‫به نام خداوند یکتا‬

‫مطالعه مدارس ابتدایی‬

‫جمع آوری‪ :‬سپهر باقی‬

‫استاد‪ :‬مهدی باوقار زعیمی‬
‫درس‪ :‬طراحی معماری ‪2‬‬
 ‫استانداردهای فیزیکی مدرسه‬

‫مكان احداث مدرسه‬

‫‪1..‬در شهر ها ‪ ،‬ساختمان مدرسه باید هسته یك مجتمع مسكونی باشد ‪ .‬از نزدیكی مدرسه به‬
‫خیابانهای شلوغ و اصلی شهر ‪ ،‬بخاطر آلودگی هوا ‪ ،‬سر و صدای زیاد و سوانح‬
‫رانندگی باید پرهیز كرد ‪.‬‬

‫‪2.‬مدرسه باید حداقل یكصد متر از خیابان اصلی فاصله داشته باشد‪.‬‬

‫‪3.‬بهتر است كه مدرسه در نزدیكی پارك نباشد و در محله ای آرام و دور از كارخانه یا‬
‫اماكن پر سر و صدا و شلوغ همچون قبرستان ‪ ،‬حسینیه و ‪ ...‬باشد‪.‬‬

‫‪ 4.‬مدرسه باید با ساختمان های اطراف خود حداقل بیست و پنج متر فاصله داشته باشد تا‬
‫روشنایی و تهویه مطلوب را داشته باشد‪.‬‬

‫‪5.‬درختان بلند كه موجب كاهش روشنایی در كالس درس می شوند ‪ ،‬نبایستی در نزدیكی‬
‫ساختمان مدرسه باشند‪.‬‬

‫‪6.‬مدرسه را در بلندی یا پستی زیاد نباید احداث كرد ( بخاطر وزش باد زیاد یا مه آلود‬
‫شدن محیط )‬
 ‫موقعیت ساختمان‪:‬‬

‫موقعیت ساختمان باید طوری باشد كه كالسهای درس در معرض مستقیم روشنایی نور‬
‫خورشید باشد ‪ .‬البته باید به خاطر داشت كه چنانچه روشنایی در جهت شرق یا غرب‬
‫باشد ‪ ،‬گرمای حاصله بر اثر تابش نور خورشید در صبح ها و عصر ها می تواند باعث‬
‫ایجاد محیطی گرم و نامناسب شود ‪ .‬بنابر این محل روشنایی بایستی در جهت جنوب و یا‬
‫جنوب شرقی یا جنوب غربی باشد ‪ .‬اماكن فرعی و به ویژه آبخوری می توانند بطرف‬
‫شمال بازشوند ‪.‬‬

‫نحوه ساخت و شكل ساختمان مدرسه‪:‬‬

‫**اندازه ساختمان بستگی به تعداد دانش آموزان و نوع مدرسه دارد ‪ .‬مدارس ابتدایی و‬
‫راهنمایی در روستا ها بهتر است كه یك طبقه باشند ‪ .‬تعداد مناسب دانش آموزان حدود ‪160‬‬
‫نفر است‪.‬‬

‫**در مدارس ابتدایی و راهنمایی باید به ازای هر دانش آموز سه تا سه و هفتادو پنج صدم‬
‫متر مربع ساختمان ( كالس درس ‪ ،‬آزمایشگاه ‪ ،‬كارگاه ‪ ،‬اتاق معلمان) وجود داشته باشد ‪.‬‬

‫**در شهر ها می توان ساختمان دو طبقه هم درست كرد ولی بیش از دو طبقه مطلوب‬
‫نیست ‪ .‬در شهر های كوچك تعداد دانش آموزان مدارس می تواند ‪ 280-440‬نفر باشند و‬
‫در شهر های بزرگ تا ‪ 880‬نفر اشكالی ندارد‪.‬‬

‫**در دبیرستانها به ازای هر دانش آموز ‪ ،‬هفت و نیم متر مربع ساختمان نیاز است ( جهت‬
‫كالس ‪ ،‬كارگاه ‪ ،‬سالن ورزشی آزمایشگاه و ‪ . ) ...‬مصالح ساختمانی مورد استفاده در‬
‫مدرسه باید نسوز بوده و هادی خوبی جهت سرما و گرما نباشد‬
 ‫مثالا از بلوكهای تو خالی استفاده شود)‪.‬‬

‫**ایجاد كانالی از هوا در دیوار به قطر پنج سانتی متر عایق بسیار خوبی برای گرما ‪،‬‬
‫سرما و صوت می باشد‪.‬‬

‫**در ورودی به ساختمان مدرسه ( راهرو) باید عریض باشد و چنانچه تعداد دانش آموزان‬
‫بیش از سیصد نفر باشند باید بیش از یك راهرو وجود داشته باشد ‪ ( .‬به ازای هر سیصد‬
‫دانش آموز یك راهرو نیاز است )‬

‫**سالن ورزشی باید دارای در ورودی جداگانه باشد ‪ .‬پهنای راهروها باید حداقل دو و‬
‫چهاردهم (‪ )2 /4‬متر باشد و چنانچه سالن ویژه ای جهت زنگ تفریح دانش آموزان در‬
‫نظر گرفته نشده باشد بهتر است كه راهرو ها را عریضتر ساخت ‪ ،‬تا بتوان در فصول‬
‫بارندگی از آن استفاده كرد ‪ .‬مدارس دو طبقه باید دارای دو راه پله یكی اصلی و دیگری‬
‫فرعی باشد ‪ .‬ضمنا ا باید پهنای را پله ‪ 1/6‬متر باشد و پس از دوازده پله یك استراحتگاه‬
‫وجود داشته باشد‪ .‬هر عرض پله باید بیست و دو تا بیست و چهار سانتی متر باشد و‬
‫ارتفاع آن چهارده تا پانزده سانتی متر برای مدارس ابتدائی و راهنمایی و هفده سانتی متر‬
‫برای دبیرستانها مناسب است‪.‬‬

‫فضاهایی که در یک فضای آموزش باید مورد استفاده قرار گیردند عبارتند از‪:‬‬

‫‪1.‬فضاهای آموزشی ‪ :‬که شامل ‪ :‬کالس های درس – کارگاه – آزمایشگاه – سالن‬
‫سخنرانی یا همایش – کتابخانه – سالن سمعی و بصری – سالن امتحانات می باشد‪.‬‬
 ‫‪2.‬فضاهای رفاهی خدماتی ‪ :‬که شامل سرویس های بهداشتی – سلف سرویس – انباری و‬
‫موتورخانه – زمین و سالن ورزشی – زمین های بازی و محوطه‬

‫‪3.‬فضاهای ادرای ‪ :‬که شامل اتاق های اداری – مدیریت و معاونین – آرشیو و بایگانی –‬
‫اتاق های مشاوره تحصیلی – اتاق اساتید و معلمان – اتاق جلسات – بخش سرایداری و‬
‫نگهداری نیز می باشد‪.‬‬

‫‪4.‬بخش آموزشی و پژوهشی ‪ :‬در طراحی فضاهای آموزشی و پژوهشی که در باال ذکرشد‬
‫نوع طراحی هر کدام از آنها بسته به شمار افراد استفاده کننده از آنها متغیر و متفاوت است‬
‫در طراحی چنین فضاهایی بی شک مالحضات فرهنگی تمدنی مذهبی و ‪ ...‬مناسب با نوع‬
‫اجتماع و محیط در استاندارد های طراحی فضاهای آموزش تاثیر گذار است‪.‬‬

‫الف ) کالس های درس‪:‬‬

‫‪1.‬شکل کالس‪:‬‬

‫شکل استاندارد کالس های درس به شکل مربع مستطیل است که ابعاد آنها با توجه به نوع‬
‫درس و مقطع تحصیلی افراد استفاده کننده متفاوت می شود مطابق استاندارد های جهانی‬
‫فضاهای الزم برای کالس های درس نظری ‪ 6/5‬در ‪ 8/5‬متر مربع بوده است در این‬
‫کالس ها که اصطالحا کالس های درس سنتی از آنها یاد می شود فضاهای الزم به ازای‬
‫هر دانش آموز ‪ 2‬متر مربع بوده است‪ .‬و این درحالی است که اگر چنین کالسی برای کالس‬
‫های آزاد و هنری مورد استفاده قرار گیرد به ازای هر نفر ‪ 4/5‬متر مربع فضا نیاز است‪.‬‬
 ‫‪2.‬ارتفاع‪:‬‬

‫کالس های درس باید بین ‪ 2/7‬تا ‪ 3/4‬در نظر گرفته شود و ایجاد هرگونه تراس یا بالکن‬
‫متصل به کالس درس ممنوع می باشد همچنین دیواره های کالس تا ارتفاع ‪ 1/5‬متر الزم‬
‫است با سنگ پوشیده شود و از ارتفاع ‪ 1/5‬متر به بعد با رنگ های روشن و براق پوشیده‬
‫شود و همچنین پوششی که در کف کالس به کار می رود باید غیر قابل نفوذ بوده و لغزنده‬
‫نباشد که به راحتی قابل شستشو بوده و غیر براق باشد تا از کثیف شدن مداوم آن جلوگیری‬
‫شود‪.‬‬

‫‪ 3.‬نور و پنجره در فضای آموزشی‪:‬‬

‫نور و روشنایی از عوامل بسیار مهم در طراحی هر نوع فضای معماری است ‪.‬موقعیت ‪،‬‬
‫اندازه ‪ ،‬و نوع پنجره تعیین کننده مقدار روشنایی فضا در طراحی فضای آموزشی است ‪.‬‬
‫معیار اصلی کیفیت فضای آموزشی نور طبیعی است اما الزم است که نور طبیعی و‬
‫مصنوعی به طور همزمان استفاده شود و در عین حال جهت کالس به سمت شمال و جنوب‬
‫بوده و از ورود اشعه مستقیم خورشید به درون فضا ممانعت به عمل آید‪.‬‬

‫موارد زیر از جمله اصولی است که باید در طراحی نور و پنجره برای اینگونه فضا ها‬
‫رعایت شود‪:‬‬

‫‪1-‬محل نصب پنجره نباید طوری باشد که در موقع باز شدن مزاحمت ایجاد کند‪.‬‬

‫‪2-‬پنجره هایی که در انتهای راهرو ها کریدور ها و پلکان ها نصب می گردند بایستی از‬
‫کف دارای ارتفاع ‪ 80‬سانتی متر بوده و در غیر اینصورت باید دارای نرده چوبی یا فلزی‬
‫مناسب باشد‪.‬‬
‫‪3-‬حداقل ابعاد بازشو پنجره باید دارای ‪ 50‬سانتی متر عرض و ‪ 60‬سانتی متر ارتفاع بوده‬
‫باشد‪.‬‬

‫‪4-‬فضای ما بین دو پنجره در کالس باید حداقل ممکن باشد تا از ایجاد سایه در وسط کالس‬
‫جلوگیری شود‪.‬‬

‫‪5-‬استفاده از بازتابنده نور در کالس های درس برای جلوگیری از ورود نور خیره کننده به‬
‫کالس مناسب است و باید تعبیه شود‪.‬‬

‫‪6-‬در تامین هوای تازه کالس معموال باید از سیستم های تهویه استفاده شود و باز کردن‬
‫درب و پنجره کالس راه حل مناسبی نمی باشد‪.‬‬

‫‪7-‬در کل برای کالس های درس به طور کلی پنجره با مساحت ‪ 30‬تا ‪ 60‬درصد فضای نما‬
‫و یا حدود ‪ 15‬تا ‪ 20‬درصد مساحت کالس مناسب است‪.‬‬

‫‪8.‬بهتر است طراحی کالس ها به طوری باشد که نور از سمت چپ بتابد‪ .‬پنجره های کالس‬
‫نباید طوری ساخته شوند که‬

‫نور مستقیم به چشم شاگردان بتابد‪ ،‬این کار باعث صدمات جدی به چشم می شود و همچنین‬
‫مانع دیده شدن تابلوی کالس می شود‪.‬‬

‫‪3.‬دیوار‪:‬‬
 ‫دیوارها باید با رنگهای روشن و آرام و سقف به رنگ سفید ‪،‬رنگ آمیزی شوند ‪ .‬گوشه‬
‫های كالسها را باید به صورت گرد ساخت تا پاك نمودن آن آسانتر و در ضمن مطمئن تر‬
‫باشد ‪ .‬به همین دلیل دیوار را تا یك و نیم متری از سطح زمین باید با رنگ روغن ‪ ،‬رنگ‬
‫آمیزی كرد ‪.‬كف اتاق باید از موادی باشد كه به راحتی بتوان آن را شست و تمیز كرد و‬
‫عایق خوبی باشد و لغزان نباشد ‪ ،‬هم چنین دارای درز و شكاف نباشد ‪ .‬تمیز كردن كف اتاق‬
‫باید با جارو برقی صورت گیرد تا گردو خاك بلند نشود‪.‬‬

‫‪4.‬تهویه‪:‬‬

‫هوای اتاق بایستی در یك ساعت به ازای هر دانش آموز بیست متر مكعب تعویض شود ‪.‬‬
‫یعنی در هر ساعت بایستی چهار بار تعویض هوا داشته باشیم‪.‬‬

‫تهویه می تواند طبیعی و یا مصنوعی باشد ‪ .‬در تهویه طبیعی ‪ ،‬با قرار دادن پنجره هایی‬
‫كه قسمت باالی آن به طرف داخل نیم باز است و یا با باز گذاشتن در و پنجره با همدیگر‬
‫در زنگ راحت به یك تهویه مناسب می توان دست یافت ‪.‬در تهویه مصنوعی كه مكمل‬
‫تهویه طبیعی است ‪ ،‬در كارگاه و آزمایشگاه وجود آن اجباری و الزامی است ‪ .‬باید در نظر‬
‫داشت كه در بحث تعویض هوای اتاق ‪ ،‬بیش از ‪ /4-/5‬متر مكعب در ثانیه نباشد‪.‬‬

‫‪ 5.‬وسایل گرمایشی ‪:‬‬

‫مطلوبترین آن وجود شوفاژ مركزی به وسیله آب داغ است ‪ .‬در هر كالس باید شوفاژ را‬
‫زیر یا میان پنجره ها قرار داد ‪ .‬در مدارس كوچكتر الجرم می توان متوسل به گرم كننده‬
‫های نوع دیگر شد ‪ .‬استفاده از بخاریهای نفتی با توجه به خطراتی كه در بر دارد مطلوب‬
‫نیست‪.‬‬

‫درجه حرارت كالس قبل از شروع درس باید حدود هیجده درجه سانتیگراد باشد‪.‬‬
 ‫‪ 6.‬وسایل سرمایشی‪:‬‬

‫بهترین آن خنك كننده های مركزی است ‪ ،‬چونكه موجب سرو صدا نمی شود و كارایی‬
‫خوبی دارد ‪ .‬می توان از كولرهای‬

‫گازی نیز استفاده كرد ‪ .‬كولرهای آبی نسبتا ا سرو صدا ایجاد می نمایند و در محیط های با‬
‫گرمای زیاد چندان كارآمد‬

‫ندارند و در نبود سایر وسایل نامبرده كمك كننده است‪.‬‬

‫‪7.‬بهداشت میز و نیمكت مدرسه‪:‬‬

‫وضعیت بدن در هنگام نشستن ‪ ،‬نوشتن و خواندن باید طبق ضوابط بهداشتی بوده و‬
‫برخاستن و ایستادن دانش آموز به راحتی انجام گیرد ‪ .‬اندازه میز و نیمكت را باید‬
‫متناسب با قد دانش آموز ‪ ،‬انتخاب كرد ‪ .‬حتی در یك كالس درس ‪ ،‬همه دانش آموزان هم‬
‫قد نیستند و باید حداقل در سه اندازه مختلف میز و نیمكت موجود باشد ‪.‬‬

‫***ضوابط تعیین اندازه میز و نیمكت‪:‬‬

 ‫‪1‬ـ ارتفاع نیمكت‬

‫ارتفاع نیمكت باید طوری باشد كه دانش آموز هنگام نشستن ‪ ،‬تمامی كف پایش ‪ ،‬با زمین‬
‫در تماس باشد نه اینكه پایش آویزان باشد ‪ .‬اندازه ارتفاع آن باید برابر طول ساق پا باشد ‪.‬‬
‫یعنی بیست و هشت درصد طول قد دانش آموز‪.‬‬

‫‪2‬ـ عرض نیمكت‬

‫عرض نیمكت باید دو سوم طول ران دانش آموز باشد ‪ ،‬یعنی بیست درصد طول قد وی ‪.‬‬
‫این اندازه مناسب موجب بهبود و جریان خون بهتر در پاها می شود ‪ .‬حاشیه جلوی نیمكت‬
‫باید مدور بوده و حدود دو تاسه سانتی متر باال تر از حاشیه عقب آن باشد‪.‬‬

‫‪3‬ـ طول نیمكت‬

‫درازای نیمكت بایستی چهل تا شصت سانتی متر به ازای هر دانش آموز باشد‪.‬‬

‫‪4.‬تكیه گاه‬

‫الزم است كه تكیه گاه انحناهای فیزیولوژیكی ستون فقرات را دنبال كند و باید نیمكت در‬
‫قسمت كمری ستون فقرات كمی تحدب به طرف جلو داشته باشد ‪ .‬تكیه گاه باید تا حاشیه‬
‫پایینی استخوان كتف برسد و خمیدگی كلی ده تا پانزده درجه به طرف عقب داشته باشد‪.‬‬

‫‪8.‬تخته‪:‬‬
 ‫حداكثر فاصله دانش آموز آخر با تخته باید نه متر باشد‪.‬‬

‫‪9.‬چوب لباسی‪:‬‬

‫نگهداری لباسها ( پالتو ‪ ،‬كت و ‪ ) ...‬و چتر در كالس درس جایز نیست ‪ .‬مسئله را به چند‬
‫روش می توان حل كرد‪:‬‬

‫‪1.‬وجودیك محل مركزی برای نگهداری لباس برای همه دانش آموزان‪.‬‬

‫‪2.‬برای هر كالس یك محل در راهرو و جلوی كالس برای نصب چوب لباسیها در نظر‬
‫گرفته شود‪.‬‬

‫‪3.‬میان دو كالس فضایی برای این كار در نظر گرفته شود ‪(.‬به ازای هر دانش آموز ‪/3‬‬
‫متر مربع )‬

‫ب ) کارگاه ها و آزمایشگاه ها ‪ :‬کارگاه و آزمایشگاه جزو الینفک فضاهای آموزشی است و‬

‫معموال فضای آموزشی دارای کارگاه و آزمایشگاه می باشد تا دانش آموزان عالوه بر اینکه‬
‫به صورت تئوری درس را فرا می گیرند در آزمایشگاه و کارگاه با فرآیند آزمون و خطای‬
‫دروس آشنا شوند‪.‬‬

‫کارگاه زبان ‪ :‬در استاندارد های جهانی دو نوع کارگاه زبان انگلیسی مطرح است‪:‬‬
 ‫کارگاه ‪ L.T :‬گوش دادن و صحبت کردن‬

‫کارگاه ‪ L.T.R :‬گوش دادن صحبت کردن و ضبط کردن‬

‫این دو کارگاه در کنار هم فضایی نزدیک به ‪ 80‬متر نیاز دارد و سرانه هر نفر برای‬
‫کارگاه و آزمایشگاه ‪ 4/5‬متر مربع است‪.‬‬

‫از لحاظ نورپردازی کارگاه ها و آزمایشگاه ها در صورتی که نور طبیعی به آنها نرسد‬
‫اشکالی ندارد اما باید حتما نور مصنوعی برای آنها تامین شده باشد‪.‬‬

‫‪5.‬بخش رفاهی و خدماتی ‪:‬‬

‫در هر فضای آموزشی یکی از قسمت های بسیار مهم جهت ارائه خدمات به دانش آموزان و‬
‫محصالن بخش رفاهی و خدماتی است که این فضا شامل‪:‬‬

‫‪1.‬سلف غذاخوری‪ .2‬سالن ورزشی و ‪ .3.‬کتابخانه و کارگاه ها‪.4‬راه رو ها و پله‬

‫ها‪..5‬ابخوری‪.6‬سرویس ها و تاسیسات بهداشتی‬

‫***ضوابط طراحی ایمنی پلکان در فضای آموزشی‪:‬‬

‫‪1-‬تعداد پله هر پلکان نباید از ‪ 3‬پله کمتر باشد ( وجود ‪ 1‬یا ‪ 2‬پله باعث برهم خوردن نظم‬
‫و تعادل حرکتی در بین افراد می شود و به اصطالح پله دیک وان دایک ایجاد می گردد ‪).‬‬

‫‪2-‬برای پلکان پیش از ‪ 3‬پله باید نرده طراحی و اجرا شود‪.‬‬

 ‫‪3-‬ارتفاع نرده برای بزرگساالن ‪ 90‬سانتی متر و برای کودکان ‪ 75‬تا ‪ 80‬سانتی متر است‬
‫‪.‬‬

‫‪4-‬فاصله میان پله و سقف آن نباید از ‪ 2‬متر کمتر باشد (این فاصله عمودی اندازه گیری می‬
‫شود)‬

‫نحوه جانمایی فضاها در ساختمان چند طبقه‪:‬‬

‫***فضاهای اداری عموما بهتر است در طبقات اول و دوم قرار گیرند تا عبور و مرور‬
‫دانش آموزان و به طور کل افرادی که در فضای آموزشی رفت آمد می کنند را مد نظر‬
‫قرار دهند‪.‬‬

‫***جاگیری کالس های درس با توجه به پایه تحصیلی متفاوت است در مقطع ابتدایی بهتر‬
‫است که کالس ها در طبقات پائین قرار گیرند اما در مقطع راهنمایی و دبیرستان با توجه به‬
‫سن دانش آموزان پایه های باالتر در طبقات باالتر و پایه های پائین تر در طبقات پائین تر‬
‫قرار می گیرند‪.‬‬

‫***آزمایشگاه و کارگاه ها با توجه به اینکه معموال دارای وسایل سنگین هستند بهتر است‬
‫در طبقات پائینی و زیر زمین تعبیه شود‪.‬‬

‫***کتابخانه با توجه به اینکه فضایی است که نیاز به سکوت و دید بیرونی خوبی دارد الزم‬
‫است در طبقات پائینی قرار گیرد و یا اینکه اگر دید و منظر خوبی رو به ساختمان داریم آن‬
‫را در باالترین طبقه و مشرف به منظره طراحی کنیم‪.‬‬
‫***نماز خانه نیز بهتر است در طبقات پائین و نزدیک به حیاط تعبیه شود و سرویس های‬
‫بهداشتی خارج از فضای آموزشی در حیاط تعبیه شود و همچنین سالن امتحانات و‬
‫اجتماعات باید در طبقات همکف و زیر زمین و در اولویت دوم در طبقات باالتر قرار گیرد‬
‫‪.‬‬

‫نکته بسیار مهم در طراحی فضاهای آموزشی این است که استفاده از آسانسور در فضای‬
‫آموزشی به واسطه مسائل ایمنی به هیچ عنوان توصیه نمی شود‪.‬‬
 ‫نمونه مدرسه ایرانی‬

‫وقتی به آموزش فکر می کنیم اغلب مدارس را در غالب سنتی و رسمی به یاد می آوریم‪.‬‬
‫باور رایج این است که یادگیری موثر تنها در کالس های درس رسمی ممکن است‪ .‬اما‬
‫برخی دیگر فکر می کنند که یادگیری در هر شکل و محیطی شدنی است‪ .‬مؤسسه ی خیریه‬
‫آموزشی نورمبین با برخورداری از سیستم آموزشی خاص و ایجاد فضای آموزشی باز‬
‫برای کودکان بستری فراهم آورده که آزادی عملی دانش آموزان جزئی از اولویتهای‬
‫ضروری است‪ .‬این مؤسسه بدون دریافت شهریه از دانش اموزان در تالش برای رسیدن به‬
‫باالترین سطوح آموزشی و پرورشی و به روز ترین استانداردهای دنیاست‪.‬‬

‫زمین پروژه در سایتی به مساحت ‪ 28‬هکتار در شهر بسطام از توابع شاهرود واقع شده‬
‫است‪ .‬این سایت دارای طرح جامعی مشتمل بر کاربری های گوناگون در توسعه آتی در‬
‫جهت شکل گیری مجتمع آموزشی نور مبین می باشد‪.‬‬

‫در طراحی این مدرسه با برنامه ای مواجه بودیم که با تمامی مدارس و محیط های آموزشی‬
‫که پیش از این دیده بودیم تفاوت داشت‪ .‬می توان گفت که این مؤسسه و مدرسه اش نگاهی‬
‫کامال خاص به تجربه ی ما از آموزش و پرورش داشت‪ .‬این راهبرد از طریق تکثیر برنامه‬
‫در قالب احجام مستقل و معین منجر به تبدیل ساختمان آموزشی مدرسه به محله ای آموزشی‬
‫شده است‪ .‬این محله ی آموزشی همانند یک محله ی شهری شامل دید و منظرهای گوناگون‪،‬‬
‫فضاهای سبز‪ ،‬زمین های بازی و فضاهای مکث می باشد‪ .‬دانش آموزان در این مجموعه‬
‫سه کالسه وارد سطحی تعامالت مرتبط با حس تعلق و مالکیت به فضا و پدید آمدن‬
‫احساسات و تعامالت همسایگی و محله ای و درگیر شدن در روابط فضایی بینابینی می‬
‫گردند که به هر کدام از آنها با درجاتی مختلف تعلق خاطر دارند‪.‬‬

‫این محله ی آموزشی در عین حال از طریق قرار گیری در سطوح مختلف و تقسیم چشم‬
‫انداز‪ ،‬دید و منظرهای متنوعی را پیش روی دانش آموزان می گذارد‪ .‬دانش آموزان با‬
‫قرارگیری در هر یک از این سطوح با نوع چشم انداز در محیط و اطراف خود مواجه می‬
 ‫شوند‪ .‬دید و منظر در این محله ی آموزشی در سه تراز زمین های بازی‪ ،‬محوطه و بام‬
‫شکل می گیرد‪.‬‬

‫کارفرمای پروژه موسسه خیریه ی فرهنگی آموزشی نور مبین (حسین فرزین نیا)‪ ،‬و‬
‫طراحان انسیه خمسه‪ ،‬آرش نصیری (دفتر تجریدی بنیادین معماری) هستند‪ .‬طراحی در‪-۹۰‬‬
‫‪ ۱۳۸۹‬انجام شده‪ ،‬و مساحت این فاز شامل‪ ۲۵۰۰‬مترمربع ساختمان و ‪ ۴۳۰۰‬مترمربع‬
‫محوطه سازی بوده است‪ .‬این معماری برنده ی رتبه ی اول جایزهی معمار ‪ ۱۳۹۷‬در گروه‬
‫ساختمان های عمومی شده است‬
 ‫نمونه مدرسه خارجی‬

‫نخستین طراحی خود را در ژاپن به تازگی به اتمام رسانده است‪ MAD .‬استودیو معماری‬
‫این پروژه مدرسهای است که منظرهای رو به مزارع برنج و کوههای شهر آیچی دارد‪.‬‬
‫‪ ،‬این گونه کانسپت و ایده اصلی طراحی خود را بیان میکند‪" :‬من فکر ‪ Yansong‬طراح‬
‫میکنم این مهم است که یک فضای ساده در داخل این مهد کودک و یا این مدرسه به وجود‬
‫بیاوریم‪ .‬بنابراین به جای ساخت یک ساختمان با نام تجاری جدید‪ ،‬ما تصمیم گرفتیم تا‬
‫ساختارهای چوبی قدیمی را به عنوان روح فضا نگه داریم و در اطراف آن به ساخت و‬
‫ساز بپردازیم‪ .‬سازههای چوبی جدید با سازههای چوبی باقی مانده از خانه قدیمی که هم‬
‫اکنون بازسازی شده است‪ ،‬فضاهای شفافی را ایجاد کردهاند که محیطهای آموزشی به خوبی‬
‫در آنها جایگزین شدهاند‪ .‬فرم و هندسه ساختمان به نحوی است که فضاهای پویایی را برای‬
‫کودکان ایجاد میکند و با نورگیرهای مناسب در فضاهای گوناگون نور داخلی از طریق‬
‫‪.‬نور طبیعی تأمین میشود‬

‫‪: MAD Architects‬معماری‬

‫‪: Aichi Prefecture, Japan‬موقعیت‬

‫سال‪:‬‬
‫‪۲۰۱۶‬‬
 ‫اقلیم گرم و مرطوب‬
‫اقلیم گرم و مرطوب یکی دیگر از اقلیم های ایران است‪ .‬سواحل جنوبی ایران که بوسیله‬
‫رشته کوههای زاگرس از فالت مرکزی جدا شدهاند‪ ،‬اقلیم گرم و مرطوب کشور را تشکیل‬
‫میدهند‪.‬‬

‫این ناحیه شامل نوار باریک ساحل شمالی خلیج فارس و دریای عمان از اروند رود در‬
‫جنوب غربی استان خوزستان تا خلیج گواتر در جنوب شرقی استان سیستان و بلوچستان‬
‫میباشد که آن را به خاطر آب و هوای گرم و طاقت فرسا «دروازه جهنم»‬
‫نامیدهاند‪.‬بهطوریکه در آسمان ابری و شیری رنگ‪ ،‬روشنایی زیاد به خاطر شدت تابش‬
‫پرتو پراکنش یافته چشم را آزار میدهد و در هوای صاف و زمین بایر مقداری پرتو‬
‫منعکس شده از سطح زمین حداکثر میباشد‪ ،‬شهرهای بندرعباس‪ ،‬جاسک‪ ،‬آبادان و اهواز‬
‫از جمله شهرهای این اقلیم محسوب میشوند‪.‬‬

‫به خاطر فاصلهای که از دریا دارند‪ ،‬از نظر گرما و رطوبت و میزان بارندگی متفاوتاند‪.‬‬

‫خصوصیات آب و هوایی این کرانه در اقلیم گرم و مرطوب‬

‫میزان ریزش باران سالیانه بسیار اندک ‪،‬اغلب بارندگی در فصول پاییز و خصوصا ا زمستان‬
‫رطوبت هوا بسیار زیاد در تمام فصول سال‬
‫هوا بسیار گرم و مرطوب در تابستان و معتدل در زمستان‬
‫اختالف کم درجه حرارت بین شب و روز‬
‫شوربودن آب های زیرزمینی در اکثر مناطق‬
‫پوشش بسیار کم گیاهی‬
‫تابش تقریبا ا عمودی آفتاب در فصول بهاروتابستان‬
‫میزان تبخیر آب در منطقه بسیار زیاد‬
‫بادهای صحرایی عربستان (نامناسب)‪،‬بادهای ساحلی (مناسب)‬
 ‫اختالف کم درجه حرارت بین شب و روز‬
‫اختالف کم درجه حرارت بین شب و روز‬
‫ظرفیت حرارتی وگرمای ویژه آب نسبت به سایر اجسام در روی کره زمین بیشتر است‪.‬‬

‫به همین خاطر آب قابلیت ذخیره حرارت بیشتری نسبت به معدل ذخیره حرارت سایر اجسام‬
‫درروی کره زمین دارد‪.‬‬

‫مشاهده این امر در سواحل کنار دریا بسیار بارز است‪.‬درطی روز که آفتاب می تابد‪،‬سطح‬
‫زمین گرم می شود‪.‬‬

‫درروزهای گرم شدت گرمای سنگ و یا شن و ماسه سواحل دریا بقدری است که با ای‬
‫برهنه نمی شود روی آن راه رفت‪،‬ولی در همین هنگام آب دریا هنوز معتدل است و درآن‬
‫می توان به راحتی آب تنی نمود‪.‬‬

‫پوشش بسیار کم گیاهی‬

‫در رابطه با گیاهان باید متذکر شد که گیاهان به لحاظ تبخیر آب‪،‬درایجاد برودت درمحیط‬
‫تأثیر بسزایی دارند‪ «.‬در طی یک روز آفتابی در تابستان‪ ،‬یک درخت ممرز و یا بلوط‬
‫بزرگ‪ ،‬به میزان‪( ۲۵۲۰۰۰‬کیلوکالری ) درخنک سازی هوا تأثیر می گذارد‪.‬این مقدار‬
‫برابر است با میزان هوای خنکی که یک دستگاه تهویه مطبوع با ‪ ۲۰‬ساعت کاردر روز‬
‫برای ‪ ۱۰‬اتاق معمولی تأمین می کند‪.‬حدود ‪۱۰۰۰‬مترمربع چمن دو برابر این میزان تأثیر‬
‫برودتی دارد‪».‬‬

‫وجود گیاهان عالوه بر افزایش رطوبت نسبی ‪،‬باعث ایجاد سایه در تابستان می شوند که‬
‫ازحرارت زیاد آفتاب می کاهد‪.‬‬
 ‫باد در اقلیم گرم و مرطوب‬
‫اختالف درجه حرارت و فشار هوا ‪،‬به عالوه دوران کره زمین باعث جابجایی هوا و در‬
‫نتیجه باد می شود‪.‬‬

‫به دلیل اینکه باد با خود ابرهای باران زا و باران که الزمه حیات است را به ارمغان می‬
‫آورد‪،‬بدون وجود باد ‪،‬زندگی در روی کره زمین برای بشر غیر ممکن است ‪ .‬در ایران‬
‫ابرهای باران زا از طرف دریای مدیترانه و اقیانوس هند می آیند ‪.‬جریان باد دیگری هم از‬
‫سمت شمال می وزد که با خود سرمای زیاد به همراه دارد‪.‬در جنوب ایران بادهای‬
‫صحرایی عربستان می وزد که مانع تجمع ابرهای باران زا در این منطقه می شود‪ .‬بادهای‬
‫محلی نیز در هر ناحیه وجود دارد که از جهات مختلف می وزد‪.‬‬

‫بعضی از این بادها مرطوب و خنک می باشند و بعضی گرم همراه با گردوغبار هستند‪.‬‬

‫طراحی معماری در اقلیم گرم و مرطوب‬

‫اهداف طراحی اقلیمی در اقلیم گرم و مرطوب موارد زیر میباشد‪:‬‬

‫کاهش دمای هوای داخلی‬

‫محافظت از ساختمان در برابر تابش نور خورشید با ایجاد حداکثر سایه اندازی‬
‫استفاده از جریان هوا برای ایجاد تهویه طبیعی‪.‬‬

‫توصیههای طراحی در اقلیم گرم و مرطوب‬

‫فرم کلی ساختمان‪:‬‬
 ‫به دلیل شدت تابش آفتاب در جهات شرق و غرب‪ ،‬فرم ساختمان باید کشیدگی در امتداد‬
‫محور شرقی – غربی داشته باشد‪ .‬در این حالت ایجاد کوران درداخل ساختمان و کاهش‬
‫رطوبت هوای داخلی بهتر انجام میشود‪.‬‬
‫در صورتی که ساختمان در سایه کامل قرار گیرد پالن آن میتواند آزاد باشد‪ ،‬توصیه‬
‫میشود ساختمان بر خالف اقلیم سرد در جهت وزش بادهای مطلوب قرار گرفته و سقف آن‬
‫بلند باشد‪.‬‬

‫به حداکثر رساندن جریان هوا در اطراف ساختمانها با ایجاد فاصله مناسب در بین آنها‬
‫توصیه میشود‪.‬‬
‫اجتناب از ایجاد پنجره در نماهای شرقی و به خصوص غربی‪ ،‬در غیر اینصورت محدود‬
‫نمودن تعداد و مساحت چنین پنجرههایی و پیشبینی سایبان عمودی برای آنها توصیه‬
‫میشود‪.‬‬
‫استفاده از شیشههای دو جداره توصیه میشود‪.‬‬

‫تهویه مورد نیاز در ساختمان‬

‫مهمترین عامل ناراحتی انسان در اقلیم گرم و مرطوب خیس ماندن پوست بدن و کم بودن‬
‫ظرفیت تبخیر هوا به دلیل رطوبت زیاد میباشد؛ بنابراین رعایت اصول زیر میتواند تا‬
‫حدی این مشکالت را مرتفع نماید‪.‬‬

‫در صورت امکان تمام اتاقهای ساختمان دارای بازشو در منطقه فشار و مکش باشند‪.‬‬
‫پالنها باز طراحی شوند و فضای عریض و آزاد بین ساختمانها وجود داشته باشد‪.‬‬
‫مناسبترین ارتفاع کف پنجره ‪ ۵.‬تا ‪ ۱٫۵‬متر از کف اتاق است و اگر به دالیلی پنجرهها باید‬
‫در ارتفاع باالتری قرار گیرند‪ ،‬بهتر است از پنجرههای افقی که باد را به پایین هدایت‬
‫میکند استفاده کرد‪.‬‬
‫با گسترش بام در سطحی بیش از سطح زیربنا میتوان پنجرهها و دیوارها را در برابر‬
‫تابش آفتاب و ریزش باران حفظ کرد‪.‬‬
 ‫ویژگیهای معماری اقلیم گرم و مرطوب‬
‫ساخت بناها به صورت حیاط مرکزی و نیمه درون گرا‬
‫این کرانه اکثر ساختمان ها نیمه درون گرا هستند و اطاق ها در اطراف یک حیاط مرکزی‬
‫قرار دارند‪.‬‬

‫فرق عمده ی این ساختمان های حیاط مرکزی با ابنیه ی مشابه در مناطق فالت مرکزی‬
‫ایران در این است که با وجود آن که این ساختمان ها درون گرا می باشند ‪ ،‬ولی ارتباط آن‬
‫ها با فضای خارج کامال بسته نیست و پنجره های بلند و مرتفع و ایوان های وسیع رو به‬
‫فضای کوچه و یا میدان در طبقات دوم و خصوصا سوم ساختمان دارند‪.‬‬

‫مرتفع ساختن اتاقها‬

‫ارتفاع اتاق نیز در این منطقه از سایر مناطق اقلیمی ایران بیشتر است و گاه تا چهار متر‬
‫می رسد‪.‬‬

‫دلیل این امر بدان جهت است که گرمای هوا در فضای داخل صعود کرده و در نتیجه دمای‬
‫هوا در ارتفاع پایین تر اتاق کاهش می یابد و با وجود پنجره های زیر سقف در دو طرف‬
‫اتاق ‪ ،‬هوای گرم تهویه می شود‪.‬‬

‫استفاده از ایوانهای وسیع و مرتفع‬

‫ایوان در این منطقه از سایر نواحی بزرگتر است و فضای بسیار مهمی در ساختمان‬
‫محسوب می شود‪.‬‬
‫در فصول گرم که مدت آن حدود نیمی از سال است ‪ ،‬اغلب فعالیت های روز مره در داخل‬
‫ایوان انجام می شود ‪ ،‬زیرا در ایوان هم تهویه به خوبی صورت می گیرد و هم در زیر‬
‫سایه قرار دارد‪.‬‬

‫دور حیاط مرکزی و همچنین در یک یا دو سمت خارج بنا ایوان های وسیع و مرتفع وجود‬
‫دارد‪.‬‬

‫استفاده از رنگ روشن‬

‫بافت پراکنده‬
‫مصالح با ظرفیت حرارتی کم‬
‫در مناطق گرم و مرطوب ‪ ،‬استفاده از مصالحی که دارای جرم حرارتی کمی هستند و‬
‫حرارت را در خود ذخیره نمی کنند بهتر است ‪ .‬زیرا از لحاظ اقلیمی ‪ ،‬مشکل اساسی‬
‫گرمای بیش از حد است و ذخیره نمودن حرارت روز برای شب صحیح نمی باشد ‪ .‬به‬
‫همین دلیل چوب بهترین نوع مصالح در این مناطق است ‪ ،‬زیرا چوب حرارت را به کندی‬
‫انتقال می دهد و حرارت کسب شده در طی روز ‪ ،‬بر روی سطح چوب باقی می ماند و با‬
‫وزش نسیم نسبتا خنک در شب ‪ ،‬چوب حرارت خود را از دست می دهد‪.‬‬

‫استفاده از بادگیر‬
‫بام مسطح یا گنبدی‬
‫در این سواحل ‪ ،‬احداث طاق های قوسی رایج نیست و اکثر قریب به اتفاق ساختمان ها‬
‫دارای بام های مسطح می باشند ‪ .‬در فصول گرم در شب هنگام ‪ ،‬به دلیل خنکی نسبی هوا‬
‫بر روی بام و تابش حرارت از زمین و بام گرم به آسمان نسبتا سرد ‪ ،‬اهالی بر روی بام‬
‫می خوابیدند و جان پناه اطراف بام اغلب مشبک می باشد تا ساکنان بر روی بام از دید‬
‫اطراف محفوظ باشند و در عین حال از کوران هوا بر روی بام استفاده کنند‪.‬‬
 ‫استقرار روی زمین‬
‫در بندر بوشهر به دلیل مجاورت با دریا و باال بودن سطح آب های زیرزمینی و رطوبت‬
‫بسیار زیاد ‪ ،‬زیر زمین احداث نمی شود و همچنین طبقه ی همکف نیز بیشتر جنبه ی‬
‫خدماتی دارد و آشپزخانه ‪ ،‬انبار آذوقه و احیانا انبار کاال در این طبقه می با شند و طبقات‬
‫اول و دوم بیشتر جنبه ی مسکونی دارند ‪ .‬مزیت دیگر طبقات فوقانی ‪ ،‬این است که کوران‬
‫هوا در این طبقات بهتر انجام می شود و از لحاظ محرمیت ‪ ،‬پنجره های فوقانی از دید‬
‫عابران در کوچه ها محفوظ است‪.‬‬

‫مصالح مورد استفاده در اقلیم گرم و مرطوب‬

‫به دلیل گرمای زیاد و کم بودن نوسان درجه حرارت در طول شبانه روزمصالح مورد‬
‫استفاده در اقلیم گرم و مرطوب باید از ظرفیت حرارتی کمی برخوردار باشد‪.‬‬

‫چوب بهترین نوع مصالح در این منطقه است زیرا حرارت را به کندی منتقل میکند (به‬
‫دلیل ضریب رسانش پایین) و به خاطر کم بودن ظرفیت حرارتی در شب با وزش نسیم‬
‫گرمای کسب شده را از دست میدهد؛ ولی به دلیل کم بودن پوشش گیاهی در این منطقه به‬
‫ندرت از چوب استفاده میشود‪.‬‬
‫در کنار هورها و مردابها و در مناطقی که نی وجود دارد خانههای حصیری ساخته میشود‬
‫که مخصوص خانوادههای تنگدست است این خانهها به «کپر» معروفند‪.‬‬
‫در بندر بوشهر‪ ،‬اکثر خانهها با سنگهای رسوبی ساخته شدهاند‪.‬‬
‫در چابهار اکثر خانهها با خشت اجرا شدهاند‪.‬‬
‫در خرمشهر خشت و آجر مصالح غالب ساختمانی هستند‪.‬‬
‫در این مناطق غالبا ا طاقها کاه گلی و و مسطح هستند‪.‬‬
‫در برخی از شهرهای این اقلیم برای ایجاد جریان هوا از بادگیر استفاده میشده است مانند‬
‫جزیره کیش‪.‬‬