‫سريزه‬

‫الحمدهللا رب العلمين والصالة والسالم على اشرف االنبي‌ا‌ء والمرسلين محمد‬

‫‪:‬و على اله و اصحابه اجمعين‬
‫د ل وړو زده ک ړو وزارت د ق انون او ﻻيحى ل ه مخې د ښ وونې او روزنې‬
‫پوهنځي د کيميا او بيولوژى څانګى د څلورم ټ ولګى محص لين د اتم سمس تر پ ه‬
‫پيل کې يوه موضوع د سمينار په نوم اخلى او د سمس تر پ ه وروس تى دوه هفت و‬
‫کې د هغى څخه دفاع کوي‪.‬‬
‫په دغه اړوند ماتـــــــه هم يوه مـــــــوضوع داوزون طبقې ت ر س رليک ﻻندى‬
‫دمربوطه څانګى له خوا د مح ترم اس تاد پوهن وال محم دنبي خ ان ت ر ﻻرښونې‬
‫ﻻندې وس پارل ش وه‪.‬چې‪.‬ماپ ه دغ ه س مينارکې د(اوزون طبق ه‪،‬کټ ه‬
‫اوضرريي‪،‬داوزون اهميت دبش رپه ژون دکې‪،‬داوزون دطبقې تخ ريب ک وونکې‬
‫عوامل‪،‬داوزون دطبقې مش کالت دځمکې پ ه ک ره کې‪،‬داوزون دطبقې دس وري‬
‫کيدوتاريخچه اونورڅخه يادونه کړيده‬
‫دموضوع په ليکلو کې مو د نوي او معي ارى کت ابونو او من ابعو څخ ه اس تفاده‬
‫کړيده او د امکان تر حده پورى مى کوښښ کړى دى چه په روانو او ساده جملو‬
‫کې مطالب وليکل شي هيله ده چى د لوستونکو د ګټى وړ وګ رځى ل ه ﻻرښود‬
‫محترم استاد پوهنوال محمدنبي خان چه د موض وع پ ه ت رتيب او تنظيم کې م ا‬
‫س ره ډي ره علمى مرس ته ک ړى ده اودڅ انګى مح ترمو اس تادانو رات ه ﻻزمى‬
‫مشورې راکړې دي مننه ترې کوم او د هللا(ج) ل ه درب ار څخ ه ورت ه اج ر عظيم‬
‫غواړم ‪.‬‬

‫په درنښت‬

‫داوزون طبقه‬
‫اوزون يوه يوناني کليمه ده په معني د(بوي)ده اودتندبوي پ ه مع ني س ره‬
‫ښودل کيږي ‪.‬چـې يو ماليکول اوزون ددري اتوم ه اکس يجن څخ ه جوړش ويدي‬
‫اولرونکي ددوه اتومواکسيجن دي ام افرق يې دي و ات وم اکس يجن س ره دي پ دي‬
‫معني چې اکسيجن دوه اتومونه لري اواوزون دري اتومونه لري‪.‬‬
‫که داکسيجن اتومونه په خپل منځ کې سره يوځاي شې دوه ډوله مختلفې بس يطې‬
‫مادي جوړوي ‪.‬‬
‫مثال‪:‬که داکسيجن دوه اتومونه س ره يوځ اي ش ې ن و داکس يجن دغازيوم اليکول‬
‫ج وړوي اوک ه داکس يجن دغ از دري اتوم ه س ره يوځ اي ش ي ن و داوزون‬

‫‪- -‬‬ ‫‪1‬‬

‫دغازيوماليکول ج وړوي ‪.‬پ ه کيمي اکې داحادث ه چې ديوعنص رڅوډوله بس يطې‬
‫مادې جوړيداي شې دالتروپي (‪ )Allotropy‬په نوم سره ياديږي ‪.‬‬
‫ياپ ه ب ل عب ارت ‪:‬اوزون داکس يجن الوتروپي ک (‪)Allotropic‬دي ځک ه چې‬
‫اوزون داکسيجن سره توپ ير ل ري داکس يجن دم اليکولو څخ ه دبريښ نا دجري ان‬
‫دتيريدول په صورت کې داوزون ماليکولونه منځته راځي‬
‫داپيښ ه هغ ه وخت ص ورت نيس ې چې پ ه فض ا کې ش ديد رع د‬
‫اوبرق(تندراوبريښنا)منځته راشي نودهغه څخ ه وروس ته داوزون تن داوتخريش‬
‫کوونکي بوي حس کيږي داکسيجن تبديليدل په اوزون باندي دالن دي مع ادلي پ ه‬
‫اساس صورت نيسې ‪.‬‬

‫شکل)‬ ‫(‪١‬‬

‫همدې ترتيب هغه تيزاوتخريش کوونکې بوي‬ ‫په‬

‫د (‪)X-Ray‬دماشين يادبريښا دقوي فابريکو‬ ‫چې‬
‫ترڅنگ حس کيداي شې داوزون څخه‬
‫عبارت دي چې دبريښنا دجريان په اثر له اکسيجن څخه توليديږي‪.‬‬
‫اوزون يوزهري غازدي چې دغلظت په زياتيدوسره زهريت زياتيږي اوپه (‪C‬‬
‫‪)-O ١١٢‬کې په مايع تبدليږي چې دغه مايع په اسانۍ سره چوي اوتجزيه کيږي‬
‫‪.‬‬
‫اوزون داکسيجن په نسبت ډير فعال دي مگر پايه داري (ثبات)يې داکسيجن په‬
‫نسبت ډيره کمه ده ‪.‬يعني اوزون ترجوړيدو وروسته دعادي تودوخي په درجو‬
‫کې په اسانۍ سره په اکسيجن تجزيه کيږي ‪.‬چې پدي وخت کې زياته اندازه‬
‫انرژي هم ازاديږي پداسي حال کې چې داکسيجن يو ماليکول په سختې سره‬
‫تجزيه کيږي اواوزون دعادي اکسيجن په نسبت داکسيديشن يو ډير قوي عامل‬
‫دي چې داخاصيت يې ګټه اوضرر دواړه لري‪.‬‬
‫‪-: ١‬ګټه يي‪:‬داکسيديشن ديوښه عامل په حيث دکليو او ښارونو دڅښلو‬
‫اوبو په صافولو کې دکلورين په ځاي ورڅخه ګټه اخيستل کيږي اوهمدارنگه‬
‫اوزون درنگ وړلو‪،‬بدبوې لري کولو (ضدعفوني )خاصيت لري ‪.‬له همدې امله‬
‫داوزون څخه درنگ وړونکې ‪،‬بوى وړونکې اوپاکوونکې مادې په حيث‬
‫کارخيستل کيږي اوهمدارنگه اوزون دغاښونو په پريمنځلو اوسپينوزروپه‬
‫سپينولو کې هم استعماليږي ‪.‬‬
‫‪ -:٢‬ضرريي‪:‬دربړپه ارتجاعيت باندي تاثير کوي اوهغه محصوالت‬
‫چې دطبعي ربړڅخه په ال س راځي زيانمن کوي‪.‬‬
‫اوزون داتوموسفير دپاسه تقريبًا(‪ )15--Km ٢٤‬پوري يوه طبقه جوړوي چې‬
‫آبي رنگ لري ‪.‬داطبقه دماورابنفش (‪ )Ultraviolet‬وړانگې فلترکوي ‪.‬اوپدې‬
‫ترتيب سره دځمکې پرمخ دژوندکولو امکان پيداکيږي ‪.‬‬

‫‪- -‬‬ ‫‪2‬‬

 ‫داوزون کيمياوي فارمول عبارت دي له ( ) څخه اوساختماني فارمول يې‬
‫عبارت دي له‬

‫عبارت دي له‬ ‫اوداوزون سرحدي فارمولونه‬

‫نوموړي سرحدي فارمولونه ديودبل ميزوميرونه دي چې ميزوميرتشکيل ددوه‬

‫ياڅوفارمولونه چه ديومرکب يايوماليکول په اساس چې مربوط داهتزازي‬
‫الکترونونودي اودهغوي داثبات سبب گرځي اوزون داتوموسفيرپه لوړوطبقوکې‬
‫دماوراي بنفش وړانگوکې داکسيجن څخه په الس راځي‬

‫اوزون يوغيرثابت عنصردي چې دوباره داکسيجن په ماليکولونوتجزيه کيږې‬

‫‪.‬‬
‫اوهمدارنگه اوزون يوفعال کيمياوي عنصردي چې دالندي‬
‫مرکباتواوعناصروسره تعامل کوي ‪.‬‬

‫اوهمدارنگه دطبعت دبقالپاره مهم رول اجراکوي يعني اوزون دځمکې نه‬
‫دماوراي بنفش دوړانگودتيريدوڅخه مخنيوي کوي يعني پدې معني که ( )‬
‫اکسيجن دماوراي بنفش وړانگې جذب کړي په [‪ ]O‬تبديل کيږي اووروسته [‬
‫‪ ]O‬له ( ) سره تعامل کوي اوزون تشکيل کيږي‪.‬‬
‫اونوموړي اوزون چې الس ته راځې زيات ثبات نلري دوباره په اکسيجن‬
‫تجزيه کيږي چې په نتيجه نوموړي تعامل ځمکې ته دماوراي بنفش دوړانگو‬
‫دتيريدوڅخه مخنيوى کوي‪.‬‬

‫‪- -‬‬ ‫‪3‬‬

 ‫(‪٢‬شکل)‬

‫داوزون دوران‬
‫په ستراتوسفير(‪ )stratosphere‬کې داوزون تازه ماليکولونه تل دکيمياوي‬
‫عمل په واسطه دلمردانرژي څخه په ماليکولونواوداکسيجن په اتومونو تجزيه‬
‫کيږي دغه اتومونه داکسيجن چې ډيرفعاله دي په ډير کم وخت کې (دثاني نه هم‬
‫لږ) يوله بله جداکيږي اودا کسيجن دماليکولونوسره يوځاي کيږي اوددې‬
‫ماليکولونه د(ازوت او کلر ) دغازڅخه توليداوداتوموسفيرپه سطحه کې دمنځه‬
‫ځي‪.‬‬

‫داوزون اهميت دبشرپه ژوندکې‬

‫که په هواالوتنه کې په زياته ارتفاع کې مونږددغه سيارې شکل ته‬
‫نظرواچوودغه نازکه آبي طبقه چې دځمکې کره‌‌يې نيولي ده دانسان نظر ديته‬
‫جلب کوي چې دغه شفافه طبقه دژونديوموجوداتو ژوندپه ځمکه کې برابره وي‬
‫په عمومي صورت سره دغه داوزون حفاظتې طبقه چې مونږيي پيژنو ساتل‬
‫شويده بدون داوزون دشته والي نه ژوندنه کيږي که داوزون طبقه نه وي ځکه‬
‫دلمروړانگې يوشان ندي او دماوراي بنفش وړانگې لري که داوزون طبقه نري‬
‫شي نودژونديوموجوداتوژوندپه ځمکه کې دخطرسره مخامخ کوي ځکه دغه‬
‫وړانگې دځان سره يوزيات شميرانرژي دځان سره ځمکې ته انتقالوي‬
‫اودژونديوموجوداتودمرگ سبب گرځي دخوشحالې ځاي دي چې دلمروړانگې‬
‫په ډيره کمه اندازه دماوراي بنفش وړانگې دځان سره ځمکې ته راوړي اويوه‬
‫زياته برخه دځمکې دسطحې نه پورته (‪ )٢٠--km ٣٠‬په ارتفاع کې دالسه‬

‫‪- -‬‬ ‫‪4‬‬

 ‫ورکوي په دغه ارتفاع کې داوزون مقدارموجوددي چې دغه وړانگې جذب‬
‫کوي اونه پريږدي چه ځمکې ته راشي ‪.‬‬

‫(‪٣‬شکل)‬

‫انسان اوداوزون دطبقې دمنځه وړل‬

‫دانسانانوفعاليت دځمکې پرمخ داوزون دطبقې په ساتلوکې مهم رول‬
‫لوبوي دشلمې نيمايې پيړۍ څخه دانسانانو فعاليت دځمکې پرمخ سبب داوزون‬
‫دضايع کيدووگرځيداوداسي په نظررسيږي چې دځمکې پرسطحه باندې‬
‫ژونددخطرسره مخامخ کيږي اودانسانانودبې کفايتي سره دکيمياوي‬
‫موادودصحيح نه استعمال کيدوپه اثرهواککړه کوي اوخپل حفاضتې‬
‫سپريااوزون دمنځه وړي په (‪١٩٧٠‬م) کال کې پوهانوداوزون طبقې ته‬
‫سفروکړاوکيمياوي مواديې داوزون په طبقه باندې وشيندل اووويل چې دود گرد‬
‫غباراونوروکيمياوي موادچې داوزون دطبقې دتخريب اوضايع کيدوسبب‬
‫گرځي‪.‬‬
‫اوهمدارنگه دکلوروفلوروکاربن (‪ )C.F.C‬غازچې په يخونکودستگاؤکې ترې‬
‫استفاده کيږي داوزون په طبقه باندې هم تاثيرلري اودهغې دتخريب سبب گرځي‬
‫اودکلورين هرازادشوي اتوم داوزون (‪ )١٠٠‬ماليکولونودتخريب اوضايع‬
‫کيدوسبب گرځي اوددې غازونوپه استعمال سره په ډيرلږوخت کې به زيات‬
‫اوزون له منځه تللي وي اودستراتوسفيرپه طبقه کې دنوموړي غازدکميدوسبب‬
‫شويدي‪.‬‬

‫‪- -‬‬ ‫‪5‬‬

 ‫(‪٤‬شکل)‬

‫داوزون طبقه اودهغي تخريبوونکي عوامل‬

‫دځمکې اتوموسفيردغازونودماليکولونوڅخه تشکيل شويدي چې‬
‫داتوموسفيراودځمکې دجاذبي دقوي ترمنځ تعادل ساتلي دي چې دهواماليکولونه‬
‫دځمکې سطحې ته نژدي ساتلي وي‬
‫دااتوموسفيرعبارت دي ازوت (‪ )٧٨%‬اکسيجن(‪ )٢١%‬ارگون (‪)٩%‬‬
‫کاربنيک (‪ )٣%‬ددي څخه عالوه ډيرکم اتوموسفيردنوروغازونو لکه ميتان‬
‫‪،‬اوزون‪ ،‬هايدروجن ‪،‬سلفر‪،‬کاربن مونواکسايداونورشامل دي چې نوموړي‬
‫غازونه داتوموسفير تشکيلوونکي دي‪.‬‬
‫دځمکې دارتفاع په زياتوالې سره دحرارت درجه تغيرکوي په همدې اساس‬
‫داتوموسفيرمختلف طبقې ټاکل کيږي‪.‬‬
‫اوهمدارنگه داوزون طبقه په اتوموسفيرکې موجوده ده دتروپوفازطبقې څخه (‬
‫‪ )km ٥٠‬پورته واقع ده دارتفاع په لوړيدوسره دحرارت درجه زياتيږي‬
‫داوزون ن دطبقې غلظت د(‪ (١٨--km ١٦‬پورې دي چې (‪ (km ٢٥‬داستواپه‬
‫خط باندې واقع شوي دي ‪.‬‬
‫اوزون بي رنگه اولږخوندلرونکي اوتندبوي لرې چې دتروپوسفيرپه طبقه کې‬
‫ديوچټلوونکې غازپه صفت اودستراتوسفيرپه طبقه کې دژوندساتونکې په صفت‬
‫غازدي په همدې اساس اوزون تنها(‪ )١٠%‬تروپوسفيرکې اونور(‪ )٩٠%‬په‬
‫ستراتوسفيرکې وجودلري نوپه همدې اساس په هغه ځاي کې په طبعي ډول‬
‫دماوراي بنفش وړانگو سره دعکسل العمل ښودلوپه اساس داکسيجن سره‬
‫اوزون جوړوي‪.‬‬
‫اودانسانانودفعاليت له کبله لکه دازوت اکسايدونه ‪،‬دهايدروجن‬
‫اکسايدونه‪،‬کلورين ‪،‬برومين اوداسي نور په زياته اندازه په اتوموسفيرکې زيات‬
‫شوي دي چې نوموړي مواداوزون په ډيره چټکتياسره له منځه وړي ‪.‬‬
‫دستراتوسفيرطبقه ډيره مغلقه ده چې (‪ )١٥٠‬کيمياوي موادو څخه (‪ )٥٠‬ډوله‬
‫مادې پدي کې وجودلري دتوليد څخه معلوميږي چې داوزون طبقه چې په‬
‫ستراتوسفيرکې موقعيت لري تراوسه پوري پيژندل شوي نده‬

‫‪- -‬‬ ‫‪6‬‬

 ‫داوزون دطبقې تهديدونکي موادڅلورمنابع لري‬
‫‪ -١‬جنګې وسايل‪،‬اصلحي ‪،‬اودنوروصحيح استعمال ‪.‬‬
‫‪ -٢‬هوائي صنعت ‪.‬‬
‫‪ -٣‬دژوند اوکرهنې طريقه ‪.‬‬
‫‪ -٤‬دکيمياوي موادواستعمال په صحيح ډول سره ‪.‬‬
‫داوزون دطبقې تخريب کوونکې عوامل عبارت دي‬
‫‪ -١‬هواپيما يادطيارو دود اودهغي غږ په ستراتوسفيرطبقه کې ‪.‬‬
‫‪ -٢‬دکودکيمياوي څخه دنايترس اوکسايد خارجيدل‪.‬‬
‫‪ -٣‬هغه اوکسايدونه چې دهستوي صالح دآزمويښت څخه وروسته رامنځ ته‬
‫کيږي ‪.‬‬
‫‪ -٤‬دکلوروفلوروکاربن (‪ )C.F.C‬استعمال په سپرې کې ‪.‬‬
‫‪ -٥‬هغه يخ کوونکې سيستم چې په صنعت کې استعماليږي ‪.‬‬
‫اوداوزون طبقه (‪ )٥--٢٥%‬په يوه دوره کې د(‪ )٢٠--١٥٠‬کالو پوري نوموړي‬
‫موادداوزون دتخريب سبب کيږي اوپه (‪ )١٩٧٠‬کال کې ښکاره شوه چې‬
‫دازوت لرونکو کودونواستعمال په کرهڼه کې دازوت په سيکل باندي اثراچوي‬
‫اوداوزوت داکسايدودضايع کيدوباعث گرځې چې دځمکې دسطحې څخه‬
‫اتوموسفيرته داخل شي چې وروسته دزياتوالي دهغي په ستراتوسفير کې کيږي‪.‬‬
‫داوزون دتخريب کيدوپه صورت کې مونږمجبورکيږوچې دکيمياوي موادو‬
‫څخه په کمه اندازه استفاده وکړوځکه چې ددوامداره استفادي څخه دپوست‬
‫سرطان اوهم په کرهڼه باندې تاثيرلري‪.‬‬
‫اوهمدارنگه دميتايل برومايداستعمال په کرهڼه کې دضدعفوني موادولپاره‬
‫استعماليږي داوزون دطبقې (‪ )١٠%‬دتخريب سبب گرځې دهواگرميدل هم ددي‬
‫باعث گرځې چې غازونه په ستراتوسفيرباندي حمله کوي اودهستى په منځ کې‬
‫انفجارونه رامنځته کيږي اودازوت اکسايدونه اتوموسفيرته داخل کيږي چې‬
‫داټول داوزون دتخريب سبب گرځې دازوت اکسايدونه نه تنها په اوزون باندي‬
‫اثراچوي بلکې په (‪١٩٦٠‬م)کال کې معلومه شوه چې په لمرباندې د(‪)٦-- ٨%‬‬
‫برخي دکال مياشتي جذب کړيدي علماپدې عقيده لري چې دهستي انفجارونه د(‬
‫‪ ٥٠٠٠‬څخه تر‪ )١٠٠٠٠‬بيليونه ټنه داوزون دتخريب سبب په ستراتوسفيرکې‬
‫کيږي لکه څنگه چې ښکاره شوه چې په هستوي جنگ کې تقريبًا (‬
‫‪)١٠٠٠٠‬ميليونه ټنه داوزون سطحه په شمالې نيمه کره کې له (‪ )٤٠‬څخه‬
‫پورته زياته شوي ده اونوموړي زياتوالې به ترډيروکلونوپوري وخت نيسي‬
‫اودهستوي جنگ بقاياوي دبيولوژي له نظره دانسان دفاعي سيستم ختم کوي‬
‫اودپوستکې سرطان منځته راوړي اوهمدارنگه په اکوسيستم باندي هم‬
‫تاثيراچوي ‪.‬‬

‫‪- -‬‬ ‫‪7‬‬

 ‫(‪٦‬شکل)‬ ‫(‪٥‬شکل)‬

‫دچاپيريال ساتني آثاراوداوزون دطبقې تخريب‬

‫داوزون طبقه چې ماوراي بنفش وړانگې اودانسانانولپاره زيانمن دي‬
‫مخنيوي کوي اود(‪ )UV--B‬وړانگې چې دځمکې په سطحه باندې زياتيږي‬
‫دژوندپه چاپيريال باندي زيات تاثيراچوي له هغي جملې څخه هم يو دوچي‬
‫غذايې ځنځيردي چې اقيانوس ته صدمه رسوي اودانسان ژوند تهديدوي چې‬
‫زيات له (‪ )٣٠٠‬ډوله نباتات ټاکل شوي دي اويوله هغې څخه (‪)UV--B‬‬
‫وړانگه ده چې نيمايې له دغي وړانگې څخه تغيرات په نباتاتو کې څرگندشوي‬
‫دي لکه ‪:‬تنباکوپاڼه چې ددغي وړانگې په مقابل کې پورته برخي سره تاويږي‬
‫چې حتمًا دغه تغيرات ديونباتې هورمون دي چې په پورتني طبقه کې ذکرشوي‬
‫ده ‪.‬‬
‫ا وهمدارنگه دميوي په زيات والې سره جذب اوانعکاس اوفوري انرژي ده‬
‫اوپه همدې ډول سره دزيات والي دشاخونودى دپانولنډوالى او زيات والى دي‬
‫اوناڅاپي تغيرات د(‪ )UV--B‬وړانگې په نباتاتو کې دي اوبعضي وخت په‬
‫يوکلنواودوه کلنوکې داتغيرات ليدل کيږي اوپه بعضو ميوه لرونکو ونو کې‬
‫دگالنومنځته راتگ چټک اوياوروسته وده ليدل کيږي اوهمدارنگه غالبًازياتوالي‬
‫پکې راځې اوپه فوتوسنتيزسيستم کې هم ضررونه ليدل کيږي اوهمدارنگه‬
‫دلمړني پوتنشيل زيات والى پيداکوي اودغذايې ځنځير ټولې شبکې خصوصًا‬
‫اکوسيستم ترتهديدالندي راولې اوکه چيري داوزون دطبقې تخريب زيات شې‬
‫زراعتي محصوالت لکه (غنم‪،‬وريجې‪،‬هبوبات) ترخپل تاثيرالندي راولې‬
‫اوهمدارنگه اجتماعي ضررونه منځته راوړي اوزيات والي په غذايې توليدکي‬
‫کتالي شوپه همدې ډول سره په اجتماعي ژوندکې ددي وړانگې ضررونه‬
‫خصوصًا په نباتاتوکې په سلوکې (‪ )١٠--١٥%‬پوري يوه نيمگړتياکيداي شي ‪.‬‬
‫اوتي لرونکې حيوانات لکه ‪:‬انسانان دستر گوپه مرض باندي اخته کوالي شي‬
‫اود(‪ )UV--B‬وړانگې شدت په ميکروبي ناروغيواودسترگوپه ناروغيوکې‬
‫دسترگودسرطان باعث کيږي‪.‬‬
‫په زياتوالس ته راوړلوکې ښودل شويدي چې پورتنې وړانگه نه تنهاپه‬
‫حيواناتوکې سرطان منځته راوړي بلگې دبدن ټولو سيستمونوته تغيرورکوالي‬
‫شي ددي وړانگې په نتيجه کې دتومورسرطان ناروغي چې په وجودکې ېو‬
‫اضافي غړي رامنځته کوي (‪ )UV--B‬وړانگه کوالي شي دغرونوپه‬

‫‪- -‬‬ ‫‪8‬‬

 ‫سرونوکې ياپه لوړوغرونوکې دالوتونکودعقيم (شنډ) مرض رامنځنه کوي د(‬
‫‪ )UV--B‬وړانگه کوالي شي حيوانات ‪،‬انسانان‪،‬نباتات الوتونکې حتا‬
‫ايکوسيستم اوهمدارنگه دهواخرابوالي اوهرڅه چې دانسان دژوندمربوط دي‬
‫ترتهديدالندي راولي‪.‬‬
‫همدارنگه ډيروخت څخه دافکرکيږي چې داوزون دطبقې تخريب په‬
‫توليددنباتاتواواقيانوس جهان ترخپل تاثير الندي راولي لدې ځاي څخه چې‬
‫داوزون طبقه پدي اخروکلونوکې په سلوکې (‪ )٥٠‬زيات والې پيداکړي دي د(‬
‫‪ )UV--B‬زياتوالي داقيانوس په سطحه باندي ليدل کيږي چې فوتوپالنکتونونه‬
‫(ميکروسکوبي المبووهونکې نباتات اوغذايې دريايې سيستم نباتاتودي ) چې‬
‫داوزون طبقې ته ضرررسوي‪.‬‬
‫اوهمدارنگه (‪ )D.N.A‬ترخپل تاثيرالندي راولي چې په نتيجه کې تکثراو(مثل‬
‫توليد)متضررکوي داوزون دطبقې دتخريب په نتيجه کې زيات مرضونه منځته‬
‫راتالي شي‪.‬‬

‫(‬ ‫(‪٨‬شکل)‬ ‫(‪٧‬شکل)‬

‫‪٩‬شکل)‬

‫په بعضوطبعي حاال توکې د (‪)UV--B‬وړانگې تاثيرات‬

‫‪ -١‬دپوستکې سرطان‪.‬‬
‫‪ -٢‬پرسترگواوبدن باندي اغيزي ‪.‬‬
‫‪ -٣‬په څيړنوکې ښودل شويدي چې داوزون طبعي تخريب په امريکا کې (‪%‬‬
‫‪ )٥--١٠٠‬پوري دپوستکې سرطان رامنځته کړيدي او(‪ )٥٦٠٠٠‬کسان پدغه‬
‫مرض باندي اخته دي او(‪ )٢٥٠٠٠‬کسان دپوست په سرطان باندي اخته دي که‬
‫چيري ددي طبقې دتخريب مخنيوي ونه شي دمرگ دزياتوالي گراف به‬
‫يوناشونې اندازې ته پورته شي‪.‬‬
‫دپوست دسرطان ناروغي په اوسني وخت کې دامريکا په متحده اياالتوکې ژوند‬
‫کوي او هغه ماشومان چې پدې دولت کې نړي ته راځې په (‪٢٠٧٥‬م)کال کې به‬
‫ددي ناروغې شميردري ميليونوته ورسيږي‪.‬‬

‫‪- -‬‬ ‫‪9‬‬

 ‫(‪١٠‬شکل)‬

‫(‪١١‬شکل)‬ ‫(‪١٠‬شکل)‬

‫طبقې مشکالت‬ ‫داوزون‬

‫دځمکې په کره کې‬
‫‪ -١‬دځمکې دکري گرميدل ‪ :‬دځمکې دحرارت متوسطه درجه په‬
‫تيروسلو کلونوکې نسبت هرودوه سوه (‪ )٢٠٠‬نوروکلونوته د(‪)١٠٠٠‬کلونو‬
‫څخه تفاوت کوي که چيري دځمکې دکري گرم والي په‬
‫همدې طريقه دوام پيداکړي په (‪ )٢١‬قرن کې به دنړۍ گرميدل کوالي شي‬
‫ډيرزيات مشکيالت منځته راوړي لکه وچ کالي‪،‬دمرضونوخپريدنه‪،‬اوديخ‬
‫دويلې کيدوله امله شديدسيالبونه اوداسي نورله دغي جملې څخه دي‪.‬‬
‫دغازونوزياتوالي دځمکې په کره کې اوددغي غازونو پواسطه دځمکې دکري‬
‫گرميدل عبارت دي له اوکسيدوکاربن غازونوڅخه چې دغه سوځوونگې‬
‫غازونه نن ورځ په اتومې بټيوکې‪،‬سالگانوکې تري کاراخيستل کيږي اويوددې‬
‫څخه چې کوالي شوپه اينده کې تري استفاده واخلوجوش کوونکې اتومي بټې‬
‫دي دنن ورځي اتومي بټې چې کومي دي دپخوانيوبټيوسره ورته والې لري چې‬
‫اتومي بمونه پکي جوړيږي راديواکتيوويتي عناصرنشي توليدکوالي اومهم‬
‫هدف دپوهانودادي چې په راتلونکي (‪ )٢١‬قرن کې هسکې جوشې بټې جوړي‬
‫کړې ‪.‬‬
‫اوبل دحل الره يې داده چې کاربن داي اکسايد( ) غاز منجمدکړاي شې‬
‫اودهغي ځاي په ځاي کول په هواکې اوساده ترينه الره يې داده چې زيات والې‬
‫په اقيانوس دي په اخره کې ثابته شوه چې داکار سبب دزياتوالې دپالنکتون دي‬
‫يعني هغه موجودات چې ميکروبي ژوندکوي په اوبوکې زياتيږي اونوموړي‬
‫پالنکتونونه کوالي شي چې د( ) زياته برخه جذب کړي که چيري دځمکې‬
‫کره په همدې ډول گرم والي پيداکړي د(‪ )٢١‬پيړي تراخره داقيانوس سطحه به‬
‫(‪ )m ٧٠‬متره لوړه شې چې داسبب دشديدوسيالبونو په زياتودولتونوکې کيداي‬
‫شې‌‌‪.‬‬
‫لکه ‪:‬بنگالديش چې دبهر دسطحي څخه ټيټ پروت دي او همدارنگه دځمکې‬
‫دکري دحرارت لوړوالي د شمالي اوجنوبي يخونودويلې کيدوسبب به وگرځې‬
‫ډيرزيات شهرونه به ترخپل کنترول الندې راولي که چيري دځمکې دحرارت‬

‫‪- -‬‬ ‫‪10‬‬

‫درجه زياته شي هغه دريابونه ‪،‬کانالونه چې دتجارت لپاره اماده اواقتصادي ګتې‬
‫لري کوالي شي دگډوډي سره مخامخ کړي‪.‬‬
‫اوهمدارنگه داقيانوس اطلس طوفانونه اوداقيانوس ارام شرقې اوغربې‬
‫طوفانونه که چيري دځمکې په کره باندي راوڅرخيږي په نتيجه کې به د قطب‬
‫لپاره مؤثرتمام شي‪.‬‬
‫که چيري دکاربن داي اکسايد( ) اندازه دځمکې په سطحه باندې زياته شي‬
‫داوبواندازه به دوه برابره ( ) نه تر ( ) پوري دسانتي گريد درجه به دوچې‬
‫ځمکې طوفان نه به په سلوکې (‪ )٦٠‬زيات والي پيداکړي ‪.‬‬
‫بين المللي هيتًانو دخپلوځيړنو په نتيجه کې اقليمي تغيرات (‪ )IPCC‬پيش بيني‬
‫کړيده چې دجهان اقيانوس سطحه به (‪٢٠٣٠‬م) کال په مابين د(‪ )٢٠‬سانتي متره‬
‫پوري د(‪ )٢١‬قرن په آخرو کې تر(‪ )٢٥‬سانتي متره پورې لوړه شي اوهم‬
‫خبرداري يې ورکړ چې په السته راغلو ځيړنو کې ځمکې په کره کې مختلف‬
‫بخارونه غازونه ‪.‬دنباتاتو ژوندله جدي خطر سره مخامخ کړي دي‪.‬‬

‫(‪١٢‬شکل)‬
‫وروستني‬ ‫‪-٢‬‬
‫خونه دځمکې‬ ‫يخبندونه ‪:‬داي‬
‫برخه‬ ‫دتاريخ نيمايې‬
‫مخکې لدې‬ ‫تشکيلوي‬
‫څخه چې انسان ځمکې ته راشي اوپدي سياره کې قدم کيږدي لدي څخه مخکې‬
‫هم يخبندونه موجودؤ اوپرلپسي وخت چې په هغه کې ديخ غټي ټوټې موجودي‬
‫وي ځمکه يې پوښلې ده اوسختوبادونواودايمي واوروداوريدوسبب شول‬
‫اوبايدوويل شي چې ديخونو دوره شاته پاتي شوه اوپدي سره بايدپوهان دهغوي‬
‫ددره ولوالري چاري پيداکړي هريوددي دوري څخه (‪ )٢٠--٥٠‬ميليونو کلونو‬
‫پوري ادامه درلوده تنهالدې څخه دسلوڅخه تردوه بيليونه کلونوڅخه مخکې‬
‫داداسي يوه هواوه چې انسان پکې ژوندکوالي شو‌‌ۍ زيات عوامل يودبل په الس‬
‫ورکول کيږي چې راتلونکې ديخوونو دوره ورته ويل کيږي چې يو هم له هغې‬
‫څخه هغه مهم تغيرات دي چې داوږدي مودي لپاره دځمکې دگردش په نامه‬
‫ياديږي په زرهاوؤ کلونه وخت به ونيسي چې مونږدلمرپه شاوخواباندي‬
‫راگرزو اوکوالي شي چې په ميليونونوکيلومترو تغيرات وکړي اودغه فاصله‬
‫داوبوپر مخ اوهواباندي تاثيرکوالي شي ‪.‬‬

‫‪- -‬‬ ‫‪11‬‬

 ‫ديخونودوره ( ) ميليونه کاله مخکې شروع شوي دي چې‬
‫دکاناډا‪،‬کرينلينډ‪،‬سايبريا‪،‬اسکاندينا‪،‬دبريتانيالويه برخه اودشمالې دريابولويه برخه‬
‫وپوښله په اخروخت کې چې شمالي قطب دجنوب په سمت زيات والي‬
‫پيداکړاوشمالې امريکاته پيشرفت وکړاوالندي لويې درياچي ته ورسيد‪.‬‬
‫که چيري ددوهم ځل سره نوموړي واقعه رامنځته شي دنيويارک بي مثله ښاربه‬
‫له منځه يوسي يخ وهلي جنوبي قاره چې دي جنوبي اطراف قطب دې دنويو‬
‫يخبندونوپه دوران کې ديخ ټوټي دقطبي منطقوڅخه شروع کيږي‬
‫اودهغوشواهدوپه اساس چې مخ ته راغلي دي کوالي شي چې زيات کورونه له‬
‫منځه يوسي ‪.‬‬
‫پوهان فکرکوي کله چې ديخونو دوره شروع شي دشلوکلونوپه موده کې به هغه‬
‫ژوي چې سپک نسل منځته راوړي په کلي توگه له منځه يوسي اوله هغه ځايه‬
‫څخه چې پرمختگ کوي اوسنې ښارونه به وجودونلري په ميليونونوخلک‬
‫کوشش کوي هغومنطقوته چې داستواکرښي ته نژدي واقع دي کوچ وکړي‬
‫اودغه مسله دحدڅخه زياته شوي ده داکارممکن دي چې وکوالي شوديخ څخه‬
‫کورونه جوړکړواوديخ سره توافق وکړو‪.‬‬
‫‪-٣‬دسياروآسماني خط‪ :‬ځمکه دايمې دوړوتيږواوغټوستوروله‬
‫خواتهديدکيږي اومختلفې پروژي شروع شوي دې چې دهغه هدف برسي کړي‬
‫چې د اآسمانې تيږي کوالي شي په اينده کې ځمکې ته نږدې شي‬
‫مثال ‪ :‬ترټولووړه سياره په نامه د(‪ )١١ F×١٩٩‬چې په راتلونکو‬
‫سلوکلونوکي دځمکې څخه تيره شي البته هغه خطرونه چې دځمکې کره‬
‫تهديدکوي دهغوموضوعاتوڅخه زيات دي چې مخکې ذکرشوي دي اوامکان‬
‫لري چې په آينده کې دغه خطرونه په نوروشکلونووليدل شي ‪.‬‬
‫‪-٤‬دتکنالوژي څلورم کشف ‪ :‬دتکنالوژي څلورم کشف کامپيوټردي‬
‫چې کيداي شي دانسان ترټولومهمه کاميابي وي ځکه چې په تاريخ کې اولين‬
‫ځل کامياب شوي دي اوکوالي شي چې بعضې لدې څخه دخپل مغزپه واسطه‬
‫تکنالوژي ته انکشاف ورکړي ‪.‬‬
‫‪ -٥‬پنځم کشف اودژوندعمومي انقالب‪ :‬چې دانسان په ژوندکې مهم‬
‫نقش لوبوي دجنيټک اوتکنالوژي په قوانينوپوري تړلي دي چې دهغې څخه‬
‫الس ته راوړنه دجينونوده ‪.‬‬

‫داوزون دطبقې مضره موادوجذب کول‬

‫‪- -‬‬ ‫‪12‬‬
‫دجام جان انال ين په قول‪ :‬آياتراوسه پوري دهغواطفايوسره چې ضروري‬
‫دي اشناشوي ياست هغه اطفايې چې اوروژونکې دې هغه کوم موادلري ؟ هغه‬
‫کيماوي موادلکه ‪:‬کاربن داي اکسايد( ) بالونونه هم يوله دغه موادوڅخه دي‬
‫هغه بالونونه چې لدي خطرناکوغازونوڅخه ډک شوي دي اوپه اوروژنه کې‬
‫تري استفاده کيږي داوروژني لپاره ځانگړي شرايط په نظرکې نيول شوي دې‬
‫اودبين المللي پروتوکول ترکنترول الندې چې د(مونترال) په نامه ياديږي‬
‫نوموړي دخپل تخريب له امله بايد په دري ډوله مصرف شي اوداهغه مواددي‬
‫چې په جهان کې په سلوکې دوه فيصده (‪ )٢%‬مصرف کيږي اوداوزون طبقه‬
‫تخريب کوي اونوموړي غازونه داوزون دطبقې په سلوکې (‪ )٢٥%‬دتخريب‬
‫سبب گرځې‪.‬‬
‫دمونترال دپروتوکول په اساس هغه هيوادونه چې په دغه پروتوکول کې شامل‬
‫دي اودمضرو غازونوداستعمال له امله داوزون طبقه تخريب کيږي په دغه‬
‫پروتوکول کې دايران اسالمې جمهوريت چې په (‪١٣٦٩‬م) کال کې چې د(‬
‫‪١٩٩٠‬م)ميالدي کال سره سمون خوري ايران هم دمونترال دپروتوکول‬
‫عضويت ترالسه کړاوپه دغه برخه کې دايران زيات صنايعومختلف ډولونه‬
‫‪.‬جنگې تجهيزات توليداوهمدارنگه داسفنج توليداودزراعت پرمختگ شامل دي‬
‫‪.‬چې په دغه پروتوکول باندي عمل وکړي څيړنې ښئې چې هغه بالونونه چې‬
‫داوزون طبقه تخريب کوي اودځمکې کره تهديدوي ددي برنامې پراساس ذيمه‬
‫واري لري چې دمونترال پروتوکول داوزون دطبقې په خاطر نوي سيستمونه‬
‫اواتومې بالونونه وه دره ول شوي دي بايددغه قوانين اومقررات چې دچاپيريال‬
‫ساتنې لپاره شرط دي اونوموړي دولتونه چې دمونترال دپروتوکول عضويت‬
‫لري ددغې غازونوپه توليدکې دپام وړکمبودراولې اوددغې بالونونومصرف تر‬
‫(‪٢٠١٠‬م) کال پوري کوالي شې هغه بالونونه مصرف کړي چې دبين المللي‬
‫ادمونترال ترقانون الندي وي مصرف کړي‪.‬‬
‫په نړي کې دکموبالونونوڅخه استفاده‬
‫څيړني ښودلې ده چې دغه بالونونه داوزون دطبقې په تخريب کې‬
‫ستراتوسفريک رول لري همدارنگه داوزون دطبقې دتخريب پوتانشيل (‪)١٣١٠‬‬
‫دي چې تجارتي نوم يې (‪ )BTM‬دي پيژندل شوي دي چې اوږدوالې يې (‪)١٠‬‬
‫اوداتوموسفيرعمريې (‪ )٦٥‬کاله دي اودپوتنشيل تخريب يې (‪ )١٢١١‬دي چې‬
‫تجارتي نوم يې (‪ )BCF‬دي پيژندل شوي اواوږدوالې يې (‪)٣‬‬
‫اتوموسفيرعمريې (‪ )١١‬کاله په پرتله دپورتنيوبالونونو داوزون طبقه په سلوکې‬
‫تخريب کوي ‪.‬‬
‫پدې ترتيب سره دغه غازونه دکنترول شويوغازونواودمونترال په پروتوکول‬
‫کې کنترول شوي دي پيژندل کيږي پدي اثردغه بالونونه په پاک چاپيريال باندي‬
‫زياته اغيزه لرې ددغوبالونونوجوړښت چې کم اومحدود استفاده کيږي‬
‫خوکوالي شې چې زيات عمرسره دستراتوسفيردتخريب سبب وگرځې چې‬
‫دانساني ژونداوماوراي بنفش وړانگې سبب کيږي‪.‬‬

‫‪- -‬‬ ‫‪13‬‬

 ‫اوهمدارنگه چې پوهيږوداوزون طبقه ديوسپرپه شکل ساتونکې‬
‫دشنوگياو‪،‬حيواناتو‪،‬اوانسانانودي دلمرپه مقابل کې ماوراي بنفش وړانگې‬
‫کنترول کوي اودځمکې څخه ساتنه کوي اوځيريدل ددغووړانگوجذب کيدل‬
‫‪،‬سوځيدل‪،‬دپوستکې سرطان اوپه سترگوکې دگل پيداکيدل (آب مرواريد)‬
‫اودانسان دنوروسيستمونودخرابوالې سبب کيږي عالوه پرماوراي بنفش وړانگو‬
‫دنباتاتودودي ددريدواوموجوداتوجنټيکې سيستم دخطرسره مخامخ کوي په‬
‫همدې دليل سره بين المللي الس ليک خصوصًادمونترال الس ليک په اساس‬
‫بايدددغوغازونوداستعمال څخه ډډه وشي ‪.‬‬
‫په بعضوبرخوکې دبالون په ترکيب کې ممکن سوزيدل رامنځته شې‬
‫اودخلکوژوندبه دمشکل سره مخامخ شي د(کلر)غازترټولوفعال‬
‫دنوروغازونوڅخه دي اوزيات پرمخ تللي دې اوهمدارنگه سربيره‬
‫پردغوغازونودکاربن غازددغوغازونوپرځاي استعمال شي اوکارترې واخيستل‬
‫شي‪.‬‬
‫دبالونونوځاي نيول‬
‫داوزون دطبقې بين المللي ساتونکې موسسه خصوصًادبالونونودساتني‬
‫لپاره زيات اقدامات کړي دي چې انټرنيټې پته يې پدې ډول ده‪.‬‬
‫(‪ )http:/www.teap.org‬او(‪ )http:/www.epa.gov/ozon/snap‬کوالي‬
‫شواشاره ورته وکړوچې د انټرنيټ سايټ هريوددغوڅخه ځاي نيونکې فهرست‬
‫تايېداودهغه دتوليدځايونه پالس راوړو‪.‬‬
‫نن ورځ هغه بالونونه نظرماليکولي جوړښت ته مهم بالونونه دي خوتخريبې‬
‫اغيزه يې کمه ده ځينې برخې ددغو بالونونوچې په هغه کې کيمياوي وچ‬
‫مواد‪،‬اوبه‪،‬کاربن داي اکسايد( ) مړکوونکې سيستم هلوجن کاربن چې دغه‬
‫موادداوزون طبقه نشې تخريب کوالي اوهغه داطفايې سيستم چي داورمړه‬
‫کووني په بالونونوکې څه وخت مخکې په کاريوړل شول ځانکړي پرمختگ يې‬
‫وکړکوالي شودهغې څخه استفاده اوخبري پري وکړو اوپه همدې ترتيب سره‬
‫نورسيستمونه پکې ځاي په ځاي کړو دهغودوستانوڅخه چې دپاک چاپيريال په‬
‫رامنځته کولوکې کمک کوي دهغودفترونوڅخه چې داوزون دطبقې څخه ساتنه‬
‫کوي سمينارونه اونورمختلف اطالعات ارايه کړي نوپه همدې اساس مختلف‬
‫سازمانونه اومرجع په انتظارکې دي چې دپرسونل په ارزونه کې اودبالونونوپه‬
‫جوړولوکې اوپه غازي صنايع کې چې داوزون طبقې ته خطررسوي جدي اقدام‬
‫وکړي اوهم دغه راپورددي سبب وکرځيدچې کسب کرخلک بالونونوته هغه‬
‫ځايونه جوړکړي چې پکي خوندي وي‬
‫اوال زم اقدامات وکړي چې دغه مضرموادچې تخريب کوونکې عمل رامنځته‬
‫کوي اوهغه خرڅوونکې مخصوصًامصرف کوونکې خلک يې چې دبالون‬
‫سيستم ته کامال تغيرورکړي اوبهتره ده چې په آينده کې داقتصادله نظره په خپل‬
‫گټه مثبت قدم پورته کړي ځکه چې دمونترال قانون داوزون دطبقې دساتلوپه‬
‫خاطردنوروبالونونوتوليدجدًامنع کړيدي‪.‬‬

‫‪- -‬‬ ‫‪14‬‬

 ‫توليددبالونونوامصرف دبالونونوپه مختلفوځايونوکې په (‪٢٠١٠‬م) کال کې ودره‬
‫ول شي دفرانسي ددولت په همکارې اودمونترال دقانون په اساس ترعنوان‬
‫الندې دبالونونوايجادکول داطال عاتو اوفزيکې بانک ترکنترول الندې استفاده وه‬
‫شي ټول مصرف کوونکې شرکتونه په داخل ددولت کې وپيژندل شي‬
‫اوترخدماتوالندي دفزيکې بانک ترڅارنې الندې قرارولري‬
‫داوزون دطبقې څخه څنگه ساتنه کوالي شو‬
‫که غواړي له هغومحصوال توڅخه لکه‪:‬سپري‬
‫يخچالونه‪،‬فريزر‪،‬اوداوروژني بالونونه چې نوموړي داوزون دطبقې تخريب‬
‫کوونکې دي ځان تري وساتې اومرقبت وکړي چې دهغي څخه مضرغازونه‬
‫خارج نشي ‪ .‬حتمًادمشاورينوسره خصوصًا داوزون دطبقې ساتونکې دفترسره‬
‫په تماس کې شو‪.‬‬
‫که چيري تاسويخچال استعمال کوي دهغه مضرغازونه چې په داخل‬
‫ديخچال‪،‬فريزرکې وجودلري مخه ونيسوکه چيري داوزون شنه طبقه‬
‫ستاسوخوښيږي خپله کورنې گاونډيان اونورداوزون دطبقې داهميت څخه‬
‫خبرکړي که چيري بزگرياستي (ميتايل برومايد) دخاوري دمکروب‬
‫ضددارو‪.‬يادسري استعمال کوي کوشش وکړې چې نوموړي په محفوظ ځاي‬
‫کې وساتي اوکه چيري په ښارونوکې ژوندکوي خپل اودگاونډيانوژوندته احترام‬
‫وساتي اوکوښښ وکړي چې نوموړي معلومات داوزون دطبقې دتخريب په اړه‬
‫خلکوته ورسواويو پاک چاپيريال ترالسه کړوکه چيري اوالدونه لري دهغه‬
‫محصوال توڅخه استفاده کوي لکه سپري‪،‬يخچالونه‪،‬فريزر چې په هغې باندې‬
‫داوزون نښه (‪ )friendly‬يا(‪ )C.F.C-free‬لگيدلې وي استعمال کړي ځکه چې‬
‫داوزون دطبقې څخه ساتنه کوي‪.‬‬
‫که چيري معلم ياستۍ نوتاسي خپل شاکردان دچاپيريال دپاک ساتني په نسبت‬
‫خصوصًاداوزون دطبقې اهميت ته متوجې کړي که چيرې کارکوونکې دکوم‬
‫شرکت ياستي خپلو کارکوونکوته وروپيژنې لکه‪:‬اوبه سړونکې ماشين‬
‫‪،‬اوروژونکې ډبي ‪،‬اواسفنج سوځوونکې کاليودخريداري څخه ځان وساتې‬
‫اودمونترال دپروتوکول سره مرسته وکړي‪.‬‬

‫(‪١٣‬شکل)‬

‫‪- -‬‬ ‫‪15‬‬

 ‫داوزون دطبقې تصفيه کوونکې اوبه په ايران کې‬
‫نوموړي طرحه په (‪ )١٣٨٢‬کال‬
‫کې دمحترم وزيرشفيعي چې معاون وزيرداوبواو(فاضله آوبو) دي وکوالي‬
‫شوچې يوميليارداو(‪ )٦٦٥‬ميليونه لاير او(‪ )٦٠٠‬زره ايروپه الس کې درلودي‬
‫‪.‬داوزون دطرحي لپاره يوساختمان چي مساحت يې (‪ )٢ m ١٥٠‬متره مربع‬
‫وودوه سيمټي مخزنونه چي هريويې (‪ )m3 ١٥٠٠‬مساحت يې درلوداودوه‬
‫جنراتورونه چې داوزون غازيې توليدکولواو(‪ )٤٠٠‬فريزرنصب کړي دي د‬
‫اوزون تصفيه کوونکې اوبه چې يوه فزيکې عمليه ده چې په هغه کې دوه ساعته‬
‫فاصله موجوده ده په دي کې دوي برخي داوزون غازپه اوبوباندي عالوه کيږي‬
‫چې دهغې څخه دميتان غازالس ته راځې داوزون دطريقې څخه استفادي په‬
‫صورت کې په سلوکې (‪ )٧٥%‬په برق کې مصرف کيږي اوپه يوه شپه اوورځ‬
‫کې (‪ )١٥‬په سلو کې زيات والي کوي پدغې طريقه کې د(کلر) څخه هم‬
‫استفاده کيږي اوهمدارنگه تصفيه شوي موادپه کلي توکه حذب کيږي او(کلر) په‬
‫تصفيه خانه کې په سلوکې (‪ )٥٠‬زيات والي راځې داوزون دتصفي طريقې په‬
‫نوم ياديږي اومهم ترينه طريقه ده داوبوپه جهان کې چې اوس دکوتوپه‬
‫شماردغه کارخاني په کاناډا‪،‬امريکا‪،‬اوفرانسه کې ترې استفاده کيږي‪.‬‬

‫(‪١٤‬شکل)‬
‫داوزون دطبقې پتروشيمي صنايع‬
‫هغه پيغامونه چې پتروشيمي صنايع هغي ته اهميت ورکوي داوزون‬
‫دطبقې دتخريب سبب گرځې دلته اهميت اوالسته راوړنه دتخريبې السته‬
‫راوړونکوموادودمونترال پروتوکول ته ورزياتو داوزون طبقه زياتې وړانگې‬
‫لکه‪ :‬ماوراي بنفش دلمروړانگې جذبوي هغه وړانگې چې دژوندلپاره په ځمکه‬
‫کې مضره دي اوپه محيط باندي تاثيرکوي اودځمکې دتخريب سبب گرځې په‬
‫غذايي ځنځيراوپه اکوسيستم باندي تاثيرکوي اودسترگومرض زياتوي‬
‫اوهمدارنگه دانسان نورسيستمونه دخطرسره مخامخ کوي په هغه جدول کې‬
‫چې اصلي ياکيمياوي موادواوپترولي صنايعوکې ايښودل شوي (‪ )٦٠‬په سلوکي‬

‫‪- -‬‬ ‫‪16‬‬

 ‫هغه ترکيبات چې په دي ډول کې شامل دي عبارت د (‪ )C.F.C‬څخه دي‬
‫اوددغوموادو اوږدعمرپه اتوموسفيرکې انتظاروباسي چې دځمکې پرمخ پاتي‬
‫شې اولين محدوديت ددغوموادوچې په (‪)C.F.C‬کې ځاي لري ممنوع اودهغې‬
‫څخه استفاده دفشاردغازترعنوان الندي قرارلري چې دسپري په قطيوکې‬
‫موجوديت لرې په بعضوهيوادونوکې دموادودجامدکولوپه اثر تري استفاده‬
‫کيږي اويوه بهترينه وسيله ديو پاک چاپيرپال دچټل والې سبب گرځي‬
‫‪.‬مخصوصًاپتروشيمي صنايع ته دهغي په نسبت پرمختګ وکړي دبې ضرره‬
‫ترکيباتوپيداکول دمحيط لپاره (‪ )C.F.C‬څخه په لومړي درجه کې کارتري‬
‫اخيستل شوي دي ‪.‬‬
‫هايدروکاربنونه(‪ )H.F.C‬اوهايدروکلوروکاربن (‪ )H.C.F.C‬دهغه ترکيبات‬
‫دي چې د مفيدوموادو په اړه زيات بحثونه نيول کيږي اومهم دليل يي مفيدوالې‬
‫دکلر نشتوالي دي چې تخريب کوونکې داوزون دطبقې دي ورته اشاره شويده‬
‫چې زيات عمريې (‪ )H.C.F.C‬لري اوددغې په نسبت (‪ )C.F.C‬لنډعمرلري‬
‫اوپه زياتومواريدوکې استعماليږي اودهغه مصرف دمونترال دپروتوکول‬
‫لخواکنترول کيږي ددي مادي توليدبايدتر(‪٢٠٣٠‬م) کال پوري ودره ول شي‬
‫(پروپان هايدروکاربن ) چې په اسانۍ سره له نفت اوغازڅخه په الس راځي‪.‬‬
‫دسوخت موادچې په آسانۍ سره په مايع بدليږي اوځاي نيوونکې د(‪ )C.F.C‬دي‬
‫ځکه چې هغوته زياته توجونه ده شوي په همدې اساس په لندن کې يوه دستگاه‬
‫په يوه ازايش گاه کې چې کم مصرف کوونکې له پروپان څخه ده چې دسړونې‬
‫لپاره تري کاراخيستل کيږي په همدې ترتيب سره دپروپان قيمت په سل په سلو‬
‫کې د(‪ )C.F.C‬قيمت ټيټ کړې دي اودوه په سلوکې قيمت يې (‪ )H.F.C‬او(‬
‫‪ )H.C.F.C‬ټيټ کړي دي نوپه ايران کې دښواقداماتوپه اساس ښې السته‬
‫راوړنې السته راغلې دي لکه ‪ :‬داصفهان پتروشيمي چې په زړه پوري ځاي‬
‫انتخاب کوي اودمناسبوموادولپاره چې دڅلوروفارامتروپه نظرکې نيولوسره‬
‫يعني دپاک چاپيريال رامنځته کول اوزهني اطمنان مهم الس ته راوړنه ده‬
‫اوددي پروژي عمده برخه دهغه غازځاي په ځاي کول ( ) د(‪ )H.P.U‬په‬
‫سيستم کې دي اولين شرط دځاي په ځاي کول د( ) دغازپوتانشيل صفرکول‬
‫اوداوزون دطبقې په تخريب کې کامًال داطمنان وړدي اوهمدارنگه دفلزاتوالسته‬
‫راوړنه کې گټوره ده هغه فزيکې خواص اوترموډيناميک په ( ) غازکې چې‬
‫يوکيمياوې غازدي دپاک چاپيريال لپاره اوپه ځاي کونه د(‪ )C.F.C‬ادامه لري‬
‫اودغه ترکيبات دجهان له نظره تقريبًا لږ نسبت هغه توليدته چې په کال (‬
‫‪١٩٨٦‬م) کې وه رسيده‪.‬‬

‫‪- -‬‬ ‫‪17‬‬

 ‫(‪١٥‬شکل)‬
‫دځمکې ساتنه‬
‫اتوموسفيرځمکه احاطه کړي ده چې دمختلف غازاتوڅخه تشکيل شويده‬
‫چې په ځمکه کې دژوندکولوزمينه برابره وي هوادااجازه ورکوي چې مفيده‬
‫انرژي دهغې څخه تيره شي اوهغه خطرناکه انرژي چې دځمکې سطحې ته‬
‫رسيږي مخنيوي کوي هغه ارتفاع چي (‪ )١٠--km ٣٠‬پوري دځمکې څخه‬
‫لوړه فاصله نيولې چې هغه طبقه داوزون ده اونوموړي طبقه دسپري په شکل‬
‫ماوراي بنفش وړانگې ته انعکاس ورکوي داوزون طبقه يوه نوعه داکسيجن ده‬
‫چې دلمرپه وړاندي اکسيجن دځمکې په هواکې داوزون طبقه تشکيل کوي په‬
‫هواکې داوزون طبقه وجودلري چې منع کوونکې دمضره وړانگو(ماوراي‬
‫بنفش ) ده اوداوزون طبقې دچټلوالې په اثرپه آسانۍ سره کوالي شي چې‬
‫هواککړه کړي اوداوزون طبقه دخطرسره مخامخ کړي هغه غازونه چې په‬
‫يخچالونوکې تري استفاده کيږي کيمياوي موادو(کلوروفارم) اوکاربن (‪)C.F.C‬‬
‫دي دغه غازونه دځمکې په سطحه کې بي خطره اوپه هواکې خطرناک دي‬
‫هغه وخت چې (‪ )C.F.C‬غازونه هواته پورته کيږي امکان لري سل کاله‬
‫يادهغې نه زيات عمرولري اووروسته نابودشې دغه غازونه دماوراي بنفش‬
‫دوړانگوپه واسطه کيمياوي غاز(کلرغاز) دي چې داوزون طبقه سوري کوي‪.‬‬

‫(‪١٦‬شکل)‬
‫د(‪ )C.F.C‬غازمنابع‬
‫د(‪ )C.F.C‬موادپه يخچالونو اوپه هغه دستگاووکې چې سړه وونکي دي په‬
‫سپري کې اواوروژنې په دستگاه کې پيداکيږي اوهمدارنگه پالستيکي‬
‫اسفنجونه چي دکورپه سامان اال تو کې تري کاراخيستل کيږي امکان لري د(‬
‫‪ )C.F.C‬څخه جوړشوي وي په جوړونکې کارخانوکې الکترونيکې‬
‫سامانونوکې اودلوحودپاک کولولپاره اودتلويزونونوپه داخل کې اوپه‬
‫کمپيوټرونوکې د(‪ )C.F.C‬موادوڅخه استفاده کيږي دغه موادپه تدريجي توکه‬
‫هواته انتقال کيږي ‪.‬‬

‫‪- -‬‬ ‫‪18‬‬

 ‫د(‪ )C.F.C‬موادواثرات داوزون دطبقې دنازک کيدوسبب گرځې کيداي شي‬
‫دمآوراي بنفش وړانگې ځمکې ته ورسيږي کله چې ځمکې ته ورسيږي پدي‬
‫صورت کې نباتات نمونشي کوالي دگالنووده به ودريږي اوزيات نباتات به وچ‬
‫شي اوپه همدې ترتيب سره بدون دنباتاتوڅخه دانسانانواوحيواناتوژونداومکان‬
‫نلري حتا لنډه خطره به داوزون طبقې ته دغذايي موادوپواسطه هم ورسيږي‬
‫دځمکې په سطحه کې ترهغه ځاي پوري چې داوزون طبقه په اسمان کې ده‬
‫يادهواپه لوړوطبقوکې ده همدارنگه ځمکه دخطرناکووړانگوڅخه ساتنه کوي‬
‫خودځمکې په سطحه کې وجودنلري يوه نوعه خطرناکه ده چې ژوندته تاوان‬
‫رسوي اوپه غټو ښارونوکې سوزيدنه رامنځ ته کوي اوکه چيري داوزون طبقه‬
‫دځمکې سرته راټيټه کړل شي (فوتوکيمياوي ) خطرناکې وړانگې به دانسان‬
‫ژوند دخطرسره مخامخ کړي‪.‬‬

‫(‬ ‫(‪١٩‬شکل)‬ ‫(‪١٨‬شکل)‬ ‫(‪١٧‬شکل)‬

‫‪٢٠‬شکل)‬
‫داوزون دطبقې ژوروالي‬
‫(‪ )٣٠‬کاله کيږي چې پوهان داوزون دطبقې جنوب قطب اندازه کوي هغوي‬
‫په (‪١٩٨٠‬م) کال کې متوجي شول چې هرکال دپسرلي په موسم کې داوزون‬
‫دطبقې جنوب قطب نازک کيږي تقريبًاداوزون دطبقې دغه منطقه د(‪)C.F.C‬‬
‫موادودخطرسره مخامخ کيږ ي په (‪١٩٦٠‬م) کال کې داوزون په طبقه کې‬
‫ژوروالي موجودنه واځکه چې (‪ )C.F.C‬موادډيرکم مصرف کيدل اماپه اوسني‬
‫دخت کې هرکال دپسرلي په موسم کې داوزون په طبقه کې البته په جنوبي قطب‬
‫کې ژوروالي پيداکيږي دغه خطربه هغه وخت کم شي چې مونږ (‪)C.F.C‬‬
‫موادومصرف ودره وؤ‪.‬‬
‫داوزون طبقه څه شي ده‬
‫داوزون طبقه يوه حساسه طبقه ده چې دطبعي غاز( ) څخه عبارت اوپه‬
‫ستراتوسفيرکې (په حدودود‪ )٢٥--km ٤٠‬پوري دځمکې دسطحې څخه لوړه ده‬
‫چي دغه غازونه بعضې مضرامواج جذب يادماوراي بنفش وړانگې دلمرپه‬
‫مقابل کې ځمکه محفوظه کو اوزون يوغازدي چې فارمول يي ( ) دي‬
‫اوماليکولونه يي له دري اتومه اکسيجن څخه تشکيل شوي دي ‪.‬‬

‫‪- -‬‬ ‫‪19‬‬

 ‫(‪٢١‬شکل)‬

‫داوزون دطبقې جوړښت‬

‫(کنټ مارکهام)‪ :‬کيمياپوه دعلمي تحقيقاتوپه سازمان کې دنيوزليندصنعتي‬
‫نموني اودخزويوه نوعه تحليل اوتجزيه کړچې علمي نوم يي (بريوم ارژينتوم )‬
‫چې دغه نمونه ديوي دريايي منطقې څخه سرچينه اخلي اوپه (‪--١٩٨٩‬‬
‫‪١٩٥٧‬م) وخته پوري ساتل شويده دمارکهام په پلټنه دپالنوئيدترکيبات چي دغه‬
‫دنباتاتورنگه داني دي اخرنې څيړني ښي چې پالنو ئيديومهم خاصيت لري چې‬
‫دلمرپه مقابل کې ساتنه ده چې دغه ترکيب په کياوؤکې زيات والي راولي چې‬
‫ديوي ناروغې (نورخپروني ) په نامه دماوراي بنفش وړانگوته انعکاس‬
‫ورکوي يعني پدغه زياتيدونکې مرض کې هغه طولې موجونه چې غالبًاداوزون‬
‫دطبقې دنري کيدل په ستراتوسفيرکې زياتيږي پال نوئيدونه په اندگ ترين زيات‬
‫والي سره دماورايي بنفش وړانگوپه مقابل کې ډيرحساس دي چې ددي دغلظت‬
‫په اثردلمرزياتوالي په خطي شکل تغيرکوي پدې معني سره که دماوراي بنفش‬
‫وړانگوغلظت دوه برابره شې همدارنگه پالنوئيددوه برابره شي کينټ مارکهام‬
‫يوه اندازه پالنوئيددخزوپه شکل په الس کې درلوداندازه کيري کړي‪.‬‬
‫اوبل اخره داسې نتيجه الس ته راوړه چې داوزون ژوره طبقه په (‪ )٨٠‬کال کې‬
‫اعالن وه شوچې تايليندي اوکرين ليندته دمارکهام يوه کتنه وه ځمکه په مابين د(‬
‫‪ )١٩٦٤‬او(‪ )١٩٨٦‬دجنوبي قطب طرف ته اندازه کړه نوموړي دغه اندازه‬
‫گيري يو اندازه پالنو ئيدوبلل اودخپل ځان څخه پدې وخت کې مقايسه دکړه چې‬
‫پالنوئيدونه هغه ترکيبات دي چې نباتات دلمردوړانگوڅخه محفوظ ساتي ‪.‬‬
‫دارمارکهام دنطريي په اساس يوه زياته اندازه غيرمنطم نوريعني ماوراي بنفش‬
‫په مابين د(‪ )٦٠‬کلونوکې پالنوئيدونه ښودلي شي داوزون دطبقې په زيات والي‬
‫سره په همغه وخت کې ليدل کيداى شي‬
‫داوزون دطبقې دساتلوضرورت‬
‫که چيري داوزون طبقه له منځه الړه شي دځمکې دکري څخه ژوندخپله‬
‫بستره وتړله داوزون دطبقې دمنځه تللوسره دبشرنسل اودنباتاتو پوشش‬
‫همدارنگه دژوندپه لنډه موده کې به هرڅه ختم کړي په حاضروخت کې چې‬
‫دغه طبقه ضررليدونکې ده اودماوراي بنفش وړانگې ځمکې ته رسيږي چې‬
‫دغه باعث دزياتوالې دپوستکې دسرطان اودانسان دنوروسيستمونودضعيف‬
‫والي سبب کيږي اودهمدارنگه دسترگودناروغې سبب گرځې سربيره پردي‬
‫داوزون طبقه ضررټول نظام اويوپاک محيط اواکوسييتم دخطرسره مخامخ‬
‫کوي‪.‬‬
‫داوزون دطبقې تخريب کوونکې عوامل‬

‫‪- -‬‬ ‫‪20‬‬

 ‫داوزون دطبقې فايده من عوامل چې ددي طبقې دنازک کيدوسبب گرځې‬
‫عبارت دي له اتومي بمونوامتحان دځمکې په کره کې اودلمرزري چې په اوسط‬
‫ډول دغه دوره يولس لکه (‪)١١٠٠٠٠٠‬کاله دلمرسره برابروي‬
‫اواورغورځونکې اورونه ددي طبقې دنازک کيدو سبب گرځې چې مشهورنوم‬
‫يي (‪ )C.F.C‬دي مهم غازيي (پريون ) دي چې په يخچالونوکې آرايشي‬
‫کارونواوهمدارنگه په کيمياوي موادوکې هم استعماليږي چې داوزون دطبقې‬
‫دتخريب سبب گرځې کله چې داوزون طبقه سوري شي غيرقابل کنترول شوي‬
‫وړانگې لکه ‪:‬ماوراي بنفش اودلمروړانگې چې دځمکې دخرابيدو سبب گرځې‬
‫اوهمدارنگه دقطبي يخچالونوويلي کيدل په دريابونوکې داوبودزياتوالي له کبله‬
‫وچه ځمکه به دمنځه والړه شي (دپوست سوځيدل‪،‬دپوستکې سرطان‬
‫اودسترگوناروغي اوهمدارنگه خاص تاوانونه به نباتاتواوحيواناتوته ورسيږي)‬

‫څرنگه کوالي شوداوزون دطبقې دتخريب مخنيوي وکړو‬

‫دپالنوئيدوتحليل اودرجه امکان لري چې په مختلفومنطقوکې داوزون په اړه‬
‫معلومات راټول کړودجنوبي قطب اونوروځايونوڅخه په الس راوړو‬
‫اودکنټ مارکهام دنظرپه اساس ددغونباتاتوپه موجوديت کې اودمثل‬
‫دتوليددساتلولپاره د(‪١٩٥٦‬م)کال څخه معلوم کيږي چې داوزون دطبقې نريوالي‬
‫همدارنگه ځواب ورکوي دغه پوښتنې ته چې اياداوزون دطبقې تخريب کيدل په‬
‫(‪ )٦٠‬کالو کې په جنوبي قطبي منطقوکې واقع شويدي‬
‫اوکه چيري همدارنگه وي مونږبايدپدې باره کې چې ولي دغې واقعي سره مخ‬
‫شوي يوبايدنوي پلټني وکړوشايد(کلر‪،‬کلوروکاربن ) دحدڅخه زيات استعمال‬
‫ددي خبري ځواب وي‪.‬‬
‫داوزون طبقې دځمکې په شمالي برخه کې د(‪١٩٨٠‬م) کال کې‬
‫د(‪ )١٥--٢٠%‬پوري زيات والي پيداکړي دي ددي مشکل درفع کولولپاره‬
‫دځمکې پيژندنې مهم ترن معلومات يوپه بل پسې راټول کړود(‪١٩٩٢‬م) کال کې‬
‫دمونترال پروتوکول په اساس داوزون دطبقې په اړه تحقيقات درلورل اوپوهيدل‬
‫چې داوزون دطبقې سوري غټ والي پيداکوي داپه دي معني ده چې تصمومي‬
‫موادوزيات استعمال درلودپه همدغه کال کې سازمان ملل متحددمحيط‬
‫ساتلوبرنامه ترحه کړه چې دغه برنامه ساتونکې ديوپاک محيط ده خصوصًا‬
‫داوزون طبقه چې برنامه يي (‪ )U.N.E.P‬په نامه طرحه کړه داپدي معني چې‬
‫مخنيوي دکيمياوي موادواوخطرناکوغازونودريدل وو دپوهانوپه تحقيقاتوپه‬
‫اساس داوزون طبقه دجنوب قطب په نسبت په نيمايي شپيتو(‪ )٦٠‬کلونوپه نسبت‬
‫ترحدزياته نري شوي ده پوهانودغه اندازه دموادودساتنه لمراونباتات له ضرره‬
‫دماورايي بنفش اندازه کړي ددغوموادومطالعه چې څرنگه داوزون دطبقې څخه‬
‫اوهمدارنگه دستراتوسفيردپديدوڅخه مخنيوي وشي‬

‫‪- -‬‬ ‫‪21‬‬

 ‫اودغه کارامکان لري چي داوزون دطبقې نري کيدل يوه دوره وي‬
‫اويا(کلراوکلوروکاربن) تنهايوعامل وي چې داوزون دطبقې دژوروالي سبب‬
‫گرځې اوداکسجن ماليکولونه په اتوم کې تبدليږي داکسيجن اتوم په سرعت سره‬
‫له زياتوماليکولوڅخه ترکيب شوي اوداوزون شکل اختياروي چې دغه حرارتې‬
‫خبرونه په لوړوارتفاعاتوکې زيات شوي دي اوداوزون طبقه يي دخطرسره‬
‫مخامخ کړي اودغه ددي باعث گرځيدلې چې که چيري ستراتوسفيرنه وي‬
‫مونږنشوکوالي چې بدون ددي څخه ژوندي پاتي شودستراتوسفيردپاسه يوه‬
‫اندازه ماوراي بنفش وړانگې اوحرارتې خپاره موجونه د(‪ )٢٤٠‬نه تر(‪)٣٢٠‬‬
‫پوري ددي سبب گرځې چې داوزون طبقه ضرروويني اودنباتاتو ژوندله‬
‫خطرسره مخامخ کړي دماوراي بنفش وړانگې ځليدونکې لمراوداوزون‬
‫ماليکولونه يوله بل سره وصل کوي همدارنگه اوزون کوالي شي شکل ته‬
‫تغيرورکړي اوله خپله ځانه عکسل العمل وښې ‪.‬‬
‫ماوراي بنفش وړانگه‬
‫اوهمدارنگه اوزون ددي عکسل العمل پواسطه خرابيږي‬

‫چې دوهم عکسل العمل ورورودارتفاع په زيات والي سره سرته رسيږي‬
‫اودريم عکسل العمل په سرعت سره ترسره کيږي اودعکسل العملونو ترمنځ‬
‫همکاري داوزون دتعادل سبب گرځيدلې داتوموسفيردپاسه اتوميک اکسيجن هغه‬
‫وخت چې ماوراي بنفش وړانگه دهغه دپاسه ده پيداکيږي دستراتوسفيردحرکت‬
‫په اثرمتراکمه هواالس ته راځې اودماوراي بنفش دوړانگې زيات جذب‬
‫صورت نيسې اوپه زيات حدسره داوزون طبقه تخمينن (‪ )km ٢٠‬ته رسيږي‬
‫د(کمپنډ) دتيوري په اساس يوبل شکل وجوددرلودچې دغه شکل په (‬
‫‪١٩٦٠‬م)کال کې تشخيص شو اوحقيقت دادي چې داوزون طبقه دڅلورم عکسل‬
‫العمل پواسطه په کراره حرکت کوي اوليدل کيږي نه دځمکې دکري گرميدل‬
‫اودازون دطبقې دژوري برخي جوړيدل شاته غورځوي پوهانو اخطارورکړچې‬
‫دځمکې دکري گرميدل کوالي شې ترڅوداوزون دژوري برخې جوړښت تر(‬
‫‪١٠٥٠‬م) کالوپوري حل شي اود (‪ )٣٠‬کالوپه اندازه دغه مشکل شاته لويدلي‬
‫دي چې دغه موضوع يوه ډول پرمختک دي چې داوزون دطبقې څخه کيمياوي‬
‫موادخارج اوددي خبرپه اثردهغه غازونواستعمال چې (کلوروفلورکاربن ) لري‬
‫اودهغه غازونه دي چې دځمکې ساتنه دخطرسره مخامخ کوي دپوهانوپه‬
‫ويناسره هغه دولتونه چې لدي خطرسره مخامخ دي داوزون دطبقې ژوروالي‬
‫راجمع اوکوچينې کړي اود(‪ )٥٠‬کلوپه شاوخواکې جوړيږي دغه طبقې بندي‬
‫اونتيجه کيري دستراتوسفيرپه واسطه اودهغونقش په اوبواوهواکې(‬
‫‪ )S.P.A.R.C‬چې دغه جمع اوري چې سل کونوپوهانوپه (‪١٩٩٩‬م)کال کې‬
‫دډسمبرپه مياشت کې په آرژانتين کې سره راټول شول اويوه جهانې‬
‫هواپيژندني جلسه يي دايره کړه اوخبرداري يي ورکړ که چيري د(‪)C.F.C‬‬
‫غازاندازه زياته شي وايوه پديده دځمکې دکري دگرميدوده‪.‬‬

‫‪- -‬‬ ‫‪22‬‬

 ‫اودغازاتوليددي چې کاربن ددي خطراصلي المل دي اوداوزون دطبقې‬
‫دژوروالي شکل څومره کاله وروسته ولويددځمکې دکري گرميدل اوځمکې ته‬
‫نږدي گرمه هوااوهمدارنگه ستراتوسفيريعني هغه ځاي چې هلته اوزون‬
‫قرارلري په ژمي کې راټول اودستراتوسفيروريځي دقطب دمخنيوي سبب‬
‫کرځې چې دغه پديدي برعکسل العملونه منځته راوړي اواوزون‬
‫دکلردماليکولوپه واسطه يعني (فلوروکاربن) ازاديږي دپيش بينيوپه اثرچې‬
‫داوزون دطبقې ژوروالي په جنوبي قطب کې قرارلري يوبدخبربه له ځانه‬
‫خپورکړي اودغه ژوروالې په حال دزياتوالي کې دي اوبي مثله په‬
‫څواخروکلونوکې دلويوالي په حال کې دي‪.‬‬

‫داوزون دطبقې دويجاړونکوتوکوپيژندنه‬

‫‪٦‬‬ ‫‪٥‬‬ ‫‪٤‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪١‬‬
‫نړيوال هماهنکي‬ ‫داوزون‬ ‫ګروپ‬ ‫داوزون دطبقې دويجاړونکوتوکو‬ ‫داوزون‬ ‫گنه‬
‫سيستم کود‬ ‫ويجاړونکي‬ ‫کيمياوي ترکيب‬ ‫دويجاړونکو‬
‫توان‬ ‫موادوتخنيکي‬
‫نمونه (تجارتي‬

‫‪٢٩٠٣،٤١،٠٠‬‬ ‫‪١،٠‬‬ ‫‪١‬‬ ‫تراي کلوروفلوروميتان (‪)CFC13‬‬ ‫‪CFC-11‬‬ ‫‪١‬‬

‫‪٢٩٠٣،٤٢.٠٠‬‬ ‫‪١،٠‬‬ ‫‪١‬‬ ‫داي کلوروتراي فلوروايتان(‪)CF2C12‬‬ ‫‪CFC-12‬‬ ‫‪٢‬‬
‫‪٢٩٠٣.٤٣،٠٠‬‬ ‫‪٠،٨‬‬ ‫‪١‬‬ ‫تراي کلوروفلوروايتان(‪)C2F3C13‬‬ ‫‪CFC-113‬‬ ‫‪٣‬‬
‫‪٢٩٠٣،٤٤،٠١‬‬ ‫‪١،٠‬‬ ‫‪١‬‬ ‫داي کلوروتترافلوروايتان(‪)C2F4C14‬‬ ‫‪CFC-114‬‬ ‫‪٤‬‬
‫‪٢٩٠٣،٤٤،٩٠‬‬ ‫‪٠،٦‬‬ ‫‪١‬‬ ‫کلوروپنتافلوروايتان (‪)C2F5C1‬‬ ‫‪CFC-115‬‬ ‫‪٥‬‬
‫‪٢٩٠٣،٤٦،١٠‬‬ ‫‪٣،٠‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫بروموکلوروداي فلوروايتان(‪)CF2BrC1‬‬ ‫‪1211‬هيلن‬ ‫‪٦‬‬
‫‪٢٩٠٣،٤٦،٢٠‬‬ ‫‪١٠،٠‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫بروموتراي فلوروايتان(‪)CF3Br‬‬ ‫‪1301‬هيلن‬ ‫‪٧‬‬
‫‪٢٩٠٣،٤٦،٩٠‬‬ ‫‪٦،٠‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫داي بروموتترافلوروايتان (‪)C2F4Br2‬‬ ‫‪2402‬هيلن‬ ‫‪٨‬‬
‫‪٢٩٠٣،٤٥،١٠‬‬ ‫‪١،٠‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫کلوروتراي فلوروايتان ( ‪)CF3C1‬‬ ‫‪CFC-13‬‬ ‫‪٩‬‬
‫‪٢٩٠٣،٤٥،١٥‬‬ ‫‪١،٠‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫پنتاکلوروفلوروايتان(‪)C2FC14‬‬ ‫‪CFC-111‬‬ ‫‪١٠‬‬
‫‪٢٩٠٣،٤٥،٢٠‬‬ ‫‪١،٠‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫تتراکلوروفلوروايتان (‪)C2F2C14‬‬ ‫‪CFC-112‬‬ ‫‪١١‬‬
‫‪١،٠‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫هيپتاکلوروفلوروپروپون (‪)C3FC16‬‬ ‫‪CFC-211‬‬ ‫‪١٢‬‬
‫‪١،٠‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫هيکساکلوروفلوروپروپون (‪)C3F2C16‬‬ ‫‪CFC-212‬‬ ‫‪١٣‬‬
‫‪١،٠‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫پنتاکلوروفلوروپروپون (‪)C3F3C15‬‬ ‫‪CFC-213‬‬ ‫‪١٤‬‬
‫‪١،٠‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫پنتاکلوروفلوروپروپون (‪)C3F4C14‬‬ ‫‪CFC-214‬‬ ‫‪١٥‬‬
‫‪١،٠‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫تراي کلوروپنتافلوروپروپون (‪)C3F5C13‬‬ ‫‪CFC-215‬‬ ‫‪١٦‬‬
‫‪١،٠‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫داي کلوروهيکسافلوروپروپون (‬ ‫‪CFC-216‬‬ ‫‪١٧‬‬
‫‪)C3F5C13‬‬
‫‪١،٠‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫کلوروهيپتافلوروپروپون (‪)C3F7C1‬‬ ‫‪CFC-217‬‬ ‫‪١٨‬‬
‫‪٢٩٠٣،١٤،٠٠‬‬ ‫‪١،١‬‬ ‫‪٤‬‬ ‫تتراکلوروفلوروپروپون (‪)CCL4‬‬ ‫‪CTC‬‬ ‫‪١٩‬‬
‫‪٢٩٠٣،١٩،١٠‬‬ ‫‪٠،١‬‬ ‫‪٥‬‬ ‫ميتايل کلوروفورم ‪ -١،١،١‬تراي کلوروايتان (‬ ‫‪٢٠‬‬
‫‪)C2H3C13‬‬

‫‪- -‬‬ ‫‪23‬‬

 ‫‪٠،٠٤‬‬ ‫‪٦‬‬ ‫داي کلوروفلوروميتان (‪)CHFC12‬‬ ‫‪HCF-21‬‬ ‫‪٢١‬‬

‫‪٢٩٠٣،٤٩،١٠‬‬ ‫‪٠،٠٥٥‬‬ ‫‪٦‬‬ ‫داي کلوروداي فلوروميتان (‪)CHF2C12‬‬ ‫‪HCF-22‬‬ ‫‪٢٢‬‬

‫‪٠،٠٢‬‬ ‫‪٦‬‬ ‫کلوروفلوروميتان (‪)CH2FC1‬‬ ‫‪HCFC-31‬‬ ‫‪٢٣‬‬
‫‪٠،٠٤‬‬ ‫‪٦‬‬ ‫تتراکلوروداي فلوروايتان (‪)C2HF2CH‬‬ ‫‪HCFC-121‬‬ ‫‪٢٤‬‬
‫‪٠،٠٨‬‬ ‫‪٦‬‬ ‫تراي کلوروداي فلوروايتان (‬ ‫‪HCFC-122‬‬ ‫‪٢٥‬‬
‫‪)C2HF2C13‬‬
‫‪٢٩٠٣،٤٩،١٠‬‬ ‫‪٠،٠٦‬‬ ‫‪٦‬‬ ‫داي کلوروتراي فلوروايتان (‬ ‫‪HCFC-123‬‬ ‫‪٢٦‬‬
‫‪)C2HF3C12‬‬
‫‪٠،٠٢‬‬ ‫‪٦‬‬ ‫داي کلوروتراي فلوروايتان (‪)CHC12cf3‬‬ ‫‪HCFC-123a‬‬ ‫‪٢٧‬‬
‫‪٢٩٠٣،٤٩،١٠‬‬ ‫‪٠،٠٤‬‬ ‫‪٦‬‬ ‫کلوروتراي فلوروايتان (‪)C2HF4C1‬‬ ‫‪HCFC-124‬‬ ‫‪٢٨‬‬
‫‪٠،٢٢‬‬ ‫‪٦‬‬ ‫کلوروتراي فلوروايتان (‪)CHFC1CF3‬‬ ‫‪HCFC-124a‬‬ ‫‪٢٩‬‬
‫‪٠،٠٥‬‬ ‫‪٦‬‬ ‫تراي کلوروفلوروايتان (‪)C2H2FC13‬‬ ‫‪HCFC-131‬‬ ‫‪٣٠‬‬
‫‪٠،٠٥‬‬ ‫‪٦‬‬ ‫داي کلوروداي فلوروايتان (‬ ‫‪HCFC-132‬‬ ‫‪٣١‬‬
‫‪)C2H2F2C12‬‬
‫‪٠،٠٦‬‬ ‫‪٦‬‬ ‫کلوروتراي فلوروايتان (‪)C2H3F3C1‬‬ ‫‪HCFC-133‬‬ ‫‪٣٢‬‬
‫‪٢٩٠٣،٤٩،١٠‬‬ ‫‪٠،٠٧‬‬ ‫‪٦‬‬ ‫داي کلوروفلوروايتان (‪)C2H3FC12‬‬ ‫‪HCFC-141‬‬ ‫‪٣٣‬‬
‫‪٢٩٠٣،٤٩،١٠‬‬ ‫‪٠،١١‬‬ ‫‪٦‬‬ ‫داي کلوروفلوروايتان (‪)CH3CFC12‬‬ ‫‪HCFC-141b‬‬ ‫‪٣٤‬‬
‫‪٢٩٠٣،٤٩،١٠‬‬ ‫‪٠،٠٧‬‬ ‫‪٦‬‬ ‫کلوروداي فلوروايتان (‪)C2H3F2C1‬‬ ‫‪HCFC-142‬‬ ‫‪٣٥‬‬
‫‪٢٩٠٣،٤٩،١٠‬‬ ‫‪٠،٦٥‬‬ ‫‪٦‬‬ ‫کلوروداي فلوروايتان (‪)CH3CF2C1‬‬ ‫‪HCFC-142b‬‬ ‫‪٣٦‬‬
‫‪٠،٠٠٥‬‬ ‫‪٦‬‬ ‫کلوروفلوروايتان (‪)C2H4FC1‬‬ ‫‪HCFC-151‬‬ ‫‪٣٧‬‬
‫‪٠،٠٧‬‬ ‫‪٦‬‬ ‫هيکساکلوروفلوروپروپون (‪)C3HFC16‬‬ ‫‪HCFC-221‬‬ ‫‪٣٨‬‬
‫‪٠،٠٩‬‬ ‫‪٦‬‬ ‫پنتاکلوروداي فلوروپروپون (‪C3HF4C13‬‬ ‫‪HCFC-222‬‬ ‫‪٣٩‬‬
‫‪٠،٠٧‬‬ ‫‪٦‬‬ ‫تتراکلوروتراي فلوروپروپون (‬ ‫‪HCFC-223‬‬ ‫‪٤٠‬‬
‫‪)C3HF4C13‬‬

‫داوزون دطبقې دسوري کيدوتاريخچه‬

‫په لمړي ځل داوزون دطبقې سوري شوي برخه ترستراتوسفيرالندي‬
‫دانترتيکا په منطقه کې په کال (‪١٩٧٠--١٩٧٩‬م)کې ديوي تحقيق کوونکې ډلي‬
‫لخواڅيړل کيده دي تحقيق کوونکې ډلي (فعال گر) پدې باره کې اولين ځل لپاره‬
‫تحقيقات سرته ورسول چې په کال (‪١٩٨٥‬م) کې داولين ځل سوري کيدولپاره‬
‫چې زياته انديښنه کوونکې وه اندازه يي کړه‬
‫پوهانوفکروکړوچې داندازه کيري دستگاه خرابه ده هغوي يوه بله دستگاه په په‬
‫ځاي نصب کړه ترڅوچې نتيجه په الس راغله اواولينه نتيجه تائيدکړه‬
‫څومياشتي وروسته داوزون دطبقې دسوري کيدلوڅخه مخکينې تحقيقات‬
‫تائيدشول دبل طرف څخه خبرونواود(‪ )TOMS‬ورځپانې داوزون دطبقې‬
‫سوري شوي برخه وښودله پدې دليل سره چې اطالعاتې الس ته راغلې‬

‫‪- -‬‬ ‫‪24‬‬

‫معلومات داوزون دطبقې په باره کې دارنکه ترتيب شوي چې داوزون طبقه په‬
‫يوه وړه سيمه کې ترځيړنې الندي ونيول شوه په وروستيوتحقيقاتوکې داسي‬
‫معلومات الس ته راغلې هغه وخت چې (‪ )B.A.S‬دډلي نتايج نه ؤنشرشوي‬
‫اوددي پورتني مطلب بيانوونکې ووچې داوزون دطبقې سوري کيدل په زيات‬
‫سرعت سره دانترتيکاپه منطقه کې سرته ورسيږي اوداوزون طبقه په‬
‫ستراتوسفيرکې تشکيل کيږي چې دغه استواره منطقه نري اوپه دووقطبونوکې‬
‫پلنه ده داوزون اندازه دځمکې دگري دپاسه (‪)DOBSOM.UNIT( )DU‬‬
‫مقياسي اندازه پدې نامه سره ياديږي چې دغه منطقه په استواکې په حدودود(‬
‫‪ )DU260‬ده داپه داسې حال کې چې په بعضوموسمونوکې تغيرکوي يوغټ‬
‫عافت په شکل څرکنديږي اودماوراي بنفش وړانگه دستراتوسفيرپه منطقه کې‬
‫زياتيږي اوهغه څيري کوي ‪.‬‬

‫داوزون دطبقې سوري کيدل‬

‫(‪ )٢٥‬کاله مخکي هيچاداوزون په باره کې صحيح معلومات نه درلودل چې‬
‫اوزون يوکيمياوي کلوروفلوروکاربن (‪ )C.F.C.S‬له نظره ارزښت لري او(‬
‫‪ )٦٠‬کاله مخکې نوموړي مرکبات په ډول د(‪ )Ideal‬پيژندل کيدل اوپه صنعت‬
‫کې اوزون دهواپه يخولواوپه يخچالونوکې ديخولولپاره استعماليږي ترټولوزياته‬
‫دکلوروفلوروکاربن څخه چې استفاده کيږي دغازپه رقم (‪ )propellant‬چې په‬
‫لوړفشارکې په مايع باندي بدل شوي دي دويښتانود(‪ )spray‬لپاره تري استفاده‬
‫کيږي چې په کيمياوي عمليوکې لوړکيفيت لري دارزښت وړدي اونوموړي‬
‫) دي په اتوموسفيرکې‬ ‫مرکبات (‪ )C.F.C.S‬چې په اصل کې ( ) او (‬
‫مطالعه کړل دوي واضع کړل چې دامرکبات ثابت ماليکولونه لري او کيمياوي‬
‫تعامل يي داوزون دطبقې په سرترستراتوسفيرپوري دماوراي بنفش دتيزلمرپه‬
‫اثرصورت نيسې چې دا(‪ )١٥‬ميله لري دلمردسطحي څخه لري فاصله لري‬
‫اودماوراي بنفش (‪ )ha‬ماليکولونه په دوو طبعي زرو باندي جداکيږي چې‬
‫دهغي له جملې څخه يودهغوي څخه داتوم کلورين دي ‪.‬‬

‫اوبل آخره دي نتيجې ته ورسيدل چه دکلورين اتوم داوزون دماليکولونوسره‬

‫تعامل کوي ( ) يو(‪ )Allotrope‬داکسجن دي چې ميخانيکيت يي په دوه‬
‫مرحلوکې په الندي تعامل کې ښودل کيږي‪.‬‬

‫چې ددغودواړوتعاملونوڅخه يوحاصل په الس راځې چې په الندي ډول دي‬

‫‪- -‬‬ ‫‪25‬‬

‫اوپ ه يادباي دولروچې دکل ورين ات وم ي وه برخ ه دتعام ل ده اماپ ه ص نعت کې‬
‫دکلورين اتوم دکتلست په حيث کارکوي اوديادونې وړده چې کله دکل ورين ات وم‬
‫دکتلست په حيث کارکوي په سل هاوو‬
‫اوزرهاووماليکولون ه داوزون ل ه منځ څخ ه چې پ دې ح الت کې ( ) پ‪$$‬ه بين‬
‫البيني شکل په تعا مل کې تشکيل کيږي ‪.‬‬
‫ياپه بل عبارت نوموړي ماليکولونه مخکې لدي چې دات‪$$‬وم س‪$$‬ره تعام‪$$‬ل وک‪$$‬ړي‬
‫داکس‪$$‬يجن س‪$$‬ره دوب‪$$‬اره ديومحص‪$$‬ول پ‪$$‬ه ش‪$$‬کل تعام‪$$‬ل ک‪$$‬وي اوهمدارنگ‪$$‬ه‬
‫دکيمياپوهانولپاره دايومشکل کاروؤچې دالبراتواردالس ته راوړلولپاره ي‪$$‬ودوه‬
‫طرف‪$$$$‬ه خبرتي‪$$$$‬ارکړي اودوي پ‪$$$$‬ه (‪١٩٧٤‬م) ک‪$$$$‬ال کې يوپيش‪$$$$‬نهادوکړچې (‬
‫‪ )C.F.C.S‬ک‪$$‬وال ي ش‪$$‬ي چې پ‪$$‬ه عم‪$$‬ومې ص‪$$‬ورت س‪$$‬ره داوزون محافط‪$$‬ه پ‪$$‬ه‬
‫ستراتوسفيرکې وکړي ‪.‬‬
‫په خالکې دغه دخت څرنگه چې پوهيږوپه ستراتوسفيرکې اوزون دحيات‬
‫ياپايښت اصلي ياذاتي يودبحران ساحه چې دماوراي بنفش وړانگې دلمرڅخه‬
‫جذب کړي اوله بله پلوه دځمکې پرسطحه باندي نفوذکوالي شي اودماوراي‬
‫بنفش وړانگې په کافي اندازه سره انرژي لري ترڅوکيمياوي روابط په‬
‫دوامداره توگه ددي سبب کيږي اودانسان په جلدباندي هم تاثيرلري‬
‫اودجلدسرطان په مختلفوډولونوسره منځته راځې اوشايدسبب دتودوخي‬
‫وگرځې ‪.‬‬
‫بله لويه عالمه يي په سترگوکې لکي يا(داغونه) پيداکيږي اوپه صورت عموم‬
‫سره داوزون طبقه په ستراتوسفيرکې کوالي شي دپوستکې سرطان په ټوله‬
‫کره دځمکې کې پيداشي اوهمدارنگه حيوانات اونباتات له منځه وړي چې‬
‫داټول داوزون دسوري دپيداکيدوعلتونه دي په (‪١٩٨٠‬م) کال کې کمپيوټري‬
‫ترحه جوړه شوه چې امکان لري داوزون طبقه ‪.‬‬
‫د(‪)١٠٠--٥٠‬کالوپوري (‪ )٧%‬له منځه يوړل شي چې داخبرمتحده اياال‬
‫توخپوراونشرکړچې وروسته بعضې غازونه لکه (‪)propellant‬‬
‫توليداواستعمال بندکړ‪.‬‬
‫اوپه (‪١٩٨٥‬م) کال کې علماوؤيوه سروي په بحري منجمدباندي اجراکړه‬
‫اوخپل گزارش يي داسي وړاندي کړچې اوزون نږدي جنوبې قطب ته ددوه‬
‫مياشتولپاره په دوامداره صورت سره دپسرلې په موسم کې منجمدکيدل يي کم‬
‫کيږي حتاداوزون دتخلي خطرلري‪.‬‬
‫اوپه (‪١٩٧٠‬م) کال په اخروکې (‪ )٤٠%‬نورهم زيات شي اوپه (‪١٩٨٧‬م)‬
‫کال کې دسپټمبرپه مياشت کې په نارمل شکل سره داوزون تخليه (‪ )٥٠%‬ته‬
‫ورسيده اودهمدي کال ددوه مياشتوپه دوران کې په ځينومنطقوکې داوزون‬
‫سوري خارج دمنجمدبحرڅخه وؤانکشاف وکړاود(‪١٩٣٩‬م) کال دمني په‬
‫موسم کې يوگزارش خپورشوچې داوزون په سوري باندي شپه راغلې وه چې‬

‫‪- -‬‬ ‫‪26‬‬

 ‫تقريبًادشمالي امريکا په اندازه يي مساحت درلوده اوپه (‪١٩٩١‬م)کال کې په‬
‫فلپاين کې (‪ )T.pinatubo‬دبم داستعمال له کبله وؤاوداوزون تخليه هغه وخت‬
‫خرابه شوه چې په(‪١٩٩٥‬م) کال کې داورغورځوونکې اثرات مخ په‬
‫کمبودؤنوله دي کبله چې داوزون تخليه منځته راځې ترکومي اندازي پوري‬
‫ويلي شوچې داوزون تخليه د(‪ )C.F.C.S‬له کبله منځته راځې اويااکثره وخت‬
‫دطبعي اورغورځوونکې غرونه له کبله منځته راځې ‪.‬‬
‫د(‪١٩٨٧‬م) کال په آخروکې چې هکله هواپيمالوړي ارتفاع ته پروازوکړي‬
‫يعني په پروازد(‪ )N.A.S.A‬وښودله چې منجمداوزون تجزيه شوي دي‬
‫اوداوزون په سوري کې هواومونده (‪ )clo‬په لوړه غلظت سره وجودلري‬
‫اودغه تعامل په وسيله داوزون په سوري کې د(دورتوپ) ښکاره شوه اوله‬
‫دغودوه تعامال تودموجوديت لپاره داکسيجن اتوم ضروري دي اودغه د(‬
‫‪ )Antarctica‬په ساحه کې په اوږدوشپوکې لږپيژندل شوي دي اوپه دغه‬
‫وخت کې داکسيجن ماليکولونه دلمردشعاع څخه سرچينه اخلې‬
‫اوپه (‪ ) Antarctica‬کې دغه تعامالت په دوامداره توگه صورت نيسې چې په‬
‫الندي ډول دي‬

‫څانکړي تعامل‬
‫سوال دلته پيداکيږي چې ولي په (‪ )Antarctica‬کې دپسرلي په موسم کې دغه‬
‫تعامالت منځته راځي‪.‬علمادي نتيجې ته ورسيدل چې ( ) غازپه‬
‫)‬ ‫ستراتوسفيرکې ددي باعث گرځي چې (‪ ) clo‬سره تعامل وکړي اود(‬
‫په شکل توليدشي لکه څنگه چې ليدل کيږي دامرکب دژمې په موسم کې په‬
‫اتوموسفيرکې ديخ ټوټي په (‪ ) Antarctica‬کې منځته راځې کله چې دپسرلي‬
‫) ديخ په‬ ‫په موسم کې دلمروړانگې ديخ په ټوټه ولويږي پدې وخت کې(‬
‫ټوټه باندي د(‪ )Hcl‬صورت نيسې اوبل آخره د(‪ )cl‬په اتوم باندي تبديل کيږي‬
‫چې دغه دکلورين اتومونه آزاداوله منځه ځي‬

‫اوهمدارنگه په ستراتوسفيرکې نورذرات موجوددي چې داوزون په تخريب‬

‫اثرلري او(‪ )volcanoes‬يااورغورځوونکې په ستراتوسفيرکې زياته اندازه‬
‫(گرد غباراوواړه واړه دسلفوريک اسيد) ذرات دځانه سره لري چې دغه واړه‬
‫زرات هم يوه سطحه دتعامل لپاره په وجودراوړي‪.‬‬
‫شايدپخپله (‪ )volcanoes‬زيات تاثيرداوزون په طبقه باندي ونلري اما(‬
‫‪ )volcanoes‬او(‪ )C.F.C.S‬دواړه يومخرب ياتخريب کوونکې په توکه‬
‫داوزون دطبقې دي ‪.‬‬

‫‪- -‬‬ ‫‪27‬‬

 ‫تريووخته پوري آميدددي ووچې داوزون تخريب په جنوبي نيمه کره کې‬
‫نږدي (‪ )Antarctica‬کم وي نووروسته معلومه شوه چې داستراتوسفيريخي‬
‫وريځي تريوه حده په ژمي کې ماليم وي اماپه (‪١٩٨٩‬م) کال کې يوکزارش‬
‫خپورشوچې په ستراتوسفيرکې ديوي يخ ټوټي وښووله چې نوموړې ژمي‬
‫دهغوڅخه په کافي اندازه يخ دي چې دکرستل په شکل ديخ لويي ټوټې داوزون‬
‫دتخريب سبب شوي دې ‪ .‬اوهمدارنگه داوزون تخليه په لوړومناطقولکه‬
‫‪:‬کاناډا‪،‬انکلينډ‪،‬شمالي اورپااوآسترالياکې زيات خطري شوي دي چې په (‬
‫‪١٩٩٣‬م) کال کې دجنوري په مياشت کې داوزون اندازه تر(‪ )٤%‬پورې کمه‬
‫مقايسه شوه پدي حالت کې به يوډيرناوړه حالت رامنځته شي چې وروسته‬
‫داوزون دسوري دکشف څخه په (‪١٩٨٦‬م) کال کې مجموعًا(‪ )٢٣‬ممالکوپه(‬
‫‪١٩٩٠‬م) کال کې ددوهم ځل لپاره مال قات وکړچې بل آخره د(‪٢٠٠٠‬م) کال‬
‫ترآخره پوري يوه موافقه يي منځته راوړه‪.‬‬
‫اوپه (‪١٩٩٢‬م)کال کې داوزون دتخريب څخه وروسته په انترتيکاه کې‬
‫معلومه شوه چې ړاوزون خارجي برخه پورته طرف ته د(‪١٩٩٦‬م)کال‬
‫دجنوري تراوله پوري انتقال کيده اوهمدارنگه امکان لري چې په (‪٢٠٥٠‬م)‬
‫کال کې داوزون سوري بيرته پټ شي‪.‬‬

‫داوزون طبقه څه شي ده اوڅنکه کارکوي‬

‫دجام جم په قول سره داس فکر وکړي چې ديوميکروب دي يايوه شنه‬
‫دانه ده دخپله ځانه وړي داني تيروي اوغټي داني نشي کوالي دځانه تيري‬
‫کړي په اساسې ډول وړي داني زيات نفوذکوي دغټودانوپه نسبت وړي زيات‬
‫نفوذکوي اوداوزون طبقه همداسي خاصيت لري دغه طبقه کوالي شي چې‬
‫دمضره وړانگودتيريدومخنيوي وکړي اوزياتې وړي وړانگې دځانه تيروي‬
‫اودلمرمختلف رنگونه اومتفاوتي وړانگې چې دماوراي بنفش وړانگه لنډموج‬
‫(‪ )UV--B‬چې دژوندلپاره زيات مضردي دلمرپه خپريدنه کې وجودلري چې‬
‫دغه وړانگه دلوړنفوذقابليت لري دغه وړانگه کوالي شي چې دپوست دطبقې‬
‫څخه تيره شي اوالندنيوبرخوته ځان ورسوي اوضررورته ورسوي ماوراي‬
‫بنفش (‪ )UV--B‬وړانگه په اسانۍ سره پوست ته ضرررسوي اويواصلې‬
‫عامل دپوستکې دسرطان گرځې چې دغه وړانگه دمايکرواورکانيزم دمرگ‬
‫سبب گرځي دغه وړانگه دتيريدوزيات قابليت لري نسبت عادي لمرته ځکه‬
‫چې دفزيک دقوانينومطابق هرڅومره چي يوه وړانگه لنډموج ولري‬

‫‪- -‬‬ ‫‪28‬‬

 ‫دنفوذقابليت يي زيات وي اود(‪ )B--UV‬وړانگې اونوري مفيده وړانگې‬
‫داوږدوالي په ترتيب دعادي لمرڅخه لږلري اوهمدارنگه داوزون دطبقې‬
‫دارزښت له کبله عادي لمرځمکې ته رسيږي ‪.‬‬
‫اوترتيب شوي پديدي لکه ‪:‬دفوتوسنتيزعمليه په ځمکه کې امکان لري دمضره‬
‫وړانگو ياتخريب کوونگو وړانگومخنيوي وکړي ‪.‬‬
‫اوپه (‪١٩٨٠‬م) کال کې مشخصه شوه چې داوزون طبقې قطرپه جنوبي قطب‬
‫کې وياتوالي پيداکړي دي ددغي ناحيي پراخوالي ( ) برابره داورپارقاري‬
‫سره دي چې دجنوب قطب برخي يي آرام اطلس اواقيانوس په برکې نيسې‬
‫اوپدغه صورت کې امکان لرې چې داوزون دطبقې قطرزياتوالي پيداکړي‬
‫اوپه اصطال ح کې ويل کيږي چې دغه طبقه سوري شوي ده مصاحبه راښې‬
‫چې (‪ )١٠%‬زيات والي داوزون دطبقې قطر(‪ )٢٦%‬دپوست سرطان منځته‬
‫راوړي ‪.‬‬

‫(‪٢٣‬شکل‬

‫دوايي اوزون يااوزون په درملنه کې‬

‫داوززن اول تخنيک ‪ :‬دغه لمړني تخنيک چې د(‪)Autohematherapy‬‬
‫څخه عبارت دي آلمانيانودزياتي مودي لپاره ددغه دوايي تخنيک څخه‬
‫کاراخيست چې دغه سيستم په حدودود(‪ )٥٠ -ml ١٠٠‬دمريض دويني څخه‬
‫اخيستل کيږي اووروسته دگډوډي څخه داوزون غازدوريدله الري ويني ته‬

‫‪- -‬‬ ‫‪29‬‬

‫داخل کيږي چې دغه کارونه له بکترياوو‪،‬ميکروبونواوميکروپالزماڅخه خالې‬
‫کوي‬
‫داوزن دوهم تخنيک‪ :‬دغه سيستم دوهم ځل مستقيم دويني دوران ته‬
‫دوريدله الري داخل کيږي چې بعضې خلک دغه درملنه فايده منه نه بولي‬
‫ځکه فکرکوي چې داخل شوي غازپه آساني سره باعث دچټلوالي دويني کيږي‬
‫اوهمدارنگه دزړه حمله اودرکونوددريدوسبب گرځې امابايدتوجوولروچې‬
‫خالص اوزون ددغه مرض سبب نشي کيدالي چې ددغي خاصه برخه (‪)٨٠%‬‬
‫نايتروجن اوپاتي (‪ )٢٠%‬اکسيجن تشکيل کوي داتوموسفيرپه فشارکې غازي‬
‫پوکاني په وينه کې منځته راوړي دنايتروجن واقع کيدل دغازپوکاني عامل‬
‫دويني فشاردي په اتوموسفيرکې ځکه چې اوزون دغه خاصيت نلري‬
‫همدارنگه دسرعت تنظيم داوزون په وينه کې ديوي وړي ستنې په شکل د بدن‬
‫په داخل اودپوکاني غازضامن کوونکې دي په اول سرکې نه بايدويره ولرو‬
‫چې امپولي غازلمړني تحقيق کوونگې ددغه درماني تخنيک دي ډيرفايده من‬
‫اوبي خطره دي‪.‬‬
‫داوزون دريم تخنک‪ -:‬دغه درماني تخنيک داوزون دغازداخلول دي‬
‫کولموته دمعقدله الري اوهمدارنگه معموًال دغه غازدمعقدله الري د(‪)٣٠‬‬
‫ثانيوپه موده کې (‪ )١--٣‬کرته پوري په ورځ کې په اوله هفته کې ترسره‬
‫کيږي چې ديوي ډيري نري لولي له الري دغي ژوروالې ته داخل کيږي کم له‬
‫نيم ليتر( ) څخه خالص اوزون غازپه النده شکل داخل کوي چې دغه‬
‫غازوروسته دگردوله جدارڅخه جذب جريان شروع کيږي اوبدن له مشکل‬
‫اودردڅخه حياتي ژوندوده کوي اودتازه کې سبب گرځې چې خالي له اکسيجن‬
‫اوغذاڅخه ويني ته داخل کيږي اوهمدارنگه نوموړي غازدزياتوکارونولپاره‬
‫فايده من دي‪.‬‬
‫داوزون څلورم تخنيک‪ :‬داوزون دغازداخلول دي په غوږکې چې يوه‬
‫سرطانې ناروغي چې زيات وخت ياڅومياشتي دخپل ميزبان سره ژوندکوي له‬
‫دغه سيستم استفاده کيږي چې داهم ديوي مخصوصي لولي پواسطه چې‬
‫اوزون ديوانچ په اندازه دغوږدپردي له الري داخل کوي يعني داوزون‬
‫ډاکترانولخواهغوکسانوته چې دتومورسرطان لري عضال توته له الري ورکول‬
‫کيږي ‪.‬‬
‫داوزون پنځم تخنيک‪ :‬داهغه اوبه دي چې مريض ته ورکول کيږي‬
‫تحقيقات راښي چې دغه دڅښلواوبه چې اوزون لري د(الرژي) دتداوي لپاره‬
‫چې دسيروم په شکل يوه نوعه (کانديياز) او(سردکاستريت ) وي چې ناروغ‬
‫ته دخوليدزخم لپاره‪،‬دخولي دپړسوب لپاره‪،‬سينه بغل لپاره اوهمدارنگه دي‬
‫انفوال نزالپاره چې يوه ويروسي ناروغي ده کمک کوي‬
‫اوهمدارنگه داکسيجن سطحه دبدن ټولوبرخوته تيت کوي‪.‬‬

‫‪- -‬‬ ‫‪30‬‬

 ‫داوزون شپږم تخنيک‪ :‬داوزون جذب دپوستکې له الري دي چې‬
‫داوزون غاړه بلل کيږي کوالي شي يوه برخه بدن يادمريض ټول بدن چې‬
‫دغاړي الندي قرارلري په يوه پالستيکې کڅوړه کې يايوبل نرم لباس چې‬
‫مخصوصًا دجنس (‪ )Turek‬چې يوه نوعه دوريښمودتيريدني ده قرارلري‬
‫اووروسته دغه لوله داوزون غازچې يوتړلي سيستم دي رهبري کوي چې‬
‫اکثرًااشضاص د(‪ )٣٠‬دقيقوپه موده کې په پورته يادشوي لباس کې پاتي کيږي‬
‫بهتره خبرداده چې مخکې له دغه کارڅخه گرمي جامې واخيستل شي‬
‫اودپوست لوندوالي وساتل شي ترڅودپوست ساتونکې واقع شي اونوموړي‬
‫غازپه تيزۍ سره زيات شي ‪.‬‬
‫داوزون اووم تخنيک‪ :‬داوزون دبخارڅخه استفاده ده په ټوله نړي کې‬
‫دمتخصيصونويعني دهغه متخصيصن چې دستوني فقرات اومصاج درملنه‬
‫کوي صورت نيسې په دي تخنيک سره داوزون دغازکارونه دي گرځيدني‬
‫دويني کيږي اوداکسيجن زخيره په بدن کې لوړه کوي ‪.‬‬
‫داوزون اتم تخنيک‪ :‬اتم تخنيک دزيتونودتيل څخه عبارت ده‬
‫چې دچاي خوري يوه قاشوغه دزيتونوغوړي په ورځ کې يويادوه ځله مصرف‬
‫کړوترڅوچې بدن داوزون څخه فايده واخلي دزيتون غوړاواوزون زياتي‬
‫فايدي لري چې دزيتون غوړاواوزون دپوستکې دوچوالي لپاره اودهغه څخه‬
‫دميکروب ايستلواولمردسوځيدني په خاطراستعماليږي‬
‫دزيتونودغوړيوغازي پوکاني کوالي شي په آرامۍ سره په کاريوسوهغه وخت‬
‫داوزون دزيتون دغوړيوڅخه کټه چې ضرورت ورته ولرونويوه ډيره ښه‬
‫نتيجه تري ترالسه کوالي شو‪.‬‬
‫اوکه چيري دزيتونودغوړيوغلظت کم وي هغه په لوړه درجه کې راځې چې په‬
‫دغه صورت کې رگونوته داخليدل اودويني دورانې سيستم لپاره موثرتماميږي‬
‫اوهمدارنگه دليمواوبه اودمالټواوبه کوالي شودڅښلولپاره يادپوست دمښلوله‬
‫امله چې اوزون لري فايده من تماميږي ‪.‬‬
‫دوه چنکاله دليمواوبه دشپږوساعتولپاره استعمال کوي دپوستکې هرډول‬
‫ناروغي لکه‪ :‬دپوستکې سرطان ‪،‬دپوستکې وچوالي دپوستکې زخم اوداسي‬
‫نورولپاره گټې لري اوهمدارنگه دخبروکولو‪،‬عصبي ناروغيو‪،‬ميکروبي‬
‫ناروغيواودعضال تودناارامتيا لپاره کټه وردي ‪.‬‬
‫اوهمدارنگه داوزون دماليکولوديوځاي والي له امله دزيتون غوړي تاسي‬
‫کوالي شي دميکروبي اواسکارس چينچي لپاره اودزخمونولپاره استعمال‬
‫کړي‪.‬‬
‫) يوفرعي محصول داوزون‬ ‫هايدروجن پراکسايد(‬
‫) يوه بله درملنه ده‬ ‫دي چې هايدروجن پراکسايد(‬
‫چې دخولي له الري دوريدله الري اودکولموله الري داخل کيږي هغه ناروغې‬
‫چې په دي سيستم سره توانايي پيداکوي لکه ‪:‬دزړه ناروغي‪،‬درکونوناروغي‪،‬‬
‫ميکروبې ناروغي اودانسان نورسيستمونه سربيره پردي د(پارکنسيون)‬

‫‪- -‬‬ ‫‪31‬‬

 ‫سرطاني ناروغي او(الزاميمه) لپاره وړل کيږي بعضې ناروغان هايدروجن‬
‫) ته زياته ترجع ورکوي ځکه چې دخولي دپاک والي لپاره‬ ‫پراکسايد(‬
‫استعمال کيږي چې دري قطري ددغې مادي څخه په يوگيالس کې يا( )‬
‫خالصواوبوياشيدوکې اوياهم دميوي په اوبوکې اچوي ‪.‬‬

‫داوزون توليدکيدل‬
‫دري پرلپسي سيستمونه لري‬
‫‪-١‬گرمه جرقه ( ‪ -Hot spark ٢‬ماوراي بنفش (‪UV-light‬‬
‫‪ -٣‬سړه پالزما (‪)Cold-plasma‬‬
‫معموًال داوزون توليددگرمي جرقې په وسيله په صنعت کې تري کاراخيستل‬
‫کيږي آماپه اوسني وخت کې اوزون دکرونادتخليي څخه دشخصي‬
‫مصارفوپواسطه الس ته راوړي چې حاصل شوي اوزون دپالزما اوماوراي‬
‫بنفش دسړووړانکو څخه د دوا لپاره استفاده کيږي ‪.‬‬
‫اياداوزون السته راوړنه قانوني ده ؟ زيات دولتونه لکه ‪:‬‬
‫بلغارستان‪،‬کيوباو‪،‬چک جمهوريت‪،‬فرانسه‪،‬المان‪،‬اسرائيل‬
‫‪،‬ايټاليا‪،‬رومانيا‪،‬روسيه ‪،‬اونورداوزون څخه فايده اخلي‪.‬‬

‫نتيجه‬
‫داوزون دطبقې دنري کيدوسره په هغه کې دژوروالې منځته راتگ بدون‬
‫دشک څخه دتيروکلونودمهموحوادثوڅخه شميرل کيږي ‪.‬‬
‫داوزون دطبقې مض‪$$$‬ره وړنگې يع‪$$$‬ني م‪$$$‬اوراي بنفش وړانگې ج‪$$$‬ذب ک‪$$$‬وي‬
‫اودم‪$$$‬اوراي بنفش ځمکې ت‪$$$‬ه درس‪$$$‬يدومانع گ‪$$$‬رځې چې دهغ‪$$$‬ه ش‪$$$‬توالي پ‪$$$‬ه‬
‫تروفوسفيرکې خطرناک دي اوزيات عاليم دانسان ژوندته اوزراع‪$$‬تي محص‪$$‬وال‬
‫ت ترخطرالن‪$$$‬دي راولي بايدپوښ‪$$$‬تنه وش‪$$$‬ي چې اوزون څ‪$$$‬ه ش‪$$$‬ي دي اوزون‬
‫يوناپايدونکي ماليکونه دي اوپه عيني حال کې زي‪$$‬ات فاي‪$$‬ده من هم دي ‪.‬اوزون‬
‫يوبل شکل يعني التروپي دداکسيجن دي‬
‫اوداکس‪$$‬يجن س‪$$‬ره يي ف‪$$‬رق ډيرمعم‪$$‬ولي دي چې اکس‪$$‬يجن دوه اتوم‪$$‬ه دي ( )‬
‫اواوزون دري اتومه ( ) دي چې پدي حال سره داوزون ماليکول زي‪$‬ات وخت‬
‫په دري اتومې شکل دوام نکو ي‪.‬‬
‫) ياديږي چې زيات خطرقبل‪$$‬ونکې‬ ‫اومعموًال پس له (‪ )٢٠‬دقيقوڅخه په (‬
‫دي اوټول هغه موادچې په هغه کې شتوالي لري انسان له مشکل س‪$$‬ره مخ‪$$‬امخ‬
‫ک‪$$$‬وي چې دغ‪$$$‬ه موادعب‪$$$‬ارت ل‪$$$‬ه ويروس‪$$$‬ونو‪،‬بکترياک‪$$$‬اني دمرض‪$$$‬ونوعامل‬
‫دس‪$$‬نتيزترکيبات ‪،‬ميتابوليتون‪$$‬ه ‪،‬اوهغ‪$$‬ه نورودواکانوڅخ‪$$‬ه عب‪$$‬ارت دي ‪.‬دوايي‬
‫اوزون عبارت داوزون دغازڅخ‪$$‬ه چې دغ‪$$‬ه غازدکولمول‪$$‬ه الري اودعض‪$$‬التوله‬
‫‪- -‬‬ ‫‪32‬‬
‫الري ب‪$$‬دن ت‪$$‬ه داخ‪$$‬ل ک‪$$‬يږي اوهمدارنگ‪$$‬ه دتيلوڅخ‪$$‬ه اس‪$$‬تفاده ک‪$$‬يږي چې داټ‪$$‬ول‬
‫داوزون غازلري ‪.‬‬
‫اواوزون غازداوبواوهايدروجن پراکسايدڅخه عبارت دي‬

‫‪- -‬‬ ‫‪33‬‬

 )‫شکل‬٢٤(

‫اخځليکونه‬

-Leo y Malone Basic conspts o Chemistry-1

- - 34
fifth Edition university of Saint Louis printed
.In (USA) 1997
G Brook king college chemistry fifth -2
-Edition printed American Book company
.Newyark 1985
-Martion s silberg chemistry the Molecular-3
Nature of Mather and change second Edition
.printed of the (USA) 2000
Zahid@Ozone-afghn-gov.af-4
http:/www.epa.gov/ozone/snap-5
http:/www.teap.or-6

- - 35