.
Court martial of William Calley.
MP25092.
Coyote country.
MP24858.
Coyote den and pups.
MP24772.
Coyote pups growing up.
MP24773.
Coyotes and man.
MP24794.
Coyotes escape from man.
MP24770.
Coyotes hunting.
MP24771.
Crack in a crystal ball.
LP43005.
Crackpot king.
R572111.
Cradle of liberty.
R568014.
Cranial nerves.
MP25257.
Cranium.
MU8998.
Crash.
LP43187.
Crawford, Robert F.
MP24987.
Crawford (Ron) Inc.
MP25388.
Crawl, revised.
MP25489.
Crazy with the heat.
R577485.
Creative dramatics — elementary.
MP25367.
Crimson ghost.
R568601.
Crisis.
LP43599.
CRM, Inc.
MP25430.
CRM Productions.
MP25463 - MP25470.
CRM Productions, a division of Ziff Davis Publishing Company. SEE
Ziff Davis Publishing Company. CRM Productions.
Crooked circle.
LP43299.
Crosby (Bing) Producers, Inc.
R566189.
Cross my heart.
R574029.
Crossroads.
LP43586.
Crushed to earth.
R567586.
Crying “wolf.”
R572115.
C. S. Company.
R574037.
Cue tricks.
R572343.
Cupid goes nuts.
R578426.
Cutter.
LP43139.
Cycle of peril.
LP43481.
Cycliste.
LP42977.
Cynthia.
R577226.
Cytoplasmic motility.
MP25302.
D
Dacchille, Leonardo.
MP25134.
Daddy’s girl.
LP43607.
Dana Productions, a division of Saparoff Films, Inc. SEE Saparoff
Films, Inc. Dana Productions.
Dancing.
LP43538.
Dangerous millions.
R568009.
Dangerous money.
R574061.
Dangerous venture.
R578418.
Danger point.
LP43580.
Danish pastry.
LP43224.
D’Antoni (Philip) Productions, Inc.
LP43262.
Dark delusion.
R577227.
Dark outpost.
LP43251.
Darr-Don, Inc.
LP43202.
Dart and Duster comparison with Nova and Maverick.
MP25035.
Dart / Nova / Maverick comparison.
MP25029.
Data communications.
MP24952 - MP24958.
Data management facilities: OS 360/370 I / O support and
processing.
MP24943.
Data management facilities: OS 360/370 space allocation and
cataloging.
MP24945.
Date for Lucy.
LP43568.
Daughters of Saint Paul, Boston.
LP43120.
Davenport, Thomas R.
MP25478.
Davidson Films.
LP43264.
Davis, Joan.
MU8994.
MU8995.
MU8996.
Davis, Robert E.
MP24802.
Davis, Stan.
MU8994.
MU8995.
MU8996.
Day after forever.
LP43397.
Day care today.
JP24983.
Day in the sun.
MU8937.
Day 1, day 2, friends.
MP25426.
Day with a Navajo family.
MP24753.
Dead end cats.
R579967.
Deadeye Dick.
R579975.
Deadline for murder.
R567998.
Deadlock.
LP43325.
Deadly China doll.
LP42939.
Deadly encounter.
LP43596.
Deadly gamesmen.
LP43438.
Deadly shade of green.
LP42967.
Deadly trackers.
LP43118.
Dead reckoning.
R572328.
Dealer’s wild.
LP43181.
Dear Mister Prohack.
LF135.
Dear murderer.
R578604.
Death grip.
LP43594.
Death is the door prize.
LP42992.
Death of a very small killer.
LP42988.
Deceived.
LP43272.
Decision: alcohol.
LP43127.
Decisions.
MP25068.
Decisive hours.
MP25355.
Decoy.
R572505.
Deep water rescue breathing.
MP25042.
Definite integral.
MP25057.
Degradation in plastic materials: cause, effect, cure.
MP25275.
DeLaurentiis International Manufacturing Company, S. P. A.,
Produzioni.
LP43047.
Delicate balance.
LP42933.
Delilah.
LP43222.
DelMonte, Angelo A.
LU3668.
Demagogues and do gooders: noisy voices of the Depression.
LP43308.
DePatie.
LP43130 - LP43133.
LP43137.
LP43630 - LP43631.
LP43634 - LP43636.
Derivatives.
MP25052.
Desert fury.
R578391.
Desilu Productions, Inc.
LP43550 - LP43573.
Deterioration of water.
LP43062.
Devil’s disciples.
LP43033.
Devil’s playground.
R573666.
Devil thumbs a ride.
R575632.
DeVries, Peter.
LP43575.
Diamond City.
LF142.
Diamond demon.
R567068.
Diamond that nobody stole.
LP42949.
Dickerson, Randolph.
MP24885.
Dictionaries, words and language.
MP24889.
Die, darling, die.
LP43279.
Diffusion and osmosis.
MP24837.
Digital computer engineering laboratory.
MP24861.
Dilemma.
LP43185.
Dimension of difference.
MP24897.
Dinky finds a home.
R572107.
Dinner date.
LP43168.
Dinner of herbs.
LP43468.
Dipsy Doodle show.
LU3670.
Directors Company.
LP43355.
Dirt duel.
LP43444.
Dirty Danish dolls.
MU8909.
Discreet charm of the bourgeoise.
LP42971.
Discussing topics — elementary.
MP25363.
Disney (Walt) Educational Materials Company.
LP43190.
Disney (Walt) Productions.
LP43189 - LP43200.
LP43524 - LP43547.
LP43612.
MP24746 - MP24795.
MP24805 - MP24808.
MP25037 - MP25038.
MP25175 - MP25179.
MP25387.
R570686.
R573947.
R577485 - R577489.
R578549 - R578551.
Disney hunting.
MP24771.
Disorders of motility.
MP25268.
Disparates.
MP25434.
District claims review panel.
MP24903.
Disturbance calls — general 1.
MP24932.
Ditzel (William) Productions.
MP24739.
Diverse Industries, Inc.
MP24849 - MP24852.
MP24929 - MP24930.
D. L. N. Ventures Partnership.
LF125.
DNA replication.
MP25312.
Do and talk — elementary.
MP25368.
Doberman gang.
LP43618.
Doctor and Mister Harper.
LP43486.
Doctor Jekyll and Mister Mouse.
R578942.
Doctor Quik and the exchange ray.
LU3668.
Dodge Colt comparison.
MP25141.
Donald discovers transportation.
MP24751.
Donald’s dilemma.
R573947.
Don and Denise.
LP43462.
Don is dead.
LP43602.
Don Ricardo returns.
R569741.
Don’t feed the bears.
MP24789.
Don’t look now.
LF125.
DOS environment.
MP25344.
DOS librarian programs.
MP25347.
DOS libraries.
MP25343.
Dossier on a diplomat.
LP43029.
DOS / VS.
MP25431.
MP25432.
MP25433.
DOS workshop.
MP25352.
Double danger.
R570066.
Doubleday and Company, Inc.
MP24975.
MP25172 - MP25174.
MP25221 - MP25225.
Doubleday and Company, Inc. Doubleday Multimedia.
MP24975.
MP25172 - MP25174.
MP25221 - MP25225.
Doubleday Multimedia, division of Doubleday and Company, Inc.
SEE Doubleday and Company, Inc. Doubleday Multimedia.
Double jeopardy.
LP43332.
Double vowel rule.
MP25270.
Down Missouri way.
R569729.
Down two roads.
LP43433.
Doyen Properties Associates.
LU3671.
Drawing structures.
MP25300.
MP25399.
Dribble.
MP24914.
Driftin’ river.
R569738.
Drilling and blasting.
MP25328.
Drive hard, drive fast.
LP43101.
Driver performance test.
MP25337.
Drivers.
LP43402.
Drivo - test.
MP25435.
Dryden file.
LP43349.
Duel in the sun.
R578232.
Duel with doom.
LP43285.
DuMaurier, Daphne.
LF125.
Duster / Valiant / Nova / Maverick comparison.
MP25036.
E
Eagle Island.
MP25439.
Eagle Lion Films, Inc.
R570574.
Ear and hearing.
MP25263.
Early abortion.
MP24906.
Early man in North America.
MP24743.
Early sports quiz, no. 13.
R570213.
Earth: its water cycle.
MP25458.
Earth: the restless planet.
MP25220.
Earth 2.
LP43100.
Eastern.
MP24952 - MP24958.
Easter Yeggs.
R569647.
Easy come, easy go.
R574032.
Easy rap.
LP43416.
Easy way.
MP25400.
E. C. A. SEE Effective Communication Arts, Inc.
Echo of a nightmare.
LP43038.
Economy: a new way to go.
MP25093.
Edge of the world.
LP42970.
Edge of violence.
LP43583.
Edison Electric Institute.
MP24862.
EDP systems controls.
MP25235 - MP25239.
Educational Innovators Press, a division of Multimedia Associates,
Inc. SEE Multimedia Associates, Inc. Educational Innovators
Press.
Educational Media Corporation.
MP25336.
Edutronics Systems International, Inc.
MP24940 - MP24967.
MP25126 - MP25133.
MP25162 - MP25163.
MP25182 - MP25201.
MP25235 - MP25247.
MP25343 - MP25354.
MP25431 - MP25433.
MP25436.
Edward Albee’s A Delicate balance.
LP42933.
Edwards, Gerald.
MP25342.
Ee - yi - ee - yi - oh.
LP43126.
Effective Communication Arts, Inc.
MP25278.
Effective interviewing techniques.
MP25126.
Effective supervision.
MP25013.
Effective writing: building an outline.
MP25390.
Effect of gamma rays on man in the moon marigolds.
LP43577.
Effects of gas rates and depth of injection on well performance.
MU9001.
Effects of surface conditions on gas lift performance.
MU9000.
Efficiency experts: Westinghouse compacts.
MU8988.
Egg and I.
R578388.
Eggs.
MP24979.
Ego states.
MP25077.
Ehrlich, Stanley V.
MU8912.
800 series cornhead.
MP25156.
Eldorado Films, S. R. L.
LF125.
Electronic mouse trap.
R572105.
Element.
MP24736.
Elementary natural science — songbirds.
MP25113
Elephants.
LP43125.
LP43533.
Elephant seal colony.
MP24805.
Elizabeth: the queen who shaped an age.
LP43082.
Emergency.
LP43159 - LP43187.
LP43402 - LP43404.
Emergency in Ward E.
LP43296.
Emergency Productions.
LP43159 - LP43187.
LP43402 - LP43404.
EMKA, division of Universal City Studios, Inc. SEE Universal City
Studios, Inc. EMKA.
Emperor of the North.
LP43207.
Employee orientation series for Bendix Home Systems.
MU8908.
Encyclopaedia Britannica Educational Corporation.
MP24832 - MP24841.
Enders, Robert.
LP43575.
End of the line.
LP43014.
LP43473.
End theme.
LP43115.
Enemy.
LP43248.
Energy conversion.
MP25172.
Energy environment game.
MP24862.
Energy relationships of cyclohexane conformations.
MP25398.
Enersen, Dick.
MP25040.
Enersen / Pal Enterprises.
MP25040.
Engineer.
MP25471.
Engineering Research Institute.
MP24845.
English logic static control program.
LP43469.
English through interaction.
MP25360 - MP25377.
Environmental Studies.
MP25429.
Epoch Producing Corporation.
LP43201.
Equine Films, Inc.
LP43350.
Escape.
LP43405 - LP43408.
Escape Productions.
LP43405 - LP43408.
Escuela Agricola Panamericana.
MP24969.