‫لړليک‬

‫مخ‬ ‫عنوان‬
‫لړليک ‪1.......................................................................................................................‬‬
‫ددارالحرب تعريف‪5.........................................................................................................‬‬
‫دوهم بحث ‪ :‬آياداراالسالم دارالحرب ګرځي؟‪5........................................................................‬‬
‫ددارالحرب متعلق احکام ‪9....................................................................................................‬‬
‫‪ :۱‬دهجرت حکم ‪9........................................................................................................:‬‬
‫‪:۲‬هغه خلګ دي چه هجرت ورباندې نشته ‪10......................................................................:‬‬
‫‪ :۳‬هغه خلګ دي چه هجرت ورباندې مستحب وي ‪10............................................................:‬‬
‫آيادلښکرپه يوفردباندې دحداقامه شته؟‪16............................................................................‬‬
‫په دارالحرب کېدغنيمتويشل‪17......................................................................................‬‬
‫‪۲‬ـاحناف وايي چېپه دارالحرب کي دغنيمتويشل په دوه ډوله دي‪18........................................‬‬
‫داختالف نتايج‪19.......................................................................................................:‬‬
‫په درالحرب کېدنفس اومال عصمت‪19............................................................................‬‬
‫په دارالحرب کېداسیرانوحکم ‪22....................................................................................‬‬
‫دميړه اومانينی دجالوالي سبب دداراختالف دي‪24..............................................................:‬‬
‫دداراالسالم شرائط‪25................................................................................................. :‬‬
‫ددارالحرب شرائط‪25..................................................................................................:‬‬
‫دبحرداخليد ل په دارالحرب کي‪25.................................................................................. :‬‬
‫دکفارودبنديانوسره څنګه معامله وشي؟‪26........................................................................‬‬
‫اياافغانستان دشوروي په وخت کي دارالحرب ووکه نه؟ ‪27....................................................‬‬
‫دکفارولپاره دعبادتخانوجوړول په اسالمۍ مملکتونوکي ‪28....................................................‬‬
‫دمسيحيت تبليغ په دارداسالم کي‪28.................................................................................‬‬
‫دعالمويش‪30.............................................................................................................‬‬
‫دداراالسالم اوسيدونکي په دوه ډ وله دي‪31......................................................................‬‬
‫په اسالمي شريعت کي امان په دوه ډوله دي ()‪31...............................................................‬‬
‫ددارالحرب اوسيدونکي دوه ډوله دي ‪32...........................................................................‬‬

‫‪1‬‬
‫اسالمي شريعت څومره اقليمي بڼه لري؟‪32.......................................................................‬‬
‫داسالمي شريعت دتطبيق په ساحه کي فقهاءاختالف نظرلري ‪33.............................................‬‬
‫لومړي نظريه ‪33.......................................................................................................:‬‬
‫دوهمه نظريه ‪35.......................................................................................................:‬‬
‫دريمه نظريه ‪36........................................................................................................:‬‬
‫داسالمي نظريودتطبيق نتيجه ‪39.....................................................................................‬‬
‫هغه ځايونه چي په داراالسالم کي داخل دي‪40....................................................................‬‬
‫دمجرمينوسپارل‪42......................................................................................................‬‬
‫الف ‪ :‬دمجرمينوسپارل‪42............................................................................................:‬‬
‫غيراسالمي دولت ته ئي سپارل‪43...................................................................................‬‬
‫دمريانوسپارل‪45.........................................................................................................‬‬
‫دسياسي اوعسکري مجرمينوسپارل‪47.............................................................................‬‬
‫آياممکنه ده هغه حربي چي اسالم راوړي اوپه دارالحرب کي جرم وکړي اوداراالسالم ته پناه راوړي‬
‫په دي جرم باندي جزاويني؟‪47.......................................................................................‬‬
‫دمجرمينوتبعيد‪48........................................................................................................‬‬
‫دمسلمانانواوذميانوتبعيد ‪49.........................................................................................:‬‬
‫دحربيانوتبعيد‪50.........................................................................................................‬‬
‫جنسيت په اسالمي شريعت کي‪51.......................................................................................‬‬
‫پایله ‪52...........................................................................................................................‬‬
‫مصادراومراجع ‪54.............................................................................................................‬‬

‫‪2‬‬
 ‫د دارالحرب تاریخچه‬
‫الحمد هللا رب العلمین والصلوة والسالم علی محمد خاتم نبیین وامام المتقین ورسول رب العالمین وعلی‬
‫آله وصحبه والتابعین لهم باحسان الی یوم الدین‪ .‬وبعد‬
‫محترمو لوستونکو !‬
‫ددارالحرب پیژندګلوی اوتاریخچه محترموکتونکوته په دی ډول سره انځوروم کله چی داسالم سپیڅلی‬
‫الرښودحضرت محمد(صل هللا علیه وسلم)په غارحراءکی دجبرائیل(علیه السالم) دوحی راوړلو په واسطه‬
‫دبعثت اوپیغمبری اوچت اوبلندویاړورپه برخه شو اوابتداءدوحی یی د(علق)په مبارک سورت سره وشوه‬
‫نوهمداؤچی نبی کریم(صل هللا علیه وسلم)ته دوحی په واسطه دوخت په تقاضا وامورمطابق احکام‬
‫نازلیدل چی دوحیی په همدی جاری لړی کی کله چی نبی کریم(صل هللا علیه وسلم)په مکه مکرمه کی ؤ‬
‫دهجرت په کولوباندی مأمورشوچی په دی هکله هللا جلت مجده وخپل حبیب ته داسی فرمائی«‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪ »‬االنفال آیة ‪۳۰‬‬
‫ژباړه‪ :‬اویادکړه ای محمد(صل هللا علیه وسلم)هغه وخت چی مکرفریب به کوله د تاسره کافرانولپاره ددی چی بندی کړی‬
‫ستایاووژنی ستایاوباسی تاله(مکی)نه اوپټ فریب کوی دوی له تاسره اوجزا دفریب ورکوی هللا(ج)دوی ته‬
‫اوهللا(ج)بهتردجزاورکونکودمکردی‪.‬‬
‫کله چی دنبی کریم(صل هللا علیه وسلم) اودهغه دملګری حضرت ابوبکرصدیق(رض)له مکی مکرمه‬
‫څخه دمدینه منوره په طرف باندی روان شول نوپه هغه وخت کی مدینه منوره اوټوله نړی دارالحرب ؤه‬
‫کله چی حضرت محمد(صل هللا علیه وسلم)اوبعضی صحابه کرامومدینی منوره ته تشریف راوړلونونبی‬
‫کریم(صل هللا علیه وسلم)هلته داسالم دمبین دین دعوت اوتبلیغ شروع کړ چی ددی لړی په دوام سره‬
‫ډیرخلک داسالم په سپیڅلی دین مشرف کیدل چی په کرارکراراوتدریجی ډول سره مدینه منوره له‬
‫دارالحرب څخه په داراالسالم بدله شوه همغه ؤ چی نبی کریم(صل هللا علیه وسلم)په مدینه منوره کی ئی‬
‫مسجد نبوی داسالم ځالند حکومت ئی رامنځ ته کړ همداوجه وه چی دغه تحوالت مدینه منوره په‬
‫داراالسالم بدله کړه اوهمدی وخت راهسی داسالم سپیڅلی تاریخ ته په کتنی سره نړی په دوه دارونو‬
‫باندی وویشل شوه‬
‫هغه ټولنه اودهغی ټولنی مربوطه جغرافیاوی ساحی ته دداراالسالم نوم ور کړل شو چی په هغه کی به‬
‫مسلمانان اوسیدله اوداراالسالم به بلل کیدلو اوهغه محوطه اوجغرافیاوی ساحه چی په هغی کی به کفار‬

‫‪3‬‬
 ‫اوسیدل ولوکه داسالم دعوت هم ورکړل شوی وه اوایمان ئی نه وی راوړی هغه ساحی اودهغه ساحی‬
‫کافراوسیدونکی اوځمکی ته دارالحرب وائی ددارالحرب مربوط کفارهغوکفاروته ویل کیږی چی همیشه‬
‫دمحمد(صل هللا علیه وسلم) دمقدس دین سره دښمنی کوی اودغه دښمنی له هری الری چی ممکنه وی‬
‫کوی مثًال‪ :‬که دجنګ له الری وی دتبلیغات له الری وی اودمسلمانانو دذهنونوګډوډکول اوپه داراالسالم‬
‫کی دپولواومرزنو جوړول اوداسی نورچی دغه خصوصیات دحربی کفارودی‪.‬‬
‫امانبی کریم(صل هللا علیه وسلم)په وخت کی بعضی داسی کفار هم ؤچی دنبی کریم(صل هللا علیه‬
‫وسلم)سره به ئی معاهدی په دی باندی کولی چی ددومره وخت لپاره به جنګ نه کؤ چی هغه ته دلغتو په‬
‫اصطالح کی حلیفان هم ویل کیدل خلصه داچی دحضرت محمد(صل هللا علیه وسلم) په سپیڅلی زنده ګی‬
‫کی دعربولویه وچه چی جزیرة العرب هم ورته وائی له دارالحرب څخه په داراالسالم تبدیل شوه‬
‫اوددارالحرب اوداراالسالم مسئله دنبی کریم(صل هللا علیه وسلم) دبعثت له وخت څخه شروع کیږی لری‬
‫اوداسالم احکام پری جاری وی داراالسالم بلل کیږی اوکه با العکس وی دارالکفربلل کیږی‪.‬‬

‫‪4‬‬
 ‫د دارالحرب پيژندنه‬

‫د دارالحرب تعريف‬
‫‪1‬‬
‫‪ .۱‬هي کل بقعة تکون احکام الکفر فيها ظاهرٌة ‪.‬‬
‫ژباړه ‪ :‬دارالحرب ا هغه ځمکي څخه عبارت دي چې د کفر احکام پکې ظاهر وي ‪.‬‬
‫‪ .۲‬و قال شافعي(رحمة هللا عليه)هي کل مکان يسکنه غيرالمسلمين و لم يسبق فيه حکٌم اسالمٌي او لم تظهر فيه‬
‫احکام االسالم‬
‫ژباړه ‪ :‬امام شافعي(رحمة هللا عليه) وائي دارالحرب د هغه ځاي څخه عبارت دي چې غيرې مسمانان پکښې‬
‫استوګن وي او مخکې پکې اسالمي احکام نه وي ظاهر او يا پکې قطًع ا اسالمي احکام نه وي ظاهر‬
‫‪2‬‬
‫شوی‪.‬‬

‫آيا داراالسالم دارالحرب ګرځي ؟‬

‫‪ .۱‬امام ابو حنيفة(رحمة هللا عليه)وائي چي داراالسالم په درې شرطو دارالحرب ګرځي ‪.‬‬
‫الف ‪ :‬کله چې د داراالسالم او دارالحرب تر منځ بل کوم دار واقع نشي ‪.‬‬
‫ب ‪ :‬په داراالسالم کې مسلمانان او اهل ذمه پخپل پخواني امن سره ژوند ونه کړاي شي ‪.‬‬
‫ج ‪ :‬کله چې په داراالسالم کې د کفر احکام او قوانين په څرګنده توګه ظاهر شي ‪.‬‬
‫ولې امام ابويوسف(رحمة هللا عليه)او امام محمد(رحمة هللا عليه)وائي چې داراالسالم هغه وخت دارالحرب ګرځي چې‬
‫په داراالسالم کې د کفر احکام او قوانين په څرګنده جاري شي ‪.‬‬
‫امام ابويوسف(رحمة هللا عليه)او امام محمد(رحمة هللا عليه)داسې استدالل کوي چي نسبت کول د دارالکفر داراالسالم‬
‫ته د قوانينو او احکامو د غلبې په اساس کیږي نو کله چې په يوه دار کې د مسلمانانو قوانين غالب او د‬
‫اسالم احکام جاري وي داراالسالم بلل کیږي ‪ ،‬او کله چې په يوه دار کې د کفر قوانين غالب او د کفر‬
‫احکام پکي جاري وي دارالحرب بلل کیږي ‪.‬‬
‫لکه څنکه چې په جنت کې سالمتيا ده نو دارالسالم ورته وائي او دوزخ ته ځکه دارالبوار وائي چې په‬
‫دوزخ کې هالکت دي ‪.‬‬

‫‪1‬بدائع الصنائع ‪ ،‬االمام عالؤ الدين ليکنه ‪ ،‬ج ‪،۷‬ص ‪۳۰‬دچاپ کال ‪،۵۸۰‬ط جديده ‪،‬دچاپ ځای مکتبة الرشيدية‬
‫‪ 2‬المبسوط ‪ ،‬امام شمس الدين ليکنه ‪ ،‬ج ‪،۱۰‬ص‪ ،۸۶‬دچاپ ځای مکتبة الرشيدية‬

‫‪5‬‬
‫خو امام ابو حنيفة(رحمة هللا عليه)وائي چې اعتبار د غلبې تماموالي او کامل والي ته دي ځکه په داراالسالم کې‬
‫مسلمانان او ذميان په امن کې ژوند تېروي خو کله چې کفار ورباندې غالب شي نو د مسلمانانو او‬
‫ذميانو دا امن ترهغې پورې نشي خرابوالي چې کامل قهر او غلبه حاصله نکړي او دا قهر او غلبه د‬
‫پورته درې شرطونو د متحقق کېدونه پرته نشي حاصلېدالي ‪.‬‬
‫د لومړي شرط ګټه ‪ :‬که داراالسالم او دارالکفر سره پيوست نه وي اهل يې د هر لوري د مسلمانانو د‬
‫تأثیر او تسلط الندې راځي د کفارو تسلط او قدرت ضعيف کیږي ‪.‬‬
‫د دوهم شرط ګټه ‪ :‬چې مسلمانان او ذميان د پخواني امن سره پاته شي دا ددې معني لري چي د کفارو‬
‫قهر او غلبه نده کامله شوی بلکه د داراالسالم يوڅه اثرات باقي پاتې دي ‪ .‬مثال يې داسې دي لکه کفار‬
‫چې په داراالسالم کې د مسلمانانو مالونه ونسي کفار يې تر هغې مالکان نشي ګځېدالي چې دارالحرب ته‬
‫يې انتقال نکړي ‪.‬‬
‫ترڅو په دارالحرب کې د کفارو غلبه کامله شي او تر څو چې په داراالسالم کې د اسالم کوم اثر باقي پاته‬
‫وي حکم د داراالسالم ورته کیږي ‪ ،‬ځکه د اثر په موجوديت کې حکم اصل ته کیږي چې داراالسالم دي نه‬
‫فرعي يا عارض ته چي هغه دارالحرب دي ‪.‬‬
‫امام ابو حنيفة(رحمة هللا عليه)دصاحبينو قول داسې ځوابوي چې اضافت د دارالسالم يا کفر ته عين اسالم يا کفر‬
‫ته ندي بلکې مقصود د داراالسالم نه امن دي او د دارالکفر نه مقصود خوف دي پدې معني که په يوه دار‬
‫کې د مسلمانانو لپاره پوره امن وي او د کفارو لپاره پوره خوف وي داسې داراالسالم دي او برعکس که‬
‫د مسلمانانو لپاره پوره خوف وي او د کفارو لپاره پوره امن وي پدې صورت کې بيا دادار دارالحرب دي‬
‫ځکه چې احکام په امن اوخوف بنأ دې نه په اسالم او کفر ‪ .‬غوره خبره هم داده چې اعتبار امن او خوف‬
‫ته ورکړاي شي نو په دې صورت کې ترڅو چې مسلمانان په يو دار کې په پخواني امن سره ژوند کوالي‬
‫شي او استيمان ‪ 3‬ته حاجت نه وي پيدا شوي نو داسي دار داراالسالم دي دارالحرب نشي ګرځېدلي ‪ ،‬او‬
‫کله چې يو دار په يقين سره اسالمي وي هغه د شک په ذريعه سره دارالکفر نشي ګرځېدلي او دارالکفر‬
‫داراالسالم ګرځېداي شي ځکه چې ترجيح د اسالم جانب ته ورکول کیږي نه د کفر جانب ته ځکه رسول‬
‫هللا صلي هللا عليه وسلمفرمايي ‪ :‬داراالسالم يعلو وال يعال‪4‬ژباړه ‪ :‬اسالم اوچت دين دي بل دين نشي ورباندې‬
‫اوچت کېدالي ‪.‬‬

‫‪ 3‬استيمان په لغت کې دامن غوښتلو ته ويل کيږي او په اصطالح کې دبل چا اقليم ته په امان سره داخليدل دي که داخليدونکي حربي وی او که‬
‫مسلمان وي (الموسوعة لفقهية ج‪،۳‬ص‪)۱۶۱‬‬
‫‪4‬دارلقطني ‪ ،‬دالحافظ امام علي بن عمر ليکنه ‪،‬ج‪،۶‬ص‪،۲۳۴‬ط اوله‪ ،‬دچاب کال ‪۲۰۰۳‬م ‪ ۱۴۲۴-‬ق‬

‫‪6‬‬
 ‫عالوه پردې که اعتبار د اضافت د احکامو ظهور ته وي نو دا ظهور هلته راتالي شي چې هغه دوه‬
‫‪)5‬‬
‫شروط دي ‪ ،‬لکه د داراالسالم اتصال په دارالحرب پورې اود پخواني امان له منځه تلل ثابت شي‬
‫په درالمختار کې داسې ليکل شوي داراالسالم دارالحرب نه ګرځي اګرکه اهل الحرب په داراالسالم باندې‬
‫غالب شي او يا د يو ښار خلک مرتد شي او په هغه ښار کې د کفر احکام جارې کړي او يا اهل ذمه خپل‬
‫عهد مات کړي ‪.‬‬
‫مګر ددريو شرطونو په متحقق کيدو سره متأخرين علماء وايي که د امام صاحب ذکر شوي شرطونه په‬
‫داراالسالم کي متحقق شي بيا دغه دار دارالحرب ګرځي ‪ ،‬البته که چېري دوباره په دي ښار باندي‬
‫مسلمانانو د ځان لپاره قاضي مقرر کړو ددې لپاره چې د اسالم احکام جاري کړي او مسلمانانو ته پدې‬
‫ښار کي امن حاصل شو دا ښار دوباره داراالسالم ګرځي ‪.‬‬
‫خو پدې کې اختالف نشته چې دارلکفر هغه وخت داراالسالم ګرځې چې د اسالم احکام پکې جاري شي ‪.‬‬
‫نوټ ‪ :‬په دارالحرب پورې د پيوست والي نه مطلب دادي چي د داراالسالم او دارالحرب په منځ کې بل د‬
‫مسلمانانو ښار نه وي واقع شوي ‪ ،‬سيندونه او بحرونه فاصل نه واقع کیږي ‪ .‬او د امن څخه مطلب هغه‬
‫‪6‬‬
‫امن دي چې مسلمانانو ته د اسالم په وجه او کفارو ته د ذمي د عقد په وجه حاصل وي‪.‬‬

‫‪5‬بدائع الصنائع ‪ ،‬االمام عالؤ الدين ليکنه ‪ ،‬ج ‪،۵‬ص ‪۱۳۰‬دچاپ کال ‪،۵۸۰‬ط جديده ‪،‬دچاپ ځای مکتبة الرشيدية‬
‫‪ 6‬ردالمحتار ‪ ،‬ابن عابدين شامي حاشيه ‪،‬ج‪،۱‬ص‪، ۱۱۰‬دچاپ ځای مکتبةالرشيدية‬

‫‪7‬‬
 ‫کوم هيواد داراالسالم او کوم هېواد دارالحرب دي ؟‬

‫د محققينو په نزد هند او د هغه په شان نور هيوادونه دارالحرب دي ‪.‬‬

‫شاه عبدالعزيز او رشيد احمد ګنګوهي په هند باندې د دارالحرب فتوي ورکړې ده ‪ ،‬او دا فتوا ئي د يارانو‬
‫د قول په بنا ورکړې ده ځکه ياران داراالسالم ته هغه وخت دارالحرب وائي چې د کفر احکام پکې جاري‬
‫شي ‪ .‬ولي د امام ابو حنيفة(رحمة هللا عليه) په نزد هند دارالحرب ندي ځکه چې د امام صاحب په نزد‬
‫داراالسالم هغه وخت دارالحرب ګرځي چې درې شرطونه پکې متحقق شي ‪.‬‬
‫په داسې حال کې چې په هند کې دا درې شرطونه ندي متحقق شوي ‪ ،‬بعضې متأخرين علماء وائي چې‬
‫درې شرطونه (چې په دوهم بحث کې ذکر شوي) په يو ښار د مسلمانانو کې متحقق شي او بيا پدې ښار‬
‫کې مسلمانانو ته امان ورکړاي شي او مسلمان قاضي ورته تعين شي چي د اسالم احکام جاري کړي نو دا‬
‫ښار بيرته داراالسالم ګرځي نو پدې اساس هند او دهند په شان نور ښارونه دارالحرب ندي ‪.‬‬
‫او هغه چاچې د هند په دارالحرب والي باندې فتوي ورکړې ده هغه ئې د امام صاحب د قول په اساس نه‬
‫ده ورکړې بلکې د ېارانو د قول په اساس ئې فتوي ورکړې ‪ ،‬په داسې حال کې چې رسم المفتي ‪ 7‬کې په‬
‫دې تصرېح شوې ده چې فتوي به د امام ابو حنيفة(رحمة هللا عليه)په قول ورکول کیږي ‪.‬‬
‫که د امام صاحب قول نه وي بيا به فتوي د امام ابو يوسف(رحمة هللا عليه) په قول ورکول کيږي ‪ ،‬که د امام‬
‫ابويوسف(رحمة هللا عليه) قول نه وي بيا به فتوي د امام محمد(رحمة هللا عليه) په قول ورکول کیږي که هغه هم نه وي‬
‫بيا به فتوي د امام زفر(رحمة هللا عليه) په قول ورکول کیږي که هغه هم نه وي بيا به فتوي د امام حسن بن زياد‬
‫په قول ورکول کیږي او يو قول داسې دي که امام صاحب يو طرف ته او صاحبين بل جانب وي نو په دې‬
‫صورت کې مفتي ته اختيار دي چي په هر قول فتوي ورکوي په دې شرط چې مفتي مجتهد وي (‪.)8۲‬‬

‫‪7‬رسم المفتي ‪ ،‬دابن عابدین ليکنه ‪،‬ج‪،۲‬ص‪ ،۱۱۱‬چاپ ځای قديمي کتب خانه‬
‫‪8‬اعالء السنن ‪ ،‬لظفر احمد العثماني ‪ ،‬ج ‪ ، ۱۴‬ص ‪ ، ۳۶۵‬چاپ کال ‪ ۱۴۲۷ ،‬هق‬

‫‪8‬‬
 ‫د عالم ويش‬

‫ددارالحرب متعلق احکام‬

‫‪ :۱‬دهجرت حکم ‪:‬‬

‫فقهاء کراموخلګ ددارالحرب څخه داراسالم ته دهجرت کولو لباره په درې ډلو وېشلي دي ‪.‬‬
‫‪ : ۱‬هغه خلک چه هجرت ورباندې فرض دي ‪:‬داهغه خلګ دي چه په هجرت کولو ددارالحرب څخه داراالسالم ته‬
‫قدرت لرې او په دارالحرب کې داوسېدلو په صورت کې دخپل دين داظهارولو توان ونلري اګر که داښځه هم‬
‫وې او دالري لپاره محرم ملګري هم وه نه لري خو په دې شرط چه دالرې دخطرڅخه به په امن کې وي اويا‬
‫‪9‬‬
‫دالرې خطرنسبت دارالحرب کې اوسېدلو ته کم وي‬
‫دفرضيت دليل يې دهللا تعالي داقول دي ِإَّن اَّلِذ يَن َتَو َّفاُهُم اْلَم اَل ِئَك ُة َظاِلِم ي َأْنُفِس ِهْم َقاُلوا ِفيَم ُك ْنُتْم َقاُلوا ُك َّنا ُم ْس َتْض َعِفيَن‬
‫‪10‬‬
‫ِفي اَأْلْر ِض َقاُلوا َأَلْم َتُك ْن َأْر ُض ِهَّللا َو اِسَعًة َفُتَهاِج ُر وا ِفيَها َفُأوَلِئَك َم ْأَو اُهْم َج َهَّنُم َو َس اَء ْت َم ِص يًر ا‬
‫ژباړه ‪:‬بيشکه هغه کسان چې وفات کړي وي دوي لره مالئکو د(مرګ) په داسي حال کې چې وي ظلم کونکي په‬
‫ځانونوخپلو وائي ورته مالئکې په کوم حال کې وي تاسې (په خپلو ديني چاروکي) وائي دوي چه ؤ مونږ‪.‬‬
‫ضعيفان کړل شوي په ځمکه کې (دکفارو په الس) بيا مالئکي ورته وائي چه ايانه وه ځمکه دهللا تعالي پراخه‬
‫چې هجرت کړي وي تاسې په دغه ځمکه دهللا تعالي جل جالله ‪.‬‬
‫‪11‬‬
‫نو داتارکان (پرېښودونکي )دهجرت ځاي ددوي دوزخ دي او ناکاره ځاي دورتلو دي (دوزخ )‬
‫په ذکر شوی آيت کې دهجرت ترک کونکي ته سخت وعيد ذکر شوی چې دا رقم سخت وعېد دفرض‬
‫يادواجب پرېښودونکې ته او يادحرام فعل مرتکب ته ورکول کیږي نو له دې څخه معلومېږي چه هجرت‬
‫کول فرض دي ‪ .‬او دهجرت دوجوب بل دليل درسول هللا صلي هللا عليه وسلم حديث شريف ديچې فرمايي‪:‬‬
‫‪12‬‬
‫أنا بريء من كل مسلم يقيم بين أظهر المشركين قال ال تترآی ناراهما ‪.‬‬
‫ژباړه ‪ :‬رسول هللا صلي هللا عليه وسلم فرمايي چې‪ :‬زه دهر هغه مسلمان څخه بېزاره يم چي دمشرکانو په منځ‬
‫کې اوسېږي که په داسې حال کې وي چې ديوبل اورونه هم ونه ويني همدارنګه په دي هکله دنبي عليه‬
‫‪13‬‬
‫الصلوة والسالم بل حديث دي چې فرمايي‪:‬التقطع الهجرة مادام العدویقاتل‬
‫ژباړه ‪ :‬تر څو چې دښمن په جګړه کې وي يعنې جنګ دوام ولري هجرت نه ختمېږي ‪.‬‬
‫‪9‬نهایة المحتاج الی شرح المنهاج ‪ ،‬دشمس الدين محمد بن ابي العبا س احمد حمزه لیکنه ‪ ،‬ج‪،۸‬ص‪ ،۸۲‬مکتبة الشاملة‬
‫‪10‬قرآنکريم سورت النساء (‪)۴‬‬
‫‪11‬کابلي پښتو تفسير ترجمه اوتفسير شيخ موالنا محمود حسن ديوبندي ‪،‬ج‪،۱‬ص‪۵۲۲‬‬
‫‪12‬الترميزي ‪،‬ابي عيسی محمد بن عیسی بن سوره الترمذي ‪ ،‬ج‪،۴‬ص‪،۱۵۵‬مکتبة اشاملة‬
‫‪ 13‬مسند احمد ‪ ،‬امام احمد بن حنبل ‪ ،‬دعبدهللا بن عبدالمحسن ترکي ليکنه ‪ ،‬ج اول ‪ ،‬ص ‪ ۱۹۲‬ط دوهمه ( ‪ ) ۱۴۲۹‬هق چاپ څای ‪،‬بيروت لبنان‬

‫‪9‬‬
 ‫‪14‬‬
‫اودرسول هللا صلي هللا عليه وسلم ددې قول چې فرمايي(الهجرة بعدالفتح ولکن جهادونية )‬
‫ژباړه ‪ :‬دمکې دفتح څخه وروسته دمکې معظمې څخه هجرت نسته الکن جهاد اونيت دي ‪.‬‬
‫مطلب دادي چه دمکې دفتحې څخه وروسته دمکې معظمې څخه هجرت کول نسته ځکه چې مکه مکرمه به‬
‫دقيامت ترورځې پورې داراالسالم وي انشاء هللا ‪.‬‬

‫‪:۲‬هغه خلګ دي چه هجرت ورباندې نسته ‪:‬‬

‫داهغه خلګ دې چې ددارالحرب څخه دهجرت کولو توان او طاقت نلري دمرض دوجې او ياپه دارالحرب کې‬
‫داوسيدلو داکراه له وجهې او يا دضعف له وجهې لکه ښځې اوماشومان دليل دهللا تعالي جل جالله دغه قول ديِإاَّل‬
‫‪15‬‬
‫اْلُم ْس َتْض َعِفيَن ِم َن الِّرَج اِل َو الِّنَس اِء َو اْلِو ْلَداِن اَل َيْس َتِط يُعوَن ِح يَلًة َو اَل َيْه َتُدوَن َس ِبياًل ‪.‬‬
‫ژباړه ‪ :‬مګره به (عذابېږي ) هغه چي رښتيا سره ضعيفان وي له نارينه او له ښځو او له هلکانو چې نه‬
‫‪16‬‬
‫توانېږي (اونه لري) هېڅ (تدبير) اونه پېژني دوي الره ( دچېري تللوله دارالحرب څخه )‪.‬‬
‫بل دليل ئې دابن عباس رضي هللا عنه دغه قول دي چې فرمايي‪:‬کنت وأمي ممن عذرهللا وفي رواية‪ ،‬يقول ‪َ :‬أَنا‬
‫‪17‬‬
‫َو ُأِّم ى ِم َن اْلُم ْس َتْض َعِفيَن َك اَنْت ُأِّم ى ِم َن الِّنَس اِء َو َأَنا ِم َن اْلِو ْلَداِن ‪.‬‬
‫ژباړه ‪ :‬زه اوزما مور دعذر دخاوندانو له جملي څخه وو او په بل روايت کې وائي چه زه او زما مور دضعيفانو‬
‫له جملې څخه ؤ زمامور دښځو له جملې څخه حساب وه او زه ماشوم وم ‪.‬‬

‫‪ :۳‬هغه خلګ دي چه هجرت ورباندې مستحب وي ‪:‬‬

‫داهغه خلګ دي چه دداردالحربڅخه داراالسالم ته دهجرت کوولو توانايي لري خو په دارلحرب کې داوسيدلو په‬
‫صورت کې دخپل دين داظهارکولو طاقت او تواناي هم لري ددې لپاره هجرت ورباندي مستحب دي چه دجهاد‬
‫لپاره تياري ونيسي او دمسلمانانو ټولي زياته کړي ‪.‬‬
‫امام شافعي رحمة هللا عليه ځلورمک قسم خلګ هم ذکر کړي دي او وايي چه داهغه خلګ دي چه په دارالحرب‬
‫کې ددين داظهار کولو قدرت لري او په دي هم قادر وي چه په يو خاص ځاي کې استوګن سي او دکفارو دشر‬
‫څخه ځانونه په امن کې وساتي دداسي خلګو لپاره هجرت کول حرام دي ددې لپاره چې ددوي استوګن ځاي په‬
‫کوم چې داخلګ دخپل دين داظهار کولو توان اوطاقت لري او دکفارو څخه ځانون په امن کې ساتلي سي دامام‬

‫‪14‬البخاري محمد بن اسماعيل البخاری ليکنه ‪،‬ج ‪،۴‬ص‪، ۳‬ط اول ‪،‬قدیمي کتپ خانه ‪.‬‬
‫‪15‬قرآنکريم سورة النساء‪۹۷‬‬
‫‪16‬کابلي پښتو تفسير ترجمه اوتفسير شيخ موالنا محمود حسن ديوبندي ‪،‬ج‪،۱‬ص‪۵۲۲‬‬
‫‪ 17‬السنن الکبری ابي بکراحمد بن حسين بن علي البيهقي دامام بيهقي ليکنه ‪،‬ج‪،۹‬ص‪،۱۳‬ط اول‪،‬دچاپ ځای دارالحديث جواهر القائد امام جامعة‬
‫االزهر‬

‫‪10‬‬
 ‫شافعي رحمة هللا عليه په نزدداداردارداسالم دي نو دداسي ځاي څخه هجرت کول دنوموړي ځاي ددارالحرب‬
‫‪18‬‬
‫ګرځېدلو سبب ګرځې چه دايو حرام کار دي‪.‬‬
‫داحنافو په مذهب کې دداراالسالم څخه داردالحرب ته هجرت کول واجب نه دي دليل يي داقول درسول هللا صلي‬
‫‪19‬‬
‫هللا عليه وسلم دي چه فرمايي ‪( :‬الهجرة بعدالفتح ولکن جهادونية )‬
‫ژباړه ‪ :‬دمکې دفتح څخه وروسته دمکې معظمې څخه هجرت نسته الکن جهاد اونيت باقي پاته دي‬
‫ددې حديث لپاره چې رسول هللا صلي هللا عليه وسلم (ادعهم الي التحول من دارهم الي دارالمهاجرين)‬
‫ژباړه ‪ :‬دعوت ورکړي هغو تخلګو ته چه په دارالحرب کې اوسېږي ددې په خاطر چه راوګرځي مهاجرين‬
‫‪20‬‬
‫دارالحرب ته ‪(.‬داحديث ناسخ دي) ‪.‬‬
‫ابن حزم وائي هغه خلګ چې ددارالحرب څخه داراالسالم ته هجرت وه نه کړي او يا دداراالسالم څخه دارالحرب‬
‫ته هجرت وکړي ددې لپاره چې خپله شتمني زياته کړي او ياخپله شتمني وساتي نو داکسان مسلمانان نه دي‬
‫‪21‬‬
‫ځکه چې رسول هللا صلي هللا عليه وسلم فرمايي چې‪(:‬انابريء من کل مسلم يقيم بين اظهر المشرکين )‬
‫ژباړه ‪ :‬زه بيزاره يم دهغه مسلمان څخه چه دمشريکينو په منځ کې اوسېږي ‪.‬‬
‫داځکه مسلمانان نه دي چي رسول هللا صلي هللا عليه وسلم بيزاري نه اعالنوي مګر دکافرانو څخه ‪،‬خوصاحب‬
‫داعالء السنن وايي چې په حديث شريف کې درسول هللا صلي هللا عليه وسلم بيزاري دهغه مسلمانانو دمالونو‬
‫اونفسونو څخه ده چې دمشريکينو په منځ کې استوګن وي چي دابېزاري دهغوي دايمان څخه نه وه ‪ ،‬که دابن‬
‫‪22‬‬
‫حزم خبره صحيح هم وي نو دحديث مطلب زجر او سختي ده ‪.‬‬

‫‪18‬روضه الطالبين امام محي الدين بن شرف النووي ‪،‬ج‪،۱۰‬ص‪،۲۸۲‬ط مکتبة الشاملة ‪،‬دچاپ ځای مکتبة اسالمي بيروت‬
‫‪19‬البخاري محمد بن اسماعيل البخاری ليکنه ‪،‬ج ‪،۴‬ص‪، ۳‬ط اول ‪،‬قدیمي کتپ خانه ‪.‬‬
‫‪20‬المسلم دابي الحسن مسلم بن حجاج ليکنه ‪،‬ج‪،۳‬ص‪،۱۳۵۷‬دچاپ ځای قديمي کتب خانه‬
‫‪21‬الترميزي ‪،‬ابي عيسی محمد بن عیسی بن سوره الترمذي ‪ ،‬ج‪،۴‬ص‪،۱۵۵‬مکتبة اشاملة‬
‫‪22‬اعالء السنن دموالنا ظفراحمد عثماني ليکنه ‪،‬ج‪،۱۲‬ص‪،۶۹۳‬ط مکتبة اشاملة‪ ،‬دچاپ ځای مکتبة امدادية‬

‫‪11‬‬
 ‫په دارالحرب کې دنکاح حکم‬

‫په دارالحب کې نکاح کول دټولو فقهاوو په نزد مکروه ده ځکه چې دغه نکاح دفتنې لپاره الر خالصول دي اوس‬
‫دمسلماني ښځې سره نکاح کول مکروه تنزيهي ده ځکه چې په دارالحرب کې نکاح کول فسادته دخپل اوالد‬
‫وړاندې کول دي په دې معني چې کله ماشوم په دارالحرب کې پيداسي او په دارالحرب کې لوي سي دکفارو‬
‫دفتنې اوددوي ددين دشر څخه په امن کې نه سي پاته کېدالي ‪.‬‬
‫اودحربي ښځې سره مکروه تحريمي ده ځکه ددي احتمال ډير موجوددي چي ماشوم دخپل مور په دين سي‬
‫‪23‬‬
‫اوکافر سي ‪.‬‬
‫حنابله وايي چې کله مسلمان په دارالحربکې اسير (بندي)وي نکاح کول ورته حرام دي ددې لپاره چې کله‬
‫‪24‬‬
‫هم دده اوالد پيداسي هغه دکافرانو لپاره غالم ګرځي‪.‬‬

‫په دار الحرب کې دتجارت حکم‬

‫فقهاء کرامو په دې اتفاق کړي چې دتجار لپاره نه ده جائز چي دار الحرب ته داسې مواد يو سي چې‬
‫حربيانو ته دمسلمانانو په مقابل کې قوت وربښي لکه اسلحه‪ ،‬اوسپنه‪ ،‬غالمان اوداسې نور شيان چې په‬
‫دار الحرب کي په جګړه کې استعمالېږي ځکه چې داد حربيانو سره دمسلمانانو په مقابل کې کمک‬
‫اومرسته ده اوکله چې حربي دار االسالم ته داخل شي مسلمانان دهغه ته اجازه نه ورکوي چې هغه په دار‬
‫االسالم کې اسلحه واخلي اودار الحرب ته يې انتقال کړي ‪)25( .‬‬
‫اودداسې موادوړل دار الحرب ته چې په هغه کې دحربيانو سره مرسته اوکمک نه وي لکه‪،‬طعام‪ ،‬لباس‬
‫اواسې نورشيان دار الحرب ته يې وړل جائز دي ځکه چې دداسې مواد په بيع کې په دار الحرب کې څه‬
‫موانع نشته‪ .‬اوپه تجارت کې داعادت ګرڅېدلي چي دمسلمانانو تجاران بغير دکوم ممانعت څخه دار‬
‫الحرب ته الړشي اودکفارو تجاران دار االسالم ته راشي‪.‬‬
‫خوبهتره خبره داده چې دار الحرب ته دتجارت کولو لپاره دتګ څخه ځان وساتل شي ځکه چې دار الحرب‬
‫ته تلل اوهلته اوسېدل دمسلمانانو په روحياتو اومعنوياتو باندې بده اغېره کوي‬

‫‪23‬ردالمحتار دابن عابدين شامي ليکنه ‪،‬ج‪،۲‬ص‪،۲۸۹‬ط مکتبة الشامله ‪ ،‬دچاپ ځای مکتبة الشيدية‬
‫‪24‬المغتي دابي محمد عبدهللا بن احمدبن قدامه ليکنه ‪،‬ج‪،۸‬ص‪ ،۴۵۵‬دچاپ ځای مکتبة الشاملة‬
‫‪ : 25‬الفتاوی الهندیه دعالمه همام موالنا الشیخ لیکنه‪ ،‬ج ‪ ۲‬ص ‪ ،۱۹۲‬ط‪ :‬دوهمه ‪ ۱۴۰۳‬هـ ق ‪ ،‬پاکستان‪ ،‬دچاپ ځای مکتبه ماجدیه عیدګاه طوغی‬
‫رود‪ ،‬دچاپ کال مکتبه شامله‪.‬‬

‫‪12‬‬
 ‫اودملسمانانو دين اوتقوي په امن کي نشي پاتي کېدالي‪)26(.‬‬
‫مالکيان وايي چې په دار الحرب کې تجارت کول مکروه تحريمي دي اودمسلمان دشان سره له ده مناسب‬
‫چې ددار االسالم نه هغي ځمکې ته الړشي چې هلته دکفر احکام جاري وي‪)27(.‬‬

‫په دار الحرب کې درباحکم‬

‫امام مالک رحمة هللا عليه هللا عليه امام شافعيرحمة هللا عليه هللا عليه ابويوسف رحمة هللا عليه وايي چې‬
‫په دار الحرب کې سود حرام دي لکه څنګه چې په دارداسالم کې حرام دي اوهر هغه شي چې په‬
‫داراالسالم کې حرام وي هغه په دار الحرب کې هم حرام وي عام تر دې که داسود دمسلمانانو په منځ‬
‫کې وي اوکه دمسلمان اوحربي په منځ کې وي اوکه دهغه مسلمانانو په منځ کې وي چې په دار الحرب‬
‫کې اوسېږي اوددارالحرب نه یې داراالسالم ته هجرت نه وي کړي ځکه چې دسود دحراموالي نصوص‬
‫عام دي دداراالسالم اودار الحرب اودمسلمان اوحربي فرق پکې نشته‪)28(.‬‬
‫امام ابوحنيفه رحمة هللا عليهمة هللا عليه اوامام محمد رحمة هللا عليه وايي چې په دار الحرب کې دحربي‬
‫اومسلمان اويا هغه مسلمانانو ّپ منځ کي چې ددار الحرب نه يې دار االسالم ته هجرت نه وي کړي سود‬
‫حرام نه دي اوددي مسئلي دتائيد لپاره ّپه الندې ډول دالئل ذکر کوي‪.‬‬
‫‪ :۱‬درسول اکرم صلي هللا عليه وسلم حديث شريف دي چې فرمايي‪:‬‬
‫الر با بين المسلم والحربي في دار الحرب‪:‬‬
‫ژباړه‪ :‬په دار الحرب کي دمسلمان اوحربي ترمنځ سود نشته‪.‬‬
‫کله چي فارسيان ّپه روميانو باندې غالب شول دمکې مشرکان ډير زيات خوشحاله شول ځکه چې‬
‫فارسيان هم مشرکان اوبت پرست ؤؤ اودمکې خلک هم مشرکان اوبت پرست ؤؤ نو مسلمانانو ته به يې‬
‫پيغور وکولو چي فارسيان په روميانو باندي غالب شول مونږ هم په ستاسې باندې حتما غالب کېږو ّپ‬
‫دي وخت کې دهللا تبارک وتعالي داايتونه نازل کړل‪:‬‬
‫آلم غلبت الرم في ادني االرض وهم من بعد غلبهم سيغلبون في بضع سنين هلل االمر من قبل ومن بعد‬
‫‪29‬‬
‫ويومئذ يفرح المؤمنون‪.‬‬

‫‪ :26‬بدائع الصنائع دامام عالء الدین ابی بکر بن مسعود الکاسانی لیکنه‪ :‬ج ‪ ۷‬ص ‪ ۱۰۲‬دچاپ کال مکتبه شامله‪.‬‬
‫‪ :27‬المجموع شرح دمهذب دامام ابی زکریا محی الدین بن شرف النووی لیکنه‪ :‬ج ‪ ۹‬ص ‪ ۳۹۱‬ط مکتبه شامله‪ ،‬دچاپ ځای دار الحدیث دجوهر‬
‫القائد‪ ۱۴ :‬کوڅه دچاپ کال ‪ ۱۴۳۱‬هـ ق‪.‬‬
‫‪ :28‬شرح فتح القدیر دکمال الدین محمد بن عبدالواحید ابن الهمام لیکنه‪ :‬ج ‪ ۴‬ص ‪ ،۱۷۷‬ط مکتبه شامله‪ ،‬دچاپ ځای مکتبه رشیدیه‪ ،‬دچاپ کال‬
‫مکتبه شامله‪.‬‬
‫‪ :29‬سورة الروم آیة ‪.۴ -۱‬‬

‫‪13‬‬
 ‫ژباړه‪ :‬مغلوب کړل شو (اهل دروم) په متصله( نژدي)ځمکه کې ؤ يعني ځمکې دعربو ته اودغه روميان‬
‫وروسته دمغلوبيت ددوي نوزربه غالب شي په پارسيانو ّپ څوکلونو کي خاص هللا جل جالله لره دي حکم‬
‫اوامر پخواله دي نه چې پارس په روم باندې بري ومومي اووروسته له دې نه چي روم په فارس باندې‬
‫غلبه ومومي اوامر يې تل نافذ دي اوّپه دغه ورځ ّپه وخت دغلبې دروم په فارس باندي خوشحاله به شي‬
‫مؤمنان دهللا جل جالله ّپه نصرت باندې له کتاب واالؤؤ سره ّپه مجوسيانو مرسته يعني مدد کوياهلل جل‬
‫جالله دهر هغه چاسره چې اراده وکړي دنصرت يې اوهمدي ښه غالب اوقوي دي داحکامو په انفاذ ډير‬
‫رحم والدي کله چې حضرت ابوبکر صديق رضي هللا عنه دغه آيتونه واوريدل دمکې معظمې اطرافو اود‬
‫مشرکانو مجمع ګانو يعنې ټوليو اوبازارونوته ورغلو ددي اعالن يې وکړ چې اي مشرکانو ستاسو‬
‫دخوشحالي لپاره هيڅ ځاي نشته ّپ څوکلونو کې به روميان په فارسيانو باندې غالب شي دمکې په‬
‫مشرکانو کېيې ابي بن خلف مقابله وکړه اووه يې ويل ‪ :‬چې تاسې درواغ وايي داسې نه شي کيدي‬
‫حضرت ابوبکر صديق رضي هللا عنه ورته وفرمايل چې دخداي دښمنه ته دروغجن يې اوزه خوپه دې‬
‫خبره شرط لګولو ته تيار يم که په دريو کلونو کې دننه روميان په فارسيانو غالبه نه شول نو زه به لس‬
‫عدده اوښان تالره درکوم اوکه غالب نو ته به ما ته لس اوښان راکوي‪.‬‬
‫دايې وويل اوحضرت ابوبکر صديق رضي هللا عنه درسول هللا صلي هللا عليه وسلم ّپ خدمت کې حاضر‬
‫شو ددي واقعي ذکر يي ورته وکړو رسول هللا صلي هللا عليه وسلم ورته وفرمايل ‪ :‬چېما درې کلونه نه‬
‫ؤؤ تعين کړي ‪.‬‬
‫اوپه قرانکريم کې دبضع سنين لفظ ذکر دي چې اطالق يې له درې کلونو څخه تر نهو کلونو پورېکیږي ته‬
‫الړشه اودهغه چاسره دې چې معاهده کړي هغه ته ووايه چې زه دلسو اوښانو پرځاي دسلو اوښانو شرط‬
‫لګوم مګر موده به ددريو کلونو پر ځاي نهه کاله وي اوپه ځينو روايتونو کي اووه کاله ده‪ :‬حضرت‬
‫ابوبکر صديق رضي هللا تعالي عنه درسول هللا صلي هللا عليه وسلم داحکم ومنلو اووالړ ابي بن خلف ته‬
‫‪30‬‬
‫ورغلو اوداخبره اوشرط يې ورته ذکر کړوأبي بن خلف هم دابوبکر پدې خبره اوشرط رازي شو‬
‫خوکله چې روميان په فارسيانو باندې غالب شول ّپ دې وخت کې ابي بن خلف مړ شوي ؤاودابي بن‬
‫خلف زوي سل اوښان حضرت ابوبکر صديق رضي هللا عنه ته ورکړل پورته ذکر شوي قصه په ديباندې‬
‫داللت کوي چې ّپه دار الحرب کې دحربي مال اخيستل دعذرڅخه پرته مباح دي نوهر کله چې په دار‬
‫الحرب کې دحربي مال اخيستل دعذرنه پرته مباح وي په عقد فاسد سره په طريقه اولي مباح دي‪.‬‬

‫‪ :30‬جامع ترمذی دحافظ ابی عیسی محمد بن عیسی بن سوره ابن موسی الترمذی‪ :‬لیکنه‪ :‬ج ‪ ۲‬ص ‪ ۵۶۰‬ط اوله دمحرم‪۱۴۲۰ :‬هـ ق ‪ ،‬دچاپ ځای‬
‫دار االسالم دامیر عبدالعزیز بن جلوی کوڅه دتجارت غرفی ته مخامخ‪ ،‬دچاپ کال مکتبه شامله‪.‬‬

‫‪14‬‬
 ‫په دار الحرب کي په مسلمان باندې دحد اقامه‬
‫کله چې مسلمان په دار الحرب کې غالوکړي‪ ،‬زنا وکړي‪ ،‬شراب وڅښي‪ ،‬قذف ولګوي اوقتل وکړي ايا‬
‫حدود ورباندې اقامه کیږي اوکه نه؟‬
‫امام مالک رح اوامام شافعي رح وايي‪ :‬چې په مسلمانانو باندې واجب ده چې په دار الحرب کې حدود‬
‫اقامه کول دلمونځ روژې اوزکاة په شان فرض دي اودار الحرب ّپه دې کې کوم تأثير نلري که چېرته‬
‫يومسلمان په دار الحرب کې بل مسلمان قتل کي نو قاتل ورباندې قصاسېږي لکه څنګه چې په قاتل‬
‫باندې په دار االسالم کې نو قاتل ورباندي قصاصېږي چې په قاتل باندې ّپ داراالسالم کې دقصاص حکم‬
‫‪31‬‬
‫کول کیږي همدارنګه ّپ دار الحرب کې هم داحکم په قاتل تطبيق کیږي‪.‬‬
‫حنابله وايي‪ :‬چې په دار الحرب کې حدود اوقصاص واجب دې لکن ّپ دار الحرب کې نه اقامه کیږي بلکه‬
‫هر کله چې جاني ددار الحرب نه دار االسالم ته راغي بيا په دار االسالم کې ورباندي حد اقامه شي ‪.‬‬
‫ددوي استدال ل کوي په قول دحضرت عمر (رضی هللا عنه) چې سعيد په خپل سنن کې روايت کړي ‪ :‬ان‬
‫عمر ((رضی هللا عنه)ی هللا عنه)ي هللا عنه کتب الي الناس ال يجلدن امير جيش وال سرية رجل حد وهو‬
‫‪32‬‬
‫غاز حتييقطع الدرب قافال ليال يلحقه حمية الشيطان فيلحق بالکفار‪.‬‬
‫ژباړه‪ :‬دلښکر اويا سريې مشر دې په غازي باندې دغزا پر مهال يعنې وخت حد نه اقامه وي تر هغه‬
‫پورې چي قافله ددار الحرب څخه ؤؤ دار االسالم ته نه وي داخپله شوي تر څو جاني سره دشيطان‬
‫وسوسه يو ځاي نه شي اوجاني دکفارو سره يو ځاي نه شي‪.‬‬
‫احناف وايي ددار الحرب ّپه جاني حد نه اقامه کیږي ولو که ددار الحرب نه دار االسالم ته راشي په دي‬
‫هکله استدالل کوي درسول هللا صلي هللا عليه وسلم په قول باندې چې فرمايي‪ :‬التقام الحدود في دار‬
‫‪33‬‬
‫الحرب‪.‬‬
‫ژباړه‪ :‬په دار الحرب کې حدودنه اقامه کیږي اوبل داچې په دار الحرب کې دمسلمانانو امام دحدود و اقامه‬
‫کولو قدرت نه لري ځکه چې په دار الحرب کې دمسلمانانو واليت اوتصرف نشته اودار االسالم ته درجوع‬
‫په حالت کې ځکه ورباندې حد ود نه اقامه کیږي چې فعل اصال دحد داقامه کولو موجب اوسبب نه دې‬

‫‪ :31‬الخراشی محمد بن عبد هللا بن علیه الخراشی ‪ ،‬سلیمان بن صالح لیکنه‪ :‬ج ‪ ۳‬ص ‪ ،۱۱۱‬ط مکتبه شامله‪ ،‬دچاپ ځای مکتبه شامله‪ ،‬دچاپ کال‬
‫مکتبه شامله‪.‬‬
‫‪ :32‬المغنی ‪ ،‬دابی محمد بن عبد هللا بن احمد بن قدامه المقدسی لیکنه‪ :‬ج ‪ ۸‬ص ‪ ،۴۷۳‬ط ‪۱۴۲۵‬هـ ق‪ ،‬دچاپ ځای دجوهر القائد کوڅه جامعة‬
‫االزهر دار الحدیث‪ ،‬دچاپ کال مکتبه شامله‪.‬‬
‫‪ :33‬سنن بیهقی الکبری داحمد بن حسین بن علی بن موسی‪ :‬ابوبکر البیهقی لیکنه‪ :‬ج ‪ ۹‬ص ‪ ،۳۱‬ط اوله ‪ ،۹۵۸۷‬دچاپ څای‪ :‬دار الحدیث دالقائد‪،‬‬
‫‪ ۱۴۰‬کوڅه چی دازهر د جامعی امام دی ّپ قاهر ه کی‪ ،‬دچاپ کال‪ :‬مکتبه الشامله‪.‬‬

‫‪15‬‬
 ‫ګرځېدلي اوس که مسلمان په دار الحرب کې قتل عمد وکړي نه قصاص کیږي ځکه چې دا قتل په دار‬
‫الحرب کې واقع شوې دي چې داد قصاص په وجوب که يو شبه اوشک وګرځېدو اودشبهې اوشک په‬
‫موجوديت کې حدود اوقصاص معطل اوځنډېږي ځکه چې رسول هللا صلي هللا عليه وسلم فرمايي‪:‬تدرء‬
‫‪34‬‬
‫الحدود بالشبهات‪.‬‬
‫ژباړه‪ :‬حدود په شبهې اوشک سره دفع کیږي‪.‬‬
‫لکن ديت ورباندې شته اوداديت به دقاتل دمال څخه ورکول کیږي ّپه عاقله يعنې دمړي په کورني باندې‬
‫تاوان نشته ځکه چې ابتداء ددېت ّپ قاتل باندې دي اوپه عاقله باندې دهمدردي اوکومک په خاطر ؤؤ نو‬
‫‪35‬‬
‫ددار داختالف ّپ صورت کې همدردي اوکمک نشته‪.‬‬

‫‪ :34‬سنن البیهقی الکبری‪ :‬ج ‪ ۸‬ص ‪ ،۱۳۱‬طبع ‪ ،۵۸۷‬دچاپ ځای ‪ :‬دار الحدیث‪ ،‬دچآپ کال مکتبه شامله‪.‬‬
‫‪ :35‬بدائع الصنائع ‪ :‬ج ‪ ۷‬ص ‪ ،۱۳۱‬ط ‪ ،۵۸۷‬دابی بکر مسعود الکاسانی لیکنه‪ ،‬دچاپ ځای مکتبه رشیدیه کوئټه پاکستان‪ ،‬دچاپ کال لیکنه مکتبه‬
‫شامله‪.‬‬

‫‪16‬‬
 ‫آيا دلښکر په يو فرد باندې دحد اقامه شته؟‬

‫احناف وائي‪.:‬که دلښکريو فردته په دارالحرب کي د قررګاه څخه بېرون حد متوجه شو او يائې قتل‬
‫وکړچي دا قتل ياعمد ؤاوياقتل خطا ؤپه دې صورت کې حد اويا قصاص ورباندې نشته‪.‬‬
‫همدارنګه که دلښکر يوفرد(شخص)په قررګاه کې دننه زنا وکړي دلښکر امير نشي کوالي چې هغه جاني‬
‫مواخذه (ونيسي)ځکه دلښکراميردا صالحيت نلري چې په دارالحربحدوداقامه کړي‪.‬ولې دمسروقه مال‬
‫تاوان اودقتل ديت دجاني څخه اخستالي شي‪ .‬دا په هغه صورت کې چې خليفه دلښکر امير ته دحدودود‬
‫اقامه کولوصالحيت نه وي ورکړي‪.‬‬
‫ولي که دلښکر مشر داسالم خليقه ؤ اويا دلښکرامير ته دحدودوداقامه کولوصالحيت سپارلي ؤ اوبيا په‬
‫لښکر کي کوم فرد ته په قررګاه کې دننه حد متوجه شو قصاص اوحد ورباندې اقامه کیږي ځکه چي امام‬
‫يا خليفه صاحب(خاوند)دشوکت وي اوحدودورته سپارل شوي دي اود لښکر په موجوديت کې دقررګاه‬
‫داخل دداراالسالم حکم غوره کوي(‪. )36‬‬
‫امام مالک رحمةهللا عليه اوامام شافعي رحمةهللا عليه وائي چي دلښکر هر فر د ته که حد متوجه‬
‫شونوحد دورباندې اقامه شي اګر که ددښمن په معا صره کې هم وي ځکه که داوېره موجوده وي چې‬
‫ګويا جاني به دکفاروسره يوځاي شي نو دا وېره دحدداقامه کولو مانع نه شي ګرځېدالي ځکه که دا وېره‬
‫دحد داقامه کولو مانع وګرځي نوبيا به موږ په هېڅ ځاي کي ونشوکوالي چې حدود اقامه کړو‪.‬ځکه چې‬
‫جاني کوالي شې له هرځاي څخه چې وغواړي له کفاروسره يوځاي کيداي شي‪.‬په داسې حال کې چې‬
‫رسول هللا صلي هللا عليه وسالم په مدينه منوره کې حدود اقامه کړل اومشرکين هم مدينې منورې ته‬
‫نژدې ميشت ؤ‪.‬اومسلمانانو سره مرستې ته هم حاضر ؤ اوپه حنين کې شارب الخمر ئې په درو وواهه‬
‫(‪)37‬‬
‫هلته هم مشرکين نيږدې وو‬

‫‪36‬بدائع الصنايع ‪ . :‬ج ‪ . ۷‬ص ‪ . ۱۳۲-۱۳۱‬ط – اوله (‪ ۵۸۷‬هـ)‬

‫‪37‬االم د محمد بن ادريس شافعي ليکنه ‪ .‬ج ‪ . ۴‬ص ‪ . ۲۴‬ط ـ ‪۲۰۰۹‬م‬

‫‪17‬‬
 ‫په دارالحرب کې دغنيمت ويشل‬
‫په دارالحرب کې غنيمت وېشلو په هکله دفقهاء کرامو اختالف دي‪.‬‬
‫‪ ۱‬ـ مالکيان ‪،‬شوافع اوحنابله وائي چې په دارالحرب کې دغنيمت وېشل‪،‬خرڅول اواخستل جائزدي‪.‬‬

‫دوې دخپل قول دتائيد لپاره د ابواسحاق الفزاري په قول استالل کوي‪.‬چې ماامام اوزاغي ته وويل‪:‬‬
‫آيا رسول هللا صلي هللا عليه وسالم په مدينه منوره کي غنيمت تقسيم کړي دي؟امام اوزاعي راته وويل‪:‬‬
‫چې زه نه يم پوه مګر خلکوبه په رارالحرب کې غنيمت تقسيمولواخستلو به ئي اوخرڅولوبه ئې‪.‬‬
‫اورسول هللا صلي عليه وسالم چې په کومه غزاکې غنيمت ترالسه کړوخمس بهئي ځان ته واخست نور‬
‫پاتي برخه به ئي غازيانو ته ويشله مخکي تر دې چې له غزا څخه فارغ شي‪.‬‬
‫چې دهغه غزاګانو له جملې نه دهوازن‪،‬بني مصطلق اوخېبر غزاګاني دي اوپه غنيمت باندې ملکيت‬
‫دغلبې په وخت کې ثابتېږي اوکله چې ملکيت ثابت شي ويشل يې هم صحيح دي‬
‫اووايئ چي دکفارودمال وېشل دهغوي په دارکې دکفارو لپاره سپکاوي دمجاهدينو لپاره دزړونو د‬
‫خوشحالي اودحوصلې داچتېدو سبب ګرځي‪.‬اوپه دارالحرب کې دغنيمت باندې دښه تصرف کولو زريعه‬
‫(‪)38۱‬‬
‫هم ګرځي‬

‫‪۲‬ـ احناف وايي چې په دارالحرب کي دغنيمت ويشل په دوه ډوله دي‪.‬‬

‫‪۱‬ـ د حمل او نقل لپاره وېشل‬
‫‪۲‬ـ دملکيت لپاره وېشل‬
‫اول ډول وېشل‪ :‬که په دارالحرب کې دمسلمانانو دامېر سره کافي اندازه دحمل اونقل لپاره وسايل نه وي‬
‫موجوداودغنيمت اندازه زياته وي نوامام دغنيمت هرغازي ته دهغه دتوان په اندازه تقسيم کړي چې‬
‫داراالسالم ته يې انتقال کړي اوهلته په داراالسالم کې دې بېرته اميرته وسپاري چې دغنيمت دا ډول‬
‫وېشل په دارالحربکې جائز دي‪.‬‬
‫دوهم ډول دملکيت لپاره وېشل‪:‬داحنافو په نېزد په درالحرب کي دملکيت لپاره دغنيمت وېشل جاېز نه‬
‫دي ترڅو غنيمت داراالسالم ته انتقال نکړي ‪.‬ځکه چې دغنيمت په مال کي دملکيت حق ثابتېږي په نفس‬
‫قبض اوغلبې سره اودا حق محکم کیږي په محرز کېدو سره اوتمامېږي (پوره کیږي)په وېشلو سره‬
‫لکه دشفع حق چې ثابېتږي په بيع سره اومحکم کیږي په طلب سره اوتمامېږي په اخستلوسره‪.‬‬
‫‪38‬المغني ابي محمد عبدهللا بن احمد بن قدامه ج‪.۸‬ص‪.۴۲۲.‬ط ـ اول(‪۱۴۲۵‬هـ‬

‫‪18‬‬
 ‫ترڅوچې په مال کې پوره ملکيت مه وي ثابت شوي تقسيمول يې جائز نه دي لکه څنګه چې په بيع کي‬
‫دمبيعې تقسيمول مخکې دقبض کولو نه جايز نه دي‪.‬‬

‫اوس په دارالحرب کې د مجاهدينو ملکيت په غنيمت کييًد(قدرتًا)غالب دي‪.‬‬

‫مګرداچې په دارالحرب کې واقع دي په اساس داًر (کور يا استوګنځي)په لحاض مغلوب دي اوددې‬
‫(‪)39‬‬
‫مغلوبېدو په وجه په غنيمت کې ملکيت ضعيف دي او دضعيف ملکيت ويشل جايز نه دي‪.‬‬

‫داختالف نتايج‪:‬‬
‫‪ ۱‬ـ که په دارالحرب کېيو دغانمينو نه وفات شي داحنافو په نزد دمتوفي وارثين په غنيمت کي حق نه‬
‫لري اوجمهور علماء وايي چې دمتوفی وارثين په غنيمت کې حق لري ‪.‬‬
‫‪ ۲‬ـ کله چې دمجاهدينو دکمک لپاره يو بل ګروپ کمکي مجاهدين په داسې حال کي دارالحرب ته ورسیږي‬
‫چې اول ګروپ مجاهدينو جګړه ګټلي وي او دغنيمت مال يې نيولي وي او داراالسالم ته يې نه وي انتقال‬
‫کړي‪.‬‬
‫احناف وايي چې کمک کوونکې مجاهدين په غنيمت کي حق لري اودنورو مجاهدينو سره شريکان دي‬
‫اوجمهور علماء وايي چې دمجاهدينو کمک کوونکي ګروپ په غنيمت کې حق نلري اوپه غنيمت کې‬
‫شريکان نه بلل کيږي‪.‬‬
‫‪ ۳‬ـ کله چېيود غازيانونه په دارالحرب کې دغنيمت يوه حصه مال تلف کړي داحنافو په نيزد په تلف‬
‫کوونکي مجاهد باندي دتلف کړي مال تاوان نشته‪.‬او دجمهورو علماء وايي چې په تلف کوونکي مجاهد‬
‫باندې دتلف کړي مال تاوان شته‪.‬‬

‫په درالحربکې دنفس اومال عصمت‬

‫په دې مسآله کې اصل دادي چې دحربيانو وينې اومال دمسلمانانو لپاره مباح دي کوم عصمت (ساتنه نه‬
‫لري) د مسلمانانولپاره په کار ده چې کله په کفارو باندې غالب شي دهغوي دمالونو او نفسونومالکان‬
‫شي ددې لپاره چې کفاروهم دمسلمانانومالونه اووينه دځانونو لپاره مباح ګرځولې وي او په دې مسآله‬
‫باندې دټولوفقهاء اتفاق دي‪.‬‬
‫ليکن په بعضو حاالتو کي په دارالحرب کې دنفسونو اومالونو لپاره عصمت ثابتېږي چې هغه حاالت په‬
‫الندې ډول دي‪.‬‬

‫‪39‬المبسوط امام شمس الد ين السرخسي‪ .‬ج‪۱۰.‬ص‪۳۳.‬ط ـ مکتبه شامله‬

‫‪19‬‬
 ‫‪ ۱‬ـ کله چې مسلمان اسير(بندي) شي او يا دارالحرب ته په امن سره داخل شوي وي او کفارو دته په دې‬
‫شرط امان ورکړي وي چې ستا نفس اومال به په امن کې وي ته به هم زموږ دنفس سره خيانت نه کوي‬
‫او موږ ته به هيڅ نوع ضرر نه رارسوي‪.‬که په دې معاهده ُهُو َبٌه(هوبه هو)داسې الفاظ هم ذکرنه کړي‬
‫دامن په معني کي همداسېيو مفهوم پروت دي اوس دې مسلمان ته چې په دارالحرب کې اسير(بندي)دې‬
‫اويا په امان سره دارالحرب ته داخل شوي ديده ته جايز نه دي چې دکفارومالونو اونفسونو ته تاوان‬
‫ورسوي او خيانت ورسره وکړي ځکه چې ضرر رسول غَدردي اوپه اسالم کې غَدراوخيانت نشته‪.‬په دي‬
‫صورت کې که مسلمان دکفارونه مال غالکړي اويادکفارونه مال غصب کړي او دځان سره دراالسالم ته‬
‫راوړي ‪،‬دمسروقه (غالشوي)اومغصوبه مال ردول ورباندې واجب دي که دمال خاوند په داراالسالم کي‬
‫نه وي اوپه دارالحرب کي وي نو مال د دارالحرب ته وستوي ځکه ددې معاهدې په اساس دا داسې حکم‬
‫لري چې ګويا ده دمسلمان مال غال کړي وي اويا يې غصب کړي وي نو دمسلمان په هر ځاي کې معصوم‬
‫دي اوپه بل مسلمان باندې حرام دي که څوک د مسلمان مال غالاويا غصب کړي ردول يې ورباندې واجب‬
‫(‪)40‬‬
‫دي‬
‫‪ ۲‬ـ کله چې حربي کافر په دارالحرب کې ايمان راوړي اومسلمان شي ‪،‬وينه ‪،‬مال او صغيراوالد يې په امن‬
‫دي که فرضًا کوم کس نوي مسلمان شوي وي اوحربييې عمدًا قتل کړي امام شافعي رحمه هللا او قاضي‬
‫ابو يوسف رحمه هللا فرمايي‪:‬ـ چې په قاتل باندې کفاره اوديت دواړه الزم دي‪.‬ځکه چې عمومًا داليل په‬
‫دې باندې داللت کوي چې دمسلمان مال اونفس دواړه په هر ځاي کې چې وي په امن کې دي هيڅوک‬
‫ورباندې دتجاوزحق نلري‪.‬‬
‫دامام يوسف رحمه هللا نه پرته نورټول احناف په دې باندې متفق دي که يومسلمان داسېيومسلمان قتل‬
‫کړي چې په دارالحرب کې مسلمان شوي وي که قتل عمد وي په قاتل باندې هېڅ شي نشته‪.‬‬
‫او که قتل خطاء وي په قاتل باندې کفاره الزمېږي دوي استدالل کوي دهللا(ج) پدې مبارک قول سره چې‬
‫(‪)41‬‬
‫هللا جلته عظمته فرماېي‪:‬فان کان من قوم عدو لکم وهومؤمن فتحرير ر قبة مؤمنة ) سورت نساء‬
‫ژباړه‪:‬پس که وو دا مقتول له هسې قوم چې دښمن وي تاسې لره حال دا چې دا مقتول مؤمن وي نو شته‬
‫په قاتل تش ازادول دغاړي د(مريې)مؤمن (بې دينه )به نه وي‪ .‬نو داسې سړي چې په دارالحرب کې‬
‫مسلمان شوي وي صغير اوالد يې ازاد وي ځکه چې صغير اوالد دپالر تابع‬

‫‪ 40‬مغني المحتاج محمد الخطيب الشبيني دشمس الد ين محمد بن ابي العباس امد بن همزه ليکنه ج‪۴.‬ص‪۲۳۹.‬ـ مکتبه شامله‬
‫‪41‬سوره نساء ‪۹۲‬نمبر ايت‬

‫‪20‬‬
‫وي اوهغه منقول اموال چې دهمدې مسلمان په الس کې وي اويايې دکوم بل مسلمان يا ذمي سره امانت‬
‫اېښي وي‬
‫داټول ددي مسلمان ملکيت دي څوک ورباندې دتجاوز حق نلري ځکه چې د امانت اخستونکي په الس‬
‫کې مال داسې وي لکه څنګه چې دمالک په الس کې وي اودمسلمان په ملکيت کي چې په هر ځاي کې‬
‫مال وي هغه دهر ډول تيري او زياتي څخه په امن کي وي‪.‬‬
‫او هغه عقاري اموال يې چې په دارالحرب کې وي که مجاهدين ورباندې غالب شي هغه ټول دمجاهدينو‬
‫لپاره غنيمت ګرځي ځکه چې کله هم مجاهدين په دارالحرب باندې غالب شي د دارالحرب ځمکه غنيمت‬
‫ګرځي‪.‬‬
‫‪ ۳‬ـ کله چې حربي کافر په داراالسالم کې مسلمان شي او يا په دارالحرب کې مسلمان شي او بيا داراالسالم‬
‫ته هجرت وکړي اوصغير اوالد يې په دارالحرب کې استوګن وي شوافع اوحنابله وايي چې اوالد يې په‬
‫داراالسالم کې دهمدې مسلمان ذوالېدې کې وي اودمسلمان مال او اوالد دواړه که په هر ځاي کې وي په‬
‫امن کي دي څوک ورباندې دتيري اوتجاوز حق نلري‪.‬‬
‫احناف وايي‪:‬که حربي په دارالحرب کي مسلمان شي اوبيا داراالسالم هجرت وکړي اومسلمانان په‬
‫دارالحرب باندې حمله وکړي ددې مسلمان شوي سړي هغه مال چې په دارالحرب کې وي غنيمت ګرځي‬
‫مګر هغه مال يې غنييمت نه دي چې په دارالحرب کې دمسلمان او ذمي سره اېښي وي‪.‬‬
‫اوکه حربي په داراالسالم کې مسلمان شو اوپه داراالسالم کس يې سکونت غوره کړو که مسلمانان په‬
‫دارالحرب باندې غالب شول ددې مسلمان شوي حربي هغه مال او اوالد چې په دارالحرب کې وي په‬
‫غنيمت دي ځکه چې د دار داختالف په سبب دهغه اوالد اومال دده تابع نه ګرځي چې دغه مذهب‬
‫دمالکيانودي(‪ )42۱‬احناف وايي که مسلمانان دارالحرب ته والړ شي او هلته په دارالحرب کې مال وګټي او‬
‫دمسلمانانود داتلو مجاهدينو لښکر په دارالحرب باندې حمله وکړي اودارالحرب فتح کړي ددې مسلمان‬
‫حکم دهغه مسلمان په شان دي چې په دارالحرب کېيې ايمان راوړي وي او داسالم ته يې هجرت نه‬
‫وکړي(‪ )43۲‬چې دهغه حکم د همدې بحث په دوهمه شمېره کې ذکر شوي‪.‬‬

‫په دارالحرب کې داسیرانو حکم‬

‫دهغه مسائلو بيانول چې اسيرور سره په دارالحرب کې مخامخ کیږي‬

‫دچاپ کال ‪۳۸۶۸‬‬ ‫دچاپ ځای قاهره‬ ‫‪42‬المدونه دامام انس بن مالک لیکنه ج ‪ ۲‬ص ‪ ۱۹‬ط المکبة الشاملة‬
‫‪43‬بدائع الصنايع ‪ . :‬ج ‪ . ۷‬ص ‪ . ۱۰۵‬ط – اوله (‪ ۵۸۷‬هـ)‬

‫‪21‬‬
 ‫‪ ۱‬ـ کله چې مسلمان په دارالحرب کې اسير(بندي)شي اودکفارو دمشر لطرفه داسې قسم ورکړل شي چې‬
‫ددارالحرب نه به داراالسالم ته نه ځي او په دارالحرب کې چې په هره سيمه کې وغواړي ووسېږي‬
‫اوسېداي شي او دمسلمان اسير(بندي) هم دا خبره ورسره ومنله نو اسير مکلف دي چې خپله وعده‬
‫باندې وفا وکړي اوکه چېرته داراالسالم ته راشي قسم ور باندې الزمېږيځکه چی په وعده باندی‬
‫وفاکول واجب دی اګر که اسیر داکراه په حالت کی هم وی‬
‫ځکه چې داکراه حالت دقسم دلزوموالي مانع نشي ګرځېدلي خو اصل اودليل حديث دحذيفه «(رضی هللا‬
‫عنه)» دي چې مشرکينو ونيولو اوسوګند يې ورکړ چې درسول هللا صلي عليه وسلم سره به مرسته نه‬
‫کوي حذيفه (رضی هللا عنه)ي هللا عنه دا قصه رسول هللا (صلی هللا عليه وسلم) ته وکړه رسول هللا صلي‬
‫هللا عليه وسلم ورته وفرمايل ‪« :‬فلهم بعهدهم ونحن نستعين هللا تعالي عليهم » (‪)44‬‬
‫ژباړه ‪ :‬په عهد ورسره وفا وکړه موږ دهللا تعالي نه په هغوي باندې نصرت غواړو‬
‫‪ ۲‬همد راز که داسې قسم ورکړي چې دار االسالم ته به دمالک داجازې نه پرته نځي اواسير «بند ي» هم‬
‫ورسره ومنله نواسير حق نه لري چې کفارو دمالک داجازې نه پرته داراالسالم ته راشي اوکه چيرته‬
‫راشي نوقسم ورباندې الزمېږي او که چېرې دکفارو مشر مړ شو اويا دمشري نه لري شو اوبيا اسير‬
‫دارالسالم ته راشي نه حانث کیږي ځکه دکفارو دمشر اجازه دهغه دژوند اوقدرت پورې داعتبار وړده‬
‫دامسله يې په دې قياس کړي که داېن «پورورکونکي » خپل مديون «پوروړي » ته قسم ورکړي چې ته‬
‫به زما داجازې نه پرته دښارڅخه بهر(بیرون) نه وزي اوس دسوګند «قسم » موده په اول صورت کې‬
‫ددين «قرض» دموجوديت تر مودې پورې داعتباروړده اوپه دوهم صورت دنکاح دمودې تر موجوديت‬
‫پورې خو امام ابو يوسف «رح» په دې مسله کې اختالف کړي ‪.‬‬
‫‪ ۳‬همدارنګه که مسلمان په دارالحرب کې بندي شي اودکفارودمشرله طرفه داسې سوګند «قسم » ورکړل‬
‫شي چې دکفارو دمشر له اجازې به پرته داراالسالم ته نه ځۍ اومشر بعينه تعين نه کړو او کفا رومشر‬
‫مړشي اويادمشري نه لري شي او دهغه پرځاي بل مشروټاکي اوس که مسلمان بېاجازې داراالسالم ته‬
‫راشي قسم ورباندې الزمېږي ځکه چې اسيرته يې دمشر اجازه شرط ګرځولي‬
‫دهغه مشر اجازه مطلب ده چې دکفارو مشري ورسره وي اوکه دکفارو مشرمړشي اويادمشري نه لزي‬
‫شي اودهغه په ځاي بل مشرنه وي ټاکلي‬
‫اومسلمان اسير له اجازي پرته داراالسالم ته راشي نه حانث کیږي ځکه دمشر دنشتوالي په سبب‬
‫اسير(بندی) محظور «منع کړل شوي »نه ګڼل کیږي ‪.‬‬
‫ج ‪: ۵:‬ص ‪ :۲۰۳۹‬ط ‪:‬اوله ‪ ۱۴۱۷‬هـ دجاپ ځای مکتبة سبحانیه ‪.‬‬ ‫‪44‬السیرالکبیردامام احمد حسن الشیبانی (رح) لیکنه‬

‫‪22‬‬
‫‪ ۴‬همدارنګه که مسلمان په دارالحرب کې بندي شي اودکفارو له طرفه داسې قسم ورکړل شي چي دمالک‬
‫له اجازي پرته به داراالسالم ته نه ځي اومالک يې مشخص نه کړو اوس که مسلمان اسير بې اجازې‬
‫داراالسالم ته راشي قسم ورباندې الزمېږي اګر که دکفارو مشرمړشي ځکه چې المالک په لفظ باندې‬
‫الف الم داخلېدل دامعني لري چې مشريې بعينه مشخص کړي وي(‪)45‬پورته ذکرشوو کسانو سره سړي‬
‫اوښځي وي چې دوييې خپل غالمان اووينځې بولي اووايي چې داښځې اوسړي موږ دحربيانو نه په بيع‬
‫اخيستي دي اودخپلي دعوي لپاره بل کوم دليل ونه لري اوس که ددوي دقول تائيد هغو وينځو اوغالمانو‬
‫وکړو نو مسلمانان په خپلو خبروکي رښتوني دي داسړي اوښځي ددوي غالمان دي مجاهدين حق نه لري‬
‫چي په دي وينځو اوغالمانو کي تصرف وکړي ځکه کله چي هغوي دادعوي کوي چي موږ مسلمانان يو‬
‫پدي خبره کي رښتوني ګڼل کيږي نودغالمانو اووينځودملکيت په دعوي کي په طريقه اولي رښتوني دي‬
‫‪ ۲‬کله چي دمسلمانانو لښکر په دارالحرب باندي حمله وکړي او په دارالحرب کييو ښار په خپله محاصره‬
‫کي راولي اودمسلمانانو امير دمحاصره شوي ښار يووګړي ته دسراومال امن ورکړي اوبيا مسلمانان‬
‫داښارفتحه کړي اوددي امن ورکړي شوي کس سره سړي اوښځي وي اوداکس دعوي کوي چي چي‬
‫داسړي اوښځي زما غالمان اووينځي دي اوهغه سړي اوښځي هم ددغه کس خبره تائيد کړي دا سړي په‬
‫خپله دعوي کي رښتوني دي ځکه چي په غالمانو اووينځوکي دملکيت اثبات لپاره هغوي خپل اقرارکافي‬
‫دي اوددي اقرارپه سبب داغالمان اووينځي دمسلمان کس ملکيت وګرځيدي مګر که هغه غالمانواووينځو‬
‫ددي امان ورکړل شوي سړي خبري ر دکړي اوهغه درواغجن وګڼلو نوداسړي اوښځي غنيمت دي اوپه‬
‫غنيمت کي دچا بي دليله دعوي نه منل کيږي‪.‬‬
‫اوس که هغه مسلمانان چي په دارالحرب کي استوګن وي په داسي حال کي دمجاهدينو سره يوځاي شي‬
‫مجاهدينو جګړه ګټلي وي اوغنيمت يي الس ته راوړي وي په غنيمت کي حق نه لري په غنيمت کي هغه‬
‫څوک حق لري چي په جګړه او دښار په فتحه کي ګډون کړي وي‬

‫دميړه اومايني دجالوالي سبب د دار اختالف دي‪:‬‬

‫کله چي دار مختلف شو دميړه اومايني ترمنځ جالوالي راځي پدي مسئله کي دفقها‌ء اختالف دي‬
‫جمهورعلما وائي ددارپه اختالف سره دميړه اومايني ترمنځ جالوالي نه راځي دوي وائي که دکتابيي‬
‫ښځي ميړه په اسالم مشرف شي اوبيا داراالسال م ته هجرت وکړي خو ښځه هلته په دارالحرب کي پاتي‬
‫شي ددوي دواړوترمنځ هغه نکاح باقي پاتي ده‪.‬‬
‫ج ‪: ۵:‬ص ‪ :۲۰۳۸‬ط ‪:‬اوله ‪ ۱۷۱۴‬هـ دجاپ ځای مکتبة سبحانیه ‪.‬‬ ‫‪45‬السیرالکبیردامام احمد حسن الشیبانی (رح) لیکنه‬

‫‪23‬‬
‫ليکن باالعکس که کتابيه ښخه په اسالم باندي مشرف شوه اوخاوندئي د اهل کتاب څخه و يا له اهل کتاب‬
‫څخه نه و يايو دميړه اومايني مخکي ددخول څخه په اسالم مشرف شي نو په دي صورت کي دميړه او‬
‫مايني ترمنځ جالوالي راځي دليل يي دهللا(جلت مجده) دغه قول دي چي فرمايي‪[:‬الهن حل لهم والهم‬
‫‪46‬‬
‫یحلون لهن]‬

‫ژباړه ‪ :‬نه د غه ښخي کافرانولره حاللي دي اونه کافران هغوي لره روادي‪.‬‬

‫که ددخول څخه وروسته يوله خاوند اومايني څخه اسالم راوړي تر هغه وخته ددوي ترمنځ جالوالي نه‬
‫راځي ترڅويي دعدت موده نه وي ختمه شوي که دعدت په موده کي هغه بل هم اسالم راوړي نو نکاح‬
‫يي باقي پاته کيږي اوکه دعدت موده کي اسالم رانوړي ددوي ترمنځ جالوالي راځي اودسبب دجالوالي‬
‫ددين اختالف دي نه ددارا ختالف دوي دليل نيسي په حديث دشبرمه سره هغه وايي چي نبي (صل هللا‬
‫علیه وسلم) په زمانه کي به خلک ايمان راوړل يابه خاوند مخکي دخپلي ښځي څخه په اسالم مشرف شو‬
‫اويا به داسي صورت حال رامنځته شو چي ماينه به مخکي له خاوندڅخه په اسالم مشرفه شوه پس که‬
‫دعدت په زمانه کي هغه بل کس هم اسالم راوړي نوخاوند اوماينه به په هغه مخکني نکاح سره باقي‬
‫پاته کيدل او که دعدت وروسته ااسالم راوړي دهغوي ترمنځ فسخ دنکاح راتلله په حديث شريف کي‬
‫دخاوند اومايني ترمنځ ددارپه اختالف نه دي بلکي ددين داختالف په وجه جالوالي راځي دوي وايی که‬
‫يوله خاوند اومايني څخه په دارالحرب کي وي پدي سره جالوالي نه راځي‪.‬‬
‫احناف واي دداردمختلف کيدو په وجه دخاونداومايني ترمنځ جالوالي راځي که هريو له خاوند اوماينه‬
‫څخه که هغه مسلمان وي اوکه ذمي داراالسالم ته والړشي اوهغه بل جنس په دارالحرب کي پاته شي نو‬
‫ددوي دواړو ترمنځ دداردمختلف کيدوپه وجه فرقت اوجالوالي راځي ددارداختالف په وجه ملک له السه‬
‫وزي او ددي اهل نه ګرځي چه نفع دتري واخستل شي‪)47(.‬‬

‫دداراالسالم شرائط‪:‬‬
‫دارالحرب څه وخت داراالسالم ګرخي ؟‬
‫دارالحرب په هغه وخت کي داراالسالم ګرځي چي داسالم احکام پکي ښکاره اوظاهر شي اواسالمي احکام‬
‫پکي تطبيقي جنبه غوره کړي‬

‫‪ 46‬دالممتحنه سورة ‪ ۱۰‬آیة‬

‫‪47‬الموسوعة الفقهیه ج‪ ۲۰‬ص‪ ۲۱۱‬ـ ط ـ څلورمه (‪ ۱۴۲۸‬ه ـ ‪۲۰۰۸‬م دچاپ ځای شرکة غراس وزارت االوقاف کویټ دچاپ کال مکتبة الشامله‬

‫‪24‬‬
 ‫ددارالحرب شرائط‪:‬‬
‫داراالسالم څه وخت دارالحرب ګرځييعني هغه کوم شيان دي چي دهغي په وسيله يو اسالمي مملکت‬
‫دارالحرب ګرځي ؟‬
‫په دي کي دفقهاو اختالف دي‬
‫امام ابوحنيفه «رح» فرمايي چي دري شرائط ضروري دي‬
‫‪ ۱‬په هغه صورت کي چي په داراالسالم کي دکفر احکام ظاهرشي اسالمي مملکت دارالحرب ګرځي‬
‫‪ ۲‬په هغه صورت کي چي اسالمي مملکت دکفري مملکت سره متصل وي‬
‫‪۳‬اوپه هغه صورت کي چي مسلمان اوذمي په امن کي پاتي نه شي بلکي دکفارو په امن کي داخيل شي‬
‫ليکن دصاحبينوپه نزدباندي صرف يوشرط ضروري دي دوي وايي چي داراالسالم هغه وخت دارالحرب‬
‫ګرځي چي دکفر احکام پکي ظاهراوښکاره شي‬

‫دبحر داخليدل په دارالحرب کي‪:‬‬

‫اوسني وخت بعضي برخي اوحيصي دبحر دجغرافياوي تقسيم له نظره دهغه هيوادونو مربوط دي کومو‬
‫ته چي دغه حيصي دبحر نژدي وي چي هغه حيصوته بيدون له اجازي داخليدل چي دکوم هيوادمربوط دي‬
‫دهغه هيواد په خالف عمل ګڼل کيږي‬
‫ايا هغه بحرونه چي دکفارو مملکت ته نژدي وي دارالحرب دي اوکه نه ؟‬
‫کله چي کفارو دمسلمانانو په يوه منطقه باندي قبضه ولګوي اودهغي منطقي تر څنګ چيدبحرکوم حدود‬
‫دي پر هغه باندي قبضه ولګوي نودغه بحري حدود هم ددارالحرب په حکم کي شامليږي(‪)48‬‬
‫يو حربي کافر څومره وخت په دارداسالم کي تيروالۍ شي ؟‬
‫دکفارواخالق اوعادات دهميش وخت لپاره اسالمي معاشره په خطرکي غورځوي نولدي څځه معلوميږي‬
‫چي کافر ته اجازه نشته چي په دار داسالم کي تريو کال اصافه وخت اواقامت غوره کي‬
‫ليکن که دوخت پاچااوحاکم ديومصلحت پخاطر ديوکال نه زيات وخت داقامت اجازه ورکړه داجوازلري‬

‫دکفارو دبنديانو سره څنګه معامله وشي ؟‬

‫دجهاد په دور کي يوڅه اندازه کفار مجاهدينو اسيران اوبنديان کړل اويوڅه مسلمانان دکفارو سره بنديان‬
‫شول نوپدي صورت کي نوپدي صورت دکفارو دبنديانوسره بايد شرعآ څه معامله وشي ؟‬

‫‪48‬ـ فتاوی حقانیه دموالنامفتی مختارهللا حقانی لیکنه ج‪ ۵:‬ص‪ ۲۴۷-۲۴۶:‬ط‪ :‬مکتبة الشاملة دچاپ ځای مکتبة الرشیدیه دچاپ کال ‪۱۴۳۳‬هـ کـ‬
‫مطابق د ‪ ۲۰۱۲‬م‪.‬‬

‫‪25‬‬
 ‫ايا دغه اسيران کافران ووژل شي اوکه اوکه ددغه اسيرانو په عوض کي دمسلمانانو بنديان راخالص‬
‫کړل شي اويا ددغه کفارو بنديان په مقابل کي فديه واخستل شي اودفديي په مقابل کي ازاد کړل شي؟‬
‫ددي ټولو ذکر شوو پوښتونو په ځواب کي ويال ي شو هغه کفاربنديان چي دجنګ په صحنه کي نيول‬
‫شوي دهغه په هکله دهم هغه وخت امير دمسلمانانو اختيارلري چي قتل يي کړي يا دذمي بنديان خوشي‬
‫کړي‬
‫دامام ابو حنيفه « رحمة هللا » په نيزد دمسلمان بنديان په عوض کي دکفارو بنديان نه ازا ديږي يا په بل‬
‫عبارت دمسلمانانو بنديان به دکفارو په بنديانو نه ازاديږي اود صاحيبينو«ر حمة هللا » په نيزد ددي‬
‫پرځاي چي کفاروبنديان په مقابل کي دکفاروڅخه فديه واخيستل شي داښه خبره ده چي دفديي اخيستلو نه‬
‫د ډډه وشي بلکي دفديي اخيستلو پر ځاي دمسلمانان بنديان ازادکړل شي‬
‫بي له اجازي ديوحربي داخيليدل وداراال سالم ته څنګه دي ؟‬
‫که په يو مملکت کي دداراالسالم شرائط کامل او پوره وي اواسالمي حکومت په هغه مملکت کي قائم‬
‫وي نو په دي صورت کي ديوحربي کافر داخليدل وو داراالسالم ته بي له اجازي احيستلو په دي داللت‬
‫کوي چي دغه کس جاسوس دۍ او دکفارولپاره جاسوسي کوي دمسلمانانو په مملکت کي نو دغه حربي‬
‫ته دپند اوعبرت پخاطر بايد داسي سزا ء ورکول شي چي ددغه حربي څخه دبايد غالم جوړکړل شي يوه‬
‫حربي داخليدل داراالسالم ته بيدون له اجازي اخيستلو دهغه وخت دحاکم څخه صحيح نه دي(‪)49‬‬

‫‪49‬فتاوي حقانيه موال نا مفتي مختار هللا حقاني ليکنه ج ـــ ‪ ۵‬ص ـــ ‪ ۲۴۸‬ط مکتبة شامله دجاپ ځاي مکتبه رشيد يه دچاپ کال ‪ ۱۴۳۳‬هـ ش‬
‫مطابق ‪ ۲۰۱۲‬م‬

‫‪26‬‬
 ‫آيا افغانستان دشوروي په وخت کي دارالحرب وو که نه ؟‬
‫فقهاء کرام چي ددارالحرب ګرځيدو لپارکوم شرائط ښوولي دي يعني په کوم شرائطو سره چي کوم‬
‫مملکت دارالحرب ګرځي يعني دغه شرائط ددارالحرب په جهاد دافغانستان کۍ به کامل ډول موجود نه وو‬
‫لهذا دافغانستان دارالحرب ګرځيدلي دشوروي سره دجهاد په دوران کي دفقهي له نظره درست معلوم نه‬
‫دي‬

‫دکفارو لپاره دعبادت خانو جوړول په اسالمۍ مملکتونوکي‬

‫کوم کافران چي په يو اسالمي مملکت کي زندګي کوي آیا دوي لره اجازه شته چي په اسالمي مملکت کي‬
‫دخپل ځان لپاره عبادت خاني جوړي کړي ؟‬
‫کوم کافرات چي په اسالمي مملکت کي زندګي کوي دهغوي لپاره شرعًا جائز نه ده چي دخپل ځان لپاره‬
‫نوي عبادت خاني جوړي کړي البته هغه سابقه معابد اوعبادت خاني دکفارو چي په اسالمي مملکت کي‬
‫يي جوړي کړي وي دهغي حفاظت اوساتنه په اسال مي حکومت الزم دي‬

‫دمسيحيت تبليغ په دار داسالم کي‬

‫په اوسني وخت کي دپا کستان په مملکت کي مسيحيان په علني اوصريح ډول دمسيحيت تبليغ کوي ايا‬
‫اسالم ددي اجازه ورکوي چي يو کافر شخص راوالړ شي په داراالسالم کي دباطل مذهب تبليغ وکړي؟‬
‫اسالم په دي مورد کي هيڅکله ددي اجازه نه ورکوي چي دمسلمانانو په مينځ کي دخپل مذهب تبليغ‬
‫وکړي بلکه دهغه وخت په حکمران اوامير باندي الزم دي چي هغوي دداسي کړني څخه منع کړي‬
‫دکفارو مذهبي ازادي په داراالسالم کي محدوده ده حتي دوي نه شي کوالي چي په داراالسالم کي دخپل‬
‫مذهبي کتاب تالوت په زوره وکړي (‪)50‬‬
‫که چيري اهل الحرب دمسلمانانو پر وطن باندي غالبه شي يا معاذ هللا من ذلک داسالمي مملکت خلک‬
‫مرتدان شي اودومره غلبه اوطاقت پيداکړي چي په دغه اسالمي وطن کۍ پر هر مسلمان باندي دکفر‬
‫احکام جاري کړي يا اهل الذمي واال خلګ دذمي تعهد مات کړي اودهغه وطن پر مسلمانانو غالبه شي نو‬
‫پدغسي حاالتو کي دغه وطن مسلمانانو دامام ابو حنيفه «رحمه هللا » په نزد پ دري حاالتو کي‬
‫دارالحرب ګرځي چي مخکي يي ذکر وشوو‬

‫‪50‬فتاوي حقانيه دموالنا مختاراهللا حقاني ليکنه ج ‪ ۵‬ص ‪ ۲۴۹‬ـط مکتبه شامله دچاپ ځاي مکتبه رشيديه دچاپ کال ‪۱۴۳۳‬هـ ق ـ مطابق‬
‫‪ ۲۰۱۲‬م‬

‫‪27‬‬
 ‫اوکه چيري په اسالمي مملکت کي داسالم او دکفر دواړه احکام پکي جاري وي نو دغه وطن ته‬
‫دارالحرب نه وايي‬
‫داسالم احکام دادي چي په هغه مملکت کي به دجمعي اواخترونو لمنځونه اداءکيږي اوهم به مسجدونه‬
‫دمسلمانانو پرمخ خالص وي اوهم به داسالمي عقايدوممانعت نه کوي نو دغه وطن داراالسالم دي « در‬
‫المختار »‬
‫دارلحرب په هغه وخت کي دارالسالم ګرځي چي اسالمي احکام په هغه وطن کي دتطبيق جنبه غوره کړي‬
‫لکه دجمعي اواخترونو لمنځونه اداء کول اوداسي نور اسالمي احکام په تطبيق سره مذکوره وطن‬
‫داراالسالم ګرځي که څه هم اصلي کافر په هغه وطن کي باقي پاتي وي اودغه وطن په داراالسالم پوري‬
‫نه وي متصل درمختاردالبخاري په شرحه کي راوړي دي چي ځينو متاخيرينو علماو ويلي دي که دغه‬
‫دري شرطونه دمسلمانانو په وطن کۍ موجودشي اوله دي نه وروسته ددغه وطن په خلکوکي امن‬
‫اوبيغمي راشي اومسلمان قاضي مقرر کړل شي چي اسالمي احکام مروج اوتنفيذ کړي نو دغه وطن‬
‫داراالسالم دي که پخواني مالک خپل مال بيله تغيره پيداکړي پس دغه سړۍ خپل مال مفت اخيستالي‬
‫شي که دده مال مسلمان يا ذمي پر بل مسلمان ياذمي خرڅ کړي وي پخواني مالک بايد خپل مال په‬
‫شخصي پيسو ورڅخه واخلي ‪.‬‬
‫که دخپل مال غوښتونکي وي نو په ده باندي الزمه نه ده چي حتمن به خپل مال رانيسي اوکه چيري دده‬
‫مال يو مسلمان يا ذمي بل مسلمان ياذمي ته په تحفه کي ورکړي پخواني مالک خپل مال په قيمت‬
‫رانيوالي شي رانيول دمال پري الزمي نه دي ځکه چي يو وطن دارالحرب شي اوبيا بيرته داراالسالم‬
‫ورګرځي نو دغه مسله داسي ده لکه دکفارو غلبه دمسلمانانو پر مالونو باندي اواستيال ء مسئله‬
‫مشهوره مسئله ده(‪)51‬‬
‫که دارالحرب دمسلمانانو په واسطه فتح شو اوداراالسالم وګرځيدلو اوس که ددغه مملکت زاړه‬
‫اوسيدونکي راشي اوخپل مالونه پيداکړي په داسي حال کي چي ويشل شوي نه وي پدي صورت کۍ زاړه‬
‫مالکان خپل مالونه مفت اخيستالي شۍ اوکه مالونه تقسيم شوي وه نو په دي صورت کي پخواني‬
‫مالکان کوالي شي خپل مالونه دپيسو په بدل کۍ راونيسي‬
‫شيخ االسالم امام سبحاني «رحمه هللا » وايي ‪ :‬که په يو مملکت کي يو حکم داسالمي احکامو څخه باقي‬
‫پاتي وي اوخلک په دغه حکم عمل کوي نو ددغه وطن په هکله حکم داسي دي چي دغه وطن احتياًطًا‬

‫‪51‬دحق اوباطل مسئلو ښوونه دمالاختراحمد ليکنه ج« »ص ‪ ۴۹‬ــ ‪ ۵۰‬ط مکتبه شامله دچاپ ځاي مکتبة الرحمانيه دچاپ کال نه لري‬

‫‪28‬‬
 ‫دار داسالم دي که څه هم په ښکاره سره ددغه وطنونو داسي مشران يي سرپرستي کوي چي په ښکاره‬
‫باندي دهللا «جل جالله » ملعو نان وي دامسئله په المتلقي کي ذکر ده‬
‫اصح اوارجح خبره داده ترڅوچي جنګ قائم وي اومسلمانان دهغه ملک دازادولو څخه عاجزه وي خو‬
‫اوسيدونکي يي دکفاروتابيعين شوي نه وي او کفارو دومره غلبه نه وي کړي چي په واسطه يي اسالمي‬
‫شعائر معطل اوموقوف کړل شي ‪.‬‬
‫اودکفاروله اجازي پرته مسلمانان په خپلوجايدادونو اوملکونو متصرف وي په دي صورت کي دغه‬
‫مملکت داراالسالم دي نه دارالحرب دکفارو موقت اوعارضي تصرفات ته اعتبار نشته فتاوي عزيزۍ‬
‫کله چي مسلمانان دجنګ نه په داسي حال کي راوګرځي چي ماته يي خوړلي وي خو په زړه کي داارمان‬
‫ولري چي سامانونه اوغنيمت به راټولوي اما مقاومت يي ونه کړاي شوي اواستو ګنه دمسلمانانو په هغه‬
‫ملک کي دکفارو په اذن سره وي همدارنګه په خپلو مالونو تصرف اوداسالمي شعائرو اواحکامو اجراء‬
‫کول هم دکفارو په اذن سره وي‬
‫نو دغسي مملکت اودولت ته دارالحرب ويل کيږي وهللا اعلم ـ فتاوي عزيزي (‪)۵۲‬‬

‫‪29‬‬
 ‫دعالم ويش‬
‫فقهاؤ ټوله نړي د اسالمي شريعت د تطبيق په لحاظ په دوه برخو ويشلي ‪.‬‬
‫(‪ )۲‬دارالحرب‬ ‫(‪ )۱‬داراالسالم‬
‫په لومړي برخه کي د اسالمي شريعت تطبيق واجب په دويمه برخه کي نه دي واجب ځکه چي د تطبيق‬
‫امکان ئي ندي موجود ‪.‬‬
‫داراالسالم‬
‫هغو ملکونو ته شامل دي چي هلته تسلط د مسلمانانو په الس کي وي او هغه ملکونه چي پردي پري‬
‫حاکم وي خو مسلمانان اوسيدونکي ئي اسالمي احکام جاري ساتلي شي هغه په داراالسالم کي شامل دي‬

‫د داراالسالم اوسيدونکي په دوه ډوله دي‬

‫(‪ )۱‬مسلمانان (‪ ) ۲‬ذميان ‪ :‬چي پخپله مسلمانان نه وي مګر اسالمي احکام ته ئي غاړه ايښي وي ‪.‬‬
‫دغه ذميان کيداي شي مسيحيان ‪ ،‬يهوديان ‪ ،‬مجوسيان ‪ ،‬صابيان ‪ ،‬هندوان يا مطلق بي دينه خلک وي ‪.‬‬
‫څوک چي د محمدصلي هللا عليه وسلمپه‬ ‫د داراالسالم د ټولو اوسيدونکو مال او سر مصئون دي ‪:‬‬
‫رسالت ايمان ولري مال ئي مصئون دي ځکه رسول اللهصلي هللا عليه وسلمفرمايي ‪:‬‬
‫ُاِمَر ُت َاْن ُاَقاِتُل الناس حتي يقولو اال اله اال هللا محمـــــــــــد اسول هللا فِاذا قالوها عصمو مني دمائهم و‬
‫اموالهم اال بحقها ‪.‬‬
‫ژباړه ‪ :‬که څوک دامان غوښتلو په الره کې دکوم عقد له مخي دمسلمانانو امان ته داخيل سي دهغه مال‬
‫او سرته که څه هم داسالم څخه خير په بل يو دين پاته وي امن او امان دي‬

‫په اسالمي شريعت کي امان په دوه ډوله دي (‪)52‬‬

‫(‪ )۲‬موبد امان‬ ‫(‪ )۱‬موقت امان‬
‫(‪ ) ۱‬موقت امان ‪ :‬هغه امان دي چي په وخت او زماني سره اندازه شوي وي لکه موقته معاهده يا د معين‬
‫وخت لپاره داراالسالم ته د داخليدو اجازه غوښتل(‪.)53‬‬
‫(‪ ) ۲‬موبد امان ‪ :‬هغه امان دي چي په زمانه مقيد نه وي او موده ئي هم نه وي تعين ‪ ،‬دا امان يوازي‬
‫ذميانو ته ثابت دي چي اسالمي احکامو ته ئي غاړه ايښي وي ‪.‬‬

‫‪52‬بدائع الصنائع ‪ ،‬االمام عالؤ الدين ليکنه ‪ ،‬ج‪،۷‬ص‪۱۰۶‬دچاپ کال ‪،۵۸۰‬ط جديده ‪،‬دچاپ ځای مکتبة الرشيدي‬
‫‪ 53‬داسالم جنايي تشريح او وضيعي قوانين ‪،‬ليکونکي عوده ‪،‬ښهيد عبدالقادر‪ ،‬ژباړه هدايت شهيد عبدالهادي ‪ ،‬دچاپ کال ‪ ،۱۳۴۷‬دچاپ شمير‬
‫‪ ۱۰۰۰‬خپرونکي دپيغام نشراتي مرکز‬

‫‪30‬‬
 ‫دارالحرب‪:‬‬
‫دارالحرب هغه ټولوغیر اسالمي ملکونو ته شامل دي چي هلته نه اسالمي احکام جاري وي او نه پري د‬
‫مسلمانانو تسلط وي ‪.‬‬

‫د دارالحرب اوسيدونکي دوه ډوله دي‬

‫(‪ )۲‬مسلمانان‬ ‫(‪ )۱‬حربيان‬
‫حربيان د دارالحرب هغه اوسيدونکي دي چي د اسالم دين ئي نه وي منلي مسلمانانو ته د دوي سر او‬
‫مال تر هغه وخته پوري مباح دي تر څو پوري ئي چي اسالم نه وي قبول کړي او يا د امان قرارداد نه‬
‫وي منلي ‪.‬‬
‫ځکه په اسالمي شريعت کي د مال او سر عصمت په (( ايمان او امان )) پوري مربوط دي ‪ ،‬حربيان‬
‫داراالسالم ته نشي ننوتالي ‪ ،‬که ور داخل شول مسلمانانو ته ئي د سر او مال وهل مباح دي ‪ ،‬بنديان به‬
‫ئي ساتي يا به ئي معاف کوي ‪ .‬که حربي خاص امان د قرارداد له مخي تر السه کړي او د اسالم دار ته‬
‫داخل شي د هغه تر موقت وخت تر ختميدو پوري مستأمن بلل کيږي ‪.‬‬
‫د وخت په ختميدو سره حربي ګرځول کيږي که د اسالم دار پريږدي سر او مال ئي مباح دي او که په‬
‫داراالسالم کي پاتي شي ځيني فقهاء ئي حربي بولي او ځيني ئي له دي کبله ذمي بولي چي پاته کيدل ئي‬
‫امان بلل کيږي ‪.‬‬
‫هغه مسلمان چي په دارالحرب کي پخپله خوښه اوسيږي ‪ ،‬د اسالم دار ته نه راځي د امام مالک(رح) ‪ ،‬امام‬
‫شافعي(رح) او امام احمد(رح) په نزد د داراالسالم د افرادو حيثيت لري مال او سر ئي په امن دي‬
‫مګر د امام ابو حنيفه(رح) په نزد هغه مسلمان چي په دارالحرب کي اوسيږي او داراالسالم ته هجرت نه‬
‫کوي دده په نزد دمال او سر عصمت ئي يوازي تر اسالم راوړولو پوري منحصر نه دي دغه کس کوالي‬
‫شي د اسالم دار ته داخل شي ‪ ،‬که داخل نه شي سر او مال ته ئي خطر دي ‪)54(.‬‬

‫‪ 54‬داسالم جنايي تشريح او وضيعي قوانين ‪،‬ليکونکي عوده ‪،‬ښهيد عبدالقادر‪ ،‬ژباړه هدايت شهيد عبدالهادي ‪ ،‬دچاپ کال ‪ ،۱۳۴۷‬دچاپ شمير‬
‫‪ ۱۰۰۰‬خپرونکي دپيغام نشراتي مرکز‪،‬ص ‪۲۷۰‬‬

‫‪31‬‬
 ‫اسالمي شريعت څومره اقليمي بڼه لري ؟‬
‫اصًال اسالمي شريعت نړيوال شريعت دي مګر په عملي ساحه کي د ځيني ظروف له کبله اقليمي شوي‬
‫آيا اسالمي شريعت په داراالسالم کي تطبيقيږي او که د اسالمي هيوادو په ټولو اوسيدونکو باندي او که‬
‫په ځينو تطبيقيږي او په ځينو نه ؟‬
‫همدارنګه په هغه صورت کي چي په داراالسالم کي په واقع شوو جرمونو شريعت تطبيقيږي نو آيا که د‬
‫داراالسالم اوسيدونکي که په دارالحرب کي جرم وکړي په دي هم شريعت تطبيقيږي که څنګه ؟‬
‫د دي ټولو سولونو ځواب ‪:‬‬
‫په اسالمي شريعت کي دا مهم اصل دي چي اسالمي شريعت د داراالسالم ټولو اوسيدونکو ته سرايت‬
‫کوي که په هر څو حکومتونو ويشل شوي وي او د حکومتو اشکال ئي هر رنګ وي‪ .‬لکه ‪ :‬اوس‬
‫او که ټول اسالمي هيوادونه تر يوه دولت الندي وي ‪ ،‬لکه د امويانو د دولت دوره عام له دي نه که ددي‬
‫هيواد اوسيدونکي پخواني وي او که نوي په ښارونو او کليو کي يا په غرونو ځنګلونو کي او سيږي په‬
‫دي ټولو اسالمي احکام تطبيقيږي ‪.‬‬
‫د داراالسالم په اوسيدونکو باندي په داخل او خارج کي د اسالمي شريعت منل الزم دي ‪.‬‬
‫د اسالمي شريعت عامه مبدا‌ء‪:‬‬
‫اسالمي شريعت هغه جرمونو ته رسيده ګي کوي چي جرم په داراالسالم کي واقع شوي وي يا مسلمانانو‬
‫په دارالحرب کي جرم ترسره کړي وي‪ ،‬اسالمي شريعت په دي تطبيقي مبداء سره جهاني صفت خپلوي‪.‬‬

‫د اسالمي شريعت د تطبيق په ساحه کي فقهاء اختالف نظر لري ‪.‬‬

‫چي په نتيجه کي دري نظريي تر څيړڼي الندي نيسو ‪:‬‬

‫لومړي نظريه ‪:‬‬

‫امام ابو حنيفه(رح) وائي اسالمي شريعت په هغو جرمونو تطبيقيږي چي د اسالمي دولت په حدودو کي واقع‬
‫وي ‪ ،‬که جرم هر څنګه وي او مرتکب ئي هر څوک (ذمي او که مسلمان) وي د شريعت حکم پري تطبيق‬
‫کيږي ‪)55(.‬‬

‫‪ 55‬داسالم جنايي تشريح او وضيعي قوانين ‪،‬ليکونکي عوده ‪،‬ښهيد عبدالقادر‪ ،‬ژباړه هدايت شهيد عبدالهادي ‪ ،‬دچاپ کال ‪ ،۱۳۴۷‬دچاپ شمير‬
‫‪ ۱۰۰۰‬خپرونکي دپيغام نشراتي مرکز‪،‬ص ‪۲۷۱‬‬

‫‪32‬‬
‫مګر يوازي د حق هللا په خصوص کي شرعي احکام په هغه کسانو نه تطبيقيږي چي په موقت ډول ئي په‬
‫اسالمي هيوادو کي استوګنه غوره کړي وي ‪.‬‬
‫اما د حقوق العباد په برخه کي د اسالمي شريعت مطابق سزا ورکول کيږي ‪ .‬قصاص ‪ ،‬قذف ‪ ،‬او غصب‬
‫چي په حقوق العباد پوري شديد ارتباط لري مستأمين نيول کيږي ‪.‬‬
‫هغه جرايم چي خالص حق هللا وي يا حق هللا پکي غالب وي لکه ‪ :‬غال او زنا مستأمين نه پري نيول‬
‫کيږي ‪.‬که مسلمان ذمی او مستامن په دار االسالم کی جرم وکړی بیا دارالحرب ته وتښتی دجزا څخه نشی‬
‫خالصیدای ځکه جرم په داسی حال کی واقع شوی چی د جزا مستوجب دی‬
‫امام ابو حنيفه(رح) د قتل جرم د بيالبيلو صورتو له مخي داسي بيان کړي ‪ ،‬که چا اسالم راوړولو په‬
‫دارالحرب کي پاته شو او داراالسالم ته يي هجرت و نه کړ نو که د داراالسالم د افرادو نه مسلمان يا ذمي‬
‫ووژني نه ورباندي قصاص شته نه ورباندي ديت ‪.‬‬
‫که مقتول (مسلمان او ذمي) د داراالسالم او سيدونکي و‌و او دارالحرب ته د مستأمين په حيث داخل شوي‬
‫وو په قاتل باندي ئي قصاص نشته ځکه د جرم په محل باندي د مسلمانانو تصرف نشته فقط ديت پري‬
‫الزميږي او که مقتول په زوره دارالحرب ته بيول شوي وو د امام ابو حنيفه(رح)وائي دده په قتل کيدو سره‬
‫نه قصاص شته او نه ديت ‪ ،‬ځکه دده د سر سالمتي د بندي کيدو په وجه له منځه والړه ‪،‬‬
‫مګر امام ابو يوسف(رح) او امام محمد(رح) وائي ‪ :‬بندي والي د سر سالمتي له منځه نه وړي قاتل او مقتول‬
‫دواړه د اسالمي هيواد وګړي دي ‪ ،‬که د مقتول په مرګ باندي له دي کبله قصاص نه دي ځکه چي د جرم‬
‫په محل باندي تصرف نشته نو په قاتل باندي دضمان په توګه ديت الزميږي ځکه چي په ضمان باندي د‬
‫متخاصمينو واليت د محاکمي په وخت کي موجود دي ‪.‬‬
‫امام ابو حنيفه(رح) د ذمي او مستأمين لپاره چي دارالحرب ته د مستأمين په حيث داخل شي د اهل حرب يا‬
‫هغه مسلمانانو سره د رباء په توګه معامله روا بولي چي داراالسالم ته ئي هجرت نه وي کړي ځکه چي‬
‫رباء د حربي په خوښه د هغه د خپل مال اتالف دي او دا کار د امان سره هيڅ منافات نلري او د هغه‬
‫مسلمان مال مباح دي چي داراالسالم ته ئي هجرت نه وي کړي ‪)56(.‬‬
‫امام ابو يوسف(رح)وائي په مسلمان او ذمي باندي په دارالحرب کي د اسالمي احکامو پيروي حتمي ده ‪،‬‬
‫نو رباء چي د اسالمي شريعت په قطعي نصوص سره په دارالحرب او دراالسالم دواړو کي حرامه او‬
‫ناروا ده ‪.‬‬
‫‪ 56‬داسالم جنايي تشريح او وضيعي قوانين ‪،‬ليکونکي عوده ‪،‬ښهيد عبدالقادر‪ ،‬ژباړه هدايت شهيد عبدالهادي ‪ ،‬دچاپ کال ‪ ،۱۳۴۷‬دچاپ شمير‬
‫‪ ۱۰۰۰‬خپرونکي دپيغام نشراتي مرکز‪،‬ص‪۲۷۳‬‬

‫‪33‬‬
 ‫امام محمد(رح) په دارالحرب کي د حربي سره د رباء عقد په هغه دليل روا بولي کوم چي امام ابو‬
‫حنيفه(رح) پري استدالل کوي ‪ ،‬چي په دارالحرب کي د رباء دعـقد په تړون جزاء نشته ځکه چي هلته د‬
‫جرم د تطبيق واليت ندي موجود ‪.‬‬
‫مګر په سود خور باندي ضمان الزم دي ولوکه طرف مقابل ئي په دارالحرب کي وي ځکه د مال اخستل‬
‫جزاء نده ‪.‬‬
‫که مسلمان يا ذمي د مستأمين په توګه دارالحرب ته ورشي او حربي ته پور ورکړي يا ئي تري واخلي‬
‫اوبیا بيرته داراالسالم ته راشي او حربي هم داراالسالم ته د مستأمين په توګه راسي نو قاضي يوه ته هم‬
‫په بل باندي د دين (قرض) حکم نه کوي ځکه چي په هغو باندي زموږ او په موږ باندي د هغو واليت‬
‫نشته ‪.‬‬
‫که په دارالحرب کي مسلمان يا ذمي د مسلمان يا ذمي نه څه شي غصب کړي يا ئي پور ورکړ په غصب‬
‫باندي جزاء نشته مګر په دين او مغصوب شوي مال باندي په قاضي حکم کوي ‪ ،‬ځکه چي د جرم په‬
‫محل باندي د جرم د ارتکاب په وخت کي واليت نه ؤ موجود او په دي دواړو متخاصمينو د محاکمي په‬
‫وخت کي واليت شته دي ‪.‬‬
‫لنډه دا چي د امام ابو حنيفه(رح)پر رائه په هغه جرمونو جزاء نده الزمه چي په دارالحرب کي واقع شوي‬
‫وي ځکه چي هلته د جرم د وقوع په وخت کي زموږ واليت ندي موجود ‪)57(.‬‬

‫دوهمه نظريه ‪:‬‬

‫(رح)‬
‫وائي اسالمي شريعت د داراالسالم په ټولو‬ ‫د حنفي مذهب د فقهاء له جملي نه امام ابو يوسف‬
‫اوسيدونکو باندي عام تر دي که ئي استوګنه دائمي وي لکه مسلمانان او ذميان او که موقتي وي لکه‬
‫مستأمين جاري کيږي ‪ ،‬دليل ئي دادي چي په مسلمانانو باندي د اسالم د منلو له امله داسالمي شريعت‬
‫تطبيق الزمي دي ‪.‬‬
‫د امام ابوحنيفه(رح) او امام ابو يوسف(رح) د نظرياتو فرق دادي چي امام ابو حنيفه(رح)په دارالحرب کي د‬
‫رباء عـقد حرام نه بولي او امام ابو يوسف(رح) رباء په دارالحرب کي هم ناروا بولي ‪.‬‬

‫‪ 57‬داسالم جنايي تشريح او وضيعي قوانين ‪،‬ليکونکي عوده ‪،‬ښهيد عبدالقادر‪ ،‬ژباړه هدايت شهيد عبدالهادي ‪ ،‬دچاپ کال ‪ ،۱۳۴۷‬دچاپ شمير‬
‫‪ ۱۰۰۰‬خپرونکي دپيغام نشراتي مرکز‪،‬ص‪۲۷۵‬‬

‫‪34‬‬
 ‫د اختالف دوهمه مسئله هغه مسلمان اسير چي په دارالحرب کي ئي ذمي يا مسلمان وژلي وي امام‬
‫ابوحنيفه(رح) په دي قتل سره قصاص او ديت الزم نه بولي ځکه هلته ئي مصئونيت له السه ورکړي نو د‬
‫قصاص په ځاي ضمانًا ديت الزم دي ‪)58(.‬‬

‫دريمه نظريه ‪:‬‬

‫د امام مالک(رح) ‪ ،‬امام شافعي(رح) او امام احمد(رح) دا نظريه ده چي اسالمي شريعت د داراالسالم په ټولو‬
‫حدودو کي تطبيقيږي عام تردي چي که مجرم مسلمان وي يا ذمي يا مستأمن وي ټول اسالمي احکام په‬
‫تطبيق ملزم دي ‪.‬‬
‫خو مستأمين د ذمي څخه يوازي دومره فرق لري چي په داراالسالم کي دده استوګنه دائمي او د بل موقتي‬
‫ده ‪.‬‬
‫که مست أمن د جرم نه وروسته د اسالمي خاوري څخه په تښته ووځي نو جزاء چي هر وخت ممکن وي‬
‫پري تطبيقيږي ‪.‬‬
‫همدارنګه دري واړه امامان نظر لري هغه جرم چي په دارالحرب کي د مسلمان يا ذمي لخوا واقع شوي‬
‫شرعي احکام پري تطبيق کيږي او که مستأمين نه په دارالحرب کي جرم واقع شوي وي وروسته‬
‫داراالسالم ته د داخيليدو اجازه واخلي د دارالحرب د واقع شوي جرم شرعي احکام نه پري تطبيق کيږي‬
‫هغه فعل چي په دارالحرب کي روا وي لکه رباء او ذمي يا مستأمين مسلمان هلته دغه فعل تر سره کړي‬
‫په داراالسالم کي شرعي احکام پري جاري کيږي ‪ ،‬مګر که هغه فعل په دارالحرب کي ناروا او اسالم کي‬
‫مباح وي نو جزاء ورباندي نشته که ذمي په دائمي توګه د داراالسالم څخه وتلي وي او په دارالحرب کي‬
‫جرم وکړي او بيا بيرته داراالسالم ته راشي شرعي جزاء مومي ځکه په داراالسالم کي د دائمي‬
‫هستوګني نه کول او په دارالحرب کي دده اوسيدل چي د شرعي احکام التزام تري ساقط دي حربي ګڼل‬
‫کيږي ‪.‬‬
‫که مسلمان مرتد شي د داراالسالم نه ووځي دارالحرب ته والړشي او هلته جرم تر سره کړي نو که‬
‫داراالسالم ته په داسي حال کي هم راشي چي مسلمان وي جزاء نه ورکول کيږي ځکه د مرتد کيدلو او‬
‫د داراالسالم نه د وتلو په هکله دغه کس حربي ګڼل کيږي او د اسالمي احکامو ذمه واري ورباندي نشته‬
‫د اسالمي ټولنو د تعدد سره د اسالمي نظرياتو تطبيق څنګه ممکن دي ؟‬

‫‪ 58‬داسالم جنايي تشريح او وضيعي قوانين ‪،‬ليکونکي عوده ‪،‬ښهيد عبدالقادر‪ ،‬ژباړه هدايت شهيد عبدالهادي ‪ ،‬دچاپ کال ‪ ،۱۳۴۷‬دچاپ شمير‬
‫‪ ۱۰۰۰‬خپرونکي دپيغام نشراتي مرکز ‪،‬ص ‪۲۸۰‬‬

‫‪35‬‬
 ‫د اسالمي نظرياتو نه معلوميږي چي دنيا دوه قسمه ده‬
‫(‪ )۲‬درالحرب‬ ‫(‪ )۱‬داراالسالم‬
‫له دي تقسيم نه ځينو خلګو ته دا ګمان پيدا شوي چي اسالمي هيوادونه ټول بايد له يوه دولت الندي‬
‫شامل وي او اجنبي ملکونه د يوه حکم الندي وي ‪ ،‬مګر دا ګمان بي اساسه دي ‪.‬‬
‫ځکه چي اسالمي نظريات پدي اساس ندي والړ چي ټول اسالمي هيوادونه د يو حکومت د حکم الندي‬
‫وي بلکه اساس ئي اسالمي ايجابات دي چي مسلمانان که د دنيا په هر ګوټ کي وي بايد يو الس وي ‪،‬‬
‫دغه هدف د اسالمي دولتونو د تعدد په صورت کي هم حاصليداي شي ‪.‬‬
‫يعني که دولتونه متعدد هم وي تر څو پوري چي په يوه الر روان وي ‪ ،‬هغوي متحد ګڼل کيږي او د دولتو‬
‫شکلي تغير په واقعي يو والي باندي اغيزه نلري ‪.‬‬
‫اسالم ددي سره هيڅ منافات نلري چي مسلمانان د امريکي متحده اياالتو غوندي يا د روسيي‬
‫سوسياليستي نظام په شان کوم نظام ولري چي اوس د عربو د ټولني د تشکيل نه منځته راغلي ‪.‬‬
‫د اسالمي نظرياتو له مخي کيداي شي چي اسالمي ټولنه د متعدد دولتونو څخه تشکيل شي او د عالم‬
‫اسالم د اتحاد په ړڼا کي ټول دولتونه د شکلي بيلوالي سره سره يوه الر ونيسي او د مشترک سياست له‬
‫الري کورني او بهرني مشکالت حل او خپلو اهدافو ته ځان ورسوي ‪.‬‬
‫د اسالم سياسي نظريات هغه وخت منځته راغلل چي اسالمي عالم په دري دولتـو ويشل شوي ؤ ‪.‬‬
‫(‪ )۱‬په مشرق کي عباسي دولت (‪ )۲‬په اندلس کي د امويانو دولت (‪ )۳‬او په مغرب کي د علويانو بيل بيل‬
‫دولتونه تشکيل شوي ؤ ‪ ،‬د دولتونو د تشکيل سره سره هم اسالمي نظريات تطبيق کيدل ‪.‬‬
‫ټولو اجنبي ملکونو ته دارالحرب ويل کيدو مسلمانانو د ترکيانو ‪ ،‬هندوانو ‪ ،‬اسپانويانو ‪ ،‬فرانسويانو او‬
‫روميانو سره د حربيانو په نوم جهاد کولو او هغو ملکو ته ئي دارالحرب ويلو ‪ ،‬نو داراالسالم او‬
‫درالحرب ته د عالم ويش څخه مقصد دا نه دي چي ټوله دنيا ئي په دوه سياسي واحدونو ويشلي بلکه‬
‫دنيا ئي په دوه قسمونوتقسيم کړي ‪،‬‬
‫يو قسم ئي د مسلمانانو لپاره د امن ‪ ،‬اطمينان او اسالم دنيا او بل قسم ئي د مسلمانانو لپاره د ويري او‬
‫خوف دنيااو په دي دواړو باندي د شرعي احکام سريان بيان کړي ‪ ،‬ددي احکامو د سريان دپاره اسالمي‬
‫هيوادونه ټول د شکلي تغيراتو سره سره يو دار ګڼل کيږي ځکه چي د اسالمي شريعت تر سيوري الندي‬
‫ژوند تيروي ‪ ،‬او غير اسالمي هيوادونه ټول يو دار ګڼل کيږي ځکه چي کوم احکام ورباندي د اسالمي‬
‫شريعت مطابق سريان لري هغه د جهاتو او اشکالو په تغير سره تغير نه مومي او همدا د تقسيم صحيح‬

‫‪36‬‬
 ‫اساس دي نو بناًء د اسالمي دولتو تعدد چي مخکي د اسالمي نظرياتو مانع نه ؤ نن ئي هم مانع نه دي‬
‫موجود ‪ ،‬لکه څنګه چي پخوا اندلسيانو په اندلس کي ‪ ،‬مغربيانو په المغرب کي تطبيق کول ‪ .‬نن هم کيداي‬
‫شي چي اسالمي نظريات افغانستان ‪ ،‬ايران ‪ ،‬اردن ‪ ،‬اريتريا ‪ ،‬البانيا ‪ ،‬الجزاير ‪ ،‬اندونيزيا ‪ ،‬بحرين ‪،‬‬
‫بروني ‪ ،‬بنګلديش ‪ ،‬تانزانيا ‪ ،‬ترکيه ‪ ،‬تونس ‪ ،‬مصر ‪ ،‬ماليزيا ‪ ،‬موريتانيا ‪ ،‬مالي ‪ ،‬متحده عرب امارت ‪،‬‬
‫مراکش ‪ ،‬لبنان ‪ ،‬ليبيا ‪ ،‬سوريه ‪ ،‬سوډان ‪ ،‬او داسي نور ‪.‬‬
‫اسالمي هيوادو کي که څه هم د نورو اسالمي هيوادونو نه ئي سياسي تشکيل او ملي ميزان جداوي‬
‫تطبيق کړاي شي نن ددي نظريانو تطبيق ډير اسان دي ‪ ،‬په دي شرط چي ټوله اسالمي نړي او نورو‬
‫اسالمي دولتو کي ځان په رښتيا سره د اسالم ممثل وګڼي ‪ ،‬مثًال ‪ :‬که موږ په مصر کي د امام ابوحنيفه‬
‫(رح)‬

‫د نظر تطبيقول وغواړو د مستقل دولت په حيث لومړي بايد هغه چاته جزا ورکړاي شي چي د مصر په‬
‫حدودو کي ئي جرم کړي وي ‪ ،‬ولوکه مسلمان مصري ‪ ،‬شامي ‪ ،‬يا عراقي وي نطر نورو هيوادو ته پردي‬
‫نه ګڼل کيږي او اسالمي هيوادونه ټول يو دار ګڼل شوي ‪ ،‬او بل دا چي په هر هغه جرم باندي جزا ورکړو‬
‫چي په بل اسالمي هيواد مثًال ‪ :‬په سوريه کي ئي تر سره کړي وي او په مصر کي ئي دائمي يا مؤقتي‬
‫هستوګنه غوره کړي وي خو په دي شرط چي د جرم د ارتکاب يا بل کوم ځاي کي د هغه جرم جزا نه وي‬
‫ليدلي ‪ ،‬او که په دغه غير اسالمي جرم ئي جزا ليدلي وه نو بيا هم بايد په مصر کي مثًال ‪ :‬د شرعي‬
‫احکام مطابق جزا وويني ځکه موږ ويلي ؤ چي ټول اسالمي هيوادونه يو دار ګڼل کيږي ولوکه د حکومت‬
‫تشکيل ئي هر رنګه وي او په هر اسالمي دولت د اسالمي تعميل بايد په ځان الزم وګني چي يو له دي‬
‫جملي څخه په مجرم باندي د اسالمي احکامو په رڼا کي د جزا تطبيق دي ‪ ،‬که يو فعل د ارتکاب په ځاي‬
‫کي مباح وي په بل دولت کي پري جزا نه ورکول کيږي او که د ارتکاب په ځاي کي ممنوع وي په نورو‬
‫ځايونو کي ورباندي جزا نشته ‪ ،‬د حدود ‪ ،‬قصاص ‪ ،‬ديت ‪ ،‬او تعزيري جرمونو تر منځ د تفرقي اساس‬
‫دادي چي د حدودو تطبيق د هر مسلمان فريضه ده نه ئي تأخير صحيح دي نه ئي عفوه ‪ ،‬او په قصاص‬
‫هم دا حکم دي تر څو چي مجني عليه نه وي بخښلي‪ ،‬که يو اسالمي دولت ئي تطبيق نه کړي په بل‬
‫اسالمي دولت ئي تطبيق واجب دي او که هيڅ يو اسالمي دولت ئي تطبيق نکړي نو بيا ئي په افرادو‬
‫باندي تطبيق واجبيږي ‪ ،‬مګر په تعزير کي عفوه د حکم تطبيق کول تعطيل او اتفاق پکي روا دي هغه‬
‫تعزيرات چي په شرعي نص ممنوع شوي وي فرق ئي له هغو تعزيراتو سره چي اولواالمر منع کړي وي‬
‫د لومړي نوعي اباحت سره له دي چي د جرم او جزا عفوه ئي روا ده د تحريم نه وروسته مباح کيداي هم‬
‫شي ‪ ،‬که د امام ابويوسف(رح) د نظرئي تطبيق وغواړو نو نوموړو کسانو نه عالوه مستأمن ته هم که په‬

‫‪37‬‬
‫يو اسالمي هيواد کي ئي جرم کړي وي او جزائي نه وي ليدلي په بل اسالمي هيواد کي جزا ورکول کيږي‬
‫ځکه مستأمن اسالمي هيواد ته د داخليدو له کبله شرعي احکام ته غاړه ايښي ده او ددي احکامو تطبيق‬
‫په ټولو اسالمي هيوادو الزم دي ‪ ،‬که مجرم د جرم د ارتکاب نه وروسته با اسالمي هيواد ته چي هلته دا‬
‫جرم مباح وي پناه يوسي په دغه هيواد کي چي پناه ئي ور وړي ده د مجرم محاکمه کول صحيح نه دي‬
‫ځکه چي ددي فعل قوانين هغه فعل مباح بولي مګر د غوښتني په صورت کي ئي بايد خپل هيواد ته‬
‫وسپاري ‪ ،‬په هغه افعالو چي په دارالحرب کي واقع شوي وي د جزا ورکولو لپاره دا ضرور نه ده چي‬
‫هغه به هم دارالحرب کي جرمونه ګڼل شوي وي ځکه چي په مسلمان او ذمي باندي د اسالمي احکامو د‬
‫منلو له کبله شرعي جزا الزمه ده هر چيرته چي وي دا فرق نه کوي چي په دارالحرب کي حرام ګڼل‬
‫شوي او که نه ‪.‬‬

‫‪38‬‬
 ‫د اسالمي نظريو د تطبيق نتيجه‬
‫که مجرم په هيواد کي دننه يا د هغه نه بهر کوم جرم وکړي هغه جزا پري تطبيق کيږي چي په اسالم کي‬
‫ورته ټاکل شوي او که مجرم خپل هيواد پريږدي بل هيواد ته وتښتي هم د جزا څخه نشي خالصيداي دي‬
‫نتيجي ته د رسيدو سبب دي ‪ ،‬چي ټولو اسالمي هيوادونو اسالمي شريعت ته غاړه ايښي او ټول‬
‫هيوادونه د خپل سياسي استقالل او مستقلو تشکيالتو سره سره هم يو دار کڼل کيږي ‪ ،‬د اسالمي شريعت‬
‫د فخر او سرلوړي دپاره همدا خبره کفايت کوي چي د خپلو عالي تعليماتو په لړ کي ئي دغه شان عالي‬
‫نظامونه د نزول د وخت نه د بشر مخي ته ايښي دي او په دي برخه کي د ټولو قوانينو سبقت لري بلکه‬
‫وضعي قوانين د خپلو ابتکاري نظريو سره سره هم د اسالمي شريعت په رڼا کي مخ په وړاندي روان دي‬
‫او هماغه الر ئي نيولي ده چي اسالمي شريعت پرانيستي ده مکر سره له دي ورسيدلي نه دي ورنژدي‬
‫شوی دي ‪.‬‬

‫‪39‬‬
 ‫هغه ځايونه چي په داراالسالم کي داخل دي‬
‫هغه ځايونه په داراالسالم کي داخل کڼل کيږي چي هلته سلطه او قدرت د مسلمانانو په الس کي وي بيله‬
‫دي چي اکثريت هم د دوي وي ‪ ،‬او که نه او هغه ټول ملکونه چي اوسيدونکي ئي اسالمي احکامو ته‬
‫غاړه ايښي او د اسالمي احکامو ذمه واري ئي کړي وي که څه هم هلته مسلمانان نه وي موجود او هغه‬
‫ځايونه چي هلته مسلمانان اوسيږي او کوالي شي په څرګند ډول اسالمي احکام په آزادانه توګه او بي د‬
‫کوم مانع څخه پرځاي کړي هغه ټول د داراالسالم اجزاء دي ‪ ،‬غرونه رغونه ‪ ،‬شړي او دښتي ‪ ،‬ويالي‬
‫اوسيندونه ‪ ،‬نهرونه او بهيري ‪ ،‬ټاټوبي او جزيري او هوا ټول طبقات او هر څه چي د نوموړو فروح او‬
‫تابع وي په داراالسالم کي داخل دي (‪ ،)59‬چيرته چي د اسالمي لښکرو مورچي او سنګر تړل شوي وي‬
‫هغه داراالسالم ګڼل کيږي ‪ ،‬جنګي مرکبونه لکه ‪ :‬موټر او داسي نور تجهيزات د داراالسالم جزء کڼل‬
‫کيږي اسالمي شريعت دا خبره د اصل په حيث منلي ده چي بحرونه د هيچا په ملکيت کي نه راځي چي‬
‫همدا اصل د موجوده عصر د بين المللي قانون سره مطابق دي ‪.‬‬
‫اسالمي شريعت د بحرونو څنډي تر معينو ځايو پوري د هماغو دولتو ملکيت بولي کوم چي ورته نژدي‬
‫دي ‪ ،‬که څه هم فقهاء د غير جنګي بيړيو په هکله څه نه دي ويلي مګر‬
‫امام ابوحنيفه(رح) او دده د يارانو له نظرئي نه داسي معلوميږي که دا بيړي په اقليمي اوبو کي وي چي د‬
‫دارالحرب تابع دي نو که دلته پکي جرم واقع شي په هغه باندي جزا نشته او که د داراالسالم تابع وي يا‬
‫اوبو هغه برخه چي د بحر منځ وي نو که جرم واقع شي شرعي احکام پري تطبيق کيږي ‪ ،‬مګر امام‬
‫مالک(رح) ‪ ،‬امام شافعي(رح) او امام احمد(ح) د نظرئي د تطبيق له مخي که بيړي هرچيرته واقع وي او جرم‬
‫پکي پيښ شي يعني په غير حربي بيړي کي جرم واقع شوي وي د دارالحرب تابع وي او که د داراالسالم‬
‫يا د يو له هغه هم نه وي تابع په هغه مجرم باندي شرعي احکام تطبيق کيږي ‪ ،‬دا قاعده د الوتکو په باره‬
‫کي هم تطبيق کيږي که په جنګي الوتکو کي جرم واقع شي مجرم ئي جزا ويني ځکه چي الوتکي هم د‬
‫عسکري قشلي ‪ ،‬سنګر ‪ ،‬او د جنګي بيړيو تر حکم الندي داخليږي او همدارنکه غيرجنګي الوتکي د‬
‫‪60.‬‬
‫غيرجنګي بيړيو حکم اخلي‬

‫‪ 59‬داسالم جنايي تشريح او وضيعي قوانين ‪،‬ليکونکي عوده ‪،‬ښهيد عبدالقادر‪ ،‬ژباړه هدايت شهيد عبدالهادي ‪ ،‬دچاپ کال ‪ ،۱۳۴۷‬دچاپ شمير‬
‫‪ ۱۰۰۰‬خپرونکي دپيغام نشراتي مرکز‪،‬ص‪۲۸۴‬‬

‫‪ 60‬داسالم جنايي تشريح او وضيعي قوانين ‪،‬ليکونکي عوده ‪،‬ښهيد عبدالقادر‪ ،‬ژباړه هدايت شهيد عبدالهادي ‪ ،‬دچاپ کال ‪ ،۱۳۴۷‬دچاپ شمير‬
‫‪ ۱۰۰۰‬خپرونکي دپيغام نشراتي مرکز‪،‬ص‪۲۸۵‬‬

‫‪40‬‬
 ‫د مجرمينو سپارل‬
‫که يو عراقي په عراق کي جرم وکړي په مصر کي ئي محاکمه ممکنه ده ‪ .‬مګر که مسلمان ذمي يا‬
‫مستأمن په اسالمي هيواد کي جرم وکړي بيا بل اسالمي هيواد يا دارالحرب ته وتښتي او هغه دولت ئي د‬
‫محاکمي لپاره راوغواړي په کوم دولت کي ئي چي جرم کړي نو آيا کيداي شي چي ورته وئي سپاري تر‬
‫څو هلته محکمه شي ؟‬
‫کوم مجرم چي په فساد او د امنيت په خالل کي شهرت لري ‪ ،‬آيا دولت کوالي شي چي هغه له خپلي‬
‫خاوري څخه وشړي ؟‬

‫الف ‪ :‬د مجرمينو سپارل‪:‬‬

‫د مجرم محاکمه د جرم د وقوع په محل کي بهتره ده نسبت ودي ته چي په غير محل کي محاکمه شي‬
‫ځکه چي په لومړي صورت کي عدالت تطبيق کيږي او د جرم مخنيوي کيږي او د جرم په محل کي د جرم‬
‫په اثبات باندي ښه څيړنه کيږي ‪ ،‬لکه د شاهدانو وجود ‪ ،‬د جرمي آثار ليدل د جرم په محل کي ښه تر‬
‫سترګو کيږي ‪.‬‬
‫بل دا چي د جرم په محل کې مجرم محاکمه اهميت لري ځکه چي د جزا مقصد زجر او تأديب دي ‪ ،‬تأديب‬
‫دمجرم لپاره دي او زجر دهغه کسانو لپاره ديچي چي جرم ئي ليدلي دي که د ارتکاب د محل څخه بغير بل‬
‫ځاي محاکمه شي نو کوم مثبت اثر به و نه لري ‪ ،‬کله چي د فراري مجرمينو په هکله فکر کوو دوه‬
‫نظرئي مو زړه ته راځي چي اسالمي دولت ته ئي سپارل او يا غير اسالمي دولت ته ئي سپارل ‪ .‬چي دا‬
‫دوه نظرئي هره يوه ځان ته ښيګني او عيوب لري مګر اسالمي شريعت ددغه دوه نظريو محاسن په نظر‬
‫‪61‬‬
‫کي نيولي او منځني الره ئي غوره کري چي په دي سره د عدالت تضمين کيږي ‪.‬‬
‫اسالمي دولت ته ئي سپارل‬
‫په اسالمي شريعت کي هيڅ مانع نشته که يو اسالمي دولت مسلمان ذمي يا مستأمن مجرم هغه دولت ته‬
‫وسپاري چي هلته ئي جرم ترسره کړي ‪ ،‬دا تر هغه وخته پوري که دي دولت کي په هماغه جرم باندي د‬
‫شرعي نصوص له مخي محاکمه شوي نه وي ‪.‬‬

‫‪ 61‬داسالم جنايي تشريح او وضيعي قوانين ‪،‬ليکونکي عوده ‪،‬ښهيد عبدالقادر‪ ،‬ژباړه هدايت شهيد عبدالهادي ‪ ،‬دچاپ کال ‪ ،۱۳۴۷‬دچاپ شمير‬
‫‪ ۱۰۰۰‬خپرونکي دپيغام نشراتي مرکز‪،‬ص‪۲۸۶‬‬

‫‪41‬‬
‫او که محاکمه شوي وو بيا ئي بايد د سپارلو نه ځان وژغوري ځکه شرعًا په يو فعل باندي دوه جزاګاني‬
‫نه تطبيق کيږي او که محاکمه ئي د شرعي نصوص مطابق نه وه تر سره شوي نو په دي صورت کي ئي‬
‫سپارل کوم پروا نه لري او تطبيق شوي جزا د شرعي جزا د تطبيق مانع کيدالي نه شي ځکه دغه جزه‬
‫شرعًا باطله ده دا حکم معموًال د حدود او قصاص په مورد دي ‪ ،‬د سپارلو او نه سپارلو علت يو دي هغه‬
‫دا چي ټول اسالمي هيوادونه د داراالسالم جز ګڼل شوي او په هر هيواد باندي د حدود تطبيق او د احکام‬
‫تنفيذ الزم دي چي هدف ورڅخه په ښه توکه د عدالت تأمين او جرم مخنيوي دي ‪.‬‬

‫‪42‬‬
 ‫غير اسالمي دولت ته ئي سپارل‬

‫اسالمي شريعت دا روا نه بو لي چي د خپل هيواد او همدارنګه د نورو اسالمي هيوادو افراد ‪ ،‬که‬
‫مسلمانان وي يا ذميان وي د هغه جرمونو د محاکمي لپاره چي په دارالحرب کي ئي کړي وي دارالحرب‬
‫يا غيري اسالمي هيواد ته وسپاري همدارنګه که د دارالحرب نه کوم مسلمان داراالسالم ته پناه راوړي‬
‫بيرته سبارل ئي دارالحرب ته ناروا دي ‪ ،‬مګر که موافقه قرارداد ئي کړي وي په هغه باندي وفا کول الزم‬
‫دي ‪ .‬د پناه غوښتونکو هغه موافقه باطله ګڼل کيږي چي تر موافقي مخکي ئي اسالمي هيواد ته هجرت‬
‫کړي وي او دهغه مسلمانانو ښځو متعلق د دارالحرب او داراالسالم تر منځ يو له بله د سپارلو موافقه‬
‫باطله ده چي له موافقي مخکي يا وروسته ئي داراالسالم ته پناه وړي وي يعني دارالحرب ته د مسلمانو‬
‫مهاجرو ښځو سپارل په هيڅ صورت روا نه دي‪)62( .‬‬

‫(ج)‬
‫فرمائي ‪:‬ياأیهالذين آمنوااذاجاءکم المؤمنات مهاجرات فامتحنوهن هللا اعلم بايمانهن‬ ‫ځکه چي هللا تعالي‬
‫فان علمتموهن مؤمنات فالترجعوهن الی الکفار الهن حل لهم والهم يحلون لهن‬

‫(ج)‬
‫د هغوي په ايمان ښه عالم‬ ‫ترجمه ‪ :‬که چيرته مؤمناني ښځي تاسي ته پناه راوړي نو هغه وآزموئي هللا‬
‫دي که تاسي وپوهيدي چي ايمانداري دي نو هغوي بيرته کفارو ته مه استوي نه دوي ته د هغوي او نه‬
‫هغوي ته د دوي نکاح روا ده ‪.‬‬

‫د موافقي نه وروسته د مسلمانو ښځو د تسليم کولو او سپارلو په شرط کي د فقهاءوو اختالف دي‬

‫د امام احمد(رح) او مالکي مذهب ځيني فقهاء سپارل د مسلمانو ښځو روا بولي ځکه په مشروطه موافقه‬
‫وفا الزمه ده ‪.‬‬

‫د امام ابوحنيفه(رح) او مالکي مذهب ځيني فقهاء د تسليم شرط باطل بولي ځکه دوي په مسلمان باندي د‬
‫غير مسلمان تسلط په هيڅ صورت کي روانه بولي ‪.‬‬

‫‪ 62‬داسالم جنايي تشريح او وضيعي قوانين ‪،‬ليکونکي عوده ‪،‬ښهيد عبدالقادر‪ ،‬ژباړه هدايت شهيد عبدالهادي ‪ ،‬دچاپ کال ‪ ،۱۳۴۷‬دچاپ شمير‬
‫‪ ۱۰۰۰‬خپرونکي دپيغام نشراتي مرکز‪،‬ص‪۲۸۷‬‬

‫‪43‬‬
‫او د امام شافعي(رح) د مذهب فقهاء په هغه صورت کي د تسليم شرط روا بولي که په دارالحرب کي د پناه‬
‫وړونکي قوم او قبيله موجوده وي چي هغه ئي حمايه کوالي شي او که داسي نه وي نو تسليم ئي باطل‬
‫دي ‪.‬‬

‫که د دارالحرب له افرادو نه کوم يو تن مسلمان شي او داراالسالم ته پناه يوسي کله چي داراالسالم ته‬
‫داخل شو نو د داراالسالم له افرادو څخه شميرل کيږي او د اسالمي دولت رعيت شميرل کيږي ‪،‬‬
‫دارالحرب ته ئي د نه سپارلو وجهه داده چي ولي خپل رعيت دارالحرب ته وسپاري او په دي هکله موږ‬
‫يو مهم اصل لرو ( اسالمي دولت ته نه ده روا چي د خپل رعيت افراد غير اسالمي دولت ته وسپاري‪.63‬‬

‫‪ 63‬داسالم جنايي تشريح او وضيعي قوانين ‪،‬ليکونکي عوده ‪،‬ښهيد عبدالقادر‪ ،‬ژباړه هدايت شهيد عبدالهادي ‪ ،‬دچاپ کال ‪ ،۱۳۴۷‬دچاپ شمير‬
‫‪ ۱۰۰۰‬خپرونکي دپيغام نشراتي مرکز‪،‬ص‪۲۸۸‬‬

‫‪44‬‬
 ‫د مريانو سپارل‬

‫نن ټول دولتونه متفق دي چي تښتيدلي مريان بيرته خپل هيواد ته نه سپارل کيږي ‪ ،‬دا مبداء د مريتوب د‬
‫منځه وړلو وروسته تثبيت کړي ده مګر اسالمي شريعت د ‪۱۳‬پيړيو را پديخوا او د حديبي د صلحي په‬
‫ورځ تثبيت کړي ده په دي ورځ د قريشو ځينو مريانو اسالمي لښکر ته پناه يووړه هغوي ورپسي خلګ‬
‫واستول چي بيرته ئي بوځي او رسول هللا(صل هللا علیه وسلم) ته ئي وويل ‪ :‬چي دوي ستا د دين د خوښولو لپاره‬
‫نه دي درته راغلي بلکه د مريتوب نه د خالصون په غرض درته راتښتيدلي ‪ ،‬ځينو مسلمانانو صحابه‬
‫(صل هللا علیه‬
‫کرامو وويل ! هو ! دوي رشتيا وائي يا رسول هللا(صل هللا علیه وسلم) ورته وئي سپاره مګر رسول هللا‬
‫وسلم) په قهر شو او وئي فرمايل ‪ :‬دوي د هللا(ج) له لوري آزاد شوي دي ‪.‬‬

‫دا د اسالمي شريعت قاعده ده ! مريي چي اسالم راوړي او داراالسالم ته پناه يوسي يا د مسلمانانو تر‬
‫فتحي او بري پوري په دارالحرب کي پاتي شي په دي ټولو حاالتو کي (حر) دي او حربيانو ته ئي سپارل‬
‫ناروا دي ‪ ،‬يوازي په هغه صورت کي بيرته سپارل ئي دارالحرب ته روا دي چي په دارالحرب کي اسالم‬
‫راوړي او وروسته ورته هجرت وکړي او د دارالحرب او داراالسالم تر منځ به دي باره کي عهد يا‬
‫قرارداد موجود وي کوم چي د دارالحرب و داراالسالم د خلګو تر منځ شوي وي د دارالحرب د خلګو مال‬
‫او سرته امان دي همدارنګه مريان هم تر دي حکم الندي راځي ‪.‬‬

‫امام احمد(رح) ‪ :‬دا نظريه په دي ترديد وي چي دوي ته هغه څه په خصوص کي امان ورکړ شوي دي چي‬
‫هغه عمل د مسلمانانو په وس او توان کي وي ‪ ،‬او مريان خو د دارالحرب په قبضه کي دي نه د‬
‫مسلمانانو په قبضه کي ‪.‬‬

‫د سياسي اوعسکري مجرمينو سپارل‬

‫دولتونه په دي باندي اتفاق لري چي سياسي او عسکري مجرمين بيرته مربوطو دولتونو ته نه سپاري‪.‬‬
‫په اسالمي شريعت کي هيڅ مانع نشته دي که دا جزيات ومنل شي ځکه چي دغه جزيات د اسالمي‬
‫شريعت د عامو قاعدو سره سم اختالف نه لري‪. 64‬‬
‫‪ 64‬داسالم جنايي تشريح او وضيعي قوانين ‪،‬ليکونکي عوده ‪،‬ښهيد عبدالقادر‪ ،‬ژباړه هدايت شهيد عبدالهادي ‪ ،‬دچاپ کال ‪ ،۱۳۴۷‬دچاپ شمير‬
‫‪ ۱۰۰۰‬خپرونکي دپيغام نشراتي مرکز‪،‬ص‪۲۹۰‬‬

‫‪45‬‬
 ‫آيا هغه مجرمين جزامومي چي اسالم رواړي او داراالسالم نه پناه يوسي ؟‬

‫شريعت د ښځو سپارل دارالحرب ته په مطالق ډول م کړي ‪ ،‬او که مخکي کومه موافقه نه وي موجوده‬
‫بيرته د نارينه سپارل هم روا نه بولي او که مخکي کومه معاهده يا موافقه موجوده وه په دي باره کي د‬
‫فقهاءو اختالف دي ‪.‬‬

‫آيا ممکنه ده هغه حربي چي اسالم راوړي او په دارالحرب کي جرم وکړي او داراالسالم ته پناه راوړي په دي جرم باندي جزا ويني ؟‬

‫ددي پوښتني جواب په دوو فرضيو کي خالصه شوي ‪:‬‬

‫‪ : ۱‬که فرض کړو چي جرم ئي مخکي د اسالم راوړلو څخه کړي دي‬

‫‪ : ۲‬که فرض کړو چي جرم ئي وروسته تر اسالم راوړلو څخه کړي دي ‪.‬‬

‫‪ :‬که جرم مخکي تر اسالم راوړلو نه واقع نو د اسالمي شريعت د عامي قاعدي په اساس د فقهاءو په‬
‫اتفاق جزا نه لري ‪ ،‬چي د هغه قاعدي په هکله هللا جلت عظمته موږ ته داسي فرمائي ‪:‬‬

‫ُقْل ِلَّلِذ يَن َك َفُر وا ِإْن َيْنَتُهوا ُيْغَفْر َلُهْم َم ا َقْد َس َلَف سورة (االنفال ‪)۳۸‬‬

‫ترجمه ‪ :‬ووايه اي محمده(صل هللا علیه وسلم) هغو کسانو ته چي کافران شوي دي که د کفر نه الس واخلي نو‬
‫تير ګناهونه به مو وبخښل شي ‪.‬‬

‫(صل هللا علیه‬

‫دا قاعده د هغه کسانو په باره کي تطبيق شوي ده چي د اسالم راوړلو نه مخکي ئي رسول هللا‬
‫وسلم) ته اذيت رسولي ؤ مسلمانان ئي وژلي او مثله کړي ؤ ‪ ،‬لکه ‪ :‬کعب بن ابي چي په خپلو بدو ستاينو‬
‫ئي رسول هلل(صل هللا علیه وسلم) او مسلمانانو ته اذيت رسولي ؤ همدارنګه لکه د حضرت حمزه((رضی هللا عنه)) قاتل‬
‫وحشي بن حرب يا لکه د ابوسفيان ښځه هنده چي د حضرت حمزه((رضی هللا عنه)) مړي ئي مثله کړي ؤ‪.‬‬

‫‪ : ۲‬که جرم ئي د اسالم راوړلو نه وروسته کړي ؤ ‪ ،‬امام ابوحنيفه(رح) او امام ابويوسف(رح) وائي چي جزا‬
‫ورباندي نشته ځکه ددوي دواړو په نزد باندي د جرم په محل باندي د جرم په وخت کي واليت ضروري‬

‫‪46‬‬
‫دي او هغه جرم چي په دارالحرب کي واقع شوي واليت نشته ‪ ،‬يعني ( په هغه ځمکه د مسلمانانو قبضه‬
‫نشته نوکله چي قبضه نشته نو واليت هم نشته ) نتيجه دا شوه چي په مجرم جزا نشته(‪)65‬‬

‫‪ ،‬امام مالک(رح) ‪ ،‬امام شافعي(رح) او امام احمد(رح) وائي ‪ :‬چي جزا پري واحب ده په دي شرط چي مجرم‬
‫به ئي په تحريم عالم وي او يا به په دي پوه وي چي اسالمي شريعت دا افعال حرام کړي او که نه وي نو‬
‫جزا ورباندي نشته که څه هم هغه فعل په دارالحرب کي ناروا وي ‪.‬‬

‫‪ 65‬داسالم جنايي تشريح او وضيعي قوانين ‪،‬ليکونکي عوده ‪،‬ښهيد عبدالقادر‪ ،‬ژباړه هدايت شهيد عبدالهادي ‪ ،‬دچاپ کال ‪ ،۱۳۴۷‬دچاپ شمير‬
‫‪ ۱۰۰۰‬خپرونکي دپيغام نشراتي مرکز‪،‬ص‪۲۹۰‬‬

‫‪47‬‬
 ‫دمجرمينو تبعيد‬

‫که شخص د داراالسالم له افرادو څخه وي د تبعيد حکم يو ډول ‪ ،‬او که شخص د دارالحرب فرد وي حکم‬
‫ئي بل ډول دي ‪.‬‬

‫د مسلمانانو او ذميانو تبعيد ‪:‬‬

‫په اسالمي شريعت کي دا يو مهم اصل دي چي د داراالسالم نه د مسلمان او ذمي شړل ناروا دي ځکه چي‬
‫د دوي تبعيدول د داراالسالم نه د دوي هالکت ته مفضي کيږي او د اسالمي شعائرو د پرځاي کولو مانع‬
‫ګرځي ‪ ،‬او د ذمي د امان د عقد سره تناقض لري ‪.‬‬

‫کله چي ټول اسالمي هيوادونه يو حقوقي واحد ګڼل کيږي او د داراالسالم نه د ذمي تبعيد روا نه دي نو‬
‫هيڅ اسالمي دولت ته نه ده روا چي د بل هيواد اصلي اوسيدونکي مسلمان او ذمي که څه هم د لږ وخت‬
‫استوګني لپاره ورغلي وي ‪ ،‬وشړي ! ځکه چي مسلمان او ذمي په هيڅ صورت کي د اسالمي هيوادونو‬
‫نه اجنبي نه ګڼل کيږي بلکه د داراالسالم مربوط هيواد دده خپل هيواد دي او هلته چي هر حکومت وي‬
‫دده خپل حکومت شميرل کيږي ‪.‬‬

‫آيا اسالمي هيوادونه کوالي شي چي په خپلو منځو کي تګ راتګ باندي ځيني شرطونه او قيدونه کيږدي؟‬
‫او يا يو اسالمي هيواد کوالي شي چي د خپل هيواد نه پرديس مسلمان نورو اسالمي هيوادو ته وشړي؟‬

‫ځواب ئي په دي شکل دي ‪ ( :‬چي ضرورتونه ممنوعات مباح کوي )‬

‫ددي قاعدي معني داده چي کوم کار په عادي ظروفو کي ناروا وي هغه د ضرورت په وخت کي روا کيږي‬
‫‪ ،‬خو د ضرورت د حد او اندازي څخه به نه وځي(‪. )66‬‬

‫نو ددغه دؤ قاعدو له مخي د ضرورت په وخت کي دولتونه کوالي شي خپلو هيوادو ته په تلو راتلو کي‬
‫قيودات ولګوي په هغه اندازه چي ضرورت ئي ايجابوي او له بلي الري ئي چاره ممکنه نه وي ‪ ،‬که په‬
‫کوم اسالمي هيواد هيواد کي د امن ساتلو لپاره د مسلمان د تبعيد ضرورت پيدا شي نو تبعيد ئي خپل‬
‫اصلي يا بل اسالمي هيواد ته روا دي مګر دارالحرب ته ئي تبعيدول په هيڅ صورت روا نه دي ‪ ،‬هيڅ‬
‫‪ 66‬داسالم جنايي تشريح او وضيعي قوانين ‪،‬ليکونکي عوده ‪،‬ښهيد عبدالقادر‪ ،‬ژباړه هدايت شهيد عبدالهادي ‪ ،‬دچاپ کال ‪ ،۱۳۴۷‬دچاپ شمير‬
‫‪ ۱۰۰۰‬خپرونکي دپيغام نشراتي مرکز‪،‬ص‪۲۹۱‬‬

‫‪48‬‬
‫اسالمي دولت نه شي کوالي د نورو اسالمي هيوادو افراد د خپلي خاوري نه تبعيد يا د ورتلو نه منع کړي‬
‫هغسيمعامله به ورسره کوي څرنګه چي ئي د خپلو افرادو سره کوي که د امنيت په خالف کوم حرکت‬
‫هماغسي جزا ورکوالي شي کوم چي خپلو افراد وته ئي ورکوي ‪ ،‬ددي نظرئي په تطبيق سره د داراالسالم‬
‫توحيد تأمينيږي او په داراالسالم کي د مستآمن او ذمي ژوند په امن او سالمتي کي تيريږي ‪.‬‬

‫د حربيانو تبعيد‬

‫د دارالحرب وګړي داراالسالم ته نشي داخليداي مګر د خاصي اجازي په صورت کييا د هغي موافقي له‬
‫مخي چي د شرعي قواعد مطابق ورسره شوي وي ‪ ،‬دوي که داراالسالم ته د داخليدو اجازه واخلي د‬
‫يوکال نه زيات وخت نه شي تيروالي دغه رأيه د امام ابوحنيفه(رح) ‪ ،‬امام شافعي(رح) او ځيني حنبلي‬
‫فقهاءو ده ‪ ،‬ځيني نور حنبليان د امام مالک غوندي وائي چي مؤقتي هستوګنه معينه موده نه لري کيداي‬
‫شي له يوکال نه کمه يا زياته موده وي ‪ ،‬دامام شافعي(رح) په نزد اصل دادي چي مؤقت هستوګنه د څلورو‬
‫مياشتو نه نشي زياتيداي مګر هغه وخت زياتيداي شي چي امام ئي د عمومي مصلحت لپاره مفيده‬
‫وبولي(‪. 67‬‬

‫کله چي د حربي د هستوګني موده پوره شي اسالمي دولت کوالي شي د خپلي خاوري نه ئي وباسي ‪.‬‬
‫که د حربيانو شتون د امنيت لپاره خلل او خڼډ واقع کيږي مخکي له دي چي موده ئي پوره شي بايد‬
‫وشړل شي ‪ ،‬لکه هللا(ج) په دي هکله فرمائي ‪َ :‬وِإَّم ا َتَخ اَفَّن ِم ْن َقْو ٍم ِخ َياَنًة َفاْنِبْذ ِإَلْيِهْم َع َلى َس َو اٍء ِإَّن َهَّللا اَل‬
‫ُيِح ُّب اْلَخ اِئِنيَن سورة (االنفال ‪)۵۸‬‬

‫ترجمه ‪ :‬او که ويريږي ته اي محمده(صل هللا علیه وسلم) د کوم قوم نه چي په وعده به درسره ونه دريږي او‬
‫خيانت به درسره وکړي نو ته هم خپله وعده وغورځوه څو برابر او مساوي شي ‪.‬‬

‫همدارنګه هللا(ج) فرمائي ‪َ :‬فَم ا اْس َتَقاُم وا َلُك ْم َفاْس َتِقيُم وا َلُهْم سورة (التوبة ‪)۷‬‬

‫ژباړه تر څو پوري چي هغوي (کفار) درته په خپله وعده والړ پاتي وي نو تاسي هم ورته په خپلو وعدو‬
‫والړ اوسي‬

‫‪ 67‬داسالم جنايي تشريح او وضيعي قوانين ‪،‬ليکونکي عوده ‪،‬ښهيد عبدالقادر‪ ،‬ژباړه هدايت شهيد عبدالهادي ‪ ،‬دچاپ کال ‪ ،۱۳۴۷‬دچاپ شمير‬
‫‪ ۱۰۰۰‬خپرونکي دپيغام نشراتي مرکز‪،‬ص‪۲۹۳‬‬

‫‪49‬‬
‫د شړلو شرط دادي چي د امن ځاي ته يا ئي خپل هيواد ته وسپاري ځکه داراالسالم ته په امان راغلي دي‬
‫نو واجب ده چي په امان وويستل شي ځکه هللا(ج) فرمائي ُثَّم َأْبِلْغ ُه َم ْأَم َنُه ‪ :‬سورة (التوبة‪)۶‬‬

‫ژباړه ‪ :‬بيا هغه د امن تر ځايه ورسوه نه دا چي د تهلکي او خطر ځاي ته وايستل شي ‪.‬‬

‫جنسيت په اسالمي شريعت کي‬

‫په اسالمي شريعت کي جنسيت(مليت) د اسالم راوړلو په اساس والړ دي ‪ ،‬د داراالسالم ټول وګړي که‬
‫مسلمانان وي که ذميان وي د يو حکومت الندي يا د زياتو حکومتو الندي زندګي کوي ټول د يو جنسيت‬
‫خاوندان دي دا چي يوه ته ايراني بل ته افغاني دا محض شکلي بيلوالي دي هيڅ شرعي حکم باندي نه‬
‫دي مرتب ‪ ،‬د دارالحرب ټول وګړي که هيوادونه او حکومتونه ئي هر څومره زيات او جدا وي ټول د يو‬
‫جنسيت خاوندان دي د دوي په نسبت که يوځاي وي او که جدا شرعي احکام ټول يو رنګه دي مګر ددي‬
‫يووالي سره اسالمي شريعت ددي مانع نه دي چي د مختلفو دولتونو سره ځانله ځانله رويه غوره کړاي‬
‫شي ‪ ،‬مثًال ‪ :‬مسلمانان د انګريزانو سره د جګړي په حالت کي د فرانسي سره د روغي جوړي معاهده‬
‫کوالي شي ‪ ،‬په داراالسالم کي جنسيت اسالم رواړل او اسالمي احکامو ته غاړه ايښودل دي ‪ ،‬په اسالم‬
‫راوړلو سره مسلمان او اسالم ته غاړه ايښودل ال زمي دي‪. 68‬‬

‫په دارالحرب کي د اسالم نه انکار او اسالم ته غاړه نه ايښودل د دارالحرب د جنسيت اساس دي ‪ ،‬په‬
‫اسالمي شريعت کي د جنسيت اساس د تغير سره جنسيت هم تغير مومي که په دارالحرب کي يو تن اسالم‬
‫ومني يا ئي احکام نه غاړه کښيږدي له دي تغير سره ئي جنسيت هم تغير مومي حربي نه بلکي مسلمان‬
‫يا ذمي ګڼل کيږي چي داراالسالم ته د ذمي هجرت شرط دي ‪ ،‬د محاربينو له جملي نه هغه څوک چي په‬
‫خپل هيواد (دارالحرب) کي پاتي وي ذمي نه ګڼل کيږي مګر هلته چي د هغه هيواد ټول افراد د ذميتوب‬
‫قرارداد وکړي او هغه ټول اسالمي احکام ته غاړه کښيږدي ‪ ،‬د دارالحرب کوم کس چي ايمان رواړي که‬
‫هجرت وکړي او که نه جنسيت ئي تغير مومي ‪ ،‬مګر امام ابوحنيفه(رح) ئي د مصؤنيت لپاره داراالسالم ته‬
‫هجرت شرط ګڼي که هجرت ئي وکړي مال او سر ئي په امن دي او که ئي ونه کړي نو هلته په امان نشي‬
‫پاته کيداي ‪ ،‬که مسلمان مرتد شي او ذمي د اسالم د احکامو نه غاړه وغړوي يا دهميش لپاره په‬
‫دارالحرب کي هستوګنه غوره کړي نو جنسيت ئي تغير مومي او د سالمي مليت څخه خارجيږي ‪.‬‬
‫‪ 68‬داسالم جنايي تشريح او وضيعي قوانين ‪،‬ليکونکي عوده ‪،‬ښهيد عبدالقادر‪ ،‬ژباړه هدايت شهيد عبدالهادي ‪ ،‬دچاپ کال ‪ ،۱۳۴۷‬دچاپ شمير‬
‫‪ ۱۰۰۰‬خپرونکي دپيغام نشراتي مرکز‪،‬ص‪۲۹۵‬‬

‫‪50‬‬
 ‫په ازدواج سره ميرمن د څښتن تابع ګرخي مګر يواځي ازدواج د جنسيت د تغير لپاره کافي نه دي ‪ ،‬که‬
‫مسلمان او ذمي په دارالحرب کي د دارالحرب نه کومه ښځه واده کړي څو چي داراالسالم ته هجرت ونه‬
‫کړي ذميه نه ګڼل کيږي او که هجرت ئي وکړي نو د هجرت او ازدواج دواړو له کبله ذميه ګڼل کيږي ‪.‬‬
‫يعني که حربي د ذمي سره واده وکړي د هغي په واده کولو سره نه ذمي کيږي او نه دا دهغه سره په‬
‫ازدواج حربيه کيږي ‪ ،‬مګر که څښتن په داراالسالم کي دائمي هستوګنه غوره کړه په دي‬

‫‪)69(.‬‬
‫صورت کي ذمي کيږي ميرمن ئي حربيه کيږي چي له خپل څښتن سره له داراالسالم نه ونه وزي‬

‫‪69‬‬

‫داسالم جنايي تشريح او وضيعي قوانين ‪،‬ليکونکي عوده ‪،‬ښهيد عبدالقادر‪ ،‬ژباړه هدايت شهيد عبدالهادي ‪ ،‬دچاپ کال ‪ ،۱۳۴۷‬دچاپ شمير ‪۱۰۰۰‬‬
‫خپرونکي دپيغام نشراتي مرکز‪،‬ص‪۲۹۵‬‬

‫‪51‬‬
 ‫پایله‬
‫له دغه موضوع څخه موږ الندې پايلې ته ورسيدو‪:‬‬ ‫‪)1‬‬

‫په دار الحرب کې هغه وخت يو کس استوګنه کوالي شي چې دخپل دين احکام په پوره ډول سرته‬ ‫‪)2‬‬
‫ورسوي‪.‬‬
‫په دار الحرب کې تجارت کول د امام مالک (رح) په مذهب کې مکروه تحريمي دي ځکه چې د‬ ‫‪)3‬‬
‫هغوي د فرهنګ او تمدن څخه متُاثره کيږي‪.‬‬
‫دار الحرب ته د نور تجارت تر څنګ د اسلحو او نورو داسې اوسپنو چې حربيان ورباندې طاقت‬ ‫‪)4‬‬
‫او قوت پيدا کوي په هيڅ صورت جواز نلري؟‬
‫علماء هم پدې باندې اتفاق لري چې په دار الحرب کې ژوند کول سره ددې چې خپل ديني مراسم‬ ‫‪)5‬‬
‫سرته رسوالي هم شي ښه ندي ګڼلي ځکه چې ددغه کس کورنۍ (اوالدونه ‪ ،‬ښځه ) دحربيانو د‬
‫معاشرتي ژوند تر تأثير الندې راځي‪.‬‬

‫‪52‬‬
 ‫مصادر او مراجع‬
‫‪ .1‬قرآنکريم‪.‬‬
‫‪ .2‬شافعي‪ ،‬محمد بن ادريس ليکنه ‪ ،‬االم ط ـ ‪۲۰۰۹‬م ‪.‬‬
‫‪ .3‬الکساني دامام عالءالد ين ابي بکر بن مسعود ليکنه‪ ،‬بدايع الصنايع ‪ ،‬ط – اول (‪.)۵۸۷‬‬
‫عوده ‪،‬شهيد عبدالقادر ليکونکي ‪ ،‬داسالم جنايي تشريح او وضيعي قوانين ‪ ،‬ژباړه هدايت شهيد‬ ‫‪.4‬‬
‫عبدالهادي ‪ ،‬دچاپ کال ‪ ،۱۳۴۷‬دچاپ شمير ‪ ۱۰۰۰‬خپرونکي دپيغام نشراتي مرکز ‪.‬‬
‫‪ .5‬شامي ابن عابدين حاشيه ‪ ،‬ردالمحتار ‪،‬دچاپ ځاي ‪ :‬مکتبةالرشيدية‪.‬‬
‫‪ .6‬شامي ابن عابدين حاشيه ليکنه ‪ ،‬رسم المفتي ‪ ،‬چاپ ځاي‪ :‬قديمي کتب خانه‪.‬‬
‫‪ .7‬السرخسي امام شمس الد ين ‪ ،‬المبسوط ج‪۱۰‬ص‪۳۳‬ط ـ مکتبه شامله‬
‫‪ .8‬الموسوعة الفقهيه ط ـ څلورمه (‪ ۱۴۲۸‬ه ـ ‪۲۰۰۸‬م دچاپ ځاي‪ :‬شرکة غراس وزارت االوقاف‬
‫کويټ دچاپ کال مکتبة الشامله‪.‬‬
‫‪ .9‬دامام انس بن مالک ليکنه ‪،‬المدو نه ‪،‬ط – المکتبه شامله‪.‬‬
‫الشربيني محمد الخطيب دشمس الد ين محمد بن ابي العباس امد بن همزه ليکنه‪ ،‬مغني المحتاج ‪،‬‬ ‫‪.10‬‬
‫مکتبه شامله‪.‬‬

‫‪53‬‬