A. Farges - Philosophia Scholastica - Vol. 2

'
-1 j,
wih*.£, ~
Digitized by the Internet Archive
in 2011 with funding from
University of Toronto
http://www.archive.org/details/philosophiaschol02farg
v^
PHILOSOPHIA
SCHOLASTICA
ADMENTEM S. THOM.E AQUINATIS EXPOSITA
KT REGENTIORIBUS SGIENTIARUM INVENTIS APTATA
NECNON INSTRUCTA CONTRA KANTISMUM ET MODERNISMUM
IMPRIMATUR :
Parisiis, die l^'' Maii i921,

Ai.FnBD BAUDRILLART,
Vic. gen. Rect.
PHILOSOPHIA
SGHOLASTIGA
AD MENTEM S. THOM^. AOULWTIS EKPOSITA
ET RKCENTIORIBUS SCIENTIARUM INVENTIS APTATA
NECNON INSTRl CTA CONTRA KANTISMDM ET MODERNISMUM
AUCTOHIBUS
DD. A. FARGES bt D. BARBEDETTE
IN SBMINARIIS PARISIENSI KT ANICIENSI PHILOSOPHIiE QUONDAM PROFeSSOKIBUS
EDITIO TRICESIMA PRIMA

RECOGNITA P8NITUS ET PKRPOLITA
TOMUS SEGUNDUS
PSYCHOLOGIA — THEODICEA — ETHICA
PARISIIS
APUD RASTON, RERGHE ET PAGIS, EDITORES
69, VIA DICTA DE RENNES, 69
(Omnia jura uindicabuntur.)
''f
COURS
DE
PHILOSOPHIE SGOLASTISQUE.
TRADUCTION FN FHAINgAIS
De ce Manuel Lalin, 2 vol. \n-i8.
analyliques,
Sixeme Edilion entieremenl refondue avec Tables
Prix : 15 francs.
(M6me prix pour le BCanuel latin.)
?/^-D!AlVAL STUOIES
IHt INSTITUTE OF
ELWSLCy PLACE
10
TOROhTO B, CANADA/
363^
AlETAPHYSIGA SPEGIALIS
11
PSYCHOLOGIA
SEU
ANTHROPOLO C; I A *
PRyENOTIONES^
Post contemplationem rerum externarum, meps in seipsam
reflectitur, ut naturam suam agnoscat inde Psychologia seu :
Anthropologia, quse Cosmologiam logice subsequitur, estque

pars secunda Metaphysicae specialis.
1. QuidPsychologia seu Anthropologia ?
sit
A. — Quoad nomen,
« Psychologia », e vocabulis graecis
^vyjri (anima) et loyo^ (scientia), ideni sibi vult ac scientia de

anima. Hanc quidem scientiam alii merito vocant Anthropo-
higiam e vocibus avOpwTro?, ôyoc, i. e., scientiam de homine.
B. —
Quoad rem, Psychologia definitur Scientia quse ul- :
timas causas operationum et naturde hominis imêstigat.

Dicitur 1° Scientia cujus enim habet omnes notas jam
:
enumeratas in Logica, n. 259 et hoc est genus defmitionis. ;
2° Qua^ causas u/iimas investigat unde philosophica est, :
difl"ertque a scientiis anthropologicis particularibus et empi-

ricis, quales sunt Physiologia, Anatomia, Medicina..., quae
phsenomena externa tantum inspicientes et eorum proximas

causas, non ultimas attingunt.
3^ Inquirit causas .operationum et naturae hominis. Unde
ratione objecti sui rrraterialis, diflert a Cosmologia et Theo-
dicea, ut patet, sed etiam a Logica et Ethica, quee nec totius
hominis, nec omnium illius operationum principia, sed tan-
1. Cf. Aristoteles, irspi î>X^^ — Thomas, Commenl.

S. de Anima in Lih.
— — Contra GenW., 4G-101 — Farges,
5 ;
Sum. Theol., p. 1, q. 75-91 L. II, c.

Le Cerveau. Vdme et les facuUes —
;
Le Compose humain. —
Liberatore, Mercier,
;
2.
Psycholoîe — Les originrs
;
de la contemporaine — Coconnier,
LKsychologie
L'Ame humaine
;
; — Alibert, La Psychologie thomiste.

;
Philosophia. — ToMF-^ TT 1
l PSYCHOLOGIA SEU ANTHROPOLOGIA
tum ordinem instituendum in operationibus solius intellectus

aut solius voluntatis determinant.
Breiîus, Psychologia est scientia metaphysica de homine.
Ideo recentiores, qui Psychologiam in experimentalem et rationa-
lem dividunt, atque priorem solis phaenomenis, neglectis eorum
causis, apphcatam tenent, eam removent a ratione scientiae, non
sine magno ipsius doctrinse detrimento et periculo, ut D. Bergson
ipse confessus est '.
2. Qusenam sit Psychologise excellentia ?
'
Kx dictis, a]iparet quanta sit excellentia Psych<)logia\
Nam scieutia cujiis ope homo facultates suas, naturaui in-
timam, originem ac fmem suum agnoscit, praeclarissima qui-
dem merito dicitur, et tanto aliis scientiis prsestat, quanto
homo caeteras res naturales anteceUit ^
Insuper, homo ea est creatura, quae corpus et animam seu
naturam corpoream simul et spiritualem sortita, fxixpo; xoo-fzo;
vocari solet : ideo, qui essentiam hominis scrutalur, compen-

diose universam naturam agnoscit.
Nec mirum, si Psychologiaj studium aluninos maximopere
delectat enim
;
nobis antiquius esse potest, quam nosmet-
nihil
ipsos cognoscere, juxta illud Socratis « Nosce teipsum, :
VvioBi asauTov '\ » Unde TuUius Qui se ipsc norit, primum

: •((
ahcpiid sentiet se habere divinum, ingeniumque in se suum,

sicut simulacrum ahquod, dedicatum putabit, tantoque mu-
nere deorum semper dignum ahquid et faciet et sentiet '. ))
Ilinc et profecto propter excellentiam naturai nostrse, modor-

norum exquisitae investigationes, minutissimae factorum intcrno-
rum observationes psychologorum, necnon indefessi mysticorum
".
lal)oros et meditationcs
3. Quaenam sit Psychologiae utilitas ?
Imprimis Philosophios toti inservit, — nam ipsa Logica,

quse omnibus aliis scientiis praesupponitur, non parvam cxci-
piet lucem e notitia facultatum nostrarum, sive ad caniiu
valorem stabiliendum, sive ad earumdem opcrationes ordi-
nandas. —
Item et Theodicea, nam ex consi(k^ratione honii-
nis, cpil cst iinago l)ci, iruMis ascendet ad siii Aiictoris scicn-
lifiin. I)('nj(jue (inis noslcr, obligatio moralis, praecipuaqnc
1. Cf. dc. M. lirrgson,.i). 421 et suiv.

Farges, la IHiUosoitliir, —
Y a-l-il tinr
J>.sycholo(;ir, sniLS diitr, ?Hrvue 'rhoiiiislr, 1!)10, p. 145;
in ~ ;
Obiel de la irsi/ch.,
in 7{fn'ue de l>hU. (f(!V. av. 1004 et janv. 1010).
—
2. Cf. Aristoteles el S. Tho-
mas, l)e Anima, lib. i, lcct. i. :i. —

Cf. S. Augustinus, Soliloij., c. II. 4. De J,r- —
gibus, I, 32. — 5. Cf. A. Binet. L'Ann6e l>sychologtque.
PR^NOTIONES
vitae officia, e natura hominis deducentur ; sipque Ethicae

quasi fundamentum est Psychologia.
Nec minor utiHtas pro ipsa Theologia nam, in Dogma- ;
—
tica, cum, ex una parte, honio ad imaginem Dei creatus sit,
et, ex altera, Verbum divinum humanam naturam assump-
serit, nec SS. Trinitas, nec Incarnatio Verbi sine notitia homi-
nis intelligi recte possunt. —
Simihter, cum vita supernatu-
rahs vitcE naturah sit inserta, Moralistce et Ascetici, naturam
scrutando actuum humanorum et virtutum aut ordinem
gratiae viasque perfectionis spirituaHs, ad notiones et termi-
nos Psychologiae frequenter recurrant necesse est.
4. Quanam meihodo Psychologia tractata et tractanda sit ?
A. — Absint falsae methodi sive mere deductiva, sive empi-

ristica, ex quibus duo funesti exorti sunt errores.
Idealistx, sc. Cartesiani cum ultraspirituaHstis, Platonis vestigia
scqucntcs, a priori, homincm in dupHcem subslantiam diviserunt,
dimissoquc corporc Physiologis,quasi esset extra naturam hominis,
facultatcs, operationes, ipsamque animam ad statum quasi ange-
licum evcxcrunt.
Enipiristie vero, post Democritum ct Epicurum, methodum
(•.\[)('rinicntalem exclusive colcntes, factis psycho-physiologicis
lcrc soiis student ex quo pronum crit ut alii animsB vires ex
:
matcria repetant, alii vero nomen Psychologiae rcservari falso

contendant Psychologiae mere experimentali, quam ideo vocant
« une sciencc des faits, de tout point analogue aux sciences phy-
siques et naturclles ' ».
B. — Utrumque excessum devitant Aristotelici veteres,

SS. Patres, postea scholastici, qui methodum analytico-syn-
theticam adhibent. Inprimis, ope analysis factorum, tum ex-
ternorum, tum internorum, cognoscimus non solum physio-
logicas sed psychologicas operationes ; deinde, ex eis ad
facultates, et e facultatibus ad assentiam ipsius animae cons-
cendimus, principio causalitatis innixi tandem, synthesis ;
ope, multa alia comparamus de natura, origine et fine im-

mortaH mentis humanae, conclusiones varias deducentes ope
syllogismi : sicque perficitur methodus circularis (Log., n. 296).
5. Quomodo Psychologia dividi possit ?
Psychologia tractat de causis seu principiis operationum

nostrarum. Sed principia hujusmodi duo sunt - principium :
proximum, quod est potentia, v. g,, intellectus et voluntas t

1. Cf. Peillaube, in Revue de phil., 1911. — 2. Sum. TheoL, p. I, q. 78, a. 4 et
q. 75, a. 1. q rv
-^2
.
PSYCHOLOGIA SEU ANTHROPOLOGIA
principium vero remotum quod est natura anima seu ipsa, sive
in se sola, sive quatenus est substantialiter unita corpori.
Unde duplex est objectum formale Psychologise.
Quapropter Psychologiam dividere possumus in duas par-
tes unam de potentiis seu facultatihus hominis, aliam de
:
essentia seu natura hominis. Prima pars, in qua impugnantur

sensistae simul et idealistse, Dynamilogia nuncupari solet a
nonnullis (Sanseverino) secunda pars, in qua materialistae
;
et ultra spiritualistae confutantur, vocari potest Anthropologia.
6, En brevis synopsis totius Psychologiae.

I 1. De natura Potentiarum.
De Potentiis 2. De Proprietatibus potentiarum.
in genere. 3. Divisio potentiarum.
1 . Vitae Vegetativae.
^ 1 . De Sensibus externis.
11 Vitse Sensi- 2. De Sensibus internis.
De I'otentJis tivse. De Appetitu sensitivo.
in specie. De Vi motrice.
w H
Vitae Intel- De Intellectu.
Z lectualis. De Voluntate.
u De Empirismo.
H
O 1. De Falsis De Inditismo.
ITI Sententiis. De Ontologismo.
(d De Idearum 4. De Traditionalismo.
Q oriffine. 1 . Primus animac status.
2. De Tntel-
2. Formatio idearum.
lectualismo.
3 . Expressio idearum.
1 De
Substantialitate anima)
I 2. De
Simplicitate —
De Anima. 3. De
Spiritualilate —
4. Confutatio materialismi.
1 Sensus quajstionis.
—
.
j
2., Historia
1. DeModo
unionis.
3. Solutio —
II 4. Confirmatio solutionis.
De Composito 5. Corollarium —
ex anima et 1. l)o Unitate anima'.
corpore. 2. 1)0 Idenlitatc —
2. Do Consec-
tariis unionis.
3 l)e Sede —
« \ 4. Do Inlluxu mutuo aiiim.ne
H cl corpoiis.
<
1. l)e Creatione 1 . Falsjn scntcntias.
III animae. 2. Crenlianismus.
u
De Origine 1. 1)0 Ortu singulorum ho-
Q hominis. 2. De Ortu lio-
minuin.
minis.
2. Dc Orlu gcncris liumani.
1. I )o Immor- 1. Immorlalitas inl.rinseca.

IV talilate anim.o. 2. Iminorlalilas extrinsoca.
De Vita futura. 2. Dc Statu al- 1. Do Hesurrectione.
teriuB vitu!. 2, Do iT^tcrnitate pa;narum.
- ;
PRIMA PARS, DE POTENTIIS SEU DVN A>! II.OG A I D
LIBER PRIMUS PSYCHOLOGItE.

DE POTENTIIS SEU DYNAMILOGIA K
7. Homo non potest agere nisi mediantilnis potentiis seu

facnltatibus, quae, primum ab operationibus manifestatae, pos-
tea chicunt cognitionem ipsius hominis essentia?. De his
iii
igitur potentiis triplex erit secfio 1* de Potentiis in genere,

:
—
seu Dynamilogia generaHs ;
—
11'"* de singulis potentiis
iti spe-
cie seu Dynamilogia speciaHs ;

—
III^ de quarumdam poten-
tiarum phaenomenis specialiorihus seu de idearum origine.
SECTIO I^
DE POTENTIIS IN GENERE.
Plura de potentiis in genere, ad claritatem dicendorum,
praemittere oportet, quae quidem ex dictis in Ontologia et
Cosmologia jam inferuntur, in decursu vero hujusce tractatus
fusius eniiclcabuntur. Ila^c autem praenotamina ad tria capita
referre juvat I. de ?\fifiint: II. de Proprictatibus
: 111. de \
Dii>isione potentiarum.
CAPUT PRIMUM.
DE NATURA POTENTIARUM.
Quoniam quatuor sunt causae : formalis sciHcet, materialis,

efliciens et linalis, ideo essentiam seu realitatem, subjectumt
radicem et finem potentiarum in lucem prodere oportebit.
ARTICULUS I.
De Realitate potentiarum.
8. Quid sit poientia quoad nomeii et quoad rem ?
A. — Quoad nomen, potentia a verbo posse, idem fere

sonat ac facultas haec tamen « nominat quandoque potes-
:
tatem expeditam ad operandum », iha vim agendi quamHbet -
una, juxta modernos, soHs entibus sui consciis, altera etiam

inconsciis convenit. Unde prior latius patet quam posterior ^;
sed utraque est capacitas seu vis faciendi.
1. S. Thomas. f/« Aniina; — Sum. Theol., p. I, 77-S'J. — 2. Ibid., q. 83,

a. 2, ad 2. — 3. Alibert, Psych., p. 41.
([.
D PSYCHOLOGIA SEU ANTHROPOLOGIA
B. — Quoad rem, potentia definitur a S. Thoma : « proxi-

mum principium operationis animse ». ^
Potentia dicitur —
l^ principium operationum, seu id a
quo procedunt operationes nostrse Psychologia enim disserit :
de principiis operationum nostrarum 2° principium pro- ;

—
ximum sicut enim scriptura a manu remote, a calamo pro-
;
xime procedit, ita operationes nostrae a facultatibus imme-

diate, ab anima remote producuntur siquidem anima est :
primum principium quod in nobis vivit et operatur (n. 153).

Haec omnia ope sequentis comparationis expHcantur in :
arboribus distinguuntur radix, rami et fructus sic anima est ;
quasi radix omnium operationum hominis facultates .sunt ;
rami promanantes e radice fructus e ramis pendentes expri-;
munt actus humanos facultatibus immediate productos.

9. Utrum sint poteniice ab anima distinctce ?
in homine
A. — An non ambigitur,
sinty tum quia sine potentiis —
homo non ageret, nam in omni ente vires sunt conditio ad
agendum requisita (Ontol., n. 165), tum quia homo, cum —
natura quaidam sit, finem habet, activitate donatur, certisque
legibus subjicitur (Cosmol., n. 129) porro haec tria supponunt :
hominem viribus instructum esse.

B. —
Sunt êre potentiaSy vires sciHcet seu quaHtates —
anirnae en entitas formaHs et ontologica potentiarum. Nam,
:
juxta doctrinam hic prsesuppositam et infra probandam

(n. 180-183), homo est substantia e corpore tanquam mate-
ria ot ex anima tanquam forma coalesccns ergo in eo, sicut ;
cjuantitas in corpore, ita quaHtates scu vires primario in

anima sunt tanquam in principio formaH.
C. —
Sunt ab essentia animae distinctXj — tum quia vires
hominis sunt accidentia absobita, qua? ab ipsa substantia
distinguuntur (Ontol., n. 117) sunt et vires physica; quae a ;
principio suo sunt distincta) (Cosmol., n. 32) tum quia ;

—
generatim, in omni creatura, adest reaHs distinctio inter actus,
sc. inter to esse et to operari : ergo et inter potentias correki-
livas seu inter essentiam, qua) est potentia toO esse, et facul-
tates, qua; sunt potentise toO operari. — Si qua tamen ea dc
rc, qiioad facultates spirituales, sit speciaHs difficultas, infc-
rius evincetur (n. 153).
1. Sum. 'I heoL, p. I, q. 78, a. 4.

PRIMA PARS, DE POTENTIIS SEU DYNAMILOGIA 7
10. Utrum facultates sint realiier inier se distincice ?

Resp. afTirmative, nam operationes, quae sunt actus poten-
tiarum, sunt inter se realiter distinctae et irreductibiles ergo :
et potentide. Hinc, ratione actuum, facultates cognoscitivae

differunt a facultatibus appetitivis, v. g., intellectus non est
voluntas, eL ita de caeteris.
Jmo quandoque facultates feruntur in opposita, v. g.,
voluntas, invito sensu, fertur ad arduum laborem, vel alise
quiescunt dum alise operantur sed facultates ad diversa et
;
opposita ferri non possunt, nec aliai operari valent indepen-

denter ab aliis, nisi plures sint et distinctae.
Denique in evolutione vitae facultates seorsim et « secun-
dum ordinem temporis » transeunt ad actum nempe vita ;
vegetativa vitam sensitivam, et ista vitam intellectivam prae-

cedit. Ergo plures sunt facultates animae realiter distinctae.
Convenienter quidem, nam in confinio spiritualium et cor-
poralium positus, homo indiget variis potentiis utrarumque
creaturarum *.
ARTICULUS II.
De Subjecto facultatum.
11. Quid sit et quotuplex detur subjectum facultatum ?
A. — Suhjectum intelligimus substantiam cui facultas

inhseret, et quae utitur facultate tanquam instrumento.
IUud autem subjectum potest esse vel corpus solum, vel
anima sola, vel compositum ex anima et corpore. Si primum,
facultas diceretur corporea et materialis si secundum, spiri- ;
tualis et inorganica si tertium, organica seu partim corporea

;
et materialis secundum quid.

B. —
Quapropter ea de re triplex fuit errandi modus :
nam materialistae omnes facultates in corpore ultraspiritua- ;

—
listae fere omnes in anima ;
—
utrique demum nullam in com-
posito subjectant. E contra scholastici caute docuerunt « du-
plicis ordinis esse facultates ^
», pullam esse mere materialem
sed quasdam organicas, quae in composito, alias autem inor-
ganicas qua' in anima sola subjectantur. Unde
12. Cur nulla sit facultas materialis in corpore solo ?
Ratio petitur ex informatione corporis ab anima. Scilicet,
corpus sine anima nullam habet operationem, ac proinde ex
\. Sum. TheoL, p. i, q. 77, a. 2. — 2. Thesis Thomistica XVlIn.
<->
PSYCHOLOGIA SEU ANTHROPOLOGIA
se solo nullam facultatem seu dispositionem ad agendum.

Constat antecedens, —
tum quia operatio activitas qusedam
est, quse tota in ente a forma substantiali procedit, — tum
quia anima seu forma substantialis pervadit totam materiam
organicam quam informat.
Errant ergo mechaiiicistaB et organicistaj, et pleriquc physiologi,
qui in corpore solo ponunt facultates vitse vegetativae aut scnsitivjB,
13. Cur et quaenam sint potentise organicce seu conjuncti ' ?
Hoc nomine veniunt potentiae, quse non possunt exerceri nisi

per organa pJiysica, et liomini cornpetunt ratione unionis cor-
poris et animae. Porro tales sunt potentise vegetativae, sensi-
tivae et motrices,quod ex earumdem suhjecto sic probatur :
Subjectum operationis cst etiam subjectum facullatis. Atqui

non corpus sohim aut auima sola, sed composituni humaniiui
est subjectuin omnis operationis ad vitam vegelativam et
sensitivam referendae, —
tum quia functiones utriusque vilae
exerceri non possunt nisi per organa corporea, ut experientia
constat, —
tum quia vita, etiam in gradu infimo, supponil
principium a materia distinctum, ilhidque principium est
forma substantialis (Cosmol., n. 94). Ergo compositum huina-
nurn est subjectum facultatum vitae vegetativae et sensitivae
Hnfra, n. 34) ;
qua) proinde aclus sunt organorum et cum eis
efformant unurn comprincipium operationum.
Errant ergo Plato, Gartesius, Rosminius et ahi qui corpori
tantum vegctativas, anim» tantum sensitivas potentias iidiaerere
contendunt.
Cur et quaenam sint facultates animae seu spirituales ?
14.
Hae facultatcs vocantur inorc>(inicse seu spirituales, quae in-
trinsecus non uniuntur organis, seu quarum operatio niJiil
corporeum imôhit. Porro tales surit intellectus et iôluntas :
Hevera iu statu praescnti quoddam sensatiouis auxiHum

requirunt, ut e potcntia transire possint ad actum, a corpore
larncii r,la siiiil independentes, ut post prseviam sensationem,
sine organis matcrialil)us exerccri valeant « Maiiifcslum est, :
ait S. Thomas, quod (juaedam opcrationes suut auiinae quae

exercentur sine orgauo corporali, sicut intelligere et velle.
Unde potentiae quae sunt harum operatioiiiiiii |iiincipia, suiit
in anima, sicut in subjecto » et idco sj»iriluah^s (ii. S3).
-
1. Sufii. Thenl, p. I, (j. 77, a. 5. — 2. Sum. Thcol., j). I. q. 77, n. 5 ;

— S. Tho-
mai, De Aninia, Lib. I, lect. 14.
PHIMA PARS, DE POTENTIIS SEU DYNAMILOGIA 9
Ilinc apparet quantus sit error posilivistarum qui, ducibus

Spencer non tantum facultatcs vegetativas et sensitivas,
et Taine,
sed intellectum etiam et voluntatem ex organorum apta dispo-
sitione dimanare contendunt. —
Errant etiam scnsistae, qui
intellectum habent pro sensationis evolutione perfecta (Con-
dillac, dc Tracy).
ARTICULUS III.
De ima facultatum Radice.

15. Quaenam sit radix seu principium facultatum ?
Omnes faciiltates, etiaiii organic», ab essenlia animae dima-

nant, quemadmodum in rebus physicis rivus e fonte defluit,
qualitas emanat a substantia, et ramus e radice dependet.
Prob. ex dictis in Ontologia (n. 113) et Cosmologia (n. 32).
Nempe omnis fundatur in principio quodam for-

qualitas
mali, a materia distincto sed hujusmodi principium in ho-
:
mine non est aHud quam ipsamet anima ergo in ea radi- :
cantur facultates. —
Et sane non causatur facultas, sicut
esse vel merum accidens ab abquo exteriori ergo « a principiis :
essentiae, sicut propria consequentia speciem '. »

Fusius ex suhjecto facultatum. IToc subjectum, vel est anima
sola, vel compositum humanum. Si prius, necessarium est
facultates ab anima; essentia dimanare si posterius, etiam, ;
nam « accidens causatur a subjecto secundum quod est actu )>,
compositum vero humanum non existit actu nisi per animam.

Ergo certum est potentias animse ab ejus essentia defluere
tanquam a principio -.
Quomodo autcm facultates a substantia animae dimaneni^?

— Duplex est explicatio : quse simplex est applicatio theorise genc-
ralis circa modum quo accidentia,. juxta Suarezianos efricienter,
vel juxta Thomistas « por naturalcm rcsultantiam » oriuntur a
substantia (Ontol., n. 96) *.
16. Hinc facultates in anima post mortem remaneni.

Omnes quidem facultates, corpore soluto, in anima rema-
nent, sed aliter et aliter, nempe formahter aut virtualiter.
A. — Duge facultates, non solum ab
intellectus et vuluntas,
anima velut a principio defluunt, sed etiam earum subjectum
est anima sola quapropter natura sua sunt prorsus indepen-
:
dentes a composito humano ideoque, dissoluto corpore, in

;
1. Sum TheoL, p. I, q. 3, a. 4, c— 2. Jbiil., q. 77, a. 6. —

3. Jo. a S. Thoma,
Philvsoji/iia italiiialis, ]). 3, q. II, a. 2. —
4. Thesis Thomistica XVIl" ;
— cf,
Goudin, J hija., \). \, disp. 2, q. 4, a. 3-4.
1.
10 PSYCHOLOGiA SEU ANTIIROPOLOGIA
anima formaliter remanent. Unde anima humana a corpore

separata potest intelligere et velle, scilicet vivere nam per ;
intellectum et voluntatem, substantia simplex et spiritualis

exercet activitatem suam et vivit (n. 221).
B. —
Facultates vero conjunctif soluto corpore, non rema-
nent in anima, nisi tantum virtute. Non remanent formaliter,
subjectum enim harum potentiarum per mortem destruitur.
Virtute autem seu radice supersunt in anima ita ut, si ;
anima iterum informaret corpus humanum, iterum pullulare

et exerceri possint, secundum illa S. Doctoris « Corrupto :
conjuncto, non manent hujus potentiae actu, sed virtute

tantum manent in anima, sicut in principio vel radice '. »
ARTICULUS IV.
De Fine potentiarum.
17. Quid et quotuplex sit finis potentiarum ?
Finis facultatis est vel intrinsecus, vel extrinsecus. Finis

intrinsecus est operatio seu actus ; extrinsecus autem est ob-
jectum circa quod operatur. Jamvero :
A. —
Operatio duphcem habet terminum sive transeuntem, :
quando elTectus ejus non recipitur in facultate qua3 operatur ;
sive immanentemt si rccipitur in subjecto operante. Sic, v.

g., cogitatio est immanens, dum loquela est transiens.
B. — Simihter objectum seu id circa quod versatur facul-
tas in operando, etiam duplex est materiale sc. et formale. :
Materiale est res quam facultas attingit, considerata cum om-

nibus suis proprietatibus, etiam quae non attinguntur sic, :
V, g., haBc tabula est objecturn visus. — Formale auleni cst

pialilas scu aspcctus rci, (|ua3 attingltur ab ista vel illa facul-
tate, V. g., aibedo hujus tabulae cst objectum formalc visus.

18. Utrum facuitas ab actibus suis realiter distinguatur ?
Jics in dui>ium verti ncquit ;

probaturquc contra Cartesiuni,
qui putavit animaio ab actu cogitationis non distingui (n.lG4).
Siquidcm —
cxercitium facultalis
a) actio est : posse au-
tern ct agere de facto duo sunt plane distincta. — h) Actio
est finis et evolutio, inclioata saltem, facuitatis : ergo in Dco
solo, qiii scrnj)er habet suum iinem et evolutionem perfcctam,
1. Suni. Th(.'u1., p. I, q. 77, a. 8.

PRIMA PARS, DE POTENTIIS SEU DYNAMILOGIA ll
nulla est distinctio inter potentiam et actum. — c) Aliunde

constat experientia facultatem non semper esse in actu por- ;
ro inter potentiam etactum realis viget distinctio (Cf. n. 153).
CAPUT SECUNDUM.
DE POTENTIARUM PROPRIETATIBUS.
19. proprietates habeant ?

Quatenus potentiae partes et
A. — Partes habent potentiae organicae, ita ut quoad essen-

tiam compositse dici debeant. Revera constant duplici ele-
mento, sc. î et organo, ex quibus si unum deficit, deerit etiam
potentia, sicut, deficiente forma aut materia, deficit corpus.
B. —
Proprietates autem potentiarum sunt essentiales vel
accidentales. Essentiales a potentiis nonnisi logice distin-
guuntur nornine attrihutorum veniunt. Ex quibus, qua-
et
tuor sunt praecipuai (Cf. Ont. n. 29) simplicitas et spiritua-
:
litas, actiwitas et conatus. —

Quae vero sunt extra essentiam
potentiae eique superadduntur, sicut, v. g., hahitus, major
facilitas ad operandum, proprietates accidentales dici solent.
Superest igitur ut — l^ de Attrihutis, — 2*^ de Hahitibus lo-
quamur.
ARTICULUS I.
De praecipuis potentiarum Attrihutis.
20. Quonam sensu potentise sint simplices vel spirituales ?

1. Simplicitas est proprietas vi cujus potentia in partes dividi
nequit. Haec potentiis organicis absolute non convenit, quippe
quae in duas partes essentiales resolvi possunt, sed eis convenit
ratione tantum vis actii^de qua organum informatur. Hinc —
est cur actus qui ab hujusmodi facultatibus producuntur, v.
g., sensationes aut motus, ex parte tantum sint simpHces, ex
parte autem sunt composiLi et idoo materiales, liaud sacus ac
duplex principium a quo defluunt.
2. Spiritualitas autem, praeter simplicitatem, dicit potentiae
independentiam a materia tum in esse, tum in operari in : —
esse quidem, nam facultates spirituales sunt vires a substantia
animae dimanantes, quae nullum informant organum in ;
—
operari etiam, nam absque orânorum ope eliciuntur actus,
V. g., intellectus et voluntatis, neque in organis remanent.
—
12 PSYCHOLOGIA SEU ANTHROPOLOGIA
Jamvero hujusinodi discrimen inler simplicitatem et spiri-

tualitatem maximi est momenti siquidem potentiae brutorum :
simplices quidem sunt, minime vero spirituales. Cui quidem

non attendentes, plerique recentiorum inter potentias spiri-
tuales hominis et simphces animahum difTerentiam specificam
everterunt, sicque evolutionismo straverunt viam'.
21. Utrum
quatenus omnes facultates sint activce ?
et
« Non est possibile quod una potentia sit activa et passiva^ ».
A. —
Sed omnes sunt, vero quidem sensu, activae tum quia :
proprietates sunt animae, quse foiis est activitatis, tum quia

activitate frui debent, ut earum ope finem suum homo attin-
gere possit. — Quinimo, in ente concipi nequit potentia quse
nihil agere posset et mera « receptivitas » esset (Ont., n. 279).
B. — Verumtamen sunt activee.
potentia; aliter et aliter
Ahae sc. objecto suo moveri debent ad agendum, sicut sensus
movetur sensibihum impressione, appetitus autem bono appre-
henso. Ahae vero movent et formant suum objectum, sicut
vegetativae corpus et intehectus agens suum inteUigible. Hae
proinde sunt simphciter activae, ihse vero prius passiva3 quam
activa; nec circa idem en sola ratio divisionis.
:
C. —
Nec eodem gradu activitate fruuntur potentiae sed :
quo major est activitas facultatis, eo plures, saltem in homine,

sunt ejus functiones. Ratio est quia virtuosior facultas ad plura
potest se extendere inde est quod quihbet seiisus unam tan-
;
tum operationem habet et proprium objectum, intehectus

autem plura oihcia et objectum universale ' (n. 90).
22. Quaenam sit conatus brevis theoria ?
A. — Conatas esl inclinatio quxdam naturalis ad agendum,

vicujus potentia sponte sua fertur in rem sibi propriam. « IlaiC
naturahs proclivitas, vis aut appetitus riaturalis aut intentionis
aut conatus aut nisus vocibus a Philosophis designata fuit » ' :
sed rcctc dislinguitur ab actu voluntatis quo quis altcram

potentiam ad actum redigerc conatur {l'effort). Est cnim proxi-
ma dispositio potentise ad agendum, miniine vero actus, iic
initialis quidcm et imperfcctus, ut voluit Leibnitzius, imo
1. Cf. Coconnier, Vdihc huniainr, in La sciencc caiholiquc, au. 1881», p. 7S.

2. S. Thomas, in JII de Anima, lccL. 3., —
3. Sanseverino, Di/natn, Purs gcnci:,
a. G. — A. Sanseverino,y/>ui., a. 7, p. '.iîi.
PRIMA PAHS, Ul-: POTENTIIS SEU DYNAMILOGIA 13
nec inclinatio ad actum specialem sicut habitus, sed ad quem-

libet actum in universum'.
B. —
Existentia conatus ex dictis de natura (Cosmol.,n.l29),
probata manet, nam « ex unaquaque forma sequitur ali-
qua inclinatio et ex inclinatione operatio- ». Apposite S. Tho-
mas « Unaquseque potentia animae est quaedam forma seu
:
natura et (ideo) habet naturalem incHnationem in aliquid^ »

C. —
Effectas tandem conatus triplex notatur a Sanseverino :
1° Conatus « non in ahquem actum singularem, sed in quem-

hbet naturae suae proprium inchnat, ita ut, praesente uno vel aho
objecto, facultas erumpat in hunc vel alterum actum ». —
2°« Quomajorest conatus facultatis, eo pcrfectior est actio quam
producit. » —
3° « Quo vehementior est actio ahcujus facul-
tatis, eo debihores sunt conatus ct ideo actiones rehquarum » ;
'••
vigor enim animae est hmitatus. ^
ARTICULUS 11.
De Habitibus potentiarum'.
23. Quid et quotuplex habltus ?

sit
A. — Habitus est qudsdam potentiarum qualitas, per quam

bene vel male se habent in ordine ad operationem suam.
Dicitur 1° Qualitas, stabihs quidem, seu « difhcile mobi-
:
hs Sicque differt a mera dispositione necnon ab actibus

)).
transitoriis, qui ex iisdem potentiis defluunt (OntoL, n. 126).

2° Est quahtas qua potentia se habet ad operationem unde :
dicitur operativus^ et ab habitu entitativo, quo ipsamet sub-

stantia entis perficitur, distingui debet.
3^ Est quahtas qua potentia se habet bene vel male : si prius,
iîrtus ; si posterius, iîtium dici debet. De utroque speciatim
agetur in Ethica (n. 58-61).
Ex quo inferes habitum a potentia diflerre : non enim, sicut

paulatim acquiritur
ipsa, necessarius et inamissibihs est, sed
et amittitur nec ad omnes actus ejusdem potentiae disponit,
:
sed ad quosdam, bonos vel malos.

B. —
Habitus secundum tria specie distinguuntur uno :
quidem modo secundum originem, alio vero modo secun- —

dum subjectum, —
tertio modo secundum objecta specie diffe-
rentia''. Unde
Theorie fondam., p. 115-116. — Anima,
Farges,
— Thoiras, II Dede
2. S. in
•1.
lect. 5. — 3. Sum. Theol., p. q. 80, a. 1, ad 3 Cf. disp. Veritate,

q. 22, a. 3, ad 5. — I,
4. Sanseverino, Ibid., a. 7. — Sum. TheoL, la
;
5.
sest.
2ae, q. 49-54 ;
— Cf. Roland-Gosselin, Uhabilude. — 6. Sum. TheoL, q. 54, a. 2.
l^ Ratione originis primariae, dividuntur in innatos, acqui-

sitos et infusos, prout a natura, vel ab actibus repetitis, vel
a gratia Dei competunt potentise (n. 25-3^).
2^ Ratione suhjecti^ distinguuntur in intellectuales et mora-
les,prout ad potentias cognoscitivas vel ad appetitivas refe-
runtur ideoque scientia vocatur habitus intellectualis, et
;
temperantia habitus moralis.

3° Ratione objecti quod attingunt, sunt naturales, vel super-
naturales.
24. Quibusnam potentiis /nesse possit habitus ?
THESIS
Hahitus potentiis creaturarum physicis nuUo modo organicis ;
ahquatenus spiritualibus êro proprie et per se competit.

;
Prob. — Revera, ut facvdtas proprie

et per se sit capax ha-
bitus, tria requiruntur ut reapse sit in potentia ad idâd
: 1.
quod per habitum disponitur 2. ut non sit determinata ad ;
uiium, sed a seipsa pluribus modis determinari possit 3. de- ;
nique ut determinatione indigeat ad finem suum attin-

illa
gendum'. —
Porro hsec tria simul nonnisi potentiis spiritua-
hbus creaturarum conveniunt, quod sic probatur :
jum enim non convenit DeOy cujus omnipotentia semper est

in actu unde in creaturis, non in Deo, invenies habitus.
;
Ilum 11011 convenit viribus physicis corporum, quae, v. g.,

sicut calor, electricitas, ex sua natura determinantur ad unum
actum. Unde mineraha habitus suscipere nequeunt « II est :
impossible de modifier les proprietes physico-chimiques des

mincraux la densito ou les alhnitcs du platine ou de Tor res-
:
leroiit h's memcs sous Lous les chmats- )).
non convenit viribus ^êgctativis et

III"'" absolute et per sc
sensitivisy nam plantae,
sub influxu spontaneae activitatis, bruta
vero ex inslinctu natura^ suam perfectionem satis obtincnt ;
sic, v. g., aranea reccntcr nata suain artem optiine cognoscit,
nec educationc indiget.

\L contra, poLentise creaturaruin rationales a principio sunt
in potentia a sei})sis variis modis propc inrmitis dcLermi-

;
nari possunt imo educaLione et exercitio indigent ad suum

;
finem asseffueiidum-' ergo proprie et per se indigent habitu,

:
1. Snni. ThcoL, la 2a5, ((. 49, a. 4. — 2. Farges, Lu Vie, p. 34. — 3 Sum'

'J ht.ul., lu 2u-, q. 04, u. 1 ; q. 00, a. 1.
t>fttMA PAKS, DK POTENTIIS SEU DYNAMILOGIA 15
proprie et per se.

Dixi : Nam
potentiaB organicae, per accidens,
non a seipsis, sed sub extcrno influxu mediorum aut educationis,
suani agcndi rationem mutarc valent, et novas acquirere dis-
positiones '.
25. Qusenam sit origo seu causa habituum in potentiis ?
Hanc causam jam supra innuimus (n. 23. B).

triplicem esse
natura^ cum nempe habitus « datur in crea-
1. Prima est
tione"' ». Porro homini inesse quosdam habitus initiales :
Imprimis experientia constat nam, v. g., homo « statim

;
cognito quid est totum et quid est pars, cognoscit quod omne
totum est majus sua partc" ». Ergo dispositio ista speciahs ad
cognoscendum prima principia est habitus naturahs.
Et congruit rationi^ nam per hoc quidem Deus, qui non
potest deficere in necessariis, se praebet providentem, intel-
lectusomnium hominum ad verum uniformiter dirigendo.
Secunda est repetitio actuum, ut constat experientia
2. :
quidquid enim patitur ab aho, disponitur per actum agentis,

sicque in eo generari potest habitus. Quod quidem evenit,
quum agens activum potentiam passivam, post plures actus,
vincere potuit hoc modo « habitus virtutum moraUum cau-
:
satur in appetitivis potentiis, secundum quod moventur a ra-

tione, et habitus scientiarum causantur in intellectu, secun-
dum quod movetur Imo non-
a primis propositionibus*
». —
nunquam, ut in corporaUbus, fit post unum actum, « sicut
quandoque medicina fortis statim inducit sanitatem^ ».
3. Tertia causa Deus est, qui homini, vi potentiae obedien-
tiaHs*^, qua omnia agentia Creatori subjiciuntur, infundere
potest habitus ejus naturalem facultatem excedcntes, aut in
eo, sine ipso, producere pra^ternaturaUter elTectus qui possint
naturali ejus virtute causari^ (Cosmol., n. 110).
Notandum est habitus acquisitos, sive mah, sive boni sint,
via haireditatis ad fihos cl nepotes liaud raro transmil:ti posse,
ut experientia perenni constat, et haec est quarta, nec mi-
nima, causa habituum in hominibus ", secundaria tamen, et
ahquid a duplici priori causa participans.
Exinde colliges quantum errent pleriquc philosophi, potissimum
inter recentes, qui contendunt omnem habitum esse acquisitum *'.
Farges, La Vie, p. 34.

1. —
2. S. Thomas, /// Sent., dist, xxxui, q. 3, a. 2. —
3. Sum. Theol. la 2aB, q. 51, a. 1. —
4. Sum Theol. la 28e, q. 51, a. 2. —
5. Sum.
Theol., ibid., a. 3. —
H. Sanseverino, Dynamil
— ——
pars generalis, a.6 •
,
—
E. Blanc,
Mrtnph., n. \\1 7. Sum. ThroL, ibid., a. 1. S. Vallet, Vllircditc, i>. 252-
2L>b. — .
U. Franck, Dicliun., arl. Ilabilude.

16 PSYCHOLOGIA SEU AISTHROPOLOGIA
26. Quinam sint effecius habituum in potentiis ?
Habituum triplex est praecipuus effectus, ut ait Angelicus^ :
\P Uniformitas in operatione ;
qui enim, v. g., possidet ha-
bitum bene agit
virtutis, ordinarie et raro peccat.
20 Facilitas seu promptitudo qui mathesis habitum ; sic
habet, statim et sine praevia inquisitione problemata solvit.

3° Delectatio etiam fit enim habitus quasi nova natura
:
;
porro placet operatio quae est secundum naturam.

Quse quidem tria habitui, quatenus est determinatio, dispo-
sitio et perfectio faciiltatis, perfecte congruunt.
Ex quibus duo de ui et incommodis habitus inferuntur.
Magna est vis habituum in utramque partem
\P ; si virtus,
maxime juvat evolutionem nostrarum potentiarum ; si vitium,
a suo fine hominem avertit.
2° "Habitus tamen secum trahit incommodum. Nam ejus
uniformitas tolHt activitatis varietatem, generatque actionem
fere mechanicam faciHtas tollit mentis reflexionem delecta-
; ;
tio, sicut quaedam concupiscentia, minuit libertatem.
27. Utrum habitus augeri, diminui vel corrumpi possint ?
A. — Habitus augentur non in se, sed ex parte tum ob-

jecti, tum subjecti. — Non in se seu quasi per additionem
gradus ad gradum sunt enim habitus quaedam formse indi-
;
visibiles unde unus habitus ex multis habitibus constitui

:
nequit -. —
Sed ex parte objecti ad quod ordinantur seu ex-
tensii^By sicut dicitur major vcl minor « scientia, qua? ad plura
vel pauciora se extendit^». —

Praesertim vero ex parte subjecti
seu intensiê augentur, quando, v. g., per frequentiam actuum
et majorem conatum, magis radicantur in anima ac magis ei
adhaerent, reduccndo in actum totam ejus potentiahtatem.
B. —
Corrumpuntur autem liabilus tum per se, tum per
accidens per se scu ])er actus contrarios, sicul \wv falsa ju-
:
dicia aut ratiocinia corrumpilnr habitus scientia» per acci- ;

—
dens seu per corruptionem siii subjccli, sicul scientia, in quan-
tum dependet a sensibus, organorum morljo corrumpitur''.
C. '
—
A fortiori minui possunt habitus nam « diminutio :
qua^dam via est ad corruptionem ». Porro, sicut fit aug- —

Thomas, Qunsl. a. 2. el a. 1, c. ad fin. — Sum.
1.
TheoL, la
S.
2a>, q. M, a.
disii.,
-'i. — dc:t.
Vnil., q. 20,
Smn. /J'hrol., la 2a^, q. r)2, a. 1. — 2.
'5. Siun.
llti.ol., ifjid., q. [i, a. 1.
:
1'KIMV 1'AUS, i>i; I'oti:miis seu dynamilogia 17
mentum per quernlibet actum cujus intentio adsequat vel a

fortiorisuperat intentionem habitus, ita diminutio fit per
actus remissiores, vel a fortiori per cessationem ab opere'.
CAPUT TERTIUM.
DE DIVISIONE HOMINIS POTENTIARUM.
28. Quonam principio nitatur divisio potentiarum ?
Duplex cst ;
proxiinum seu actiis, remotum seu objectum.
THESIS.
Tot sunl potentiiB specifice distinctoe quot actus specifice diwersi
tot autem actus quot ohjecta formaliter diiêrsa.
Proh. l"*", nam efTectus speclfice diversi causam requirant

specifice diversam ; sed actus sunt effectus et potentiae sunt
actuum causaj ; ergo actus specifice diversi requirunt poten-
tias specifice diversas et quot illi, tot istae. — Proh. 2""^, nam
ipsimet actus discriminari non possunt nisi ab objecto circa
quod versatur, et spectato qiiidem sub tali talive respectu
qui actibus attingitur : ergo speciem sumunt ab objecto non
materialiter sed formaliter sumpto (n. 17). Hinc, v. g. rosam
videre, olfacerc, tangere diversi sunt actus et diversos requirunt
sensus eodem ferme modo ac idem materiale lignum secare,
pingere, radere diversa expostulant instrumenta.
Proh. utrumque, nam « potentia, secundum illud quod est
potentia, ordinatur ad actum : unde oportet rationem po-
tentise accipi ex actu ad quem ordinatur — et per consequens
oportet quod ratio potentiae diversificetur, ut diversificantur
actus, secundum diversam rationem objecti^ ».
Confirmatur, nam potentiae alio modo distingui non possiint

quam illo quo cognoscuntur
atqui, sicut ignotae remanent,
:
antequam operantur, aut tales nobis apparent, prout

ita tales
has aut illas operationes circa hoc aut illud objectum efficiunt.
Ergo tot sunt quot actus et ohjecta formaliter diversa.
29.Quaenam sit perlpatetica facultatum divisio ?
Praelaudato innixi principio, scholastici, post Aristotelem et
S. Thomam, facultates primo dividunt in quinque genera.
Reêra, quinque sunt operationum genera sicut et quinque
objecta per facultates sub aspectu speciali seu formaliter ha-
bita. Anima enim humana : — 1. Per facultates wegetatiwas
1. Sum. Thfol., 1 a 2 ae, q. 52, a. 2 et 3. — 2. Sum. ThcoL, p. I, q. 77, a. 3 ;
— S. Thomas. in II de Anima, lect. XI, lect. G,

. ;
agit in corpus suum

ut illud nutriat, augeat, aut aliud simile
generet. — 2. Deinde sese convertit ab objecta ut illa cognos-
cat, et hoc duplici modo res sensibiles, corporeas et singu-

:
lares percipit ope sensuum ;

—
3. universale autem ac imma-
teriale per intellectum apprehendit. 4. Postea tendit per —
appetitum ad objectum cognitum et ad ilbid fertur. 5. De- —
nique res appetitas exteriores assequitur per motum localem.
Unde scholastici distinguunt facultates êgetatiims, sensitimSj
intellectiiâs, appetitiiâs et locomoti<âm.
Prseterea easdem facultates subdividunt
in aHas pkirimas,
videHcet vegetativas in nutritwam, augmentatiâm et genera-
tiiâm ;
—
quinque sensus externos enumerant tactum^ visum, :
auditum, odoratum et gustum, et quatuor internos sen- —

—
:
sum communem, phantasiam, memoriam et sestimatiiâm

dupHcem intellectum esse putant, agentem et possihilem
;
;
—
pariter duo sunt appetitus sensitiiûs et intelleciiiûs seu i>o-
luntas ;
— viin autem motricem unam esse sentiunt.
30. En schema scholasticae divisionis potentiarum.
Quum facultates referantur ad vitam vel vegetativam, vel
sensitivam, vel intellectivamj clarius forsan et commodius
facultates ad tria genera, sub alio respectu, revocari possunt
qiilbus additur vis motrix, ordinis quidem sensitivi, sed tribus
gradibus vitae inserviens. En hujusmodi divisionem— :
I Nulriliva.
vitte Augmenlaliva.
Generaliva.
1. Tactus.
2. Visus.
a) Sensus
3. Auditus.
extcrni.
4. Odoratus.
Cognoscitiva) 5. Gustus.
scnsibilium. 1. Sensus communis.
II
b) Sensus 2. Imaginatio.
vilai
interni. 3. Memoria.
sensitwx.
\ 4. /Estimativa.
H
/5
2. Duplex est appetitus sensitivus :
U AppctitivBB a) irascibilis.
H sensibilium. b) concupiscibilis.
O 3.
Cl-I
Via motrix. \ eeu locomativa circa sensibilia.
1. C Duplex est intellectus :
Cognosrilivaj a) intellectus agens

III
intcUigibilium. ( b) B possibilis,
vila)
intellecti^fa .
2. ( Una est voluntas :
Appoliliv.i- u) Sivo neocss.uio.

\ inteiligibilium. ( b) Sive Jibcre agat.
1
PRTMA PARS, DE POTENTIIS SEU DYNAMILOGIA 19
31. Utrum vera sit scholastica facultatum divisio ?
THESIS
Legitinia est scholastica jacidtatum diinsio.
Prob. : — regulis enim divisionis logicse perfecte congruit.
Nam 1° est adsequata : siquidem concipi nequit operatio
atiimae quae ad has facultates non spectet (Log., n. 137).
2° Est immediata seu gradibus ordinata. Continet enim su-
prema tantum genera facultatum, quai postea subdividuntur
in plurimas species, ut dictuin est (n, 29).
Denique membris opposita^ sicut vegetare, sentire et
3*^ est
intelJigere inter seopponuntur. Nam per facultates vegetati-
vas homo quamdam similitudinem habet cum vegetahbus ;
per facultates sensibiles cum animahbus. Solus autem inter

animaHa vita intellectiva fruitur. Rursus in ordine sive sensi-
cognitio tum appetitui, tum vi motrici
bili sive intellectivo,
opponitur, ut primo intuitu apparet et clarius infra patebit.

Dices : Cognitio sensibilis et intellcctualis rediici debent ad
unicam facultatem cognoscitivam ergo non est opposita divisio. ;
Resp. Nego ant., nam cognitio non est quid sensibus et intellec-
tui univoce sed analogice tantum conveniens, nec versatur circa
idem objectum formale, ut infra videbitur (n. 83). Unde nego cons.
32. Hinc falsce sunt recentiores facultatum divisiones.
Scholastici parum inter se dissentiunt circa divisionem lacul-
tatum animsB ; sed non ita dicendum est de recentioribus phi-
losophis.
A. — 1. Juxta positivistas, facultas, potestas, capacitas non
existit a sunt tantum facta seu phsenomena
materia distincta ;
physiologica qua3 revocari possunt ad vitam iêgetatiwam, sensiti-

vam, aut socialem.
2. Spiritualistse autem, nempe qui vocantur eclectici, praecipuc
magistri scholae scoticae et multi recentiores, potentias anima)
communiter dividunt in sensibilitatem, intellectum et voluntalem
vel activitatem.
B. —Jamvero istas divisiones et ahas hujusmodi rejicimus.
1. Imprimis enim sunt nam, juxta recentiores fcre omnes,
falsse :
sive sint positivistsB, sive non, facultates animae sunt mera no-
mina, et ab ipsa anima non distinguuntur. Ideo non facultates
enumerare, scd tantum facta psychologica in classes reducerc
conantur.
2. Insuper sequivocatione laborant multiplici siquidem a) : —
recentes per intellectum dcsignare solent facultates cognosci-
tivas in genere. Inde gravis defluit aequivocatio nam animaha :
cognitiones nonnullas acquirunt eapropter, juxta quosdam spiri- :
tuahstas, intcllectu gaudent et nonnisi gradu difFcrunt ab homine.

— h) Itemque per scnsibihtatem vei gaudium et dolorem expri-
munt, quse non sunt facultates, sed phsenomena singulis faculta-
tibus propria, ut infra dicetur (n. 105) vel saipius exprimunt ;
appetitum et passiones unde corruit vera notio moralitatis, nam

;
actus moralis appetitum rationalem et liberum supponit \

3. Denique istse divisiones non sunt adscquatae. Nam positi-
vistae omittunt intellectum et voluntatem spiritualistse autem ;
vegetativas et locomotivas, et hoc quidem quia, duce Cartcsio,

unionem substantialem mentis et corporis negaverunt. Ea enim
rejecta, potentise vegetativse et etiam « cxecutivse », non inbse-
rent animae, sed referuntur ad aliud principum a materise viribus
non distinctum.
Quisnam sit ordo nostrarum facultatum ?
33.
Ratione generationis, facultates inferioris ordinis ante
1°
alias omnes transeunt ad actum. Revera secundum ordinem
temporis ex imperfecto ad perfectum ascendimus ergo vita ;
vegetativa vitam sensitivam, et vita sensitiva vitam intellec-

tivam prajcedit.
2® Ratione dependentise, duplex inversus datur influxus :
a) Prior est partis inferioris, nam vita sensibilis a vege-

tativa pendct ; vita autem intellcctualis ab utraqiu^ saltem
in statu [uajsenti hominis. Iii vita vegctativa facullas aug-
mcntativa a nutritiva pendet, et generativa al) augmentativa.
Iii vita sensibili appetitus supponit sensationem, et locomotiva
pra^supponit appetitum. Denique in vita intellectuali voluntas
sequitur intcllectum, quia « nihil volitum nisi prfficognitum )).
h) Posterior est partis superioris, nam facultates altioris

ordinis easque impediunt vel dirigunt in quo-
imperant aliis
dam gradn, v. g.,' voliinlas ulitur omnibus aliis, et etiam
quoddam imperium aut saltem vim directricem in facultatcs
sensitivas exercet. Unde mirabilis ordo et aspectabilis soHda-
rilas conspicitur inter animaj facultates-.
3*^^ Ratione tandem dignitatis, ea perfectior cst facultas qua?
habet an>pliiis objectum. Unde vegetativa qua^ ordinatur ad
unum corpiis vivcns, inlimum lcnct locum ;
sensiliva ([ua^
spcclal ad omru; objectum materialc, sccurHhi cst ;

pcrfectissi-
ma autem est intclligcntia cujus objectum est onmc ens sivc
spirituale, sive inaterialc siib respectu uTîvcrsaii.
(îuc quum ex impcrfcctis ad pcrfcctiora gradientes,
ita sint,
hiiric ordincm generationis, dependentia) ct hierarchia^ sc-
qiicndum assumimus in secunda sectionc.

1. Bourquard, Durtriiic dr la coniKnssancc, «•. v. p. Joif. — J. Sain. 'Ilniil.,
p. 1, ({. 77, ;i. 2 ol, -i.

PRIMA PARS, DE POTENTIIS SEU DVNAMII OGIA 21
SECTIO ir\
DE POTENTIIS IN SPECIE.
Ex sunt unicuique facultati specialia, ad tres
dictis, ea qiiae
vitae gradus, ideoque ad tria capita referri possunt I""^ de po- :
tentiis vitae Vegetot'n>se 11""^ de potentiis vltde Sensitwai

; ;
Iljum (jg potentiis vitse Intellectivse.
CAPUT PRIMUM.
DE POTENTIIS VIT^ VEGETATIV^,
Disserere est —
1° de Natura potentiarum vegetativarum in
homine ;
—
2° de .Corpore humano, quod est earum efTectus.
ARTICULUS I.
De iîtae <êgetatii^se Potentiis.
34. Quaenam sit vitse homine i6rem theoria ?

vegetativae in
^ itae vegctativai, cujus definitionem generalem jani inspexi-
mus (CosmoL, n. 76), hic summa capita tangere licet :
A. — In homine vita vegetativa est activitas vi cujus corpus

humanum se nutrit, augescit et reproducitur, sicut et caetero-
rum vegetalium aut animalium corpora.
B. — Hujus igitur tres sunt functiones, tres etiam in ho-
mine potentiae vegetativae, et quidem probabilius inter se rea-
liter distincta? (CosmoL, n. 86).
C. — Eorum autem radix seu primum principium est ani-
ma nam omnis facultas, ut vidimus, instruit substantiam
;
ad agendum. Sed anima in homine est principium actionis,

et proinde omnis facultatis etiam vitae vegetativae.
D. — Potentiarum denif{nc suhjectum immedialum est
compositum humanum iinde hiijusmodi potentise dicuntur
;
facultates conjuncti seu organicae. Quod sic probatur :
Ea facultas est conjuncti, quae nec soli corpori, nec soU ani-
mae, sed utrique simul convenit. Sed tales sunt facultates vitae
vegetativae : 1. —
non conveniunt soli corpori, quia omnes
vitae functiones supponunt principium quadam activitate
praeditum, ct conscqucntcr a matcria dislinclum 2. —^ non ;
—
conveniunt soli animae, quia functiones vitae vegetativse, sc-

nutritio, auctio, generatio, exerceri non possunt nisi in organis
materialibus. Ergo facultates vitae vegetativae in composito
humano immediate reponuntur.
35. Utrum
et quatenus functiones vegetativae sint p/asticce ?
A. —
Generales nutritionis functiones, quibus fundatur lola
vita vegetativa, sex sunt praecipusB videlicet apprehensio, di-
—
:
gestio, circulatio, respiratio, secretio, assimilatio, cum or-

ganis respectivis '. De quibus sit
THESIS
Functiones îtse iêgetati^se in homine non rationales, nec
mechanicse et materiales, sed plasticae dici debent.
A. — Non rationales, ut docuerunt Scahger, Stahl, Per-
rault ; id est non procedunt ab anima rationali, in quantum
est rationalis et per facultates spirituales operatur. Etenim
operationes rationales sub testimonio conscientiae, sub domi-
nio libertatis cadimt, et sine organorum concursu efliciun-
tur. Sed hsec dici nequeunt de operationibus vegetativis in
homine : secus enim anima cognosceret omnes operationes
vitae vegetativae easque pro hbitu dirigeret (jiiod sanc falsiim ;
est (CosmoL, Ergo non sunt rationales.

n. 97).
B. — Nec sunt tantuiiimodo mechaniax: et materiales, iit
vdluit Cartesius ; nam spontaneitate dotantur, a iiiateria au-
tem sola nulla spontaneitas procedere potest. Quare, hcet ad
id ordinantur ad quod etiam ordinantur actiones in rcbiis
inaniniatis, sc. ad consequendum esse et conservanduin, la-
men « in viventibus hoc fit per altiorem ct nobiliorein ino-
duiir^ ».
C. —
Plasticse dici dcbcnt, scu viriuni physico-cliiinicaMini
directivge ad fincm dctcrminatum, nempc ad ionnalioiicin ori>a-
nismi humani '. « Qu'est-cc quc vivrc, aicbat Cl. BcMnard, siiioii
crecr ? ct crecr quoi ? justcmcnt, c'cst crccr rorganisinc ? » vl
idco vitam appcllabat « vim dircctriccm », sicui cl i{)sc Aris-
totclcs « artcm aedilicandi naturalcm ».
Nec disscntit S. Thomas, juxta qncm iunctioncs « aiiinia) v<'gc-
tabilis excrccnt suas actioncs instrumentalitcr pcr qualitales
activas ct passivas matcriee'». Digcstio, v. g., ct ca qvso coiisc-
quuntnr « fit instrumcntalit(!r pcr actioncm caloris ^ ».
Cf. Farges, La Vif, chap. — Cf. Mercior, r.si/ch., I, n. cl, !)2.— 2. S.
1.
Thomas, iii JJ de Anima, lect.
I
5. —
;
3. Sum. TlifoL, p. J,
l.
78, a. 2,
î{'>
ad 1. —— î.
Suin. 'I'liroL,ibid. —
5. JUid., q. 78, a. 1 ;
— Cf. Gardair,
<|.
Corps el Ainc, p. 75 ;
Farges, Maliere el J''urme, j). 207-2r!0, itiipriinis 210-223.

PRIMA PARS, DE POTENTIIS SEi: DYN AMTT.Or.TA 23
ARTICULUS II.
De Corpore humano.
Quaenam de corpore Psychologum scire necesse sit ?
36. '
A, —
Qua^ ])ertiiient ad corpus humanum proprie sunt
objeclum Biolo<>ia\ Ilaec multifariam dividitur nam emhryo- :
logia genesim et primam evolutionem histologia telas fibras- ;
que minutissi/nas morphologia formam sive internam sive

;
externam pJn/siologia varias functiones anatomia. organo-

; ;
riiiu structurani ct a|>[)aratus tandcm Ttiorbos or-

;
pathologia
ganisrni vivcTTtis dcscribit. autcm ad anthropologiam
llaec
late sumptam, non vero ad partem anthropologiae philosophi-
cam directe pertinent.
B. — Quse tamen omnia indirecte psychologo, qui intros-
pectione sed et experimentatione uti debet, scitu sunt valde
utiha, imo ahquatenus necessaria. Nam sine praevia corporis
scientia, nec animae et corporis mutuus influxus, nec utrius-
que relationes, proindeque nec ipsa vita intellectiva sufricienter
cognosci valent. — Adde quod operationes vegetativae et sensi-
tiva', quuTn sint organicae, certo . et sine erroris formidine
determinari nequeunt absque notitia scientiarum naturahum :
secus enim a priori determinarentur.

Nota. — humanum est effectus formahs virium
Jamiêro corpus
vegotativarum simul suhjectum vitaj sensitivae. Unde prseter ea,
et
quae jam dicta sunt (Cf. supra, n. 35 et Cosmol., n. 79-82), vel, data
occasione, affcruntur, hsec duo quaerenda supersunt. Unde
37. Utrum et quatenus corpus sit efFecius animse ?
A. — Dicit Cartesius fcEtum, a Deo quidem originarie prae-

formatum, solo motu mechanico paulatim evolvi ad debitam
qiiantitatem'. Haec porro theoria :
Falso nititur fundamento, tum quia subaudit corpus non

1°
esse animatum sed in mera extensione consistere, tum quia
supponit organismum ab initio mundi praeformatum esse :
qiiod falsuuT esse demonstratum est (Cosmol., n. 94, 95, 106). '
2" Aliquid adstruit impossibile sicut enim varia ligna qui- :
l)iis conficitur navis aut domus, ex seipsis in formam navis vel
1. Mercier, P.si/chologie, t. I,n. 10 — Cf. Gemelli, Le fondernenf biologique

cle Psjfcholfjgie, in Revue
la Neo-scoL,
;
an. 1908 —
D'' Grasset, Introduction
physiologique d la philosophie.
—
— ;
2. Cf. Descartes, Traile de la formation du Fcetus,

3. Farges. La Vie, p. 41 et 17fi.
24 PSYCHOLOGIA SEU ANTIIROPOT,OGIA
domus... sese erigere non valent, ita nec particulse materiae in

formam corporis humani. « Cest donc la puissance vitale (de
Tame) qui non seulement fagonne Torgane mais encore, ,
apres Tavoir forme, rentretient, le repare, guerit ses lesions, et

meme, dans certains cas, le reproduit completement ^ »
B. — Statim ac materiae communicatur principivim vitale, sic
gradatim sub illius influxu eiôluitur corpus humanum. Primum
cor apparere debet, ex quo fluit sanguis nutritivus, quodque ab
Aristotele vocatur punctum saliens. « Presque en meme temps
sur la tache germinative on voit sc dcssiner Taxc cerebro-spinal, lc
cerveau, les meninges, puis viennent les organes des sens, roeil,
roreille, etc.'^... » Processus ille succcssivse, ut ita dicam, cons-
tructionis, a physiologis vocatur epigenesis {Cosmol., n. 106).
38. Quaenam sit sysiemath nervosi theoria generahs '

?
Ad scientiam vitse scnsiLivse, generahs conspectus systematis

nervosi in antecessum exponi debet. Hic ad tria, sciUcet anato-
miam, physiologiam, et conditiones biologicas reduci potest.
A. — Anatomia. —
Duo complectitur systema nervosum,
nervos scihcet et axem cerebro-spinalem, id est, cerebrum, cere-
bellum, medullam oblongatam et spinalem, a quibus nervi pro-
cedunt.
1° Sunt nervi fascicuh fibrarum, quae organa corporis cum cere-
bro vel medulla coUigant, instar funicuh moUis hinc in systemate :
nervoso distinguuntur nervi cranii (12 paircs) et rachidiani (31

paires) quorum aUi sunt sensitivi, aUi vero motores.
;
2° Est cerebrum substantia moUis et pulposa, quae in parte supe-

riori capitis, a fronte ad occipitium continetur. Extorius multis
gyris concinnatur, vulgo dictis « les circonvolutions cerebrales ».
— Dividitur in duas sectiones, seu « hemispheres cercbraux »,
quae quidem corpore caUoso uniuntur, et singulae trcs lobos, ante-
riorcm sciUcct, medium et postcriorem habcnt. Porro cerebrum
dupUci constat substantia, cincrea sciUcet et alba prior et externa :
ccliulis nervosis, postcrior ct interna fibris coalescit, quibus subs-

tantia cinerea cum nucleis etiam cinereis, « couchcs optiquos ct
corps strie », in ccntro positis, rcligatur.
CcrebeUum seu « arbor vitae », juxta vetercs, in partc cranii
inferioris positum, est substantia simiUtcr moUis, cincrea ct alba,
sine gyris, in duas etiam scctioncs tlivisa.
3° Medulla oblongata vel bulbus rachidianus, ccrcbeUi conti-
nuatio est, quae in canaU vertcbraU protcnditur, ct tunc moduUa
spinalis vocatur '\
B. —Physiologia. —
ICn porro functiones honiTncc organorum.
Farges, I.a Viit, p. :}8-4(>. — 2. Farges, La Vie, p. 182. —

3. Cf. Farges,
1.
L«: Cerveau, p. 20-50 ;
— Mercier, J\ii/chologio, lom. I, n. ^tA-rtd —
Castelein,
;
}*sychologic... dans ses rafiiiorls as'i'(: Vanatomie, le iihi/.sioloKie. — Grasset, Jnlro-

—
(luclion iihj/siolofrif/ue n Ui iihilosoftliie,
;
vel lalino sonnonc, Lahousse, i^si/rho-

lofîa, ]>. 111-114. — î. Farges. Le Cervcau, \k 22-2r> fi (iguros.
PBIMA PARS, DE POTENTIIS SEU DYNAMILOGIA 25
1° Nervi scnsitivi impressiones in organis periphericis expertas

transmittunt ad axem spinalem et inde ad cerebrum inde redeunt ;
aliorum ncrvorum ministerio, varii motus quibus omnia organa

alTiciuntur.
De modo autem transmissionis hujus vis nervosse (energio
nerveuse) disputant physiologi ahi, v. g., Cartesius, admiserunt
:
spiritus animales (les esprits animaux) in nervis cavis moveri. Alii

propugnant fluidum imponderabile, v. g., Cuvier « II y a grande :
apparence quc c'est par un fluide imponderable que lcs neris agis-
sent *. » Recentes tandem, v. g., Beclard, motus vibratorios com-
muniter admittunt -.
2° Axis vero cerebro-spinalis variae sunt functiones nunc descri-
bendae. Nam —
a) medulla sive spinalis, sive oblongata, ad cere-
bruni transmittit sensationes, etsi ipsa sit centrum, inconscium
quidem, sensationis et motus. —
b) Cerebellum ad sequilibrium
motuum forsitan requiri videtur. —
c) Cerebrum denique fit to-
tius sensationis et motus centrum ultimum -et conscium. Hoc qui-
dem sensationibus consciis omnino requiritur medulla vero suf- ;
ficit sensationibus externis et inconsciis, ut in animalibus vivi-

sectis aut capitc truncatis facile cxperimentatur ^ (n. 47^ 57).
C. —
Conditiones biologicse horumce organorum sunt :
—
sanguis cum oxygenio, nam deficiente circulatione, dcficit omnis
motus, omnis sensus, imo ct ipsa intellectio quies ei somnium, —
in quo nutritione reparantur jacturse vigiliarum calor, nam
;
;
—
frigus motum
et sensibilitatem paulisper tollit. Quod et plura
venenosa corpora ipsa producunt, quse gallice dicuntur « lcs :
poisons paralyseurs du mouvement, et les poisons dc la scnsibililc

ou anesthesiques ^. »
CAPUT SECUNDUM.
DE POTENTIIS VIT^ SENSITIV^ '.
39. Quid sit facultas vitae sensitivse seu sensibilitas ?
Generatim illa est, per quam anima corpori unita, res ma^
terialeSf quatenus mcUeriales, percipit, appetit ciiit assequitur,
Est faeiillas, 1" per (juam anlma corpori unila operatur.
Namque facultates vita^ sensitivai, sicut et ipsa; facultates vitaj
vegetativse, non habent ut suhjectum animam solam, neque
solum corpus, sed compositum ex anima et corpore.
2. Operatur autem circa res materiales quatenus materiales,
i. e., in quantum sunt aliquid concretum, singularc, qualita-

tibus sensibilibus praeditum. En objectum sensibililatis, quo
1. Cuvier post Arist., Gen. Anim., ii, 3. — 2. Farges, Le Cerveau, 25-37.

— 3. Farges. ihid., 37-44 251-271,
;
— 4. Farges, ihid., 47-55. —
5. Mercier,
Psychologie, l.l, n. G7-1G0.
2
differt ab intellectu, qui immateriale et universale tantum

directe percipit.
3^ Percipitf appetit aut assequitur id est, inter potentias :
vitae sensitivse, alise vero res materiales appe-

cognoscunt, aliae
tunt, aliae tandem ad easdem res consequendas corpus movent.
Hoc in sensu, sensibilitas late sumpta « est quaedam deficiens
participatio intellectus * » et voluntatis.
Hinc triplicem habet functionem, et tres facultates anima-
lium seu vitae relationis amplectitur. Functio autem cognos-
citiva est duplex et valde diversa, nam sensus sunt externi
vel interni. Unde quatuor erunt articuli 1"^ de Sensibus :
Externis 2*^^ de Sensibus Internis

;
3"^ de Appetitu sensiti<ô ; ;
4"^ de Locomotiiâ.
ARTICULUS I.
De Sensibus Externis^.
Quatuor paragraphis agemus 1° de numero 2° de objecto : ; ;
3° de subjccto scnsuum externorum, et 4^ de sensalionis pro-

cessu.
§ I. De Numero sensuum externorum.
40.Quid et quot sint sensus externi et sensoria ?

A. —
Sensus externus^ cujus organum est locatum exterius,
directe percipit proprietates rerum exteriores hinc differt a :
sensibus inleriiis, ratione tiim organi, tum objecli.

Quinque numerantur sensus externi, id est, visus, auditus,
guslus, odoratus et tactus. — Prior est ^îsus, cujus organum
est oculus, cujus actus est videre, et c|ui mediante lumine
colorem, et, ope coloris, exlensionem, ligurarn, motum, quie-
tem, distantiam corporum attingit. Auditus, cujus aures —
sunt organum, actus vero auclire, sonum excipit, v. g., homi-
riuni sciMHUHMii, liariiioiiijim, coiicentus alia(|ue simiHa. —
Oljactus oiganuiii iii Fossis nasi rcpcrilur ; ilhid organum
adiciunt odorcs, (|ui h;nuissimis ac subtihbus particuhs mate-
ria; pcr acra |»ro(bicunl ur. — Gustus aulcin, cujns objectuin
cst sapor icruiii iiialciialiuiii, liiigua prau-ipuc laii((uani or-
gano ulitiir. 1'actas tandcm cujus subdivisio acriter coii-
trovertitur apiid lio(b*(^rnos : (( Cognoscit v,\\\\n calidum ct ]iu-
1. Sum. 77/co/., I. (|. 77, :i. 7. — 'J. Cf. S. Thomas, l)r sensii vt. <lr srnsalo ;
— Farges,
|).
L'uhjrclivH{\ dc Iti iinrrjilivii drs sriis r.ilrincs ; Meroier, ihid., —

n c.T-MT.
i
midum, frigidum grave et leve et hujusmodi mul-

et siccum,
ta' wquare juxta nos, adesl in eo, 1° sensus figurarum et resis-,
tentiae, 2° sensus calidi et frigidi, 3° tactus inlerior seu sensus
nmscularis et kinesthesicus quo motus nostri et conatus per-
cipiuiitur. Organum primi et secundi in cute residet, praser-
tim in extremitate manuum, tertii autem in musculorum et
viscerum nervis.
B. —
Quaproptcr ab ipsis sensibus, sicut partcs a toto (n. 19),
diflerunt sensoria. Ilaec cnini organis periphericis constant et ncr-
vis, qui, ab enccphalo profecti, teste physiologia '. in ipsis organis
expanduntur.
Sic, V. g., 1. globus oculi continet nervum opticum, quo mediiantc
visionis functio peragitur nam radii luminis penetrant oculum, et,
:
movendo retinae fibriilas, in ea suam imaginem imprimunt •*.
2. Auris autcm, humore plena, continet nervum acousticum

cujus raniiOcationes gradatim ordinatae ad modum citharse tenuis-
simae [fibres de Corli) disponuntur ad repetendas harmonicc quas-
libet musicae notas. Porro sonus vibratorius, per aera transmis-
sus, auris tympanum percutit et singulas hujus citharae cordas
sensibiles commovet, quae sponte sonum externum repetunt.
3. Duee nasi cavitates, membrana induvuitur pituitaria iii ea :
autem expanduntur duo ncrvi olfactorii. quorum ope cfficitur

olfactio.
4. SimiHtcr linguce superiicics quasi tapcto cooperitur papillis,
quae scntiunt varias affectiones ab ahmentis rcceptas.
5. Denique cuiern quadruplex stratum constituit epiderma, :
corpus rcticulare, stratum papillare, et derma. Porro nervi ab

encephalo profecti usque ad epiderma, velut apices innumeri,
impressiones rci tangibihs experiuntur,
41.Quisnam sit ordo quinque sensuum externorum ?

Sub quintupUci respectu sensus comparari possunt :
A. —
Ratione nohilitatis, primo loco ponunt visum prop-
ter ejus majorum, ut aiunt, « spirituahtatem ». Omnes qui-
dem sensus motionem physicam ab objectis physicis patiun-
tur, sed non in eodem gradu. Organum enim tactus, v. g.,
a calore calefactum materiahter, oculus e contra a colore
iit
non fit coloratus nisi ut speculum et repra^sentative. Unde

visus dicitur spirituahor, tactus autem materiahor. Inter —
Thomas, de Anitaa, — Swn.
ad
1.
3.
S.
— in II
Farges, Le Cerveau, 311 — 22 Grasset,
p.
lect. 13,
Cf.
; Theol., p. I, q. 78, a. 3,
Inlrod, physiol. —
Mala-
Psychologie — W. James, Precis de Psychologie. —
; ; ;
pert, 2. Cf. Guibert, Physio-

recentes physiologistas. —
;
logie\ et Farges,3. Uobjectivile, p. 136.

haecduo extrema veniunt auditus, olfactus, et gustus qui cum

majori aut minori immutatione organi patiuntur^
B. —
Ratione unwersalltatis, priores sunt visus et auditus,
qui remotissimas et plurimas res attingunt. Deinde venit ol-
factus quarto loco, tactus qui majorem corporis partem oc-
;
cupat ultimo loco, gustus.

;
C. —
Ratione certitudinis, principatum obtinent visus et
tactus nemo enim certior quam ille qui dicere potest « vidi
: :
oculis meis », vel « teneo manibus «.

: Sub quo respectu
quandoque tactus superat visum, qui illusionibus non caret :
at per se « visus certius et perfectius judicat de sensibilibus

inter alios sensus^ ».
D. — — ad vitam physicam, priores

Ratione necessitatis
sunt tactus gustus unde non
et : aHi deficiunt, sicut tres sen-
sus, inanimaHbus imperfectis — ad vitam vero inteUectua- ;
lem et socialem, priores sunt visus et auditus : unde surdi

pr«sertim et ca^ci in hoc mundo magis exules habentur.
E. —
Ratione tandem ei>olutionis, prior est tactus, in quo
aHi fundantur sunt enim quasi species tactus. Revera « cuin
:
sensus tactus sit quasi fundamentum aHorum sensuam, in

organo uniuscujusque sensus non solum invenitur proprietas
ilHus sensus cujus est organujn proprium, sed etiam propric-
tas tactus » quo in sensu tantum dici potuerit « non debet
;
:
poni alter sensus pra^ter tactum^ »

42. Utrum sensus externi quinque tantum sint et esse possint ?
A. — Comuumis sentenlia, sive rudium, sive philosopho-
rum, tenet quinque tantum nobis inesse sensus externos.
Revera, tot sunt sensus externi quot objecta formaHter
diversa, quot operationes speciHce distinctas quot organa
numero diversa. Sed proprietates rerum externarum sensi-
biles ad quinquc gcnera revocantur, sciHcet ad coh)res, sonum,
saporem, odoreui et quaHtates tactiles ([uinquc etiam : —
species operationuni exploramus in sensatione extcrna vide- :
mus, audiinus, gustariius, olfacimus et taiigiMiiis pariter- ;

—
que, ut dicturn est (n. 40, B) quinque sunt organorum genera.
Ideo sensus externi quinque tantum sunt ''.
Sutn. TheoL, p. 78, n. .'l, c. — Farges, VohjncUvUr, p. 10;{. —

2.
1.
S. Thomas. in
I, (j.
/ Mrlaiilii/., lecl,. I. — ;
3. QusbsL disp., cle Vcrit., q. 22, a. 5.

— 4. Farges, Le Cervcau, 308-315.
PRIMA PARS, DF. POTFNTIIS Sr.T" DYNAMILOGIA 29
Nec dicdt Balmes cuni Lamennais « N'avons-nous qiio cinq

—
:
manieres de sentir ? j'ai sur ce point quelqucs doutes '. » Ideo

enim dubitavit Balmes, quia, rejectis sensibus intcrnis et appetitu
sensitivo, niulta invenit phaenomena, quibus causam assignare
non valuit.
B. —
An saltom a Deo novus sensus homini tribui possit^ ?
Allirmant Lamennais et qiiidam alii, -^ juxta qvios, si Deiis
(lcdisset lioiniiiibiis alias facullales, rcs nobis alilcr videreii-
Lur. — l IriiiiKiuc \ cro ncjiant Arislolcs ct S. Thomas^ nam
« Dcus, (jiii est institutor nalurae, non suhtrahit rchus, quod
est proprium naturis earum * » caetera gratis asseruntur, :
Quod autem novus sensiis cognitionem ahorum sensuum

non mutaret, patet :
—
L experientia quidcm, quia caicus
a nativitate, si visum recuperat, novas quidem acquirit notio-
nes, non vero praecedentihus oppositas 2. ratione etiam, ;
—
quia sensiis fallaces non sunt (Log., n. 198).
At paulo ahter, si non perfectius, constituti esse possint, quibus
tunc percipcrentur quahtatos nobis occultse, v. g., ab oculo radii X
vel, ut fit in aliquibus, visio per opaca corporum ^.
§ II. De Objecto sensuum externorum.

43. Quid sit sensile seu objectum sensuum externorum ?
Sensile est id quod sensus actu sensationis attingit et quo

passive alteratur : nam « sentire consistit in quodam pati et
alterari ^ ». — Porro,
ex Logica (n. 197), aha proprie et per
se,aha per accidens sentiuntur sensiha vero per se, vel sunt ;
uni sensui propria, vel pluribus communia. Unde :
THESIS I
Sensilia per se non sunt nisi proprietates corporum singulares,

Prob. —
Sensiha per se ea sunt qu8e sensus immutant, spe-
ciem suam in eis imprimendo. Porro tales solummodo sunt
proprietates corporum concretse seu singulares, ut constat
experientia, nemo enim afhcitur quoad sensum nisi contactu
rei cujusdam materialis ;
— necnon ratione, nam « nihil
corporeum imprimere potest in rem incorpoream'' )), seu
« Tangere et tangi, nisi corpus, nulia potest res **. ))
Phil. fond., liv. II, — 208. —

— 1.
Farges, J.e Cerveau, 313-315
?..
c. xvii. 2.
—E. Blanc,
4.
Traite de
Contra
philos., t. II, n.
—
Gentil., liv. II, c. 55. 5.
Farges, Phenomenes mystiques, p. 394.
;
— 6.Thomas,
S. 11 de Anima,
in lect. 13,
lect. 7 et lU. — 7. Sum. Theol., p. I, — Lucretius, De natura rerum.
q, 81, a. 6. 8.
2.
30 PSYCHOLOGIA SEU ANTHROPOLOGTA
Unde colliges : — 1® neque meros spiritus, neque proprie-

tates rerum abstractas seu universales, sensus afficere pos-
se enim entia contactum quantitatis, nec imprimere,
haec
;
nec accipere possunt sed solum contactum virtutis *

;
—
2° imo sensibus non apprehendi corpus quod aUter ac per
trinam dimensionem miraculose in loco praesens esset ;
—
3° sed e contra semper eadem percipi accidentia corporum,
etiamsi subjecto suo destituerentur, ut fit, v. g., de qualitati-
bus panis et vini post consecrationem in SS. Eucharistia.
THESIS II
44. Quinque sunt sensilia propria, quinque etiam communia.

Constat i^^. —
Sensilia enim propria ea sunt, quse per se
primo sensum immutare nata sunt. Sed hsec, teste experientia,
sunt quinque tantum, siquidem color visum, sonus auditum,
odor olfactum, sapor gustum, quaHtates tactiles autem cutem
directe et per se movent et excitant. Ergo (n. 43).
Constat 2""^. —
Sensiha enim communia ea sunt, qu3e per
se plures sensus afjicere possunt, non tamen primo, sed mediante
sensihili proprio. Atqui taha sunt quinque proprietates quse
reducuntur ad quantitatem, nempe motus, quies, numerus,
figura et magnitudo siquidem motus, quies et numerus
;
ab omnibus sensibus figura et magnitudo visu tantum et

;
tactu attinguntur « tactus vero et visus percipiunt omnia

;
quinque -». Ergo pariter quinque sunt sensibiha communia.

Probatur minor, nam ha;c movent sensum « aho enim :
modo immutatur sensus a magna superficie et a parva-' » ;
sed secundario, nam v. g., non movet figura corporls duri

tactum nisi per durltiem, nec magnitudo colorati visum nisi
per colorem ;
—
ergo et ahter, « non quantum ad speciemt
sed quantum ad modum actionis ^ ».
THESIS III
45. Multa sunt sensihilia per accidens, imprimis suhstantia,
A. — Multa sunt sensihilia per accidens. — Id enim sensi-

bihi per accldens dicitur, quod sensum quidrm non immutat,
sed in sensihili simul et ali.ter apprehenditur. IN)rro inulta sic
apprehcndi docet experientia sic « ocuhis videt dulce in quan- :
Theol.,p.J, ad — Thomas, fl de Anima,\ocl.

—Sum..Swn.TkôL,
1. q. 75, n. I, 3. 2. S. iri
13. 3. p. [, (i.
7ii, a. J, ud 2. —4. S.Thomis, iii 11 de Aniina,
lect. 13.
PRIMA PARS, I)i: POTENTHS SEU DYNAMILOGIA 31
tum album* », v.
est ^., dulcedinem lactis ;
— sic visus sentit
trinam dimensionem profondeur) per colorem, figu-
(relief et
ram et alia signa jam ab experimentis tactilibus interpretata
— sic coornosco filium Pauli ob ejus loquelam et vitam ;
— ;
in motu animalis, etc, etc. Ergo multa per accidens sentiuntur.

Nec rationi mirum, nam haec quidem, gallice dicta « asso-
ciations d'images ou de perceptions acquises- », per accidens
cognosci poterunt : — 1. modo sensibilibus propriis vel com-
munibus sociantur, tanquam accidant ». suis signis et quasi «
— 2. modo per se et statim directe cognoscantur ab aliqua

alia potentia sentientis, quse « vel est aliu& sensus, vel est
intellectus, vel vis cogitativa, aut vis sestimativa '^
».
B. —
Imprimis vero substantia corporea Haec enim *. —
aliquid est unum et concretum cum accidentibus, horum est
subjectum in quo individuantur, simulque cum eis agit in
sensoria. Ergo, per accidentia, quibus conjungitur, sentiri
debet « primum visibile est color, quamvis illud quod pro-
:
prie vedetur sit coloratum » ''.
Nec dicant Lockiani substantiam ab intellectu tantum

apprehendi posse siquidem aha est substantia abstracta,
:
quam solus percipit intellectus, aha vero substantia concreta,

quam apprehendit cogitativa, quse idcirco dicitur intellectus
particularis. Nec mirum, hanc enim substantiam concretam
sensus attingant oportet, nam et ipse intellectus ex datis sen-
suum accipere debet notionem abstractam substantise, nisi in
Ontologismum aut Inditismum abire vehs.
Corol. —
Tardior et erroribus obnoxia est perceptio sen-
sihum communium et per accidens, et ea sensus eo mehus
percipiunt, quo usu et tractu temporis majorem accipiunt
educationem.
§ III. De Suhjecto sensuum externorum.
46. Quodnam
subjectum sensuum externorum ^ ?
sit
Subjectum hujusmodi, —
sicut etiam sensuum internorum
— vel est corpus solum, vel anima sola, vel compositum hu-
manum (n. 11). Primum asserunt materiahstae, tum antiqui,
— 1. Op. XXV, De principio individuationis, c. r. — Farges, VObjectivite,

2. p. 33.
Tho De Anima, L. — p. 193-
—Lahousse,
3. S. rias, II, c. xiir. Psychologia,
200. —
5. Surn. Tfieol, p. I, q. 43, a. 4, ad 1.
4.
6. Farges, Le Cer<êau : est-
Ce le cerveau qui sent ? p. 66-85.
32 PSVCHOT.OCIA SF,U ANTHROPOT.OGIA
tum recentes — secundum docent

; ultraspiritualistae (Carte-
sius, Malebranchius) — tertium autem ; seu medium inter
utrumque propugnant scholastici, quibuscum sit
THESIS
Sensus, nec corporis, nec animae solius, sed conjuncti
sunt facultates.
I. — Non
sunt corporis solius\ Nam in corpore ab —
anima non informato nulla esset partium unitas. Porro
qiKTlibet sensatio est una croo unitatis principium supponit.
:
— Constat minor, sic, v. p;., in dolore capitis unus est dolor ;
in perceptione trianguli ])hiralitas partium in unica eL syn-

thetica cognitione colHgitur (n. 159, C.) : imo omnes unius
individui sensationes ad idem principium personale refe-
runtur.
Nec animse solius. — Nam in anima sola nuUa est multi-
plicitas nec extensio partium. Porro qusehbet sensatio est
extensa et in pluribus organorum partibus circumscripta,
V. g., dolor in capite aut in pede sentitur, in tah vel tah
parte definita vel se extendit aut movetur ab una parte
;
ad ahain item sensatio tactihs hgurae non eadem est in

;
parte dextra ac sinistra, etc. Ergo sensatio habet partes et

principium extensum supponit. Ahunde quod non habet —
partes, non tangitur quod autem non tangitur, neque sentit.
—
;
II. Sunt facultates conjuncti, ita sc. quod vis seu « poten-
tia estquasi forma organi^ — Probatur duphci ex fonte ». :
A. — Conscientia haec enim subjectum sentiens unum

:
simul extensum esse testatur — unum quidem, non enim,

et ;
teste conscientia, sensatio, v. g., tactihs, constat totidem par-

tibus, quot sunt partes et fibrinae nervosae in organismo
cutih, sed unius objecti formalis una est, totalis ct indivisa
sensatio ;
— extensum etiam, nam ego capite vel pcdibus,
dextrorsum vel sinistrorsum dolorem sentio \
B. — Ratione, ex variis characleribus sensationis desumpta.
1. Sensatio, non lantum hominis, sed operatio est propria
et specifica animalis porro animal non est corpus sohiin,
;
nec anima sola, sed ex utroque compositum ergo utriusque ;
1. Farges, Le Cerveau, p. 6fi-85. — 2. S. Thomas, in 11 de Anima, lccl. 24.

— 3. Cf. Liberatore, Coniposi humain, ii. 21-22,
PRIMA PARS, DE POTENTITS SEU DYNAMILOGIA 33
estetiam sensatio, —
nisi velis animam l)rutorum ex seipsa
solam agere ex quo sequeretur « quod etiam animae bru-
;
torum essent subsistentes » et immortales, *
2. Sensatio subjective sumpta simplex est simul et extensa :
porro subjectum operationis immanentis est etiam subjectum

facultatisergo hsec facultas simplicitatem ex anima, exten-
;
sionem vero ex corpore habeat oportet, juxta adagium :
operatio sequitur esse, i. e. naturam facultatis operativae'.

SimiHter sensatio est actwa simul etpasswa sed quatenus
3. :
activa procedere debet a fonte totius hamanae activitatis,

sc. ab anima ;
quatenus passiva, organum corporeum requirit
juxta axioma : « Nihil corporeum imprimere potest in rem
incorpoream •'
» ergo in conjuncto sit sensatio (n. 49-50).
;
Quaenam s\i proxima sedes sensationis externae ?

47.
Duplex est ea de re opinio prima est multorum Physiologo- :
rum, cum Cartesianis, juxta quos sensatio fit tantum in cerebro ;
secunda est scholasticorum, qui docent in respectivis organis

extemis perfici sensationem, saltem incompletam et inconsciam ;
quibuscum sit
THESIS
Actus sensationis externse proprie non fit in cerehro,
sed in respectiîs organis.
Prob. sensu communi, cui consonant ratio et experientia-
A. —
Tale profecto est sensus communis testimonium :
unde singuli homines credunt et dicunt oculum videre, aurem

audire, non vero cerebrum*. — Cui testimonio non obstat
exemplum hominis, qui falso reponit dolorem in manu oHm
amputata. Nam membrum sentire, aHud nos judicare
aliud est
de situ et figura membrorum nostrorum. Hoc enim judicium,
primo perobscurum, paulatim clarescit frequentibus experi-
mentis, prsesertim tactiHbu^ consuetudine autem inveterata, ;
non modificatur nisi paulatim nova consuctudine inita, juxta

idearum.Unde homo amputatusrecte sentit
leges associationis
dolorem in nervis membri amputati et non in cerebro, errat
solum in judicando de situ et figura hujusce membri '.
B. —
Est dogma philosophicum animam cum corpore subs-
Sum. TheoL, p. I, q. 75, a. 3

1. Liberatore, Comp. humain., — n.191. —
2, Comp. hum., n. 24.
Liberatore, — ;
3. Sum. Theol., p. I, q. 84, a. 6 — Liberatore,

Comp. hum., n. 24, 187-193. —
4. Farges, L'objecUvit&, p. 117-123.
;
— 5. Ibid.,
p. 125.
tantialiter uniri. Unde sic ibi adest facultas visiva, ubi adest
:
organum ad visionem optime aptalum nam, ratione praefa- ;
tae unionis, facultas in respectivis organis praesens esse potest.

Atqui in oculis tantum invenitur organum ad visionem optime
adaptatum, ut statim apparet physiologo de mira conforma-
tione oculorum judicanti dum e contra, nullus adest visionis
:
apparatus in cerebro, quod unitatis conscientiae, imaginumque

collectionis instrumentum esse videtur (n. 56). Ergo. *
Item de caeteris quatuor sensibus externis dici potest.

C. —
Denique scientla nondum probavit hypothesim nervi
mere conducentis impressionem ad cerebrum, vel incapacita-
tem organorum nervorumque ab sentiendum nam, ut confi- ;
tetur ipse D. Richet « Cest un dogme sans preuve peut-

:
;
etre un jour... une idee fausse". » Quin etiam experientiis — -
vivisectionis, c(uibus in columbis, ranis vel ahis animahbus

aufertur cerebrum, demonstratur varios motus sive oiTensivos,
sive defensivos, et ideo sensationes, saltem inconscias, sine
cerebro in organis periphericis fieri posse'. — Dum e contra-
rio centra nervosa cerebri nuUam manifestant sensationem,
si quando excitantur directe, vel per nervos tantum motores ;
quod saltem probat cerebrum solum non esse sensationis

subjectum '\ Ita, inter recentiores, D. Bergson '.
Obj. 10. —
Ibi fieri ncquit scnsatio, ubi dclicit subsianiia ciiic-
rea (subslance grise), vel iorma cellulae ncrvosa^ porro ita cst in :
nervis et organis periphcricis ergo in eis non lit scnsatio extcrna.

;
Resp, Nego min. cx rccentioribus scienliarum invcntis liinc ''.
est cur scnsibilitas ncrvorum dcsirui possit, quin aulcraiur con-

ductibihtas substaniiae albae ' (n. 38, C).
Obj. 2^. —
Homo, cujus scinditur nervus, nullam scnsaiioncm
in organis periphericis experitur. Hoc autem signum est ncrvum
esse mcrc duclorcm imprcssionis ad ccrcbrum. Ergo non cst cjus
subjccium.
nuUam sinc c(!rcbro cxpcriiur sciisalio-
Jicsp. 1° Disl. inaj. Isic
ncm consciam, conc.inconsciam, nescio, vcl nefô cx dictis vivi-
sectionis cxperientiis.
;
—
2° J\'ego cons. Etiamsi nervus a ccrcbro
scparaius nullam scnsaiioncm ctiam inconsciam oxpcrirciur, indc
concludcndum cssct inlluxum ccrcbri cssc conditioncm scjisiJjili-
iatis ncrvi (n. 48), non vcro ipsum cssc scnsaiionis sul)jcctum \
Cajtcrum dari aliquotics in organis pcriplicricis imprcssioncm
purc matcrialem sino scnsatione non ncgamus ^n. 49, B).
1. Farges, Ihid., p. — IbUL, p. \2\. — 3. Ibid., p. 149-154. —

4. —
Ihiil., j). ]2M-1;j1
lIJl-l-iG.
Farges, J.a
2.
philo.sopliic. dc M. liergson, p. 'M)1-'M)\). —
G.
f).
Farges, LubjccUvilc, p. 124-125, — 7. Ibid., p. 130. — 8. Ibid., p. 125-128.

PKI.MA PAKS, Ui: POTENHIS SEU DVNAMILOGIA 3o
48. Hinc necessnria sunt organa ad sensationem externam.

A. — Quoad sensoria externa^ luculenter experientia de-
monstratur adversus idealistas nonnullos nam, organo defi- :
ciente a nativitate, sensationes huic organo propria^ deficiunt,

nec in phantasia reviviscere possunt.
B. — Quoad nervos autem et cerehrum, philosophi qui ad-
mittunt sensationem externam in organis respectivis absolvi,
non consentiunt. AHi vokmt impressionem nervi sensibilis
reactionemque cerebri prajviam esse conditionem sensationis
externae aHi vero, tum ex vivisectionum experientiis, tum ob
;
pra^sentiam animse in toto corpore, eorum necessitatem ne-

gant saltem ad inconscias sensationes *.
Confirmatur, nam sicut ex anima et corpore constituitur
compositum substantiale, ita ex organo et vi aniinae simpHci
compositum accidentale seu facultas sensitiva. '
§ IV. De Sensationis processu.

Sensatio externa per internam regulariter completiir : unde
49. Quomodo Hat sensatio sensuum integra ?
A. — En processus sensationis-. — Objecta materiaHa in

organa sensuum agunt per contactum, ita ut, organo phy-
sico, v. g., oculo, deficiente, perceptio fiat impossibiHs. Actio-
nes autem quaHtatum materiaHum (i. e., resistentiae, luminis,
soni, etc), in organa animata primum imprimuntur modo
passivo seu « receptive ». lUa autem passio actioni simiHs est,
nam actio et passio unus et idem est motus sub dupHci et
inverso respectu consideratus (Ontol., n. 136) ; et ideo dicitur
simiHtudo seu species impressa. Deinde, passione recepta, —
determinatur sensus ad reagendum dupHci modo. Primo,
percipit immediate quaHtatem in actu seu actionem corpo-
ream objecti qua patitur, nam actio agentis est in passo (On-
tol., n. 139) en intuitio sine uHa specie expressa, ita contra
:
Suaresium et plerosque modernos qui non admittunt percep-

tionem objecti nisi in specie vitaHter expressa, quasi in spe-
culo '. —
Secundoy exprimit ejus imaginem seu speciem ex-
/>re55am,saltem ope phantasiae, in qua juxta omnes,postea con-
1. Farges, V
Ohjeclivile, p. 123-128. 2. Farges, —
Theorie fondametUale,
—
p. 370-400 L'06/ecfivi7^, ch. I inintegr. ;
;
—
De Gredt, De cognitioncsensuum.
3. Cl". Hugon, Philosophia naturalis, p. -', p. 273, n. XI.
36 PSYCHOLOGIA SEU ANTHROPOLOGlA
servatur, ut sit objecti absentis substitutum. Et sic, sensatio

quae incipit in sensu externo, in interno terminatur.
Dixi « saltem
: ope phantasiae », nam controvertitur inter
scholasticos recentes utrum species expressa exprimatur a sensu
externo, an tantum a phantasia, an aliquatenus ab utroque, juxta
illud S. Thomae « Exprimitur a sensu et terminatur in
: phan-
tasia *. »
B. —
Hinc sensationis duplex est phasis una passiva, :
altera activa utraque concurrit ad sensationem completam.

;
Etenim —
l^ Sensatio non est me?'a passiOfCum sitactus vita-
lis, immanens et entium viventium proprius cujus ope perci-
pitur objectum seu aliquid objecti externi, sc. non quidem

ejus substantia, sed actio corporea ab ea proveniens. Sensu —
intimo factum comprobatur, cum in visione, in auditione,
homo se sentit activum, conatus faciendo ad melius videndum
aut audiendum. —
Nec est mera actioy nam, teste conscientia,
primario passivus est sensus et determinatur ab extrinseco.
Ergo —
2^ sensatio quaelibet,adaequate sumpta, duo includit
elementa, quorum prius est conditio alterius passionem sc. ;
ab extrinseco receptam et reactionem ab intrinscco proce-

dentem « sensus jam informati-)). Hinc est cur non dctur sen-
satio externa sine praevia impressione, et cur aliquoties habea-
tur impressio materialis et organica, quin detur sensatio, ut,
V. g., praesertim in inconsciis aut dormientibus •'
(n. 47, C).
C. — Unde apparet cur integra sensatio defmiri possit :
« passJo quam recipit sensus ab agente objectivo et reaclio

simul intuitiva et repraesentativa quae exinde oritur ». Qui e
contra hanc reactionem in mera repraesentatione coarctarc
praetendunt, omissa praevia intuitione objecti, in subjectivis-
mum prolalunilnr. Quanlum aulcm dillerat perceptionismus
sfMi ab lllonirii conceptionismo^ jani in
intuitioiiismus nosler
lucem prodit enim docel
: nos rem ipsam intueri, poste-
prior
rior meram cjus apparentiam a mente conccptam.
50.Hinc statim infertur specierum sensibilium existentia.

Quidquid sit de controversia supra dicta (n. 41), A) dc sede
speciei expresssB, sequens de existentia spccierum statuitur
1. S. Thomas, Dc nulura verbi (OpaiBC. XIII); cf. Contra Genl., IV, 11

—
Farges, !.< nUe de Vesfidco expresse (in lievue du Clerfi/^, 1'" el 15 oct. ini7) — —
Jo.
;
a S. Thoma, l'hil. nat., 111, (|. (i, n. 3. — ;
2. S. Thomas, Quudlib. VIII, a. :?,

Lahousse, J'.s>/cli., ii. lAH-KV.) ;
—
Aristoteles, Dc Aninni, L, III, c, 11, § 4.
PRIMV PARS, DF POTF.NTIIS SEU DYNAMII-OGIA 37
THESIS
SensatiOf si integre sumatur^ sine specie impressa fieri
nequit, neque compleri sine specie expressa.
P Pars. — Species impressa est passio, seu fusius : passiva
immutatio sensus ab ipsa actione objecti producta. Porro dari
talem speciem in sensibus exterioribus dupliciter constat.
I. Experientia, —
primo quidem externa, nam juxta phy-
sicos omnes, imago rei pingitur in retina, sonus repetitur in
aure, et ita de caeteris organis dispositis ad dandam repeti-
tionem phaenomeni externi. Porro non corpus soltim, sed
sensus, id est conjunctum ex anima et corpore seu organum
animatum, his speciebus afTici debet, datis conditionibus requi-
sitis ad exercitium normale sensus. —
Experientia etiam in-
terna constat, nam, teste sensu communi, peracta sensatione, si
passio fuerit vividior quam oportet, permanet aliquandiu et
clare percipitur in phaenomenis vidgo dictis « images conse-
cutiiês )). Harum autem imaginum perceptio est interna, nec
cum externa perceptione confundi potest, cum omnino diver-
sis legibus physiologicis regitur, ut testantur scientia et cons-
cientia *.
2. Ratione etiam probatur. Re quidem vera, corpora in

sensoria agunt atqui sic agendo non possunt in ipsis suam
;
non imprimere imaginem ergo dantur species in sensibus

;
impressae. —
Constant major et mirtor major, ahoquin ver- :
titur in occasionalismum minor, quia in actione et passione

;
est unum et idem quod datur et quod accipitur unde omne ;
agens agit simile sibi, quando ejus efTectus recipitur in po-

tentia passiva. Sic, v. g., luminosum corpus depingitur in
speculo aut in tabula photographica quae, si esset conscia,
illud perciperet, sicut et ipse oculus (Ontol., n. 139).
IP Pars. — Species expressa est similitudo ejusdem objecti
quam sensus, saltem interior, in seipso immanenter repro-
ducit. Ilaec etiam constat sensu intimo et ratione :
1. Sensu intimo, nam, peracta sensatione externa, imagines

conservantur et reviviscunt in phantasia, imo ad extra pro-
jici videntur, ope sensus externi, praesertim in hallucinatione.
Quae quidem confundi non possunt cum speciebus sensuum
1. Farges, VOhjectivite, p. 216 et sq.

Philosopiiia. —
ToMus II 3
externomm impressis, nam aliis legibus physiologicis subdun-

tur, ut demonstratur apud doctos K Ergo proveniunt a sensu
speciebus expressis actuato.
2. Ratione, nam reactio potentise activae ejus excitationem
non potest non sequi. Porro tota est facultatis cognoscitivae
activitas in eo quod, recepta actione objecti, illum immediate
percipiat et perceptum sibimetipsi repraesentet ; omnis enim
perceptio repraesentatione sui objecti terminatur ac perfici-
tur ^ Ergo et species expressa formetur oportet.
Hucusque de sensatione integra nunc pressius de externa. ;
51. Quaenam sit ex dictis sensaf/onis externae natura ?
THESIS
Sensatio externa est perceptio corporis externi immediata.
I. — Est perceptio seu intuitio rei, non autem animae emotio.
Ita contra Cartesium, Malebranchium, Berkcley, Reidium, plu-
resque recentes, qui sensationem dicunt esse tantum modifica-
tionem gratam vel ingratam, qnam deinde interpretaretur intel-
lectus, cx qvia sc. ratiocinio assurgcret ad existcntiam causa;
exterioris (Log., n. 199).
Revera non negamus sensationem esse caiisam emotionum
diversarum sic, v. g., musica me juvat, maniis igne Iffiditur.
;
Sed cognitIo,qu9e est jn sensu, sensatio est et praecedit semper

emotionem, quae fit in appetitu itemque est causa emotionis,
—
;
nedum sit iUius Caiterum, ut constat,

essentia (n. 105).
emotio non semper cognitioni proportionatur saepe ratione ;
inversa sequitur imo omnino deficit in sensationibus ncc

;
gratis, nec ingratis. Ergo sensatio per se non est emotio grata
vel ingrata, sed quid ab ea independens, nempe pcrceptio est.
II. —
llac perceptio corporum externorum est immediata.
Explicaturj siquidem sensu non percipitur substantia cor-
porum externorum, nisi mcdiante, v. g., resistentia ut iii
tactu, vel mediante cohire aut figura ; immcdiate tamen pcr-
cipinntur accidcntia quibus scse manifcstant, sc. eorum rcsis-
t(;ntia, figura, color, sonus, uno verbo, cnncta^ corum actioncs
pliysicie scuquahtates in actu secundo (Oiitol., n. 27, 131) iii

scnsibws nostris iinprcssa^ atquc pcrcipinnliir tales qualcs
sunt in instanti contactus cuin organo, in qno revcra snnt.
1. Farges, Ibld., p. 210-233 ; TMoric

fond., d()iil)lo jcu dos or^janes, p. 378. —
2. S. Thomas, Conlrn GrnJ., I. TV, De vprilnlr., c\. TV, n. 2 opiisc. XIII,
r. 11
—
; ;
Cj 1, I>. 1 ; CA. Liberatore, Inslilutiones phil., l. II, p. 175.

PIUMA PARS, DE POTFNTIIS SEU DYNAMILOGIA 31>
Probatur ex eo quud iiulluiii invenilur inedium inter actio-

nem objecti et passionem subjecti ergo actiones illae corpo- ;
rea3 a subjecto conscio immediate apprehenduntur. Nec —

dicatur requiri iinaginem intermediam ad aliquid intuendum :
alioquin et secunda imagine opus esset ad primam intuen-

dam, et sic in infinitum rediret eadem diflicultas.
Unde \P Intuitio fit ante speciem expressam, non autem ea
mediante quomodo enim exprimeretur res adhuc incognita ?
:
Unde 2° Intuitio non fit in specie impressa tanquam in spe-

culo in quo res externa consideratur. Nain passio non est imago
intermedia^ sed tantum conditio unionis immediatse inter agens
et passum (OntoL, n. 134, 139) secus, si passio esset objec-
:
tuin quod vel in quo, cum sit imago inversa actionis, ut accidit
in speculo, nos perpetuo falleret « La passion etant Fimage :
renversee ou retournee de Taction, nous ferait voir a Tenvers •. »

— In hoc quidem perceptio externa differt a sensatione in-
terna, quse fit tum a sensu communi quo ipsa passio sensus
externi percipitur et fit conscia, tum a phantasia in qua imago
objecti ehcitur, reviviscit et fit quasi speculum in quo objec-
tuin, etsi absens, recognoscitur.
52. //inc sensat/o cum inierna confundi non possei.

externa
Conclusio sponteex successivo processu sensationis.
lluit
Uevera percipio —
1° directe, actionem externam objecti seu
ejus physicam qualitatem in actu 2° indirecte, ope sensus ;
—
communis et reflexionis, passionem meam, quae actioni oppo-
nitur et inversa est « 1'impression d'un rehef est en creux »
:
— 3° denique utriusque imaginem in phantasia receptam.

;
Jamvero haec tria successive producuntur et separari possunt.

h>go confundi minime debent.
Igitur 1. /mprimis falsa est opinio rccentium qui, pcrceptionom
exLeniaiu toO iion iyc) cuiii interna sensatioiie roO iyr!) coufun-
dentes, asserunt sensum externum nihil percipere, nisi seipsum
suasquc modificationes subjectivas. Non invenientes itaque, qucm
frustra quaerunt, transitum seu ponlem intcr subjectum ct objec-
tum, in sccpticismum objcctivum prolabuntur ".
2. A fortiori talsa dicenda erit (n. 59) opinio eorum qui utramquc
sensationcm externam et internam cum imaginationis rcprsesen-
talionibus perperam confundunt « La perceplioti, ait Tainc, est
:
1 Farges, Theorie fondamentale, p. 384.

.
— 2. Farges, La Crise dc la cert.,
, . o2-40 314-317.
;
40 PSYCHOLOGIA SEU ANTHROPOLOG lA
une hallucination i>raie » (ii. 201) vel non distinguunt nisi, ut
;
aiunt, « comme des etats forts et des etats faibles » ejusdem reprsB-
sentationis.
Jam
ab utroque errore recedunt Bergson, W. James, et alii
plures^ Merito quidem, talis enim confusio aperte contradi-
cit, sive sensui hominum communi, sive conscientiae testimo-
nio quae haec tria comparando optime distinguit, sive legibus
physiologicis quibus haec tria phaenomenorum genera diverso
modo reguntur, ut scientia constat '^ (Cfr. n. 70.)
ARTICULUS II.
De sensibus Internis.
53. Quid et quot sint sensus interni inter se distincti ?
A. — Sunt sensus interni, ii quorum organa exterius non

apparent et quihus elaborantur, i. e. colliguntur, consenântur,
reiôcantur, aut sestimantur sensationes jam habitse '. Quatuor
numerantur, ut dictum est in Logica (n. 202) sc, sensus :
communis, phantasia, memoria et vis sestimativa.

B. —
Reahter quidem sunt inter se distincti contra Sua- :
rezium et quosdam scholasticos, qui in asserenda sensus et in-

tellectus distinctione toti sunt, sed quatuor sensu^s internos
ratione tantum, non reaHter inter se distingui concedunt. Quos
e contra, tum ex parte objecti, tuin ex parte subjecti, tum ex
modo operandi, probabiHus inter se difTerre passim infra
(n. 55, 59, 63, 67) probandum cst*. Unde quatuor erunt —
paragraphi.
§ I. De Sensu Communi ".
54. Qusenam sit sensus communis brevis theoria ?

A. —
Nomina. Seiisus communis actus pHires sunt, toli-
demque nomina. Nam communis vocari solet, ([uia omnium
sensuum particuiarium operationes, et indirccl(5 ()l)iecta,appre-
hcndit ;
—
internus, quia hujus ope anima cognoscit se sen-
•
tire seu esse subjectum sentiens, inde vocatur etiam sensus

intimus ;
—
necnon sensationes aliorum sensuum ut suas
percipit, cx quo dicitur conscientia sensibiiis.
1. Binet, V
Annce. psycholof;ique, 15" annoc, p. VI —
(if. Levesque, 1'sycholofiir.,
ch. n, lec. 4». —

2. Farges, L'Ob/<;ctivitd, p. 219, 233, 23''«.
;
3. Suni. ThcoL, —
p I, q. 78, a. 4. —
4. Lahousse, Psych., n. 221. f). —
Mercier, l'sychol., l. 1,
n. !)9, 102.
—
PRIMA PAHS, DF POTF.NTIIS Si:u DYNAMILOGIA 41
B. — Functioiies. lli laincii \ arii actiis ad dupllceiii fuiic-

tionem referuntur '.
Prlor est perceptio êu conscientia singularium operjitionum,

quae in variis sensoriis sunt et localisanUir.
Posterior est collatio omniuin sensationum, inter quas sensus
communis discernit implicite sicut îsus inter omnes colorcs,
(|uariim facit syntliesim, sicque ejusdem objecti (jualitates
et diHerentias conjungendo, perficit sensuum externorum per-
ceptionem ".
C. — Definitio. Sic ergo recte defiiiiri potest : Facultas quse

percipit et in unum colligit omnia phamomena a nohis jam in
sensoriis experta modo sensihili.
Dico —
1° Percipit et colligit, hae sunt ejus duae functiones.
:
-
— 2® Phaenomena" jain experta modo scnsibih, et ita differt a
sensibus externis, quos non praecedit, sed sequitur et complet,
necnon ab intellectu difTert qui res immateriales attingit.
D. — Ohjectum. Hinc sensus communis directe percipit
phaenomena sensibilia nobis intime prsesentia ; indirecte vero
et concomitanter ipsamet sensoria seu corpus animatum, quod
est subjectum hujusmodi sensationum. Sicque evadunt —
inutiles, sive sensus fundameritalis^ vi cujus, juxta Rosmi-
nium, ante omnem actum perceptionis externse, aniina perci-
pere deberet corpus suum sive ratiocinium Reidii, cujus ope
;
mens colHgeret existentiam corporis siii, hoc innixa principio :
« omiiis ellectio subaudit subjcctum ».
His summatim dictis, tria quserenda supersunt. Unde

55. Utrum sensus communis sit facultas ab aliis dlstincia ?
Philosophi admittunt facultatcm per quam phaenomena mentis
interna dignoscimus sod —
1. Alii, diani iiiter scholasticos,
—
:
conLeiulurtt eam noii clifrcMre ab aliis viribus inleinifi 2. Alii ;
vero, posl Heidium, senstim inlimum a potenliis iiilellectivis non

secernunt ;
—
3. Positivistae tandem cum sensistis non distin-
guunt sensum intimum a sensibus externis sic, v. g., Condillac, ;
a quo non satis recedit Suarezius, juxta qiiem singuli sensus externi
uno aetu percipiunt suum objcctum suamque perceptionem. E
contra, a plerisque scholasticis statuitur
1. S. Thomas, in /// de Aninui, lecl. 2. — 2. Farges, Xe Cerveau, 315-320.

THESIS
Sensus communis est specialis facultas, cum a sensihus

externis, tum a facultatibus intellectiiîs distincta.
Est facultas specialis

I. —
contra plures scholasticos (n. 53).
:
Reêra ad seriem operationum specialem requiritur facul-

tas specialis, nam potentiae distinguuntur per actus et objecta
(n. 28). Sed est quaedam
operationum, per quas sensa-
series
tiones omnium sensuum earumque
differentias percipimus ;
nam experimur oculum videre, aurem audire, etiam visum

non esse auditum, auditum non esse odoratum et probabilius ;
phantasiam imaginari, memoriam recognoscere, sestimativam

judicare.Ergo specialis requiritur facultas, nempe sensus
communis, per quam apprehendimus « sensata omnium sen-
suum ^
», etiam, saltem probabihus, internorum.
II. Distinguitur a sensibus externis : — contra sensistas.
Ad hoc enim duo requiruntur et sufFiciunt \P ut sensus :
externus sensationem suam et a fortiori sensationem ahorum

sensuum non percipiat;2^ ut utraque per actum consequen-
tem percipiatur, qiiod arguit facultatem distinctam. Porro :
1"™ constat : sensus enim non potest sensationem suam per-

cipere, nisi oj)e reTlexionis impossibile est aulem organum
;
physicum, et proinde sensuin ipsuin in se reflecti -

: sic, « visus
non videt suam visionem, nec auris audit suam auditionem,
et ita (l(^ reliquis sensibus ^ » : nam « non est possibile quod
ahquid materiale immutet seipsum ». A fortiori, ^ — unus
sensus noii potest percipere sensationem aliorum sensuum,
(piin ct ipsorum percipiat oljjectum, quod fierit ne^piit sane, :
ocubis audire, olfactus vi(l(U'e, auris olfacere uou potest. Ue-

vera sensus externi « non conferunt nec loquuntur inter se'' ».
2um jjQ,^ niinus constat. Experientia enim nos docet quod
peractas sensationes suhsequatur earumdem sensationum per-
ceptio et collatio cpiod exigit distinctam facultatem, jure ac
;
merito sensus communis nomine insignitam.

III. lJeni({ue non est facultas intellectiâ : — contra Scoticos.
Constat 1" cx ohfecto. — l<'acultates, quorum objecta essen-
1. Thomas, Conlra <;rtU., J.. 11, c. 74.

S. —
2. Cf. Farges, Lc Cerwau, 289-28r).
— 3. Skhi. ThidL, p. 1, q. «7, a. 3, ad 3. —
4. S. Thomas. De Anima, L, I, loct. vin,
— 5. Joan. a S. Thoma, l'hUusophia naluralis, p. III, q. VI II, u. l.
tialiter difTerimt, inter se dilTerre debent. Porro intellectus

objectum est siiprasensibile et imiversale, dum sensus com-
munis pha^nomena sensibilia et particularia cognoscit, seu
etiam « ipsum organum, ipsum corpus animatum Ergo )).
sensus communis non est facultas intellectiva.

2° Ex suhjecio. Sic onim, duce S. Auguslino, ratiooinari possu-
mus : Sensus interior (sou oommunis) inost ct liostiis sod inlol- ;
loctus non inosl bestiis ergo sensus communis dilTort intolloctu '.
:
3° Ex consequenfiis. Sontontia scliolae scoticae, sonsum commu-

nom a viribus intelloctivis non distingucns, hominom a bestiis
nonnisi gradu difforre contondit quod est falsum et valde peri-;
culosum '.
56. Utrum et quatenus in encephalo sit sensus communis ?

A. — Illud est organum sensus communis proprium, ad
quod omnes sensationes nervis mediantibus transferuntur-'.
Porro tale est encephahmi, et in eo pars centrahs et cinerea
{noyaux gris centraux), ut ex ejusdem descriptione constat.
Est nempe encephahim [h y.efocl'h) organum quod in cranio
continetur, et cerebrum, cerebellum et medullam oblongatam
complectitur. Jamvero nervi rachidiani ad meduUam spina-
lcm et hflec ad cerebrum, nervi vero cranii pariter ad ipsum
cerebrum trarismittunt sensationes exteriias. Sic ergo cere-
brum fit totius sensationis etiam internse centrum et terminus.
Quapropter sensus communis est centrum commune in quo, tan-

quam in termino, sensationes extornae uniuntur nocnon princi- ;
pium proximum, a quo, tanquam a radice, procedunt actiones

sensuum exteriorum, siquidem, co hgato, dormiunt ^. Egregie
S. Thomas « vis sentiondi diffunditur in organa quinque sen-
:
suum ab ahqua una radice communi, a qua procedit vis sentiendi

in omnia organa, ad quam etiam terminantur omnes immuta-
tiones singulorum organorum ». *
B. — Quaenam vero pars encephah sit sedes sensus com-

munis — sicut et aliorum sensuum internorum — plures
determinare voluerunt ? — Ast theorise « locahsationum cere-
brahum )) jam inventa^, mehori scentiae discussione probatae
non sunt, et post transiloriam gh)riam derehcta*, videntur ^'.
1. De
Libero arbitrio, c. \iu. —
2. Cf. Bourquard, Theorie de la connaiss.,p. IG^
— 3. Farges. Le Cerveau, ch. I. —
4. Farges, Le Cerveau, p. 23, 318 320, 291-
292 —
D'' Surbled, Le Cerveau ei le siege de la sensation. 5. S. Thomas, — ;
L. III, De Anima, lecf. 3 —

Farges, Ibid. —
6. A. Gemelli, Anima e cervello
in scuola cattolica, nov. 1912
;
—
Mercier, Psych., t. I, n. 91-92,
;
.
44 PSYCHOLOGIA SEU ANTHROPOLOCIA
57. Utrum sint sensationes sine conscientia seu inconscicB ?

Acerrime controvertitur inter recentes iitrum possint exerceri
sensus externi absque sensu communi scu utrum sentiamus
aliquando, quin sentiamus nos sentire, Negant post Cartesium
Gousin, Stuart Mill, Fr. Bouillier, Rabier et generatim subjecti- '
vistae, —
affirmant vero Leibnitzius, Rcidius et multi alii cum
fcre omnibus physiologis et scholasticis, quin tamen exaggerant —
inconscium sicut Hartman vel subconsciuni cum modernistis. Sit
igitur media inter utrumque excessum
THESIS
Possibilis, iino realis est aliqiiaiido sensatio reapse inconscia.
A. — - est. Repugnat enim perceptionem dari sino

Possibilis
objecto, non autcm objectum sine perceptione ideoque dari :
nequit sensatio, quin ipsa aliquid sentiat sensatio autem, quae ;
ipsa non sentiatur, optime dari potest « II n'y a donc pas de :
sensation non sentante, ce serait contradictoire, mais il peut y

avoir des sensations non senties ^. » —
Confirmatur, nam facul-
tates distinctae, quae organum distinctum habent, etiam
distinctos
actus habere debent aut possunt porro, ut vidimus, organa sen-
:
suum externorum et conscientiae sensibihs sunt distincta ergo.

13. —
Realis cst, ut ostendunt quatuor phaenomenorum series
;
1 Variatio inêrsa perceptionis externae et conscientix nam quo :
major est intentio sensus in objectum, eo minor cst hujusce pcr-

coptionis conscieniia unde fit ut dolorem internum minuat vcl
;
cLiam auferat distracLio, augeat autem reflexio in seipsum '(supra,

n. 22). Unde fit etiam ut in vividiori exlasis aut raptus perceptione,
otnnino dcficerc possit sensibiUs conscicntia.
2. Similiter e.vislcntia prope infmitorum phaenomenorum, quae
cotiscientia actuah tninim(; cognos(-unLur, revera tamen cxistunt
in thesauro memoriic talcs sunt, v. g., praeteritae imagines, pas-
;
sioucs, perccptionos '".
W. Imo ipsamet conscientia porcoptionum quae, primum in-

cotisciae, statim, pra^stita attontiotio, porcipiuntur, vel quae pri-
mum pauhitim fiunt inconsciae, donec eaedom, (hita
consciae,
occasione, rursus animadvertantur ''. —
Nec dicas haec omnia
pariâ seii n infinitesimali» ctignota conscicntiapi^rcipi fuBC otiim :
sunt vorba et voces, quippe nulla dici (hd)et consciotitia, quae tam
parva ost ut ot sui jam non sit consoia ''.
4. Ilis add(! cxempla, —

sive somnambulismi, iu quo homo
inconscius audit et intcrroganti respondet (n. 200), sivo ///yp- —
notismi, in quo ahcui siiggoritur so non vidoro, (ju;c tatnon
vidot otsi suae visionis ootisciontiam noii haboat (n. 2()()) sive '
—
tiiiidorn reflexorum iti aniinahbus, (|uihus corohium abhitum
csl. proin(hjque conscientia (n. 47).
—
1.Rabier, Psijr.holnfiie, p. 52-71, — 2. Cf. Farges, Le CeivrdU, 2!».5-2!»!).
—
3.Cf. Farges, Ihid., 2!>7. - ^t. Farges, lhi<l., 2!»7-2!»:». .%. C.f. Meiitre.
in Hei'iic ilc l'hil()s., iu.us 1!»()(;; — Farges, Ihiil.. 2!)!). - (i. Farges. //<«/., :t()n.
— 7. Farges. //;///.. .10r)-.1()7.
PRIMA PARS, DE POTENTllS SEU DYNAMILOGIA 45
^ II. De Phantasia '.
58. Quaenam sit imaginaiionis seu phantasiee brevis theoria ?
A. — Vi noiiiiiiis, iniaginatio — qua; dicitur etiain phan-

tasia, a verbo lux
cpafvoaa^, rerum imagines
apparere, a^rTj;, —
seu apparentias, iion ipsas res apprehendit.
Recte definiri potest ea facultas per quam imagines rerum
:
sensibileSf « etiann rebus abse?itibus~ in nobis reprassentamus. )^
B. —
Tria sunt munera, functiones gradusve phantasiae :
1. Reproducit species jam habitas rerum absentium seu
phantasmata, quae non sunt ipsum imaginare seu operatio

imaginativa, sed quid operatum per actum imaginativum :
et sub hoc respectu imaginatio est reproductrix.

2. Senât has species rerum, quse, primo forsan et juxta
quosdam productae in sensoriis externis, postea autem in cere-
bro reproductae, sub dominio phanlasiae cadunt qua idcirco ;
vocatur « thesaurus formarum sensibihimi ».

3. Componit et di<îdit easdeni imagines, sive sub influxu
rationis, sive non ex quo munere, potius nuncupatur vis ima-
;
ginativa, seu imaginatio creatrix et constructiva.

C. — Objectum denique phantasiae est id omne et solum
phantasma quod a sensibus acceptum est. llinc est cur ex
elementis undique perceptis suas constructiones efficiat : v. g.,
domum auream —
item cur non tantum visiones et formas
;
rerum, ut voluit Reidius, sed et sapor«s et sonos et tactus, etc,

reproducat-' ;
—
cur deni((ue caecus a nativitate imagines co-
loris, surdus imagines sonorum non habeant.
His breviter dictis, tria speciatim evolvere praestat. Unde

59. Utrum phantasia sit facultas ab a/iis disiincta ?
Adversus sensistas, ex una partc, necnoji cclccticos cx allera, sit
TIIESIS
Phantasia seu imaginatio, tum ah aliis sensibus. tum ab intel-
lectu secernitur.
1. Ah aliis sensihus secernitur. — Revcra imaginatio seu phan-
tasia :
1° Non cst evolutio quaedam sensuum externorum, ut conteri-

dunt materiahstae, positivistae et multi scnsistae (n. 52, 70) nam :
1. r.f. Joan. aThoma, lliilcs. natui., p. III, q. 8, n. 2:

S. D' Surbled, —
U Imaginatiun; — Mercier, Pnijchol., t. I, n. 103-119 —
Peillaude, Les Iniages,
1910; — ;
tf. Llniagination, iii lievue de philos. (oct. 1912, fev. 1903, ort. 1904,
mai 1905). —
2. Sum. Theol., la 2as, q. 15, a. 1. —
3. Levesque, Psychologie,
ch. V.
3.
sensus externi in sensoriis res externas apprehondunt, phantasia
autem in cerebro earum imagines reproducit. Unde et objecto et
organo differunt.
2° Non est sensus communis operatio qusBdam, intensitate aut
gradu tantum inferior haec enim absentes, ille praesentes tantum
:
res percipit.
3"^ Nec eadem est ac memoria, cujus actus non est mera repro-
ductio, sed praecise recognitio phantasmatum \

Dixi : phantasia seu imaginatio, hsec enim ab altera reapse
non distingui videtur, ut voluere Stoici, Avicenna, Alb. Magnus,
S. Bonaventura.
II. Ab etiam distinguitur.
intellectu Ea enim facultas est—
sensitiva, quae 1° versatur circa objectum sensibile 2° habet ;
organum cujus sequitur vicissitudines 3° bestiisque simul et homi-

;
nibus competit. Atqui talis est imaginatio. Ergo est sensitiva.

Prob. min., nani imaginatio —
1. habet objectum sensibile,
videlicet has vel illas imagines rerum, quae quidem sunt ahquid
concretum et particulare, sicut organum cujus sunt affectiones
— 2. habet organum quodin cerebro, et quidem in substantia ejus
;
externa et cinerea [ecorce grise cerebrale) coUocant saltem hodierni

scholastici revera, laesa hac parte cerebri, turbantur actus phan-
;
tasiae. Hinc vividior est apud juvenes, muUcres ct febricitantes,

ita ut temperamenti, aeris et locorum vicissitudines sequatur.
— 3. Tandem bestiis ctiani competit nam, v. g., canis dor-;
miendo latrat aut ululat ®.

60.Quomodo possit explicari phantasise exercitium ?
Quoniam triplex est phantasiae functio, triplex erit responsio.
A. —
Impriniis specierum consenâtionis ratio praecipua
desumitur ex parte virtutis aiiimse eaque ratio est habiius ;
seu facilitas ad eumdem actum, ex primitiva vel multiplici

sensatione acquisita, quae aperte, v. g., in delirio et hallucina-
tione, manifestatur^
Secundaria autem ratio sumitur ex parte organi, estque
physiologica, nem|)c proprietas, quam habet ccrcbrum, re-
ceptas imprcssioMcs icl liiciHli, Ilanc ciiiin dlverso gradu pos-
sideiiL varia corpora, v. g., phosphoresccntia, quaj radlos so-
hs per dicm colli<rnnt et noctu clarescunt itcm tabclla ;
— -
photographica, quae post plures menses latentem lumlnis

imaginem reproducit —
simihter auris, oculus... et aha sen-
;
soria externa. Ergo praisertim et quidein per multos aniios,

qu dquid dixerlnt phirCs *, ipsummet cercbrum '.
B. — Quoad imaginum reproductionern, nuhus actus phan-

1. Farges, Le Ccrveau, p. :vi\. —
2. Farges, Ibid., p. 322. — Meroier,
J'sj/rfiolnffir, 1. I, n, 10(5. — 4. Bergson, Matidre cl rndmoirv, p. 134. — ;{.
5, Farges,
Le Cerveuu, p. 322-325,
^RIM A PAltS, DK POTENTllS SEtJ DYNAMlLOGIA 47
âsise sine excitatione speciali fieri posse videtur : nam phan-

:asia, iitpote passiva, seipsam movere nequit similiter et
psum phantasma latenter servatum jacet in staUi passivp,
ionec excitetur. Restat ergo ut causa phantasmatum determi-
lans sit una ex his Iribus : —
vel excitatio organorum physica
;x variis incifamentis, ut sunt vinum et opium, proveniens
—
;
— vel passio quaidam moralis, ut amor, desiderium vel ;
:ognitio quaedam sive sensitiva, sive intellectuahs, quae in se

tiabeat, juxta leges associationis (n. 64), cur hoc et non illud
Bxcitetur phantasma, etiam renitente vohmtatc.
C. — Quod denique attinet ad creationes imaginativas,
[[Ute non reguntur nulH subjiciuntur legi, unde
a voluntate
phantasia vulgo dicitur « La folle du logis »: quae vero ;
ratione diriguntur, artibus multuni inserviunt.

61. Quodnam sit in vita nostra phantasiae momentum ^ ?
Ingcns in vita phantasia) momentum quatuor illustrant :
A. — Ejus excellentia. Nam in confinio vitae sensitivse et

vinculum et nexus, cum
intellectivae posita, utriusque quasi
omnibus facultatibus habet relationes quamplurimas unde :
ca^teris sensibus est uniiêrsalior ;

— Accipit a sensibus exter-
nis imagines sensibiles, quas convertit in phantasmata hajc :
autem minus concrescunt materia, siquidem, ut aiunt « L'i- :
mage est un residu » hinc immaterialior : Praestat intel- ;

—
lectui imagines, seu materiam in qua invenit suum objectum
immateriale, et ideo, ratione hujusce muneris et commercii,
quamdam ab intellectu accipit illustrationem inde spiritua- :
lior — Denique voluntati famulari debet, cujus directionem

;
non raro accipit inde imaginatio.

: liberior fit
B. — Ejus tum tum
utilitas, bonis artibus.
in scientiis, in
— In quidem nam phantasia comitatur semper exer-
scientiis :
citium intellectus, adjuvat meditationes abstractissimas, et

circa res maxime immateriales, v. g., Deum, angelos, quas
semper signis sensibihbus repraesentat. Hinc est cur sine ima-
ginatione languescat intellectus, dum phantasmata, modo
ordinata sint, intellectui vigorem prsebent, ingenioque minis-
trant alas. —
In bonis etiam artibus his enim imaginatio :
necessarium aflert adminiculum, formas sensibiles, quibus

typus ideahs exprimi possit, intellectui artificis suppeditando,
i. Cl. Mercier, Peillaube, Surbled, loc ciU
C. — llanc nenio non expertus est, prae-

lijus actwitas.
sertim in adolescentia. Hinc quum exercetur, sopitis aut tur-
batis reliquis facultatibus, nempe per somnum et delirium,
tunc vagari incipit multasque fingit imagines, ut innumeris
constat experientiis. — Quinimo
qusedam motrix et im- vis
pulsiva imaginibus negari nequit sicut enim in sensu, ita :
in cerebro omnis imago, ob emotionem quam ordinarie produ-

cit, nata est excitare reactionem, juxta hanc legem recentium :
« L'image tend a sa realisation Et quidem saepius realisa-

)). —
tur, quando una tantum cerebro dominatur « Cest le cas de :
ridee fixe, de la suggestion hypnotique vel quando idea; '

)),
cum motibus habitudine sociantur. « Ainsi s'expHquent Fins-

tinct d'imitation, le vertige, la communication de nos iinpres-
sions, et ces faits designes sous le nom de cumberlandisme'. )>
Hinc theoria dicta a Fouillee : « Tidee force », quae aliquam

'^
veri speciem habet (n. 71).

D. —
Incommoda tandem phantasiae vim iUius indirecte
demonstrant. Non enim semper subjicitur rationahbus animae
potentiis sed quandoque dominium obtinet et fit occasio vel
:
causa perturbationum in organismo et locomotione, aUquando

etiam hallucinationum et amentiae (n. 201). Alias, fons est —
illusionum et errorum sunt enim qui imaginationi nimis in-
:
dulgentes, negant quae sibi sensibiHter repraesentare nequeunt

et accipiunt quiquid fingit stulta illa facultas, « maitresse
d'erreur et de faussete sicque malum sub specie boni, nec-
))
;
non errorem sub specie veri recipiunt.

§ III. De Memoria sensitiâ ^.
62. Quaenam sit memorice sensiiivw brevis theoria ?

A. — Memoria sensitiva est facultas organica cognoscendi
prxteritum ut prvgteritum et antea perceptum'. Dicitur —
organica, ut secernatur a memoria intellectuaH, qua) nihil
est nisi functio quaedam intellectus (n. 94).
B. — Functio memoriae est recognitio praclcriti. lla'c ta-
mon saltem juxta pleroscjue scholasticos, diiplicem functio-
1. Fonsegrive, Psych,, leg. vjii EJTets Tnuleurs dcs iiiinges. 2. Mercier, —

Psych., n. lOU ; — :
IJniversile calh., nov. lH!>'i, p. 410. —

3. Fouillê. La philo-
.Hophie des iddes-forces ; —
Cf. Bain, Lcs fiiinlions de la volonld Paulhan, —
JJaclivile tncnlule. — 4, Cf. Aristoteles el S. Thomas, op. dc Mcmoriail llrniinis-
;
cenlia; — Mercier, J'sych., t. I, n. 128-131 —

lievue dc philos., f(iv.-jiiin lUOJ.
;
— 5. S. Thunias, Jlnd., Itel. 7.

PRIlVfA PARS, 1)K POTENTllS SEO DYNAMILOGIA 49
neiii suppoiiil ; non cnliu inemoria polesl }'ecognoscerc, iiisi
quod retinere valet.

C. — Ohjectum memoria^ cst praeteritum ut sic et antea
cognitum. Porro « prseteritio potest ad duo referri, sc. ad
objectum quod cognoscitur, et ad cognitionis actum... Unde

simul homo memoratur se prius sensisse in praeterito et sen-
sisse quoddam praeteritum sensibile », ' — sive sit res, sive
sit eventus —
recordetur indeterminate se aliquando hoc
sive «
sensisse, sive sub certa mensura, puta ante tres dies - ».

D. —
Suhjectum denique seu organum memoriae, experien-
tia teste, cerebrum etiam est, cujus sequitur vicissitudines ;
nam vividam apud infantes, fere nullam apud senes, morbo

amissibilem eam esse nemo nescit. Imo laesionibus cerebri
partiahbus, partiahter etiam amittitur memoria, v. g., memo-
ria quorumdam verborum, aut imaginum, aut sonorum, aut
motuum ad loquendum, ad scribendum, etc... sanata autem ;
cerebri laesione, memoria statim recuperatur, ut constat

repetitis observationibus scientificis^.
His dictis, tria de memoria sensitiva inquiri debent. Unde
Utrum memoria sit facuUas specialis ab aliis distincta ?
63.
Inter cos qui admittunt memoriam esse facultatem sensitivam,
non desunt qui ratione tantum eam distinguunt a caeteris sensibus
internis, praesertim a phantasia *; sunt et ahi qui memoriam repo-
nunt intcr facultates intellectivas, et ideo brutis, vel concedunt
intellectum, vel solummodo simphcem revocationem prseteri-
tarum cognitionum, ope associationis sensationum, sine ulla
ratione prseteritionis. Sit igitur
THESIS
Memoria, tum a phantasia, tum ah intellectu distinguitur.
I. — Memoria a phantasia. Haec enim imagines

difjert —
rerum externas retinet sed functio propria memoriae, nempe
:
praeteriti recognitio, utpote immaterialior et specifice distincta,

imaginationi nullo modo convenit.
II. — Memoriam ab intellectu differre ostendunt ejusdem
1° Suhjectum ; nam animalibus facultas intellectualis mi-
nime concedi potest (Cosm., n. 97). Porro nullus est qui negare
velit belluas fraudere memoria : nam, v.g., canis suum herum,
1. Sum. TluuL, ji. I, cf. 79, a. et 2. — 2, S. Thomas, in de Memoria et Remi-
nisc, lect. 7. — fi
Farges, Le Lervcau, p. 188-198 — Ribot, Les Maladies de

la Memoire. — :?.
4. Lahousse, Psych., n. 221.

;
bestiae pascua simiu benefactorem,

solita, elephas el leo
formicae suas concives optime recognoscunt K
2° Ohjectum nam. nota temporis particularis est aliquid con-
:
cretum et sensibile, non autem abstractum et universale, —

quod probatur
—
:
a) Directe. Tempus est motus rcrum sensibiHum porro ;
motus rei sensibilis, sensibilis etiam et particularis dicendiis est

ergo. —
Constat minor, nam motus rei sensibilis, etiam localis,
;
cum sit accidens, hujusce rei sortitur naturam -.

h) Indirecte. —
Illud est singulare a quo abstrahit iiitellectus.
Porro intellectus abstrahit ab hic et nunc, quasi a notis individuan-
tibus, nam « praeteritio accidit ct non per se convenit ex parte
objecti intellcctus •^., ». Ergo tempus scu liic ct nuuc, ost ali-
quid singuhire.
lloc aut(Mii posito, tempus est nuuiioria), noii iiitcllcctus, pro-
prium objectiim quod enim est singiilare, est objectuui sensus.
—
:
Ohj. Ibi adest intellectus, ubi fit comparatio porro notio :
temporis importat comparatioucni

ergo iniportat intelh>ctum.
Resp. —
:
Dist. niaj. Ibi adc^st inteHcctus, ubi est coniparatio

idearum universahum, conc. ubi non est nisi collatio imaginum
sensibilium, neô. —
Ad niin. Porro sensitivee parti deiu^ganda
;
cst omuis collatio universahum, conc. particularium, neg. Constat ;
cnim quod lêlhiae cognoscunt r(!lalionem concretam mediorum ad

linem, ut patet ex actibus aestimativae, quibus judicant (juasdam
actiones csse quibusdam finibus et, v. g., paleas ad nidum, con-
vcnientes. Ergo a pari relationem concretam prioris et posterioris,
quam importat notio tcmporis.
64. Quid de exercitio memoriae juxta /eges associat/onis '
?
A. —
Associatio niutua iniaginuni est connexio in cujus una
alteram in cerehro revocat. Ilaic iniaginalioni et memoria) com-
munis est ct ulri({ue inservit ''.
B. — Causae seu conditiones objectiva; quibus ht liujnsiiiodi

irnaginum recordatio, vocantur leges associationis. Ila; vero
])lures cnunH^rantur apud S. Thomam, llumiuiii, Ah Bain :
nempe, irnaginum contemporaneitas, simihtudo, con- — —

irarietas, —
contiguitas, causahtas, quaicumcfuc pro- — —
pinquitas, ({uarum o|)e, v. g., variis dc causis, Doniinica Sab-
batum, —
Socrates IMatonem, llcctor Achillem, Secjuana — —
Lutetiam, —
ignis calorem, filius patrem revocant in men- —
lciii... ct ila (lc ahis, ({iia; V(!l sunl idcm, \('l simiil, vcl sccuu-
diim ali(juam partem propiiuiua sint".
1. Mercier, J>sfjrlt., l. I, ii. 12!>. — 2. Mercier, Jbid., u. 120-130. — 3. Suni.'

Throl., 7!i, a. G. — S. Thomas, J)e AJrrnor. el Jictnin., v — Ferri,
|).
l'sf/flif/h,fiir
I, «j.
Vassocialion
'i.
— IWervoyer, J/ussocialion des l(3cl.

idies.
;
— 5.
Mercier,
(Jii
l'si/ch., l. I, n. 111-115.
;
— Meicier,<i. 112. Ibid., n.

C',f.
—
t»RlMA PAKS, I)E POTKMIIS SliU DYNAMILOGIA 51
C. — Hae tarnen variae associationes, quum sint subjectiv£e,

causam insuper physiologicam habeant oportet. Haec duplex
est prior est imao;inum simllitudo subjectiva, vi cujus una
:
cerebralis imago, latentes imagines similis naturae excitare

debet '
earumdem in cerebro contiguitas, cujus
;
posterior est
ope impressiones juxtapositae facilius reviviscunt sic v. g., :
D revocat A, E, F A vero excitat B, C, D, ; U

utpote contiguas A tandem faciHus revo-
; ,.^
cat D et vicissim ob duplicem et recipro- / ^ !
cain excitationem \ Hinc est cur memoria ' '
E F
tantopere pendeat a dispositione subjecti. / A \
D. —
Momenlum utriusque fundamenti ^
\
pst maximum, modo repeliLis aclibus con- ^'
Ira varia impedimenta consuetudine iirmetur '. Hinc est cur

jnxla mnemotechnicos, triphci regula tota nitatur ars memo-
randi : « Classer, associer, repeter, c.-a-d. loi de contiguitc, de
simiUtude, d'habitude, telles sont les trois operations fon-
lamentales de Tart d'apprendre *. »
65. Quomodo memoria differat a reminisceniia "

?
Est reminiscentia quxdam, inquisitio cum intentione devenieiuli
ln memoriam. aHcujus rei. Uhde
1° Ratione sui, reniiniscentia est inquisitio, memoria vero pos-
iessio rei prior via et motus, posterior terminus viae
;
haec ab ;
dtera diiltcrt sicut impertectum a periccto. Revera triplcx cssc

)otest status mcmoriae scnsitivae vel oblivio totahs, vel subita rei
:
ecordatio, vel recordatio unius cum oblivione altcrius. Jam in

dtiino casu uti possumus eo quod mcminimus, ut, quasi « ve-
lando pcrveniamus ad illud quod obliti sumus, et hoc dicitur
)),
eminisci.
2° llalione suhjecLi, reminiscentia formaUter est in parte scn-
itiva, causaUtcr auLcm in parte intcUcctiva fit cnim haec inqui- :
itio particularium intentionum sub influxu inteUectus et volun-

atis. ()uarc mcmoriam « midta aniniaUa participant, scd nuUuni
eminiscitur ».
3° lâtionc temporis, rominisccntia utpotc niotus ad mcmoriam,
nter dupUccm mcmoriam media habctur quippe memoriam
;
iraecedit, sicut motus tcrminum ; sequitur vero, nam ex aUquo

aemorato tanquam a principio procedit.
4° R.ationc aptiludinis ad utramque, diccndum quod « non
dem homines sunt benc memorativi ct reminisCitivi » aUi enim :
S. Thomas, Dc Meinoi in, lect. iv in meilio. —

2. Farges, Le Cer^êaii, p. 326 ;
1
lercier, Ibid., n. 113 ; —
Fonsegrive, lect. vi, p. 57. —
3. Mercier, Ibid., n. 106 ;
- S. Thomas, De M-.m. et de Bem., lect. V, in princ. ct fin. 4. Chavautyt —
.'Art d'apprendre el de se souvrnir, V^ lec. —
5. S. Thomas, De Meiii. et lleinin.,
ect. V, Mi, VIII passim.
A
52 PSYCHOLOGIA SEU AiM H ROPOLOGI

subito et praeter intentioiieiii, ca (juae procul sunt et ante niultos
annos contigerunt, alii vero ex intentione ea quae sunt bene ordi-
nata, reminiscuntur.
Hinc in liomine memoria, quia cum intellectu conjungitur,
quamdam directionem et ideo periectionem accipit, vi cujus,
praBter subitam recordationem, « quasi syllogistice inquirit prae-
teritorum memoriam ' ».
§ IV. De Mstimatwa ".
66. Qusenam sit cestimaiivoB brevis et scholastica theoria ?
A. — Vi nominis, sestimativa seu sensus aestimatorius,

quamdam circa res sensibiles aestimationem innuit : eadem a
recentibus vocatur instinctus, quia, naturse impulsu, talis
cognitio tendentias innatas, variosque motus ad certum iinem
adaptatos excitat.
Quoad rem definitur : Facultas quas res sensihiles appre-
hendit sub ratione utilis et noxii ^ el'\&to, ut aiunt, « insensata
ex sensatis* ». Sic ovis cognoscit lupum, non in quantum
est lupus, sed in quantum est sibi inimicus ; sic etiam homo
serpentem, ac proinde utrumque timet et fugit ".
B. —
Dixi sub ratione utilis et noxii sunt enim pro-
: ;
prietates ad quas percipiendas sensus externi sunt impares,

qua) tamen, licct aliis sensibus imperviae, ordinem scnsibilem
non superant. En ohjectum a'stimativa\ qua^ universale et
absolutum non assequitur, v. g., bonum utile et delectabile
in genere, sed in concreto hoc esse bonum et malum sentientis,
V. g., hunc serpentem aut lupum esse ipsi nocivum.
C. —
Hac facultas non tantum homini, sed el bestiis
praesertim competit {n. 90). — « Cui etiam nicdici assignant
dcterminatum organum, sc. mediam parlem capitis •'
» ; et
({ujdem verisimiUter, nam in vivisectionum experimentis,
cerebro ablato, pereunt sensus interni, praisertim instincLus,
dum e contra sensibilitas quaedam externa permanet '.
D. —
iEstimativae denique operatio est finahtatis et vcri
progressus nescia, —
necessaria et infalhbilis, propria —
([uidem speciei, eadem autcm in omniJ)us ejusdem specici
individuis. Habes exempla in motibus, pra;serlim piicrorum,
,Su///. 'yV/coI.,!). l,q. 78, a./i. —

2. Mercier, i'.s7////o/., 1. T, ii. I 20-127 ; Cf. —
JJe
1.
Esliiuative, in Jicvue neo-scolaal., un. 190'!, p. ''i''>'2. ii. —
îiiii. TlitoL, p. J,
l'
q. 78, a. 4. — 4. S. Thomas, opusc. 43, oap. 4 ; -- Jo. a S. Thoma. J'hil. nalur.,

•
p. III, q. VIII, a. 2. —
5. S. Thomas, J)e Aninia, L. II, lccl. XUL G. Suni. —
Theol., p. 1, q. 18, u. 14. —
7. Farges, UObicclivile, \k 152 ; —
Lc Ccivoau, p. i'2
:
reflexis quampluriniis, sicut et in aedificio castoris, in araneae

tela, in nido volucrum, in acervo formicarum, etc. \
«L'ignorance du but est visible... Ayant regu dcs castors au
Museum, F. Cuvier mit dans leur cage des materiaux pour batir.
IIs construisirent unc digue, bien qu'elle ne dut servir a rien... Leur
instinct sadaptc aux miliciix il ne progresse pas ;
» '.
Ilis dictis, tria dc aestimativa solvenda supersunt. Unde

67. Utrum
aestimativa sit faeultas specialis ab aliis distincta ?
Negat du[W('x oppositus crror nam, loco sestimalivae, alii
:
ponunt instinctum caecum ct sunt mechanicistae, alii vero mirsB

instinctus opcra adscribunt intellectui. Contra utrosque cum
scholasticis, sit
THESIS
Datur aestimatwa seu facultas sensitiva, qune ab aliis sensibus
et ab intellectu in homine etiam secernitur.
Prob. Experientia, nam, ex dictis et ex Cosmologia (n. 90), in
animalibus habentur manifestationes sensationis, etiam in-

ternae sic ovis lupum fugit non propter indecentiam colori.s
:
sed tanquam inimicum naturae avis colligit paleas, non ;
tanquam visu delectabiles,sed propter utilitatem ad nidifican-

dum ergo etiam existit in homine aestimatorius sensus, qui
^ :
a) Differt ab aliis sensibus. —

Primo quidem a sensu com-
muni hic enim solummodo qualitates sensibus externis
:
obvias, illa proprietates sensibus externis omnino impervias

attingit. — Sed etiam a phantasia
et a memoria differt hae sc. :
imagines reproducunt, illa judicat seu discernit hae res ;
absentes et praeteritas, illa praesentes tantum percipit \

b) Differt ab inteUectu. —
Facultatis enim sensitivae notas
habet, —
tum ex parte objecti, quod est singulare et mate-
riale, —
tum ex parte subjecti seu organi materialis cui inest,
— tum ex parte modi, quo operatur (cf. Cosmol., n. 91).
Hinc elucet abusus recentiorum, qui intelligentiam tribuunt
animalibus. Sic, v. g., Flourens « L'instinct est a peu pres toute
:
rintelligence des animaux inferieurs rintelligence proprcment :
dite commcnce avec les animaux superieurs la raison n'appar- :
tient qu'a riiomme ^. » Et clarius naturalista de Quatrefages :
1. Farges, Le Cerveau, p. 329 —

Mercier, Psych., t. I, n. 122-125 —
Fonsegrive, P^ych., lect. x. — ;
2. Fonsegrive, Ibid. —
Fabre, Souvenirs entomo-
;
log. — 3. Sum. TheoL, p. I, q. 78, a. 4. — ;
4. E. Blanc, Philos., t. II, n. 856.

— 5. Flourens. De la vie et de 1'intellig., P^ parL., ch. vii, 72-78,
54 PSYCHOLOGIA SEU AN THROPOLOGIA
« Les animaux raisonnent ils sont donc intelligents ^» Recen-
;
tius,D. Bergson « Instinct et intelligence sont deux developpe-

:
ments divergents d'un meme principe » '".
68.Qusenam sint denatura instincius varise theoriae ?

Instinctus est modus operandi sestimativae et duplex concipi-
tur vel plasticus, si nempc vi tendentia? mechanicse ad modum
:
automati agit animal, vol cognoscitivus, si vi alicujus imaginis

aestimatse movetur ejus appetitus ad agendum. Ilanc ultimam
sententiam propugnat sequens
THESIS
Mstimatwa, non plastica, sed cognoscitiiâ est facultas.
I. Non est plastica. — Natura enim brutorum est sensibi-
liter cognoscitiva. Sed omnis cognitio appetitum, mediante
et,
appetitn, locomotivam movere nata est. Ergo non mere plas-

tici, sed etiam cognoscitivi sunt motus instinctivi. —
Hoc si
negetur, vana brutorum cognitio, contradictoria eorumdem
natura, similis in eis et in vegetalibus operatio, verus denique
mechanicismus dicatur oportet. Qua^dam sane facta ex- —
plicaret habitus ca^cus, non autem omnia, v. g., cur aranea
telam casu laceratam reficiat, et sexcenta id genns-'.
II. Est iêre cognoscitiva Nempe, omni « agenli per
:
—
naturam pra^determinantur ab aliquo intelleclu superiori
finis et media ad fiiiem necessaria^ » ha^c autem dicimus ;
aestimativam discernere seu judicare, licet hoc judicium non

sit liberum sed a natura inditum. Quod variis modis expHcatur :
A. —
Per infusionem a Deo continuam imaginum in sen-
sibus animabum. —
llacc autem assistentia, in sensu Male-
branchii, lococausapum secundarum, minime admitti potest.
B. —
Per innatas imagines et per innatam imaginum ten-
dentiam, qua impelhlur animal ad opus agendum. ITujus —
enim ope iiitenigi commode potesl, cur ante omnem acquisi-
tam perceptionem, animal recentcr natum aquaiu, grana et
aha jam non apprehensa quaerere valeat ''.
r. —
Per quamdam tandem facultatem cognoscitivam, quai,
sola (juidcm innata, pro variis adjnnclis sive externis sive
int(;rnis et organicis, opcris faciendi elicil imagineiu, vi cujus
opns ante executionem confuse, perfectius aulem dum fit et
dum est factum, cognoscilur. Ila verius cum S. Thoma *^.
1. Hist. gM. des races huniaincs, p. 51. —

2. Bergson, L' hvnlulion crenlrirr, p.182,
—
191, — .3. Meroier, Payrh., t. 1. p. 12:t-127 —
Farges, ].e Crrvrau, p. .']28-:}:{;i.
—
;
4. Suni. 'lUruL, j). 1, (\. 1!), a. — Farges, Ihid., p. 3:i(».

.'">.
(1. Siini. Throl.,
p. I, q. 19, a. 4 ;— q. 139, a. IJ;
—
-'i.
7.S, n. —
(Juaisl. disp.,Ue Veritale, q. ^'i, a. 2,
'i ;
PRTM.V P.VRS, DE POTEXTMS SEU DYN.VMILOGIA 55
Hinc distinctae partes adscribuntur aestimativae : non enim

quaelibet cognitio movet, sed cognitio boni et mali sensibilis.
— Porro sestimativa potius ex instinctu judicat quam est
ipsemet instinctus .sicque instinctus est modus
: operandi
aestimativae concomitans et subsequens.
69. Quodnam
sit in vita morTentum aestimativse ?
A. —
Animalibus multiphciter necessaria dicenda est aesti-
mativa « Necesse enim est animali ut quaerat aliqua vel
:
fugiat, ad sui conservationem et reproductionem. » Haec au-

tem, quasi providentia secunda, lucet in eis, ut servetur in-
dividuorum vita, servetur et species. Hujus ope etiam mira
artificia producuntur, ut videre est apud Virgilium, Bullon et
naturalistas hodiernos *.
B. —In homine etiam reahs est nec spernenda facultas.
Realis quidem, nam homo ipse omnes animahum facultates
possidet ideo reales sunt etiam aestimationes instinctivae,
:
quae praecedunt, comitantur vel sequuntur judicia iiitellectus.

Nec spernenda sane, hcet minus necessaria, nam multum
inservit vel in pueritia,vel quando dormitat ratio, et in hisce
motibus quibus praeire potest tantum aestimatio instantanea.
Hinc est cur in homine, utpote nobihor, et unita parti intel-
lectivae, vocetur iîs cogitativa seu ratio particularis, quia
procedit per quamdam cogitationem et collationem intentionum
singularium sub natura communi. Unde « apprehendit indi-
viduum ut existens sub natura communi, v. g., hunc hominem
prout est hic homo- » non sic naturahs aestimativa animahum.
:
Huic adscribi debent multa praejudicia, antipathiae vel sym-

pathiae. Unde optime E. Blanc « L'homme qui se laisserait
:
conduire par ses prcmieres impressions serait un insense, resclave

de ses gouts et dc ses passions mais rhomme qui ne consulterait
;
pas ses penchants naturels, ses gouts et ses jugements intinctifs,

serait peut-etre non moins imprudent. Que de fois les premiers
jugements ont ete, a rexamen, reconnus les meillcurs » !
'
70. Cor. gen. —

Hinc sensus omnes specifice distinguuniur *.
Est contra plures recentes, v. g., Taine, H. Spencer, qui
oinnes sensationes, internas aut externas, quaecumque sint,
1.Fabre, Nou\>. Souven. entomologiques ; —

H. Joly, Uhomme et VAnimal;
L inslinct; —
Flourens, L'instinct. 2. —
S. Thomas, in // de Anima, lect. 13 ;
— Cf. Card. Gonzalez, Philosophia elementaria, Psychologia, de Mstimativa et
Cogitaliva. —
3. E. Blanc, Traite de Phil., t. II, n. 854 tt 855. —4. Farges,
Le Cerveau, p. 333-340.
ad motus impulsuve nervorum « choc nenêux, choc mental ))>
identicos, sed diverse permixtos, revocare conantur ^

En
hujus argumentationis summa, quse in analogia repo-
nitur : —
omnia physioE phanomena ad unum motum localem
reducuntur item, juxta chimicos, corpora composita ad sim-
;
plicia, simplicia forsan ad identicae speciei atomos reduci

possunt. Ergo, a pari, in Psychologia, omnes sensationes
reduci debent ad unam sensationem elementarem, cujus cae-
terse sunt variee combinationes. Sic, v. g., de facto, soni mille
undarum oceani unam sensationem soni producent.
Resp. iP JXego suppositum nam a) Phsenomena physica ;
—
absolvuntur quidem per motum localem, non vero solo motu
locah constant. —
b) Corpora chimica, tum composita, tum
simpHcia specifice distinguuntur. c) Denique non est unica —

sensatio soni, nisi quando mille vibrationes conjunctae simul
unam tantum in organo faciunt impressionem.
2° Nego paritatem secus enim esset sophisma transitus de
:
genere ad genus. —
Revera hujusmodi theoria falsis nititur
analogiis, nec est aliud quam purus materiaHsmus, qui ex
eadem materia per varias evohitiones cuncta deducit, et, sub
praetextu unitatis, omiiia facit identica, omnia miscet con-
funditque, ita ut dicere ausus sit Tainc « La substance de :
Tame est resoluble en chocs nerveux '

» (n. 150).
ARTICUIIJS IIT.
De Appetita sensitivo '.
Diccmus 1*^ de appetitus JSatura, ;

2^ de Passionum theoria
§ J. l)e appetitus sensiiiui Natura.
71. duidsM et utrum sit in homine appetitus sensitivus ?
A. — Ap])(;tihis scnsiliviis csl ea jaraltas pcr (piani honum.

quatenus materiale et sensu aqypreliensum prosequimur.
\P Est facultas quidem specialis, sicque dilTert ab apj)cti!u
enim reperitur in singulis facullalil)us, imo in
naturali. Ilic
omnibus entinm naturis, etiam inanimalis, nam omne ens
habct suam inclinationem ille tantnm entibus cognosciti- '
;
1. Rabier, y'.s7/c./i., du xi. p. 105t-12G.

— — 2. L'inteUifiena', p. 157. - ;<. Mer-
—
cier, 1'sticli., t. I, 132-142';
n. Cf. Ribot, Im Psj/cholopiie iles senliments.
4. Gardair, l.ns Pnssinns rt In Volnnl^, j). <)-20 — Cf. Siini. 'I'lin:l., p. I, (|. SO, ;i 1
—
; ;
Cnnt. Ccnt., L. 1 1 J, c. 2 cl iJ.

—
PRIMA PARS, DE POTENTIIS SEI^ DYN A MII.OC; I A 57
vis competit et ideo vocaliir appetitus cognoscitwus. Hinc

sola animalia habent appetitum sensitiv um, sed, sicut inoroa-
nica et vegetativa, habent etiam appetitum naturalem (n. 22).
2° Est facultas per quam prosequimur bonum. Porro co-
gnitio est rerum motus ad mentem, appetitio autem est motus
mentis ad res, et ideo facultates cognoscitiva^, quibus res sen-
sibiles innotescunt, diflerunt a facultatibus appetitwis quibus
bonum sensibile prosequimur. —
Hinc rejicitur exaggeratio
iheoriae, vulgo dictae « des Idees-forces «, vi cujus, juxta
Fouillee (n. 61), cognitio non tantum conditio, sed ipsa esset
sine ulla appetitione boni, initium motus ad ipsum K
3^ Haec facultas prosequitur bonum quatenus materiale, sic
animal invicte fertur in bonum
per sensus apprehensum. Unde
appetitus ille sequitur cognitionem sensitivam et differt ab
appelitii rationali, qui ahquando fertur etiam in res singulares,
sed sub ratione universah.
B. — Porro tahs propensio existit in homine, tum quia homo
animahum essentiales habet dotes, tum quia, teste experien-
tia, ad res sensibiles appetitum ahicientes enixe sohicitamur.
— Estque in ipso sensitiâ et in se hbertate carens. Ratio est
quia cognitio, qua generatur, nuham comparationem instituit
cum bono universah. Unde non solum ab appetitu rationah
difTert, sed ssepe adversus eum concupiscit, juxta ihud « Caro :
concupiscit adversus spiritum... ^ » (n. 96). Est tamen —

« ahquo modo in potestate nostra et per rationem regi
•''))
potest et debet.
72. duotuplex sit appetitus sensitivus ?
A. —
Diuisio. — Bonum
sensibile, physice et concrete
spectatum, est objectum materiale appetivus sensitivi. Quod
quidem sub duphci aspectu formah nobis occurrere potest :
scihcet bonum sensibile vel est delectabile et obtentu facile, vel

arduum et propter quoddam impedimentum obtentu difftcile.
Unde distinguunt appetitum concupiscibilem et appetitum
irascibilem unus versatur circa bonum delectabile, alter vero
:
bonum arduum prosequitur « Les dnciens philosophes appel-

:
lent appetit concupiscible celui ou domine le desir ou la concu-
1. Cf. E.BfsLnc,Tiaitede Philos.,t.U, n.S83 — Farges, Le Cerveau, p. 402.

— 2. Ad Calat., V. 17. —3. Swn. Theul., la
;
2a', (|. 17, a. 7.

piscence et irascible celui ou domine la colere. Cet appetit a

;
toujours quelque difficulte a surmonter, ou quelque eftort a

faire, et c'est ce qui emeut la colere ^
B. — Demonstratio — -. Jamvero « hae duse inclinationes
non reducuntur in unum principium » ut ait S. Thomas, sed
sunt facultates realiter distinctae, quod demonstratur :
Ex objectorum et actuum discrimine

a) non enim bonum ; —
quod imaginatur facile idem est ac bonum quod sestimatur ut
sic arduum, nec concupiscere idem ac aggredi hostiliter : hic
luctaminis, ille fruitionis appetitus est.
h) Ex diversitate propensionis in duabus istis potentiis —
quae etiam interdum opposito procedunt, nam « concu- modo
piscentia accensa minuit iram, et ira accensa minuit concu-
piscentiam, ut in pluribus ^ ».
Nec dicant Suareziani et ScotistsB, qui distinctioiiem rationis
tantum admittunt, ejusdem esse facultatis concupisccre bonum et
ehgere iram, sicut intendere finem et cHgerc media pariter ad
finem.
Respondent enim Thomistse : —
1° Aha est facultas quse ehgit,
et aha quae elicit actum, nam voluntas cligit attentionem, solus
autem intellectus illani praestat ita in ordine sensibili alia est quse
—
:
concupiscit ct aha quse irascitur. 2° concupisccntia non potest

ehgere sibi contrarium porro tahs est natura boni ardui, ut
:
concupiscentiae rcpugpet.
73. Quaenam sedes seu organum appetitus sensitivi ?
sit
Quoniam appctilus est facultas organica, scdcjn in corpore

determinatam habeat oportet quamnam vero,controvertitur. :
A. —
Sententia Aristotehs, S. Thomai \ Suarezii ', a phi-
ribus neoscholasticis'^ admissa, tenet cor esse « instrumentum
passionum animae^ « seu organum appelitus scnsitivi sicque ;
ab ipsis explicatur^ suadetur et prohatur ^.
a) Explicatur. —
Kst cor musculus conicus quatuor cavitales,
duas nempe auriculas, duosque ventriculos ampleotens, in medio
pectore coslas inter et sternum positus. Porro, eordi, ut aiunt
« organe paiadoxal », inest vis mira ct ingens (40.000 kilogram-
metres en 24 licures) ad impcUendum sanguincm rubrum ad
1. Bossuet, Connaissance de Dieu et de soi-mSme, c. I, n. G Cl. Bourquard, —
Theorie de la connaissance, p. 118. —
2. Cf. Gardair, Les Passions el la Volonlc,
;
p. 59-65. —3. Sum. TheoL, p. I, q. 81, a. 2. —

4. Sum. TheoL, la 2ii', q. 48, a. 2, c
— Opusc. 61, Dr (lileclione Dei el proximi, c. 19. —
5. JJe yininia, L. V, c. vi,
;
n. ult. —G. Vallet, La Ude et le caeur ; —

Billot, de Verbo inrarnaio, V* (^dil.,
p. 365. —
7. Suni. TheoL, ibid. —
8. Bainvel, Dicl. dc TheoL cailits arl. (Arur dc
Jesus. —
De Cyon, Ner/s du arAir, Dieu el scicncc, p. 161-163 D'' Grasset, —
JrUrod. physioL, p. 353; —
S. Frang. de Sales, Traitd de 1'aiiiour de Dieu, Vl-X\.
;
. PRIM A r.VUS, D\L POTENTIIS SEU DYNAMILOGIA 59
extremas corporis partes, quumque sit primum vivens, ulti-

mumque moricns, centnim fit omnis motus vegetativi, l^nde
potcrit ctiam csse principium molus appclitivae parlis modo
nervis pncumo-gastricis cum ccicbro unialur.
6) — Sic enim opinatur vulgus, lo(|uuntur liomincs,
Suadetiir.
ipsa Scriptura Sacra coeur lajtatum cor
« J'ai le brise,... cst
—
:
meum... debita proportionc, vita cognoscitiva

etc... » Sic, in
cerebro, ailectiva autem in corde distribuitur.
c) Prohalur vcro, nam illud cst organum appctitus, quod est
subjectum in quo et per quod efficitur appetitio scu passio porro, :
teste conscientia, cor transmutatur in passionibus, ct a corde

procedit motus irae ct concupisccntise crgo cor cst organum :
appetitus sensilivi.
B. — Impugnatur tamen variis argumentis illa opinio qua
a recentioribus physiologis et philosophis rejicitiir :
1° Organum ad suum munus implendum aptum csse debet :
porro cordis nulla cst proportio cum afTectionc, scd circulationi

sanguinis tantum inscrvire posse videtur ergo motus, non aflectus ;
est organum.
2*^ Cor est musculus atqui musculorum functio non est scnsi-
:
bilitas, sed tantum motus ergo motus, non affectus est organum.
;
3° Gerebrum sedes est cognitionis sensitivse ergo pariter appe- :
titus secus appctitus, a ccntro cognoscitivo separatus, non posset

;
ad l)onum fcrri, nam ignoti nuUa cupido.

4" Ilji cst apjictitus, ul)i radix motus jacct liaec avilcm iu ccrcfjro :
tantum reperitur, ad quod tendunt ncrvi sensibilcs ct ex quo

rcdcunt nervi motores.
5° Juxta physiologos, praesertim Cl. Bernard ', constat laesio-
niljus cerebri non cordis, functiones appetitus impediri.
Ad justificandas autcm locutioncs vulgi et S. Scripturae, quibus
cor habetur ut amoris et passionum symbolum, sufficit cor esse
principale orgamim quo passiones extcrius manifestantur quod :
ab omnibus conceditur -.
§ II. Passionum Theoria^.

74. Quid sit appetitio seu passio appetitus sensitivi ?
Motus ueheniens appetitus sensitiiî, ortus ex apprehensione

honi mali sensibilis, dicitur passio... Hic, inquam, motus
i>el
— l^ oritur ex apprehensione aliqua, sive sensu, sive phan-

tasia fiat ;
—
2° duplex est ejus directio, proiit fertur ah
l)oniim vel avertitur a malo sensibiliter approhenso ;
— 3° recte
vocaretiir appetitioy sicut actus intellectus dicitur inlellectio ;
— 4° si tamen sit vehementior, meHus dicitur passio.
1. La
Science experimentale. —
2. Cf. D"" Surbled, La Vie e/Jective Mercier, —
Psijch.. I, n. 142:
t. —
R. P. Janvier. Carrm'^, 190.5, 1'« conf. 3. Gardair, — ;
Les Passions et la Volonte :

—
S. Thomas, in fiac re fiisior, la 2ae, q. 22-4«.
I
GO PSYCHOLOGIA SEU ANTHROPOLOGIA
Prob. — Revera « nomine passionis importatur quod pa-

tiens traliatur ad id quod est agentis » (Ontol., n. 135).^
Porro hoc in sensu et vi appetitus sensitivi, homo maxime

patitur, —
tum quia appetitio sensibiHs fieri nequit sine ahqua
organi, nempe cordis, commotione, quse sanguinis undas ad
ahas corporis partes transfert, et exterius, maxime in mimica
vultus, manifesta fit ;
—
tum quia appetitio non est receptio
objecti, sed potius tendentia ad objecta sensibilia, ad quae
proni sumus etiam inviti, et quibus incHnatur voluntas ipsa-
que ratio, appetitui sensitivo naturaliter obediens^ Haec ergo
tendentia, si fuerit intensa, haec organi transmutatio, si fuerit
vehementior, quasi antonomastice dicitur passio.
Hinc passio pe?' se non est mala, sed est motus naturaUs,
imo necessarius in ente sensitivo. Nec mala fit nisi per acci-
dens, id est, vel ratione excessus in commotione organica,
vel ratione objecti cui appHcatur, ut, v. g., voluptas, auri
sacra fames, etc. Unde passiones, si quando a moraHstis, non
a philosophis incHnationes penêrsde dicendae sunt 'K
Hodiediirn soepe, passio minus recte tamen, vocatur emotio.

75. Quotuplex sit passio ?
Undeclm ordinarie passiones numerantur, ex quibus sex

referri possiint ad appetitum concupiscibilem, et quinque
respiciunt appetitum irascibilem.
En earum genesis. Tot erunt passiones, quot excitantur
motus formaHter diversi in appetitu sensitivo. Atqui —
1° In appetitu concupisciblH, bonum, quia habet virtutem
attractivam, tres generat motus vel enim simpliciter appa- :
rot, et oritiir amor vel est futurum, et desiderium ejus habe-

;
tur ; vel praisens, et delectatione cor aflicitur. — E contra,

malum quod habet virtutem repulsivam, ubi apparet, odio
detestamur ; si adhuc futurum, ab eo fuga avertimur ;
si
praesens, Iristitia cruciamur.

2^ In appelitu irascibili, bonum etmalum vel absens, vel
praesens habetur. — In primo casu, bonum arduum absens,
si acquisitii possibile vidctur, spem erigit ; si iinpossibilc, in
desperatinnem cor dejicit. SimiHter niahjm arduinn absens, si
superabile apparet, audaciam accendit ; si insuperabile, mem-

1. Stini- Thenl., la 2rR, q. 22, a. 1 ol 2. —
2. Gardair, I.rfi Passions ct la Volontd,
I».
4<>r)''(. — .3, r.ontTM Rabier, Psjirh., p. 517.
bra timor invadit. —

In seciindo casu habetur tantum ira,
propter praesentiam mali ardui nam pra>sentia boni ardui
:
nulluin excitare valet motum in irascibili, sed tantum in con-

cupiscibili gaudium malum vero praesens, quod in eodem
;
concupiscibili tristitiam causat, iram insuper seu motum

agressivum et defensivum producit in irascibib.
Quomodo pudor, invidia, semulatio, stupor, item inquie- —
tudo, sollicitudo, pavor..., reducantur ad prsedictas passiones,
ex dictis commode deducitur,et fusiori stylo evolvit S.Thomas'.
76. Utrum et quatenus amor s/t passionum fons communis ?
A. — Omnes hominis passiones referri possunt ad amorem,
et ex eo tanquam e fonte communi oriuntur. llinc provenit
utraque directio passionum, sive sit tendentia ad bonum sive
sit fuga mali hinc ipse appetitus irascibihs in amore princi-
;
pium habet et ad amoreiri terminatur.

Ad rem apposite Bossuetius « Nous pouvons dire, si nous
:
consultons ce qui se passe cn nous-memes, que nos autres passions

se rapportent au seul amour et qu'il les renfermc ou les excitc
toutes. La haine de quelque objet ne vient que de Tamour qu'on a
pour un autre. Je ne hais la maladie que parce que j'aime la saiite.
Je n'ai d'adversion pour quelqu'un que parce qu'il m'est uii
obstaclc a posseder ce que j'aime. Le desir ii'est qu'un amour qui
s'etend au bien qu'il n'a pas, comme la joie est un amour qui
s'attache au bien qu'il a. La fuite et la tristesse sont un amour qui
s'61oigne du mal par lequcl il est prive de son bien et qui s'cn
afflige. —
L'audace est un amour qui eiitreprend, pour possedcr
robjet aime, ce qu'il y a de plus diflicile, ei la crainte un amour
qui, se.voyant menace de perdre ce qu'il cherchc, est trouble de ce
peril. L'esperance est un amour qui se flatte qu'il possedera robjet
aime, et le desespoir est un amour desole de ce qu'il s'en voit
prive a jamais, ce qui cause un abattement dont on ne peut se
relcver. La colere est un amour irrite de ce qu'on veut lui otcr
son bien, et s'elforQant de le defendre. Enfî otez Tamour, il n'y a
plus de passions, et posez Tamour, vous les faites naitre toutes. »
« Outre ces onze principales passions, il y a encore la honte,
renvie, Temulation, Tadmiration et Tetonnement et quelques
autres semblables mais elles se rapportent a celles-ci.... L'in-
:
quietude, les soucis, la peur, refTroi, Thorreur et repouvante ne

sont autrc chose que lcs difterents dcgres et les difierents effeis
de la crainte -. »
1. Sum. TheoL, la 28p, p. 26-48. ~- 2. Conn. de Dieu et de soi-mcme, c. 1, n. G.
¥
. . . . , .
B. — Hanc genesim passionum exprimit tabula sequens

versus malum ut bono oppositum 1. odium
l
lioni f uturi 2 . desiderium
s\ "a, s j • j ) niali futuri 3 . aversio
"^
^ j deinde
g I
o y 1 In bono prteseuti 4. delecUdio
\
ii\ malo pra!senti 5. trialicia
circa bonum l si possibiie 1 . spes.

arduum absens / si impossibile 2. desperalio
- a
«3
circa malum ( si superabile 3 audacia.
xf ^ .i j
arduum absens/ si insuperabile 4. tinior.
circa mahim arduum prajsens 5 . tra.
Quapropter erravit Cartesius qui, novam passionum theoriam

molitus, sex tantum passiones invenit, inter quas primam posuit
adniirationern, quae ne passio quidem est, sed emotio contem-
plantis (n. 105) *.
77.Hinc apparet momenium passiohum in vita hominis.
A. —
Ex triplici capite desumitur vis passionum. Sunt
quidem permultae nihil est enim quod non prosequi possimus
;
passione, etiam spiritualia, modo tantum a phantasia reprae-

senlenlur unde quot objecta, tot possunt esse passiones,
:
materialiter saltem distinctae. Sunt et necessariae has — :
enim neuK^ non experitur, et frustra Stoici eradicare tenta-

verunt harum proinde motum vel seîuatur oporlet volun-
;
tas, vel ipsis suam conferat direclionem et prajbeat terminum.

— 'laiidem, per sc quuni sint indifferentes, ex sua aptitudine
jii iili;uu(|ue partem habent quod modo vitiis, modo virtu-
tibiis, pro variis individuis, sociantur et inserviunt.
B. —
Passionum porro influxus in totam vitam redundat :
1" In vitcun plujsicani ;

passio nempe muilij)licat activita-
tem, nam sive prajviis appetitus motibus nuUa est motio nec
locomoLio, dum c contra ex multltudine passionum varietas
a(;li()iium fit mafi^na nimis, etiam apud aniinalia. Adde quod
(|ua'(laui j)assi()nes ir) morbos ct sanitalem inl]uunt, et etiaui
iiioFlem causare |)()ssunt, v. <>;., tristitia, « (jua3 magis nocet
coipori quam alia^ ])assiones ^ ».
2" Jii vitam inteUectuaicm ; nam, ex una partc, ut aiunt :
« I/esjjrit csl souvciit la (hijê du ca;ur », ex altero vcro, in
1. E. Blanc, I. II. n. .sOiJ-UO;;. — 2. Cf. Sunt. 'rinol., la 2iv, <j. .17, ». \.

PRTMA PARS, nr: POTENTIIS SEU DYNAMILOGIA G3
mullis veriim est dicere : « Beati mundo corde, quoniam

ipsi Deum (veritatem) videbunt ^ »
3° Denique in vitam moralem nain passiones bonitatcm ;
et malitiam, meritum et demeritum diminuunt,

vel augent- :
minuunt, si nempe quis bonum aut malum facit sub impulsu

passionis potiusquam voluntatis augent, si quando voluntas ;
motum passionis antecedentem confirmat, vel consequentem

secum trahat in bonum vel in malum (Eth., n. 32).
ARTICULUS IV.
De Vi motrice seu Locomoti<â\
Sicut sensus prior est in ordine experientia intimae, ita in

ordine experientiaj externae hicomotiva prior apparet : hoec
vero sensationi posterior est in ordine rei *. Unde
78.Utrum sit et quid sit in homine v/s moirix ?
A. —
Certum est vim motricem hominibus inesse. Nam
liomo res exteriores sa^pins appetil, v. g., cibum, iudumen-
Inm et aUa simiHa sed res istas exleriores asseqni uon valct,
:
aUigata vi motrice ergo, non secus ac « omne animal, ad

;
consequendum aHquod desideratum et intentum, movetur,..,

secundum locum..., ad rem exteriorem, sicut ad terminum
(i})erationis et motus ''
».
B. — Vis motrix, quae dicitur etiam locomotiâ et potestas

exequendi, recte definitur facultas organica per : quam anima
corpus secundum locum moiêre potest.
l^ Vocatur facultas ; non enim est mera corporis proprie-
tas, ut multi recentes opinantur.
2^ Est fdicuhasor ganica ; nervis eniin nioloril^ns utitur ve-
hit oroano seu instrumentis ad suas acLu exercendos.
3° Per vim motricem anima corpus mo^êt. Ex quibus verbis
])assim colhges :
—
a) contra phires, hanc facultatein ab ahis
discriminari non esl eniin cognoscitiva, nec appetitiva, sed
;
executiva motus secundum locum b) contra Cartesium, ;

—
Malebranchium et Leibnitzium, animam realem influxum
habere in corpus humanum c) imo animam esse vis ino- ;
—
1. Matth., V, 8. —
2. 5«//?. Theol., la 2jp, q. 24, a. 3. — Le Cerveau,
2^ part., cli. 1 —
Mercier, Psychol., t. I, n. 143-149 — PierreFarges,
3.
Janet, IJaiUoma-
;
lisme psycholwîque. —
4. Farges, ihid., p. 231-132.
;
— 6«m.
5. Theol., jj. I,
q. 78, a. 1.
tricis primarium principium, corpus autem (nerfs et courants

nerveux) haberi tanquam medium aut instrumentum.
modo exerceatur actus locomotivae ?
79. Quotuplici
Duplici modo, nam vel exercetur sub imperio voluntatis
ut infra (n.81),vel sub influxu appetitus sensitivi et sua sponte :
en actus spontanei, instinctivi, inter quos annumerari debent

motus qui reflexi a recentibus nuncupantur juxta nos enim, :
actus reflexi sunt locomotivae sensitivae proprie actus. Unde

A. —
Sic generatim elBciuntur actus
locomotivae reflexi. In primis, sensatio
alTicitorganum externum, et per ner-
vum sensitivum centrum petit, seu cel-
lulam centralem in medulla spinali.
Dein ceUula, reagendo per nervum mo- i
torem, musculum cui alligatur contrahit

et movet'. Ideo excitatio sensibil.s cen-
trum petit, sed reactio motrix centrum ot'gJ^num musculiis
fugil, ut in figura contraposita manifestum fit.
B. —
Quod si impressio organica a medulla spinali ad cere-
brum us(jiic Iransmittitur, habentur reflexi conscii, v. g.,
lussis, sleriuilamonlnmsunL inconscii, quos sine uUa
: seciis
conscienlia produciint hypnoliri, apoplectici, soinnambiiH ;
ihjii Iniiiu), lana, canis, (piibus ('a])ut aiiq)uLaliini est '.
l*ra3Lerea molus abi siinl iinUirnles seu innati, v. g., motus

a;(jiidil)rii ; alii vero suiiL acquislti, v. g., molus digiLorum
in scribendo, aul in organo [)ulsando.
80. Hinc vis motrix sensitiva, non mechanica, est facultas.
Probatur conlra materialisLas, eL phires i"ecentiores '\
A. — Ratione. Ille enini inol iis noii est mere mechanicus qui
imprcssioni rccepla! non proporl ionatur, et ad fincm iiiLentum
oniinalur. Al(|ui laliMii essc acluin rellcxiim haud a'gre vidi^-
Lur : si(; - 1" nuila csL proporLio, v. g., inLer steniutainen-
tum et piluiloriai excitationem, vel inter plantarum pedis
h',vem friclioiKMn ct conviilsioncs (|uas producit..' ;
— 2^ reac-
tio nervimotoris natura; scnsationis et appetitus pcrfecte res-
pondet, et ciim ea varialur cjuasi ex intentione ''..., v. g., in
motibus reUexis, sive defensivis, sive oflensivis, rante cui caput
1. Farges, lOid.,
— p. 2*;. — 2. Farges, Ihid.,
— p. 24:j-250. — :i. (If. Alibert,
2^5-2(11.
Psijclt., r>. Ki<i-S. \. Farges, Ihul., p. 2:i5. 5. Farges. Ihiil.. i>.
PRIMA PARS, DF. POTF.NTIIS SFl l>V N A M I I.fX; I A Hf)
ablatum est. Ero;o actus reflexus non est mere mechanicus.

B. — Experientise fere innumerae, sive vulp;o, sive doctis
probatse, cuncta^ demonstrant distantiam magnam intercedere
inter motus automatorum et motus quos reflexos vocant'.
Nec dicas reflexos ab excitatione externa fieri sicut auto-
maticos abinterna. —
Nam e contra vel, hoc concesso, sediilo
secernendi snnt a motihus i>egetati<îs. Sunl enim phires mo-
tus vitae vegetativae, qui fiunt sine appetitus aiit sensibiHtatis
concursu, nam omnis operatio, praisertim organica, molus
est et per motum absolvitur (Ontol., n. 137) lales sunt nio- ;
lus contractionis musculorum, qiiibns pra?!sertim exphcantur

motus cordis et pulmonum, respiratio, circulatio sanguinis, etc.
Hi porro plastice, absque prsevia sensatione, efiiciuntnr ; ilh
vero (reflexi) non absque sensatione, nam ratio illorum est

appetitio, sicut appetitionis ratio est sensiliva impressio-.
81. Utrum motrix ab appetitu moveaiur et secernatur

vis '
?
I. — Movetur ab utroque appetitu sed ahter et ahter :
1° Appetitus sensitivus ex se potest movere locomotivam ;
nam valet in homine appetitus sensitivus quod in brutis, et

quidem a fortiori in brutis autem, appetitus sensitivus im-
:
perat motus locales. —

Non tamen ordinarie movet, contra-
dicente voluntate. Etenim « potentia (superior) quae respicit
finem universalem, movet » et consequenter impedit moveri,
« potentias quae respiciunt fines particulares* ». Porro vohin-
tas respicit hominis finem ultimum et universalem, appetitus
autem finem particularem et priori subordinatum. Ergo appe-
titus nequit agere contra imperium, voluntatis, ut ahunde
constat experientia, saltem quoties ordo naturahs concupis-
centia et peccato non turbatur.
2^ VoluntaSf e contra, potest motricem movere, etiam con-
tradicente appetitu sensitivo. Revera, ut experientia constat,
voluntas despoticum exercet dominium in motus locales, v.
g.,in motus pedum et brachiorum : ahunde hoc facit ah-

quando renuente appetitu sensitivo, v. g., quum amore Dei
martyres tradunt corpus ad su])phcia. Ergo ex se et contra
appetitum voluntas movet vim motricem.
1. Farges, /6?V/., p. 242-260. —2. Farges, Ibid., p. 240. —3. Sum. Theol.,
p. I, q. 75, a. 3, ad 3 ;
— q. 78, a. 1, ad4. — 4. Suni. Theol., p. I, q. 82, a. 4.
1
66 PSYCHOLOGIA SEU ANTHROPOt-OGIA
II. — Hinc ab appetitu sensitivo distinguitur. Nam in poten-

tiis organicis, quae super seipsas reflectere nequeunt, alia est
facultas quae imperat, et alia quee obedit et elicit actum impe-

ratum. Porro appetitus sensitivus imperat inotum, vis autcm
motrix iUum exseiiuitur. Ergo hac ab illo distinguitur.
Confirmatiir, —
tum cxpericiilia vuloari, oiijus ope constat
nani s^pins,
appclilioricni sinc niotn ('xist(>rc possc^ ot vicissim ;
imperante appctitu, membra non

moventvir, quia ligatur vis
motrix, vel e contra, renuente appetitu sensitivo, movetur corpus
a voluntate, ut, v. g., corpns martyris ad tormenta tum ;
—
scienlificis experimentis physiologorum, praesertim Cl. Bernard,
qui venono inficientes nervos sensibiles aut motores, sensibih-
tatcni sinc vi motrice, aut vim motricem sine sensibiHtate, de
facto cxistere posse, mirifice probavcrunt '.
CAPUT TERTIUM.
T)K POTKNTIIS VIT.T': I N I 1, 1. 1. ,( 11 V/F,.
Ultimus in houiinc gradus cst vita rationalis. Haec porro

vitaj
facuilatibus exercetur, quai ad dupHcem classem revocari pos-
sunt, videhcet ad cognoscitivas et appetitivas, seu ad Intellec
tum et Voluntatem. Unde duplex erit articulus.
ARTICULUS I.
De Intellectu.
Ea quffi spectant ad intcllectuin in quatuor paragraphis

al)so!ventur 1" De Natura intellectus 2" ;
— Dc Ohjecto intel-
— 4» De
:
lectus ;
—
3^ De intellectu Agente et Possibili ;
variis
Officiis intellectus.
§ I. De Natura intellectus^.
82. Quid sit intellectus et quomodo differat a sensu ?
A. — Quoad nomen, intellectus « quamdam intimam co-

dicitur intclligcrc, (piasi « intus
gnitioncm iinportat ;
eiiirri
legcrc'' » seii potius, juxta reccntcs, « intcr lcgcrc '

». Quoad
rem dcfinitur : facidtas' inorganica per quam anima res qua-
teniis immateriales apprahendit.
Farge». T^n Ccrveau, i). 52, 2î(). — 2. Meroier, PsffchoL, I. II, n. 1(12-17:3
— ;
_ 1
'Sum Theol., la 2m', (i-

:Jî,
H, n. 1. — :«. E. Blanc. l. II, n. S114 Ins. 4. .S/<m,
Theol., ibid.
PRnfA PARS, nr potenths sf.u dvxamti.ogta B?
Dicitur —
hoc est genus definitionis remo-
1. facultas : et
tum 2. ;
—
inorganica, unde pertinet ad altiorem ordinem,
quain potentiae vegetativae et sensitivae, quae sunt e contra
orjranica? ; 3. — per quam anima res apprehendit, et ita dis-
crcpat a voluntate, quae easdern ab intellectu cognitas appe-
tif ; 4. — et qutdcTn res, quatenus immateriales, et ideo dilYert
a sousihus ; res cniiu, iii (|iianliini Tuateriales, luodo scnsibili
priiTium percipiuTitiTr.
B. — Hinc, viget discrimen inter intellectum
triplex sen- et
STTm :
— 1"™ ex parte enim quatenus materiales objecti ; res
et singulares siTut sensus objectum ; in quantum TTniversales
et a materia abstractae, per intellectum cognoscuntur, jiTxta
illud : « sensus est particTTlarium, intellectTTS vero universa-
lium » ;
— 2"™ exparte subjecti nam sensus inhaeret organo, ;
iTon intellectus ;
— •
3"^" ex parte exercitii ; nam modus ope-
T'au(h* scquifur esse ; sed altior ualura intcllectus ; ergo vir-
tiiosior erit ejus operatio. Revera diim scusus ad TTnum deter-
minatur, intellectus diversis actibus in objectum universale
fertur, nempe perceptione, judicio, ratiocinio, reflexione, etc.
83. Utrum intellectus revera sit facultas solius animce ?

Hanc veritatcni ucgant matoriahstse, pcrvertuiit scnsistae, in
pcriculoponunt Cartesiani. Ahi enim inlellectum esse materialem
contendunt, alii intcHectum ad sensum reducunt, ahi sensum ad
intehectum revocant. Sit igitur
THESIS
Intellectus est facultas spiritualis et inorganica ^.
Prob. ex triphci discrimine praecitato iTiteUectus et sensus-

1° Ex — Revera intehectus — attingit omne
objectis. ensj
— concipit immateriales, ut sunt
sive reale, sive possibile ; res
Deus, anima, angeh — cognoscit universaha, verum, ; v. g.,
bonum, othcium — resque materiales
jus, extensas ap- ; et
prehendit modo iTnmateriah et inexteiTso, v. g.*, equum, lapi-
dcTn, hominem iii genere. Porro circa haec quatuor impotens
est omnino facultas organica : ergo intehectus non est organi-
cus.
Probatur minor. Nuha eniTn facultas versari potest circa
objectum sibi non proportionatum porro facTiltas organica, ;
quuTiT nihil sit nisi orgauum aiTimatum, est omino JiTiiitata^
I, Sum. Theol., p. I, rj. 88, a. 2. ad :!.

68 PSYCHOLOGTA SEU ANTHROPOLOGTA
— determinata ad unum, — aliquatenus materialis, — nec-

non extensa ergo facultas organica ad infinitum, universale,
;
immateriale et inextensum minime proportionatur.

Ergo oportet ut intellectus sit spiritualis sicut intelligibile,
cum intellectus et intelligibile in actu sint unum '.
11° Ex operationibus. —
Actus intelligentiae sunt apprehen-
sio ideae, judicium et ratiocinium, reflexio hae autem opera- ;
tiones a facultate organica elici non possunt ;
1. Non apprehensio idese nam idea, v. g., veri aut boni

;
non frguratur, non pingitiTr, non sentitur, modo materiah non

imaginatur, sed concipitiTr sine formis extensis. Ituo idea ima-
gini phantasiae contraria est, nam imagini confiTsa? et imper-
fectse idea clara et perfecta respondere potest, v. g., diffi-
cile circulus perfectus aiTt myriagonon imaginantur, dum clare
et optime intelliguntur. Ergo idea, quse est immaterialis, a
facultate organica eHci non potest.
2. A fortiori nec judicium aut ratiocinium quse requirunt ;
apprehensionem identitatis, i. e., relationis ideahs inter diTas

ideas, vel immediate, vel mediante tertia idea.
3. Denique nec reflexio, nam materialitas organi iTupedit
quin reflexio hujusmodi a facultate organica fiat. Ita, v. g.,
nunquam linea extensa, aiTt radius solis in seipsTTm reflecti-
tTTr, sed aha pars in aham partem
tantTim repHcari potest.
lll^ Ex conditionihus exercitii inteflectTis. NaTiT faciTltas orga-
nica ut phirimum passiva est, organi vicissitTidines seqTTitur,
et, 60 Iseso, destruitur non ita intellectus, qui circa objectTim
;
suum multa non pendet a temperamento,

active operatTir, cx se
organo cerebrali non proportionatur, et, senescente cerebro,
saepiTTs suum adauget vigorem, ut fTisius infra videbitur (n.l62).
« Est igitur intellectus facultas ab organo intrinsece inde-
pendens-. »
84. Cor. circa independentiam superioritaiem intellectus

et '.
A. — Extrinseca est dej)endentia intellectus a, sensu. Vide-

licet, sicut imaginatio pendet ab objectis externis,ita intellectTis
a sensuum imaginibus ha;c autem dependentia est objecliva
:
et extrinseca, scd non afPicit constitutiouejn sul^jeclivani el iii-

trinsecam facultatis. Unde, sicut iinagiiiari siiu! obji^clis cxlc-
1. Jn Mclaphys., proenduiii. — li. Theiis Thomistioa^ XVII". — 3. IWercier,
1'sych., t. II, 222-225.
—
PRIMA PAllS, DK POTENTIIS SL:U DViNAMILOGIA G9
rioribus, ita intelligere sine iniaginibiis, ul absolule possibile

concipitur, quamvis in hac vita res nun(|uam, saltem natu-
raliter, ita sehabeat, propter unionem corporis et anima?.
B. —Homo essentialiter a bestiis differt intellectu. Nam
essentiale discrimen inter duo dici debet, quod est ratio caete-
rorum discriminum. Porro talis est intellectus homo enim, :
quia est intelligens, ideo est organismo perfectior, ideis, li- —

bertate et loquela praeditus, —
moraHtatis capax et religionis,
ad societatem natus, —
in operibus suae artis perfectibilis ani- ;
mal vero hisce dotibus prorsus caret, quia ipsi deest intellec-
tus* (n. 217). Ergo intellectUs essentiale constituit discrimen
inter hominem et animal".
Quapropter homo —
qui « habet completissime virtutem
sensitivam et perfectius '» —
« animal rationale seu intellec-
tivum » merito definitur, dum metaphorice tantum animal

dicitur inteUigere (n. 67).
§ II. De Objecto intellectus.

Objectum intellectus triplex est, sc. proportionatum, adae-
quatum, directum et indirectum seu per accidens. Unde :
85. Quodnam sit intellectus objectum proportionatum '

?
Respondet S. Thomas : « Intellectus humani, qui est con-

junctus corpori, proprium objectum est quidditas (quid sit ^
res) seu natura in materia corporali existens '\ »

Prob. —
Objectum intellectui nostro proprium et proportio-
iiatum est illud, quod anima in pra3senti unionis statu primario
apprehendere potest. Atqui objectum hujusmodi est essentia
seu quidditas rerum materiahum, quod dupliciter constat :
fâ) Experientia. —
Nam homo primum inquirit naturam eo-
rum quae sensus immediate perspiciunt quod multa probant, :
imprimis conversio contirwia intellectus ad phantasmata (in-

fra, n. 137), necnon relatio quam habent cum rebus sensibi-
Hbus omnes idea3 nostrae, quarum primaria; sunt simphces
abstractiones essentiarum materiahum, secundariae vero a
primariis derivantur (n. 141).
b) Ratione. —
Nam inter objectum et facultatem cognosci-
1. Farges, Le Cerveau, p. 420-460. — 2. E. Blanc, t. 11, n. 864 his. —
Sum. TheoL. p. I, q. 76, a. 5. — 4. Cf. Farges, La crise de la Certitude, p. 108.
- 3. Thesis Thomistica XVIII'» ;
— Suru. Theol., p. 1, q. 84, Ur 7.
70 PSYCHOLOGIA SEU ANTHROPOI OG A I
tivam proportio requiritur : sed intellectus est forma spiritua-

lis in materia existens ; ergo pariter illius objectum erit quid-
ditas immaterialis « in materia corporali existens' ».
Corol. — Quapropter, sicut objectum intellectus angelici est

immateriale purum, et objectum sensus animalis concretum
materiale,ita objectum intellectus humani, qui inter utrumque
inediat, est immateriale in materiali et a materia abstractum.
86. Quodnam sit intellectus objectum adcsquatum- ?
Resp. est omne

: ens seu ens in tota siia latitudine sumptum.
Prob. — Revera objectum adsequatuin est id oinne cui intel-
lectus aliquomodo conformis fieri valet, id est, quidquid quo-
cumque modo cognoscere potest. Atqui talia sunt omnia quae
Tiabent rationem entis, dummodo iiobis et modo captui nostro
accommodato proponantur. Ergo communiter ipsum ens, in
quantum est cognoscibile, est objectum intellectus.
Constat minor experientia quippc pra^ler ea, de quibiis:
dictum est (n. 83, 85), alia quamplurima cognoscimus id est :
quidquid inductione vel deductione infcrtur ex his quae objec-

tum proportionatuni intcllectus sunL sic e contingenlJbus ;
ad necessarium, e finitis ad inlinilum, e rebus crealis ad Crea-

torem ascendere possumus sic animam humanam, Deum et ;
ejus attributa gradatim assequimur. Nec satis, nam quid- —

quid rite per reiêlationem aut auctoritatem edocemur, cst
objectum intellectus noslri hoc autem modo existentiam;
cujushbet entis, pariter(jue ilHus naturam, saltem ahquatenus

analogiis et negationibus, percipere possumus.
Corol. —
Hinc intellectui adscribi debet nota quaedam uni-
versalitatis et infinitatis, juxta illud Aristotelis « Anima (juo- :
dam modo (i. e., per assiinilalionem) osl oinnia enlia\)'
Quod sit intcllectus objectum directum et indirectum ?

87.
Respondet S. Tbonias « Inlellccins directe non est cognos-
:
citivus nisi uniiêrsaliumy indirecte autem et quasi pcr <jii<ini-

dam reflexionem potest cognoscere singulareK »
Explicatur. —
Sit excmplurn ope sonsuum propri(?tat(>s scii-
:
siles, V. g., colorcs in indivi^hiis percipiuiilur intclkiclus {nilcin, ;
onirii ])ropri('tal(' iudi vidiiali soniola, rioiioitcni ^(vucralcni com-

parat, scu apprchcndil, v. g., quid sit alhcdo iii ahslraclo, iiani
1. Suw. Theoh, p. 1, q. 2, a. 4 \'— q. M, ;i. 7. — — Thesis Thomislica XVIIIi.

2.
— :{. Aristoteles, J)c Aninin, I>, III, c. 8, lcxl. J7 Suiii. Tlitul., p. I, ij. l^t,
—
;
a. 1. 4. Snin. TlivuL, p. i, q. S(j, u. 1.

PKIMA PARS, 1>K POTK.NTIIS SKl l) YN AMILOGIA 71
universale existit fundamentaliter in rebus singularibus. Postea

vero indirectc et per accidens rem ipsam singularem attingerc
potcst, sic judicamus Socratem esse album '.
Prohatur I""^. —
Intellectus directe apprehendit suiim ob-
jectum proprium seu essentiam rerum materialium per ahs-
tractionem, nempe, ut experientia constat, considerando quid-
ditatem reriim separatam ab omni conditione aut proprietate
singulari. Porro essentia rerum malerialium, separata ab
onmi conditione singulari, est universalis. Ergo essentia rerum
materialium, quatenus unwersalisy est objectum directum
intellectus.
Prohatur II"™. — Nam intellectus non potest apprehendere
universale nisi in rebus ipsis singularibus (Log., n. 215-222).
Ergo cognoscit etiam ipsum singulare seu individuum,sed tan-
tum indirecte et per accidens per conversionem ad phantas-
mata.
Constat consequentia contra Scotum et Suarezium, nam « fieri
nequit ut intellectus in sensibiH individuo consideret directe et in
concreto universale, quin indirecte et ut objectum per accidens
apprehendat simul individuum, in quo est universale ipsum :
sicut fieri non potest ut visus percipiat colorem in concreto, quin

indirecte et per accidens percipiat subjectum in quo color per-
ccptus existit ^. »
Corol. —
Quapropter singularia sensu attingimus, tum
etiam intellectu, et sicut sensus directe singulares proprietates,
et, ratione illarum, etiam substantiam concretam rerum ma-
terialium percipit (n. 45), ita intellectus directe non percipit

nisi essentiam universalem, indirecte vero per quamdam
reflexionem singulare rerum materialium •'.
§ III. De Intellectu Agente et Possihili.
In unoquoque hominum dico unum esse intellectum, qui

virtute duplex est et dicitur agens et possihilis. Unde
88. Quid sit et utrum sit intellectus agens '
?
A. — Intellectus agens definitur animae virtus per quam
:
essentia seu forrna rerum sensihilium fitactu intelligihilis.
1. Qusest. disp., 10, — 2. Zigliara, Psych., lib. IV, ni, a. 4, n. 5

—
.").
Cf. objectiones
»i. ;i.
apnd Suarezium, De Anima, L. IV, c. .S —

c.
apud Farges,
;
Le — XX'. — ;
Llberatore, De la
Cerveaii, p. 3SG-39().
connaiss. intellccl., n. 224-231
li.
;
—Thesis VThomistica
Cf. Absli acliun scolaslique,
4.
in Hck'. dc philos.
(oct. 1903-jauv. 1*JU5J.
.
72 PSVcftOLOGlA SEtJ ANtHROPOLOGIA
1° Dicitur animae virtus seu lumen a Deo quidem « partici-

patum )), quod tamen existit in ipsa anima, non extra ipsam.
2° Hsec virtus sic operatur : cum objectum omne concretum
essentia et existentia particulari coalescat, intellectus essen-
tiam exuit ab existentiae conditionibus individuis, eamque sic
illuminans, eflicit actu intelligibilem, eodem ferme modo ac lux
formam rerum materialium eflficit visibilem.
Hinc est cur intellectus agens dicatur lumen intelligibile —
quo sensibilium essentia, omni proprietate particulari exuta,
fit abstracta, universaHs, et ideo tanquam forma universalis
contemplari potest (n. 137) necnon îs ahstractisâ^ nam —

« abstractio est productio rei abstractae, sc. speciei intelli-
gibilis^ )).
B. —
Jam fere omnes philosoplii admittunt neccssitatem
medii, quo veritas fiat quasi nuda ct apcrta oculis nostris. Sed,
quodnam sit illud medium ? Controvertitur in scliolis quae maximo
animorum aestu inter se digladiatae sunt, et in varia systemata, de
quibus agetur ubi de origine idearum, abierunt. Porro, ad lianc
quaestionem tanti momcnti solvendam, pleriqiic scholastici, nec
formas sine matcria Platonis, nec lumen divinum Cîitologistarum,
ncc rationcm impersonalem Averrois, nec rationcm puram non-
nuUorum spiritualistarum, sed necessitatem intellectus agcntis
propugnant. Sit igitur
•
THESIS
Admittendus agens qui species mteUigihiies ahs-
est intellectus
trahat, ut essentia rerum materialium fiat actu intelligihilis-
Proh. — l^ Experientiay nam onines conscii sumus vim

quamdam nobis inesse, cujus auxilio e cognitione singulari
ad cognitionem generalem assurgimus aut salteni conscii —
sumus de facto nos ita assurgerc, v. g., e perceptionc hujusce
rei coloratai vel rotundui ad notioneni coloris vel circuli. Kst igi-
tur inanima vis qua;dam activa, qua3 species inlelligibiles a

phantasmatibus abstrahit, nempe intellectus agens.
2° Ex natura universalium. — Universalia primario non
existunt in rehiis singuhirihiis nisi fiindanienlahf(^r (Kog.,
II. 218) (juaproptcr, rolativc ad homincm, univcrsa.lia non
—
;
sunt actu, sed potentia solum intclhgihiha simiHtcr forma', ;
reniin niihiinliiini, non sul)sistunt

siiie materia forina' autem :
J. Cajelanus, in Suin. 'J luvL, \>. I, <|. H5, lu 1.— :.'. Thesis Thomistica, xix.
PRIMA l'.\RS, 1)1. POTF.NTllS SF.l DYXAMILOGIA 73
in materia existentes non sunt intelligibiles actu, sed potentia

tantum. Porro nihil transit e potentia ad actum nisi mediante
([uadam virtute. « Oportet igitur ponere aliquam virtutem ex
parte intellectus, quad faciat intelligibilia in actu, per abstrac-
tionem specierum a conditionibus materialibus. Et ha3C est ne-
cessitas ponendi intellectum agentem '. »
89. Quid sit et utrum sit intellectus pessibilis seu patiens - ?
A. — Intellectus possibiHs est ea îrtus, per quam anima res

inteUigibiles apprehendere, et verho mentis exprimere potest.
1" Est animae îrtus reaHs quidein, non mera possibiHtas,
:
nec dicitur « patiens seu possibiHs sensu quod », nisi in eo

primario est in potentia in genere rerum inteUigibiHum, sicut
et materia prima in genere rerum sensibiHum, nam « in prin-
cipio sumus inteHigentes sohim in ]iotontia, postmodum aiilem
elficimur inteHigentes iii actu «. '^
2^ Haec virtus res apprehendit ; nempe virtus abstractiva

active res inteHigibiles efficit, haec altera virtus res inteHigi-
l)iles effectas passive accipiens et intelligens, verbum mentis
concipit ; prior vis effectrix, posterior vis receptrix specierum
vocatur et proprie intellectus (n. 82)..
An revera existat, nunc quseritur.
B. —
Jam inter adversarios. alii (post Platoncm, Cartosium, ct
Loibnilzium) docentes intellectum csse esscntialitcr in actu, intel-
lectum possibilem non agnoscunt item Ontologismi fautores ;
—
'praecipue Malobranchius et Gioberti); aliique rocentes non pauci.
Adversus eos sit
THESIS
Admittendus est intellectus possibilis, formaliter intelligens^.
Prob. —
Tria requiruntur et sufficiunt ad probandam ne-
ressitatem et consequenter existentiam intellectus possibilis :
1. ut insit hominibus potentia, per quam idealem veritatem
ap|)rehendere valeant — 2. ut potentia illa non sit semper et

;
necessario in actu— ^3. ut realiter differat ab intellectu agente.

;
Sed hac certa sunt. Ergo stat

tria thesis.
Probatur minor. — Facultas l^ quaedam propria et perso-
1. Suw. TheoL. p. I, q. 79, a. 3. —

2. Liberatore. ibid., ii. 218-224. 3. Sum. —
Theol., p. I, q. 79, a. 2 ; — q. 87, a. 1. —
4. S. Thomas, In dc Anima, L. III,
lect. 8. — Negant Occam, Suarez et alii, quorum objectiones vide apud La-
housse, Psych., n. 434-438.
PlllLOÔlMII.V. — ToMis II. 5
nalis inest homini, perquam multarum rerum ideam appre-

hendere potest et formaliter intelHgit nam, de facto, multa ;
cognoscimus et unusquisque conscius est seipsum concipere

ideas, quibuscum potest intelligere, judicare et ratiocinari.
2° Aliunde, facultas illa non est essentialiter in actu : sed
ssepe transit e potentia ad actum
nam, experientia teste,
;
multa intelligimus, quae prius nobis erant ignota, multa etiam

ignoramus, quae, lapsu temporis, fortasse cognoscemus.
3° Intellectus possibiHs differt ab intellectu agente quippe ;
hic essentialiter activus est et determinans suum objectum ;
ille passivus et ab objecto determinatus porro idem et secun- :
dum idem non polest esse naturaliter agens et patiens. —

Praeterea respect.u ejusdem objecti, nempe speciei intelligibilis,
intellectus agentis olficium est illuminare et ahstrahere ; munus
intellectus possibilis est apprehendere et cognoscere ; unus est
causa efTiciens intelHgibilitatis, alter autem inteHectionis,
qua idea seu conceptus seu verbum mentis perficitur. Cai- —
terum nil prohibet eamdem animam immaterialem dupHcem
vim habere *.
Cor. — InteHectus noster per applicationem ad res sensi-

biles ergo judicium ejus per ligamentum sensus
intelligit :
impeditiir et erit imperfectum ^
§ IV. De variis intellectus OfficiisK
Inlellectus olHcia seu functiones sunt diversi generis : idcas

enim concipit, de ilHs judicat, ratiocinando varia demonstrat,
per conscientiam se cognoscit, necnon pra^teritas cognitiones
per memoriam revocat. Hinc intellectus variae denominationes,
de quibus gravissimae quaestiones ortjpe sunt en magis utiles. :
90. Utrum idearum apprehensio antecedat omne judicium ?
Si pliiribus siniplici apprclicnsionc, scd a judicio

firhis, non a
exordiuin Jiabcrcl cop[itatio liumana sicjuidcni l»cidius, Kanlius, :
Giohcrti, Cousin, Daniiron * scntiunt essc judicia primigenia ct

inslincliua, —
crnititiatio prJECcdit simpliccm apprclicu-
quorum
sioncm aut ah uou (lislin<ûilur,
illa caquc judicia vi inslinctus —
naturalis prolcruntur ab Jiominibus, ct ctiam quodammodo cm-
tcris animalibus, saltcm pcrlcct issimis, incssc dcbcnt. Tr.-cc —
autem tria faisa ossc ostcndit sequens
1. Suin. Thnol., n. 7 — q. 7!), n. 10 — q. 88, a. 1. — 2. Jbid.,
q, '18, a. 8. — .'{.
]>.
FarRes,
I, <i. l'.i,
Ij- Cerwau,
;
p. 'M\-?.l'.). — ;
'i. Loniqun, p. 34.

PJRIMA PARS, DE POTENHIS SEL DYNAMILOGIA 75
THESIS
Judicium non antecedit idearum perceptionem ;
— nec dan-
tur judicia instinctiiây — quse competerent brutis.
Primum constat. — Nam

judicium proprie dictum ea est
intellectus operatio cujus ope dignoscimus idearum convc-
nientiam aut discrepantiam. Porro prius est cognoscere ideas
quam earum convenientiam aut discrepantiam. Ergo, saltem
in homine, judicium subsequitur idearum apprehensionem.
— Dixi saltem in homine
: nam « intellectus angeUcus et
;
divinus statim perfecte totain rei cognitionem habet », sed *
intellectus humanus, utpote valde imperfectus, successive eam

acquirit, id est primum diversos rei aspectLis et discrimina
percipit, postea vero componendo
et dividendo de eis judicat.
Secundum etiam. — Nam
judicium instinctivum sine
terminorum comparationc, saltem impHcita, esset motus
ca^cus intellcctus, qui iion determinaretur jevidcntia objccliva,
nec exporientia fundaretur. Porro 1. certitudo judiciorum —
ab instinctu caeco repeti non potest quin via aperiatur scepti-
cismo 2. ;
—
est secundum naturam intellectus Lit non movea-
tur nisi lumine specierum intelHgibilium quse experientia
comparantur. Quare judicium instinctivum et a priori est
contra naturam intellectus. —
Sunt tantum innatae habitudines
intellectuales, v. g., habitus primorum principiorum (n. 23-26)-.
Denique tertium. —
Illud enim nititur in hoc falso placito
sensuaHstarum (de Tracy), nempe quod judicare nihil est nisi
sentire relationes inter nostras perceptiones. Sed e contra —
sentire est singularium tantummodo, judicium vero fertur de
ideis universaHbus. Ergo nuHo modo judicium inteUectus ad
animaHa pertinerc potest iUis sudicit actus ajstimativae, quaj
;
de singularibus et concretis, lato sensu, judicat (n. 66-69).

II
91. QuaBnam sit et non sit essentia judicii ? — Ad rem sit
THESIS
Judicium est actus intellectus, qui non in associatione, nec in
comparatione, nec in apprehensione tantum identitatis
aut discrepantiae, sed in alterutrius afjirmatione consistit.
I. — Est actus intellectus, contra Malebranchium et Carte-
1. Sum. TheoL, p. I, q. 85, a. 5, c. — 2, Farges, Le Cerveau, p. 378 ; Theorie

fond., p. 190-191.
sium, qui asserunt omne judiciumesse

actum \ voluntatis —
Sed contra sicut bonum est objectum voluntatis, ita verum
:
est objectum intellectus atqui objectum judicii est verum

:
ergo judicium refertur ad intellectum. Nec mirum, cum — ;
intellectus solus ideas apprehendit, de quil)us est judicium.
Dices voluntas praestare vel impedire potest assensum. Ergo.

—
:
Resp. Dist. ant. 1° in judiciis evidcntibus, nego horum :
enim evidentia tam affulget menti, ut rapiat intellectum, veht

noht voluntas, sicut qui videt lumen sohs non potest non vidcre.
— 2° In judiciis non evidentibus, subd. judicium potest quidcm :
esse actus imperatus voluntatis, conc. non est actus elicitus solius
;
intehectus, nego (n. 103). Voluntas enim triphcem habet influxum

in intehectum, quem scilicet —
apphcat ad rei considerationem,
— avertit a consideratione molivorum oppositorum, cogit —
imperio ad adhgerendum, absente evidentia intrinseca, ut, v. g., in
actu fidei, in opinionibus.
II. — Non
in associatione consistit ^ ut vohint Bain et })osi-
tivistae. Possunt cnim duae ideae secum sociari, quin iihuin
efficiatur judicium ut cum, v. g., canis imagines ignis et calo-
;
ris conjungit, quin ulhim pronuntiare possit.
III. —
Nec in comparatione idearum, ut contendiint Loc-
kiani. Est enim comparatio actus mentis attcntioncin suaiu
in phircs ideas dirigens, et earuin relationes inquirens. Sane
quidem judicium, comparationem saltem instantaneam, nt
medinm reciuisituin, supponit in hac vero non consistil,
:
nam diu protrahi potcst hujusmodi comparalio, quin nJhiiu

fiat judicium, si nulla percipitur nec afhrmatur identitas vel
disconvcnicntla.
IV. — Ncc lantum in apprchcnsione identitatis s>ci discre-
pantiiiisubjectuni inter et attributum, nani in apprehensionc
cornplexa, sicut in simphci, non adhuc esse videtur iha exph-
cita aihrmatio aut negatio mentis qna completur judicium.
V. — Ergo demum sit in afprmatione identitatis iêl discre-
pantiae percej)t{e inter subjectuin et attributuin. Revera forina
seu esscntia juchcii merito dicitur id quo ])er(icitnr. Scd adir-
inato nexu int(;r subjccluni et attribuluin, hahclur asscnsus
intchcctus. Ergo ct judicium saltem opinalivum.
Jam antem, ut patct, asscnsus intchcclus, eliain rcnilcnlc
1. Sanseverino, fusius Dijiuuail., ;irl,. xxvn, p. 1018-105;} — Farges, /,a

crisc da la ccrtUude, p. 141.
iii
— 2. Farges, Ibid., p. 152 ;
;
Le Cerveau, j).'M7.
PRIMA PARS, l)E POTEXTIIS Si:i' DYNAMILOGIA 77
voliintate, haberi potest, ac proinde a consensu seu coinpla-

centia voluntatis valde difTert.
IH
92. Utrum
rat/o sit facultas ab intellectu distincta ? '
Tumantiqui, tuiii recentes pliilosophi erravorunt circa naluram

rationis, v. g., matcrialista), posilivistse ct scnsistae (n. 83). —
Sunt alii, v. g., spiritualistSB, qui rationis ab intellectu diffcren-
tiam propugnant : —
imo Kantistaj rationcm puram ab intcl-
lcctu,nccnon rationcm speculativam a rationc practica discrimi-
nandam cssc putant. Contra quos sit —
THESIS
, \ h intellectu vel intelligentia non differt ratio, nec ratio supe-
rior et inferior, nec ratio speculatiiâ et practica.
Dixi : ah intellectu uel intelligentia : quae. vel sunt idem,

jiixta communiorem usum loquendi, vel diiTerunt tantum si-
cuf polentia ct actus : est enim intclligcnlia actus intelleclus*.

I. — Ab intellectu non differt ratio'-^. — Ratio ex praeviis
diiobus judiciis tertium deducit : (juod non implicat objec-
tum formaHter diversum, scd ejusdem objecti successivam et
proinde imperfectam considerationem ergo non est aiia poten- ;
lia, sed solum alia intcllectus operatio. Hinc eadcm est —

facultas quse magis nota primum intuetur et deinde e magis
notis alia minus nota deducit quomodo enim, quse nesciret
;
praemissas, posset ex ipsis conclusionem inferre ?
II. — Nec ratio superior et in/erior sunt diversai potentiai*.

Nam « ratio superior ca est tjuic intcndit ixiternis conspicien-
dis aut consulendis ratio vero inferior intendit temporalihus
;
rebus ». H«c, v. g., detegit finitum bonum in creaturis exis-

*"
tens esse amandum illa, ad supremam boni rationem assur-

;
gens, comperit summum bonum esse summe amandum.

Jamvero, secundum viam inventionis, cognitio veritatis in
rebus finilis et contingentibus temporc (luidem praecedit
contemplationem veritatis in principiis absolutis et aeternis,
sed actus est ejusdem rationis, quae « pertransiens medium
pervenit ad terminum ». Ergo ratio inferior a superiore non
differt.
III. — Relative ad praxim, ratio dicitur vel mere specula-
— 1. Cr. 5j/»j 77/fo/., p. II, q.27,a.

— 1 el q. 85, a. 5 : — Farges, Le Cerveau, p.379.
— Kleutgen,
2.SujH. Theol., ihid., a. 10. 3. Sum. TheuL. p. I, 8q. 79, a.
/'/(/7. scoL, t. I. p. 292-300. — 4. Suin. TheoL, ibid., —
a. U. Augustinus,
5.
;
S.
l>c TriniL, c. V.
twa vel speculatwo-practica vel practica simpliciter. Ratio

mere speculativa veritatem inspicit, sine ullo ad praxim res-
pectu V. g., quando dicimus, duo duoque dant quatuor.
:
Ratio speculativo-practica conspicit principia generalia, qui-

bus actus nostri reguntur ut si dicas non furaberis, non
; :
occides. Ratio practica simpliciter dictat quid sit hic et nunc

agendum aut fugiendum nempe, hanc Joannis crumenam ;
furari non est Hcitum. —

Jam vero, quod intellectus non
ordinet ad opus id quod apprehendit, accidens quidem est in
consideratione veritatis, sed non constituit objectum forma-
hter diversum nec diversas potentias. Ergo ratio speculativa
et practica reaHter inter se non diflerunt '.
IV
93. Quaenam sit conscientice intellectivae brevis theoria ?
Definiri potest : ea operatio quae testatur mentis operationes

spirituales et praesentes. — Testatur operationes
et sic differt a
conscientia morah dc carum morahtatc
([uab judicat spi- ;
—
rituales, unde secernilur a conscientia sensibih et priE- ;
—
sentesy idco a nicmoria inlcHectnah distinguitur.
Hinc naluiam, objcctum et Hmites conscicntia^. coHigcs :
A. —
.\atnri(iu iion esl facultas ab inlcHcctu distincta.
:
Contra rcccnliorcs, ([ui, Reidium secuti, asserunt conscien-

tiani esse s[)ecialem facultatem, cujus ope phajnoniena, sivc
sensationis, sive inteHcclionis [)erci[umus. Sed contra in — :
tantum o|)crati()nes ahciijus facultatis aliam requirunt facul-

tatem ut [)ercipiantur, in quantuin ab i[3sa percipi nequeunt ;
atqui intcHectiis suas potest operationes percipere, tum ([uia

sunt immat(;riales, tum ([iiia facullas s[)iritua]is in sei[3sam
reflecterc valct crgo intcHccLus ipsc conscicntiam habet
;
suarum o|)crationuin.
B. — Objectum : est internum tantum, nam conscieiitia
non est tota inlellectio, et (lu[)Icx est directum cL indirectum.
:
— Directum est omnis et sola opcraLio spiritualis ; haec enim

sola, uLpoLc immaLerialis, est ali([uid ab intellectu directc
apprchensibile. — Indirectum vero est sivc subjectum cogi-
tans, sive o[)crationes organicaj primum ([ui(h!in, iiam ([ualitas
:
a subjecto et actio ab agenLe separari ne([ueunt, ct ideo, sicut
1. Nfc ars el syndercsis dilTcruiil u rulioiif : .Sum. TlicuL, ibiil.y u. lU.

PRIM V PARS, DE POTF.NTIIS SEl DYNAMILOGIA 7U
otMiliis non videt proprie colorem, sed rem coloratam, ita

intellectus reapse apprehendit animam siia cogitatione ins-
tructam, seu directe percipiendo actus animae, non potest non
percipere indirecte animam ipsam quae agit' [infra, n. 141) ;
secundum etiam, nam sinfxularia per reflexionem improprie dic-

tam seu per redilum intellectus in sensus cognoscuntur (n. 87).
C. — Limites : reales sunt, nam conscientia non attingit :
a) Naturam ipsius animae, ut volunt Vacherot, Cartesiani :
haec ratiocinio tantum, non simpHci conscientise testimonio,

cognoscitur (Log., n. 205).
b) Nec mundum externum, ut contendit Hamilton : nam
cuique porro, sicut sensu communi nostrum corpus,
suum ;
ita tantum externis corpora externa percipi possunt.

sensibus
c) Imo de facto.non nmnes status animae spiritualis attingit.
Est nempe intellectus semper habilis ad percipiendum suas

operationes, de facto tamen, sicut ipsa conscientia sensibihs,
non semper eas percipit hinc explicantur distractiones, :
extases... « On
peut donc penser sans savoir que Ton pense.
Un fait psychique n'est donc pas necessairement un etat de
conscience, quoiqu'il soit toujours un etat d'ame - » (n. 57).
Hinc conscientiae opponitur inconscium sive absolutum, sive

relativum (consciences sourdes, infiniment petites). Suhconscium
autem, apud hodiernos psychologos, dicitur phaenomenon, menti
quidem praesens, quod non refertur ad rh iyw sed ad aham per-
sonam (dedoublement de la personnahte) (n. 171, 206 Apud mo- .
dernistas autem, subconscium sensu valde diverso usurpatur

(Theod., n. 8).
V
94. Quaenam sit memorlce Iniellectivoe brevis theoria ?
Defmitur : Ea potestas <î cujus intellectus consenât species

objectorumintelligibiles, ecirum ope revocat cognitiones prae-
teritas, quatenus prseteritas recognoscit.
et Cujus natura, —
munera et exercitium sic ex dictis inferuntur.
A. —
Memoria non est alia potentia ab intellectu. Re
quidem vera ejus objectum non cst aliud quam objectum in-
tellectus, nempe veritas immateriahs et intelHgibilis « ad ;
rationem enim potentiae passiva' pertinet conservare sicut et

recipere ^ ».
1. Farges, Z-ap7u7o.sop/iiede M. /Jerg.son, p. 410 et seq. — 2. FsLTges, Le Cerveau

p. 394. — 3, Suw. Theol., p. I, q. 79, a. 7.
:
80 PSYCHOLOCxIA SEU ANTHROPOLOGIA
B. —
Memoriae aiitem triplex est munus
• nempe conser- :
vare, reproducere et recognoscere species rerum. Porro liac

tria valet memoria intellectiva, sicut et sensitiva.
Primum quidem, nam intellectus possibilis est « stabilioris
naturae quam sensus unde magis in eo possunt conservari :
species quam in parte sensitiva ». Et revera in eo servantur *
nam si conservaretur sola habilitas convertendi se ad phan-

tasmata per intellectum agentem, ex hoc quod homo addis-
ceret unam scientiam, non magis sciret illam quam alias :
(jiiod contra experientiam.

est
Secundum etiam, nam unusquisqiie nostrum conscius est
se mulfas ideas olim hal)itas itorinu cognoscere sed illa ;
recognitio fieri nequit nisi mediante earum itcrata actuatione

seu reproductione in memoria intellectiva, non autem in
memoria sensitiva, qua^ versatur tantimi rirca phaenomena
rerum sensll)ilium ^.
Deniqiie tertium ; nempe inlellectus recognoscit suas ideas
ut prateritas [le dejd ^w.), non ratione objecti, quod abs-
trahit ab hic et nunc, sed ex parte actus intellectualis, qui
« est quidam parlicularis actus in hoc vel illo tempore exis-
tens, secundum (juod homo dicitur intelligere nunc, vel heri,
vel cras ».
C. — Sicut intellectus possibilis sine specie intelligibili

reinaneret in polentla, ita et memoria intellectiva nisi ex
statii passivo et habituali excitarentur species intelligibiles.
Porro —
a) directe non possunt agere in intellectum species
sensiles sunt eniin organicai et materiales. Ergo aliqua spe-
:
cies intelligibilis potest excitare alias species inlelligi-

sola
biles iii inemoria sopitas, (]ua3 cum ea et inter se colliganlur
secundum leges associationis idearum (n. 64).
h) tamen quidquid influit in exerciliuin |)hanla-
Indirecte
sire memoria; sensitiv«, })ariter influit in tuemoriani intel-
et
lectualein constat eniin ex amissione specieruni sensibilium
;
aiit perlurbatione cerebri, iinpediri ejus exercitiuin.

Haec brcvit(!r de m(imoria cui opponitur ohlivio, (piao modo
iiocol, modo in(lir(!Ctc lavct mcnti. « II y a un ouhli I6fiîtim(%
nccessairc, parc(! (ju'ii (^st \\\\ allegemcnt iKMircnx dc la p(Mis(M' » :
(piidquid enim nou intcicst est iinpedimcnlinM mcnlis. \\ (ontra :
1. S. Thomas, (Jmrsl. disi). ile ]'rril(tle, q. 10, ;i, li, r. — 2, .S'(////. '/'Iiral., p. l,
(\. 70, ii. <;.

PRIM.V PARS, DE POTENTIIS SEU DYNAMILOGIA 81
« roubli cst patliologique, quaiid il cst une pcrtc saiis compensa-

tion, une diminulion pure et simple de la pensee, plus encore
quand il compromcl Tunite du moi et rompt 1'equilibre mcntal » '
(n. 206).
95.Coro/. gen. — Viget parallelismus inter sensum et intellectum.
Sicut enim sensus res materiales percipit, perceptas exprimit

ac retinet, illas astimat, novas creat, omniumque conscius
et memor est immateriales intellectus,

; ita similiter circa res
qui tamen per unam facultatem cjuod sensus per prsestat
plures efficit. Viget et —
discrimen, nam sensus realitatem ope
contactus physici immediate percipit, intellectus e contra
mediantibus phantasmatibus, et ideo species est tantum
objectum quo pro sensu externo, dum, expressa, est etiam
objectum in quo pro intellectu (n. 140). Ideo patet objectivi-
tatem intellectus ab objectivitate sensus etiam pendere '^.
ARTICULUS II.
De Appetitu rationali.
Sicut intellectu ens quatenus verum est in intclhnenle, ita

ad ipsuin ens, prout in se est et bonum, aha facultate inch-
nainur, appetitu rationah-'. De qua duplex erit inquisitio
sc. :
una de Voluntate in genere, altera de proprietate illius seu

de Libertate.
§ I. De Voluntate humana in genere.
Quatuor de voluntate in genere exponere prsestat, videhcet

naturam, objectum, motores et actus ôluntatis ''.
I. Natura ôluntatis.
Quid sit et utrum sit in homine volunias ?

96.
A. —
Breviter definilur a S. Thoma « Appetitus quidam :
rationahs » appetitus, et hoc est genus definitionis rationa-

;
—
;
lis, et haec est differentia specifica. Enucleatius autem :
Facultas inorganica prosequendi bonum intellectu cognitum.

1° Dicitur facultas proinde diflert a conatu seu appetitu
:
naturali (n. 71) cognitionem nempe supponil, sicut ipse

;
appetitus sensitivus, et ideo vocatur appetitus rationalis.
— Ribot. Voubli
1. Cf. la personnalile, in
—Revue philosupliique, oct. 1912, p. 3;}8
i-l
;
Les maladies de la memoire. Farges, La

2. philosopliie de M. Bergson,
— Sum.
p. 423-î2G. 3. Theol., p. I, q. 82, a. 3.— 4. Sum. Theol., la 2x, i\. 8.
a. 1 : — Mercier, Psj/chol.. t. II, ii. 19G ct se<|.
5.
B2 iPSYCHOLOGIA SEU ANTHROPOLOGIA
2° Est facultas inorganica, et ideo, sicut ipse intellectus,

pertinet ad vitam intellectivam.
3° Est facultas prosequendi bonum... et ideo voluntas et
unum et idem
intellectus specifice distinguuntur, quia, licet
objectum materiale liabeant, illud tamen apprehendunt sub
forma specifice diversa sc. intellectus attingit ens quatenus ;
verum, et voluntas ens quatenus bonum prosequitur.

4^ Unde prosequitur bonum intellectu cognitum, quo secer-
nitur ab appetitu sensitivo. Revera « appetitus non est nisi
bOni » sed appetitus sensitivus ad bonum sensibile, voluntas
^
;
autem ad bonum rationale, directe et natura sua, ordinatur.

B. —
Quod vero sit in homine voluntas, haud aegre probatur
contra illos qui identitatem appetitus sensitivi cum rationah
propugnant (n. 28).
mobiha distinguuntur secundum distinctionem moti-
Reiêra «
vorum porro appetitus est potentia seu mobile, bona vero
^ » ;
apprehensa sunt moventia ergo sicut duplex est boimm apprehen-

sum, ita duplex erit etiam appetitus. Secus vita vel sensitiva,
;
—
qua homo communicat brutis, vel intellectiva qua communicat
angchs, evancsceret in liominc '.
voluntatem esse facultatem inorganicam.

97. Dixi :
Conslat ex paritate vohmlalis cum intellcclu. Etenim fa-

cultas appetitiva cognoscitivam subsequitur et est ejusdem
generis ergo vokintas est inorganica sicut et intellcctus.
—
;
Con/irmatur consequcntia, tum (juia voluntas habet

objectum immateriale seu omne bonum rationale conve-
nicns, —
lum (jiiia rcdcclcrc potcst super seipsam ct velle
se vehe, —
tum ({uia corpori et organis sa^pe doniinatur,
ncdum sequatur eorum vicissitudines (n. 157).
Speciatim autem constat ex lihertate. Omnis enini facultas
organica neccssario (h;tcriniMal iir ad unum, ut cxpcrientia
testatur porro iaciiltas ad ununi determinata nulia gaudct
;
hbertate ergo vohmtas vel non est hbera, vel est inorganica.
;
Hinc voluntas una est simplex potentia, Hcet virtualiter

sit irascibihs et concupiscibihs sicque suo modo duplex.
II. Ohjectum iôluntatis.
98. Quodnam sit humanae voluntatis objectum ? — Ad rcm

sit
1. Smn. '/'litoL, lu liu;, (|. «, a. 1, c. — 2. S. Thomas, Iht Aiunui, L. II I, lcxl. M.

•— 'J. Liberatore, ('uniii, fniin,, «•, v, n. 7
—
t>RIMA PARS, DE POTENTHS SEU DYNAMILOGlA 83
THESIS
Voluntas appetere potest quidquid ipsi proponitur ah intelleclu
sub ratione boni sibi comênientis.
A. —
Quidquid proponitur ab , intellectu. Nam facullas
appetitiva quamdain cognitionem supponit secundum illud :
« ignoti nulla cupido » « nil volitum nisi pra^cognitum ».

;
Ergo et volunlas sequitur, noii praecedit cognitionem intel-

lectivam. —
Ergo ejus objectum est immateriale quod sensus
non apprehendit, sicut scientia, virtus et alia hujusmodi. —
Ergo etiam est universale, « et si feratur in res quse sunt
extra animam singulares, fertur in eas secundum aliquam
rationem universalem «. * —
Hinc tandem objectum materiale
voluntatis, sicut et intellectus, est universaliter omne ens et
sequaliter extenditur objectum utriusque facultatis.
B. — Objectum vero formale voluntatis quidquid ipsi est
proponitur sub ratione boni in quod fertur, ut sua cuique
:
testis est conscientia revera « nialum est praeter voluntatem »,

;
verum autem per se solum non alHcit. —

Nec mirum^ siqui-
dem voluntas, sicut omnis appetitus, est incHnatio in aHquam
rem. Sed « omnis res, in quantum est ens, est quoddam bo-
num, et ideo necesse est ut omnis incHnatio sit in bonum ^ » :
1° Sive sit reale, nam bonum dicitur proprie de rebus existen-

libus (Ontol., n. 62), sive saltem apparens ct ita aHquid in se
:
malum, v. g., pcccatum, appctere possumus, nam « sub spccic

boni multi faUuntur ^ ».
2^ Sive sit linis seu volitum principale et « secundum omnia
convcniens + », sive sit medium ad lincm ct iôlitum secundarium.
Ratio enim boni in utroque est crgo ad utrumque se extendit
:
voluntas ^
C. — Tandem est bonum sibi coniêniens, juxta iHud :
« Amabile quidem bonum, unicuique autem proprium'. »

Revera non bonum abstractum et mere possibile, nec a for-
tiori inaccessibile aut chimericum est appetibile, sed bonum
aHquo modo nostrum, semper et invicte quaerimus (n. 104).
Corol. —
Bonum iêre appetitum voluntate est quid in
singulari unde requiritur ut id quod apprehenditur ut bonum
:
et corweniens, apprehendatur ut bonum et conveniens in parti-
.'!. — —
Sum. TheoL, p. I, q. 80, a. 2, ad 2.
1.
Irr.itatio Christi. L. III, r. 34, n. 1. î.
2. Sum. Theol., Ia2a>, q. 8, a. 1. c.
S. Thomas, ilc Mulu, q. 0.— 5. Suin,
'Jhtol., la 2ii-, <i. 6, a. 2 t-t :{. — G. Aristoteles, Llhic, c. 8.
culari, et non in universali tantum siquidem « consilia
: et
electiones sunt circa particularia quorum est actus ». *
99. Hinc intellectus aliior est potentia quam voluntas.

Est contra Scotistas qui contrarium inierunt, eo quod melior sit
amor Dei quam ejus cognitio, et possessio fmis quam simplex ejus
cognitio.
Constat —
a) ex utriusque ohjecto. Illa facultas est altior quae
respicit objectum nobilius. Atqui intellectus per se respicit objec-
tum nobiiius, nam cognitum est in intellectu secundum cjus
modum, ergo immaterialiter, etiamsi sit inferius dum amans ;
trahitur ad amatum, cui ergo assimilatur, et, si inferius, ab co

deturpatur. Ergo iiitellectus est altior -.
h) Ex intellectus independentia. Quse in eodem ordine pcr se
prior est et causa alterius, est nobilior facultas atqui intellectus :
in ordine intellectualium prior est voluntate, et ideo ab ea indc-

pcndens necnon est causa voluntatis quam movet bonum ab
:
intellectu apprchensum, sicut mobile passivum activus motor...;

crgo simpliciter est altior.
Dixi simpliciier « secundum quid autem voluntas invenitur
: ;
intcrdum altior intellectu, ex eo quod objectum voluntatis in

altiori re invenitur quam objectum intellectus undc mchor est :
amor Dei quam cognitio ^ ».
III. Motores iôluntatis '.
Quajlibet potentia indiget movente quantum ad duo, sc.
quantum ad cxercitium actus et quantum ad determiiiationem

seu specificationem actus. Unde pariter alia ad agendum,mo-
vent voluntatem, alia ad agendum hoc potiusquam illud.
100. Utrum et quinam sint voluntatis motores flc^ agendum ?
A. — Neccsse est ut ahquis sit niotor voluntatis ad agcn-
duin. Quidquid enim iion semper agit, de potentia ad actum
ab ali(j[uo atqui voluntas iion semper agit, sed
reduci debet :
invcnitur aliquando in potentia ergo necesse est ut ab ah(|uo ;
determinetur ad agendum.
B. —
lli motores, prajter bonum, suiit voiuntas ct Dcus.
Bonum inovet voiuntatem ut causa finalis, nam omnis po-

tentia passiva ab objecto movetur et reducitur in actum".At
a) Voluntas seipsam movet ut causa cHicicns, nam « pcr hoc
(|uod vult lincm, movet scipsam ad volcndum ca qujc sunt ad
iincm » quoad liaic ciiim est domina sui actws et iii i])sa cst
;
vcllc ct noii vcllc hoc ct illud, ut iiifra prol)ai)itiir'' (n. 111).

Thomas, Malo, i[. VI, u. iiiiic., iii c. ad jin. —
2. Card. Biliot, de Uco
1.
Trino, p.
S.
'.Vt(K — (tr
Siim. Theol., q. 82, a. 3, c. —
4. Sum. TlieoL, la '2.:\\ q. 9 —
—
'.i. ;
Cr. I)icl. dr, T/ieol. calli., arl. Cidcc, col. \MH-U')^)2. 5. Suni. Tlieol., la, â-,
(|. 'J, u. -i. — 0. Suni. TUcol; ibid., a. 'd.
PUIM V PAUS, l)i: POTENTIIS SEf DVN A M I I.Otil A 8o
b) Deus movet voluntatem, sicut universalis motor, ad uni-

versale bonum, ({uod est objectum et fmis voluntatis revera :
sine hac prima motione voluntas non posset transire de poten-

tia ad actum ad volendum finem, nec proinde semetipsam
movere posset ad volendum media quai sunt ad finem*.
101. Hinc Deus est primarius motor voluntatis.
iSani, ex dictis, adosse debet ali(|uod movens a quo voluntas
incipit velle suum fincm, quando est in mera potentia, nempe, sive
in primario instanti rationis, sivc in nova volitione fmis. Unde sic
— — vcl
:
Prob. Illc —
motor est vcl ipsa voluntas, alia
kominis potentia, —
vel corpus aliquod externum, — vel spi-
ritus, — ycl ipse Deus. Porro quatuor priora esse non possunt.
ison 1"'". — Siquidcm mcra potcntia non reducit seipsam ad
actum (Ontol.. n. 167) : sed in utrocpie allato casu, voluntas est
in potcntia.
Non 2uni. —
Quia praetcr voluntatem hominis aha potentia
vel cst organica, ct tuiic agcre ncquit in spiritualcm vohmtatcm ;
vel inorganica, sc. inteUcctus, qui non agit in voluntatem nisi per
modum causse fmahs tl ad specificationem actus, non autem ut
causa efliciens (n. 102).
Non 3"'". —
Quia corpus, sive terrestre, sive caeleste sit,
« impossibile est quod imprimat directe in voluntatem et intel-
lectum -
».
Non 4""^, —
nisi ipse Deus. Etenim Angelus non est sic supra
voluntatem hominis, ut sit ejus causa. Porro, ex una parte, motus
voluntatis cst naturahs seu ab intrinseco, et ex alteraparte « mo-
tum naturalem causare non potest nisi quod est ahquahter causa
naturae ». Ergo Deus solus movere potest voluntatem (Theod.,
n. 119-120).
An et quinam sint moiores ad speciHcaiionem actus ?
102.
A. —
Quoniam voluntas non semper vult idem, necesse est
ut adsit iiiotor qui iUam apphcet ad hunc vel iUum actum,
seu ad actus specifice diversos. Quod enim est objective inde-
terminatum seu ad plura indiflerens, speciah indiget deter-
minatione in qualicumque actu secus, cur hoc et non iUud :
particulare bonum ageret, non esset ratio.

B, —
Porro hujusmodi motor ad bonum aliquod particulare,
est duplex : intellectus et appetitus sensitiiûs.
a) Intellectus directe, « tanquam ei (voluntati) praisentans
objectum siium » : « nihil enim vohtum nisi prajcognitunr' »
(Ontol., n. 176).
b) Appetitus sensitivus^ laiitum indirecte : nam « secundum
1. Swn. Tluol., ibid., a. (j. — 2. 6uin. TheoL, ibid., a. 5. — 3. Suin. Tlieol.,
ibid.. A. 1.
86 PSYCHOLOGIA SEU ANTHROPOLOGiA
quod homo est in passione aliqua, videtur ipsi aliquid con-

veniens, quod non videtur ei extra passionem existenti^ ».
Hinc, uterque ad particulare bonum movet eodem modo, id
est per modum objecti, sc. « determinando actum per modum
principii formalis ». Porro diversitate bonorum formaU actus
specificantur, sicut materiali multipHcantur operationes.
Corol. — Hinc radix proxima voluntatis est intellectus. Illud
enim est radix vokmtatis proxima, quod est ratio ciir prose-
quatur bonum rationale et diversum. Atqui talis est cognitio
comparativa inlellectus nam ideo « vokmtas potest in diversa ;
ferri quia ratio potest habere diversas conceptiones boni ^ ».

Ergo intellectus est radix proxima vokmtatis (n. 115).
IV. Actus iôluntatis.
Maxima quidem est complexio voktionum unde prsecipua :
scbgemus, ct pra^sertim amorem, cor et gaudium.

103. Quotuplexactus voluntatis humanae ? sit '
1° Ratione principii, omnes actus nostri vocari })ossunt —

actus hominis, videkcet exerciliiim cnjuskbet facultatis, etiam
c(Hii|)(>sili, V. g., serilirc :
—- acliis aiiUMii vobiiilarii cl soluis
vohintalis, si sint liberi, actus humani dicuntur.
Volontarius autem est elicitus vel imperatus. Actus ekcitus

ike est qui a voluntate ipsa directe procedit, ab ea immediate
exercetur et in ea recipitur, v. g., consentirc, ehgere, Actiis
inqieratus iUe est (juem elicit ([ujccumtjue lacuUas sub ordi-
natione intellectus et motione vokmtatis, v. g., studere, pin-
gere, castigare corpus. Nota ({iiod imperare est (piidem —
cssentialiter actus rationis, sed quod ratio moveat impcrando
est ei « ex virtute vokmtatis^ », quae et ipsa « movet in nobis
mediante appetitu sensitivo '
)).
2^ Ilinc actus imperati l)cnc multi sunt clicili vero scx :
numerantur, nam ratione objecti, bonum potest esse vel fiuis
vel mcdia, id est bonum pro|)tcr se vel propter aliud amabilc,

Si prius, Kûlt, intendit, aut fruitur voluntas si posterius, eli.gd, ;
'\
consentit vol aclivc utilur
3® Hationc modi ([uo boiium proseciuilur voluiUas, actus
1. Suin. ilnd., a. 2. — 2. Sum. TheoL, ibid., q. 17. — 3. Sutn. Tlieol.,

In
'l'lir,ol.,
a. 1, 2, — Mercier, Psych., II, n. 210-221. — 4. Sum. TheoL,

lii
2.1), ff.
2;i-, (|.
<),
17, a. 1, c
-'i, Ti
— ;
f». Siiiii. T/iroL, [).

t.
1, ((. 2(», u. 1, ad 1. — (i. Jliid,, la 2a',

i|. 10-21 ;
— ('.\. Gardeil. iii IHil. 'riinil dl IJrrlion,
i>RiMA PARS, Di; POTENTIIS SEU DYNAMILOGIA 87
est liber vel necessarius, prout in his vel istis adjunctis poni
aut omittl potuerit vel non.
Porro plura suiit elementa actus liberi, nempe pra^stitutio
rinis, electio mediorum, denique executio exterior et imperata :
qua? quidem omnia non requiruntur ad actum necessarium

seu spontaneum, sed necessaria sunt in actu humano, ut vi-
debitur in analysi Actus Morahs {Eth., n. 31).
104. Quid et quotuplex sit amor vel cor et cordis sensus ?
A. — Amor
universum dici potest Appetitio seu vo-
in :
Htio vel etiam

;
« Unio appetitus ad ahquid conveniens
: ». ^
Stricte vero non quihbet actus vohintatis, v. g., vehe, in-

unio iôluntatis affectiva cuni hono
tendere, dicitur ainor, sed «
cognito )). —
Dicitur unioy quia verus amor existere nequit
sine quadam unione cum objecto" affectiiâ vero, quia omnis :
amor quamdam animae complacentiam et delectationem

importat.
Jamvero, ssepius amor sensibihs metaphorice vocatur cor :
nec mirum, siquidem vulgo habetur cor ut sedes passionum

et appetitus sensitivi (n. 73). —
Hinc etiam, propter relationes
iilrius<pu' appelihis, illa vox ad molus vohmlalis designan(h)s,
et speciatim amorem, transfertur.
Quapropter sensus cordis (le sentiment) sumitur pro aflec-
tione utriusque appetitus, praesertim vero rationalis.
— Amor autem genere
B. in dividi potest, ratione subjectL,
insensualem — ratione
et spiritualein finis, in naturalem ct
supernaturalem — ratione tandem
;
; objecti formalis, in amo-

rem concupiscentiae, benevolentiae et amicitiae.
Amor concupiscentiie dicitur illc quo appetimus bonum, qua-
tenus est bonum nostrum ex. g., Deum amamus, quia merces
nostra erit in coilo. — ;
Per amorem beneiôlentiae, bonum amamus

quatenus in se bonum ct amabile sic amamus Deum ut summe
—
:
perfectum. tandem amicitiije, diiigimus amicum, non

In ainore
solum ut bonum in se, verum etiam quia nos amantes redamat\
Unde a ad rationem amicitiae, requiritur quaedam mutua amatio,
quia amicus est amico amicus. Talis autem mutua benevolentia
fundatur super ahqua communicationc ». '
jSota. Inter se disceptant utrum omnis amor, in statu vitae

praesentis, quamdam saltem implicite concupiscentiam involvat.
1. Polman, Dreviar. TheoL, vocab. amor. —

2. Traite de Vamour de Dieu.
—
L. 1, c. VII, c.xni. —
'J. S. Thomas, fJe charilalc Suarez, Dc rharitate.
;
—
4. Sum. TheoL, la 2»«, q. 23, a. 1.
Jamvero habitus amoris benevolentiae, concupiscentiam omnem

excludens, humanse naturse repugnat non autem actus transi- ;
torius amoris hujus modi '.

105. Hinc gaudii et doloris theoriam perspicere licet -.
A. — Est nempe gaudium quies et emotio grata ex hono aut
perfecto exercitio activitatis^ dum e contra, dolor est emotio

ingrata ex mcdo exercitio resultans in appetitu conscio. Hoc
de activitate rationali, sicut de sensitiva verum est in utroque :
enim casu unio appetitus cum bono gratam, cuin malo ingra-
tam excitat emotionem plus minusve transitoriam. Haec autem
emotio ab actu appetitionis differt, in eo quod appetitio pro-
sequitur aut fugit objectum, dum emotio grata aut ingrata
hunc motum tantujn sequitur aut concomitatur. Hinc est cur
ab Aristotele dicatur epiphenomenon : non enim « frui » est
stricte actus sed status et complementum actiium, connatu-
raliter resultans ex fine adepto (Eth., n. 31).
B. ' — Hujus igitur suhjectum proprie est appetitus, juxta
illud S; Thomse « Dolor sicut et delectatio est in appetitu
:
intellectivo vel sensitivo. Attamenqua^libet aha facultas, »
cum appetitu quodam naturali in suum objectum tendat

(n. 22), potest sese habere circa illud bene aut male, ac proinde
quando fit conscia, videtur esse siibjectum doloris et gaudii.

Sic loquimur de gaudiis visus, intellectus, sensus sesthetici,
aut de doloribus musculorum et stomachi quae potius primo :
sentiuntur ct deinde causse sunt ciir gaudeat aut tristetur

ipse appetitus -^
C. — Duplex est genus dolorum gaudiorum alia sunt

et :
spiritualia, alia vero sensibilia, prout objectum habent spiri-

tuale vel sensibile. Sic alius est remorsus conscientia;, alius
vero dolor capitis. Species autem innumerse sunt et distingui
debent ratione objecti simul et facultatis a qua emotio oritur.
D. —
Conditio vero tum doloris, 1um gaudii, una esl, ncmpc
conscientia, sine qua status bene vcl malc essendi in polcntiis
essent tanquam si non essent. Hinc est ciir somnus perfeclus,
sicut gaudiorum, ila ct dolorum, sil: sus])cnsi().
Vj. —
Dcniquc momentum gaîdii alquc dohuMs ex co ])alcl,
1. Suarez, l)c Aiiijiin, L. Y, c. u, n. 7. — 2. Farges, I.r Ciivrau, 412-''i2S;
— Cf. Aristote, Mornlr d J\'iconi(iqur, x, 5 — —Thomas,
^
S. ///
]).
J^lliir.,x, Jccl.
— ; 11 ;
Gardair, Lrs fusswm ct la Volonte, Bouillier, Vii pluisir 117-10:$ rt dr la

(lindrur: —
Rabier, 7'.s7yr7/.,''j71-''i82 Mercier, rsi/rli., t.II.n.aKi; — ;
— H.No-
ble, iii Itrvur drs ncirnrcs philos.rl tficol., iiii. JltlO, p. (j(il. Suni.
;
— '.i. 'riirol.,
1 :i 2;i', f|. 10, ii. 1, <•

; «|. .'(.'», ». I, n. 7, r.
PRIMA PARS, DK POrKNTllS SEII DYNAMILOGIA 811
qiiod sint criterium actionis naturse conformis, incitamentum

ad novam similem actionem, et quaedam initialis remune-
ratio, jiixta saltem leges naturae generales.
Ex his omnibus colliges errorem reccntiorum, qui sensibilitati,
tanquam facultati speciali, dolorem et delectationem adscribunt,
cum siiit singulis facultatibus communes eflcctus scd status ap-
petitui proprius.
§ II. De Libertate iôluntatis.
Circa libertatem, tria suscipimus evolvenda : sc. ejusdem

jKitiirdni, e.ristentinn), et radicem,
T. Natura lihertatis.
106. Quid et quotuplex sit /Ibertas in universum ?
A. — Libertas in genere est immunitas a, subjectione seu a

vinculo : « La liberte, c'est un affranchissement. » Quare to-
tuplex erit libertas, quotuplex vinculum specifice diversum a
(pio immunis quis esse potest.
15. — Illud autem duplex est : physicum et morale. Si prius,
libertas esset iminunitas a morte, a servitute, a tributis, a mi-
seriis vitae, etc... Si posterius, est immunitas a necessitatibus
moralibus, et tot nomina suscipit, quot materias activitatis
humanai regulat : unde habetur Hbertas moraHs, civihs, po-
Htica, Hbertas cogitandi, conscientiae, cultuum, etc.
ITis omissis, duplex praesertim datur Hbertatis agendi vin-
culum extrinsecum, si quando causa extrinseca operationem
:
determinat contra voluntatis inclinationem.; intrinsecum, si

determinatio ad unum voluntati naturalis est et intrinseca.
Hinc duplex etiam Hbertas una ab extrinseco seu a coactione
; ;
altera a necessitate interna seu Hbertas indiflerentiae, liberum

arbitrium aut simpliciter Hbertas.
Rursus libertas a necessitate duplex distinguitur una :
exercitii, quae est ad actum vel ejus omissionem et dicitur

etiam contradictionis, quia e duobus contradictoriis unum
vel alterum eligit, ut legere vel non legere altera specifica- ;
tionis, per quam unum e pluribus specie diversis eligimus,

V. g., legere vel ambulare, — et ista duplex est : vel contra-
rietatis, quae potest e duobus contrariis unum aut alterum
eligere, videlicet ainare aut odio habere vel simpliciter
; dis-
paritatis, ut inter ludere, legere, ambulare.
90 PSYCHOLOGIA SEU ANTHROPOLOG tA
107. Quaenam sit essent/a verae libertatis seu liberi arbitrii ?

A. — Jam evidens est essentiam verae libertatis in electione
voluntatis essereponendam, nam, juxta consuetam loquendi
rationem, hic libertate fruitur qui potest e duobus pluribusve
unum aut alterum eligere, et libertas vocatur « potestas
unum eligendi inter phira ». — Consonat S. Thomas : « Pro-
prium hberi arbitrii est electio. Ex hoc enim hberi arbitrii esse
dicimur, quod possumus unum accipere, aho recusato » et ;
etiam « Liberum arbitrium nihil ahud est quam vis electiva

:
*
)),
Hinc apparet error D. Bergson qui hbertatem confundit cum

mera spontaneitate, imo cum qualibet causahtate virium na-
turahum ".
— Ad essentiam vero
B. electionis requiritur et siifhcit
vohmtatis tum indifferentia^ ohjectiiâ, lum siihjectivn.
— Requiritur nempe
1. : est indifferentia (inter diversa) al>
sentia — non quidem inchnationis et desiderii — sed determi-
nationis ad unum, sive ex parte objecti, sive ex parte subjecti.
Jamque patet utraque indifferentia objectiva et subjectiva
sine
non secus enim ab objecto necessa-
stare hbertateni electionis :
rio vel ex invincibih propensione determinaretur.

2. — Sufficity et hajc duo tantum implicat notio hberi arbitrii.
108. Hinc —
1° libertas est proprietas solius voluntatis.
A. —
proprietas voluntatis, indirecto prol)atur, nam
Quod sit
1° Libertas non est actus alioquin, « si libertas nominaret
:
actum, non sempor romaneret in liomine », quum artus sit tran- '^
sitorius.
2° Libertas non est habitus —
nec acquisitus « hoc est enim :
naLurale homini, quod sit liberi arbitrii 'm) noc naturalis, qui ; —
non potest esse liber, ut patet de habitu primorum principiorum
et aliorum ad quae naturalitor et necossario inclinatur.
3° Libertas non ost facultas executiva, quia sacpius homo non
potest oxsoqui quod hboro vult noc ro^noscitii^â, quia sonsus
;
—
aut intelh^ctus per se non est liber in apprehcndondo aut non
apprehendondo.
Ilis vero rejectis, restat quod libertas sit qualitas voluntatis ; imo
B. •
— Libertas, formaliter sumpta, cst solius iôluntatis, nam
proprium voluntatis est velle, proprium autem libcrtatis est
eligere : sed eligcre bonum est velle tale bonum ; ergo cligcrc
cl vclle duplcx est funclio cjusdein facullnlls circa Idcin objcc-
tuin. — Dixi formaHter, quia radicalilcr libcrlas cst in rationc,
1. Sum.
— Theol., p. I, q. 83, a. 1, 2, 3, 4. —
2. Fargei, La philosophie de M. Bergson»
—
p. 110, 3, Sum. Theol., p. t, q. 83, n. 2, nd 1, 4. Sum. TheoL, ibid., c-
sfcut voluntas radicaliter est in intellectu ; « et pro tanto

necesse est quod homo sit liberi arbitrii, eo ipso quod ratio-
nalis est' » (n. 102 et 115). — Unde fit ut actus liber sit totius
hominis, — nec tantum intellectus qui per se hber esse ne-
quit, — nec tantum voluntatis quae sine intellectu nihil valet.
109. Hinc — 2» ad veram libertatem sufficit /Ibertas contra-

dictionis, — nec pertinet libertas contrarietatis aut specijicatio-
nis, nec mutabilitas propositi, nec facultas peccandi.
Prob. — IUud
ad essentiam Hbertatis non pertinet sine
quo voluntas est domina sui actus et datur veri nominis
electio. Atqui ad utrumque suflicit hbertas contradictionis,
sed haec quatuor praedicta non requiruntur :
l^ Non libertas contrarietatis. Si enim e duobus contrariis

unum prae alio voluntas hbere ehgere possit, cur non e duo-
bus contradictoriis ? —
Si in ehgendo bonum inter et malum
sit domina sui actus, cur non sit etiam, quando eligit inter
agerc et non agere ? utriusque actus causa et domina vere est.

2^ Non libertas specificationis. Nam diversitas objectorum
est aliquid accidentale et extrinsecum ex parte libertatis nec ;
minus est actus sui dominus, qui inter ambulare vel non
ambulare ehgit, quam ille qui inter ambulare et sedere sese
determinat.
3° Non mutabilitas propositi. Vel enim prior determinatio
fuit libera, vel non : si prius, ergo jam existit libertas, nec
mutatio propositi requiritur ad essentiam ejus si posterius, ;
nec subsequens determinatio erit libera, antequam iterum

mutetur propositum, et sic in infinitum.
4° Non facultas peccandi, contra liberales ^. Revera liber-
tas peccandi sic se habet ad libertatem, sicut potentia errandi
ad intellectum porro facultas errandi est quidem intehectus
:
creati imperfectio naturalis, non vero essentiam intellectus

constituit ergo et libertas peccandi est imperfectio.
;
Confirmatur^ nam Deus est immutabilis, Beati in coelo sunt

impeccabiles, Jesus Christus in terra libertate contradictionis
tantuin in multis praeditus fuit : qui tamen omnes sunt per-
fecte liberi.
1. Sum. Theol., ibid., a. 1. — 2. Surn. Theol., p. I, q. 62, a. 8, ad 3.

II. Existentia lihertatis.
110. Quinam sint sive hosies, sive defensores libertatis * ?
A. — Sunt philosophi, v. g., pantheistae, duahstae, mani-

chsei, qui libertatem indirecte rejiciunt, systema cum ipsa in-
compossibile propiignando qui vero eamdem directe ne- ;
—
gant, vel fatalismi vel determinismi sunt fautores.
1- Fatalistss iiecessitatem ab extrinseco inducunt in voluntatem,
triphci quidem via. — Nam
Stoici veteres et Astrologi cujusvis
SBtatis, Fato vel Astris tribuunt cunctas voluntatis determina-
tiones hinc fatahsmus mythologicus.
; Multi haeretici, v. g., —
Calvinistse, Jansenistge, cum pluribus rationahstis, libertatem cum
Dei praescientia aut concursu componi non posse contendunt hinc
latalismus theologicus. Tandem non pauci, sa;culo xvii'' et — ;
xviii°, V. g., Hobbes, Bayle, Helvetius et Lamettrie, item multi

scnsiiah'sta3 aetate praesenti, nihil sine causa necessaria fieri, et
hbertatem sohim a coactionc admittcndam esse docuerunt Jiinc :
fatalismus metaphysicus '.

2. Crassior vero paucis abhinc annis error ubiquc grassatur,
nempc determinismus, qui necessitatem ab intrinscco tribuit volun-
tati. lUius sysLematis palroni hbertatis nomon usiirpant, rem vero
e medio tohunt, nam, ut dicunt, hominis vohintas vel func- —
tionibus cerebri et materia3, vel dispositionibus temperamciiti, —
— vcl rationibus suflicicntibus, ad agcndum vel non agendum
determinatur. Ilinc determinismus mechaiiicus, physiologicus et
intelleclualis,
B. -r- Ast frustra : nam apud omnes Iiomincs onmesque popu-
los hbertatis nolio viget. Item fere omnes philosophi, si cxcipiun-
tur fatahstsB ct recentes dcterminismi fautores, camdem hber-
tatcm agnoscunt sed conscnsus honiinum in re hujus momenti
;
cst infaillibilis (Log., n. ^''lO).
111. Utrum homo libertate arbitrii gaudeat ' ? — Respondct

TlIl.SIS
Ilomo libertate arbitrii gaudet.
Prohatur conscientia, ratione et consectariis scntcnlia» oj)-
posita^ qua' tria hhcrlatis inconcussa suiil argiimcnla.

:
1. Conscientia. Factum negari non potcst ([uod tcslimonio

conscientiai prohatur. Porro conscientia psychologica testalur
liominem, sicut obligaliim, ila libcrum cssc nuillis (piidcm
Cr. Fonsegrive, in /r.s.sai .vur iiftre ar?>(/rr, l""" p., riiisloiro, p. 1-271. — Piat,
La
1.
r'' — Cf. E. Blano,
2.
^fi
TraiU dr. ptiil., 11, n. !»20-!>27. — Cf.

E. Blanc,
Lihf.rli', )).
Tlihnie rlu librc arhiire. — Farges. Iai

I.
I.ihrrli^ cl lc Drvoir, l'" p.

:j.
—
— Piat, I.a l.ihrrU, 2" p. — ;
Annalrs ilr i^lnlos. clirr.l., aoiU !«!)(>, p. 457;

;
Bossuet, Trailc ilu lihrc arhilrc

;
— J. Simon, l.c JJcvoir Qucslions aclucllhs, —

l. \Ilf. \>. IHS, :i:{S ; I. XX, p.
;
2''i''i ;
— D'AI^S, l>icl.
;
.Apol., iwl. I.ihrr itrhilrr.

PRTMA PARS, nr, POTrNTIIS SKU D^NAMILOGIA 93
motlis. Nam, elTectam detennina-

experientla teste, — ante
tioneni, deliberamus inquirendo motiva agendi vel non ajiêndi ;
— ssepe in agendo, libere operanlem unusquisque se sentit,

ita, V. g., a legendo vel ambulando desistere posset, si vellet
— commisso peccato, conscientiae stimulum
;
sajpius experimur,
nobis autem gratulamur de bono patrato. Quinimo agere —
possumus aut non agere, v. g., ambulare aut sedere, ad pro-
bandam libertatis nostrse existentiam. Sed haec omnia mani-
festant libertatem arbitrii « La liberte est un fait et, parmi
:
les faits, il n'en est pas de plus clair '. » Ergo certum est homi-
nibus inesse veram arbitrii libertatem.
2. Ratione. Ad libertatem duo requiruntur et sufTiciunt :
iit vohmtas extrinsece non moveatur invincibihter a natura

ipsius objecti, nec intrinsece sive ab intellectu, sive a seipsa.
Sed (hiplex iUa conditio s«pius adest l^ quidem, nam : —
muha sunt objecta sine quibus « finis esse potest* (juse )>,
inutilia et indifTerentia apparent, nedum sint necessaria ergo :
trahere invincibiliter voluntatem non valent. — 2* etiam,

nam intellectus, qui penetrat essentiam rerum et perpendit
earum proportionem ad nostrum, muitos defectus in-
fineni
venit in objectis, qua^ proponit voluntati « et ideo circa ca
judicium rationis ad diversa se habet, et non est determinatum
ad uniim » nec proinde voluntas, quia « forma per quam
:
agit non est una, sed plures sunt secundum quod sunt plures
rationes intellectae' » atqui inter illas non fertur ex necessi-
:
tate nisi in finem ultimum, sc. beatitudinem et in media evi-

dentcr neccssaria, non aulein in ca qiiai sunt ad finem suum
indilTcrcntia. lilrgo voluntas libertate arbitrii gaudet (n. 115).
Breiîus, « voluntas necessario appetit id quod sibi pra^-
sentatur tanquam bonum ex omni parte explens appetitum,
sed inter plura bona qua? judicio mutabili appetenda propo-
nuntur, libere eligit^ » En celeberrimum argumentum meta-
physicum in favorem hbertatis. Revera hbertas ehgendi inter
plura est consectarium necessarium capacitatis infinitae ra-
tionis. Homo est rationahs, ergo hber est '.
3. Ex fatalismi iêl determinismi consectariis. Libertate enim
1. Bergson, Essai sur les —

donnees..., p. 168. Thomas, Contra
2. S. Gent.,
T.. I, c. 81. — 3. Sum. TheoL, —
p. I, q. 41, a. 2,' — Cont. Gent.,
q. 8.3, a. 1
L. II, c. 48. — 4. Thesis Thomistica, XXIa. — Farges, La
5. 133-13
;
Liberte, p. 8,
rejecta, jam corruit cpnscientia moralis omnisque moralitas.

Hinc « frustra sunt consilia, exhortationes, praecepta, pro-
hibitiones, prcEmia et poense '
». Hinc bonum et malum, virtus
et vitium inter se distingui non possunt. Denique ima societatis

humanse fundamenta diruuntur, ut confiteri coguntur multi
sociologistae, qui, negata hbertate, leges tainen et poenas di-
cunt societati necessarias haud secus ac animahbus ^.
Ast contra hbertatem permultae sunt difTicultates, quai ad
triplicem classem referri possunt ^
112. Quaenam sint objectiones 1° ex psychologia desumptae ?
:
Ohj. I. —
Conscientia percipit tantum actus animse, sed non
ejus facultates, « ces causes profondes d'ou jailhssent nos actes »-
Porro hbertas queedam est facultas. Ergo a conscientia non per-
cipitur '<-.
Resp. Transeat maj., quippe actus, cum ab ipso agentc non

separetur, percipi nequit, quin agens ipsum percipiatur. Disl. —
min. hbertas est facultas semper in potentia, nego modo in actu ;
et modo in poLciiLia, conc. Poiro, si quando csL in mcra pot(>iiLia,

percipi ncquit, sed si iii actu, a consciciitia pcrcipi polcst.
Inst. I. —
Si hbertas in actu percipcrctur, hoc iicret vcl ante
vel post actum consummatum. Sed non ante, quia actus nondum
existit ; ncc post, quia actus jam est dcterminatus et non hber.
Ergo nuiiquam.
llesp. Libertas iicc antc, ncc post actum pcrcipitur, scd dum fit
actus, seu dum hbertas transit dc potentia ad actum completum.
Revera in conatu attentionis, dclibcrationis et dctcrminatioiiis
conscicntia processum nostrse libcrtatis vcre intuctur ct ab actibus
non hberis oplime disLinguit. « Meme lorsqu'on escjuissc l'cfTort
nccessairc pour accompiir unc action, on seiit bicn (ju'il csL cncore
temps dc s'arreter. » Ita Bcrgson ^, W. James, Maiiic de Ihran,
Rabier... contra Lalioussc, Fonscgrivc, etc.
Inst. II. —
Falsum cst Lcstimoriium conscicnLiLu crgo nulla :
disLincLio. Constat anteccdcns cxcmplo sivc somniiantis sive

hypnotici, qui sc libcrum esse credit et reapse non csL.
Rcsp. FalliL pcr accidcns ct in statu non nornjali, conc. pcr sc ;
et in statu normali, nei*o. Et sane utrius(juc status discrimcn

paulisper considcranti liaud flegrc appar(!t, nani, v. g., l*' dormicns,
statirn ac evigilat, cvidcntiam vcram a lalsa ct a})[)arcnti pcrlcctc
distinguit 2° quod attinet ad hypnoticos, ncgandum est illos
;
essc liberos, ct rcvera non sunt nam, ctsi non sint in statu nor-
;
mali ad rcctc judicandurn, saepe tamcn a suggcstore suo obsessos

se esse et caplivatos sentiunt et dicunt.
1. Surn. Theol., ibid. ; —

Mgr Turinaz, Vdirie, p. 101 —
CA. Farges, J.a
LiberU, ch. I. 2. —
Cf. E. Blano, Psych., n. 917 <!t siiiv.
;
—
(Jnas onmcs
'.\.
conrnlnl Farges, l.n f.iberlA, p. (»<i-21S ;. —

Levesque, Vsych., ch. X, 2" ol Wv;. y
— —
4. lU St. IWiil, Exarncn dr; lu philos. Uc Ilarnillun, cli. 2ii. 5. Farges, Lu {jhi-
losophie dc M. IJcrgson, p. HH.
PRIMA PARS, DF POTRNTIIS SEU DYNAMIT.OGIA 95
Inst. III. —
Ast etiam in statu normali, homo forsan ignorat
motiva et causas secretas quibus determinatur, jamque, vi talis
inconscientiae, se liberum esse crcdit, sed revera non est.
Resp. Sunt casus in quibus haec ignorat et tunc non est liber,
trans. non sunt in quibus perfecte cognoscit motiva agendi vel
;
non, eaque recusandi possibilitatem, tuncque non sentit positive

se a scipso deterniinari, nego. Jamvero hoc positivum conscicntise
testimonium non est aequivocum et illusorium, sicut tcstimonium
•
mere negativum.
Obj. II. — Anima comparari potest qua? semper de-
l)ilanci ;
primitur in partem lancis gravioris sic etiam anima in partem

:
motivi gravioris.
Resp. Dist. ant. est bilanx mcre passiva, nego activa quae
—
: ;
seipsam movere potest, saltem ex parte, conc. Disl. cons. :
motivum, quod vohintatem trahit, aliis semper fortius est suh- :
jective proptcr adhajsionem quam mens ei prajbet, conc. ; in se ct

objcctive, nego. F>x quo patct qualis sit vis mentis crga motiva :
imo «Tout IVffort moral revient a soulcnir (pour lcs rendre prc-
ponderantes) des rcpresentations '
».
Inst. —
Nunquam nolumus aliter ac cogitamus sed cogitatio :
nunquam non est necessaria ergo pariter volitio. :
Resp. Conc. maj., nego min., nam de rebus contingentibus, qua-

rum evidentia non cst manifesta, fcre sempor quod placet cogitare
possumus. —
Quinimo, a rebus claris et evidcntibus attentionem
avertere aliquando juvat, et ideo has omittere. Quare non omnia
judicia sunt necessaria, sed multa sunt libera (n. 115).
113. Quaenam 2° ex meiaphysica petitae ?

sint objectiones : —
Ohj. I. —
daretur actus liber, daretur eo ipso transitus
Si
spontaneus e potentia ad actum, e minori ad majus, daretur et
initium absolutum motus, seu effectus sine causa. Porro haec
omnia contradicunt principio causalitatis. Ergo non datur actus
liber.
Resp. Nego maj. spontaneitas enim non importat transitum
;
purae potentiae ad actum, sed transitum ex primo actu ad secun-

dum quod valde differt. Revera voluntas, jam in actu posita
:
circa finem seu beatitudinem, postea seipsam movet ad electionem

mediorum ergo actus primus est, qui movet voluntatis potcn-
:
tiam ad actum secundum, fere eodem modo, dicente S. Thoma, ac

ratio se non movet ad conclusiones, nisi sit in actu primo circa
principia. Jamvero supra diximus (n. 101) primum motorem
voluntatis non csse tantum ideam seu causam fmalem, sed primam
causam efTicientem et motriccm, ncmpe Deum. Inde divina prae-
molio, quae requiritur, sed sufTicit (n. 116, obj. 11").
Ohj. II. —
Ante actioncm liberam vel datur ratio sufTicicns
illam ponendi vel non si prius non poni non potest si posterius.
; ;
1. W. James, Pr6cis de Psych., p. 588.

9() PSYCHOLOGIA SEU ANTHROPOLOG lA
poni nullo modo potest. Ergo actio libera repugnat principio
rationis sufficientis.
Resp. fiegaiido utramque partem dilemmatis. Revera, si datur
una ratio sufficiens agendi, possum et alteram inquirere meliorem,
et diversam ponere actionem. Si nulla datur, possum aliquam
inquirere et interea ab actione libere desistere. Ea est enim vis
rationis, ut concipere bonum ideale, cum ipso conferre bona fmita,
et sic mcliora semper desiderare et quaercrc possit ct in hoc mul- :
tftm differt a sensu qui « simpliciter aliquid unum apprehendit ». *
Obj. III. —
Desumitur ex praescientia et concursu Dei utriusque ;
autem sokitionem videsis in Theod., (n. 85, 124).

114. Quaenam sint objectiones —
3° ex scientiis desumptae ?
Ohj. I. —- l']xperientia cxtcrna omnia cxtra nos csse nccessaria
demonstrat ergo : pariter omnia intra nos necessitati subji-
ciuntur -,
Resp. nego paritatem allcgatam, nam a priori, i\]\ai essc debent
leges quse rogunt materiam, et aliai quaBrcgunt spiritus. De facto,
scientia, qua; observat leges co ficri magis complexas et indeter-
minatas quo perfectiora in scala entium rcgunt.prona cst inducere
insupremo gradu entium creatorum inveniri maximam indctcr-
minationcm seu libertatem.
Obj. II. — Viget lcx conservationis cncrgiae juxta quam summa
cnorgiarum in actu ct cnergiarum in potcntia scmpcr cadcm cst.
Porro, libertas motus
si corporis dirigerc possct, novam cnergiam
crearet, quod contradicit praelaudato principio Ergo. '.
Rcsp. Transeat major, quae non cst omnino ccrta scd ncgo ;
minorcm. Non enim confundcre fas est motorcs spiritualcs cum

motoribus physicis, imo ncc motorcs simpUciter viv(^ntcs scd motu
immancnti prscditos cum motoribus cxtrinsecis ct mechanicis.
Motor enim physicus nequit agere in mobile cxtrinsecum absque
aliquo impulsu (un choc), et ideo sine encrgia propria, quac ccrtam
laboris mechanici quantitatem producat. Ast non ita actio imma-
nens ct spontanca vivcntium, in qua nequc impulsus ncquc labor
m(!chanicus rcquiritur : ct ratio est quia principium vitale, pcr
quod cx potcntia in actum vel ex actu in potcntiam rcducuntur
vires physico-chimicae latcntcs in organis, in carumdcm statu
mutatioiKis qnalilatis producit, minimc vcro mutationcs qnanli-
tatis totahs. Ergo priM(;ipium quantitatis constantis .servatur a
vivontibus ct a fortiori a motoribus spiritualibus, anima sc. ct
Deo. Ex quibus concluclcs unamquamquc scricm motuum m(M>ha-
nicorum habere princijîum in primo motorc altcrius ordinis, (|ui
iriovcat, (piin ipsc codcm motu movcatur, ct idco (jui, rclative
saltem, sit immobilis ''.
Ohi. III. —
Nascuntiir liornincs [^rajditi, vi hacrcditatis, dispo-
1. Sum. ThroL, j). I, q. 82, a. 2, ad .3. — 2. D'Alds, Didian. apolog., ail.

ItAlerminismp.. — '.\. M. Couailhac. L<i libcrli: cl la conftcrvalioii dc Vcncrgic, in
Etudfts rc.lifi., t. 7G, p. 7(;r> Cf. ihid., avr-il i:i()4 — Hame Ihomislc, an. 1Si)!t,
— ;
r> ;
p. 409; an. 1!)0.'>. î.Farges, La l.ihrtlc cl lc Dcoir. p. 1 .no-l 77 - ;'1'hrnric

/ond., !'" p.ul.. <•. r>.
1>RIMA PAhS, DE POTENTIIS SEU DYNAMILOGIA 97
&itiombus ad virtutem vel ad vitium, ut probant physiologistse et

criminalistae. Ergo non sunt libcri.
Resp. Dist. atit. et istae dispositiones necessitatem important
:
aliquando, conc. semper ct ordinarie, nego. Nec mirum, si in vita

;
morali dantur casus teratologici, in quibus responsabilitas moralis

plus minusve minuitur, sicut in vita rationali dantur idiotse et
amentes sunt nempe exceptiones quse, ut aiunt, legem confir-
:
mant generalem.
III. Radix libertatis.
115. Utrum et quisnam sit influxus rationis in libertatem ?
De relatione intellectus cum voluntate, quadruplex est sen-

tentia, prout nullus, vel aliqualis, vel essentialis, vel deter-
minans asseritur iniluxus rationis in libertatem. Revera :
1. Juxta multos
libcralcs, seu, ut aiunt, fautorcs absolutos
libcraecogitationis, voluntas minime pcndct ab iiitclicctu, scd
autonoma est, et absque praevio rationis judicio, quidquid vult
amplecti potest.
2. Juxta Scotum, Suarczium aliosque rcccntes, voluntas agere
ncquit sine praevio aliquali intellectus judicio, benc vero contra
ultimum judicium rationis practicum nam, posito judicio intel- ;
lectus speculativo, seipsam duccm constitucre potest, juxta illu^d :
« Sic volo, sic jubeo : sit pro ratione voluntas. »
3. Non ita nobiliores scholastici, S. Tliomas, S. Bonaventura,

quibus adhaeserunt Bellarminus et Leibnitzius. Juxta eos, datur
ultimum judicium rationis practicum, cjuod antc actionem, quid
sit Iiic et nunc inter plura praeeligendum, decernit hoc autem :
judicium semper, licet libere, sequitur voluntas, imo nec contra

illud agere potest.
4. Perit ergo libertas, concludunt deterministae non enim libe- :
rum est judicium intellectus, nec libera sunt motiva quibus inni-
titur ideo nec libera voluntas quae contra judicium agere non
:
valet, sed ab eo necessario determinatur. Sed contra sit
THESIS
Electio {'obintatis judicium practicum ultimum intellectus
semper, sed libere, sequitur^.
A. — Judicium. — Revera non datur objccLo facultas siiie
sibi proprio ergo nec appetitus

; objecto ab
rationalis sine in-
lellectu proposito. — dicant voluntatem, quae
Nisi omniiio est
caeca, agere tamen possc sine ulla cognitione, quod esl absur-
1. Thesis Thomistica, XXIa ; — Cf. Farges, La Liberte, 139-141.

6
L
dum in philosophia, et morahtatis eversivum. — Nec dicatur

amor ipse bene discernens « dicitur enim amor discernere :
inquantum movet rationem ad discernendum ». ^
B. — - Practicum. — Nam
apprehensio veri sine appre- «
hensione boni et appetibihs vim non habet attractivam, - »
qua moveatur appetitus. Atqui judicium speculativum, in

sensu Scotistarum, quod in mera veri contemplatione sistit,
non est apprehensio ahcujus boni appetitui nostro convenien-
tis. Ergo judicium voluntatem ad actionem trahere nequit,
nisi sit practicum, id est, nisi appetitui proponat ahquod bo-

num conveniens hic et nunc prosequendum (n. 98).
C. — Ultimum. — Nam multa, praesertim in arduis, so-
lent proferri judicia practicahunc vel alterum sensum sed iii ;
quantumvis a ratione protrahatur dehberatio aut reiteretur

consihum (n. 103), tandem ultiino dicatur oportet via quam
vuh, utpole sibi mehorem, ehgere voluntas secus iiullo modo :
agcrcl.
1). — Scniprr, ita ut sinc hoc ullinio jiidicio agcic ncqucat.
Siquideni voluntas hoc judicium sequitur vel ahud iiovum ; si
prius, causam habemus ; si posterius, etiam, nam hoc novum

judicium erit simul ultimum.
E. — Lihere : nam, posito ultimo rationis judicio, voluiitas
vel objective vel subjeclive necessario determinaretur. Atqui
— uon objectiiêf ({uia objectum de quo agitur in prajsenti
(juicslione, noii est ahquid perfectum sub onmi respectu ac
})roi nde necessarium ;
— nec suhjectiue, quia, si êllet, possct
non agere en hljertas cxercitii vel, intenectuni ad ahud ob-
: ;
jectum relrahendo, pro Jibitu suo, ahcpiid adhuc mehus qua^-

rere el ehgere valet en iibertas specificationis. Ergo ex vo-
:
liiiilalc i[)sa libcra iriUrllccl us se sistit in ultiiuo judicio, scu,

« (jiiod sil ultiuiiuu, volunlas clhcil.-' ». — Ipsc ^Xnjjjelicus :
« Dclcriuiualo cousilio, vult,... sic(juc judiciuiu (ull iiuiiiu) cst
(jiiasi conclusio ct dcterminalio consilii : (hitermiual iir autcm

(•ousiliiiiii primo (|iii(l<Mii jxt scntcntiaiii ral.ionis cl. scciindo
pcr (i<( ('j)l(iLi<incin ;i|»|H'I iliis.. ' ».
1. Sum. TIkmL, 12a li;i', q. M, a. 1. ad 1. — 2. Suiii. TlieuL, la 2n', q. W, ji. 1,

a«l 2. — Thesis Thomistica, XXI'. -4. Suni.
:}. Tlirid., p. J, (7. 8:», a. 3, ad 2 ;
— Ua Malu, (|. VI Co/i/. Cciit., L. {, c, 8S
; ;
— J.. II, c. 48.
PRIMA PARS, DE POTENTIIS SEl DYNAMILOGIA 99
116. Objeciiones contra theoriam ultimi judicii practici.

06/. i". Cionlra —
uUiinum judicium. Saepiiis agiinus —
contra ultimum judicium, v. g., quoties peccamus ergo ialsa ;
thesis.
Resp. Dint. anl. Agimus conlra judicium intcUectus imperantis
i[uid csset facicndum tanquam boimm aut molius in se, conc. ;
contra ultinuim judicium dictitans, quid tatidem alicjuando hic et

nunc faciendum est, tanquam bonum et mehus pro nobis, nego.
Nam et sub specie boni multi falluntur v. g., qui vult furari,
;
quamvis sciat in universali furtum malum esse, tamen judicat

sibi et tunc bonum esse furtum, et sub spccie boni ipsum eligit *.
Inst. I. —
Voluntas majori bono ininus bonum anteponcre
valet sed hoc in casu electio erit contra ultimum judicium ra-
:
tionis ergo iterum falsa thesis.

:
Resp. Dist. min. Erit contra aliquod judicium, diccns majus in

se bonum anteponendum essc, conc. contra ultimum judicium
;
asseverans hoc minus in se bonum, tam(!n hic et nunc mehus esse

pro nobis, nego.
Inst. II. — Sed dantur abquando (hio bona perfecte sequalia :
ergo in hac hypothesi voluntas agere non poterit, vel agit sine
ultimo judicio * ergo vel nulla electio vcl contra thesim.
:
Resp. Solvant dilemma Suareziani vi cujusdam Hberalismi

voluntatis Sed cum thomistis nego cons. scu utramque partem
!
liypothesis, siquidem in praxi, ob rationes extrinsecas vcl convc-

nientias personales, in promptu adest ultinmm judicium de hoc
uno eligendo bono potius quam nullo « Quod (enim) voluntas
:
feratur in id quod sibi offertur magis secundum hanc particu-

larem conditionem quam secundum aham, potest contingi triph-
citer. Uno quidem modo, in quantum una prseponderat, et tunc
mo\ etur voluntas secundum rationem. Alio vero modo, in quan-
tum cogitat de una particulari circumstantia et non de aha...
Tertio vero modo contingit ex dispositione hominis, quia, secun-
(Jum l*hilosophum, quaUs unusquisque est, tahs finis videtur ci '. »
Obj. II^. —
Contra liberum judicium. —
Judicium ultimum,
ex dictis, hberum est ex imperio voluntatis. Sed hujusniodi impe-
rium est actus Hber, qui jam supponit ahud judicium ultimum,
quod rursus et ipsum praesupponit aUud imperium, ct ita indu-
citur series infinita voHliomim et judiciorum.
Resp. Nego sorlovn indnri inCmilam, nam intellectus agit in
voluntatem et volunlas in inteHectum, diversa causaHtate, sc.
fiiiah et efficiente, —
Aiiunde, ultimo statur in inteHectUjSicut in
<(
primo omnem enim voluntatis motum necesse est quod praecedat

:
apprehensio, sed non omnem apprehensionem praecedit motus

voluntatis * ». Porro, sicut voluntatis dicimus Deum esse primum
motorem, ita et inteUectus. Unde non est procedere ininfinitum.
1. S. Thomas,
Qusest. disp., de Verilale, q. 24, a. 2, c. —
2. Cf. Franck, Dicl.
des scimces Uuridatt.
ithil., art,. —
3. Quaesl. disp., de Malo, q. VI, a. unic, c. in
finc. — 4. Sum. Thtcl, p. I, q. 82, a. 4, ad 3 ; — Cf. Gardeil : mot Eleclion, m
i) ictiormaire dc Iheologie calfioUque.
SECTIO IIK
DE ORIGINE IDEARUM SEU IDEOLOGIA *.
117. Status qucBStionis de origine idearum.

A. — Ordo. — Hactenus, sermonem habuimus de potentiis
animae, primo quidem in genere, dein vero in specie ; nunc
igitur, ulterius progrediendo, agendum est de earum exerci-
tio seu actibus. De quibus autem inulta passim, speciatimque
de actibus sensuum (n. 40-70) et ipsius voluntatis (n. 103),
jam diximus. Unde specialius tractandum restat de actibus
quibus homo specifice (n. 84) ab ahis entibus secernitur, nempe
de ideis intellectus humani.
B. — Sensus. — Revera praster potentiam sensitivam, inest
homini facultas cujus ope tum res materiales immateriali
modo, tuin res immateriales et necessarias attingit. Porro
potentia sensitiva actione corporum determinatur ad renim
sensibihum perceptionem. Quomodo aiitein intellectus deter-
minelur ad rerum immaleriahum apprehensionem, sicque
ad ellormandos conce})las univcrsales et neccssarios, nunc
qua^ril ur -. lis enim ha])ilis, slal im habcnl ui- judicia primitiva,
I
posica vero itlea^ dcrivala^, necnon judicia secimdaria.

C. — Momentum porro hujus quaestionis neminem fugit.
Nam, ut hisloria conq^crluui cst, ex soiulionc hujus qutes-
lioiiis pcndcnl, caitcraj phil()S()[)hiai quajstioncs. Undc S. Au-
guslinus : « Tanta in eis (idcis) vis constituitur, ut, nisi his
intellcclis, sapicns esse ncmo ])()ssit''. » —
• llinc est etiam
cur omni lciiiporc tain acriler |)hilosophi de originc idcarum
disputaverinl, totque prodierint systemata.
Ex (juibus aiilcm ])lura sunt falsa unum autem verum cst, ;
nemj)c syshMiia sclujlasl i('um. (hidc (bi])lex erit caput : T. De

Falsis sijste/natibus philosophoium 11. JJe InteUectualismo ;
seu de vera sententia circa orininem idearum.
Thomas, disp., dc Suin. TheoL, q. 7!), —

—Ouinst.
Verilate, p. I, q. iii ;
84, S5,
1. Cf. S.
S7, HH la connaiss. inlellect., vcl Psych., v. iv
Liberatore, —
S(>, ;
Kleutgen, /'////. ScoL, l. I, (Jisscrl. I

IJt;
—
Meroier, Psi/choL, t. II, n. 174-188.
;
—
2. Liberatore, Dr la Connaiss. inlclL, \t. 1)1-J)2 ;
;
—
Levesque, PsychoL, c. vii.
•
— '.i. Augustinus, Dc diveisia f/uu:sliunibus 83, q. 40, n. 1.
PRIMA PARS, DE POTENTIIS SET* DVXAMrLOCIA 101
CAPUT PRIMUM.
DE FALSIS SENTENTIIS CIRCA ORIGINEM IDEARUM.
118. Quaenam sint de origine idearum falsa systemata ?
Circa praesentein quaestionem, praesertim apiid recentiores,

quot fuerunt auctores, tot fere prodierunt senteniia^ ;
quae
ad nonnullas classes revocari queunt.
taineii
Nenqie, niiuKhis, anima et Deus diverso inodo coiiciurere
possunt ad formandas ideas exinde diversa sysleiiiata.
;
Juxta scholasticos, Deus animae largitur facultatem et lumen

requisituiu ad veritatem assequendam mundus seu res sensi-
;
])iles primum cognitionis elcmentum suppeditant intcllec- ;
tus autem elementum ab experientia acceptum elaborat et

\ erbum internum concipit inde Intellectualismus.
:
Philosophi vero non pauci mundo seu rebus externis maxi-

mam partem tribuunt in ideis acquirendis propterea, illorum
systema nomine communi vocatur Empirismus. AHi vero
;
—
contendunt ideas originem ab anima deducere, sive sint inna-
tae, sive prodeant e solius rationis viribus tale systema dici
—
;
potest Inneismus. Nonnulli tandem asserunt ideas imme-

•
diate per visionem intuitivam exordium a Deo sumere, vel ab

ipso creari ; et hic est Ontologismus. — llis sententiis accessit
Traditionalismus, qui ex tribus praecedentibus aHquid habet :
hic enim mentem exhibet ut meram capacitatem quae ideas

suas accipit ab hominibus, mediante exteriori sermone, qui a
Deo sumit originem.
Hinc Intellectualismo, quatuor opponuntur systemata : Em-
pirismus, Inditismus, Ontologismus et Traditionalismus.
ARTICULUS I.
De Empirismo.
119. Quaenam sint empirismi praecipuae formae ?
A, — Crassior empirismi lorina est materialismus et positi-

uismus. Philosophi enim nonnuni (apud antiquos Democritus et
Epicurus ;intcr recentes autem IJobbes, Volncy, Helvelius,
:
d'irolbach, Cabanis, Buchner, omnesque materialismi ct positi-

6.
.
102 PSYCHOLOGIA SEU ANTIIROPOLOGIA
vismi fautores) idearum originem pcr solas impressiones organicas

et materiales explicari voluerunt *.
B. — • Sensistde, rejectis materialismi commentis, animam

e medio tollere nolunt, sed exclusivam nimiamve partem sen-
sibus et rebus corporeis largiuntur.
Imprimis, Lockius asseruit ideas omnes originem ducere
vel ab observatione rerum sensibilium, vel a consideratione
sensationum ipsarum hinc, duo sunt fontes idearum, sensa-
;
tio atque reflexio seu conscientia per sensationem, ideas sim- ;
plices, et per reflexionem, ideas complexas acquirimus ^.

Condillachius, qui « sensismi parens merito habetur )),unicum
ideae fontem, nempe sensationem admittit propterea ;
attentio,
coinparatio, judicium, reflexio, imaginatio, 'ratiocinium, ni-
hil ahud esse possunt quam ipsa sensatio « transf ormata '' )).
Lamoriguiere hanc theoriam emendare conatus est ; et idcirco,

praeter sensationem, agnovit quamdam
activilatem, quse sese per
attcntionem, comparationem et ratiocinium exerit. Sic, juxta
eiim, omnes ideae sumunt originem in sensibus, et perficiuntur pcr
attentionem, comparationem ct ratiocinium *.
120. Quid de empirismo sit sentiendum ^ ? — Ad rem sit
THESIS
Empirismus, quocumque modo propugnetur, falsus est.
Proh. — Nam
empirismi falsum est fundamentum, insuf-
ficiens theoria, pessima sunt consectaria ergo rejiciendus. ;
Constat I""\ nam materiahsmus praeter materiam, sensis-

imis prajler sensum, nihil admittunt porro utrumque falsum :
esse (leiTU)nslravirnus (n. 83) vel infra (lemonstrabitur (n. 168).

Constat 11'"", naiu insuiriciens cst quodhbet medium ab
einpiricis inventuin ad exphcandas ideas abstractas, imma-
tcriales, universales et necessarias *^^
:
— • l^ Sensus, cum sit
facultas organica, non potest cognoscere nisi singulare con-

tingens et nialeriale. —
2° Reflexio super sensalionom revo-
cari debet ad ali(pjein sensum internum, (juia obj(M;tum ejus
est ahquid etiam singulare. —
3° Ipsa sensationis transjorma-
tio, (luantunivis protrahalur, sensum in inlclhM^luin, conlin-
Taine, La Philos. en Franc.c —

Broussais, Do Vlrrilaiion td dc la Folie
—
— 1. f;f.
1800, p. t:j't.
/{6V. m^S'/.. —
;
2. Locl<e, Fssaisur Vcnlcnd. huia. Condillao,

—
.'i.
;
ICssni sur Vfirip;inc da nos r.onnaiss. —

4. LrQons dn i>h.ilos., Icc. 5». 5. Farges,
La Crisr. dc la cerlHudc, p. ll.i, —

0, Clf. Plat, Dc VlnleUecl acUf, p. 65-103,
.
PRIMA PARS, DF, POTENTIIS SRU DYNAMIT.OGIA 103
gens in necessariiim transformare neqiiit, quia alterius est

ordinis. Ergo, juxta sensisiiium, nuUa reperitur in homine
facultas per quam universalia attingi possunt '.
Quapropter sibi consentit Taiiie, post Lockium, cum essen-
tias rerum necessarias homini impervias, item notiones sub-
stantiaj, causaj... vel objectivitate carentes, vel necessitate
destitutas docet, et, uno verbo, universalia formaliter sumpta
rnera esse nomina audacter adstruit (OntoL, n. 18, 98, 164).
— Item Bertrson, Le Rov, modernistae sunt enim nominalistae.
:
Constat III""^. Jam enim, notionibus principiisque univer-

salibus et necessariis scientiarum de medio sublatis, via pan-
ditur sceptlcismo. — Prajlerea, si immaterialia, v. g., Deus,
captum hominis superant, in agnostlcismumAe^cideve oportet.
— Vel, si sensatio in intellectum transformari possit, vincit
essentiarum ei>olutionismus
ARTICULUS II.
De Inneismo.
121. Quinam sint inneismi praecipui fautores ?
NobiHores philosophi, melius de praestantia animi scntientes,
empirismo contrarium callem inierunt idearumque principium e;
ratione ipsa repetendum esse duxere. Illorum systema nomine

comrnuni vocatum est Inditismus seu Inneismus. Cujus duplex
est forma.
A. —
AHi ipsasmet ideas menti ingenitas esse prsedicant, et
quadrupHciter, sc. vel omnes, vel quasdam, vel unam totius uni-
versi, vel entis possibiHs.
1. veteres, Plalo ipse docuit animas oHm in astris exsti-
Apud
tisse, et ibicontemplasse res aeternas et immutabiles, per species
aut ideas ipsis inditas a « summa mente » postea vero, propter ;
scelera detrusse sunt in corpora, necnon in his veluti carceribus

inclusae. In illo statumiserrimo, cognitiones anteactae non amit-
tuntur, sed sopitae sunt et occasione sonsuum evigilant nam, ;
dicente Platone, res sensibiles prae se ferunt imaginem earumdem

idearum. Ideoquc, cognitiones hominis nihil aHud sunt nisi
reminiscentiss.
2. Juxta multos, Cartesius scntentiam Platonis recoxit et emen-
davit nempo, distinxit ideas aduentitias, fictitias et innatas. Sed
;
non semel ambiguus est. « Vel forte etiam omnes ideas essc adven-
titias possum putare, inquit, vel omnes factas nondum enim :
1. Cousin, Ilistoirc de la philos. du xviii* s., leg. 18

104 PSYCHOLOGIA SKTT ANTIIROPOLOGIA
veram illarum originem clare perspexi \ » Imo, facultatom solam

ut innatam admittere videtur ^. Plerique tamen illius discipuli
idearum inneitatem admisere.
3. Leihnitzius et Wolfms docuerunt animam ex essentia sua
ideam ingenitam totius universi seu « schema » rerum omnium in
se habere. Tlla mundi repraesentatio prius est confusa et quasi
implicita deinde vero per virtutem nativam animae fit cxplicita
;
et distincta. « Les propositions d'arithmetique et de geometrie

sont toutes des verites innees dans notre ame. Leur connaissance
actuelle ne Test pas, mais bien ce qu'on peut appeler la connais-
sance virtuelle ^. »
4. Rosmini universab"ssimam et simpHcissimam, sc. entis pos-
sibilis ideam, nobis ingenitam esse voluit, ex qua dcinceps omnes
abae, sivc generis, sive speciei, formantur idoae oa cnim est lumen ;
intellectus ct quasi forma rationis.

B. — Alii voro faciiltatem tantum inênifam esse prsedicant.
Hanc autom ox suo fundo ot a priori, anto omnem cxperiontiam,
haurire omnes ideas, asserit RationaHsmus transcondentalis Gor-
manorum ct Gallorum, cuj.us pra)cipui duccs fuere Kant, SchelHng,
Hcgel et Cousin dc quorum systcmate fusius jam actum cst in
;
Logica (n. 210).

122. Quid autem de inneismo sit sentiendum '
? — Ad rem sit
THESIS
InneismuSy quocumque modo propugnetur^ est falsus.
Prob. — facultatem tantum ingenitam, vel

Inditistae, vel
ideas etiam innatas admittunt. Si prius, eorum systema difTi-
cultatem de idcarum origine non solvit, sed eludit. Si poste-
rius, est mera hypothesis, valde quidem periculosa.
I. —Inneitas idearum est mera hypothesis, siquidem
a) Gratis asseritur. Quis enim est conscius se tales ideas
accepisse aut nunc habere ? Quis dicit studiis incumbo, ul :
ideas in me sopitas e gravi somno excitem ?

b) Contraria est factis cur enim in infantibus ct idiolis
:
ideae sopitse nunquam evigilant ? Et cur, deficientc aliquo

scnsu, deficit scientia eorum quae apprehcnduntur sccuthIuiu
illum sensum '? « Si ces
notions ne sont pas naturellemcnt
imprimces dans Tamc, comment peuvent-clles etre innccs ?
Et si elles y sont imprimees, comment peuvent-elles lui clrc
inconnues ? »
^'
c) Est inutilis : nam sola facultas virlute natuiali ])ra'-
1. Mfdilaliones. —2. Episl. XXX; rf. Letlras, I, ii. 477. —

;J. Aoin:
Essais sur VvnlrTiil. huniain. \.. I, c. 1,2, '». — I.
4. Farges, l.nCrise de In ciililudc,

p. I^^-IMO. — r>. Sum. 'r/irol., j). ], <\. 84, a, ;{. —
•
(i. Looke, J'^s,iai sur Vmt. Innn.
— C.f. de Margerie, J>hil. rontenip., j». .');{4-.*ir>(i.

;
PRIMA PVRS, DK POTENTIIS SliU DYN.VMILOGIA 105
dita seu vis abstractiva, sufHcit ad acquirendas notiones uni-

versales, ut ratione et experientia demonstratur.
d) Quinimo insafjiciens est, siquidem inneitas non explicat
quomodo singulie ideae quibusdam objectis potiusquam aliis,
eisque solis, applicentur, nisi mens, ut volunt scholastici,
potentiam habeat detegendi ideas expressas in ipsis objectis.

II. —
Est valde periculosa dupHci saltem ex parte nani :
1° Scepticismo favet. Revera inneistae negant notiones uni-

versales e rebus ipsis per virtutem intellectus abstrahi et ab
ipsa mente mente a priori existere con-
concipi, sed innatas in
tendunt ;
quapropter affirmare nequeunt utrum inter ideam
habeatur conformitas inde subjectivismus.
et objecta realiter :
viam aperrt. Etenim, inditistai rebus physicis

2° Idealismo
nullam causalitatem largiuntur in idearum innatarum ori-
gine corpora sunt tantum occasio, qua data, ideae prius habi-
;
tuales aut virtuales fiunt actus existentes. Hinc, Cartesius ipse

corporum existentiam in dubium revocavit, et postea non-
nulli,sicuti Malebranchius, Berkeleius, Humius, Fichteus,
idealismum mitigatum vel absolutum aperte professi sunt
(Log., n. 197 et seq.).
123. Dixi : qUOCUmque modo propugnetur, —

praesertim vero a
rigidioribvis... Natii dc remiiiiscciilia Platonis, qua) nilitur in pra>-
existentia animaruni et metcmpsyehosi, disserere foret otiosuiu
(n. 215, 228). —
Sententiee vero Germanorum (Log., 212) nuUo
fuudamento nituntur, experientise contradicunt, ideaUsmujn
absohitum gignunt et nccessario propcllunt ad pantheismum uni- .
versalcm. Unde mcra sunt somnia, diccnte ipso Fichteo « L'etrc :
n'cst pas. Moi-meme je ne suis pas. Autour de moi, la reahte s'est

transformee en un songe bizarre, sans qu'iJ y ait une vie reelle a
rever, ou ce songe lui-meme se trouve etre un reve K »
06/. — Multis in locis asserit Angehcus cognitionem primo-
rum principiorum esse nobis ingenitam, naturalcm vel innatam ;
ergo.
Resp. Nego cons. nam S. Thomas iiuiatam vocat cognitionem,
;
cujus causa, nempe facultas aut lux mentis, est naturahs nobis et
innata. Sic enim ait « Cognitio quae fit per ahquid naturaliter
:
nobis inditum, est naturalis, sieut principia indemonstrabilia quae

cognoscuntur pcr lumen intellectus agentis *. »
1. Fichte, Destinalion de Vliomme. — 2. Sum. Theol., p. I, q. 107, a. 1 ;

— Cf.
Zigliara, CEavres philos., p. 359-371.
ARTICULUS III.
De Ontologismo.
124. Quaenam sint Ontologismi formse et praecipuifauiores ?

A. — Formas. — Ontologismus, slriclo sensu acceptus, est
systema quod ex visione Dei immediata desumit nostras ideas.
Duplex est videlicet absolutus vel mitigatus.
: — Si prius,
omnes cognitiones, etiam rerum materialium, in « rationibus
aeternis «, ut dicunt, aut in ipso lumine infmito, mentem
nostram illuminante, sumunt originem. Si posterius, ani- —
ma notiones necessarias et absolutas, potissimum ideam In-
finiti, et prima principia contemplatur in attributis divinis ;
caetera vero, nempe contingentia, per abstractionem intellec-

tus et ope sensuum innotescunt.
B. —
Fautores. —
1. Ontologismi absoluti parentes dicuntur
Malcbranchius et Gioberti. Juxta Malcbranchium, anima fruitur
atlribulorum divinorum visionc, impericcta quidem, sed imme-
(liata ;
—
Dcus autcm, ita pcrccptus, est himcMi rationis omniaquc
pcr Ipsum fiiint intclhoîbilia et in Ipso conspiciuntur res ipsas ;
contingentcs in idcis divinis, tanquum in exetnplaribus setcrnis,

dirccte percipimus « Car Tesprit pcut voir cn Dicu les ouvrages
:
de Dicu, qui represcnte les etres crees '. »

Gioherti asscruit Dcum ipsum immediatc ab anima cognosci ;
—
sed, quum Deus sit crcans onmia, iiu'ns nostra, Deum intucndo,
actionem creatricem et sinml terminum liujus actionis, nempe
mundum ipsum, dignoscit —
unde principium omnis cognitionis
;
cst Ens creans existenlias seu Deus creans mundum ^.

:
Quaproptcr, juxta ipsos, Dcus est non tantum priumm onLolo-

gicum, scd ct primum psychologicum, ct idco prinmm pliih)So-
phicum.
2. Doctor Ubaghs Onlologismum mitigalum propugnavit: cui
adstipulantur nonnulH rcccntiorcs, v. g., lorsan Fcnclonius ct
GerdiHus, praescrtim Jcan-sans-Ficl ct l''abrc *, dcniquc iionnidH'
aHi, Hranchci^cau, flugonin, (pii postca suuiu ciior^mi laudahilihr

rc])udiavcrunt.
Scd immerito S. Augustinus, S. Ansclmus ct S. Bonavcntura
habcntur ut ontologismi duccs ct patroni. lli ciiim hanc iunucdia-
tam visioncmi non scmcl impugnaverunt, nccnou systcnui scho-
hjsticum dc originc idcarum exposucruiit ". Nou (!rgo cx ali(piot
vocabulis locisvc, scd cx sunmia doctriua) dijudicaudi sunL SS.
Doctorcs. llaec sansB intcrpretationis rcgula excidit e mcmoria
1. Rechcrchc de la Wsrild. —
2. Inlrod., vol. II, c. I, Trad. a Tourneur, 1847. —
n. Jean-sans-Fiel, Discussion atnicale sitr Vontolofiisme entre Lni et Moi, 1SG5.
— 'j. Dc/nisr ilc V Oiiioloaisinc. — 5. Zigliara, (l^luvirs iihiios., 1. II, i). liT^-^TU.
eorum, qui etiam S. Thomam Untologistam esse contendunt '
(Cf. n. 128).
125. Quid de Ontologistarum placitis sit sentlendum ?
THESIS
OntologismuSy quocumque modo propugnetur, falsus est.
Prob. — Nam ontologismi sive absoluti, sive moderati, falsa

sunt fundamenta, falsae theses, pessima consectaria. Ergo.
I. Falsis nititur fundamentis, nempe duobus syllogismis.
En 1"^. — essentiam et sub-
Vioret realis distinctio inter
stantiam vel inter essentiam et attributa Dei. Porro sola visio
divinse essentiae intuitiva est beatis propria. Ergo visio attri-
butorum Dei intuitiva viatoribus competcre potest.
Resp. : « Cum Deus sit infinite simplex, nulla in eo est dis-
tinctio inter essentiam et substantiam, inter attributa et sub-
stantiam. Quapropter nequit videri Deus nisi ejus essentia-
videatur nequit mens intueri aliquod Dei attributum, quin
;
simul ejus essentiam intueatur^ », iii qua essent hujusmodi

attributa tanquam in objecto cognito' (Cf. Theod., n. 56).
En 2"^. —
Videt homo prima principia universalia, neces-
saria, infinita et immutabilia. Hsec autem videre nequit in
rebus creatis quse sunt particulares, contingentes, finitai et
mutabiles. Ergo debet ea videre in attributis divinis.
Ilesp. —
Dist. min. Haec videre nequit in rebus creatis
quatenus sunt particulares, contingentes, finitae et mutabi-
les, conc. quatenus abstractionis ope exunntur a characte-
;
ribus particularibus et contingentibus, nego. — Nam quselibet

essentia rerum, quatenus existens consideretur, est quidem
si
particularis, contingens, finita et mutabilis si vero quateiius ;
ioTiriR possibilis seu imitabilis altingitur, est logice universa-

lis, necessaria, indefinita et immutabihs. Cum enim res con-
lingentes juxta ideas Dei necessarias sint formatae, illas sufficit
inspicere ad divinas formas cognoscendum' (Log., n. 218).
126. II. Fulsae sunt theses seu assertiones Ontologismi.
A. — En l^. Mens — huinana, etiam in staLu vitai pra:-
sentis, Dcum immediate ct directe pcrcipit.
1. Cf. Piat, Dc • Quid divini noslris ideis tribuat divus Thonias?

ViiUellccl aclif
— 2.Ita Poslulaluia
:
Patium Concilii Valicani cf. Biliuart (edit. Pahne), t.VIIl,

p 329, n. V, VI. — :3.
:
Sum. Tltcol.. [>. I, q. 84, a. 5. —

4. Cf. Liberatore, De
la Coniwiss. iiUcU., iib. I, c. 4. 6. lU.
L
108 «PSYCHOLOGIA SEU ANTttftOPOLOGlA
Sed contra haec visio immediatia nec esty nec esse potesi.
:
a) Non probatur ex hominum sensu communi. Si enim

esse
homo gauderet intuitiva visione, conscientiam ahquando ha-
beret hujus visionis quum enim Deus sit summa veritas,
;
visio ilhus mentem nostram vivide ajGTiceret, ut apparet exem-

plo sohs in rebus naturse. Sed nemo, quamtumvis interro-
get suam conscientiam, conscius est se intuitione Dei gaudere^
Dicunt Multae mentis apprehensiones conscientiam praete-
—
:
reunt;.ergo, a pari, visio Dei. Sed nego paritatem possunt :
enim cogitationes fugitivae a conscientia non apprehcndi. Quo-

modo autem conscientiam semper effugeret actus perpetuus intcl-
lectus, nunc et semper actuahs, quin unquam etiam cum attenta
reflexione percipi posset ?
b) Nec etiam esse posse sic ex ratione demonstratur. Nam

iha perceptio fieret vel per speciem impressam, vel per unio-
nem essentiae divinae cum intellectu nostro. Atqui neutrum dici
potest : — Non fit per specienifnam species creata ad Infi-
nitum manifestandum omnino impar est. Nec per essentiam —
Dei inteneclui nostro conjunctam cns enim iniinitum nul- :
hus intehecLus creati objectum proportionatum esse potest. —

Ideo theologi docent Deum per essentiam uniri non pgsse nisi
menti qua; elevatur et quasi deificatur per himen beatificum ;
ergo Deus non cst naturale objcctum homini proportionatum*

(n. 85).
B. — En —
Ex iha Dei intuitione originem idearum,
2^.
saltem necessariarum, repetere debenms.

(ûod c contra, etiani admissa Dei visione, falsum esse expe-
rientia deprehenditur. Tunc enim frustra experimenta varia
adhiberentur ad dignoscendas rerum essentias has enim om- :
nes perfecte et dihicide, ut Beati, unusquisque in se ipso dignos-

coro possot, sio(juo indulgoro Inntum rnnloinplationi dol)orol.
127. 111. Tandeni cvnsectarla Ontologisnii sunt periculosa.
Imprimis enim latam rationalismo et panthoismo viam
sh;rnit. —
Uationalismo^ nam, si semel intuitio Dei tanquam
naturaiis ordo suj>ornal.uralis iit iid niiiius inu-
lijj|>olur, jani
tiiis, visionem gloria^ ol ijituilio-
ct dislinctio spcoiiica inlor
nem nalnralem corruit. Pantheismoy —
nam, ox una parlc,
lumen inlollectus est lunioii divinum, idem numerice iii ojii-
1. OpUBc, Super JJutjl, ;

— Quwnl. dinp., de Veritale, q. 18, u. 1.
A
PRIMA 1>ARS, DF POTENTIIS SF.U DVNAMILOGI lOl)
nibus : unde theoria pantheistica rationis impersonalis facile

sequitur. Ex altera parte, si res creata; propria intenigibiHtate
carent, carent etiam propria entitate, nain en^s et intelHgibile
convertuntur quod rursus cum pantheismo quadrat.
:
Prsetereaysemel homo admittatur ad visionem idearum

si
Dei, erroris incapax evadit, diversa; ejus opiniones, etiamsi

contrariaj, partes siint iinius veritatis, sicque via immanentiae
proceditur ad theosophiom quamdam mysticam et occultam.
128. Confirmetur auctor/tate confutatio Ontologismi.

A. —
Quod attin(>t ad auclorilateni pJiilosophoiiun, jain vidi-
inus quod omnos philosoplii, paucis tantum cxccptis, Ontologismo
contradicunt porro moralitor impossibilc cst, ut tot ct tanti
—
:
sapicntes dccipiantur circa vcritatcm hujiismodi. Hinc cst cur

Ontologist^ ad smim systcma S. Augustinum ct S. Thomam
trahore concntur, scd frustra sic cnim Angolicus seipsum et D.
:
Augustinum a causa Ontohjgistarum disjungit, diccns « Ahquid :
in ahquo dicitur cognosci duphcitcr. Uno modo sicut in objecto

cognito, sicut ahquis vidct in speculo ca quorum imagines in
speculo resultant. Et hoc modo anima in statu prsesentis vitae non
potcst videre omnia in rationibus aeternis
sed sic in rationibus ;
aetcrnis cognoscunt omnia Bcati, qui

vident et omnia in ipso.Deum
Aho mqdo dicitur aliquid cognosci in ahquo sicut in cognitionis
principio sicut si dicamus quod in sohi vidontur ca quae videntur
;
pcr solem. Et sic ncccsse cst diccre quod anima humana omnia
cognoscat in rationibus aetcrnis, pcr quarum participationcm
omnia cognoscimus. » — « Quod autem S. Augustinus non intcl-
omnia cognosci
loxcrit in rationibus aetcrnis, patct, etc...* » Ergo
juxta ihos SS. Doctoros, Dcus non cst o6/eci«m visionis intenec-
tuahs, ut putant Ontologistae, sed tantum causa prima quse facit
objecta creationis intchigibiha et homincm intelligentem, sicut
himen solis objecta visibiba reddit et oculum disponit ad viden-
dum -.
B. —
Ncc desunt documenta Ecclesiir quibus confirmatur baec
sontontia.
1. Imprimis Conc. Vienncnse, ut profhgaret crrorem Beguar-
dorum, hanc propositionem damnavit « Anima non indiget :
himinc gloriae, ipsam elevante ad Deum videndum ^ » In qua

notandum r st nullam fieri distinctionem intcr Dei substantiam et
cssentiam, inter ossentiam et attri})uta, inter visionem claram et
obscuram, intuitivam et cxtuitivam.
2.Circa modium saeculi xix', ab universahs Inquisitionis Congrc-
gatione postuhalum cst utrum tulo tradi possint scptem proposi-
tiones, impiimis a P. Martin, S. J., propugnatas, quarum trcs
1. Sum. Thrnl.. p.
— T. q. S4. n. T^. —
2. Cf. Piat. np. cit. :
— Kleutgen. P/iil.
ScoL, t. I. p. 11."). .{. Cf. Denzinger, n. 47."..
ilULOSOPHIA. — TOMl s II 7
IIU PSYCHOLOGIA SEU ANTHROPOLOGIA
priores tantum afferemus 1° « Immediata Dei cognitio, habitualis
:
saltem, intellectui humano essentiahs cst, ita ut sine ea nihil

cognoscere posset siquidem est ipsum lumen intellectuale. »
;
—
2° « Esse illud quod in omnibus et sine quo nihil intelligimus, est
esse divinum. —
3° « Univcrsaha, q parte rei considerata, a
))
Deo reahter non distinguuntur. » Porro, anno 1861, proposito —

dubio S. Congreg. Inquis. respondit « Negative ». :
*
3. Tunc autem fautores Ontologismi, ut professoratum retine-

rent, vel ut episcopatum adirent, a suis erroribus recedere dcbue-
runt. Unus autem ex eis, Branchereau, philosophiae professor,
quindccim propositionibus suam doctrinam brcvitcr contralicns,
rursus postuhivit utrum diflcrant, nccnc, a scptem propositionibus
jam damnatis. Cui ^. Cong. respondit, anno 1862 « Vix differt, :
si tamen differt ». Porro una ex his propositionibus sic se habct :
« Inter veritates intelhgibiles, quas idcaHtor approhcndimus, im-

primis rcponitur Dous, cujus intollcctio, hcct ab intuitione Beato-
rum esscntiahter distincta, non ad imaginem, sed ad ipsum Deum
terminatur '. »
4. Non ergo niirum cur Em. ac R. R. Cardinales Xystus Riario
Sforza, arch. Ncapohtanus, et Joachim Pecci, tunc episcopus
Pcrusinus, postca SS. Pontifcx Leo XIII, proposucrint damnan-
dam a Conc. Vaticano scquontcm propositionem « Naturahs cst :
liomini cognitio Dei immcdiata et directa ^. » IIoc quidem postu-

Litum, (h^roctu tomporis, Concihnm oxamini trach^ro non potuit,
sod Ont()h)gisinum una cum 'J'ra(Hti()nalismi s(uitontia impHcitc
(himnavit, oxpH(Mto doccndo « Dcum unum ot vcrum,.., pcr ea
:
quae facta sunt, naturah rationis humanae luminc, certo cognosci

posse. » J^rgo mons c rcbus crcatis ascendit ad Deum « La :
raison n'a pas do Diou iino vue dirccte la pcnsec du (ôncile a cet ;
6gard nc pTat otrc meconnue '*.

))
5. Denique, ad aJjundantiarn juris, quadraginta propositioiies

Antonli de Jlosmini-Sorbati, anno 1888, damnattD sunt. En 5" :
a Esse quod liomo intuctur, ncccssc est ut sit ahquid cntis nccos-
saiii et aetorni : at(|ui Iioc ost Deus "
».
Post autom illa EccIcsiaB dccreta, quae qindcm in juramtMilo

antimodernistico explicite confirmantur ", non videtur quomo(H)
Ontologismi dofcnsorcs suum systcma adhuc tuto doccre possint.
((Dcum igitur in simihtudine sua quaeramus in imaginc sua :
Creatorem cognoscamus. »
AUTICULUS IV.
De Traditionalismo \
129. Quinam sint Traditionalismi varii gradus ?
Tra(Hl ioriiilismus ost systoma (iorurn (jui origiuom oognitionum,
1. Denzinger. l(;50-lGf)5. — 2. Cf. Zigliara, CAâi^. /)/uio,v., 1, c. xi, p. IG!).

— 3.
II.
Cf. Billuart (('(lil. rjilini^), Vlll, apixrid. Gl. —

4. Card. Pio, (iv. <lo
t. 1
Poiti(?rs, liisi. sijnod., t. If, p. 215. —

t,
5. Denzinger, n. 1895. —
Molu proprio
—
Sncroriun. AtUislUuni., 1010. —
7. Cf. Zigliara, (Kiiv. philns.,
(J.
t. I, in intoff. ;
I*.
Chaslel, />« la valcur de la ruison humainc.
PRIMA PARS, DE POTENTIIS SEU DYNAMILOGTA ill
saltem universalium,a magistcrio cxterno ct a traditione,mediante

sermone, repetunt. Cujus quidem duplcx cst gradus :
1. De Bonald, mentis imbccillilatem cxaggcrans, docuit idcas

omnes, praBScrtim univcrsales ct abstraclas, non csse conccptus
rationis bumanaj, vcrum ab cxtrinscco pcr magistcrium ct opc
sermonis in mentcm irrepere. Tales idcae protoparcntibus revc-
lata3 fucrunt, ct in dccursu sajculorum transmissae sunt auxilio
scrmonis, qui a Dco ctiam revclatus cst.
2. Nonnulli Traditionalismum rigidiorcm cmendare tcntavc-
runt inde traditionalismus mitigatus, cujus duplex est forma.
—
:
fl) Juxta quosdam, duce Bonnetty, traditio solum neccssaria

videtur ad acquirendas vcritates necessarias, quae ad dogmata re-
ligionis naturalis et ordinem moralcm pertinent ideas vcro sive ;
particulares, sive universales rcrum naturalium ratio dctcgerc

potest *.
b) —
P. Ventura, Traditionalismi theoriam iterum mitijrare
volens, asseruit idoas claras Dei, spiritualitatis et immortalitatis
anima), nonnisi per traditionem innotesccrc scd rationem, pro- ;
pria virtutc, notiones univcrsalcs, etiam dogmata religionis natu-

ralis et prascepta moralia saltem confusc cognosccrc possc imo, ;
Dci exislentiam, animae spiritualitatcm et immortalitatem, post-

quam eas pcr traditioncm didicimus, demonstrare possumus ct
aliis comprobarc.
130. Quid tandem de Traditionalismo sit sentiendum ^ ?
THESIS
Traditiojialismus, quocumque modo propugnetur, est jalsus.
I. — Falso fundamento,
nititur imbecillilate id est rationis,
(|UcX' lanla ut per
esset, ad veritates necessarias pervenire
se
ne({iiiret. — Sed contra ut : capax ideas universa-
intellectus sit
les acquirendi, duo requiruntur et sufllciunt
potentia phy- :
îca exercitium hujusce facultatis. Porro inest homini vis

;
radicalis abstrahendi, comparandi.., quod etiam adversarii

confitentur, alioquin funditus evertitur cognitio humana ;
—
haic polenlia ope phanlasmatum procedit ad actum siium',
ut fusius dicetur (n. 134, 141). Ergo capax est intellectus.
II. — In se falsus est, impossihilis est, contradictorius est.
A. — Fcdsus nam
originem idearum explicare nequit.
est,
fd enim a quo ideae originem habent, debet esse prius ideis, ut

patet. Atqui sermo est posterior ideis nam signum posterius :
est re significata. Ergo non est id a quo idese originem habent.

B. —
Impossibilis etiam, nam mentis prima evolutio, non
solum a sermone vel a traditione non pendet, sed e contra
1. Annales de phil. chret., t.\l II. — 2. Fa.rges, Crise de la cc.rtilude, p. I'6l-I3{i,
— 3. Zigliara, CEuv. philos., t. I, n. «, 73 el suiv. ; n. 143 i-l suiv.
112 PSYCHOLOGIA SEU ANTHROPOLOGIA.
mentls evolutionem supponunt.
sermo et traditio aliqualem
idearum possessione, dis-
Revera, sine pra^via quarumdam aut
loquela proficiet quam lap.s
cens non magis ex docentis aud.ret.
airnus aut etiam indoctus qui linguam hebraicam
C - Denique contradiclorius. Siquidem '•^'''ti»»»''^'-'^; '«.*'»-
mum rejicit.
prseoipms ..a.n
traditionalism. :
III Probatur ex consectariis

errorem tradere potest ; ex altera
10 Ex una parte, traditio
cognosci pos-
nonnisi traditionis ope
vero, errores traditionis
sent quod viam pandit scepdcismo.
veritates ord.n.s natu-
:
90 De medio toUitur discrimen inter

ordinis supernaturalis
utnsque en.m aeque :
raiis et veritates
quod est contra doetr.nam eatho-
:,„;„ esset Revelatio :
liram de trratultate revclatioms.

^('uilms non v-ervenit is.a Rcvela.io, „
l.ouu,, sp.n- -
tualitale.u, - imu.orlalitatem.p.e ani.ua. ignorcnt
necesse est
tt
(Amc. \atican. i -.
porro (lainnavit
1""» ,
Tndlris-et 3"'" Conc. l.alcr. V •'.

.
CAPUT SFXUNDUM.
'.
m; intf,i.i.i:<;tuai,.smo
originem idearum.
Seu de vera senlenlia circa
arliculus absolvclur, quorun.
1- de pr.e-
T,„„ q„a.slio ..Ihus
uleas, princip.a
m,Iu(uuhs <:^V-"^ '
,,„ aruru slalu circa

s,vc s„.t pr,„ar,,«, s,n..
•».- crit dc ipsa jornuaione idenrum.,
.•clcl„"U,ss„„a,„
idearum.
secnndana'
,
'.
; — o3- > de eT.pres.uone
v.i
't^t^
f
,|„a.slionc„, hrcv,l<.r
Iraclalul.
.lc scr„,o„...
AUriCIH.US t.
ideas.
l)e primo anim:v. Statu circa
relative ad ideas ?
iqi Ouisnam sit primus animm status
actil.„s su,s ,l,s„„gu,t„r
s,c,,'ct s.„,s„s, al,
l!,l,.|N.c,,"
calli., :irl. Abslnirlion.

PRIMA PARS, DE POTENTIIS SEU DVNAMILOGIA 113
(n. 19). Quininio iion csl nccessario et seinper in aclu. Unde sit
THESIS
Aninia liunmna, primo existentiie tempore, est tantum
in potentia relative ad cognitionem.
Scnsus. — « Priinario, aninia non
coonosccns actu sed est
tantuni in potentia' », habet speciem inditani

id est, nullani
seu ideam innatam. —
Sed est in potentia ad hujusmodi spe-
cies omnes, sicut « materia prima ad species naturales », vel
« sicut tabula rasa, ypof.au.uTsô-j, in qua nihil est scriptum - ».
Prob. 1° Indirecte. —
Anima humana, ex natura sua, nul-
hs ideis innatis instructa est, ut probavimus contra inneis-
mum (n. 121). Ergo, primo existentiae tempore, de facto rea-
hter adhuc non coo;noscit. —
Qu» tamen coonoscere potest ;
secus enim neganda esset omnis animae capacitas crgo sit ;
in potentia ad cognoscendum necesse est.

2° Experientia. —
Infantes habent animam, ipsi tamen
nullam habent cotrnitionem. Krgo anima infantium cst pri-
inario tantum in potentia relative ad veritatem. Nec mirum, —
nain, mens humana, ratione unionis suae cum corpore, sen-
suum auxiho eget, ut agere possit ideoque corpori uniri pos-
tulat ; sed primario usus organorum, pra^sertim cerebri infor-
mis, est injpossibihs ; ergo primario mcns est tantum in po-
tentia relalive ad actus suos.
3° Ratione. — Triplex est intellectus divinus qui est actus
:
purus respectu totius veritatis ; angehcus qui « semper est in

actu suorum intehigibihum », et humanus qui est infimus
in ordiiie inteHectuum. Porro inhmus omniuin intenectus
nequit habere perfectionem superioris intehectus. Ergo intel-
lectus humanus, nec est actus purus, nec scmper in actu, sed
de se « in potentia respectu intelhgibihum ». Ilinc est cur '
—
etiam, « dum
de potentia in actum reducitur, pertingit prius
ad cognitionem confusam quam ad propriam, sicut de imper-
fecto ad perfectum procedens * ».
K 132. Quid sit cogn/tio et quaenam sint ejus elementa ?
A. — Quoad numen, cognoscere (connasci) idem est ac
1. Sum. TheoL,
— — p. I, q. 84, a. 3 ; q. 79, a. 2.
—
— 2. Sum. TheoL, p. I, q. 14, a. 2,
ad 3 ; q. 79, a. 2 ; Aristoteles, III, De Anima. —3. Su7n. TheoL, p. I,
q. 79, a. 2. 4. Ibid., q. 14, a. 6.
114 PSYCHOLOGIA SEU ANTHROtOLOGlA
fieri quodammodo res cognita. Porro cognoscens profecto

non fit res cognita, sicuti est, materialiter, sed tantum inten-
quatenus formam ejus in se recipit et exprimit.
tionaliter,
Unde cognitio vocatur etiam conceptio, quia res secundum esse
ideale ac novum quasi generatur, et assimilatio, quia cognitio
rebus cognitis cognoscentem assimilat, recepta earum forma*.
Quoad rem, cognitio est functio pitalis, qua suhjectum co-
gnoscens rei formam in seipso recipit et exprimit.
B. —
Tribus ergo elementis constat cognitio, sc. ohjecto,
suhjecto et actu unionis inter utrumque. Haec autem unio,
quae non est « actio progrediens ad aliquid extrinsecum, sed
manens in operante ^))fit realiter aut idealiter, prout objec-
tum est prsesens aut absens. Si prsesens, virtute contactus seu
speciei impressae, directe attingitur (n. 49) ; si autem absens,
non attingitur nisi indirecte in specie expressa, tanquam in
speculo '^
IIa)c autem species expressa seu fornia rei sensibilis, aliter

est in ipsa re materiali, aliter iri anima ; siquidem in re cst
secundum suum autem et in intellcc-
esse materiale, in sensu
tus est sine materia, secundum esse repra^sentativum nam :
« forma, qua lapis est, non est in anima, sed similitudo cjus* )),
sicuti sigillum ferreum non est in cera, sed similitudo ejus. —

Porro haec forma sine materia in sensu dicitur species sensi-
hilis quando autem pcr virtutcm intellectus agentis omni
:
proprietate individuali exiiitur, et fit omnino iinmatcrialis,

vocari solet species intelligihilis.
Ast in utraque cognitio in tantum erit vera, in quantum
mens fit objecto conforinis, seu intentionaliter ipsa rcs.
133. Quatenus nonnisi per species fieri possit cognitio ?

Ilccc porro cognitionis notio probanda venit unde de modo :
quo fit cognitio statuitur
THESIS
Cognitio, in creatis, nonnisi per species rerum fieri potest.
Dixi : in creatis, nain in Dco cognitio est ejus essentia.
1. Cf. 1)1). Rosset, J'.si/(h., !»:i-!Ki. —

2. Sum. Theol., p. I, q. Ki, ;i. 1 ol ad ;{ —
Jbid., n. 4 ; —
Jhid., n. (j, ad 2
• —
q. 85, a. 3. —
3. Liberatore, J)r la Connai.ts.
;
intelled., L, 1, r. (J, 7. — ;
4. S. Thomas, Quvest. disp., de Verit., q. H, n. 11, ad 4.

•
—
5. Sanseverino, Dtjnatii., <. IJ, a. 3 ; —
c. III, u. 2.
PRIMA PARS, DF. POTENTIIS SEU DYNAMILOGIA 115
Prob. 1. Inductione. — Nam in cognitione sensihili, unio

objecti et siibjecti, agentis sc. et patientis, fit mediante pas-
sione siibjecli, qiiae dicitur species impressa, et consummatur
activa repra^sentatione seu specie expressa, saltem in sensu
interiori (n. 50). l*'rgo ex analogia probabiliiis concluditur in
cognitione iutellectuali unionem cum objecto nonnisi per spe-
ciem impressam et expressam similiter fieri.
2. Ratione seu ex potentialitate intellectus humani. — Revera

intellectus, si divinus, est « actus omnium intelligibilium » ;
si angelicus,esl potentia semper in actu suorum intelligibilium ;
si humanus et in infimo gradu, est mera potentia respectu

intelligibilium. Sed cognoscere in potentja indiget determi-
natione objectiva per species. Ergo sicut intellectus angelicus
speciebus inditis, ita intellectus humanus speciebus abstractis
indiget, quibus et determinetur. — Secus, ipse determinaret
res scibiles sed res non sunt quia et qua percipimus eas, sed
;
illas percipimus quia et qua sunt ergo res ipsae determinant ;
intellectum et sunt causse formales cognitionis nostrae ergo :
nonnisi per species suas.

3. — Consenliunt SS. Patres, speciatim S. Augustinus^ et
Scholastici qui etiam in angelis, infusas quidem a Deo, ponunt
species ; nec inditistae negant, nisi originem harum specierum.
Hinc patet
error ontologistarum, juxta quos idese divinaB sunt
objecta quae a nobis cognoscuntur scu videntur, nullis interpositis
speciebus ^
Quonam ordine procedat anima in cognitionibus suls ?
134.
Cognitio singularium prior est quoad nos quam universa-
lium. Unde sensus dicitur causa initialis cognitionis nostrae,
non vero totalis et perfecta. Et ideo Thomistae omnes cum
Suarezio docent « philosophiam incipere per sensum, sed re-
vera et formaliter perfici per intellectum^ ». In eo sensu —
verum est celeberrimum axioma : « nihil est in intellectu
quod non prius fuerit in sensu ». Unde sit
THESIS
Cognitio incipit a sensu et perficitur in intellectu.
I. — Probatur experientia, tum externa, tum interna.
1. De Trinil., lib. XI, cap. 9 —

cf. etiam De Civ. Dei, lib. XII, 11 —
lib.XI, c. 27. — 2.
;
Liberatore, De la Connaiss. intel., L. I, c. 4 et 5. — c. ;
Sum.
TheoL, p. I, q. 84, a. 1 et G ;
—
q. 85, a. 1.
3.
1° E.Tterna, siquidem infans,hunc aut illum hominem, ex.

g., patrem quidem confuse, postea vero
et fratrem, primario
distincte sensu cognoscit, secundum illa Aristotelis « Pueri :
a principio appellant omnes viros patres, posterius autem

determinant unumquemque » ultimo tandem intellectus ^
;
ad ideam universalem hominis et humanitatis primo etiam

indistinctam et sub quadam confusione, deinde distinctam,
assurgit.— Itemque scientiarum naturalium cultores experi-
menta capiunt rebus singularihus, ut earum naturam
in et
essentiam agnoscant. — Imo, philosophus veritate compa- in
randa procedit e singularibus ad universaHa, e finito ad infi-
nitum et e creaturis ad Deum, juxta methodum empirico-
rationalem.
2° Interna, non enim conscii sumus nobis inesse ideas inna-
tas aut sopitas, nec in hac vita frui immediata Dei visione, ne-
(pic ideas foris -existentes ut formas separatas mentem nostram
invadere. Sed e contra et quidem bene conscii sumus nos per
inlelieclum cogniLione immateriali cognoscere haec eadem
quse primo cognovimus per sensus cognitione materiaH.
II. — Prob. ratione. — Modus enim cognoscendi est secun-
durn nafuram cognoscentis. Sed homo, utpote nalura tum
materiali lum immateriaH conslans, instruitur sensibus et
ratione, ita tamen ut prior evolvatur vita sensitiva. Ergo
necesse est ut primario pcr sensum res materiales singulares
percipiamus, et. deinde, per vim abstractivam inteHectus, ad
notitiam irnmateriaHum et universaHum deveniamus ^ —z
Nec tamcu putes necesse « (juod omuia (piae cognoscuntur
ab iiitclh;ctu vol sensu intimo, prius cognoscantur formaHlcr
in externo. Nam sufficit in objecto illo contineri ut cx iHo accipi
possint ^ )).
flinc pat(;l non dari, saltcrn naturaHtcr, cofyMilionos snpra

intcllerlunles a s^msibilibus cof^nitionibus in^H^pcndcntt^s, scu
intuitioncs cnlia supcriora imnicdialc attin<;cnt(^s, ut cxcogita-
vcrunt Ncoplalonici aut rcc(uvlius IJcrgson, \V. .lamcs, My(^rs ct
ModcrnislfiB. Nccpic procb^st hau^ vana liypollicsis ad cxplicaiula
l'a(!la t(^lcpatliiaB,spiritismi aut « cxp^^ricntiae rcli;j;iosaB )> d*-
(piil)iis tractat psychologia transccndcntaHs » (( '.
1. Sum. Throl., a. 3.— 2. TliroL, M, n. C, — /)/•
mr/nmia at
\>.
rcminisr.r.n.lia,
1, <[. Hr>,
Wv.l. 2, — \\. Joan. a
.S'(///t.
S.
]).
Thoma,
\. n.
/'////.
—
luilur.,
;
p. III.
H, a. :J, — D'' Grasset, OccuUismr, hirr rl (iu/onrtl'hui Boirac, /'.sv/r/((»/«-
(\.
f(ir infofiftuc ; —
'i.
cf. Farges, Phinomdnrt mjjsUqur.^.

;
.
PRIMA PAilS, DE POTENtllS SEU DYNAMILOGIA 117
ARTICULUS II.
De ipsa Formatione ideanim
En de formatione idearum scholasiica sententia.

135.
Systeina scholasticorum ad sex puncta reduci potest, ex qui-
bus quinque priora spectant ad ideas priino acquisitas seu
primigenias, sextum vero ad ideas secundarias. Haec autem
niox fusius evolvenda, sic breviter contrahi possunt :
l^ /mprimis phantasia retinet et resuscitat « phantasmata »

seu imagines a sensibus receptas, et ita prsebet intellectui fun-
damentum reale seu materiam idearum universalium.
2^ Statim vero intellectus agens, eas imagines elaborans
et exuens a qualibet conditione individuali, illas intelligihiles
ellicit seu abstractas.

3° Simul, imagines sic intelligibiles ellectas recipit intel-
lcctus possibilis modo passivo ; hac autem passione seu spe-
cie impressa, intellectus determinatur ad actum.
40 Postea concipit ideam abstractam, quae dicitur êrbum
internum, seu species intelligibibs expressa a mente in seipsa.
5° Eapropter, species inteliigibiles non sunt id quod directe
percipitur, sed medium in quo intellectus essentias rerum mate-
rialium, modo quidem universali, priniario apprehendit.
G^ Tandem, reflexionis ope, inens redit in actus suos, ut
seipsam cognoscat, vel redit in ideas jam habitas, ut, compo-
nendo et dividendo, alias et secundarias notiones acquirat.
Sit in excmplum idea trianguli. Hcec idca non est nisi funda-
mentahter in hoc et iii illo triangulo. Porro sic abstrahitur im- :
pressam in j[)hantasia imagincm alicujus trianguli, v. g., tribus

latcribus «equahbus constituti, statim intcllccius cxuit ab omni
proprictatc individualis existcntisB, in caquc considcrat typum
ideale, imitabilc, cujus cst cxprcssio. Ilaec cst prima idca vulgaris
trianguli per abstractionem spontancam intcllcctus directe accjui-
sita. —
Deinde, in ea vel in aliis idcis similiter abstractis ex aliis
diversis triangulis, intellectus rcflexionis ope detcgit quid com-
mune omnibus, sc. ideam genericam trianguli, quai subdividitur
in varias species : en ideae seu notiones secundarise.
l^ Bestat ut intellectus jam acquisitas reminiscatur ideas,

sive primarias, sive secundarias, sicque de novo et infinite
intelligat (n. 142). Sint ergo septem theses.
136. Quomodo efformentur idese primigenim ?

Jam ex ordine statuemus quinque theses quae speclant ad
7.
118 tSYCliOLOGIA SEU ANTHROPOLOGlA
hanc partem principalem systematis scholastici K Undc sit
THESIS I
Intellectus in hac vita ad primiti<âm rerum conceptionem conêrti

debet ad phantasmata ab eisque species abstrahere. -
A. —
Dixi l^ Coniêrti debet, quia intellectus noster, natu-
:
ralem « habet respectum... ad inferiora, id est ad phantas-

mata, quae sunt nata movere mentem humanam per virtutem
intellectus agentis ' ».
2^ Ad primiti<âm conceptionem : vis enim abstractiva in-

tellectusprimario versatur circa quaiUbet facta singularia
experientiae sensibihs, quae imaginibus phantasiae exprimun-
tur. Attamen non negatur versari etiam, et secundario, circa
facta conscientiai spirituaha, ut sunt intellectiones et voh-
tiones, quamvis imaginari noji possint (ji, 141).
3° In hac vita ; nam, in statu unionis cum corpore, conve-
nit quod corpus profectum
aniniae famuletur, et sensus cedat in
intellectus, sicut et inteUectus redundet in sensum. In altera
autem vita, dissoluto conjuncto, intehectus alterum et magis
elevatum modum inteUigendi sortitur (n. 226).
B. — Probatur experientia, nempe — 1® exemplo hominis
cui, si deest ahquis sensus, v. g., oculus vel auris, et per conse-
({uens phantasmata coloris vel soni, horum deerit etiam con-
cejUus universahs. IIujus cnim defectus alia ratio dari nequit,
nisiquod intcllcctus ad primo Gogitandum, indigeat pra)via
experienlia, seu phantasmatibus experientiam consequentibus.
— 2^ Simihtor exemplo hominis in quo, turbatis phantasma-
tibus, V. g., morbo, lajsione cerebri, etc, inteUectus nequit
rccte uti specicljus antea acquisitis : et per hoc patet phaii-
tasmata reciuiri rcgulariler ad coglLandum (n. 142) : ergo a
fortiori ad primo absLrahcndum spccics inLcUigibilcs.
llinc esL cur scicntia) metaphysicai ooncrctis cxemplis et

expcriiiHMilis ilbislrari (hibeant — cur ad ; riidcs eriidien(h)s
propoiianl ur bisloria;, narraLiones — cur ; deni(]ue res s|)ij'i-
luales, (|ua' direrte non percipiunl ur, v. g., aiigeh)s, IpsuitKpie

hcuiii, (•(iiicoiiiiiimh; ali(jua forma sensibih, cogitemus '.
1. .S(///(. 'JIiidI., I, sr), ;i. :(. — 2. Aristoteles, J)i: Aiiiiiid, ].. JJI, c S,
S li ;
—
Suni. TlinjL, p. I. (f.
I». (|.
M, <i. 7. -
— \U Siini. Thiol., p. 111, <|. Ii). u. <!, ad 1'.
"i. Farges, Lc Ccivcuu, p. iSli.

tRlMA PARS, DE POTENTIlS SEU DYNAMlLOGlA 119
THESIS II
137. Ex conêrsione intellectus agentis supra phantasmata

resultat species inlelligibilis *.
Proh. — Ilic agitur de simullaneo influxu intelleclus et

phantasniatis in ordine ad producendam speciem intelligibi-
leni : quê quidem certo datur (n. 88), sed unde sit, quid sit,
el^quomodo formelur, hic determinandum est.

I. —
Porro vel phantasma agit in intellectum, vel intellec-
tus in phantasma. Sed prius dici nequit contra Scotum nam :
phantasma est materiale et extensum, et ideo in rem incorpo-

ream non valet imprimere. Ergo agit in phantasma intellec-
tus possibihs vel intellectus agens : sed prior utpote passivus,
ad agendum excilari debet a specie intelhgibili, nedum illam
phantasma agere potest. Ergo restat
efllciat et ideo nec ipse in
ul intellectus agens, qui e contra omnino activus est, in phan-
tasma sibi obvium, ad detegendam speciem intelligibilem,
operetur.
II. — IUa autem species intelhgibilis nihil aliud est objective
quam aspectus quidam
rei, consideratse non quatenus existens
et individua, sed quatenus est typus possibilis aut forma exem-

plaris-. Quselibet enim res, quatenus possibilis, est a materia
abstracta, necessaria et aeterna, seu independens a tempore et
a spatio, denique infinita seu potius indefinite imitabilis.
Aspectus ille rei, quatenus possibilis, dicitur ejus rei essentia
aut quidditas intenigibilis, sed omnino diflert a quidditate aut
essentia logica (Log., n. 15) quse ex genere et differentia spe-
cifica constat, et cujus inquisitio ad scientiam pertinet. Sic, v.
g., statim ac video hoc objectum album, intellectus cognoscit
album simpliciter, quin cognoscat albedinis naturam intimam.

III. —
Jamvero operatio, qua species producitur, vocatur
« illuminatio phantasmatis » eo quod essentia abstracta ad
lucem trahitur, dum adumbrantur ejus proprietates concretae.

Qua3 varic a variis exphcatur ^ Juxta plures autcm, in ea —
intehectus agens vices gorit causas principahs, phantasma vero est
quasi agens instrumentale. Re quidem vera, res existentes, imi-
1. Sanseverino. Dijnum., cap. HI, a. 3. — 2. S. Thomas, de Veritale, q. iv, a. 2 ;

— De ente et essentia, c. 6 — Sum. Theol., p. I, q. 12, a. 4 q. 84, a. 7 ; q. 85,
a. 1. — 3. Lahousse, Psych.,
;
n. 415-421 ;
— ;
Lijêrator», Psych., p. 425 '; —

Boedderj Psych., n. 1G7-100.
120 PSYCHdLOGiA SEU ANTtlflOtOLOGIA
tationes cum sint idearum divinarum, vim habent scsc rcprodu-
ccndi in ordine ideali, insufFicientem vero, nisi altiori virtute
juventur. « Unde oportct quod superveniat actio intellectus
agentis », quae juvat phantasma ad producendum effcctum
'
altiorem, quam nativa ejus efficacia prae sc ferret ^.

THESIS III
138. Intellectui possibili imprimitur species intelligibilis.
Prob. —
Cognitio intellectualis in eo consistit ut intellectus
fiat aliquo modo res intelligibilis per hujus rei similitudinem
seu speciem. Porro intellectus possibilis, cum sit primo passi-
vus, rei et huic rei potiusquam alii, fieri nequit simihs nisi
specifem quam non habet
recipiat ab ejus causa efliciente.
Ergo intellectui imprimitur ab intellectu agente
possibili
species intelligibilis, qua « fit intellectus in actu «. •'
Probatur minor îa eliminationis. Videlicet, ex dictis in

priino capite de falsis sententiis, intellectus neque per sensa-
tiones, neque per essentiam suam, neque per ideas innatas,
neque per lêum, neque per nomina rerum determinatur ad
actum intellectionis. Ergo tandem restat ut determinetur
per essentias rerum materialium.
Rursus autem essentise rerum materialium vel per suam
enlitatem ])hysicam, vel per species imaginarias, vcl per spe-
cies earuin intclligibiles uniuntur intcllectui. Porro duo priora
admitti nequeunt P'"^ quidem, nam sane essentiae rerum,
:
physice sympta), intellcctum ingredi non possunt II"'" etianiy ;
natii phantasmata sunt quid etiam malcriale, unde facultateni

organicaiM, non aiitem inorganicam informare possuiit ergo :
restat 111'"", nempe per species essentiarum iiitelHgibik's, ab

intellcctu quidem agente abstractas, intellectum possibilem in-
formari fieriqueper ipsas et cum ipsis principiuminlellcctionis.
fnde s('(|iiihir intellectio seu cognitio inlellectualis.
TIIESIS IV
139. Cogftitio inteUectualis terminatur ad speciem intelligi hdem

cxpressam seu ideam seu etiam êrbum mentis.
Probatur — tiim a paritate ciim sensii, ([ui [jost impressam
iiiiaginciri reniiii, (îrormat o])jecti specicm expressam, (|iia
lerminatur iii ])hantasia coguilio sensitiva ;

— tum rationcy
1. S. Thomas. Oiaxfl., VIII, a. in iiilcg. — 2. L'iinafii/uilion Vinlelloci

.1
—
i'.l
nffcnl. ilaiis la /ormalion ile ViiliU', iii Jinvui; Auganliniennc, (scpL. l!>U(i). '.\. Uu
l'i)lrnl., (|. H, a. 1.
PRIMA PARS, DE POTENTltS SEU DVXAMILOGIA l2l
siquldem facultas activa, ut est necessario intellectus, statim

ac excitatur, noii reagere non potest, rem intellectualiler expri-
mendo —
tuiii denique conscientia^ qua) hanc intellectus
;
activitatem testatur, et ideaiii intellectualem et generalem,

V. g., hominis, perfecte distinguit a phantasmate hujus vel
alterius individui.
Dixi : Species expressa seu idea, conceptus seu (êrbum men-
tale : quae quidem ratione, noii re, inter se distinguuntur.
Rcvcra, cognitio intcllectuaUs ratione sui tcnnini dicitur :
—
spccics expressa, quatcnus simiUtudo objecti depingitur ab intcl-
lcctu in scipso —
idca, quatonus simpUcitcr est ipsa objccti
similitiido — ;
conccptus, quatcnus profcrtur intus ab intcl-

icctu ;
— ;
vcrbura autcm mcntale, quatcnus « dictio » cst in- '
tcrna, ct vcrbo extcrno exprimi potest.

Tliiic vcrbum « diffcrt ab actione intellcctus, quia est terminus
actionis et quasi quoddam pcr ipsam constitutum ". »
THESIS V
140. Species intelligibilis non est id quod percipitur,
sed id quo vel in quo res percipiuntur^.
I. Probatur ex testimonio conscientias, — quae fere idem
lestatur in perceptione intellectus ac in perceptione sensus.
Nemo videndo Petrum, primario conscius est imagi-
sciHcet,
unusquisque firmiter credit se aUquid
nis iUius sensibiUs, sed
externum percipere, hancque perceptionem perfecte distin-
guit ab imaginibus phantasi». Similiter per inteUectionis ac-
tum, nemo conscius est se directe attingere speciem inteUigi-
bileni, quam per reflexionem postea tantum cognoscit.
II, J*robatur ex ratione. — Nain species est vel impressa,
vel expressa. Si prius, nihil aUud est, ut jam diximus (n. 51,
139) iiisi passio subjecli ab objecto, qua fit unio immediala

agentis et patientis, cognoscentis et cogniti. Si posterius, est
<iuidem imago more specuU, ducit ad cognitionem
rei, quae,
ipsius rei, non vero prinium apprehenditur. Dicatur ergo
species impressa id quo, species autem expressa id in quo,
sed neutra id quod seu objectum quod immediate percipitur,
— quamvis ulraque « in ipso agente importet habitudinem
quamdam ad objectum* ».
Sum. — Thoma, Log., p. II, q. xxn,
a. 2
1.
— Cf.
Theol.. p.
S. Thomas,
I, q. 34, a. 1.
ile
2.
Potentia, q. 8,
Cf. Jo.
a. 1 —a S.
Suiu. Ilieol., p. I, q. 34, a. 1,
ad 2
;
— Conlra Gcnt., L. iv, c. 11. — ;
3. Cf. Suin. TlteoL, p. 1, q. 85, a. 2 et

ad 3.
;
— 4. Sum. TlieoL. p. I, q. 37, a. 1, ad 2.

l22 PSVCHOLOGiA SEU ANtHROPQLOKitA
III. Probatur ex id quod

consectariis. — Si species esset
objectum a specie reprasentatum
perqipitur, consequeiis foret
non percipi, nullamque cognitionem reriim nobis dari, sed
solummodo specierum. Tota scientia hominis jam esset de
ideis, nulla autem de rebus, yel scientia conjecturis tantum
fideque innixa. Quod scepticismo objectivo seu subjectivismo
latam panderet viam, ut historia constat.
liinc vides quomodo in toto processu intellectus, salvetur
idearum objectivitas, cum idese ex imaginibus, imagines autem
e rebus ipsis immediate perceptis per sensiLim formentur :
« attamen in re apprehensa per sensum intellecLus multa co-
gnoscit, qua3 sensiis percipere non potest' )).
Quomodo formentiir ide^s secundar/cB ?

141.
Sicut pvimariae vocantur idcaj, qua) piimo et directc e rebus
scnsibilibus abstrahiintur a mcnte, ita sccundaria) quac post primi-
gcnias ct ahqiiatcnus ex ilhs aut per iUas cflormantur. Quomodo
autem liat illud, statuit sequens
THESIS VI
Idece secundariiB introspectionis et reflexiqnis ope formantur.
Proh. — CerUim est et nudtiphci experientia confirmatuni

nieuLom nosLram agcre jirimum ad exLra et dcinde reflexionem
sponlaneam aut hberam insLituerc supcr acLus suos. IIa;c au-
tem reflexio est duplex psychologica quando in se ipsam,
:
ontologica (piando in uoLiones jam abstractas redit. Prior apud

modernos introspectio, poslerior reflexio sijupliciler dicitur.
A. —
Si prius, per inLrospecLionem, duo cognoscit 1. ac- :
Lus inLernos ([uos producere valuiL, cL ex singulorum iiiLuiLione

surgiL ad corumdem notionem generalem. Siccpie acquiritur
notio gencrahs, v. g., idca^ judicii, ratiocinii, hberLatis, boni
et mah moralis, legis ct olhcii, etc. 2. Per suos actus, co- —
gnoscit seipsam tampiam principlun)i et subjectum horumce
acluum (l-iOg., n. 205), dicente Angclico « Mens seipsam j^cr :
se novit... hcet per suum actum* )), seu per suum intclhgcrc,
(( quod est actus proprius ejus^ )). — Nec nhrum ;
quod eiiim
irnmateriale esL, non rcpugnat iijtelhgi et percipi directe ab
intelh^ctu', j^rinio in singulari, deinde universah modo.
Quapropter duplex homini fons patet idearum quidditivarum
1. Suin. 'Jlicol., p. I, q. 78, a. 't, atl /j. — 2. Ibid., q. b7, a, 1, c. ol ud 1, —
3. Ibid., q. 88, u. 2, ad 3. — 4. ibid., q. 80, a. 1, ad 3.
PKIMA PARS, Di: POTENTIIS SEU DYNAMILOGIA 123
(Log., n. 23), unus externus et alter internus, mundus, sc. et

conscientia in utroque casu a rebus concretis ascendit ad
:
earuin notiones generales. —

Quinimo, conscientia fons est
idearum necessarius oinnino, cl^rior et fecundior, ptsi tar- —
dior —
ac muiidus externus :—
a) Necessarius, nam res mate-
riales prsebere non valent notiones vjtae interioris et moraiis,
sine quibus neque Deus neque aniina humana cognoscerentur.
— h) Sed et cldrior, nam philosopho mundus internus notjior
seu intimior est qiiarp ipsa materia. c) Imo et fecundior, —

iiam ad subhmiores vitae moralis et divinae veritates nps elevat.
Non ergo probpiftdus loqucndi mpdus Lovanicnsium, juxta qiios
meus etiam seipsam siiosque actus non apprehcnderet quiddi-
dative, sed indirccte et improprie tantnm per conceplus negalivus
ct analogos e rebus sensibihbus abstractos haud secus ac ^
;
—
a spirituaha ad quorum cognitionom per an^logiam ascendimus - ».
B. — Si posterius, per refiexionem in conceptus jam acqui-

sitos ideae secundariae elaborantur variis modis, sc. ope prae-
sertim analysis, synthesis, neciion comparationis ^
1° Ope analysis, essentias complexiores dividit inteUectus in
elementa constitutiva. Sic quantitatem resolvit in tiiplicem di-
mensioncm.
2^ Opc synthesis, elementa constitutiva idearum itcrum congrc-
gantur variis modis ad novas notioncs efTiciendas.
3° Ope comparntiouis diversarum essentiarum intcr se, rcs
distribuuntur tum in species, tum in genera, proxima et remota ;
sicquc defmitiones et classificationes rerum comparantur.

Uursus, ope coniparalionis reruni incorporcarum sive cum —
corporibus sensibihbus quorum sunt phantasmata, sive cum —
mente nostra cujus est cognitio rcflcxiva, notiones substantiarum
spirituahum ct ipsius Dei acquirutitnr. Si prius, dantur idege
analogae et negativse per viam rcmotionis imperfcctionum qujB
sunt in rebus corporeis (Ontol., is. 90). Si posterius, dantur ideae
adhuc analogae sed positivse et minus imperfectae, nam « per hoc
quod anima cognoscit seipsam, pcrtingit ad cognitionem aiigwrtm
de substantiis incorporcis... scd nou simphcitcr et perfectc cas
cognoscit '"» (Cf. Thcod., n. 4j).
Sic ergo anima cognoscit oniiiia : et « quae sunt infra ipsam,

— seipsam et ea quae sunt in ij)sa, — nccnon ea quac sunt su-
1.Mercier, Psychol., t, II, n. 165, 192;' —
Cf. E. Blanc, Une inlerpretalion
abmive de S. Ttiomas, '\n VlhiivcrsHc CalhoUq., 15 fcv. 1013 Cf. La Per^see con-
tpnipnrainc, an. i:>i:«, p. 5-l.'{, 7'i-S5. —
2. Thesis Thomistica XX'.
;
3. Surn, —
Thriil., p. I. q. 40, ,1. ;—
(JuodUljrl, Wlll, a. 3. —
4. Suiii. ThruL, p. I, q. H^,
—
.'J
a. 1, iid 1. cr. S. Augustinus, pe Trinil., L. IX, <;• 3.

l24 PSYCHOLOGlA SEU AN THROPOLOGIA
pra ipsam* » prima per abstractionem, secunda per introspec-

;
tionem, ultima, sc. Deum et puros spiritus, per analogiam

seu per elaborationem quidditatum anterius acquisitarum-.
142.Utrum imagines etiam in reminiscentia requirantur ?
Restat ut acquisitas jam ideas reminiscamur quomodo :
autem fiat istud, statuit

THESIS VII
Homo regulariter ad phantasmata aut saltem ad signa
rerum conêrti debet ad reminiscendum.
A. — Constat ex dictis. Jam enim diximus (n. 136) imaginem,
quse est similitudo rei in qualibet operatione intellectuali,
saltem in hac vita, esse necessariam ; ergo etiam ad reminis-
cendum requiritur haec imago : — Aut saltem signum^
v. g,,
vocabulum, quod eam designat. Hoc enim signum non esse
semper phantasma rei cogitata^, constat experientia, quia
multa intelligimus v. g., signis algebricis tantum et ad spiri-
tualia mere contemplanda utimur exemplis. Unde
B. — Dixi : phantasma <>>el 5ii?7iwm ; iitrivisque tamen neces-
sitas valde diversa est, prout agilur de primitiva ideae acqui-
sitione, vel de cjnsdem recogitatione sc. ; :
1° Imago rei necessaria est ad primariarum idearum forma-

tionem, nam abstractio cadit in imaginem, non vocabnhim in :
sic, V. g., imago coloris, menti ingerit idcam coloris, iioii vox
color, sicinidem caeco non posset illam ingerere.
2" Ast, acquisitu jani i(h»a, ad ejusdem imaginem conversio
meritis, (|nanitnmvis sil ntihs ut r(^nnniscentia vividior aut

distinclior cvadat,tamen noii est aljsolulc ncccssaria : snilicit,
vocabuiuni, aut aiiud signum ut recogitetur, v. g., idea coioris.
Imo, si foilc, i(l(3a sil abslractissima, aut valdc compicxa, ut
myriagonon, imago sa^pc cvadit inq)ossil)ilis ct ideo ad
iilins
signum ejusdcm mens se convertat nccesse est sic in Algcbria, :
sitrna sunt snbstratnm cogitationis.

3*^ Deni(pie non idem est ordo imaginis cl idew in prima
rci cogitationc ac in rcminiscentia. Nam si prius, iinago pr«-

ccdit si postcrins,
;
signnm, etsi ordinaric })ra;cedit idcain
earnque excitat, qnandociuc tarncii scqui vidctur, ut lidciis
echo. Qnod constat sive frcquentiori casu oblivionis signoruni^
sive vnlgJiri cxj)cri(Milia, nain, v. g., ul quis in(|niral ct ])ro
1. Sum.. Thcol., p. I, q. HO, 87, 88. —
2. Thesis Thoitiistica XX' Cf. Sanse-
verino, Idcnlnfiia, <-. 1, a. .'). :i. —
Farses, L<: Ciisidii, 1S!» c\ siiiv.
;
PRIMA PARS, DE POTF.NTIIS SEU D"YXAMILOGIA 125
vocabula et imagines ad suam ideam exprimen-

libitu, eligat
dam, jam illam, saltem confusam, habeat necesse est (n. 94).
Haec tria constant experientia nec mirum, nam connexio :
ex unione nat urali sensus et intellectus oritur,

ideae et imaginis
dum utriusque separatio demonstrat extrinsecam esse tantum
dependentiam intellectus a sensu (n. 84).
143. Quomodo confirmari possit systema « abstractionis » ?
Multipliciter quidein, illud conCerendo cum aliis systematibus :
1<* Tulins est in consectariis. —

Rtenim sensismi, idealismi,
scepticismi fusrit «rrores. Sensismum vitat, admittendo vim abs-
tractivam ct virtutem activam intellcctus humani visionem : —
immediatam Entis Infiniti, necnon et ideas innatas idealistarum
aut intuitiones a priori respuit ;
—
scepticismi quoque gurgitem
cffugit, nam, ex una partc, capacitatem intellectus, et ex altcra
parte, reahtatem objectivam idearum propugnat. Item, quoad —
notiones universales, systcma scholasticum nominahsmi, reahsmi
et conceptuabsmi falsa consectaria devitat nam juxta scho as- ;
ticos, uuiversaha concipiuntur intellectus virtute, cum funda-

mento in rebus ipsis singularibus, ut dictum est in Logica (n. 218).
— Hinc etiam, juxta dotes veraB mcthodi, inter vitia seu excessus
ahorum systematum medium peragit iter (Losf., 290 et seq.}.
2° Quinimo colligit in se commoda aliorum systematum. — Nam
cum empirismo initium cognitionis sumit a sensibus cum inneis- ;
lis admittit facultatem innatam intehigendi capacem cum On- ;
tologistis, vult intellectum a Deo perenniter ihuminari, quatcnus

est iihus creator et conservator, et cum eo operatur tandem cum ;
Traditionahstis, evolutionem perfectam intellectus noimisi ope

magisterii fieri praedicat. —
Nec habetahorum incommoda nam, :
oniisso sensismo, qui insufTicicns est, revera simphcius est sys-

toma scholasticum '.
,
3° Insuper hoc systema aliis aucloritate prsestat. Imprimis Aris-

toteles ejusque celeberrimi successores, v. g., Theophrastes, Strato,
A.risto, Cristolaus et Diodorus deinde, operibu^J Aristotchs Romee
;
translatis, Andronicus P\hodius, Cratippus, Alexandcr j^phro-

disius et alii plures inter SS. Patres Ecclesise tum graecae. tum
;
latinae, ipse S. Augustinus, ut dictum est (n. 128) apud Arabes, ;
Alkendi, Alfarabi, Avicenna, Algazel cum ahis nonnullis postea ;
tandem Alexander Alesius, Albertus Magnus, S. Bonaventura,

S. Thomas, Scotus et caBteri scholastici, sive philosophi, sive theo-
logi, scientia et ingenio conspicui, doctrinam expositam de origine
idearum, una mente, saltem quoad praocipua puncta palmaresque
theses, propugnarunt. En sane non spernendae auctoritates.
Ad objectiones quod attinet ex dictis solvi possunt ^,
1. Liberatore, /''' la Connaiftsancp intellectwllc, c. v, a. 3 et 4, n. 187-194.

— 2. t I. Lahousse. qui lias objectiones evolvit in Psych., p. 357-374 et 394-404.
126 PSYOHOLOGIA SETt ANTTIROPOLOGIA
ARTICULUS III.
De Sermone, quatenus est idearum expressio K
144. Quid et quotuplex

sit sermo seu idearum expressio ?
A. —
Sermo, in genere, est signiim quodlibet, aut com-
plexio signorum quibus utimur, ut cogitationes nostras et
volitiones aliis manifestemus (Log., n. 51-53).
Hinc —
1° homini soli propric convenit, eo quod solus ad
ideas senerales, quae sunt quasi u anima sermonis », assurgere
valet *.Animalibus competit tantum rlamor, quo propositiones non
exprimuntur, sed merae emotiones sicut et infantes suas sensa- ;
tionos clamoribus instinctivis aperire solent, sed non » intelligunt

quid dicTint ^ ». Itinc cst cur plcrisquc animantibus desit sufTiciens
orgaiuim vocis articulatae * quod etiamsi haberent, muta rcma- ;
nerent defectu idearum.

Sed —
2° competit omnihus hominibus nam « homo est :
animal naturaliter politicum, et rationale ^ ». Suas igitur cogita-

tiones exprimerc debct, ope signorum sensibilium, quaocumque
tandcm sint « Si lcs hoTumcs eussent etc sourds, ils parlcraient
:
par gcstcs ". »

13. — Quaproptcr sermo dividitur sicut et signum :
1. In naturalem et arhitrarium. Prior, qui signis naturali-

bus coalescit, dici solet nativus ;
postcrior aTitem, qui conflatur
signis arbitrariis, dici solct acquisitus, eo quod bomines ilhim
ediscere, et per educationem accipere consuescunt,
2. Utorquo dividitur in fiesticulntumy articulatum ct scrtptum,
prout gostibus, vocibus articuUitis, vcl scriptura constat qui :
ctiam, in quantum est arbitrarium, arte multum pcrficitur, ut,

V. g., scrmo gcsticulatus ad surdo-miitos erudiendos ".
3. Jamvoro scriptura est ultima scrmonis cvolutio et, cum —

idcas diroctc ct immcdiato reprajscntat, vocatur ideographira
—
:
tahs cst Sincnsiiim scriptura quum diroctc sonos, ideas vero ;
indircctc significat, dicitur alphabetica scu phonetica cy. g.,

Galh)rum aliorumquc populorum Europ» scriptTiro qu» ;
;
—
tandom, juxta probahiliorcm scntontiam, cst pnrtim idcogrnphica
ot partim plionolica, oa nuncupari solct hieroglyphica luit apud ;
iKgyptios olim usitata, ut constat ox monumentis.
Cf. E. Blanc, Philos. scol, t. 001.

II, c. lix, n. —
2. E. Blanc, ibid., n. 097.
—
— 1.
Thomas, In 1 l'oL, loct. 1 —
Liberatore. Coinp. hiim., c. n.
Cf.
—
.3.
4. Cuvier,
S.
Lc r^f^nf. animal (Manirnifcros).
;
T). —
S. Thomas, / Po/., loct.i n.
(i. Rabier, /'.svd/., (). <i()''i, — 7- <'!'. Berthier, \'icdi' Vabbc dc l' Kpve^MVl-M^'.),
PfttMA PAftS, DE POTENtnS SEU DYNAMlLOGiA 127
145. Qusenam sit uti/itas sermonis relative ad ideas ' ?
Ex dictis, sermo mediat inter loquentem et audientem : et

utrique est utllis.
1.Loquenti proficit eujus enini cogitatio interna, sermo-

:
nis ope, evadit distinctior, clarior et facilior. Distinctiorf —

nani lingua, cum sit analytica simul et synthetica, varia ele-
nienta cogitationum internarum speciatim enuntiat, necnon
earum relationes demonstrat. — Sed et clarior, nam cogi-
tatio mentis, per se aliquatenus abscondita, in vocabulis, ut
ita dicam, incarnatur et feliciter « exteriorisatur ». Unde Ha-
milton « Sans le langage, les idees abstraites sont des etin-
:
celles qui ne brillent que pour mourir. » Denique facilior — ;
nam vocabula quodammodo et imaginum et idearum tenent

locum, ita ut in mathematicis, in ratiociniis, in confabula-
lione, signis promptius negotiemur (n. 142).
Audienti etiam prodest.
2. —
Nam sermo jure dicitur et est
vincuhim societalis, viaque l)revior ct tutior, imo de facto
connnunis ad veruni assequeiulum.
Jamvcro has omncs utiHiatcs iii sc prsBscrtini colHojit scrino
formis sermotiis. Revera, vcr])a
(irliculatus, qui prcesfautior esi aliis
oblinucrunt principatum significaiidi, tum quia ab omnibus —
liominibus, sive doctis sive indoctis, adhibcntur, tum quia —
intellcctus ahlur et docctur cx auditu, magis quam cx gestibus aut
visu, —
tum quia gestus, scriptura, cantus, symbola supponunt
verbum et evolvunt
146. Quaenam sit necessitas sermonis ad idearum originem ?
Traditionalista» omnes neccssitatcm scrmonis propugnarunt.

Sed diverso sensu nam dc Bonald, ad notionos comparandas,
—
:
saltcm abstractas et generales - traditionahsise mitigati, ad

;
ideas metaphysicas et moralcs, aut sahem ad idcam claram et

distinctam Dei, spirituahtatis et immortahtatis animsd qui- ;
—
dara vcro (Rosmini, Giobcrti, et ahi) ad reflcxioncm mentis supra
seipsam, necessarium sermonem esse docuerunt. Adversus lios
omnes sit una
THESIS
Sermonis necessitas ad idearum originem, quocumque sensu
accepta, propugnari nequit.
Proh. — Dynamilogiae, experientiae et rationi contradicit :
1. E. Blanc, Ihid., t. I, n. 83-84. —

2. Sur un dernier ouvrage de M. de Lamen'
nais ;
— cf. Aug. Nicolas, Eiudes philosojjh. sur le Chrislian., L. I, ch. v.
128 PSYCHOLOGIA SEU ANTHROPOT.OGIA
1. Dynamilogise. — Nam, ex dictis (n. 49, 135), sine scrmo-

nis auxilio, sensiis immediate percipit oLjecta, et intellectus per
abstractionem res materiales Cognoscit cognitione universali
et immateriali. —
Deinde vero, e veritatibus abstractis et ge-
neralibus ad alias veritates, et etiam ad ideam infiniti (n. 141),
ope analysis et synthesis, mens assurgit. Tandem, sufficit —
quod supra seipsam anima reflectere possit, ut actus suos
distincte et reflexe cognoscat. Ergo ad acquirendas sive no-
tiones abstractas, sive veritates metaphysicas et morales, aut
etiam ideas claras et reflexas, nihil ahud requiritur quam unio
intellectus cum objecto suo, ac simul normahs comitatus
imaginum, signorumve mentahum.
2. Experientix. —
Nam, sicut ab animahbus imagines, ita
a pueris et a nobis eflormantur ideae, hcet ad eas exprimen-
das termini deliciant. Quare surdo-muti sine sermonis auxi-
ho non paucas adipiscuntur idcas generales, claras et niora-
les « Sciendum est omnes hodiernos institutores surdo-muto-
:
rum in eo convenire, quod surdo-muti, si satis a;tatis habeant

et nuHo vitio organico corporis laborent, non mediocri copia
conceptuum et cognitionum instructi inveniantur, cum domos
educationis ingrediunttir '. ))
3. Rationi. — Yocabula, quibus sermo coalescit, ab hominum

placito pendent ; crgo non sunt idea) signum naturale, sic vox
Itomo non magis animal rationale quam equum aut avem desi-
gnat. Ilinc est cur, sicut idea sine vocabulo, ita vocabuhim
sinc idea existere possit, et de facto sajpe existat sicque gene- :
ratim a vocal)ulis non ])cndct gcticsis idcarum.

« Concluons Sans lcs mots, riiommc penscrait mal ct nia-
:
laisemcnt, mais il penserait *. ))
147. Quaenam sit origo sermonis seu linguarum ?
(Ijrca praisciilcm (|iia;stioii('ni ircs sciilciit.ia; ijrodierunt. — Tra-

(li autuinaiit scrniojicin artjciilal iim a l)co protoparcn-
tioruilisL?»
tibiis fuissc revclatum, sod et ab Iiominibus, sine rcvclationis
niixilio. nunquam iiivcniri potuissc. Alii vcro (prffiscrtim —
]^[)icurci vctcrcs, dcislsc sacciuh proximc clapsi, omncs prajscnlis
a;\i naturalisla; ct rationalislae, dcniquc cvohitionistae), contcn-
iluiit homincs non solum invcnirc; poliiissc, v(a'um ctiam dv laclo
scrmoncm articulatum invcnissc. Non pauci tandem mediam —
scntcntiam propugnant •', qnibuscnm sit
1. Sanseverino. hlml., n. h:{. — L'. Rabier, /'si/cfi.. (iLM-(;L'2. — ;t. Liberatore.

P.sych., r. IV, \:i:>.
SECUNDA PARS, DE NATURA IIOMIXIS 129
THESIS
Sermonem homo de facto non mvenity sed per se reperire potuisset.
I.QucBstio facti solvitur triplici saltem argumento :
1° Ex Ilistoria. Siquidcm, cy libro Gcncsis, « Appcllavit Adam

nominibus suis cuncta animantia ». Ergo Adamo infusa est scr-
*
monis articulati cognitio pcrfecta, vcl saltem expedita potentia

inveniendi statim suarum idearum expressionem.
2° Ex Ratione. Repugnat enim Sapientiae et Bonitati divinse
lioniincm ab origine rerum pluribus sa3culis in statu fcre bestiali,
sine sermonis auxilio, vixisse. —
Quod antiquorum populorum
traditionibus confirmatur nam, si fides bistorise et si attendatur
:
linguis mirc perpolitis barbarorum, status sylvestris cst qusBdam

degraiatio, non status primitivus.
3*' Ex Linguistica. —
« Les philosopbes allemands sont par-
vcnus a demontrer Tidentite de toutes les langucs comprises sous
le titre de langues indo-europeennes ". » Porro, juxta plures ',item
dicendum est de omnibus abis bnguis, quae primum una syllaba
constituta», postca per syllabarum agglutinationem, postrcmo per
flexiones varias cvolutae sunt. Ergo probabiHus est omnia popu-
dorum idiomata, cum apud antiquos, tum apud reccntcs, a lingua
primigenia, quoad voces radicak^s, origincm duxisse hjrc autcm :
fuit a Dco rcvclata.

II. Ad qusestionem juris solvcndam, sic argumentari licet Tria :
rcquiruntur et sufjiciunt homini, ut per se scrmonem invcnire

possit : ideae quae possint exterius manifcstari, — vox articulata,
— desiderium adhibendi hujus vocis varias flexiones ad signi-
ficandas ideas. Porro haec tria possidet homo nam ideae non
—
:
pendent e sermone, organum vocis nequidem in surdo-mutis

deficit, imo instituuntur scholae speciales in quibus loqui addis-
cunt ;
—
tandem connaturale est hominibus ut sibimetipsis
invicem cogitaliones suas quibuscumquc signis manifestent hinc :
est cur surdo-muti, loco verborum, ex seipsis linguam signorum

invenerint. Ergo homo pcr se scrmoncm rcpcrirc potuisse videtur.
Qui autcin de facto sermonem liominis inventioni tribuunt, de
iHodo possibiU hujuscc inventionis longius disputent '".
LIBER SECUNDUS PSYCHOLOGI^.

DE NATURA HOMINIS\
Ex
cofrnitione
" faciiltatiim loo;ice
o ascendimus ad cofrnitio-
o
iiem ipsius iiatura) honiinis. Haec autem, sicut quselibet alia
1. Gen., n, 10, 23. — 2. du XIX^ siecle, item De Hum-

Ita Delatre, Encyclop.
Ml<it, r-:i(hhoir, —
Vigouroux. Manuel biblique, t. I, p. 308-338.
Grimm. 3.
^
1
4. E. Blanc, Trmle de Phil. scuL, t. II, n. 994-996. —

5. Sum. TheoL, p.I,
q. 7.5. 7(1, 90 —
S. Thomas, De Anima —
Liberatore, Le compose humain ;
— ;
Coconnier, Vdmc humainc —

Gardair, Corps et dme.
;
;
130 PSYCHOLOGIA SEU ANTHROpOLOOlA
res, quatuor habet causas, sc., fo?'malem, materialem, efp,'

cientem et finalem. Quapropter homo sub quadrupHci aspectu
inspicietur in totidem capitibus, quee hoc ordine veniunt :
I, De Anima, nempe an et quid sit ?

—^ II. De Conjuncto, sc,
quid sit homo ? —
III. De Origine hominis, i. e., unde sit ? —
IV. De Vita futura hominis seu utrum sit ad vitam aeternam ?
CAPUT PRIMUM.
DE ANIMA HUMANA.
148. Quid anima humana ?

sit et utrum sit
A. — Corpus unde ad hominis adstruen-

esse neino negat ;
dam naturam inquirendiim venit utrum in homine, praiLer

corpus,existat anima.Ne auLem (pia^stio proccdat in incertum,
primo (liccndum est quid pcr animain intenigamus. »
Porro quoad iiomcn, voccs anima, aiiimus, nKvus, spiriius idcm

fcrc sii^nificant. « Dicitur anima, dum vegclat spiritus, dum ;
contoniplatur sonsus, duni senlit aninius, dum sapit mens, dum

; ; ;
intclligit duni discurrit, ratio duni rocordatur, monioria \ »

; ;
Qaoad rem, anima nonnisi pcr suas opcrationes hactcnus a

ii()l)is co<jjnoscitur. IToc aulcm scnsu, generatiin dicitur prin-
(iniufn, a corpore distinctum, quo, mediantibus potentiis, actus

\'itales exeruntur. Sicquc iu liomine S. Thomas duplex princi-
pium operationum secernens, nempe proximiim ct renmtum,

facultatcm vocat (( princi])Ium
aiii- proximuiri opcrationis
ma3 animaiu vcro
)), primum principium \>itixi'' ». : Ncc
(( —
aHtcr, scd paulo pressius Aristotelcs, dicens « Anima cst :
id quo vnîmus et sentimus et intelligimus primo'-^ vidclicet, )>,
est primum principinm intcrnum qno vivimiis ct scntimus

et intclHgimus. —
Cnjus dcfinitionem logicam videsis infra
(n. 166).
j^,. —
Ilanc porro animain existere certum et cvidcns cst,
ncc potcst ncgari, ncc dc facto ncf]jatur.
1. Anima existit. Knimvero, tria ccrta siint in prsesenti
quaestione videHcet, homo se movet, sentit, cogilat, vult

: ;
—
motus, sensatio, cogitatio et voHtio non cxistnnt sinc cansa
—
—Augustinus, Dc—Sinritu
1. S. r.tAniina, r. xmi. 2. Snin. TUcol., p. 1, (j. 75,
y_ 1 ; q. 7«^ a, De
/i. ;j. Aniina, L. 11, c. a.
SECUNDA PARR, DE NATUTlA TTOMINIS J31
seu ratiune suiricieiiti ;

— sola ratio sufTiciens et intrinseca
motus, sensationis, cogitationis ac volitionis, est principium
actionis et passionis, quod dicitur anima et cujus natura infra
evolvetur (n. 155 et sq.). Ergo certum cst animam existere.
2. Imo evidens est, siquideni, teste conscientia, inimedialc
percipio me sentire, intelligere, velle, et quidem ut unum

subjectum activum passivum harum affectionum omnium
et :
ego sum qui sentio, intelligo, volo etquidem unicus et idem

ego. Porro illud suhjeclum vocamus aiiimam.
3. Nec qui eniiii negat existentiam animse,
potest negari :
cogitat, etseipsum cogitantem prodit ergo impHcite affir- ;
mat adesse principium cogilationis, quod dicitur anima.

4. yec de facto negatur, quum genus humanum in omni
tcmpore animse saltem existentiam admiserit, quae profecto

non est una ex illis veritatibus circa quas homines errare
possunt nisi enim anima existeret, omnia phsenomena vitae
:
et mors ipsa concipi nequirent (n. 173).
149. En de natura animae humanaB varice sententice.

Jamvero, posita anima; existentia, plures hypotheses fingi
possunt de ejusdem natura, in qua determinanda tota sistit
diiricultas. — Si eniin anima existit, vel est substantia vel ac-
cidens. — Si substantia, vel est materialis et composita, vel im-
materialis et simplex. — Si simplex, vel simplex tantum, vel
etiam spiritualis. — Si spiritualis, vel spiritus puriis, vel non.
])e totidem circa rem tanti momenti sunt errores
facto,
philosophorum. Nempe —
1. Opinio phsenomenistarum, qui
decreverunt animam nil aliud esse nisi fasciculum et com-

plexionem aflectionum aut phaenomenorum, sine substantia
ab eis distincta. —
2. Portentum materialismi, qiii contendit
animam a corpore, et ideo facultates a proprietatibus mate-
rise nuUo modo aut gradu tantum difTerre. 3. Sensismus —
seu semi-materialismus simplicem quidem facit animam, sed
simplicem tantum, seu ab anima belluina gradu solo diver-
sam, non vero spiritualem. Dum e contra 4. Ultraspiritua- —
lismus animam esse spiritum purum asserit.
Quapropter, procul recedens a materialismo necnon ab
ultraspiritualismo, medius inter duos istiusmodi excessus ince-
det spiritualismus noster moderatus, ex una parte demons-
trando aniinain humanam — rontra plirrTiorncnisiniim realein
-
L
esse substantiam. — contra materialismum esse simplicern^ —

contra sensismum et ultra spiritualismum esse s piritualem, \icet
incompletam ex altera vero parte, confutando materialismum
;
qui hos pessimos errores in se colligit. Unde quatuor sint arti-

culi : I. De Substantialitate ;
— II.De Simplicitate — De ; III.
Spiritualitate animae humanse ;
— IV. Confutatio materialismi.
ARTICULUS I.
De Substantialitate Animse ^
150. En de animse substantialitate variae sentent/ce.

tantum accidens, alii vero substantiam volunt
Alii esse
animam. Unde duplex est sententia.
1. Prima sentcntia est omnium phsenomenistarum : qui animam
a corpore quidcm csse distinctam, scd vel a collcctionc facultatum,
vel etiam a complexionc phaenomenorum non seccrnendam esse
putarunt (Ontol., n.98). Ita Protagoras cum veteribus scnsistis : '^
cujus erroris recentes patroni, imprimis Hume, Condillac, Volney,

de Tracy substantialitatem animae rejicientes, materialismo
favent. —
Ita positivistae, intcr quos Taine « L'ame humainc :
n'est ni substance, ni accidcnt, mais phenomene. II n'y a rien dc

recl dans lc moi, sauf la fdc dc scs evencmcnts ^. » Similiter —
omnes neo-positivistae, ut D. Bcrgson et etiam D. Ribot, qui
mentem vocat epiphoenomenon cerebri '\
2. Qui vero aniinam esse substantiam asserunt, discrimen
admittunt inter essentiam animai et ejus facultates scd gra- ;
vis exorta est controversia de natura hujus distinctionis, ulrum

sit dislinclio realis annon (OntoL, n. 51 et 117).
A. —
Simplicismum animae tenent a) NominaHstaj, juxta : —
quos distinguere potcntias rcâHter ab essentia esset entia nudti-
pHcare sine necessitatc —
b) Scotista) etiam, qui non admitlunt
—
:
nisi dislinctioncm formalem (Ontol., n. 56) c) Cartcsius et ;
Cartesiani ut Wolf, Gerdil, Garnier, qui volunt animae cssentiam

cssc ipsum actum cogitationis d) Atomistae tandem et Dyna-
;
—
mistse, qui animam adsLruunt satis pcrfectam ut sine potentiis
immcdiate pcr suam substantiam agcre valcat.
B. — Thomas et ploriqne scholaslici, post SS.
Aristoteles, S.
Patres, dicunt animam (|iiidem esse snbstanliau\, sed ])()tcn-
tias animaj ab ejus esscntia realiter distin<ûi, ita ut sint, jiixla
1. CJ. D'AIi8, Dict. Apol. arl. Anie. —2.Laertius, I, xi. —

Philosoi>lir.s class.
au XIX" s., rliap. dc la Meltiod*! — '.i.
De V Inlvllifience, \\rvi. vX liv. 1 11, cli. i.

— 4, Ribot, Maladic.s ilv
;
la pcrsonnaliUi, p. (>, 15, IS. —

Jo. a S. Thoma, Philo-
sojihia /latiiralis, p. JIl, q. -, a. 2.
. .
sfecUNDA PARS, DE NATtJtlA iloMlNlS 133
plurimos, eiititates reales (OntoJ., n. IIG, 117), aut saltem

juxta quosdam, modi reales quibus afficitur animse substan-
tia en realismus mitigatus,
:
Quibuscum duo statuemus 1. Substantiam animse csse :
realem 2. Facultates autem realiter distingui ab animaj

;
substantia. Unde duplex paragraphus.

§ I. De Realitate aniniije suhstantiali
151.Utrum et quomodo anima vere sit substantia ?

Respondet adversus pha^nomenistas omnes sequens
THESIS
Anima non est merum accidens, nec accidentium collectio^
sed una suhstantia
A. — - Constat testimonio conscientix. Htec enim affirmat si-
mul et causaHlatem activam et permanentiam nostra^ aniinje

seu principii operationum vitalium sub fluxu variarum opera-
tionum quod autem sic substat accidentibus inobiHbus,
:
substantia sit oportet (Ontol., n. 96-98). — Et sane derideretur

homo qui serio diceret seipsum evanescere cum successivis
suis afTectionibus, vel senex factus, peteret a seipso utrum
sit idem in senectute ac iii tempore juventutis. — Quare ad-
versarii ipso suo loquendi modo confutantur : v. g., dicit
Taine : « Nos evenements sont donc
composants successifs les
de notre moi. » « Mais pourquoi dire—nos evenements, ob-
serve tres justement M. Charles, puisqu'il n'y a qu'eux et que
nous ne sommes pas ? » Ergo non « illusio metaphysica »,
*
sed vox conscientiae dicendus est iste modus loquendi^.

B. — Constat per partes ratione. Siquidem aninia vel est ac-
cidens, vel accidentium substantiarumve collectio, vel una
substantia. Porro duo priora falsa sunt nam :
1. Non est accidens. —

Agere enim non est primo acciden-
tis, sed substantiae. Unde, etiamsi accidens sit spirituale, per
se solum actionem producere nequit, sed tantum valet esse

instrumentum naturale substantia^, a qua accipit snam indo
lem., et cui in producenda actione subministrat
2. Non est colleciio. — ^ ei emm facuitates suiil sub:iLuii-
tiae, vel proprietates cujusdam substantiee : nam ens omne vel
1. La Science cathoL, Dec. 1888, p. 10. 2. Farges, — Z,e Ceriêau, p. 109-114;

Philosophie de M. Bergson, p. 175-202 419-423. ;
8
134 t>SVCHOLOGlA SEU ANTttROPOLOCiiA
est accidens, vel substanlia. Si prius, jam non una, sed tot
sunt animae quot facultates, quod ipsi phsenomenislae non
admittunt si posterius, ea substantia cui facultates adhse-
;
rent, est ipsamet anima. Nisi dicant fa'cultates existere —

sine subjecto. Sed quaHtatum complexio seu fasciculus consis-
tere nequit sine vinculo communi ab ipsis distincto, nempe
substantia. Ergo sola anima substantialis potest haberi tan-
quam subjectiim cui facultates adhaerent (Ontol., n, 98).
152. Hinc pfycenomenismus, quicumque sit, falsus est.
Revera quod gratis asseritur, gratis negari potest. Jamvcro
1. Vetoes sic arguiint Anima est « certus modus mixtionis : »
(Alexander Aphrodisius) vel complcxio seu tcmperamentum » «

(Galenus) vel « harmonia contrariorum » (Empedocles), in
homine ex quahtatibus passivis et activis emergens. Ergo non est
substantia.
Resp. —
Nego cons., nam tria praedicta sunt effectus qui non
> cxistunt nisi dirigente principio, quod mixtionis, complexionis, et
harmoniae causa sit. Et lioc principium quid substantiale sit
oportet '.
2. Recenles sic Anima est « fascicuhis facultatum seu quahta-
:
tum » (Locke), vel « hahituum acquisitorum » (IJenecke), vel

« activitatum entis inconscii » (Hartmann), dcnique « phsenome-
norum seu apparenliarum, quarum t6 27^ phronomcnalc sc putat
suhjectum (transcendentah^s). h>go rursus iion est suhstantia.
»
liesp. —
cons. lla) enim qualitates, lii hahitus, istse acti-
Nego
vitatcs ct apparentiae, fateiitihus adversariis, vitales sunt, imo et
in unam vitam conspirant ergo haec quatuor pendent ab unico ct :
ultimo principio actionis et passionis, ea colhgantc, quod est

suhslantia.
3. Taine testimoniiini conscirntifc sic sp(;ciahus iiupugnat :
fallax cst tcstimonium conscientiaj « La conscience [ourmille :
d'iIIusions » ergo pariter t6 iyo)

; « h^ moi n'est qu'un fantome :
cree par la conscicnce » '^.
Resp. C(»nsci(!ntia patitur illusiones in casu morhi vel insaniaj,

conc. in homine sano et in statu normali, nego. Nec ullus cst
;
j)hiIosophus, (pii r(;spuat testinionium cvidentia) experimcntalis

(Cl". Log., n. 202)
Insf. Aiiirna est « illusio metaphysica ». Sicut (Uiiin illuditur,
<pii !;!( la lahuhe in partes rotundas, (piadratas, ctc,
(livisioiic
lahularn crcderet esse diversam a suis partihus, sic qui re[)utat
anirnarn aliam ess(; a phamorrKUiis psycliologicis '.
Itcsp. ~ Partcs a toto intcgrali non distinguuii tiir, conc. ; ;i
(;»us;i p;irtiurn, ncgo. Porro scns;iti()ncs, cogi lîtionos, volitioncs

siinl [»;iitcs ;ii)irna% neg<t sunt cnim cllcctiis ;d) anirn;i producti, et
:
;ih c;i (lisliiiguiiii I iir iil cnCctiis ;i causa.

fonl. (irtiL,
1. J.. II. c. (iJ cl (ii. — 2. Dc 1'inlcll., lU, 11. — :». Farges. l.c
Cen^cuu, I*. 111.
SKrUNDA PAUS, I)i: N\.irMV IIO.Ml.XIS 135
§ II. De Distinctione facuhalum a suhslantia animx.
-153. Utrum vera sit distinctio facultatum a substantia animge ?
Respondet cotitra faiilores siiHplicismi exaj^gerali se({iiens
THESIS
Viget distinctio realis inter suhstantiam et facuUates annnai,
Pruh. —
1° EjC. niuUiplicitate numerica facuUatum nostra^
rum. Revera plures non possunt non esse facuUates 1. :
—
quae simul actus distinctos agunt, ut videre simul et velle :
nam non est eadcm potentia qua^ simul in duplicem actum

distinctum transit 2. ;
—
quarum alia) aliis dominaiitur vel e
contra alia? aliis subjiciuntur, sicut ratio appetitui, vel iinagi-
natio voluntati : idem enim secundum idem non potest a se-
melipso pendere,.nec sihimelqjsi sulqici 3. ex quibus ;
—
aliae contra alias pugnant siquidem duo saltem ad conflictum
:
requiruntur 4. ;
—
quarum denique aliaj ab aliis moventur,
ut voluntas ab intellectu quippe « idem secundum idem non
:
movet seipsum ». sic— Unde

qua3 dillerunt numero inter :
se non sunt una res cum tertia atqui potentiai numero dilte-
;
runt inter se ergo non sunt idem ac essentia animse.

;
2^ Ex natura omnino diversa operationum nostrarum. Ope-

rationes enim nostra? sunt non tantuiii specie, sed genere
omnino diversa?, sicut vegetare, sentire, intelligere : ergo na-
tura diversa} suiit j)otentiai : ergo ab eis aniiiia disliiiguitur.
Prima consequenlia suadetur analogia, t|uia viveiiles adhi-

bere solent diversa organa juxta genus operationum ; sic et
manus sine variis instrumentis, pingere, scribere et secare

nequit. Prohatur autem quia testimonio conscientise apparent
plureSf rationi autem diiêrsas, nam eadein potentia non potest
habere diversas natutas, v. g.^ esse simul organica ad sen-
liendum, et inorganica ad intelligendum (supra, n. 28)
Secunda consequentia patet secus enim aniina esset una ;
simul et multiplex. —
MuUiplex^ nain potentise qua? sunt na-
lura diversae, non sunt unum ergo multiplex erit essentia
;
anima^, si ab eis non distinguitiir reaHter. Sed etiam una —

sit oportet, nam facultates radicari debent in una eademque
essentia tanquam in eodem fundamento secus enim non ;
explicari posset earum connexio, \\ cujus aliai ab abis moven-

tur, aliaj aliis subjiciuntur el cidem iiidividuo tribuuntur.
3" Kx comerf^(/'u.s' negatai distinctionis, —
Si enim inter fa-
-
cultates animae et ejus substantiam nulla sit distinctio realis,

vel admittatur imica potentia vel plures. Si unica potentia,
surgit contradictio, sive organica sive inorganica supponatur
illa potentia, nam potentia organica non poterit elicere ope-
rationes animae spiritualis, nec inorganica operationes vege-
tativas et sensibiles. — Si plures potentise, plures etiam animae
in eodem homine admittenda sunt, sicque contra dicta (n. 151),
anima esset mera collectio potentiarum ejusque substantia-
litas destrueretur.
4® Brevius ex natura actuum Angelico « nidlus un- cum :
quam opinatur nisi insanus quod actus animae sunt ipsa ejus
essentia *. » Unde sic actus animas sunt accidentia sed, ut
: :
fert axioma, « potentia et actus sunt in eodem genere » ergo ;
etiam potentia; sunt in genere accidentis et non essentia animae.

Hinc simplicismus animoB absolutus est falsus.
154.
Revera
jalso fundamento innilitur, sc. negatione dislinc-
tionis realis inter esse et essentiam, itemque inter substantiani
et accidentia. Porro utraque negatio falsa est (OntoL, n. 34
et 117) ideo anima spiritnalis est quidem « in sua essentia
;
omnino simplex », sed remancbit in ea « composilio altera

duplcx cssentiai cum csse ct subslantia) cum accidenllbus^ ».
:
(Jhf. /'. —
Si facullaLes ab esscntia animai distinguaiitur, ab
ea etiam separari possunt quod est absurdum. :
Tiesp. Nostra et coninuiuis opinio lert proprictatcs vUalcs nullo

modo concipi a suo vita; princi[)i() scparatas'*.C8etcruni n)ulta sunt,
sicut Tuatcria ct lonna, sicut niodi oniiu^s ct rcs modilicata, qua)
scparatim cxistcre noii possunt, riâli tamen distinctiouc inter sc
distin<ûuntur... (Ontol., n. 118-120). Porro ita est de facultatibus
ct de csscntia anima).
Obj. 11". — Niliil, iiisi csscntialc,dclinitioncm inj^rcditur.Scd lu)-
mo, juxta omues, definitur animal rationalc.Krgo ratio ct ideo ali-
qua facultas cst quid csscntialc scu pcrtinet ad csscntiam liominis.
Jicsp. Tran.s, priuinis., disL. cons., crjô ratiouahili tas pcrtitict
ad <;sscntiam hominis, conc, ipsamct ratio, nci>o. Ksl ucuipc
rationabibtas radix rationis scu attributum ipsius substauLia3
animae, vi cujus cxigit rationcm.
ARTICULUS II.
De Simplicltate animve liumanse *.
155 Utrum et quo sensu anima humana sit simplex ?
1. Aninui liuiiiaii:) (licilur siiiiplcx duplici (pii(l(Mii sciisu :

—
1. Dc Spir. crmL, II, ;hI — Siim. Thr.nL, p. I, q. 77, n. 1. — 2.VA.
Thesis Thomistica VII".
;\.
— :{. Ci.
1 ;
Mendive, Psych., n. Xl. — 4. Mercler, jP.st/c/'-.

t. 11, n. 2r»ii-:i.%.^).
;
SECUNDA PARS, DK NATURA HOMINIS 137
quoad essentiani, quia non est substantia ex duabus plurib«sve

substantiis etiani simplicibus coniposita, ut corpus, v. g., ex
niateria et forma quoad entitateni, quia non est subjectum
;
(pioad partes suas inte^jrantes extensum seu quantitate pra)-

ditum, sed mento dicitur prorsus indivisibilis.
2. In hoc pricsertini ultimo se-nsu, et generatim contra ma-
terialistarum turbam, qui, nomen aninia) sape retinentes,

ipsam a corpore non dislinguunt, et operationes psychologicas
omnes attribuunt materiae, statuitur
THESIS
Anima humana, a materia quidem apprime distincta,
est suhstantia omnino simplex.
Arg. gen. —
Anima principium dicitur a quo in homine
procedit noii tantum corporis organisatio et vita et motus,
— sed etiam sensatio et intellectio et voHtio. Atqui tale prin-
cipium est a materia distinctum et simplex, Ergo etiam anima.
Major satis constat ex passim dictis in Cosmologia (n. 94-95),
in Dynamilogia (n. 35, 37, 48, 78, 83, 96) atque ex infra dicen-
dis de unitate animae (n. 190). Minor probatur per partes.
156. I. Anima a materia seu corpore est apprime distincta.
Proh. l^ Ex natura corporis. —
Revera (Cosmol n. 49) ,
omne corpus, quodcumque tandem sit, dupHci constat prin-

cipio, uno quidein passivo, altero autem activo ergo etiam :
ct imprimis in corpore humano datur principium activum,

a materia distinctum, quod dicitur aniina K
Hoc autem argumentum eo magis urget, quod hujusmodi
principium a materia, ut ita dicam, « physice » secernitur.
Non enim una eadein reahtas transit et permanet -. Atqui,
— ex una parte, materia corporis nostri effluit et renovatur de
die in diem, ita ut dicere potuerit Moleschott « II faut :
30 jours pour donner au corps entier une composition nou-

velle et Flourens, post mirabiles experientias
)), « Toute la :
matiere parait et disparait, se fait et se defait, et une seule

chose reste, c'est-a-dire la force qui vit au milieu de la matiere
et (pii la gouverne^ —
Sed ex altera parte anima remanet,
))
ut fatetur D. Flourens, et testimonio conscientite constat
—
— 1.Farges, Le Cerveau, p. 57-58.
Cf. Farges, Le Cerveau, p. 88-89. —La
2.
3.
Science calJtol., an. 1889, p. 73-77 ;
Cf. Farges, Ibid. ;
—
Flourons,
L(i \'ic ct V lidcUiênce, V^ part., sect. 1, ch. 13. 8.
nam idem senex et qui fuit puer, qui sanatur et

est qui est
ffigrotavit... Ergo animaB realitas non est materia» realitas.
157. 2° Ex ntitura vitde. Homo vivit sed materia non — ;
potest esse principium vitaR ergo principium vitge, sc. anima, ;
est substantia a materia distincta. Minor probatur, nam si —

materia haberetur ut principium vitse, vel hoc esset .quatenus
materia, vel quatenus organisata. Atqui neutro modo :
a) Non quatenus materia aliter enim omne corpus esset :
vivens, eo quod esse materiale est aliquid commune omnibus

corporibus « Manifestum est quod esse principium vitae vel
:
vivens, non convenit corpori ex hoc quod est corpus ahoquin ;
omne corpus esset vivens aut principium vitae K «
b) Nec quatenus organisata ; nam organisatio materia^ non

est vitae principium, sed e contra efTcctus qui producitur ab
ipso vitse principio, ut patet ex praecipuis biologiae factis : sic,
V. g.,organa non nascuntur praeformata, sed a vita successiye

formantur, evolvuntur, conservantur, laesa sanantur, imo
ablata integre aliquando reproducuntur, ut constat, v. g., de
forcipibus cancrorum (pattes d'ecrevisses) et de cerebro cohmi-
barum*. —
Nec mirum, nam corporis organisatio, hcet per-
fectissima, materiae naturam mutare nequit.
« Aninia igitur, (piae est primum principitim vitae, non est
corpus, sed corporis actus ^ » (Cf. Cosmol., n. 94).
3" Ex natura motus. —
Ilhul a corpore distinguitur quod
'"corpnsmovet, et quideui secunduni lcges (hversas a legi])us
quibus reguntur vircs nicchanicae. Sed a) anima regit cor- —
])us, repugnat passionibus*, et despotice pro hbitu suo mem-
bia niovet ;
—
h) nioven(bi, ahis legibus regitur ac ihae quibus
rcgunlur vires m(U'hanica! nain niolus viriuin mecbanicarum ;
edectui iinj)ulsivo ])roj)()rtionatur, non autem motus animae.

Ergo aniina a corpore distincta et cor]3ori superior est,
Conrirmatur oxcrnjîo. <juod vocant Vargumcnt des archers :
« Qu(} je disc h qu(^l(|u'iin a rorcille il y a dea archers qui vous :
fifucltcnt au eoin (h» hi ruc pour vous ]>ron(lre aussitot inon hommc ;
sc mct a courir a toulcs jfimhos. ()n voit hicui qu'il n'y a aueunc
pro])ortiori cnlrc cc pcii (h; ])arolcs dites a rorcillc, ou, si hon vcut,
cntr(? r6branIcm<Mil (prcllcs causcnt au ecrvcau de cct liomme, cl
i'imp(Huosite dc la course qiii cn est reffct. Qu'cst-ce donc (lui
s'iiil,crp()S(! (Mitr(; (;(!s deux choscs ?... Un ])rin('ipe intcrnc d'action
aiiqiicj h; corps ohcut ". »
1. .S(////. ThroL, p. I, fi. 7.5, a. 1. — 2. FargflS, La Vu\ p. 4:1 i;! loiU, cli. 2.—
,'{, S.'Thomas, loc. r.il. — 4, Conl. Gcnl., li. II^ c. OU, n. 4. — .^. Fontenello,
U>.
/'-'sv/nv.
SECUNDA PARS, DE NATURA IIOMINIS 139
Ergo tandem concliidere licet : anima a corpore et a vi-

ribiis mechanicis materi<Te distinguitur : ex quo jam infertur
ejusdem simplicitas, quae tamen nunc directe probanda venit.
158. II. Anima humana est substantia omnino simplex.
Proh. 1° Ex natura sensationis Certum est enim rerum '. —
materialium, v. g., domus, lapidis, inesse nobis perceptionem
unam et indivisam ergo anima sentiens seu sensus nnus et
:
indivisus est ergo omnino simplex.

:
Probatur antecedens^ nam in hypothesi sensus pluribns

partibus compositi, sic argumciilari licet : quailibet pars vej
unam et totalem, vel parliah;m tantum habet objecti percep^
tionem. Si prius, tot dantur objecti perceptiones totales, quot
sunl partes in sensu cognoscitivo ; si posterius, dantur quidem
objecti multai, sed partialcs cognitiones, vero totahs nunquam
et indivisa cognitio. —
Sed utrumque contradicit testimonio
conscientice non enim multiplex sed una, nec partialis sed
:
indivisa habetur unius ejusdemque objecti perceptio. « On a

observe, par exemple, quc la surfacc palmaire des doigts est
tapissee par une infmite de fibrilles nerveuses (108 dans Tes-
pace d'une ligne carree). Or la sensation provoquee par le
contact ne se compose pas de 108 sensations elle nous appa- :
rait globale, une, indivise *. »
Probatur consequentia ergo sensus perceptivus, v. g,, oculus,

:
unus et indivisus est. Sed talis esse nequit sine « aliquo conti-^
nente et uniente partes ejus », quod iterum vel extensum vel '
simplex est. Porro extensum esse nequit secus redit eadem :
difficultas. Ergo simplex est, ita ut, omnes et singulas organi

moleculas compenetrando, in omnibus et singuHs adsit, et una
actione totum objectum cognoscat. Ita etiam contra Lova^
nienses \
159, 2° Luculentius ex natura intellectus. — Nam si cognitio
sensibilisrerum materiaUum supponit subjectum simplex,
a rerum simplicium et immate-
fortiori cognitio intellectuaUs
riaHum « Quomodo eiiim, quod magnitudo quaedam est,
:
id quod magnitudine caret, et quod dividuum est, rem per-

ciperet individuam ? » '
1. Cf. hoc argumentum apud Garnier, TraiU des facultcs de Vame, t. I, p. 5,

emftndatum vero a Farges, Le Cerveau, p.G6-85 et a P. Coconnier,Dc Vdme humaine
— cf. d'Hulst, Melanges phil. —
Alibert, La Psych. thomiste, p.M7. 2. Ch. — ;
Fontaine, De sensalion
;
Louvain,) 1885. —
L. II, c. 65, n.
la
.3. — 4. Cf.
et de la pensee,
Mercier, Psi/ch., i, p. 232, edit. 1903. —Contra
3.
5.
Gent.,
Eusei)ius,
f^rxp. Evang., L. XV, c. 22,
140 PSYCHOLOGIA SEU ANTHROPOIOGIA
Unde sic : — Ouod producit

operationes omnino simpli-
ces simplex esse debet. Sed cognitio et volitio sunt actus sim-
plices. Ergo anima seu principium cognitionis et volitionis
estonmimodo simplex. — Minor probatur per partes :
A. — Nam, - intellectns veritatem universalem, immateria-

lem, absolutam assequitur ;
prseterita recordari, quinimo fu-
tura quodammodo praevidere potest cognoscit ens, unum, ;
verum Objectum autem harum cognitionum, et

et similia.
proinde ipsuni cognitionis actuni non solum omnis quantita-
tis, sed etiam omnis compositionis expertem esse constat. —
Praeterea, judicium,ut vidimus (n. 91), essentiabter consistit in
aiTirmatione aut negatione ; sed mdla est compositio in sim-
plici afllrmatione aut negatione ;ex» g., Deus est sanctus,
homo non est seternus. — Summatim ait Receveur : « La
pensee, jugement... sont des actes simples, inmiateriels,
le
qui ne presentent aucune forme sensible, et qui n'ont abso-
lument rien de commun avec les proprietes des corps leur ;
caractere distinctif est Vunite ahsolueK »

B. —Item, in actu <ôlitionis simplicitas et qualitates a
materia prorsus ahenae inveniuntur revera, spontaneitas, :
clectio, Hbertas, competunt hominibus ratione pollcntibus ;
unusquisque ad bommi cognitum fertur activale propria, ct

legibus mechanicis non regitur, imo saepius eis obsistit. VoH-
tiones istae et actus quo justitiam dibgimus, amor veritatis et
spes a^ternne sunt actus compositionis expertes.
febcitatis,
Ergo voHtioneSjSicut intcUectiones suppominl agens simplex.
3° Confirmatur ex unitate suhjecti operationum istarum.
Ll conscientia testatur, unum et idem est subjectum affectio-
niiiri et operationiim nostrarum, cllamsi a[Tecti()nes et o])era-
lioncs hujusmodi sint diversa), inu) oppositx v. g., eodeiu ;
instanti, pedes frigoris et manus caloris pha^nomena experiri

possunt stiidere simul et dolerc possum attamen, idem sub-
:
;
jectum (Hcit frigus et cah)rem exjicrior, studeo simul (^t dohM).

:
Porro, iJHid dici non polcst, nisi subjectum, in (juo reci])iunl ur

illa phamomcna, sit sim])]cx et inextensum ; nam, si frigus in
A, caHjr aiitem in suj(!cloI^ reci])iant ur, unum cl idcni
siil)jecto
subjectum (Hcerc ne(|uil eô frigore et cal()rc|aflici()r, clc.
:
I^rgo animam esse sinqiliûMu siq^ponit ha*c unitas,
1. lCncnrlop. <lii XIX" s., nrl. Aitw.

SECUNDA PARS, DE NATUR.V nOMINIS 141
ARTICULUS III.
De Spiritualitate animse humanae^^
160. En status quaestionis de spiritualiiaie animae.

A. — Sensus. Aninia belluina et forma quselibet simplex
est sicut et ipsa anima huniana. Nunc ergo qua^rendum est
quomodo aninia humana speciiice dilTcrat a qualibet alia sub-
stantia simplici aut immateriali.
B. — Notiones. Spiritus in genere est substantia simpleXy
quce ita est a materia independens, ut sine illa et esse et viêre
et opcrari possit ;
quae ideo ab ea separari potest, x,^pt(jrog ;
unde brevius : spiritus est forma « subsistens ». Hinc, et bene

advertas, simplicitas meram dicit rei indivisibilitatem, spiri-
tualitas addit et materia independentiam (n. 20).
a.
C. — Non
pauci e recentibus philosophis, post
Errores.
Cartesium et Reidium, simphcitatem et spiritualitatem mi-
nime secernunt unde prolapsi sunt in duplicem errorem. Alii
;
ut aniinam humanam a principio vitali belluarum discrimi-

nent, asserunt bruta animantia esse meras machinas (Carte-
sius) alii vero, nullam assignant differentiam specificam inter
;
homines et bestias, nempe eclectici (Damiron), juxta quos,

asinus vel bos et homo gradu tantum diflerunt^.
D. —
Distinctiones. Ad solutionem qua^stionis notandum
est quod substantiae simpHces in triplicem classem dividi
possunt 1° Aliae ita pendent a materia, ut nequeant ab illa
:
separari, quin esse desinant, v. g., principium vitale planta-

ruin ct anima l)elluina substan,tia) hujusmodi dicuntur niere
:
simplices 2^ Aliaj vero, licet informent corpus nialeriale, ab

;
eo tamen non pendent intrinsece, et, corpore soluto, possunt

esse et <îêre tales substantise vocantur spirituales seu spiri-
:
tus materiai uniti 3^ Alia; tandeni non pendenl a materia,

;
nec intrinsece, nec extrinsece, quia nullum corpus injormant :
hi sunt spiritus puri, nempe Deus et Angeli. Porro sa^pe —

scholastici formas mere simplices, ex. g., animam belluinam,
materiales vocant substantias spirituales corporibus unitas
;
appelant immateriales spiritus autem puros nominant for-

;
mas separatas et subsistentes' (Ontol., n. 100).

In secundo sensu praecedentis distinctionis, animse humanse
1.Mercier, Psych., t. II, n. 250-251. —

2. Cf. Boirac, Melaph., c. iv, 1°. —
3. Suarez, De Anirna, c x, n. IS ;
—
S. Thomas, IV Sent., disp. 4."), q. 1, a. 1.
spiritualitatem asserere deberrluB : unde sit duplex thesis, una

contra sensistas et altera contra ultraspiritualistas, ex utra-
que vero corollarium educetur de essentia animaj humanai.
§ I. Demonstratio spiritualitatis.
161. Utrum anima humana sit vere spiriiualis * ?
THESIS
Anima humana pera spiritualitate gaudet.
proh. — En argumentum fundamentale inter : operatio-
nem, potentiam et substantiam proportio datur ;

sed operatio-
nes intellectus et voluntatis in se seu intrinsece non pendent
a corpore ergo intellectus, ergo voluntas et consequenter
;
ipsamet anima, pendere nequit intrinsece a corpore materiali

et organico, sed merito dicitur subsistens.
Jamque major per se patet et minor ex passimiictis (n. 83,
97) :
rei pra^stantiam, agemus.
de utraque tamen, ob
Major in dubium revocari ncquit. Nam omnis causa se-
cundum naturam viresque sibi proprias opcratur, juxta
ilhid « modus essendi sequitur esse » et «
:
operari sequitur
et sic inter essentiam, potentias et operationes agentis
esse )),
proporlio necessaria reciuiritur « Cum virtus sit media mtef :
esscntiairi et operationcm, ait S. Doctor, oportet quod

virtus
ejus^
et opcrallo cujushbct rei proportionetur essentiae » ;
« siniihlcr enim unumquodque habcl csse

et opcrationenr' )).
162. Minor probatur cx parte intcUcctUs et voiuntalis.
A. — Ad deceni sunt ex quibus

inteUectum (ûod attinet «
probaverunt Peripatetici* » ejus spirituahtatein. Ilis auteni

jam prtcmissis (n. 83), duo tantum argurnenta addcrc prcTstat :
Pritnum cst negatii>um.

1.
—
Id est nuha virtus organica :
seii)saru apprchcndit, nrrha organum suum cognoscit, nuha

qualitates sui organi discernit. InteUectus auteni
apprehendit
percipit enini simul sc agcn-
et seipsuiri reilexione completa
tcm, actum suum et objectum sui actus. Ergo.
SimilUer
;
—
virtus organica organo proportionUtur, vicesque
organi
omnis
scquitur senescente organo, debihtatur. E contra iii-
; v. g.,
mcntts »
tehectus cerebro non proportionatur, ncc « vigor
irccessario debililatur, scncsccntc ccrcbro, scd
vchemcntiof
alicpiando cst apud scncs. lu-go ct ipsc organicus
non cst.
1 ('( S'///ri Theul n. I a. 75. a. 2 ;
— Farges, Le Cervcaa, |). «5-22!»; —
De Anirna, Lract. II, c. xvi (Ed. Vives, t. V, p. .Kio).
Ub. III,
SECiJNDA PARS, DE NATURA HOMtNIS l43
2. Secundum cst positlvum\ Id est : intellectus in se recipit,

et quidein indivisibili modo,f()rmas abstractas et immateriales
omnium rerum ergo est spiritualis, cum corpore non niixtus.
;
Constat antecedenSy quoniam sunt conceptus quidam intel-

lcctus omnino immateriales, sicut conceptus entis et uuius, veri
et boni aut principiorum v. g., axioma 2 -f~ -^ 4 nec est ;
=
exlensum, nec coloratum, neque situm in spatio et tempore.
— Itemque post sensationem prajviam intelleclus « cognoscit
corpora cognitione immateriali, universali et necessaria^ »,
comparat notitias universales, de illarum convenientia judi-
cat, et, ope ratiocinii, e judiciis magis notis ad alia minus
nola conscendit. Porro actus hujusmodi aliiquc similcs in se
nihil habent quantitativum et materiale, ac proinde a materia
et corpore organico in se pendere nequeunt 'K
Constat consequens quod enim in' corpore recipitur, quan-
;
tilative et materiahter in ipso est, juxta illud « quidquid re- :
cipitur, ad modum recipientis recipitur. » Ergo ilh actus spi-

rituales in facultate organica recipi non possunt.
H. —
Idem constat ex parte <ôluntatis et multi])hciter :
1 Inipriniis ex antca dictis (n. 97), ncnqDC a) ex paritate —

cum inteUectu voluntas sequitur intellectum, ergo pariter
:
spiritualis est ^) ex actihus ejus

;
— bonum universale prose- :
quitur, sibimetipsi imperat.et corpori dominatur,ergo organica

non est ;
—
c) ex lihertate eligere potest inter duo; sed, si esset
:
organica, determinaretur ad unum ergo inorganica est. ;
2. Speciatim ex desiderio rerum spiritualium, sic natura :
ahcujus entis innotescit ejus inclinatione seu desiderio nul- ;
lum enim ens naturaliter desiderat ea qua? naturam suam

essentiahter transcendunt ex. g., « lapis non appetit esse ;
animal, et asinus non appetit esse hominem Porro anima )).
ex innato desiderio fertur ad spiritualia, ut sunt scientia,

justitia, virtus, bcatitudo aitcrna appetimus cnim.bonum :
immateriale et inlinitum, virtutem et scientiam amorc pro-

sequimur. Ergo actus voluntatis et ipsa voluntas, qua ea
spirituaha diligimus, est spirituahs et a materia non pendct.
Ergo tandem anima transcendit materiam, et « cst per se
subsistens* actus enim spirituales nonnisi facuhatibus
)) :
—
1 Albertus Magnus, Ibid., r. i, ad 8 et c. ii — Cf. Farges, Le Cerveaa, p. 86-88
— .
.
2. Sdiii. Thriil., |>. I, q. 84, a. 1, ad 1.

;
— ;5. Farges, Le Cerveau, p. 91.

4. Thesis Thomistica XV-'.
144 t>SYCHOLOGiA SEtr ANTHROPOLOGIA
spiritualibus ac proinde soli substantiae spirituali competere
possunt,
163. Quatenus spiritualitas animae sit incompleta ? ^
Si fides ultraspiritualistis, Platoni, Cartesio et aliis, anima est

substantia completa, proindeque persona dici debct. Sed contra
sit
THESIS
Anima non est spiritus purus, sed incompleta substantia
quse proprie persona dici nequit.
I. — Non — Revera, ex passim

est spiritus purus. dictis in
Dynamilogia, anima potentias habet quideni alias intrinsece,
alias vero extrinsece dependentes a materia. — Aliunde ex
dicendis corporis forma. Ergo non
(n. 180), est est spiritus.
— Est substantia incompleta^ ut
II. ex parte duplici palet.
Ex operationibus animse. — Substantia incompleta
\P est
qua; per se sola non potest elicere omnes suas operationes ;
atqui anima sine corpore nequit ullam elicere op^rationem

vitae vegetativae et sensitivaj ergo est substantia incompleta. ;
— Patct minor ex dictis passim in Dynamilogia (n. 34, 46...).

2^ Ex natura hominis. — K duobus comprincipiis unius et
ejusdcm natura^, nullum est completum atqui ex modo di- ;
ccndis (n. 180), anima et corpus sunt duo comprincipia unius

et ejusdem natura; humanaj ergo anima, sicut et corpus, non
;
est substantia completa (Cf. OntoL, n. 102).

III. —
Non est proprie persona. Nam 1° Pcrsona est — —
Riil)slaiitia complcta ad unioncm cum altera non ordinabilis ;
at(pii auima humana non est complcta, et non solum cum altera
substantia ordinari potest, sed de facto ordinatur ergo non ;
est pcrsona. —
2° Persona idem est ac t6 eyw. Porro t6 v)h> non
est sohmi corpus, nec anima sola, sed utriusque compositum,
ut constat ex modo omnium loquendi. Ergo aninia; liumana)
« competit neque definitio persona^ ncquc nomcn ».
'^
Ilinc anima a corpore scparata poLcrit (juidem diccre :
« Ego » sed ilhjd cgo Lunc deficiet a rationc ])r()})ria^ ac phmai

:
personahtatis, iudicans tanLum partcm (juamdam pcrsonce

humanai, hcel principalem *.
1. FargaB, /.»- Cnvrnii, )>. îTI-îTd. —

2. Siini. 'JliroL, J). 12!t, 1, iwl
— i\, 7r», 0(1 2 —S. Thomas, Jn JJI Scnl., dist. G,q. 2, a.
I,
2. —
(\. fi.
Suni. ThcoL,
T» ;
p. 1,
ii. -i,
q. 75, u. 2,
;
utl 1 ol 2 ;
—u. 4, ud 2.
Jj.
§ II. CoroUarlum de Essentia animos humanse.

1G4. Utrum animae essentia sit cogltaiio aut vis cogitandi ?
A. —
Opiniones. —
1""^ asserunt Cartesiani qui corporum ,
csscntiam in extcnsione, mentis autem cssentiam in cogitalione seu

conscicntia reponunt « Je ne suis donc, precisemenl parlant,
:
qu'une chose qui pensc.ait Cartesius, c.-a-d. un esprit,un entende-

ment ou unc raison » quare, juxta ipsum, affectiones, volitiones
*
:
et ideae sunt motli cogitationis. —

Ilum propugnant illi qui, Leib-
:
iiitzii vestigia sequcntes,docent essentiam animae constitui pcr ^>im

cogitaTidi, nobis naturaliter insitam. Dc natura autem illius vis
cogitandi non consentiunt juxta Leibnitzium, est monas activa
:
totius universi roprsBsentaliva eam vcro spontancitatcm ab iner-

;
tia materia; distinctam, appcllat Mainc de Biran.
B. — Confutatio. — At procul dubio utraque opinio falsa

est ; secus enim anima^ essentia in accidenti, — et quidem
anima^ humana^ non proprioy reponeretur. —
Probatur I"'", nam aclio et potentia dilTcrunt ab essentia ;
scd cogitatio cst aclio et ins cogitandi csL potentia animai ;
ergo diflerunt ab essenlia anim8e,quam ergo non constituunt.

Revera mens humana non semper cogitat, ut experientia
demonstratur igitur illius essentia, quse est permanens, con-
;
sistere nequit in actu cogitationis. Sed nec in î cogitandi, —

sive ista dicatur conatus, per quem intellectus ad agendum
impelKtur, sive potentia immediata ad operandum h«c enim :
nihil est aliud ac operatio quasi inchoata, conatus autem,

singulis animae potentiis inditus, est mera qualitas (n. 22).
Ergo tum iste, tum illa est accidenSy ergo non essentia.
Prohatur II"™, nam anima per essentiam in sua specie
constituitur et ab aliis discernitur. Sed cogitalio et vis cogi-
tandi mentem humanam a Deo vel ab angelis nequaquam
discriminare possunt Deus enim actu cogitat, etangelus
:
vim cogitandi actuatam eminenti modo possidet. Ergo nec

cogitatio, nec vis cogitandi sunt quid animaj humanae pro-
prium, in quo ejus essentia reponi possit.
165. Quaenam
sint essenf/a et dignitas animse humanse - ?
A. —
Essentia mentis humanae consistit in eo quod sit
principium intellectiiûm et forma suhstantialis corporis orga-
nici (n. 156).
1. Cartesius, Medit., II ;
—
Cf. Epistol., II, 4 ;
— Princ. phil., p. I, a, 53. —
2. Surn. Theol., p. I, q. 78, a. 1.
FUILOSOPUIA. TOMUS II 9
Proh. — Per
essentiam intelligimus id quo unum ens ab
alio ente specifice distinguitur. Atqui
a) Mens humana
specifice differt ab anima belluina, in eo
quod principium intellectivum seu intelligendi capax. Re-
est
vera anima, quatenus est substantia simplex, non discrimi-
natur essentialiter a brutorum anima, quae etiam simplex
est, sed caret omni intellectu, et sine corpore organico nec
existere, ncc operari potest ideoque mens humana a belluina;
specifice differt, in quantum est principium intellectivum.

h) Anima autem ab angehs seu substantiis separatis non
distinguitur in quantum est principium intellectivum quippe ;
homo, non secus ac angelus, intellectu prseditus est ideo- ;
(jue ab eis anima specifice dilTert, eo quod nata sit ad infor-

mandum corpus organicum, ac proinde ad intelhgendum
speciah modo, sc. sese convertendo ad phantasmata.
B. — Anima igitur superior est ahis formis mundanis, sed
paulo minus ab angelo minuitur*, et ilh) imperfectior est
tum in sua natura, tum in suis operationibns-. Quare —
media est inter corpus et angelum, secundum illa Bossuetii :
« Comme (rame) est dans le dernier ordre des substances
inteHigentes, c'est en elle que se fera runion entre les esprits

et les corps-'. » — Ilinc est cur homo inler animaha cons-
lidiat regnum speciale, (jiiod vocare possumus regnum in-
tellectuale, siquidem, ratione animse, in (jiiantum est spiri-
tiiabs, prodiicit seriem operationum, sc. cogitationum ot voh-
lioniim, (piibiis intor auimantia solus pra^ditus est.
166. Quaenam ergo sit animae huminae logica definiiio ?
A. — Anima suhstantia simplexest corporis et spiritualis,
forma. — Dicitur l^ quia non uHxhis

suhstantia, est peculiaris
cssendi nec facultatiim
corf)oris, sed a maleria collectio, (pild
subslantiahter dislinctum. — 2° Vocatur simpleXy et sic a
substantia corporea distinguitur, quai phiribus princijuis
phjrisbusve partil)ns constat, dum anima merito (h^nlur iu-
corporea. — S'' Anima est substantia spirituaUs, et hac voce
distinguitur ab anima behuina, quae vera spiritualitate non

gaiidet.— 4" Est corporis forma sicque ;
dilTerl a substantiis
separatis, vid(dic(!t a J)e() et alj Angelis ; Deus enim et Au-
1. rsulni., VIII, G, S. — 2. Siini. TUrnl., |). I, q. 7!), o. 2. — H. Sermun poitr

(r. /nitr (li's innrls.
SECUNDA PARS, DE NATURA HOMINIS 147
geli sunt substantiae simplices atque spirituales, sed insuper

corpus materiale non informant.
B, —
Porro hujusmodi definitio est legitinia. Anima enim
quoad genus remotum est subslantia quoad genus proximum, ;
est substantia simplex quoad dilTerentiam specificam, est

;
principium intellectivum et forma substantialis corporis orga-

nicl. TaHs est doctrina Aristotelis*, deinde scholasticorum
et S. Thomae, qui ait « Homo, etsi conveniat in genere cum
:
aliis animalibus, specie tamen diflert* ».
ARTICULUS IV.
Confutatio Materialismi.
167. Quid et quotuplex materialismus ?

sit
A. —
Est materialismus error quo anima humana uel cor-
porea, iêl modus corporis aut etiam iîs corporea dicitur. Hinc
materialistae, qui omnes rejiciunt existentiam animai simpli-
cis seu substantia; a materia distincta^, tria moliti sunt syste-
mata, cum apud veteres, tum apud recentiores.
\i. —
Ahi (nempe Democritus, Epicurus, et plerique Stoici),
docucrunt animam esse corpoream, licet ab ipso corpore humano
dislinctam ^
Ahi, pr?eserlim intcr phif.sivlogos (ducihiis Aiistoxcno et Galeno),
non secernunt aninuini al> organisnio pliysico qui modus est cor-
poris sic prse cseteris Helvetius *, dllolhach, Cabanis, Broussais,
;
etc, facta psychologica, deinde facultates nostras ad sensationem

et ipsam sensationem ad motum organisml physici revocarc
conanlur. Juxta cos cogitatio dici debet secretio naturaHs cerchri,
qucmadniodum in nulritionc ahmcn+orum digcstio vocatur
operatio stomachi. Undc, materiahsmus horum omnium dici
potcst inechnnicus.
Ahi autcm (praesertim intcr materiahstas Germanos, ct posi-
tivislns in Galha vcl in Angha vigcntcs), omnia vita) phsenomcna,
scnsibilitatcm, intenigentiam et affcctioncs tribuunt activitati
viribusquo physicis, quibus corpora sunt praedita quapropter, ;
anima o?.\. complcxio funclionum, ciuae non solum ex organismo,

sed ctiam e viribus pliysicis resultant. Hoc systema dicitur matc-
rialismiis dynamicus ilhidquc propugnant Biichncr, Moleschott,
Littre, Tyndall, Herbert Spenccr, ahique nonnulh scientiis chi-
micis et physicis oddicti.
Praetcrca matcriahsmo favet Lockius, juxta quem nescimus an
Deus facultatem cogitandi trihucre possit materise sc, ut ait ipse :
« a quelques amas de matiere disposcs a propos " ».
1. De Anirna S. Thomas et Suarez, Ibid.— 2. Sunt. TheoL. p. I, q. 75, a.3,

ad 1. — :
3. Sum. TheoL, p. —
1, q. s4, a. 2. 4. De 1'Espril, 1758.— 5. Essai
swr Venlend. hum., L. n:, c. iv, 6.
J43 PSYCHOLOCIA SEU A.NTHnOPOLOGIA.
possit ?
168. Quomodo materiaiismi portentum confutari
THESIS
propugnetur, falsus est.
Materialismus, quocumque modo
—
Impnrais falsa methodo talsoque
fundamento nititur.
I
A —
Falsa methodo. -
Sic enim procedunt
matenalista; :
Sed po-
posi'ta causa, ponitur
effectus sublata vero. toUitur.;
sublato
sito cerebro. adsunt
omnes operationcs intelleclus ;
cerebrum est causa omnmm

mteUectus
vero, toUuntur. Ergo
:;erationum. -
Jam.ero nemo non videt hanc
methodu,
prorsu
quidem re vero a.quivocam et
esse scientificam,
specie
hujus enim ope dignoscuntur
-us. diver
nsulTicientem :
ad
conditiones, qua. concurrun
omnino <.eneris, etiam mera. natura
autein aperitur
nuemdam elTectum producendum, non
competit in effectu produce.,do
•nfluxus, qui singuhs causis
sine tenestris apertis
cubicuhim non iUumin<.tur et
Sic V g, hu-
eiriciens, sed mera conditio
tanien tenestra iion est causa
(Ontol., n. 161, 165).
ius lUuminationis
'
falo.nlur quajs-
Omro cultorcs ipsi scicnUarum natur.ilium
pas elle qui pretend los traneh.r .

»
ses limitcs, et ce n'est
B _
Falso fundamento. Etenim in /<o. - pr,nci/uo nitun-
nihil e.xislcrc pr<clcr

matcr.am e
tur materiahsta., videhcct
„,,„,,, „.otus, qu. variis u.odis,
modo calorem <>
n m .
e„f,i,ationem transformanlu,-,
u, fcrt ax.o.na « -> ^» : '
Sic jux,a ilos

pcrd, ,(.ul se ,ra..sf<,rmc. »
cr.^ rlcu ne sc
lapidis ic,., 'a,.uhu.i rcm,,
i
v lii ta h,uninis' qui, rc,:ep„.

tra.istormaUonc v..,uu. »
Inlu.icun,, u.ccl.anicc ct sola «
a,l
s,,ir,ciciilcr (xiiUcarelur. —
SimI cou,.". :
--
saUcin ral.ouc: uau,
lo lla.o assertco falsa est, Iriplici
ul. cc..,ics .Uxi.nus, "« 'l!'"'""";;';;;
„) ...alcria passiva, ^
pri..cip,o ah .psa .1,^, n. loaCvo
„cr se sola,.' polesl siuc
v. ,., sensaUoues
!!: (,)
..pcraliones etiam organica.,
hiu..
u,' or,a„.„-, V^'^^-
pra:lir
priiicipii a .ualcna .lis,,iuc,,i
^'^"'^'^''TlÛ^tZ^
sul.au.huul ;
-
c) et „., „ fo.l.o.
, F.r..., U €.r..au, v 58-05. - 2. n.,.o,,so ,U: J. B.pl. Du,„.s, .„.. .t

SECUND.V PARS, DI" Ârrn.V ITOMIMS 149
operationes inorganica\ v. ^., dolere, o;aiulere, ratiocinari,

quae quidem niotus sunt', sed metaphorice tantuni, quatenus
sunt transitus de potentia ad actum, ac proinde niotu mecha-
nico expHcari non possunt.
2^^ Nil probat exemplum inoeniose allalum. Nam transfor-
matio virium mechanicarum fit passwe^ necessario et sequi<,>a-

lenter. Porro ha^c tria in facto allato desunt a) nec qui : —
immittit lapidem, nec (jui remitlit, se habent passive inore
automatorum —
h) sensus odii quo prior ad jactum lapidis
;
determinatur, non necessario conjungitur cum tali ellectu

—
;
c) ajquivalentia inter motum datum

receptum saepissime et
abest quid enim si posterior, vel nullo modo ad inimicum,
:
vel ad aHum locvim lapidem remittat ? Ergo ha^c omnia, mc-

chanice si expHcantur, sunt incomprehensibiHa.
3° Denique in operationibus inteHectus iîolatur lex trans-
formationis iîriumy quae petit proportionem inter calorem aut
laborem expensum et effectum productum. Nam nulla est
proportio inter calorem cerebri aut laborem viriuin physica-
rum, et quantitatem aut pcrfectionem operis intellectuaHs.
/EquaHs labor cerebri producit, apud ignarum et doctum,
elTectum omnino diversum. Imo, eo major non raro videtur
perfectio operis intellectuaHs aut moralis, quo fit faciHus, cuni
minore fatigatione cerebri-.
169.- II. —
Materialismus intrinsece impossibilis est.
•
Est enini inconcussum principium, eflectibus certo existen-

tibus assignandam esse causam proportionatam, nec majo-
rem esse perfectionem iii eflectibus quam in causis secus :
daretur elTectus sine ratione sullicienti. Porro inaterialismus

totus est ut explicet majus per minus, superiorem entitatem
per inferiorem, spiritum per materiam et cogitationem per
motum. Sed frustra nam plus entis habetur in vita quam in
;
nuda materia, plus in vila sensibiji ac in vita vegetativa, plus

Quapropter in materia,
in vita intellectuali ac in vita sensitiva.
si rationem sufficientem non habemus neque
sola spectatur,
organisationis corporum, nefjue vita^, neque motus, ncque
sensationis (n. 156-158). Ergo materialista) nihil pra^ter ma-
teriam admittentes, hujusmodi phaenomenis imparem assi-
1. Aristoteles. De Anima, L. T. c. iv, § ir. — 2. Farges. Le Cfrveau, p. 92-108.

gnant causam ; sed a fortiori si ulterius progredientes, etiam

intellectionis et volitionis velint materiam esse caugam.
Dicunt : Proprietates simplices, ut attractio, affinitas, a matcria
dimanant ; ergo, a pari, cogitationes, volitiones, csetcraque vilaj
phaenomena.
Resp. 1° Nego ant. Nam, ut vidimus (Cosmol., n. 32), vircs
physicse, a fortiori vitales, supponunt principium a materia dis-
tinctum. —
2° Nes.o paritatem
• phaenomena enim, quae viribus
;
physicis produci solent, ordinem materialem non transcendunt,

sicuti cogitationes et volitiones.
Inst. —
Fatentur quidam materiam inorganicam non essc
cogitationis capaccm sed, aiunt, vim cogitandi sortitur per aptis-
:
simam organorum, prsecipue cerebri, dispositionem.

Rcsp. 1° Organisatio est quid accidcntale ct matcria^ naturam
mutare ncquit '. —
2° Non organisatio vircs, setl vires orgaiiisa-
tionem producunt unde materialismus nihil cst nisi circulus
;
vitiosus (Cosmol., n. 94).

Inst. —
Multa sunt, v. g., attractio univcrsalis, (juorum ra-
tioncm ignoramus crgo ncscimus (Lockc) utruni Dcus cogita-
—
:
tionem triljuere non posset lapidi, qucm a fortiori in spiritum

convertere valet.
Rcsp. Dial. anl. Multa sunt quorum ncscimus totam rationcm,
conc. nui tcria) vcro et cogitationis pusitivam aUquain rationem
;
non cognoscimus, nego. —

Neô cons., nam cogitalionciu esso
sinipHcem ac spiritualem, et ideo nuiteriae proprietat<>n\ ossn non
posse certo scimus. —
Ad ralionem a fortiori, dist. Deus mira- :
culose per transsubstantiationem lapidem in spiritum converterc

potcst, trans. tunc enim tota substantia lapidis csse dcsinorot
; ;
potest autcni iaccre ut, rcnianonte lapidis substantia, lapis eUciat

cogitationom, nego '» * ""'•''[
170. III. — Deni(iue falsa sunt matcrLalisml consectarla :
ima enim scientia^, arlis et moralitatis fundamenta diruit.

A. —
Matorialismus fundamcnta scientiarum evertit-'. Uc-
vera, ex una parte, nil nisi matcriam admittit sed materia ;
est contingens, mutabilis, finlla, dun» prima scicnllarum prin-

cipia sunt a^Lerna, ncrcssaria, imnuitabilia^ l^.x allcra vcro,
nobiliora cognitionum objecta, nempe Deum, arMmam, imo
substantias omnes extra scientiam ablegans, factis tantum cl
pbauujmcnis studere praesumit. Ergo ex ulraquc parte dclicit.

B. — MaLcrialisnuis artis fundamcnta diruit, ([uia veraiu
pulchri notionem attirigcre nequit ; sicjuidcm fons et origo pul-
chritudinis, (pjfc arte exprimilur, est in Dco pcrfcctissima
;
autcm hujus pulchritudinis imago est in mcnte luimana, quam

1, Cf. D' Grasset, Ja.s liinitiii de lu JUolugie. — 2. Cf. Gerdil, J)r lîrnmorlaliU
de l'dme. — 3. Taine. JJe V JntcUigence, p. 4. — 4. Sum. TheoL, p. 1, q. 79, n. 9,
a(J. 3.
SFt.UNDA PARS. DF. NATUHA HOMINIS 151
materlalistae e Hinc nihil in artibiis in-

medio tollere nituntur.
tendit nisi egregiam formam rerum materialium exprimere ;
ea de re, naturalismum abjectum crassumque sensualismum

redolent hodierna materiahstarum opera.
C. —
Materialismus tandem moralitatis fundamenta des-
truit etenim, existentia animae semel rejecta, hbertas locum
;
cedit fatahsmo, seu complexio functionum organismi physici

virtutibus et vitiis subslituitur homo quidem est machina et
;
automatum. Exinde morahtas, sed et rehgio et societas fvm"

ditus corruunt, nefandumque anarchise commentum gignitur.
Cojifirmatur, nam hfec consectaria in libris scientificis,
in operibus artis et in morlbus, lugenda experientia constant.
*171. Quaenam sint praecipua materialistarum argumenta ^
?
Iniiumcrffi quidem sunt materiahstarum objectiones, quiB
tamcn ad corta capita rrduci possunt scx praicipuas colhgcmus.
—
:
Obj. J'*. Anima do faclo uihil intclhgit sinc phantasmnte :

orgo sino corporc^ noc inlclligcrc, ncc agcrc, noc essc potost.
llosp. 1° Transeal ant. ISam phantasma, nocoasarium quidcm ad
idcam comparandam, non rcquiritur absohitc ad rcminiscentiam :
sufTicit vocabulum, Imo vocabuhmi modo praBccdit, modo scquilur

tantum rcminisccntiam, laiiquani lidehs « ccho » animee in
oorporc (n, 142).
2° Neô Nam liaec nccossitas non incumbit intchoctui
cons.
proptcr csscntiara suam scu intrinsccus, sed tantum extrinsoco
propter actualom anima; cum corpore conjunctionem. Undo ab-
sohite possihile est, 1° ut intollectus cogitet, species intehigibi-
h?8 hauriendo non a sensibus, sed ahunde v, g., e lumine divino :
;
2° ut reminisci possit, dissohito corpore, sine sensibih commotionc

in parte organica (n. 222).
Obj. II^. —
Sunt ajgrotantes, praescrtim hysterici, qui dupli-
cem manifostant conscientiam. Ergo habcnt animam divisibilcm et
materialcm ^.
Resp. Transeat ant., scd nego cons. Non onim repugnat persona,
qu8B, remanons identica, judicat sc non essc idcnticam siquidom ;
ahud est to iydi seu persona nostra, ahud autem judicium de

statu pcrsonae nostrae, Unum
sempor servat suam identitatem,
ahud autem iUusionibus imaginationis ct mcmoriae vitiari potest,
nam quaehl^ct facultas extra statum normalem, praescrtim in
aegrotantibus et amentibus, docipi potcst.
Obj. IIT'. —
Datur sequalilas intcr gradum intcnectus et co-
robri porfoclionem, Ergo intoUcctus (anima) et ccrcbrum sunt
unum et idcm ',
Kesp, 1« Nego ant. Revera porfoctio intenectus, ncquc cum

vohiminc, noque cum ponderc absoluto aut relativo, neque cum
1. Farges, l.r Cerveau, p, 109 a 220 ; —
Mercier, PsychoL, t. II, n, 257. —
2. Farges, Lc Cervcuu, 10'J-K{G. :). —
Farges, Ibid., 1^0-157,
qualitatibus chimicis aut physicis cerebri commensurari hactenus
potuit. Ex quo fatentur ipsi MatcriaHstae, Paul Bert et Ferriere :
« II y a donc dans le cervoau une inconnue que la science n'a pu

encore determiner *. »
2° Conc. ant., sed nego cons. Nam facultates sensibiles et orga-
nicas organis suis proportionari convenit. Cum autem facultates
intellectuales sensibilibus ordinarie et lato sensu proportionentur,
inde concedi potest aliqua proportio lata et indirecta inter intel-
lectum et ccrebrum, quin intellectus sit facultas organica.
172. ObjectiO IV;'. —
Slultitia et ehrietas, in quas hominum
mentes incidunt, sunt meri status organorum et materiae. Ergo
mens hominis nihil est nisi materia '.
Resp, Dist. ant. Hi sunt directe status facultatum organicarum,
qui tamen indirecte influxum habent in facultates spiritualos,
conc, qui nulhnn in cas habent influxum, /?eô. lêvora omnes —
organorum doloctus excrcilium sonsuum impodiunt lioc aulefft ;
destructo et turbatis cerobri phantasmalibus, iiitellectus ipse con-

venientur exerceri non potest. Unde nego consequens,
Obj. V''. —
Scientia domonstrat omncs hominis oporaliones in
una vel altera corebri partc localisari sed locahsatio non ost nisi
:
rorum matcriahum ergo anima cst matoriahs ',

,
Hosp. Dist. maj. LocaHsantur operationcs vegotativae ot seiisi-

tivsB, conc. spirituales, neiô. Priores cnim, quia sunt organica),.
;
ibi esse debent, ubi sunt earum organa, v. g., in cerebro. Postc-
riores autom, nec organicae sunt nec a)iunde in cerebro poni pos-
sunt, ut constat ex recentioribus cxpcrimentis, ita ut recens me-
dicus osscroro potiiorit « II n'y a phis de placc pour y locahser
:
les facultes intollectuollcs ^. »
06/. F/'. — Juxta

Psycho-Physicam, operationcs
Jioiâm
animaB tempore et quanlitate mensurari possunt sed quod tem- :
pore et spatio mensuratur est materiale crgo anima cst mate- ;
rialis ''.
Picsp. I^ Tempore mensurari possunt operationcs organicm,

conc, spirituales, snbd. sub aliquo resnectu, conc
: sub omni ;
ro?poctu, neô. Sunt cnim oporafioncs, v. g., ratiocinium, delibc-

ralio, qnsfi pluribus actibus constant, vel, sicut conternplatio, ])cr
ali(}!io(l l(!mpus protrahi |)ossunt. Ipse voro transitus facultatis
spiri tn.'ilis c potonti.i .-id ;i(;lnin, (uitn fi;it in inst;uiti, nullo niodo
mensurabihs cst.
2" Quantitale mensurari possunt disl., (luantitato itvlaphorica
:
opfirationos spiritnales, conc quantitatc dimonsiva et ()})erationos

;
organicae, subd. indirecte ct ay)proxirnative mensurantur, conc,

:
directc ot propric, ne<ô. Unde i})se Wundt « La loi do Webor n'a :
pas unc port«ê universelle. » Ila^c enim lex, quae sie enuntiari
potcst « L'intensit6 d'une sensation est ^galo au logarillitno (h^
:
1. Farges, I.r Crrvenu, p. 15:1. —

2. Farges, Jhid., p. iriH-lSO. — M. Farges,
Jbid., j). lSl-207. —
4. Farges. Jhid., j). 200, —
5, Farges, Jhid., j). 20S-22)i,
9ECUNDA PARS, DE NATURA HOMINIS 153
son excitaiion », a vi sensitiva organum informante immcrito

abstrahit.
^ Jnst. gen. —
Anima sequitiir vices corporis in omnibus v. g,^ ;
augetur, minuitur, debilitatur cum ipso corporc. Ergo non diflert

a corpore.
Resp. Dist. ant. anima sequitui vices corporis quoad naturam
:
suam seu essentialiter, nego quoad exercitium potcntiarum sua-;
rum seu per accidens, subd. in iis operationibus, quae ad partcm

:
sensitivam referuntur, conc. ita, delicicnte oculo, dcficit scnsatio

:
visus : —
in iis qucB referuntur ad partem rationalcm, nego ssepo ;
enim, ut constat, labentibus annis et corpore dcbilitato, scientia ct

virtus augentur *.
Unde cum cgregio philosopho concludere fas est « Au fond, lc :
materiahsme n'est pas plus redoutable chez M. Biichner que chez

Cabanis et que chez Lamettrie, ni que chez Hobbes, ni que chez
Epicure... sa vraie place est dans Ja sophistique il y r^stera ^ » :
173. Confirmetur auctoritaie tota doctrina de anima.

Non parvi refert theses nostras comprobare auctoritatis argu-
mejito. iSon desunt enim matorialistae, qui contendunl doctrinam
immatcriahtatis aniniae esse recentem et a Cartcsio primo edoc-
tam. Nam, si ipsis fides, ante Cartesium, vix unus fuit apud pliilo-
sophos, qui simplicitatem animae cognoverit. Sed contrarium
demonstratur :
A. — Ex auctoritate generishumani. Nam, etsi genus huma-

num non habuerit ideas expHcitas ac proprie philosophicas de
natura animae, certum est homines omnium tempoium et omnium
gentium tum cxcultos, tum sylvestres, firmiter tenuisse nobis
inesse spiritum, a materia distinctum, quo vivimus, sentimus, co-
gitamus, et qui, dissoluto corpore, futurus est immortalis « Le :
sens commun croit a l'esprit '. »
Constat ex idiomatibus popuJorum nam apud omnes, voces ;
« anima, spiritus », ut testatur ipse d'Holbach, designant prin-

cipium operandi a quo procedunt actus scnsationis, cogitationis et
volitionis dum e contra voces « materia et corpus », aliquid passi-
:
vum et extensum significant.

Constat ex historia universali nempe, dogma immortalitatis ,
animsB fuit reccptum apud Hcbraeos, TEgyptios, Persas, Jndos,

Sincnses, Graecos, Romanos, Scythas, Germanos, Gallos, ahosquc
vetcres et recentes populos ita ut liergier argutc scripserit: :
« II aurait ete plus court de citcr unc naticn qui eut profcsse une
croyance contraire jusquâ present, Ton n'en a connu aurune. »
;
Constat ex erroribus paganorum enimvero, talis fuit populo- ;
rum fides immaterialitati animae, illiusque a corpore distinctioni,

ut non pauci in errores materialismo prorsus oppositos lapsi
fuerint ex. g., pagani plerique spiritum seu quoddam gcnium
;
1. Conlra Gcidil., L. II, c. 79. — 2. Am. de Margerie, Philos. contenip., p. 226.

— 3. Bergson, Maliere el menioire, p. 07.
9.
.
154 PSYCHOLOGIA SEU ANTHROPOLOGIA.

esse motus principium, etiam in plantis et sideribus, autumarunt ;
item, Gallique putaverunt
iEgyptii, animam esse divinitatis
emanatior.em ve particiilam
B. —
Ex auctoritate philosophorum '. IUustrissimos ct quam- —
plurimos tum apud veteres, tum apud recentes philosophos,
immaterialitatem animae palam esse profcssos, indubium est iis
omnibus, qui philosophiae historia» studuerunt.
Impriniis apud i-êtereSy illud dogma magnificant intcr alios
Pythagoras, Plato, Aristoteles, Plutarchus> Xcnocrate?!, Cicero,
Longinus, Plotinus, ct plerique sive Platonis, sive Aristotehs dis-
cipuli. Quorum nonnuUa tcstimonia rcferre juvabit. Plato —
dixit « Animadverte, o Libes, ipsi divina, immortali, intelHgi-
:
bili, uniformi, indissolubih, sempcr codcm modo et secundum

eadem se habenti, animum esse simillimum {Phxdo), Aris- » —
toteles asserit animam rationalcm (voO;) esse a corpore separa-
bilcm (^^wcfTTo?) ct immortalem * TuUius vero dogma imma- —
tcriaUtatis anima), ut omnino evidens, his vcrbis profitetur :
« In animi cognitione dubitarc non possumus, nisi plane in phy-

sicis plumbci simus, quin nihil sit animis admixtum, nihil concrc-
lum, nihil copulatum, nihil coagmcntatum, nihil duplex '\ »
JEvo recenti, fatentibus ipsis matcrialismi fautoribus, philo-
sophi fcrc omncs animaB spiritualitatem profcssi sunt. Idcm sanc
diccndum est dc scholasticis ^vi-Medii, et futiHs cst assertio
quorumdam materialistarum, juxta (juos simphcitas anima)
pcniLus ignota fuit ante Cartcsium. Umnia reccntiorum tcsti-
monia compendiose contrahit Bossuetius, dicens « L'ame est :
une chose faite a Timagc et a la ressemblancc de Dicu c'est la sa ;
nature,c'est la sa substance...Ci(^ n'est ni un souCncni une vapeur,

ni un fcu subtil et conlinuenemcnt mouvaut. Ni Tair, ni le vcnt, ni
la fhimnK^ cjuelquc deliec qu'on riniagine, ne portent rempreinte
de Dieu. Lame n'est point composee ellc n'a ni etendue, ni ;
figure ca» Dicu, dont ello est Timage, et a qui elle doit etre cLer-
;
nellcment unie, nan a point non plus. (ûi vcrrait une ame croirait
cn <iuel(jue sorte voir Dieu comme on voit en (|ueh|uc sorL(! un ;
second solcil daiis un beau cristal ou il entre pour ainsi dire avcc
scs rayons » '*.
C. —
Ilajc liumana auctoritas S. Scripturae textibus, doctrina
SS. Patrurn, qui suam aucLoritat(!m eLiam hurnanam hab(MiL, sed
et d(M;retis Conciliorum omni cx parLe roboraLur, ut videsis in
Theologia. ^
CAPUT SECUNDUM.
DE CONJUNCTO '.
Ilorno anirna3 ct corpori^ mixtura (jiiaMhun csl, ct comnier-

1. Cl. Plutarchus,
—
l>f' iilarilis [iliilns., f.. IV, c. it cl. iii ; —
TuUius, Ti(snil.,
f. H», 2. Dr Ariiiiiii, III, c. v;— cf. Farges, Cavruii, \>. ^tS!». -
/>«
I,. I,
TulUus, 1'ii.sriil., M.
\..
21. — 4. LrlliTS ilr iiirlr, xxv. T). —

Liberatore,
;t.
l.r ConiiiDsr. /luninin;

1,.
—
I,
Mercier, l>si/choL, t. 11, ii. 2G'J-i274 ;

—
Dicl. de llidoL
cul/i., !n{. hoiiin: i/u Coiiis /nitimin.
:
§ECUNDA PARS, D£ NAttJRA ttOMlNlS 155
cium.Unde duplex articulus : —

I. De Modo Unionis inter
animam et corpus —
II. De Consectariis unionis seu de
;
commercio inter animam et corpus.
ARTICULUS I.
De modo Unionis animam inter et corpus.
Hujus quaestionis statum^ historiam, solutionem, confirma*

tionem et corollaria afTercmus. Quinque igitur sint paragraphi;
§ I. Status quaestionis.
174. Quid et quotuplex sit unio ?
A. — Unio in genere est compositio plurium in aliquod

unum. Est — 1*^ compositio, non quidem active sumpta, qua-
lenus qua;dam est agentis actio rebus uniendis tribuens
unionem, sed passive sunipta, ut eflectus hujus actionis in
rebus unitis. —2° Est plurium compositio nam unio plura :
requirit elementa seu res uniendas, quae sunt quasi materia

seu extrema unionis. —
3^ Est compositio in aliquod unum :
quod est finis et forma hujusce compositionis, et ex quo suum

nomen, suasque diversas species, unio mutuatur.
B. — Hic veniunt tres species unionis inter substantias :
1° Generatim unio est realis vel idealis. Prior est compositio

plurium in ahquani physicam unitatem v. g., membrorum in :
unum corpus. Posterior est compositio plurium in unum et

eumdem conceptum sive generis, v. g., animaha ; sive speciei,
v. g., discipuli in schola (OntoL, n. 45).
Jamvero unio substantiarum reahs, ratione termini in quo
extrema uniuntur, multiplex est
2° Est accidentalis vel suhstantialis. Prior est^ compositio
duarum substantiarum completarum in unum commune
accidens, v. g., duo corpora per mutuam actionem et passio-
nem in eodem motu uniuntur. Posterior est compositio dua-
rum substantiarum incompletarum in unum aliquod substan-
tiale, V. g., materiae et formse in unum ahquod corpus.
3° Htec autem unio substantialis est per se naturalis et
innatura rationali, personalis. —
Naturalis, quia compositio
•
duarum substantiarum quae per se sunt incompletee, conspirant

156 PSYCHOLOGiA SEU ANTHROPOLOGIA
in unicum principium activitatis quod erit natura, v. g., hu-

mana. —
Personalis, quia sic unitae duse substantiae conspi-
rant etiam, salvo miraculo, in unicam subsistentiam unius
naturae completae, et ideo, si natura est rationalis, in unam
personam.
175. En sensus qucBst/onis de unione animse et corporis.
Philosophi tria communiter admittunt cum scholasticis :
1° Inter operationes animae et motus corporis harmonia

mirabiHs existit quoties volumus ambulare, extendere bra-
:
chia, vel loqui, de facto ambulamus, extendimus brachia, vel

loquimur, saltem in statu normah.
quaedam viget dilTerentia inter corpus, animam
2^ Praeterea,
et hominemnemo enim corpus ab anima separatum seu ca-
;
daver, aut animam sine corpore appellat homincm.

3° Denique, absolvitur homo unione quadam animae et cor-
poris ; unde apparet veritas hujus Haec esse debctprincipii :•
unio animae ct corporis, ut in uno(pioque nostrum non diiplex

ant midti[)lex, sed iiiuis elUciatur agens. In hoc consen- —
tiiiiit omnes, sive philosophi, sive scientiarum naturahum
cullores, docti.aut indocti, exculti et rudiores.
Qiiauiam sit autem natura unionis hujusmodi utrum realis :
aut idealis tantum, utrum accidentahs vel substantialis...

denique quaenam sit explicatio harmoniae inter corpus et
animaiii taHs est cardo dilHcultatis, quae olim et nunc etiaiii
:
acerrime controvertitiir inter auctores.
§ II. Ilistoria quasstionis.
176. yar/oB senfenticB de unione animae et corporis.

A. —
Primum nobis occurrit commentum eoriini', qui ho-
minis cssenliam in anima sola reponunt, et hoc est systeina
inhnhitationis aniiiia^ in corpore huinano. Vi(kdicet :
l^* IMalo, Pylhagora, dociiil, animam ralionalein non

(lii('(^
cssc corpori nisi tan(piam motorem inoiîH, musicuin

iiiiit;iin,
lyrfc, naiilam iiavi, (ianique conjiinctionem essc naturalcm,

scd acci(](ml,alcni, ulpole piinilionis cansa, vcl ol) jpsiiis aiii-
mae dcsiderium eHcctam '.
2^ Inler recentiores, Cartcsius, nomen unionis substantialis
1. Alcibiades :
— cf, S.Augustinus, Dn Civit. l>ei, \,. XIII, c. xvii. n. 12.
retinens,ipsam unionem non semel negavit nam, jiixta ;
eiun,anima essentialiter cogitat sed quod in nobis cogitat;
hominem constituit ergo anima eaque sola dicitur homo \

;
3° Eamdem scntentiam saltem imphcite tuiti sunt philosophi,

qui pcrsonam humanam defmieruntcomplexionem phaenome- «
noium internorum (Locke) », « conscientiam operationum nos-
trarum (Kant) », vcl « naturam sui consciam (Rosmini) » ;
omnes enim to iyu seu personahtatem humanam, in anima sola

reponunt -.
B. —
Jam, duahsmo inter corpus et animam supposito,
fingendus erat unionis ahquis modus ad exphcandam consen-
sionem inter actus aniinge motusque corporis existentem •',
Unde tria systcmata e Cartesii figmento statiin nata sunt :
1""^ est occasionalismus. — Juxta Malebranchium ahosque

nonnuhos, corpiis et anima, hcet intime uniantur, non pos-
sunt in se invicem agere sed operationes animae sunt duntaxat
;
occasiones, quibus datis, Deus producit in corpore eirectus con-

sentaneos et in hoc « se mirabilem ostendit ^ » (OntoL, n. 162).
:
Propterea non adest nisi uiiio idealis inter animam et corpus,

quia nuhus est reahs influxus unius in alterum. Hinc —
occasionalismus dicitur etiam assistentia, eo quod Deus prajsto
sit aiiima) et corpori ut in iUis motus et actiones perficiat.
2""^ est harmonia praestahilita. — Leibnitzius occasionahs-
tas subsannat, dicens « Miratus sum frequenter ab homini-
:
bus tam eruditis sententias tam parumphilosophicas, tamque

primis rationis effatis contrarias probari potuisse » denique -^
;
suam harmoniam proponit. Admittit quidem, ut Malebranchius,

animam et corpus esse a se invicem prorsus independentes ;
sed expresse negat ea destitui omni actione, vel motu proprio

saltem immanenti. E contra, seriem operationum seu phaeno-
menorum vi nativa producunt eaque phgenomena, ex dispo-
;
sitione Dei creantis, harmonice conspirant « comme deux

horloges, merveiheusement accordees » ita quidquid jubet :
anima, corpus eodem instanti perficit sic corpus laesionem et ;
anima dolorem eadem hora experiri debent.

3um Qî influxus physicus seu systema causalitatis. Sunt —
1. Princip. Philosoph., I, 8 et 9 —
Cf. Medit., vi —
Cf. Eevue de Philos.,
juill.1904, p. 115. — ;
2. Cf. Liberatore. Comji. hiim., c. I, a. 2.

;
—
3. Liberatore,
Ibid., preface —
Sanseverino, Anthiop., i, n. 7. —
Cf. Malebranche, La
;
Jtiecherche de la Verite, L. VI, 2*= p., c. 3. — 'i.
5. Leibnitz, Theodicee, ii, 340.

158 PSYCHOLOGiA SeW ANTHROPOl-OGiA
Lockiani plerique, et alii
noDnuUi (Newlon, Clarke, Euler,
mutuam actionem an,ma=
saltem in Anglia), qui propugnarunt
corporis, et corporis in
operationes amm^. S,c, v^
g.
in motus cerebrum
in sensu motionibus et
nervorum ope ad
impressis deter-
usque propagatis,mens ad inquirendas rerum notiones
voluntate membrum
3.'; etîcilsim, suborU in animo
impelluntur. motusque m co
commov^ndi, nervi continuo
membro consequuntur '.
satisfacicntibus, triplex
r _
His imdem cxplicatioi.ibus non lu.t ad uu.oncm
aliud systc"J?dccursu'tcmporum excogitatum
animae et corporis facilius
cxphcandam :
10 Sy.ieJmeUia>.ons ,lasUcL .C^d-o^'-' Leclerc m.d.a- -

torcm plasticuni scu substanUam •"'«^«J'-^
excrcent ^ôb.s
substantia tsi mvu
inesse ccntendenint. ha
^
bilitate et intellectu destituta.

2o System. conunMonis .irû.n. - bunl -^-
^^^î
ûi
^tnmistffi
^
iJ .r o- Tonyioriji nccnon dynamistse, v. g., Fairnierj,
rrs":;t;mâ'cIrp=\obua cui. uniom. snbst.^^^^^^^^^
ct anuna vucs sini piut»iicxo
•
Ti;.w. ;.i-ta oos cornus
vcro umcam substantiam.

seu iontcm activitatis, non qm
auctore R«smim
30 Denique sv.tema sensus fundamentalis,
pI.c!?c:;.Ls ;vs.e,.u....
"'^^'
scn i";, sc..tits,.um corpus scnsu qu. vocatur
r tc.iu
-e„tiabs «.»„.. scn .0
"i
qui
~ ..st ;
:,;'jamc,;(;;i:"::u ani.V.abs; ct.
aulcn. corpus suum est
""
-^"^^^.^sr^brquW . ^.tiab-,
l.va, pcrc.,„t .d..a
cu... corporo
.,. ""/„
'J"''';
ênsu, lo
sicquc a,.....a ,,,sa
[»i'°"^ ^^;,;",^,'^ ^duplicl ralionc absolvitur,
un.oncn. 11»., 'S"; ' " ""
sort.tur huius sensus îmma-
ncmpc fil p(.r v.am scnsns aiumal.s, ct pcr Dcr „uj
nenlem ct idcalcm pcrccpt.oncm

'.
scholastlcaiocinvA.
anim» et corporis
177 En de unione
q,.ibus ph.losopln a scholas-
Tanla syslc.atu.u n.ultitudo,
.tecessitatem reeurrendt ad
ticorl tramite sese exsulaverunt,
, „ /,r,ct _ o Tongiorgi, Psychol., n. l«7-i68.
— '•">. Cf.
Liberatore, Conii>. hum., n. 322

el si.«i. ,
Neo-scolaslique, nov. 1000.

«ECtfND.V PAUS, Dfe NAtURA HOMINIS 159
veterum doctrlnam ostendere videtur. Porro, juxta scholas-

ticos, homo est duplici substantia3 reale compositam —— ab- ;
solvitur unione natwali et personali animaj ct corporis, — ita

ut anima sit vere, per se, immediate et substantiahtcr corporis
[orma. Seu fusius :
l^ Anima sola non constituit hominem, a fortioti corpus

solum dici nequit homo completus ; ergo homo est quaedam
corporis et animae compositio\
2" llaic autem unio uou est quid merc accidentale, sed est
unio suhstantialis^ et ideo naturahs et personaUs, quia ex ea
uuione constituitur una natura, seu una substantia completa
et composita (OntoL, necnon una persona^
n. 102),
3° H«c elhcitur duplex est, ex dictis
unio substantiahs sic :
in Cosmologia (n. 49), principium in omni composito natu-

rah, nempe materia ex qua dimanant extensio et passivitas,
forma autem ex qua defluit activitas. Porro corpus humanum
habetur ut substantia passiva, materiahs et perfectibihs ;
anima vero est substantia activa, formans et perficiens. Ergo

unio corporis et anima; erit simplex apphcatio scholasticae
theorim de materia et forma suhstantiali.
Ideo anima, eaque rationahs, est vere, per se, immediate
et substantiahter corporis forma. a) Est iêre, non metapho-—
rice tantum, sc. non est in corpore ad modum inhabitationis,
occasionis et harmoniae ;
—
b) per se, non per accidens, id est
« secundum essenliam, non tamen secundum operationem' »,
et ideo non per influxum physicum, nec per vires accidentales,

nec per sensum quamtumvis fundamentalem c) immediate, ;
—
nuho sc. habito unionis vinculo, quahs esset mediator plas-
ticus, vel principium vitale —
d) suhstantialiter, ut evenit
;
inter duo principia quorum unum assumens alterum, sese ei

intime et immediate communicat, et efhcit cum illo unam sub-
stantiam completam —
e) corporis forma
; sc. illud informat,
- ;
non per modum causaj moventis extrinsecaj, sed tanquam

principium intrinsecum, eique dat esse substantiale, necnon
esse corpus humanum, a quolibet aho specifice distinctum.
Hac unione perfecta, corpus et anima proprietates suas in-
confusas, hcet arcte unitas, servant, et quidquid uni vel alteri
1. S. Augustinus, De€is>ii. Dei^ xix. —

2. Sam. TheoL, p. III, q. 2, a. 1, ad 2.
— J. Quaal. diap,, De Anima, a. 7, ad 11.
competit, de ipso composito asseritur dicimus homi- ; ex. g.,

nem habere pedes et manus, intellectum et voluntatem (n. 185).
§ III. Solutio qudestionis.
178. Quae vera sententia de unione animae et corporis ?

sit
Doctrina scholastica, eaque sola propugnari potest. Etenim

THESIS I
Unio animde et corporis non est tantum accidentalis.
Prohatur I. — Directe. Rejiciendus est modus unionis qui

non solum ab experientia reprobatur, sed ipsam unionem
non explicat et hominem proscindit. Atqui taHs est unio
accidentalis aut a fortiori ideaHs :
l^ Ab quippe conscientia nos docet

experientia reprobatur ;
unicum subjectum quod in nobis operatur, et illud non

esse
esse solam animam, neque solum corpus, sed ex utroque simul
conflari^ —
Quod confirmalur sensu communi et modo lo-
quendi omnium v. g., idem subjectum dicit ambulo, iiitel-
; :
Hgo, habeo brachia, voluntatem, et aHa simiHa.

Non explicat unionem. Etenim de facto viget inter corpus
2^
et animam unio tani intima, ut a) ante unionem neutrum —
vere existat nec corpus est humanum, nec anima praêxistat
(n. 215) —
^) in unione sit operationum influxus universaHs
—
;
et conlinuus inter utrumque c) post unionem, corpus dis- ;
solvaLur et esse desinat. Porro rcs accidentaHter unitce, v. g.,

motor et mobile, manus et calamus, non talem subeunt inter-
dependentiam ; a fortiori rcs ideaHter unitae.
3° Proscindit lunninem^ —
tum in sua suhstantia nam res :
accidcntaHter unilai divcrsam habcnt subslantiam porro :
substantia hominis, sicuL entis cujuscumque, cst vere una ;

—
tuin in sua natura, nam, unione substantiaH rejccta, uiiio
accidentaHs, (juaHscumcpic sit, non impcdit quin dua^ sint iu
hominc subslanlia! complrtiry imo cas supponit ergo in eo noii :
crit unicus fons activitalis tum deniquc in sua persona-;

—
litatCy quaj in anima soHinmiodo rcponitur corpus cnim subs- ;
tantiaHter sejunctum ab anima non potest cum illa concurrcrc

ad unam caindcniquc pcrsonalitalcm constiliicndam.
lla;c auLcni onmia jis, ([um iiifra slalucntur, conlradicil,
1. Liberatore, Cowp. huw., c. i, .-f. 1 ; — c. vii, p. 311.

SECUNDA PARS, DE NATURA nOMINIS 161
11. — Indirecte. adversariorum sententiae sunt

Aliimde,
hypotheses, satis ingeniosae quidem, sed omnino frratuitae.
1. Plato nititur in praeexistentia animarum, Cartesius autem
in hoc supposito quod anima essentiahter cogitat quae duo :
non solum falsa sunt (n. 215, 164), sed unitatem personahtatis
directe omnino subvertunt.
2. Personahtas est ahquid substantiale ergo persona seu :
t6 syw non est actus, ut volunt Lockius, Kantius, et Rosmi-

ni, quicumque sit iUe actus, sive cogitatio, sive conscientia,
sive sensus (OntoL, n. 109).
Malebranchius et Leibnitzius contendunt substantias
3.
aclione mutua in se invicem esse destitutas porro causah- :
tatem reruni in invicem ahbi ostendimus (OntoL, n. 162-4).

4. Prseterea de mediatore plastico non est disserendi locus nam, :
ut patet, illa substantia nullo modo probatur, imo contradictoria

csl, ct, ctiamsi possibilis cssct, unioncm rcddcrct mediatam.
5. Denique sive influxus, sivc commixtio virium non est nisi unio
accidcntium, ncc facit substantialcm unioncm ergo, in utraquc ;
hypothcsi, unio tantum accidcntahs corpus intcr ct animam

minimc admitti potest.
THESIS III
179. Unio animae et corporis est naturalis et personalis.
Proh. A. — Est naturalis seu ex ea efhcitur unica natura,

i. e. radicale operandi et patiendi. Nam
unicum principium
ex duabus substantiis efhcitur una natura, ubi una
Ibi
saltem sine altera nuham operationem habet propriam. Porro
corpus humanum nuUum actum ehcere potest sine anima,
siquidem operationes vegetativae, sensitivae, appetitivae et
locomotivae, sunt utrique communes (n. 34, 46, 73, 80). Ergo ex
corpore et anima efficitur una natura seu unicus fons prima-
rius omnium hominis actionum. Conhrmatur minor, nam, —
ut fatentur adversarii, perceptio sensitiva, est actus simplex,
non duplex ergo non procedit a duabus, sed ab una natura
;
(n. 158).
Unde « e corpore et anima dicitur esse homo, sicut ex dua-
bus rebus quaedam tertia res constituta, quae neutra iUarum
est homo enim nec est anima, neque corpus* ».
;
B. —
Est personaliSf ex ea sc. eflicitur, unica persona, i. e.
unicum centrum attributionis ct imicum subjectum operandi.
1. S. Thomas, De ente el de essentia, c. iii.
1» Ibi adest una persona, ubi datur unicum centrum cui
tribuuntur omnes entis operationes. Porro, ut constat tum
intima experientia, tum modo loquendi omnium, uni et eidem
subjecto multa tribuuntur, quae corpori et animse conveniunt,
ut iêlle, ambulare, manducare, intelligere.^ Ergo rh l-^f^ seu
persona constat ex unione mentis et corpons.
20 Ibi adest una persona, ubi non solum principlum pri-
mum quo agimus, sed etiam subjectum quod operatur in
nobis unum Porro, teste conscientia, idem est ego qui
est.
ambulat et intelligit, patitur et appetit. Ergo « persona ho-
minis mixtura est animse et corporis * ».
Ergo tandem « ex anima et corpore constituitur in unoquo-
que nostrum duplex unitas, naturffi et personsp - ».
THESIS III
180. Anima forma suhstantiaUs

intellectim est
corporis humani.
Prah. I. — Indirecte. 1« Ex dictis in Cosmologia (n. 49),
oinnc composihun, in rebiis physicis, duplici principio pnmi-

genio coalescit, materia formaque substantiaU ergo pariter :
compositum humanum dupHci principio, corpore tanquam

materia et anima vchit forma substantiah, conflatur.
20 Ex dictis (n. 178), omnia systemata Platonis, Carlesii,
Mahdjranchii, Leibnitzii, Eulerii, Cudworlhii, Tongiorgii et
Rosminii, ad exphcandam corporis et aninue unionem, sunt
insnincientia. Eapropter, his rejectis, superest doctrina
scho-
laslica de informatione corporis ab anima.

30 Ex corpns ct anima constitnunt unicum
(hctis (n. 179),
principinrn primnm quo operamus et quod operatur in
nobis ;
al<|ni dna' snl)s1antia) in nnicnm subsistendi et

opcrandi
principium convenire non possunt, nisi una, intrinHccns c\im
el opo-
altera commnniranch), ab ea recipinl sunni snbsislendi
randi principinm crgo vel anima a ;
corpore, vel corpus ab
anima recipere debct suum subsistere et operari porro nnima, ;
(|inifn sit spiritnahs et simplex, recipcre ncquit a

corporc :
crgo nnima non informntur a corporc, sed corpus ab amma.

II. —
Directe. A. —
Primario cnim forma sul)stanliahs
tria pra^stat mntcria' (jnatn inFornint ncnipe nnnrn cssc cnin ;
wl c il|. --- 2. .S'(///(. 77//"/.. Tll, 2, n. 1,

—Augustinus,
1. S. Ki>ist. Voliis., i». «f.
ad 2 ; rj. 2, u. ."i, aij 1.

ipsa, — et ideo subsistere, — sed et specificum esse *. Porro

aiiiiua haec tria praestat corpori :
Dat corporis unum esse cum ipsa

1° : — siquidem anima
non communicat esse per modum causae eilicientis, sed for-
malis et intrinsecae : alioquin duplex esset esse et suppositum
in nobis, et, recepta existentia, corpus perseveraret iii esse,
etiam absente anima.
2° Dat ei subsistere :
— morte enim intercedente, corpus
humanum, ut sic, non subsistit, sed, corrupta ejus substan-
tia, multipHcantur et diversificantur novae substantia^,
in eo
donec ipsum in pulverem paulatim revertatur.
3° Dat specificum esse : —
nam ante unionem, corpus nihil
habet humanum, et, sublata unione, fit cadaver animae vero ;
si conjungatur, non solum a materia inorganica, sed etiam a
planta et bellua specifice distinguitur.

181. B. —
Secundario autem et consequenter, forma subs-
tantiahs est principium totius activitatis in ente. Atqui anima
est in corpore principium activitatis sensitivai, vegetativa?,
et physico-chimicae ergo est forma corporis humani.
:
(ônstat majory —
tum quia operatio sequitur esse, et ideo
agod dat esse, dare debet etiam operari tum quia nemo ;
—
quit nisi per id quod est actu seu per suam formam subs-
tantialem ;
—
tum denique quia forma, quum simpHcitate
gaudeat, non potest per emanationem et generationem, ah-
quam activitatem intrinsecam materiae largiri. Ergo necesse
est ut sit ejus forma substantiaHs (Cf. Cosmol., n. 53-54).
Minor tres habet partes quae sic etiam probantur :
l^ Quoad {>itam sensitivam, jam probatum est contra mate-

riaHsmum animam esse ejus principium, et speciatim corpus
solum non esse subjectum sensationis, appetitus sensitivi et
motus locaHs (n. 46, 71, 80), sed corpus animatum.
2° Ad vitam êgetatiiâm quod attinet, juvat ea quae jam
dicta sunt (n. 34), vel infra dicentur de vitaHsmo sic contra-
here corpus humanum vegetat vel a sola materia, vel ab
:
organismo, vel a viribus physicis, vel tandem ab anima. Atqui

non 1""^, quia materia non organisatur a seipsa, ut patet ;
non 2""™, quia materia, quantumvis aptissime disposita, dici
1. Liberatore, Cotnp. hum., c. vn, a. 4, n. 301 — Sanseverino, Anihrop n. 19

— Cf. Cont. Cent., L. II, c. 68.
; ;
—
nequit substantia vivens, aliter enim omne corpus organisa

tum esset vivens non 3""^, quia vita vegetativa transcendit
;
vires physico-chimicas est enim « semovenza » i. e. se ipsam

:
movens. Ergo corpus humanum habet etiam ut actu vegetet

ab aho principio, sc. ab anima *.
3° Tandem de activitate physico-chimicaf tria asseruntur :
a) Anima potest esse ilHus principium, quia ratione perfec-

tionis suae, continet eminenter vires formarum inferiorum,
fere eodem modo ac numerus superior continet inferiores.
b) Dehet esse secus enim corpus suam activitatem ab altero
:
principio substantiaH reciperet porro duplex principium subs-;
tantiale nequit esse in eodem ente, quin sit duplex natura.

c) De facto est..., quia scientifice constat operationes chi-
micas in viventibus et non viventibus specifice distingui,

salteni suo processu, et ideo in prioribus ab anima procedere -.
Ergo anima tribuit homini omnem gradum perfectionis
communicat corpori actum essendi quo
essentialem, insuper
ipsa est : humani '\
ergo est forma substantialis corporis
Qua^nam vero sub nomine corporis humani veniant, statiin
est dicendum, ut magis pateat thesis nostrae sensus.
182. Quaenam sint partes corporis humani animatm ?
Diximus (n. 181) animam esse formain corporis ergo :
I. —
Non fluidorunif quaj in organis sunt et moventur ante
eorum assimilationem et post desassimilationem,qua3 idco per
corpus transeunt sive ad corporis nulritionem, sivc ad ejus
pnrgalionem haic enim ii^strumcntalilcr lanlnm ab aninia
:
rcguntnr, qn;c cornmdem est motor lantnni, non fornia.

IJenc vcro et inq:>rimis organorum^ sicnti sunt carnes et ncrvi,
item ossa et alia quaj vitam et motum habent et pertinent ad
corporis humani integritatem.
IT. — sanguine voro spociatini quaeritur au ipso vita
Do,
Jiiimana pracditus sit auuon. Porro vila praeditutn osso tcniont lu)-
(licornnos JMiysiolojî. .Juxta cos san«>;iiis i,Hol)ulis rul)ris, ojolmiis
alhis ot licjuido plasmatc constituitur. Porro globuli, ad nioduni
collula) orgauioai, vivcre vidcntur oodom cuim modo nascuntur, :
initriunhir, cvolvuutur ct miilliplioanlur.Ulrum v<'ro vila Iinniana

pra^ditus sit, tri()lox ost opinio piiilosopliica,
A. — Ajfirrnolipam tcncnt plurimi justa qims san<,niis osl or<>a-
num liumanum vivons, ncc idco mirum cur ad intogritatonj oor-
1. (Juirst. flisi)., de Aninia, n. 1. — 2. Fargef, La Vie. p. -'iT-r^C. — :J. Thesis

Thomistica XVI' — Sum. Thrnl.. p. I, (|. 7«i, ». \'.\.
poris pertineat, resurêndus quidem in corporibus gloriosis... Ita

plerique Thomislje cum Cajetano. Complutenses ct plures alii.
B. —Negafiuam tenucrunt post S. Bonavcnturam Scotistae et
cum Suarezio scholastici recentiores '. —
Ratio palmaris est quod
sanguis humanus non est corpus, sed alimcntum ct, alimcntorum
instar, nondum in substantiam aliti convcrsus cst crgo sanguis :
ante assimilationcm, sicut ct alii humores post desassimilationem,

vitsB corporca; non cst particcps.
C. —Distinclivam aliqui habcnt sententiam juxta cos, vcrisi- :
milc cst sanguincm, ante assimilationcm suam, non csse praeditum

vita humana scd vita quadam vegctativa frui
;
"^.
Jamvcro D. Thomas ', docct sanguincm humanum « ad veri-

tatem ct intcgritatcm humanae naturae pertinerc » si cnim san- :
guis non essct animatus sed purum alimentum, ab unitate esse

individualis sejungi dcbcrct —
et idco nec fuissct in Christo
socundum hypostasim unitus Vcrbo, ncc in corporc glorioso rcs-
taurandus, nec cum eo, in transsubstantiatione cucharistica,
« naturalem concomitantiam » habcrct caro Christi.
III. —
Utrum ungiies, capilli ct alia qusB in corpore nostro mo-
tum ct vitam habcnt, ab 'anima informcntur, controvertitur
adhuc ct fcre cadcm cst solutio.
§ IV. Confirmatio solutionis.

Duplici ex parlc confirmatur doctrina de composito hu-
mano, sc, explicatione difficultatum et auctoritate.
183.Quomodo res spiritualis possit esse forma corporis ? *
Respondeo propter perfectionem suam, tamen cum imper-

:
fectione mixtam. —
Nam, vi prioris, anima praeter spirituali-
tatem continet formarum inferiorum perfectiones, eodem ferme
modo ac numerus superior continet inferiorem, ut jam dixi-
mus. — Vi
posterioris^ est substantia, aliquatenus in ordine
suo incompleta, et per consequens cum altera uniri indigens.
Ex hoc principio habentur variae distinctiones ad solvendas
adversariorum objectiones.
0})j. I^. —
Esse corporis esset esse anima) quod est falsum. :
Hesp. Dist. Anima fit corpus et vicissim, nego ex utroque ;
fit ens novum, cujus esse corpori communicatur ab anima.
Inst. —
Principia essentiahter opposita, ut corpus et anima,
in unum compositum convenire npn valent ergo. :
Resp. Dist. id non valent per conversionem unius in alte-

:
1.Suarez, de Kurhorislia, Disp. 51, sect. .3. —

2. Cf. Farges, I.a Vie, p. 24,
29 et siiiv. —;i. S. Thomas, Quodl. V, a. 5 Sum. TheoL, p. 3. q. 54, a. 2, ad 3
— ;
——
;
Cf. Salmanticenses, de Incarn., Disp. X, dub. I et II, n. 20-30 Billot, de

Eucharistia, ed. 4-', p. 468. —
4. Lahousse, PsychoL, n. 578, 611 Liberatore, ;
;
Comp. hum., c. X, a. i, u, iv, v.

rum, conc. ;
per mutuam unionem, nego. Revera, anima
converti non potest in corpus, neque corpus in animam :
sed e duobus elementis, quorum nnum est alterius comple-

mentum, quod unum est passivum, alterum vero activum,
eo
fieri unum compositum, non tantum concipi potest, sed ali-
ter concipi nequit.
Obj. II^. — Anima cum corpore fit unum et pars corporis.
Resp. Dist. : est pars informans, conc, integrans, nego. —
Unde est definitive prsesens in toto corpore, conc. ; in aliqua
corporis parte locata, nego.
Obj. III'^. — Anima ab esse corporis sejungitur vel non : si
prius, ex utroque non fit unum ens : si posterius, est corporea.

Resp. Dist.y non sejungitur, quatenus anima est princi-
pium sentiendi, vegetandi et corporeitatis, conc. quatenus ;
est principium volendi et intelligendi, nego.

Ohj.^ IV'^. —
Intellectiones et volitiones non sunt compo-
siti, sed animai crgo anima, non compositum, est homo.
:
Resp. Dist.^ non sunt compositi ut principiam (juo, conc. ;
ut principiuni ([viod, nego nam anima habet potentias sibi

;
proprias, c[ua3 non communicant cuni corpore.

Obj. V'\ —
Anima est spiritualis sed ens spirituale forma ;
corporis esse nequit ergo anima non est forma cor])oris.

:
Resp. Dist. min.y purus spiritus id non valet, conc. spiri- ;
tus non purus, nego. Porro talis est aninia, qua) non informat
corpus ut est spiritus, sed (jualenus a spiritualitatc dcliciens
et polentiis otgauicis prtcdila '.
Obj. V 1'^ —
Forma corporis habet potentias corpori alli-
gatas pdrro non sic anima crgo non est forma corporis.
; ;
Resp. Dist. maj. forina corporis non subsislons, conc.

:
;
subsistens, subdist., (luasdain fuibet corpori alligalas, conc,

alias autem non habet a corpore independcntes, adhuc subdist.,
extrinsecus, conc, intrinsecus, nego. Porro talis est anima.
184. Consonat theoria de composito humano cum iheologia.
A. -— l'^n scilu;(;L JCcclesiiv docuineiUa. Sic loquiLur (loncihiini
Vicnnonsf} « Doclrinani
: omncm scu proposiLioncni Lcnicrc
assorcnLcm, auL V(!iLcnLcm in dnltium, qnod subsLanLia animw
rationalis scu inlcllccLivtt, uere ac per sr, Ininumi corporis non sit
forrna, vclut erroneam ac vcriLaLi caLhoiicsB (idei iiUmicani, sacro
approbantc Concilio, rcprobamus, definicntcs, uL cunclis nota sit
J, Liberatore, Cuinii. hniii., c, x, a. iv, p. .'i()4.
fitlei sincera vnritas, ac praecludatur uRiversis erroribus aditus ne

subintrent, quod quisquis dcmccps asscrere, defendere, seu tenere
pertinaciter praBsumpserit, quod anima rationalis seu intellectiva
non sit forma corporis humani per ê et e^sentialiier, tanquam
haereticus sit ccnsendus '. »
Idem docet Concilium Latcrancnse, sub Leone X *. — Addit- -
que Pius IX « Noscimus iisdemlibiis (Guntheri) laedi catholicam

:
scntcntiam ac doctrinam dc homine, qui corporc ct anima ita

absolvitur, ut anima oaque rationalis sit vere, per se, atque imme-
diate corporis forma » ',
B. —In iis documentis expresse contineri tria puncta doctrin»

scholasticse, trcsque praefatas theses, nemo non videt *.
§ V. Corollarium solutionis.
humana, persona humana et homo ?

185. Quid sint natura
Ex corpus et anima non sunt duae substantia} actu
dictis «
exislehtes, scd ex eis duobus fit iina substantia actu exis-
tens' », quae compositum humanum seu homo dicitur. Porro :
A. — Natura humana est ipsum compositum humanum,

quatenus est Y>Tinci])i\imactLonumautpassionujn '^(Ontol.,n. 107).
1° Est principium intrinsecum et permanens, sc. a quo pro-
cedunt actiones et passiones nostrae. Attamen corpus et anima
non eodem modo se habent ad principium hujusmodi consti-
tuendum : anima quidem est radix et fons omnium vitae
functionum, ut alibi dictum cst (n. 181), dum corpus est
i nstrumentumy animae substantialiter unitum ^.
2^ Est principium actionum et passionum ; id est, agit per

modum causse eflficientis, vel aliquid recipit ab agente ex-
trinseco ; v. g., homo vi suae naturae vegetat, sentit, ambu-
lat, loquitur, edocetur, aliaque similia perficit vel accipit.
B. —
Persona humana definiri potest compositum huma- :
num^ quatenus est subjectum operationum sihi propriarum.

Persona —
1° est compositum humanum, quatenus est suh-
jectum, et sic distingui debet a natura, distinctione saltem
modali. —
2° est subjectum operationum sihi propriarum ;
quae sc. ipsi tribuuntur, secundum adagium : actiones sunt

suppositorum. Sic dicimus ego ambulo, ego patior, ego sentio.
—
:
Hinc notio personaHtatis humanae quatuor importat :
substantiam completam, rationalem, —

subjectum capax —
1. Cf. Denzinger, n. 481 ; Zigliara, De Merde Concilii Viennensis. 2. Zigliara, —
Ibid., n. 621. —
3. Episl. dd Arch. Colon. 1857, ap. Denzinger, n. 1655. 4. Li- —
beratore, Comp. huin., c. vii, a. 6, n. 313 et 314. —
5. Coritra Cent., L. IT, c. 6!).
— /6. S. Thomas.JDe ente et de essentia, c. iii. —
7. .Siiin. Theul., p. III, q. 2,
a. 6, aa 4.
suos actus et quamdam imputabilitatem in

exerendi, —
agendo. Quocirca, « persona significat id quod est perfectis-
simum in tota natura, sc. subsistens in rationali natura ». ^
C. —
Homo a veteribus sapientibus, ait S. Augustinus, ita
logice definitus est animal rationale *. »
: « Homo est
Juxta Platonem, homo est « animus qui corpore, imperando,

utitur ». Eodem sensu scripsit D. de Bonald
* « L'homme est une :
intelligence servie por des organes. » Alii alias definitiones tra-

diderunt qua? pariter unionem substantialcm mentis et corporis
:
non exhibent...
Quapropter definitio veterum caeteris antecellit. Vox —
animal designat genus, et rationale diflerentiam specificam.
Homo est animal ergo constat anima et corpore inter se
:
unitis ita ut anima sit corporis forma substantialis. Homo

est rationalis, et sic a quolibet alio animali realiter et specifice
difTert. « Animal significat id quod hal)ct naluram scnsitivam,
Thomas ralionale vcro, ipiod liabct naturam
ail S. ;
inlcllcc-
tivam homo vero, quod habet utrumque ^ »
;
Et sic absolvitur homo, de quo scripsit S. Gregorius Ma-

gniis Omnis creaturae aliquid habet homo habet namque
: « :
homo commune esse cum lapidibus, îvere cum arboribus,

sentire cum animabbus, intelligere cum angelis \ »
ARTICULUS IL
De Commercio animae et corporis.
Quoniam ex dictis, ea est unio animae et corporis, ut ncu-

tra ex iis duabus substantiis in aliam convertatur, statim
quaBrendum occurrit quodnam sit commercium anima; et

corporis nempe, ulnim una anima intcllectiva sit in corpore,
:
an eadem sit iii omnil)us, uhinam sit, ct qualcm in corpus

influxum cxerceat vel ab eo patiatur. Ilaec quatuor, per mo-
dum corollarii, ex praecedentibus infcrre licet in quadrupHci
parngraplio :
1"^ erit de Unitate animae ;
2"^ de Identitatc ',\ui-
m.T ;
3"^ de Sede animae in corporc ;
4"^ de utriusque Injluxu.
§ I. De Unitate animve in corpore.
VjU liujus ccl(d)ris qii.Tstionis historiam ct solutionem.
1.Sum. TheoL, p. I, q. 25), a. — Mercier, Psi/rhnl, t. II, n. 270. —

2. J)e Online, L. II, c. xi. — 3.
.1 ;
Plato, Alcih., I. — Siun. Theol., p. 1, q. 85,

a. 5, ad 3. —
5. Jlornil. 29, supcr J'Wanyi.
-'i.
SfeCUNDA 1»ARS, DE NATURA HOMINIS 169
r I. Historia quasstionis.
186. Quot sint opiniones de unitate animae in corpore ?
Jam
identitatem anima) vegetativse et sensitivse in Cosmo-
logia (n. 101) demonstravimus utrum ergo in homine anima ;
rationalis sit etiam vegetativa et sensitiva nunc quaeritur.

Triplex afferri potest solutio enim dicetur tres esse ani-
: vel
mas in homine, vel duas, vel unam tantum. Revera omnes
philosophi veteres et recentiores, qui hanc difficultatem solvere
tentarunt, ad tres classes reducuntur.
1. Apud antiquoSy multi contenderunt triplex esse vitaB princi-
pium : unum quidem intellcctivum, ahud sensitivum, tertiumque
veg^tativum {V\ato,Hesp.).~ Quidam vero duas finxciunt animas,
unam rationalem, alteramque sensitivam et vegetativam (Hippo-
crates), vel unam rationalem et sensitivam alteramque vegetati-
vam. —
Plurimi tandem docuerunt animam, eamque rationalem,
vi suae unionis cum corpoie esse principium unicum omnis functio-
nis vitae, ctiam vegetativse (Aristoteles, Stoici, Neoplatonici, etc).
2. Apud philosophorum et physiologorum

recentes, diversae
sententiee referri etiam possunt ad tria systemata, quse nuncu-
pari solent Organicismus, Vitalismus, Animismus.
Juxta organicistas, phaenomena vit«, saltem i^fgetalii'3e, in
homine, non procedunt ex anima rationah, sed :
a) Juxta mullos, resultant ex aptissima organorum materialium

dispositione « Lorsque le corps, aiunt cum Cartesio, a tous ses
:
organes, disposes a quelques mouvements, il n'a pas besoin de

Tame pour les produire » *
; —
et hi, licet plures sint spirituaUst»,
dicuntur orqanicistce.
b) Juxta alios, procedunt a viribus organicis, quales sunt irrita-
biiitas, CGUtractibilitas... quas voce communi vocant « proprie-
tates vitales » : — ita Bichat, Cl. Bernard, et hi sunt iaulores
semi-organicismi.
c) Cui afTinis est opinio Scotistarum de forma corporeitatis, quam
inducunt, pr»tcr animam, in hominem velut in omnem viventem,
ad expHcandum non quidem vit» phsenomena, sed organisa-
tionem corporis "K
Ast formam corporeitatis, sicut organicismum et semi-orga-
nicismum in Cosmologia confutavimus (n. 94, 101). Unde lis
dirimenda manet inter vitalistas qui duplex, et animistas qui
unicum principium vitale in homine propugnant.
187 En vitalismi prsecipui fautores et tresformae \
Ex dictis, a maxima antiquitate, sicut et hodie, nonnulli
mediam elegerunt viam inter organicismum et animismum.
1. TraiU de Vliomme, t. IV, pag. ult. — 2. ISuper IV Sent., dist. ii,q. 3, sch. 54.
— 3. Cf. Facult. medic. Monspessulana, De principio vitali ;
— Lordat, iixpo-
10
1. Quidam post Platoncm ct Plutarchum, tres finxerunt
veteres,
animas, unam
rationalem, aliam irascibilem et tertiam concu-
piscibilem primam in cerebro, secundam in hepate, tertiam in
:
corde. Ea sententia propugnata est a Gulielmo de Lamarre et ab

Anglis nonnullis \ a quibus paululum recessit Van Helmont, qui
praeter animam intellectivam et sensitivam, vires vegetativas seu
Archeos admisit.
2. Saeculis recentioribus, Baco, Gassendi, BulTon, Ahrens,
Jouffroy, Maine de Biran, Ubaghs, Guntherus et Baltzerus,
denique facultas Monspessulana, cui praefuit Barthez, et quam
nuper illustravit D^ Grasset, duas animas et quasi duplicem
hominem —
juxta D'' Grasset, duplicem psychismum in —
unoquoque nostrum.agnaverunt, duplici quidem via :
a) Imprimis juxta Guntherum, una anima est intellectiva

et immortalis, altera sensitiva et vegetativa et inortalis.
b) Juxta pero vitalistas proprie dictos, prajter animam sen-
sitivam et rationalem, in homine existit quoddam principium

vitale, quo producuntur motus et functiones vitae vegetativse.
« On doit rapporter les divers mouvements qui s'operent
dans le corps humain vivaiiL d deux principcs thllrrenls, dont
raction ii'est point mecanique et dont la natiire est occultc :
Tun est Tame pensante, et Tautre est le principe de la vie »
(Barthez).
1'^n argumentum fundamentale : multaj sunt vitae corporeae
fuuctiones, (pia; non pendent ab intellectu et voluntate : igitur
tril)ui debent principio cuidam, ab anima rationaH distincto,
188. En animismi praecipiii fautores et duae formae -.
IMcriciuc phih)S()[)hi, cum naturalistis noii paucis, unum

adniillunt vila) principiiim, sc. aniniani canniuc ralionalcm.
Iniprimis, apud
auliiiuos, ArisLoleles, dciude SLoici phirimi ;
— NcophiLonici —
1'aLres Ecch^sia) prajcipui scholasLici —
post S. AMscinium, S. Tlioinam cL Suare/iuni
;
Stald, Jour, ;
—
;
dain, llecamier. Houillicr, cuni ipsis Fraiick, Jâvaisson rt Tissot-

oHm vitalisnii dclciisoribus alii Landcin quaniplurinii, inLer ;
—
rncdicos cL naLuralisLas, docucruiiL Kiiiiin Jioiuiuilius incsse prin-
cipium vitalc.
silion 1(1 iliirlrine nuilir. ilr lUtvlhrz — Maine de Biran, Essai (Vnnlhroiiolnîr
— il<'
Ahrens, < onrs ilr iilii/siolofiir — Th. H.

;
IVIartin, 1'liilosoiiliir sfiiril. dr Ut naliirc

;
— Saisset, I.Wmr rl1. Glisson,

la \ ir. ---
;
sithslnnlia nirrnrl. 2. C.f. Inlcr

I >r
—
— ;
SS. Patres, S. Gregorius Nyss. rraii. ilr (orninl. Iioniinis S. Augustinus, Da

Sjiirilu rl Aniina - S. Athanasius, Conlia Aiiollin.; S. Ambrosius, I^x-
;
—
Itosil. hA'aim. ; — ;
S. Jo. Chrysostomus, lloiinlia xiii. Intcr yoliolaslicos, S. — —

Thomas, hr .\ninin, Sitm. '1'hrol., posl Arislolelem, />« ittolii^ liiti'( rcccnlin-
res F. Ravaisson, l.a 1'hilo.soiiliir hranrc uii MIX" sidclu ; m Bouillier, I>ii — •
firinciiir vilnl rl ilr, l\lmr itriisaulr —

Jourdain, 1'hilosoiihic ilo S. Auauslin -^
Stahl. riiriiiia niciliid %<rra —
Fredault, 'irailr iraiilhroi>ola .ic.
\
;
;
IUorum systenia iioinine comniuni vocatur aniniisinus.

Porro omnes animista^ rejiciunt organicismum et vitalismum,
docentcjue aniinam rationalem esse unicuni vitae principium,
et iliius influxu cunctas operationes vita3 in homine produci.
— Dissentiunt vero de inodo secflndum quem anima rationa-
lisintluxum exercet in corpus :
NonnuUi, duce Stahl, asserunt unionem mentis et cor-

1°
poris eHici mediante ratione quapropter, intellectus et volun- :
tas sunt facultates, quibus organa physica formantur et aptan-

tur usibus sibi propriis (n. 35, CosmoL, n. 97) ;perquasetiam —
omnes vitae sensitivae ac vegetativaefunctionesexerceridebent '.
2^ Thomistae, cum ahis plerisque, merito docent unionem

iiientis et corporis immediate et per essentiam eilici. Quocirca,
incns corpori communicat et esse substantiale, et esse corpus
liumanum suis organis instructum, et esse vegetativum, et
esse sensitivum quum autem materia cogitare nequeat, po-
;
tentiam intelhgendi, necnon ilhus facultatis exercitium non

largitur corpori « Est in anima (rationah) considerare ct
:
i})sius essentiam et potentiam ejus. Secundum essentiam qui-

dem suam, dat esse tah corpori secundum potentiam vero, ;
operationes proprias elhcit ". »
Sic anima perfectiones omnioim formarum inferioris ordi-

nis in se continet '\ et insuper ijitelhgendi virtute praedita est
ideoque, merito dicitur compendium omnis creaturae et imago
Dei invisibilis.
II. Solutio quaestionis.
Utrum sit in liomine unicum vitae principium ?

189, '
(ûomodo anima rationalis naturaliter exercere possit opc-

rationes vegetativas, diximus in prima parte (n. 35) eamdem ;
de jacto illas exercere statuit sequens
TIIESIS
In liotuinc, eadem anima est rationalis, scnsitiva siniul

et iêgetatiiâ '.
A. — Probatur experientia, quse duo testatur : — i^ unita-
1. Stahl, De scopo et fine corporis. —

2. Conlra Genl., L. II, c. G9. —
3. Quspst.
iliap., de AninLa. a. 11. — 4. Contra Gent., L. II, c. 69 ;i —
Quaist. disp., de Anirna,
11. — 5. Kleutgen, La Philos. schol., t. IV, n. 823.
tem principii et subjecti triplicis vitae 2^ influxum pu- ;

—
gnamve diversarum hominis operationum.
1° Quoad primum, sic argumentor Unusquisque conscius :
est unum idemque principium in nobis efficere diversos actus

vitae vegetativae, sensibilis et intellectualis quippe dicimus : :
ego nutrior, cresco, sentio, intelligo, volo, et alia similia. Hoc

autem unum principium non potest esse nisi anima rationalis,
tum quia sola potest intelligere et velle, tum quia, teste cons-
cientia, nemo ex nobis actus hujusmodi principio materiali
aut vitali ab anima distincto tribuit, sed ipsi animae. Ergo.
2^ Quoad secundum, sic : Mutuns est influxus inter ope-
rationes vegetativas, sensitivas et intellectuales ; hic autem
inexpHcabihs evadit sine identitate primi principii quo illae
operationes eHciuntur ergo admittatur oportet haec identitas.
;
Constant major et minor. Major, nam, quando una —

operatio est vividior, attenuatur aUa. Sic, ut aha (n. 198)
omittam, digestio gravis impedit meditationem et vicissim ;
passio vehemens morbum causat et mortem phantasia non ;
tantum intellectioni favet aut nocet, sed et motum accelerat

vel suspendit, necnon, testibus medicis, impedit ipsam nutri-
tioncm et reproductionem, praesertim in hystericis (n. 206). —
Minor, nam, si nobis duae vel tres insunt aniiuae reaHter dis-
tinctae cur actio immanens unius, v. g., intellectus, minueret
aut impediret operationem alterius animae ? Cur plurium ani-
marum operatlones simul crescere aut simul minul nou posslnt?
Non apparcl, duni e contra facile cxpHcatur illa solldarltas In
pHiribus facultatibus ejusdem animae.
B. — Ralione, ex dc unlonc corporis et animae anima
dictis :
rallonalls ita unitur coriôri ut sit cjusdcm forma substan-

tiaHs crgo unlca cst ct sensitiva sinml ct vcgetativa.
; Pro- —
batur consecjucns, nam cx dictis in Cosmologia (n. 53) in ((no-
Hbct cnte una est forma substantiaHs forma auteni est fons :
totius actlvitatls in mat(;rla (luatn iKMTicIt. — Inio, n(>c (^liiun

ad organlsationcrn cor[)orIs rc((uiri allain formam corporcilalis,
concludit S. Thonias « Iii hoc homine non est alla fornia
:
substantialls In aclu ((uani anima rationalis, et pcr cani lion\o

non soHim est hoino, scd et animal et vivens et corpus, ct
substantia ct cns : alitcr, unitas substantialis ct i^crsonaHs
subslstcrc non posset '. »
1. Sain. Theul., p. 1, r(. 7(i, a. î, .ul 4.

Confirmatur aurtnrifafp. Nam pripfor pliilosophos ct naturalistas,

qiiiaiiimismum propuirnant, in favorcm nostra) thcsis militat
Ecclcsia. Revera, Pius IX, anno 1857, doctrinam Guntheri primo
roprobavit postoa contra Balt/erum, discipulum GuntheTi,
'
;
oxprosse docuit sine errore in pde non posse nowari « hanc scnten-
tiam, quse itnum iii homine ponit intx principium, animam scilicet
ralionalem, a qua corpus quoque ct molum ct vitam omnom ot
sensum accipiat *. »
190. Hinc, sicut organicismus. vitalismus est falsus.
Constat ex thesi pro utroque, speciatiiii ex dictis (n. 186)
pro orn;anicismo, el pro duodynaniismo confirmatur co quod
hahctur nt hypolhcsis inutilis^ gratuita ct periculosa.
1° Est inutilis, anima cnim hiimana sufTicit ad diversâs
vita; functiones exercendas, quia possidet in se virtutes forma-
rum inferiorum, illarumque olTicio funo;i'nr, secundum ea
S. Thomae : « Dicendum cst quod nulla alia forma substan-
tialis est in homine, nisi sola anima intcllcctiva, et quod ipsa,
sicut virtute continet animam
sensitivam et nutritivam, ita
virtute continet omncs inferiores formas, et facit ipsa sola
quidquid imperfectiores formae in aliis faciunt ^ »
2° Est gratuita, i. e., nullo stabilitur fundamento nam eo ;
quod conscientia non advertit motiis nutritionis,imo nec omnes

sensibilitatis actus, concludere non licet principium nutritivum
et sensitivum ab anima difTerre nam eadem substantia va- ;
rios actus et a seinvicem independentes eflicere potest Aliun- '.
de, anima humana corpus informare potest et quasdam pro-

prietates illi communicare sinc auxilio intellectus unio enim ;
animae et corporis non fit mediante intellectu, sed immediate,

ut supra ostensum est (n. 180).
3^ Est periculosa. Duodynamismus enim unitatem substan-
tialem et personalem in homine diruit, admittendo sc. princi-
pium vitale ab anima simul et corpore distinctum sic enim :
homo non absolvitur corpore ct anima, scd duplex agnoscen-

sum est in nobis principium vivens et activitate praeditum.
191. Quomodo solvantur objectiones contra animismum ^ ?
Ohj. /' ". Ouot sunt diversae operationes, tot sunt earumdem
1. Brcve nd Archirp. Coloniens, ap. Denzinger. n. 1655. — 2. Breve ad Epis-

cop. an. 1857, ap. Denzinger, ibid.
Wralisla<,v, — 3. Sum. Theol., p. q. 76,
a. 4 — Mgr de la Bouillerie. IJIlonime. p. 48. — 4. Sum. Theol.,
I,
p. III,
—
;
q. 10, a. 11, ad 1. 5. Farges, La Vie, 111-144. —;6. Targes,^ Ibid., 111-118,

iO,
principia. Atqui operationes vegetativae sunt inconscise, caeterae
vero consciae. Ergo duplex est in homine anima, una rationalis qasB
conscias, altera vitalis quse inconscias operationes producit.
Resp. —
Ad. maj. Quot..., tot sunt principia proxima, conc. ;
prima, npgo secus enim, sicut Van Helmont archeos, ita adver-
sarii
;
animas multiplicarent. —
Ad min. operationes vegeta- :
tivge plures sunt inconsciae, conc. omnes, nego imo successive

—
; :
consciae et inconsciae fieri possunt. Ad cons. ergo duplex cst :
anima, nego, sed ana anima divcrsis facultatibus praedita, ideoquc

diversas operationes producerc valens.
Inst. I^ ^. —
In homine duplex est inclinatio una ad bonum, :
altera ad malum. Ergo homo duplex est (Ita Buffon).

Resp. Dist. ant. adest in eo dualitas moralis et ratione objccti,
:
conc. dualitas physica et rationo principii, siihd. in facultatibus,

; :
conc, in substantia, nego.

Inst. II'' "-. —
Physice separantur organa vitae ab organis
sensus crgo etiam principium vitae a principio sonsus.
:
Rcsp. Dist. cons. ergo in organis invenitur duplox genus facul-

:
tatiim cjusdcm principii radicalis, conc. duplcx principium subs- ;
tantiale, quorum unum esset vegetativum, alterum sensitivum,

nego.
Inst. IIl^ '. —
Facultas vitalis sola insenescity item et hsere-
ditaie transmittitur, minime vero intellectus ergo, ;
Rosp. Transeat ant. nego cons., somper ob eamdem rationom.

— ;
Dixit transeat, nam, etsi per so non insonescat intellectus, noc

:
haereditarius sit, tamen cxtrinsoco ob dcpondcntiam a sensibus,

aliquatenus ct cx parte scncsccrc et transmitti, cxpericntia dc-
prohonditnr.
Inst. /F"*. —
Non eadcm anima cogitationem et digestionem
facit ergo saltem duplox est anima.
:
Rcsp. Non facit eadom facullalo, nec eodom processu, conc. ;
diverso proccssu et alia facultato, nego. Nam digostionom facit opc

facultatis organicae et modiantibus viribus physico-chimicis dum ;
intolloctionom facit sino organo ct a fortiori sinc virium chimica-

rum adniinicub).
Obj. 11" '. l*ost mortcun, divisis niombris, in singulis permanont
o[)crationos qua^dam vita) vcgotativae, v. g., sccrctioncs, contrac-
tioncs, unguiuni ct capilh)rum auclio, otc. Atqui hae operationes
jam non procfvbint al) anima rationab. Ergo antc ct post mortcm a
principio vitab.
|-vosf). —
Conc. nuij. rl niin.. —
Nego cons. nam cum prinoi- ;
pium vitah) sit siniplox, divisiono lacta moinbrorum, noc dividi

potost, noo r(!rnanoro in quahbot parto divisa. Ergo proco(b\nt
oporl.ot dictae opcrationcs cx abo fonto, sc. ox formis vcgotativis
qu» jam crant in potontia in singuhs organismi cclbilis, nam, ut
jarn oxpbcavimus (Gosmol., n. 102), vita cst simplex in actu ct
1. Farges, Ibid., 11H-121.

—
—
2. Farge», Ibid., 121-123. 3. —
Farges. Ihid.,
—
\2'k-\2^\. 4. Farges, //;ir/,, 120-132. —
5. Farges, //>tV/., p. 300 ; Mberatore,
roirifi. fmrn., ri. 2:-<1.
multiplex in potentia. Illas autem formas, seii formarum congcries

cadaiêricas appellare, si velis, non dedccet.
§ IT. De Identitate animse in corpore.
192. Utrum in omnibus hominibus eadem sit anima ?
Quaestio est contra Averroismum, qui duplicem animam in

singulis ponit. Prior seu humano-sensitiva hominem constituit
individuum in sua specic per modum formae substantialis, sed non
specificc distinguit ab animali et ideo sensitiva dicitur. Posterior
vero seu human.o-intellectiva est unicus intellectus, separatus et
per se subsisten^, qui unicuique hominum lucet, et ideo, saltem
per modum assistentiaB, fit quasi forma extrinseca totius generis
humani '.
Hinc
crrori affinis est — a) Pantheismus in omni tempore,
—
:
sive neoplatonicuSj sive mysticus ; ratio impersonalia

h)
Victoris Cousin, quae esset omnibus communis et extra menlom
nostram — c) item scntentia Rosminii de illuminatione animae
;
de qua infra dicetur (n. 210)

scnsitivae, d) tandem ontolo- ;
—
gismus rigidus qui putat lumcn intellcctus nostri csse luccm Dci.
Contra quos omnes sit
THESIS
Quot sunt homines, tot sunt animse intellectivse.
Proh. — l^ Experientia^ quae tria nobis testatur, nejnpe :
— (i) ipsain conscientiam pro singulis individuis eamdem

non esse — ; b) suum cuiqne esse intellectum, quem studio
pro libitu applicat, et quo ideas proprias acquirit - c) suam ;
—
etiam cuique esse libertatem, qua potest pro libitu agere vel
non agere. Porro hsec tria componi non possunt cum intellectu
qui unicus et idem esset in omnibus. Ergo non unicus est.
2° Ratione, varils modis. — Imprimis enini prol)atum fuit
animam formam corporis, illiusque principium « es-
esse
sendi " » unicum ergo eadem duo plurave corpora simul
;
informare et vivificare, ipsis intrinsecum et extrinsecum esse

non potest.
Cseterum Averroistis eligendum est inter duo vel anima :
humana intellectiva est pars essentiai hominis, vel omnino

est extra essentiam ejus si prius, vincit pantheismus, quia
:
unica est substantia, cujus individua sunt modi particulares ;
1. Cf. Gonzalez, Hist. de la phil., trad. t. II, p. 487. — 2. Sum. Theol., p. I,

q, 76, a. 4.
si posterius, homo non difTert oh animali, cum ejus forma
sit anima sensitiva quantumvis gradu perfecto.

Denique, utraque hypothesi, perit immortalitas per-
in
sonse. Nam ex communicatione quantumvis continua cum
intellectu separato, juxta mentem Averrois, aut cum Idea —
Entis, ad sensum Rosminii, —
anima sensitiva ncquit acci-
pere immortahtatem, sed, cum sit per se corruptibihs et mor-
tahs, perit tempore mortis, dum
tantum intehectus subsistit
impersonahs, sicque destruitur immortahtas individua.
Confinnaliir thcsis doctrina Ecck^sise, quippc Conciliuin Lalc-
ranensc V, sub Lconc X, dccrcvit adversus Pomponatium animam
intchcctivam non esse unicam in cunctis hominibus, eamque pro
corporum in quae infunditur « multitudine, sinp;ulariter multi-
phcatam, et muUiphrandam esse « (supra. n. 182).
Hinc non est agens in omnibus homi-

uniciis intehectus
nibus, quasi ahter non posset exphcari uniformitas idearum
seu principiorum. —
Scd c contra hujusmodi uniformitas com-
modc cxplicalur t\mi immutabihlalc vcrilalis objccliwT, tum
idcnlilalc spccifica intehcclus hiimani : nam utriusque cst
elTectus naturahs.
193. Utrum omnes animae entitative sint cequales ?

Duplcx concipitur differcntia in perfectione animarum una :
substantialis seu natura) qua; scmel datur ab initio, ne varielur in

altera accidentalis quae sensim acquiritur cx
singulis individuis ;
oxercitio potcntiarum. De prima tantum controvcrti potest.

—
Janivero non desunt phihisophi, v. g., Cartcsius % qui insBquah-
laLcm tantum accidentalem inter animas liumanas propui,niare
videntur. Contra quos cum S. 'JMioma ', Capreoh) Fcrrariensi et
Cajctano, —
qui « stultam » vocat adversam sententiam^,
',
—
sit secjucns
TIIESIS
Nnn nmnes anima; Jiumanx eamdem perjectionem intrinsecam

et suhstantialem hahere videntur.
proh. — Ilomines sunt abi ahis valde perreetiores in operandi

modo sed tam in.-efjualis jêrfectio o|icr!itionum argnil injr(|ua-
;
lem pcrfcctionem potentiarum et ullimo naturarum scu sul)slan-

tiarum ; crgo substantia hominum inaequalitcr perfecta sil oporlet.
Discours de la mdlliodr, !" part. —

2. Sui». Throl., p. I, q. 85, n. 7 :
—
1.
p. III, q. W», n. 8, nd .3;
—
Oiiodl. III. n, 8. —
H. Capreolus, In T.. II Snit
Oiijist. XXXII. —Cf. Pigues. Conimrrilaire lillrnil, iii Suni. l'lirol., j». I
—
-'i.
q. 7'J, a. 5 ; q. 85, n. 7.
SECUNDA PARS, DE NATURA IIOMINIS 1/7
Rursus autcm haec inaequalitas, vel ex matcria, vel ex forma

rcpeti debet porro desumi nequit cx materia tantum etiam
;
signata, qua), utpotc pura potcntia, organisationcm ct pcrfec-

tioncs suas anima) non dat, scd ab ca accipit ergo cx forma et ;
ideo cx sua entitatc ineequali desumi debet animarum inaequa-

litas.
Confirmatur, —
quia animarum inaequalitas, ex solo materiae
influxu prodirc ncqiiit, cum e contra scmpcr forma matcrise pro-
portionari debcat « Manifcstum est,
: quod quanto corpus cst
mclius dispositum, tanto mcliorem sortitur animam, i. c, animam
majoris virtutis in intclligendo . »
Nec dicas inaequalitatem entitativam impedire animas essc
ejusdem specici siquidem plus minusve ejusdcm perfectionis
;
speciem non mutat.

194. Quid et undenam sit humanse ?
identitas personae
A. —
Hsec nihil est nisi convenientia personse humanae
cum seipsa in variis suae existentiae momentis, et tria impor-
tat, nempe identitatem corporls, animae et subsistentix nam, :
deiiciente corporis et animae identitate, deficeret natura sin-

gularis ; deficiente autem jam persona non per-
subsistentia,
maneret eadem. — Est ergo quid substantiale, non phaeno-
menon animse accidentale, ut voluerunt Lockius et aUi qui
in, facto conscientia; vel memoriae reponunt personalitatem.
B. —
Jamvero personalitas unionem corporis et animse na-
turahter vel consequitur si modus est substantiaUs, vel efficit
si est actus existentise (Ontol., n. 109). — AHunde anima
humana, quoad substantiam, simplex est et immutabihs, et
ideo constanter sibi identica. —
Sed de corporis identitate
dilficultatem facit scientia, siquidem « La machine animale
:
se detruit sans cesse, et, consideree a des epoques differentes,

elle ne contient pas une seule des memes molecules -. »
Multiplex affertur explicatio. —

1. AHi enim in corporc ponunt
germen indissolubile seu interminabile, quod, etsi continuc evol-
vatur, suam tamen cum anima scrvat unionem scd lioc omnino
— AHi permanentiam
:
gratuitum est. 2. scu forma3 extc-

figursB
rioris sufficcre volunt ad identitatcin corporis quod prorsus
insufiiciens cst. — AHi tandeni prajdicant lcntam succcssi-
3.
;
et
vam transformationem, cujus novae particulae substantiam
vi
scnsibiliter et moraHter loquenclo non mutant.
Perbelle quidem, modo huic morali identitati corporis
1. Sum, Theol., p. I, q. 85, a. 7 ;

—
Franck, Dicl. phiL, art. Ideiitite. —
2. Ch. Bonnet, Essai an,al>ilique de ijaiiiiiienesie suciale.
addatur physica animae identitas. Unde sic corpora orga- :
nica suam identitatem servant, quotiescumque habent idem

vitae et informationis principium atqui principium vitae, ma- ;
teriam primam informans, est anima ergo identitas corporis ;
in permanentia informationis materiae priinae ab eadem ani-

ma commode reponitur.
§ III. De Sede animse.
i95. Quaenam sint philosophorum sententice de sede animae ?
De sede animae in corpore multa systemata prodierunt quae

ad dupHcem sententiam revocari possunt.
P sentcntia eorum cst, qui, admissa unione tantum accidentaJi
intor aniniam et corpus, in una partc corporis potiusquam in ahis
collocant aniniam, ut cxinde suum rcgimen et imperium excrccre
valcat in diversos motus vitales. Ita, apud antiquos, Plato posuit
animam rationalem in capite, sicut nautam in parte subhmiori
navis Stoici iii cordc liomerus in sanguinc Epicurus autem in
; ; ;
pecloro aut in corde tanquam in lorica. Unde TuUius « Ahi in :
corde, alii in cerebro dixcrunt animi esse sedcm et locum '. »

Itcm, apud recentes, Cartesius animam sedere voluit « in glan-
dula pinoali ' », quia parvulusi Ue conus gominam non habet cmi-
nontiam, in media parte ccrcbri cst, et iacile vibrat quidam —
vero animam fixcrunt in corporc calloso (Lapcyronie), vel in
;
—
modulla oblonga (Larry), —
vel in aliis cercbri particuhs, v. g., in
pia-matre, in dura-matrc, in centro ovah, vel in centro —
ignoto (D'' Grasset). —
Juxta plorosque tamcn et Malebran-
chium, anima in toto cercbro locum habet.
11" seiitenliu est Aristotehs, qui dixil animam esse tolain
iii tolo corpore, et totain in quahbet parte iUius, camque scii-
Patres Ecclesiae et Scholastici fere omnes propu-
tentiaiii SS.
gnaveriint cum S. Aufrustino, dicente « Anima in qnocuin- :
que corpore et in tolo est tola, et in (pialibel parle cjiis lola

est ^ » Iino physiologi recentes non pauci, plerique philoso-
]ilil, eaiii(l('iii sciileiitiam tuiti sunt, — licet quidam intcr
illos, iion adiiiissa uiiione substantiall, dillicilius eam expli-
cent sic Leibnitzius vult animam esse in toto corpore pcr
;
mutuam partlum hannoniam Rosmini vero admitllt ves- ;
tigia anima; in tolo corpore, quia anima ubiquc opcratur.
1. TuscuL, IX — Lactantius, De Opificio Dei, c. IG. — 2. D' Fredault,

Anlliriiijnlofiic.
J>. I, c.
— De
;
Trinit., lib. VII, c. vi — Cf. S. Fran^. Salesius, Truile

de V Atuour de Dieu, L.
.i.
1, c. xv ;
— Swn. TheoL,
;
p. I, q. 70, u. 8.
196. Quaenam sententia de sede animae in corpore statuatur ?
THESIS
Anima in toto corpore simul, et in qualibet ejus parte^ tota
esty totalitate quidem essentiai, non totalitate iîrtutis.
I. Anima quoad essentiam suam est tota in toto corpore. —

Nani, ut vidinius (n. 180), anima rationalis est pcr suam
substantiam forma corporis et vitaj principium, et ideo, debet
esse ubi corpus informat et vivificat sed in omnibus corporis ;
partibus hoc munere fungitur, et quidem immediate per essen-

tiam necesse est igitur ut anima sit tota simul quoad essen-
;
tiam suam in toto corpore humano.

II. Est etiam tota in qualibet parte corporis. Etenim anima, —
cum sit substantia simplex et indivisibiHs, non est in loco
per modum extensionis, nec habet partes extra partes positas ;
unde non potest esse nisi tota simul ubicumque est, sc. iii
singuUs partibus corporis.
III. Quoad îrtutem non est tota in toto corpore. — Etenini
vires animje organicoi sunt forma; accidcntalcs, ab essentia
{[uidem dislincta) ergo sunt in iis partibus corporis quas pcr-
;
iiciunt seu « in diversis organis, quorum proprii actus dicun-

tur, sicut visus oculi, auditus aurium, et sic dc aliis ». ' —
Dixi organicas, nam facultates spirituales per se in nulla parte
sunt corporis, Quippe non informant aut perficiunt corpus,
sed illud transcendunt, et nonnisi extri^secus cum illo com-
municant.
Ilinc anima, quoniam speciali modo functiones vitales
exercet in quibusdam corporis partibus, specialius esse vide-
tur in cerebro et iii corde, ubi organa praecipua vita) sensitivai
et vegetativae reponuntur. Qua quiderti « occasione a quibus-
dam philosophis dictum est animam esse in aliqua parte cor-
poris -
)), sed falso, ut patet. — Et confirmatur cxemplo : licet
enim Deus sit immensus, inodo tamen speciali suam Bonita-
tem, Justitiam, Sanctitatem manifestat in quibusdam locis ;
videlicet, in coelo, in templis, in anima justorum '\
197. Quaenam sint objectiones quoad sedem animae ?

Pruiiiola :
— - 1" Duplex est inodus praeseiiliai circumserip- :
1. Cunlra Gent., L. II, c. 72. — 2. S. Thomas, loc. cit. — 3. Lactantius, De

opilicio JJei, c. 16.
tivus et definitivus (OntoL, n. 141). 2° Nulla est pars cerebri —
vel corporis quas sit omnino inextensa nam punctum mathe-
—
:
maticum abstractio quaedam est mentis (Cosmol., n. 69). His

dictis
Ohj.
;
/'^. —
est simplex Anima
porro ens simplex nequit :
extensum occupare ergo anima totum corpus non occupat.

Resp. Conc. maj.
;
—
Ad min. a) Retorqueo ergo anima non : :
potest occupare cerebrum aut glandulam quamlibet. Cum enim

quaelibet pars corporis sit extensa, non major est difficultas pro
occupatione totius corporis, quam pro occupatione unius ejus
partis. —
h) 'Dist. min. nequit occupare extensum circumscrip-
:
tive, conc. definitive, nego, quatenus toti corpori adest per infor-
;
mationem, vivificationem et motum.

Ohj. II^. —
Anima eumdem locum occupat ac corpus atqui :
locus corporis diffunditur, augetur, minuitur, partim vel totaliter

movetur ergo anima etiam diffunditur, augetur, minuitup et
;
movetur.
Resp. Dist. maj. per accidens, et ratione materiae quam infor-
mat, conc. per sc, nego. ;
Conc. min.
;
Dist. cons. ergo — — :
anima diflunditur... per aceidens et ratione corporis in quod

exercct suam actionem, conc. per se, nego. Sic et Deus per se non ;
diflunditur, licet, posita creatione, suam actionem exerceat, ubi

antea non exercebatur.
§ IV. De Mutuo corporis et animse Influxu.
19S. Quid de mutuo influxu generatim sit dieendum ? '
A. — Existentia mutui influxus inter corpus et animam,

in dubium revocari nequit. Pullulant facta : nam
redundant in sensus et intellec-
1° Operationes vegetativae
tum et vicissim sic quaidam potiones phantasiam excitant
; ;
digestio gravis impedit contemplationem haec vero diges- ;
tionem, assimilationes et secretiones retardat '^

2® Item a sensibus pendet intellectus, ut in pueris et seni-
bus manifestum est, v. g., de memoria ' sed et sensus ab ;
intellectu, ut videtur in distractis aut extaticis.

3° Praeterea voluntas regit alias hominis potentias, sed
ipsam ab ipsis pendere multa demonstrant, v. g., hystcrici
qui sensibiHtate propria vcl aliena vohmtate reguntur necnon ;
casus abuhaj vel impulsus, in quibus voluntas vel iners in

torpore jacet, vel ad actum quasi mechanicc pellilur^
1. S. Ihomas, (,MHtiL disp., de Veritale, q. 2G, a. 10;-
PsyclioloiJiir liiminrrc, in KlUdes rtdif'., iiov. ct dee. 1!)02 ;
Cf. Poucel, l^ssai de
D. Dubois, Lcs Psycho' ——
ncvroses il Irur Irailinnril niortd, nu. 1002 —
E. de Feuchsleiieben, Jli/piinc de
—
l'dine. — 2. Al. Bain, L' K.sijril i'l le
;
Corps, cU. ii — Cl. iVIosso, La Peur.

3. Ribot, Li s iiiidadicN de la niernoirc. 4. — ;
hihot, Lce ttialadies de la volonte,

]>.
(>f.
112 ;
— IWercier, Psych., l. II, n. 241-246.
SECUNDA PARS, DP. NATURA IIOMINIS 181
4^ DoniqiH^ rorpus ct anima in invicom inflinint, nam, v.

g., gaudium, tristitia generare possunt morbum, paralysim
aut etiam mortem laesio organorum amentiam caiisat, etc.
;
— Hinc hodiernae Psychastenids lex est non dari morbidam

turbationem psychicam sine organismi subjacentis modifi-
catione, etiam non apparenti '.
B. —
Natura. Jamvero influxus ille mutuus ex unione sub-
stantiali corporis et animae defluit, nec praefatae unionis causa
est, sed effectus. Cujusautem triplex aflertur explicatio :
l'\ Anima enim tanquam forma substantialis unilur cor-

pori, ut materiai. Porro forma materiae communicat. suum
esse suasque virtutes materia vero per suas dispositiones
;
concurrit ad unum esse formandum cum forma cui conjun-

gitur. Sicque influxus animae in corpus est formalis^ corporis
vero in animam materialis (Ontol., n. 172).
2\ Prseterea anima rationalis est unicum pri^ncipiuni omnis
functionis vitalis. Sed nonnisi finitam habct virtutem hinc :
animae « una operatio, cum fuerit intensa, impedit aliam — )),
eodem ferme modo ac aquarium, quod per plures aquseduc-

tus suas distribuit undas, si largius in unam partem eflluat,
parcius in alteram diflluat oportet vel e contra, quia ple- ;
—
nior, derivat in cseteras en influxus per « redundantiam - ».
:
3'. Denique per vohintatem anima movet vires inferiores,
sicut et ipsae per phantasmata movent intellectum hinc etiam ;
activus est uterque influxus, et circa tripHcem hominis vitam.

His in universum expositis, nunc de quibusdam, sive fac-
tis^ sive theoriis circa mutuum influxum disserendum superest.
I. De quibusdam mutui influxus Phaenomenis ^.
Multa sunt imprimis somnus et vigilia^ somnium

: et som-
namhulismus, hallucinatio et amentia, denique mors.
199. Quid de vigi//a et de somno * ?
Vigihae et somni alternatione vita praesens absolvitur.

A. —
Vigilia quidem est status hominis, ut aiunt, normahs,
qui triphciter a somno distinguitur. In vigiha enim cunctae
facultates simul exercentur aut exerceri possunt, et quidem
regulariter, necnon sub directione voluntatis. — Hinc fltâequi-
librium ita ut nuUa infra nec supra modum excitetur.
1. J. de La Vaissi6re, Elements do Psyrhologie experimentale,
— p. 126. —— 2.Siin>.
Theol., p. III. /iG. a. 7. W. f.f. Alibert. Ps>/cholo!îe. p. 22.5-226 Mer-
cier, Psi/choL,
ff.
t. II, ii. 226-240. — 4. Cf. S. Thomas, Opusc. de Sommo

;
et Vigilia.
PHILOSOPHIA. TOMUS II 11
B. — Miranda somni phaenomena nobis omnibus innotes-

cunt, nil tamen difficilius quam ejus theoria.
somni phxnomenay
1° Inter qusedam eveniunt in transitu —
vigiliae ad somnum
% quando clauduntur sensus externi et interni,
non omnes simul sed successive tantum, incipiendo a conscientia
seu sensu communi, ut scientificis experimentis constat ^. Alia —
referuntur ad tempus somni proprie dicti qualia sunt somnia, ;
visiones, oppressiones nocturnae (cauchemars), illusiones, som-

nambuHsmus, hypnotismus. —
Csetera vero accidunt in evigi-
lationis momento.
2° En
porro verisimiles quatuor somni causae :
a) Inest somnus fere omni, sed soli animah. Est enim vin-
cuhmi et immobilitas sensus ergo in entibus sensitivis tan- :
tum, non autem in plantis (Cosmol., n. 88), nec in spiritibus

puris, inveniatur oportet et primum in sensu communi,
;
—
siquidem « omnis passio, inha^rens pkiribus scnsibus, inha^rct
per naturam sui subjecti primi quod reperitur in omnibus ^ ».
b) Probabilius causa somni dis positwa est fatigatio, qua)
producitur in organismo necnon in potentiis ad vitam vege-
tativam spectantibus, et propter quam activitas et motus
facultatum, deinde corporis calor gradatim decrescunt.
c) Causa vero somnmn efjldens videtur esse recessus fluidi
nervosi hoc scihcet in vigilia per totum corpus vagaretur, et

:
ad varios motus vitse vegetativae inserviret, sed in fatigatione

resorberetur a cerebro et ad illud velut ad fontem rediret *.
d) Quoad finem seu influxum somni hajc certa videntur :
nempe, quoad corpus, somnus recreat organismum physicum

et vires defessas corroborat ; illaque refectio, juxla physiolo-
quod fluidum nervosum, tempore
gos, consistit praisertim in eo
vigiHae amissum, abunde reparatur ^ Quoad animam, som- —
niis aHffiiatenus seu ratione sensuum subminlstrantium eam
rcficit sod Hberum activitatis aHarumque facullalum exerci-
;
tium impedit, ut conslat cxpericntia.

200. Quid de somnio et de somnambulismo ?
A. — Somnium inuoluntaria imaginum compositio^

est quse
^fariis de causis per somnum excitantur et realitatis speciem.
exhihent^'. — Est compositio, nempe spccicrnm," qua)
1° ser-
Fr6dault, TraM (V Anlhrojioio^îc. — 2. Farges, Jo Cnvmu, p. 154; —

Cf.
1. D""
Xavier de Maistre, Voiiaac aalonr dr. ma chambre. — S. IhomM, Do sommo
ri i'if;il., \oc\. —
4. D' Fr6dauU, loc. cit., p. 700. — 5.
;}.
Farges, lê Cerveau, p. 49.

— fi.
.'J.
S. Thomas, De sQmniis^
vaiitur iii vero species in somnio sunt prsesertim

inente : hae
sensiles seu iniagines quare subjectum per se somnii est phan-
tasia ; hinc et bruta etiam somniantur.
;
2° Est compositio —
involuntaria : si quae enim ratiocinia eliciuntur vel passiones
excitantur, hac non sub volunLatis imperio, et pkis minusve
inordinate fiuat. Quapropter actus in somnio patrati, ut tales,
dici non possunt boni aut mali. 3° Denique hujusmodi —
imagines speciem realitatis exhibent, nam, sojutis sensibus ex-
ternis et sensu communi, somnians intcr imagines phantasiic
et perceptiones externas distinguere ncquit. AHquando etiam
speciem realitatis futurae exhibent, ct quasi prophetice futura
divinare videntur '. Celeberrima sunt somnia Jacobi, Athaha^,
Pharaonis, Alexandri, Ca^saris, Bruti, etc.
4° Causas porro somniorum ahae sunt interiores, v. g., dis-
positiones corporis, affectus mentis, operatio qua? in vigilando
inchoatur et non perficitur ahae vero exteriores, ut Deus, :
spiritus boni et mah, suggestiones hominum, etc... v. g., in

pha^nomenis quae telepathica vocantur ".
B. — Somnambuhsmus est species somnii partialis, in quo
dormiens quasdam externas exercet jacultates, quin ullam ea-
rumdem habeat conscientiam et eiîgilando ser<êt memoriam.
Sic, V. g. « Le valet de Gassendi se leve, dresse la table, met
:
le couvert, fait en un mot tous les prcparatifs d'un repas, ou
saisit une lampe, accompagne jusqu'au seuil de rappartement

des visiteurs imaginaires, ou precede avec une torche un car-
rosse invisible •'. »
Quapropter somnambuhis est quasi senii-evigilatus, nam

quil)usdam facultatibus intcrniset externis utitur, sed incom-
plete et praesertim relative ad unum et determinatum objec-
tum ; hinc est cur sensus, dum circa objectum somnii, hyper-
esthesi, i. e., maxima perspicacitate fruantur, circa csetera
anesthesi, i. e., inscnsibihtate laborent.
201. Quid de hallucinatione et de ameniia ?
A. — IlaUucinatio est status i->igiliai, in quo ohjectii>3e repu-
tantur phantasise imagines, quse objectiîtate revera destituun-
tur \ — Scihcet imagines, quae in cerebro servantur, refluendo
etiam in sensoria externa, speciem quamdam perceptionis
1. S. Thomas, De divinalione per somnum. — 2. Cf. Les phinomines tdlepalhi-
ques, in Ltudes, 5 1900. —sept.A. Lemoine, 3. Le Sommeil. — 4. Farges, les
Phinomines mysiiques, p. 2, ch. I, a. G.
producere valent ; non ab extrinseco sed a

tunc, v. g., retina,
cerebro imagines recipit, et projicit ad extra proprium est :
enim oculi recipere sed et projicere imagines. Illae autem duae

functiones ejusdem organi, omnino inversae et legibus op-
positis directse, non facile distinguuntur nisi in statu normali \
^..
Hallucinationis duplex est gradus, prout sensus tantum
vel etiam ipsa ratio illuditur circa harum imaginum objecti-
vitatem. Juxta subjectivistas (Taine), cunctae sensuum exter-
norum perceptiones essent hallucinationes, quibus vulgus,
non ipsi falkmtur (n. 52). Juxta rationahstas, omnes quaj di-
cuntur visiones et apparitiones, mera3 sunt hallucinationes,
V. g., visio Mariae a puella vel infantibus ^
Hallucinatio sensuum, quae ratione non corrigitur, facile du-
cit ad amentiam.
B. — Amentise nomine intelligitw ille status wigiliai, in quo
niens lihero usu rationis destituitur l^ Est status habi- ^. —
tualis, et sic distinguitur a dehrio, quod, ccssanlc fcbri, dc-
sinit. — 2° Est status rationis, non voluntatis siquidem ni- :
hilista), suicidai, pcr se amentes dici ncqueunt. 3" l^st —

status, qui usuni rationis allicit amentia enim ipsa facul-
: in
tas intellectuaHs non amittitur. —
4<^ Denique afficit liberum
potiusquam rectum rationis usum non enim amens dicitur :
qui male ratiocinatur vel absurda deducit, sed qui a sensibus

ita ducitur, ut cjus ratio jam non sit sui conqôs v. g., siiic ;
ulla reflcxionc, praeteritum ut praesens, imaginarium taiuiuam

rcale accipit « Ccst lc rcve d'un homme cveillc. »
:
C. —
Jamvcro atnentiie, sicut liallucinationis, causa proxima
cst aut hcsio perturbatio organorum. Ratio cnim, licct sit in se
a matcria in(l(;pcndcns, scnsibus indigct in vita praescnti, ut
objcctiKii sinirn attingcrc possit ; iind^^, la'sis organis, s(>nsiis
turbantur ct in cis bbcra dircctione intclicctus frui non potcst.
— Utriusquc vcro causa rcmota potcst csse physica, ncmpe
morbus, acci(l(;ns ct alia hujusmodi saepc autcju est inoralis ;
:
sic alllictio vivida, cordis libidincs, pigritia, intemperantia,

caetcraeque passiones organisinum physicum perturbant, gcnc-
rantque stultitiam ct hcbctudinem.
1. Farges,ThfUjrio /ond., p. 381, :j!J4 ;

—
IJobjecUviU, p. 220-2.10. 2. Ct.
—
—
D' Boissarie, Loardcs, llisloiru inedicalc, 25" edit., p. .'Jl, :}9, 58 ; Beriin, llial.
crili(in(i des 6v6ne/n(;nl.s de Lourdcs. —3. Farges, Lc Ccrveau, p. 158 et suiv.
SECINDA PARS, DE NAIURA IIOMIMS 185
202. Quid de viia et de morte ?

A. — Anima est principium vilge non solum rationalis, scd
etiam sensitivai et vegetativse, imo et partim organismi causa
(n, 37). Corpus autem in vitgB phases et evolutionos non parum
iniluit '.
Vitae ivtates in quatuor praecipuas a recentibus divi-

phases aut
duntur, injantiam, adolescentiam, maturitatem et senectutem.
sc. in
« Le terme de la vie humaine est dc 90 a 100 ans. Ccpendant on a
vu dans ce siecle des \ieillards de 120, 150 et memc 185 ans ^. »

B. —
j\!ors tandem accedens disrumpit unionem mentis et
corporis et idcirco definiri solet dissolutio compositi humani. :
« Les theologiens definissent la mort d'une maniere aussi simple
que sublime La mort est la separation de Tame et du corps

: » -^.
Tunc anima revertitur ad Deum unde exivit corpus mox pu- ;
trescit (Cosmol., n. 108) parles aul( in illius ncquaquam annihilari

;
>
debent, sed servantur in orbc physico.

Interim cave n"e mors cum letliargia confundatur ha^c enim :
somnus est altus, qui per duo, trcs, quindecim dies et amplius
pcrseverarc visus fuit '". —
Quare Pliysiologi duodecim signa
mortis cnumerant, ex quibus ultimum tantuni est certissimum :
« l^ Tarret de la respiration 2° Tarret de la circulation S^ la

; ;
rigidite cadaverique 4° rabsencc dc contractilite musculairc ou

;
galvanisme 5" la formation dune tache sur la cornee

;
6° lo ;
defaut de rcdressement de la machoire infericdre abaissec avcc

force 7° la perte de transparcncc de la main 8° robscurcisscment
; ;
et raflfaiblissement des yeux 9<^ la vacuite des carotides lO*^ le

; :
defaut de crepitation vitalc 11° lc manque dc vesicule apres la

;
brulurc 12° la putrefaction ^. »

;
n. De quihusdcun Theoriis circa mutuuni influxum.
Hae praisertiin quatuor nunierantur pliysiognomonia, phre- :
nologismus, theoria temperamentorum et hypnotismus.

203. Quid sit physiognomonia
et quid de ea sentiendum ? '
A. —
.Tnxta hujusTnodi syslcina, eci est mentis et corporis
relatio, iit e conformatione cprporis, potissimum e physiogno-

nionia, dignoscere possimus animiB dispositiones et hahitudines.
Hanc scientiam quam olim coluerunt Empedocles, Plato,
Aristoteles, necnon Galenus et Alb. Magnus, renovaverunt re-
centes. —
.Juxta celeberrimum Lavater, pulchritudo mentis
interna pulchritudini externae perfectionc proportionatur. —
Juxta Camper, quo major est angulus facialis, eo majus ingenium ;
1.D"" Fredault, 7/y/V/.. p. 777-778. —

2. Tourtelle, Trail6 iVhyfîcnc, c. iv. —
3. Ahl)c Pioger, l.d l /V- (tpies la tnurl, c. u.
p. rA'>S. —
5. D^ Fredault, Jbid., p. 824. (j. ——
4. La Scicncc culholujuc, nn. 1>S!S7,
Ledos, Traiie de la physiononiie
hnmaine.
186 PSYCHOLOGIA SEU ANTHHOPOLOGIA
hinc est cur apud simium 58, apud Nigritas 70, apud Sinenscs 85
apud Europaeos 90 gradus habet. Juxta alios, stirpes ex tota —
calvariae latitudine cognoscere tantum licet.
B. — • Physiognomonia est partim vera ; nam, in corpore,

praesertim in vultu, in oculis, in ore, in aspectu, quasi vesti-
gium et imaginem animse comperimus necmirum esse debet
—
;
ex dictis de mutuo influxu (n. 198). Notam vero singu-

laritatis et temeritatis non effugeret, qui semper et in om-
nibus virtutes et vitia e signis exterioribus auspicari vellet.
Nam anima, quantumvis corpori unita et ab eo dependens,
libera tamen remanet quoad habitus contrahendos. Hinc est
cur de facto tot exceptiones regulis praejactis aflerantur, juxta
axioma « Nimium ne crede colori. »
:
204. Quid phrenologismus et quid de eo sentiendum

sit ? *
A. — Phrenologismus, quem propugnarunt D^ Gall, ejus-

que diseipuli, Spurzheim et Duinoutier, est hypothesis juxta
quam umnes animi dispositiones sedem specialem hahent in
circumvolutionihus et proeminentiis (bosses) cerehri.
Sedes hujusmodi seu organa 27 enumerat Gall cjus autcm ;
discipuli 35, 37 et etiam 42 procminentias invcncrunt in cercbro ;
sic, V. g., in fronte sedem ingenii mctaphysici, in summitatc

capitis organum sensus religiosi defixerunt, et ita de caetcris. Cum
cvolutionc harum proemincntiarum crcscunt animi fiacultatcs
nalivae quocirca, dispositioncs internas cujusquo dignosccre
;
possumus ex ipsamct capitis inspcctione.

B. — r Phrenologismus nullo modo propugnari potest. Nam
1° Contradicit experientias saipius cnim inveniuntur ho- ;
mincs vanitati, rajÎrue, mcndacio dediti, quin tamen ha-

beant vanitatis, rapinfe vel mendacii proeminentias. Vcl e
contrario dantur organa sine facultatc, ut, v. g., organum
thcosophia' invcntum ctiam in craniis arictum, vcl organum
shiililijc in (rranio cclcbcrrimi LajÎacc.
2" Propellit ad tnaterialismum ; iiaiii, jiixla faulorcs liiijiis
systematis, circumvolutiones cerebri, non solum haberi dc-

bent ut organa, sed cliam ut principia disposilionum anirna^.
3° Hejicitur ul ncnia futilis a plcrisciue j^liysiologis '"^
;
pauci
vero qui hunc admitLunt, circa numerum, naturam et sedem
organorum, minimc consentiunt...
1. Farges, l.e Cerveau, \). 181 el suiv. — 2. Reoamier, Lellrc aur la fhretwloaic'
ISFCUNDA PARS, DF. NATTtrA nOMINIS 187
205. Quid de temperamentorum iheona sit sentiendum '

?
A. — Temperamentum dcfinitur dispositio generalis et : domi'-

nans organismi physici.
Veteres, v. g., Hippocrates, tcmperamcnta dividebant in qua-
tuor praecipua, sc. in sanguineum, pituitosum, melancholicum ot
biliosum. —
Non pauci, Galenus et Stahl, etiam inter recentiores,
temperamenta dividunt in sanguineum, lymphaticum, melan-
cholicum et biliosum quibus nonnuUi addunt tcmperamentum
—
:
athleticum. Ilanc divisioncm, mutato nominc, admittunt

Joannes Huartc ct D. Frcdault. Prior cnim quatuor distinguit
humores calorem seu sanguinem, humiditatcm scu lympham,
:
frigiditatcm ct siccitatcm scu bilcm. Postcrior autcm sic loquitur :
« Nous avons lc tempcramcnt arteriel (sanguin) le temperament ;
veineux (biliairc) lc tempcramont de la veine-porte (atrabilaire)

; ;
le temperamcnt iymphatique -. »
13. —Jam de theoria temperamentorum tria notanda sunt.
1° Injluxum temperamcnti nemo in dubium revocare potest ;
nam animae dispositiones e dispositiono physica saltem aliquatenus

pendent, ut expericntia ostcnditur. Cavc tamon ne partom —
nimiam temperamento largiaris, praesortim in rebus ad morah-
tatem referendis, materiahstarum instar, qui temperamonto
nativo crimina vitiosorum tribuunt.
2° Si fides recentiorum experientiis, omnia temperamenta
revocari possunt ad Iria syslemata, quse gallice vocantur « sys-
teme art6riel, systeme veineux, systeme lymphatique ». IIsbc
tamen in aHa composita subdividi possunt.
3° Tum difficilis quam utilis est temperamenti cujusque cogni-
tio : « Veut-on etre serieusement
fort en physiologie ? II faut
avoir fait ce travail cent etre pret a lc recommencer ct
fois, et
rachever en un instant, k propos do tout individu qui se prescnte
a votre observation, afm de trouver en lui ce qu'on appelle son
idiosyncrasie. c'est*a-dire son temperament particulier ^. »
206. Quid
hypnotismus et quid de eo sentiendum ?
sit ''
A. —
Ilypnotismus est ars producendi in aliquo somnambw
lismum, et somnamhulo varios actus et motus suggerendi hic :
enim se habet mere passivum erga suum hypnotizantem.

Dicitur hypnotismus e vocc grseca, uttvo;, quia similitudinem
somni producit. —
Vocabatur etiam magnetismus animalis :
1. Hippocrates, de Nalura hominis —

Galenus, de Temperamentis Stahl, —
Theoria medira vera — ;
D' Auzoux, LeQons d'ana(omie et de physiologie

;
—
;
Joannes Hud^r te. Exnmen de Ingenios

— —
B. Perez, Le caractdre de Vhomme et de
;
Vrn/ant. 2. Trait^^. d'Anthrop. — ;
3. D' Frfedault, loc. ciL, p. 686. 4. Ch. —

Beaunis, l-e Somnainbulisnie provoque —
F. Meric, Le Merveilleux et la Science
— Joly, De V Imasination —
la Controverse, avril 1887;
;
Guibert, Etude sur — ;
Vhypnotisme —
Gay, these sur VHypnotisme
;
Coconnier, Hypnotisme — V
iranc; — ;
E, Blanc, Universiti calhol.. \5 fev. 1898,

;
magnetismus, quia sicut magnes ferrum attrahit, ita hypnotizans

hominem animalis, quia in cntia sensitiva exercctur.
sibi subjicit ;
Viguit magnetis-mus saeculo promixc elapso quem, sub nomine :
hypnotismi, D. Charcot... et alii nostris diebus renovarunt.

a) Media porro artis hypnoticae, alia sunt physica : mani-
pulationes, tactus, obtutus vel actio quaelibet per quam fa-
tigetur aliquis sensus hypnotizandi, v. g., oculos in lumen

defigere vero sunt psychica, imprimis vero suggestio.
; alia
Est autem suggestio, actus quo alteri communicatur idea, quai
ab ipso, etiam sine praivio consensu, passive accipitur et in-
conscie realizatur '.
Hinc hypnotismi subjecta aptissima sunt mulieres,

b) pra^ser-
tim hystericae (nerveuses desequilibrees), vel alii magls dociles,
uL pueri. — Utrum vero, resisLente voluntate, quis possiL hyp-

notizari,controversum est et in utramque partem alferuntur
exempla. Sed vir fortis et robustus fascinationi resistit, saltem
in imo recentius hypnotismum produci nunquam
initio-:
posse contra vohmtatem subjecti demonstratum fiiisse vide-
tur \
c) porro miranda hypnotismi phsenomena. Triplex est
En
periodus, saltem in « magna », ut aiunt, crisi hystericorum :
nempe h;thargla, catalepsis et somnambullsmus. Primo enim

hypnoticus in somnum inducitur ; deln, pro libilu hypnoLizan-
tis,rigiditatem cadaveris, dcnique varias somnambulismi na-
turalis exhibet operationcs. « Nous avons alors realise des sug-
gestions de senslbilite : ancsthesie, onalyesie, hyperesthesie,
iihjslons sensitives ; nous avons crec des halhiclnations visuel-
les,acousliques, olfactives nous avons suggere des vols, des ;
assassinats nous avons aussi constate, plus rarement, ces

;
alteratlons et desagregatlons de la memolre, connues sous le

nom de «dedoubiement dc la personnaUte », et hêc sunt '
jacta ordinaria. —
Sunt ct extraordinaria, nam somnambuhis
aHquan(h) trans corpora vel j)er manns et pedcs videt, co-
gnoscit InLimas cogltationes vel jicrsoiuis abseiiles (trlcpalhle),
ioqultur llnguis ignotls ; elc..., cL ha^c facta iwcantar huula seu
lacidue visionis, de qulbus crltici dlsputant.
13^ — Jamvero priora scu suggestionis fa(;La vlres naLura-
]ji Sufi^csaon, in Urviw dc /Vt/7ov., iiov, l')10. - 2. Urûir llioiiiislr, iin. 1S!):i.
p.
1
:{^»:J,Y2rj. \\.—Cf. D'AI6s, Dirlion. apoloH., .'irl- Ilysli-n*', ii, :{.— '•. Fargos,
JU Carveau, p. IIG et 8(|.
;
SfeCUNDA PAllS, DE NATURA HOMINIS 189
les transcendere cuncta non videntur habent enim ideaj vim :
motivani, etiam in functiones vegetativas, prasertim durante

somno, cum phantasia, omnibus ahis neglectis, una imagine
possidetur ac dirigitur (n. 61). —
Ad facta vero hicida qiiod
attinet, nec per fluidum magneticum, nec per vires naturse
occultas, nec per voluntatem hypnotizantis expHcari possunt
unde aut fraudi aut diabolo saepius erunt tribuenda.
Hinc, etiamsi ad priora restringatur ars hypnotica, peri-
cuhs non caret quoad morahtatem sive individuorum, sive
societatis, vel etiam quoad corporis sanitatem. Ut aiuntmedici:
« rhypnotisme devcloppe Thysterie et ses desagregations men-
tales, provoque des habitudes d'automatisme et de servihte, en

outre il excite un besoin croissant d'hypnose analogue a celui
de la morphinomanie ». Nec tamen dicam hypnotismum ab-
'
solute proscribendum esse etiam a therapeutica : quandoque

enini certis in casibus morbidis profuit.
CAPUT TERTIUM.
DE ORIGINE HOMINIS ^.
Jam hominis constitutione, statim

in tuto posita intrinseca
inquirendum est undenam
anima, sive compositum
sit sive
humanum. Unde caput tertium dividetur in duos articulos :
I"^ de Creatione animse 11"^ de Ortu hominis.

;
ARTICULUS I.
De Creatione animse.
207. Status quoBstionis de creatione animae humanae.

A. — —
De origine animae duo qua^ri possunt
Sensus.
nempe, quonam modo habeat originem, et quo tempore cor-
pori suo copuletur. Sed posterius infra (n. 216) solvetur. Unde
hic agitur tantum de ipsamet creatione animae, seu de modo
secundum quem suam sortitur originem.
Porro scholastici tria docent de origine animarum :
1. Ab initio « mundum, resque omnes quae in eo conti-

nentur, et spirituales et materiales, secundum totam suam
1. Cf. D' Grasset, Hypnolisrne
Arni du Clerge, 22 janv. 1914.
et
— suggestion; — Lapponi, Hypnotisme; —
Cf. 2. Mercier, Psychol., l. II, n. 275-280.
11.
l9d PSYCliOLOGlA SEU ANTHROPOLOdfi.
substantiam a Deo ex nihilo esse productas ». ^
2. Preeterea, creatione semel eflecta, singulae formse mate-
riales in materia existunt, aut in actu, aut saltem in potentia.

Unde quum animal aut planta gignitur, non fit nova creatio,
sed tantum nova formarum evolutio e potentia ad actum.
3. Non ita de formis spiritualibus et idcirco mens humana ;
ortum habere nequit nisi per creationem immediatam a Deo.

Ideo animam nostram secundum totam substantiam suam
immediate procedere a Deo per creationem e nihilo, sicut in
initio, ita nunc etiam in decursu temporum asserimus.
B. —
Haec sententia, qude creatianismi successivi nomen
audit, sic exprimi potest :
THESIS
Animas humanse sumunt originem a Deo
per creationem immediatam.
Immediatam dico, quae sc. successive attingit omnes et siii-
gulas animas corpus enim mediate tantum a Deo enicitur.

:
C. —
Diwisio. —
Nostra thesis duabus viis probatur, qua-
rum prior indirecte sumitur ex falsitate cujushbet hypothesis
adversse, autem direcLe demonstrat
posterior creatianismi
iêritatem. Unde duplex paragraphus.
§ 1. De Falsis circa originem nnimcE Sententiis.
208. quomodo probetur /nd/reete creatianismus ?
Utrum et
îrg. gen. —
huniana noji sumit origincm a Deo per
- Si lucns
creationem immediatam, vel est a se, vel educitur a subsLan-
tia divina, vel propagatur a pareiiLibus ])er generationcni ;
sed ha^c Lria a(hnilLi non ])Ossui)L. h^rgo vinciL creaLianismus.

— SLaLuetur minor contra tripHcetn errorum classem :
Proh. — Anima humana non a se seu ab

I. est seterno.
Quidam docrovcrunt animam a se quidom cxistcrc. Unde non
incipit cum corporc, ncque solum immortahtatc gaudet,
i])so
verum ex sosc aetorna ost. Sic lorto in hoc sousu Aristotek^s dixit
intolloctuni ]>or se csse « porpoLuunk - » iiemque Avcrrocs pro- ;
pugnavit intcllecium fuisse ab aitoruo (n. 192) neuLcr saltcni '

:
clare docet eum creari, etiam ab aetorno.

Arg. —
Tah's seiiLcnLia rcjicilur trijilici de causa. Narn
lo Jiepugnat experientiiB ;
quis cnim un(]uam consciiis fiiit
qmnl exstilerit al> iclerno, aut a sc exisLeiiliam liabucriL ?
].Conr. V'«/tr., (!;iii(»ii(!s (l(! Dot), c. 5, ji|». Denzinger, ii. 1SU5. — 2. L)c AniiHa,
L. III, 2'd. — :J. Cunlia (Ji;nl., L. II, c. 83.
SECUNDA PARS, DE NATUIlA IIOMINIS l9l
2° Rationi palani contradicitmens enim est imperfecta et ;
contingens, proinde non potuit existentiam habere vi sua?

naturae secus enim esset creatura simul et ipse Deus ^ uS>^
:
3° Constans et fere universalis fuit consensio philosophorum,

omniumque populorum, asserens animam non fuisse ab aeterno,
sed incepisse cum corpore.
209. II. — Anima non est emanotio substantias diînse,
Nonuulli philosophi veteres Pythagoras, Cicero, Stoici (ex. g.,
et Neoplatonici, cum plerisque pantheistis) asserucrunt animam
esse vei parliculam e substantia Dei deccrptam, vcl emanationem
quamdam c substantia Dei divulsam, vel etiam evolutionem ipsius
Entis Infiniti.
Arg. — Hoc emanatismi deliramentum certo contradicit •
1° Rationi, quippe substantia Dei, quum sit simplex, di-

vidi nequit ;
— quum
sit immutabiHs, mutationi non est ob-
noxia ;
—
quum sit necessaria et infinita, in modos contin-
gentes aut in substantias finitas evolvi non potest. Sed, in sys-
temate emanationis, omnia haec acciderent ^ Ergo falsum est.
ll^ Conscientias etiam repugnat, dicente S. Augustino :
« Non est pars Dei anima. Quod si esset, nec deficeret in de-
terius, nec perficeretur in melius, nec aliquid in semetipsa vel

inciperet habere quod non habebat, vel desineret habere
quod habebat, quantum ad ipsius aflectiones pertinet. Quum
vero aliter se habeat, non opus est extrinsecus testimonio :
quisquis semetipsum advertit, agnoscit -. »

210. III. —
Anima humana propagari nequit a parentihus.
Philosophi, qui animam humanam a parentibus propagari
volunt, dicuntur nomine communi traducianistse et in quatuor
classes dividuntur. —
AHi, vidchcet Apolhnaris et probabihus
ipsc Tertulhanus, tenuerunt animam a parentibus gigni seminc
materiali. —
Ahi vero, teste Augustino, dixerunt hanc genera-
tionem efhci mediante quodam semine
spirituali. Frohs- —
chammer autem posuit animam
a parentibus produci per crea-
lionem e nihilo. —
Rosmini tandem, errorem jam antiquatum
renovans '% docuit animam sensitivam a parentibus oriri, postea-
que fieri intellectivam per manifestationem ideae cntis ^.
Sed contra : —
Anima humana gigni nequit a parenti-
1.
bus mediante semine materiali. Nam, quidquid educitur e ma-

teria, vel est materiale vel a materia pendet ; anima autem
1. S. Thomas, Melaphys., XII
—
— Contra Genl., L. II, c. 83 —
Sum. Theol.,
p. q. 90, a. 1. 2. Contra
;
Gerit., L. II, c. 85. — 3. S.

;
AugustinuB, De Origine
1,
aniiua: hoininis Episl., clxvi,— c. h, n. 3. — 4. Suin. Theol., p. I, q. 118,
a. 2, ad 2. — ;
5. ^sycholoîa, lib. IV, c. 23 Dell' OrigincdeWaniina irUeUcciiva,

192 PSYCHOLOGtA SEU ANtttROPOtOGlA
humana non solum simpUcitatef sed etiam spiritualitate guu*

det nec a materia pendet (n. 161) ergo ab ea non educitur. ;
2. Anima traduci non potest ex anima parentum genera-
tione Nam semen illud immateriale, per quod

spirituali .
efficereturea generatio, supponeret animae divisibilitatcm ;
sed substantia simplex dividi nequit ergo etiam spiritualiter ;
animanon generatur.
3. Quod anima non producitur a parentibus per creationem
e nihilo, evidens
est. —
Etenim, creatio soli Deo tribucnda cst,
meritoque habctur ut actus proprius Entis omnipo tentis(Thcod.,
n. 111). —
Aliunde, quis conscius est se gaudcre hac virtulc
summa creandi seu educendi substantiam e nihilo ? Urme ^ —
pcrbelle fdiis suis mater Machabaeorum « Nescio qualitcr :
in meo utero apparuistis, neque enim ego spiritum et aniniam

donavi vobis K »
4. Denique anima non potest quatenus sensitiva a paren-
tibus vi gencrationis propagari, et deinde intellectiva eiâdere
pcr manifestationem ideae entis. Nam anima recipcre nequit
manifestationem hujusmodi, nisi sit capax assequendi no-
tiones universales, idea enim entis est universalissima ; anima
vcro sensitiva caret ea facultate. Repugnat etiani quod —
substantia mere sensitiva fiat intellectiva per illustrationcm
« de foris » advcnientem taHs enim illustratio perficit sub- ;
stantiam jam existentem et alHcit ad actum, sed ilHus cs-

sentiam mutare nequit (n. 192) ergo nec reddit intenectivam. ;
211 Quseres quid de traducianismo doceat Ecclesia '

?
llcsp. —
1'raclucianisnius cor[)oreus ccrLc cst ha^rcsis, in quaiu
inciderunt TertulHanus, Apollinaristee ct Luciferiani. Ail —
traducianismum spirilualem quod attinet, dici ncquit liaereticus,
quia « nulla cst in Ecclcsia de hac re definitio propric lormaHs »,
sed ccrto crroncus diccndus cst, utpote doctrinaj univcrsaHtc^r
rcccplaj adversus (n. 213). —
Pra)tcrca Hbcr D. Froschammcr, cui
titulus « Dcfensio generatianisnii », proscrij)tus cst anno 1837
:
a vSacra Congrcgationc Indicis. Ipsa tandcm Rosmini senLeuLia,. —

aiiJH) 1887, rcprobata cst in XL
propositioniJjus, cx quibus vig(!si-
mam rccitarc sulHcit « JNon rcpu«riiat ut ariima liumana c^cnc-
:
rationc nuiltipHcctur, ita ut concipiatur cam ab impcrlccto, ncmpc

a gradu sensitivo ad pcalcctum, ncmpe ad gradum intcHectivum-
proccdere *. »
.iamvcro cx Iraducianismi improbationc, ul ncmincm fuij[il, nou
1. ConlraGenl.,L.ll, c. 8(1. — '2. II Macchab. \ii, 22-23. — 3. Cf. Zigliara;
Psijrfi., I>. I, c. IV, ;i. :{, II. 5. — î. Ci. Denzinger, ri. IftlO.
SECtNDA PARS, DE NATURA HOMINIS 193
pdtiiifi Cdti limiatur voritas creatianismi, quaa nunc directe pro-

brtnda TCnit.
§ II. De Creatianismo.
212. Qiiomodo directe ex ratione probetur creatianismus ?
Arg. gen. ^ Ad ununi revocari possunt omnia argumenla :
anima est substantia spiritualis, ordinem materialem trans-

cendens sed in rebus contingentibus hujusmodi substantia
;
ortum habere nequit nisi a Deo per creationem immediatam

ergo vincit creatianismus. —
Major ex dictis (n. 165) constat.
;
I. Suadetur minor tum —

e consequenti, quia, rejecta ex
:
diclis aseitate, evolutione et generatione animae, nulhis ahus

praiter creationem apparet modus, quo sortiretur cxisteiitiam
— tum a pariy quia « anima est de genere substantiarum in-
;
tellectuahum, videhcet angelorum, quae non possunt ahter

intehigi prodire in esse nisi per viam creationis ^ ».
II. Prohatur sic : eflectus non potest superare virtutem sua-

rum causarum ; ergo anima non fit a causa creata.
Proh. consequentia, nam, cum
via ad esse, eo modofieri sit
anima habet fieri quo habet Sed anima non habet tan-
esse.
tum esse in alio sicut accidens, nec esse dependenter a mate-

ria sicut formae materiales, sed habet esse per se subsistens.
Ergo non habet etiam fieri in alio sicut accidens, aut depen-
denter a materia sicut formse non subsistentes, sed habet per
se fieri simpliciter. Sed fieri simpliciter in forma subsistente
idem est ac fieri ex nihilo per creationem, creatio autem est
actus Dei proprius, non creaturae. Ergo mens humana sumit
exordium a Deo per creationem immediatam -.
Confirmatur, nam « finis rei respondet principio ejus » seu
origini, quo perfectior est finis, eo perfectior esse debet
et
orrgo. Sed « finis animae humanae et ultima ejus perfectio est
quod per cognitionem et amorem transcendat totum ordinem
creaturarum et pertingat ad primum principium quod Deus
est Ergo a Deo est, cum ad Deum redeat.
^ )).
Ergo, quocumque modo consideretur anima humana, a Deo

producatur per creationem e nihilo necesse est.
213.Quomodo creatianismus ex auctoritate probetur ?
Dogma creatioiiis animsB in praefato scnsu a philosophis et
theologis cujusdam notse propugnatum fuit.
1. Contra Gent., L. II, c. 87, n. 3. —

2. Conlra Gent., Iw. cit. — Sum. Theol.,
p. I, q. .90, a. 2. — 3. Contra Gent., L. II, c. 87, n. 5.
;
194 PSVCUOLUGIA SEU ANTll KOPOLOt;! A
1. Imprimis enim non pauci mier paganos, etsi non habuorint
explicilam notionem creationis e nihilo, mira tamen docuerunt
circa mentis originem ex. g., sic loquitur Tullius « Animorum
; :
nulla in terris origo inveniri potest nihil enim est in animis ;
mixtum atque concretum, aut quod ex terra natum atque fictum

esse videatur. Nihil ne aut humidum quidemaut flabileautigneum.
Hic enim in naturis nihil inest, quod vim memorise, mentis, cogi-
tationis habeat, quod et praeterita teneat, et futura provideat,
etcomplecti possitprsesentia quse sola dwina sunt. Nec invenietur :
unquam unde ad hominem venire possent, nisi a Deo *. » Et

ibidem aperte dicit « mentem humanam non quidem nasci, sed
« creari -. » —
Item docuit Aristoteles animam hominis solam, non
a generantibus, sed foris, QxjpctBiV, advenire et esse origine sua
divinam '
(Cf. n. 208).
Philosophi christiani fere omnes satis intellexerunt animam,
2.
etiam in singuhs hominibus, nonnisi per creationem ad existen-
tiam venire nisi quod primis Ecclesiae saecuhs ahquando dubi-
;
tavit S. Augustinus % cum ahis nonnuliis, quomodo sine genera-

tione spirituah, transmissio peccati originahs cxphcari possit. Sed
j)ostca argumentatione S. Hieronymi prcssus, haud obscure
dogma creationis professus est, dicens « Anima est substantia :
rationahs, intellectuahs, a Deo facta spirituahs, non ex Dei na- ;
tura, sed potius creatura ex nihilo » ''.
Quibus pcrspectis, dicere potuit M. Cano « sinc dubio ad :
fidem iila quaestio pertinct " » de qua dubitatio sola esset maximae :
temeritatis.
214.Quaenam sint difficultates adversus ereatianismum ?
Obj.1. —
Anima belluina per generationem traducitur ; crgo
et anima humana generari debet a parentibus.
llcsp. yeô. cons. Non est enim paritas inter liomincm ct bcl-
luani, nam anima iu brulo liahet id quod est sensitivum tantuni '.
06/. //. —
Fiiii in multis similcs sunt parentibus ergo ab eis ;
sumunt origincm per generationem corpoream vel incorpoream.

Resp. Trans. ant. Dist. cons. —
iiiii sumunt originem a paren-
—
:
tibus quoad corpiis, conc. : quoad animam, nego.

: Prsefata)
vcro similitudiuis, quiB inter parentcs ct libcros nonnunquam
existit, ratio multiplex cxhiberi potest, scd duplicem tantum in
memoriam revocare sufficiat " imprimis vita vegetativa ct ;
—
sensitiva pendent ab organismo physico ; et etiam intellectus,
licet indcpcndens a corporc, organis tamen physicis utitur ut
objcctum sibi proportionatum, scilicct csscntiam rcrum matcria-
lium assequi valeat porro corpus traducitur vi generationis non
; ;
cst igitur mirandum, quod indolcs filiorum aliquid mutuari possit

a parentibus. —
Alia nec mininiJi ratio hujusce similitudinis in
educatione filiorum a pareutibus invonitur.
1. TuscuL, L. <•. 27. — 2. IbUL, c. 3!] ct 4!). —3. Cf. Farges. La Vi,-.,
p. UIO. — Cr.
I,
Zigliara, P.sjfrh., L. I, c. iv, a. 3, n. 4. —J)i' Si>irilu cl
Anima,
/i.
viii. — G. Jê Lucin UieoL, L. II, c.

.'i.
22 ; Cf. 7/ Scnt., disl. xvii. —

7. Cunlra GcnL, L. 11, c. 8U. — 8. Cf. Vallflt, La Vic cl Vliercdilc, 2« puiL.
StictND A l'AHS, Dl-: NAI UHA IIOMINIS 1U5
Ohj. III. — Parentes dicuiitur quasi parientes filios suos. Sotl

filii ex anima ct corpore constituuntur. Ergo parentes utrumquo
generant.
Resp. Conc. niaj. el niiii. Dist, cons. —
utrumque generant :
aliqua saltem ratiouo, conc, simili modo, nego. (^)ui cnim disponunt
corpus ad suscepliouem talis tormae, hanc animam quasi trahunt
ad tale corpus. Quiuimo B. Virgo matcr est Verbi, co quod praes-
titit tantum carnem, quam Vcrbum assumpsit '.
ARTICULUS II.
De Ortu honiinis.
Quaestio duplex est : prout de ortu generis humaiii vel sin-

"ulorum hominum agitur.
5 l.De Ortu Sinûlorum hominum.
Vel animae praeexistunt corpori, vel cum ipso creantur. Unde

215. Utrum singulae animae suo corpori prceex/stant ?
DupUciter errant philosoplii circa prseexistentiam animarum,
nam
1° Orij^fcnes, Pythagorae ct Platonis somuia renovans, ut tes-
tatur S. Hieronymus, autumavit animam olim in astris exstitissc ;
sed propter scelus immane, de quo memores esse nequimus, dc-

trusa est in corpus, donec ad pristinam beatitudinem, crimine
exsoluto, revertatur.
2° Apud recentes, Leibnitzius, Origenis theoriam emendans,
prajexistentiam animarum in hoc sensu propugnavit Deus ab :
initio animas omnes creavit et eas inclusit in corpuscuhs, quibus

mcdiantibus, transeunt in singulos homines, quando corpus
organicum generatur.
Juxta communem philosophorum doctrinam, anima creatur
eo tempore quo infunditur in corpus humanum, ut illud in-
formet et vivificet -. Unde sit
THESIS
Anima non prseexistit corpori^ sed conditur a Deo

quum in corpus infunditur.
Prob. I. — Opinio gratuita, singularis et sensui
Indirecte.
communi opposita, rejici debet. Sed praeexistentia animarum :
a) Gratis asseritur iiullo enim innititur fundamento.

;
h) Est singularis nam a paucis propugnata est, et non

;
1. Zigliara, Ibid., I, a. 2, n. 8-9. — 2. Sum. TheoL, p. I, q. 118, a. 3.

l96 PSYCHbLbCiA SEt ANTHRdPOLOGlA
semel ab Ecclesia damnata fuit siquidem « catholica ildes ' ;
constanter praedicat atque veraciter, quod anima; honiinuni,

priusquam suis inspirarentur corporibus, non fuere - ».
c)Denique sensui communi repugnat quis enim admitteret ;
animam suam oHm in astris vitam felicem degisse, vel ab ini-

tio in corpusculis fuisse inclusam ? Ergo rejici debet. —
II. — Directe. Deus, quum sit sapientissimus, nihil facit
frustra et contra naturam nihil frustra, ergo nullum ens
:
procreat, nisi eo tempore quo fmem suum attingere potest ;
nihil contra naturam, ubi agitur de constitutione ipsius na-

turae. Sed praeexistentia animarum a) esset inutilis^ nani ;
—
separata a corpore, quod informare nata est, anima non po-
test attingere suum fmem, et ilHus existentia per tot ssecula
sine causa haberetur ;
—
h) esset contra naturam, status quippe
separationis est contra naturam animae humanse. Secus enira

unio prsesens cum corpore dicenda esset contra naturam ani-
mae, quod falsum esse supra (n. 179) demonstravimus.
Confirmari potest, quia anima est actus corporis porro :
« actus, Hcet sit iiaturaHler prior polentia, tamen in eodem

(corpore) est tempore posterior ^ ». « Ergo natura animse hoc
habet, ut esse non incipiat nisi in corpore '. »
216. Quonam instanti anima in corpus infundatur '

?
Animatio est instantanea ;

autem exurgit dilHcultas
gravis
de instanti, quo mens in corpus infunditur. Duplex est opinio :
A. —
Prima cst Veterum ab Aristotele rclata, qui autumarunt
corpus viri quadragcsima die, cl. corpus fomiiiae octogcsima die
post coiiccptioncm, ab anima iniormari. Ab hac scntcntia non
discedens, S. Thomas posuit animam non creari, nisi quum corpus
ipsum ad dcbilam organismi formationcm pcrvcncrit. Imo posuit
«'mbryoncm succcssivc inlormari tripHci anima « a jirincipio :
quidcm iôstmodum auLcm scnsitiva, ct laii(hni int(>l-

nutritiva,
lectiva " ». Quam opinioncm ctiam sct|uuntur commumius i'atrcs,
pra5sertim latini, Dantc ', scholastici gcncratim usquc ad sa)c.
xvii"»n, ct intcr rcccntcs Cornoldi, Libcratorc, Mcrcicr, plurcscjuc
mcdici ".
En hujus senlcntiaj momenta : 1" « (lum anima unlalur

corpori ut forina, iion uiiitur nisi corpori, cujus est proprie
1. Cf. Martin, La Vie /ulure, p. 2', c. ni. — 2. S. Leo Magnus, EpisL, xv.
—
— .3. Conlrn dcnt., L. II, c. «.'{. —
Suin. Thrnl., In '2ir, q. KA, n. 1, jid 5.
— /|.
—
5. Farges, La Vie, \i. \\i2-V3\i CA. Vicl. da 'lluoL. lalli., ;irl. Aniniuliun.
6. Sum. Theol., p. I, q. 118, a. 2, ad 2.
;
—
7. Dante, La Conimedia, Purgalurio,
Caiilc» 25. —
S. C.i. La Science calhuUque, an. 1887, p. lOG.
—
actus. Est autem anima actus corporis organici non cst icritur
;
ante orgainisationem corporis '

» : cujus cmbryo gradatim
pertingit ad ultimam dispositionem. — 2^ In hypothesi ani-
mationis immediatae, haec sequuntur incommoda : — a) pro-
cessus generationis non erit in homine perfectior quam in
ahis animaHbus ;
—
b) innumerae, et quidem immortales,
animae a Deo procrearentur pro innumeris embryonibus, qui

statim pereunt ante suam completam formationem -
;
—
c) denique male expHcarentur sive simiHtudines fdiorum cum
parentibus, sive praidispositiones ad morbos quosdam, imo

ad virtutes aut vitia, juxta leges ha^reditatis.
B, —Multi tamon, praesertim recentiores, asserunt animam
ipso instanti conceptionis infundi in corpus totumqiie formare
juxta theoriam epigenosis « Cc dernier sentiment a ete adopte
:
par les facultes de medecine de Vienne et de Prague, par les uni-

versites de Reims et de Salamanque, par la plupart des facultes
de theologie. La Sorbonne Ta quahfiee de indubia doctrina. Phi-
sieurs conciles et un grand nomhre d'eveques ont enjoint aux
pretres de s'y conformor dans hi pratique, et cela sous les peincs
les plus severes ^ »
Sic ratiocinantur : Anima potest et debet immediate corpus

informare : potest^ cum enim vires vegetativas et sensitivas
possideat, ahas sine aHis exercere potest, sicut, v. g., infans
vitam sensitivam sine rationah debet, nedum enim organis-
;
mus ad animam requiratur, ipsa requiritur ad organismi non

cujuscumque, sed humani formationem. Secus enim dari —
nequit ratio —
cur embryo initiaHs seu vegetativus ahmentis
organicis nutriatur et sentiat more animaHs item quomodo ;
—
tres animae sibi succedant in formatione hominis, quin laedatur
unitas formae substantiaHs, vel inducatur transformismus
—
;
denique cur, recedente anima rationaH, non remaneat

altera sensitiva.
C. — Quibus perpensis, quibusdam placet opinio inter utram-
que media, quae, propter rationes secundae sententiae, in initio
animam simul vegetativam et sensitivam inducit, cui postea
tantum succedit anima rationaHs, propter rationes prioris
sententiae *. Hoc in sensu vel in primo inteHecta, probabiHor
videtur sententia S. Thomae, sc.
(c Subjecto sufficienter disposito animam infundi ^'
».
1. Conlra Gent., L. II, c. 89 —

Sum. TheoL, p. I, q. 118. a. 2. 2. Cf. —
Ani- V
;
malion iinniediale refatee par lo P. Hilaire. H. —

D. Kergeradec, MAmoire A
VAcadAmie, ISGO. — 4. Cf. E. Blanc, Traite de philos. scoL, t. II, n. 755-7C0.
Thesis Thomistica XV^.
-
§ II. De Ortu generis humani.

Tria quaeruntur :quomodo orti fuerint homines, an sint
ejusdem speciei, an ab luio conjugio descendant.
217. Utrum per evoluiionem vel a Deo factus sit homo '
?
Etiamsi in plantis et animalibus admitteretur transforma-

tio specierum (Cosm., n. 125-126), speciales sunt rationes
cur homini applicari nequeat. Unde
THESIS
Non ah animali per evolutionem, sed a Deo solo et immediate
ortum hahuit homo.
I. Non orium hahuit ah animali. A. Quoad corpus. —
Proh. ex Paleontologia. —
Siquidem opinio darwiniana
supponit in tota animahum famiha adfuisse processum con-
tinuum quo paulatim, labentibus innumeris sa^culis praehis-
toricis, ad naturam homiuis animal pervenisset. Sed hoc cst
falsum, nam inter hominem et simium qucmcumque, sivc
chimpanzc, sive orang-outang dicatur, maximus
gorilla, sive
quidam viget ac sempcr viguit hiatus, « \m al)ime ^ », nec un-
quam potuit inveniri in aivli(]uioribus terra^ stratis species me-
dia, ut fatentur ipsimel adversarii, v. g., Virchow : « Pour la
c[uestion dc Thomme, nous sommes repousses sur toute la h-
gnc : il n'existe pas de proanlhropos, il n'existe pas d'hoinme-

singc ; lc clialiion inlerrnrchaiie demeure un fanlome'. »
En prsecipua Paleontologia) (hila 1° Fossilia huniana in stratis

:
fjo()lo<îcis non apparont antc ailaicm qunicrnarii medii. a) In cetatc»

enini ternaria sihces,qui invenLi sunt,non arguunt industriam entis
intelhgentis sed actioncm mccanicam aquarum. « Toutcs lcs
formesdcsilcxditcseohthiqucs (porcutcurs, r.icloirs, enclumcs, etc.)
so trouvcnt sans excoption a riisiiK! de (luorviHos, pres Mantes,
oii Ton soumet hi craic avoc sos rognons de sihix a une action
mecaniquc intense » '.
b) \n stratis autem quaternario nicdio aniiquiorihus invcnlffi
sunt plus fpiam quadraginta ot octo spocics simiorum, quarum
nulla est intcrmodia intcr simios suporiorcs et homincs.
2° In quaternarii niedii stratis (cpoquc clielieo-moust6rienno)
primum invonta suiit phis quam quinquaginta individua fossilia
vorc humana, quce ad (luj)hcom typum rcducta sunt. Prior (Niân-
1. Cf. Liberatore, Apiirndix ad I'.<ii/rhi)l. Do Hnniinr siniia ; —
Farges, La Vir,
p. :'.i:5 «'1 s(|. ; —
:
Annalrs dr pliil. rhrrl.. (!('•('. 1.SM7, jiiiiv. 1808 —

(h'i rn r.v/ la
;
—
(liirstion ilr V llorntiie prrliisloriqur. j' (15)17) ; —
Guibert, l.ct Oriainrs, c. w.
—
*J. D' Topinard, Scirncr rl foi, in L' Anthropoloîr ri la srirncr sociale, 19()(t.
3. C'ongrks de Moscou, 181)2. —
i, de Lapparent, Les silex tailles et Vanciennrl^
de Vfiornme, p. 19-^)5 ; Philo.sonhie minrrnlr, p. 201 rt drj.
dertlial, Spy, La Chapelle-aux-Saints, etc.) prsBbet crania fcre

eimilia craniis hodicrnis saltem apud incolas Australiae *. Poste-
rior (Galley-Hill, Cro-Magnon, ctc.) habet crania fere similia cra-
niis hominum actualitcr degentium in Europa ». Uterque vero
typus est doHchoccphalis, sed ccce tertius typus brachyccphahs
et adhuc similior modernis, si fides recentioribus invontis,
jam in iucem prodiit et apparet caetcris coexistens typis primae
setatis (rhomme chelleen) '. Quod si tres illi typi sunt coexistentes,
ergo ahi ab ahis non descendunt processu continuo, ut jactita-
tant evolutionistae. Hujus facti evidcntiam recenter confessus est
ipse Ed. Perrier (Direct. ad Museum Parisiense) « La 16gende (?) :
de Cham, Sem et Japhet qui represente les premiers types hu-

,
mains comme n'ayant qu'un lien de fraternite (dans la premierc

famille humaine), parait etre la verite * ».
Ahunde, instrumenta quae prope fossilia inventa fuerc, sicut
ct modus sepulturarum accuratus probant hos homincs jam arte
et industria praeditos sed et religiosos fuisse \
Ergo hiatus immensus remanet inter primaevos ct simium.
Unde concludere licet cum D. Branco (Direct. Instit. palcontol.
Bcrolini) « L'homme apparait sur la terre comme une espece
:
nouvellc, non comme un rejeton d'cspeces anterieures. Tandis quc

la plupart des mammiferes ont une longue suite d'ancetres fos-
siles,rhomme apparait tout a coup sans ascendance... II apparait
deja comme un parfait homo sapiens la plupart possedaient un ;
crane dont chacun de nous pourrait etre fier. Quel est donc Tan-
cetre de rhomme ? La reponse est la suivante la Paleontologie :
ne connait pas d'ancetres de Thomme ". »

B. —
Nec quoad corpus et animam ortum habuit ab animali.
Prob. ex utriusque hominis et simii notis : In tantum enim
ab iisdem protoparentibus descenderent homo et simius,
inquantum haberent eosdem c/iamcferes et ideo eamdem natu-
ram porro utriusque valde diversi snnt characteres sive phy-
:
siologici, sive psychologici :
Physiologici quidem
imprimis enim non cadem est organismi
;
conformatio « chaque os du gorille, ait de Quatrefages, porte

:
une emprcinte par laquclle on peut le distinguer dc Tos humain

correspondant... ie plan gencral lui-meme cst forL diflercnt ct
corrcspond a deux gcnres de vics bien distinctcs. » L^nde homincs
sunt incedentes, simii vero scandentes porro, ut ait de Quatre- :
fages « Un animal marcheur ne peut pas descendre d'un animal

—
:
grimpeur c'est ce qu'a tres bien compris Vogt '. »

: Praeterea,
— 1. Wasmann, Die modern

Biologie, p. 478 ; —
De Cyon, Dieu el Science, p. 376.
2. Muckermann,
Calholic Encyclopedy, p. 666. —
3. Paul Combes, in Cosmos,
22 oct. 1912, p. 457 16 janv. 1913, p. 62 —
A. Rutot, Essai sur les origines...
mise au poirit pour 1911.
;
— ;
4. Causerie scientifique, in Le Temps, 23 mai 1913.

— 5. Pervinquiere, Le pithecanihrope, in Bevue scient., 1909, p. 40. 6. Cite —
p. Wasmann, Die modein Biologic. p. 487. —
7. Lnite dc Vespece humaine, ch. 1,
XI. IV.
manus simii disponuiitur ad reptanduui, non autcm, sicut manus
hominis, ad artes fingendas. —
Denique homo habet maximum
cerebrum, sed et super omnes partes corporis elevatum, ut in eo
dominetur caput, dum in simio gula est quae dominatur.
Psychologici praesertim ; nemo enim unquam negavit si-
mium hominem quoad genus « animal » convenire, sed spe-

et
cie dilferunt, cum solus homo sit « rationalis » seu habeat
animam spiritualem. Unde simius nec ullam habet ideam
abstractam, nec ideo loquitur, nec ratiocinatur, nec fit reHgio-
sus aut moralis, nec proprio marte perficitur, imo nec inventis
hominum utitur quod profecto arguit naturam specie diver-
:
sam et alterum petit modum originis. —

Ergo simius et homo
nec fratres, nec consobrini dici possunt, ut voluit Darwin.
^ II. Sed a solo Deo quoad corpus et animam. Revera, tri- —
plex fmgi potest hypothesis vel corpus et anima primi ho-
:
minis simul ab animaHum generatione orta sunt vel corpus ;
solum ab animaH et anima a Deo vel utrumque sinml a Deo.

;
Porro 1"'" ex dictis in prima parte thescos falsum est, nam

intellectum a sensu, spiritum a materia oriri impossibilc est.
— 2""* etiam, nam corpus ab animaH conceptum vel est cor-
pus humanum vel non humanum. Si prius, elTectus major

est causa et ruit principium causaHtatis, Si posterius, corpus
non humanum ab anima humana informari nequit, nam
contradictorium esset formam unius speciei esse formani
corporis alterius speciei. Quis enim putaret corpus formica; ab
anima lconis, aut turturis ab aninia aquila; informari possc ?
Ergo rcstat 3""^, sc. a solo Dco immcdialc corpus et ani-
ma primi parentis oriuntur.
Adde quod non potest
viro cathoHco haec assertio dubia esse ;
ideo erroneitalis non simt immunes, qui sohjm naluralem

inMiixuin evobilioiiis admillunl, ct inlerventum supranatu-
ralem Creatoris negant in formatione corporis Protoparentis *.
218. Utrum homines cuncti sint ejusdem speciei ? '^
iNegant Polygcnista) unitatcm spccilicam omnium mundi

incoiarum ita JNIorton ct Agassiz, Vogt ct Strauss... juxta quos,
;
variae hominum stirpcs quae sub cajlo sunt,idcm sonanL ac divcrsae

spccics. Contrarium aflirmant cclebriorcs naturahsta), v. g., Linnc,
JiuHon, Cuvier, A. dc llumboit, Miillcr, Piourcns, dc Quatrcfa-
gcs, quibuscum sit
1.rf. Farges, La Vic, 313; — La Scicncc calholiiiuc, aii. lSt)."j, p. (i(J-71. —

2. Quatrefaget, loc. cit., c. 8, 15, 13, IG, 18 ;
—
Guibert, Lcn ()ii((iitcs, c. v.
THESIS
Una et eadem est omnium hominum species.
Prob. — Ea individua sunt ejusdem speciei, quae indefinite
inter se propagari possunt cum iisdem characteribus essentia-
lihus. Porro res ita se habet de omnibus generis humani indi-
îduis. Ergo cuncta sunt ejusdem speciei.
Constat major^ —
tum auctoritate doctorum, qui genera-
lionis speciein physiologicam hoc inodo definiunt, tum po- —
siti^ê ex facta inductione circa animaHa ejusdem speciei, —
tum negatiue ex casibus hybridarum, qui post tertiam aut
(|uartam generationem vel non perseverant, vel ad typum
jirimitivum maris aut feminae revertuntur (Cosmol., n. 126).
Probatur minor, nam 1. —
Connubia non desunt inter
diversas hominum stirpes, quarum generationes indefinita et
saepe majori fecunditate fruuntur. 2. Characteres essen- —
tiales speciei humanaj sunt vel physici, vel intellectuales, vel
morales —
physici quidem, v. g., structura anatomica, va-
;
rietates morborum, gradus caloris in sanguine, natura cibo-

rum..., —
intellectuales etiam, nempe ratio, ideo loquela,
postea sociabiHtas, inde progressus, necnon industria cum
usu variorum instrumentorum —
denique morales, ut sunt
;
Hbertas, responsabiHtas et reHgiositatis nota. Jamvero hsec

omnia in omnibus variarum stirpium individuis, essentiaHter
eadem inveniuntur ^ Ergo cuncta sunt ejusdem speciei.
Obj. — Variae stirpcs humansB sive viventes, sive praehistc-
ricae multipHci discrimiiic diffcrunt ncmpc moribus, statura,
:
colorc, systemate piloso, angulo faciah, forma cranii ct ccrcbri

volumine ergo unitate specifica non gaudent.
;
Resp. Dist. arit. et liaec sunt discrimina accidentaHa seu in

:
gradu, conc. essentiaha et in mecanismo, nego, nam ex uno ad

;
aliud facilis ost transitus. Unde nego cons. gradus cnim non :
mutat specieni.
Inst. —
Atqui hi charactcrcs perseverant et indefinite pro-
pagantur. Ergo arguunt specificam diflerentiam.
Resp. —
Trans. ant. —
Nego cons. Sunt enim charactcrcs
physici accidentales, qui haereditate transmittuntur. Porro illi
characteres ob primitivam organismi plasticitatem ex circums-
tantiis innumeris oriri potuerunt sicut enim in valHbus Helvetiae,
:
defectu soHs, ad cretinismum hodiedum devenitur, ita, v. g., prae

caHditate soHs color nigcr majori secretione pigmenti, quod vulgo
dicitur Malpighi, oHm haud aegre acquiri potuit.
1. Cf. Vigouroux, Les Livres Saints et la Crilique ralionaliste, t. 3.

Utrum homines ex uno conjugio descendant ?

219. '
Negant Evolutionistae, qui ante Adamum infinita numero

connubia admittunt, necnon Coadamitae, juxta quos duo homines
diversis temporibus a Deo conditi sunt ab uno, qui ante Adamum :
creatus fuit, ab altero, scilicet Adamo, descendunt

Gentiles ;
Hebraei. Jamvero catholici, sive Praeadamitarum, qui tempore

Adami jam extincti essent, sive Coadamitarum existentiam
negant. Unde sit
THESIS
Genus humanum ab uno conjugio, Euse scilicet et Adami,
natum fuisse, nil obstat, imo ratione suadetur.
Nil obstat
I. Triplici eniin ratione nituntur adversarii,
:
qua) una ex parte lingiiai, altera ex parte temporis, tertia ex

parte locorum desumitur. Porro ex his tribus nulla vincit :
Non 1" ex parte linguarum, —

tum quia, fatentibus doctis,
ex diversitate linguarum argui non posset diversitas originis
— tum etiam quia, quo magis progreditur scientia philologica,
;
eo probabiHor evadit linguarum omnium identitas '.
Non 2** ex parte temporis, quasi per spatium quatuor aut sex
millium annorum ab Adamo, genus humanum adco propa-
gari et in diversas stirpes diverslficari non potuisset. — - Nam,
praeterquam quod non una est opiiiio circa veterem chrono-
logiam, non multo longius tempus ad multiplicationem gene-
ris humani requirit statistica, nec ad stirpium diversitatem
zoologia recentiorum.
Nec 3' seu ex parte locorum, quasi nempe genus humanum
quod in Asia incepissc vidctur, exinde in Amerjcam vel in
insulas dissilas transire non potuisset. lloc enim multiplici — -
modo exphcatur et revera futile est ^

II. Imo ratione suadetur, ncm])e tum historica, tum lingiiis-
tica.llcvcra antiquissimaj i)opuh)rum traditiones, apud Euse-

bium, Jicrosiiin, Orphcum, Ilcsiodem et alios, cuncta) narrant
hominum luisse communcm originem.
Praiterca unitas omnium gentiiim j)robabiHu8 prol)ata ma-
net ab originc Hnguaj communis.
Cf. 0/>us. Petavii, Ed. Vive», t. tV, 123-134. —2. Cf. Max MuIIer, L'unil,''
(lu
1.
langage. — 3. Cf. Vigouroux, loc. cit. ;
—
Cf. Questions acluelles, t. 37, p. 219.
SECUNDA PARS, DF, NATURA IIOMINIS 203
CAPUT QUARTUM.
DE VITA FUTURA HOMINIS.
Postqiiam inspeximus existentiam, naturam et originem

hominis, restat ut futuram ejus destinationem inquiramus.
Quseri potest aii perennis et quaenam futura sit vita hominis.
Unde duplex articulus I"^ de Immortalitate animee 11"^ de
: ;
Statu alterius vitse.
ARTICULUS I.
De Immortalitate animse '.
220. Status quaestionis de immortalitaie animcB.

A. — Ecce quidem quaestio maximi momenti.
L'immorta- «
lite de Tame est une chose qui nous importe si fort, et qui nous
touche de si pres, qu'il faut avoir perdu tout sentiment pour

etre dans rindifference de savoir ce qui en est ^ » Estque phi-
losophica, cum
ex jam notis de statu animse conjunctae, su-
menda sit solutio de statu animae separatae.
B. —
Triplex autem immortahtas distingui solet una qui- :
dem absoluta^ qua quis non potest mori aha naturalis seu ;
per naturam impertita, qua quis potest non mori tertia vero ;
supernaturalisy qua quis ex dono gratiae concesso non mori-

tur. Jamque Deus, et ipse solus, immortahtate ahsoluta seu
aeternitate fruitur immortalitas naturalis omni substantiae
;
spirituali competit immortalitas vero supernaturalis etiam

;
corpori concedi potest ex dono Dei gratuito.

C. —
In praesenti quaestione, agitur de immortahtate in
^cundo sensu ad quam tria requiri videntur 1° ut animae
;' :
suhstantia, post corporis dissolutionem, in esse permaneat ;
1. Augustinus, De Viia beata, De Spiritu et Anima

S. S. Cyprianus, De ; —
Mortalitate —
Suarez, De anima separata Comment. Collegii Conimbri- —
—
; ;
censis, S. J.,De Anima Aristotelis Massillon, Ferj<e d'un avenir Frayssinons, —

—
; ;
Conferences sur Vimmortalite de Vdme Th.-H. Martin, La vie future suivant la

—
;
foi et suivant la raison F.-L. Poisson, Entretiens sur la vie future D. Barbe, —
— —
; ;
De Vimmortalite de Vdine; Farges, Le Cerveau, c. ix Mercier, Psjjch., t.II,

—
;
n. 281-293; Cf. Iredecim argum. apud Toletum, de Aniina, L. III, c. 5, (\. IG.
— Apud paganos, Aristoteles, Ethic, lib. IX Plato, Phtedo Tullius,— —
—
; ;
Epist. ad Atticum, lib. X, De Finibus, lib. II, De Scnectule, Tusrul., V Seneca,

De Vila beata. — 2. Pasoal, Pensdes, ii, art, g.
;
;
2^ ut vita individua et conscia adhuc fruatur nam, simplex ;
permanentia in esse, more materiae indestructibilis, male

diceretur immortalitas ;
3° ut hsec vita per se sit perennis.
D. —
Porro primum in periculo ponunt scnsistae, probabilc
tantum reputavit Scotus ', negant autem inter veteres, Epicurei,
Sadducaei tempore Jesu-Christi et maleriahstse cujusvis aetatis.
— Secundum impugnant Pantheistae, juxta quos anima per
mortem in sinum divinitatis revertitur, necuon fautorcs metemp-
sychosis ot pro2;ressu? indefmiti. — Contra tertium duphcitcr
peccant philosophi, dum ahi, nempe Stoici, tribuunt animse
scparatae durationom finilam ; ahi voro asscrunt eamdem no
potontia quidem Doi pcrire possc.
E. — Adversus hos
omnes el, in pra^fato sensu possibilita-
tem et certitudineni immortalilatis cuin celeberrimis philo-
sophis vindicabimus, demonstrando quod anima intrinsece,
videhcet « natura sua incorruptibihs est atque immortalis " ))
et quod extrinsece, nempe, vi quadam cxterna, non dcstrue-

tur. IJndc duplex paragraphus.
§ I. De Intrinseca animoe immortalitate. /
221. Utrum et quatenus anima sit immortalis intrinsece ?
THESIS
Anima intrinsece, seu ex natura sua, immortalis est.
Arg. gen. —
Tria, ex dictis, ad immortahtatem intrinsecam
requiruntur et sufficiunt nempe, ut, dissoluto corpore, anima ;
servet suum esse, suum operari conscium, et hoc perenniter.

Porro metaphjjsice ha;c tria sunt in natura anima^ humanffi.
P*'" fjuidem. —
Etenim, substantia perire potest per se, vel
per accidens per se, quum separatur a principio suo formali
:
et constitutivo, ita corpus ab anima sejunctum dissolvitur per ;
accidens, f(uando spohatur sul)jecto, in quo tantum habct esse,

ct sine quo vitam cxcrcere non potest, sicut anima bcUuina.
Mcns autem hurnana nec per se, nec per accidens interire po-
tcst non pcr sc, f(uia cst substantia simplex, qujc (Hssolvi non
;
potest non per accidens, quia, cum spiritualitatc gaudcat,

;
ha})et suum esse in se et non eget al)sohitc orj^ânis matcriah-

bus ad cxercitium propriae vitae '^ Ergo perire nequit.
1. IV ni\L 'i^, 2, scli. :{. — 2. Thesis Thomistloa XV". — ('.f.
.'}. S.
Thomas,
Iti
(Ju:rsl. disp.,
<].
Dr Aniina, n. xiv — Dc (!rnrralioiir. rl (Jonuptione

— Suia. ThcuL, p. I, q. 75, ii. i> ;
— (JiiodL
;
X, n. K.
;
-
Confirmatur, quia nuUa forina corrumpitur nisi vcl actione

coiiLrarii, velper defoctum sua; causae, vel corruptione sui sub-
jecti. Sed anima rationalis —
1. rcccptiva quidem est omnium
contrariorium, scd ipsi niliil est contrarium 2. nullam habet —
causam, a qua dopendet, nisi divinam 3. sicut, debilitato
; —;
corpore, in operando non debilitatur, ita, dissoluto corpore, in

esse suo non desinit '.
II"™ etiam, nam facultales et operatioiies, more acciden-

tium, sequuntur sortem subjecti cui inha^rent, et principii a
quo defluunt. Hoc autem posito :
l^ Anima a corpore separata vitam vegetativam et sensiti-

vam servat tantuni in radice nam, ut dictum est (n. 15-16),
;
animae essentia jure dicitur omnium facultatem radix et prin-

cipium. Sed actus hujus vitae exercere nequit ad exercitium ;
enim hujusmodi requiruntur organa corporea.

2° Anima separata non solum in radice, sed etiam in actu
habet vitam inorganicam seu rationalem id est intelligere et ;
iêlle pergit nam seipsam percipit, scientiam et ailectiones

;
prseteritas servat, imo novas acquirere potest, utinfra dicetur

(n. 222). Et vero, intellectus et voluntas sunt facultates spi-
rituales, quaruin cvolutio inlrinsece non peiidet a materia ^.
Ergo aiiima, corpore dissoluto, vivere pergit, more spiritus
puri, facultates suas spirituales exercendo.
j
jjum sane A —
Sequitur e duobus primis quum enim anima :
separata naturaliter servet suuin esse suamque operationeni,

utrumque servat quamdiu servat suam naturam,sc. perenniter,
Sed B. — Positiiê exigitur ex innato immortalitatis desi-
derio, sicque metaphysica argumento psychologico firmatur.
Prob. — Revera omnibus hominibus ingenitum est deside-
riuin futurse immortalitatis ; omne desiderium, ex ipsamet
sed
natura legitime defluens, finem suum consequi debet anima ;
igitur, psychologice spectata, futura est immortalis.

Constat major. —
Nam « quodlibet intelligens naturaliter
desiderat esse perpetuum, non solum ut perpetuetur esse
secundum speciem, sed etiam secundum individuum ». -^ —
Hinc est cur homo per totam suam vitam morem gerat entis
immortalis « L'eternite est si bien dans sa nature qu'il ne sau-
:
rait rien demander ni rien donner sans promettre reternite *. »

Constat minor. —
Nam « impossibile est naturai desiderium
Conira Genl., L. II, c. 55, 79,-82. — 2. Suin. ThcoL, p. 1, q. SG, a. —
3.
1.
Conlra CeuL, L. 11, c. 55. —4 P. Janet, Lu Faniillc, p. 301. 12
(j.
esse inane : natura enim, ut scientiis constat, nihil facit frus-

tra ^
autem et contradictoria esset anima, si natu-
)) frustra
—
;
raliter appeteret id quod naturam suam superaret. Eo

magis, quod illud desiderium ab Auctore naturse sumpsit
exordium et ideo Deus rem frustra egisset, imo decepisset
:
hominem, nisi reapse anima futura esset immortaHs.

Consequentia urgetur, siquidem « perfectiones oportet esse
perfectibiUbus proportionatas - porro anima per se incor- ))
;
ruptibihs est ideo cor hominis « quod vix ad unius milvi re-
:
fectionem suflTicere potest ^ subHmia aeternaque sapiendo, )),
nihil ahud appetit, nisi naturalem suain perfectionem.

nam seternitatis beatae desidcrium
Confirmatur major, :
1. in terris acuitur ex omnimoda incomplclione vitaj tem-

His
porahs haec enim multis repletur miscriis, ct rationc virtutis,
:
scientiaj et bcatitudinis undique dclicit undc ch\mat S. Augus- ;
tinus « Fecisti nos ad te, Deus, et inquietum cst cor nostrum,

:
doncc rcquicscat in te *. »
2. In altera autem vita, nedum cessct, dc die iii dicm crescre
debebit. Revcra, « Le desir dune tclle vic (imiuortcllc) s'cleve ct
se fortific d autant plus cn nous que nous meprisoiis davantage la
vie sensucUe et quc nous cultivons avec plus dc souci la vic de
l'intelhgcnce ". » Porro, post mortcm, intcllcctus scsc nutriet
summa et incorruptibili veritate, voluntas summo ct incorrup-
tihili bono fruetur. Ergo magis ac magis fiet incorruptibilis.
222. En objectiones contra immortalitatem intrinsecam.

Obj. 1. l'!x —
ipsa aniuuu nalura ". Omnc cns, suo finc —
cxpleto, csse desinit atqui anima nata cst ad corpus inrornum-
;
dum ergo, corpore soluto, mens csse desinit.

;
llesp. Dist. maj. ens esse dcsinit, fine suo tolali expleto, conc.f
:
fme partiali, neiô. —

Dist. min. aninui nata cst ad inlormandum :
corpus liumanum, transilorie, ut ad fincm partialcin, conc. essen- :
tialiter, ut ad lincm totalem, neô. LJnd(;, nego consequens. Id cst,

quum omnc ens sit conditum ad fiiuun qucmd*im sihi proprium,
nulla est ratio cur in cssc pcrg<'rct j)ost(piam fincm suum cxplcvit ;
crgo iicc anima luiniana, si ccssarct finis aninia; proj^rius. Scd

aninui humana, (pium sit spirituaiis, non potcst oidinari ad corpus
huinanum ut ad liiuun sihi proprium, co quod essentialitcr rcpu-
gnat supcriorcrn ordinari ad inlcriorûn. K contra, diccndum cst
corpus ordifiari ad aniniam ut ah ca rccij)iat vitani vcgctativam ct
s(uisitivam, citpie })orrigat instrum(;ntum, (pio utatur in statu
prajscnti finis autcm aniniai cst (oiîiosccre ct anuu"c Dcuin,
:
Koquc p( rp(!tuo Irui.
1. ('inlrn (inil., Jhid. — 2. Ciinlra (h-nl., I.. II, c. 7i). —^. Hugo a S. Viotore,
De aniina, III, <. :H. -'«. — ('on/f-.s.^., c. i. — 5. Bossuet, (.'onnais. dr iJicu, c. v.
— '». Farges. /,« ('('nwaii, p. '• <»!-''«
I,
(»4.
,
SECUNDA J'AHS, DE NATl HA HOMINIS 207
Obj. II. —
Ex opcralionibus aniniac '. Post moricm, nnlla —
siintphatilasmata. Scd infcllcctus niliil intclligit nisi sc convcr-
tcndo a<l plianlasmala. Migo post mortcm ncquit intdligcre ct ;
idco pcrmancnlia anima) quaedam cssct lcthargia, (lua) morLi

aequivalercl.
Resp. Conc. niaj. — Dist. min. Sine pliantasmatibus anima
nihil intclligit in pnesenti statu, trans. in altero statu, ncgo. Revcra
;
phantasmala in pra)scnli stalu, sunt conditio naturalis intellcc-

tionis, scd tantum exlrinscca, ut jam cxplicavimus (n. 83, 84,
136, 171) ct ideo ad essentiam cognitionis intcllcctualis non per-
tincnt. CsBterum illa conditio, in altera vita multiplici modo sup-
pleri concipilur : —
1° pcr specics jam ope scnsuum comparatas :
has enim, disccdens a corporc, scrvat anima ct cum cis intclligcre
})crgit —
2^^ per conlcmplalioncm ipsius animae, qua; objcctiim
;
cst intclligibile, intcllcctui pnescns 3° per commcrcium cum —

aliis animabus vel spiritibus, quse in se invicem agcre possunt
;
;
—
4° praesertim vcro pcr spccics, quas rccipit « ex influentia divini
luminis, sicut et aliae substantiae separatae''».
Obj. III. —
Ex innato desiderio. Omnc animal vitam —
appctit atqui talis appctitus iion probat brutum essc immortale
; ;
crgo a pari.
Rcsp. Dist. maj. omnc animal appc^tit conscrvutionem vita3
—
:
praescntis, conc. vitam futuram et immortalem, ncgo.

; Conc.
min., sed nego cons. ct paritatem. Omne animal proptcr instinc-
tum a natura inditum vitae conscrvationcm appetit, eo quod vita
cst bonuni suum scd brutum non potest appctcre vitam luturam
;
ct immortalcm, in qua mens fclicitatc perpctua fruitur, qviia

dcsidcrium hujusmodi supponit notioncs abstractas ct spiritualcs,
quae non inveniwntur in brutis.
§ II. De Extrinseca immortalitate animse,
223. Utrum de facto anima certo sit immortalis extrinsece ?
Intrinsece spectata, anima perirc nequit, percunte corpore.

Sed ut vera et perenni âudeat immortalitate, re([uiritur in-
super ut nulla ui extrinseca possit annihilari. Unde sit
THESIS
Aninia huniana extrinsece immortalis est.
Arg. gen. —
Animae de facto nunquam fieri annihilatio-
nem, ratione Ergo immortaHs est.
ct auctoritate probatur.
I. Ratione, sic vel anima destruitur vi cujusdam substan-
:
tise creatae, vel annihilatur a potentia Dei, vel est iminortalis

extrinsece ; sed duo priora dici non possunt ; ergo ultinmm.
IV
Sent. dist. 4, q. 1, a. 7, ad 3 —
Cf. L'dine separee, in Rei>ue Augusl.
1.
niai —
2. Suin. Theol., p. I, q.
1909. 89, a. 3
;
Cl.j Farges, Le Ccrveau, —

p. K/i-^Tl ; —
IVIgr Cholet, La Psychologie surnalurelle.
;
Non I"™. — Nam substantia interimi nequit,

nisi ab ente
sub cujus potestate existit et a quo pendet. Sed anima a Deo
solum immediate existit et pendet ab eo enim originem im- ;
mediate accipit, illius concursu solum indiget ex natura sua

ut intelligere et velle possit, necnon ad eum ordinatur ut ad
finem ultinmm. —
Prasterea, creare et annihilare eanidem
requirunt potentiain sed creare est actus virtutis infinitaj
;
(Theod., n. 111) ergo et annihilare, secundum ea S. Docto-

;
ris :In nulla creatura est virtus, quse possit vel de nihilo
((
ahquid facere, vel aliquid in nihilum redigere^ » Ergo nulla

vis creata animani humanam interimere potest.
Non 11"^". —
Nani Deus potest quidem, sed non debet ani-
mam humanam annihilare.
A. — Potest ex sua Potentia absoluta ex-
virtute ahsoluta.
tenditur ad id omne quod non involvit intrinsecam contradic-
tionem. Quod autem ens contingens, sicuti est anima, esse
desinat postquam inceperit esse, nuilam involvit contradic-
tionem. Ergo, potentia Dei absoluta, anima potest annihilari '\
B. —
Xon debet scu ctiam non potest ex potentia ordinata.
-
Polentia Dei ordinata ca csl, vi cujus aliquid facit unmium suo-

rum attributorum liabita consideratione. Illiusautemattributa,
praecipue justitia, sapientia, bonitas, huic annihilationi obsis-
tunt. Deus igitur animam in nihilum non rediget.
Constat minor ex parte hominis et cxparteattributoruniDci.
Primo quidem ex parte hominis seu generatim ex funestis
anmhilationis consectariis. Negata enim immortalitate, —
1. homo pejoris est sortis (piam bcllua, (iui|)])c injiuiuam,
sicut ipsa, j)erfecte satiatur 2. Quarc vita pra^scns est

;
—
saginarium in more animalium, oportet sibi procurare
(]uo,
maximam gaudiorum summam 3. Et (juidcin pcr fas et;
—
nefas, eL etiam per anarchiam in societal.e civili 4. Secus ;
—
autem vincit doctrina pessimisini et despcrationis, (û;c qui-
dcin omnia in se r(!pugnant, —
magis autem si spectdntur cx
parto D(!i nl IribiihMiitii. lliid(!
224. — Probatur immortalitas ex singulis attributis diînis.

1. Jusiuia postulat uL Dcus unicuique reddat sccundum
opera cjus. Sa^pc auLem in ha(3 viLa jusLus non sobim mcrcc-
1. (Juuinl. dini)., dc Pul., ({. 5, a. 3, ad 15. — li. .S'um. Thcul., p. 1, q. Wi, a. 12.
SFCUNDA PARS, DT NATl RA HOMINIS 209
dem non accipit, vernm etiam persecntionem patitnr, nt

martyr qni morte acerbissima necalnr e contra, nonnun- ;
qnam impiiis abnndat divitiis, honoribusque cumulatur, ut

constat experientia quotidiana et etiam evenit ut nonnulli,
;
post vilani lon<>a>\am omni criminnm fêncrc fo^datam, nnlla

pcenitenticC indicia prtcbeant. Necesse est igitur ut exislat
altera i>itay in qwa Deus obeat munia remuneratoris et ultoris :
sccus enim vana est jiistitia Dei :
« Quand jc ii'aiirais d'autro preuvo de rimmorialite de Tame
que le triomphe du mechant et roppression du juste, cehi seul

m'empecherait d'en douter. Unc si clioquante dissonance dans
l'hnrmonie universelle me ferait chereher a la resoudre je me ;
(lirais « Tout ne finit pas pour nous avec la

: vie, tout rentre dans
lordre a la mort » '..
Sapientia conditoris reîuirit ut opus suuin contra ejus in-

2.
dolem intrinsecam non destrnat secus enim esset architectus

:
qui «cfificat ut destruat, aut ao;ricola qui plantat ut eradicet.

Porro anima humana, ut vidimus, est immortalisexnaturasua.
Eroro repugnat sapientiae divinse ut mens humana in nihilum
redigatur. —
Praeterea, non videtur cur et quo motiô Deus,
qui materiam ipsam non annihilat, substantias ex se « perpe-
tuas », « incorrnptibiles » et spirituales interimeret ^
3.Bonitas exigit ut anima sit immortalis et vita perenni

fraudeat. Nempe, qui summum bonum summanque felicita-
tcm appetit, nulla beatitudine frui posset, si Deum, qiiem
diligit, et vitam, cui pro suis viribus adhffirere nititur, amit-
tere deberet « Si amitti vita beata potest, ait Tullius, beata

:
esse non potest. Quis enim confidit sibi semper illud stabile
et firmum permansurum, qnod fragile et caducum sit ? Qui
autem diffidit perpetuitati bonorum suorum, timeat necesse
est ne aliquando, amissis illis, sit miser. Beatus autetn esse
in maximarum rerum timore nemo potest ^ » Sed anima,
ex una parte, summum l)onum summamque felicitatem
appetit autem, ex altera parte, frui plene non potest in
; iis
Ergo bonitas divina exigit ut sit vita futura, in

vita praesenti.
qua mens perenni felicitate gaudeat (n. 221, iii).
1. J-J. Rousseau. —
2. Contra Cent., L. II, c. 55 — L. III, c. G9 Mon- —
sabre. Conf. N.-D., 1875. —
3. De Finilnis, L. II,
;
c. 27 ;
— Cf.
;
La Luzerne,
Disaertation sur la loi naturelle, c. III, n. 51.
12,
Obj. —
Argumentiim ex attributis Dei depromptum supponlt
in homine quoddam jus ad immortalitatem atqui homo nulluin ;
Jus habet ad immortahteni ergo fundamento caret argumentum. ;
Resp. Dist. maj. argumentum ex attributis Dei depromptum

:
supponit in homine jus late sumptum, conc. jus stricte sumptum,

—
:
nego. Dist. min. homo non habet ad immortaUtem jus stric-

—
:
tum, conc. jus late sumptum, nego.

;
Nego cons. VideUcet,
indubium est Deum nulhs officiis erga homines adstringi et nihil
eis deberc « ex toto rigore justitiae », ut aiunt unde, absolute ;
Deus aniniam in nihiUim redigcre posset. Jus autem aUud minus

strictum et « ex congruo » reperitur in homine, nam in vita
praBsenti virtus mercedem et vitium poenam non accipiunt. Ergo
in altera recipiant oportet.
Inst. —
Pax conscientiae in justis, stimulus conscientise in
impiis possiint haberi ut sufficicns j)raemium virtutis et poena
vitii. Ergo nil ultra rcquiritur,
Resp. Nego ant., nam in quibusdam justis pax conscientiaj
multis angoribus turbatur, dum e contra stimuU conscicntiae
paulatim minuuiitur in irnpiis ex ipsamet habitudine vitii.
225. II. Auctoritate certo probatur immortalitas animae.
Dogma unanimi consensu generis
imiuortaUtatis aniinae
humani et pUilosophorum admittitur ergo certnm est. :
A. —
ProUatur cnnsequentia quippe circa veritatem hujus :
momenti, ad mores instruendos necessariam et sine qua lex

divina sanctionem sulUcientem non haberet, omnino repugnat
quod genus humanum et fere omnes philosophi in errorem in-
vincibihun incidcic possint.
Dices : iniinortaiilatis dogma caplum gcneris humani su-
perat. Ergo de ipso dari potest error communis et invincihlUs.
Rcsp. Nego ant. ; undc, nego cons. —
{lcnus quidcm huma-
num non (M)giiosclt explicite rationes, (juibus immorlaUlas
anlma) demonstralur, ct etiam non* habet notionem claram
et scientiiicam (U; slahi .uiimjc a corpore nostro separata^ ;
sed omncs lacMle Inl(!Mig(n(; possunt hrec (Uio, vld(dicct e.ristit :
aitera vlta, (;t ca (!st perennis ergo (U)gma immortaUtatis ;
anlma3, In co scnsii ac(!cptum, ininimc siiperat captum Uo-

miiiis. — l*rir,lerc(i, iiniiilo (U(!itiir una ex Ins verital il)iis, (|iia!
n(!ccssaria! siint ad inor^^s (!()mf)on('n(U)s. — Deniqne non siimp-

sit origlncni a passionlUus, ncc aU Ignorantla, ncc aU crror(!
communl sed ex insplratione naturai hominis, secundiim IHa
Clccronis : « Quod sl omnlum consensus naturai vox csl ,
(piod ad (!os pertincat, ((ul vlta cosserlnl, nol)Is (juotpic IÛmii

cxistIman(Uiin cst '. » (Log., n. 183, 239),
I , TuHCul., L. I, c. XV,
SECUNDA PARS, DF NATURA nOMINIS 211
B. —
Probatur anlecedena, ut dictum cst, duplici ex parte :
1" Ex
consensu generis humani. Omnes populi, tum syl- —
vestres *, tum exculti semper et ubiquc, fide unanimi constantique
tenuerunt animas non solum corpori superstites, sed etiam im-
mortales esse « Uti deos esse natura opinamur, ait Tullius, sic
:
permanere animas arbitramur consensu nationum omnium ". » Ad

rem scripsit Bossuotius « Les histoires ancienncs et modernes
:
font foi que cette idcc dc la vie immortclle se trouve confusemcnt

dans toutos lcs nations qui ne sont pas tout a fait brutcs. Mais
ceux qui connaissent Dieu Tont tres claire et tres distincte ^. »
Ea fidcs constans et universalis probatur a) ex usu sepul- : —
turarum etiam apud homines praehistoricos « Le soin donne aux :
sepultures atteste que les chasseurs de Menton, comme ceux de

Solutre ct de Cro-Magnon, pensaient que leurs morts avaient des
bcsoins au dola de la tombe » h) ex cultu moriuorum ita, '*
;
— ;
V. g., quidam mortui numero dcorum a paganis adscripti sunt, ob

suam eximiam virtutem ^; c) ex cura futuri omnibus insita — ;
nam juxta Tullium, « maximum argumentum est, naturam

ipsam de immortalitate animarum tacitam judicare, quod omnibus
curae sunt, et maximse quidem, quaB post mortem futura sunt " ».
« Un soing extresmc tient rhomme d'allonger son estre, il y a
pourveu par toutes ses pieces pour la conservation du corps sont

les sepultures, et pour la conscrvation des noms, la gloirc M)
:
;
—
d) ex modo loquendi hominum etenim, amicus amico fidem aetcr- ;
nam promittit, ct voccs illae, immortalitas, aetcrnitas, gaudia

sempiterna, felicitas perpetua, communiter ab omnibiis usur-
pantur « Ecoutez (riiomme)
: ses promcsses sont immuables, :
ses douleurs perpetuelles, ses eternelles, ses gloires secu- amours

laires. c'cst-a-dire qu'il parle agit, en etre immortel » commc il "*.
2° Ex auctoritate philosophorum. Notum est philosophos fere —

omnes in immortalitate animae asserenda et probanda consentire.
Quis enim ignorat Socratem, Platonem, Aristotelcm, Tullium
aliosque ueteres haud paucos docuisse mentem humanam esse
« aeternam (Plato) », « incorruptibilem (Aristotelcs) », « im-
mortalem (Cicero) ». Quis non miraretur TuUium dicentem:
« Disjungamus nos a corporibus, id est consuescamus mori. Hoc,
et dum erimus in terris, erit illi caelesti vitae simile ; et quum illuc
ex his vinculis emissi fcremur, minus tardabitur cursus animo-
rum... Ouo quum venerimus, tum donique vivemus. Nam haec
quidcm vita mors est quam lamentari possem, si libcret ". »
;
Eamdem veritatem plcrique philosophi recentes ingenio cons-

picui cnixe propugnant inter quos unus minime suspectus in
;
Roy, La Reliîon des Primilifs, passim. —

ibid.
1.
—Mgr LeLamennais,
Cf.
;
Cf. Essai sur
217
xxiv, —
— De Quatrefages, Espdce humaine.\>. 244. —
Tuscul.,
Connais-
p.
Vindifference,
et
etc.
2.
3.
sanr.e dn Dieu. c. v. n. 14. 4.
505; — —
•
5. Seneca Tragicus, Odavia,

Gf. De moribus,
v. Tullius, 7. 6.
xcii. —
1, I.
Tuscul.. XIVxit,Senoca. Montaigne, Essais, L.
Epist., 7. II, c. xii.
— 7. Poisson. En'retiens sur
F.-L.
;
fulure — Janet, La la 360. famille,

2G —
t>ie ; p.
- S.
Tuscul., 31 I. et
SS. Patres. Ambrosius, De
Cf. Resurrect., S. fide
40 — Bsssuet,
;
II, a. ; de 100. Leltres piete,

, A
212
"^
PSYCHOLOGIA SEU ANTHROPOLOGI
'
ait
pas en
J-J. Rousseau, pour ne ^^^'.^^^^^^^^pas
me feront do^
metaphysique ne
subtilites de la
de 1'immortalite de l'ame '. »
ARTICULUS II.
îtse.
De Statu alterius
morolUer
Mic svatus physice vel ^^^^J^^^-^^.^Z
i,,,o i"s rip Resurrectione noiiuiu^
cie neî .
,
plex ent paragrapluis

1 .
/Elernitate poenarum.
De Resurrectione.
§ I
monstravimus (n. 222). mc crô
altera s
THESIS
imperfectior est.
.su/? altero
conservat inima non
Prohalur I".". - Separalaoû^
't'^« veeTtat vas et locomotivas
i
:
nisi r.,li.nliler
potent.as
J/^fe eis aetivitatem
suam
non distrahitur nee
;
cxereitio «"'f (
ori!0 illon.u.
ileperdit. existondi
^ „„;mn sortitur modum
2. Similiter po^* ^»'*^'^' ,.^'^""
VtTmod..m orgo operandi ;
snirituum sed modus ^^^««', um vult quod pro-

sp.n 27„*;\,iTit
;
mteU g cl :
pLt mortem nnima more ^^^ ^_^.^^^^ ^^^^ ^
[ceto per «
•'-''•'""^'''"
il, rior"n
quantum per ,rav,.dinem
mortem « q..odammodo t '' '•^^ '... nonimpeditur
""/i,,^,, i„<,ntia>
corpor.s a T"'" ;>^'^ " naturam
oi occpationem ad
'
Prohalur
„„i,na>, ali.iuid
W'^'", -
H.c
imperleclum
",
;\, , êlMive
."^':^^
' f^;^^;^„„
''^-
;„ji
,,io, modus
,„p„rtional..r porro
essend.
;
del„t porf,xtus, H"' '" b,.P

in statu scparation.s
'»', "^j^
solus dici
nat..raUter anima. pL.ra
«"""1 '
*:'"';, non cst.
j^^îno in,pertectionc
In.i n<„. valct ; ,:r«« ^^^' "
,ne,n eorporis ab
anima
••r.a post U.S.
,,
»"""!.f^„"
l>n,l.alur rnti"'-. "»"> i„lrins,-cam
desi,l,.rantur ; - ....i" -.m ^-^^--P^/îe^^^l^^l^cx.n.lc eonv.rsi,. ad
Hi«,.cm et '.' sn
p p. 3'-_^
m ->-:l::„.s qnam speciel.us i
pl,antasn.ata, qu.bus ^^ W,„„n„a ; -

Jn,.nnL: /•;.»-
™;/;^''.'''i. ^.J^^^^^^^^^
- ^'- •^"'"- ^"•"'-
ratore, J^vfIi; '• ' -

"•" '
intelligercnala est ;
—
et consequenter cognitio sensibilis rcrum
corporearum, quas separata anima nonnisi cognitione spirituali
apprehcndere potest.
lliiic status separationis sub omni respectu perlectior dici
nequit secus unio cum corpore naturalis dicenda non esset.
:
Sed contra
227. Utrum anima suo corpori rursus uniri debeat '
?
THESIS
Viget qusedam resurrectionis naturalis necessitas.
A. —
Sensus. —
Animam per se solam novum sibi corpus'
fonnare posse non dicimus quod soli Deo tribuendum esse
:
et ideo miraculosum, ratione et fide probatur. Nec agitur —

de resurrectione incorruptibilis et gloriosi corporis, sed de re-
surrectione, quatenus implicat novam unionem animse et cor-
I)oris, quod etiam ininus aggravet animam. Hoc in sensu tan-
tum dicimus resurrectionem esse aliquatenus naturalem ^

B. —
Argumenta tria sunt, metaphysicum, psychologicum
et morale quai sinml sumpta majorem vim habent.
;
1. Uatio cur Deus condiderit ens ex anima et corpore com-
positum, perseverat in eeternuin ergo taiidem aliquando ;
anima ^corpori de novo unietur. —

Probatur antecedens^ siqui-
dein oinnino destrui possunt creaturae quae ad finem alterius
consequendum tantummodo conditae supt, non autem honio
qui flnis est et compendium creationis mundanae, vinculum
mundi corporei et spiritualis « Par conscquent, il ne saurait
:
perir, ou s'ii tombe un moinent, quant a la partie inferieure

de son etre, c'est pour se relever a jamais au jour de la resur-
rection '\ »
2. Ilomo ex aiiima et corpore ita coalescit, ut ex utroque

resultet unum ens tuin in natura, tum iii esse, tum in ope-
rari ergo etiam in suo fine ultimo.
: Probatur consequens — :
secus enim hannonia, hactenus servata, in fine rumperetur.

« Ne pas qu'il en soit de sa fin et de sa dcstinee comme
faut-il
ilen est de sa naissance, de sa nature, de sa vie animale, de ses
actions, de ses passions, c'est-a-dire que tout cela soit commun
a tout rhomme et que la fin de Thomme soit proportionnee a
sa nature » '.
1. Cf. Mercier, PsychoL, t. II, n. 286-293.

— — 2. Cf. Sum. TheoL, Snppl. q. 78,
a. 3.
Freppel,
3. Cf. Mgr Freppel, sur AUtenasorc,
luc.
\.rinl(i dc la Ucsurreclion. — 4. Mgr
cil.
3. Homo non tantum animsc sed corporis auxilio bonum

et makim egit ergo utrique merces aut poena debetur. « Et
:
sic patet, quod si homo in liac vita non potest esse beatus,
est necesse resurrectionem ponere '. »
228. Hinc vana est metempsychosis seu palingenesia.

A. ProgTcssislEe rccentes, cum nonimllis transformismi
fautoribus, metempsychosim vetcrum, sub nomine novo palinge-
nesise, renovarunt. —
Mctempsychosis, quse dicitur etiam « trans-
corporatio seu transanimatio » viguit ohm apud Indos, Sinenses,
^gyptios et ahas gcntcs antiquas, et recte dcfiniri potest systema :
eorum qui tenent animas, uno corpore exutas, in aliud migrare. Quod
his verbis expressit S. Thomas « Omncs qui posucrunt animas :
cxtra corpora creari, posuerunt transcorporationcm animarum,

ut sic anima exuta a corpore uno, alteri corpori uhirctur, sicut
homo exutus uno vestimcnto, induit alterum -. » Pahngencsia —
recentiorum nonnisi nomine discrepat a Metempsychosi veterum :
dcfcnsores enim hujus thcorise contcndunt animas, rationc pro-

grcssus infiniti, ex uno corpore in ahud magis perfoctum transirc :
sic, juxta Micliclet, anima infchcis plebcii

migratura est in corpus
'\
divitis opulcntissimi „ . . .
U. Tale systcma conscientiai ct rationi contradicit. Etemm,

cx una partc, nemo conscius cst quod ohm in aiio corporc
exstit(!rit, sccundum ca Voltarii « Pour quc la Metcmps>cosc :
put ctre admise, il faudrait quc quelqu'un de bonne foi se ressou-

vint bicn positivemcnt qu'il ait cie un autre homme » ex <;
—
altera parte, quoad vitam futuram, asscrtio migrationis
animarum
non solum est inere gratuita, scd ctiam omnino jocosa, nicntoquc
dicitur a S. Augustino « ludibrium quorumdam philosophorum,
de quo eorum.posteri eruhuerint ». '
Aliunde, Palingenesia fere univcrsali philosophorum auctoritatc

invictc rejicitur. Fidci ctiam cathohca) contradicit nani
luchsia ;
l)rtedicat « aninuim in rcsurrcctionc idem corpus rcassumcre,

quod ilcponit ^ »
§ 11. De /Eternitale painaruni.
229. Quid de poenarum cefernitate sit sentiendum " ?
llic articulus dc uiLcruiLaLc puciiarum

iuscribiLur nam dc :
aitcrna bcaLil udlne non est dilhcultas inter auctores

siquidem, ;
ferc ailniiLLunt beatitudinem

omncs a)tcrnam ex rationc dc-
monstrari jôssc. —
Similiter ct pauuirum cxistcntiam, ciim
« aiiinui scparata pati <piidcm possit » ast dc carumdcm '
—
;
a)tcrnitatc major cst dillicultas, nam tahs pcena 1. bomtaii :
7S, n. - la 2iC, q. 4, a. 5. —2.-Qai,^sl disn., <lr

1. Sum. Thr.nl, Supp.,
— <I.
1 ;
Le Peunl»; ilcm U«yniMid, hnfanlin. — ^.. Ih; ^'y»- /"/

Pot a
L
-.l
VII,
a. 10.
«•• 0.
A.
— 5. Corilra GcnL, L. II, c. V.. (i. — Ferretti. Inl. nhil.
Ull
inor., I. I, 1). r>38. — 7. Qunttil. disi». de Aninm. a. 21.
SECUNDA PARS, Dli NATURA IIOMINIS 215
Dei repugnare videtiir, praiscrliin cuin ipse damnaiidos pras-

civerit et tamen creaverit ; —
2. justitiae etiam, cum enim sit
«terna, peccati temporanei malitiam longe excedit praterea

—
;
3. sanctitatiy nam, sicut omnis pcena, deberet esse correctiva,
dum e contra vindictam sapit quare —

4. et sap ientiiii, melius
;
enim esset impium in inferno vel aliquando converti posse

vel annihilari. —
Ita Rationalistae, contra quos sit
THESIS
Ratione suaderi putest poenarum seternitas.
Suadetur ha3C aeternitas tribus argumentis uno ex parte :
l)ei,aUo ex parle hominis, et ultimo ex traditione generah.

A. —
Ex parte Dei. —
Malum morale ofFendit Deum, nempe
Majestatem infinitam cumque gravitas injuriae desumatur
;
ex Majestate Dei ofTensi, secundum adagium, offensa est in

o/Jenso, slat bene quod mahmi morale est injuria simphciter
aut sahem objecti<ê infinita porro convenit injuriam infi-
;
nitam pcena quodammodo infinita expiari ergo malum mo- ;
rale pcenis a^ternis, id est extensiiê saltem, si non intensive

infinitis, expiari debet.
B. — Ex parte hominis. — Separatio a Deo cessare non de-
bet quamdiu noii cessat peccatum ; sed peccatum animae
damnata) nunquam cessare potest ergo separatio a Deo erit ;
aiterna. —
Probatur minor, nam peccator, evitadecedens, cons-
tiluitur in statu perennis inordinationis ;
peccatum enim ele-
git ut finem ultimum, et nunquam a Deo veniam cst impetra-
turus, quia non potest admitti series indefmita probationum.
« Scmpcr
defectus, quo subtrahitur principium, iiTcparahilis
est sicut si corrumpatur principium visivum, non potest iieri
:
visionis reparatio, nisi sola virtute divina. Et ideo si pcr pcccatum

corrumpatur principium ordinis, quo vohmtas hominis subditur
Deo, crit inordinalio, quantum est de se, irreparabihs, etsi repa-
rari possit virtute divina '. »
C. — Ex traditione populorum. — Viguit olim, ct iiunc

viget etiam apud paganos, tradilio universalis quai horrenda
et a^tcrna supplicia peccatorum asseverat, ut testantur histo-
riaj, profana^, necnon ipsae poetarum descriptiones, nam
« Sedet, aeternumquc sedebit

Infchx Thescus...^ ».
1. Sum. Thfol., p. 1, q. CA. a. 2 — la 2ii>, q. 87, q. .3 ; — De Malo, q. IG,
a. 5 — Cunlra (icid..
;
L. III, v. Kii; —
Cf. Bossuet, Serrnon sur la fete de la
Circoniision.
;
— 2. Virgiiius. Kniiil., v. 016, <>17.

216 tSYCHOLOGlA SEtJ ANTHROPOLOGIA
Caeterum, pro viro catholico, seternitas paenarum est dog-

ma fidei « Qui bona fecerunt, ibunt in vitam seternam qui
: :
vero mala, in ignem deternum », *
230. Quaenam sint ditficuliaies contra aeternitatem poenarum ^ ?

Multae quidem sunt contra tantum dogma. Praecipuae tamen
ex parte attributorum supra enumeratse iuerunt en palmaris
— ; :
Ohj. Deus est bonitas atqui repugnat bonitati ut sontem

;
poenis aeternis afFiciat ergo repugnat poenarum aeternitas.

:
Resp. Dist. maj. Deus est bonitas simul et justitia, conc.

—
: :
bonitas tantum, nego. Dist. min. repugnat bonitati ut sontem

:
poanis aeternis afficiat, non reclamante justitia, transeat recla- ;
mante justitia, nego, propter rationes allatas. Dixi transeat :

;
amor enim contemptus poenam sontibus irrogare intendit, secun-

dum ea oratoris celeberrimi « Le Dante a mis sur la porte de
:
son Enfer cette fameuse inscription :
« Vous qui entrez, laissez resperance. »
« Mais pourquoi laisser resperance ? Pourquoi cn un lieu ou la

bonte divine doit se trouver, puisqu'cllc est inseparablc dc Dieu,
faut-il abdiqucr toute heureuse pcrspectivc, si lointaine qu'e]le
soit ? Le poete nous rexpliquc dans un vers que je ne me rappcllc
jamais sans un tressaillement d'admiration :
« Ccst retcrnolle justice qui m'a fait, et le premicr amour. »
« Si ce n'ctait que la justicc qui eut crcuse rabinic, il y aurait du

remcde, mais c'cst ramour aussi, le prcmicr amour qui l'a fait :
voila ce qui ote toute csperance. Quand on cst condamne par la
justicc, on pcut rccourir a 1'amour mais quand on cst condamne
;
par Tamour, a qui recourra-t-on ? Tel est le sort des damnes.

L'amour qui a donne son sang pour cux, cct amour-la memc, c'cst
cclui qui lcs maudit... Cc n'est pas la justice qui est sans mis6ri-
corde, c'cst Tamour. L'amour, nous Tavons trop eprouve, c'est la
vic ou la mort, ct, s'il s'agit de Tamour d'un Dieu,c'cst reterncllc
vie ou retcrnelle mort » '.
1. Cf. Denzinger, Symb. alhunusianum, n. 40. — 2. Cf. D'A16s, Dict. Apolo-

gilique, Arl. L,n/cr. — '3. Lacordaire, Con/. dc IS.-Dame, 72*' conforcncc.
J':XPLlClT A^TIIHOPOLOGIA.
METAPHYSIGA SPEGTALIS
III
THEODICEA
SEU
THEOLOGIA IVATURALSS^
PR^NOTIONES.
Mundiis et anima vestioium imapînem Conditoris prae aiit
se ferunt eapropter, e cognitione mundi et anima; ad coorni-
;
tionem Dei, e Cosmologia et Psychologia ad Theodiceam seu

Theologiam noturalem gradatim assurgimus.
1. Quid sit Theodicea seu Theologia naturalis ?
A. — Nomen illud, Theodicea, e vocibus graecis, Oeo; et

Suvj, jusiitiam seu justificationem Dei designat. Quo titulo
Leibnitzius inscripsit Hbrum in quo a variis impiorum objec-
tionibus Providentia Dei vindicabatur. Nostris porro diebus,
non tantum Providentiam, sed et existentiam, et naturam,
et attributa Dei, adversus impugnantes vindicare oportet.
Unde vox Theodicea saepius apud philosophos usurpatur sen-
su latiori et scientiam de Deo sio-nificaf-. Sic etiam Theo- —
logia Tialuralis, nam vox Theologia, graece Oeo; et /070;, ob-
jectum materiale hujusmodi scientiae ostendit additur vox :
naturalis, quia philosophus Deum investigat lumine rationis,

et sic discrepat a theologo •'.
B. — Ex
Theologia naturahs jure definiri potest
dictis, :
scientiade Deo seu supremo omnium Principio, disserens

lumine naturah vel etiam brevius scientia rationalis de Deo,
; :
2. Quodnam sit Theodiceae momentum ?
Jam a veteribus ha?c pars philosophicB celebrata est tan-
1.Sum. ThfioL, p. I, q. 2-26; —

Contra Gentiles, L. I, c. 10-102; L. II, —
c. 1-45 —
Farges. IJidee de Dieu d'aj>res la raison et la science Bossuet, — —
;
})p. In ronnnissanrf de Dieu et de soi-mrnie —

Fenelon, De Vexistence de Dieu
;
Garrigou-Lagrange. Dieu. son rxistcnce et sa nature, liJl5

;
Dict. de Theol. ;
— ;
cath., art. Dieu, Attributs divins, V Absolu, Analogie, Aseite, Atheisrne, Concours
divin, Creation, Deisme, Eternite. etc. —
2. Cf. Leibnitz, Essai de Theodicie. —
3. Sum. TheoL, p. I, q. 1, a. 1, ad 2.
PlIILOSOPHIA. TOMUS II 13
218 THEODICEA SEU THEOLOGIA NATURALIS
quam « principalissima *
», — « ad agnitionem animi pul-
cherrima », —
ad moderandam religionem necessaria ^ ».
et «
Quibus verbis excellentiam, utilitatem et necessitatem Theo-

diceae commendaverunt. Nec immerito, nam
Constat 1""^ ex objecto Theodicese si enim magni faciunt :
scientiam terum naturalium, maximi faciant scientiam de

supremo rerum Principio ^ Hinc ipse Vacherot « Dieu, :
c'est le plus grand mot des langues humaines. Aucune ne Ta

oublie. Toutes Tont celebre. . II est le probleme par excellence
des plus grandes philosophies *. »
Constat 2""^ ex multipHci utilitate, quam Theodiceam variis

philosophiae partibus afferre compertum est. Revera triplex est
ordo veritatis philosophicae logicus, realis et moralis (Praen. :
Phil., n. 8). Porro Theodicea primum roborat, complet secun-

dum,et tertii est fundamentum.Ergo toti philosophiaj utiHs est,
Probatur minor, nam 1. Veracitate Dei demonstrata, —
magis ac magis elucet legitimitas criteriorum veritatis ergo :
Theodicea confirmat ordinem logicum, suam ei ullimam

rationem afferendo. 2. —
Prseterea Deus est fons primarius,
sive veritatum transcendentaHum, sive entium mundanorum,
sive ipsius hominis ergo nostra reaHlatum scientia manca
:
est, donec ad Deum, Ens entium, tanquam ad suam causam

ultimam perveniat. 3. —
Denique, quia nuHa est lex sine legis-
latore, nonnisi post statutam Dei existentiam condi potest
Ethica unde sine Deo caret fundamento Ethica recentiorum.
:
l Constat 3"™ ex natura religionis nam RcHgio, vi vocis, ;
reHgat hominem ad Deum undc nuHa est sine Theodicea, :
siquidcm, « ad probandam Dei existentiam contra athcos, ra-

tionis usus fidom praM:cdif. ' ».
3. Quaenam sint Theodiceae methodus et Hinerarium ?

— Qui merito contondunt Thoodiccam partcm
A. essc scicntisB
philosophicae, intcr non conscntiunt de mcthodis
sc qui})us in
oa utondnm — enim ontologicam aut intuitivam
ost. Alii ct inys-
ticam, ahi auctOritativam motlioduin profitonlur : dc quibiis,
quia insuf ficicnt(!S aut falsae sunt, infra diccmus (n. 7, 9).
AmpHor erit, in rc tanli momenti, methodus nostra analy-

tiro-si/ntJieticaîsan circularis. Ilaic enim cxordium sumit a
Aristoteles, MelapU., — 2. TuUius, De natura deorum, Lib. I, n. 1. —

^.
1.
Siim.. 'riirnl., ]). T,
I, 2.
q. 1, n. 5, .ul 1. —
4. f.o nouvcdii SfiiriliKilisinc, ]). 2SS. —
rj, S, (Jonf^r. hvL, an. IS.').'), in Denzinger, xif 1050,
—
PR^NOTIONES 219
rebus mundanis, quas intellectus primario cognoscit, ut' ab

inisascendat, via causalitatis, ad Dei^xistentiam et notionem ;
— iunc hac idea Dei figens aciem intcllectus, circa illius

in
naturam et perfectionem plura deducit donec rediens cx ;
—
Deo ad creaturam, utriusque naturam, instituta comparatione,
magis ilhistret. Sicque juxta S. Thomam « Prima est consi- ;
deratio de crcaluris et ultima de Deo^ »

B. Triplex est autem itinerarium anirnaj e rebus mundanis
ad Deum ascendentis : nempe, îa causalitatis, via remotionis,
et iîa excellentix, quae dicitur etiam via analogise.
êr viam
\P causalitatis, Deum
agnoscimus ut principium
onmium rerum ; et sic ab efiectu ad ultimam Causam assur-
gimus illud est quasi primum itinerarium.
:
20 Per viam remotionis, amovemus a Deo quidquid defec-

tiis inveniuntur in creaturis ita Deum concipimus simpHcem, ;
immutabilcm, a;ternum tale est secundum itinerarium.

;
3^ Deum tandem excellenti et analogico modo possidere om-

nes creaturce perfectiones, ideoque vivere, inteUigere, amare,
}>eatitudine frui conchidimus hoc est tertium itinerarium.
:
« Dcuni (igitur), ut Dionysius dicit, cognoscimus ut causam

et per retnotionem, et per excessum^. )>
4. Quomodo Theodicea divisa sit et dividi possit ?

A. — 1. Apud iêteres philosoplios, Aiiaxagoras prirnus ad Dei
vcram notioiiem ascendisse fertur postca Socratcs, Plato et •*
Aristoteles, item TuHius et Seneca egregic de Deo dixerunt :
apud quos quaestio de Deo, nonnisi pars erat Metaphysicae (OntoL,

n. 1).
2. Fusius et profundius philosophi christiani, ratione quidem
utendo, .scd fide innixi, de Dco uno ct dc Dco crcatorc disputa-
verunt, imprimis S. Thomas in utraque Summa.
3. Postreniis autem Tlieodicca, indcpendentcr a fidc,
sajculis,
j)hihjsophic(' tractari incepit. Nec rursus
sine veritatis detrimcnto ;
nam aHi Thcodiceam negavcrunt, ahi in pcssimos crrorcs pro-

hapsi sunt *.
R. — Tria de Deo, ope ratiocinii, homo detegere conatur,

nempc utrum Deus sit, quid sit in se,
: et quid relative ad nos ;
unde Theodicea dividitur in tres partes una de existeniia, aha :
de natura, et ultima de relationihus Dei ad mundum disserit '.
Hiijus divisronis triplex statim apparet commodum.

1. Conlra Gent., L. ii, c. iv.
—2. De Divinis Nom. ;— Suw. Theol., p. I, — —
q. 84. a. 7, ad 3. 3. Cf. Gonzalez, liist. de la phil. irad., toni. I, p. 158.
4. Littre, Conservation, p. 286 —
Paroles de Philosophie positive, p. 34 ; Posi- —
ti visme, p. 53 ;
— ;
Cf. Farges, Ide.e de Dieu, p. 26. — 5. Sum. rheoL, p. L q. 2-20.

220 THEODICEA SEU THEOLOGIA NATUKALIS
Imprimis enim in re fundatiir, nam, etsi in Dco existentia,

natura et relationes minime distinguantur*, relative tamen
ad nos et propter debilitatem rationis humanai, successive tan-
tum et quasi separatim attingi debent.
Praeterea singulae partes singulis stadiis methodi circularis
optime quadrant sicut et pralaudato tripHci itinerario. Scilicet,
prima e creaturis ad Deum ascendit, secunda Eum in se ipso
contemplatur, tertia ex Deo ad creaturas redit (n. 3).
Tandem pars unaquaeque dirigitur adversus pra^cipuos
errores ajvi prsesentis videHcet prima contra Atheismum,
;
secunda contra Agnosticismum, et ultiina adversus Paittheis-

mum et Deismum.
5. En igitur synopsis totius Theodiceae.
I 1 . Nccessitas.
l)oinoiistial)ililas 2 . Possii)ilitas. ,
cxislc'iili;c Dci. •J . Mcthodus.
3 w
c-i
II
ArjLûnienta cosniologtca.
A 1/1
Demonstralio
1 .
w X
U 2 . Ariûnicnta psycholoyica.
a cxistentias Dei.
3 u III
Q 1 . Consensus g(Muiis luunani.
Confiinialio
2 . De Atheismo.
dcnionslralionis.
1 Dc Ascitatc
. .
2. Dc Infinitate.
I 3 De Siniplicitalc.
.
De Attril>utis Dei 4. De Immutabilitatc.

ne-iativis. 5 Do 7Eternitatc.
.
W G Do Iinmensitat(<
. .
cq
7 . l)o Unicit'ito .
u
Q II 1 . De [ntcUiu^cnlia .
y\ltril)ulis I I)(! Volunlale.

j)()sil,ivis, ){ . I )i! Oniiupotcnlia .
I
1 . {'Ixposilio l*aiil JMisiiii.
3 ::i
u r.clalio
^. Q 2. (voniutatio l'aii I licisnii .
o 55 i<li'iil italis.
•-«
Ij
H M
'f,
<»s
I , De (jrcationc,
nJ ir
u < 2. Dc Conscrval iotic.
Jlcjalio
u
U II . Do (ôncursu.
Q Q eausalilatis.
4 . Dc l'rovi(lcntia.
CoROL. — D<! Molioiic, noniiiio- vl dc rniil iono Dci.
1. S. Thomas, / Sc.nL, dit. 1 1, a. 2, sol.

PHIMA PARS, DE EXISTF.NTIA DEI 221
LIBER PRIMUS THEODICE^.

DE EXISTENTIA DEI '.
6. Stafus quasstionis de existentia Dei.

Aomeii Dei signiiicat Ens supremuni seu fusius « quod-
1. :
dani nobilissimum ens, quod et reliqua omnia superat et ab ;
eo, tanquam a primo auctore reliqua omnia pendent, cjuod

proinde ut supremum numen colendum est ac venerandum ;
hic enim vulgaris et cfuasi primus conceptus, quem de

est
Dco omncs eflormamus, auditonomine Dei ^. »
2. lilius aiitem entis existentiam solummodo quajrimus
iii praesenti iibro. Non igitur argumentis nostris crimini
vertendum erit, ut sa^pius evenit, quod infinitatem aiiudve
atfriijutum Dei directe non demonstrent : sic[uidem in Tlieo-
dicca, sicut in geometria, cuncta simul probiemata soivcre
non est possibile. Sufficit logice ut demonstretur existentia
alicujus entis a se csetera consequentur (n. 45). In eo tantum
:
sensu, statuetur nostra tliesis : Deus existit.
3. Qui hujus Entis existentiam aperte rejiciunt vel ambi-

guam dubiamve tenent, athei vocantur. Theistm vcro seu
phiiosopiii (jui Deum existere contendunt, in duas classes
dividuntur nam existentiam Dei, dum omnes realem dicunt,
:
aiii tanquam ratione indemonstrabiiem habent, alii de facto
scientifice demonstrant.
4. postremis adhaeremus, et ideo tria praesertim iiives-
Ilis
tigabimus, quse hoc ordine veniunt an et quomodo Deus sit :
demonstrabiiis quibusnam argumentis de facto demonstre-

;
tur quomodo tandem indirecte confirmetur Existentia Dei.

;
Unde tria capita I. De existentise Dei Demonstrabilitate 11,

: ;
Ejusdem Demonstratio III. Confirmatio demonstrationis.

;
—
1. SuTiK TheoL, p. I, q. 3. —
2. Suarez, Disp. Metaphi/s.,xxi\, sect. 3, n. 4 ;
Fenelon. Dc Vexislence de Dieu, p. II, n. 65, "J5, 104.

222 THEODICEA SEU THEOLOGIA NATUBALIS
CAPUT PRIMUM.
DE EXISTENTI^ DEI DEMONSTRABILITATE K
Quseritur an existentia Dei demonstrari debeat, an possit

demonstrari, et quomodo possit ? Unde tres articuli.
ARTICULUS I.
De Necessitate demonstrandi existentiam Dei.
Quod demonstratione non eget, intellectui palet vel sensuii
7. Utrum existentia Dei intellectui s\i per se nota ?
Jam, temporc Angelici ", quidam posuenint hanc propositio-

nem « Deus existit » per sc notam essc lumine luiturali. Juxta —
Platoncm ^ Ontologistas, Malcbranchium, Giobcrti, Ul)aghs, itcm
Cousin, E. Saisset % ctc... ipsum Deum in sua essenlia vel saltcm
in suis attributis immcdiate percipimus, (^tiam in statu vitae prse-
scntis ergo Dcus cxistit. Contra quos, sit
:
rnESis
Existentia Dei non est per se nota, quoad nosy
sed demonstratione indiget.
Proh. — tantuin exisLentia demonstratioiie non indi-
In
geref, in quantum vel ipse Deus immediate îderetur, vel
Dcinn esse analytice notum esset. Sed utrumquc falsum est :
ut constat ex dictis iii Psycbologia (n. 125) con-

I""' (/uidein,
Ira Ontologismum. El verum, c|uia in Dco esse non distinoui-

tur ab essentia, cjui Deum esse immediate cerneret, Illius
essentiam clarc perciperet homines autem, in slalu vila^ ;
prfcscntis, cssentiam divinam intueri nequeunl ergo nec ;
cxistentiam.
11"*" etiani, diccnlc S. Tlioma : « Contingil ali(piid cssc |)cr
sc iiolmn (iiipliciter : iino modo secundum se cl ru)n (jiioad

nos ; alio modo, secuiHlum sc et quoad nos : » siinl cnim, v.
g., theorernala gcomctri;n quae pcr sc vcra sunt, (inoad nos

autem ignola rcmanciit dum e contra, prima principia, inlcl- ;
Icctis lcrminis, slalifn cognoscunl iir. Porro luec ])roposllio :
« Deus est », (jiianlniu iti s(; cst, pcr sc nota est, (|iiia |)raMli-
Farges, L'id6(! da Dieu, p. — Villard,

— DieuLesdevanl la scionce et la vaison,
1 2:} -rji)
I).
.
îl-70. — '2. 1 Senl., disl. ni, <|,

;
I, a. 2, U. Lois, L. X, Uad. Cousin,

Vlli, p. 218. — 4. Cl. Charlfs, Leclur. philosvphifi.,
.].
I, p. 172-177.
PRIMA PARS, DF F.XISTENTIA DFI 223
catum est idcm ciim siibjccto : Deus enim est suum esse...
scd haec tcrmiiiorum idcntitas nobis nota non est. Ergo
indiget demonstrari per ea quae sunt magis nota quoad nos,
et minus nota quoad naturam, sc. per efTeCtus '.
Confirmatur alioquin nullum dubium de existentia Dei
:
concipi possct, ct atheismus esset impossibilis.

Ohjiciiint Doiis ost prima Veritas crgo primo cognosci dcbot.
: ;
Rosp. Dist. rnnj. Dous ost prima veritas in ordiiio ontologioo,

—
:
conc. in or<lino psyoliologico, nego.

; Contradist. min. Prima :
veritas in ordino psyohologico primum cognoscitur, conc. in ;
ordino ontologioo, nego. Nulla enim est neccssitas quod ordo

oogiiitionis luimanae soquatur ordinom existcntiae rorum sic et ;
lumus anto ignom porcipi potost.

Inst. 1. —
lllud ost por so notum, otiam quoad nos, in cujus
lumine caetora porcipimus sed in lumine divino conspicimus
;
omnia orgo himen Dei est per se notum, etiam quoad nos.
;
Rosp. Dist. niaj., paritorquo min. in lumine Doi omiiia pors- ;
pioinuis inediate, tanquam in principio cognitionis, conc. imine- ;
diate tanquam in ohjecto cognitionis, nego. Vidolicot in omrji

cognitiono socernere debemus ct objectum directe cognitum,
ot principium seu lumen indirecte cognitum per quod objectum
ilhid agnoscitur. Porro Dcus non est objectum in quo caetora
omnia vidomus intuitivo, ab Eo tamen accipimus himen parti-
cipatum quo mcdiante veritatem adipiscimur (n. 28). Ergo ra-
tione originis, Deus est prima vcritas ratione vero cognitionis, ;
objecta materiaha prius agnoscimus (Psych., n. 128). "^
Inst. II. —
A philosophis tum christianis, tum gentihbus,
notitia Dei dicitur « menti naturahter insita, inseminata, con-
genita ». Ergo et per se nota.
Resp. Inseminata cst in nobis idea Dei implicite per facul-
:
tates rationales, conc. explicite in se ipsa, nego. Sicut enim fructus

;
in semino arboris et idoo arbori insitus ost, ita idoa Doi in facultate
rationis (Psych., n. 122), quaj tamon hanc idoam producere debet.
8. Hinc a
fortiori nulh sensui patet existentia Dei.
Nonagitur quidem de scnsibus oxternis, sed de quodam sen-
su interno, sc. :
1° Juxta scholam scoticam (Reid, Dugald-Stewart, JoufTroy)

instinctu caeco seu inspirationo naturae impehimur ad existen-
tiam Doi, siout ot ad quamhbot voritatom nccossariam,admitton-
dam.
2° Juxta scholam sentimentalislarum (Jambliquc, Jacobi,
^ homassinus, Gratry ^, Hutcheson) inest hominibus sensus reli-
giosus sou divinus per quom anima, himinc Vorbi suffulta, Deum
facik^ ot claro porcipit et sontit (Cf. Log., n. 254).
3"^ vTuxla modernistas, adost in homine quasi duplex to eyw,
Sum. Theol.,
1. p. I, q. 2, a. 1 — — —
Cf. Gratry, Conn. de Dieu, I, p. 54.' 2. Cf.
Sum. TheoL, p. I, q. 12, a. 11, ad 3
;
— Contra Gentil., L. I, c. X|, 3. Connai$-

fidnce de Pieu, I, p. 57-G7 ; —
II, p. 147-170.
;
unum cmpiricum ct « supraliminare », alterum « subliminarc »
seu suhconscientia in qua latent multa intellectui impervia ct
,
quidem praestantiora. « Ex cujus latebris, per vitalem imma-

nentiam erumpit religiosus sensus... qui est germen totius reli-
gionis..., in sensu religioso cordis intuitus quo homo ipsam, sine
medio, Dei realitatem attingit'. » Ita Loisy*, Le Roy ', Program-
ma modernistarum '\
Jam vero A. haec — triplex opinio aHqiiam habet speciem

iêri. Homo enim facile et quasi spontanee, conscientiae mo-
ralisinnata propensione ductus, pervenit ad cognitionem Dei.
Hinc est cur rudibus et pueris ratiocinia implicita aut vulgaria
sufliciant ut intimam habeant persuasionem de Dei existentia,
sicut de aliis primariis veritatibus nec ullo modo indigeant ;
explicita et scientifica demonstratione do^torum (n. 37).

B. —
In se tamen, haec triplex opinio fatsa est et periculosa.
1® Falsa est, nam, ex una parte, motus instinctivus vel
affectivus ad certitudinem intellectualcm comparandam sine
ratiocinio non sulTicit (Cf. Log., n. 254) ex altera autem gra- ;
tuito in mente nostra ponitur facultas cognoscitiva pra^ter

sensum et intellectum, sive sensus divinus sive alia facullas
superintellectualis '
et intuitiva Dei Nam, quidquid sit de ^\
donis supcrnaturalibus quorumdam sanctorum extaticorum,

contradictoria est facultas naturalis omnibus hominibus com-
munls,quae tamen experientiam psychologicam oinnino fugit.
2^ Periculosa est, nam scnsibilitati cujusque variabili vel
instinctui caeco adscribit fidem in existcntiam Dei ;
jamque, ut
aiunt gaHice « ce n'est plus qu'une afTaire de sentiment
: ))
;
ac proinde Theodicea extra scientiam exsulat. Aliunde, —

Pantheismo nimis favet, cum cx una parte mcntem extra scip-
sam nihil percipere posse jaclitant, seu, ut aiunt « la pen- :
see n'atteint qu'elle-memc ))

; ex altera autem, Deuiu jintua-
ncntem intueri pra^tendunt. Ergo mens et Deus unum essent.
Ohj. — Deus non potcst cssc dcpcndcns atqui cssct dcpcn- ;
dctis a ncccssitat(! logica si cjus cxistentia probarctur orgo pro- ;
bari non potcst. « Dieu equivaul a

Dediiire le nier, ait 1). L« Woy,
c'cst vouloir raUcindrfi par unc mcthodc atlicc '. »
Resp. Conc. maj. ; Dist. min. : cognitio nostra a noccssilalo
1. Pie X, Enry. Pascrndi, 8 sopt. 1907,

— in Denzinger, n. 2077,2081.
— — 2. Sim-
ples rdflfixions surDArrel Cf. liludrs, T) avril 1008. 3. DofimG ri Criliqur,
passim. — In
4, Kornc, 1008, p. OO. 07.
;
—
f). Thomassin, Do^. TliroL, r. 0. 0. (".!'. —
Piat Lrs 1'hilusophics dr 1'Inluilion —
Cf. X. Moissant, J>irii, Vrxprrirncc rn
:
Mclaphysique. —
l.Iievue dr, mriaph.eidewornlr}\\n\\:\\)[)l}p,\T,\.
;
PRIMA PARS, DE EXISTENtlA DEI 225
logica essct dopendcns, conc. ipsamct existcntia Dei, neg. Ula

;
enim existentia cst quid concrctum porro abstractum a con- ;
creto pcndet et logicum ab ontologico, quamvis ordo cognitionis

humanae sit inversus. —
Aliunde, cum Deus sit ipsa Veritas
(n. 74), nonnisi a se ipso dependeret.
Hinc non tantum utilis, sed et necessaria est demonstratio
existentise Dei. Imo non quaelibet, nostris diebus, nec tantum
metaphysica, sed ex parte scientifica requiritur demonstratio,
ut mentes contra varias objectiones, falsae praesertim scientiae,
quae hodie puUulant, roborentur, vel etiam ab eis liberentur*.
ARTICULUS II.
De Possibilitate demonsirandi existentiam Dei.
Hanc possibilitatem negant fideistae et antiintellectualistde.

9. Utrum existentia Dei ratione certo probari posslt ?
Fideistae ct Traditionahstae imbecillitatem rationis exaggc-
rantcs, revelationcm aut traditionem ad Dcum cognoscendum
necessariam esse profitentur « Demandez a ces hommes in-:
connus les uns aux autrcs d'ou leur est venue la croyance en
Dieu, ils vous repondront « Nos percs nous Tont dit Patres
—
: :
nostri narraverunt nobis -. » Scd contra sit inconcutesa
THESIS
Existentia Dei, e rebus creatis, sola ratione, certo
demonstrari potest.
Prob. — a) A Nam
de facto plura a nobis infra
posteriori.
exponentur, et omni tempore a philosophis allata sunt incon-
cussa argumenta existentiae Dei. Insuper, haec argumenta —
constant elementis qua3 lumine rationis etiam ignavae, facile
concipi possunt. E duabus enim praemissis, quibus coalescunt,
una factum exprimit omnibus obvium, ut, v. g,, « ego sum ens
mutabile, imperfectum, mortale, contingcns » altera vero . . ;
unum e principiis primis, v. g., « contingens supponit necessa-

rium )), omni intelligenti etiam pervium (n. 15). Nec tanta
esse potest humanae rationis imbecillitas, ut factum et princi-
pium hujusmodi, ope etiam magisterii, capere non valeat.
b) A priori. Veritates enim, ad mores instruendos et ad fi-
nem hominis attingendum absolutc necessarias, lumine na-
turali comparare possumus aliter enim natura deficeret in
:
1. Farges, Idce de Dicu, p. 19, 23, 25 ;

— Garrigou-Lagrange, Dicii, p. G2. —
-. Lamennais, Essai sur Vlndifjerence ; ita etiam Bautain, etc. 13.
226 THEODICEA SEU THEOLOGIA NATURALtS
necessariis. Sed existentia Dei- ca^teris omnibus philosophiae

dogmatibus necessitate praecellit ; estque tum ad instituendam
religionem, tum ad vitam hominis dirigendam necessaria,
nam sine illa nec moralitas nec peccatum concipi potest. Ergo
ratio, impar quidem ad detegenda Dei mysteria, ad existen-
tiam Dei detegendam impar esse nequit (Log., n. 183).
Confirmatur argumcnto ad hominem contra fidcistas et tra-
ditionahstas. Nam
fidem et traditionem accipiunt atqui juxta ;
S. Invisibilia Ipsius, a creatura mundi, per ea

Scripturam : «
quae facta sunt, intellecta conscipiciuntur M) juxta vero Con-

cilium Vaticanum Deus sine gratia seu « naturah rationis lumine
;
—
—
:
e rebus creatis certo cognosci ^ », « adeoque demonstrari

etiam ^ » potest, ut jussit profiteri Pius contra modernistas. X
10. Corol. — contra agnosticismum : Deus est cognoscibilis.
Ilaec assertio est contra certum genus scepticorum, positi-
vistas sc, neo-criticistas et modernistas. AHi enim post Loc-
kium, inutile, imo nocivum reputant omne tentamen demons-
trationis existentiae Dei post Kantiuui (n. 32) : — aHi vero,
parahjgismos existimant argumenta quibus nituntur theis-
ta? ;
—
ex quibus orti sunt modernistae qui agnosticismum
profitentur et dicunt, post Spencer,Deum esse Incognoscihilem.
Nec mirum nani positivista^ supra ordinem sensibilem non
:
assurgunt Kantista3 negant objectivitatem idearum nostra-

;
rum modernistaj autem, v. g., Le RoyS qui utrumque errorem

;
consociant, rcjiciunt primas notiones sensus communis, sc.

entis et veritatis, substantiffi et causse, etc, ac proinde prima
principia identitatis, contradictionis... et causaHtatis (Ontol.,
n. 138). Jamvero, rejectis primis principiis et etiam principio
causaHtatis, rejiciatur oportet ulterius demonstratio existenliae
Dci, quai ultimo in ilHs et proxime in isto nititur, et in hoc qui-
dem adversarii logice secum consentiunt.
Poslea tanicn sibi confracHcnnl, — sive positivista?, quando
cxpcrimcntaHbus indulgcntes, innixi, veHnt noHnt,
scientiis
codem j)rincipio causaHtatis, ex factis observatis, leges infe-
runt gencrales ;
— sive neo-criticista), ({uando Deum, quem
rationc thcorctica subjcctivum primo essc dccrevcrunt, dein
rationis practiccc l(!stiMU)ni() dicunt cssc objcclivum vel saltem
fide C(Eca credencbini ;
— sive modcrnistai, (juum « ex agnos-
1. flom. liO. — 2. Denzinger, n.
C.f. -— Motu proprio, Sarronim
Aiilixtiluin, rjlO.
1.
— \. nivue iti' Mrldjth.
l.SOI').
at
'.].
dc Muriilc, inars 17U7, p. 1G7 ;

—
Cf. Farges, La PhUosoiihiH ile M. f)i;rf;.iun, p. 20*J.
bRIMA PARS, DE EXISTENTIA DEI 227
ticismo, qui solum est in ignoratione, ad atheismum scienti»

ficum atque historicum transeunt '
».
Jamvero a nobis in tuto posita fuit objectivitas principii

causahtatis, eoque legitime uti poterimus cumque in eo ni- :
tatur tota demonstratio existentiai Dei, vim ilHiis mutuabitur

et metaphysicam habebit certitudinem (Ontol., n. 166). -
ARTICULUS III.
De Methoda demonstrandi existentiam Dei.
11. Quotupfex sit via ad probandam Dei existentiam ?

Triplex concipi potest via ad demonstrandam Dei existen-
tiam via a priori^ a posteriori, et a simultaneo.
:
Si primum, demonstratur ahquid ex eo qiiod, sive tempore,

sive natura saltem, re demonstranda prius est, ut si ex igne
fumus, vel ex primo principio ejus consectaria deducantur. —
Si secundum, demonstratur ahquid ex eo quod, sive tempore,
sive natura, posterius est, ex fumo, vel causa et
ut si ignis
elTectibus inferatur. —ex notione ideali alicujus
Si tertium,
rei ad ejusdem existentiam devenitur et haec via dicitur a :
simultaneoy quia ex ordine ideali ad ordinem realem de plano

transire praetendit melius tamen diceretur et est argumen-
:
tum a priori lato sensu, nempe in ordine ideali.

Aliis verbis; argumentum a simultaneo est analyticum et
solo principio identitatis innititur argumentum a posteriori ;
est inductivum et principio causalitatis seu rationis sufFicien-

tis innixum argumentum autem a priori est deductivum.
;
Jamvero Dei existentia a priori demonstrari nequit Deus ;
enim, ex hypothesi, nullam habet causam Ipsi priorem. Su-

perest ut inter viam a simultaneo et viam a posteriori eligatur,
12. Quotuplex sit et non sit forma argumenti a simultaneo ?
A. —Argumentum hujusmodi triplicem formam induit^
Imprimis, sic loquitur S. Anselmus Nomine Dci intcnigimus :
id quo majus cogitari nequit scd majus cst illud quod cst in
;
intellectu simul et re, quam id quod est in intellcctu tantum ;
ergo illud quo nihil majus cogitari potcst, seu Dcus, est in intel-
lectu simul et re, sc. cxistit *.
1. Pius X, Encycl. Pascendi, p. I, n. 2073 in Denzinger.

Dieu, p. 26-58. —3. Cf. L. Couture, Polybiblion, 1875. — —
4. S.
2. Farges, Idee de
Anselmus, ProS'
iogium, ch. 2, 3 ;
— Cf. S. Bonaventura, llinerarium.
228 THEODICEA SEU THEOLOGlA NATURALIS
Postea, Cartesius argumentum S. Anselmi instauravit, dicens :
Habemus ideam claram Entis infiniti haec autem idea ; includit
existentiam Entis infiniti, quod Deum appellamus ; ergo Deus
existit^
Tandemque, Leibnitzius argumentum a simultaneo his vcrbis
contexit Deum possibilem esse concipimus sed, si non existerct
: ;
jam non esset possibilis, nam Deum fieri repugnat crgo Dcus, ;
existit ^.
Uti vides, haec tria argumenta abstrahunt ab origine idearum,

nec assumunt ideam Dei in mente nostra existcntem tamquam
factum, cujus sola causa adsequata esset Deus,.mentcm hominis
illuminans ac proinde non fundantur principio causalitatis (infra,
n. 28-2) ^. —
;
Fundantur e contra principio identitatis, sc. sup-

ponunt existentiam Dei contineri in Ejusidca seu potius cum
Ejus idca identificari. Aliis verbis contendunt ideaiii adsequarc
factum, possibile adaequare reale, seu gallice Ideal Reel. In : =
hoc quidem essentiaUter concordant haec tria argumcnta, quamvis
accidcntaliter inter se discrepent.
B. —
Idco cum argumcnto Cartcsii supra allato non est con~
fundcndum aliud argumcntum cjusdcm auctoris *, cx origine
ideae infmiti dcsumpLum ct quod sic contrahi potest Habemus :
idcam, camquc claram Entis inliniti scd Infuiitum c finito co- ;
gnosci ncquit igitur idca nostra Infiniti a Dco sumit origincm

:
ct consc(iucntcr Deus existit.

Iloc argumcntum ab idea ad exislentiam Dei transit quidcm,
scd via causalitatis non autem via identitatis, nam considcrat
idcani Dci non tanquam notioncm idcalcm, scd tanquam factum
l)sychok)gicum, cui nidhi causa nisi solus Dcus assignari potc^st
ac proindc non cst argumcntum a simultaneo, scd a posteriori. — ;
Ca)terum multipHci vitio laborat hoc argumcntum cartcsianum,

siquidcm nostra « idca Dei est fmita et imperfecta ergo non nc- :
ccssario a Deo prolicisci dcbet, sed ab aliis rebus crcatis ortum

habcrc potest » et sohx mcntc formari (Ontoh, n. 90-93),
^'
13. Utrum existentia Dei a simultaneo probari possit ?

Dc ar<ruinentis a simultanco, aequa mcnte libratis '', sit
THESIS
HuiC proposLtio « Dcus est » dernonstrari ncquit argumento
quod uocatur a simultaneo.
Proh. —
enim argumentum duplici vitio laborat
IIoc :
1° Est transitus de genere ad genus. Nam ex ordinc inerc

i(Jeali ad ordincm rcalem, vi solius j^riruîpii i(hMililatis, ('on-
cludcrc non licct. Ilcvcra idea non adaMjuat raclutn non cssc ;
1. Descartes, Medil. 5"; Princi.i>. [iliil., p. T., c. Ki, 18.

— — — Mnnadnlof;.,
2. l\'oii-
vcau.c y;.s.sai.s-, L. IV, 7. Farges, ihid., 208-211. W" Mcdil., Disc.

\.
Niir 1(1 nicUiodc, A" piirlie.
<;. J»,
—
ii.
T). Billuart, l>r Dcn, Dis.scrlatio 1, — Farges.

a. 3, S 1
D'/dcc dc. Dicu, p. 5'J-8r) —
Villard, u/i. ciL, j). 70-145, — Scicnn:
Cl'.
;
J.a
1001; — lievuo
(i,
1804; — Hcûo
;
cailud., aoiit de i^hilus., \"' uvhl UivnUsLc,

uu.
1805, |). 320.
PRIMA PARS, DE EXISTENTIA DEI 229
impossibile non adaequat existere et ideo asserere ; : Ideal

= Reel, est mera allirmatio, non autem probatio *.
Nec dicas ideas nostras esse objectivas, ac proinde transi-
tum de idea ad objectum reale esse legitimum. — Equidem,
ideae nostra? simplicessunt objectivae, cum a rebus ipsis abs-
trahantur per intellectum agentem. Ideae vero compositsey v. g.,
montis aurei, possunt esse fictitise, et earum objectivitas
demonstratione indiget. Porro nemo non videt nostram ideam
Infmiti esse valde complexam, non autem simplicem.
2^ Est sophisma quatuor habens terminos. Nam adversa-
rius — a) accipit vocem « existentiae )) duplici sensu, quando
dicit : mea idea Entis infiniti continet existentiam. Continet
quidem notionem existentiae seu existentiam idealem, noii
autem factum existentiae seu existentiam realem. h) Item —
accipit duplici sensu vocem « possibilitatis », quando asse-
rit cum Leibnitzio Ens infmitum esse possibile quidem, non
vero esse possibile si non esset existens. Nam aliud est possi-
bilitas intrinsecade qua in majore, aliud possibilitas extrin-
seca de qua in minore argumenti agitur prior in non-repu- ;
gnanlia terminorum consistit, posterior in eo quod aliquid

possit ab agente fieri seu de potentia ad actum transmitti.
Ilis adde quod dcnionstrationes a simultaneo prorsus inutiles
sunt adversus atheos qui affirmant illam notionem Dei esse mcre
idealem et fictitiam : « les etres theologiques n'ont d'existence
que dans resprit ^ )).
Objicit D. Bergson idea nihili absoluti est contradictoria

: :
ergo omne
ens existit necessario ergo ex idea nihili probatur ;
Ens necessarium.
Resp. Dist. ant. idea nihili absoluti contradicit facto exis-
:
tentiae alicujus cntis, v. g., entis, quod eam cogitat, conc. est in
sc contradictoria, nego. Dist. cons. —
ergo quoddam cns ne- :
;
cessario existit, conc. omnia entia sunt nccessaria, nego'\

;
Hinc a posteriori probari debet existentia Dei.

14.
Constat ex diclis nam « Deum esse ncque immediata intui-
;
tione percepimus, neque a priori demonstramus, scd utique

aposteriori' )) : secus enim nullo modo cognosceretur.
Fusius Ut e rebus finitis ad Dei notitiam ascendere possi-
:
mus, duo requiruntur et sufliciunt, adsit nempe nexus objecti-

vus inter Deum et res finitas, in homine vero potentia quae
1. Sutn. Theol., p. I, q. 2, a. 1, ad 2. —
2. Littre, jjassim. 3. Farges, — La Phi-
losuphie cle M. Berasoit, p. 442-440. —
4. Thesis Thomistica XX-*.
230 THEODICEA SEU THEOLOGIA NATUttALtS
huncnexumapprehendat.Sedhscduoverasunt:
— I>"" qui-
quoad existentiam,
ir vT"et enîm nexus objectivus,
saltem
causam suam immediatam, nam
in nostra
inter' effectum et
effectus Dc. ergo tahs adest
hyrothesi creatur. sunt proprii
:
nexus obiectivus.
-
II"- etiam, nam homo
pra^ditus est in-
ut co„tmge«te» pnmum
agnos-
teUectu per quem res physicas
c! naturlliter mquirit raUonem
e
earum m
Ente necessario.
facta sunt, ducto argumento
Erg potest homo « per ca qua,
ab effectibus ad causam ». ad
Deum via causahtatis pervemrc-.
a sensu prin-
* 1 Q T^nmas « Naturalis nostra cognitio
•
eiû^m:ui;.'u=ntumsonostrac„.nH^^
cognoscamus dc Dco an
hoc pcrduci possumus ut
capite scqucnti probandum venit.
CAPUT SECUNDUM.
OEI.
DEMONSTBATIO EXISTENTI.E
Quomodo argumenta existentis Dei ' ?
dividi possint
15
Q.oniam resfii.ita=. e quibus ad
Deum
«i^-g^^^ê' Ps^-
spinluales, ex Co-^fg'^/*
sunt materiales, ah» vero 1/^^
accipicnus argumenta. Unde duplex art.cuhis I de
cholo.'ia
argument.s Psycholog.c...
argumenlis Cos,nolo,ic.s, II- de
ARTICULUS I.
De Argumentis Cosmologicis.
ope principii causa-

Ex contingentia rerum orbis universi,
de..io..stratur. Porro qu.nque
su„t in
litat.s. exislLua Dei
contingentia faci l.us argu. po
st,
nu.do pracc.pua quoru.n
gradaUo et ord^ '^'^-"n nun^.-
ne„.pe Ltas, or.go, natura,
cosn.olog.ca cjusdcu.,
Mrum S..„t ergo quimiue argumenta .lua, tau.cn comm,.-
luT ni .'ccris ct „aturu> („. 10-14).
Ilanc qmdem
'^^n,:JIarl.Jsica ct physica subdividuntur.
divisioncf,, sed ad
eommoditatem tantum, ret.nemus'.
s I
PHIMA I'A1!S, DK EXISTENTlA DEt 23l
§ I. Dc Argumentls Metaphi/sicis.
16. I. — Probatur existentia Dei ex mofu, etiam locali '.

A. — Percelebris est et excellenlissima D. Thonice argu-
menfatio : « Certum est et sensu conslat aliqua moveri in hoc
mundo » quacumque autem moventur, ab alio non a seipsis
*
;
moventur ergo quse moventur in hoc mundo, supponunt

;
Motorem non motum seu immobilem, quem dicimus Deum.

Constat major motus enim est transitus quihbet de poten-
:
tia ad actum porro nihil est sensibus magis obvium quam

:
motus, pra^sertim localis, sed etiam substantialis, quantita-

livus aut quaHtativus (OntoL, n. 137) nil certius in scientia, ;
qute motum habct ut factuni generale et fundamentale totius

Universi.
Constat minor : seu « quidquid movetur, ab alio, non a
seipso movetur ». Nam movens est in actu, mobile in potentia
tantum. Porro impossibile est ut idem sit in actu simul et in
potentia sub eodem respectu v. g., ut aqua frigida calefaciat ;
seipsam, ut baculus moveat seipsum, ut in ipsis viventibus

eadem facultas moveat et circa idem moveatur (Ontol., n.l67):
nemo enim sibi dat id quod non habet. Ergo quae moventur sui
motus principium adaequatum non sunt, sed ab aHo moventur.
Constat consequenSf sc. dari motorem primum et non mo-
tum. Nam in omni serie motorum actuaHter inter se subor-
dinatorum triplex est terminus primus qui producit motum :
seu movet non motus ultimus qui recipit tantum denique ; ;
termini intermedii qui transmittunt motum et sunt simul

moti et moventes. Porro etiamsi, per impossibile, daretur
series infinita et seterna motorum intermediorum, contradic-
torium esset supponere res intermedias sine extremis, secundas
sine prima, derivatas sine principio a quo derivantur. Ergo
in serie prselaudata datur motor primus et non motus^.
17. B. —
Idem scientifice et saltem ad hominem sic enu-
cleare juvat ad expHcandam existentiam rnotus uiiiversi
:
duplex affertur hypothesis, mechanica sc. et dynamica. Porro

utraque prorsus insufHciens est, sine Primi Motoris interventu,
ad expHcandum motum orbis universi. Ergo sit Molor Primus.
1" Si fides mechanicistis\ materia est omniiio passiva, ila ut
— Sum. —
1. Farges,
Mdaiih., L. XIV,
Ibid.,
c. 7
p.
—G1-S4. 2.
6uiii. Theol., Ibid.
Theol. p. I, q. 2, a. 3
— ; Aristoteles,
3. Ita eliaiu aliqui recentes, v. g.
Janet, Le inaUrialisiae contemporain,
—
;
Hilb, p. 58 ; —
Monsabre, Conf, de N.-D.,
Iftl73. 4. Farges, Ibid., p. 05.
232 THEODICEA SEtr THEOLOGiA NATUBALlS
corpora ab extrinseco quidem agantur, ipsa autem non agant,

sed motum foris receptum aliis corporibus tantummodo com-
municare valeant. Hsec autem absoluta passivitas corporum
mundanorum magis ac magis arguit existentiam primi Moto-
ris, nam si singula mundi corpora sunt mere receptacula motus,
vis impulsiva totius mundi ab extrinseco veniat oportet,

Nisi dicatur motum materiae vel necessarlo incepisse, vel
saltem dsternum esse. — Primum autem contradictionem in-
volvit : quod enim aliquando incepisse supponitur, profecto
necessarium et a se dici nequit. — Secundum non probat in-
tentum, nam, etiamsi niotus ab seterno supponeretur, cum
etiam ab seterno materia per se sit, ex hypothesi, mere passiva,
superest explicandum cur ab seterno moveatur.
Caeterum haec motus seternitas contradicit scientiae et ra-
tioni. — Scientiae^ nam juxla leges mechanicai generales, mo-
tus actualis indesinenter transformatur de actu in potentiam
et paulatim tendit in fmem (n. 20) quod autem finem ha-
;
bebit, non est aeternum; juxta vero facta astronomica (Cosmol,,

n. 24-26), orbis hodiernus non est nisi nebulosae primitivae
certus gradus evolutionis, quae certum habebit lincni, ac
proinde certimi habuit initium '. —
liationi etiani, cui repu-
gnat sine primo motore numerus etiam infinitus motuum
neccssario, ut rotarum in horologio, subordinatorum.
18. — 2° Si fides dijnamistis'\ materia non est mcre pas-
siva sed activitate gaudet, vi cujus unum corpus, certis in
adjunctis, aliud corpus attrahendo movet.
Recte quidem, vis attractiva movet Universum, sed non
cst Motor Primus, ncc motor sufTiciens Univcrsi, praescrtim
vcro nostri systeniatis solaris-*.
1. Non est Motor Primus^ —
nam vis attractiva materite
non est necessario semper in actii, dum e contra per se tcndit
ad requiem parlium in unicam massam Ergo per sc indiflercns
est ad actum aut potcntiam, ncc habet in se rationem cur tran-
sierit olim dc potcntia ad actum, vcl cur ab initio fuisset in
actu potius quam in potentia '".
'JP Non est molor sujjiciens IJniversi^ — nam supposita

materia in actu connaluraJi, quin ctiam aeterno, attractionis,
1. Farges, Vldite de Vieu, p. OG, C7, 98, 110, 112. — 2. Farges, Jbid., p. 7:5
Surn. TUruL, p. 1, <j. 'i(i, a. 2, lui 7.— ;
Cungr^s scicnli/i(]. da JJruxelles, IbU-i,

p. 40 ot 313. — ;j.
A. Cf. D'A16s, Vicl. ApoL, I, col. 1028.

motus partium non necessario inde sequitur. Etenim si —

atomi nebulosaj primitivae coalescunt, vel si aeque distant in-
ter se per infinitum spatium, stat mundus in aequilibrio, se-
cundum leges mechanicae, nec moveri potest sine impulsione
Motoris extrinseci. —
Si vero atomi inaequaliter et immensis
quibusdam spatiis inter se distant, tunc dabitur quidem aliquis
motus partium, sed tam opportuna atomorum difTusio qua
magnse machinae organa (ressorts) extenta fuerunt (energie
de position), sine Primi Motoris interventu, non explicabitur.
« Toutcs les hypothesos dynamistes. ait optime D. Faye, preu-
nent pour point de depart un etat de choses, le chaos, dont il

est impossilile de rendro compte par les scules lois dc la naturc.
Parmi ces lois, \a principalo, Vnttrnction universelle, cst precisement
Voppose de toute cette tendnnce a V immense diffusion qui constitue
lo chaos *. »
3. Non est motor sufTiciens systematis nostri solaris Id est, :
motus ille ex naturali partium attractione ortus, non sufTice-

ret ad expHcandum gyrorum ordinem, quo movetur systema
solare nostrum. Nam naturalis attractio centrum petit et
totum orbem in unam massam jamdiu coagulasset, nisi con-
trario motu centrum fugiente temperaretur. Unde.astronomi
omnes, neglecto Kantio, in atomis nebulosae duplicem motum
oppositum a principio supponunt, nempe attractionis et rota-
tionis unum, quo corpora centrum petunt, alterum quo cen-
;
trum fugiunt. Quod si prior materiae naturaHs est, posterior

qui primo opponitur, ejus naturae superadditus ab extrinseco,
i. e. a Primo Motore, dicatur oportet ^.
Obj. ^. —
'
Primus motor forsitan cum Ente divino non idcn-

tificatur ; ergo qui probatprimum motorcm, non probat exis-
tentiam Dei.
Resp. Neg. ant. Nam primus motor mundi esse dehet a) causa
—
:
extramundana, mundo superior h) causa immateriahs et spiri-

tualis, cum quaehbet materia sit iners et mobihs c)
;
causa —
prima ac proinde necessaria —
d) actus denique non motus ncc
;
;
ab aho mobihs, seu non mixtus potentia, i. e. actus purus ac

proinde infinitus, ut infra dicetur (n. 51). Dist. cons. qui..., — :
non probat immediate, conc. mediate, nego nam ex sola notionc ;
primi motoris non moti facile deducentur isti et ahi prsecipui

cliaractorcs Divinitatis.
19. II. — Probatur existentia Dei ex origine entium *.
A. — Ratio sic arguit : Series causarum efficientium inter-

1. Voriîne du moncle. p. 257. — 2. Farês, Ibid.. p. 78-82. — 3. Farges, Ibid.,
p.,6S-73. 83-85. — 4. Farges, Ibid., ]t. 85-97 ;
—
Villard, op. cil.,]]^. 145-i85.
dependentium, ut evidens est, inrebus mundanis invenitur :

atqui series causarum effioientium interdependentium neces-
sario supponit primam causam, quae ab aliis non pendeat :
ergo existit prima causa incausata, sc. Deus.

Probatur minory nam causae rerum efficientes ita inter se
subordinantur, ut unaqua^que sit pracedentium elTectus,
causa vero subsequentium sic arbor, quaj similem sibi pro-
;
ducit, ab aliis arboribus ipsa ducit originem. In hoc autem

ordine causalitatis, quo fit regressus ex efTectu A ad B, ad C,
ad D..., requiritur omnino causa prima incausata, nam, causa
hujusmodi sublata, jam aliquis elTectus, nempe primus in
linea recta, esset sine causa efficiente, nec ideo explicaretur.
Nisi singulae seriei unitates in circulo disponantur quo in
:
casu adesset circulus vitiosus, quia causa A, quae producit B,

C, D, E, ab iisdem etiam causaretur.
Nisi iterum contendere veHs seriem causarum a parte ante in-
finitam esse. — At series infinita nihil expHcat, nam, sicut, si
mundus est aeternus, « necesse est sempiternum motum a sem-
piterno moveri », ita, si series causarum est infinita, quaehbet
ex eis, quia pariter est causata, requirit causam incausatam.
B. — Scientia vero sic procedit Cunctae entium munda-
:
norum series habuerunt initium ;ergo praesupponunt cau-

sam primam et improductam, quam dicimus Deum.
Constat antecedens : nam res inorganicae, juxta theoriam
astronomicam, cunctae ducunt originem ex primitiva nebu-
losa, cujus unum fragmentum per varias evokitiones tel-
birem nostram elTormavit imo durationem harunwê evolu-
:
tionum, ideoque ajtatem telluris nostrae aut stellarum, com-

putare hcet. — Res vero organicae certo non existebant in
initio tcrrae, cum adhuc terra tota ignita erat ergo res om-
:
nes sive inorganicae, sive vivcnles, non aeternam exislcntiain,

sed finitam, iino satis reccntem haljcnl originenL
Probatur consequens ex natura evolulionis mundanan :
1" Siquidcm evolutio quaecumque, quia hal)et inilium,

suj)poniL causam sui anteriorem et ultimo improchiclam,
juxta axioma : « quidquid incipit ab aho incipit » (OntoL,
n. 166). Et « haec via probandi primum principium esse, est

effjcacissiina, cui resisti non potest. Si enim, mundo el mohi
ejcistepte senipilerno (ii. 10), necesse est ponere unuin ])ri-
mum principium, multo magis sempiternitate eorum sublata*))*'

2^ A fortiori evolutio organica Deum arguit nam vita vel a ;
materia propria sponte, vel ex astris fortuito delapsa, vel a Deo

immediate ortum habuit sed generatio spontanea experientiis
:
scientiarum contradicit (Cosmol., n. 103-104) ex astris vero, ;
ob frigorem vacui interstellarii absolutum (270°), nullum gcr-

men vivum decidere potuit ergo sine interventu causai pri-
;
maj apparitio vitaj in terris nostris explicari nequit^.

Confirmatur, nam praBfata rerum evolutio, sicut initium, ita,
lestimonio doctorum, finem habitura est. Veniet enim dies, in qua
vita omnis in orbe nostro evadet impossibihs, sive propter cessa-
tionem circulationis aquarum, variis ex causis meteoricis et geo-
logicis sivc propter obscurationem sohs, qui ob deperditionem
:
continuam luminis et caloris, tandcm ahquando extinguatur

oportet. —
Praeferea mutuae attractiones (vulgo, les marees),
quas in sc inviccm exercent orbes coelestcs, quotidie ihorum rota-
tioncm retardant. Motibus autem siderum paulatim retardatis,
labentibus innumcris saBCuhs, hina in terram, utraque cum caeteris
astris in solem prolabi et in unicam massam conflagrantem mis-
ceri debent. « Tous les corps du systeme, ait Wolf, se reuniront
en une seule masse qui tournera sur eUe-meme encore pour un
temps, mais finira par rentrer au repos rclatif dans le miheu qui
rentoiire ^. » Tunc autem, nisi Deus novam materiae communicct
eveoYsiavi omnis motus cessabit in aeternum (Cosmol., n. 26-29). '"^
Hinc et uti vides, lucidior evadit 1'* et 2'^ via, si semel ex

datis scientiaj removetur cEternitas motus et vitaj cajterum, :
'utraque non estmere scientifica et mathematica, sed verc

metaphysica, utpote innixa notionibus numeri, quantitatis...
quas mathematici e philosophia mutuati sunt.
20. III. — Probatur existentia Dei ex natura entium \
Argumentum ex « possibih et necessario sic exposuit ))
S. Thomas « Videmus in mundo quoedam quae sunt possi-

:
biha esse et non esse, scihcet generabiha et corruptibiha.

Omne autem quod est possibile esse, causam habet... Ergo
oportet ponere aUquid quod sit necesse esse. *^
))
Constat major, nam in hac rerum collectione quaedam primo

aspectu, imo multa, forsan omnia haberi debent ut non neces-
saria siquidem viventia nascuntur et pereunt, inorganica
;
vero mutantur et varias induunt formas utraque ergo non :
Thomas, In L. vni, lect. — —

3.
1. S. Phijs.,
Wolf, Hijpolhises cosmogoniques, p. 99.
—
I.
—
4. Farges, Ibid., 93-99.
—
2. Farges,
5. Farges,
Ibid., p.
— 90-93.
Ibid., 99-117 Villard, Ibid., p. 184-201. 6. Conlra Gentiles, L. 1. c. xv,
n. 4 —
Cf. Suarez,
; Disp.
;
Mclaiihijs.,\x\ui, sect. I.
existere concipi possunt. Ergo qu^dam, imo multa, forsan

omnia, quse existunt in orbe terrarum, e natura sua «qualiter
se habent ad esse et non esse, et ideo contingentia
sunt.
Constat minor, nam ens mere possibile existentiam a seipso

habere non potest, quia possibiHtas rei non est ratio sufficiens
ejus existentise ahoquin omnia possibiha existerent, quod
;
falsum est, et quidem necessario, quod est contradictormm.

Probatur consequens nam si omnia entia essent mere pos-
:
sibiha, jam nihil existere posset. « Si tous les etres qui exis-
tent actuehement ont pu ne pas exister, il y a eu un temps
ou rien nexistait s'il en etait ainsi, rien nexisterait encore
:
a present et egregie Bossuetius

*
)> « qu'il y ait un moment :
ou rien ne soit, eternellement rien ne sera. « « Oportet igitur

ens quoddam, saltem unum, admittere non habens ahunde
causam suai existentia', sed quod est causa existentia) pro
aliis, (juod proinde non taiitum relative ad aha,
sed se et m
absolute necessarium est, quod omnes dicunt Deum^ »
Ql,j\ /, —
£)e facto ens contingens ab aeterno existit ergo :
etiam
ct saltem de iacto, non habet causam ergo est neccssarium. :
Uesp. Transeat ant:\ nego cons., siquidem cns contingcns non

habet in sc rationcm suae cxistcntia) porro actualis insuflicienUa ;
entis contingcntisad cxistendum, non minuitur per insuflicientiam

anteriorcm, ctiam aetcrnam crgo cum etiam ab seterno non existat
;
« le temps
a se, cxtra sc/ causam a^tcrnam habeat neccsse est :
ne fait donc ricn a iâflâirc », ut aiunt \ Aliunde contradiclo-, —

rium esset ens contingens (seu ens ab aUo) cxistere per se solum
ct sinc alio.
Ob}. II. — Legcs nalura) sunt necessaria> : ergo sunt cns ne-
cessarium.
Rcsi). Leges natura> sunt ncccssaria3, dint.,
hypoLheticc et —
conditionahtcr, conc. ;
—
absolutc, nego, ex dictis in Cosniol.
ut hi-
(n. 114). Revera posita sohs existentia, nccessc est, v. g.,
ceat. Hajc autcm nccessitas est mere liypothetica, sol enim smc
neccssiLas
ulla contradicLione possct non existere. Uursus hsec
rcvera
a ccrtis condiLionibus pendet, quaj dchcerc possunt, ct
aliquando delicient cum soi extinguetur. E contra, quod est —
ahsolute ncccssarium, v. g., duo ct duo dant quatuor, bonum
est iaciendum, ctc... a nulla hypothcsi aut conditione dependct
.
Ergo legcs non possunt esse ens ncccssarium.

axio-
Inst. 1° Eadem pcrmanct ivipyeioi. in orbc physico, juxta
ma « Ricn ne sc perd, rien nc se cr6e.
:
» Ergo saltcm necessana
est ivipyeia. et lex conscrvationis virium.
1. Kleutgen,Philos. scoL, lom. IV, p. 291.

La 2. Snm. ThroL. p. 1, q.—— n.
11.3. - tlrvnr Ihomtsh; Jiii. 1«!)7, j.. îM.
Cf. 'i. Farges. Hnd., p. lU-
:{.
5. Farges, iUid., 100-10!) —

Boutroux, ('onlinartni: <Jis Luis lic lu nnlnn;.
;
Rcsp. DisL ant. Eadem sempcr est in mundo vivcntium hipy£t.(x,

ittiô sunt enim multo plura vivcntia, multo plus cogitationis
;
et libertatis liodic quam in initio mundi. Eadcm est in mundo —

physico-chimico, subdiat., quoad quantitatcm, conc. quoad quali- ;
tatcm nego quippc evi^ystK actualis in potentialcm indcsinentcr

;
rcducitur, quin tamen pereat {loi de la degradation de Venergie).

— llinc nego cons. quod cnim ad res physicas sic restringitur
;
et talcm patitur dcgradationcm, absolutc nccessarium non est',

Infit. 2° Indcstructibilis cst inateria, cujus etiam pondus scu
quantitas permanct invariabilis, sub variis transiormationibus.
Ergo matcria est ens necessarium.
Kcsp. Conc. ant, nego cons. Non solum enim matcria incxis-
;
tcns commodc concipitur, scd pcr sc, ncc esse suum ncc suas
qualitatcs et determinationcs habct, sed a forma substantiali.
Quod autcm ex natura sua est propc nihil, passivum et indetcr-
minatum, non est ens necessarium - (Ontoi., n. 87).
Prxlcrea tota argumentatio duplici ratione generali confirmari
potcst. Etcnini —
1° immutabiics lcges naturalcs, ivipyeioi. aut
materia indestructibilis, nulio modo existentiam Dci evertunt,
sed potius cjus sapicntiam arguunt. « Dicu n'avait-il pas le droit
d'etabhr dans la naturc des lois lixes et invariables ? » 2*^ Dc —
iacto tamen, cum lcges physicae modi sint entium contingcntium,
induunt eorum contingentiam, et propter concursum aliarum
legum, varias patiuntur exceptiones. Quod autem est tale, abso-
lutc necessarium dici nequit (Cosmol., n. 114).
*
21. IV. — Probatur existentia Dei e gradaiione entium \

Res physicae secunduiii relativas perfectiones essendi, vi-
vendi, intelligendi, plus et minus sunt, vivunt, intelligunt.
Porro relativum supponit absolutum et diversi gradus perfec-
tionis ordinem dicunt ad aliquid summe perfectum, quod
« est verissimum et optimum et nobiJissimum ». Existit igitur
ens quod est maxime intelligens, maxime vivens, maxime ens,

et « quod omnibus entibus est causa esse et bonitatis et cujus-
libet perfectionis et hoc dicimus Deum-' ».
Constat major, nam, praetermissis rerum speciebus, quae in
sunt aliaj perfectiones quse suscipiunt
indivisibili consistunt,
magis et minus, sicut, v. g., essendi perfectio per quatuor
gradus, sc. ex minerahbus per plantas et animalia ad ho-
minem usque ascendit, necnon innumeris gradibus in uno-
quoque regno constat. Quod observatur non tantum apud
viventes, sed etiam in minerahbus, quorum pondus ato-
1. Farges, Ibid., p. 72, 98, 109 —
Cf. Bruhnes, in La Quinzaine, 15 janv.
1897. —2.
Farges, Ibid., p. 111-114.
—
;
— 3. Farges, Jfcid., p.
— 114-117. — 4. The-
sis Thomistica XXII''; Farges, Ibid., 117-124; Villard, o/k cit.. p. 201-
222. —5. 6uin. Tlieol., p. 1, q. 2, u. 3 et q. 79, a. 4, c —
; Cl. Carrigou-Lagrange.
micum ab hydrogenio usque ad ura-

diversificatur crescendo
nium Hujus entium scalae exemplum habes in
(1 a 240).
hierarchia numerorum, vel meHus in arbore, quse varias in
partes ramos ahos aHis altiores extendit.
Minor probatur ex dictis in Ontologia (n. 31) nam actus
;
est prior quam potentia, et perfectum prius quam imperfec-

tum, cum tota ratio potentise sit in actu a quo determinari
possit totaque ratio imperfecti in perfecto, in quo formaHler
vel eminenter est et cujus est participationis gradus (infra,
n. 61).
« Quod enim dicitur maxime tale
Stat igitur consequens.
in aHquo genere est causa omnium qu» sunt iUius generis ».
— Nec dicas iHud ens esse mere ideale, vel saltem imper-
fectum^ Nam ex una parte, res concrelae per causas abs-
tractas male expHcantur et sane rivuH aquarum a fontc :
ideaH non ducunt originem*. Ex altera vero, quod concipilur

tanquam causa omnium perfectionum sive existentium, sive
possibiHum imperfectum esse non potest, sed inexhaustum,
omnemque plenitudinem entis contineat necesse est.
Confirniatur auctoritatc, naiii hoc argumoiituui Socrates ct
Plato, S. Augustinus ct D. Tliomas, Bossuctius ct Fciiclonius
hiculcntcr cxposuf^runt ;
—
quod ctiam spiritualisUt) rcccntcs :
Cousin cnixc propugnant, imo quod cvidcntia gau-

V. g., Saissct,
dcrc, axiomatum instar, immcrito tamcn, voluiiL
§ II. Argumentum Physicum '\
22. V. — Probatur existentia Dei ex ordine Universi.

A. — Argumcntum ex ordinc mundi desumjÛim varle a
variis denominatur. —
Dlcitur p/iysicum, ([uia ex ordlne
mundi physico et sensibill, non a rerum natura inclaphyslca,
sicut cajtcra quatiior (n. 15), cxordium sumll. Nunciipalnr —
teleologicum, c verbo rslo; finls, seu « argumcnl (l<'s causes
finales » nam cx fine prajsertim dlgnoscMl ur ordo. -
: Dcnlque —
pcr antoriomasim vocatiir ellam cosmologicum ct iheologicum :
Bertauld, Criluiuc. des Prfiivcs dr 1' l<J:cislrnrc dc J)icii, ]). '.»'.». — Mon- 2.
1. Itii
sabre, ('on/. dc 1S7:{, j). l.îS. —

.i. Farges, 'lliconc jondani., :)'' |)iirl. — L'Jdccde
Dicu, p. \2:t-\'A\) —
Cf. Plato, Aristotelos, Tullius, J)e naliini dcoriini SS.
;
—
Patres. — ;
Kepler, Copernic, Nowton, Euler cL Leibnitz —

Finelon, l>c rc.ris-
;
lcna; de JJicu —
Bossuet, J>c la connnissancc dc hir.u cl dc soi-incnic
;
— Clarke,
;
Traile dc. 1'cxistence de JJieu —

B. Nienwentyt, L'c.rislcnce dc J)icii dcnwnlrcc iKir
\
lcs nicrveillcs de la nalure

;
—
Chatoaubriand, dcnie du Cliristianisnic P. —
Janet, At-s cuuscs finalcs —
;
Ch. L6vdque, /-r.s JJarnionics iiravidcnlicllcs.

;
;
PRIMA PARS, DF. EXISTP.NTIA DEI 239
non est enim via aptior, qnse sive riidem, sive doctum, ad
existentiam et naturain Dei ducere valeat.
B. —Ilis verbis exprimi solet In hac aspectabili rerum : —
universitate splendet ordo mirabilis sed ordo ille conspicuus ;
opificem summa intelligentia prpeditum et summe sapientem

praidicaf ergo existit Ens sumnie inlelllficns, a quo res om-
;
nes a])lissime ordinanlur « et hoc dicimus Deum K »

:
Hinc diio probanda veniunt existentia et ratio ordinis. :
23. Constat major argumenti seu ordinis exisientia ^

Nam, sive spectes indii>idua quibus orbis conflatur, sive
nexum qiio res inter se Tmiimtur, jam in sinoulis fmalifatem,
ut aiunt, intrinsecam, in omnibiis eatrinsecam, in utrisque igitur
ordinem sapientissimum miraberis (CosmoL, n. j16).
A. —
Ecquis, quin stupeat animo, serena nocte, cum csete-
ros mortales sopor obruit, coehim contemplari possit ? Ecquis
sine la^titia auroram diei prainunfiam, montium cacumina ro-
seis coloribus tingentem, et denique solem ipsum, naturae de-
cus et quasi principem, in ccelum gradientem aspiciat ? Ecquis
sine grala mente, terram frugiferam et mare piscibus pullu-
lans, minerahum varietatem, miram vegetahum et animan-
tium structuram, hominisque corpus diversis instructum
organis et animam cum suis facultatibus intueri queat ?
Ila^c miratur vulgus, sed altior est Doctorum admiratio,
qui in Astronomia^, Geologiae et Paleontologiae, Chimiae et
Physicse, Biologise, sc. Botanica», Physiologise et Historiae
natiirahs, scrutandis phaenomenis diu noctuque versantur.
Age vero 1. Nescis orhes planetarum ingentes cum satel-
!
lilibus suis, numero 256, imprimis tellurem nostram cum

luna, ordine inconcusso volvi circum solem, a quo vitam mu-
tiiantiir solem ipsum circa axem girari cum reliquis astris
: :
systemataque similia stellarum, spatio et numero pene im-

mensa, miro ordine, in vacuo ethereo suspensa, moveri non-
nisi « ab Incomprehensibili Movente Primo, Ente Entium,
Causa causarum, Custode Rectoreque Universi, mundani
hujus operis Domino et Artifice ^ ? »
2. Nescis pra^definitas atomorum aiTinhaXes, proportionum
1. Sum. TheoL, p. I, q. 2, n. 3. —
— Farges,
2. 127-1G4
Ihid., n. ;
—
Cf. De Saint-
Ellier, Vordre du monde physique. Paroles
3. de Linne aii fronlispico dc sop
Hyst^me de la Nalure, Cf. Etudes religieuses, 3 nov. 18GG, p. 331.
—
leges combinationibus chimicis ordinate praisunt, ita

quae
ut motus atomorum in singulis moleculis, motibus planeta-
rum in systemate solari comparari potuerint ? Nescis et regu-
laritatem varietatemque in formis crystallorum ?
3. At stupenda magis in mundo i^wentium imprimis evo- :
lutio ovi, ex quo viventium organismus totus exsurgit, unus-

quisque juxta speciem suam, quasi ab intelligenti manu
regeretur. —
Singula perpendas !
« Maximus in minimis ccrnitur essc Dcus. »
4. En flores campi. Horum exstant centum millia specie-

rum ; in singulis-elegantissima structura, varii colores, supra
modum qua multiplicantur, sive numerus
mirabilis sive ars
granorum, quibus magis ac magis pullulant.
5. En organismi animalium. A simplici cellula cuncti oriun-
tur sed quam mire gradatim diversificentur, nemo imagi-

;
nari potest, nisi descriptiones scientificas Doctorum perle-

gerit.
Quid pr?Esertim de corpore humano ?
6. Quid, v. g., dc —
manu ? « Digitorum contractio facilis itaque ad pingendum, :
ad sciilpcndum, ad ncrvorum clicicndos sonos ac tibiarum

apta manus est atquc ha^c oblectationis illa necessitatis
; ;
:
cultus dico agrorum, extructionesque tectorum, tegumenta

vel texta, vel suta, omnemque fabricam aeris et ferri '. » —
Quid de aure ? Ila^c, instrumenti musicornm instar, sex mil-
libus fibrarum coalescit (fibres de Corti) quarum ope 537C in-
tervalla seu varietates sonorum nobis percipere fas est. —
Quid de oculis ? « intcrpretes ac nuntii rerum, in capite tan-
quam ad usus necessarios et facti ct coUocati
in arce, mirifice
sunt- Hi scilicet, sicut grandia natura^ spcctacula in uno
)).
conspectu, ita et minutissima rcrum distinctc capiunt « Cha- :
quc millim^tre carre de la retine peut reproduire distinctc-

ment 30 ou 40 millc points d'un objet donnc '. )>
7. Ncc pra3termittas inclinationes scu instinctus animahuni.
Alii quidcm ad conscrvationcm individuorum abi vero ad ;
propagationcm spccici, alli landcm ad quamdam formam so-

ciclatis incundain pcrlinenl \ Nam singula animaba, statim a
nalivitatc ct ctiam priuia vicc, opcrationcs prrdifTicilcs cxc-
1.TulHus, Dr nntura Drnrum., 1>. 11, n. 40. —

2. Tullius, Jhid., !>. II, n, 50.
3. FarRes. Ihid., |i. Vili. —
4. rfr, Fabre, Som'rnirs rnlomolnpiqurs.
PRIMA PABS, DE EXISTENTIA DEI 241
quuntur, quarum rationem nonnisi post longum tempus,

doctissimi hominum agnoscere valent (Psych., n. 66-69).
8. Quid tandem de homine ? in ipso inleUigentia clarescit,
B. —
Insuper haec omnia triplici nexu inter se mire colligantur.
Imprimis enim alia aliis succedunt, et gradibus perfectionis
itaconcatenantur ut entia superioris ordinis perfectiones ordinis
quin uUum inter ea invenics hiatum, sed
infcrioris possideant,
cum unitatc mira consistat varietas et hic est nexus ontologicus. :
Prxterea, omnes partes orbis physici mutuo suarum actionum

influxu ita cohaerent, ut unum stabileque systema, quem uni-
versum, quasi versus unum, appellamus, efTiciant. Nam animalia
vegetatibus aluntur, vegetaha mineralibus tellus autem cunc- ;
taque sidera, vi gravitationis universahs « tanquam vinculo

circumdato colligantur ». Et liic est ordo dynamicus.
*
Denique aptissima est rcrum dispositio, tum ad fmem unius

entis particularem, cum ad fmem cujusque partis, tum ad finem
naturae goneralem inde clarcscit ordo teleologicus -. Unde par-
;
ticujaros ordines, in divorsis entium speciebus explorati, sub uno

gonerali ordine continentur, et ope legum universalium tendunt
ad camdem causam finalem, quam extra physicum orbem inqui-
rero debomus (Cosmol., n. 116).
24. Constat minor argumenti ordinis ratio\T>e\is est.
:
Revera finalitas unius rei interna jam sufTicienter arguit

intelligentiam : unde a fortiori ex ordine illo mirabili totius
mundi concludere possumus directe ad causam summe in-
telligentem, indirecte vero ad Intelligentiam Infinitam.
A. —Hic ordo supponit causam intelligentia praeditam.
Etenim, ut patet, ordo natiirse tria importat multiplicitatem :
se. et connexionem in rebus ordinatis, unitatem in fme, et
leges generales ad fmem assequendum ea autem necessario ;
supponunt ordinatorem ab ordinatis distinctum et intelli-

gentia praeditum. Sin alitery essent efTectus sine ratione sufFi-
cienti ; est enim solius entis intelligentis res diversas et saepius
ratione carentes ad fmem communem ordinare, necnon sta-
tuere leges quibus finis ille comparelur « Ea quai non habent :
cognitionem, non tendunt in finem, nisi directa ab aliquo

cognoscente et intelligcnte, sicut sagitta a sagittante^ » (On-
toL, n. 68, 177).
Praeterea Prima Causa ordinis est summe intcUigens. Et vero,
ut ens quoddam res mundanas ordinare et ad se tanquam ad
fmem ultimum dirigere qucat, necesse est ut sit summe in-
1. Contra GenL, L. III, c. 7 — TuUius, Ibid., L. II, n. 45. — 2. I Sent.,

dist. 47, q. 1, a.4 ;
— Sum. TheoL,
;
p. 1, q. 44, a. 4. — 3. Sum. TheoL, p. 1,

q. 2, a. 3. 14
242 THEODICfiA SEU THEOLOGIA NATURALIS
telligens ;
perfectio enim causae efTicientis ex perfectione et
difficultate effectus probatur. Porro, etsi non infinita, miranda
est ordinatio rerum, maxima unitas et varietas in rebus prope
infinitis, stupenda mysteriorum naturae altitudo et immen-
sitas, constantissima legum universalium colligatio, et pul-
cherrima visu compages quae, in rebus etiam infimis, inve-
niuntur. Ergo directe et lucidissime colligitur primum ordinis
auctorem summa saltem intelligentia esse praeditum.
B. — Indirecte vero, et saltein cum maxima probabilitate,
deveniendum ad causam infinitam.
est Imprimis enim se- —
dulo notandum est ordinem de quo agitur, naturis rerum noii
accidentalem esse, sed essentialem. Ergo primus ordinator
non solum ordinem instituit, verum etiam essentias ex quibus
talis defluit ordo creavit : ergo, ut creator, sit infmitus (n. 111).
— Prseterea videtur elegisse inter quemlibet ordinem nieta-
physice possibilem : quapropter, omnes possibiles legum col-
lationes,quinimo futuras hominem liberas actiones praevidere
debuit ; sed praevisio omnium possibilium eventuum atque
actionum liberarum, infinitam intelligentiam necessario pos-
tulat, quam nominamus omnes Deum.
Con finnalur anctorilatc philosoplioruin, sivc vctcrurn, sivc
rcccnlioruMi, (jui argunicntuin pliysico-tclcologicuni stylo pcrc-
lcganti cxposucrunt v. g., Tullius ', S. Atlianasius -, Fcnclosius ^,
:
ct alii.
25. ///nc vana est quselibet alia ordinis explicatio '•.
Ilaec quadruplex alTertur ab adversariis qui quidem ;

prse-
laudati ordinis exisLentiam non negant, sed tanquam eirec-
turii vel a casuy vel a necessUate^ vel ab eôlutione reruni pas-
siiâ, ab evolutione actiua derivare contcndunt.
vel Ilarum —
vero causarum nulla est sulficiens et proportionata ad tan-
luin ellectum, iiempe ordinem universi, explicandum :
I" Non casus, ut voluernnt antiqiii Casiis enim non cst ".
ens, neduui sit causa et (piidem intelligens. Qiiare cUcctus,

qiii casiialcs dicuntiir, vcl in altera causa, vel in occursu du-
piicis causa; rationeni siii habent (Ontol., n. 180).
11'^ Non necessitas "^.
llaic cnim esset vel intrinseca vel ex-
trinseca natura;. Sed — 1. Nihil est in mundo neccssarium :
— 1, l)i' Tiftliira iJenr., \j. II, r. vi, vii, olc. — —

2. Orat. ronlrn. drtU., n. .'IT).
;{. Fonelon, 'rraild ilr kuisl. Dieu, cli. n.

<lr 'j, Fargos, Utid., p. 1(14,
— 5. Farges, Ibid., p. \Wk
l'
— U. Farges, Ibid., p. K17.

nec iiiateria, nec leges quibus ipsa regitur, ut supr^ dixinuis

(n. 20) : ercro necessitas non est intrinseca naturae. 2. Su- —
blato Deo, quariam erit hujusmodi causa extrinseca^ quee ujun-
dum necessario producat, non liquet. Ergo neutra est.
Ohjicii D. BiTjJSon Idea rcrum sint' ullo ordinc (ridee du de-

:
sordro) cst contradicloria, nam rcs non possunt cocxistcrc sine

niodo cocxistcndi. Ergo ordo rcrum cst ncccssarius \
Resp. Nego ant. Ad raiionem allatam disi. : cocxistentia rcrum
aliqucm modum cocxistcncb', conc. talcm modum bone
iniplicat ;
ordinatum potiusquam altcrum non ordinatum, nego. Ergo ordo

hujus niundi non cst neccssarius, scd contingcns.
Instant, sicut olim Epicurci, ex calculo prohahilitaium. sic :
Ordo actualis univcrsi una cst intcr omncs, infmitas numcro.

combinationcs atomorum possibiles aliundc numerus instan-
;
tium proindcque coyibinatioiuim in dccursu temporum est pa-

riter intinitus crgd combinationem aclualcm tandcm evenire
—
:
oportuit. Confirmatur excmplo ^neiclis, cujus charactercs,

si toties in tcrram jactarentur, quot sunt combinationos possi-
bih's, ahquando in hanc formam Êncidis dcvenirent.
llesp. 1° Transeat totum. Ergo existit causa quae atomos pro-
duxit, vi cujus atomi pcr vacuum agitantur, ct quae sortes dirigit,
sc. Deus.
2^ Nego ani., nam in tempore reaH, proindeque finito, quale
nunc fhiit, numerus instantium proinchMpie combinationum non-
nisi finilus esl, praBsertim cum singuhs inslanlibus nou necessario
nova efhcitur combinatio, sed continuatio prajcedciitis, ut in
lioc mundo patct.
3° Nego Nam
in scric etiam infinita sortium, non omnes
cons.
possibih>s combinationes apparcre debent, sed simphciorcs fre-
quentius, complexae autem eo rarius quo magis sint intricatae.
Huod si inhnile complcxa et difficihs supponatur ahqua com-
binatio, omnino impossibihs evadet. Porro ita cst de actuaU or-
dine mundi. Nam
si octo Uttcra? possunt 40320 situs induere,
({uantus erit numcrus combinationum atomorum totius univcrsi !
Tahs computatio supcrat vires hominis et angeh. Ergo combi-

natio praesens nec prima vice, nec secunda, nec unquam, sortc
apparcbit « il y a Tinfini a parier contre un " ».
:
4*^ Nego i>(n'italem, nam, etiamsi sortes infinities rcpetita) dare
possint coT(d)iiiationes characterum TEneidis, quod vix cre- —

dibih) est, —
combinationes vero atomorum hujus mundi non
in infinitum fuerunt rcpctitae, nam dcrivantur a prima, ct cum
ea vinculo causah devinciuntur, ita ut dici possit mundum cvo-
lutum fuisse primo ictu et unico tenorc.
26. III^ Non eiôlutio passiâ seu mechanica ^. Juxta quosdam

Darwinistas et plurimos evolutionistas v.g. Haeckel et Spencer,
1. Farges. La philosophie de M. Bergson, p. 439 et suiv. — 2. Farges, L'idee

J)ieu,p.l(iS-n2. —
3. Farges, /6 irf.,p. 172-180.
244 THEODICEA SEU THEQLOGIA NATURALIS
ordo passive producitur a causis extrinsecis, ut sunt influxus

locorum, elementorum, aliorumque mediorum.
Resp. Aliquot effectus in natura ordinati hoc modo expli-
cari possunt, conc. omnes, nego. Sic, v. g., adaptatio alvei
;
fluminis suis aquis, mechanice explicatur mutua actione aut

resistentia aquarum et alvei, nec requiritur alveum effossum
et adaptatum fuisse ante transitum aquarum. Haec autem
adaptatio mechanica necessario supponit praesentiam mutuam-
que actionem utriusque termini adaptandi unde dicitur ordo ;
resultans. E contra, permultis in casibus, v. g., in evolutione

ovi, oculus, absente lumine, lumini futuro adaptatur ; item
aures, os, stomachus, mamillae, caeteraque organa ad res futu-
ros praeformantur. Ergo talis ordo non est resultans ex mecha-
nica adaptatione terminorum, sed ex prseordinatione natura).
IV^ Nec tandem evolutio actwa, quam inducunt quidam na-
turalista;, v. g., Hegel, Schelhng, Schopenhauer et Strauss^
et ij)se Bcrgson. Juxta eos, non intellectus, sed (îs cocca natura)
mirabiles ordinis efTectus evolvit : nec mirum esse debet, siqui-
dem, inqulunt, mirabiles instinctus animalium, necnon in-
genii subitaj inventiones nullam supponunt reflexionem.
Resp. Ilaec producit vis caica, secunda et sub motione agen-
tis sapientissimi, conc. prima et a seipsa operans, nego hoc
;
:
enim implicat contradictionem.

Exempla vero quae afYeruntur nihil probant nam l^ Ins- ;
—
tinctus oaecus non est rerum ultima explicatio, cum sit et ipsc
explicandus. Cujus autcm una est explicatio nam, sicut in- ;
fantibus parentes varias inculcant dispositiones quibus postea

ad virtutem colendam etiain inviti ducuntur, ita Dous tribuit ,
animah})us notitias et inclinationcs, quibus spt)iitc trahunlur

ad agcndum secundum suam naturam (Psych., n. 68). 2° —
Inventiones vero ingenii, gallice « les traits de genie », non
sunt actns ca;ci, sed e contra inliiitiones intollecl iis, qiul)us
post lougiora ratiocinia repente veritas illuccscit.
Confirniatur, nam, sublata causa intelligente ab initio re-
ruMi, sequitur hoc absurdiim, sc. intelligentiam esse terini-
num evobitionis ca3c;e : « Qiiello pliis grande al)siir(!ite qu'un
amas de caiises aveiigles proibiisaiit des etres inleMigoiits -! »
1. Farges, Jhid., p. 1SU-18G. — 2. Monlesquieu.

Existit ergo Ens summe intcllif]jens, qnod oninia quidem prae-

vidit et ordinalos efTectus decrevit, licet qua^dam accidentia
vel monstra indirccte permiserit '.
Hinc —
Constat finalitatem inconsciam supponere In-
1.
telli<ijentiam ])artialiter consciam re([uirere Intelliên-

; inio
tiam perfecte consciam et Innnobilem - (OntoL, n. 68, 177).
Hinc —
2. Indirecte probatur universalitas principii fma-
litalis omne ens suum hahet /inem ad quem ordlnatur.

:
Cor. gen. —
Ex omnibus hucusque dictis patet existentiam
Dci extra scientiam non esse ablegandam, ut quidam blate-
rant, sed e contra in scientiis fundari, nam aroumentatio
noslra scientiae data cuncta recipit, et quod scientiae per se
explicare non valent, sola et luculenter explicat ^
ARTICULUS II.
-
De Argumentis Psychologicis \
Sicut mundus, ita mens humana et ipsa moêtur, originem

habet, et, licet contingens, necessarias elicit ideas ;
prseterea
anlielat ad summam perfectionem, et ordine morali regitur.
Exinde colliges quinque nova argumenta existentiae Dei, subti-
lioraquidem aut posteriora, sed similia prioribus sunt enim :
nova^ applicationes quinque argumentorum fundamentalium.

27. I. — Probatur
existentia Dei ex moiu spirituali^.
A. —
Argumentum generale. Est in anima multiplex motus :
liiijus autcm causa ultima nonnisi Deus est. Ergo Deus existit.
Major est certa ex dictis in Psycliologia. Minor etiam vel :
enim ex seipsa, vel ab alio anima primum movctur. Sed seipsam

primo movere nequit, nam ante primum actum est tantum in
potentia, porro nihil movet nisi secundum quod est in actu. Ergo
ab alio movetur.
Rursus autem hoc movens vel Deus est vel alia creatura. Si
prius, causam habemus si posterius, haec creatura et ipsa a Deo
:
ultimo moveatur oportet, nisi regressum ad infinitum inducerc

velis. Ergo tandem principium ultimum activitatis animae Deus
est.
— Hoc quidem argumentum speciatim urget quoad mo-

B.
tum quoad motum voluntatis, Quomodo enim
intellectus et
movetur ad suum primum actum
intellectus — A seipso ? ?
Farges, Ibid.. p. 185-189. — 2. M. Couailhac, La Liberte et la conserval ion

I.
1'riu'riiic. in Eliidfs, tom. 76^, p. 76.5. — Farges, Ibid., p. 85.

3. — 4. Farges,
Jhid.. p. 190-220 ;
— Abbe de Broglie, Preuves psychologiques. — 5. Farges,
Jbid., p. 191-197. ^4,
246 THEODICEA SEU TnEOLOGIA NATURALIS
sed repugnat aliquem primo movere seipsum (Ontol., n. 167).

— A voluntate ? Et sane intellectus et voluntas invicem se
movent attamen, « non opportet procedere in infmitum, sed
;
statur in intellectu sicut in primo : omnem enim voluntatis

motum necesse est quod praecedat apprehensio '
», sed non
vicissim (Psych., n. 115). — Ab objecto inteUigibih ? Sed e con-
tra est intellectus agens qui facit objectum inleUigibile unde ;
objectum inteUigibile movet quidem intellectum possibilem,

sed debet et ipsum moveri seu illuminari ab intellectu agente.
Riirsus autem intellectus agens si aUquando ipse moveri
debuerit, redit eadem dilFicultas. Ergo tandem a Deo, ut egre-
gie concludit ipse Aristoteles « Quid sit principium motus
:
in anima ? Patet vero, quemadmodum in universo est Deus,

sic etiam in anima inoventur enim omnia ab inexistente in
:
nobis Numine y-tvti yao ttiw; Travra to hj r,ah) Ssloj. Intellectus

:
autem principium non (est) iiitellectus, sed praestantius quid-

piam est. Quid aiitem et scientia praestantius est et ratione,
nisi Deus ? » -
Qiiomodo etiam movetur voluntas ? cujus profecto Deum —

esse primum motorem jam probavimus (Psych., n. 100, 101)
sed et infra confirmatur (n. 119).
Brevius, Cartesii ad instar : « Cogito et volo, ergo Deus est.»
28. 11. — Probatur existentia Dei ex origine animarum.

Incst slnguHs hominibus anima spiritualis ot idcis univcr-
salibus prajdita sed taiis aniina^ origo sine Deo cx|)lirari
:
necfuit. Ergo Deus existit.

Ma/W^)robata manet ex dictis in Anthropologia (n. 83, 165).
Revera anima est spiritnahs in suo operari, sc. in intellcc-
tionibus et volitionibus, quiljus res universales et immate-
riah3S apprehendit et appetit. Ergo spirituaHs est in suo esse.
Minor per partes duplici probatur enthymeinate :
1° Origo suhstantife per se subsistentis sine Deo explicari ne-

quit. Ergo Dcus exislit '.
Probatur antecedens, nam animae, quibus vivificatur mate-

ria, duphcis sunt gcneris alise matcrialos, alia^ vero imma-
:
teriales.Porro priorcs, cum slne materla subslstere vel opcM-arl

non valeant, in materia prajcxlstere virluahtcr ct « Intiis nasci
in materia » possunt revcra virtute seminls gencrantur. Pos-
;
1. Siim. TheoL, p. 1, q. 82, n. 4, ad 3, — 2. AJoral. Eud., VII, c lî, § 22,

— 3. FarRes, l.a Vic, p. 188-102,
\,.
teriores aiitem, quarum esse proprium nihil habet corpo-

reum, in materia praeexistere virtualiter et ex potentia ma-
teriaeeduci repugnat. Ergo, cum a semetipsis non existant,
deforis ab altero spiritu subsistente sint oportet, quem dicimus
Deum... : quod ipse Aristoteles, licet modum originis anim»
non dixerit, vi deductionis, inferre cogitur : Kzinirui Zk tov voOv
fxovov (^•jfJuOz-j iTc-iad-JUt, xai Witov ctvat ôvov '
(Psych., n. 212-213).
2. idearum universalium in mente contingenLe sine
Oritro
Deo expHcari nequit. Ergo Deus existit ^
Probatur antecedens, nam, omisso empirismo, qui non ex-
plicat sed negat ideas universales, quadruplex superest senten-
tia ad idearum universaHum explicationem, nempe Ontologis-
mus, Inneismus, Traditionalismus et Intellectualismus. Porro
tria priora systemata explicite supponunt Deum, qui, si ipsis
fides, vel ab intellectu immediate perspicitur, vel in eum in-
fudit ideas, vel sermonem hominibus revelavit. Qui vero —
postremam tenent sententiam, nempe scholastici, ad expH-
candam abstractionem idearum theoriam luminis divini in
medium aflerunt. Ergo et ipsi, Hcet non eodem modo, revera
tamen Dei existentiam impHcite confitentur.
Probatiir consequentia, nam ad apprehensionem etiam unius
ideae universaHs duo requiruntur, virtus inteUectiva et objec-
tum intelHgibile. Porro utrumque Deum supponit : — 1""^ qui-
dcm, nam haec virtus animae nostrae contingentis et mobihs,

qua tendimus ad veritatem necessariam et ajternam, non est
nisi virtus partiaHs, mobiHs et imperfecta sed « semper quod ;
participat aHquid, et quod est mobile, et quod est imperfec-

tum praeexigit ante se aHquid quod est per essentmm tale, et
quod est immobile, et quod est perfectum ». Ergo « virtus '
intcHectuaHs creaturae, quasi a prima luce derivata est * »

(n. 21). —
2""^ etiam res enim contingentes non essent intel-
:
ligibiles, nec in eis formas necessarias contemplari possemus,

nisi conformes essent ideis divinis. Aliis verbis, nuHum objec-
tum inteHigibile est, nisi verum sit ; nihil autem verum est
nisi divini Idealis habeat similitudinem
(OntoL, n. 57). ''
Nec dicas haec conscientiae impervia. Haec quidem divina —

idearum origo conscia non est, sed ratione infertur ex ipsa-
rum genesi, alio etiam titulo ac Deus ex idea Infiniti (n. 12, B).
— 1. Aristoteles, De generatione, L. II, c. 3. — 2. Farges, Videe de Dieu, p. 197-204.

:i. —
Sum. TlieoL, p. I, q. 79, a. 4. c. 4. Ibid., q. 12, a. 2. — 5. Ibid., q. 16, a. 6,
;
Existit ergo Deus, qui luce sua mentem hominis perenniter

illuminat et dirigit, necnon objecta reddit intelligibilia K
29. III. — Probatur
Deus ex absoluta necessitate verltaiis ^
Exstant veritates ab omni re creata independentes, ideo
necessariae et aeternae sed veritates hujusmodi nonnisi in In-
;
tellectu pariter necessario et aeterno subsistunt ergo in Deo. ;
Vim majoris satis illustrant exempla, nam principia prima,

sive speculativa, v. g. : idem non potest esse et non esse ; sive
praclica, v. g., bonum est faciendum... a creaturis non de-
pendent ; — item ante omnem creatum intellectum vera sunt
— imo ante creationem aut post annihilationem omnium
rerum, earum possibilitas permanet absokite vcra.
De quibus Bossuetius « Toutes ccs verites... subsistent inde-
:
pcndammcnt dc lous lcs tcmps cn quclque tcmps quc jc mctte :
un entcndement humain, mais en les connaissant

il les connaitra,
il trouvera veritcs, il nc les fera pas tcllcs car ce ne sont pas
les :
nos connaissances qui font leurs objcts, clles les supposent.Ainsi

ces verites subsistent devant tous les siecles, et devant qu'il y
ait un entendcmcnt humain ^ ».
Vim autem minoris in Ontologia (n. 38-42) jam demons-

travimus siquidem veritates, sicut idese, nec in se, nec in
;
rebus materialibus, imo nec in quahbet potentia anima? ut

voluntas, sed nonnisi in intellectu, et, si sunt necessaria^ et
aeternae, in Intellectu necessario et aeterno formaHter subsis-
tere tantummodo possunt. Hunc autem intellectum esse
Deum non quidem directe pcrcipimus, ut dicunt ontologistae
(Psych., n. 124), scd ratiocinio dcducimus. « Unde conchidi
potest quod veritates intellectae fundantur in ahquo aeterno,
in ipsa prima Veritate *, »
ITuic arfûmcnto vim absolutam tribuunt S. Aufjustimis ",
Leibnitzius, Klcutgen " ct alii «ui tamcn a plurimis duo ol)jici" :
solent.
Ohj. 7. —
Talcs idoaB logice son rolative ad nos sunt neccssa-
riaj scd lofîca neccssitas niliil rcquirit prajtcr csscntias rcrum
;
physicas crgo tales ideae non rcquirunt Deum.

;
Rcsp. Dist. maj. talcs idcae sunt logice ct ontologice noccssa-

:
ria5, conc, logicc tantum, nego nam liabent suam voritatom ;
1. Piat Quid divini idcis noxlris iriliunt J). Tliomds ? ]'iiri.s, 1800. —
2.
r,f. :
Farges, Ihid., p. ^M-Iîl —

Ilcvup. Ifiornislr, nn. 1004, p. ^85. .^. Bossuet. —
Connaissance. de Dieu, ch. iv, p. v.
;
—
A. ('onlrd drnl., L. II, c. 7V ]'cri- M —
tatP, q. 3, n. 5, nd 1 ff 2. - - 5. Conf., L. VIII, c 17.
;
G. l'hilns. sn,l..—ii. 01 5,
O.lPi, 930. —7. Jta IVIgr d'HuIst, Garrigou-Lagrange —

Conlra DD. IVIeroier,
Card. BUlot ; —
Cf. Lahousse, Thvol. nnl., n. 101-110.
;
objectivam, ctiamsi nullus intellectus creatus illas conciperct. —

Coiitradist. min. iiihil ultra requirit logica neccssitas, transeat
:
;
outologica, iiego. llevera cur meiis humana has ideas conceperit,

partim saltem explicat existentia rerum physicarum cur autem ;
naec principia, etiam in hypothesi non existentisB rerum pliysi-

carum, vera sint absolute, existentia praesens rerum physicarum
non expHcat '.
Obj. II. —Sublata intelligentia tum humana tum divina,

veritas .remanet necessaria, nam adest saltem fundamentaliter
in rebus finitis existentibus (Ontol., n. 57) ergo veritatis ne-
;
cessitas non probat cxistentiam divini intellectus -.

Resp. Sego ant., nam nullum ens potest esse sufficiens fun-
damentum omnium cssentiarum possibiUum, nisi sit ens inhnitum
et ajternum (inira, n. 51) quodiibet enim ens finitum sua essentia
;
limitatur v. g., liic circuius notionem circuli continet iundamcn-

taliter, non autem quadrati aut altcrius entis. Porro ens iniinitum
et aeternum iniinila et aeterna inteiligentia carere non potest.
Ergo ens, in quo fundamentaiiter nititur veritas infinita et aeterna,
non aliud est nisi divinus intellectus.
30. IV. — Probatur Dei existentia ex desiderio Infiniti ^
Iiiest, non mihi solummodo, sed omnibus hominibus desi-
derium infiniti. Sed desiderium hujusmodi supponit existen-

tiam sui objecti. Ergo existit Ens infmitum, nempe Deus.
Constat major testimonio conscientiai, nam intellectus ad
perfectam veritatis acquisitionem, voluntas ad boni absoluti
possessionem, cor autem ad beatitudinem perfectam anhe-
lant. — Hinc, his in terris, inquietudo hominis, suspiria ad
vitam immortalem, in ore omnium gemitus et dolor qua3
tantum spe mehoris status quiescere possunt (Psych., n. 221).
Constat minory siquidem haec desideria, hajc suspiria sunt
universalia, quai profecto singuli experiuntur sunt ne- ;
—
cessaria,quippe in nobis sunt, sed a nobis libere non ehciun-
tur ;
—
sunt immutabiha hsec enim nec tempus, nec miseria^,
:
nec gaudia destrunt, sed potius adaugent. Jamvero desideria

quae talibus dotibus fruuntur pars naturai humanae dici de-
bent, nec inania dici possunt. Ergo sortiantur oportet suum
eflectum natura enim nihii facit frustra, ut scientia constat,
:
et positivistae ipsi fatentur, sic, v. g., nunquam suis instinc-

tibus animalia decipiuntur. « Frustra autem esset haec ordi-
1. Farges, Ibid., p. 34-37. — 2. Farges, Ibid., p. 205-206; —Cf. Du Rous-

seaux, le J\eo-dogmatLsme, in Hevue Neo-scoL, fev. lyi2, p. 108-114. — 3. Farges,
—
Ibid., p. 212-215 ; — Cf. Schiffini, Disp. metaph. special., vol. II, n. 395 ;
Cf. llcvue de Philusophie, an. 11)21, p. 174-11)7.

250 THEODICEA SEU THEOLOGIA NATUBALIS
natio inteilectus (et voluntatis) in inlinitum, nisi esset aliqua

res intelligibilis infinita '. »
Confirmatur consequentia secus enim natura esset essen- :
tialiter mala, nec major fides intellectui quam voluntati pree-

standa esset, quod vergit in scepticismum.
31. V. —
Probatur existentia Dei ex ordine moraVr.
Viget in corde hominum imperativum absolutum boni fa-
ciendi, malique vitandi hoc autem supponit legislatorem et
:
judicem supremum, et hunc dicimus Deum. ^
Probatur major, nam tria de facto testatur sua cuique cons-

cientia, nempe hbertatem, obligationem et sanctionem. —
Primo enim conscii sunms nostrse libertatis, ita ut ehgere
singulipossimus inter bonum et malum. Secundo unus- —
quisque sentit se non tantum aptum esse, sed et absolute teneri
ad bonum cHgendum et malum fugiendum. Denique, post —
actum suum, sperat aut timet justain retributionem, neiiipe
pro bono mercedem, pro malo poenas.
Exinde patet minorf nam duo priora supponunt legislatorem,
duo autem posteriora requirunt judicem supremum. Revera
l^ Libertas individua ligari nequit nisi a domino, qui sit
alius ab obligato, ei superior et anterior, necnon ab iHo inde-
pendens. Ilic autem dominus non est individua ratio, qua)
legem quidein cognoscit, sed non facit nec ratio gene- ;
—
ralis, quae nihil est nisi abstractio mentis nostrae nec tan- ;
—
dem alius homOf qui et ipse eadem lege, quovis tempore, deti-
netur. Ergo Deus est supremus ille Legislator.
2° Similiter actiones hominiim morales mereri vel deme-
reri nequeunt nisi erga aliquem, qui ab eis exigere pcrnas
possit vel illis retribu^re merccdem. Ilic autem non est ipsuin-
met agens liberum quod sanctionem sibi imponere nollet, —
ncc societas, qua; sanctionlbns adaKj[iialis impar esset, nec —
tandcm ordo rcruin objoctiviis, qui violationes quas patitur,
ignorat. Ergo Deus est supremus iste Judex.
Confirmatury nam tanta est vis illius arguinenti, ut practice
coegerit ipsuin Kantium, licet alia argumenta respuentem.
Juxta iios tamcn cst arguirinirtuin indircctum, sicut ot jîacco-
dcns, ct utrujnquo sic proponi j)otcsL vigot in cordo Jioininuin
:
impcrativuin categoricum, sicut ct desiderium iiiliniti ; scd utrum-
1. Cnnlra acnl., L. I, c. 53 ; — L. II, c. 55,— 2. Farges, lbid.,\>. 210-220;

— L'if}re de. sanrlion, in lU-vue Ihomisle, an. 1003, p. 15!».
PRIi^JA PARS, DE EXISTENTIA DEl 251
quo supponit Deum esse quacumque via prcecognitufu « deside- ;
rium ciiim in rebus cognoscentibus sequitur cognitionem » '

:
ergo Deus alia anteriori via cognitus sit oportet.

32. Corol. gener. — de inanitate Criticae kaniiancB ^.
A. — male luiidaretur divisio aroumento-

Si Kaiitio fides,
rum existentiai Dei. Heec enim, juxta eum, tripiicis sunt gene-
ris, nempe argumenta ontologica, quse principio identitatis, ar-
gumenta cosmologica, quae principio causalitatis, argumenta

tandem teleologica, qua; principio fmalitatis nituntur.
Ast ex idea Dei, non ad existentiam Dei rcalem trans-
licct
ire ;similiter necessitas rccurrendi ad primam causam lex est
forsan mere subjectiva mentis nostrae, quin habeat realitatem
objectivam denique ordo mundanus nonnisi ad ordinatorem
;
finitum ducit. Ergo vana sunt seu objective insufficientia

cuncta usu probata argumenta existentia) Dei\
B. —risec Kantius at in promptu est responsio.
: Nam ul- —
Iro fatentur scholastici ex idea Dei per viam analysis seu iden-
titatis nihil educi posse hinc est cur in omni tempore reje-
:
cerint argumentum a simultaneo (n. 12). At non ita dicen- —

dum de argumento cosmologico, quod, cum ab eflectu reaU
sumat exordium, ad causam realem, non tantum idealem,
imo ad causam nccessariam perveniat necesse est secus enim :
series cntium contingentium, etiamsi per impossibile daretur

numero infinita, ut gratuito supponit Kantius, sine ente neces-
sario expHcari non posset (n. 16). —
Denique, ut supra dic-
tum est (n. 24), ex ordine mundano colligitur existentia ordi-
natoris quam sapientissimi, et quidem vi solius principii
causahtatis, non vi principii finalitatis, ut vokiit Kantius.
Quai cum non ratione principiorum, sed ratione
ita sint,
factorum dividi debent argumenta existentise Dei, nempe in
cosmologica et psychologica haec enim omnia quse valida
:
sunt, unico principio causahtatis proxime innituntur '*. —

Ideo crisis Kantii, sive quoad divisionem, sive quoad valorem
argumentorum, tota corruit —
eo sane magis quod argumen-
tum morale ab ipso supra laudatum (n. 31) conducit tantum-
modo ad P.dem moralem in Deum, cujus certitudo, subjective
quidem sulhciens, nhjecti<ê insufpciens remanet ".
1. Sum. Theol., p. I, q. 75, a. r>. —

2. Farges, Ibid., p. 2(A. ^
:i. Ita pliaiii
neo-kantists, Ci. Annales de 1'hll. chreL, ocl. 1!JU1. —

4. Cf. Quievreux, La
Preuve de Vexistenct de Dieu, in La science calholique, dec. 1001 —
J. Haileux,
;
Les Preu\>es de Vexistence de Dieu, in lievue JSeJ-scola^tique, 1'JOG et 1907 Le —

—
Prohleme de Dieu, ibid., 1907-1JJ08. 5. Critique de la liaison ijralique, 1,1, il, c. 5.
;
'
CAPUT TERTIUM.
CONFIRMATIO DEMONSTRATIONIS.
Fusiiis, ob momentiim, evolvimus argumenta existen-

rei
tise Dei. Haec adhuc duplici modo confirmare licet, directe
et indirecte ; directe ex consensu generis humaniy indirecte ex
falsitate atheismi,
ARTICULUS I
De Consensu generis humani *.
33. Qu/d de consensu hominum circa existentiam Dei ?
Illcconscnsiis generalis siib duplici rcspectu considcrari potest.

1° Est ncmpc novum argumcntum existentiae Dci, quod morale
vocant et hanc formam inducrc solet Omnes popuh conscntiunt :
in agnoscendo Numine supremo sed consensio hujusmodi cons-

;
tans et universahs exoriri nequit ab errore communi existit ;
igitur Numcn supremum, quod Deum appehamus.

Constat vis argumenti, nam illc conscnsus est cflectus et re-
quirit porro, quocumquc tandcm modo expJicctur, sive
causam :
primitiva revelatione, sive sensu communi, sive instinctu naturae

(Log., n. 240), est argumentum veritatis, i. e, existentise Dci.
2° Mehus tamen habetur ut confirmatio indirecta nostrsB dc-
monstrationis ideo enim de existentia suprcmi Numinis con-
:
sentiunt liomines, quia evidentia objcctiva variorum quae supra

allata sunt argumcntorum, imphcitc vel explicite traliuntur ad
camdem veritatem admittendam. — Inde fit ut ratio individuahs
ratione collcctiva gcneris humani iUustretur et roborctur, juxta
illud StagirilsB : « Potentissima probatio est, si id in quo dicimus,
omncs conscnliunt. »
Quidquid sit, duo supcrsunt probanda : 1° consensioncm liu-
jusmodi css(! univcrsalcm, 2" cam conscnsionem a vcritatc oriri.
— Unde
Consentiunt omnes in agnoscendo Numine Supremo.
34. I"
\P Consentiunt populi -. • —
Probatur e gentium ritihus ;
nain crecta tcrnpla, fcsti dics inslituti, statuti sacerdotum

ordines, consecrata ubique altaria, oblataque sacrilicia tcs-
taritur fidem ornnium populorum et consensionem de supremi
Numinis existentia. —
Constat etiam ex testimoniis historico-
rum, imprimis Plutarchii et Tullii « Nulla est gena tam
^ :
a. Farges, de Dieu, p. 221-200. — 2. Farges, Ibid., p. 221-234; —

1.
Monsabre, (Jo/i/. Ue
I(l^'r.
N. JJ., 1873.— 3. Adi'crtiUJi Cululcn. Epicurmm,

immansueta, neque tam fera, quae non, ctiamsi ignoret qua-

lem Deum haberi deceat, tamen habendum sciat ^ »
Hoc mire confirmant recentiorum inventa^ nempe missiona-
riorum viatorumque, necnon monumenta vetustissima ab
Oriente in Europam translata. Ha?c enim omnia in eamdem
conclusionem deveniunt sc. omnes popuH, quorum historia :
dignoscitur, Numon supremum admisere quod et Nigritaj :
Lu -, Sinenses Thung, yEgyptii Ammon-Ra^ Indi Brahma,

Chaldaî Hu vel Assur, Phnenicei Baal, FersadJ Orzmud^^ GaWi
Teutates, Gra?ci Zeus, Romani Joêm nuncupaverunt^
Nec aliter dicendum videtur de populis prsehistoricis, ut
colhgere fas est, tum ex Bibhae sacrse testimonio, tum ex anli-
quissimis de origine rerum traditionibus, tum ex inventis
sepulchris ah*isve rehgionis signis, tum denique ex paritate
cum hodiernis Nigritis qui, hcet fere omni industria desti-
tuti, idea Dei minime destituuntur. Unde de Quatrefages :
« La est le grand L'atheisme n'est nulle part qu'a Tetat

fait.
erratique » ; ita ut ilhistris ille naturahsta hominem definire
vohierit : « animal reHgiosum *. »
2° Consentiunt et summi hominum ^. Horum enim optimus
quisque Dei existentiam propugnavit. Sic apud veteres Xeno-
phon et Anaxagoras, Socrates, Plato et Aristoteles, Tullius, —
Seneca, —
S. Augustinus et omnes SwS. Patrcs, S. Thomas et —
doctores scholastici, —
Copernic, Gahlseus, Baco, Cartesius, Ke-
pler et Newton, Leibnitz, Fenelo, Bossuctius, ipsimet Diderot, —
Voltaire et J.-J. Rousseau, necnon multi recentes, v. g., inter
mathematicos, Cauchy, Herschel, Le Verrier, Faye, Laplace,
Ampere, Volta, (Erstedt, R. Mayer, Fresnel, Faradey, Liebig,
J.-B. Biot, etc. ;
—
inter naturahstas autem Cuvier, Agassiz, :
Latreille, IMilne-Edwards, Lamarck, ipse Darwin, G. Saint-Hilaire,

Cruveilhier, Wurtz, Chevreul, Pasteur, de Lapparcnt, ctc, etc.
Ecquis societatem tot et tantorum doctorum deserere voluerit,
ut paiicorum, ignoti sane nominis, numcrum augere tentet ?
35. 11° Ea consensio generalis a iêr/tate tsintum oritur **.
Ahoquin, unanimis populorum consensus exordium sume-

ret, secundum atheismi fautores, vel a prasjudiciis educatio-
nis,' vel ab i gnorantia legum naturalium, vel a sacerdotum et
1. De —
Leîbus, L. I, c. 8 croyances. — Mgr Le
Cf. Nicolai, Hiftloire des 2.
Roy, La —
Beliîon dcs primitifs.
;
Abbe de ProbUmes
3. C.f. conclusions
Broglie, el
''" — de Quatrefages, L'Espdce humaine,
Vhistoire des religions. 4. 356 rh. 35, p.
Les Pygmees. 18S7; — Lamennais, Essai sur
;
primis, Vindifference, t. II,

XIV — M. Dourisbourg, Les Sauvages Ba-Nhars. —
Cf. Farges, 5. Ibid.
1234-259. —
:
}). Farges, 6. 221-225. Ibid., p.

Philosophia. — TOMUSlII 15
legislatorum fraude, vel ab Inani meiu, — Sed nulhim ex his

figmentis admitti potest,
Non 1"™. Prdsjudicia enim a cupiditatibus oriuntur, qui-
busdam famihis aut gentibus propria sunt, proindeque tem-
pore destruuntur. Dogma autem existentias Dei, criminum
ultoris, cupiditatibus hominum non favet ahunde, fides ea ;
populorum constans est et universahs, videhcet a primaevis

saecuhs per totum orbem diffusa.
Non 2"™. Nam, ex una parte, dogma existentise Dei, ad
mores instruendos necessarium, agnosci potest ab his qui
leges physicas ignorant Deus enim habetur ut primus auctor
:
et gubernator ordinis morahs. — Ex altera parte, scientiarum

naturahum cultores peritissimi 6xistentiam supremi Numinis
aperte confessi sunt ita ut vera sit ea Baconis sententia
; :
« Leves gustus in philosophia movere fortasse possunt ad

atheismum sed pleniores haustus ad rehgionem reducunt '. »
;
Non 3"™. Et sane institutio sacerdotii jam supponit Dei no-

titiam per orbem vulgatam itemque, multi sylvicolae nuUum
:
humanum legislatorem agnoscunt apud quos tamen viget ;
idea supremi Numinis, —

Ahunde, quisnam sit sacerdos ille
solertissimus, celeberrimusve legislator qui tali fide genus
humanum imbuerit ? aut quomodo fraus hujusmodi non fue-
rit detecta ? et quo jure, qua solertia, deceptor iste gravissimo
^ rehgionis onere gentes prcmere potuerit ?
Non 4"™. Non sohim enim timidi infantes et muherculae,
verum etiam viri fortes et impavidi Deum esse crediderunt. —
Ceeteroquin gcntes Numen supremum non habuere veluti
monstrum fulminibus procelhsque armatum, scd tanquam
virtutis remuneratorcm ct ultorem criminis. Imo, timor —
hujusmodi jam supponit ideas justi et injusti, criminis et
virtutis ideoque non est causa, bene vero effectus hujuscc

;
fidei, quam apud omnes populos vigentem invenimus..
Quc£ cum ila sint, ea populorum consensio nonnisi a vc-

ritatis evidcntia oriri potest. — Ast duplex alTertur objcclio :
Dicunt alii sylvicolas, v. g., in Amcrica, nullum Dcum colero.

Scd in promptu ost rcsporisio nam —
a) siciit unus aut altcr
:
athcus posilivus, ita uiius niit alicr athcus ucgativus non dcs-
truit vim conscnsus moralitcr univcrsalis uicrquc in natura :
monstrum est ^
;
—
h) duplcx cst naturahs homini modus ac-
quircndi scicntiarn, disciplina primum ct inventio ^ : porro syl-
1. Dp: Augmr.nl. scienlinrum, L. f. 2. — Raoine, Poimc de\ln Upliînn, clinnt I,
y, 374, elc. —3. Qutesl. disp de Verilate, q. xi, o. |.

:
vycolse privantur disciplina ct hoc ctiam nionstruosum cst.

Dicunt alii Multi, cum apud antiquas gentes, tutn apud re-
:
centes,plurcs deos coluere,et intcr eos cntia quam maximc infima,

V. g., plantas ct, mineralia. Ergo Dcum non agnovcrunt '.
Resp. —
Dist. aiit. multi erraverunt circa Dci na.turam, trafi-
:
seat circa Dei existentiam, nego. Undc auctoritati non minus

;
quam scicntise et rationi contradicit atheismus. Dixi transeat, — :
quia tanta polytheismi extcnsio infra rcjicietur (n. 71).

36.Hinc Deus est omnium centrum et vincit theismus.
« cst donc vrai, Dieu nous cerne de toutes parts
II et par ;
quelque issue que nous pretendions lui echapper, il est la qui la

gardc. Par ou lc iuir, en eliet ? Par Ihistoire ? il la rcmplit tout
entiere de la foi qu'il inspire a riiumanite. Par les choses sensibles,
qui si souvent detournent de lui les ames asservies a lcur corps ?
il est le principe du mecanisme admirable qui fait vivre et mou-
voir ce corps lui-meme, et de rordre qui eclate dans cet univers

auqucl on voudrait s'arretcr. Par la raison, dont les sophistes
abusent si souvent contre lui ? elle n'est rien autre chose que la
faculte de s'elevcr au divin. Par lc coeur, si souvent idolatre des
creatures ? 11 n'est que la puissancc d'aimer le bien, le bien vcri-
table et absolu, ct la gloricuse impuissance a se reposcr en tout
bicn qui n'cst pas Dieu ou ne se rapporte pas a lui. Par la moralc ?
il cn est le legislateur. Par la science ? il en est la base, le centre,
et le sommct *. » —
« L'idcc de Dicu est le carrefour oCi toutes
les avcnucs de la pensee humaine se rencontrent ^. » Credo —

in Deum !
ARTICULUS TL
De Atheismo.
Error atheismi, quo deterior esse nequit, paucis abhinc an-

nis ubique grassatur, non sine magno animarum damno, ita
ut non solum « Ecclesiae viscera commoveantur ^
», verum
etiam philosophi spiritualistffi \ Ad rem duo sint paragraphi
1"^ Expositio ;
2"^ Confutatio atheismi.
§ I. Expositio atheismi.
En alhelsmi notio, formse, historia, origo et principia.

37. Quid sit et utrum vere
existat atheus ?
A. — Atheus, vocibus graecis « (privativum) et 0eoc (Deus),
e
est omnis homo qui existentiam Dei rejicit vel omnino ignorat,
1. Ita eliam inter theistas, D. Lesserteur, Controverae, juin 18S3.

— 2. A. de —
Margerie, Theodicee, c. vni Farges, Ibid., p. 61.
; —
3. J. Simon, cit. in
—
Sources de la croyance a D. Sertillanges. 4. Conc. Vatic., Constitutio Dogm.,
dc Fidc, prooemium, can. 1. 2 —
Cf. Dict. de Theol.
; cath., art. Alheisnw. —
. 5. E. Caro, L'Idee de Dieu, 1873, p. 42.
k
vel in dubium, practice saileni, re<ôcat, vei aperte negat.

Quare athei dividuntur in practicos, negatiiôs, et theore-
ticos seu positiiôs. — Athei practici, de existentia Dei mi-
nime curantes, in praxi vivunt perinde ac si Deus non esset.
— Atheus negativus diceretur ille qui, hcet ad setatem adul-
tam evectus, usuque rationis praeditus, utrum Deus sit peni-
tus ignoraret. — Athei vero theoretici, vel Deum existere au-
dacter negant, vel argumentis fallacibus hanc veritatem in
dubium revocare et extra scientiam ablegare connituntur.
B. — Quseris 1°, utrum sint athei practici ? — Respondemus
affirmatiiê non pauci enim, negotiis saecularibus imphcati
:
aut caeno vitiorum obruti, perinde vivunt ac si Deus non esset,

nullumve honorem Enti supremo persolvunt'. Et ratio est —
quia in persolvendo cultu debito, hbertate fruuntur homines.
Quseris 2°, utrum dari possint athei negativi ? — Respon-
denms quod homo qiii ad ajlatem adultam pervenit et sana
mente, disciphna paululum et usu rationis fruitur, in ahsoluta

ignorantia de Ente quodam supremo, diu perseverare nequit.
Et vero, ope primorum principiorum qua? omnibus innotes-
cunt, sive e notitia ordinis mundani, sive e notione contingen-
tiai hominis, quisque facile deducere potest existentiam Dei. —
Praeterea, hanc assertionem confirmat historia nam, testibus ;
Polygenistis ", apud omnes, etiam sylvicolas, viget aliqua

notio Divinitatis etiam apud infideles, forsan phirimos, qui
;
aitate, non conscientia adulti videntur ' nec nisi amentes, de ;
Deo nullam habent notitiam.

Quinris 3°, utrum sint athei positi<î ? Resp. Non sohim — :
quidam athei positivi, scd etiam atheismi systema existere

potest ad tempus, coric. universah perennirjue modo, nego. ;
Revera a) Dei existentia, etsi facilhme probatur, ut diximus

:
(n. 8), non est veritas intnitiva, et ideo dcmonstratione indi-

get sed homo, cu})ic]itatibus indulgens, rationem al) argu-
;
mentis, quibus Deum esse constat, avertere polest, et sic pau-

latim in atheismum incidere. Tmo, errorem hujusmodi, fallaciis
irjnixum, et ahunde vitiis faventem, tanquain syslenia dissc-
minari non repugnat, ut experienlia hicluosa dcmonstratur.
b) Atheisrnus aut(;m, quuni ratione individua et aucloritate
IV, —
Contenson, 'llicolitfîd inrntis rl cordis,
lih.
1.
I,
Bayle, J'iiisrrs
DisMtrl. li,
di\'.,
ciip. 1. —
[.
2.
|>.
Cf.
- *)'\
;
LagranKO, Lrs lirliîoiis sr.inUiiiurs, p. '1'1. —

3. Cf. C3LTA.W\\\oi: les InjldHes, aduUos d'dpe... in Elades, diiC. li)20, 1921.
generis humani respuatur, nec universalis esse potest, nec

etiam diu perseverare qua de causa, sectse atheorum raro ;
sohim apparent, ut videhitur infra, et mox ut umhra fugiunt.

Ipsi fautores atheismi sa^.pe fluctuantes videntur, secundum ea
Senecae : « Mentiuntur qui dicunt se non sentire esse Deum ;
jiam, etsi tibi alTirment interdiu, noctu tamen et soh dubitant. »
38.Quaenam sint variae formcB et causce atheismi hodierni ? '
A. —
Hic ot ilHo, in decursu sseculoruni, athei non deiuerunt,
sed ad duas atheorum secLas revocari possunt unam scihcet apud ;
antiquos, ducc Protagora (Log., n. 157) atteram vero apud recen- ;
tiores. Porro athcismus hodiernus, quem innumera) cphemerides

propugnant, varias formas induit quandoque hlasphemiam, non :
semel /ti/pocrisim, ssepius vero scepticismum prse se fcrt.

1° Nonnulh Deum audacter negare non lormidant, et verha
blasphemiiiL' adversus Sanctum sanctorum eructant. En ahqua
horum athcorum verba « Que doit-on a Dieu ? La guerrc ^ »
—
: !
« L'atheisme est encore un systeme rehgieux. II ne faut pas

hitter contre la rehgion, il faut roublier » « L'homme seul •'. —
cst notre Dicu, nolrc Juge, notrc Redemptcur ^. » « L'hommc —
civilise est phis puissant quc Jehovah. Jehovah ne pouvait que
hmcer la foudre, ct rhomme civihse a asservi Tch^ctricite ". »
2° Alii rehgionis simulacrum prae se ferentes, asserunt atheos
essc pios « Ah que les prieres... de rhomme vulgaire Sont un
l !
moindre hommagc a la divinite que cette rescrvc exagcrec qui

rcticnt parfois sur les levres du savant scrupuleux le mot que
tant d'autres profanent » *•
!
3*^ Athei vcro phirimi sunt sceptici, id cst, existentiam Dei
palam rejicere nolunt, sed in dubium revocant vel hanc veri- ;
tatem extra scicntiam rejicerc connituntur. Ex his sunt fere

omnes positivistae : « Mes reflexions... m'ont rcduit, comme
Montaignc, a n'avoir pour reposer ma tete quc rorcillcr du doute'.»
B. —
1° Generales atheismi causas philosophi dcsumunt cx
parte intelleclus et ex parte volunlatis. Intellectus enim, su- —
perbia plenus, faHaciis assuctus, vel scientiis pliysicis aut ma-
thematicis, philosophia neglecta *, exclusivc intcntus, non capit
argumenta quibus esse constat. Deum
Prseterea, iôluntatis —
pravitas et corruptela cordis ad athcismum, imo ad odium quod-
dam rabidum propeHere potest quippe, homo vitiis indulgens :
cupere pronus est ut nuHus existat Deus, judex et ultor crimi-

num ". Unde ipse J.-J. Rousseau « Tenez votre ame cn etat :
de desirer qu'il y ait un Dieu, ct yous n'en doutcrez jamais. »
Vatheisme c^ntemporain. —
2.
1.
—Nouvelle
Farges,
Proudhon.
apologetique G8-75,
A. Ruge, Annales de Halle —
3.
:
Loge magonnique de Liege,

p.
Cf,
1865. — Feuerbach. —
;
4. Rouget, professeur de physiologie a

5. D'' Faculte la
de Montpellier, 1875. — Renan, Essais dc Morale, 66-67. —
6. Viardot, p. 7.
Libre examen. — L6veque, La Science
8. Cf. C. 129. — dr. Vinvisible, p. 9, Psal.,
XMi. 1 ;
— Cabanis,
V. 11 Discours a Tlnstitut.
; Cf.
2^ Specialis tamen origo atheismi recentis repeti debet ab

anarchia in philosophiam introducta nam, omnium saiculo- ;
rum Iramite reUcto, permulti in materialismum aut idealis-

miim prolapsi sunt. —
Alii enim post Baconem scientias natu-
rales exclusive coluerunt, solaque methodo experimentaU usi
sunt in quaerenda veritate exinde nati sunt materiahsmus,
;
positivismus et naturahsmus, ideoque atheismus. Ahi vero, —

post Cartesium, neglectis veterum argumentis quibus Deum
esse faciJe demonstratur, ex ideis innatis existentiam Dci
probare voluerunt mox autem Humius, quem secuti sunt
;
Kantiani, reahtatem objectivam idearum hujusmodi negavil ;
dum ipse Spinoza tenuit easdem ideas esse tantum evolutio-

nes Entis infiniti inde scepticismus, criticismus et sophis-
;
tica, consequenter atheismus, ortum habuerunt.

39. sint communia atheorum principia ?
Qusenam
Omnium atlicorum commenta, quse vocantur a Tullio « dcli-
rantium somnia », cxponere fasiidiosum csset cn autem eorum ;
principia communia. Juxta praecipuos ilhus portcnli recentcs

Ynagistros, Biichncr scihcet et Viardot, quatuor suirt :
Primum. — Theoria hominum primaeva de Dei existentia,

progressui et contradicit. « Les hommes primitifs
scientiae
pouvaient admettre Dieu des Juifs... Mais aujourd'hui la
le
science a... ebranle les croyances surannees et enfantines de

la primitive humanite^ » « Dieu est une hypothese douce,
consolante, fortifiante, mais enfin, ce n'est qu'une hypothese^))
Secundum. —
Spatium^ tempus et materia sunt infinita :
proinde, hypothesis Dei creatoris est mere gratuita « Trois :
infinis, Tespace, le temps, la matiere, egalement sans com-

menccment et sans fin, composent la trinite de la nature-'. ))
Tertium. —
Quum materia sit infinita, gaudet attributis
quae Deo largiri nolunt athei scihcet, a se habet existentiam
:
et seipsam movet legibus aBternis et immulabibbus. Quaprop-

ter yiypothesis primi Motoris a materia distincti, est prorsus
inutihs'.
Quartum. —
Ope virium physicarum legumque naturahum,
materia seipsam apte disponit spontanee gignit vitam tan- ; ;
demque, variis transjormationihuSy homo nascitur e sinna
1. Viardot,/,;7>/v; ixamcn., |». Ki, ir), IG. — 2. Le Siiolc. — 3. Viardot, ibid., p. li!5,
— 'i. ('.{. P. Janet, l.e Maltiial. cunlcmp., p. 22.

PRIMA PARS, T>F. EXISTENTTA nEI 259
quadam « Ergo hypothesis primi Ordinatoris

ant.hropoida ».
a materia distincti est mera scholasticorum abstractio' ».

«
Ecce novum symbolum, proindeque noiâ religio. Non agnos-

cunt Deum croatorom et Patrem nostrum, scd Naturam natiira-
tam et NaturaTu naturantem, seii « autocrcatricem » [Vevolii-
tion creatrice), sed et simium proavum atque humanitatem ipsam
pic vcnerantur Ahi enim cum positivista Comte trinitatem
.
quanidam admittunt, iicmpe terram, mundum et homincm,

gallicc « le grand Tout, le grand Fetiche, le grand Etrc ». Alii
vero solam coluut humanitatem « L'homme scul est le sauvcur :
veritable » Juxta Stirner, quisquis est sibi Dciis

'
: « Chacun :
cst a soi-memc son Dicii. »
'
§ II. Confutatio atheismi.
40. Qusenam statuatur proposit/o adversus atheismum ?
THESIS
Atheismus, quocumque modo propugnetur, falsus est.
Arg. gen. — Atheismus falsis principiis iimititur ;

— rationi,
scientiffi, auctoritati contradicit ; — tandemque, ad exitiales
consequentias necessario propeUit. Ergo falsus est. — Proba-
tur antecedens per partes :
I. Fdlsis quae supra exposita sunt.

principiis innititur,
Porro — primum de scientia et progressu, non est nisi gra-
tuita affirmatio aut vana declamatio. Secundum de infi- —
nitate spatii, temporls et materiae, jamdiu a nobis fuit con-
fulatum spatium enim et tempus sunt quid indefinitum et
:
ideale moles autem infinita absurditatem numeri infiniti im-

;
phcaret* (OntoL, n. 89, 147, 153). Tertium sophistice con- —

cludit ex infinitate quantitatis ad infinitatem quaHtatis et
perfectionis. Nam etiamsi numerus partium materiae esset in-
finitus, materia, quum sit imperfecta et contingens, cum Ente
perfecto et necessario numquam aequiparari posset. Quar- —
tum asserit quod esset probandum, sc. mundum seipsum ordi-
nare et perficere ; itaque laborat petitione principii.
41. IL Atheismus rationi, scientice, auctoriiati contradicit.
A. — Rationicontradicit. Quippe, rationi repugnat quod ens
contingens sit sine Ente necessario, ens ab aHo sine Ente a se,
scu effectus sine causa ; sed ita est in atheorum systemate,
1. P. Le Matirial
—Janet,Sum, corttemp., p. 26, 27. — 2. Rouget. — 3. ItaiFeu^
bach. 4. Theol., p. 1, q. vii, a. 3.
nam mundus est contingens, finitus, mutabilis, compositus

(Cosmol., n. 6-10), videlicet undequaque est efTectus. Sublata
igitur Causa necessaria, jam mundus est eflectus sine causa, —
Hinc non audent omnia esse contin-
athei recentes, qui asserere
Ens necessarium non existere, in confusionem utrius-
gentia et
que, mundi sc. et Dei, seu in pantheismum prolabuntiir*.
Unde D. Bertrand « L'atheisme n'est qu'une negation sans
:
consistance, purement verbale, puisque toute intelHgence qui

suit ses propres lois est bien obligee d'aboutir a un Principe su-
preme... Selon A. Comte, Tathee est le phis inconsequent et le
plus retrograde des theologiens -. »
B. — Scientiae contradicit, Nam, ut alia omittam, quomodo

athei ordincm universalem, corpora iîventia^ et inter viventia
hominemt explicant ?
1. — Ordo, quem orbe conspicimus, non semper exstitit

in ;
CcHeterum, etiamsi diceretur ab seterno, adhuc esset contingens.

Consequenter est efTectus et causam supponit eaque causa, ;
secundum athcos, a viribus est repetenda materise, quae seip-

sam movet et ordinat. Sed scientia constat materiam esse
inertem, sc, non posse seipsam movere localiter, nec statum
suum mutarc « Corpus omne perseverat in statu suo quies-
:
cendi vel movendi uniiormiter in directum, nisi quatenus a

viribus impressis cogitur statum suum mutare » (n. 24). ^
2. — Ex quibus orbis conflatur, qu«dam ^>ita

entibus,
fruuntur ; vita autem non semper
exstitit, ideoque dicitur
eflectus, cui rationem assignare debemus. Athei quidem asse-
runt materiam gaudere vi creatrice, cujus ope vita spontanee
apparuit in orbe physico. Sed demonstratur experientia uni-
versaH systema generationum spontanearum csse assertionem
gratuitam et falsam « Lcs expcriences de M. Pasteur contre
:
les generations spontanees sont decisives et sans rcplique *. ))
(Cf. Cosmol., n. 104 et supra, n. 19, B.)

3. —
Ca^teris viventlbus homo prajcelht forma externa et
praicipue facultatibus internis : quum autem non semper
exstiterit, lial)uit causam a se distinctam. Athei hodierni con-
tendunt origincm homlnls per seriein evohitionum scu « tniii.s-
jormationum expHcari. Sed, omissa ilHus hypothcsis coii-
)),
C. Lhv&que. f.a Sr.ir.ncf; dc. I'lnvisihlf,p.^7-d8. —2. Prinrijus dv jihHosopliin

1.
srimliliqiir, p. îl7; — l{rK>ur Ihoniislr. «n. lOOH, j). 520. —
li. Newton. Priiiripin
philos()[ifii;n. — 4. Flourens ;
— P. Janet, l.r. MalirUd. conlrnifi., j». 117 ;
—
D. Gen-
tili, L'allieisrne re/iil/: /nir Ut srimrr, 1 SOl),
PRIMA PARS, DE EXISTENTIA DEI 26l
futatione (Psych., n. 217), patet ortum rationis humanae a

causis irrationahbus apertam involvere contradictionem.
C. — Tandem auctoritati contradicit. — Consensio enim po-
pulorum, ut supra probavimus (n. 34), morahter unanimis
est in admittendo Numine supremo, et nomen illud, atheus,
ab hominibus enixe respuitur « Ce nom d'atheisme fait hor-
:
reur... On le repousse comme une injure^ »
42. III. Atheismi exitiales necessario sunt consequentice.

Nam, rejecta Dei existentia, fundamentum scientise, artis
et moraHtatis corruit.
A. — Imprimis scientiae. Quippe, atheus contradicit pri-
mis principiis « idem non potest esse simul et non esse, non
:
est elTectus sine causa » logice enim asserere debet mundum

;
esse simul linitum et infinitum, causam et effectum, necessa-

rium et contingentem. —
Ex aha parte, atheus rejicit Ens ab-
solutum, quo sublato, non solum corruit praestantissima et
mobihssima omnium scientia, sc. Theodicea, sed etiam nulla
superest ratio sufTiciens rerum mundanarum, nuUumque abso-
lutum immutabile veritatis fundamentum.
et
B. —Sed ctiam artis. Nam duo sunt inspicienda in arlihus :
pulchri exemplar et artificis inspiratio ars enim est pulchri ;
exprcssio. Sed, sublato Deo, jam non existit supremum ac pul-

cherrimum artis exemplar, quod rationes rerum ideales in se
complectitur, fonsque primarius ingenii et inspirationis superesse
nequit et exinde, atheorum opilicia crassissimum materiahs-
;
mum saepissime redolent.

C. — Denique Nam
ordo morahs, jus, auctori-
moralitatis.
tas, ofTieium, religio, societas civihs et domestica, Dei seu su-
premi Principis existentiam supponunt, eaque veritate semel
negata, concipi non possunt ideoque atheismus, fundamen-
;
tum morahtatis diruens, ad omnia sociahsmi consectaria, ut

ahunde constat experientia.recentis aevi, necessario propellit",
Recte igitur scripsit Voltaire : « Je ne voudrais pas avoir
afiaire a un prince athee, qui trouverait son interet a iaire me
piler dans un mortier; je serais bien sur d'etre pile. Je ne voudrais
pas, si j'etais souverain, avoir affaire a des courtisans athecs dont
rinteret serait de m'erapoisonner ; il me faudrait prendre du
contrepoison tous les jours » •*.
1. Dupanloup, VAllieisme et le peril social. — 2. P. Janet, Le Maierial.

contemp., p. 11. —
3. Diction. philosoph., art. Alhee et alibi Homelies sur
Vaiheisme ;
—
Montesquieu, UEsprit des lois, c. ii.
; :
15.
2ti2 THEODICEA SEU THEOLOiGiA NATURALlS
LIBER SECUNDUS THEODICE^.

DE NATURA DEI.
43. Utrum et quomodo natura Dei cognosci possit * ?
lum jiegant Spencer, Stuart-Mill, — mo- — Littre, Fouillee,

agnosticismo faventes,
dernistae plures, — tum quia absurdum
est mysterium, tum quia infinitum, nempe Deus, ab intel-
iectu comprehendi non
finito — Sed contra potest. :
Negamus mysterium et aliquid absurdum esse unum et

1°
idem. Absurdum contradictionem involvit ac proinde erro-
rem mysterium autem obscuritatem tantum seu cognitio-
;
nem veram, quamvis incomplelam. Porro omnibus scien- in

tiis humanis, ^tiam in exactissimis, non deficit mysterium ;
a furliori in sci^ntia de Ente inlinito inveniri debet.

2° E<juidem perfecta Inliniti comprehensio perfecto intel-
lectui propria est. Sed ejus cognitio imperfecta, simul et sufE-
ciens ad directionem vitaj, inteilectui humano
proportionatur
et ratiocinio certa fit ^ AHis verbis, Deus, etsi nobis non sit
compreliensibilis, intelligibilis tamen esse potest et debet.
C()iijlnnalui\ nain si natiira Dei nubis peniliis esset ignola,
lata panderetur via illusionibus superstitiunis et illuminismi.
Ad 11"-'^, duplcx pandilur via, remotionis sc. et eminentise.
Prior rejnuvet de Dco uinncs creal uiaruin ini[)orfecliuncs
et prcccipue manifestat qaidnon sit. Puslcrior, quid sit nubis
ostendit, Ei tribuendo «minenter quidquid est J)onilatis et
exccllentia) in creaturiis % — niodo t^nien analogico ''.
Iv(!veradanlur nutiunes transcendentahis, quae sc. trajis-

cendunt experientiatn et limites cujuslibet specici aut gcneris,
etiani su[)reini. Du[)licis sunt generis aViaa sunt absolute trans-
:
(êndentales qua? cunv-eniunt onini cnti, sicuti ens, res, ununi,

aiiqaid, honum aliai sunt respectiê transcenden-
iUirum et ;
tales, ((ua3 non inveniuntur in ujnnibus gencribus, sed cujii uno

ex transcemh;nlalibus relationem liabent sive immediatain —
sicuti, V. g., causa cuni ente, intellectus cum vero, iôluntas
cuni l)ono, —
sive niedialam sicuti potentia cuni causa, Art-
Farges, Jdce de Dicu, p. 2G8-28'i.— 2. Denzinger. n. 1022, 1070 — 3. Coiilra

1.
(ifnl...lih. I, r. xiv, XVX, XXXVI —
J Sfnl.. <lis| iii, (iiiii's|. I, n. sol. —
6u//?. '/'hruL, j). 1, q. 1«, a. 2, ^.
;
—
4. Cl. Thesi» Thoraistioa XX'.
;{, ;
SECUNDA PARS, DE NATURA DEI 263
pientia cum intellectu, justitia cum voluntate. Jamvero hu-

jusmodi notiones Enti, quod omne genus creatum transcendit,
applicari poterunt secundum analogiam. Sic, v. g. Enti primo
et enti secundo ens non uniiôcey sed tantum analogice tribui
potest (Ontol., n. 8) a fortiori esse vivens, aut intelligens...
;
de Deo tamen non sequiwoce sed vere praidicantur. Ergo de

Ipso liabetur cognitio êra quamvis analogica, seu notilia
tantum abstractiva, non quidditativa (Log., n. 23, 64).
Hinc duplex excessus, agnosticismi sc. et anthropomor-
phisml, simul vitabitur siquidem non tribuimus Deo for-
'
:
mam hominis, sed e contra homini formam quamdam et

remotissimam Dei simiHtudinem. Porro methodus hujusmodi
non anthropomorphisat Deum, sed deificat hominem.
Hanc dypHcem viam sequemur in determinandis naturse
Dei attributis. Unde duplex erit caput : I""^ De attrihutis ne-
gativisy quae per viam remotionis ;
11"*" De attrihutis positiiîs,
quae per viam eminentiae dignoscuntur.
CAPUT PRIMUM.
DE ATTRIBUTIS NEGATIVlS ^
44. Quid et quotuplex sit attributum Bei ?
A. — Attributum Dei est perfectio, quset juxta nostrum con"

cipiendimodum, êl essentiam entis diîni constituit, re/ ah ea
dimanat. Est perfectio, non accidentahs, sed essentialis siqui- :
dem a parte rei nullum est in Deo attributum ab ejus essentia

differens. —Attamen varias perfectiones de Deo, juxta nos-
trum concipiendi modum, prsedicamus, sicque primi Entis
perficitur conceptus \ —
Quomodo ergo haec attributa cons-
tituant naturam Dei et quaenam inter hanc et illa sistat difle-
rentia, infra dicetur (n. 56, 57).
B. —Haec attributa duplici praesertim modo dividuntur :
1.In ahsoluta et relativa^ prout nullam vel aliquam impor-

tant relationem ad res contingentes. Deus enim esset, v. g.,
unus et simplex, etiamsi mundus nunquam extitisset ; crea-
1. Farges, Idie de Dieu, p. 293-296.— 2. Farges, ibid., p. 309 et suiv.

Lessius, De perfect. moribusque div. — ;
—
Cf. Franzelin, Trad. de Deo uno, sect. iii,
c. 1, thes. XXI, p. 262. — ;
3. Mahumetani nonaginta novem attributa secer-

nunt_; — Cfr. Dicl. de Theol. calh., art. Altributs divina, col. 2228r
264 tttEODlCtA SEt tflEOLOmA NATUBALtS
tor autem providus non dicitur, nisi quia de facto rnunduro

et
condidit atque gubernat '. De posterioribus agetur iil —
dicemus.
ultimo libro Theodicese bic tantum de prioribus :
negatwa et positiva
2. Hsec autem attributa dividuntur
in :
priora de Deo pra^dicantur per viam negationis cujusbbct

imperfectionis, sic Deus dicitur increatus, incorporeus,
immu-
excellentise, quales
tabiHs, aeternus posteriora vero per viam
;
sunt inteUigentia, voluntas, omnipotentia.

Jamvero in secundo capite, dicemus de attributis absokitis
et positivis, qua^ vocantur etiam moralia,
operatwa et coni-
municahilia. —
In pr^senti vero agendum est de attributis
metaphy-
absolutis et negativis, quae dicuntur a recentioribus
sica,incommunicahilia. Inter ea, juxta —
nostrum concipiendi
attributis
modum, nuilus erit aUus ordo nisi quod primo de
postea de
naturai constitufwisy ut sunt aseitas et infmitas,
attributis naturae consecutiîs loquenmr.
ARTICULUS I.
L)e Aseitate Dei ^.
45. Utrum Deus a se et ideo neeessarius et subsistens

sit i'
\^ Deum esse a se logice dcducitur ex dictis in prinio

perfectio vi cujus
libro Theologiae naturalis. Aseitas enim est
entisessentia ex seipsa, non aHunde, habet existentiam (On-
tol., Porro hoc in sensu, jure Deus dicitur ens a sc,
n. 87).
non positwe quidem, ut voluit Gartesius, videlicet sibi-
metipsi existentiam non est largitus sed negative tanluni, ;
—
id est ab extrinseca causa non habet ut sit.
Ncc dicns adhuc csse ens a sc.
uoii prolâri Nilulunicum —
rcquiritur et existit cns sal-
ciiim rclCrt in praBScnti cx probatis
tcin uninn, quod ncc a sc ncc ab aho acccpit
:
cxistcntiam, —
quod idco, rchitivc saUcni, cst Prinium Ens scu Prirna cajtcronim
Causa, et hunc dicimus Kns a sc.
J3^ Hinc sequitur Deum cssc necessarium et suhsisienlctn.

1. Necessarium dicitur ens quod non ab aUo, nec a se ac-
seu
cepit existentiam, scd existit ex nccessitate suae natura^
cssentiaiiter. Porro D<mis iioii habet causam a seipso
dislinc-
tani, ncc a se tanquam a causa eUicicnte cxistentiam

rocciut.
Er<ro exislit nccessilate naturrc suai scu nccessarius cst.
1. Suin. Tficul., |). 1, q. U. — 2. Farges, ibid., p. 185.

SECtNDA IJARS, DE NATtJlÂ Dfil 265
fcohfirmatur, nam Deus concipi nequit in statu merse pos-

feibilitatis ; enim nunquam ad existentiam venisset, nam
sic
ipse a nullo alio, alia vero omnia ab ipso sunt. Ergo jure me-
ritoque dicitur ens necessarium « Oportet, ait Angelicus, :
ponere aliquod primum necessarium quod est per seipsum

necessarium, et hoc est Deus, quum sit prima causa K »
2. Subsistens est, si esse divinum in nuUa essentia recipi-
tur sed ita est de existentia Dei, cujus essentia est ipsa-
;
met existentia secus essentia Dei non existeret a se, sed

;
€sset tantum particeps essendi. Ergo Deus est ens subsistens,

46. Utrum et quo sensu aseitas sit attributum Dei primarium ?
A.— Sensus. — Attributum primarium quod prius

est illud
a nobis — quo ens primario
concipitur, distinguitur a cseteris
entibus,— a quo tanquam a communi
et fonte alia attribuia
deduci possunt. Dicitur etiam attributum Dei constitutiiûni,
quia relative ad nos constituit essentiam divinam. Jam vero,
etsi quaevis perfectio inDeo ejus essentiam constituat, nobis
tamen, qui non possumus uno mentis intuitu divinas per-
fectiones complecti, inquirere licet quaenam ex ipsis tan-
quam divinam essentiam constituens spectari possit.
B. —
Opiniones. —
Quatuor praesertim prodierunt sententiae
—
:
1° JSominalistse, duce Occamo, in « aggregatione actuali » om-

nium perfectionum possibilium essentiam Dei reponunt. 2° Non —
pauci, saltem inter Scotistas veteres, docuerunt attributum pri-
marium esse « infmitatem radicalem » seu exigentiam omnium
pcrfectionum. —
3° Non desunt veteres Thomistse, qui sentiunt
attributum primarium esse « intellectionem actualem », sc. ac-
tum quo Deus seipsum cognoscit, vel « intellectionem radica-
lem » seu vim intelligendi qua Deus essentialiter prseditus est.
— 4° Alii Thomistse, praesertim inter recentiores, enixe propu-
gnant « aseitatem », videlicet attiibutum quo Deum a se quidem
et non ab alio, existere praedicamus, esse omnium primum :
—
ad quos accedunt qui, inter Scholasticos et Thomistas, putant
notam Dei primariam in eo consistere quod sit « ens simphciter ».
47. C. — Solutio. Quaenam sit opinio amplectenda, statuit
THESIS
Ipsum esse subsistens
seu aseitaSf saltem radicalis, est attributum Dei primarium ',
I. Est aseitas. —
Aseitas enim dotes habet attributi primarii.
Erg.o est attributum Dei primarium. Probatur antecedens : —
1. Conlra G<nL, L. I, c. xv, n. 4. — 2. Thesis Thomistica XXIII''.
I
2i)i) THEODICEA SEU THEOLOGIA NATURALIS
l^ Aseitas ante alia attribula concipitur a nobis, narn per

viam causalitatis asserimus Deum esse, eo quod omnes crea-
turae non sunt a seipsis, sed ab alio ente, statimque inferimus
Deum esse a seipso, eo quod non habet causam.
2° Aseitas est prima nota per quam Deus distinguitur a
cseteris entibus ; hsec enim ab aHo, Ipse vero a se, et in hoc
concipimus Deum a creaturis essentiahter differentem.
3*^ Denique omnes Dei perfectiones ab aseitate logice de-
duci possunt : nam —
necessarium esse, ergo sub-
a) ens a se
sistens, ergo infiniium jam diximus (n. 41) aut modo dicemus
(n. 50-52) sed ;
—
h) ex infinitate concludimus per viam re-
motionis Deum esse simpHcem, immutabilem, aeternum, im-

mensum et unum —
c) per viam excellentise probatur ens
;
infinitum summa inteHigentia gaudere ex inteUigentia autem :
defluunt scientia, voluntas... omnia attributa positiva Dei.

Krgo quoad nos et in ordine cognitionis, primaria est aseitas.
II. Est aseitaSy saltem radicalis ^ —
Potest eninj rursus quseri
cur Deus sit ens a se, et occurrit ulterior et ullima r.atio quia :
Deus est Ens seu Esse simpliciter et ostenditur sic :
Esse non eodein modo convenit Deo et creaturis, sed secun-

dum remotam analogiam hae sc. habent esse participatum,;
secundarium, Ille vero esse imparticipatum, esse primum h£c ;
habcnt esse secundum quid, nempe essc minerale, organicum,

sensitivum, lUe habet esse simpHciter seu esse verum, esse
sincerum, esse germanum, et in hoc dicitur et est Ipsum esse
subsistens. Atqui 1. hoc in Deo primum est, nam « divina
:
Essentia cxcrcita) actualitati ipsius esse ideatificnlur (n. 45) ;
2. hac ipsa puritate omnibus rcl)us scccrnitur

sui esse a linitie
Deus (supra, 2^) ;
—
et 3. per hoc idem rationem nobis exhibet
suae infinitatis in perfectione », ut infra probabitur (n.52). Ergo
« divina cssentia, per lioc quod est ipsum essc subsistens in sua
veluti metaphysica ratione bene nobis constituta proponitur'^».

Jliiic est cur variis nominibus designetur osse crcaturarinii,
quasi lotidcrn HniiLalionibus dum nomen Dci cst Esse siin}>l.i-
;
ciler quarc dicit dc sci]>so « Ego sum qui sum. » « IIoc nomcn
;
:
Qui est propric nominat ipsum et est projirium (-jus '. »

Hinc aliae opiniones aliquam habent spec/em veri \
4-8.
Imprimis cnim ccrluni csL omncs pcrrcctioncs ad cssontiam

1. Farges, ibid., p. 285-2!J5. — 2. Thesis Thomislica XXIII' ol XXIV-. —
J. / Scnt., (Jist. vni, q. 1, a. 1. — 4. Farges, ibid., p. 2bU.
SiiCUNDA PARS, DE NATUKA DEI 2G7
Dei, physice sumpti, pertinere, sed quaeritur utrum logice et

pro iiobis una ex ipsis sit fons aliarum periectionum de hoc :
tacent nominalistae.
Preeterea, Dei essentia jus quidcm habet ad omnes perfectiones
possibiles sed jus entis dos est, quaB supponit ens jam in suo
:
esse constitutum. Cur ergo natura Dei jus habcat ad omnes per-
fectiones, id non dicunt Scotistse. Addc quod iniinitas radicalis
non prima concipitur undc nec in ordine cognitionis, nec in
—
:
ordine rei est attributum Dei primarium. Haberi tamen potest

ut attributum fundamentale seu universale, ut ita dicam, quod
sciHcct in omnibus aliis invenitur et est quasi eorum mensura.
SiinilLter, intelHgentia cst operalio quee supponit essenliam
rei et, si fuerit rcquirit summum esse
summa, siquidem prius :
est esse quam Hinc ne intelHgentia quidem est quid pri-

agere.
marium in ordine conceptionis nostrae. Si tamen Deus spec- —
tetur ut vivens, actus quo intclligit seu intellectio actualis, est
attributum vitae divinae constitutivum '.
Denique, Esse simpliciter non est quidem id quod primum
nobis innotescit, est tamen id quod primum in Deo esse conci-
pitur, secernit a creaturis, et radix est infinitaj perfectionis.
Unde, etsi non sit attributum primarium in ordine cognitionis,
est revera attributum primarium in ordine rei et naturae di-

vinae constitutivum,
ARTICULUS 11.
De Infinitate Dei ',
49. Utrum et quonam sensu Deus dicatur infinite perfectus ?
Perfectio Dei considerari potest vel relative et per compa-

rationem ad omnes creaturas, vel in se et absolute. Unde
A. — Certum est Deum esse saltem relati<ê perfectissimum.
Proh. Revera Deus est causa, creator et ordinator mundi.
Sed — 1° Causa continet omnes perfectiones suorum effec-
tuum imo ; perfectior est suis effectibus ratione sive temporis,
sive naturae, sive independentiae. Ergo Deus perfectione supe-
rat omnes creaturas ^ (Ontol., n. 161). — 2° Creatio, juxta
plures, causalitatem requirit infmitam ;
juxta omnes, saltem
permaximam, quae actu creationis certe exhauriri non potuit
(infra, n. 111). —
3° Similiter, ut supra diximus (n. 24) or-
dinatio mundi supponit intelligentiam quam sapientissimam.
Ergo Deus est relative perfectissimus.
Corol. — Hinc possidet Deus omnes creaturarum perfectio-
1. Cf. Billuart, Tracl. de Dco, Dissert. II, a. § 1, 2, 3, 4.— 2. Farges, ibid.,
p. 297-yOG. — 3. Farges, ibid., p. 281-282.
1,
268 TttEOblCEiA SEt TiiEOLOGiA NAttftlAtlS
nes, sive quae in suo formali conceptu puram perfectionem

exhibent [simpliciter simplices), v. g., vita, libertas ; sive quse
mixtae sunt quadam essentiali imperfectione {simplices secun-
dum quid), v. g., corporeitas. Sed aliter et aliter eas possidet.
l^ Priores enim reperiuntur in Deo formaliter et eminenter.
Sunt formaliter seu secundum formam propriam, nam, si
spectantur in se, nullum defectum involvunt sic, v. g., Deus ;
est sapiens, justus, omnipotens sunt eminenter seu gradu ;
perfectiori et modo analogico, nam, si considerentur in homine,
V. g., voluntas, intellectus, sapientia, defectibus, coarctantur,

quos a Deo removeri oportet (Cf. Log., n. 64 Ontol., n. 8). ;
2° Posteriores non sunt in Deo, nisi îrtualiter et eminenter :
virtualiter, nam secundum proprium conceptum involvunt

imperfectionem unde eo magis eminenter seu modo pra^s-
;
tantiori. Sic, v. g., extensio materiae non est formaHter in

Deo attamen ; perfectiones extensionis modo excellentissimo et
eminentissimo, in plenitudine divina reperiunlur.
50. Utrum etiam Deus sit in se et absolute perfectus ?
B. — Ulterius autem quaeritur utrum perfectio Dei sit ah-

soluta, seu utrum omnes perfectiones possideat, et quidem in
gradu inlinito seu absque ulla hmitatione.
1° Notio. Ea infinitudo Dei merito definitur : « Onmis per-
complexio *. » Non est nu-
fcctionis et entitatis simplicissima
merica, nec extensa, sed una et simphcissima siquidem Inh- ;
nitum sit absolute simplex, necesse est (OntoL, n. 89).

2° Errores. Uiide qui, iestc S. Tlioma *, per iiiliiiitum nihil
aliud intelliguiit iiisi quaiititatem et extensionem materise, ne-
eessario asserere debent essentiam divinam noii esse infinitam.
— Sunt et alii qui dieunt Deum esse iniinitum secundum quid
aut rfjative, sed non sinq^liciler et absolute ita quidani philoso- :
jnoxinu; ela]jsi, sapientiam, Iônilateni, providcntiam,

plji tâ;euh
aliave attnLutii absoluta Deo denegabajit (jjoeke, iioi^bcs, Ko-
bin(;t). —
Contra hos omnes sit
THESIS
Deus est ens undequaque et absolute infinitum '.
Proh. — ex tribus
logice altributis jam in tuto positis.
1. — Ex notione ens a se seu necessariuni,
aseitatis. Kxistit
i. c., ens cujus essculia coutinet existentiam. Porro cns pcr-
1. Lesiius, De pcrfecl. moribusquc div., c. 1. — 2. J Sml., dist. XLni, ii. 1.

— ;i. iw/». TliroL, (j. 7, ii. 1 ;
— Farges. iOid., p. li!i7-302.
fectum, et quidem solum essentialiter continet existentiam.

Ergo ens a se cum ente perfecto seu infmito identificatur.
Constat minor, nisi dicas ens finitum a se etiam existere
posse. Hoc autem —
a) contradictionem implicat ens enim :
fmitum, si simul esset a se proindeque sine dependentia, quoad

existentiam saltem esset illimitatum, ergo esset fmitum in
essentia simul et infinitum in esse, quod est contradictorium.
Necnon —
h) esset sine ratione sufficienti nam si ens a se ;
finitum esset, limites vel ab externa causa, vel a se reciperet.

Sed neutrum dici potest :
Non 1""*. Quia ens necessario existens et a se, eo ipso nec a

semetipso nec ab uUo exteriori principio limitari valeat.
Non 2""\ Si enim Deus a se seu in sua essentia limitaretur,
adesset ratio hujus limitationis. Porro nulla est ratio, tum
quia essendi necessitas, vi cujus Deus est, ad nullum peculia-
rem gradum perfectionis cum exclusione alterius defmitur ;
tum quia, si fmitam haberet perfectionem, hsec numerari

posset. Sit ergo X" mensura hujusmodi perfectionis. « De quel
droit pourrait-on attribuer la necessite a un nomb/e X", plu-
tot qu'a X» -|- 1, ou X" — 1 ? Ce serait la une supposition
arbitraire, une necessite sans raison d'etre, et par consequent
inintelHgible. Seul Tabsolu peut etre necessaire •. »
Ergo esse finitum simul et esse a se duo sunt tum contradic-
toria, tum sine ratione. Ergo Infinitum solum est ens a se.
51. II. —
Ex notione Primae. Cawsê ^. Causa prima ex es-
sentia sua est causa non causata, motor non motus, nec ullo
modo, nequidem partiaHter, potest causari aut moveri, id
est transire de potentia ad actum. Porro si non esset Ens
infmitum, concipi posset tale ens fieri perfectius, saltem idea-
liter, ac proinde transire posse de potentia ad actum, quod
apertam contradictionem involvit. Ergo ens quod est actus

sine potentia seu actus purus debet esse infmitum.
Dico nec idealiter ens primum perfectius fieri posse secus :
enim daretur perfectio cujus non esset ratio. Unde sic Causa :
prima eam habet essentiam, ut sit ultima ratio omnium en-

tium, sive nunc existentium, sive possibiHum. Hoc autem esse
non valct, nisi sit ens absohite infmitum. Ergo causa prima
est ens infinitum, nec ideahter perfectior fieri potest.
\. Cf. Farges, ibid., p, 299-300. — 2. Suii^. Theol., p. I, q. 4, a. 2,

270 THEODTCEA SEU THEOLOGIA NATURAI.IS
Probatur minor, nam possibilia sunt indefmita numero. At

possibilia,etiam indefinita, suam rationem sufficientem non
habent nisi in Ente actualiter infinito. Ergo requirunt Ens
necessarium actualiter infinitum, quod nuUo modo perfectius
fieri posset.
Si enim possibilia fundarentur in Ente
Probatur minor.
finito,quantacumque sit ejus perfectio, locus esset fingendi
ens aliquod majus possibile. Hoc autem non haberet rationem
essendi in essentia Entis necessarii, utpote imperfectioris, nec
in eo pariter inveniret potentiam idoneam et proportionatam,
per quam transire posset ad actum existentise : sicque possi-
bile jam non esset possibile, neque intrinsecus, neque extrinse-
cus : quod est contradictorium. Ergo ens necessarium debet
esse infinitum '
(Cf. n. 29).
Confirmatur, nam omnis perfectio vel est necessaria vel
continêns si prius, in Deo si posterius, a Deo sit oportet.
;
—
;
52. III. Ex notione Entis Subsistentis. Deus est ens in

sc et pcr se subsistens sed ens in se et per se subsistens cst
;
infinitum -êrgo Deus est infinitus.

Probatur minor Quod enim in alio, non per se, subsistit, ab
:
illomensuretur oportet quod autem in nuUo recipitur,a nullo

mensurari valet. — ;
S. Thomas rem illustrat exemplo ideo :
enim calor major est in uno corpore et minor in altero, quia

nonnisi ad capacitatem subjecti recipitur, juxta ilhid « quid- :
quid recipitur ad modum recipientis recipitur. » Si vero calor

non in alio, sed per se subsisteret, oporteret ut calor, quatenus
calor, nullam hal)cret limitationcm. Similiter existentia coarc-
tatur csseiitlis in quibiis recipitur, sed, si per se subsistat,
nullarn habet limltationem.
« Ex hoc ergo quod Deus est ipsum esse per se subsistens,
oportct quod totarn perfectioncm esscndi in se contincat *. »

53. Hinc sunt objectlones contra infinitatem Dei.
falsse
Ath(;i (iinprirnis vcro, ITcfTcliiis ct ricrmani
cujnsvis sBtatis
non y)auci dcinde apud Gallos, Rcnan, Vaclicrot ct 'J\aiiic) idcain
;
cMti.s in gciKJrc, nccnon « inddiniti », ab Infinito rcali ininime

scccrncntcs, asscrunt Dcum non essc aliquid rcale, sed tantum
in intcllcctu nostro. .Tiixta illos, D(uis csl « catcfôria idcalis » ;
« Dicii cst pour i'humanit6, h; r6sume transccndant dc ses bc-
soins suprascnsihlca, la cati^^^ôric dc Tidfs-il, c'cst,-a-dirc la formc
\, Sum. Thenl., p. I, rj. î, n. 2. — 2. Ibid., a. 1, arj y,

:
90US laquelle iious concevoiis ricleal comme l'espace et le temps ;
soiit des categories des corps, c'est-a-dire lcs lormes sous les-
quclles nous conccvons les corps '. » — Sic argumentantur ®
Obj. /". — Idcale non existit porro pcrfectum est ideale ; ;
ergo perfectum non existit.

Resp, Dist. maj. Ideale non existit, si est mere ideale, conc.
—
: :
secus, nego. Dist. min. Pcrfectum est idealc quod est simul
reale conc.y est idcale tantum, nego
;
siquidem ideale potest ;
repraesentare aliquid rcaliter existens cxtra mentem nostrani.

Inst. —
Perfectio et realitas sunt in rationc invcrsa sic ;
perfectior est linca ideatis quam realis ergo perfectio absoluta ;
erit summe
idealis ^.
Resp. Dist. ant. Pcrfectio ct rcalitas materialis sunt in ratione
inversa, conc. perfcctio et rcalitas formalis, neg. Revera materia
;
est fons impcrfectionum inde non mirum si linca idealis sit pcr-
fectior quam linca matcrialis.
;
—
Sed c contra, crescit perfectio
cum realitate formali ; sic pcrfectior anima belluina quam vege-
tativa, et rationalis quam bclluina. Quapropter, forma Dei, quae
est in suprcmo gradu, erit summc pcrfecta tt infmita.
Ohj. ir\ —
Ens indctorininatum non potcst esse realc scd :
perfectum est indctcrminatum crgo pcrfcctum nequit esse realc. ;
Resp. Nego min. Nam

determinatio est actus et perfcctio :
ergo Ens maxime perfectum est maxime detcrminatum.

Inst. —
Determinatio est limitatio crgo Pcrfectum, vcl cm- :
nino indctcrminatum, vel omnino limitatum sit oportct.

Resp. Dist. ant. Determinatio est limitatio per accidens, quando
oritur ex compositione potentise et actuationis, ut in rebus linitis,
conc. quando oritur ex perfectione actus et exemptione ab omni
;
potentia, ut in Actu puro, nego. Equidem rcs fmitsB determinanlur

et inter se distinguuntur gradu finitudinis seu actuationis cu-
jusque sed Ens increatum ab omnibus perfecte distinguitur ct
;
supereminet omnes ipsa puritate actus.

Hinc in se hcgelianismus nihil est nisi fucatus et excullior
atheismus, juxta quem idealis, finitus et muitiplex esset Deus
(n. 61).
ARTICULUS III.
De SimpUcitate Dei '\
54. Utrum et quonam sensu Deus sit simplex ?
Simplicilas est attributum quo essentia Dei ah omni com-

positione immunis est. — Porro triplex compositio dislingui
1. Renan, La penser
liberle de —
Vacherot, La Mctaphysique et la Scicnce,
t. III, p. 217; — ;
Taine, Les philosophes classiques au XIX^ siecle, p. 'MO. —

2. Farges, ibid., p. 300-303 vel etiam 438-441. —
3. Farges, ibid., p. 303-306;
— Caro, L'idee de Dieu, p. 71. —
4. Farges, ibid., p. 310-324;
— Suni. TheoL, —
p. I, q. 3, a. 1, 2, 5, 7 ; Billuart, De Deo, Dissert. III.
potest in rebus mundanis physica scilicet, metaphysica et :
logica. —
Compositio physica nihil est aHud nisi compages
partium sive substantialium, sive quantitativarum, quibus
res materiales coalescunt. Compositio rnetaphysica com- —
petit entibus in quibus potentia et actus, essentia et existentia,
natura et suppositum, substantia et attributa, vel attributa in-
ter se distinctione quadam reali afFiciuntur. Compositio tan- —
dem logica reperitur in entibus quae constant genere et specie.
Jamvero ens trium hujusmodi compositionum expers, me-
rito dicitur absolute simplex, nam simpHcitas absoluta est
immunitas ab omni compositione. Porro Deum ea simpHcitate
gaudere statuit sequens
THESIS
Deus est absolute simplex.
Prohatur in universum, ex tripHci attributo Dei pra^laudato.
1° Deus est ens Primum et Independens quidquid autem ;
partibus est compositum, posterius est suis componentibus,

ab eisque dependet ergo Deus non est compositus. ;
2^ Deus est ens a se porro « omne compositum causam ;
habet quae enim secundum se diversa sunt, non convcniunl,

:
in uniim nisi per aHquam causam adunantem ipsa ». Ergo. *
3° Deus est infinitus ; sed ens compositum numero determi-

nato partium Hmitibus constat ergo non ita Deus.
et :
Confirmatur ex dictis de subjecto perfectionis infmitce, quod

sit absoHite simplex necesse est (Ontol., n. 89).
Dices viget in Malhesi ijifinitiiin nuinericuni ergo et ia Deo,

: :
quin laedatur ejus infinita perfectio *.

]{esp. Ne timcas verba et voces et merum loqucndi iiiodum
matliematieorum hujusmodi inlinitum iu ordiuc ideali,
viget
— in ordine reaH, —
:
cunc. ; ncgo ((Jntol., n. 88, 89). Unde ncgu

couscqucns ; seeiis aurerrelur aclualitas j)ura nalurai Dei.
55. Hinc primo in Deo nulla est compositio physica.

Fusius 1° Dcus non est materia prima.
: liajc enim cst —
pure potenl ia, onmino indelerminata, imperfcctissima et prope
nihil ergo magnopere dilTert ab Ente Infinito et Actu Puro.
:
— Similiter est iners et passiva, dum e contra Deus est motor

Primus, omnino activus.
2" Deus non est jorma corporis, nec jctiam mundi. Ha^c
enim po.r se non subsistit, sed a materia pendet in esse et in
1. S. Thomas, IbUl. (|. li, a. 7. — 2. Farges, L'i'lr<- dr IUvii, p. :{ll-:J1''i.
SECTTNDA PARS, DE NATUBA DF,I 273
operari, saltem extrinsece ut anima humana. Porro Deus cum

slt a se et subsistens, ab alio pendere nequit.
3° Deus non est corpus, ex materia et forma compositum.'
Taiis enim compositio ab alio fieri debuit, ab eodem destrui
potest, et finita dici debet, utpote elementis finitis constituta.
Deus autem est ens a se, independens et Infmitum.
Hinc « Spiritus est Deus )), ut dicit Scriptura, quae tamen
brachia, oculos et membra, sensu metaphorico, Deo tribuit.
— Imo nam
immaterialitatem necessario
est spiritus purus, «
sequitur intellectuahtas, et ita quidem ut secundum gradus

elongationis a materia sint quoque gradus intellectualitatis ' )).
Hinc etiam in Deo nulla est compositio metaphysica.

56.
Fusius 1° Non componitur actu et potentia.
: Quod enim —
habet potentiam, movetur ad actum, sicque perficitur, novum
esse acquirendo. Porro Deus est motor immobilis qui perfici
nequit, nec aliquid acquirere potest. Ergo Deus est Actus
Purus, seu Actus « irreceptus et irreceptivus )>, quia sine po-
tentia est in qua recipiatur aut qua recipiat (Ontol n. 27). ,
2^ Non componitur essentia et existentia. — Nam Deus est

Ens necessarium et subsistens sed in tali, ente essentia ab :
existentia non distinguitur. —

Caeterum existentia est quasi
actus relative ad essentiam in qua recipitur et quam perfi-
cit in Deo autem non est potentia et actus (Ontol., n. 32-35).
:
3° Non componitur supposito et natura propter easdem :
rationes, siquidem subsistenti^ est actus relative ad naturam

quam perficit (Ontol., n. 107).
4^ Similiter non constat suhstantia et accidentihus, siquidem
et ipsa accidentia sunt determinationes substantiarum, quae
sunt in potentia ad ipsa sicut ad perfectiones (Ontol., n. 112).
Hinc altributa Dei sunt essentialia, seu « unum et idem est
ejus essentia cum attributis ^ Ideoque minus recte dicitur
)). :
Deus hahet veritatem, potestatem, etc. melius vero Deus est ; :
ipsa veritas, potestas, etc. seu est « sua Deitas, sua vita, sua
;
esêntia, suum esse '^

)).
5° in Deo non sunt attrihuta realiter distincta tum

Denique :
quia ex dictis idem sunt ac essentia divina tum quia pro- ;
prietates inter se diversa; evidenter supponunt respectivas

limites et imperfectiones, quas in Deo infmito ponere non licet.
f. ThesisThomisticaXVIII'». —
2. Contra Gent., L. I, c. 22. — 3. Sum. Theol.,
p. I, q. J, a. ;J, \
;
—S. Augustinus, Medil., c. xu cL xix.
57. Qusenam ergo sit distinctio attributorum Dei tum inter se,
tum ab essentia divina ? — Non esse realem de fide est, ait Sua-
rezius unde « haeretica » est sententia « cujusdam Gualteri »
:
et Gilberti Porretani, -qui distinctioncm proprie realcm posue-

runt '.
Utrum vero sit mere logica, vel virtualis, vcl etiam formalis,
gravis exurgit disceptatio inter Nominales, Tliomistas et Sco-
tistas ^. Sed distinctionem formalem Scotistarum in Ontologia
(n. 53) jam rejecimus aliunde « constat nomina quse Deo attri-
:
buuntur non esse synonyma, quamvis rem omnino unam signi-

ficent ». Ergo distinctio virtualis cum fundamento in re admit-
tenda est siquidem attributa Dci extra Deum diversos effectus
:
producunt, et conceptus inter se distinctos fundant eodem fere

modo ac lumen solis refringitur in septem colores arcus coelestis.
Non ergo errat intellectus noster, quando Deum, quem agnoscere
non potest nisi per conceptus incompletos et praecisivos, variis
nominibus exprimit ^.
58. Hinc tandem in Deo nulla est compositio logica.
I. Arg. gen. —
In entibus, quse species et genera constituuiit
inveniirius relaliones a^qualitalis vel similitudinis, et siinui
unarn alteramve difrerenliam accidentalem aut essentialeni.
Videlicet individua ejusdem speciei, v. g., homines, aequah-
tatem naturae important, discrepant autem' noimulhs acci-
dentibus. Simihter, inter species ad idem genus referendas,
V. g., leonis et hominis, similitudinem sub quodain respectu,
et quamdam difTerentiam essenlialem coniperimus.
Deus autem cum entibus omnibus quibus species et genera
constituuntur,non habet similitudincm,nisi tantum analogice';
quippe Deus est necessarius vi sua; natur», ca^tera auleui
omnia sunt essentiahLer contingentia. Praiterea, in Deo luilUi
est proprietas accidentahs et attributa Ejus non discrepant
ab Illius essentia quapropter Deus, non secuiidum unam
:
alteramve proprietatem accidentalem aut essentialem, sed

secundum toLam essentiam, cajtera omnia transccndit.
Ergo tandem Deus non continetur in specie iiec in genere.
II. Arg. spec. —
Deus est Ens subsistens unde esset genus :
vel quatenus ens, vel quatenus subsisLens. Porro

1'^ iNon est in genere entisy ut vohierunt Nominales et ilos-
mini, nam ens non est notio generica. « Omne enim gcnus
1. Suarez, De Deo, L. I, ch. x. —

2. Cf. Lherminier, Disserlalion sur la <lis'
linrlion <Ii:s ullrihuls dr JJiru —
Cl'. Ucvur, Tliomislr, 1!)13, p. IT-^H ; —
S. Basi-
—
lius, Kpist., 80 — ;
Fenelon, De V Exislence dc Diru, p. II, cli. v(, a. 2.

—
;
3. Roaldis, />cs 1'enseurs du jour, p. 320. 4. Conlra Gcnt., L. I, c. 29, 32, 33, 34.
:
SECUNDA PARS, DF, NATTtrA DEI 275
habet dilTerentias, qiise siint extra essentiam generis ; nulla

autem dilTerentia potest inveniri, quae esset extra ens, quia
non-ens non potest esse difTerentia unde relinquitur quod ;
Deus non sit in genere entis », seu quod Ens simpliciter non
'
sit genus (Ontol., n. 8).

2° Non est in genere sichstantise. Quo in casu, substantia
univoce conveniret Deo et creaturig sed non ita est, nam ;
substantia Dei est a se, per se, absque accidentibus, dum sub-
stantia creata nec a se existit, nec per se subsistit et substra-
tum est accidentium.
Hinc Deus defmiri nequit caret enim elementis defmitionis
:
logicae (infra, n. 140).
59. Hinc circa Dei simplicitatem plures erraverunf

1° iÎnlerialistx hi enim, post David dc Diiian, « stultissime »
:
ponunt Deum esse materiam, ab eaque, vi progressus infmiti, res

omnes.
2° Gentiles, Anthropomorphistse, Stoici, — quorum ahi for-
mam corpoream Numini tribuunt, ahi contendunt Ens supre- — —
mum, haud secus ac hominem, habcre pedcs, brachia, oculos,
alii tandcm Dcum animam mundi, mundum vero ingcns Animal
essc vohint.
3° Denique Pantheistse, qui Deum ab hac univcrsitate non esse
distinctum, aut res mundanas ab essentia Dei emanasse docuerunt.
ARTICULUS IV.
De Immutabilitate Dei-.
60.Utrum et quonam sensu Deus sit immutabilis ?
Immutabihtas est attributum quo Deus ab omni mutatione
immunis est (OntoL, n. 87). Est autem mutatio transitus de
uno modo ad alterum modum se habendi.
Porro res contingentes, etiam spirituales, et in esse et in
operari sunt natura siia mutabiles eaque variatio jure di- :
citur imperfectio, quam a Deo amovere oportet. Hac igitur

perfectione gaudet, juxta quam nec in sua natura, nec in suis
decretis, variationem experiri potest. Unde sit
THESIS
Deus est absolute immutabilis.
A. —
Arg. gen. —
Deus est ens a se, infmitum et simplex.
Porro 1° Ens a se est immutabile secus esset « ahquo :
1. Sum. TheoL. p. I, q. 3, a. 5. — 2. Farges, ibid., p. 324-330.

modo ad mutandiim
in potentia » et sic alius esset a quo de '
;
facto vel de jure mutaretur, proindeque jam non esset a se.

20 Ens infinitum est immutabile non enim potest aliquid ;
acquirere vel amittere, amplius enim non esset infmitum.

30 Ens simplex est immutabile mutatio enim importat :
compositionem partium, quarum una permanet, dum alia,

mutatur. —
Ergo Deus est absolute immutabilis.
B Arg. part. —
Duplex est immutabilitas physica seu :
in natura, moralis seu in decretis voluntatis. Porro

10 Deus pbysice immutabilis est in sua natura, nam
a) Non mutatur in sua eocistentia, nec de non esse ad —
esse, quia non causatur, —
nec de esse ad non esse, qma cst
ens necessarium.
h) Non mutatur in sua essentia ;
— tum quia ejus essentia
non minus est necessaria quam existentia a qua reapse non

differt, — tum quia transformatio substantialis competit tan-
tum entibus materia et forma coalescentibus.
c) Non mutatur Sunt enim idem ac es-
in suis attributis.
sentia caiterum evolutionem non habet Actus purus.

:
20 Deus est moraliter immutahilis, duplicem ob causam.

a) Non mutatur in decretis suis mutatio enim hujusmodi :
supponit dcfectum in intellectu, qui ab initio non perpendit

omnia diHgenter, —
aut arguit imperfectionem in vohintate
qua;, modo rem unam, modo aham, sine ratione
sufTicienti
prosequitur.
Nec ei adduntur noi^se relationes, saltem reales.
h)
Rela- —
per enLitatem in
tio enim rcahs non advenit in ahquo, nisi
eo novam. Entitas autem nova Actui puro nunquam addi

po-
test, sed tantum creaturis, qua3 a Deo esse accipiunt. Quare, —

pcr crcationem, sine mutalione reah in Ipso, Dcus fit
Donu-
nus, Provldus..., eodem ferme modo ac mons immobihs,
inodo
invenitur, qui sohis
ad sinistrnin, modo ad dexteram viatoris
mutatur.
61.Hinc Deus >^c/ws Purus, non rh Fieri dici potest.
scu poLius inuniiLaltihs « F>go
l-:sL Aclus Parus imniohilis
10 "^
:
non quod (^tiam rocensoLur « inLcr vulgans

Dominus oi nniLor » '
phih>sophi8B decrcia 'm). - Cavc tamen nc immuLabiliLas

cum
1 Sum ThroL. p. I, q. '), n. 1 ;

-- S. Augustinus, dr TriniL, r. iv. — 2. Aris-
toteles, Mrhii>l>- >^'x. <•• vi. — :!. IVIalachias. jii, (1. î. Sallustius.
inactivitate et infecunditate conlundatiir nam Actus Purus :
summa activitate prseditus est, et, sine niotu, operatione indefec-

tibili gaudet.
2° Non ad sensum Heracliti, Hegelianorum et Berg-
est rb fieri
sonistarum juxta quos Deus non est, sed fit indesinenter, et pro-
—
:
gressus indeliniti legibus obteraperat *. Sed contra g :
a) Actus in universum prior est quam potentia. Ergo Ens Pri-

mum est actus et non potentia. —
Antecedens probatur in Onto-
logia (n. 31), praesertim eo quod actus non pendet a potentia, sine
qua csse potest, dum potentia omnino dependet ab actu, sine quo
nunquam transiret ad actum, et nihil esset nisi mera impotentia.
Unde potentia ut nota entis dependentis seu contingentis merito
habetur, et a conceptu entis necessarii omnino excludenda est.
6) Speciatim Renan frustra duplicem Deum agnoscit unura :
immutabilem et aeternum, sed mere abstractum, alterum realem %

sed imperfectum et progressus capacem « En ce sens, inquit, :
Dicu sera plutot qu'il n'est ii est in fieri, il est en voie de se faire. »
;
Sed, ex una parte, Deus idealis est mera fictio, ut alibi diximus
(n. 53) ex altera parte, Deus ad progressum habilis, non differt
;
ab hac rerum contingentium universitate « l\ est synonyme de :
la totale existence. » Quapropter systema progressistarum nihil

est nisi panthcismus immanens, et omnium crassissimus, ut infra
videbitur (ii. 104-107).
ARTICULUS V. 9
De Mternitate Dei \
62. Quid sit in Deo ceternitas ?

Celeberrima est definitio aeternitatis a Boetio tradila « In* :
terminabilis iîtae tota simul et perfecta possessio. »

Dicitur —
1° possessio et sane Deus habet dominium ple-
:
num vitae cujus vero creatura usumfructum tantum possidet.

;
— 2° Est possessio pitae nam « vita est perfectissimum esse,

:
ac proinde in ejus possessione merito ponitur aeternitas,

quae est perfectissima duratio ». 3^ Est possessio vitae
' — '"
interminabilis ; haec enim « principio et fine » caret, et ideo

sempiterna dicitur. — 4°
Est possessio tota simul seu simul-
tanea, in qua scilicet nec gradum, nec successionem numeri-
cam invenies et proinde diilert a tempore, necnon ab aevo
: :
in utroque enim habentur numero iinitse successiones (Ontol.,

n. 149). —
5° Hinc est possessio perfecta, nempe tum ratione
1. Farges, ibid., 328-330 cf. Theorie fond., p. 192 et seq. La philosophie —

de M. Bergson, p. 2t>7 et seq.
;
— ;
2. Les Sciences de la nalure el les Sciences hislor.,

—
1803. — 3. Farges, ibid., 330-337 —
Cf. Dict. de Theol. calh., art. Eternite.
4. Lessius, de Per/ecl. nioribusque div., L. IV, c. 1.
;
—
j. iS'am. ThcoL, p. I, q. 10,
a. 1.
16
278 THEODICfiA SfetJ THEOLOGIA NATtTfiALlS
objecti seu vitse infinitae quae possidetur, tum raUone inodi

quo reapse possidetur.
Ex quibus tria inferre licet :
— 1. iEternitatis duplex est
elementum, unum materiale, nempe sempiternitas, alterum
formale, nempe 2. Vox porro
simultaneitas possessionis. —
« seternitas » positwa hinc non praecise
non est negativa, sed :
sempiternitatem, sed magis simultaneitatem vitae designat. —

3. Denique aeternitas est quasi species immutahilitatis nam :
immutabilitas est attributum « commune », secundum quod

oniriis nmtatio a Deo removetur aeternilas vcro specialem ;
temporis finiti vicissiludinem ab ente necessario rcmovet.

63. Utrum Deiis in sensu definitionis sit ceternus ?
Ad hoc tiia requiruntur et sulficiunt : vidchcct ut Dcus

initio, finc et successione careat. Unde sit
THESIS
beus est aeternus seu initio, fine et successione carens.
— ex qualuor
Probatur jam tuto attributis in positis :
Ex
i^ — Deus
aseitate. Ens a nccessariurn sub- est se, et
sislens. h>go — initium habcre nequil, nam haberet iliud
*ab aho — nec finem habere potest, jam enim non
; ens esset
necessarium — nec tandem ;eo succedit nam non in esse, esse
recipilur Deo, propler identitatem
in esseritiae et existentiae.
2^ Ex — Deus cns absolute perfectum sed
injinitate. est :
ens temporaneum perfectum nequit nam —

infinite esse :
a) limitalur numcrica scmpcr

serie — co inve- cl linita ; b) iri
iiiiiiilur praeteritum et fuluruin, ([uibus liic ct nuric indigct,

ac proinde vita tanlum ])arliah et quasi stillante {goutte d
goatte), non aulcm ph;na ct pcrfccla fruitur.
3^^ Ex simplicitate. — i_)cus cst absohilc simph'x : crgo cjus
existcnliani cuni essenlia uniii al) iiiilio, aul ab ca separari in
iinc, aut gra(hilim ci coiiiinunicari (h^cursu tcmporum, concipi
non potcst.
4^* Ex immutnbiiitdlc. — Dcns cst immutabiiis ; scd inihuni,
successio ct finis, iniilal ioncni (|uan)(lam in natiira aiil in ac-
libiis iiiipnilanl ; ergo « ralio jrlciiu lal is (•ons«M|uihir iiiiinii-
tMbiblalcni, siciil ratio tcniporis (onsccpiitur nioluin '

».
(ûin ctiam Dciis « ncc soliiin csl alcrnus, scd cst sua aetcr-
nilas, suum esse uniforrne ^ ».
J, Siini. 1 ln'i)l.,
I».
I, <|. H), ;i. li. — li. Siiiii. riiKiL, iliiil.
64. Hinc Dei seternitas imaginari nec potest, nec debet.

1" Non
potest imaginari res, cujus iniago e rebus s(uisibilibus
liauriri non poLest. l'orro tale est Imis in quo nec initiuni, ncc
successio, noc finis est in ({uo neque praeterit uni, necpio futurum
;
est, se(i pcrenne prajsens, dum fluxu.saeculorum mulatio lit tan-

tum in creaturis. —
Non desunt tamcn exempla quae rem illus-
trant, Rcspectu temporis,« image niobile de rimmobile cternite * »,
a^ternitas non incongrucnter assimilabitur immoto ceiitro, quod,
([uum individuum sit et pcrmancns, vi linearum quaj inde ducun-
tur, punctis omnibus splierae rospondet, (juae circa ipsum forte
volvatur. Vel ctiam setcrnitas comparari potest axiomati mathema-
tico vel geometrico, (juod ncquc in jDraeterilo, inccpit essc, ncque
in futurum desinet, sed sinc ulla vicissitudine totum simul ct
porfectum oxistcre concipitur.
2° Nec debet imaginari, imprimis tanquam succcssiva seu indcfi-
nita duratio. Ilinc est enim cur Lockius, Clarkius et nonnulii
Scotistae orraverint. — Nam
Lockius perperam asseruit aetorni-
tateni constitui ex iiifinita temporis multijjlicationc aliunde ;
—
Clarkius voluit tempus abstractum, et ideo numerum instantium,
ab aeternitate Doi non esse distinctum Scotistse vero nonnulli ;
—
docuorunt aetornitatem non excludere successionom ct illani
dofiniunt seriem infinitam instantium sine initio ct sine fino
: ((
sibi succodontium ». Falsae sunt istae scntontia), quae succossionos,

casquc numcro infinitas, in aBternitate Dei rcponunt. ,
ARTICULUS VL
De Immensitate Dei -.
65. Quomodo immensitas definiri possit ?
Immcnsitas est attributiim, quo suhstuntia, Dei est actuali-
ter aut iîrtualiter, prsesens omnibus, quin ab illis definiatur.

lo Dicitur attribulum quo substantia Dei est praesens omni-
bus entibus. — Nempe « (Deus) esl in omnibus per j)otentiam,
in quantum omnia ejus jjotestali subdunlur. Est jDcr scientiarn
in omnibus, in quantum omnia nuda sunt et aperta oculis
ejus. Est in omnibus jDer essentiam, in quantum adest oni-
nibus ut causa essendi ». Porro immensilas designat pr&e-
^
sentiam non solum per potentiam et scientiam, sed imprimis

per essentiam suam intimam '.
2° Additur Deum esse praesentem omnibus actualiter aut
virtualiter. —
Actualiter, scilicct rebus creatis omnibus et
singulis, quod est ubiquitas seu omnipraesentia virLualiter, ;
1. J.-J. Rousseau. — 2. Farges, ibid., p. 337-344. —

3. Sum. TTicoL, p. I, q. S,
a. 3. — 4. Cf. Lessius, ibid., L. II, c. 1 ;
—
Surn. TheoL, p. 1, q. 8, a. 1-2.
^80 THEODICEA SEU THEOIOGHA NATUBALIS
scilicet entibus, iocis aut spatiis mere possibilibus, quibus

praesentiam suam exhibere potis est, et hsec est proprie im-
mensitas... Quare actuahs omnipraesentia est quasi pars im-
mensitatis, immensitas vero non tam est praesentia, quam
jus ad prffisentiam indefmitam.
3° Vi immensitatis, Deus adest omnibus, quin tamen ab
ilHs definiatur. Nempe — a) Deus non est in loco circumscrip'
ti^^Cy quod spatio clauditur et circumscribitur
sicut corpus ^
— h) Deus etiam non cst in loco definitiê^ sicut spiritus creati,

;
quorum actio certos Hniites excedere nequit sed c) Deus ;

—
modo sibi proprio et inefTabiH est in omnibus et ubique :
nusquam vero continetur, sed onmes Hmites, omnia loca

superexcedit et transcendit (Ontol., n. 141).
Ilinc immcnsitas Dci, ctsi negativc concipi?itur a nobis, est
attributum maxinie positivum, nec diffcrt ab essc diviiio. Nam,
priusquam mundus ficrct, Dcus crat immensus, et tunc orbi tcrra-
rum codcm modo adcrat, quo nunc adcsse dicitur cnti merc pos-
sibili. jam JDcus pricsentiam suam
Creatione vcro scmcl cffccta,
rclnis pliysicis actualitcr cxhibuit, scd ilHus immcnsitas iion csl
aucla. Undc S. Bernardus « Ubi crat, antequam mundus flcrct, :
ibi cSt. Non cst quod quajras ultra ubi erat prtcLcr ipsum nihil :
crat ergo in seipso crat '. »

:
66. Utrum Deus in sensu definitionis sit immensus ?
THESIS
Non ubiquitate tanturn, sed immensitate gaudet Deus.
Probatur per partes. A.

I. Deus est ubique. Revera ubi —
operalur, ibi Dei virlus est. Atqui Deus operatur ubique,
ut opcri suo conferat « esse », « virtutem « et « operatio-

nem ». Ergo Dei virtus ubique est. Sed ubi Dei virtus est,
^
ilî cjus substantia, ob idcntitatem virtutis ct esscnti<3e. Ergo
Deus ubi(/ue est per subslantiam suam.

13. — Deus est imrnensus. Ibi Deus est virtuaHlcr, ubi res
esse possunl, nuUa tamen sine Ipso ; sed in spatiis possibiH-
bus ros exisl cre ])ossnnt, ucc lamcn siiic Dcu), (|uia nihil csse
])()lcsl nisi ])er Euni er<^) in s|jaliis

'
;
])()ssil)ilil)us Dcus cst
virtuaHter, et per hoc immensus est.
Uti vi(J(!S, arguiricMhnri ruri(lanicMtale in gratiam irnrrrcMsitatis
diviriJC Irr ridarirr irr .ixiornah; sc.lrolastico Nori <'sl, actio iu : <(
Gregorius IVIagnus. Mor., xvi. — 2. Dc Consideralionr, 1-. V. c. G —

1. S.
Billuart, (/> Uro, tlisscit. III, n. (i — Suarez, dc Dco, c. II, ii. S. — ;{.
;
Suni.
—
;
Tlicol., [>. 1, p. '•) î. Siuii. Thcol., ibid., q. \.

(listanssiqiiidem agons opori suo conjnngi debet. Unde opora-

)> ;
Dei in rcl)us, quae dicitur virtualitcr transiens, est ratio for-

lio
nialis, propter quani Deus existit intirne in rebus :idcm est Deum '
(^sse in creatura (luam iMim creare creaturam. Ita Thomistse —

adversus Scotistas. qui contondunt agens summe poriectum,
;Hfionem suam in distans exercere posse, pcr actionem a so
(lilTusam s(hI immerito, siquidcm principium
; « non est actio :
in distans » est metaphysicc verum, (juiim actio ab agente

soparari nequeat (Onlol., n. 133).
Probntur in umversum ex atlrlhutis supra relatis.
II.
i^^ Ex
aseitate. —
l^^ns enini quoniodocuinque localisatum,
(>st in potentia ad esse in tali aut tali loco sed quod est in :
potentia a<i esse vel ad non esse in tali vel tali loco, habet su-
pra se ens in actu, et ita est ens ab alio. Nec dicas Deum —
ipsuui esse in potentia saltem ad loca possibilia haec enim :
implentur creaturis, quin mutetur Deus, eodem ferme modo

ac corpora lumen solis pervadunt, quin sol mutetur.
2° Ex infinitate. —
Si Deus immensitate careret, eo ipso
< jus virtus esset limitata ; sed est illimitata, ergo et immensa.
3° Ex — Deus
ita simplex est ut sit Actus
simplicitate.
Purus scd ens in loco positum, est in potentia ad esse, nempe
;
ad transeundum de uno loco ad alium locum ergo Deus ;
non potest loco coarctari.

4° Ex — Ens
in loco positum, transire po-
immutahilitate.
test in alterum locuin, quod fieri nequit sine mutatione.
5° Ex seternitate. —
^ternitas excludit successionem etiam
in actibus sed ens in loco positum praesentiam suam diver-
;
sis entibus successive tantum exhibere potest : quod evidenter

rationi feternitatis repugnat.
Non est ergo Deus in loco ad modum loci, sc. definitive,
praecipue localiter, sed ubique est et immensus ^
Hinc satisfit erroribus circa Dei immensitatem.
67.
Prinius est quorumdam, imprimis Manichseorum, qui negarunt
Dei omnipraescntiam ». Sic nonnulh cum Cartesio ^ autumarunt
((
Deum non esse praesentem ubique per esscntiam, sed tantummodo

por potentiam ot scientiam. Manichaei vero putabant non osse in
omnibus per potentiam, quia, secundum eos, spirituaha tantum
-tibjecta essont divinae potcstati. —
Cujus quidem asserti lal-
itas satis patot ex dictis.
Secundus est Newtonii et Clarkii qui tcnuerunt immcnsitatom
'sse spatium infmitum « Dicu, disent-ils, n'est pas le temps et
:
Billuart, dr Dro, dissert. m, a. 6.

1. —
2. S. Gregorius Magnus, de Sum. Bono,
c. n. —
3. Itein Fenelonius, Exist. de Dieu, p. ii, n. 103.
IQ.
Tespace, mais, en durant partout et toujours, il constitue le temps
et Tespace '. » —
Quod est falsum, scd habet speciem veri :
siquidem spatium est possibile per immcnsitatem Dei, sinc qua

numquam actuari posset.
Tertius est scepticorum, imprimis Bayl.e, juxta quem immensi-
tas et simplicitas in Dco conciliari nequcunt. Scd c contrario —
Deus est immensus eo quod sit absoiute simplex nam, quum ;
Deus sit simplicissimus, non est prsesens omnibus per contactum

quantitativum, sed por operationcm suam, seu pcr contactum
virtutis.
Quartus est atheorum ct pantheistarum, qui spatium universum
asserunt esse collectionem omnium rerum. Sed priores qui hoc —
spatium sine Deo immensum ponunt, jam confutati sunt poste- ;
riores vcro qui hanc collectioncm immensam volunt csse Deum,

mox confutal)imus (n. 105).
ARTICULUS VII.
De Unicitate Dei^,
68. Utrum et uonam sensu Deus sitûnus et unicus ?
THESIS
Deus est unicus, i. e., sibi consortem habere non potest.
Probatur thesis ex omnibus aliis attributis jam expositis.

1° Ex aseitate. — Deus cst ens a se et ideo necessarium, Scd
ascilas pliiribiis, ncc incsse, ncc communicari potcst. — 1. Plii-
ribus inesse nequit, nam cum sufTiciat unum ens a se, ca3-
tera non modo non sunt necessaria, sed etiam sunt inutilia :
qua) vcro sine ratione sunt, inexistere dicenda sunt. — 2. Plu-

ribus communicari nequit, quia plures dii, qui, juxta mytholo-
giam, extra Deum in tempore jênerarentur, jam essent a se
simul et ab alio quod est contradictorium. Ergo Deus uni-
:
cus est.
2° Ex infinita Dci perfectione. Deus est infinitus sed — ;
Ens infinitum non potest essc nisi unicum ergo Deus unicus ;
est. — Minorem sic confirmat S. Thonras : « Si essent plures

dii, oporteret eos difTcrrc ; aliquid ergo conveniret uni quod
non convcniret altcri, et, si hoc essct privatio, unus non csset
sirnpbciter perfectus si ; autem hoc esset perfectio, alteri co-
ruin (lecsset. ImpossiV)ile est ergo plnres csse dcos » •'.
3° Ex simplicitate Dei. Deus est absolute simplcx sed — ;
eus absolute simplex est unicum ergo Deus unicus est. :
1. Am. de Margerie, TkAnd., tom. ?, p. .110. — 2. Farges, iMrf., p. 100-^09. —

3, Sum. TIicjjI., p. I, q. 11, a. 3.
:
SECUNDA PARS, DE iNATURA DEI 283
Minor sic probatur in ente quam simplicissimo, princi-

;
pium naturae est ipsum principium individuationis. Ergo Deus,

per hoc quod est Deus, est hic Deus. Porro hoc est quid unicum
V. g., id quo Petrus est Petrus, non potest aliis hominibus
convenire. Idcircb unus est Deus, eodem ferme modo ac « si
Socrates per id esset homo per quod est hic homo, sicut non
possunt esse phires Socrates, ita non possent esse plures ho-
mines '. Hoc autcm convenit Deo ».
4° Ex immutabilitate, seternitate et immensitate simul. Hsec —
tria attributa sunt incommunicabiha. Ergo Deus uriicus est.
Probatur antecedens, nam in hypothesi plurium deorum :
— 1. Nullus erit immutahilis, sed singuH erunt in potentia,
saltem ad perfectiones quibus ahi individuantur. 2. Nullus —

erit seternus, nam per se solum nullus habebit totam et per-
fectam vitaj possessionem '. 3. Nullus erit immensus, si- —
quidem nuUus erit praesens entibus quae ab aliis produceren-
tur. Ergo unus est tantum Deus immutabilis, aeternus et
immensus.
Confirmatur thesis : —
tum pro doctis ex unitate mundi :
ncmpc mundus unus porro unitas mundi arguit unum.ordi-

est
natorom ere:o ordinator mundi scu Deus, unus est ^
;
;
tum pro : —
viro catholico ex auclorUale Scripturae et Ecclesise « si q\iis *
:
unum verum Deum visibilium et invisibilium Creatorem et Domi-

num hegaverit, anathema sit *. »
Jamvero unicitati Dei contradicunt Dualismus et Pobjtheis-

mus. Unde
§ I. De Dualismo.
69. Quid sit dualismus et quid de eo sit sentiendum ?
Dualismus est systema eorum qui duplex admittunt princi-

pium primum, nempe Deum et materiam, êl principium —
a quo bona procedunt et alterum a quo mala sumunt exordium.
— Prior dualismus philosophicus, posterior Manichseismus
seu dualismus theologicus appellari solet.
qui Manichaeus quoque dicitur, e Perside oriundus circa
iNIancs,
annum 240, duahsmum ad tria puncta revocavit 1° Duo sunt : —
principia, unum a quo hona procedunt, et alterum a quo mala
dimanant ;
—
2° Duo hsec principia sunt aiterna, et a se invicem
— —
— 1.
3.
Sam. Theol., ibid.
Farges, ibid., p. 307 Cf. — Sum.Sum.
2. Theol., ibid.
TheoL, p. 1, q. 11, a. 3.
;
4.
Lessius, ibid., L. IV,
— c. ii.
Cf. Deut.,
VI, 4 xxxii, 39 ; —
Is., xliv, 6.
;
—
Ps., xvii, 32 Marc, xii, 29 — — / Cor.,
vin,
;
6. — T). Concilium Vaticanum, Const. Dei Filius, can. l.

; ;
284 TIIEODICEA SEU THEOLOGTA NATLRALIS
non pendcnt ;
—
3° Principium malum scmper ncccssarioque
dimicat adversus principium bonum, et omnia quaj dcfluunt a
bono, divexare non cessat.
Huic recens adhaeserunt Stuart MilP, Spencer -, Proudhon et
PessimistaB. Contra quos sit
THESIS
Dualismus, quicumque siu rejiciendus est ^.
Reiêra falsus, contradictorius, inutilis et perniciosus est,

1® Falsus est. Nam
probatum est primum principium essc
independens et infinitum. Si autem duo vel plura essent rerum
principia, aliquid conveniret uni quod non alteri, et unum
ab alio penderet v. g., Deus in creando a materia penderet
:
et ab ea limitaretur sicque neutrum dici posset independens et

;
infinitum. Ergo non duplex est primum principium.

Dices principium malum osse inateriam primam ot prope niliiL
—
:
Resp. Hoc 1° existit realitas necessaria oxtra Doum

posito
—
:
ipsum 2° jam non est independcns Ipsius operatio, quae nihil

;
per se sine materia producere valet 3° denique ab Illo non

;
—
pendent opora mundi, saltem in esse suo substantiali. Porro hcec
omnia falsa sunt.
2^ •Contrndictorius est. Duo cnim piinia prlncipia sunt simul
infinita et non infinita —
sunt infinita, siquidcm sunt a se,
:
aseitas autem importat infinitatem non sunt infinita, duo;

—
cnim infinita sesc invicem excludunt.
Imo, hypothosi Manichseorum, sunt ontia ct non ontia.
iu —
Sunt cntia, nam simpliciter et a sc subsistunt Non sunt cntia, : —
nam principium bonum attributis fruitur sui dcstructivis ost :
cnim indopendons in esse ct dcpendens in operari, infmitum in

csse ct finitum in oj)crari... ctc. principium vcro malum est
;
purum nihilum nam, sicut omno ons cst honum, ita mahim ost
;
privatio boni, ideoquc principium summo malum est summa

rcalitatis privatio. Unde S. Augustinus « Vos, (o Manichaji !) :
colitis oa quae ncc afiquid sunt, quorum prorsus nulla sunt'*^ » !
3® Inutilis est. Excogilalus cnim dualismus vcl ad fuit

mysterium creationis vitandum, vel ad explicandam mali exis-
tentiam. Porro ex utraque parte incassum evadit. Nam —
1. in hypothesi materia? ajternae, Principio alteri non incumbit
quidem tamon formaruin subslantia-

crcatio matcria', l)ene
lium, praiscrtimque anima^ humanai si autcm formas ctiam :
1. Mdmoires. — 2. Vrincipes de JUolofîe. — 3. Farges, ibid., \'i2. — -i. Contra

amtum, L. XX, c. 9.
SECUNDA PAR8, DE NATURA Dpi 285
subsistentes creare valet, cur non ipsam materiam '

? — 2. In
hypothesi vero Principii summe mali, tunc ilhid Principio Bono
si primum,
erit vel inferius, vel superius, vel a^quale viribus :
nullum erit in mundo malum

secundum, nullum erit bo- ; si
num si tertium, neque bonum, neque malum.

;
4° Denique perniciosus est. Si enim malum et peccatum tri-

buantur materiae vel nescio cui Principio malo, jam pereunt
libertas, imputatio, merilum et demeritum sicque in vitia ;
cujusvis generis impelluntur homines. — Quod et historia sive

antiqua, sive recentiori comprobatur jam enim in vulgus :
prodierunt dsemonolatria et crimina sectarum Massonicarum,

quae Luciferum Deo opponunt.
Obj. — Est malum
in mundo sed malum procedere nequit ;
nisi a principio ergo existit principium malum.

malo ;
Resp. Dist. maj. est malum in mundo, nempe privatio boni,

:
conc. entitas autcm essentiahter mala, nego. Nam, cx dictis

;
supra (2°) et in Ontologia (n. 65), ens cssentiaUter malum esse

nequil.
Inst. Sed eflectus saltem morahter malus a principio boiio proce-
dere nequit ergo malum nonnisi a principio malo sumit exordium.
;
Resp. Dist. ant. Effectus malus non potcst immediate et directe

:
a primo Principio bono procedere, coiic. mediate et indirecte, nego ; :
nihil enim impedit, v. g., quin Deus nobis largiri queat liberum
arbitrium, ex cujus abusu malum oriatur (n. 139) '-.
§ II. De Polytheismo.
70. Quaenam sint formoB et causce polytheismi ?
A. — Polytheismus est error eorum, qui plures pauciores^ê

deos admittunt, aut numero indefinitos esse putant.
Error ille varias successive induit formas, e quibus prajcipuae
sunt :
1° Diemonolatria scu cultus geniorum, sive bonorum, sive ma-

lorum viguit oHm apud Graecos et Romanos, nunc apud Orien-
;
tales et in Oceania. •
2° Sabseismus seu cultus siderum celeber fuit apud Persas et in ;
Graecia nonnullos sectatorcs habuit.

3° Anthropolatria, ncnipc cultus hominum tahs fuit in Graecia ;
cultus Jovis et Saturni, imperatorum Romae et avorum apud

Sinenses.
4° Zoolatria, id est cultus quorumdam animahum floruit potis- ;
simum in Ciialdaea, in ^lilgypto et in India.

5° Fetichismus, id est adoratio naturae inanimis, sc. fluminum,
terrae, olerum, imo et idolorum viget adhuc in nonnulhs Indise et
;
Africae regionibus : olrm autem grassatus est apud iEgyptios.

]. Farges, ibid., 44:3. — 2. Suin. Theol., la 2ie, q. 79, a. 1, ad 3.
« Porrum et csepe nefas violare et frangerc morsii.
« sanctas gentes, quibus haec nascuntur in hortis,
« Numina *
! »
B. — Tres fuisse videntur causae : sc. adulteratio reêlatio-

nis primdevse, segnities rationis et corruptela cordis humani.
\P Cultus geniorum sive bonorum sive malorum seu dse-
monalatria, traditiones quorumdam populorum de mundi
origine, de lapsu primi hominis, de mercede et poenis alterius
vitae, testantur existentiam revelationis primitivae, quae pau-
latim apud populos a Judaeis distinctos fuit adulterata ^
2° Intellectus segnities et imbecillitas in inquirendis veri-
tatibus metaphysicis non paucos ad polytheismum propulit.
Et vero, ad Deum ascendimus per viam causalitatis quum ;
autem plures sint causae secunda;, inter primam Causam et

eflectus maxime remotos, qui per experientiam innotescunt,
ratio, ex his eflectibus exordiens, saepe immoratur in causis
secundis, et idcirco primam Causam non attingens, incidit in
errorem Sabseismi et Fetichismi.
3° Ullima tandem polytheismi causa repetitur e corruptela
cordis liumani, eaque forsitan est cteteris universalior nam, ;
ut dicit Origenes, « ea quae diligunt homines, deos esse volunt,

et humanis quibusque vitiis et cupiditatibus divinum nomen
adscribunt ». Talis fuit pracsertim anthropolatriae origo^.
71. Quaenam sit ex dictis vera natura et if/s polytheismi ?
A. —
Utruin sc. polytheismus in se essenliahter sit errur
ifilellectus, aut solummodo vohintatis depraâtio, disputatur.
1" Alii, ccrtitudinis fundamentum requirentes ab aucto-
rilalc gencris humani, docucrunt polythcismum non csse
intellcctus errorem propric dictuin,scd voluntatis crimen horri-
bile videlicet, omnes populi dogma unitatis Dei semper agno-
:
vere, Deo autem grates agere noluerunt *. A quibus parum —

recedunt, qui nifiil aliud invcniunt iii polythcismo, nisi qucm-
dam deismum id est, juxta cos, pagani Dcum esse credunt,
;
putaiit autem lUum de rebus mundanis nullain curam habcre :
verurntamcn genios, sive bonos, sive malos, vitae nostrae opitu-
1. Juvenalis. — R. P. Montiton, Cosrnofônu; des Pomolous, in Missions

2. Cf.
—
342
rnllioliqiics, 1874, p. —
Vigouroux, La liiblf. cl lcs Ddcouvcrlcs nwdcrncs
Lenormant, Mnno^raphie.
;
—
Aug. Nicolas, Jitudcs sur le chrislianisnic.
;
—
—
;
Cf. Pluche, /lisloirc du Ciel, t. I, p. 200

.'J. Origines, IIomiL, ii, iii o. ii .Tiidic.
;
;
Itorn S. Catharina, iâlronu philo^-.Dplionun, .id iinporalorcni Maxiiiiimini, Giry,

Vie dos Sainls, 25 iiov. —
4. Ila de Lamennais.
SECtJNDA PARS, DE NaTURA DtJ 28?
admittunt, eosque veluti deos adorant.

iaiiLes vel iiisidiantes,
2° Altera sententia, quae propugnari solet a maxima parte
philosophorum, asserit polytheismum non esse duntaxat vo-
luntatis depravationem, sed inteilectus errorem proprie dic-
tum. Quod probatur historia profana, Scripturis sacris et
auctoritate SS. Patrum nam « quod notum est Dei, manifes-
;
tum est in illis (paganis), ita ut sint inexcusabiles,... sed eva-

nuerunt in cogitationibus suis et ohscuratum est cor eorum ». *
B. —
Igitur poiytheismus error est, sed tantum circa Dei
naturam. —
Ideo vim probantem argumenti moraiis in gra-
V tiam existenliae Dei inficere non potest, siquidem Polytheistai
Deum, imo impiicite Deum unum et supremum admittunt,
nam Deum deorum patrem et rectorem confitentur (n. 34).
Cieterum hic error —
nunquam fuit constans historice :
enim certum est polytheismum non extitisse ante monotheis-

mum - —
nec etiam fuit universalis, nam fatente ipso Renan,
;
nunqiiam viguit apud Judaeos ^ sed et inter gentes muiti

philosophi (ex. g., Anaxagoras, Socrates, Plato, Aristoteies,
Cicero et alii), deorum piuraiitatem deridentes, existentiam
Entis supremi agnoverunt Unde polytheismus ne unici- '. —
tatem quidem Dei inficere vaiet.
CAPUT SECUNDUM.
DE ATTRIBUTIS DEI POSITIVIS \
72. Utrum et usenam in Deo sint attributa positiva ?

A. — Hactenus a natura Dei creaturarum imperfectiones,
V. dependentiam, iimites, compositionem..., per viam
g.,
negationis removimus. Sunt autem in creatis perfectiones,

quas Ipsi per viam afrirmationis tribuere nunc oportet. Nam,
« quidquid est entitatis et bonitatis in creaturis, totum est a
Crcatore. Quod autem est causa aiicujus, liabet iiiud exceilen-

tius et nobiiius. Unde oportet quod omnes nobiiitates omnium
creaturarum inveniantur in Deo, nobiiiori tamen modo seu )>,
1. Ixoin., — Contradicunt
et 20. 2. athei, v. gr., Aug. Comte, Catcch.
— Sum. 1, l'J
—
Brugere,
positiviste ;
de Vera Bcligione, app. xv —2aMgr Freppel,

Cf. Theol., 2se, q.174, a. 6, et q. 94, a. 4, acl 2;
sur S. Juslin, 6«, 7« et 7« Icq.,

p. 110-1G4. — Negat Viardot, Libre exurnen,
3.
;
p. 14, 15. — 4. Cf. S. Cyrillus

—
'
Alexandrinus, Contra Julian., L. — 1 ; Tullius, De natura Deor., L. i, n. 30.
5. Farges, ibid., p. 345 et suiv.
288 THiEODICEA SEU THEOLOGIA NATURALIS
analogicey ut supra dictum est (n. 43). Jamvero inter eas

eminet îtaenim est perfectio, eo quod perfectius est
: vita
vivere quam non vivere. Indubium est igitur Deum vivere.
B. —
Gradus autem diversi reperiuntur in viventibus. Alia
enim, ut vegetalia, naturae viribus inconsciis moventur ad
finem suum alia, scilicet animalia, secundum impressionem
;
per sensum acceptam se ipsa movent alia tandem seu homi- ;
nes, finem sibi prestituere et eligere possunt « quod quidem :
non fit nisi per rationem, et intellectum ». Et in hoc ultimo ^
consistit iîta intellectualis, quse, utpote perfectior, Deo, et

quidem modo superexcellenti, convenire debet.
Jamvero vita intellectualis duabus potentiis ad intra exerce-
tur Intellectu et Voluntatey quas in Deo consequitur Omni-
:
potentia, Unde triplex sit articulus.
ARTICULUS I.
De Intellectu Dei -.
In quatuor paragraphis dicemus : \P de Existentia, 2° de

Objecto, 3^ de Medio, 4° de Proprietatibus scientiai divinae.
§ I. De Existentia scieniise divinse.
Scientia, ut jam diximus, requirit cognoscens, cognitum*

utriusque unionem : unde quaeritur an haec tria sint in Deo-
73. Utrum et quonam gradu in Deo sit intellectus ?

THESIS
Deus intellectu, et quidem infinito, fruitur.
I. — Deum
intelligentia gaudere, sat ex dictis patet.
Imprimis enim ordo mundanus arguit existentiam suprcmae
InteUigeniiai, quam supra (n. 24) diximus csse Deum. —
Praeterea Dcus est Spiritus (n. 55) sed primarium spiritus ;
atlributum est iiiLellectus ergo Deus intellectu fruitur. Quare

6e6;, id est videns, a Graecis perbelie vocatur.
;
Denique fons —
perfectionum moraiium est intellectus, sine quo, iiec vohuitas
hbera, nec amor, nec beatitudo concipi possunt ergo Deus ;
inteiiectu gaudet.
II. — Deuin esse summe intelligentem exinde deducitur.
1. Surn, TheoL, p. I, q. 18, a. :i-3 — Ci. Sertillanses, 6'. Tliuinas, i, p. -.16.
— 2. Farces, ibiU., p. 345 cl suiv.
;
Nam omniiim possibilium reqiiirit inlelligcntiam

prfcîsio
infmitam ;
etiamsi hanc praevisionem absolute non
porro,
requireret ordinatio mundi, illam exigit ascitas divina siqui- ;
dem ens a se est locus, et rallo, et mensura omnium possibi-

lium (n. 29), —
Cseterum intelligere, quod in homine est Hmi-
tatum, est perfectio simplex (n. 49), quae nuUam, si spectatur
in se seu in suo conceptu, impcrfectionem connotat. Sed
ens necessarium hujusmodi perfectiones rerum contingentium
formahter quidem et superexcellenti modo, possidet secus :
enim non esset infmite perfectum et ahqua perfectio deficeret

in causa, qua? tamen adesset in cfTectu. Ergo Deus est in-
telh*s:ens et summe intehio-ens.
74. Utrum etiam et quonam sensu Deus sit Veritas ?

Veritas est ipsum ens quatenus refertur ad intellectum
(Ontol., n. 54) : ergo etiam in Deo. Sit igitur
THESIS
Deus est summa et prima Veritas '.
I.— Est summa veritas et quidem in triphci sensu :
Nam — Veritas a) et esse suntunum et idem. Porro Deus

est summum Ens. Ergo est summa Veritas fundamen.talis.
h) Veritas etiam est adaequatio seu conformitas objecti cum
intellectu ; sed in Deo est identitas (qua major non est confor-
mitas) objecti seu essentiae et intellectus ; igitur Deus est
summa Veritas metaphysica.
c) Denique veritas est conformitas intellectus cum objecto
cognito sed intellectus divinus est conformis, non solum ipsi
:
Deo, sed omnibus rebus creatis quas adsequate cognoscit sicut

et producit ergo Deus est summa veritas logica.
;
Confirmatur, quia intelhgere Dei est causa et mensura

omnis alterius entis et omnis alterius inteUectus, ac proinde
omnis alterius veritatis quae splendet in intellectu creato.
II. —
Deus est prima Veritas. Et sane est Primum Ens —
et omnibus prior, primario seipsum cognoscit, et objectum
est excellentissimum cognitionis creatae.Ergo sub eodem triphci
respectu, in se ct relative ad creaturas, est prima Veritas.
Hinc in Deo est etiam ueritas moralis seu in ordine super-
naturali et in ordine naturah est summe iêrax sicut enim ;
1. Sum. Theol., p. 1, q. 16, a. 5.

PhILOSOPHIA. TOMUS II 17
-
290 THEODICEA SEU TETEOLOGIA NATURALIS
falli non potest, ita nec fallere, quomodocumque loquatur.

Ergo, « supra rationem, nulla tamen
etsi fides sit unquam
inter fidem et rationem vera dissensio esse potest ' ».
75. Utrum ergo sit et quid sit scientia in Deo ?
A. — Scire seu intuitu intellectus veritatem quasi intus

legere ac videre, Deo maxime convenit. Nam, ex una parte,
Deus est summe imo est intellectio actualis, et ex
intelligens,
altera parte, Deus est summa veritas ; sed intellectio actualis
summae veritatis constituit scientiam eamque perfectissimam ;
scire igiturDeo maxime convenit.

Imo, « lux est Deus », ob eminentiam suae scientiae. Nam
eo perfectior est scientia, quo subjectum cognoscens magis
exuitur a dependentia materise : sic intellectus est « magis
cognoscitivus» quam sensus, quia «magis separatus est a ma-
teria ». Quum autem Deus « sit in summo (gradu) immateria-
sequitur quod ipse sit in summo cognitionis » (n. 55).
'^
litatis,
B. — Hinc scientia divina defmiri potest actus purus,
—
;
comprehendens omnem
Est 1° actus seu intel-
veritatem.
lectio actualis unde non est partim in potentia, nec etiam
;
vocari potest habitus. —

2^ Est actus purus seu perfectissi-
mus nempe, Deus seipsum et omnia in seipso cognoscit, actu
—
:
simplicismo et sic designatur modus scientiae divinas.

',
3° Comprehendit omnem veritatem, et hoc verbo exprimitur

hujus scientiae perfectio. —
4° Amplectitur omnem êritatem ;
et illae voces extensionem scientiae divinae significant.

Quae jam ex dictis patent, et fusius statim sunt evolvenda.
§ II. De Ohjecto scientise diiînse.

Deus seipsum et alia a se cognoscit. Haec autem vcl suut
possibiliay vel realia^ sive necessaria, sive lihera. Undc
76.Utrum et quatenus Deus seipsum intelligat ? '•
Primarium scicnliae divinae objectum est id quod Deus anle

alia et in quo alia cognoscit. Porro talis csl essentin dix iiia.
Undc sit
THESIS I
Deus seipsum intuitive cognoscit et perfecte compreJiendit.

I. —
Deus seipsum cognoscit. Ad hoc enim tria requirun-
Conc. Vatic, Const. DciFilius, c. iv —

f;f.*Monsabr6, Conf., 1874. —
2.
1.
Sum.
ThtioL, \>. I, q. 14, a, 1. — ;
3. Surn. Theol., ibid., q. IG, a. 5, ad 1. —

4. Farnes, Ibid., p. 349-3.53 ; —
Sum. Theol., p. I, q. 14, a. 2, 3,
8ECUNDA PARS, DE NATURA DEI 291
tur et sufficiunt : 1® ut Deus liabeat iiiLellectum— 2° ut ;
esse suum sit perfecte intelligibile ;

— 3° ut immediate prae-
sens sit suo intellectui. Sed haec tria in Deo sunt, — qui est
summe intelligens, summa veritas, — — quo
et in duo haec
sunt unum et idem. Ergo Deus seipsum per seipsum cognoscit.
Hinc Aristoteles illum optime vocat voy;o-t{ vo-ô-gws vomii;. : -^
II. —
Deus intuitwe se cognoscit. Duplici enim modo —
quis seipsum dignoscere potest, reflexione et intuitione. Porro
reflexio, qualis in homine existit, aliquid habet imperfectum :
est enim motus ex substantia ad operationes et ex operatio-

nibus ad substantiam, qui supponit compositionem substantiae
et operationum. Ergo Deus, utpote summe perfectus, non re-
flexione, sed intuitione directa se cognoscit. Ergo sine specie —
intefligibiH, qua non indiget, —
ergo sine discursu, quia om-
nia videt in uno '.
III. —
Deus perfecte se comprehendit. Ad hoc enim requi-
ritur et suflicit adaequatio perfecta inter intellectum et objec-
tum ejus. Haec autem perfecta adaequatio, non in homine, sed
in Deo est. — 1. In homine non est, sive quod nostra intefli-
gentia imbeciflis et imperfecta est, sive quod objectum nos-

trae cognitionis non est totahter in actu, et ideo totum actua-
hter intefligi nequit. Inde fit, ut homo nuHius rei, etiam

minimae, habeat comprehensionem adaequatam.
2. In Deo autem perjecta est^ nam ex una parte infinitus
est inteflectus divinus, et
ex altera Deus est totaliter in actu,
cum Actus Purus unde « tanta est virtus Dei in cognos-
sit :
cendo, quanta est actuahtas ejus in existendo ». Ergo per- -
lecla est et Deus perfecte seipsum comprehendit.

Ilinc infinitum homini, non Deo, incomprehensibile est.
77. Utrum etquatenus Deus omnia possibilia cognoscat ? '
Secundarium scientiae divinae objectum est quidquid in sua

essentia et per suam essentiam Deus cognoscit. Unde sit
THESIS II
Deus in seipso, et uno quidem actu, cuncta possibiha cognoscit.

I- — Cognoscit. Possibiha enim nihil ahud sunt quam es-
sentia divina « secundum quod est participabihs secundum
3oo
1. Sum.
— Tkeol., p. I, q. 14, a. 7. — 2. Ibid., a. 3. — 3. Farges, ibid., p. 353
; Cf. Card. Billot, de Deo uno, p. 195.
aliquem modum similitudinis a creaturis ». Porro Deus es-

sentiam suam perfectissime cognoscit non solum in seipsa,
sed et secundum quod participari potest a creat.uns. Ergo co-
gnoscit cuncta possibilia. —
Similiter possibilia sunt ea ad
quae virtus Dei se extendit. Haec autem Deus perfecte cognos-
cit, secus enim suam virtutem imperfecte cognosceret siqui- :
dem « virtus alicujus rei perfecte cognosci non potest, nisi

cognoscantur ea ad quae virtus se extendit ». Ergo Deus co- ^
gnoscit cuncta possibilia.

II. —
In seipso. Vel enim in rebus externis, vel in ipsis,
vel in seipso Deus cognoscit possibilia. Sed duo priora falsa —
sunt, ex dictis de fundamento possibilium (Ontol., n. 38-42).
j[um quidem secus enim scientia Dei, sicut humana, hau-
:
riretur a rebus, quotidie perficeretur, et multiplex dici debe-

ret. — Caeterum, sicut architecti exemplaria suis operibus,
ita ideaj divinai rebus contingentibus prajexistunt.
2""^ etiam nam possibiha, cum habeant csse niere idcale,
:
nonnisi in intellcctu divino exisLcre possunt. Secus cnim —

cum Platone induceretur dualismus, nam ha) forma? separataj
a seipsis existerent nccnon limitaretur Deus, qui illis ideis,
;
tanquam archetypis suorum operum, indigeret.

Ergo in Deo sunt ab aeterno ideaj omnium rerum possibi-
liuin : ergo cognoscit alia a se, propria cognitione « in qiian-
tum essentia sua continet similitudines aliorum ab ipso - ».
78. III. — Cognoscit uno aciu,

Vicet p/ures idese sint in Deo.
A. — Uno Possibiha in mcnte divina sunt ipsamet
actu.
essentia Dei cognita, non praicisc quatcnus in se cst, sed in
<iuantum est « participal)ihs etimitabihs '
» a creaturis. Porro
uiio et eodciii aclu Deus cognoscit essentiam suam, et in scip-
sa, et qualc/ins variis niodis imilabilcm a creatura. Ergo iino
actu simphcissijiio Deus cognoscit scipsum et possibiha.
B. —Sunt ergo plures idese in Deo, tum quia scicntia —
esse iiequit sine quadam ratione interna per quam rerum forma
cxpriinitur iii cognoscentc : ergo « omnium (jua^ cogiioscil,
Deus habet proprias rationcs * » ;
— tum ([uia idca) sunt
exemplaria ad (juarum imitationem Dcus univcrsa coiulidit :
ergo omnium qua) creavit Deus habet proprias ideas. llinc

1. Sum. Thcol., p. I, q. Vi, a. 5 oL 6. — 2. Ibld., p. Vi, a. 5. — '^. Ibid.,
q. 14, a. 4. — 4. SuJii. Tlu.ul., p. 1, (j. 15, a. 2 ;
1,
cf. a. 1, 3.
([.
SKCUNDA PARS, D F. NAIURA Dr:i 293
ideae, quge sunt « principia cognitionis reruin cl gcHcrationis

ipsarum », plures siint in mente divina.
Nec dicas sic in Deum induci compositionem, nam plu-
ralitas se tenet ex parte conceptuum objectivorum, simpli-
citas cx parte actus cognitionis secundum ea
subjectiva),
S. Doctoris : « Cum sint diversae rerum proportiones, necesse
est esse plures ideas, et est quidem una omnium ex parte
essentiae '. » — Hinc in Deo idea multorum, potiusquam
ideae multae.
79. Utrum et quatenus realitaies creatas cognoscat Deus ?

« In Lantum se extendit scientia Dei, in quantum se exlen-
dit ejus causalitas ^ » Unde
THESIS III
Deus realitates creatas, qusecumque sint, perfecte cognoscit.
I. —
Cognoscit. —
Qui seipsum, suamque virlutem cognos-
cit,cognoscit et ea omnia quae operatur. Atqui Deus res omnes
existenles, ut ita dicam, operatur, quatenus cas educit e ni-
servat in esse, et promovet ad agendum. Ergo Deus res
liilo,
oinnes existentes in seipso cognoscit. Quod illustratur —

exemplo artificis, qui in suis ideis artefacta omnia, quai ope-
ratus contemplatur. Porro artifexhujus Universi Deus est.
est,
II. — —
Ergo propria cognitione, cui, sicut scien-
Perfecte.
tiae humanae, crimini verti non potest,' quod ipsam et totain
essentiam reruin cum suis notis distinctivis non attinuat :
si({uidem, rerum, infinite superat spe-

« species factiva
cies a rebus acceptas » et, per eam « omnia in Deo praeexis-
tunt non solum quantum ad id quod commune est omnibus,
sed etiam quantum ad ea secundum quae res distinguuntur ^ ».
80. Dixi : qucBCumque sinl seu res omnes, imo et non-entia.
1. Cognoscit singularia, — contra Averroem et alios, juxta
({uos Deus cognosceret genera et species tantum, non indivi-
dua. Sed contra « Deus, quales producit res, tales coôscit
: :
porro non creat res in genere, sed in individuo ergo notas ;
entium individuales, sicut et genericas, cognoscit ^ »

2. Cognoscit minima, sicut et maxima. Haec enim aequa- —
liter requirunt efficientiam divinam quae enim vilia nobis :
apparent, minu^ distant a rebus maximis quam res maximae

alj iiifinito.
1. Quajst. disp., de Veril., q. 3, a. 2 — Cf. Billuart, de Deo, dissert. V, a. 7.

— 2. Sum. TheoL, p. i, q. 14, a. 11. —;
3. Ibid.,q. 14, a. 6.— 4. Ibid.

294 TIIEODICEA SEU TIIEOLOGIA NATUilALlS
Cognoscit peccatum et inalum,

3. tum quia est supremus —
Judex et Ultor criminis, tum quia Deus physice producit —
res, quae, propter malam voluntatem hominis, malse sunt mo-
raliter, —
tum denique eo quod imperfecte cognosceret ens et
bonum, nisi cognosceret quidquid bono et enti potest acci-
dere, nempe defectus et privationes « sunt enim quaedam :
bona, quibus accidere potest, ut per mala corrumpantur )\ ^
4. Cognoscit non tantum praesens, sed et praeterita et futura,

etiam lihera. —
Etenim « in tantum se extendit scientia di-
vina, in quantum se extendit ejiis causaHtas » porro nihil "
;
efTugere potest Causae primae et universahs causahtatem,

nequidem actiones hberae hominum (n. 119) ; ergo « non tan-
tum quae actu sunt, sed etiam quae sunt in potentia sua vel
creaturae « et ideo etiam hbera cognoscit.
5. Eadem ratione Deus cognoscit futuribilia, hbera. Sunt
porro futuribiha seu futura conditionata, ea quae nec in prae-

terito fuerunt, nec in praesenti existunt, nec in futurum eve-
nient, quae tamen in praeterito fuissent, vel nunc essent, vel
in futurum evenirent, si tahs conditio poneretur, v. g., quid
fecissent Sidonii, si audivissent praedicationem D. N. J. C. :
« Si in Tyro et Sidone factae fuissent virtutes quae factae sunt

in vobis, ohm in cihcio et cinere poenitentiam egissent •'. »
Brevius Deus, cum sit ipsum esse, scit omnia quaecumque

:
sunt quocumque modo ^
§ IIT. De Medio scientise diifinae.
81. Status qucestionis de medio scientiae divinae.

A. — Notiones. —
Ilic tria sedulo sunt distinguenda prin- :
cipium, modus et medium in quo hujus scientiae.

Revera principium qao Deus intclligit cst ipsamct Dci
essentia : Dcus enim « non intelligit per aiiquam specieju,
quae non sit sua essentia '
». — Praeterea, modus secundum
quem Deus omnia comprf^heridit, est actus unicus ct siuipli-
cissirnus, qui rnapso iion (hilert ab esse divino (n. 78). — Tan-
dern, id cujus co^nitio includit cognitionem alteriuSy vocatur
medium in quo Dcus alia a se dlstincta intelligit dc quo luinc. :
B. — Sensus. — Jamvero tria apud omnes indubia videntur :
1. Sum. ThiivL, K«, n. 10; of, n. 9, — 1!. Snm. TheoL. ihiiL, a. 11,
'•r. ji. 13. — H.
j).
lM:iih
i,
\
<|.
I. 21 .
- î. Siim. TheoL, p. i, q. 9, i 9. — 5. Conlra Cvnl.,
L. 1, c. 4G.
Si;«:lM>A PAHS, DF. NATURA DEI 295
Nam 1° Deus omnia in seipso cognoscit ; seciis enim scien-

lia divina partim acciperetur a creaturis, successiva et depen-
dens esset, et idcirco non esset infinite perfecta.
2^ Ulterius autem quaeritur quomodo in seipso Deus omnia
cognoscat ; utrum, contemplatione essentiae suse, an
v. g., in
in suis liberis decretis. Porro de operibus non liheris non
amlngitur quorum quidem mere possibilia in sua essenlia
:
(n. 79), realia autem sive praeterita aut futura, sive absolula
aut conditionata, in suis liberis decretis Deus contemplatur.

3° Totus est cardo difficultatis in determinatione medii in
quo Deus liheras actiones hominis sive futuras, sive futuribi-
les, praevidere possit ex quo etiam pendet diflicillima qua^s-
:
tio de concordia praescientiae divinae cum libertate humana.
82. Quaenam sint oplnlones de medio scientise divinae ?
En celeherrima Molinistarum et Thomistaruni controvcrsla ^

l^ Juxta Thomistas, Deus seipsum cognoscit ut objeclum
primarium, et aha tanquam objectum secundarium in seipso
intelligit et videt possibiha intelHgit in essentia sua vehit
;
in archetypo reaha autem, sive necessaria, sive hbera, sive

;
absoluta, sive conditionata, videt aut intelHgit in seipso

tanquam in causa, seu in decreto vel absoluto, vel conditio-
uato, quo omnia determinantur, vel determinarentur ad
existentiam, tah tahve conditione posita. Unde scientia Dei
est synthesis aniphssima, nempe Deus actu simphcissimo et
seipsum et omnia in seipso intuetur -.
Ilinc,juxta Thomistas, rectc partitur scientia Dci in scientiam

pro objecto habet mere possibiha, et in scien-
inlelligentiie, quae
liam uisionis, cujus objecta sunt omnia reaha, sivc praesentia,
praeterita aut futura, sive absoluta aut conditionata, sive neces-
saria aut hbora.
2° Recentioribus autem saecuhs, nonnuhi philosophi, re-
hcto tramite S. Doctoris, Mohnae vestigiis adhaeserunt. Hic
enim quoad futura conditionata, excogitavit celeberrimum
roo;noscendi modum, qui dicitur scientia media. — Neâtiê
definiri potest : cognitio qua Deus, ante omne decretum,
certo praevidet quid voluntas hominis ageret, si tahs tahsve
1. Farges, fuli-c de Dieu, p. 365-376; —

Gayraud, Thomisme et Molinisme
et Beplique au P. de Rdgnon ; —
Billuart, de Deo, diss, VI —
Garrigou-Lagran-
ge, S. Thomas et le Nio-Molinisme. —
2. Contra Gent., L. I, c, 68, n. 2 ;
;
Sum, —
Theol., p. I, q. 14, a. 5.
conditio poneretur. —
Quomodo autem positwe definiatur
scientia media,non consentiunt inter se Molinistse. Alii, duce
Molina, contendunt Deus futura contingentia in « supercom-
prehensione « causarum secundarum ante omne decretum
intelligere ; alii cum Vasquezio, docent futura libera videri a
Deo in seipsis^ videlicet in libera hominis determinatione ;
alii in essentiis rerum alii tandem ;

in medio contradictoria-
rum seu in eorum veritate objectiva (n. 84).
Hinc Molinistae contendunt divisionem in scientiam intelli-

gentise et visionis non osse adaequatam, quippe non attingcret
futura conditionata libera, quae essent cxclusive objectum scien-
tiae medise, q\iae sc. mcdiat inter scientiam visionis et scicntiam
simplicis intclligcnliac, scu intcr scientiam naturalem et sciontiam
lihoram.
83. Quid sentiendum de opinione Thomistarum '
?
THESIS
Deus nonnisi in suis dccretis futurorum liherorum habet
prsescientiam.
Prob. — Ea Deo tribuenda est futurorum liberorum prae-
scientia, quse illum deceat et sit infallibilis. Atqui talis scientia,
quocumque modo explicetur, nonnisi in decretis Pei, quibus
imperat aut permittit, inveniri potest quod sic probatur.
A. — Quicumque cognoscit causam necessariam ;
et infalU-
bilem certo praevidere potest effectus ejus futuros quicumque :
autem cognoscit causam deficientem et Hberam non babet eo

ipso de eflectibus ejus « nisi conjecturalem cognitionem ^ ».
Sed pra^scientia Dei nequit esse conjecturaHs, sed certa est et
infalHbiHs. Ergo palam est quod, sicut possibiHa in essentia sua
praecise spectata cognoscit, sic futura in essentia sua per vohm-
tatem determinata seu in decrcto suae vohmtatis cognoscat •'.
13. —
Dicunt quidam « niiiil cst pro Dco futurum, nihil prae-
:
tcrittim scd omnia praesentia, in quantum subduntur divino

;
consp(!ctui sccundum suam praesentiahtatem '^ » Undc potius in-

sioncm habct Dcus futurorum, quam praescientiam.
Pvosp. Jlcctc quidcm : UadC autem visio postuhat rcrum praosen-
tiam : haec vcro ((uomoch) habotur ? Undc cxpHcalio cst iusurCi-
cions. Kcvera
1. Non vah^t pro /nfurihilihus, \it patot ;
quae oniin innKpiain
oruiit rcihM, ohjocliim visioiiis iictuahs dici non possiinl.
1. Farges, :{r/i-:MlS. — 2. Siiiii. Tlirol.. p. I, Ki, a. i:{. r. — '.\. ('.f.

//y///.,
Billuart, de JJio, fiiss., VI, a.

|).
11 — (j.
Zigliara, 'J'hfoL nni., Lih. III, i'.\\K li,

—
-'», Sj
;
ji. ;{. —^t. Sntn. '1'liml., lor, ril„ v\ l Snil., Disl., :».s, rj. 1, n. 5 OnoUl. XI. a. W.
;
SKCtJNDA PARS, DiS NAtUHA t)El 297
2. Nec sufFicit pro fiituris liberis. Nam visio non est nisi prsesen-
tium undc rursus quaerilur, quomodo fulura sint Deo praescntia.
:
Porro c duobus unum est eligendum Vcl Dcus ca lutura videt,

: —
cum in tempore ca exequitur voluntas humana, sicut ex alto quis
videt ea quae fiunt in inferiori ioco. Hoc autcm in casu, scientia
Dei ccrta quidcm esset, sed penderet e rcbus crcatis, quotidic
novis incrementis perficeretur, ct ideo multiplex esset imo nulla :
dici deberet praescicntia futurorum, saltcm antc eorum produc-

tionem ;
—
Vel Deus ea futura videt ante creationem hgec au- :
tem vidcre nequit nisi in suis decretis, saltem permissivis, in qui-

bus sunt eodem ferme modo ac artifici cognita sunt omnia arte-
facta antc suam executioncm quo scnsu tantum Deus « non
:
coo-noscit res prout sunt in tempore, sed prout sunt in aBternitatc,

sc. prout sunt ci praesentia tam necessaria quam contingentis ».
Confirmatur, nam vanae sunt aliae cxplicationes, quibus advcr-
sarii explanare voluerunt praescicntiam divinam, ut statim diccn-
dum est.
84. Quid sentiendum sit de scientia media ?

Absit ut tot virorum, acuitate mentis insignium, auctori-
tas hac in re dubia despiciatur pluribus tamen de causis :
sententiam Molinistarum rejiciendam esse putamus. Unde sit

THESIS
Scientia media^ quocumque modo propugnetur, {âna
et lihertatis eiêrsiiâ pidetur.
I. —
Vana est. — Hac
scientia vana merito dicitur, qua?
proprium non habet objectum, vel objectum suum non attin-
fnt. Porro talis est scientia media Molinistarum :
1. Proprium non habet objectum. Non enim objectum ma-
teriale specificat scientiam, sed objectum formale seu medium

quo cognoscitur atqui objectum scientise media; materialiter
;
tantum distinguitur ab objecto scientiae visionis et intelligen-

tiaj ergo ab utraque specifice non difTert scientia mcdia.
;
—
Constant major et minor. Major quaecumque enim uno et :
eodem medio apprehenduntur, ad eamdem scientiam perti-

nent, sicut, v. g., ad theologiam cuncta mysteria qua? per
fidem habentur. —
Minor nam duplex est tantum in Deo me-
:
dium cognitionis, videlicet sua essentla, qua omnia potest ;
et sua voluntaSy qua haec de facto potiusquam aHa efficit aut

permitjit. Ergo duplex est tantum in Deo scientia specifice
distincta, « naturahs et libera nec dari potest intermedia.
»,
2° Non attingit suum Si enim daretur modus

objectum.
cognoscendi futura conditionata hbera, « independens ab
17.
298 THEODICEA SEU THEOLOGIA JNATUKALlb
'omni decreto et absoluto et efFicaci, eoque anterior », ha3c *
futura, juxta ipsos Molinistas, in essentia Dei, sed vel in super-

comprehensione voluntatis human», vel in seipsis, vel in
essentiisrerum, vel in medio contradictoriarum cognosceren-
tur Porro ha;c omnia vana sunt ad fmem intentum
-. :
o) —
Non in supercomprehenslone cujusque hberi arbitrii co-
gnoscuntur, ut voluerunt Mohna, Bellarminus, Card. Bihot.
Nam futura hbera non habent connexionem certam cum suis
causis proximis hberis eis certo cognosci non possunt,
; ergo in
b) — Non ut asserunt Vasquez et Mohnistae ple-
in seipsisy
rique recentiores quae enim non existunt, nec unquam exis-
:
tcnt, quaha sunt fuluribiJia, in seipsis non possunt cognosci.

c) —
Non in essentiis rerum, ut post Leibnitzium dicunt
Neo-Mohnistai nam in essentiis rerum, ut in essentia sua,
:
Deus videt res necessarias et immutabiles cum suis consecta-

riis necessariis, non vero contingentia et hbera.
d) —
Denique non in medio contradictoriarum, ut dicunt
post Suarezium ahi Neo-Molinista?. Nam, etsi verum sit, v. g.,
Petrum non posse peccare simul etnon peccare, polest tamen
unum vel allerum ehgere sine uha contradictione.
ITinc, quomodocumque exphcctur, impossibihs evadit scicntia
mf'(ha, iatcMite ipso i\eo-Mohnista P. dc Regnon : « Cest la lc
mysterc, rinsondablc mysterc : do toutcs lcs cxphcations propo-
sccs aucune n'est complctcment satisfaisante. Exphquer cctte
science, cvat (cuvre tie dikittantisme jjhilosophiquc » « Inso- •'. —
Jubih; nobis aenigma », ait ipse Card. l»iHot *. Et ita omncs... '
—
Verumcnimvero, quod gratis asscritur, gratis negari potest.
II. — Est e(êrsim lihertatls. IIa;c theoria eversiva est hber-
tatis, quae importat praideterminationem <( essentialem » libero-
rum ad existentiam. Sed ita est in scientia media : sive enim in
voluntate hominis, sive in seipsis, sive in essentia rerum, sive
in medio contradicloriarum, ha;c j)oliiisquam illa fulura certo
prajvidcantur, ergo in voluntate, ergo in seipsis, ergo in
esscntia Dei, ergo in princi[)io contradictionis, essentialitery
positis ponendis, ante omne Dei decretum, prajdelerminantur
ad existendum et non evenire nullatenus possunt. IIoc autem
parum diircrt, si tamen dilVert, a dcterminatione Leibnitzii '.
Undenam enim voluntati sua determinatio ?ex seipsasolum-

1, Tournely, dn D<;o, q. IG, de Sciftilia ])ei, a. 5. — 2. P. dt Regnon, Baniivz
rt MoJiiin, li:j-l If,. —
IJ. Ibid., p. 115-llH. 4. De — Dcu unu, i>. 207. —- 5. Cay-
raud, 'J fiuiniiifnc cl Mulininnic,
SECUNDA PARS, DE NATURA DEI 2^1)
modo, siquidem Deus nil adhiic decrevit. Sed si ex^seipsa, ergo
ex seipsa, etiam in tali aut tali statii posita, voluntas est deter-
minata et vincit saltem « determinismus circumstantiarum \)),
Quapropter scientia media videtur inutilis, imo contraria
fmi propter quem inventa fuit non cnim facilius quam Tho- :
mistarum sententia solvit diflicultatem de concordia pra^scien-

tiae Dei et libertatis hominum. Hinc pressius concludunt —
Thomistae vana scientia media, vel Hbertatis logica dcs-
:
tructio en Charybdis aut Scylla MoHnistarum.

:
85. Quid de concordia praescientiae Dei et libertatis ?

A. — Objiciuiit Rationalistijii post TulHum
sic -: Quod praenos-
citur, necessario cveniet ; ergo futurum Deus ignorat vel non cst
Hberum.
Ixcsp. Disl. ant. quod a Deo praenoscitur certo eveniet, conc.
:
;
necesbario evcniet, subdist. si pendet a dccreto Deo necessilante,

:
conc. si pendet a dccreto non necessitante, nego. Et sane quidquid

:
praenoscitur, certo eveniet sed aHquid potest certo et Hbere

;
simul evenire secus enim, etiam in systemate rationaHstarum,

;
Hbertas hominis corrueret. Et vero, ea qusB cras Hbere evenient,

hodie procul dubio in se vera sunt, et, sin ab homine semper, a Deo
saltem praecognosci potuerunt '.
B. — Objiciunt Molinistse quae in essentia divina videntur, in
:
ea praedeterminantur, juxta ipsos Thomistas, et non sunt Hbera.

Ergo, a pari, quae in decretis Dei praecognoscuntur.
Resp. 1° Retorqueo, nam, ex modo dictis, scientia media moH-
:
nistica necessario eamdem, imo majorcm importat determinatio-

nem. —
2° Nego paritatem. In essentia enim Dei viget praedeter-
minatio essentialis rcrum, non autem in decretis Dei quae pendent a
voluntate Dei. Nam
Deus non potest mutare essentias rerum :
quod autem possit movere Hbertatem, quin ei violentiam inferat,

nemo negare poterit, et conccdunt ipsi MoHnistae pro casibus
extraordinariis. —
3° Unde sic haec futura evenient infaHibihter,
:
conc. ;necessario, nego. Porro certitudo effectus ex parte hominis

non importat ejus necessitatem ex parte principii (infra, n. 124).
Ilinc tandem scientia Dei futuras actiones hominum praecedit,
juxta nostrum concipiendi modum non enim Deus praevidet ;
futura, quia reahter evenient, sed quia Deus ea praevidet, ideo

eveniunt.
§ IV. De Proprietatibus scientias divinx.
86. Qusenam sint proprietates scientise divinae * ?
nec infinita, nec simplex est scientia Dei.

Si fides pantheistis,
Sic juxta Spinozam, Deus est inscius et impersonahs quapropter :
1. Garrigou-Lagrange, S. Thomas et le Neo-Moliniame.

— 2. Damiron —
Psj/ch., toni. II, p. 75-7G-77 ; lUni J. Simon ct Goethe. '3. Cf. Frayssinous, —
Def. du Chriat, Librc Arbilre ; —
Mazzella, Dc (Jralia. 4. Farges, ibid., —
p. 376-380.
300 THEODICEA SEU TjflEOLOGlA NATURALIS
ncque seipsum, neque alia cognoscit nisi tantum in homine. —
Itemque Deus Germanorum et progressistarum non cognoscit actu
simplicissimo sed succcssive, scilicct cst in fieri, ct opc progrcssus
ad scientiam fortc perveniet \ —
Adversus lios errores, jam cx
dictis colligcrc fas cst miras scientise divinae proprietates. Undc sit
THESIS
Scientia diiîna a defectibus scientiae humanse
penitus eximitur.
Proh. thesis, — sub quocumque respectu ohjecti, subjecti,
medii et termini sui scientia Dei consideretur.
1° Ratione ohjecti, infinita est scientia Dei. Homo enim
pauca noscit cuncta non concipit, nec
possibilia, actualia
futura, pra^sertim libera praevidet, nec preeterita omnia recor-
datur. —
E contra, necesse est quod Deus sciat infmita sive —
per scientiam inteUigentia^, qua Deus scit non solum neccs-
saria quai sunt actu, sed etiam ea quae sunt in potentia vcl
sua, vel creaturas : haic autem constat esse infinita sive ;
—
per scientiam visionis, qua Deus scit etiam cogitationes et
airecliones cordiiun, qua^ sunt, fuerunt vel erunt sicque in infi-
niliim mulliplical)untur. Ralio utriusque est quia essentia

divina, per quam inlelligit, est similitudo sufllciens omnium
quai sunl vel esse possunt K
2° Ratione subjecti, scientia Dei est substantialisy nam in-
lelligereDei cst ejus esse, in nobis autem accidens ideo in ;
homine novam, in Deo nullam addit subslanlia) entilalcm.

Ilinc in uno mobilis, in allcro immobilis nam in menlc lui- ;
mana status et habitus fiunt et mutantur ; in Deo autem, si-
cut siil)stantia, ila scientia est et permanet in aiternum.

3^ Rationc nicdii, scientia IJei intuitwa,, una et simplex cst.
Videlicet homo discurril, discurrendo multiplicat actus, in cis
errat, paiilatim et laboriose ascendit ad verum, parvanu|ue
acquirit scientiam. Deus autem cst Intelllgentia qua; non ra-
tiocinatur, sed uno intuitu su;e essentia? comprehendit om-
nia rerum ])rincipia, coruiiKjiK? icmotissimas consequentias.
4" Ration(; terminiy indcfêndens, e/licacissima et infaUibilis
est sci<;ntia Dei. — Indepeiidens, (jiiia Dciiis rebus non indigel,
ut cas cognoscat ; res aulem, ut sint, Deo indigcnt. — i^lli-
cacissima, nam res contingentes existunt, quia Deus eas co-

gnosc-it et vult. Unde scicntia Dei cst causa rcrum, secunduin
1 . Renan, /.rs scianccs dc la luilnii: c/ les scicnccs hisl. — 2. Suiii. TlicuL,
\,. J, (I. 14, A. V2.
ea S. Thomae Deus per intellectum suum causat res, cuni

: «
ejus esse sit ejus intelligere unde est necesse quod sua scientia
:
sit causa reruni, secundum quod habet voluntatem conjunc-
tam*. » —
Hinc est etiam cur sit infallibilis, seu nulli errori
obnoxia.
ARTICULUS II.
De Voluntate Dei ^
Eajdem fere sunt quajstiones ac de intellectu divino.
§ I. De Existentia ôluntatis diînse.
87. Utrum et quotuplex in Deo sint voluntas et amor ?
A. — Sicut ab intellectu scientia, ita a voluntate procedit
amor, qui tria pariter requirit : appetitum, bonum amabile

et unionem utriusque. Porro
1» Voluntas maxime Deo convenit, tum quia quaelibet res ad
suam perfectionem tendit et in ea quiescit en imago vohm- :
tatis tum quia homo voluntate gaudet. Atqui perfectio

:
eifectus excellendi modo invenitur in Prima Causa. -

— Prse-
terea « voluntas intellectum consequitur. Unde in quoHbet
habente intellectum est voluntas, sicut in quolibet habente
sensum est appetitus animalis. Et sic oportet in Deo esse
voluntatem », et maximam, nam est summa veritas.
^
2" Deus est etiam summum bonum et summa pulchritudo.

Si enim Deus spectatur ut causa rerum, ipse est fons
bonitatis a quo cuncta bona procedunt si spectatur ut finis ;
omnium, est bonum summe appetibile si spectatur in se, ;
continet omnem perfectionem, et consequenter summam boni-

tatem. Ergo Deus est bonus excellentissimo modo seu etiam
est ipsa bonitas. —
Praeterea quidquid est pulchrum in rebus,
habctur ut vestigium et imago causae exemplaris seu Archc:
typi aeterni. Ergo forma substantiae divinae continet excel-
lentissimo modo omnem perfectionem quse in formis rerum
contingentium invenitur, et est ipsa pulchritudo (OntoL, n. 73).
3° Hinc Deus seipsum iêlle et amare debet, et amor in eo
est. Ilhid enim amore dignum est et amandum, quod bonum
cst et pulchrum sed Deus est ipsa bonitas et ipsa pulchri-
;
tudo ; ergo evidenter sequitur Deum esse in se summe et
Sum. TheoL, ibid., a. 8. — 2. Ibid., p. 1, q. 19 — Farges, ibid., p. 381 et

1.
auiv. ;
— Lessius, De Ptif. di%>., L. IX. — 3. Sum.
;
Tkeol., p. I, q. 19, a. 1.
amabilem super omnia et in omnibus amandum. — Simlliter

amor est unio affectiva voluntatis cum bono cognito ; sed vo-
luntas Dei, cum sit perfecta, in summum bonum aflectu ferri
debet ergo in eo est amor sui ipsius affectivus.
: Denique —
« omnes alii motus appetitivi supponunt amorem, quasi pri-
mam radicem.. remoto enim primo, removentur alia.. unde
; ;
necesse est in Eo reponere amorem ^ » : secus enim in Deo nec

esset Providentia, nec Beatitudo, nec alia attributa moralia.
B. —
Voluntas Divina una est, scd quia relative ad nos multos
eflectus producit, multiplex dici potcst in Deo actus voluntatis et
quotuplex est ohjectum ejus vel signum externum quo Deus volun-
tatem suam manifestat. Ex. g. « apud nos irati punire consue- :
vcrunt: undc ipsa punitio est signum irae et proptcr lioc ipsa puni-
tio irse significatur, cum Deo ira tribuitur "". »
§ II. De Objecto uoluntatis diiînae.
88. quotuplex sit objectum voluntatis divinae ?

Quid et
SuiiL conUMulunL Deuni luin esbi^ liberum ncque munificum
(jui
in crealione rcrum sic, juxta Cousiu, Deus Lam necessario creavit
;
quam amat seipsum. Alii autem, liorribilc dictu asserunt Deum !
essc niali moralis auctorem (Bayle). Adversus hos omnes, non-

nulla maximi momenti statuenda sunt.
THESIS I
Deus ab xterno i>ult seipsum primario et necessario.
1. Vult seipsum primario. — Nam illud bonum est prima-

rio appetibile, propter quod alia amantur et ad quod ordi-
nantur velut ad finem ultimum porro talis est bonitas di- ;
vina undc oportet ut Deus in bonitatem suam primario

;
tendat ut ad iinem, et in alia ut ad euuidcui lineiu.

Vult seipsum necessario.
2. Nam, ex dictis in Psycho- —
logia (n. 111), voluntas non est libera in appetendo fmem seu
bonurn unde(piaque tale sed bonitas divina est infinita unde
—
; ;
bonitalem suam Deus cx nccessitate vuU, sicut voluntas

nostra necessario viilt beatitudinem sicut etiam visus neces- —
sariam habet habitudinem ad proprium et principale objcc-
lurn, sc. colorern \
Hinc Deus arnoris sui, sicut sciciitia3, primarium est objcc-
tuin. — Quanam vero sint objecta secundaria, dcclarat
1. Suiii. 'Jheol., I». I, q. l!»), ;i. I. — U. Suiii. 'riirol., j.. I, (|. 1!», ii. II. —
U. Sum. ThcoL, ibid., u. 3.
jStCllNDA PARS, DE NATURA DEI 303
THESIS II
89. Deus secundario, henevole et lihere^ alia a se ûlt,

et sincere, saltem antecedenter, amat.
Vult quidquid extra se honum est.

1. Quod probatur e —
natura bonitatis nam, quia bonum, omne
: ens non solum in-
clinatur ad quiescendum in proprio bono, sed etiam ad illud
in alia diffundendum unde est sui « communicativum et facit
:
sibi simiie ». Ergo a fortiori Deus, quod est summum bonum.

— Nec dicasy hoc posito, Deuin ab aliquo alio moveri. Nam,
« cum Deus alia a se non velit, nisi propter bonitatem suam,
non sequitur quod aliquid aliud moveat voluntatem ejus nisi

bonitas sua * ».
Vult alia secandario, in ordine ad se ~.

2. Nam intellectum —
sequitur voluntas unde, sicut Deus primario seipsum, deinde
;
omnia in seipso cognoscit, ita seipsum primario, deinde omnia

in seipso vult et amat. —
Praeterea, quidquid bonum existit
in rebus finitis, est participatio qusedam bonitatis divinae ;
bonum autem participatum ordinari debet ad summam boni-

tatem ut ad finem ultimum ergo Deus alia velle non potest, :
nisi tantum in ordine ad se, seu ea quae sunt in fmem vult

ordinari in fmem secus enim esset deordinatio in voluntate
:
divina.
3. Vult henevole. — Nempe voluntati divinse nuUam causam
assignare possumus, nisi solam Dei bonitatem ; Deus enim
quum sit ditissimus et beatissimus, creaturis iion indiget ;
quum sit ultimus finis, non ordinatur ad alia, sed alia ordinan-
tur ad Ipsum.Unde Ejus bonitas est causa sola Ejus voluntatis.
4.Vult lihere. —
Nam voluntas (Psych., n. 111), lihertate
gaudet in ehgendis mediis quae sunt bona imperfecta et cum
fine ultimo non necessario colHgantur atqui relative ad Deum, :
qui sine aliis perfectus est et finis omniuni, res finitae non
sunt necessariai ergo Deus non vult eas nisi voluntate Hbera.
;
5. Amat sincere, quia omnibus creaturis suis praesertimque

liberis vult et dat multiplex in omni genere bonum ex quo :
sinceritas amoris probatur et manifesta fit.

6. Amat, saltem antecedenter, sc. ante peccatum, siquidem
1. Sum. Theol., ibid., a. 2 ;

— Contra Genlil., L. I, c. 75. — 2. Suin. Thcol.t
iOid., a. 5.
antecedenter omnes vult salvos beatosque fieri, licet voluntate

consequenti et absoluta aliquos a fme suo deficere permittat,
aliquos autem magis diligat, liberet a peccatis et ad finem
certissime perducat.
THESIS III
90. Deus nonnisi indirecte 9ult malum physicum,

minime <êro malum morale.
Non 9ult, nisi
1. indirecte, malum physicum. — Nam omne
malum est privatio alicujus boni ; sed voluntas divina bonum
essentialiter appetit : ergo non potest ferri directe in malum
physicum. — Attamen Deus potest illud velle indirecte ; nem-
pe, propter bonum aliquod generale vel altioris ordinis, cui
conjungitur per accidens ex. g., non repugnat Deum volendo
:
justitiam, velle paenam peccatoris, et volendo ordinem naturae

servari, velle qusedam naturaliter corrumpi per accidens.
2. Deus a malo morali essentialiter ahhorret. Malum —
enim morale includit aversionem creaturae rationalis a Deo,
ad quem omnia tanquam ad summum bonum ordinari debent.
Atqui Deus non potest velle, nequidem indirecte, ea qua; es-
sentiali rerum ordini opponuntur. Ergo, ut dicit S. Thomas,
« malum culpa3, quod privat ordinem ad bonum divinum,
Deus nullo inodo vult «. —

Quid ergo ? « Deus igitur neque
vull niala fieri, neque vult mala non fieri, sed vult permittere
niala fieri. Et hoc est bonum ». '
§ III. De Concordia libertatis et immutabilitatis in Deo.
91. En sensus qucesiionis et de ea variae opiniones.

A. — Sensus. Quaeritur per quid formaliter constituatur
« acliis hbcr Dei », necnon quomodo hbertas cum imnuitabi-
htate in Deo slare possit. Qiiod eniin cst hbcruni, conlingens
est quod autcm iinmutabile, necessarium est. Unde, si Deus
:
est immutabihs, quomodo hber ,? si liber, quoinodo immuta-

l»ilis ? —
Hic est, ut dicunt, « nodus intricatissiunis » et
« a^nignia sacrum « nihil cerlius in fide, nihil dJlhcilius in
)> :
Theologia ». Cavendum est cnim ne propter immutabihtalem

^
liberlas Dei dicatur mera denominatio extrinseca, vel propler

libertatein inducatur in Doum modus contingens.
1. Sum. TheoL, p. I, <|. 22, a. 2, ud 2. — 2. Gonet, HJan. ThvoL, iv, 2.

SECUNDA P\RS, OF, NATURA DEI 305
B. — Opiniones. Ad solvenilara difTicultatem, quatuor stint

systemata : primum est vulgare, — secundum a recentibus,
— tertium a Scotistis, — quartum a Thomistis propugnatur K
1° Nonnulli, intcr quos Bossuetius, nihil de ea re agnoscunt nisi
mysterium. Est nempe mysterium, relatio ab homine non percepta
inter duos terminos. Porro certiim cst multa rcpcriri mystcriosa in
ordinc morali, physico et mctaphysico crgo potissimum in Dco, ;
ct conciliatio immutabiHtntis et libertatis est unum ex his mys-

teriis. Quum autcm ccrta non sunt ncganda propter obscura,
tenendum cst Deum esse liberum simul et immutabilem^
2° Juxta
recentes, in pcrfectionc divinae vokintatis solutio repe-
ritur. Haec cnim duphci gaudet perfectione, sc. neccssitate erga
scipsam scu ad intra, ct Hbcrtatc erga creaturas seu ad extra,
codcm ferme modo ac homo circa fincm ncccssario, circa mcdia
libcrc agit Ita Suarezius '.
:
3^ Quidam voluntatem necessariam, qua

scotistae, praeter
Deus seipsum vult et amat, agnoscunt determinationes Hberas,
quae distinctione « formaH », ab essentia divina distincta^ sunt.
Determinationes illse non perficiunt essentiam divinam, imde
possunt esse vel non esse, quin perfectio Dei augeatur vel
minuatur. Sicque Hbertas et immutabiHtas conciHari possunt ;
sufTicit enim ad divinam perfectionem ut voluntas, qua Deus

seipsum vult necessario, sit prorsus immutabiHs '.
4° Denique, juxta Thomistas et aHos l. Actus Hber sub : —
dupHci respectu considerari debet nempe, quatenus est sub- :
jectiiê in Deo, et in quantum terminatur ad effectum extrin-
secum, sc. ad creaturam. 2. —

Porro actus divinus in se
spectatus est simplex, immutabiHs, necessarius eflectus ;
autem ad quos terminatur voluntas Dei, sunt multipHces,

mutabiles, non necessarii, sed contingentes. 3. Hinc ser- —
vatur immutabilitas nam, in Deo spectata, dcterminatio
:
est necessaria et simplicissrma. Servatur et libertas etenim :
.efTectus externi potuissent esse vel non esse '".
92. Utrum et quatenus vera sit thomistica sententia ?
Systemata necnon rccentiorum, admitti quidem

lôssuctii,
possunt, sed quia sunt mcre ncgativa, nihil cxplicant. AHundc sit
<ontra Scotistas sequcns
1. Sum. q. 19 ;
TheoJ.. p. I, —
Billuart, cIp Deo, dissert. VII, a. 4 ; Suarez. —
DisjK Melaph., XXX,
sect. ix. —
2. Bossuet, Libre arbitre, c. iv. —
3. Melaph.,
Disp. 30, Sect. 9. —
4. Philos. Lusdun. cle Deo, c. ix ; —
Cf. Compenclinm
Philosophiae, Theod., n. 14S ; —
La Luzerne, Dissertalion sur VExist. de Dieu,
p. II, rli. v!ir, n. 9. r). —
Billuart. dt; J)eo, Disp. vii, a. 4.
306 THEODTCEA SEU TIIEOLOGIA NATURALIS
THESIS
Unus et idem actus, quatenus Deus amat seipsum, necessarius^
quatenus iêro libere terminatur ad creaturas, liher esse dicitur.
Prob. — Vel enim actus li'ber est quid additum essentiae Dci,
vel non.
Porro lum clici nequit cum Scotistis secus enim evanescerent
;
statim Dei simplicitas et immutabilitas et ideo perfectio. —

1. Simplicitas tunc enim duplici actu libero et necessario, creato
—
:
et increato, intrinscco ct extrinseco constarct Deus. 2. Immuta-

bilitas nam opinio scotistica introducit in Deum modos acciden-
—
:
tales, qui repugnant Dei immutabilitati. 3. Igitur et summa

perfectio, nam actum liberum non esse in Deo perfectionem afTir-
mant, sed non probant Scotistse.
Ergo restat 11"«»^ quod sic cxplicatur et probatur.
A. —
Eorplicatur exemplo libertatis in homine quse tria impli-
cat facultatem activam eligendi, actum electivum et terminum
:
aliquando extrinsecum. Porro non nuda facultas, sed actus vel

terminus dicitur liber seu indifferens ad esse vel non esse. Ilinc
vera erit libcrtas 1. etiamsi facultas sit necessaria
: modo sit ,
indifferens ad hunc aut altcrum actum 2. etiamsi actus internus

;
sit ab aeterno, modo sit indifferens ad hunc vel-alterum effectum

extrinsecum. Porro libcrtatcm Dei csse facultatem totaliter in
actu, ab aeterno et nec(;ssario, scd hunc actum esse necessario
libcrum scu indiilcrcntcm ad hunc vcl illum terminum, ac proinde
Dcum esse necessario liberum, asserit sententia thomistica.
B. —Probatur. Hsec autem sententia potest et dcbct admitti.
1° Potest. Nam
1. —
Respondet nolioni quam dc Dco habcmus :
in co enim nulla est potentia, scd actus purus, qui cminenter con-
tinct multipliccs actus voluntatis nostrae. —
2. Statuit discrimen
intcr voluntatcm Dci et hominis hic in potentia, ille in actu hic
: ;
per actus distinctos, ille per unum actufn vult quidquid vult hic :
successive vult quod fit successive, illc semcl ab SBtcrno. Porro

a Dco removerc debemus omnes impcrfcctioncs actus humani.
3. — Attributis Dei, ncmpe simphcitati et setcrnitati pcrfcctc
congruit, imprimis vcro immutabihtati ct hbcrtati, quaj ita mire
conciliantur.
2° Debet, —
tum quia in Dco actus, non nuda facultas, debet esse
suhjcclum libcrtalis, siquidem Dcus cst actus purus tum. ;
—
quia vcre et intrinsecc Dcus crit hber, rnodo terminus, ncmpe crea-
tura, licet ab actu Dei necessario pendens, revera sit indiffcrens ad
esse vol non esse.
Conprmn/ur, nnm Iiaec sontcntia illustrat cmincnt(>m pcrfcc"
tioncm Actus Puri, qiii ir» sua simpHcitatc aequivah^t actibus innu-
mcris ct compositis voluntatis nostrse, necnon sc habct ad crca-
turas cxtcriorcs, sicut vohjntas nostra ad actus suos internos.
Idcirco, voluntas Dci non niutatur, etiamsi mutationes fiant in
rchus cxt«!rnis iiam, (hccntc S. 'rhoma, « ahud csl mutarc vohin-
:
tatcm, ct ahud cst vclh) ahquarum rerum mutationem. Potcst

SECUNDA PARS, DE NATHIA DEI 307
cnim aliquis, eadem voluntate immobiliter permanente, velle quod

nunc liat lioc, et postea fiat contrarium* » (n. 60).
§ IV. De Dotibus dwini amoris '.
93. Quaenam amoris ?

sint praecipuse dotes divini
Jam ex dictis patet bonitatem et misericordiam, sanctita-
tem et justitiam esse positiva divince voluntatis attributa.
Unde compendiose sit
THESIS
Mirabilis et ineffabilis est divinus amor.
Prob. — 1° Est nempe Deus amor substantialis. Nam sicut
ejus intelligere est ejus esse, ita ejus amare et ejus velle sunt
ejus esse. Amor igitur est esse divinum, et merito S. Joannes :
« Deus charitas est ». ^
2*^ Hinc est immutabilis^ sicut esse diviniim, nec unquam
odio vel alii amori cedit locum, ut in homine evenit *. Sicut

enim idem soHs kimen et sanum recreat et aegrum Igedit ocu-
lum, sic idem amor Dei et pios amplectitur et impios reprc-
liendit ipsi mutantur, non Ipse, ut ait S. Augustinus.
:
3° Est efficacissimus Dei amor homo enim amat res, quia :
bonae sunt Deus, ut eas bonas efficiat. Unde voluntas nostra

;
non est causa bonitatis rerum et ab ea movetur, sicut ab ob-

jecto sed amor Dei est largiens suam bonitatem creaturis '.
:
4^ Hinc est et beneôlentissimus ob rationem in thesi alla-

tam (n. 89). Revera Deus nos prae caiteris ad existentiam ad-
duxit, res mundanas in ordine ad hominem creavil, nos diligit
amore amicitiae, sed et bonitatem suam diffundit in umnes
creaturas, et quidquid est bonum, ei placet.
5° Sed liberrimus est : non enim omnia aequaliter amat,
sed uiii magis vult boniim quam ahi, et cum ex eo aHqua
ahis meUora sint, Deum mehora diligere dicendum est ^\
Hinc gratias ei solvere oportet, hinc nosmetipsos in or- —

dine ad Deum amare debemus. hmc ddigamus Deum quia —
ipse prior dilexit nos, —
denique nobis placeat omne bonum
semper et ubique in qualibet creatura, nechon omnibus bo-
num impugnantibus audacter resistamus '.
Sum. Theol., p. I, q. 19, a. 7
1. —
Garrigou-Lagrange, Dieu, p. 671. 2. Cf. — —
S. Fransciscus Salesius, Traite de Vamour de Dicu.
;
3. I Epist., iv, 16. —

4. Sum. TheoL, p. I, q. 19, a. 7. —
5. Sum. Theol., p. I, q. 20, a. 1. 6. Sum. —
Theol., p. 1, q. 20, a. 3 et 4. —
7. Cf. S. Thomas, op. 54 et 55.
ARTICULUS III.
De Omnipotentia Dei K
94. Quid et quotuplex sit poientia Dei ?

A. — Dei potentia definiri solet Principium in Deo : acti-
<ûm intellectu ei voluntate constans.
Dicitur 1° principium essentialiter activum ; nenipe, quiim
Deus purus actus et simpliciter et universaliter perfectus,
sit
nulla passivitas in Eo inveniri potest. Ideoque metaphorice

tantum, dicitur Deus transire de potentia ad actum.
2o Est principium intellectu et uoluntaie constans id est ;
principium, quo intellectus et voluntas eflectus externos pro-

ducunt. Hoc autem principium Deo competeret, sicut Artifici
scientia artificiatorum, etiamsi nihil ageret ad extra. Unde
omnipotentia pertinet ad vitam Dei ad intra, quam perficit.
Hinc potentia Dei non distinguitur, nisi distinctione ratio-
nis, ab intellectu et voluntate « in quantum scilicet potentia ;
iinportat rationem principii exequentis id quod vohmtas im-

perat, et ad quod scicntia dirigit qua3 tria Deo secundum :
idem conveniunt " ».

B. —
Celeberrima est divisio potentiae divinae in absolutam
et ordinariam. Una est potentia Dei secundum se considerata
scu potestas exequendi quidquid metaphysice non repugnat
soli potentiae, al)Slraclione facla a ca^teris attributis aha vero ;
est potentia considerata secundum ea quae voluntas absolute

decrevit. Hinc prior respicit ea quae potest Deus, prout oin-
nipotentia fruitur : posterior ea qua3 potest, inspectis snis
onHiihiis allnljiilis, sf)ecialim sa|)i(;ntia ct lônitate.
95. Utrum et quatenus potentia Dei sit infinita ?

A. — Est in/lnita, nam posse in Deo non dilTert ab intelh-
gere et velle, sicnt intelh'«rere et velle non difCerunt ab esse ;
sed essentia Dei e.st infinita ; crgo necesse est dicere polentiain
Dei csse infinitani, — Non iii eo sensu quod objeclum hujus
potentiae sit ens infinitum, ut, duce Fichteo, pantheistae recen-

tes asserere non dubitant : videlicet Deus non producit seip-
surn, vi snae potcntiae, nec scipsum causat et cvolvit. — Sed in
1. Farges, iOid., 390-39.3. — 2. Sum. ThcoL, q. 25, a. 1, ud 4 — Sum. ThcoL,

p. I, q. 14, a. S ;
— q. 19, (i. 4.
;
SECUNDA PARS, DE NATURA DEl 309
eo sensu quod potentia Dei non limitatur ad ea quai realiter

fuerunt, vel sunt, vel erunt nam praeter illa, Deus posset alia
;
facere et majora ;
posset etiam augere perfectionem, non essen-
tialem, sed accidentalum, eorum quae sunt facta.
B. —
Vere ac proprie Dei potentia extenditur ad ha^c omnia
([ua^ sunt absolute possibilia. Revera posse sequitur esse sed ;
esse Dei est illimitatum ergo Deus potest facere quidquid

;
hal)et rationem essendi seu quidquid in se contradictionem

non involvit et in eo sensu dicitur omnipotens « quia potest
: :
omnia absohite possibiHa, Dicitur autem ahquid possibile vel

impossibiie absolute, ex habitudine (seu convenientia aut dis-
crepantia) terminoriim possibile quidem absolute, quia prae-
:
dicatum non repugnat subjecto ut Socratem sedere impossi- :
bilc vero absolute, quia praedicatum repugnat subjecto, ut

hominem esse asinum ». *
96. Hinc dupliciter erraverunt circa Dei omnipotentiam :
Nain, praBter pantheistas, ahi hmilant, ahi cxagiêrant Dei

potentiani.
1*' Ahi limitanl. Quidani cnim, duce Lcibnitzio, doccnt Deum
non posse aha ncque mchora ac iha quae fecit. Ahi, post Cousin,
putant Deum agere necessario unde juxta iUos, nihil potest
—
:
faccre, nisi ea quae facit. Jamvero utraquo sentcntia non

sohim hbcrtatis vcrum ctiam potcntiae Dei est eversiva poten- ;
tiam cnim divinam hmitat ad ca quae rcahtcr existentiam sor-

tiuntur. Porro Dci omnipotcntia extcnditur ad omnia possibiha,
etiam infmita, etsi Deus infmita non faciat.
2° Ahi exaggerant. Sic cnim Ockam ct Cartesius ratiocinantur :
possibiha sunt ca quae Dcus potest aut vult facere porro Dcus :
omnia potcst et omnia vcUe potest, cum sit omnipotens ergo Dco
nihil est impossibile. —
Sed contra Deus non potest quidquid in :
;
se involvit contradictionem, nam contradictoria essentiahter sunt

non-entia. Porro tahbus chimaeris Deus dare nequit esse, et haec
est pcrfectio, quod Dcus absurda faccrc non possit. Unde « convc
nientius dicitur quod ea non possunt fieri, quam quod ea Dcus non
possit faccre * ».
Hinc, inter alia, Deus totahtatem possibihum crcare nequit.
Potcst quidcm, ut aiunt, distributive sumpta, non autem cohcc-
tive sumpta iha crearc. Revera possihiha sunt numero indefmita :
sed absque contradictionc ncquit existere actu indefmitum, in

cujus essentia inchiditur mera potentia incrementi, « Non ergo
«portet quod manifestetur infmita potentia Dei in hoc quod pro-
ducat effectum infinitum '. » Sic ergo, quidquid faciat potentia
Dei, sempcr erit inexhausta.
Sum. TheoL, p. 1, q. 19, — —
— Sum.
1, n. 3. 2. TheoL, p. I, q. 25, a. 3, c.
J. Sum. TheoL, p. 1, q. 25, a, 2, ad 2 ; Aristoteles, 11 Phijs., c. G.
:
Corollarium I^"* : de Personalitate Dei.
97.Utrum et quotuplex sit in Deo persona ?

Jam, ex hucusque dictis, Deus est spiritus purus et subsis-
tens unde facilius erit hanc solvere quaestionem K

— Non desunt
:
j^ Vacherot, Renan,
inter recentes, v. g. :
Fouillee, qui Deum impersonalem propugnant, ne Deo tri-

buatur quod homini proprium esse reputant et ideo incurra-
tur crimen anthropomorphismi -. Sed contra :
10 « Persona significat id quod est perfectissimum in tota

natura » sc. subsistentiam seu ultimam perfectionem natura?
'^
:
intelHgentis (Ontol., n. 107). Ergo Deo convenit, et quidem

excellentiori gradu, quamvis analogico modo, sicut et cseterse
perfectiones humana quae Deo tribuuntur (n. 43).
20 Fusius persona est substantia completa, incommumca-

—
:
inteUigens. Porro Deus secus est suhstantia, esset

bilis et
modus accidens natura)
vel — completa, secus non esset
— incommunicahilis,
;
operari sive
independens in esse et in
immutabilis — denique m-
;
quia quia
est infinitus, sive est ;
cum
telligens, Ipse creaturse
sit spiritus el inlelligentis crea-
judex — ideoque non potest non

tor, legislator et
con-
;
esse
scius suae personaHtatis.

30 Confirmatur sensu rehgioso populorum, qui non solum
Deo, sed rebus deificatis personaHtatem falso tribuerunt
vel e contra exemplo philosophorum, ({ui, negala
personahtate
Dei, in promptu sunt ut ad pantheismum idealem
dcveniant,
sicut, V. g., Bergsonistai qui loquuntur de « reaHtate
imperso-
Dei tanquam de rebus abstraclis, dc vero, de pulchro, ilc
naH ))
scnsum,
arte, et de ca^teris entibus rationis, et coiisequenler
religiosum —
qui sinc idea Dci pcrsonaHs starc nequit
multipHcant (iiiidem, sed rcvera omnio pervertunt.
Ij, —
IJiruni aiJtom sit Truulas in pcrsonis divinis,
lumino
pot(>st
rationis (;ognos(u n(^quii, sed sola r(!volation(! maniFcstari .
CoroUarium summaDci licatitudinc

11^"' de '.
98. Deus est summe beatus, - imo omnium beatitudo.

A. j^:st n(>mpe beatitu(H) « onmium rerum
expctendarum
376-404. — 2. M. Hebert, La PcrsonnalM divinc i.i

1. Farges,
deJVhUarhm.
t(;.d..
de Morah,
f.f.
juill. l'J02. - cui .•ospondcl Merc.er lu 7^ (e

J(e^>ue
..c..co/a^..u« f.v
et
100.. -3. s,.r. 7w P;/- n^^^-^^.Ls;':;;;- Tn;:;!:;
L Vv%' iV;- —
l!.'v'irJl'H'q. ;
-• SuVrei; de TrinL, L. 1; - Bossuet, 4« EU.at..
Jl* Sermon. Farges, 5. ibid., p. 393-395.
TERTIA PAHS, Tt\ RF TATIONrHT^S DFI AD MITNDUM 311
plenitudo » in natiira intellectuali. — Seu beatitudofusius,

includit perfcctionem absolutam, — cognitionem hujus per-
fectionis, — complacentiam — exemp-
in illius possessione,
tionem omnium malorum, sive praesentium, sive futurorum,
— et doiTiinium supremum in contingentia ^
Jamvero patet Dcum esse summe heatum Deus enim, quum
^.
sit inriuiUis, plenitudinem omnium perfectionum in se com-

plectitur — quum : Deo ipsum divinum,
iutelligere in sit esse
Deus seipsum adaequate comprehendit omnia seipso et in
cognoscit — quum Ejus; Ejus vult seipsum velle sit esse,
essentiaHter amat — quum et immutabihs, ; sit seternus,
simplex, omnipotens, amittere nullum malum aut nihil et
praesens, aut imminens formidare potest — quum ex dicen- ;
dis (n. 110, 128), sit Creator et provisor universaHs, supre-

mum habet dominium in onmes creaturas. Ea vero consti-
tuunt summam beatitudinem ; ergo Deus est summe beatus :
imo, jure dicitur ipsa Beatitudo.

B. —
Deus est heatitudo cujusUbet naturse intellectualis.
Ilaecenim beatitudo partialis non potest non esse nisi quaedam
participatio beatitudinis Dei ipsius, cum sit Deus summum
bonum et fons totius bonitatis. Et ideo cor nostrum inquie-
•',
tum est, donec requiescat in possessione Ejus (Eth., n. 12).
LIBER TERTIUS THEODICE^.

DE RELATIONIBUS DEL AD MUNDUM.
Omnes Dei ad mundum possibiles,

relationes quae —
quidem sunt reales ex parte creaturarum tantum(Ontol.,n.l28),
— aut ad principium identitatis,aut ad principium causalitatis,
a philosophis reductae sunt. Pantheistae identitatem asserunt ;
Dcistae autem relationes causalitatis adulterant. Unde duplex

erit quaestio P De relatione identitatis, contra Pantheistas
:
;
II^ De relatione causalitatis, contra Deistas.
— 1. S. Augustinus, De Civit. Dei, c. 1, 21. — 2. Sum. TheoL, q. 26, a. 1, 2, 3,

3. Sum. TheoL, p. I, q. 26, a. 2, a. 4.
\
CAPUT PRIMUM.
DE RELATIONE IDENTITATIS.
Falsam identitatem inter Deum et mundum seu errorem

pantheisticum, exponere et ex dictis confutare juvat in duplici
articulo '.
ARTICULUS I.
Expositio Pantheismi ~.
99. Quid dicendumsit de pantheismo in universum ?
A. — Deus nihil est, juxta atheos e contra, secun-

Notio. ;
dum pantheistas, Deus est omnia exinde, vox pantheismus ;
(Otog et TTXj) usurpata fuit ad designandum systema eorum

qui putant uniiêrsitatem rerum a Deo realiter non distingui,
id est omnia, etiam opposita, concurrere ad unicam substan-
tiam generalem constituendam quam ob causam Pantheis- ;
mus vocatur etiam monismus.

B. —Formse pantheismi pene sunt innumerae qu£e tamcn :
ad quatuor prajcipuas revocari possunt ^.

1. NonnuHi enim dogma creationis e nihilo impugnantes,
dixerunt res finitas e divina substantia emanasse et hic est :
pantheismus emanationis seu eôlutionis transeuntis.

2. AHi vero, inter quos Spinoza, contenderunt unam eam-
demque esse substantiam, cujus formse seu attributa suut

cogitatio et extensio ; et-talis est pantheismus formalis.
3. Mnlli dociierunt omnia esse manifestatioiiem ct evolutio-
nem Entis absohiti en pantheismus eôlutionis immanentis.
;
4. Ahqui tandem dixerunt Deum esse quasi indefinitum et

indeterminatum ; at sese deterrninando et perficiendo rerum
universitalem constituere en panthcismus progressus infiniti
:
''.
C. —
Di^Hsio. Rursus autcm, ha^c quatuor panlheismi forma^
revocari possunl, ad duas species generales unde duplex est ;
panthcismus urnis absohitus, alter mitigatus.

:
1. Cf. Farges, ihid., p. 405-î37 —

Balmfts, Philos. fond. —
Caro, J.'idê
de JJieu; — ;
L6vdque, La .sciencn dc. V Invisiblc, — ;
2. Farges, ihid., p. /lOT-^tlC).

— Card. Pie, Of)isr. l'ic1avionsis, Jnslriiri. sf/nod., VII, p. 20(» —
Cf. Coiirilc
:{.
d'Af;rTi, ]Hr>U. lom. I, c. 1. ^t. —

Conr. \'(il., Coiisl. dr Fidr, v\u\. I, ii. .\ cL
;
-'i.
4
;
TERTIA PARS, DE RELATIONIBUS DEI AD MUNDUM 313
Pantheismus absolutus est error eorum qui contendunt

omnia, sive materialia sive spiritualia, reapse non distingui
ab Ente absoluto. IUe pantheismus est duplex unus realis et :
naturahsticus, alter vero idealis, prout reaHtas divina absor-

betur in rebus natura?, quarum est mera abstractio, vel e
contra reahtates mundanee evanescunt in Ente divino, cujus
dicuntur esse quasi cogitationes.
Pantheismi mitigati seu emanastismi fautores, Deum ab
universitate rerum secernere quidem nituntur sed frustra, ;
nam, dogmate rejecto, substantia mundana a subs-

creationis
tantia divina non distinguitur, nisi modahter.
100. 1« Quid de pantheismo mitigato seu emanatismo ?
Emaiiatismi vestigia reperimus apud Indos et Persas '. Gnos-
lici vero, ct praecipue Yaleiitinu£,^saBculo IP, pantheismum ejus-
modi expresse docuerunt. Juxta eos, in principio, ens unicum
crat, cui nomen Abyssus —
csBtera omnia ex abysso per emana-
tionem prodierunt ;
—
Abyssus tandem, mediante principio
secundario seu Demiurgo, mundum produxit.
Postea autem Scotus Erigena, saeculo ixo -, Amalricus Carnu-
tensis et David a Dinando, .seeculo xijo Jordanus Bruno, sse-
;
culo xvio, et quidem alii panthcismum mitigatum profcssi sunt.

iEtate praesenti, scholam eclecticam et recentius fautores
noi^8e philosophiae, a nota pantheismi, saltem mitigati, vix
purgare possemus. Imprimis Cousin-non semel asseruit Deum

esse omnia, fmitum et infinitum, unitatem et pluraUtatem,
tempus et spatium, essentiam et vitam. « Si Dieu n'est pas
tout, il n'est rien ^ » Ahunde, creationem e nihilo aperte re-
jecit, dicens « II faut abandonner la defmition que creer,
:
c'est tirer du neant \ » Itemque, Saisset, Jouffroy, Janet, Ra-

vaisson, sed et alii iion pauci, v. g., Le Roy qui ambiguc sal-
tein loquuntur de creatione ex nihilo (CosmoL, n. 19). Atta-
men praefati auctores pantheismum absolutum enixe respuunt
sed, rejecto dogmate creationis e nihilo, ab emanatismi labe
penitus expurgari logice non possunt.
101. 11° Quid de pantheismo absoluto rea/i ?
Hunc pantlicismum naturalislicum apcrte professus est Hc-
raclitusqucm postea secuti sunt Zenon et Epictetus apud Grse-
;
cos ; Seneca, Cato, Marcus Aurelius apud Pvomanos. Juxta eos :
1. Gonzalez, Ilist. de 1a philos., t. I, p. 20 pt 70. — 2. Cf. Op. de Divisione

alunc. — 3. Cousin, Frug. Philos., t. I, p. 76. — 4. Introduc. d 1'IIist. de la
Phil., Leg. v, p. 103. 18
314 THEODICEA SEU THEOLOGlA NATURALIS
« Quid aliud est natura, quam Deus ? » ; Deus vero anima est
mundi : rvidua seu nvp Tt-/yfK6v.
Eumdem errorem, saeculo xvii^, renovavit ac perfecit vir
luctuosae celebritatis, nomine Baruch Spinoza, qui, rejecto
judaismo, nullam ultimo religionem est amplexus. Hic enim
proficiscitur a defmitione cartesiana substantiae « Est ens :
quod non indiget ad existendum

alia re exinde, methodo ))
;
Cartesii imbutus, deducit pantheismum qui materialismum

et atheismum redolet. Ejus systema tribus iis propositionibus
exprimitur : 1. Unica est substantia ; 2. Duo sunt ilKus sub-
stantiae attributa, cogitatio sc. et extensio ; 3. Substantia
ista, quae dicitur Deus, est infinita.
Juxta Spinozam, substantia infinita noii distinguilur nisi
modahter a natura quapropter eam vocat « naturam natu-
;
rantem ilhusque modificationes, quae quidem necessario

)),
producuntur, appellat « naturam naturatam et sic mate- ))

;
riahsmo, atheismo necnon fatahsmo praebet ansam K

102. Iir» Quid de pantheismo absoluto ideali ?
PanLhcismus ahsoluius idcalis, qui « absurditalis cuhacn attin-
g;it », vigiiiL olini eL eLiain nunc vig(vL apud Indos - nam in hhiis ;
qiios noniinamus Vedas, ea h^gcrc cst Brahnta solus cxistiL : ;
caitcra non siint nisi mcra) iliusioncs lirahma autcm est ajtcrnus, ;
purus cL illimilaLus.
JLcm, apud (jra;cos, noniudli e schola KlcaLcnsi, praecipuc
Xcnophancs et Parmenides, ea docuerunt Ens cxistit ab seterno, :
ctfiLcraqfie omnia non sunt nisi phajnomena sinc reahtate. Ahunde

Ens a cogitatione non diffort quod enim cogitat et quod cogitatur, :
ununi et idein est.

Prajterea, NcôplaLonici, Lria de Entc supremo tenucrunt, sci-
licct :
1° Nihil existit praeter ideas, quin etiam omnes idcaj in idea

univcrsalissima Efitis, tanquam in unilate ahsolula resolvuntur.
2° Ah unitaic ahsoiuLa d(;fluit iiUelligentia suprema ex qua :
iLfsrum aninai unis>crs(dis, cuin lolo ori)c (|ui non cst rcahs, sed
apparcns.
3" (^)uuin liiuc cvoliitio [nfjooô;, proccssio) non sit progrcssus,
scd c conLia iinininiilio cntis, omnia, posL ali^piod tcmpus, in
unilatc cL pcrlccLionc priiniLiva rcsorhcri dchciiL, por exlasim
{i'/7zafji;) cL pcr ai)SorpLioncin myslicain (ivwTt;) ^.
1. Tenneman, llisl. <lr hi l'liil., II, lOî. — 2. Lenormant, Manuvl d'Ilisl.

anrimnr VOriinl; — Gonzale/,.
I..
///.sV.
j».
/'////n.v., tdin. I, ]>. "J.S. - IJ.Vaoherot,

JMrlafih. cl
(Ir.
Scirnr.r, u,i,\. III. \>. îM — </ri /r/
Cf. Brin, llisl. Rr.n. dr. la 1'liilos., I, p. l.''))»-
KiO ;
— Janet et Siaillcs, llisl. ilr
;
lii 1'lulus., p. .S17; -- Gonzalez, lli.^l. <li ln
PtitioN., i. I, 1». î:>s.

TERTIA PARS, DE I{ F.T. ATIONTBUS DET AD MUNDUM 315
Quid de pantheismo transcendentali Germanorum

103. ? '
Apudrecentioros, Kantius, licet fortisaii inviUis, latissimam

pantheismo viani aperuit etenim, ille philosopluis realitnlem
;
ohjectwam coirnilionum rationis pura^ in duJiium revocavit dein- ;
de, ut scepticisnuim fugerct, existentiam Dei petiit a notione

officii, quam nobis suppeditat ratio practica. Ulius vero discipuli
argumcntum a ratione practica desumptum rejecerunt et dcin- ;
cej^s, ut gurgitem scepticismi vitarent, apertc docuerunt sub-

jectum cogitans et objectum cogitatum csse unum ct idem quod :
cum pantheismo perfectc quadrat.

Tres discipuli Kantii specialem merentur mentionem, scilicet :
A. —Imprimis Fichteus asseruit cogitationis objectum non

esse distinctum a subjecto, quod vocatur to iyrj) cogitans ideo- ;
que, praeter iyr^j, nihil existit, et omnia sive spirituaHa, sive mate-
riaha, Dcus, anima, mundus, non sunt nisi modificationes, formae,
determinationes, vel, ut aiunt, exteriorisationes hujus sul)jecti.
— T6 primo quidem, ope cogitationis, seipsum ponit et
eyr^,
producit, hoc judicium ennutians i/M sum i/w.

: Sed in hac —
evolutionc, ro iy.j quemdam obicem invenit, et esse limitat novum
judicium enuntians, id est ro cyco non est ro non-iyo. Mox —
autem apprime dignoscit ro £711) cogitans cum t6 non-i ,ro identi-
ficari scilicet t6 non-iy') non est nisi pars illa subjecti quse adhuc
:
inconscia remanet. Ilinc tria evolutionis nomenta : these, anti-

these, synthese.
En Idealismus seu egoismus transcendentaHs.
subjectiûs
B. —E contrario, SchelHng, ut identitatem intcr subjectum
et objectum instituerct, asseruit omnia non in 76 iyr-j, sed in ip-
sammet identitatem absolutam rcsolvi « L'absolu, inquit, n'est
:
ni infini ni fini, ni etre ni connaitre, ni sujet ni objet c'cst ce en :
quoi se confondent et disparaissent toute opposition, toute di-

versite, toute separation, comme celle de sujet et d'objet, dc
savoir et d'etre, d'esprit et de nature, d'ideal et de reel c'est ;
donc indivisiblement Tetre et le savoir absolus, ou res*ence col-

lective de tout. Cest rabsoluc identite de Tideal et du reel Tab- ;
solue indifference du different, de Tunite et de la pluralite c'est ;
Vun qui est eri meme temps tout *. »

Ens autem absolutum, vi suse activitatis, seipsum ma-
illud
nifestat, extraseipsum cgrediendo, quasi per saltum (chute), ct
dupliccm ordinem producit, unum realem (mundum) et alterum
idealem (cogitationem) utrumque tamen revocatur ad identita-
:
tem perfcctam,
Pantheismus ille merito dicitur objeclivismus idcalis, systema
identitatis absolutae aut etiam naturalismus transcendentalis.
C. — Hegel, alia via procedens, ad eumdem scopum pervenit ;
1. Cf. Gonzalez, ibid., t. IV, p. 5 et suiv. — 2. Cf. Gonzalez, ibid. ;

— vel
Archives philos. de Fischhaber.
316 THEODICEA SEU THEOtOGIA NATURALIS
nam, juxta illiim, subjectum et objectum identiiicantur non in
realitate psychologica, seu in zro v,m, ut aiebat Fichteus neque ;
in realite ontologica seu in absoluto, ut excogitaverat Schelling,

sed in ente mere possibili seu idea logica. Ea quae scripsit illc
philosophus de Dêo Idea reduci possunt ad quatuor principia.
Primum Ordo logicus et ordo ontologicus sunt unum et idem,
:
seu ordo cognitionis rerum est idem ac ordo productionis rerum.

Unde idea entis logica est principium primum naturae simul et
logicae. Imo logica et natura identificantur « Quidquid est ra- :
tionale est reale et quidquid est reale est etiam rationale *. »

Secundum Idea absoluta non est finita nec infinita, non est
:
singularis nec universalis. Imo, Idea iion est magis ens quam
nihilum nam in ea, omnia, etiam verum et falsum, bonum et
;
malum, cns et Jiihihim identificantur. Unde vocatur « ens-nilii-

lum )).
Tertium : « Ens-Nihilu?n )> est etiam « rb Fieri absolutum » ;
« il Propterea, « Deus est in fieri »

cst lc pcrpetuel De^>enir ». ;
quae formula, a modernistis approbata, compendium est hege-

liani dcHrii.
Quartum « Ratione progressus et vi suae activitatis, rb Fieri
:
scse determinat, extra seipsum egrediens, suiquc manifestatione

constituit universa, sou tripHcem ordinem logicum, naturalcm :
et intelleclualem '^.
Quid de pantheismo evolutionistarum Gallorum ?

lO^. IV"^
HcgcUi [)anthcismus a nonnuhs rccoctus est apud Gallos lio-
dicrnos. Intcr quos (^minent Rcnan, Tainc, Vachcrot, Bcrgson,
Lc Roy, necnon progrcssistae et modcrnistae. Jamvero ii philosophi
late interpretantur Ciermanorum dogmata, quorum obscuritas
(Jalloruni ingenio satisfacerc nequit, et quasi medium tenent
intcr Hcgelium et Spinozam.
Nani, cx una partc, cum IlegcHo asserunt Deuni cssc « hi
categorie de rideal, c'cst-a-dire \a. forme sous laquenc nous con-
cevons Tideal » ex aHa parte, cum Spinoza, Dcum vocant « h\
'
;
totah; existcnce ». « L'in[ini, ait Vacherot, est reel, il est vivant

(hnis riiiiivers, (hms l(! moiMlc (h^ la luiturc ct (h^ ['(^sprit '. » —
\'A Ikcnan « Dieu (!st ilnniaiiciit non seulemcnt daiis rcnsemble
:
de runivcrs, mais dans chacun dcs etres qui le composcnt. Scu-

lcrncnt il nc sc connait pas (jgalcmcnt dans tous... Voila la these
foiidamcntah; dc notrc thcologic » Vcrumtamcn, nec pan- !
—
tlicisl», ii(!c athci niiiicupari voluiit. Non athci, quia muiidus (^st
rcalitas Dci iion pantlicisla;, (|uia Dcus est idea mundi, ac [^roiiidc
;
cum inuiido iioii idcnti ficatur. JuxtJi cos « Di(Hi n'cxistc pas, :
ii d(;viciit, il sc fait. Dicu scra pcut-("trc uii jour. (l'cst 1(5 Di(Ui-
jirogrcs. )'
1. Tennemann, oi). cil., t. 11, p. '.i\H. — Ibid., p. 'M7.

2. :!. —
Renan, Rcvue
ttts hfu:r-Mon.(li:s, \Hi'>'.i. — Siiam iiiitijjit vil. opinitiiKMti D. Vacherot, iii iiltiino
—
Lc iKHivtau Spirilualismr.
<>l»cr<',
^t.
— C.l'. dHulst, McUmiifs ])liil., j). îSi \

E. Bianc, lln SpiriluuLiînc sans JJieu
;
;
— Bergson, L't':volulion crcalrice.
TERTI.V. IVVRS, DE HILLATIONIIUJ» DKI AD MUNDUM 317
ARTICULUS 11.
Confutatio Pantheismi.
105. Quomodo confatetu^ pantheismus ?

Siciit atheismus eo ipso evertitur quod quinque viis seu
aroumentis Anf;elici Deum esse prolâtur, ita pantheismus
coiifutatus manet eo ipso quod Ipsum Deum esse a])solute srm-
})licem et immutabilem omnino demonstratur. Quia tamen
pantheismus est pessimus et subtilis error,' quem solo con-
temptu, ut quidam volunt, prosequi non sufficit, sit
THESIS
Pantheismus in genere, tum ahsolutus tum mitigatus, est
falsus et perniciosus.
Probatur quadruplici ex parte —

directe ex conscientia et
:
rntione, —
indirecte ex Ingendis pantheismi consectariis, —
item ex crisi systematum, —
denique solutione difficultatum.
l. — Imprimis pantheismus conscientise et rationi rcpugnat ^
A. — Uniuscujusque et omnium li\om.\miTii conscientia pan-
theismum respuit. —
a) Ecquis sanae mentis putaret se esse
Deum, sc. ens necessarium, aeternum, indeperidens, immuta-
bile et summe perfectum ? Nonne e contra seipsum sentit
morbis et miseriis obnoxium, nec vitae suai nec mortis domi-
num ? An nescit inlinitum esse omnium perfectionum cumu-
lum, nedum boni et mali aggregatio .stupenda esse possit ?
— h) Ecquis putaret se non distinctum a rebus naturae, vel
ab aliis hominibus, eamdemque esse personam omnium ?

Hoc profecto credere nemo potest, nisi conscientiae testimo-
nium simul et claritatem evidentiae rejiciat :
« moins intimoment, moins necessaircmcnt, moins evi-

Suis-je
demmcnt convaincu que moi et un autre homme, ou si vous
voulez qu'une roche et mon, ame ne sont pas la meme substance,
quc je suis convaincu que trois et quatrc ne font pas lc memc
nombre * ? »
B. —
Pantheistae diruunt duo principia fundamentalia.
Imprimis principium contradictionis nam, si Deus et ;
mundus sunt substantialiter unum et idem, jam unum et

idem est simul ens contino-ens et non contino;ens, ab alio et non
ab alio, finitum et infinitum, perfectum et imperfectum,
1. Farges, ibiiL, p. 416-420. — 2. Buffier, Expos. des Preuves de la rel ., n. 28.
18,
honiim et malum, relalivum et absolutum, etc... ;

jamque
To iyco cum Tw non cum materia identificantur.
-^700, spiritus
Sed etiam principium causaUtatis hoc cnim sihi vult princi- :
pium causahtatis, non dari effectum sine causa, nihil causare

semetipsum, nec dari effectum causa majorem. Porro, si
Deus et mundus sunt eadem entitas, habetur effectus sine
causa, id est, ens ab aho sine ente a se, item Deus creando
causat seipsum, denique fit major seipsum evolvendo per
additionem novae entitatis « Dieu est en train de se faire. »
:
— Hoc a fortiori, si mera Potentia seu Idea abstracta, qua

nihil est imperfectius, causa esset Naturae, ita ut ex imperfecto
perfectum, ex indeterminato determinatum, ex Potentia Actus,
ex minori majus hauriretur tunc enim habetur potentia sine
:
actu qui illam ad actum reducat. Ergo a pantheistis evertitur

principium causaHtatis, sicut et contradictionis.
106. II. — Quaenam sint pantheismi lugenda consectaria ?
I)uo sunt, unum ex parte Deiy alterum ex parte hominis.
A. — Pervertit
naturam Dei, unde ad atheismum propel-
ht. Revera pantheismi fautores vel Deum a rerum universi-
tate non distinfruunt, vel, ut Germani, fatentur non esse nisi
« categoriam ideahs ». —
Si pcius, cum in rerum universi-
tate Hmites, mutatio, compositio, multipHcitas inveniantur,
pantheistaeinfinitatem, immutabiHtatem, simpHcitatem et
unitatem Dei, quae sunt ejus attributa essentiaHa, negare
debent. —
:
Deus fit ideaHs, extra mentem non
Si posterius,
existens, et ideo pantheismus est negatio Dei ad minus indi-
rccta seu atheismus mere « fucatus » « c'est rathcisme, ;
phis un mensonge '. » — Hoc autem posito, nulla superest

rehgio vera, sed vel idololatria et fetichismus, si Deus cum
naliira confunditur, vel illuminismus et spiritismus, si res
mnndana in Deo resorberi debent.
B. — Pervertit naturam hominis, et sic evertit principia
morum. Si enim unica sit substantia seu unicum principium
operationis, sc. Deus, perit in homine propria activitas ;
pcrit
et Hbertas, quae est humana? activitatis modus;perit et humana
1. Gratry, '(Connaissancc de Dieu; — Cf. Am. de Margerie, 'J'hiodic6e, t. II,

c. 5 et C.
ciijiisqiie personalitas. — Hinc notiones libertatis, juris et

ofTicii, vitii et virtutis, justi et injusti,imputabilitatis. mercedis
et poenae concipi nequeunt ; et idcirco morum fundamenta
diruuntur, ipso Vacherot fatente : « Cest tout diviniser, le
mal comme le bien, et teut absoudre » : vincit amoralismus.
« Tout ce qu'un etrc fait d'aprcs les lois dc sa naturc, il lc fait
a bon droit, puisqu'il ne pcut agir autrement... Donc, quiconque

est cense vivre sous le seul empirc de sa naturc a droit absolu
de convoiter tout ce qu'il juge utile, qu'il soit porte a ce desir
par la saine raison ou par la violence des passions il a le droit ;
de se rapproprier dc toutc manierc, par force ou par ruse par :
consequent de tenir pour enncmi cclui qui veut rempecher de

satisfaire ses desirs \ »
Haec autem non solum thenretice, sed etiam practice, nam,

V. g., pantheistae Saint-Simon, Fourier et Leroux in Gallia,
Gulielmus Marr in Helvetia *, Ferrari et Franchi in Italia,
socialismum et communismum e pantheismo deduxerunt.
107. III. —
Quid de cr/s/ singulorum systematum ' ?
His dictis in universum, si nunc prsecipua pantheismi sys-
temata examini subdantur, methodo aprioristica construi et
inde hypothesibus mere gratuitis inniti facile demonstrantur.
Porro quod gratis asseritur, gratis etiam negari potest.
A. —
Imprimis et emanatismus. —
Mundus enim ortus est
vel per diîsionem substantiae divinae, vel per seriem processio-
num, vel per saltum exteriorem Absoluti.
Primum asserunt antiquiores emanatistne, juxta quos si-
cut tela e sinu araneae, rivulusê fonte, lumen e sole, ita mun-
dus e sinu Dei egressus est. —
Sed quomodo substantia
divina dividi possit ? Vel cur partes decisae jam non siHt
necessariae, vel necessaria; sint simul et contingentes ?
Secundum dicunt Neoplatonici et GnosKci, qui demiurgos,
alii tres, alii triginta, alii trecentos (Plerome des Eons) po-
nunt inter Deum et mundum, fmitum et Infinitum. Sed —
cui bono tot intermedia entia ? Hiatus inter terminos, quos
identificare vellent, remanet infinitus.
Tertium posuerunt Fichteus et Schelling, juxta quos to iyoi
exteriorisatur, seu per saltum ex seipso egreditur. Quibus —
egregie respondet P. Janet « Comment comprendre que
:
1. Spinoza, Tract. Elhic. Theol. politic.

— — 2. Cf. E. Naville, Le Pire cileste,
p. 121. 3. Farges, Ibid., 423-431.
320 THEODICEA SEU TTIEOLOCIA NATUKALIS
Dieu se revolte ainsi contre lui-meme

qu'une partie de son et
etre aspire a vivre d'une vie independante, et a jouer un faux
absolu, au lieu de rester uni au veritable dont il est partie
essentielle Et en quoi ces reveries sont-elles plus claires que
!
le dogme de la creation ? » *
B. —Similiter pantheismus realis. Vel enim cum Stoicis—

mundus dicitur divinum animal, vel cum Spiiioza unica subs-
tantia duplici attributo praedita. Porro prior hypothesis non
solum est gratuita, sed etiam mundum esse necessarium et
infinitum gratis asserit posterior autem proficiscitur ab arbi-
;
traria substantise notione, siquidem Spinoza per substantiam

nihil intelHgere videtur nisi ens a se, non ab alio sed prse- :
terquam quod tahs mera petitio principii (Cf.

definitio est
Ontol., n. 97), satis patet notionem aseitatis a notione subs-
tantialitatis omnino distinctam esse. Sic, v. g., fihus, quamvis
sit substantia, non est a se, sed a aHo, sc. a patre.
C. —A fortiori pantheismus idealis. Haec enim Fichteus—

gratis asserit « nihil cognosci potest, nisi idem sit ac sub-
:
jectum cognoscens, —
ro non-iyrî scu Mundus cum r(.) iyc^ iden-
tificatur, — ro syco seipsum creat, — creat to non-sy^, —~ cons-

cius est se esse Infinitum simul et fmirum. »
Schelling etiam haec gratis affirmat : « Absokitum solum

existit, — est nec finitum nec infmitum, — cujus existentiam
sua cuique tcstatur conscientia...»
Denique Hegel alia gratis asserit « ordo logicus est idem:
ac ordo ontologicus » seu « ordo cognitionis rcrum est idem

;
ac ordo productionis rerum ». Unde « Idea entis abstracta

seu logica est causa prima seu est Deus-idea. » Deus igitur —
cum sit mera abstractio, mera possibiHtas seu merum nihi-
lum entis, causa omnium realitatum ess.e nequit.
D. —
Denique non minus a priori loquuntur Vacherot et
Renan. Hic enim gratis affirmat Dcum in omnibus essc et
seipsum cognoscere, sed et mentitur, asserendo hominem sua3
divinitatis esse conscium. — IHe vero, sicut ipse Taine, cum
dicit Deum esse Idcam creatriccm seu axioma celernum, ex
quo proccdunt omnia, reapse verbis ilhiditur ^ (n. 61). —
Cum eis consonat D. Bergson cujus E^folutio creatrix^ cuin
1. JUal. de la phil., p. «75. — 2. Parges, L'idfie dc Dieu, p. -'•30.

sit molus sine movente et sine re mota, nihil aliud creans nisi
seipsam, mira3 imaginationis est ligmentum •.
108. IV. Quae sit difficultas ex coexistentia finiti et infiniti - ?

Sic argumentari solent pantheistae, duce Parmenide E nihilo :
nihil fit crgo quidquid cxistit cst evolutio vel emanatio subs-
;
tantiae Dei.
Resp. Jam semel et itcrum (Cosmol., n. 18, 21) ca difficultas
lioc modo soluta est Dist. ant.
: cx nihilo, tanquam c causa ma-
:
teriali, nihil fit, conc. ex nihilo, id cst, nulla matcria prseeunte,

;
subdist. :nihil fit, virtute causae finitse, conc. virtute causae effi- ;
cientis infinitae, nego.

Inst. 1* —
Ens infmitum est omnia, vel nihil est Deus igitur :
omnia complecti debet, vel non existit (Cf. n. 53).

Kesp. Dist. ant. Ens infinitum est omnia, scilicet pleiiitudinem
:
perfectionis involvit, conc. universalitatem rerum in se continct,

;
neg. Hinc dist. cons. Dcus omnia complectitur, eminenter ct

:
excellenti modo, conc. formahter et numerice, nego. Deus cnim

;
dicitur intensive infmitus, quia omnes pcrfectiones sine limite

possidct ea autem infinitas nequaquam designat illud mons-
:
truni, quod esset, in sensu pantheistarum, cxtensiva et numcrica

complcxio fmiti ct infmiti, spiritus ct matcriae, boni ct mali, vir-
tutis et vitii.
Inst. 2* —
Infmitum augcri nequit sed substantia infmita, ;
quae differrct a rebus mundanis, posset augeri, videhcct addi-

tione finiti necesse est igitur ut una et eadem substantia sit in
;
omnibus.
Resp. Nego min. Substantia enim infmita nullo modo augetur
additione entis creati, quia Deus, cum sit causa omnium, jam
habet in se quidquid pcrfectionis creaturis communicavit. Idco,
creatione scmel effccta, plura sunt entia, sed non est plus êntis
(inira, n. 110-B. 2«).
Inst. 3* —
Atqui substantia infmita, immensa, immutabiKs,
alia entia secum admittcrc ncquit. Ergo remanet difficultas.
Resp. Existentia Entis infmiti simul ct entis finiti non potcst
perfecte explicari, transeat est contradictoria, nego quod sufh-
; :
cit, nam, ut evidens est, ct secundum cflatum in schoUs per-

vulgatum, clara non sunt neganda propter obscura, nec obscura
mutanda pro absurdis. —
Dixi transeat, nam facile concipitur
:
ens participatum nihil addere nec auferrc enti primo et infmito,

cum non sint ejusdem gcncris nec additiva ac proinde nihil obstat ;
quominus Infmitum ct finitum simul existere possint. Sic, v. g.,

scientia discipulorum a magistro recepta, nec auget nec minuit
magistri scientiam.
1. Farges, Theorie fond., p. 88-94 ; 192-200 ; —

La Philosophie de M. Bergson,
p. 29 et 2G1-273. —
2. Farges, Ibid., p. 431 et suiv. ; —
Suarez, De Deo, loc. cil.,
n. 8 ; — Am. de Margerie, Theodicee, c. x.
CAPUT SECUNDUM.
DE RELATIONE CAUSALTTATIS.
Est Deus causa prima, scilicet dat et servat esse creatu-

rarum : inde creatio et consenâtio earumque operationes
;
prsemovet et dirigit ad fmem inde concursus et providentia : ;
de quibus agetur iivquatuor articulis.
ARTICULUS I.
De Creatione '.
109. Sub quotupllci rat/one Deus sit creator mundi ?

Deus sub triplici ratione habetur ut Conditor omnium ;
nempe, dici potest causa efficiens, causa exemplaris et causa

finalis earum rerum, quibus conflatur
orbis universus.
10 Deus est causa efficiens omnium. Hinc a) apparet — :
unilas in origine totius universi h) manifestatur omnipotentia;
c) e qua deducitur absoluta dependentia

Creantis creature.
;
2° Deus est causa exemplaris omnium. Hinc a) splendet — :
mirabilis unitas in executione rerum ; b) manifestatur sa-
pientia divini Artiricis in suo opere c) ;

cujus contemplatione
mens humana ad cognitionem Dei assurgere debet.
3^ Dcus est causa finalis omnium. — Unde : a) patet uni-
tas in fine rerum ; h) manifestatur Dei infmita bonitas, qua3
omnia disponens ad seipsam, sese diffundere vult in omnes
creaturas c) e qua bonitate
;
oritur pr^ceptum redamandi
Deum et omnia propter Eum diligendi.
Idooquo in crcationc triplicem causalitalem (cfFicicntem, cxcm-

plarcni et rmalem) reperinnis et idco tripHcem unitatcm (ori- —
ginis. execijlionis et linis)
— ;
triplicem manifestalionem. (poten-

li^fi, sapicntiao et bonitaiis divina;)
;
iripliceni denique con- ;

—
sequentiam moralem (creaturam sc. suo crcaLori sul)jici cumquc
cognosccre ct amarc debere).
§ I. De causa Efjiciente creationis.
110. Utrum et quatenus Deus causas efficiens omnium ?

sit -
\ Deum csse creaLorcm omnium, jam in Cosmoh)gia
1. Fargos, ibid., p. -iSS ct suiv. — 2. Sum. Theol., p. 1, q. -15, a. 2.

TERTIA PARS, DE RELATIOMBUS DEI AD MUNDUM 323
(ii. 17-21), ex naliira rnundi, demonstratum est nunc ex dictis :
de natura Dei, adhuc clarius illustratur et confirmatur.

Etenim si mundus ex nihilo non fuit creatus, vel est impro'
ductuSy vel est emanatio e substaritia divina. Porro neutrum
dici potest :
Nonnam si materia esset improducta, jam Deus non

I"™,
esset independens neque in suo esse, neque in suo operari.
a) In suo esse Hmitaretur ab alio ente necessario et a se ;
et inde non esset infinitus, non esset ipsum esse, nec actus
purus ;
—
b) In suis operibus a materise quantitate et quali-
tate penderet atque limitaretur, tanquam vulgaris opifex, et

inde regeret tantum esse hoc, esse tale, non esse simpHciter ;
—
c) tn utroque casu vinceret dualismus (n. 69).
Non II"™, nam si mundus esset emanatio aut evolutio sub-

divinum nec omnino simplex, necessarium et
stantise Dei, ens
immutabile dici posset, vinceretque pantheismus (n. 105).
Ergo a Deo procedere potuit nonnisi per creationem de ^
:
qua nunc quairitur an sit actio aeterna et perficiens Deum,

an infinita et incommunicabihs, an lilêra.
—
Porro 1° Actio creatrix in Deo spcctata cst immutabilis
B.
ct ajtcrna, iiam significat actioiiem
divinam, qua) cst cjus csscntia,
cum relatione ad creaturam sed relatio ad creaturam non est
;
in Deo realis, sed secundum rationem tantum unde creatio '^

;
iion supponit novam entitatem aut ahquam mutationem ex parte

Dei. —
Ast non ita in creatura, quae secundum totam entitatem
suam accepit esse a Deo ct idco realem habet rclationem ad Illum
(Cf. Ontol., n. 128).
2° Quapropter, Deus non est ditior, neque beatior, post crea-
tionem ; non enim habet plus entis, veritatis et bonitatis, etsi
plura sint entia vera et bona. Nempc post creationem existunt
entia a Deo reahter distincta sed perfcctiones entium illorum
;
jam erant in Deo cminentissime ct absohite, ita ut cx earum

additione non aucta fuit perfectio divina.
111. Utrum creatio sit so/ius Dei seu potentiae infinitae ' ?
Creatura esse posset causa principalis vel tantum instru-

mentalis creationis (OnloL, n. 161). Porro
A. —
Juxta communissimam sententiam, virtus creativa,
ut causa principalisy qua per se primo attingitur ens in quan-
tum ens, nec miraculosc, uUi creaturai et\am perfectissimae,
êst coiiimunicabilis : coritra Durandum '•.
P'
Prob. — Virtus infinita communicari nequit : atqui virtus
1. Thesis Thomistica XXIV'. —
2. Suin. T/nol., ji. I. (|. 45, a. ad 1. —
3. Suni. 'J luol., ibuL. a. 5. —
4. Thesis Thomistica XXIV".
3,
creatrix est infinita ; ergo etiam miraculose communicari

nequit.
Suadetur minor, quia ad creandum requiritur virtus sine
proportione major quam ad informandum nam inter agen- :
tem et superandam proportio esset debet.

difFicultatem —
Prohatur autem, quia ad superandam difficultatem infinitam
seu distantiam infinitam inter duos terminos, requiritur virtus
infinita jamvero inter esse, quod per creationem recipitur, et
;
nihilum creationem antecedens, distantia reperitur infinita.
Prseterea S. Thomas duas attuUt rationes quae Scoto minime

placuerunt, nempe ex eminentia 1*^ esse creati, 2° îs creatricis.
Revera effectus universahor ac nobihor a Prima Causa, cu-
jus essentia estj ipsum esse, produci debet. Sed creatio est eflec-
tus universahor et nobihor univcrsahor quidem, non enim ad
;
hoc vel tale esse in particulari, sed ad esse simphciter et in uni-

versum cxtenditur nobihor etiam, nam est productio entis in
;
se, non in aho subsistentis. Ergo creatio a Prima causa produci

dcbet.
liursus, quando duo sunt extrema inter se sic se habentia, ut,
uno decrescente, alterum crescit proportionahter, si unum po-
nitur minui usque ad iioii gradum (scu ad gradum non-eiUis),
suum compar crescit supra omnem gradum (id est in infinitum).
Sed, in creatione iacienda, diminutio Lermini est usque ad non-
ens seu niliilum. Ergo vis crcatrix augcri debet usque in infi-
nitum seu ad Ens infinitum pertingit '.
B. — Communius docent — contra Lombardum Suare- P. et
zium' — creaturam nec etiam posse instrumentalem cau-esse
sam —
creationis. enim oflicium per actionem pro-
Ciijus est
priam agere dispositive ad eflectum principalem sed in crea- ;
tione inter nihilum et ens non datur medium ergo ad crean- ;
duin nec dispositio producenda rcquiritur, nec actio proprie

inslrumentaiis, nec igitur causa instrumentahs utiiis est.
112. Utrum creatio fuerit ex /ibera Dei voluntate ?

Qui inter rationalistas creationis nomen reLinent, «âmdcm
essc neccssariara iere omnes conLendunt, Ita, v. g., Em. Saisset
et Cousin « Dieu, s'ii cst une causc, pcut creer, ct s'il cst une
:
causc absoluc, il ne peut pas ne pas creer » Quibuscum annu- '''.
morari dcbet Lcibnitzius, in oumdcm crrorom, principio rationis

sullicicntis invitc prolapsus, ct recenter Vaclicrot, qui crcationcm
a vita Dei non distinguit '. Unde sit
1. Suarez,
Cf.
—Di.sp. Mclaphys., xx, pccI. n ; —
S. Athanasius, Svrw. III,
—
conlra Aii.mos. 2. Jnlrodurl. d 1'ULal. de la Philos., p. 144. ;{. Vacherot«
Lc nouveau SpirUuaHnmc, p. 335.
THESIS
Nulla est in Deo creandi necessitas *.
Prob. — Si qua enim esset creandi necessitas, hsec vel ex

parte rerum mundanarum vel ex parte Dei oriretur. Atqui
neutrum dici potest. —
Non 1""\ nam res mundanae per se
sunt possibiles et contiuCTentes sed res possibiles sunt indiffe-
;
rentes ad esse vel non esse id enim quod non est necessarium
:
potuisset non esse, nec ulkim jus habet ad existentiam ergo ;
res mundanas Deus potuit creare vel non creare, et has vcl illas
pra; caeteris ad existentiam adducere.
Non 2"™, nam Ens summe
perfectum et beatum non fertur
ex necessitate in ea qnae perfectionem et beatitudinem ejus
augere nequeunt! Atqui Deus est summe perfectus, ad cujus
pcrfectionem aha non sunt necessaria, et cujus beatitudo nec
augeri nec minui potest. Ergo Deo nulla est creandi necessitas.
Confirmatur, nam « causa extrinseca est vel efficiens vel fina-
Hs. Deus autem non agit ex ahqua necessitate ad creaturarum
productionem, nam primo agenti debetvir actio prima et inde-
pendens. Similiter finis divinae voluntatis est sua bonitas, quae
quidem a crcaturis non dependet, nec quantum ad esse, nec quan-
tum ad bene esse, cum sit secundum se perfecta simplicitcr. Non
est igitur creaturarum esse absolute necessarium ^ ».
Quare catholici omnes « Deum voluntate ab omni necessitate
Hhora, liberrimo consiho, creasse » confiteri debent ^.
Ohj. —
Deus agit ex necessitate naturae « Dieu etant une :
force creatrice ahsolue qui ne peut pas nc point passer en acte,

il suit non que la creation est possible,mais qu'clle est necessaire *.»
Resp, Deus est potentia ab seterno omnino in actu sive neces-

sario, sive libero, conc. cui transeundum est de potentia in actum,
;
nego. Non enim aliquid novi additur Esse divino per creationem,
sed in eo creatio idem est ac essentia, quatenus libere agens (Cf.
n. 60, 92).
§ IT. De causa Exemplari creationis.
113. Utrum Deus sit causa exemplaris omnium ? — Respondet

THESIS
Deus omnia condidit secundum ideas suas exemplares ideoque ;
vestigjum sui iêl imaginem in rebus impressit.

Constat I"™. Omnis enini opifex secundum exemplar quod-
1. Farges, L'id6e de Dicu. p. 4(12- '»06. —
2. Contra Gent., L. II, c. 31, n. 1 cf.
c. 23, 11. 7
; c. 30-32. —3. Conc. Vatic, sess. iii, cap. 1, can 5. —
4. Cousin, ibid.
;
PllILOSOPHIA. TOMUS II 19
k
dam iagere debet ; sed, cum

ante creationem nihil esset prse-
ter Deum, necesse est dicere omnia fuisse condita secundum
ideas exemplares, quae sunt in intellectu divini opificis.
Constat II"™. Nam omnis effectus prse se fert vestigium aut
imaginem exemplaris secundum quod fuit conditus ergo res ;
omnis condita prae se fert vestigium vel imaginem Dei.

Dixi : imaginem nempe vestigium in rebus
iêstigium aut ;
physicis, et imaginem in mente humana, prout effectus —

reprsesentat solum causaHtatem causse vel ejus formam K
Confirmatur exemplo artificis qui producit determinatam for-
mam in materia propter exemplar ad quod inspicit, sive illud
sit exemplar ad quod extra intuetur, sive sit exemplar interius
mente conceptum '-.
114. Quomodo exemplarismus divinus ^ ?

intelligi possit
Est exemplarismus divinus doctrina de suprema Causa

exemplari et de omnium rerum exemplatarum ordine, juxta
divina exemplaria, quse, in Ipsa sunt.
Jamvero Deus est Forma eaque perfectissima et omnium
formarum prototypa. Sic infra Deum existunt angeli, quos
appellamus formas separatas, quia nulhim corpus informant ;
infra angelos existunt animse humanae, quae natae sunt ad

corpus informandum, sed, corpore soluto, possunt esse et vi-
vere infra animas humanas comperiuntur animse belluinae,
;
formoi plantarum, formae mineralium, quae esse nequeunt sine

materia. Et sic quodammodo in singuhs et in omnibus crea-
turis est ahqua repraesentatio Entis perfecti.
Nec dicas Deum esse rcrum ad extra causam sequivocam, non

univocam crgo rcs Ipsi non assimihitas esse.
: Nam in Ipsa —
contineantur oportet pcrfcctioncs crcatse omnes, sivc virtaallter,
si sint de categoriis et materiales, ut lapis, arbor, animal, sive
formaliter et eminenler, si sint transcendentales et simpliccs, ut
csse, bonum, NuUa quidem perfecte repraescntat pri-
intelhgere.
mum cxcmplar, cuni in sc complcctatur pcrfcctioncm inluiilam ;
verumtamcn, sicut idcm monumentum in multis variisquc pic-

turis repraBscntatur, ita in tanta et tam mirabih rerum variotatc,
invcniuntur repraBsentationcs diversae ejusdem pcrfcctionis infi-
nitae (n. 43).
Sum. Theol., I, q. 45, a. 7.

p. 2. Sum.— Theol., p. I, q. 44, a. 3. —
1.
Sum. Theol., ],. q. 14, a. 6 ; —
q. 15, a. 1, 2, 3 —
q. IG, a. G —
q. 34, a. 3 ;
3.
— q. 44, a. :i, 4 — I,
q. 47, a. 1. .1, ad I ; — ; ;
q. 93, a. 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 ;
— ;
Cf. Llberatore, Thiôrir rlr In rnnn. inlrll., r. vni, do rcxnni])!. divin ; Le Composi^-
hutntiln, \>. 507 ;
—
Cf. Ern. Dubois, l)t: l'l.rr.mi>larisnw divino, 1897,
§ III. De causa Finali creationis.
115. Utrum et quatenus Deus sit causa finalis omnium ?
Juxta quosdam, vanum est inquirere fincm rerum et intcn-

tionos Creatoris juxta Kantium autem omnia sunt propter ho-
;
minem, liomo propter seipsum et ideo liomo finis est ultimus

creationis (Cosmol., n. 130). Sed contra :
THESIS
Omnia ordinantur ad Dei gloriam ut ad finem ultimum.
Prob. — Gloria
Dei est divinarum perfectionum clara no-
tilia cum laude. Atqui certum est, a priori et a posteriori,
Deum nihil in creando sibi proponere potuisse, nisi manifes-
talionem attributorum suorum :
1° A priori. —
Deus, quum sit summe intelligens, finem
sil)i proposuit iri creatione rerum : aliter enim egisset sine
ratione. Porro, quum sit infinitus, nihil sibi proponere debuit
nisi manifestationem perfectionum suarum secus enim a bono :
finito moveretur. Ergo creavit ad suam gloriam.

2° A posleriori. Nam — —
a) « in partibus Universi, una-
quajquo crcatura est proptor suam perfectionem creatursB —
ignobihores propter nobiiiorcTs, sc. propter hominem sin-
;
;
—
gulae autem creaturae propter perfectionem totius universi. Ulte-
rius ergo totum univorsum cum singuhs suis partibus ordinatur
in Deum, sicut in fmem ». —
h) Speciatim vero homo est propter
*
Deum nam creaturae irrationales Deum non laudant, nisi indi-

:
recte quatenus exprimunt in seipsis ahquid veritatis, pulchritu-

dinis, bonitatis inhnitae ; solae crcaturse rationales poUent facul-
tate Deumcognoscendi et amandi ideoque eas ad hoc teneri ;
ox appctitu naturah, ex natura nocnon ex ofliciis suis, deducetur

in Ethica (n. 11, 14).
116. Hinc summa Dei liberalHas apparet in creatione.

Prob. — Deus enim ad extra, vel agit ex ne-
in operibus
ccssitatc, vel proptcr ufilitatem, vel propter bonitatem suam
communicandam. Alqui duo priora dici nequeunt :
Non 1""' Deus enim libere condidit universa (n. 112).

;
Nec 2"™, siquidem agentia imperfecta suam perfectionem

in agendo inquirunt, sed « Primo agenti, qui est agens tan-
tum, non convenit agere propter acquisitionem alicujus ».
Ergo « intendit solum communicare suam perfectionem,
quffi est ejus bonitas essenlialiter sui communicativa ^ ».
1. Sum. TheoL, p, I, q. G5, a. 2 ; — Conlra Genl., L. I, c. 93. —

2. Sum,
Theul., p. I, q. 44, a. 4 ; q. 20, a. 2; — Cf. Gay, De la vie et des verius chreliennes, I.
I
Dices : —
Ex dictis in thesi'(n. 115), Deus creavit propter glo-
riam suam, ergo non propter bonitatem suam communicandam.
Resp. Nego cons. Nam gloria Dei cedit in utilitatem creaturae ;
quod enim celebretur a creaturis, eisdem pariter proficit, non

Ipsi, cum sit sibi sufficientissimus ergo Deus, et ipse solus, est
maxime liberalis, solusque verus amator '. Cseterum non po-
;
—
test, cum talis sit ordo rerum essentialis, non intendcrc gloriam
suam seu notitiam cum laude scd in hoc prajcisc sistit beatitudo
:
creaturarum. .
ARTICULUS II.
De Conser<âtione ^
117. Quomodo conservatio sit creatio continuata ?
A. — Creationem sequitur conservatio, quae definitur :
actus potentise Dei quo res creatse esse pergunt. Distinguitur

a creatione, in eo quod per creationem res incipiunt esse.
Duplex conservationis notio distingui potest una positiva ;
et directa, quae supponit jugem quemdam Dei influxum, quo

res in existentia sua « perdurant », ut aiunt altera autem ;
—
negatiiâ et indirecta, qufe significat res ex se in cxistentia
sua perseverare, modo Deus eas non destruat.
B. — liinc coriservatio positiva est « creatio continuata ».
Non in eo sensu quod creationi conservatio nihil adderet po-

sitivi : eadem quippe actio, quatenus dat primum esse, crea-
tio ;
quatenus dat secundum ct lertium seu perseperans esse,
cone-.crvatio dicitur. Porro, sicut in primo, ita et in secundo ct
in tcrtio instantc, nonnisi peractionem positivam, creatura
Ergo conservatio est crcatio positive continuata.
recipit esse.
iNec tamcn in eo sensu quod singulis instantibus creatura
ex esse ad nihilum, et ex nihih) ad esse transcat qu()(1 iu- :
sipienter asscruerunt JJay](; ct (juidam recentes ^

; sicul cniu»
aer, permanente lumine solis, illuminatur, (]uin debeat sin-
gulis momentis obscurus fieri, ita etiam crcatura, p(>rma-
nenle virtufe (hvina, in esse perseverat.
118. Utrum creaturae positiva conservatione indigeant ?
.I.ini ;ulvcrsMS (iassoiidi, IJaylc, Croiisaz, (jalhn)ium ot alios

rccciiLcs iioii pniicos, statiii polcsL
1. Farges, l.ii LihtrU t;l Ir Dfvoir, p. U:)7 nt siiiv. —

2. Farges, L'idiie dn Dirn,
p. 4S1-4S4. — .5. Bertaud, Criiuiua dcs prrwas de Vexisleiice de JJieu, t. II, p. 2'M.
THESIS
Creaturse omnes, ut esse pergant, indigent conserâtione,
eaque directa et positiiâ.
Prob. — Vel actus potentiae Dei, quo res e nihilo educuntur,

positive perseverat post creationem vel non. — Si prius^ Deus
resmundanas directe servat proindeque conservatio npn :
minorem virtutem exigit quam earum creatio. Si posterius,

fieri nequit quin creaturai redigantur in nihilum, nam res
contingentes nihil sunt e natura sua nisi mere possibiles seu de

se indiiTerentesad esse vel non esse. Idcirco, sicut non possunt
actu existCre sine influxu primai causa, ita nec durareK
Consequentia duphciter ex primis principiis urgetur :
i^ Ex principio causalitatis. Nam omnis eflectus dependet

a sua causa secundum quod causa ejus. Sed Deus est causa
est
non solum tou fieri, sed tov esse creaturarum Deus enim est :
ens-per essentiarn, omnis autem creatura est ens participative.

Krgo prsecise secundum t6 esse a Deo dependent creaturae ^.
2® Ex principio rationis quidquid est,
sufficientis. Nam
habet rationem sui sufTicientem ergo et permanentia crea- ;
turarum. Ha3c autem ratio sufTiciens esse nequit nisi vel —

ipsamet propria virtus creaturae, vcl necessaria connexio —
inter existentiam prseteritam et actualem, vel actio positiva —
Dei conservantis. Atqui duo priora admitti non possunt :
Non 1""*, nam totum esse creaturae est contingens, i. e.

non a sc, sed ab aho, non tantum in primo instante sua3 exis-
tentia^, sed et in secundo et in tertio, et sine ulla intermissione :
proinde non potest permanere nisi ab aho.

Non 2""^, nam inter primum instans contingens A et secun-
dum instans conlingens B, nulla adest refatio causahtatis, sed
merai successionis et ideo existcntia praelerita non est ratio
;
siilficiens existentiae praesentis, nequc praesens ratio futurae,

alioquin quaehbet creatura perseveraret in seternum.
Ergo restat 3"™, sc. res creatas ab actione divina conservari
oportet mediantibus ahquibus causis
« ^
», ut in existentia
permaneant.
Dices : croatura est indiflorcns ad cssc vcl ad iion csse : crgOj
1. Suin. Tltrol., p. I. q. 10'*, a. 1. — 2. Ibul. — :!. Ibid. a.
k
sicut V. g., statua non existens per se solam non transit ad esse,
ita etiam, si semel existat, ex sese non annihilatur.
Resp. Nego paritatem et consequentiam nam in primo ins- :
tante creatura non vi propria, sed virtute divina habet esse ;
ergo et in secundo. Nec quidquam facit exemplum artefactorum

hominis hsec enim sine illo perseverant in esse, quia causa sc-
:
cunda, non esse substantiale, sed accidentale producere tantum

potest in materia.
ARTICULUS III.
De Concursu dwino \
119. Quid et quotuplex sit concursus divinus ?
A. — Concursus divinus defmitur actus potentise : dii>inse
realiter influens in actiones naturales creaturse.
1® Est actus potentide divinae^ et idcirco intellectus et voluii-
latis nam, ut vidimus (n. 94), omnipotentia, intellectus et
;
voluntas Dei ajrunt per modum unius in operibus ad extra.

2° Influit realiter quidem,juxta onmes; an vero physice juxta
ThomistaSjVel moraliter tantum juxta Molinistas, infra dicetur.
3° Influit in actiones creatura) ; et sic distinguitur distinc-
tione rationis a creatione et conservatione per creationem
;
enim res accipiunt esse, et per conservationem in esse suo

pergunt ;
per concursum autem in actionibus suis adjuântur.
4° Influit in actiones naturales ; nam concursus, de quo
philosophi disserunt, essentialiter discrepat ab auxilio gratiae,
cujus ope Deus influit in actiones vitae supernaturalis ^.
Exinde apparet absohita dependentia creaturarum a Deo,
sine quo nec esse, nec pergere in esse, nec operari possunt.
B. — Multiplex distingui potest niodus concursus divini.
1® Jn se snmptus, (h'vidi solet in mediatum et immediatum. :
mediatus ille esl, (juo Dcus directe lartrilur crcaluris vircs

naturales, ((uibus dcinde agere possint a se ipsis ;
imnMMha-
tus autem Deus directe operatur cum causa se-
ille est, (|uo
cunda, ot ad eumdem
ofTectum reahter concurrit.
2^^ jiationc nwdi (|uo in actionem influit, concursus divi-
nus potest esse physicus vel moralis concursus physicus est :
aciio qua Deus, ul prirua causa, ab intus movet aut adjuvat

con(ûrsus morahs in co coii-
vires physicas causa; sc(;unda) ;
quod Dcus, prajscntando objectum ct cxtrinsccus sua-

sisteret
dendo, causam secundam determinarcl ad ahquid facicn(hini.
1. Fargei, L'idc(i dc Dicu, p. 'i84-4U4. — 2. Ooudin, i'/u/., l. IV, U, q. IV,
a. 2 ;
— Sanseverino, Theol. nalur., c. iv, a. 3.
i>.
Tr.RTIA lAKS, Di: REL ATION BU S DEI AD I MUNDUM 331
30 Relative ad agentem qui operatur, concursus physicus

dividitur in prcnvium et simultaneum prsevius seu preemotio :
physica, iit aiunt, determinationem causae secundae preecedit,
eamque applicat ad agendum simultaneus autem est, quo

;
Deus creaturam adjuvando comitatur, sed ejus actionem non

pra^venit, sicut, v. g., duo equi simul trahunt currum.
4° Relative ad terminum circa quem fertur, concursus dividi
potest in specialem et generalem specialis est, si Deus pro :
qualibet actione auxilium determinatwn creatura) largitur ;
generalis, si auxihum ilhid est incleterminatum, et proinde

ad talem aut talem efTectum indifTerens.
5° Tandem secundum efficaciam suam, concursus divinus
vocari potesl efficax ah intrinseco, vel efficax ah extrinseco si ;
prius, inde])endenter ab omni praivia determinatione causa3

secundae eflectum suum sortitur ; si posterius, effectum suum
atlingit ex determinatione praevia causse secund». Prior e na-
tiira sua, posterior vero e determinatione causarum secundarum
eHiracilatem suam desumit. "
120. Qusenam sit Thomistarum et Molinistarum controversia ?
I, — Sensus qusestionis. — A. — Jam fere omnes philoso-

phi, si quosdam veteres, v. g., Durandum, et recentiores ex-
cipias,necessitatem concursus immediati asserunt. Et merito
1°Ex parte creaturse : —
tum quia causa secunda per se so-
lam de potentia ad actum transire nequit sine impulsu aHcu-
jus motoris, —
tum quia sibi dare nequit quam non habet
operationem, quae profecto nova est entitas, cujus ope meho-
ratur, — tum quia creatura fieret primum agens, si semel
producta, nuUo indigeret concursu Dei ad agendum (Psych.,
n. 101).
2° Ex parte Dei : secus enim magis extenderetur causahtas
exemplaris divina quam actio Dei efficiens nec posset Deus ;
impedire actionem creaturarum, v. g., ignis, per simphcem

concursus suspensionem '.
Caeterum concursus Dei immediatus non excludit opera-
tionem naturae et voluntatis secus enim actio divina dici
:
non posset simplex concursus, sed causa unica quod ver- :
geret in occasionahsmum et pantheismum. Unde « sic intel-
1. Cf. Salmanticenses, De graiia, disp. V, n. 109,

ligendum est Deum operari in rebus, quod tamen ipsfe res

habeant propriam operationem » (n. 122, A). '
B, — De natura autem hujus concursus minime consen-

tiunt philosophi. AHi enim, post S. Thomam, praemotionem
physicam^ et ahi, duce MoHna, concursum simultaneum
enixe propugnant ^.Ad thomismum'* et mohnismum revocantur
omnes ahae sententise, etiam theologorum, nam « vere quass-
tio ista per prius et per se quaestio est metaphysicse generahs,
quam pro posse suo declarare habet philosophus » '.
II. — Opiniones. — 1° Ecce pra^cipua Mohnistarum placita :
Molinistaj, utvidimus (n. 82), scientiam mediam excogitarunt

ad tuendam hbertatem humanam item, ad concordiam ejus- ;
dem libertatis cum concursu divino, docuerunt auxilium, quo

Deus concurrit in actiones nostras hberas, esse praesertim
morale, aut, si physicum, simultaneum^ indeterminatum, et
suam desumens ah extrinseco, sc. a voluntate libera.
efficaciam
Cujus exemphmi, jam allatum, praebent duo equi, qui simul
trahunt currum.
2° Thomistie vero ea tenent et docent de concursu : Quem-
admodum Deus oninia praeterita, praesentia et futura cogno-
scit a priorf in seipso, ita omnes actiones creaturarum natura-
les determinat a priori in decretis suis ; unde, concursus pcr
quem influit in actiones nostras sive necessarias, sive hberas,
est immediatuSy physicus, praevius, specialis, et e natura sua seu
ah intrinseco efjicax, scihcet prsemotio physica. Habes excm-
plum valde imperfectum in manu magistri, qui actione prae-
via et physica manum discipuh, sine violentia sed efficacitcr,
apphcat ad speciafem scripturam exequendam.
Quaenam sint thesis et argumenta Thomistarum ?
121.
Juxta iifos, « nuitum creatum agens in esse cujuscumque
efTectus infiuere valet nisi motione accepta a Prima Causa** ».
1. Sum. Theol., I, q. 105, n. 5. — 2. P. Gayraud, Tfiomis-

Inter recentiores •
me et Molinisme
i>.
Providcnce et libre arbitre —

Ueplique au P. dc IW'p,non\
—
; ;
P. Dummermuth. .S'. Thoma-i el doctrina pnrmolionis P. Guillermin. Itcvuc.

—
;
thomislc, iin. IS!).',. —

Inlor rcccnliorcs Cartl. Mazzella
:i. P. Schneemann,
—
: ;
Conlro\>ersariiiia dr diviniv, f^rntiiv... concordia P. de Regnon, liduncz cl ;
Molina'; —
P. Baudier, nevuc, dcs sciences cccl., 18K7 Lesserteur, .S". Thonias ct —
—
;
lc Thoinisinc S. Thoinns ct la nredcslination, clc.

\
4. llisl(nic<' rnisum cst
tlMjmismum a HannirAio (y 1(104) doiivfiri, (fuum jam a Cajcnano cl bCrraricnsi

— imo a Caprcolo (f 1444), Principc thonnslarum, inlcKic |)roi)U«ualtalur, cf.
Ude, Doctrina Capreoli de influru Dci in nrtus voluntalis huiname. 5. Card. —
Billot, Tract. de Gratia, p. 34. — 6. Thesis Thomistica XXIV".
TERTIA PAP.S, DE REtATIONiSUS DEI AD MUNDUM 333
THEStS
Ad actiones creaturarum naiurales, sive necessarias, stVe
liberas, requiritur praemotio physica.
I. — Probatur concursus simultanei. Nam

indirecte ex vitiis
1. Quidquid est ens, a Deo procedit tanquam a prima causa :
sed, in systemate concursus simultanei, esset ens quod a Deo

non procederet, nempe determinatio causae secunda^.
2. Aliunde, Deus habet supremum dominium in omnes
creaturas sed, in hypothesi concursus simultanei, determi-
;
nationes hbertatis humanaj non penderent a Dei dominio.

3. Praeterea, concursus simultaneus est influxus tantum
morahs, aut, si physicus, vagus, indiirerens, indeterminatus

et abstractus est ûtem de natura concursus divini ut sit
;
aptatus actibus nostris in particulari nec ab eis determinandus.

4. Tandem concursus simultaneus efficaciam obtinet a prae-
visione determinationis causarum secundarum per scientiam

mediam Deus autem, in hac hypothesi, suam scientiam —
—
;
ahunde vanam aut eversivam hbertatis (n. 81), acciperet a

creaturis.
Ergo quadruphci causa vitiatur concursus simultaneus.
II. —
Probatur directe ex parte tum Dei, tum hominis.
122. A. — Ex dignitate causse primae. Ea est dignitas Primse
Causa?, ut exigat praemotionem physicam.
Ergo requiritur
hsec praemotio non tantum immediata cum Mohnistis, sed et
physica, praevia, speciahs et efficax cum Thomistis.
Imprimis immediata nam
quidquid rationem entis habet,
:
a Deo efficitur tanquam a causa principali porro « virtus :
superioris causae est immediatior effectui quam virtus infe-

rioris, virtus enim inferior non conjungitur eflectui nisi per
virtutem superioris » ergo « patet quod, cum Deus sit prima

*
;
causa omnium, sua virtus est immediatissima omnibus^ ».

Unde etiam effectus totus tribuilur simul causae primae et
causae secundae, hcet sub diverso respectu.
Sed et 1° Physica nihil enim potest existentiam accipere,
:
nullum agens potest transire ad actum sine influxu activo

primi agentis porro ille influxus est motio physica. « Sic
:
ergo Deus est causa actionis cujushbet, in quantum dat vir-
1. Qusesl. disp., de Pot., q. 3, u. 7. — 2. I Scnl., Dist. xxxv, q. 1, a. 1 ;

—
ontra Gent., L. III, c. 70. 19.
334 THEODICEA SEU TIIEOLOGIA NATUIIALIS
tutem agendi, et in quantum conservat eam, et in quantum

applicat actioni, et in quantum ejus virtute omnis alia virtus
agit^»: en influxu* quadruplex, utique physicus,
.2^ Praevia : nam
causa in genere, a fortiori causa prima
prior est suo eflectu, prioritate saltem naturae « des qLi'on :
nomme la cause premiere, il faut la faire aller partoui devant-.»

Quo sensu, haec motio prsemotio non immerito vocatur.
3° Specialis : nam intellectus Dei, adjuncta voluntate, est
causa rerum ; sed Deus tales producit res, quales cognoscit
et vult, nempe omnia modo non generaH, nam v. g. impossibile
est creari animal non speciflcatum, sed modo determinato et
speciali seu indiîduum animal ; ergo influxus divinus in
actiones nostras non est generahs, sed onmino specialis.
4® Denique efficax ab intrinseco nam omnis eflicacia cau- :
sarum secundarum procedit a Deo, tanquam a causa prima,

non vero eflicacia causae prima) ab eflicacia causarum secun-
darum secus cnim ahquid esset in effectu, quod deficeret in
:
causa. Ergo, stante praemotione physica, « repugnat quod non

fiant ea quae Deus vult fleri et eo modo quo vult ea fieri ^».
123. f3. — Ex indeterminaiione causas secundw. — Poten-
tiaUtas voluntatis humanae exigit interventum primi motoris.
Ergo requiritur praemotio ])hysica.
l^robatur antecedens. —
(ûidquid est in potentia ad ageii-
(bim, p(;r se solum uon transit ad actum. Porro vohinlas cst
primo iii polciilia cl Iransit ad achim crgo praemovctdr a :
(âusa prima ;
—
transit ad actum physicum ergo haec prae- :
motio cl ipsa physica est transit ad actum specialem et ;

—
dislinctum crgo indiget aiixiho spcciali
: Iransit ad aclum ;
—
({uem de facto assc({uilur: ergo auxihum Dei est eflicax,...
secus vel motio, vel determinallio, vel directio, vcl eflicacitas
voluntalis huninna; deficcrenl.
Confirmatur cxcmphj neo-mohnistarum, qui rchcto Mohna,
praemotionem physicam aperte propugnant, hcct indetermi-
natam Cujus excmplum haberes in navi quae eodem vento,
!
vel ad mare magnurn vcl ad portum peflitur. Restat ut, —

sicut primam motionem, ita et dircctioncm et determinatio-
nem motus, causahtati divina3 non subtrahant*^.
1. Quwsl. ilisi)., ilc J'ol., ([. :\, 7. — 2. Bossuet, TraitA du libre arbilrr, c. viti.
— :i. .Siun. 'riuiil., |). I, (|. I!),
;i.
ji. is ;
— - Upusc. 11, c. 140. —
\. Fargos, ibi.d.i
TEBTIA PAKS, DE RELATIONIBUS DEI At) MUNDUM 335
124. Quaenam sint objectiones Molinistarum ?

^Molinistae sic arguunt : Concursus praevius tollit !ibcrtatcin
honiinis, et pcccatum Deo
tribuit crgo cst rcjicicndus.
Ohj. 1'. — Quod
necessario sequitur prsemotioncm praeviam
;
ct alienam non cst liberum. Porro talcm praemotionem sequitur

aclio voluntatis prsedeterminatae. Ergo bbcra non est.
Rcsp. Dist. maj. 1° Quod necessario scquitur, non est libcrum,
—
:
conc. quod infallibiliter tantum sequitur, nego.

:
2° Quod se-
quitur motioncm creaturae, conc. motioncm causse prinne, nego. :
— 3° Si necessarium est necessitatc antecedenti, conc. si ex ne-

—
:
ccssitate consequenti, nego. 4° Si necessarium est in sensu

diinso, conc. in scnsu composito, nego *.
;
Contradistinguo minorcm, et praefatas sic explico distinctiones.

1. Actus liominis concursum Dei ab intrinseco efficaccm, sem-
per ct infallibililer, non autem necessario conscquitur. Porro nemo
unquam probaro poterit infaillibilitatcm cffcctus et libertatcm
agcntis una secum componi non possc imo non desunt exempla :
utriusque, non tantum in Deo et J. C. qui peccare non potuit,

sed et in humanis.
2. AHa est prseniotio Creatoris, alia creaturse una naturalis et :
intrinscca, alia innaturalis et cxtrinseca dicitur prior adjumen- ;
tum, pQsterior coactionem infert haec tollit, dum illa confert ;
homini libertatem « Cum igitur voluntas Dei sit efficacissima,

:
non solum sequitur quod fiant ea quse Deus vult fieri, sed et
quod eo modo fiant, quo Deus ea fieri vult. Vult autem Deus
quaedam fieri necessario, quaedam contingenter ^. » « Comme
donc l'homme est, des la que Dieu veut qu'il soit il est libre, ;
des la que Dieu veut qu'il soit librc \ » Procedit autem ob- —
jectio ex eo quod praemotionis divinae natura pensatur ad modum
praemotionis humanae, « cum multo dissimiliter se habeant », '*
nam liberum arbitrium « Deus potest quidem immutare, sed

non cogere eb modo quo dicitur non posse facere ut dub contra-
dictoria sint simul * ».
3. Actus hominis necessarius est consequenter seu ex

liber
parte termini, non antecedenter ex parte principii efficientis. —
Consequenter, nam infaillibiliter exercetur hic aut ille actus,
circa hoc aut illud objectum non antecedenter, nam libera sua:
voluntate hunc actum elicit homo, sic, v. g., S. Paulus, stante

praemotione efficaci, certo sed libere convertitur ad Deum.
4. Denique homini liberum est omittere vel-ponere actum, in
sensu diviso, non in scnsu composito id est « Cum volumus, ; :
infallibilitcr volumus unde, licct nostrum vellc non posset simul

:
componi cum nostro non-vcllc, cst tanion in nostra potcstate

ponere potius velle quam
non-velle quocirca in sensu diviso:
velle et non velle in nostra potestate sunt » ^*.
1. Cf. S. Thomas, rirca (lislinclioncm scnsiis romposili cl scnsus divisi Sum,

TheoL, p. I, q. 14. a. i:{. ad 3 q. 23, a. 6, ad 3— la 2a», q. 10, a. 4, ad 3 — :
—
de PoL, q. 1, a. 5 — ;
de ViriL. q. G, a. 4, ad S q. 2, a. 12, ad 4. 2. Sum,

;
— ;
TheoL, p. I, q. 19, a. 8,
;
—
3. Bossuet, Traite du libre arbitre, c. vni. 4. Jn
;
—
Perih., I, lect. 14. — 5.Sent, II dist. 25, q. 1, a. 2, ad 3. — 6. Cf. Zigliara,
TheoL naL, L. III, c. iv, a. 3 : — Cf. Salmant., de Gratia, Disp. VII, n. 215.
S36 THEODICEA SEU THEOLOGU NATURALISl
Ohj. 2*. — Juxta Thomistas, quidquid procedit a vftiuntate

humana, Deo tribuendum est sed peccatum procedit a voluntate
;
hominis ; ergo.
Resp, Dist. maj. : Deo tribuendum est quidquid procedit ai
voluntate humana tanquam eiititas realis, conc. tanquam rfe-
fectus perfectionis debitse, nego. Dist. quoque min. scd pec- — ;
catum procedit a voluntate humana, tanquam defectus perfcc-

tionis debitaB, conc. tanquam entitas reaUs, nego. Ad rem argute
;
scripsit S. Thomas « Etlcctus causse secundse deficientis redu-

:
citur in causam primam non deficientem, quantum ad id quod

habet entitatis et perfectionis, non autem quantum ad id quod
habet de defectu sicut quidquid est motus in claudicatione cau-
:
satur a virtute motiva, sed quod est obhquitatis in eo non cst

ex virtute motiva, sed ex curvitate cruris ^. »
Hinc « cordatiores philosophi jam desistunt a criminandis
Thomistis de laesione libertatis ^ » : licct quomodo Deus nos fa-
ciat libere agentes, non clare, ut in multis, videatur.
125. Notandum de thomismi et molinismi conciliaiione ?
In re tam ilillicili non mirum si prodicrinl varia concihatonis
tenLamina. En recentior congruismi forma Card. Jos, Pecci % :
Satolli, Paqi^ct, Lorenzclli, Janssens n(^c prsemotionem physicam

ncc scicntiam mediam, admittunt licet quoad transitum vo- —
luntatis humana} nff mera potentia ad actum, v. g., in initio vila),
aut in unaquaquc scrie vohLionuni pro prima volitionc non hbera
linis, concursus praevius Thomistarum scu prsemotio physica
ncccssario admittenda vidcatur. Ast :
1° (ûoad Lransitum voluntatis jam in. aclu ad alterum actum,

V. g., de voliLionc finis ad clcctioncm mcdiorum, non requirereLur
aiia prcemotio secus pcriret liberLas undc sulUceret motio Dei
: ;
coopcrativa inLrinsccc, propria uniuscujusquc actioni. Nec talis

chscLio mediorum eirugeret primam Dci causahLatem, nain, ex
una partc, « causa causce cst causa causati » cx aitera vero, ;
nunquam evenisset, Dco rccusantc concursum.

2° tlinc futura libcra praevideret Dcus non tantum in supcr-
comprehcnsionc causae hberac, ut voluit Mohna, scd et in suis
liljeris deeretis, quibus Deo plaeuit praebcre aut non praebere
coueursuMi cooperativum.
Nec dissonarcL S. Thonias « Dcus movet voluntatcm hominis, :
sicuL universalis moLor, ad universale objcctum vohmtatis, quod

cst bonum cL sinc hac universali moLionc hotno non potesL ali-
;
quid vellc scd homo pcr raLionein detcrmiuaL sc ad volendum

hoc vcl illud »
;
'". —
« Licct causa prima maximc iiilluat in eifec-
Sutn. Thvol., p. 1, (j. 'iO, a. 2, iid 2 -^ Cl". Billuart, De Deo, <liss(;rl,. vui,
1.
2 —
Salmanticenses, Dr. VoluiUalc Dei, disp. X, diib. 7.
;
2. Zigliara, ibid. —
—
a.
:j.
;
Card. Pecci, /-a predrAeriniiuilion phijsitiue el, la science inoi/cnnc (Irad.

— —
De.shaycs) Satolli, J>e oiic.ralionihus divinis, disp. II Lorenzelli, L' Acad.
;
roni., v<»l. H, p. 50-G'J ; — Paquet, JJc Deo uno ct irino,

;
p. 115G, clc. — 4. Suni,.

TheoL, la 2u', q. M, a. G, ad 3.
TERTtA PXtS, t)E RELATIOMIBUS DEI AO MUNDUM 337
tum, tamen ejus influentia per causam proximam determinatur

similitudinem imitatur clTectus '. «
et specificatur, ct ideo cjus
Contradicunt autem maxime Thomistae vetcres ct reccntiorcs :
juxta quos non datur mcdium intcr thomismum ct molinismum '.
ARTICULUS IV.
De Pro^îdentia Dei^.
Superest ut dicamus de Providentia, qua? secundum Boctii

verba, omnium quaesitu maxima est
« De illa quatuor sint )>.
paragraphi 1° De Natura :2^ De Existentia 3® De CEcono- ; ;
mia Providentiae Dei 4® De Ohjectionihus contra Providen-

;
tiam.
§ I. De Natura Providentise.
126. Quld et quotuplex sit Providentia ?
A. — Providentia in genere definiri potest : Ratio ordinis

rerum in finem, et hujus ordinis executio. Nempe, providen-
tia sub duplici respectu considerari potest : relative ad Deum
et relative ad creaturam.
1° In JDeo spectata, nihil est nisi ordinatio rerum in finem
ab intellectu divina concepta ; in eoque sensu definitur a Boe-
tio : « Ipsa divina ratio in summo omnium Principe consti-
tuta, quse cuncta disponit*. »
2^ Respectu creaturse, providentia est exsecutio in tempore

hujus ordinationis, quam intellectus ab aeterno concepit et ;
ut tahs dicitur guhernatio rerum in finem. Unde « ad pro- —

videntiaecuram duo pertinent... quorum primum est aeter-
num, secundum temporale '».
Propterea, — a) ex parte Dei, providentia supponit actum
intellectus ordinem rerum concipientis, actum voluntatis hu-
jus ordinis exsecutionem mandantis, et actum potentiae volun-
tatis mandatum exsequentis. Et tria hsec unum sunt.
h) In se vero et formaliter, providentia dicitur actus intel-
lectus ;
gubernare enim pertinet ad prudentiam et sapientiani,
quae reponuntur in intellectu tanquam in subjecto.
1. De Pot., q. 1, a. 4, ad 3. — 2. Cf. Fr. del Prado, de Gralia el libero arbitrio,

p. 3', 338-520. — 3.Farges, ibid., 495-518 — R. P. Monsabre, Conf., 1876
—
— 1). ;
— Sum. ;
R. P. Etourneau,
Billuart, De Deo, dissert.
Conf. de N.-JJ., 1899
ix, a. 1 — Revue
; Theol., p. I, q.
thomiste, an. 1896, p. 569. —22
4,
;
De
Consolalione, L. i\, pros. 6. — 5.
;
Sum. Theol., p. I, q. 22, a. L 4.
i
c) Ex parte creaturarum, providentia implicat absolutaiii a

Deo dependentiam, fmem cuilibet rei specialem, et finem uni-
cum ad quem omnia disponuntur.
d) Ex parte mediorum quibus efficitur rerum gubernatio,
necessarise sunt leges stabiles, per quas omnia finem suum
infallibiliter assequi possint.
B. — Providentiam, in quantum designat rationem ordinis
in mente Dei existentem, vocari solet proîdentia proprie
dicta ; in quantum exsecutionem hujus ordinis, di-
significat
citur divina gubernatio. —
Quatenus extenditur ad omnes
creaturas, etiam vilissimas, nuncupari solet communis qua- ;
tenus autem speciali modo respicit ad creaturas rationales,

vocatur peculiaris. —
Quando finis et media ad fmem su-
perant vires naturae creatae, providentia est supernaturalis ;
secus vero dicitur naturalis. De providentia supernaturali

Theologia disserit hic autem agitur de providentia naturali.
:
§ II. De Existentia diuinse Proiudentise.
127. Quinam sint adversarii divinae Providentiae ?
Apud recentiores puHuIant, sicut olim*, ea de re errores.

A. — AHi indirecte Providentiam rejiciunt, prajsertim Pcs-
simisla) ct Fatalistaj.
1" PessimistiE, inter (juos eminent Neo-Boudhista3, Sclio-
peiihauer et Harlmann. — Juxta Schopenhauer, mundus est
evolutio iôluntatis csecae et malae, absurde cuncta moventis.
Juxta Ilartmann, priiicipium universalis cvolutionis est ens
inconscium, cujus voluntas mala temperatur alio principio,
sc. desiderio annihilationis, ac proinde mundus iste non esset
absolute pessimus, quamvis essentialiter malus et nihilo pejor.
— Juxta hos omnes, vita serumnis plena intolcrabiHs cst,
et homines })eati esse non possunt nisi in Nirwana, i. c, iii
nihilum absobitum redigantur-.
2^^ Fatalist:r proj)iignant omnia subjici jato cuidam incluc-
tabih et « indeclinabili ». Sic hxjuitur Taine, fatahsmi hodier-

iii patronus : « Une puissante formule enfonce et serre au
ccDur de toutc cliose vivante les tcnailies de la nccessitc-'. »
Qiios confulaL Tullius, J)e nalura JJeor., L. I, ii. 2 — Cf. Siini. 'lliroL,
1.
p. 1, q. 22, a. 3 — Diogenes Laertius, L. V. — ;
2. Card. Gonzalez, llisl. ilr la

Philo.s.,i. IV,
;
j). 152. —- ;<. —

IJial. dc la lill. anyilaiiic \ lla Viardot, J.ihrv
L^xanicn, p. 73.
TERTIA PARS, DE RELATiONiBUS UEI AU MUNDUM 339
B. — Providentiam negant, et vocantur deistae.

Alii directe
Quapropter, deismus est systema eorum, qui Dei existentiam
profitentur, sed illius gubernationem omnino vel partim res-
puunt. Unde duplex est, absolutus et mitigatus.
l^ Deistae proprie dicti seu absoluti collcgerunt apud veteres
objectionum congeriem exinde intuleruiit Dei Providentiam
;
in sensu tlieistarum conciliari miniine posse cum justitia,

bonitate et sanctitate divina. Ex his sunt praecipue Bayle,
Voltaire, Rousseau, Diderot et d'Alembert'.
2° Juxta quosdam recentiores, Deus statuit leges univer-
sales, quibus omnia gubernantur ; sed nunquam providet
immediate et directe quibuslibet et singulis entibus quod :
immutabilitati divinae et libertati humanae contradiceret ;
unde oinnis rehgio revelata est impossibiHs, et oratio, in

quantum est deprecativa, fit inutilis et Deo injuriosa.
Hujus erroris indicia passim inveniuntur apud Thiers, Cousin,
J. Simon, Saissct, Damiron, G. Seailles -, Sit exemplum ex ope-
ribus J. Simon depromptiim « L'intervcntion directe et imme-
diatc de Dieu dans les aftaires humaines selon des vues particu-
hercs compromet la hberte humaine et nuit niemc a ridcc que
nous devons avoir de Dieu ^. »
128. Adversus deistas omnesque Providentiae hostes sit
THESIS
Deus est providus^.
Sic stabihtur sive ex istentia^ sixe uniiêrsalitas Providentige.

1"* Pars. — Imprimis constat Deum esse pro^îdumy si crea-
turas ordinat et gubernat. Porro Deus
l'^ Ordinat. Nam
Providentia proprie dicta est ratio or-
dinis rerum in finem atqui ea ordinis ratio existit in inente
;
Dei, et nihil est nisi intellectus divirius cuncta disponens ;
ergo Deus est maxime providus, imo dicitur ipsa Providentia.

Prob. minor. —
Omne agens intellectu praeditum semper
agit propter hnem, et opus suum ad hunc finem ordinat,
Porro Deus est summe intelhgens. Ergo non potest agere,
quin omnia in intellectu suo disponat et ordinet.
2° Gubernat. — Nam ordo mirabihs in hoc mundo instau-
1. Bayle, Diclion. histor. et crit. :" Art. Pyrrhon. — 2. Cf. Revue de philos.
(scpl. et oct. 1904). — 3. Inlroduclion aux ceuvres phil. de Bossuet. —
4. Farges,
ibid., p. 495 et seq.
340 THEODICEA SEU THEOLOGIA NATURALIg
ratus, decursu sseculorum, permanet constantissimus et pro'

Ergo Deus gubernat.
gressiiûs.
Proh. ant. Nam —
\P sunt leges quse motus terrae et astro-
rum regunt, quse evolutioni animalium praesunt, quibus homi-
nes et societates subjiciuntur et sic res quffilibet disponitur
;
ad finem sibi specialem deinde omnia ordinantur ad fmem

unicum. —
2° Paulatim et cum frequenti regressu sed certo
datur progressus rerum mundanarum, sive materia; qu9e ex
forma chaotica ascendit in materiam viventem et sensitivam,
et animae spirituaU unitam sive artium, industriae et scien-
;
tiarum, seu, ut aiunt, « civihsationis » ; sive tandem ordinis

morahs et rehgiosi qui ad christianismum usque pervenit.
Proh. cons. — Nam ratio hujus ordinis constantiae et pro-
gressus reponenda est in voldntate singuhs rebus superiori :
secus ahquid esset in efTectu, quod non procederet a prima

causa omnium. Voluntas igitur divina ordinem praiconcep-
tum exequitur et dirigit in fineni seu gubernat, in quo sistit
altera functio divinae Providentiai \
129. IT' Pars. — Providentia Dei complectitur uniiêrsa ;
nempe singula^ nohiliora quidem, sed etiam vilissima.

A. — Quod infertur ex tribus Dei attributis ahsolutis.
Nam Deus non potest, vel potest et non vult, vel potest et
vel
9ult sed nescit de omnlbus cin-am habcre sed hac tria repu- ;
gnant attributis divinis ergo de omnibus curam habet.

:
Constat minor, nam —

1. omnipotentiae repugnat Deum
non posse dc omiiil)us curam agere. 2. Si Dcus nollet gu-—

bernare omnes crealuras, assignanda esset ratio hujus inc\iria3 ;
sed nulla ratio ejusmodi assignari potest nam, ex parte :
rerum, cura etiam de minimis non cst Deo indigna, cuncta

eruin qu£e f(;cit Deus sunt valde bona ex parle vero Condi- ;
toris, ea solheitudo universalis non implicat laborem arduum

et ingratum, quia Deus uno et eodem actu simplicissimo regit
universa. —
3. Denicjue repugnat ut Deus sapientissimus res
semel creatas, v(;hit artifex ineonslans, ignoret el deserat.

13. — Ex tribus ahis attributis relatiiîs. Nihil enim potest
essc, nec in esse perseverare, nec ad aclum transire, nisi
per creationem, conservationem et eoncursum divinun» ; sed
1. Sum. ThcuL, p. 1, »|. 22, n. 1.

qui dominatur in esse et in operari creaturarum, earum-

dem liabet directionem in fmem ergo Deus sit qui singulis ;
suum finem specialem assignet necesse est, cunctaque, etiam

minima et vilissima, ordinet et regat ad finem ultimum.
Nisi dicas curam de vilissimis Deo indignam esse « num- :
quid enim de bobus cura est Deo ? » Sed advertas velim mul- ^
to magis a Deo distare maximas res, quam ab ipsis distant

vilissimae. de prioribus cura Deum non dedecet, nec
Ergo, si"
de posterioribus. Nohiliora tamen sin'gulari Providentia prose-

quitur haec enim uniuscujusque naturai proportionari debet,
:
et ideo entia diversa diversis mediis reguntur. Hinc Deus —

speciali modo curam habet de homine, tuni quia creaturse
rationales Hbertate gaudent, tum quia nobihores sunt crea-
turis irrationahbus, tum denique quia iis utitur Deus tan-
quani mediis et administris in gubernatione rerum.
Confirmalur rationc consucta agcndi creaturarum. « Nam ct
homincs ct bcstiae propriornm foetorum providcntiam habcnt,
naturah quodam instinctu *\ » Ergo a pari probatur « omnia
geri providentia divina », ut ait ipse Tulhus ^
pessimismi confutatione ^?
130. Quid speciatim de
Cumhodie inveniantur non pauci viri docti, qui deHra-
menta Neo-Boudhismi aut Pessimistarum Schopenhauer et
Hartmann, tanquam sapientiae culmen praedicant, non inu-
tihs erit speciaHs ejus confutatio. Unde
THESIS
Pessimismus, quicumque sit, est falsus et rejiciendus.
Proh. — Etenim ihud systema falsis principiis innititur,

sensui communi et naturse contradicit, denique ad absurdas
nefandasque consequentias inducit.
A. — Falsis principiis innititur, sc. l^ in errore pantheismi
ideahs. Siveenim unica substantia sit t6 lyoi (Fichteus), sive
ens absoHitum (Schening), sive idea logica (Hegel), sive vo-
hmtas una et caica (Schopenhauer), sive tandem ens-incon-
scium (Hartmann), idem remanet error pantheisticus, quo
contradictoria, bonum sc. et malum, identificantur (n. 105).
2^ Innititur etiam in talsa iheoria gauli.I et doloris. Juxta
Cor., IX, 9. — Damascenus, De Fide

1.
c. 29. —Paulus,
S.
De
/
:5. Jiatura deor., I,
2.
."^51.
S. Jo.
— 4.
orthod., L. II,
Farges, Idee de Dieu, p. .513-516.
342 THEODICEA SEU THFOLOGIA NATUBALTS
enim Pessimistas, esse est velle, velle est conari, conari autem
est âti ergo, iit aiunt, esse est pati. « La vie ne vaut donc
— Sed
;
pas la peine d'etre vecue. » e contra, ut jam probavi'

mus (Psych., n. 105), delectatio est « epiphenomenon » cu-
jusHbet activitatis, quoties exercetur secundum leges naturae,
fitque incitamentum ad novam actionem. Ergo activitas natu-
raHs per se non est mala, sed bona.
B. — Sensui communi et naturae contradicit. Nam — a) omnes
vivere appetunt, mori timent, et communiter, saltem ab ho-
minibus sanis, vila etiam misera, ut nihilo pejor non habe-
tur* — adversatur pessimismus innato desiderio quo ho-
; h)
mines, dolore beatitudinem futuram appetunt.

oppressi,
— Ad ahsurdas perniciosas consequentias
C, ad et inducit, sc.
negationem virtutis, ofTicii et totius moraHtatis. Dum enim
poenai et dolores hujus vitae, viros justos erga divinam Provi-
dentiam devotos, disponunt ad meritum et ad beatitudinem
aeternam, nedum eorum feHcitati noceant, e contra pessimistas
ad universalem desperationem et ad suicidii ignaviam impel-
lere debent. Nihil enim mcHus esset ad hanc vitam intole-
rabilem fugiendam, quam procurare generis humani, sublato
matrimonio, exstinctionem nihil sanctius quam nihilum, seu ;
famosum Nirwana, appetere. Nec ab his consectariis abhor-

renl Pessimista^, cum ea palam profiteantur^
Confirmatur inconcussum dogma Providentise variis modis, —
nam conscnsus gencris humani, historia populorum, scicntiarum
naturaHum cultorcs, coriscnsio philosophorum, atquc S. Scrip-
turae testiiuonia, —
cxistcntiam providcntiae comprobant -^.
§ III. De QLconomia, Proi>identix.
131. Qusenam sit mirabilis cBconomia Providentiae ?
l*er fL'conomiam Providcntia' intelHgere debemus leges qui

bus innituntur sapientissima ordinatio et gubernatio Dei. Hac
in re, mysteriis plena, quadam statuere Hcet, ex dictis in
decursu tractatus, quee totidem erunt principia ad solutionem
dJlHcultatum.
1. La Fontaine, La M-t rt le Bficheron. — 2. Farges, La Liberli et le Devoir;

p. — cf. Bourdeau, 1'eri.si^rs rt frapmrTils dr Srhopenhaurr. — H. Cf.
SuTti.
''j.'!7-''i()l
Throl.,
;
q. 10.'{, ji. 1 — iJr Tiatur. dror.,

Tullius, I, '2. — Gregorius
S.
MagnuB, Monil., c. xi — ;
Boetius, J>r ('oTisolatione, 1;. 111 — Possuet, Srrpion

—
; i
;
pour le 4" dini. dr (Jar. ; JWonsabre, 17'' (Jon/., lS7r.,

PRINCIPIUM I
Deus in ordinatione rerum est summe independens.

Revera Providentia est ratio ordinis a suinmo omnium Prin-
cipe et Domino unde ejus gubernatio a nonnullis
constituta ;
merito dicitur Monarchia « absoluta ». Deas igitur summa '
libertate gaudet in distrihutione bonorum ea quae vult, bona ;
sua et materialia et spiritualia largitur creaturis de amicis ;
quos ebgit, specialissimo modo curam habet, et illos ad setcr-

nam beatitudinem praedestinat^ (n. 93). Nunquam tamen
justitiae regulas offendit.
PRINCIPIUM II
132. Nec absolute optimum, nec pessimum Deus creauit

mundum^ sed per se bonum in quo malum non est
nisi per accidens ^
I"™ constat ex Cosmologia (n. 11-14) adversus Leibnit-

zium ;
—
II"™ ex dictis supra (n. 130) adversus Schopenhauer
et Hartmann. —
Unde Deo crimini vertendum non est quod
sint defectus in inundo, nain sine defectibus ens finitum creari
non AHunde Deum non velle directe malum physi-
potuisset.
cum sed tantum indirecte, propter bonum cui per accidens
conjungitur, malum autem morale nullo modo velle, jam
probatum est (n. 90).
PRINCIPIUM III
133. Leges Providentiae sunt simplicissimae et altissimas.

Deus, cum sit simplex, secundum leges simplices in sua
altissima synthesi, omnes creaturas disponit et ordinat : at pro
nobis habent complexionem. « Quis enim
intricatissimam
cognovit sensum Domini » nernpe universahtatem legiim et
'
unitatem ad quam tendunt ? Quapropter nobis scire non hcet

utrum, in hoc aut altero casu, unus aut alter eventus, feHx
aut lugendus, fuerit a Deo directe vel indirecte volitus. A for-
tiori,cavendum est ne in singuHs temerarium feratur judi-
cium de divinis consiliis « II n'y a que le tout qui soit in-
:
teHigible ; et le tout est trop vaste pour etre vu de si pres". »
1. Boetius, De
Consolatione, c. iv, pros. 6; —
Cf. P. Monsabre, ihid.; —
S. Thomas, Opusc. xvi. de
— rege el regno, lib. III, c. 1. —
2. Sum. Theol., p.
q. 23, a. 1-7. 3. Farges, ibid., 512-51G. —
4. S. Paulus, 1 Cor., 11, IG. —
I,
5. Fenelon, Exposition des princip. veriies de la foi.

PRINCIPIUM IV
134. Deus in executione ordinis utitur causis secundis.
Inferiora sc. gubernat per superiora, et hoc « non propter

defectum suse virtutis, sed propter abundantiam suae bonitatis,
ut dignitatem causalitatis etiam creaturis communicet* ».
Dixi : in executione ordinis, nam ratio ordinis extenditur
immediate ad omnia etiam vilissima, ita ut nihil absolute con-
ceptum divinum pra^terfugiat. In exsecutione vero ordinis, —
Deus adhuc immediate agit (n. 120), sed, si excipias casum
miraculi, semper per causas secundas quae libere deficere pos-
sunt et hoc est maximi momenti adversus recentes, qui Pro-
;
videntiam arguunt, cum potius exsecutores Providentiai divi-

nae arguere deberent.
PRINCIPIUM v
135. Proiîdentia nec curam vitse tollit, nec deprecationem.
Nam 1 — Deus sane, solus et sine nobis, nostras non facit
actiones, sed praemovet ad actum, et facientem f{uod in se est
adjuvat, et petentibus erogat auxilia quibus indigent ad finem
exsequendum. Non ergo probandum sophisma pigri, qui Pro-
videntiae se committit, ut pigrilia? suae facilius indulgeat.
Ex quo infertur 2 — deprecationem esse nccessariam (Eth.,
n. 70) nam « sicut
: Providentiae immobihtas necessitatem
rebus praevisis non imponit, ila etiam nec orationis utihlatein
excludit. Non enim ad hoc oratio ad Deum funditur, ut a^lerna
Providentiae dispositio immutetur hoc enim impossibile cst :
;
sed ut ahquis iUud quod dcsiderat, assequatur a Deo ^ ».
PRINCIPIUM VI
136. Nec paradisum in initio et fine mundi oblivisci licet.
liicct cnim homo hujus vil.T

in statu iiaturae purae ct ciim
rniscriis creari poluissel, de facto tarncn in peroplimo slatu
seii lâradiso voluptatis posilus est quare pcccalo originali ;
iinprimis tribucnda sunt mala quae de facto sunt in mundo.

Alinnde e summa Dci polcslate et cx immutabihlalc lc^guin
I*rovi(]entia*, nccessario sccpiilur Dcum essc infallihilcni in
cxsecutionc finis, qucm sibi proposuit in gubernalionc rcriiin

Ilapropter, si Dcus in vila praesenti munia Remimcratoris vi^
1. Suni. Thv.oL, p. I, q. 22, ii. :{. — 2. Cnnlrn drrit., \.. III, c {iri.
TERTIA PARS, DE RELATIONIBUS DEI AD MUNDUM ZîD
Ultoris non obeat, concludendum est vitium in altera vita

pocnis debitis esse luendum, et virtutem mercede remuneran-
dam, ut alibi dictum est (Psych., n. 229).
His omnibus pensatis, immutabilitas, justitia, libertas, mi-
sericordia, sanctitas et alia Dei attributa cum Illius Provi-
deiitia sapientissime et perfectissime conciliantur.
§ IV. De Objectionibus Deistarum.
Omnia sopliisniatiim gencra, quibiis impugnantur Providcntia

Dei et rerum gubcrnatio, ad tria puncta, fere classica, quorum
\\\m justitiam, 2""^ honitatem, 3""» sanctitatem Dei impugnant,
revocari possunt '.
137. Obj. l^ —
Inaequalis est bonorum distribiitio scd Deus ;
tcnetur ad sequalcm honoriim distributionem etiaiR in vita prse-

scnti crgo, vel Deus non j)rovidct omnibus, vel non est justus '.
;
Resp. Conc. maj. Jiego min. unde jiego consequens. « Mirum

; ;
est, ut ait Liheratorc, in quantis difTicultas hsec deficiat » nam ;
1° Deus bonitatcm quamdam in omnes creaturas etiam infimas

et vilissimas infundit quum autem summa Hbertate ct inde-
;
pendcntia gaudeat, cui vult, quomodo vult, quando vult et quan-

tiim vult, bona sua largitur (n. 131) ergo omnibus bonum et :
ncmini facit injuriam.

2. Concedimus nonnullos impios conscientiae stimuHs non tor-
queri, nec angi cupiditatibus, ct prosperam duccre vitam con- ;
cedimus justos quandoquc multis caLimitatibus aflici et cum

adversa sorte colluctari ea vero insequahtas, fatente ipso Kantio,
;
Providcntiae neccssitatem dcmonstrat, quse mercedem copio-

sissimam justis pcrsolvat in vita futura (n. 136), sicque rcsti-
'-^
tuat aeqiialitatem.
138. Obj. 2. —
Est boni provisoris avertere mala physiea :
« souvcraine bonte ne peut pas produire une creature mal-

la
heureusc » ergo, vel Deus non est providus, vel non cst honus.
'*
;
llesp. Dist. ant. est boni provisoris avertere mala physica,

:
quando nuHam hahet rationem sufficientcm ea pcrmittendi, conc.

secus, nego sed Deus multas hahet rationes, easque sufTicientes,
;
mala physica permittcndi unde nego rons. Nempe hae sunt Dei :
rationes :
1. Mala physica, ut ahhi dictum est (n. 90), non per sc inten-
duntur a Deo, sed resultant e natura et dispositione legum phy-
sicarum. « INon enim agcns naturale intendit privationem vel
corruptionem, sed formam cui conjungitur privatio alterius for-
mae... Leo enim occidcns cervum intendit cibum, cui conjungitur
occisio animahs \ »
—
1.
bi.iirg.
P.
—Monsabre,Bayle
2.
Conj. de N.-D., 1S76
Ita — Lacordaire,de Maistre, 68Soirees de —
ct alii.
; J.
Confer., et 72.
Si-Peler^-
4. Ita
Bayle ;
— X. Moisant, Bevue de
Cf. an. 1914. —
in
ii.
Sum. TheoL, Philus., 5.

p. I, q. 19, a. 9.
2. Deus niliil agit nisi optimum et sapientissimum statuendo
leges illas : quibus etiam, juxta adversarios, derogarc non opor-
teret.
3. Deus permittit malum physicum particulare, ut bonum
generale inde exsurgat sic individua pereunt, sed servantur
;
et species *.
4. Tandem, malum physicum in homine conjungitur bono

altioris ordinis ex. g., dolor virtutem animae roborat, purjât
;
peccata, et fit in justis occasio meritorum -.

139. Obj. 3'. — Deus saltem tenetur impedire malum morale :
« il cst evident qu'on doit empecher le mal si on le peut, et qu'on

peche, si on le permet, lorsqu'on peut rempecher ^ » ergo, vel :
Deus creaturis non providet, vel non est sanctus.

Resp. Nego ant., et pariter nego cons. 1*^ Non solum Deus —
hon tenetur impedire malum morale, ut patet ex dictis dc malo
physico verum etiam permittens malum istud sapicntissimi
;
gubcrnatoris muncre fungitur malum enim moralc provenit cx :
ahusu libertatis humanaB sed, propter abusum liujusmodi, nullo;
modo Deus ordinem a se constitutum mutare vel evertere tenetur.

2*^ Libertas lioniinis, hcet impcrfecta, est donum munilicentiae
Dei « Quoi pour cmpechcr rhomnic d'etre mechant, fallait-il

: !
donc le borner a Tinstinct ct le faire bete ? Non, Dieu de mon

ame, je ne tc rcprochcrai jamais dc m'avoir fait a ton image » '*.
3^ Up<^ hbcrtatis, mcrita in vita prajscnti, et nierccdcm in vita

futura compararc possumus, secundum ea Scripturae « Erit :
ilH gloria aetcrna qui potuit transgredi et non est trangressus,

facere mala ot non fccit ". »
Corruit igitur ea congeries objectionum quibus impii seipsos
gubernationi divinsD subtrahere volunt.
Corollarium totius Theodiceae.

140. Quid ex dictis de definitione et nomine Dei ?
Qiw/nodo JJci nolioneni adipisci valeanias, nuitliodo sc. cir-

cuhui ct triplici itinerario (n. 3), jam ex omnibus dictis pat<vt ".
A. — An autem Deus definiri possit ? Dcns est incomprc-

hensll)ih*s, nernpc contincri nc([uil siil) dcfinitione loirica qua".
conslcl, ^ciicre cl didcrcnlia^. Vcnimlamcn qiiaTciili (inid sit
Dcus, rcspondcnt Aristolclcs et S. Thomas :
f)eus est actus purus. Revera voces illae dcsignanl quid-—

qnld dc l)co cognoscimus per viam causalitatisy remotionis cl
excellentiixi. —
J^ Pcr viam causalitatis^ scimus ih* Deo (inod
1. Sum. ThcojL p. I, q. 22, a. 2 ; Leibnitz, — TMudio^c. — 2. Cf. Gay, />e

la vie el de.s vcrlas cfir^lienne.s la «loulcMir A. de Margerie, 'l'hcud., v. xi.
tle
—» 3. It.i Bayle, Diction., art. Pyirhon, n. li. ;
el
; ;
— Viardot, lAbrc exanien, v. ^cS.

— 4. Rousseau, Eniilit, L. IV, cli. Gl. 5. EccL, — xxxi, 10. — G. Siun. ThiuL,
p. I, q. TJ, a. 2. — 7. Sum. TheuL, q. 3, a. 5.
;
TERTIA PARS, nr RFI, ATIONIUrS DF.I AD MTNDUM Ol/
est a seipso, non autem ab alio : sed, quum diclmus, Deus

est actus purus, asserimus Eum esse essentialiter et a seipso.
— 2<^ Per viam cognoscimus Deuin esse infini-
remotiofiis,
tum, immutabilem, seternum, immensum et
siinplicem,
unum sed ille qui dicitur nctus purus, est immunis ab omni
;
limite penitusque excludit mutationem quamlibet, compois-

tionem, divisionem et aba similia. 3° Per viam excellentias, —
comperimus Deum vivere vita intellectuali eaque perfectis-
sima voces autem actus purus maxime designant Ens summe
;
perfectum, quod proinde vita rationali excellentissime fruitur,

B. —
Quomodo tandem Deus vocari possit ? Ens infinitum
est inellayîle nihil enim nomen exprimit, nisi solum id quod
;
de re concipimus Deus autein a nobis inada^quate cognoscitur.

:
Nomina vero quae adhiberi solent a designandum ea qua^

de Deo concipimus, vel referuntur ad essentiam divinam, ut
Qui est\ Actus Purus ^ vel ad attributa, ut Immensus,—
^.ternus, et aha similia. Communius vero nomen Deus, Oeoc,
usurpatur, quia designat provisorem omnium\
Quidquid autem his vocabuhs designatur, mirum in modum
exprimit Conc. Vatic. : « Romana Ecclesia credit et confitetur
unum esse Deum verum etCreatorem ac
^îûm, Dominum
cadi et terrse, omnipotentem, aeternum, immensura, incompre-
hensihilem, intellectu ac iôluntate omnique perfectione infi-
nitum '. ))
1. Exod., III, 14. — 2. Aristoteles, Metaph., L. XI, c. 6 et 7 —

Cf, Farges,
Videe de Dieu, p. 569. —3. Sum. TheoL, p. I, q. 43, a. 8. — ;
4. Cf. Denzinger,
n. 1804.
EXPLICIT THEODICEA.
III
ETHICA
SEU
PHILOSOPHIA. MOIULIS
PR^NOTIONES.
Jam dictum est de philosophia ratlonali et reali ; nunc et
ultimo de philosophia morali, quae voluntatem dirigit ad bo-
num seu de Ethica disserendum restat'.
1. Quid sit Eihica, quoad iiomen et quoad rem ?
A. — Nomou illud Ethica cniitur c vacabulo v/Oo? quod latiuc

mos dicitur : dc moribus ciiini qui « proprio dicuutur humani - »
tractat.
B. — Quoad rem igitur, Ethica definiri potest Scientia :
practica morum seu actuum humanorum ad honestatem natu-

ralem directiiây per supremas regulas moralitatis.
Est scientia
1. unde distinguitur tum ab arte morali,
:
quippe non est mera prseceptorum collectio, tum ab his-

toria naturaH, quse simphciter describit mores hominum.'
2. Est scientia maxime practica non enim, sicut Metaphy- ;
sica, sistit in contemplatione sui objecti, sed insuper regulas

tradit ad operandum nec quidem regulas ad verum cog- ;
noscendum, sicut Logica, sed ad bonum agendum.

3. Est scientia morum seu actuum humanorum. Unde ratione
materia^, qua? « est operatio humana ordinata ad fmem^ » ct
a voluntate Hbera procedens, ab aliis philosophiai partibus
diflert sed etiam a sociologia
: recentiorum, qua; omnes actus
et eventus humanos determinismo regulari supponit.
4. Quatenus ad honestatem naturalem directiva, dilTcrt ab
CEconomia poHtica, necnon a Theologia moraH quarum :
prior maxime tendit ad bonum utile non ad bonum hones-

tum posterior vero fidei hmiine ad fmem supernaturalem.
;
5. Dirigit per supremas regulas undc diflêrt a scicntiis mo- :
ralibus subaltcrnis, (fiiales sunt Q^]conomia sociaHs, Juris-
Cf. Sum. TheoL, la 2a« — In X Elhic. — Farges, La lAberld ct le Drvoir

— 1.
Castelein, Principcs dc
;
l^hilosniiliic m.nrale.
;
— Sum. ThroL, la
2. 2',v, <|.
;
1,
n. :t ;
— (j. ."iS, a. 1 ;
— :!. S. Thomas, /;///., L. II.
PBiENOTIONES DE ETHICA 349
prudcnlia, Papdagogia, etc. '; sed ipsa siibordinatur Psycho-

lotîse et Theodiceae, quarum supponit principia et ex quibus
conclusiones methodice deducit.

2. Quodnam sit Ethicae momenium ^ ?
Ex fme ad quem ducit, pracipue elucescit momentum scien-

tiaj practicae, qualis est Ethica. Porro Ethica :
A. — Finis est omnium scientiarum, quaecumque sint.

Si enim speculati^se habentur, tanquam coronidem et com-
plementum Ethicam,saltem remote,desiderant, nam verum ad
bonum ordinatur. —
Hinc vana proxime philosophia est, quae
media suppeditat ad verum consequendum, prsecepta autem
non tradit quibus voluntas dirigatur in appetitione boni.
Si vero sint practicse^ qualis Jurisprudentia, Pohtica, (Eco-
nomia pohtica, principiis generahbus Ethicae regi debent. Ne-
cesse est enim ut secimdum supremas Ethicse regulas, Juris-
prudentia leges positivas interpretetur et appHcet, Pohtica
cives gubernet et dirigat, CEconomia divitias producat et dis-
tribuat, et ita de aliis scienliis et artibus. Unde non miran-
dum si, non solum apud christianos, sed etiam apud gentiles,
hffic scientia quasi culmen philosophiae habita fuerit^
B. — Hominem ducit ad finem suum ultimum. Revera ob-

tentio finis ultimi maxime pendet a rectitudine conscientiae
et vohmtatis. Sed Ethica 1. —
conscientiam ilhmiinat circa
multa quae sine studio non cognoscuntur 2. ôluntatem ;
—
dirigit et roborat : —
dirigit, suppeditando regulas quibus
multo magis quam intellectus eget, sive quia hbertate gaudet,

sive quia per se ad malum prochvis est roborat autem, ;
—
motiva declarando quae officii adimpletionem requirunt.
3. Qusenam fuerit et erit Ethieae partitio * ?
A. — Non consentiunt etin tripiiccm abeunt divisionem :
Prima est iêterum qui, post Aristotelem et S. Thomam, mora-

lem Philosophiam dividunt in tres partes. « Quarum prima con-
siderat operationes unius hominis ordinatas ad finem, quae vo-
catur monaslica. Sccunda autcm considcrat operationes multitu-
dinis domesticae, quae vocatur (vcotiomica. Tortia autcm considcrat
opcrationes multitudinis civihs, quae vocatur politica ^. »
Secunda divisio est recentiorum, qui, post Grotium, Thomasium
1. Cousin, Cours iVhist. de la Phil. mor., lcc. 1 —
Aug. Comte. Rpligion de
1'Avcnir — Damiron, Cows de J'hiloso[)hie inotale, \). Lvii.
;
2. Castelein, —
;
Principes de Philos. inorale, AvaiiL-piopos. —

3. Cf. Roseili, Suin. Phil., Uni\. III,
Eihica. — 4. Cf. Meyer, Inst. .Juris natur., p. xix-xxvii-xxx —Cf. Liberatore,
Eth., p. 9. — 5. InX Eth., Lcct. I.
;
20
.. .
350 ETHICA SEU PHTLOSOPIitA MdKALlS
et Kantium, jus naturale ab Ethica secernunt. Nam, juxta eos,

Ethica solummodo tradit regulas, quibus mores individuorum
reguntur Jus vero complectitur ofTicia quae defluunt ex mutuis
:
hominum relationibus.
Tertia denique est aliorum recentiorum, qui Ethicam divi-
dunt in generalem et specialem : unam quee universalia tum
Ethicae, tum Juris principia exponit alteram vero, quse ;
— •
eadem apphcat singulis activitatis humanse materiis.

B. —
Hanc ultiniam divisionem mutuamur a Theologia moraK.
Prima enim divisio ahquid prius se supponit, ncmpe thcoriam
generalem actus humani, qusB lumine suo caeteras ct particu-
lares Ethicae partes, sc. monasticam, oeconomicam ct pohticam
illustrct hae igitur nonnisi in 2^^ parte convcnienter tractantur.
:
Simihtcr secunda divisio Jus ab Ethica, forum externum a foro

interno, justum ab honesto immerito sejungit. Unde Ethica et
Jus naturae non sunt duae scicntiae coordinatae vcl compartes
altcrius scientiae, scd Ethica est scientia gcncrahs quae suprcma
Juris principia complecti debct, ct ideo Jus naturae strictc su-
bordinatur Ethicae.
Restat ergo tertia divisio, quam etiam secutus est Angclicus
in secunda Summse Theologicse, et qua mchus apparebit nostram
Etliicam, jam a Psychoh)gia et Thcodicca dcpcndcntcun, a Thco-
logia nou scparatam cssc scd ipsi famulam et late subaltcriiatam
(Log. n. 264).
4. En porro totius Ethicae synopsis.
1. l)e fine uhimo T'e ejus oxistcntia.
I
(causa iinali De )) natura
De principiis remota). De » consecutionc.
exlrinsecis De lege in universum.
actuum 2. I)e lcgihus I)c lege aeterna.
humanorum. (causa exemplari) De lcge naturuli.
De lcge positiva.
1. Dc vohmtario actuum humanorum,

(causa cniciente)
II 2. Dc moraUtatc matcriaU actuum humanorum,
De principiis (causa matcriah)
inlrinsecis 3. De morahtalc formah actuum huinanoruin,
Ui actuum (causa iormah) .
humanoi-um. 4. De conscctariis actuuin hutnanorum,

(causa iiiiah [)roxiina) .
Dc jure et ollicio in gc^ncrc.

i)(; olliciis crga D(5Um.
Dc Jure lic oiliciis crga scipsum.
individuali.
Dc olliciis crga alios.
Dc societatc domestica.
II
Dc societatc civili.
K De jure
Dc societatc internationali
H sociuli.
I )c socictatc rcligiosa.
I\'ota. — Int(;r as auLcin (iuaBStioncs, hreviLcr agcuuis (\r

hisi quuB iuHius Th( logia iiiorahs LracLaru solet, no bis in idem.
BTHIC.E PARS PRIOR
SEU
ETHIGA GENERALIS'.
Tractat Ethica generalis de actlbus liumanis iii universuiii,

PoiTO Philosophise munus est in hicem edere principia, sive
extrinscca, sive intrinseca objecti siii. Unde prima pars Ethicae
sponte dividitur in duos hbros I"^ de Principiis Extrinsecis,
:
II"s de Principiis Intrinsecis actuum humanorum.
LIBER PRIMUS.
DE PRINCIPIIS EXTRINSECIS ACTUUM
HUMANORUM.
Hiec principia duo sunt nempe finis ultimus ad quem, et
:
lex seu causa exemplaris secundum quam homo per actus

suos dirigitur. Unde Primus Ethicae libcr duo includit capita,
quibus cum celeberrimis auctoribus inscribere licet 1° de Fine :
ultimo, 2° de Legibus.
CAPUT PRIMUM.
DE FINE ULTIMQ-.
Dicemus de existentia, de natura, et de consecutione linis

ultimi.
ARTICULUS I.
De Existentia finis ultimi,
5. Utrum semper aliquem finem ultimum intendat homo ? '
Naturam agere propter finem, vel simphciter executive, si

est omnino caeca, vel apprehensive, si ahquatenus est cognos-
citiva, jam in Ontologia (n. 178) et Cosmologia (n. 129) pro-
batum est. Nunc autem quseritur an homo, non ex instinctu,
sed libere agens, propter finem et quidem ultimum agere possit
et debeat. Ad rem sit
1. Sum. Theol., la 2aB. — 2. Farges, La liberte el le devoir, p. 221-251 —

TuUius, De Finibus — Sum. Theol., la 2ae, q. 1-5. — ;
3. Cf. Castelein, Prin-

;
cipes de Phil. mor., Ih. iii ;

— Ferretti, Inst. phil. mor., n. 4-5.
352 ETHICA GENERALIS
THESIS
HomOf in omnihus actionihus suis liheris, propter finem
et quidem ultimum agit.
I. — Propter —
Nullus ab aliqua potentia elicitur
finem.
actus, nisi circa proprium objectum, quod est terminus hujusce
potentiaj. Atqui voluntatis liberae proprium objectum est bo-
num. Ergo et ipsa ad bonum, sicut ad fmem suum, semper agit.
II. —
Propter finem ultimum. Id nomine finis ultimi • —
venit, quod propter se appetitur, caetera propter ipsum. Sed
voluntas caetera velle nequit, nisi prius aliquid propter se
appetat. Ergo, saltem in intentione agentis, semper aliquid ut
finis ultimus appatitur. —
Stat minor secus enim A appete- :
retur propter B B propter C C propter D... et sic in infini-

; ;
tum. Hoc autem posito, nihil omnino app^teretur, nam in

moralibus, quod propter se intenditur, est causa volendi ea
quae propterahud appetuntur '.
Hinc apparet quomodo Bergsonistae et fautores progrcssus

infiniti, —
juxta quos « fevolution est le but supFcmc ^ » —
e mcdio toUant omne bonum nam nihil cst bonum, nisi rclative ;
ad fincm aljsolutum « s'il n'y a quc dcs fins provisoircs, il ne

:
peut y avoir d(^ bien absolu. »

6. Quomodo finem simpliciter ultimum intendat homo ' ?
Estt ntciitiu linis niudus volendi finein. Triplcx prajsertim csse

potcst Aclualis cst, si hic ct nunc, expresso actu vohmtatis,
—
;
finis intcii(Ji(ur Virlualis cst, si prius habita, ncc rcvocata,

;
adhuc itifhiit in prajsentem vohtioncm InlerpyctaUva, si non ;

—
fuit hahita, ncc ullo modo influit, scd haberctur, si dc ca nunc
cogitarct ag(!ns.
Porro juxta Thomistas floino, in singulis actihus liberis, fineni
:
sinipliciler nllinimn,non tantuni interpretative. sed salteni \îrtualiter

inlcndil. Prohaliir cx( ttq>l() hotniiiis qui honuiTi agit cx honcsto
finc hi(; cnim co ipso cgit conlormitcr ad rcctam rationcm —
—
:
conscqucntcr juxta ipsam ralioncm divinam, ultcrius, licct

implicitc, propter Dcum.
ARTICULUS II.
De Naiura finis ultimi *.
7. Quomodo finis ultimus hominis sit sua beatltudo ?

Aotiones. — Esl heatitudo, juxta Boctium « Status om- :
1. Sum, ThioL, ihid., (j. 1, a. 4 — Casteiein, ibid., p. .'")7. —

2. J.'d\'()lulioii
—
cnâlria;. —
Vander Aa, /'Jlli.,
;
prop. 2, ;t, 4 —
Castelein, ihid., lli. iv.
—
'.i. ;
4. Cf. .S'um. 'riiitoL, la 2iv, cj. 5, a. 1, a. ',i \Farges, Iai Libcrtc ct lc JJcvoir,
PRIMA PARS, DE PRINCIPIIS EXTRINSECIS ACTUUM 353
nium bonorum nggregatione perfectus » ; id est bonum per-

fectum quod totalitei' quietat appetitum. — Duplex est beati-
ludo ; objectiiâ, vel subjectiâ (formalis), prout agitur de ipso
quo objectum beatitudinis apprehenditur.
objecto, vel de actu
— Hoc autem verum esl in ordine, tum naturali, tum super-
naturali unde beatitudo est etiam naturalis et supernatura-
:
is. — His dictis, sit
THESIS
Finis hominis ultimus in naturali ejus beatitudine consistit.
Prob. — ad quod invincibi-

Ilhul est finis liominis ultimus
Hter trahitur talis enini attractio ab Auctore mundi oritur,
:
et signum est fmis ab Eo intenti. Porro ab beatitudinem sive
\ , sul)jectivam, sive objectivam, homo invincibiliter trahitur.

Ad T"^ quidem etenim, ut patet sensu communi, fehcita-
:
tem perfectam homo naturaliter concipit conceptam invin-

—
;
cibiliter appetit etiamsi vellet, respuere non posset.

; Nec
dissentiunt homines nisi circa objectum in specie beatitudi-
nis, non autem circa beatitudinem in suo genere perfectam :
sic et circa formam Hnguarum et vestium dissentiunt, omnes

tamen et lingua et vestibus utuntur.
Ad 11*'°^ etiam, nam de facto, bonum quoddam summum,
cujus possessio insatiatum non relinquat appetitum natura-
lem, homo necessario desiderat.
Ergo tandem fmis hominis ultimus a beatitudine sua, sive
subjectiva, sive objectiva, minime distinguitur. In quonam
vero utraque consistat inquirendum est.
§ I. De beatitudine Objectiiâ.
8. Utrum bona ffn/fa sint hominis beatitudo sufficiens ?

Philosophi veteres, testc S. Augustino ', falsa docuerunt de
ohjecto summae fehcitatis. Ahi enim, post Epicurum, in bonis
ipsius corporis, id est, ih divitiis, voluptatihus alii vero, cum ;
—
• Zenone, in honis animae, vel intrinseris, ut in scientia, vel extrin-
secis, ut in fama et gloria —
ahi tandem, in bonis utriusque
simul beatitudinem reposuerunt.
;
—
Ilinc, tria systemata lum :
sequuntur materialistae, utihtaristse et sensualistae aevi recentis,

ut sunt Bentham, Stendhal, Taine et Littre —
11"™ rationa-
;
1. De Civit. Dei, L. X, et Tract. de Epicureis et Stoicis.

20.
listae hodierni ad III«m accedunt Krausistae

cum Kantio
*
;
—
et Pantheistae, qui in completa hominis vel generis humani evo-
lutione, beatitudinem reponunt. Sit igitur
THESIS
Nec in honis corporis, nec in bonis animse,
nec in horum omnium complexu aut progressu evolutio,
sed in solo Deo, heatitudo consistit.
Proh. — Beatitudo objectiva debet esse bonum non relati-
vum, sed absolutum : secus non esset ultimus hominis finis ;
— per enim hominem bearc non posset

se su/liciens : seciis ;
— cujuslibet mali exclusivum malum enim cum beatitudine :
componi nequit — firmum timor enim de futuro

; et stahile :
beatitudinem impedit — denique ohnum omnihus idem ;

:
enim omnibus
finis debet. — Porro, bonis offcrri in nullis
reperiuntur hae quinque conditiones".
allatis in thesi,
1° Non in honis corporis. Revera, bona corporafia, sive na-
turaUa, ut robur, valetudo, voluptas corporis, sive artificiata,
ut pecunia, cibus, vestimenta a) non sunt finis ultimus —
hominis nam facultates altioris ordinis, ratio scilicet et vo-
:
luntas, ordijiarl non possunt ad bona inferioris ordinis ;
b) per se non suiTiciunt sunt enim bona brutorum quibus

ratio et vohintas perfici et impleri nequeunt c) non exchi-
;
;
—
dunt omne mahim, ut, v. g., ignorantiam mentis, vitia vohin-
tatis, quibus e contra saepissime favent d) non sunt stabi- —
—
;
ha, sed variis ex causis amitti possunt e) nec tandcm ;
aquahter sunt omnibus obvia, cum e contra phiribus semper

desint. Krtro in bonis corporis non consislit beatitudo.
9. 2" Nec in bonis animoB extrinsecis aut intrinsecis.

A. —Bona anima) externa sunt polestas, fama, honor et
gloria. Ha;c autem — a) non siint iinis ultimus hominis ;
naiii
ad bona interna ordinarl debciit ;

— h) per sc sola non sufii-
ciunt : cum eis euiiii polest quis, v. g.,valetudine infirma

laborare, aut in ij,rnorantia versari ;
— c) miseriis non suiit
vacua irno, multis ajrumnis multisque curis angi solet qui

—
;
taha bona desidcrat^' d) caduca sunt et faUacia

honor ; :
enim ct ghjria pcndent ab honiini])us, nec sunt in domiiuo

honorati, sed honorantis e) deniquc non sunt
omnibus ;
—
communia, ut ovidens est, imo ncc csse possunt.
1. Ahrens. Cours de droil nal., c. 1. H7. — '^- Castolein, ibid., p. «4-05 ;
Ferretti, ihifl., u. 2'.). — :}. Boetius, De Cuiisolaliont; pUil., I>. iii.

B. — Bona animae interna sunt duo, virtus^ sc. scientia et

Jami>ero hujus mundi
scientia — per non a) se satiat ani-
mam, cum obscuritatibus plena etiam sapien-
sit et tsedio fiat
tissimis,ut de Newtonio narratur — non excludit malum; h)
morale, sed contra, vento vanitatis

e tam bonis inflat, et in
quam malis
in reperitur — non bonum
; c) quippe est stabile :
quotidiano defectu laborat, adventu alicujus et infirmitatis

omnino evanescit, ut de Alberto Magno refertur — deni- ; d)
que defectu temporis aut paucissimis obvia
ingenii est.
Similiter virtus, qualis hoc mundo acquiritur, — perfecte
in
non cum
satiat, plena
difficultatibus rebelHones concu- sit, et
piscentiae non impediat — non excludit omne malum nam
; :
justi possunt rudes,

esse pauperes — non
et aegri, et ; esr
omnino certa peccato mortafi amissibiHs haec
et stahifis, sed :
porro sufficiunt, ut virtus, licet in cujusque potestate sit, bea-

titudo objectiva hominis esse nequeat.
10. Z^ Nec est beatitudo \vl complexu bonorum finitorum '.
Revera, hujusmodi complexus. nec possibiHs est, nec beare

potest hominem; quocumque modo intelhgatur.
A. — Juxta i>eteres, esset complexio actualis bonorum animae,
corporis et fortunae. Porro morahter impossibile est ut haec col-
lcctio firma et stabihs in uno ct eodem hominc inveniatur, et
sit illa pcrpetua fehcitas quam homines desiderant. Cseterum, —
coHectio non mutat naturam partium ergo pariter et ipsa sit
:
relativa, insufhciens...
B. —Pantheistx in progressu indefjnito finem ultimum hominis
reponunt quod est impossibile,
- —
tum quia finis ultimus est
motus appetitivi ultimus terminus, qui profecto non invenitur
in progressu indefinito, —
tum quia, ex datis hodiernae scientiae,
planeta nostra ad certum finitumque terminum properat (Theod.,
n. 19). —
Praeterea, hic progressus in singuhs hominibus adhuc
remaneret finitus, sicque singuh homincs suum ultimum finem
non haberent.
Ergo tandem objectum sufficiens beatitudinis humanae nul-
lum bonum creatum esse potest.
11. 4° Sed objectum beatitudinis nostrae Deus solus est.
Patet ex dictis secus non existeret beatitudo objectiva.
:
Probatur directe ex parte, tum hominis, tum Dei nam ;
Objectum voluntatis humanae est universale bonum, sicut

1°
objectum intellectus est universale verum, et ita nihil potest
quietare voluntatem hominis, nisi bonum universale. Atqui
1. Sum. TlieoL, la 2ae, q. 2,>. 7 ;

— Gastelein, ibid., p. 69,
illud non invenitur in aliquo creato, sed solum in Deo. Ergo

solus Deus voluntatem hominis implere et beare potest, secun-
dum Qui replet in bonis desiderium tuum^
illud : « ))
2^ Aliunde, ex dictis in Theodica (n. 115), patet omnia

creata fuisse ad gloriam Dei, tanquam ad finem ultimum. Sed
gloria Dei in eo est ut a creaturis noscatur et celebretur. Ergo
suum finem ultimum suamque beatitudinem inveniet homo
in solius Dei notitia cum laude et amore, juxta illud S. Au-
gustini « Fecisti nos ad te, Deus, et inquietum est cor nos-
:
trum, donec requiescat in te ^. ))
Quapropter gloria Dei et beatitudo homiiiis mire sociantur^

eudemonismo.
12. Corollarium de vero Hinc qui suum fmem —
in Doo ponit et prosequitur, aequiparari non debet mercenaiio,
qui egoismum et privatum amorem omnibus anteponit. INam
c duobus unum vel recta est Ethica nostra seu eudemonismi,
;
qui hominem ordinat ad suam beatitudinem cum ofloria Dci in-

quirendam, sequenda
est Ethi(\a qua3 « ofTiciuni pro ofTicio »
vel
prohibet inquisitionem propriae beatitudinis.
praecipit, et absokite
Ast posterior non tantum est chimerica, sed ordinem essentialcm
rerum evertit, siquidcm ofTicium medium est et non finis. Er<ê
vincit prior, quae finem hominis ponit non in morte, sed in vila
superiori, quae sit o^loria Dei sicuti est perfectio et bcatitudo ho-
minis. Tabs enini dilectio sui liominem non dedecet, cum sit no-
biUs ambitio nec minus nobibs amor ''
(n. 13 et 57).
§ II. De Beatitudine Formali.
quo consistat beatitudo subjectiva seu formalis ?

13. In
Beatiludo ol^jectiva est quid infinilum bcaliLudo autem :
subjectiva, cum -sit aotus hominis, est quid creatum et fini-

tum, unde sit
TIIESIS
Beatitudo hominis suhjectiâ in Dei contemplatione per intel-
lectum^ cum pari amore voluntatis^ essentialiter consistit.

Est contemplatio et dmor. Revera beatitudo hominis sub-
I.
jectiva est ultima perfcctio hominis simul et possessio summi

boni seu Dei. Porro —
l^ ullima perfectio hominis nonuisi
est in operatione qua; perficiat nobihssimas ejiis facullatcs,
intellcctum scilicet et voluntatem 2° aliunde Deus ab ho- ;
—
1. l's. riii, 5 — Snm. Theol., In 2jr, q. 2, n. 8. —
2. Con/ess., L. I. c. 1 —
r,f. Boetius,
;
De Consol. jihil., 1.. III. — W. Farges, Lîdec dc Divu, p.

;
.'ilUj-ri^îS.
— /i. Farges, La Lihvrtd. cl lc Dcvoir, p. 240 ot siiiv.

PBIMA PABS, DE PRINCtPIIS EXTRINSECIS ACTUUM 357
mine possideri nequit physice, sed intentionaliter tantum et

per solas facultates spirituales. Ergo in contemplatione intel-
lectus et amore voluntatis consistere debet beatitudo.
II.Est contemplatio cum pari amore cognitioni enim pro- :
portionatur amor. —
Jamvero Theologi, qui historice homi-
nem considerant, qualem nunc esse certo constat in ordine
supernaturaH, visionem intuitivam essentiae divinae statuunt
esse fmem hominis. Philosophi vero, qui hypothetice homi-
nem considerant, qualis esse potuisset in ordine naturali, co-
gnitionem abstractivam et relative perfectissimam demons-
trant esse finem ejusdem hominis. Porro visio intuitiva differt
ab abstractiva (Log., n. 23) : amor correspondens'.
ergo et
III. Essentialiter est in contemplatione. Utrum enim cssentia
beatitudinis in actii intellcctus vel voluntatis sita sit, contro-
vcrtitur inter auctores '. Juxta Thomistas, habctur per actum
intellectus juxta Scotistas, per actum voluntatis juxta ahos,
; ;
v. g., S. Bonaventuram, Albertum INIagnum, Suarezium, pcr

utrumque simul. —
Porro, juxta nos, si nomine beatitudinis in-
telhgitur quidquid plene et complete laetificat, indubium est ad
beatitudinem utrumque actum requiri. Scd si radix consideratur
et causa hujus status, actus intellectionis esse videtur ^.
ARTICULUS IIL
De Consecutione finis ultimi.
Quaeritur an, quandonam et quomodo obtineri possit.
14. Utrum consecutio beatitudinis sit homini possibilisl

Gratia non destruit, sed pcrficit naturam. Unde homo, Hcct
ad fmem supernaturalem vocatus, non potest non essc capax
beatitudinis quam haberet in statu naturae purae *. Unde sit
THESIS
Consecutio heatitudinis omnibus possibilis est et obligatoria ;
conditionate etiam pro omnibus omnino certa,

imo, in aliquibus saltem, effectiiâ.
I. Possibilis est '\ — Inest omnibus naturalis appetitus bea-
titudinis (n. 7), revera « beati certo omnes esse volumus " ».
1. Sum. Theol., la 2ae, q. 5, a. 4 ; —

Contra Gent., Lib. III, c. 22 ; —
Ferretti,
Inst. phil. moral.y Ih. i-xx. ——
2. Sum. Theol., la 2a^, q. 2 et 3, a. 4. —
3. Scotus,
IV Dist., dist. XLix, q. 5 Suarez, De Ult. fine hom., disp. ix. —
4. Suarez,
;
De Ultirno fine, disp. iv, sect. iii, n. 4. —

5. Cf. Ferretti, Inst. Phil. mor.,
n. 17. — 6. S. Augustinus, De Trinit., L. xiii, n. 4.
*Porro repugnat appetitum naturaiem suum finem assequi non

posse. Ergo beatitudinem consequi possibile est.
Proh. minor. Appetitus ille naturalis est nempe non est ;
actus liber, sed ipsius naturse pondus — necessarius non

; est,
enim erumpit in
libere, sed invicte pri- actum — denique ;
mordialis est est enim ultima ratio omnium motuum volun-

;
tatis (n. 5, 6). Porro repugnat talem appetitum suum non

assequi finem secus 1. natura humana tenderet ad aliquid
:
impossibile et esset frusta 2. Deus etiam impelleret inaniter ;
suam creaturam ad finem impossibilem 3. sicque hominem, ;
absque ejus culpa, crudeliter illuderet. Ergo possibilis est.

II. Obligatoria est. —
Patet ex hominis inclinationihus et
officiis (n. primis quidem
11). — Ex
homo enim invinci- ;
bihter trahitur ad beatitudinem, quae solus Deus est ergo :
sequatur oportet hanc inchnationem natura^, cujus Deus est

auctor. —
Ex secundis etiam homo enim ad gloriam Dci :
crcatus est, eamque procurarc tenetur porro ha^c gloria cst ;
celebratio divinorum atlributorum per cognitionem et amo-

rem, et ideo cum
hominis mire concordat.
fine
III. Conditionate certa. Requidemvera, taHs incHnatio —
a;({uivalet locutioni per quam Deus beatitudinem promisisset :
ergo certa est, ex parte Dei, consecutio beatitudinis. Non —

autem ex parte nostra, nam Deus potest promittere aliquid
absokite, vel conditionate porro homini, utpote libero, Deus :
non ])otuit absolute et necessario conferre bealitudinem, sed

conditionatc et mediante recto usu libertatis (Theod., n. 139).
IV. Saltcm in aliquihus efjectiiâ, juxta illud Suarozii « Id :
quod uunquam accidit in onmibus individuis alicujus spccici,

ctiamsi quaniplurima multipHccntur, mcrito dici polcst inipossi-
bilc, si non omiiino physicc scu mctaphysicc, saltcni nioralitcr
ct imniano modo loqucndi \ » l'jrgo, cliani in oidinc; nalurali,
dcbuissct limnana sj)ccics- saltcni in aliquihns l)(*atificari.
15. Quandonam beatitudo perlecta obtineri poterit ?
THESIS
Bealitudo inchoatur in vita pnrsenti — : perfecta tameii in
hac vita non est, — sed solum in {îta futura.
I. Inchoatur in hac pita^^ : — contra pessimismi fautoros.
Suarez, Dr. Vlliino n, n. G el 7 —

1.
crfiiiiU:, «lisp. VI, (t. 1.
ftne, (lisp. iv, socl..
-- 2. Smn. 'J'heoL, ia 2n\
;
a. — Mazzella,
Cf.
a.
l)e J)eo
7; —
q. 5 a. 8 ;
— Cl. Aristoteles, L. X, c. vwi ;
— S.
(|. .'i,
Thomas, VIII
; (j. -'i,
J<M., locl. I.
P«!MA PARS, DE PRINCIPIIS EXtRINSECIS ACTUUM 359
Nam — 1° beatitudo perfecta in possessione Deiper cogni-

ionera et amorem consistit. Sed hanc Dei friiitionem, quoad
ubstantiam, habere incipit his in terris homo, qui primario
!t principaUter, in quantum valet et debet, Dcum cognoscit
;t amat. —
2° Vita praesens hominis tendentia est ad suum
inem ultimum. Ergo vita praesens est quaedam feUcitas in
jpe. — Hinc est cur in terra nemo miserior illo qui, sprcta
Dei cognitione, non tendit ad suum finem.
II. Perfecta tamen non in hac <îta. In hac enim vita —
l. non potest omne malum excludi sunt ignorantise ex parte ;
intellectus, et inordinatae allectiones ex parte appctitus, et

niultiplices ex parte corporis
pcenalilates 2. Similiter ;
—
etiam desiderium boni in hac vita satiari non potest. Natura-
liter enim homo desiderat permanentiam ejus boni quod ha-
bet. Bona autem praesentis vitae transitoria sunt, cum et ipsa

vita transeat. Unde impossibile est quod in hac vit^ vera
beatitudo habeatur^
III. Sed in altera Patet consequentia, nam conse-
vita.
cutio beatitudinis est possibilis et certa sed ex una parte, non ;
obtinetur in vita praesenti ex altera autem, datur alia vita

;
immortalis tum animae, tum etiam probabilius corporis

(Psych., n. 227) ; ergo in vita futura obtinebitur perfecta
beatitudo.
16. Quisnam ergo sit modus promerendce beatitudinis "=
?
THESIS
Vita prdssens est status vise et certaminis, cujus finis est per
ordinis moralis ohserâtionem heatitudinem promereri,
I. Est status iîae ad terminum et certaminis ad triumphum.
Constat 1"'" secus enim esset status termini ultimi sed im-
: ;
perfecta beatitudo hujus vitae satis demonstrat hominem his

in terris non habere suiim ultimum terminum. Constat —
2"'" ; secus enim esset locus poenalitatis, in quem, propter sce-
lus in anteriori vita perpetratum, homo detrusus fuisset. Quod
est falsum, ut in Psychologia probatur (n. 208).
•
II. Finis uitae praesentis est promereri beatitudinem per or-
dinis moralis ohsen>ationem. Haec enim observatio requiritur

et sullicit :
—
1. Requiritur, sive ex eo quod homo per actus
1. Swn. Theol., la 2m, q. 5, a. 3. — 2. Cf. Castelein, ibid., p. 77-81.

360 •
fiTHiCA GENERALIS
ordini contrarios finem hujus ordinis consequi non potest,

sive ex eo quod Deus beatitudinem suam non potest conce-
dere inimicis qui conditiones ab eo positas non observant.
—
2. Sufficit, tum quia homo per actus ordini conformes, quan-
tum in sua potestate est, gradatim accedit ad finem hujus

ordinis tum quia per actus Deo acceptabiles, dignus effi-
;
citur prsemii futuri (n. 56). Ergo observetur ordo morahs.

Hinc apparet vitae nostrae mortahs pretium et dignitas *.
CAPUT SECUNDUM.
DE LEGIBUS ACTUUM HUMANORUM^.
De legibus quatuor ex ordine dicemus I^ De lege in ge- :
nere ;
11« De lege 3eterna 111° De lege naturali IV» De lege
; ;
positiva, quarum notiones aliae ab aliis defluunt et expli-

cantur.
ARTICULUS I.
De Lege in uniiêrsum.
Tria de lege in communi investigat S. Thomas : nempe

naturam legis, species legum et efjectus legum.
17. Quid universum, et speciatim lex moralis ?

8/t lex in
A. —
« Dicitur lex a ligando (juxLa ahos a legendo')
quia
obHgat ad agendum*. » Est nempe norma seu causa exeni-

physicae, sive arti-
plaris, cui res debent esse conformes, sive
ficiales, sive morales ex quo, juxta Platonem'', dantur leges
:
physicse, leges artium et leges morum.

B. Lex moralis, duce S. Thoma, communiter definitur :
« Rationis ordinatio ad bonum commune, ab eo qui curam

communitatis habet, promulgata\ » llinc quatuor importat :
10 Est ordinatio rationis en legis elementum /o/'m«/e. Lcx :
sed
enim designal rcgulain praiceptivam, non arbitrariam,
ordinat.
rationabilem, quse actus humanos ad finem debiUiin
2« Ordinat ad bonum commune en causa flnalis lcgis. :
—
Cf. Plato TuUius Varro
Olle-Laprune, Le prix de la s>ie, Paris, 1894.-2.
— 1
rhro\
S',m ia 2i', q. 90-07 Suarez, De Lemhm ;
—
Domat. 1 rml^de^ ;
—
« LiÛ^-l^ el le ^De.oir, p. 252-283.-3. Tul
ius, J>e ..fi^/.u.i
î. -'Fa ges: - -
,;%: _
J .Sum.. TheoL, la 2a-, q. 90, n. 1.
5. Dmlog. Minos. b. 6»m,
Thrnl., Iji 2!i', <|. 90, ii. 1 (.'l 2.

PRIMA PARS, DF. PRINCIPIIS EXTRINSF.CIS ACTUIJM 3()1
Est ad bonum : cnim

ad fincm porro « ultimus
lex dirigit
fmis humanse vel bcatitudo ».
vitaj est felicitas, Est ad
;
—
bonum commune nam homo est tantum pars communitatis
:
;
porro pars ordinatur ad totum sicut ad pcrfectum.

3° Conditur ah eu qui curam communitatis habet en causa :
efpciens seu legislator. Nemo enim communitati praecipere

potest, nisi sit illius prseses et reclor : « iion est ergo cujus-
hbet faccre lcixcm ».
4° Tandem promulgata^ secus non

conditio legis est ut sit ;
^/ obHgaret suhjectum seu causam materialem legis. Requidem

vera, siibditi non tenentur actus suos secundum legem regu-
lare, quamdiu eam cognoscere non possunt.
Hinc conscientia individua non potest facere legem, imo nec
eam promulgare nisi in nomine superioris.
18. Quaenam ex definitione defluant legis proprietafes ?
Quatuor sunt possihilitas, justitia, utilitas et stahilitas.
:
Sit lex possihilis, non enim ad impossibile ordinari nec teneri

potest homo. —
Sed etiam justa, quia est ordinatio rationis :
secus non esset moralis, sed inera legalitas et ideo procedat ;
ab habente auctoritatem secus violaretur justitia commu-

:
tativa necnon subditis imponat onera secundum sequalitatem

; :
secus violaretur justitia distrihutiiâ. Hoc in sensu tantum,

verum est « Quidquid placuit Caesari, legis habet vigorem »,
:
sed falsum omnino illud poetae :
« Hoc volo, sic jubeo ; sit pro ratione voluntas *. »
Insuper patet ex fine legum, quae ab bonum

utilis : commu-
nitatis tendere debent. —
Denique per se stahilis ;
pendet
enim a legislatore et obligat, donec ab eo revocetur.
Ilinc differunt lex, edictum, prseceptum nam praBceptum uni, :
"dictum otiam communitati, sed ad tempus lex vero toti com- ;
munitati ot in futuro stabilem imponit obligationem ^.

19. Qusenam esse possint variae species legum *.
Ex sunt ordinationes rationis sed non omnes

dictis, leges :
feruntur eodem tempore, nec manifestantur eodem medio,

nec immediate imponuntur eadem auctoritate, nec directe
ad eumdem finem. En ergo legurn genesis :
Etendunt
1. Ibid., a. 4. —
2. Juvenalis, Sat., VI, 223. —
3. Ferretti, tom. I, n. 90-92. —
4. Surn. Theol, la 2», q. 91 ; —
Suarez, De Legihus, L. II, q. 4, n. 6 et 8.
Phii.osophia. — ToMis II. 21
l
—
Lex fertur
vel ab aeterno, vel in tempore,

et dicitur lex seterna ;
et vocatur lex temporalis.
Lex temporalis manifestatur
vel per evolutionem rationis, vel per signum sensibile,
et tunc est lex naturalis ;
et tunc est lex positi{>a.
Lex positiva imponitur
vel immediate a Deo, vel mediante auctoritate hominum,
et appellatur divina ;
et nuncupatur humana.
Lex humana respicit finem
vel societatis civilis, vel societatis religiosae,
'etnominatur lex ciiîlis ;
et ut tahs dicitur lex ecclesiastica.
20. Quisnam sit ffnis reraotus et proximus legis ?
A. — Finis legis remotus est facere homines bonos. Constat

ex 60 quod subditos dirigit : « cujuslibet autem subditi virtus
— quae facit bonum habentem — est ut bene subdatur guber-
nanti ' ».
B. — Fifiis a.ulem proximus est officium seu ohlrgatio.

Est autem obligatio necessitas non physica, sed moralis, ad
aliquem actum seu omissionem a superiore in suhdito causata.
— Est necessitas et quidem absoluta, communiter enim obli-
gatio intelligitur id quod ligat voluntatem, etiamsi ligari
nolit. —
Non physica secus enim tolleret libcrlatem, sive a
;
determinatione intrinseca naturae, sive a violentia extrinseca

procederet. —
Sed moralls, ea sc. quae ratione apprehenditur
et voluntatl libere proponitur.
Dixi a superioris aucloritate causata en origo obllgationis,
: :
sc. auctoritas seu jus imperandi voluntati, in eaque causandi
pro singulis ofTicium obedientia; -. Hinc jus latius patet quam

auctorltas slquldem omnls auctoritas jus est, non vicissim.
;
ARTICULUS IL
De lege /Eterna ^.
21. Quid sft et ufrum non ? sit lex seterna in Deo vel
A. Ilx dlctis, lex a^terna recte definitur ab Angelico :
« Ratio diiîme sapientim, secundum quod est directiva omnium
actuum et motionum\ » Consonat S. Auguslinus « Ratio est :
1. Sum. ThcoL, q. 02, a. 1. — 2. Castelein, ibid., p. 289. —

3. Sum. TlicoL,
la 2iP, fT. 93 ;
— FarRes, ibid., p. 262. — 4. Sum. ThfioL, la 2nB, q. 93, a. t.
vel voluntas Dei ordinem naturalem conservari jubens et per-

turbari vetans. » Ratio est directiya, nempe ratio quatenus
habet voluntatem annexam directiva omnium, sc. irratio- : —
nabilium modo necessario et rationabilium moraliter et libere.
Hinc lex aeterna non est necessaria simpliciter, sed secun-
dum quid nempe, statuta creatione, necesse est ut Deus
;
aliquam ordinationem concipiat et velit in rebus.

B. — Sit ergo
THESIS
Existit lex Dei aeterna *.
Prob. — Ratio legis quatuor importat (n. 17). Porro hsec

quatuor Deo sunt nempe ordinatio rationis omnium rerum,
in :
— in bonum commune, —
a Deo tanquam a principe supre-
mo, —
denique promulgata haec quatuor nunquam defe- ;
cerunt in hypothesi creationis efficiendse. Ergo tota commu-

nitas orbis universi ratione divina ab aeterno gubernatur,
et « hoc habet rationem legis ». Secus Deus non esset —
sapiens, si nesciret ordinem non esset sanctus, si noUet or- ;
dinem cognitum non esset providus gubernator, si hunc

;
ordine.m prosequendum non imponeret creaturis.

C. —
Objiciunt plures hsec rerum ordinatio nomen legis non
:
meretur, nam ipsi deest triplex necessaria legis conditio :
1° Subjeclum deest, nam ab aeterno creaturae non existunt. Ergo.

Resp. Ergo lex passive non est in subditis, conc. non est active ;
a Deo, ut lex Dei, nego, nam creaturse actu praeexistunt in ratione

(Jivina, a qua ab aetcrno praecognosci ct prseordinari potuerunt.
2° Finis deest, nam ab aeterno nullus est finis ad quem ordinem
liaberet hujusmodi lex, Ergo.
Resp. Nullus est fmis Deo extrinsecus, conc. fmis Deo intrin- ;
sccus, nego hinc cnim omnia ad seipsum ab aetcrno ordinat.

:
3'' Promulgatio deest non enim erat ab aeterno cui promul-

;
garctur ^
Resp. Ergo lcx aeterna non habet promulgationcm ex parte
audientis, conc. ex parte Dei imperantis, nego. Hoc autem suffi-
;
cit nt jani non sit simplox proposituni fcrendi legem, sed, ex parte
Dci, lcx firnia et completa, ita ut quaehbct crcatura, simul atque
exislit, ab ca ligetur.
ARTICULUS III.
De lege Naturali ^
Quaeritur quid sit, an sit, ct qualis sit lex naturaHs.
1. Sum. Theol., la 2», q. 91, a. 1. 2. Ibid., — ad 2 — q, 93, a. 1, ad 2. —

3. Ibid., q. 94 —
Farges, ibid., p. 205.
;
;
22. duid slt lex naturalis ?

— Hoc nomine venit lex quae per lumen naturale
A. ra-
quia ab
tionis innotescit, seu naturis rerum dedu-
essentiis
citur, — qua3 a natura seu a Deo, tanquam auctore naturae
procedit, — necnon ducit hominem ad suum finem naturalem.
Unde, quoad rem, lex naturalis recte definitur : « partici-
patio legis seternse in rationali creatura ^ ». Porro lex aeterna
est ratio divina quatenus est directiva omnium actuum et
motionum ergo lex naturalis erit
; « impressio liiminis divini
in nobis, quo discernimus quid sit bonum et quid malum ^ ».
— Mira quidem participatio siquidem « omnia participant

!
aliquatenus legem aeternam » etiam res physicae, homo autem

« excellentiori quodam modo », in quantum ipse, ope ra-
« tionis, Providentiae fit particeps, sibi ipsi et aliis providens ».
B. —
Sed quaeritur in quo consistat illud lumcn participatum ?
Rcsp.: —
1° vcl in ipsa vi disccrncndi bona ct mala moralitcr
(Alex. Halcnsis) ;
—
2° vel in ipsa natura rationali, prout ipsi,
ratione suae essentiae, aHqui actus convcniunt, aliqui disconvc-
niunt (Vasqucz) ;
—
3** vcl in dictaminc rationis j>ra3cise osten-
dcntis quid naturae rationah convcniat aut disconveniat (Ciabriol)

— 4° vcl in luminc naturah ut imprcsso et a legc aeterna jDartici-
;
pato (BilhiartetThomistae).Quae quidemquatuor non sibi pugnant.

23. Utrum sit in homine lex naturalis ?
Existcntiaiii hujus lcgis indircctc rcjiciunt aut (hrcctc impu-

gnant athei, pantheistae, matcriahstae, ct positivistae '. Adversus
hos sit
THESIS
Existit lex naturalis, mentibus hominum a Deo impressa.
Proh.
1. —
Conscientia. Nain cuihbet hornini eviden-
tissismc conslat nobis esse lumen seu « dictamen » quod-
dam naturale, seu ctiain, ut aiunt, imperativum, categoricum,
cujus opc dignoscimus quid sit boiium et quid mahim, (juid
sit faciendum et (juid fugiendum quoties enim huic interno :
luinini obtemperamus, animae gaudio reficimur quoties au- ;
tem ei reluctamus, conscientiae stimulis angimur.

2. Ratione. Nam omnil)us entibus naturahlcr iusunt (jua>
dam principia, quibus non solum opcrationcs j)ro]U'ias ciliccrc
Sum. Theol., ibid. ct Supp., q. 05, a. 1 — IV ScnL, disL xxxni, q. 1, n. 1,

— 1.
2. Sum. Thnol., la 2a>, ((. !)!), a. 2. — ;
H. Cf. Mandeville, /-a J<'ablfi das Abcillrs

•
— Taine, Jlisl. dc. la liUcr. on Analclcrre ;
— Guyau, J^squissc Wuno morale sans
;
obligalion, ni sanction.
—
possunt, sed quibus eas convenientes suo fini reddant '. Sed
homo non est jiejoris conditionis quain aiiiinalia. Ergo luinen
habet quo rationem finii» cognoscat et proportionem debitain
sui operis ad finem, quod est lex naturalis. Secus natiira —
deficeret in necessariis et Deus in causa esset, si, cognito Deo
seu Domino omnium supremo, lex ejus non cognosceretur.
Indirecte scu c pravis conscctariis scntentiaj opposita).
3. —
Rejecta cnim legis naturahs existcntia, vel nullum supercst mo-
rahtatis lundamentum vel illud fundamentum ab hominum arbi-
trio pcndet, ct ideo non est stabile, ncc immutabile, sed mutari
potest ab ipsis hominibus. Exinde furtum, rapina, homicidium
ct aha hujusmodi, modo ilhcita, modo hcita fieri possent ha3C ;
autcm omnia rationi contradicunt.

Confirmatur auctoritate populorum et philosophorum, nam
a) Apud omnes gentes, tum cxcultas, tum sylvestres, omnibus-
quc tcmporibus, constat unanimem esse consensioncm in admit-
tcnda legis naturahs existentia sic apud omnes viguerunt ct ;
vigcijt illa praeccpta alteri ne feceris quod tibi fieri non vis,
:
boimm est faciendum, malum est vitandum, et aha hujusmodi.

Sed hac in re consensio omnium est motivum infahibile certitu-
dinis (Log. n. 240) agitur cnim dc veritate gravissimi momenti,
;
quae ad praxim maxime attinet ct cupiditatibus adversa est.

b) Qui jure habcntur ut parentes philosophix morahs, ncmpe
apud Graecos Plato, Aristoteles, apertc docuerunt
Socrates,
—
:
iinicuique hominum inditam

esse legcm naturalem. Intcr eos
vcro qui, prisca astatc, apud Romanos floruerunt, sic loquitur
Tulhus « Est enim haec non scripta, sed nata lex, quam non
:
didicimus, accepimus, lcgimus vcrum cx natura ipsa arripuinms, ;
ad quam non docti sed facti, non instituti sed imbuti suinus -. »
— Dcnique apud recentiorcS, maxima pars philosophorum palam
asscrunt hanc legem esse hominibus insitam ne exceptis quidcm ;
sccpticis, qui de caeteris dubitant '. Sic Kantius « Deux objets :
cmphssent fame d'une admiration et d'un respect toujours rc-

naissants au-dessus de nous lc cicl etoile, au-dedans la loi eter-
:
nehe '\ »
24. Hinc
satis objeciionibus contra legem naturalem.
fit
Ohj. l^. —
Sola virium naturahum evolutio sufhcit, ut homo
finem suum assequatur ergo lex naturahs non existit ^.
:
Resp. Dist. ant. sufTicit in ordine materiah et ad fluem ma-

:
terialem, conc. in ordine spirituah et ad fmem homini debitum,

nego. — ;
Actus enim qui procedunt a voluntate hbera, non a
1. IV Sent., dist. xxxni, q. 1, a. 1 — Sum. TheoL, la 2ie, q. 91, a. 2. —

2. Oratio pro Milone. —
3. Voltaire, Loi natur.
;
— ;
—
Cf. Hume, Recherches, § 1.
4. Critique de la raison pralique (Barni). 5. Spinoza, Tract. Theol. politic, c. 4
— Taine, Les philosophes clansiques au xix« sidcle —
Suni. Theol., la 2a3, q. 91,
;
;
a. 2, obj. 2.
caeco naturae instinctu sed a lumine rationis » regulari et men-

surari debent ».
Ohj. 11°. —
Lege naturali toUitur libertas ; ergo illa lex non
existit.
Resp. Dist. ant. Lege naturali libertas sapientissime regitur,
conc. tollitur, suhd.
; moraliter, conc. physice, nego
; lege ;
:
—
enim perficitur tantum et dirigitur ad suum fmem naturalem.
Inst. I. —
Tunc autem hominis conditio fit pejor conditione
caeterorum animalium haec enim legi naturali non subduntur.
;
Ergo nec homo.

Resp. Nego ant., nam melius et nobilius est se ipsum ad fmem
dirigere, ducente lumine rationis, et libere agere, quam neces-
sario et caeco impulsu regi tanquam bruta.
Inst. II. —
Sed « quanto aliquis ost liberior, co minus est sub
lege » ergo homo, minus quam animal, legi subdatur oportet.
;
Rcsp. Dist, ant. minus est sub lege physica, conc, sub lege
:
rationis, nego prorsus.
25. Utrum et quatenus lex naturalis sit immuiabilis '

?
A. —
Est immutabilis, tuiii ab intrinseco, luin ab extrin-
seco ita contra PufTendorH" et rationalistas hodiernos.
;
El vcruni lex aeterna fundalur in essentiis reruni atqui lex ;
naturalis est expressio legis seternae ergo mutari nequit ab ;
intrinseco, ut evenit in legibus positivis per cessationem ipsius

finis legis ; sic, mendacium nunquam potest non esse malum.
Sed nec ab extrinseco mutatur seu per mutationem factam
virtute supcrioris. Nec enim Deus (nec a fortiori legislator
humanus) elliccre potest, ut quod intrinsece nialum est, jam
amplius non sit malum. Ideo legem naturalem abrogare seu
tollere, illi derogare, parlem scilicet illius infringere, super
earn dispensare, id est, ab ol)ligatione illius relaxare, si voca-
bula ista stricte sumantur, nunquam est licitum. « Huic "
legi nec abrogari fas est, neque derogari ex hac ali([uid licet,
neque tota abrogari potest. Nec vero aut per senatuin aut pcr
populum soivi hac l(;ge possumus » '*.
B. — Dixi : si vocabula abrogare, dispensare et derogare sLricto

sumantur sensu, quatcnus dicunt mutationem formalcin ex parto
ipsiiis legis,sed hito scrisu (piaedam apparcns mutatio fingi pot(>st
jK;r subtractioricm materia) icgis. V. g., Dcus, (pii tioii p()t(>st
p<'rmitt('r(! rnrluin aut lioinicidium, p(;rmisit taincn ^1*]gyptios
spohari, jussit(jn(! Isaac immolari, (|uia virtutc 8uj)remi cjus do-
rninii in crcaturas, res acccptSB jam non erant alienaB, occisioquc
1. Ferretti, loc. cit., n. 107-109. — 2. Cf. Laotantius, De vero cullu — S. Ber-

nardui, De iirtecipt. ct dispensat. — 3. Tullius, De l^cp., L. III,
;
PRIMA PARS, DE PRlNr.TPIIS EXTRINSECIS ACTUUM 367
jam non erat ex auctoritalo privata. — Scd dc his fusius in Thco-

logia '.
ARTICULUS IV.
De Lege Positiwa *.
En natura, existentia, el conditiones legis positivse.
26. Quid et quotuplex sit lex positiva ?

A. — Delinitur ordinatio rationis, quds dimanat a lihera
:
voluntate legislatoris, et legi naturali superadditur.

Hinc quintuplici ex parte difTert a lege naturali. 1° Ra- —
tione auctoris, non enim necessario, sed per liberam voluntatem
legislatoris ponitur. —
2^ Ratione materide, quia saltem directe
non versatur circa res ex natura sua seu intrinsece bonas aut
malas. —
3*^ Ratione subjecti nam lex naturalis necessario
:
imponitur omnibus hominibus, positiva autem membris tan-

tum communitatis pro qua lex fertur. 4° Ratione finis — ;
respicit enim aliquem fmem specialem, sive temporalem, sive

supernaturalem, ut lex divina. 5° Ratione promulgationis— ;
non enim imprimitur in cordibus nostris, sed viva voce, melius

scriptura, id est, aliquo signo sensibili fertur ^
B. — Duplex est : diiîna et humana ; haec autem totuplex,
quotuplex dari potest societas sub auctoritate legitime consti-
tuta imprimis vero ecclesiastica et civilis.
;
27. Utrum lex positiva pendeat a lege seterna et naturali ?

I. Lex positiva divina aliquid habet legis seternae et naturalis.
Si nempe active consideratur in Deo, est sicut lex aeterna,
ordinatio rationis aeternse, licet ex voluntate libera. — Si pas-
sive consideratur in subditis, sicut lex naturalis in tempore
participatur in hominibus, licet secundum alium modum pro-
mulgationis.
Lex autem humana ab utraque lege praedicta pendet.
II.
Priino quidem a lege aeterna ab ea enim accipit suam rectitu-

:
dinem et vim obligatoriam. Nam, ex una parte, ratio legisla-

toris humani non est recta, nisi quatenus conformiter ad Ra-
tionem aeternam operatur ex alia vero legislator non a seipso,
:
1. Sum. Theol., la 2ae, q. 94, a. 5 —

Farges, ihid., p. 277. 2. Sum. Theol, —
la 28e, q. 95-97; — ;
Ferretti, loc. cit., n. 136-145; —

Mendive, Jus naturale,
366-387. —
:5. Suarer, De Legibus, L. III, c. 15, n. 6.
sed a Deo dimanantem habet auctoritatcm ad subditos re-

gendos. Ergo duplici ex parte pendet a lege aiterna.
Secundo etiam a lege naturali — Quandoque enim non
: 1.
est nisi declaratio et sanctio praeceptorum quae continentur in

lege naturali, v. g., non — Quandoque autem
occides.^ 2. est
determinatio quaedam specialis eorum quge sunt indeterminata
in lege naturali, sicut, v. g., dies colendi Deum. Porro lex
positiva — in primo casu, obligationem ex novo titulo, — in
secundo, novam
obligationem addit legi naturali, sed ei contra-
dicere non potest, —
in utroque tandem casu, prsesupponit
legem naturalem, suamque vim accipit ab hoc legis naturaHs
praecepto ministris Dei obediendum est. Ergo ab ea pendet,
:
28. Utrum inter homines dentur vere leges positivae ?
Ad hoc rcqiiiritur ct sufficit ex una parte communitas, ex alte-

ra legislnlor humanus qui ei possit et debeat imponere legem. Porro
1° Npn deest communitas. quas sit subjectum lcgis a Deo cjiim, :
tanquam auctore naturae, procedit multiplex societas civihs ;
a Christo tanquam auctore ordinis supernaturahs, dimanat so-

cietas ecclesiastica.
2° Nec ei deest legislator \ qui possit imponere lcgem, — tum
quia societas, indiget rectore qui curam ilhus
quaecumque sit,
habeat, —
tum quia ad oeconomiam ProvidenticB pertinct ut
res inferiores per causas superiores gubernet proindeque lar- :
giatur principibus potestatem legislativam, quae a Dco solo habet

originem (n. 117).
3° Ideo autem princcps potest condere lcgem, quia etiam debet :
siquidem ex officiis jura habent originem (n. 67). Debet autem

duphcem ob causam : —
Primo quidcm ad promovendam legis
naturalis observantiam haec enim non est satis determinata
;
rolative ad personas, locum, tempus et circumstantias particu-

lares nec est satis nota saltem quoad conclusiones remotas
;
ncc perfcctc sancita, cum indiget sanctione tcmporah. Se- — ;
cundo ad quietam et tranquillam vitam temporalem, unde S.

Isidorus « Facla; sunt lcges ut earum mctii Immana coerceatur
:
audacia, tutaque sit inter improbos innocentia et in ipsis impro-

bis, formidato supphcio, refrenetur nocendi facultas » ''.
29. Qusenam sint essentiales legis positivae conditiones ?

Lex diiîna a juslitia doficcre scd non ita Icx humana.
ncquit :
Discant ergo statulatria) sectatores conditioncs, quibus deficien-

tibus, lex mcra cst iniquitas, violentia, abusus(|uo potestatis.
Hae vcro quinquc sunt nam injustae sunt lcgcs urio modo « per
:
contrarictalem ad bonum diuinum », ct quadruplici modo per

contrariclatem ad bonum humanum, nempe ex partc finis, auc-
toris, materiaB et formae legis. Fusius — :
1. Sum. Theol., la 2fB, q. »G, a. 4. — 2. V. EtymoL, c. xx-I ;

— Sum. 77/ro/.,
la 2jc, q. 95, n, 1 et 3.
SECUNDA PARS, DE PRINCIPIIS INTRINSECIS ACTUUM 369
1. Lex humana non adversetur legi naturali aut dipinse, non

enim inferior potest praevalere contra superiorem. Hinc in-
justae sunt omiiino leges qua; cives avertunt a cultu verae
religionis et virtutis.
2. Idonea sit ad conducendam communitatem ad finem
suum. Si quae vero, bono communi neglecto, tendit in bonum
privatum, sive individui, sive cujusdam oligarchise, non est
vera lex a fortiori quie ad aliquam populi partem vexan-
;
dam et opprimendam ordinatur.

3. Non excedat potestatem legislatoris. Nam, si lex fertur ab
eo qui non habet potestatem in materia quam prascipit, est
injusta : ut si potestas civiHs obHviscatur efTatum : « de
internis non judicat praetor » vel in forum Ecclesiae usurpet.
4. Sit possibilis, non tantum physice, sed moraHter. Ergo
lex humana non omnes virtutum actus praecipere potest, sed
eos duntaxat qui « ordinabiles sunt ad bonum commune
vel immediate vel mediate » item « graviora » tantum
;
—
vitia prohibere debet, « sine quorum prohibitione societas'
humana conservari non posset ». ^
5. Denique onera subditis imponat secundum sequalitatem

proportionisy id est, habita ratione facultatum uniuscujusque :
aHoquin violaretur justitia distributiva.
LIBER SECUNDUS.
DE PRINCIPIIS INTRINSECIS ACTUUM
HUMANORUM.
Absolutis de principiis extrinsecis, sc.

quaestionibus de
causa finali et de causa exemplari actuum humanorum, dis-
serendum superest de principiis intrinsecis, sc. de causa effi-
cientCy materiali et formali. Unde tria capita I. De Voluntario

—
:
;
II. De moralitate Materiali ; III. De moralitate Formali ;
quibus addemus IV. De Consectariis actuum humanorum

intrinsecis, quae sunt eorumdem causa fmaHs proxima.
1. Sum. TheoL, la 2ae, q. 06, a. 2, 3 et 4.

21.
370 ETHtCA GENERAtJg
CAPUT PRIMUM.
DE VOLUNTARIO ACTUUM HUMANORUM '.
lis quae jam in Psychologia (n. 103) dicta sunt, pauca de vo-
Itintarii liberi iiatura, genesi et iâriis impedimentis addere libet.
Quid sit voluntarium liberum seu actus humanus ?
30.
A. —
Est voluntarium id quod procedit ab intrinseco prin-
cipio cum prasiîa cognitione finis ^. Hoc principium est volun-
tas seu appetitus rationalis haec praevia cognitio est actus ;
—
intellectus per quem solum regitur voluntas et hic finis est res
quaelibet sub ratione finis apprehensa.
Quapropter ad actus voluntarietatem duo requiruntur spon-

tancitas ex parte principii efficientis et cognitio fmis. Unde
:
:
—
l^ deficiente, non erit voluntarium, sed coactum quod proccdit
ab extrinseco, contra voluntatem, v. g,, incarceratio 2'^ defi-
;
—
ciente, vohintarium non est sed naturale quod procedit a prin-
cipio intrinseco, non quidcm cognoscitivo v. g., motus cordis. :
Similiter involuntarium erit 3. Violentum, quod procedit —

—
:
a violentia vel motu extrinseco 4. Ignotum, quod accidit ;
agenti ex concupiscentia vel ignorantia.v. g., motus primo-primus,

vei si quis occidit amicum credens esse belluam.
B. — Jamvero iôluntariwn duplex est : necessarium et

liherum. Valetque divisio.quanivis, cx usu loquendi omnium,
volunlarium liberum saipius identificentur. Non enim omne
ct
voluntarium est liberum nam, si omnes voluntatis actiones ;
sunt voluntariae, non omnes sunt actus liberae electionis inter

phjra (i^sych., n. 111) tale est, v. g., desiderium beatitudinis
;
quam non velle non possumus.

(1. — Actus autem humanus idem sonat ac voluntarium
liberum : est nempe actus qui suh influxu iôluntatis deliheratx
prvcedit. tum actus eliciti a
llinc iiumani dicuntur et sunt,
voluntale deliberata, tum actus alterius facultatis imperati
a volunLatc deliberata.
Actus autem hominis dicuntur (jui, vel ab ipsa voluntate
indeliberale, velnon ex ejus imperio fiunt ^
1. Ferretli, lnsl. Phil. mor., t. I, c. ii, p. l()7-i;j0l; — Mendive, Eth. Crn., rap. i,
n. r>-7:{. — a. i>u,tn. 'Iht.ol., la q. tl, a. 2, 4, 5, 12.

2ijL-, — :}. Sum. lliroL, \t\ 2,v,
q. 1, a. 1 ;
— Billuart, Dr (lllimo jinr, dissorl.. 1, a, 2.
SfeCUNDA PARS, DE PRINCIPIIS iNTRliSSiSCIS ACTUUM 371
Hinc patet non dari medium inter necessarium et liberum.

In liberis autem gradus adsunt, sicuti major aut minor gradus
cognitionis, atque major aut minor consensus voluntatis.
31. Quisnam sit processus psychologicus actus moralis ?
Duodecim sunt motus intellectus et voluntatis ad integrita-

tem actus humani concurrentes (Psych., n. 84), quos ob rei
momentum et ad inteUigentiam dicendorum ordinare juvat
in schemate sequenti •
:
Actus
Intellectus Voluntatis
I. RespicicDtes finem.
Ordo intentlonis.
1. Apprehensio simplex 2. Simplex iôlitio )
et speculativa nostri boni perfecti seu appetitus inefficax boni > Velle.
seu finis. jam apprehensi. )
3. Judicium synderesis 4. Inienlio efpcax )
proponens finem ut bonum hones- seu appetitus absolutus > Iniendere.

tum et assequibile. circa finem propositum.
)
II. — Respicientes media ad finem.

A. — Ordo electionis.
6 . Consensus approbans
5. Consilium circa media
sine praelatione omnia Consentire.
ad obtinendum finem intentum. media apta ad finem.
7. Judicium praticum 8. Electio libera
quo prxfertur hic et nunc medium consequens judicium ulti- Eligere.
inter caetera aptius. mum practicum.
B. — Ordo executionls.
9. Imperium 10. Usus aciivus
rationis praciicse
praecipiens executionem mpdii appUcans potentias ad exe-
et
dicteuis fac hoc.
: cutionem medii. \ XJti.
11 Usus passiwus seu actus imperati potentiarum execu
.
tivarum.
12. Fruitio consequens in voluntate actum consummatum. | Frui.
Jam, uti vides et quia voluntas sequitur intellectum, uni-
cuique actui intellectus speculativi aut practici respondet,
juxta ordinem numeroTum 1 et 2, 3 et 4, 5 et 6, actus volun-
tatis, usquedum, post judicium intellectus practicum...
ultimum, nempe 7, eHciatur actus hber - nisi quod, ; —
undecimo loco, actus jamimperati a quibuscumque polentiis
et etiam ab ipsa voluntate ehci possunt.
1. Cf. Sum. Theol., la 2a, q, viii-xvii — Gardeil, in Diction. de

taot Election ;
— Beaudouin, de Conscientia, p.
;
6.
TfUol. cath.,
32. Utrum
qusenam sint impedimenta voluntarii liberi ?
et *
A. —
Voluntarium liberum duo supponit, nempe quod ac-
tus sit juxta inclinationem principii intrinseci, et quod fiat
cum deliberatione seu cognitione finis. Hinc qusecumque tol-
lunt, minuunt vel augent unam vel alteram conditionem,
libertatem actus similiter toUunt, minuunt vel augent, et in
prinio et secundo casu vocantur impedimenta.
B. —
Haec autem impedimenta duplicis sunt generis sc. :
remota et proxima.
lo Proxima et fere classica quatuor sunt ^ : duo enim contra
voluntatis inclinationem agunt, sc. iîolentia et metus duo ;
autem impediunt cognitionem, sc. concupiscentia et igno-

finis
rantia quibus additur ex utraque parte hahitus, qui etiam

:
per educationem firmantur.

a) Violentia est iîs externa illata renitenti. Porro violentia
non proprie cogit voluntatem nam actus elicitus fit interne :
et sub vi exteriori cadere nequit solummodo afTicit actum :
a voluiilate imperatum, cujus libertatem violentia absoluta

tollit. Indirecte tamen et per actum externum quem agens
omnino efficere cogitur, violentia consensum voluntatis solli-

citat in eamque influit.
Metus est trepidatio mentis ob aliquod periculum immi-
c)
nens. Duplex est leiîs et gravis. Si prius, non tollit, nec vere
:
minuit liberum. Si posterius, minuit, sed non tollit, nisi quando

ita vehemens est, ut tollatur ipse rationis usus.
c) Concupiscentia est motus appetitus bonum sensibile pro-
sequens. Duplex est, antecedens et consequens consensum vo-

luntatis antecedens auget quidem voluntarium, sed liberum
:
minuit aut etiam tollil eodem gradu quo minuit aut tollit
rationis iisum consequens autem passio, qua3 libere nutri-
;
Lur iii corde, adaugeL liberum, neduni illud LollaL.

d) I gnorantia est carentia scientias debitas et duplex est :
încibilis cL iniîncibilis prouL, adhibita morali diligentia, ex-

I)clli ])oLuJL vcl iion. Jamvcro ignoraiiLia moraliLcr invincibi-
lis LolliL, acLnaliLer auLeni vincibilis minuiL LaiiLuju, scd si
fuerit aHectata, auget liberum et impuLabilitatem ^
1. Castelein, ihiil., p. liO. — li. Siiiu. Tfieul., la '2kv, ([. (J, ii. 5. — ',i. Suni. TlicoL,
la li;i, «i- 7(i, a. ^.
:
Hahitus operationem hominis uniformem et faciliorem red-

e)
dunt (Psycli., n. 26). Quapropter, si libere fuerint acquisiti ct

libere conserventur, augcnt libcrtatem sivc ad bonum sivc ad
malum si vero fuerint involuntarie acquisiti aut efTicaciter re-
:
tiactati, voluntatis inclinationem augere quidem pergunt, sed

tollunt rationis indifferentiam proindcquc plus minusve minuunt
liberum *.
/j Porro educatio ipsa est quae format aut conflrmat habitus.
Quare, nutriendo circa multa ignorantiam etiam invincibilem
vel passiones variis modis excitando, educatio magnum in liber-
tatem habet influxum*.
Remota sunt impedimenta quae directum in corpus
2° et
functiones organicas, indirectum ergo et magis remotum in
intellectum et voluntatem exercent influxum. Unde
Quaenam sint remota impedimenta voluntarii liberi ?
33.
Heec duo sunt temperamentum in omnibus, et in quibusdam
:
status pathologici. De quibus pauca :
A. —
Propensiones temperamenti quatuor aut tres sunt prae*
cipuae ex dictis in Psychologia (n. 205). Porro, sive sint heredi-
tariae, sive nativae, sive propria voluntate immutatae, ordinarie
non tollunt, minuunt tamen liberum ^.
1° Non tollunt —
contra deterministas, juxta quos dantur indi-
vidua, imo familiae naturaliter aut lege haereditatis vitiosae. —
Scd contra tum experientia, tum historia constat quod in eodem
:
homine actus boni et mali, quod in eadem familia filii virtuosi

ct vitiosi, quod cum omnibus temperamentis sancti et scelerati
invcniuntur. Unde Angelicus « Anima regit corpus et repugnat
:
passionibus quae complexionem scquuntur ex complexione enim :
aliqui sunt magis aliis ad concupiscentias vel iras apti, qui tamen
magis ab eis abstinent propter aliquid refrenans, ut patet in
continentibus *. »
2° Minuunt tamen, quatenus

hisce propensionibus obnubilatur
ratio et enervatur potentia voluntatis. —
Dixi ordinarie quan- : :
doque enim ex temperamento potest quaedam amentise

oriri
species, quae etiam a parentibus in filios traducitur et penitus
tollit liberum.
B. — Status autein pathologici habentur ^

triplicis generis
a) Sunt imprimis quibus aboulia vel in contrarium impulsio
iêhemens dominatur ^\ Si aboulici, hsesitant suosque actus
et motus exsequi non valent ; si impulsivi, non valent non
exsequi. Utrisque igitur saltem in actu, si non in causa, tollitur
1. Ibid., q. 49-54. —
2. Dupanloup, de V Educalion ; —
Guibert, le Caradere. —
S. Ribot, L'Uerediie psychulogiquc ; — Fouillee, Teniperament et caracterc. —
4. Canlra GcntHes, L. n, c. 63. — 5. Cf. llevue Thomiste, xin, 622-xix, 174. —
t>. Ribot, Les Maladies de la volonte.
i
374 ETHICa' GENERALiS
liberum aut valde minuitur patiuntur enim facultates exe-

:
cutivae quamdam necessitatem ab intrinseco, quse indirecte

influit in voluntatem. ^
b) Sunt alii qui neurasthenia aut etiam hysteria laborant.
Prior est status in quo nervi apparent ita debilitati et exhausti

ut agens mentaliter et physice valde deprimatur quo in casu :
voluntas non cogitur quidem, sed admodum inconstans et

infirma est, et ideo minuitur, quin tollatur liberum *. Pos- —
terior hodie defmitur status in quo, propter anesthesiam unius
partis organismi et hyperesthesiam alterius, maximam vim
obtinet suggestibihtas, sive sit spontanea, sive sub actione
suggestoris acquisita et inveterata quo in statu valde minuitur
:
aut etiam toUitur liberum, quin possit in praxi determinari

aliter ac perpensis omnibus circumstantiis ^
Sunt tandem qui in sommo hypnotico suggestionis ope
c)
versantur. Porro qua3 tunc fmnt, quamdiu perdurat sommus,

libera non sunt. Utrum etiam quse postea in statu vigiHae, vi
anterioris suggestionis adimplentur ? aflirmat schola Nan-
ceiensis, negat autem Parisiensis. Utraque tamen, ex dictis in
Psychologia (n. 206), in causa imputari suo subjecto possunt •'.
Corol. — Uti iîdes, ha3c impedimenta remota non sunt pro-

prie morbi ôluntatis^ quae est spirituahs, sed tantum et di-
recte saltem, organismi nervosi cujus laeditur aequilibrium.
CAPUT SEGUNDUM.
DE MORALITATE MATERIALI ACTUU]\J[ HUMANORUM.
34. Quid et quotuplex sit moraliias ?
A. — Morahtas in universum quaedam est proprietas actuum

humanorumy iî cujus alii^dicuntur recti, honesti, boni ; alii
vero praîy inhonesti, mali. Porro « de bono et malo in actio-
nibus oportet loqui sicut de^bono et malo in rebus ^ ». In rebus
autem quamdam plenitudincm aut aliquem defectum cntis
important, Ergo bonum morale seu actioniim quojdam crit
1. Dubois, Les Psjj(liu-m'Aro.sr.s il liiir traUinivid nioriil. — 2. D'A16s, I>iclion.

a[)olugcl., iriot llyslcric. — '6. Mercier, I'sj/cholugic, n. 203. — 4. (Surn. TlicoL,
la 2u:, q. 18, a. 1.
—
plenitudo, et malum morale quaedam privatio, aetibus volun-

tariis competens, et inferius (n. 37) determinanda.
B. — Duplex est moralitas : materialis seii objectwa, et
formalis seu subjectwa. — Prior inest objeclis moraiibus ciim
omnibus suis circumstantiis, in quae voluntas Hbere ferri po-
test et quae regulis morum conveniunt vel dissonant haec :
aiitem moralitas redundat in actibus quibus objectum morale

prosequimur. Posterior spectatur in solis actibus subjectivis,
(1 prout a voluntate deiiberata procedunt. Una ergo condi-
tiones objectivas boni et mali moralis alia autem conditiones :
actuum moralium subjectivas seu ex parle agentis determinat.

De dicendum est in capite sequenti.
posteriori — De priori
nunc quaeritur an sit, quid sit et unde sit. Unde tres articuli :
I"^de Existentia, 11"^ de Natura, III"^ de Fontibus boni et

mali materiali seu moralitatis objectivae.
ARTICULUS I.
De Existentia moralitatis objectiiâe.
35.Utrum existant bonum et malum morale ? '
Negant imprimis sceptici, qui verum a falso, bonum a malo

non secernunt,— necnon Fatalistae, Athei, Pantheistae, Mate-
rialistae, nam, quaecumque sit moralitas, sine Deo et libertate
starenequit, — denique hodierni Taine positivistae, v. g., -. -
Quibus duo concedimus, — plura objecta per nec bona

sc. se
nec mala — plura honesta vel inhonesta tantum
esse, fieri,
quia praecipiuntur vel prohibentur. Sed praeterea sit
THESIS
Sunt actionum objecta, quae per se intrinsecus bona iêl mala,
honesta iêl inhonesta sunt.
Prob. — 1. Ex sensu communi. Nam, in ordine practico

non aliter ac in ordine speculativo, quaedam sunt proposi-
tiones ex se evidentes : v. g., bonum est faciendum, malum
est vitandum, Deum colere et patrem honorare oportet... De
quibus Stagyrita Dubitantes, utrum dii sint colendi et pa-
: «
rentes diligendi, necne, pcena indigent ^ », non argumentis.

2^ Ex conscientia. Nam ea quae semper et in omnibus gi-
gnunt eflectus essentialiter oppositos in conscientia, inter se
Farges, ibid., p. 284
1. — Conlra Genl., L. III, c. 129. — 2. Hist. de la LU,
angl. —
3. Top., I, 9.
;
:
etiam essentialiter difTerunt sed gaudium suscipimus de bono

;
patrato, de malo autem angoribus pungimur, itemque pios

amore, odio malefactores prosequimur. Ergo bonum et malum,
pietas et impietas... inter se intrinsecus differunt.
3° Ex
consensu populorum. Nullus enim populus est, —
cujus idioma voces bonum, malum, justum et injustum non
referat, —
cujus instituta moralitati non faveant et inhones-
tatem non reprobent, —
cujus leges quaedam ut bona non
prsecipiant, quaedam ut mala non prohibeant. Sed « veritatis
argumentum aHquid omnibus videri », praesertim cum
est ^
passionibus repugnet. Ergo quaedam bona, aHa mala sunt.

Confirmatur ex objectis ab osoribus morahtatis :
Dicunt : —
Apud gentes excultiores, magna viget dissensio
de bonis maHsve actibus, v. g. de maHtia divortii et aHis plu- :
rimis. Ergo.
Resp. Haec dissensio versatur circa leges positiuas, conc. circa
legcs naturales, suhd. secundarias, conc., primarias, nego.
:
;
—
Porro non mirum si de remotissimis consectariis cuncti non con-
sentiant.
Inst. —Atqui sunt gentes quae etiam circa prima principia
legis naturaHs erraverunt sic Anthropophagi homicidium, Indi
:
parricidium, Spartiatae furtum probavere... « Sic apud Germanos

oHm latrocinium non reputabatur iniquum, ut refert Juhus Cae-
sar *. » Ergo.
Resp. Dist. ant. Erraverunt et hic fuit crror vohmtatis, conc. ;
error soHus intellectus, subd. qui versatur circa determinationes

:
particulares boni et mah, trans., circa ipsam distinctionem boni

et maH moraHs, nego. Nam, v. g., Indi qui parentes, cum senes
sint, occidunt ut in « nirwana » abeant et a miseriis vitae Hbe-
rentur, actionem moraHter piam eHcere putant.
Ilinc bonum et malum essentiaHter et specifice diflerunt
quomodo autem « omnis acLus speciem habeat ex suo objec-
to *
)),quatenus sub taH taHve respectu refertur ad rationem,
sc. prout ei conformis est, annon, statim dicetur (n. 37).
ARTICULUS II.
De Natura boni et mali moralis,
Quot sint opiniones de natura boni et mali moralis ?

86.
I. Prior opinio moraHtatem objcctis extrinsecam esse ponil,
camquc desumit a voluntate mere arbitraria Dei vel hominis :
1. Seneoa, Kpisl. 117. — 2. Sum. Thcol., la 2u', q. 04, a. 4. —

•
3. Sum. Thcol.,
la 2a!, q. 1«, u. J3.
SECUNDA PARS, DF PRINCIPIIS INTRINSECIS ACTUUM 377
videlicet, illud est bonum vel malum quod tale decretum fuit
vel ab opinione publica et a legibus quibuslibet hominum, vel
a voluntate arbitraria Dei : quod vergit in despotismum.
II. Posterior sententia concedit moralitatem objectis intrin-
secam tamen sensu valde diverso.
esse, duplici
A. — enim sunt suhjectivistaey et moralitatem ponunt
Alii
esse quid relativum seu proportionatum sensibus aut rationi
hominis quorum sententia triplicem induit formam, nam
:
revera triplex est bonum : delectabile, utile et honestum (OntoL,

n. 62). Ilinc juxta sensualismun, illud est bonum quod sensum
corporeum delectat, malum quod en epicu- ei affert dolorem :
reismus vel ; bonum aut malum

est quod tale reputatur a
sensu moraH, quod sympathiam aut antipathiam excitat en :
sentimentalismus. —
Juxta utilitarismum, ratio" boni et mali
moralis ab ipsa utilitate, sive privata, sive publica, sumenda
est, illudque ut bonum habetur, quod utile dici potest. —
Juxta rationalismumy illud est honestum, quod rationi nostrae
videtur tale.
Unde tria hujusmodi systemata subjectiva tanquam fun-
damento nituntur principio illo homo est mensura morali- :
tatis, sicut est mensura veritatis rerum.

B. —
Alii vero sunt objectiiîstde, et moralitatem quid in
rebus absolutum, quid ab homine independens, quid apud
omnes et omni tempore identicum esse contendunt '. Hanc
sententiam primo stabilire, falsas deinde confutare juvat.
37. Quaenam sit vera raiio boni et mali moralis ?
Quae de essentia veri et possibilium dicta sunt in Ontologia,
eadem de essentia boni moralis vera sunt. Unde, praesupposita
thesi de fundamento seu ratione essentiarum (OntoL, n. 42),
similis statui potest regula moralitatis, nempe
THESIS
;
Ratio honi et mali moralis proxima consistit in conênientia
vel disconiênientia objectorum moralium cum humana
ratione^ — uniiêrsali quidem — Norma
et objectiiâ ;
êro ultima formaliter in Ratione divina, — funda-

mentaliter in essentia Dei reponenda est.
I. Arg. posit. — Probatur per partes ex analysi boni et mali.

A. — Cum humana ratione. — Bonum est convenientia,
1. Castelein. loc, cit., p. 82-87 ;
— Levesque, Morale, ch. iil.
i
malum autem disconvenientia rei cum natura, de qua agitur ^

Porro propria et specifica hominis natura est ratibnalis. Ergo
bonum morale pro homine erit quid conveniens, malum au-
tem quid disconveniens radicahter cuni natura rationaH, at
proxime cum dictamine rationis humanae ^
B. — Cum ratione unwersali et ohjectwa. Nam ratio du- —
plex est subjectiva, quatenus in individuis concrete spectatur,
:
sicque variabiHs est et per accidens errori obnoxia objectiva, ;
quatenus, abstracte et generatim, consideratur ut quid om-

nibus commune et constans. Patet autem morahtatem non
esse convenientiam objectorum cum tah vel taH rationi indivi-
duae, nam uniuscujusque ratio errori obnoxia est, sed cum
ratione universaH et objectiva seu cum natura rationaH.
C. — Cum Ratione divina. —
Tum quia ratio humana et
ipsa — secus sibimetipsi regula foret ad rationem divinam —
refertur tanquam causa secunda ad Causam Primam, tan-
quam imago ad suum Prototypum ergo non est nisi norina :
moraHtatis secundaria et relativa, quae nullius rei exhibet

absolutam rationabiHtatem vel irrationabiHtatem, nisi sit
conformis cum Ratione divina. —
Tum quia convenientia vel
disconvenientia actionum cum natura rationaH, quibus objec-
tive constituitur bonum et mahim morale fundantur in rerum
essentiis, quae cunct® sunt formaHter in Ratione divina. Ergo
in Ipsa pariter et directe est bonum morale, et indirecte saltem
malum morale, quatenus est negatio boni.
D. — Cum essentia Dei. — Nam essentiae rerum fundamen-
taHter sunt in essentia divina ergo pariter conformitas et
difformitas objectorum moraHum cum
;
natura rationaH. —
Advertas tantum veHm quod in Deo voluntas cum intellectu
sernper consonat et idco quod bonum Rationi divina) placuit,
;
certe voHiit et divina Voluntas.

Consonat autem de utraque norma moraHtatis S. Thomas :
« Regula voluntatis humanse est duplex una propinqua et :
homogenea, sc. ipsa humana ratio, aHa vero est prima regula,
sc. lex aeterna, quae est quasi Ratio Dei ». ''
Ilinc moralitas, siciit Dci csscntia, SBtcrna, ncccssaria ct im-

mutabilis cst. Quin ctiam aliquo vero sensu independens cst, non
1. Sum. Theol, la 2sp, q. 18, a. 1. — 2. Ferretti, lor. cit., n. 02. — H. Siirn

TheoL, la 2es, q. 71, a. 6 ; q. ID, a. 4 ; de Malo, (\. 2, a, î ; de Yirlulibus, q. 5, a. 2,
absolute a Deo sed a Dei arbitrario, —

quod etiam suspicari in
Deo absit ! — necnon a fortiori ab hominis dispositionibus sub-
jectivis.
38. Arg. negatw. —

Secus enim moralitas objectiva, cum
quibusdain,diceretur convenientia aut disconvenientiaobjecto-
rum, —
vel cum voluntate Dei sanctissima, vel cum ulti- —
mo bominis fme. Porro haec omnia, etsi vera sint, non exhibent
ultimam nec ideo adaequatam boni et mali morahs rationem :
Non I"™. Equidem voluntas dwina est absolute sancta, et

saepius dicitur regula boni et mah nihil tamen vult nisi con- :
forme sit Rationi divinae et ab ea obhgatorium aut saltem bo- *
num declaretur. Unde sic ratio divina est norma ultima recti- :
tudinis pro voluntate divina ergo et pro voluntate humana. :
Non II""*. Non enim bonus est actus vel malus, quia nos
ad finem ultimum perducit vel ab eo avertit, sed e contra ideo
ad finem perducit vel ab eo avertit, quia bonus in se vel malus
est. —
Ergo, rejecta aha quahbet hypothesi, stat thesis.
Bre^fius bonum morale idem est ac bonum rationale seu
:
bonum naturae rationahs ut sic spectatde. Dico ut sic spec- —

tatae quoniam enim homo triphci vita praeditus est, bonum
:
hominis est non tam quod congruit corpori aut sensibilitati

quam quod parti superiori et specificae convenit.
Hinc, regula morahtatis « Age secundum rationem » (n. 47). :
39. Corol. I. — Falsus est despotismuSt quicumque sit "-.
A. — Quicumque sit : hic autem triplicem praesertim induit

formam.
Imprimis enim St Lambert honestum vel inhonestum reputat
quod tale habetur ab opinione publica unde optimae scmpcr
—
:
consuetudines populorum ^ Similitcr Hobbes et Rousseau

bonum dicunt quidquid lege principum vel pacto civili statutum
fuit ^. —
Denique juxta Puffendorf, res bonse vel malae sunt, quia
Voluntati divinae undequaque independenti etiam a divina Ra-
tione placuit
sic cui consentiunt Cartesius ^, Scotus
"
; quoad
« quaecumque praecepta secundae tabulae ' » et Ockam.
B. — Falsus est in se, suis consectariis suisque prineipiis.
Nam 1. eiêrtit moralitatem. Datur enirn, ex
Despotismus
dictisj moralitas objectis intrinseca, necessaria et immutabilis,
1. Sum. TheoL, la 28e, q. 19, a. 4. — 2. Castelein, ibid., p. 113-122. 3. S. —
Lambert, Principes des mceurs — Cousin, Cours d'hist. de la phil. morale, V
— Cf. Lactantius, in Jnst., L. V,
;
c. 16. — 4. Hobbes, De Cive, c. xii, § 1. — De

5.
;
iure naturse et gentium, L. I, c. 2. — 6. Lettre 48, ed. Garnier. — 7. Jn Mag.

Sent., l. III, di>t. 37, q. v, n. 3-6 ;
— I, disl. 39, q. L
b
quae m essentlalibus rationalis naturae convenientiis aut dis-

convenientiis fundatur, nec potest concipi aliter ac est. Porro
non ita moralitas quse penderet ab arbitrio Dei aut hominum.
Ergo despotismus veram moralitatem evertit.
2. Aliunde ducit ad absurda, ut dicit Tullius « Si popu- :
lorum jussis, si principum decretis, si sententiis judicum jura

constituerentur : jus esset latrocinari, jus adulterare... etc,
si haec suffragiis aut multitudinis scitis probarentur K »
3. AmpHus et quemdam atheismum nam sententia

in<ôliît :
quae instituit Opinionem pubhcam aut Statum, boni et mah

,conditorem, quaedam est utriusque divinizatio quae vero ;
—
Deum dicit ex arbitraria voluntate decrevisse moraUtatem,
Ipsi modum agendi tribuit, qui divinitatem dedecet.
Hinc, quaedam esse mala quia prohibentur, juristis conce-
dendum est sunt autem quae prohibentur, quia mala sunl.
:
40. Corol. II. — Falsus est sensuo/ismus, quicumque sit '\
A. — Hic etiain iriplex cst ; epicureus, rnoralis et .soitirneiUalis.

Imprimis enim Epicurus, teste Boetio ^, docet bonum esse
1.
vohiptatem et gaudium, malum vero dolorem, tristitiam et aha
similia. Lucrctius, Phnius et ahi sectatores, Helvetius cum recen-
lioribus non paucis, cpicurcismum seu hcdonismum cnixc pro-
pugnaverunt *.
2. Crassissimum Epicuri sensuahsmum rcjiciunt Shaftcsbury,
Ilutcheson, Hume, Rcid, Th. Jouflroy, ct ahi nonnulh, saltcm
apud Anglos sed boni et mali morahs csscntialc discrimcn rcpc-
;
lunt a sensu speciah, qui ab ahis scnsibus ct ab intehecLu dillert,

cliciquc solct sensus rnoralis. Unde, juxta llcidium, id Jiabct ra-
tioncm boni, quod scnsui morah consonat quod autcm huic ;
malHm.
sensui dissonat, est
3. Smith vero bonum nominat id quod syrnpathiam jucundc
anicit, quod autcm anlipalhiarn movet, malum aj)pcllat. Iluic
adstipulatur Jacobi, qui in aiTcctibus scnsibilitatis, prajscrtim
in remorsu et gaudiis conscientisB, rcponit normam moralitatis.
B. — Jamvero sensualismus triplici etiam vitio laborat :
Hevera bonum moralc, ut vidinuis

l^ Eifertit moralitatem.
(n. 37), estqnid objectivum, quid absolutum, quid inuiiula-
bile, quid universalissimum sensibilitas autem, cst quid ;
—
mere subjectivum, quid rclativum nec eadem est in omnibus, ;
nec eadcm remanet in eodem homine.
1. De Lf.g., L. c. 43.— 2. Castelein, luc. cU., p. 88-93. — 3. L. III, Dc Consol.

phiL; —
1,
EpicuruS) nipi fijTer,)^, — 4. Lucretius, De rerutn naliira; —

Plinius, Ilisl. nat.
Ad rem Royer-Collard : « Que morale soit toute dans le

la
seiitiment, rien n'est bien, rien n'est mal en soi lc bien et lc mal:
sont relatifs. Changcz le sentimcnt, vous changez tout la meme :
action est, a la fois, bonnc, indifferente ct mauvaise, selon Taf-

fection du spectateur*. »
2° Quod etiam ducit ad ahsurda^ nam sensus saepissime nos
allicit ad ea quae sunt ordini naturali contraria : unde si sen-
satio haberetur ut norma boni moralis, jam licitum foret
etiam id quod ordini naturali est oppositum.
3° Error inde procedit quod sumit effectum pro causa.
ille
Nam aliquid saepe sympathiam et antipathiam excitat, quia

bonum est aut malum sed non est bonum aut malum, eo solo
;
quod sympathiam antipathiam excitat, nam, iitraque defi-

et
ciente aut etiam contradicente, remanet in se bonum aut ma-
him ergo bonum et malum ab utraque independens est.
;
41. Corol. III. — Falsus est utilitarismus, quicumque sit^.

duplex est quum cnim rcs possit cssc utihs vel cuipiam
Ilic :
individuo, vel communitati, ahi post Bentham ' et Stendhal *,

proprium commodum (galhce, Tinteret personnel), ut elemcntum
constitutivum boni morahs admittunt ahi vcro, prsescrtim posi- :
tivistae Comte, Littre, Taine, Stuart Mill, Herbert Spencer et

Alex. Bain, bonum reputant quod prodest societati, et praesertim
gcneri humano. —
Sed e contra :
Arg. gen. a) — Bonum honestum est quid fixum et neces-

sarium e contra ; bonum utile est essentiahter variabile. —
h) Bonum honestum propter se intenditur tanquam finis e ;
contra bonum utile non intenditur nisi propter ahud, nec

])roprie « terminat motum appetitus », quum sit « medium
per quod tenditur in ahud ». Ergo honestum et utile non
'^
identihcantur. —
c) Imo separari possunt sunt enim quae- :
dani utilia qua? inhonesta sunt et vice versa.

Arg. spec. —
Utilitas priiâta non est honum morale.
1*^
Secus enim : —
egoismus esset optimus -
a) b) ad homi- ; —
nem non ad Deum reduceretur ordo moralis c) culpandus —
—
;
esset qui mortem pro patria sua subire non dubitat d) eo ;
pejor esset actio quo magis ab utilitate abstraheret.
Dicit Bentham : homo semper agit amore sui ; ergo proprium
1. (iLuvres de Th. Reid, t. III, p. 410. —

2. Castelein, loc. cit., p. 94-113. —
3. Caro, Etud. mor., p. 6. — 4. Rouge et noir. —
5. Sum. Theol., p. I, q. 5, a. 6.
commodum est finis actionum humanarum, et consequenter

ratio boni et mali moralis.
Resp. 1° Nego ant. Homo enim potest agcre vel amore sui; vel
amore boni, vel, ut fit saepenumero, amore sui simul et princi-
paliter amore boni quod experientia et consensione hominum
;
luculenter ostenditur.
2° Nego cons. Etiamsi homo semper ageret amore sui, conclu-
dendum esset proprium commodum esse unum ex motivis, sed
non finem ultimum actionum humanarum.
Nec magis utilitas publica constituit bonum morale.
2°
Secus enim —
a) inhonestae essent actiones, quse privato,
:
non publico bono inservirent b) honestse leges tyranno-

;
—
rum pessimae, sub praetextu boni publici c) laude digna ;
—
scelera quaecumque, modo communitati inserviant.
Porro haec omnia repugnant sensui communi. Ergo.
42. Corol. IV. —
Falsus est autonomismus rationalistarum ? *
Rationahstae contendunt rationem esse autonomam, scu a

Rationc divina indcpendcntem. Hic error duphcem induit for-
mam.
Prior est positivistarum (Comtc, Littre, Tainc), qui contendunt
Ethicae principia fundari in factis contingentibus ope cxperientise
inventis, et praesertim in facto quod voluntas rationi subordinatur.
Posterior est Kantistarum, qui spcciatim csscntiam boni mo-
rahs in conscientisB « imperativo categorico », i. e, absoluto, repo-
nunt. Quaercnti vero cur hoc dictamen conscicntise sit indcpcndens
a ratione divina, rcspondent quia, si csset dcpcndens, jam non
:
essct absohitum, scd conditionatum fac hoc aut ilhid, si Deiis :
existit. — Sed contra :
I.Autonomismus rationalistarum destruit notiones boni et

malif vim obligationis atque totum ordinem moralem ".
1. Notiones enim boni et maH absohiti non possunt fundati
in expcrientia mere contingenti et variabih, sed lantuni iu

ratione absoluta Dei diruto autem hoc fundaniento, jam non
;
esset absohjta morahtas, sed contingens ct relativa.

2.Rueret simul tota i>is obligatoria pra^cepti narri •'
;
a) Ratio individua non est homini superior, sed pars ejusdern

personae. Krgo iion potest hominem obhgare. Nec dicas —
aUquem posse erga seipsum se obhgare, nam nemo potcst
esse inferior sibi simul et supcrior.
b) Nulhun est imperium absque vokintate : ergo ratio sohi
1. Cf. Castelein, loc. cit., p. 125-133. — 2. Fonsegrive, EUmcnts, II, p. 371. —

3. Ferretti, loc. cil., p. 340 ;
— Sum. Theol., la 2n; q. 1.
non potest imperare voluntati. —

Constat antecedens nam, :
etsi imperium sit formaliter actus rationis (n. 31), non tamen
sine praevio voluntatis actu fit '. — Constat consequens : secus
ratio imperaret voluntati virtute voluntatis proprise, quod
idem est ac si voluntas imperaret sibi : hoc autem prorsus est
impossibile, nemo enim potest ipse sibi imponere praeceptum.
c) Evanesceret obligationis necessaria sanctio si enim da- :
rentur peccata mere philosophica, seu conlra solam ratio-—

nem, non autem contra Deum, —
ad rationem solam perti-
neret hominem punire vel remunerare hoc autem insufficiens :
esse in inultis casibus ad bonum operandum nemo nescit.

3. Rueret denique totus ordo moralis, nam, data rationis
humanae autonomia, homo esset sui ipsius fmis, nec altiori

fini subordinaretur.
43. II. —
Systema tandem Kantii multiplici iîtio laborat^.
1° Caret fundamento. —
Siquidem, juxta Kantium, notiones
metaphysicae boni, mab*, fmis et obhgationis sunt mere sub-
jectivae. Ergo forsan illusoriae. —
Ahunde sunt factum psy-
chologicum individuum et mere contingens, nec possunt esse
fundamentum obhgationis universalis et necessariae.
2^ Subvertit notionem boni, nam asserit illud tantum esse bo-
nuin quod a conscientia imperatur. Sed contra bonum non — :
est semper obhgatorium, sed potest esse tantum de consiho,

non de prsecepto unde multo plura sunt bona quam obhga-
;
toria.
3^ Subvertit totam îm obligationis, nam dictamen abso-
hitum conscientiae esset sine ratione absoluta, ac proinde
irrationabile. Conscientia quidem non imperat modo condi-
tionato fac hoc aut illud, si Deus existit sed imperat abso-
: ;
lute, quia existit Deus seu Ratio aeterna ihud prajcipiens.

4° Adde quod est contradictoria regula Kantii « age ita :
ut actus tuus sit norma omnis actus hberi » nam implicite :
supponit objectivitatem Rationis absolutae, quae singuhs

superior est, utpote quae omnibus imperat.
Ohj. —Piatio intimat voluntati obligationem. Ergo illam obhgat.
Resp. Ratio cognoscit obhgationem, conc. efficit tanquam :
legislatrix vohmtatis, nego vel suhdist. tanquam legislatrix de-

:
pendens et imperans nomine Dei, conc. independens et in suo ;
nomine, nego.
1. Sum. Theol., la 2ae, q. 17, a. 4. — 2. Farges, La Liherte et le Devoir, p. 397-
436; — Castelein, ibid., p. 181-185.
Inst. — Sed intimat quin cogitet de Deo : crgo suo nomine tan-
tum.
Resp. Quin cogitet explicite, conc, implicite, nego siquidem
: :
intimat ordinem superiorem propriae personae necnon absolute :
universalem, cujus Auctorem atheus ipse sine contradictione

negare non potest.
ARTICULUS III.
De Fontibus moralitatis.
44. Quinam sint fonies moralitatis objectivae ?
A. — Fontes moralitatis sic vocantur, quia ex eis hauritur

moralitas materialis, siiê bona, sive mala, actus humani '.
Hi fontes tres sunt objectum, circumstantiae et finis.

:
Primo quidem objectum, circa quod actus humanus ver-

satur : —
hic enim est actus voluntatis porro species actus ;
pendet ab objecto formali ergo « prima bonitas actus morahs

—
;
attenditur ex objecto convenienti ». Sed etiam circums- -
tantiae ratio est quod perfectio rerum moralium, sicut et natu-

:
ralium, non a sola substantia, sed etiam ab accidentibus subs-

tantiae additis manare debet. Hae vero circumstantiae in hoc
versiculo continentur :
Quis, quid, ubi, quibus auxiliis, cur, quomodo, quando.

Denique finis : fmis enim est id propter quod agimus, et
nemo agit nisi propter quoddam bonum ; unde ht ut operari
habeatur ad finem ut esse ad causam '
.
Ex quibus est axioma « Bonum ex integra causa, malum :
ex quocumque defectu. » Id est, ut actio moraliter bona sit,

requiritur ut, tum ex parte objecti, tum ex parte circumstan-
tiarum, tum ex parte finis, regulae moralitatis consentiat ut ;
autem mala sit, sufTicit ut vel ex unico capite a norma praedicta

(n. 37) deficiat.
B. —Utrum autcm fieri possit ut ncque ex objecto, neque
ex circumstantiis, neque ex fine, aliqua species moralitatis in
actum derivetur, aliis verbis, utrum sint actus indifjerentes ?
Resp. 1. Affirmatiue, juxta omnes, si actus in abstracto seu
secundum objectum tantum considcratur : siquidem multa
1. Siim. TheoL, la 2,t, q. 18-19 —

q. 09, n. 8 ot f. ; — Billuart, D» Act. hum.,
disHcrt. IV. — 2, Sum.
;
Thaol., la 2j«, q. 18, n. 2. J. — Sum. ThroL, ibid., a. 4.

SECUNDA PARS, DE PRINCIPIIS INTRINSECIS ACTUUM 38S
sunt objecta, v. g., deambulare, manducare, quae nec bona

nec mala sunt, sed moraliter indifferentia.
Resp. 2. Negatwe, contra plures, si actus « in individuo »
seu secundimi circumstantias et praesertim finem spectatur.
Haec sohitio logice defluit ex altioris doctrinae principio jam
exposito (n. 5, 6, 16) revera quilibet actus humanus necessario
:
unius est pars seriei, in qua homo saltem virtuahter intendit

ahquem finem ultimum. Porro ihe finis ultimus, cujus influxus
exercetur in finem proximum praesentis actionis et dehberate
intentum, naturae rationah seu regulae morafitatis conformis
vel non sit oportet si prius, bona, si posterius,mala erit actio *.
;
Ergo non dantur actus indifferentes in individuo.

Haec autem omnia fusius in Theologia morah.
CAPUT TERTIUM.
DE MORALITATE FORMALI ACTUUM HUMANORUM.
Morahtas « constituitur ex actu ehcitivo, quasi matwia, et

ex judicio practico rationis quasi forma ' ». Triplex autem
judicium inteUectus practici intervenit in actu morah, sic enim
procedit Malum est vitandum en synderesis porro ho-
: :
;
micidium est malum en scientia moralis ergo hoc homi-

: ;
cidium hic et nunc non est mihi faciendum en conscientia :
moralis. De singuhs pauca.
ARTICULUS I.
De Synderesi.
45. Quid sit synderesis quoad rem et quoad nomen ?

A. —
Synderesis definiri potest judicium habituale specu-
:
latiiw-practicum circa prima principia legis naturalis et mo-

ralitatis v. g., bonum est faciendum (n. 31).
:
Est 1. Judicium speculativo-practicum. Nam triplex est judi-

cium : —
speculativum, v. g., Deus cxistit speculativo- ;
—
practicum v. g., bonum est fac!(iidum, furari est malum
:
;
Sum. Thcol., la 2ae, q. 18, a. 8, 9 —

q. 19, a. 10. — 2. Zigliara, Eth., L. II,
1.
c. 1, a. 1, n. 4 ; — ;
Sum. Theol., p. 1, q. 82, a. 4 et ad 1.

22
386 fiTtitCA GENERALIS
— practico-practiciim, v. g., hoc furtum, quod iiitendis, ma-

lum est (Psych., n. 92).
2. Versatur circa prima judicia moralitatis. Unde dilTert a
scientia moraU : hasc enim circa conckisiones, sive primarias
sive secundarias ; illa circa prima principia tantum moraH-
tatis versatur.
B. —
Dixi synderesim esse judicium habituale, vel etiam
habitum primorum. principiorum moralium. In hoc autem
consonat suo nomini nam synderesis, vi vocis [avv TYip-nmQ
:
conservatio) habitum naturalem indigitat, in quo hrmiter

retinentur prima principia morahtatis. Principia enim iha —
sunt nobis « indita » seu naturahter cognita, ex se evidentis-
sima et « per se nota » invincibihter ionorari nequeunt, nec :
dck^ri in universis. Dekntur tanien in particulari operabih,

sed improprie seu « secundum quod ratio impeditur apphcare
commune ad particulare opus, propter concupis-
princi })ium
centiam, vel ahquam ahani passionem » '.
46. Utrum et quodnam sit primarium Ethicae principium ^ ?
Jam
principium nu)rahlatis, quo ali([uid honestum cst vel
non, supra (n. 37) indicavimus nunc principium sumnium ;
Legis naturalis, vi cujus ahquid esl vel non prseceptum^ deter-

minare praestat. Unde sit
THF.SIS
Primam Ethicoi principium lUud est axioma : Bonuni est
faciendum et malum iîtandum.
Probatur —
ex dotibus principii prailaudati habet enim in ;
suo ordine dotes primarii principii (Log., n. 190, 193) ^

lnq)rimis est eîdens sponte enim sua dcfluit e ratJone :
boni quod (kiinitur « id quod est appetibik ».

Est simplicissimum notiones enim boni et voluntatis sunt :
primaritE notiones Ethicai, et respectum dicunt ad invicom.

Est et universalissimum nam exprimit in universum bo- ;
nurn csso faciendum, mahim vitanchim porro aha principia :
s(Mi ])ra;cc[)ta j)articidar(;s dctcrminationcs boni pi'auM[)iunl,
aut mah prohibcnt ergo ada;quate compkctilui- objccluni

:
cujusbbct ])ra!cepti kgis naturahs.
1. Suiii. 'Ihcul., la lia", q. '.Vi, a. 1, 'i, (; — S. Paulus, IU>ni., I, li(»-2l 1 1, I'i. —

— ; :
:,', Liberatore. /:///., ii. !)!)-lOli. :(. Castelein. i.hiil.. p. i(lL'.

Denique est ultimum iii quod resolvuntur omnes scientiae

nioralis conclusiones, ut patet exemplis. Sic enim ratiocinari
licet Bonum est faciendum atqui Deum colere est bonum
: ;
;
ergo Deum colere debemus. Vel eliam : malum est vitaiidum ;
sed furari mahim est ; ergo furari non licet... Et ita de

ca^teris.
47. Qusenam sint fafsa Ethicae prima principia ?

Ad qualuor errores praecipuos ', scilicet ad egoismum, sociolo-
gismum, rationalismum revocantur. et optimismum facile
I. Ad Egoismum sponte devcniunt Epicurei, et fautores mora-
litatis de proprio commodo, gallice « de Tinteret personnel »,

uti vocant -. Juxta Thomasium « Age semper ea, quse concur- :
rent ad vitam ielicem, quietam et diuturnam ^ » Juxta Fich-

teum « Dilige teipsum supt^r omnia et omnia in ordine ad teip-
:
sum. »
Jamvero hsec principia non sunt universaHssima, nam ex una

parte, praeter bonum proprium, est etiam bonum alienum, sivc
particulare, sive generale. Ex altera vero ultima non sunt, non
iiiini nosmetipsos, sed Deuni super omnia et omnia in ordine
ad Deum diligerc debemus '\
II. Bonum sociale plures habent ut prsecipuum legis objectum,

linprimis Ilobbes ^, Grotius, Puflendorf " et llerbcrt Spencer :
juxta eos « homiiiis est ooh;re et servare bonum societatis ' ».

Sed contra hujusmodi principium nec est evidens, nam incitat
—
:
rliam ad scelera, si prosint societati nec est primum chro- ;
uologice homo enim prius de bono proprio, quam de bono so-

—
:
eictatis cogitat nec est universalissimum, non enim includit

oHicia erga nosmetipsos, neque erga Deum
;
nec tandem ulti- ;

—
mum est : non enim omnia ad societatem ut ad finem ultinmm
sunt ordinanda (n. 41).
III. Ad ralionalismum vel /ifte/a/ismwm confugiunt stoici, Kan-
rislae, necnon Cousin et Damiron, qui rationem autonomam regi
volunt ideis suis quasi nornia inlalHbib. Audi Kaiitium « Sic :
age, ut lex quam voluntati tua) pra3Stiteris, valere simul possit

|)ro tota natura humana. » Cousin « Liber es, liberum te scrva. » :
Damiron « Age secundum evolutionem facultatum tuarum *. »

:
llsec autmi suni jalsa non enim ratio, nec vokintas, nec fa-
:
cultas (jua)Hl)eL bonum constituunt, quarum e conlra exercitium

et evolutio bono honesto regulari debent. Adde quod 1" regula —
ducit ad stoicismum, qui proprium commodum immerito ne-
gHgit 2'' ad contemplum legum, quae Hbcrtatem restringunt
; ;
1. Roselli, Suni. Phil. Elh., q. 9i, a. 2. — 2. Castelein, loc. cit., p. 1.3G-15S. —

'\De fiind. jur. nal. ct gent.. I, c. G. — 4. Heineccius, iJc jutc natur. et gent., L. I,
r. ui, a. 77. — 5. Hobbes, Cive, c. u, a. 2.
tlc G. Puffendorf, Inst. Jurisp. —
div., L. I, c. 4. — 7. Castelein, ibid., p. 162-164. 8. Cousin, Cours de phil. —
inor., p. 92 ;
— Castelein, luc. cit., p. 158-162, 1G4-171.
388 ETHICA GENEBALIS
3" ad impossibilia, sicuti est evolutio suarum omnium facultatum
etiam sensitivarum, in maximo gradu.
IV. Denique optimismo favent plures, v. g., ontologistae « vo- :
luntas t6 plus entis rw minus entis anteponat » secus non con- :
cordaret cum intellectu speciatim Malebranchius —

« Oportet
;
'
:
ut velimus et amemus cum Deo, nam cum ipso cognoscimus »

— Balmesius etiam^: « Actus tuus ab amore Dei procedat »,
;
nam viget paritas inter moralitatem Dei et hominis itemque ;

—
stoici et pharissei cujusvis temporis.
Jamvero, ut patet, haec principia distinctionem inter praecepta
et consilia negligunt, necnon ab omni homine exigunt perfec-
tioncni, quam his in terris servare nequit, vel ad quam singuli,
quia inaequales, non tenentur.
ARTICULUS II.
De Scientia Morali.
Tria licet investigare : an et quaenam requiratur, quoenam

de facto insit hominibus, et unde proveniat scientia moralis.
48.Quaenam requiratur scientia legis ad moraliter agendum ? .
Cerlum est aiiquam Ie<îs natin-alis scientiam rcciuiri ad

moraliter agendum ; sccus deficcrct aclus morabs.
Porro duplex est cognitio legis, alia vulgaris, alia scienti-
fica prior quae vulgo competit, et qua rem esse bonam vel
:
malam confusc, sed certo scitur ;

posterior qua;, cur res sit
bona vel mala, apprehendit, et quam docti habent. Jamvcro

1. Cognitio ûlgaris evidenter requiritur. Ille enim solus
moraliter agil,<|iii iiilcridit actionem bonam perficere aut
malam pcrpclrarc qui vero nescit etiam confusc aclionem

;
suam higi conformcm esse vel contrariam, hanc bonitalcm et'

mahliam nulh) modo intendere potest. Ergo nec agcre mora-
litcr.
2. Cognitio vero scientifica seu pcr causas, mininu^ rc(|uiri-

lur. IFanc enim non habent rudcs, nec etiain phires docli (jui
de fuM(latnenlo moralilatis in varias abcunt scnlcnlias. Ifi

tamen moralil(;r aguut, (piia boiiilalcm aut maliliaui objccli
intendunt. l^^rgo abs^pie scientilica rationc.
Qusenam naturaliter insit homini scientia moralis ^ ?
49.
Ccrtum csl omiics liomincs, rationis usii pcrfruciitcs, dis-
tinctionem inter bonuni et mahim admittere, necnon prima
1. 'rrailv (Iv inoralc. — li. l'UU. fond., l. 111, c. 20. — J. Farges, l.a lilirrtr rl lc
dcvoir, i>. 2('t'J.
SErrNDA PARS, DE PRINriPTTS TXTRTNSF.riS ACTUUM 389
])rincipia tcnere in syndcresi. — Sola (liOicTiltas versatur

oirca conclusiones, dc quibus est scientia. Porro
1° Quoad conclusiones proximas, omnis homo ])o]lcns usu
lationis, prsecipuas saltem, cognoscere potest, et dc facto co-
irnoscit. — nain lex naturalis non liberc a
Potest coo;noscerc :
Deo, sicut lex positiva, intimatur, sed necessario homini datur

ciiin ij)sa natura ralionabih. Qiii vcro habct ])rinci]iia, (jiio-
niodo ullam conclusioncm infcrre non possct ? De facto —
cognoscit, ut consentiunt auctores et probatur historia (n. 35).
Dixi saltem praecipuas utrum enim una vel altera possit
: :
r ab aliquo invincibihter ignorari, pronuntiare difTicillimum

cst. Potest enim concbisio in se proxima, relative ad hominem
rudem esse remola nam divisio in concbisioncs proximas et
;
concbisiones remotas, non est sic absobita, quin etiam ab

uniuscujusque ingenio aliquatenus pendet.
20 Porro (]uoad conclusiones remotas, ralio humana, cum
sit imbecillis, eas eliam invincibiHter ignorare potest. Et —
hoc quidem propter tria impedimenta scibcet abqui ha- ;
((
bent depravatam rationem ex passione, vel ex mala consue-

tndine, aut ex mala habitudine naturae ». Nec mirum, ^ —
cuiii etiam docti, in practicis sicut in speculativis, bona tamen
lide, disputent et abeant in hanc vel alteram partem ergo a :
fortiori rudes in longioribus ratiociniis errare possunt.

50. Hinc sola ratione habetur Ethica, sed imperfecta.
I. Habetur, contra traditionalistas. Juxta eos, lex naturabs
promulgari non potuit nisi rcvelatione positiva, quse protopa-
rentibus a Deo primitus facta, deinde per educationem fuit trans-
missa. —
Sed contra etsi lex naturalis cle facto per educationem,
:
quae via brevior est et tutior, communiter innotescat de jure ;
tamen, traditio non est neccssaria, ut homo cognoscere possit

primarias saltem legis naturalis veritates (Log., n. 253).
II. Sed imperfecta, contra rationalistas. Probatur — :
fk 1° Historia ^ Certum est enim homines, etiam ingenio cons-

picuos, nempe Socratem, Platonem, Aristotelem aliosque ve-
teres, non solum inulta ignorasse, verum etiam plura pessima
docuisse circa legem naturalem. —
Similiter, quoties Ethica
mere naturalis in honore fuit, disseminati sunt pessimi erro-
res et mores, sivc apud vetcres, sive etiam apud recentes.
2o Ratione. Etsi enim ratio humana absolute non sit inca-
1. Suw. ThecL. la 2rp, q. 94, a. 4. — 2. Castelein, ibid., p. 314-348.

22.
pax cognoscendi veritates morales, moraliter tamen et in statu

praesenti, genus humanum
notitiam legis naturalis perfectam
et completam adipisci nequit. Ratio philosophica est, sive —
imbecilhtas rationis humanse, sive difficultas et complexio
quaestionum, sive influxus passionum. Ratio vero theolo- —
gica est destinatio hominis ad finem supernaturalem unde fit :
ut Deus deneget auxihum, saltem permanens et efficax, iis qui

moralem naturalem sibi sufficere praetendunt ^
Ex quibus coUiges quanti sit momenti, etiam in ordine natu-
raH, divina revelatio, cui debetur Ethica rationahs perfecta.
ARTICULUS III.
De Conscientia morali ^.
51. Quid, qualis et quotuplex sit conscieniia ?

A. — Ex dictis facile percipitur quid sit conscientia mo-
rahs : Judicium nempe intellectus practici quo fit legum mo-
ralium applicatio actihus humanis in particulari (n. 31). ^
Quapropter hsec apphcatio, exphcite vel implicite, semper

est conchisio syUogismi v. g,, mahim est vitandum ;
sed ;
furtum est malum ergo furari hanc Joannis crumenam mihi

;
est vitandum. Porro « synderesis in hoc syHogisTno quasi

majorem ministrat ; minorem ministrat ratio superior et
inferior;sedconsideratioconclusionisehcitaest a conscientia '
».
B. — Conscientia testis, prseco Dei, et judex est. Unde

« dicitur conscientia testificari, hgare vel irtstigare '
». Primo
testimonium reddit de bono vel malo patrato secundo, dic- ;
tat quid sit faciendum aut omittendum, ct ita in virtute legis

aiterna; ligat ad bonum et avertit a malo tertio, laudat de ;
bono patrato, de malo accusat, et sic ad poenitentiam stimulis

impehit. Unde, tria sunt conscientia) attributa, qua^ his verbis
exprimi possunt testimonium, dictamen et remorsus.
:
C. — Conscientiae divisio : 1. Ex parte objecti, conscientia

dividitur in iêram et erroneam. Yera cst quando ex principiis
practicis \cris et pcr lcgitimum syhogismum conchidit falsa ;
est, cum ({uis vincibiiitcr vel invincil)ilitcr crrat in conchisione.

2. Ex parte suhjecti, conscientia certa est vol duhia. Certa
est, cum (juis sine rationah errandi formidiiic, prominliat
1. Sum. Thcol., la 2jk, q. 31, a. 4. —

2. Farges, ibid., p. :{()5-:{M0. — :J. Sum,
TheoL, p. 1, q. 79, ji. 1:{. —4. In II Senl., clist. xxiv, q. 2, ji. 4. .5. — Sum. Thi-oL^
q. 7'j, a. ]:;.
aliquid esse licitum vel illicitum. Dubia est, cum quis actionem
esse licitam vel illicitam pronuntiat motivo probabili tantum,
vel simpliciter dubio, vel improbabili et leviori.
52. Quaenamprimaria regula directiva conscientiae ?

sit ^
Patet conscientiam certam simul ct 9eram esse plene rectam :
si certa tantum sit, utrum sufficiat et sit practice recta, statuit

THESIS
Ad honeste agendum unicuique sufficit et requiritur
conscientia certa de licitate actionis suse.
I. Sufficit. —
Qui enim habet conscientiam certam de
licitate actionis suse, juxta prudentiae regulas actionem inten-
dit porro nihil ultra ab homine exigi potest quam ut prose-
;
quatur bonum prudenter cognitum ergo tunc honesteâgit.

—
;
Confirmatur, nam voluntas mala non est, nisi malum inten-

dat porro, stante conscientia certa, formahter excluditiir
;
malum ab intentione, etiamsi materiahter sit in actione.

II. Requiritur. —
Qui enim habet conscientiam incertam,
actionem dubie Hcitam sibi proponit, contra prudentise regu-
las sic autem agendo malum formaHter non excludit ab
:
intentione sua, etiamsi materiaHter non sit in actione. Ergo

malo foedatur voluntas ejus.
Dixi conscientiam certam de licitate actionis sude potest
:
;
enim manere dubium de honitate actionis materiaHter sump-

tae. —
Quomodo vero in praxi obtineatur haec certitudo
subjectiva, longius disputant theologi, ubi de probabilismo '^.
CAPUT QUARTUM.
DE CONSECTARIIS ACTUUM HUMANORUM.
De praecipuis tantum loquemur, nempe 1. de Imputabili-

tate ; 2. de Merito ; 3. de Virtute et Vitio.
I
ARTICULUS I.
De Imputabilitate ^.
Duo quaeruntur : natura et objectum imputabiHtatis.
p. 317.
53. Quid sit et undenam sit imputabilitas ?
A. — Imputabilitas est actus humani proprietas, vi cujus

alicui tanquam auctori suo trihui dehet. Fundatur in relatione
causalitatis inter actum et suum principium.
B. —Quapropter fundamentum imputabilitatis est liber-
tas in actione. Ei enim merito imputatur actio, qui actionis
suse auctor est et dominus, et, potens facere, fecit aut non fecit.
Hiuc eadcm est mcnsura libertatis quam imputabilitatis seu :
quod libertatem, pariter tollit vel minuit impu-

tollit vel miriuit
tabilitatem. Haec contra deterministas, jansenistas, calvinistas,
vel etiam quosdam theologos qui peccatum originale vel nativi-
tatem extra sinum Eoclesiae, homini ad culpam personalem impu-
tare videntur (n. 32-33). *
54. Qucenam homini imputari possint et debeant ?
THESIS
Non tantum actio vel omissio^ sed effectus ex utraque proma-
nanteSy necnon actus alieniy positis ponendisy imputari possunt.
I. Actionem vel omissionem jure homini imputari posse

constat ex dictis (n. 53) utraque enim in potestate ejus est.:
II. Quoad effectus, qui ex actione vel omissione certo secu-
turi praevidentur, sunt etiam voluntarii in causa ergo ei ;
qui potuit causam ponere vel non ponere, jure sunt impu-
tabiles. Proindeque, si pravi sunt vel nocivi, imputantur ad
culpam, quoties agenti incumbit obhgatio sese abstinendi ab
actione vel omissione ex qua sequuntur. Quandonam autem
adsit vel non hujusmodi obhgatio, disputant theologi ubi de
voluntario indireeto.
III. Dcnique actus alieni, propter eamdem rationem, ei jure
imjjutaritur, qui sciens et volens, illorum vel propositi vel
executionis particeps fuit. Si prius enim, cooperationem mo-
ralem ; si posterius, cooperationem etiam physicam alienae
actioni prajstitit *.
ARTICULUS II.
De Merito et Demerito '\
(ûa;ritnr quid sit, undc sit ct cur sit mcritum naturalc.
1. Castelein, ihifl., Tlms. I nt II. — 2. Cf. Castelein, ihid., p. iMO. — H. Farges,

ibid., p. :'>2'.i ;
— Cf. Piat, Jxs S<indii>ns, .ii\. I ;»()!».
55. Quid sint meritum et demeritum ?

Meritum est jus ad mercedem demeritum est ohnoxietas ;
poenae. Hoc autem importat respectum ad alterum unde :
meritum et demeritum ab aliis consectariis actus humani

distinguuntur. Nam omnis actio, in se bona vel mala, est
laude vel îtuperatione digna, pulchra aut deformis prout ;
autem fini debito conformis est vel non, dicitur habere rec-
titudinem vel turpitudinem praeterea ipsi agenti aflert me-
;
liorationem vel depravationem, gaudium vel tristitiam. Sed

in quantum affert alteri « profectum vel nocumentum » *
meretur praemium aut poenam.

Unde, ad remunerationem, requiritur persona moralis ab
ipso agente distiijcta, et cui cedat in emolumentum aut no-
cumentum actio meritoria vel demeritoria nam ex una :
parte nemo erga se ipsum meretur aut demeretur ex altera ;
vero, nemo tenetur ahum remunerari ex justitia et secundum

aiquaHlatem, nisi propter bonum ab eo acceptum.
56. Utrum homo mereri possit aut demereri apud Deum ?
THESIS
Homo, etiam apud Deum, mereri aut demereri potest.
Prob. — Ex
natura actionis. Etenim, actus bonus aut
1°.
malus considerari potest vel relative ad Deum, vel relative ad

totam communitatem sed, in utroque casu, agens meretur aut
;
demeretur apud Deum. — 1. Si prius seu ex parte Dei, mere-

tur ; nam qui facit actum bonum relatum
in Deum, dat hono-
rem Deo debitum. —
2. Si ex parte totius communitatis, me-
retur etiam apud Deum nam qui agit juxta legem, agit in
;
bonum commune. Porro, cum Deus sit gubernator et rector

totius universi, ad Eum pertinet retribuere pro his quae bene
vel male fiunt bonum commune \
Proh. 2". — Ex necessitate sanctionis legum. Nempe,
Dei
sapientia et sanctitas requirunt ut sanctio legi morali appona-
tur sapientia, secus enim lex esset illusoria et effectum
:
suum non attingeret sanctitas, quia Deus non potest sequah

;
modo se habere erga bonum et malum. Sed, si actus mora-

hs nec praemio nec poena sit dignus, sanctio seu constitutio
1. Sum. Theol., la 2iu, q. H. — 2. Ibid., la 2a', q. 21, a. 3 ct 4.

prsemii vel poenae, pro legem observantibus aut violantibus,

fit injusta. Ergo praelaudata sanctio supponit meritum.
Nec dicas contra vim majoris sanctiones hujusce mundi sufH-
cere, quales sunt consequentiae actionum immanentes, poenae
legales, opinio publica, remorsus conscientiae. Haec enim —
non esse universalia nec proportionata singulorum meritis,
nemo nescit.
Ohj. —
Homo non affert Deo emolumentum ncc nocumentum ;
unde non potest apud Deum mereri aut demereri secundum SBqua-
litatem.
Resp. —
Dist. ant. homo non affert Deo emokimentum
:
nec nocumentum, essentiale et intrinsecum, conc. accidentale et ;
extrinsecum, neg. nam actibus nostris gloria Dei accidentahs

— Dist. cons. Unde non potest
;
« accrescere vel deperire potest * ».

hominis ad Deum esse meritum ex justitia secundum absolutam
sequaHtatem, conc. secundum sequitatem quamdam, nego, id
;
est, ex condigno (n. 66) ct praesupposita divina ordinatione ".
57. Utrum agere liceat intuitu meriti et remunerationis ?
Kant, Jouffroy, Charmes et aHi stoici recentiores ethicam

propugnantes sine « interesse proprio », praecipiunt ofTicium
pro ollicio, « le devoir pour le dcvoir vohuitque hominem a )),
sua intentione excludere quamhbet spem meriti et remunera-

tionis, sicut etomnem rnetum demeriti et pa^nae. At in hu-
jusmodi theoria, sub specie veri, latet error (n. 12).
A. —
Ultro fatemur adesse spem et metum servilem ab
Kthica proscriptum. Revera fieri potest ut quis removeat a sua
mtentione bonitatem actus moralem, ut ilhus commodum et
utilitatem unice intendat. Porro tahs agendi modus evertit
ordinem rcrum naturalem, qui remunerationem morahtati
acLuum praeposteram esse requirit. At vcro, (|ui bonilatem —
moralem simul et renmneralionem intendit, ab ordinc morah
non recedit, siquidem legislator ipse incitat ad viam virtutis
nnnis arduam, sepe remunerationis et metu pa^nae. Ergo cum
intentione hujusmodi bonus est actus.
l^- —
Dicunt mehor est actus qui amore ofhcii unicc pcra-
:
gitur, sine ulteriori desiderio remunerationis aut metu pa^nae.

Perfectior sane, sed duplex est excessus vitandus, nempe :
1° Ne quis, immemor conditionis suae, prailendat omissioncm

actus spei el timoris esse posse statum normalem ctliabitualcm
hominis (Psych., n. 104).
1. Sum. TheoL, la 2ui, q. 114, a. 4, — 2. Sitm. Thvul., ibid., n. L

:
SliCUNDA. l'VUS, DK PH N CI 1»!

I 1 S INTRINSECIS ACTUUM 395
2*^ Nec a ab intentione suaremu-

fortiori renioveal explicite
ncrationem seternam nain, ({uia bealitudo est finis ultimus
;
hominis, obligaloria est, non libcra, nec unquam ab inten-

tione positive excludi licite potest (n. 11-12).
ARTICULUS III.
De Virtute et Vitio '.
Virtus et vitium duae sunt species habituum iis ergo quaj :
jam dicta sunt in Psychologia (n. 23) de habitibus, quatuor

lantum addere est nempe quid sint, quot sint,
: in quo sint
denique unde et ad quid sint virtus et vitium.
58. Quid sint virtus et vitium ?
A. — ^ irtus (vir, vis) «>est hona qualitas mentis quarecte

\'ii>itur et qua nemo male utitur - ».
Est qutilitas seu potius habitus, et hoc est genus ;

— bojia,
ct sic diflert a vitio ;

— mentis, et hoc est
subjectum virtu-
tis — qua ab iis quae semper
recte îîtur, et sic discernitur
—
;
se habent ad malum, ut vitia qua nemo male utitur, et ;
ita discernitur ab iis quae se habent quandoque ad bonum,

quandoque ad malum, v. g., passiones.
B. —
Porro contrariorum eadem est ratio unde vitium ;
est « mala mentis dispositio, qua male <î<îtur et qua nemo

hene utitur ». Quapropter vitium, sicut virtus, dupHcem
habet efTectum in anima, nam malum facit habentem, et ejus
opus malum reddit.
59. Quot sint virtutes et vitia ?
A. — Virtutes, sicut ipsi habitus, dividuntur, — imprimis

vero juxta Aristotelem, — in intellectuales et morales.
1. Virtutes intellectuales quatuor sunt sapientia, quse rcrum —
—
:
altissimas causas contemplatur intellectus, qui principia prima

rerum scrutatur — ;
scientia, quae rationis ope conclusiones ex

principiis deducit
;
—
et prudentia quae, mediante consiho, media
;
ad finem debitum commensurat. Cum autem prudentia supponat

in vohintate amorcm boni et rectam intentionem in finom, etiam
computatur inter virtutes morales.
2. Virtutes crgo morales, juxta Socratem, si inler ca compu-
tctur prudentia, quatuor sunt principales scu cardinales
neinpe prudentia^ justitut, lortitudo et temperantia.
TliiuL, la 2a', q. 53-G7 — —
1.
p. i'o2
Su/ii.
;
— Castelein, luc. cil., th. XIV.
;
—Farges, ibUL,
Suin. TheoL, la
2.
p. 3l2(j ; Ferretti,
2a;, q. 55, a. 4.
iliiU.,
Prob. —
Tot sunt virtutes, quot facultates principales
honestati inservientes, necnon quot bona formaliter diversa.
Porro —
l^ quatuor sunt hujusmodi facultates virtute perfec-
tibiles ratio, voluntas, appetitus irascibihs et appetitus con-
:
cupiscibiHs ;
—
2^ quatuor sunt hujusmodi bona bonum :
rationale in genere, speciatim vero justum, arduum et concu-

piscibile. Ergo quatuor sunt virtutes cardinales, nempe pru-
dentia, justitia, fortitudo et temperantia K
B. — Vitium autem duplex respondet unicuique virtuti.
Suadetur auctoritate Doctoris AngeHci ^ et Stagyritae di-

1°
centis « Virtus est habitus in medietate consistens, prout sapiens
:
determinaverit », sc. per prudentiam ex dictamine rationis prac-

ticae. Hinc adagium : « in medio stat virtus », et illud Horatii :
« Virtus est medium vitiorum, et utrinque reductum ^. »
2° Prohatur sicmalum cujushbet regulati et mensurati

:
consistit inhoc quod discordat a sua regula vel mensura. Sed

a regula discordari potest duphciter, et per excessum et per
defectum. Ergo duphci parte vitium inerit actibus humanis,
qui ratione humana regulari et mensurari nati sunt.
Quatenus virtus et vitium prsesertim in voluntate sint ?
60.
Socrate definitur
Virtus a « scientia boni », additque :
Plato « quippe voluntate sua malus est nemo, sed propter

:
imperitam educationem malus fit malus » quibus profecto *

;
plausere recentes, qui, in hominum educatione, scientiam re-

hgioni subrogandam esse volunt. Sed contra —
1. Experientia assertum evertit videre est enim homines :
scientia quidem insignes, perditos autem moribus. Nec, nos-

tris diebus, augescente scientia, crescit sed potius decrescit
virtus '". — Quod omni tempore viguit : nam si fides historiae,

rehgio eleval gentes, scientia vero sola, prsesertim rcrum na-
turalium, potius generat corruptionem.
2. rationi mirum narr; virtus cst « habitus electiviis »
Nec :
boni porro elcctio actus est voluntatis libera), qua) proinde,

:
intellcctu vidente mehora, detcriora scqui potcrit. Nisi re- —

1. .Su//'.'J hcvL, la 2u-, q. Gl, ii. 2 ; —
Caslelein, ihiil., ]>. riO''j. - li. S. Thomas
Virlut. in cum., a. xiii —

Surii. Thti)l., la lia-, q. {j\ ; -- P. dHerouville'
t/e
La
;
vcrlu et le juste milieu, in Jievue de iihilosoijhie, mi. 11)10. —

\i. Jipi.st., I, xviii, !»»
— 4. In Timoio, ad iiu. —
5. Cf. Hluiist. du min. dc VJnstr. publ., 1685, IbU;?, cU".*
SECUNDA PARS, DE PniNCllMIS IJNIRINSECIS ACTUl .M 897
ligione meliorelur, cujus est animis infundere amorem boni,

peccali horrorem, timorem pccnarum, aliosque sensus et dis-
positiones, quibushomines trahuntur ad virtutem.
3. Consonat sensus communis homimmi, quibus profecto
non docti homines sed sancti videntur boni sine addito id est ;
noii qui inaiTnum sortiuntur inlolloctiini, scd (|ui intcllectu suo

ct libcrlalc sua rccle uluntur.
Hinc nierito Aristotelcs « Ad virlulcs aiilcm scire quidem
:
parum aut nihil prodest » imo aliquando nocet, nam cha-

'
;
ritas ((uidem «dificat, scientia vero profana saepe vel inflat,

vcl mentem terrenis rcbus imphcat et dctinet.
Dixi prxsertim in voluntate, nam facultates quae indirecte
concurrunt ad actum moralem perficiendum, dicuntur etiain
subjcctum virtutis, ut, v. g., appelitus sensitivus uterque ct
intcllcctus in ordinc ad vohmtatcm (Cf. Psych., n. 24). '
61 . Undenam
et ad quid sint virtus et vitium ?
A. —
Habitus, quibus facultatcs morales fiunt habihores ad
agendum, a natura initium habent, sed perficiuntur actibus repe-
titis.
Constat l"ni natura enim conatu inchnat ad agendum, dat
;
liabitum primorum principiorum, temperamentum seu indolem

ad virtutem aut ad vitia prochvem... etc. Constat 2um expe- —
rientia unde habitus morum,sicut scientiarum et artium, merito
:
dicuntur habitus acquisiti ^.

B. — Virtutes autem homini sunt ad finem necessariae.
Prob. — Ad perfecte vivendum, requiritur ut homo cons-
tanter,prompte et delectabihter ponat actus bonos, actusque
malos omittat. Hoc autem, praesertim ob passiones '\ praestare
non valemus sine adjutorio virtutis. Ergo requiritur virtus.
Constat minor. Sunt enim passiones, physice quidem utiles,
moraliter autem nec bona; nec malae % quse vero magnum
exercent influxum sive in decisionem, sive in executionem
voluntarii porro virtutis est passiones in bonum regere, ne
;
vitiorum fiant adminicula (Psych., n. 74-77).

« Ne culpam ergo in rem ipsam (passionem) conferamus,
sed semper in nostram mentem » « La victoire sur ses

'. —
passions est toujours possible et constitue la plus gh)rieuse et
la phjs utile des victoires » ''.
1. Klh. ad Nicom., L. II, 1. 4. — 2. Sum. TheoL, la — Aris-

toteles, Eth., II, 1.
— —
3. Castelein, loc. cit., p. 309 — 2«, q. 63, a. 1 ;
Ferretti. Inc. cit., n. 159-
164. 4. Sum. Theol., la 2:i". <[. 24, a. 1 et q. 19, a. 2.
;
— 5. S. Augustinus, Expos.
in ps., 148, n. 4. —
6. Castelein, loc. cit., p. 410.
Philosophia. — ToMus II
'
23
ETHIC^ PARS POSTERIOR
SEU
ETHTCA SPEGIALIS'.
quatenus persoua, aliquod sltindiyiduum, et

Cum homo,
pars ahcujus mul-
auatenus animal sociale, « naturaliter
sit
titudinis », Ethica speciahs

sponte dividitur m duas partes :
£»6 Jure indidduali 11. De Jure sociali.

;
I.
LIBER PRIMUS.
DE JURE INDIVIDUALI.
in officiis et juribus, quae uni-
Jus individuale continetur seip-
sive erga Deum, s.ve erga
cuique individuo competunt,
pnvatos. Undc tr.a snnt cap.ta,
sum sive erga ahos homines nr^..rsum m
I. De Jure et Oô.o
;
auTbus ahud pra^m.tutur

:
-llDe oflilus erga Deum Hl. De olRous er,a Se,,>sum ;

- ;
IV. De officiis erga Alios.
CAPUT PRIMUM.
.TURE ET OFFICIO IN
UNIVERSUM ^
DE
Dlsserere esl 1« de Jure ;

- 2« de Officio ;
- 3« .1. Relatio.
mbus jurls et olficii.
ARTICULUS I.
De Jure.
quoad nomen et quoad rem ?

R9 OnfH sit lus
ah-
justari, ") semper aesignat
t -îT (a/'/...io v<3l ',
if.fv^. —
Justinianus ; —
Gratianus, disl. p ;
1. Cf. Castelein.
^
^^'';'\;*''''''''V.
,
P6rin Le —
Play, /« lU-forwn Socialr ;
_- Suarez; Fuffendorff ;
at
_ ;
J.'simon, du Dvvou; caute

legondus.
-
__ A. Rondelet, La M.ra/. .Ua
f^^^'^^^^
"^'-^^''p'^^,^,ii„i, Lex., ôc. Jus',
Surn. TheoL,
U ^;=;T^'^ i'
- t'^0Us, Ve JU.L ci Jure^ L. III, 1, a. l.
PBIMA PARS, DE JURE INDIVIDUALI 399
quid cum connexum. Quandoque enim ipsam legem vel

lege
codicem legum significat, quandoque objectum legis, quan-
doque legis efTectum '.
B. — Stricto sensu definitur : Potestas moralis quam unus-

quisque habet in rem suam, wel ad rem sibi debitam. Hinc
1. Essentia juris non in potestate physica consistit, sed
morali, id est quae fit secundum rationem et regulas morum.
Nam vis potest esse sine jure, et jus sine vi.
2. Subjectum juris est persona moralis, nempe intellectu
et voluntate prsedita ; ha^c enim sola, sive sit individua, sive
collectiva, potest exercere potestatem moralem.
Errant igitur philosophi recentes * Ahrens et Damiron, qui
PythagoraB et Empcdochs sententiam renovantes, brutis jura
iaesse contendunt, quse homines deberent rehgiose servare ^.
3. Habet enim jus suum effectum seu correlativam obli-

galionem in altero, qui etiam persona moralfs est (n. 67).
4. Objectum ergo juris immediatum estactus morahs, quem
f|uis facere, vel ab aho exigere morahter potest: v. g., jushabeo
hbere manducandi, vel ut servus mihi ministret cibos.

5. Denique jus nititur, occasione ahcujus facti, quod di-
citur titulus, in lege sive positiva, sive naturah, ac proindc
ullimo fundatur in lege aeterna.
63. Quaenam sint juris propr/etates ?
Quatuor ex definitione colhguntur juris proprietates : in-
inolabilitas, coactio, limitatio et collisio.
1. hwiolabilitas nam contradictorium esset uni concederc

:
j)olestatem hbere aliquid faciendi, alteri vero jus impediendi

exercitium hujusce potestatis. Tunc enim jus juri, veritas
veritati opponeretur, quod non potest esse in ordine rerum
a saplcnlissimo Deo instilnlo. —
Simililcr non esset incri-
minanda theoria factorum consummatorum vel, ut aiunt, « le
droit du plus fort », vi cujus « omnia facta juris vim habent »,
quapropter « vae victis ! » '

; nam e contra « fortunata facti
injustitia nullum juris sanctitati detrimentum aflert " ».
1. Sum. Theol., la 2a?, q. 57, a. 1 et 2. —

2. Ahrens, Cours de droii naturel, quem
confutat Tapparelli Saggio teorclico. —
3. Item hodierni Thiriophih, qui pu-
:
bhcas societates instituunt in favorem animalium. —

4. Cousin, Introduct. a
—
Vhist. de la phil., ley. ia. 5. Syllabus, 59 et 61 ap. Denzinger, n. 1750 ot 17G1.
400 ETHICA SPECIALIS
2. Coactio : haec est facultas utendi vi physica, ut jus nos-

trum servare, aut ab aliena persona obtinere valeamus.
Jamvero hsec nova potestas priori juri, perfecto saltem, ac-
cedit et est necessaria aUter enim esset saepius inefficax,
:
prorsus inutih et insufficienti inviolabihtate gauderet,

3. Limitatio : nam uniuscujusque activitas, propter bo-
num commune, lege mensuratur quae ipsi quasdam actiones
prohibet : porro haec legis prohibitio dicitur hmitatio juris.
4. metaphorice vocatur concursus plurium

Collisio ; sic
jurium circa eamdem materiam, ita ut exercitium unius im-
pediat exercitium alterius. Porro oppositio juris cum jure
non potest esse nisi tantum apparens secus enim verum ;
vero et justum justo contradiceret. Hinc in conflictu duphcis

juris, vel alterutrum jus non est verum, vel minus majori
V. g., jus hunianum juri divino, cedere debet secundum
axioma Ubi niiijor est, minor cessat.
:
64. Qusenam sint variae jurium spectes ?
I" Ralioiic /lnis, dividiliir jus in jus jurisdicl lonis cl. jus
proprietatis. Prius est potestas ferendi leges iti Ixinuiii tolitis
communitatis posterius est jus ahos obhgandi in suum bo-
;
num proprium. IIoc viget inter aequales, ihud est in superio-

ribus unum in natura rerum tituhim habet, ahud in libero
;
voluntatis imperio proxime nititur.

2o Porro jus proprietatis duplex est, nempe jus in re el :
jus ad rem. Jus in rc versatur circa rem jani posscssam, ct

jus ad reni est iiiud quod habcmus ut res noiidiini habita liat
nostra : v. g., ut pecunia debita tibi tradatur,
3° Uatione fundamenti, jus vel nititur in i[)sa hominis
natura, v. g., jus vivcndi, et ut sic, vocatur innalum, natii-
ralc, priinitivum et absohitum vel e contra oritur cx faclo ;
quodarn hbcro, ut cst pactuin inter personas habilcs initum :
et proinde dici solct acquisiturn, advcntitium, sccundarium ct

hypotheticum.
4^^ Tandcin jiis (Jircctc rcfcrtur ad justitiain vci ad aliaiii
virtutem inoralcm si prius, vocari solcl striclum ct pcrh*,('-
:
tum si posterius, dicitur imperfectum, non strictuni. llnuin

;
respicit jiisliirn, aliiid a^quum boc rospondct olTicio iin])cr-

;
fccto, illiid |M'il'ccto (n. (id, !)1).

PRIMA PARS, DE JUKE INDlVinUALI 401
ARTICULUS II.
De Officio.
65.QuaBnam sint officii notio et elementa ?

Ofpcium recte definitur Obligatio moralis, qua
: <ôluntas
ad aliquid faciendum êl omittendum adstringitur.
Ilinc 1. — Formaliter est obligatio moralis seu vincukun,
non utique physicum, sed morale, id est, quod voluntas in-
fringere non potest quin ordo rationis turbetur et jus alte-
rius violetur. Hinc 2, —
subjectum officii non potest esse nisi
persona moralis et libertate praedita. 3. — Similiter nemo
ligatur nisi erga aliquem^ qui habeat jus obhgandi et in cujus
bonum cedat officium. 4. — Haec officia pro objecto habent vel
actus posilivos vel omissiones. 5. — Ponuntur autem vel
omittuntur propter legem ahquam pra^cipientem vel prohi-
bentem unde ultimo fundantur in lege aeterna.
;
66. Quotup/ex sit officium ?
l^ Ratione materise, officium est afUrmativum vel negati-

vum, prout voluntas ad aliquid faciendum vel omittenduin
adstringitur. Porro praecepta negativa obligant « semper et
pro semper », id est, in omni loco, tempore et circumstantia ;
praecepta vero affirmativa obligant semper, sed non « pro

semper » videlicet, obHgant solummodo tempore praescripto.
;
2° Ratione principii, dicitur naturale et primitivum, vel

positivum et adventitium, iri quantum nascitur a lege natu-
rah, vel a lege positiva.
3° Ratione «ui, officium aut debitum dividitur in juridico-
morale, et morale simpliciter. Prius debetur ex justitia, v. g.,
depositi restitutio posterius ex< mera aequitate aut caritate
;
tantum, v. g., eleemos^ma unum respondet juri perfecto et

;
•
stricto, alterum juri late sumpto et imperfecto (n. 64, 91). ^
4° Denique ratione termini, cuncta officia vel sunt erga

Deum, vel erga seipsum, vel erga alios homines.
ARTICULUS III.
De Relationibus juris et officii.
67. Quaenam sint re/at/ones juris et officii ?
1° Ratione originis, utrumquc a lege proxime oritur. Nam

1. Suin. riieol., 2a 2ie, q. SO, a. 1.
»
— 1. Officium est obligatio moralis omnis autem obligatio ori-

—
;
tur ab alicjua lege, quse ligat voluntatem. 2. Jus autem est

non faciendi,
potestas vel aHquid faciendi aut vel obHgandi
aHos ad aHquid faciendum aut non faciendum. Si prius, haec
potestas venit a lege naturaH permittente quidquid non est
prohibitum. Si posterius, hsec vis obHgativa oritur a lege na-
turaH vel positiva, qua? concedit homini potestatem exigendi
aHquid a caeteris. Ergo in utroque casu venit proxime ab aH-
qua lege. —
3. Ultimo autem jus et officium procedunt a Deo,
nam omnis lex fundatur in lege Dei aeterna '.
Hinc jurium et ofTiciorum fundainenium non iiiquiratur iii vi
physica (materiahstse), nec in dosideriis nativis (seiisuahslae),
nec in utiHtate (sociaHstae), ncc in Hbertate (Hbcrales), nec in
humanitate quasi deificata (Comto),nec in soHdarismo sociaH(L.
Bourgeois), etc. (Cf. n. 92).
Ratione prioritatis inler jus et officium, duo certa sunt
11° :
Jus in se, absohilc et onlologice sumplum, ut dicunt,

a)
prius est officio oIHcium enim in creaturis a Deo dimanat
; ;
Deus autem, ut summe independens, jus supremum in om-

nia possidet, nuHis autem officiis adstringitur.
h) Sed in creaturis moraHtalc prseditis, jure prius est ofH-
cium, imo jus in oJIicio fundatur id est, omne jus hominis ;
vim et originem ducit ab olficiis cujusque erga Deum. Homi-

nem enim primario conci])imus ut creaturam, quae tuni in
esse, tum in operari a Deo pendet ; et conseipienter, Deo ju-
bente, multis adstriugi dehet olHciis. Non est igitur penes ho-
minem olficia erga Dcum rccusare, quin ipsc omni jure des-
tituatur, iino tjuin furuHlus cvertatur basisfamiHaietsocietatis.
Quam i{:îturDeclaralio Jurium hominis

vana sit « », quam "^
—
iliogica « huca », ut aiunt, scioutia morafis, ac proindc^ quam —
poricuiosa oducatio modorrii Status (lalHci, qni offirid ('ri^n Deuni
in prograrnmat<! soholainni irnpio ot ainhicl^T o\ prolosso snp-
prossit nomo non vidoL
', !
111" HatioiK! tandcin cognitionis, lex est citiam priijcipiiim

seu criterium ((iio jura el oiruvia dignoscuiil iir : l(^\ (Miiin est
mensura boni moralis et proiiide justi, quod est una species
boni moralis. Idco jiira el olficia sunt simul natura et co-
gnitionc.
1. rit., p. 297.
Castelein, loc. —
2. ('f. Kpistoln Benedioti XV ad snperiorotn
Mari;iiiisl,aruii), Art. A[H)i;I...S<;(l., I'.)]!.
ir> ;{. —
.lomiNAL (Jll' K ILJI-, Discatds do
M- Barthou, 12 juin 1913.
PRIMA PARS, DE JURE INniVIDUALT 403
Cor. — Proinde siint ct dicuntur jus et officum correlatway

in eo sensu quod cuilibet juri oblitratio seu officium respondet,
non in eo sensu quod neutrum habeat prioritatem in alle-
rum. Nam jus prioritatem quamdam, et officium dependen-
tiam importat nisi enim esset prioritas unius termini rela-
:
tive ad alterum, nulla obligatio proprie dicta concipi posset.
CAPUT SECUNDUM.
DE OFFICIIS HOMINIS ERGA DEUM '.
Consulto dixi de ofjiciis, nuUum enim est jus hominis

:
erga Deum. Ea autem olficia quibus Deo creatura rationahs

adstringitur, rehoionem nahiralem consliluimt. De qua tri-
plex sit paraf^raj)hus : DaReligione in se sumpta 2^ De ex-
1° ;
pressione religionis per Cultum 3° Speciatim per Orationem,

;
ARTICULUS I.
De Religione in se sumpta.
68. Quld sit religio naturalis quoad nomen et quoad rem ?
A. — Religio^ a religando, indigitat vincula seu ofTicia

quibus « obstricti Deo et rehgati sumus ' «, ut homo « ab Eo
non evagetur ^ ». —
Hic agitur de rehgione naturali, cujus
olhcia, saltem ratione modi quo manifestantur, differunt
a dogmatibus et praeceptis religionis supernaturalis.
B. — Quoad rem, rehgio sumi potest in duplici sensu :
1. Suhjective, est dispositio seu habitus, qui definitur * :
Virtus moralis, per quam exhibemus Deo cultum seu honorem

dehitum. Dicitur moralis et annumeratur inter partes justitiae.
2. Ohjective est ipsamet ofjiciorum collectio quihus crea-
tura rationalis, qua talis, erga Creatorem astringitur.
Jamvero inter ha^c olhcia, aha sunt theologica, quae directe

Deum amare alia sunt mo-
respiciun^, ut credere, sperare, ;
ralia, quae pro objecto ahquid creatum habent, ut obedire,

poenitere, et indirecte tantum Deum attingunt.
69. Utrum homo teneatur ad officia erga Deum ?
De necessitate rehgionis naturahs errores pessimi apud

liodiernos philosophos grassantur sunt enim qui saltem prac-
;
1. Farges, AoiiveUe apologetiqiip, p. 232-2G8 —

S. Augustinus, De vera relig. ;
— Suin. Tfteol.. 2a 2a;, q. 81. — ;
2. Lactantius, Instit., L. IV, c. xxvii et xxviii,

— :i. (ont. Gont., L. IIL c. c.\\\. —
4. Siim. Theol., 2a 21P, q. 81, a. 2 et4,
tice religionem quamlibet rejiciunt et nullum cultum Deo

exhibendem esse putant. Adversus eos statuitur
THESIS
HomOy î naturse sude, ad officia religionis erga Deum
necessario tenetur.
Prob. — Deus est supra modum excellens homines ab

;
Eo pendent, ut a supremo principio ; necnon ad Eum ordi-

nantur, tanquam ad finem ultimum. Deo igitur solvenda sunt
olTicia religionis : videHcet honoris, famulatus et amoris.
\P Honor, ratione excellentise nam honor debetur ahcui
:
secundum gradum Sed Deus in infinituiri

excellentiae suae.
transcendit omnia. « Unde ei debetur speciahs honor *. »
2^ Famulatus, ratione dominii quippe non solum esse, ;
verum etiam in esse perseverare et agere habemus a Deo ;
porro ubi est propria et speciahs ratio dominii, ibi sit spe-
«
ciahs et propria ratio servitutis ' ».

3^ Amor, ratione finis ultimi quum enim fmis ultimus, ;
nempe Deus, sit summum bonum, sive in se, sive relative

ad nos, in eum per amorem tendere oportet « Ad Deum, :
nostra electio hbera dirigi debet sicut in ultimum finem ^ »

Sed honor, famulatus et amor sunt officia rehgionis. Homo
igitur officia rehgionis erga Deum solvere debet.
70. Ohj. —
Dous non indigct ahquo ergo nec religione. ;
Resp. 1° Dist. ant. Deus non eget creaturis, conc. ; creatione

:
semel cflccta, ahquatenus non cgct gloria sua extrinseca, ct ideo

rehgionc, nego lianc enim non vcHc non potest.
:
2*^ lietorqueo homo indigct Doo crgo et rchgionc. Revera

: :
« Dco revcrcntiarn cxhibomus non proptcr ipsum, scd propter

nos ». In hoc cnim pcrfcctio hominis consistit « quselibct enim :
res perficitur por lioc quod subditur suo suporiori, sicut corpus
per hoc quod vivificatur ab aniiria *. » Undc optimc J. Simon :
« Diou n'on a pas bosoin, dit-on. II ost vrai, mais la perfcction

do Diou n(! nous dispensc pas do nos dovoirs... CosL mal raisonncr
ct mal faire que de chercher dans la pcrfcction do sa naturc un
pr6tcxto pour nos vices ". »
Inst. —
Ilomo impar cst ad honorem Doo roddondum secun-
dum aBqualitatem, ut importat justitia idcoquo roiigio ost iiui- :
tilis.
Resp. Dist. anl. : homo Doum honorare ncquil, ad jequalitatom
Suin. Thml.. 2a 2!0, q. 18, a. 4. —

2. Sum. The.oL, 2a 2;o, q. Sl, a. 1, ad 13 et
—
1.
a..'), ad 2. — Siim. TheuL, loc. cU., a. 1.
.'{. —
4. Sum. TheuL, 2a 2:i', q. lU,a. 7,
a. G, — a. 2.
-
— 5. J. Simon, JieL nat., p. 3G.5.

PRIMA PARS, DE JURE INDIVIDUALI 405
absolutam, conc. ad aequalitatem relativam, et « secundum

;
quamdam considerationem humanae facultatis et divinae accep-

tationis '
», nego.
ARTICULUS 11.
De expressione religionis per Cultum.

71. Quid et quotuplex sit cu/tus ?
A. —
Religio, qua Deo essentialiter adstringimur, actibus
exprimi debet actus autem illi exercitium cultus formalis
;
proprie dicti constituuiit. Si interne perficiuntur, ut cogni- —

lio aut amor, cultus est internus si externe, ope sensuum, ;
expriniunlur, ut sacrilicium aut oratio vocalis, cultus est ex-

ternus. — Praeterea, cultus in quantum est rationis applicatio
notitiae perfectionis et excellentiae divinae, vocatur theoreticus ;
quatenus est exhibitio reverentise seu famulatus Deo debiti,

nominatur practicus. —
Item, cultus exhiberi potest ab indi-
viduis vel a societate ; ideo dicitur priiâtus vel puhlicus.
B. —
Similiter hic cultus quadruphci modo infici potest, sc.
blasphemia, impietdte, superstitione et idololatria. Vel enim in-
tellectus ahquid excehentise divinse detrahit, et hoc est blasphe-
mia vel ipsa voluntas honorem Deo debitum solvere non vult,
;
quod est impietas vel cultus exhibetur modo indigno, et hoc

;
est superstitio vel cultus latriae, ncmpe soH Deo debitus, aUi
;
tribuitur, quod est idololatria.
72.Utrum cultus sit jure naturali prcescriptus ?

Multi philosophi, praesertim inter rationahstas, de cultu falsa
propugnant. Quidam enim docent honorem Deo exhiberi etiam
ab atheis, qui Dei existentiam agnoscere timent ^ Ahi vero, —
post Kantium, opinantur amorem Dei invisibihs esse prorsus
impossibilem, et inter mysticismi commenta ablegandum. —
NonnuHi autem, cultum internum admittentes, contendunt reh-
gionem externam non esse jure naturah praescriptam. Ahi —
tandem cultum pubhcum, a societate civih exhibitum, respuunt
ut hbertati societatis oppositum. Sit adversus eos
THESIS
Cultus internus, theoreticus et practicus, itemque cultus
externuSf jure naturali prasscribuntur.
Arg. gen. —
Lex naturahs praecipit ut obsequium Deo exhi-
beatur ratione dominii, quod ei competit ut primo rerum prin-
cipio '. Sed Deus est intellectus, voluntatis et corporis nostri
1. Surn. TheuL, ibid., a, 5, ad 3. — 2. Renan, Essai de murale cl de crilique, p. 66,

67 ;
— Ahrens, Cours de droit nalurel, p. III, c. I. — 3. Sum. TheoL, 2a 2a;, q. 81,
a. o.
23.
406 ETHICA SPECiALiS}
auctor et gubernator. Ergo intellectum et voluntatem Dei

notitiae et amori, corpus autem divinis laudibus, officiisque
famulatus et honoris applicari, jure naturali prsecipitur.
Arg. spec. —
l^ Cultus theoretlcus praiscribitur jure natu-
rali. —
Id enim a jure naturali prsecipitur, sinc quo Dei excel-
lentia et dominium agnosci non possent. Atqui agnosci non
possent sine cultu theoretico, id est sine apphcatione inteUcc-
tus rebus divinis quis enim Deo cultum exhiberet nisi prius
;
Deum seu Creatorem et Dominum nostrum esse crederct ?
Unde Seneca « Primus est deorum cultus deos credere deinde

: ;
reddere eis majestatem suam, reddere bonitatem ^ »

2^ Sed etiam cultus internus et practicus. Revera vohintas
sequiLur inteUectum. Cum auteni intehectus Deum apprehen-
dat ut ens supremum, summum bonum, verum et pulchrum,
voluntas illud ens amare debet quantum est amabile, ilhid
revereri et obsequio prosequi quantum meretur ®. Quse sunt
oihcia cultus interni et practici.
73. 3^ Nec minus pn^cipitur cultus externus et pri^mtus :
qui fit actibus a voluntate imperatis ; ut sunt sacrificia externa,

orationes vocales et aha simiha.
1. Probatur ex natura Dei ; quum enim Deus sit non tantum
animae, sed et corporis auctor et creator, necesse est ut « homo
Deo serviat secundum iUud totum quod ex Deo habet, id est
non soliim mente, scil etiam corpore ». '
2. IVobatur ex natura hominis turn (juia luunlni conua- ;
turale est cogitationes suas el afVectus internos signis sensibi-

hbus exprimere tum q,uia « mens hurnana indiget, ad hoc
:
(piod conjungatur Deo, sensibihum manuductione, ut eis, quasi

signis quibusdam, excitetur ad spirituales actus ». *
4" lliiic etiam inferetur necessitas cuhiis puhlici (n. 141).

Ohj. —
« Deum in spiritu et vcritate oportet adorarc " » ; crgo
oinnis cultus extcrnus est Baltem inutilis ".
Rcsp. Disl. ant. Dcum adorarc oportct in spiritu et vcritate
:
primario ct principnlitcr, conc. (^xclusivc, neô. Et vcro nonnulli ;
Ffilijîonfîri in actibns (^xtcrnia, in ritibus ct oaBrciinoniis aolum-

modo consistcre lalso sontiunt, (hnn contra religio habet (; <(
interiorcs actiis, quasi principales et per se ad religioncm perti-
1. ICpisl. /»:!. — '2. CW J. Simon, Itdif^. nnliir.. .'{63; — Sum. Theol.,

2n 2n', Nl, n. 7.
'.K), ri.
— :i. Ihid., K3, a. 12. — \>.
Sui». Thc.ul., 2n 2ic, q. 81, a. 7 ;

4.
— ff.
Conlra Cvnlih-s, I,. Hl, <•.

(|.
]I!), — i). S. Joan., IV, 24. —

G. Suni. ThcoL, 2a 2jc,
q. .s:{, .1. 7, ol)j. I.
l>mMA PARS, DE JURE INDIVIDtJALt 407
hontes cxtcriorcs vero aclus, quasi sccutidanos cl ad inlcriorcs

:
actus ordinatos ». '
Inst. —
Cultus externus superstitioni viam pandit ergo no- ;
civus est.
Resp. Dist. ant. superstitioni viam pandit ex abusu, conc.
:
;
per se, ex natura sua, nego. Homines enim rebus optimis abuti
possunt, sed cxinde nihil contra usum concludere fas est.
ARTICULUS III.
De Oratione in sensu petitionis accepta.
74. Utrum oratio sit conveniens, imo de jure naturcB ?

Gencratim orationem, quatcnus est gratiarum actio, optimam
esse fatentur. Sed —
1. Rationalistae (ducibus J.-J. Rousseau,
Kant, Saisset, Damiron et J. Simon), orationem in sensu peti-
tionis acccptam rcjiciunt ut iiiutilcm, Dei sapientiae, immuta-
bilitati ct bonitati injuriosam, hominisque dignitati oppositam -.
« Cest quand la priere contient une demande qu'il parait difficile
de la concilier avec l'immutabihte divinc car, d'un cote, on nc ;
demande que pour obtenir, et, d'un autre cote, Dieu nc change
rien a ses decrets ^ » —
2. Sunt et alii etiam inter catholicos,
V. g. Branchercau et Tanquerey qui non ratione praescriptam
'* "',
vel probabiliter tantum orationem esse volunt. Adversus eos, sit —

THESIS
Oratioy in sensu petitionis accepta, non solum maxime congruit
naturse humanae, verum etiam jure naturali praecipitur ^\
I. — Congruit. 1° In ordinatione rerum maxime convenit
ut Deus eligat ea quae sunt ad cultum sibi debitum aptissima.
Sed talis est oratio in sensu petitionis accepta nam « per ora- ;
tionem homo Deo reverentiam exibet, in quantum scilicet ei

orando se Eo indigere sicut auctore
se subjicit, et profitetur
suorum bonorum Ergo maxime congruit ex parte Dei.
».
2^ Decet hominem ad Deum prsecipue moveri per fiduciam.

Sed, quum aliquid a Deo petimus, fiducia movemur ad Eum,
ut ad patrem nostrum et benefactorem, secundum ea S. Doc-
toris « Deus nobis multa praestat ex sua liberalitale, etiam
:
non petita sed qiiod aliqua vult praestare nobis petentibus,

:
hoc est propter nostram utilitatem ut scilicet fiduciam :
1. Hum. Theol., ibid. —

2. Damiron. Cours dc [jhil. rnorale, p. 238 J. Simon, —
La Rel. riat., p. 377, 272.
—
—
3. J. Simon, ibid., p. 378. — ;
4. Prsilect. philos.,
X. in, n. 1590. 5. Synopsis. theoL, l. i, n. 178 —
Cf. Jo. a S. Thoma, Cursus.
iheoL, t. VII, p. 770
—
—
Meyer, Vallet, etc.
; 6. Sum. — ;
TheoL, 2a 2a,', q. 83,

a. 1-17 ;Contra CcnL, L. III, c. 95.
quamdam accipiamus recurrendi ad Deum, et ut recognosca-

mus Eum bonorum nostrorum auctorem K Ergocongruit.
esse )>
II. — Pr3ecipitur, Omnibus adultis inest inclinatio invinci-

ad orandum ea praesertim quae sunt necessaria necessitate
bilis
medii talis autem inclinatio lex naturae putanda est oratio

; ;
igitur jure naturali praescribitur, et circa necessaria, necessaria

est necessitate medii pro adultis.
Prob. major. —
Experientia universali constat hominea,
ubique terrarum, Numen summum precari ut det praemia
virluti, aut veniam peccatorum condonet, ut prospera et op-
portuna largiatur, mala autein avertat. In arduis auxilium
a Deo rogamus, et in periculis una voce clamamus Heu : !
Doniine, salva nos Unde merito scripsit Plutarchus « Ur-

! :
bem temphs diisque carentem, qua^ precibus.., non utatur,

nemo unquam vidit » -.
Prob. minur, — Homo enim orationi intentus est, eo quod

recte judicat se multis necessariis ad hnem egere, Deum autem
esse bonorum oinnium auctorem et largitorem « Nec in hunc :
furorem, ait Seneca, omnes mortales consensissent alloquendi

surda nuniina et inenicaces deos, iiisi nossent ihorum benehcia,
iiunc ultro oblata,nunc orantibus data magna et opportuna » •'.
Ergo cum Angelico « ad orationem indeterminate quihbet

:
tenetur ex hoc ipso quod tenetur ad bona spirituaha, sic pro-

curanda, quai nonnisi divinitus dantur »: tenetur enim ad *
finem, ergo et ad inediiiin necessarium.

75. £n objectiones rationahstarum adversus orationem.
Ohj, I, —
Uralione j)(;Linuis ut liat niiraculuni cL ordinaLio
Providontiae imniuLcLur unde, oratio esL Deo injuriosa ". « Si:
nous savions Loujours cc quc noiis faisons quand nous prions,

iious no deinanderions pas si facilemcnt dcs miraclcs ". »
Uesp. Neg, ant. Non enim [^ropLer hoc rogainus, ut divinam
rlisposilionem immuLemus, se<l nL id inq)elrenuis (juod Dcus dis-
jK)suiL j)er oraLion<;s <'sse inq^lendiim ; uL seilicet, « liomines j)OS-
Lulainlo mer«'anLur acciperc;, (juod eis omnij)otcns Deus anLe
sajeula disj)osuiL donarc ». '
(Jhj. II. - Dciis .scil ea (jiiihiis iii(li;êiiius ; aliunde liheralius
1. Sum. riiiol., 2a 2u;, Ki, a. A, a. 2, ad '.i. — 2. A(h'. Cololcn. — Dc

Hcnificiis, 1.. IV, n. 4. — (j.
-'i. In IV Scnl., disi. XV, 4, a. 1, (lUicsliuncula II l u.

(j.
l{.
—
Ila (imiics ralionalisla; v. K., Rousseau, l'ro/css. ilc foi ilu vic. snvnif. ;
—
.'). ;
Damiron, (Jniirs ilc pliil. ni.urnlc, \i. 2.'J5. 0. J. Simon, l.a llclif^. nal.. p. :{77-:{S().
— 7. Suin. TlicuL, 2n lia-, (j. H.'}, ii. 2, (;l p. 1, i\. li!!, a. S ;
—
Coni. Ccnl., L. 111,
c. !>:>.
t»hlMA PARS, DE JURE INDIVIDUALI 409
est dare aliquid iion petenti, quam dare petenti. Ideo non est
conveniens Deuni orare aut saltem oratio est prorsus inutilis.
;
Resp. Coiic. utrumque antccedens, scd nego utramque conse-

quentiam nam ex altera causa oratio est convcniens et utilissima
; :
ncnipe « ut fiduciam quamdam accipiamus rccurrendi ad Dcum

tanquam ad bonorum nostrorum auctorcm ». '
06/. ///. —
Oratio, praescrtim vocalis, cst superstitio, aut saltcm
minime congruit hominis dignitati ergo Deum orare non decet ; :
« Dieu n'a nul bcsoin d'explications sur les desirs formes au dcdans
dc nous... Ces instances font de rhomme agenouille devant Dicu
un courtisan mendiant une faveur *. »
Resp. Nego 1^^ ant. Oratio enim, nisi tantum ex abusu, non
fit magis superstitiosa, quam caetcri actus rcligionis externae. —
JSego 2""^ ant., praescrtim cum liodicrni rationalislae ipsos homincs
humiliter rogare non erubcscant ut dignitatcs impctrent. Unde —
nego conseq. nam oratio vocalis orationi internae convenienter
:
et utiliter adjungitur, sive ad excitandam interiorem devotionem,

sive quasi ad rcdditionem debiti corporis, sive ex vehementi
affectione, sccundum illud psalmi « Laetatum cst cor meum, :
et exultavit lingua mea \ »
Obj. IV. — Si decet orare, spiritualia tantum rogare oportct ;
unde materialia petere a Deo non Hcet. « Nous ne dirons pas :
Mon Dieu, fais pousser nos epis mais nous dirons Mon Dicu,
; :
donnc-moi le courage de scmer ou Console-moi de n'avoir pas

; :
recolte. Voici la vraie priere, la seule permise *. »

liesp. Dist. ant. Deum rogare debemus ut spiritualia nobis
—
:
conccdat primario et principaliter, conc. exclusive, }ieg. Dist. ;
paritcr conseq. non decet matcrialia petere primario et princi-

—
:
palitcr, conc. secundario et conditionate, neg.

; Revera « hoc
licet orarc, quod licet desidcrare ». Sed temporalia licet desi-
''
dcrarc. non quidem principahtcr, sed « in quaritum per ca vita

temporalis sustcntatur, ct in quantum nobis organice des<'rviunt
ad aclus virlutuni. Et idco pro temporalibus licet orare ». ''
CAPUT TERTIUM.
DE OFFICIIS HOMINIS ERGA SEIPSUM.
76. Utrum
et quatenus homo habeat officia erga seipsum ?
A. —
Sunt qui ollicia honiinis erga seipsuin negant, v. g.,
Haulain post Thoinasium et Kantium, sive quod homo obli-
'
1. Sum.Theol., 2a 2ae, q. 83, a. 12. —

2. J. Simon, La liel. txU., p. ;jS2-383.
— 3. Ts. XV,y. —
4. J. Simon, La Rel. nat., p. 381-382. 5. S. Augustinus, ad—
Juub. Eiiinl., 130, c. xiii. —
Suru. TheuL, 2a 2a;, q. 83, a. G Aristoteles, —
1 Elh., c. VIII. — (j,
7. Philusophie morale, vol. II, ch. IV, § .jb.

;
410 fifHICA St>fiCtALI^
gationem sibi imponere non valet, sive quod terminns actionis

suae esse nequit.tHaec autem est qua^stio meri nominis nam :
— 1. Homo, cum adimplet officia erga seipsum, servat jura

^'
Dei in seipso, sicque non est horum principium, sed terminus.

— 2. Nec terminus est ultimus, sed secundum quid sicut :
enim res inferiores ad bonum hominis, ita et homines ad

gloriam Dei ordinantur.
Quapropter haec officia non sunt juridica seu justitise haec ;
enim veram alteritatem et in9e(|liaUtatem postulant sed sunt ;
moraha seu charitatis, et sub hac formula continentur « A- :
more ordinato teipsum dihge. »

B. —
Revera omne ens pondere suae naturae, bonum pro-
prium amat bruta quidem necessario bonum suum verum
; ;
homo autem Hbere, modo veruni, niodo etiam apparens bo-

num, Porro quae Hbertate carent, legi subjiciuntur, non sese
subjiciunt quae vero sunt Hbera, legi sese subjiciunt, non sub-
;
jiciuntur. Ergo legibus et officiis subjacet homo, quibus diri-

gatur ad actiones suae naturae convenientes.
Jamvero homini triplex incumbit olFicium, siquidem ani-
mam perficerey corpus menti suhordinare^ compositum huma-
num consenâre homo tenetur. Unde triplex sit articulus.
ARTICULUS I.
De Perfectione animde.
Haec perfectio pendet ab intellectu et {ôluntate. Unde

Utrum sint hominis officia erga suum intellectum ?
77.
Negant fauLorcs, ut aiuiit, Hber;je cogitationis, hoc innixi
HberaHsmi principio « La Hbertc consiste a pouvoir faire
:
tout ce ([ui nc nuit pas a autrui » nemini autem nocet (jui

'
;
cogitat sivc verum, sive falsum. Scd contra sit
TIIESIS
Libertas absoLuta cogUationis falsa est et perniciosa.
l. Falsa rst, nam — 1. falso innititur fundamento : ({ui ciiim

errori adh<eret, veritati injuriam facit ; sic, ut afleratur excin-
pium, qui cogitat Deum non aliorum hominum
esse, juribus
(juidein rion nocct, Deo taniciiinjuriam irrogat. —
2. Subs'ertit
intellectum. licvera, unacjuaeque facultas proprium liabct

1. DidaraUun dcs droils de Vhomine, uu. 17bU.
1>1U.MA PAKS, Di: JUKE INDIVIDUALI 411
objectum cujus possessione perficitur, cujus contrarietate

(le[)ravahir. Porro ohjecturu intellectus est vcruin, cui oppo-
nitur error. Ergo a veritale discedere ct crrorein ainplecti,
inlellectui perversio ct iicfas cst.
II. Perniciosa est. Nain hoino, errorcni accipicndo, non
intellectui tantum nocet, sed et voluntati, ({uae sequitur lumen
intellectus porro a voluntate pendet tota vitae moralitas
ergo. — ;
Quiiiimo natura jubet ut a «^ravi periculo errandi

•
;
abslineamus. Quaproptcr illicita est libertas qua)cuin([iie

audiendi vel legendi ad errorein amplectenduin di-
; nec jiis
recte quis habet jus eniin errandi nulkim est '.

:
Nec dicas singulos cives habere jus ad errorem. Nam —

tolerantia Status erga multos errores (n. 131) cum protectione
juris cujusque ad errorem confundi non potest.
Hinc corruit fundamentum liberalismi absoluti'-. Quaproptor,

non Hcet intellectui quaBcumque vokierit cogitare .1. Circa —
omnia omnino secus versaretur in scepticismum 2. Circa —
ea quae Deus revelavit
:
secus incideret in rationahsmum

:
;
;
—
3. Circa ea quse auctoritate infalhbih non defmiuntur, sed dog-
matibus sunt connexa secus non recederet a semi-hberahsmo
—
:
;
4. Circa muUa quse immochata evidentia non gaudent, sed

ratiocinio certo probantur secus non reccdcret ab indiffercn-
:
tismo intcllectuali, nec haberet veritatis sincerum amorem '\
Qucenam ergo homini scientia esse debeat ?

78.
L Una est de priecepto. A. Homo, quicumque sit, suum —
iiiteUectum suilicienter perficere debet ut ad finem ultinium,
actiones suas jure componendo, attingere possit. Videlicet,
ornare se debet sapientia, prudentia Sapientiay
scientia,
—
:
quae « intendit aeternis conspiciendis et consulendis * » ;
Scientia sive Dei, sive suiipsius, sive aliorum hominum, ut

exinde sua jura et officia cognoscat Prudentia, qua de ;
—
rebus humanis recte judicetur, in ordine ad comparationem
seternorum (n. 59).
B. — Prseterea, cuilibet inest obligatio scientiam requisi-
tam adipiscendi, ut munus quo fungitur, rite impleat. Homo
enim vitam in concreto ducit, et specialibus obligationibus
sui status obstrictus remanet. Ad hoc autem requiritur com'
2. Cf. Canet, La libertS de conscience. — 2. Gerard, Essai sur les vrais prin^
cipes. —3. Vander Aa, Elhica, p. 74. — 4. Suni. Theol., la 2ae, q. 6G, u. 5, etc.
petens scientia, imo eminentior in iis, qui ratione status et

muneris sui, aliis praeesse debent.
II. non praecipiuntur, sed tamen sunt de consilio.
Caetera
1. Non prdecipiuntur, unde necessitas discendi litteras hu-
manas, quam enixe propugnant, imo et obligatio frequen-

tandi scholas primarias, nuUo jure naturali prsecipitur nam, ;
omnia quse in hujusmodi schoHs addiscuntur, ad fmem ho-

minis vel boni civis absolute non requiruntur, imo semper
et pro omnibus forsitan non expediunt (n. 127).
2. Sunt tamen de consilio quisquis enim invitatur ad scieii-
:
tiam altiorem, sicut ad majorem perfectionem. Unde J.-J.

Rousseau, vir aliunde paradoxis suis famosus, perperam as-
serit scientiarum et artium culturam esse prorsus inutilem
ad vitam emendandam, imo tah cultura bonos mores depra-
vari. « J'ose presque assurer que Fetat de reflexion est un
etat contre nature, et que rhomme qui medite est un animal
deprave Sed contra scientia et artes per se sunt optima^,
'. ))
hcet homines iis abuti possint, nec ipsa Ecclesia « commoda

ab iis ad hominum vitam dimaiiantia aut ignorat aut des-
picit ^ )).
79.Utrum sint hominis officia erga suam voluntaiem ?
Negant aiiiatores, ut aiiint, hhertatis conscientia). llaec

porro definitur « systema eorum qui asserunt hominibus
inesse jus agendi ca quae magis placent sive erga seip- )),
sum, sive erga Deum in iis quse religionem spectant, sive erga
alios, inodo tamen nihil agatur contra jus aUenum. Hiiic
axiorna « Age quod vis, sed nemini vim inferas.
: ))
Sed contra, tenetur voluntas bonum ratione recta propo-

sitiim, constantcr prosequi. Unde sit
THESIS
Lihertas conscientise, in sensu recentiorum accepta, est
falsa et perniciosa ^
JJixi : iii sensu rccentiorum ; nam si recta est conscientia

et conformis rationi, iibcrtas conscicntia; est jus naturale.
I. — Falsa est. Nam illud systema falsuin est quod jus veri-
1. Disc. sur Voriginc de Vin/!f;alil6 dcs hommes ; Si lc rdlablisscmcnt dcs sciences et

des arts a ronlribue a ipurer les mdurs. —
2. Concilium Valicununi, de Fide, cap.
IV (•{. Denzinger, n. 1799.
;
—
3. Cf. Canet, La libcrli dc conscicncc.
PRIMA PARS, nr .TURr, INniVIDUALI 413
tatls evertit,conscientiam individuam legi aeternae substitiiit,

licentiam pro libertate habet, et nonnisi nomine differt a Morali
quam vocant ». Atqui talis est libertas cons-
« independentem
cientiae, in sensu recentiorum accepta tunc enim nuUum esset :
discrimen inter jus veritatis et jus erroris jam conscien- ;

—
tia non esset applicatio legis aeternae, sed ipsa fieret lex uni-
versalis actionum nostrarum
et indefectibilis simillter^ ;
—
libertas quae extenderetur ad haec omnia quae juribus aliorum
non sunt opposita, esset mera hcentia et Deo prorsus inju-
riosa ;
—
tandemque si hceret cogitare, scribere et docere om-
nia quae lubent, jam homo non penderet a Deo, sed esset ipse
sibi lex unica et suprema. Ergo hbertas conscientiac in se suis-
que principiis falsa est,
II. —
Perniciosa est. Viam enim pandit falsis hbertatibus
preli, doctrinae et cultuum, et effrenatae licentiae (n. 86).
Sint igitur voluntati sua regula recta, ratio sc. et lex aeterna ;
suum objectum, nempe bonum ratione propositum suae vir- ;
tutes, i. e., quae tenent medium inter utrumque excessum.
80. Qusenam voluntati ratio proecipiat aut consulat ?

A. — Deum super omnia, seipsum in ordine ad
Prsecipit
Deum homines sicut seipsum diligere. Hinc axioma
et alios :
« Dilige teipsum amore ordinato. » Dilige teipsum, tum —

quia amor quo homines seipsos diligunt, merito putatur lex
naturae constans et universalis, tum quia Deus hominem dili-
git debemus autem vehe et amare quod Deus vult et amat ^
:
— Dilige amore ordinato nam homo servare debet ordinem

;
a sapientia Dei et rerum essentia statutum sed Deus seipsum ;
super omnia et hominem in ordine ad seipsum diligit homo ;
igitur Deum super omnia ut summum bonum, seipsum autem

et alios homines in ordine ad Deum diligere debet.
Hunc porro ordinem subvertit triplex amor 1. Mysticismus :
exaggeratus, qui inconsiderate dicit nihil nisi solum Deum esse

amandum —
2. Egoismus Fichtei et rationahstarum quorum
;
est regula « Dihge teipsum super omnia, et omnia in ordine

—
:
ad teipsum » 3. Altruismus (A. Comte) cujus axioma sic

;
sonat « Dihge humanitatem super omnia et omnia in ordine

:
ad humanitatem - ».
B. — Praeter prsecepta, ratio multa consilia voluntati offert.
1. Sum. TheoL, 2a 2se, q. 25, a. 4, 5, 7, 8, etc. —

Farges, La Liberte et le DevoiTf
p. 246-251. — ;
2. Egoismus dicitur quoque « philautia » et « autolatria ». De

altruisino, cf. Aug. Comte, Relig. de Vav.
Absit autem ut haec prorsus negligantur, tum quia porfectioni —

hominis maxime prosunt —
tum quia, his ex professo ncglectis,
'
;
statim in foribus peccatum aderit -.
ARTICULUS 11.
De Corporis suhjectione.
81. Quatenus potent/cB inferiores rationi subjiciantur ?
I. Tenetur homo potentias inferiores rationi et voluntali
subordinare. Revera ordo rerum postulat ut media ad finem
subordinentur porro facultates inferiores non sunt propter se,
;
sed propter aliud, tanquam media ad finem, ut patet per-

currenti per singula ergo, juxta ordinem Providentiae, ra-
;
tioni et voluntati subordinari et opitulari debent secus, id ;
quod in nobis est inferius et deterius, facultatibus superioribus

et altioris ordinis non obediret.
Crassus est igitur et prohibitus a natura sensismus hodiernorum,
quem Stendhal, Taine et alii propugnant. Nam, juxta eos, organa
corporis nata sunt ut scnsibiHtati unice deserviant item motus —
eorum ab bonum sensibile ut ad fmem ultimum ordinantur
;
;
—
corpus propter se perfici dobct, sicut et sensatio propter se quae-
ritur.
n. OfTicia hominis erga motus et actiones corporales sunt

negatiâ vel positiiâ.
Primo quidem fugere debemus quidquid rationi opponitur,
ut sunt ebrietas et alcooHsmus, otiositas, immodestia, excessus
in ornatu, ludi scenici, choreae, libri amatorii, aut alia simiHa
quae fomitem concupisccntiae accendunt, mentem hebetant,
enervantque voluntatem. Hoc practice praesertim per fortitudi-
nem et temperantiam obtinetur quarum ope appetitum con- ;
cupiscibilem et irascibilem ordinarc, regere et frajnare Hcet.

Secundo autcm corpori pra^staro oportet ea qua^ sunt ilH
ad nutrimentum, sive ad ornatum' debitum et ho-
utilia, sive
nestum, atteuta personae convenientia. Ad nutrimentum et —
valctudinem sccua enlm brevi incptum fieret ad obeuiula sui
:
slatus ofHcia. —
Ad ornatum de])itum, nam pars hominis
corporea animaj unitur et nobile quoddam prae se fcrt, quod
ridiculum vel abjectum reddere non Hcet.
82. Utrum etiam liceat moderata corporis castigatio ?
Negant protestantcs ct omnes carnis sua; amatorcs. Scd con-
1. (^f. JJe la Fonrialion dv Ui volonlr, iii Ilrviir <lr filiihis. («mM. 1!(()1). - ;i. îiui,
Theol., la 2u', q. 108, a. ''i, c.
tra licet, virtutis causa, prudenti et amica castigatione corpus

emeiidare, ut rationis imperio facilius obtemperet.
A. — Suadetur. — \P E contrario : nam hujusmodi auste-
ritates, v. g., jejunia, vigiliae..., corporis sanitati non parum
prosunt, nec profecto tam nocent quam gula, ebrietas, luxuria,
mollities. —
2° A pari licet corpori non parva imponere
:
incommoda, ratione sive studii, sive negotiorum, sive muneris

obeundi ergo multo magis ad profectum animse, et virtutis
;
causa. —
3° Denique sensu communi hominum, qui afflictio-
nes corporeas sive ad expiationem, sive ad Numen supremum
placandum, sive aham ob causam, sponte sua assumpserunt.
B. —
Probatur homo potest ehgere quod est magis aptum
:
ad fmem ultimum attingendum. Porro austeritas vitae, cum

prudenti castigatione corporis, optimum est medium ad frse-
nandam et domandam carnem, ad pcenitentiam agendam,
irao ad amorem Dei et hominum accendendum in cordibus
nostris. Ergo tahs austeritas Hcet et valde commendatur.
Dixi prudenti castigatione, quae scihcet non in morbum corpus
:
dejiciat, nec rationis exercitium impediat. Unde, hcet raro sit

timendus ea de re excessus, ahquis tamen, fatente S. Thoma,
nimia castigatione, saltem matcriahter, peccare potest.
ARTICULUS III.
De conservatione Compositi humani.
83. Utrum homo teneatur vitam suam conservare ?
lâliouahsta) hodierni, post veteres stoicos, putant hciliim,

vel etiam obligatorium, iino heroica? virtutis esse suicidium,
si quando certis in adjunctis patretur, v. g., ad vitandam
calamitatem, infamiam. Sed contra sit
THESIS
Suicidium jure naturali prohibetur.
Prob. — Suicidium est actus hominis, qui sciens et volciis,
nequaquam jubente Deo, directe sibi vitam arripit : uiide dif-
fert a teraeritate vel fortitudine qua quis se exponit indirecte
periculo mortis, ut miles in beUo. — Hoc autem in sensu
acceptum, suicidium, naturce hominis, bono societatis ct juri
divino oinnino contradicit.
Constat 1"'". Nain noUe vivere, est aclus contra inchnatio-
;
nem naturalem hominis et omnium viventium, ac proinde

contra charitatem, qua quilibet homo debet seipsum diHgere ^
Constat 2""^. Homo enim qui seipsum occidit, juri socie-
tatis nocet, quia ei subtrahit membrum, et cseteris praebet
exemplum quod bono societatis, experientia teste, pessimum
detrimentum affert -.
Constat 3""^. Ex ordinatione Sapientiae et Provideritiae

Dei, « ad solum Deum pertinet judicium vitse et mortis ^
)>
ac proinde, qui judicio suo se ipsum vita privat, ab ordina-

tione Dei se subtrahit. « Admettre le suicide, c'est admettre
que tout homme peut, quand il lui plait, echapper au devoir,
et soumettre la loi morale a Tarbitraire des individus \ »
84. Hinc objeciionibus in favorem suicidii.

fit satis
06/. /. — Juxta Stoicos vctcros

ct Dominam dc Stacl, sapienter
et jortiter agit, qui seipsum ab hujus vitae angustiis morte gene-
rosa Hberat unde suicidium hcitum, imo laude dignum cst ".
;
Resp. Nego l"rn antecedens. Qui sc occidit, non cst sapicns,

sod insanus, nam, ut cfTugiat malum minus, id est, malum hujus
vit», tctcrrimum ehgit, sinc ulhi spe vita3 fohcioris ".
Ncgo 2"™ antccedens qui scipsum occidit noii csL iorlis, scd:
ignaiûs dolores enim quibus prcmitur tolcrare non valct, ct

;
ofTicium suum ut nimis grave derehnquit \

Inst. 1". —
Homo nimiis miscriis vitae adscribi noquit « La :
mort est le rcmede unique du desespoir c'est ah)rs qu'un fcr :
cst le seul ami, le seul consolateur qui reste au mallicuroux ". »

Resp. Nego ant. hoc cnim nititur in lalso supposito quod linis
;
vitae sit bcatitudinis fruitio in torra. « L'hommc n'est pas obh'g6

d'ctro heurcux, mais ii ost obiige dc faire son dcvoir. »
Inst. 2". —
De facto suicidium nunquam est liberum, crgo vana
discussio. « Clicz les Anglais, ccux qui se tuont sont quaiifies
dc liiiiatiquos leur maiadie ne parait pas pius Ijiamablc quc lc
;
transport au cerveau » •'.
Rosp. Dist. ant. Non cst libcrum aliquotics, conc, v. g., si ((uis
seipsum occidat in amentia et rationis usu carens numquam
est liberum, nego. —
CaBtorum, rcs in tiu;si nostra considoratur
;
objcctive, non subjoctivo, ctiamsi non adsit peccatum formaie.
1. Sum. TheoL, 2a 2ac, q. 64, a. 5. —

2. Aristoieles, V Eth., cap. iiU. Sum. —
TheoL, 2a 5
2«', q. 04, a. —
Guillon, Enlrcl. siir le suiride Dumas, Trai.16 du — ;
suicidc — Deuter., xxxii, 39.

;
—
4. Fonsegrive, Elemenls, II, p. 4G5,
;
—
\ :i.
5. Diogenes Laert., lil). VI Dc niorte Zenonis —

D" de Sta61, Dc Vinfluenee dcs
passions — Cf. lUflexions sur lc suicide
:
—;
Etudes, tom. 73, p. 464. —

;
6. Sum. TheoL, 2a 2n\ q. 64, a. 5,ad —

7. Sum. TheoL, ibid., ad 5
.'{.
;
Aristoteles, —
III Elh., c. VIII —
S. Augustinus, Dt- civ. Dei, c. xxii, 8. li.a Aiirlor lihri mi — ;
1.it(iliis Systenia natune

;
—
J.-J. Rousseau, I.etirc d M. de \ oltaire, (M ISouvrlle
Jlrlolse.
:
— '.}.
;
IVIontesquieu, IJsjtril drs Lois. L. XIV, c. 12,

PRTMA PABS, DE JURE INDIVIDUALI 417
06/. II. — Juxta eosdem (Montesquieu, Rousscau) vita est

donum ergo potest repudiari sine injuria, nccnon sine detrimento
:
creationis « Croyez-vous que mon corps devenu un epi de ble,

:
un ver, un gazon, soit change en un ouvrage moins digne de la

Providence ? * »
Resp. Dist. vita est donum, cujus usus est in homino,

ant.
—
:
conc. dispositio, nego.

; Dist. cons. potest repudiari sine injuria ;
erga Deum et societatem, nego sine injuria erga se, conc, nam ;
volenti non fit injuria. Est tamen contra charitatem qua unus-
quisque seipsum diligere debet ^.
CAPUT QUARTUM.
DE OFFICIIS HOMINIS ERGA ALIOS.
erga alios homines ?

85. Quotuplicis generis officia sint
Tot sunt hujusmodi quot jura alii hoinines habent.
olHcia,
Ilaec autem vel sunt imperfecta et non stricta, vel perfecta et
stricta prioribus respondent officia charitatisy posterioribus
:
autem olTicia justitia'..

A. — Officia charitatis omnibus hominibus dehentur, juxla
])r8eceptum : « Diliges proximum sicut te ipsum » Nam''.
omnes similes sumus natura, origine, fine ultimo et paterni-

tate divina, tanquam fratres ejusdem familiae. Nec excipias
inimicos et peccatores, nam charitatis debitum non fundatur
in merito cujusque, sed in natura; nec a fortiori pauperes et
miseros, ut volunt Niestche et evolutionistse. Attamen —
charitas ordinari debet incipiendo a parentibus et cognatis,
cum omnes homines aquali intensitate amoris prosequi non
teneamur. —
E sincera autem charitate tria sponte defluunt
officia benevolentiae, humanitatis et beneficientiae
: prima :
proximo optat bonum secunda

exhibet officia innoxiae
; ei
utililatis « iis utilia qui accipiunt, danti non molesta ^ » ;
tertia ei largitur ex temporalibus bonis, v. g., pauperi elee-

mosynam.
B. — debentur ad aequalitatem strictam, et
Officia justitiae
vi coactiva exigipossunt '.De his plura sunt fusius evolvenda :
l^ circa bona Interna 2° circa hona Externa proximi. ;
1. Montesquieu, Lettres persanes. —

2. Sum. Theol., 2a 2<t, q. G4, a. 5, ad 1.
— 3. S. Thomas, Comm.
in Episl. ad liom., c. 13, 1, 2. —
4. TuUius, de Offic, 1.
16. — 5. Cf. Veermesch, Qu.rsliones de Juslilia.
418 ETHICA SPECIAHS
ARTICULUS I.
De Officiis circa hona proximi Interna.
Homo jus habet ad animam, ad corpus et ad suam persona-

litatem ; inde triplex fons officiorum.
86. Quaenam sint officia circa animam proximi ?
Animae duplex est jus nam intellectus ad verum, voluntas
:
ad bonum jus, et quidem aliquando strictum, possident. Qua-

propter mendacium seu locutio contra mentem, itemque scan-
dalum, seu id quod praebet alteri occasionem ruinae spiri-
tualis, non solum charitati opponuntur, sed utrumque saepius
juribus proximi nocet, proindeque ex aUo capite ilHcitum est. .
Ex his principiis haud aegre deducitur sequens

THESIS
Falsus est liberalismus, siiê lihertatem preli, siiê lihertatem
doctrinse, sive lihertatem cultuum propugnet.
Prohatur : nam hujusmodi absolutae libertates carent fiiii-
damento et pernicioScC sunt in suis consectariis.

l^ Carent fundamento. Qui enim absohita hberlale gaudet
cogitandi, etiam in iis quae pertinent ad rehgionem, hic etiam
et hic solus cogitationes suas scriptis et verbis hbere manifes-
tare, hbereque cultum quemhbet Numini solvere potest. Sed
falsa3 sunt omnino, ut probavimus (n. 77-79), hbertas cogita-
tionis et conscientiae. Ergo falsa etiam ha)c tria aha, ut aiunt,
libertatis attributa.
11° PerniciosiB sunt in suis consectariis. IIoc enim pernicio-
suni csl, <piod rationcni popiilonini corMMiinpil, morcs pcs-
sumdat, indiirerentismi pestcm propagal, ct socictates indivi-
duaque propehit ad atheismum practicum. Atqui tahs est tri-
*
piex hbcrtas, in scnsu recentiorum habita ergo perniciosa ;
Confirmalur ex ipsainot adv<!rsari()rum conlcssionc qui suuin

ctiain habent indicem hbrorum prohibitorum, et qui cortis in
adjunctis, v. g., temporc bclii, toti sunt in rcfraDnanda libertatc
prcji censuris saepc arbitrariis. Ergo non datur lihcrtas sinc liniilc
et intangihihs.
87. Quaenam corpus proximi ?

sint officia circa
Unicuiquc strictum oilicium incumbit conscrvandi vitam suam
1. Cf. Syllabus, prnji. 45, 70; Plus IX,— I,ill. Apnst. Mnltiplicrs inter —
Allocut. Maxuna quidcin Nunquain /ure
; ;
— Mgr
;
Freppel, Discours, 1880. 1881.

et integrilatem membrorum ersô nemini licet utramque in proxi-

mo tollere pcr miitilalionem et homicidiiim.
;
Q\iaBritur autem —
utrum in aggressione injusta vini vi rcpcllerf^ licoat, otiam usquc
ad nccem aggrcssoris ; negant quidam cum Alirens ', contra quos
sit
THESIS
Aggressionem injustam seu iîm pi repellere licet,
etiam usque ad necem ijnâsoris, modo id fiat
cum moderamine inculpatac tutelce.
Prob. — 1°
Ex natura ipsius aggressionis. Aggressor de quo —
hic agitur, non auctoritate publica, sed proprio motu irruit in
hominem ut illi vim injustam et etiam mortem inferat. Atqui
licili:m est unicuique bonum suum defendere et vim injuste illa-
tam vi repellere, etiam usque ad necem invasoris, si secus vita
propria servari nequeat nisi enim illud liceret, homo in quibus-
:
dam augustiis constitutus vitam propriam a morte injusta eripere

non posset quod rectae rationi et consensioni populorum evi-
;
dentissime contradicit. Ergo invasorem repellere licet usque ad

necem.
2° Ex conditionihus requisitis. Vim vi repellere « cum mo- —
deramine inculpatse tutelx » plura requirit, nam, juxta Innocen-
tium III, necesse est —
1. ut adhibeatur defensio non ad su-
—
:
mendam vindictam, sed ad propulsandam injuriam 2. ut ;
invasus non utatur majori violentia, quam opus est ad avcrten-

dam mortem injustam — 3. ut vera vis actu inferatur
;
-
4. ut —
;
malum quod avertere volumus superet aut saltem adaequet ma-

lum, quod ex defensione nostra sequitur 5. denique, ut ;
—
invasus non intendat mortem invasoris, sed solum suam defen-
sionem. Sed, his servatis, defensio nihil habet injusti, nihil inho-
nesti :nam, ut advcrtit S. Thomas « Actus hujusmodi, ex hoc :
quod intenditur conservatio propriaB vitae, non habet rationem

iUiciti, cum hoc sit cuilibet naturale quod se conservet in esse,
quantum potest ^. » Unde, Hcitum est, etsi forsan aliquando non
expediat, vitam propriam servare, etiam occisione aggressoris.
88. Quaenam sint officia erga personam proximi ?
Homo
jus habet ad honorem et bonam famam cujus enim :
unusquisque curam habere tenetur, juxta illud « curam habe :
de bono nomine ». Quapropter, juxta omnes, jurenaturali

'
prohibentur, sive contumelia, qua laeditur honor, sive judi-

cium temerarium quo quis apud se, detractio et calumnia quibus
apud alios laedit bonam famam proximi.
1. Cours de droil nat., § 53. — 2, Sum. Theol., 2a 2se, q. 64, a. 7. — .3, Eccli,»
?tJ-I.|J5.
His in tuto positis, quaeritur an ad honorem defendendum

vel reparandum, duellum sit licitum. Mordicus alTirmant multi
recentes, contra quos sit
THESIS
Certamen prwatum seu duellum jure naturali prohibetur.
Prob. —
Duellum est certamen particulare duorum vel
plurium, qui, designatis antea testibus, armis et circumstan-
tiis loci et temporis, ex privata causa et autoritate, honorem
resarcire, ut autumant, aut vindictam sumere praesumunt.

Sed hujusmodi certamen in se, in principio, in moti<>>o et in f.ne
est omnino ilHcitum. Ero;o etiam duellum.
\P Est in se illicitum ; nam cuilibetincumbit ofTicium vitam
propriam servandi sed in ; privato certamine vita pugnan-
tium imminenti periculo exponitur, nedum sevetur.
2° Falso nititur principio certans enim in duello supponit ;
quod sibi Hceat vindictam auctoritate privata sumere hoc ;
autem fieri non potest, quia nemo constituitur judex in pro-

pria causa.
3° InsulTicienti nititur motivo, in eo sc. : « Honor est bo-
num hominis supremum, quod etiam vitae anteponere debe-
mus. Porro hoc est falsum « Entre la valeur de ce qu'on
)) :
appelle rhoimeur, et qui est loin d'etre le bon renom de la

vertu, et la valeur d'une vie humaine, il y a une extreme dispro-
portion '. ))
i^ Denique finem intentum assequi non potest, nam duel-

4°
lum non est medium quo honor resarciri "valeat. Revera, sive
reus, sive innocens vincat, nihil inde sequitur, nisi tantum-
modo ipsum esse adversario peritiorem, aut feliciorem. Sic
autem honor minime resarcitur secus enim « jus vahdioris ;
))
uti vocant, tanquam lex admittendum esset ^

06/. —ofTcrre est quandoque unicum mcdium nd
Duollum
vindictam sumendam orgo legilimum ost.
legitirnc :
Resp. Nego ant. Undc ipsg J.-J. Rousscau « Gardez-vous :
dc confondro le nom sacrc de riionncur avcc ce prejuge ferocc

(juirrict toulcs 1(!S vortus a la pointo (rune 6p6o ot n'ost propre
qu'u fairo do hravos sc(jlerats. Jui quoi consiste cc pr6jug6 ? Daus
Topinion la plus extravagantc, qu'on n'a jamais tort avcc un
hornmo, pourvu qu'on le tuc. »
1. Fonsegrive, IJIiUnerUs, 11, p. 475. — 2. Gerdil, 'l'ntilr fh:s coinlKits sinfiulirrs

— Surn. Thcol., 2a 2il', (|. 05, n. H, .ul ;t.
;
PBIMA PARS, DE JURE INDIVIDUALI 421
Inst. —
Qui duellum oblatum recusat, deprimitur etiam apud
scmetipsum. Ergo duellum oblatum recusari nequit.
Resp. Dist. aiit. qui duellum oblatum recusat, deprimitur
:
apud eos qui de hoiiore et virtute sentiunt falsa, conc. apud ;
eos, qui de honorc ac virtute sava mente judicant, nego. Nam,

ut dictum est supra, maxima laudc dignus est qui odio vindictaB
caeterisquc cupiditalibus non indulget, sed desidcria cordis, in-
terna et occulta, refraenat. Quippe, ut dicit ipsc Cousin « Les :
plus grandes, les phis difficiles vcrtus, ne se rapportent point

directement aux autres ; elles s'exercent en nous et sur nous '. »
ARTICULUS IL
De Officiis circa bona proximi Externa.
Dicemus tantum 1*^ De Jure Proprietatis ;

2° De negatione
illius juris seu de Socialismo aut Collectiiîsmo ;
3*^ De variis
Modis acquirendi proprietatem.
§ I. De Jure Proprietatis ^
89.Quid generatim de notione et origine proprietatis ?

A. —
Proprietas definiri potest jus in re et in fructibus : rei,
quoad usum et dispositionem, in proprium commodum et cum

exclusione aliorum. —
non tantum ad rem (n. 64),
Est jus in re,
— et in fructibus rei, dominonam quoadres fructificat ;
—
usum et simul dispositionem, nam jus utendi tantum dicitur
usufructus, jus disponendi tantum nuda proprietas in ;
—
proprium commodumy unde tutores sunt administratores,
non proprietarii ; —
cum exclusione aliorum, secus res non
esset propria, sed communis, v. g., aer, oceanus.
B. — Origo '. Divitiarum seu bonorum externorum causse effi-
cientes duffi sunt, saltem primarise : lahor et natura. Labor quidem
humanus res naturales fecundat et mirum in modum transmutat,
ut apparet in rebus agriculturae et industriae. Attamen labor non
1. Cousin, Premiers essais. Du bien. —

2. Leo XIII, Encycl. Quod apostolici
muneris (28 dec. 1878) Rerum novarum
(15 niai 1891) Commentaire de Mgr —
Doutreloux, La question ouvriire
;
—
Cf. hlotu proprio Pii X, 18 dec. 1903 La
;
—
;
theorie thomiste de la propriete, in Bevue neoscolastique, janv. 1897 ; Liberatore, — ;
Principes d'economie polilique itrad. Sacy)

— — —
A. Olt, Traite d'iconomie politique ;
:
P^rin, Premiers principes d'economie politique A. Antoine, Cours d'economie

sociale ;
—
P. Godts, Scopuli vitandi... de conditione opificum
;
Cf. Ephe- ;
—
merides, La Rejorme sociale, la Science saciale, et H. Joly, Bihliothique d'economie
'politique ;
— Cf. Louis Durand, Rai)port aii Congres de Sarlat, 1912 ;
—
Gaudeau. ylutour du M
odernisme social cf. Hevue la Foi catholique, an. 1912;
— Castelein, Leon XIII et la question sociale. 3.
;
—
Liberatore, Principes,
L. I, c. 2. 24
422 fiTttlCA SPECIALIS
est sola divitiarum causa, ut patet contra socialisLas (i;. 96), Uii-
tura onirn multas affert nec sola causa valoris seu prelii horum
;
bonorum, nam prctium rei non tantum labori impenso propor-

tionatur, sed etiam utilitati intrinsecaB rei. Sic, v, g., bonum vinum
et malum non sunt aBqualis pretii, etiamsi agricolse labor pro utro-
que producendo supponatur aequalis.
Dixi : saltein priniarix. Nam bonum, natura el labore jam
productum, usum et consumptionem destinari, sed
potest non ad
ad novam bonorum productionem. Tunc fit tertia causa pro-
ductionis, et dicitur capitale v. g., suppeditat materiam primam,
;
inslrumenta lahoris, ct machinas qua3 hiboris fccunditat(>ni ccn-

tuplicant, elc. llinc patet « capitale » non esse tantum iructum
hiboris accumulatum, « du tra^âil condense », ut aiunt, sed ex
conjunctione naturae simid et laboris oriri, et esse quid mixLum
seu utriusque particeps.
Utrum jus proprietatis in bona naturse sit legitimum ?
90. '
Aliquam societaiem bona iii coniinuni possidere posse non

neganms sed hic aoitnr de individuis.
: Praeterea de jure —
cujus({ne hominis in jructus lahoris sui, nulla est conLroversia,
nam liomo est dominus ingenii sui suorumque membrorum,
ac proifide eHectuum sua? activitatis, juxta axioma efiectus :
causa' tribuitur. — De jure autcm in res riaturx, ac coiise-

(jnenlcr iu capilale, major cst diniciillas ; iiude
THESIS
Jus /)r(>i)ri('l(ilis in liona udturie tcîtiniuni est et tuUurule.
Proh. - - Jlhid jiis cst leîtimuin et nalurale quod fundatur

in nalura rerum, hominis, familiai, imo et societatis. Atqui
tale est jus pro|)riclatis. J^rô lesjitimum est et naturale.
Prol). niinor per partes. — 1° Kx ordine Proîdentioi res infe-
riores ad subveniendum necessitatibus singulorum hominum
urdinantur, et ideo fere omnes creatae sunt aptse ad occupa-
tionein (susce[)tibles (J'appropriation), (juia originarie sunL in
cornmunitate negativa, ut aiunt, non positiva'^. Ergo naturaJis
csl ('ariim(l(un occiipalio (n. IKi) ct icJeo pnvala propri(^las.
2" Talis csl naliira /lotninis, uL ])r()le^(Midam Jialxâl el vilam
cl lihcilaleiii siiani, id csl lihciiim activitatis siue excrciliiim.
J*«)ri<) non salvanliir \il;i el lilicilas indiviihii sinc propri(!lalc
etiam individiiali niiillarum icruni. Kr<4<) naturahs est pio-

- - Qiiare sponle sua occupat (piiihpiid ipsi in nalura
j)riclas.
—
— — Garriguet,
Lo Play. Itrfonnr
'
1. Liberatore. ihiit. nitcialf, liv. II llrvdc llinmislr, jiii.
181).'}, |). liHl, i-|r. ;
;
(;r. Lr
;
Jlrînic de lu inoiiriclo, tllOS. —

li. Vander
1
Aa, i>iuii. iKi,

PRIMA PARS, DI^ JTRE INDIVIDUALI 423
utile est, jureque credil illiid occupare, modo sit nullius»

3° Homo non tantum sibi, sed et familise, non tanlum pra^-
sentibus, sed et futuris necessilatibus providere debet. Porro
sine jure proprietatis nec possel colligere pro tempore hiemis,
morbi, senectulis, nec aedificare domum, nec providere educa-
tioni physicse et moraH puerorum. Ergo legitimum illud jus.
4° Denique societati ipsi opus est prosperitate materiaH et
inteHectuah. Porro sine jure proprietatis individuse, deerit —
cuique stimukis in laborando, nani homines non laborant
diHgenter ad acquirendum quid proprium
nisi nec ahunde ;
—
unquam florerent nobiHores artes sine divitum studiis et aimu-
latione. Ergo legitimum est jus proprietatis.
Confirniatur thcsis univcrsaH populorum coiiseusu uain, v. ;
g.: apud Hebraeos, Assyrios, Siuenses, i^gyplios, viguit semper

agrorum possessio privata apud nomades aulem, Arabes, Tar-
:
taros, saltem rerum mohilium. « Demeures fixcs, appropriation

du sol, societe reguHere, ce sont la trois idecs, trois faits insepa-
rables... Propriete incertaine et barbarie sciit drux faits toujours
equivak^nts '. »
91. Utrum jus proprietatis sit sine teniperamento et /fmite ?

Duplex juxta liberales, jus jjroprietalis est « jus
esl excessus :
ulendi et abutendi
ut bcneficenlia erga pauperes sit
» ita
tantum « facultativa » iuxta sociales autem, tencntur divtes
:
ex justitia sociaH pauperibus benefacere. Negat utrumque

THESIS
Jus proprietatis gravi ofjicio heneficentiiE temperari dehet ^.
Proh. — Nam
juxta ordinem caritatis bonum privatum
A.
bono communi subordinatur atqui jus iHimitatum in boiia ;
naturse concessum cpiibusdam in malum commune vergeret ;
ergo concedi non potest, sed ofHcio lêneficentise restringi

debet. Unde Liberatore :
<f Tout homme qiii nait ici-l)as a droit ck vivre 'des fruits de
propriete privait une parlie du genre humain de
la terre... Si la
ses moyeus de subsistance, elk' serait certainement un desordre...
Mais il n'en est pas ainsi, parce qu'eUe a ete etroitement unic
par Dieu au devoir de la bienfaisance ^. »
B. — Interea stat jus proprietatis. Cave igitur ne propterea
1, Rossi, Cours Weconornie pol., 2* sem., f* \eq. — 2. Meyer et Arflant, La ques-

tion agraire ;
—
G, Ardant, Papes ct Paijsans. — 3. Principes d'econuniie poL,
p. 210.
« functio socialis » simpliciter dicatur esse proprietas : cujus

nempe legitimitas penderet ab usu erga pauperes, cujus etiam
usus esset functio justitise, non charitatis, sicque « dominium
justitise ultra modum extenderetur in detrimentum charita-
tis *
)). Nam, rem suam, etiam
e contra cujusque proprietas in
in capitale, est quidabsolutum et personale.
Hinc nec sensu humanitario cujusque aut prudentia sociaH,
nec tamen justitia sociaH et fere commutativa regulatur bene-
ficentia erga pauperes, sed ordine caritatis.
Unde in praxi S. Thomas docet rerum legitime a quibusdam
possessarum « usutn aliquo modo communem esse debere -
)),
non in eo sensu quod cuihbet pro arbitrio Hceret ea re uti, sine

Hcentia domini, sed in eo sensu quod l*' in casu extremae —
necessitatis, quihbet jus habet de ea re sumendi quantum opus
habet ad se salvandum —
2^ in casu graiîstantum indigen-
;
ticB, divites ex caritate tenentur sub gravi ex bonis superfluis
largiri cleemosynam, quasi administratores bonorum Dei.

Aec dicas superfhium, nec deteriuinari, nec exigi possc. —
Katn 1" superfluum non dicitur absolute, sed relative ad sla-
tum socialem cujusquo divitis 2® jus pauperum ad superfluutn ;
divitum,' non est ila strictum ut vindicari possit a Petro aut

Pfi/ilo, nain non respicit detcrininatas personas. Nuin au- —
tcm, eventuaHler et renuentibus divitibus, vindicari possil a
societate ipsa seu Statu, infra dicetur (n. 130).
92. Corol. —
de falsis fundamentis juris proprietatis '.
crrani qni |)iilaiit jus {)ropriclatis a lege cis>ili Laiiliiin

Iliiic
oriri (Monlcscjuicu, Kanl) —
aut a paclo sociali (Jlousscau,
(jrolius, .I.-li. Say, S. Mill)
;
—
aui iii lUilitate conuuuiii s()ci<>lalis
—
;
fuudari (l)roz...) aui idcntilicari curn jare dd Irucliini lahoris

;
(Carcy, Jiasiiat, Hicardo, Lockc).

Addc quod illav opinioncs ansain [)ra}b(Mil, socialisnu). Nam
jus qiiod lcx civilis aiil })acium socialc conccdii, ahrofAari polcsl ;
- aiiiindc ulililas iion cst suMicicns rundamcnium iiiris dc- ;
niqin.', conccsso lahorcm cssc uiiicnm lonicm propriclalis, l()<iicc

soqucrotur ccbicra (hona naliirjju cl instrumenia laboris) lifii
dchcrc communia. Duni c conlra, juxla nos, jus nalurale ad laho
randum lihcrc aul ad rriicndum, conncxum hahcl jiis ad occii
paiidum hona nainia;, (pio; ad lahorandum aiil rnicnduin suiit
iililia, niodo sinl nulliiis.
Jiinc (!tiîm inlcjliîtur « jus prirni occupantis » non cssc lun-
1. Card. Merry dol Val. I.rllrr h M. dc Miin, 1!li:t. 2. Siini. 'riirol., 2ii liii', r|. (iC,
a. 2 7.
<l. - :;. Liberatore. //'/'/.. liv II, <. n.
PRI.MA PARS, 1)1. JVnil ISDIVIDVWA 425
(lamtiil iim iillinium juris propriolatis, sod lajilum cxorcilium

juris autcrioris cujusqvu; ad laborandum aut ad liborum exorcitium
activilatis suae (n. 90).
J^
II. De Socialisnio aut Colleciis>isino '.
93. Quid et quotuplex sit error socialismi .'
Socialisnii aiit collectivismi varia systeinata in negatione

|uris proprietatis iiidividua', solo jnre ulciidi servalo, rundan-
Uir « La propriete, c'est le vol
: » (Proud'h()ii, j)ost Aristopha-
nem). Proprietas tantum collectiva esset leoilima, ac proinde
Respnblica, democratice constituta, productionem et distribu-
lioncm frucluuiii inler singulos cives ordinare deberet.
Si illa communitas omnibus bonis constituitur, v. g., uxo-
ribus, pueris, domibus, refectoriis, dormitoriis, adest Com-
munismi absohiti systema (Platon, Saint-Simon, Fourier ;
Ecole Saint-Simonienne, phalansterienne, etc).

Si vero ad bona tantum productiva extenditur, tunc adest
communismus mitigatus, vulgo dictus Socialismus aut Col-
lectivismus^ qui subdividitur in agrarium et industrialem,
])rout inchidit communitatem bonorum immobihum tantum,
pra^sertim agrorum (H. George
in America, S. Mill in AngHa,
de Laveleye in Belgio) aut etiam bonorum mobihum :
—
seu capitaHum, ut sunt pecuniae, machinae et instrumenta
laboris, viae ferreae, bancariae, etc. (Karl Marx et Lasalle in
Germania, L. Blanc et Proudhon in GalHa).
Demum, si mediis legalibus et gradatim finem suum asse-
qui volunt, dicuntur Doctrinarii, Possibilistde, etc. ; si contra,
mediis violentis et sine uHa mora, Anarchisise « ce qui s'im-
—
:
pose tout d'abord, c'est la pandestruction (Bakounine). ))
Caeterum utrique ssepius negant patriam et omnem auctorita-

tem « ni Dieu, ni maitre
: ! ))
Systema vero, quod improprie dicitur Socialismus Status,

non est negatio juris proprietatis individuae, sed tantum res-
trictio per nimiam Hmitationem Hbertatis in re oeconomica,
L'Al)b6 Winterer. I.c Socialisme. contcmporain

1.
— P. Leroy-Beaulieu, Le
;
—
CollecliK>isme Claudio Janet. Le Socialisme d'LJlal; le Caj)ilal. la Speculation
au XIX' s.
;
—
P. de Pascal, Le Collec.tivisme et ses docteurs Leon Gregoire, —
;
Lc Pape, les calholifiws rt la fjiiestion sociale

—
—
F. Nitti, Le Socialis/ne catholique
;
A. Leroy-Beaulieu. La J'aj)aute, le Socialisme et la Democratie

;
Leon Say, ;
— ;
Dictioiiitiiiri' il' l-lroii. /lol.. nrt. Soeialisme.
24.
ope interventionls Status : v. g., inter operarios et patronos,

94. Utrum socialismus agrarius sit rejiciendus ? — Responde t
THESIS
Socialismus agrarius multiplici vitio lahorat, nullo argumento

solido fundatur, et in praxi impossibilis est.
I. Multiplici îtio laborat, iinprimls duplicl contradlctlone.

Nam negat jus proprietatls In slngulls clvlbus, et In plu-
1*^
rlbus collective affirmat, quod aperte contradlctorium est :
negato enim jure singuloriim, rult jus cujusque collectlonls.

— Hinc quando Barbari Italiam invaserunt, potulssent dl-
cere nonne terra est omnlbus ? Cur vobis tantum liceat et
:
non nobis plnguiorem partem terrae occupare ?

2^ Negat jus proprletatis in bonis immoblllbus, non autem
in moblllbus. Haec est altera contradlctlo nam, sl occupatlo ;
rei nullius ad laborandum non sit titulus proprletatis sufficiens

In uno casu, nec in altero.
II. Argumentis inanibus fundatur. En autem praecipua — :
1° /Equalitas naturalis singulorum hominum in concreto

est thesis aperte falsa, nam alil ahls ingeuio, priulentia, vi-
gore membrorum, etc, naturaliter praBcellunt.
2^ Jus ad ^fivendum^ in omnibus aequale, est quidem certum.
Sed inde conchidere ad aequalem possesslonem terrae nou
licet.Nam sine possessione terrae permultl homines de fruc-
tibus terrae edere et vivere possunt et potuerunt.
3° Ultimum argumentum petit H. Georgius ox lege ceconomica '
rjuae sic «Miuntiatur. Tres sunt causae quarum concursu divitise

producuntur (n. 89) : natura cujus Jicdiliis di;l)(tur |)ro|)rietario
iundi. lahor cujus Snlariuin oprrario, et capitale cujus Inleresse
capitalistsB di^betur.
Ilinc, aequatio Produclum —- RediLus -\- Salarium h Inleresse.
:
Vcl ProdiutiiJti
:
- Reditus — Saldriiim -f- Inlcresse.
Unde sic K(ulitus lundi co lit rejativ(^ rnajor quo niinora suut
:
Salarium et Inl«!resse. Curji autem (juotidie (l('cr(!scant Salaiium

et Intercss(! (propter multiplicationem liominum (>t capitaliiim),
Reditus quotidie crf^sceri! debct, donec ahsorbcal totalc prodiic-
turn, totales(jU(! divitias af^roriim (|iio(l injiislum («ssc lioncn-
:
dum((U(; ikmiio noti vidcit !
Resp. a) U(!tor(pi(!n(Jo argumentum Dc. lacto (|uoti(iic dc- :
cr(!Hcit I»(!ditu8 a«(rorum, saltcm in Europa crô iiimis cr(!scunt ;
1. H. Qoorge, l'ninres rl ixitiviclr flriid. L(>monninr) - d'Eichtal. Socidlisme,

<Ujinni.nii.iHin.i: \
—
P. Leroy Beaulieu, Lc Collr.riivisinc,
;
1
" M.irlir.
PRIMA. PARS, OB JURB INDIVIOUALI 427
Salarium aut Interesse. Quod aperte falsum est, nam hsBC tria
simul hodie minuuntur, propter multiplices causas extraneas.
b) Georgius ludit verbis. Nam in formula legis supradictse,
vox salarium sumitur pro laborc, tum intellectuali, tum manuah
in argumento vero pro manuali tantum. Iterum, vax interesse — ;
in legis formula sumitur collective, pro tota massa foenorum ;
dum in argumento sumitur pro foenoris taxatione (le taux de

rinteret) qui quotidie minuitur, dum augetur summa foenorum.
Ergo Georgius a^quivocatur.
III. — Moraliter impossihilis est non tantum partitio totius
terrae inter singulos homines, sed agrorum singularum na-
tionum inter omnes cives, modo aequali, et perpetuo renovanda,
cum perpetuo nascuntur et moriuntur ! Nec socialismi fautor
hujus partitionis rationabile programma unquam invenire
potuit.
95. Utrum socialismus /Wf/sfr/fl//^ sit rejiciendus? — Affirmat
THESIS
Socialismus industrialis falsis innititur fundamentis^
et in praxi moraliter impossibilis est.
I. — FalsusHic duobus novis argumentis innititur, sc.

est.
theoria valoris Marxiana et crisi ordinis nostri ceconomici.

l^ Juxta theoriam Caroli Marx\ a schola liberali (Bastial:,
Smith, Ricardo) mutuatam, valor commutativus rerum (le
prix) constituitur solo labore operarii. Porro sub regimine
proprietatis privatae, operarius non recipit in mercedem to-
tum valorem operis sui (rintegralite de son produit). Ergo
illud regimen est injustum et abolendum.
Sed neganda est major totius argumenti ; nam labor, licet
sit saepe principalis, non est unicus factor totius producti
(n. 89) ergo partem proportionatam duobus aliis factoribus
:
relinquat oportet. « Si avec les 5 francs qu'il a regus pour

faire une paire de Touvrier ne peut racheter cette
souliers,
paire de souliers, c'est qu'il entre dans cet article bien autre
chose que le travail de Touvrier -. »
2° Crisis ordinis nostri osconomici praesertim allegatur a socia-
listis. Ordo ille fundatur in regimine hbertatis « laissez faire, :
laissez passer », date omnibus hbertatem et ultro orietur rerum

optimus ordo Illud autem axioma scholae hberahs pessimos
!
1. Karl Marx, Le CapUal (trad. Roy), — 2. Leon Say, Dict. d' Economie pol.,
tinn. II, p. 780; —Winterer, Le socialisrne conlern[)., p. 18-29.
fructus attulit —
a) Concurrentia effrcnata exsurgit seu pugna
:
pro vita, in qua debiliores a fortioribus oppressi succunribunt ;

—
h) Anarchia in productione unde « superproductio » et pertur-
;
bationes periodicae (chomages), quibus operarii in miscriam inci-

dunt ;
—
c) Anarchia in distributione « la concurrencc dos affa-
:
mes offrant leur travail au rabais fait tomber les salaires c'est ;
la loi d'airain. » Unde augetur turba quotidie numerosior indi-

gcntium, dum crescit paucorum privilegiatorum irigens fortuna !...,
Ergo, concbjdunt socialistae, regimen libertatis cst amara de-
ccptio, ct locum ccdcrc dcbct auctoritati Status, qui, bonis om-
nibus productivis in communc rcdactis, productionem distri-
butioncmque bonorum ipse ordinabit.
At tiemo non videt talcm conclusionem in prsemissis non ne-
cessario contineri. libertatem effrcnatain individuorum
Inter
et tyrannidem pessimam Status factionumquc politicarum, stat
mcdiuni, scilicet liberum regimcn associationis, in quo corpo-
rationcs artium, a rebus pobticis alienae, productionem distribu-
tionemque bonorum juxta meliores justitiae normas ordinabunt.
Ita, salvo jure in^îviduae proprietatis, libertas individua aeque
tcmpcrabitur tum libertate associationum, tum proprictate col-
Jectiva. « L'instrument de cette rcconstitution est la, devant
nous. Ccst Tassociation syndicalc autorisee par la loi, se conti-
nuant en union syndicale, ce qui est deja commence, ct abou-
tissant a la Chambre regionalc que nous appclons dc tous nos
v(Eux '. » Optime quidcrn ergo associationum pcrsonalitas civilis
!
nimium restringi non debet.

II. Moraliter impossihilis est socialismi industrialis appli»'
calio, nam in egalilarismo chimerico tota nititur.
a) Impossibile erit magistratibus Reipublicae distrihuere la-
horem faciendum singulis civibus, juxta vires, alptitudines
et ingenium cujusque. Quibusnam erunt labores grati ? qui-
busiiam ingrati, difTiciles, periculosi ? Quil)usnam laborcs
manuum quibusnam artes
;
liberales ?...
})) Non minus impossibilis distrihutio bonorum, juxta me-
rila cujusque. Certe via lata arbitrario, erroribus, injustitiis,
fraiidibus ct competitionibus politicarum factionum, patebit.
ad demonslrandum quam
Haec, brevitatis causa, sulBciunt
impossibile et absurdum esset illud regimen quo libertas ci-
vium odiosa tyrannidc politicorum mutaretur. Omnibus Rci-
publicic civibus vitam quasi monaslicam pcrfeclorum aul nor-
mam militarem vi imponcrc, ru»n csl nisi mcra uhtjîa.
1. rr. L6on Harmel, Mnniicl (fuvr coi/KiKtlion (.'(itrrhistiir

; dii iiiilnin \
— H.
I
Valieroux, l.( s (oi iioidlicns ;
— Glotin, Siindirdls iiKi/rssiiiiiin Is.
§ III. De âriis Modis acquirendi proprietatem.

Unus est modus originarius, sed plures derivati.
96. Utrura per occupationem primo acquiratur proprietas ?

CEconomistJB niale determinant jns proprietatis in bona na-
turae, qui tantum a labore et industria hominum illud repctunt,
et ideo rerum valorem esse quid mere subjectivum contendunt.
Sed contra sit
THESIS
Ad primam rei proprietatem non requiritur nec sufficit
labor, sed occupatio.
I. Non voce intelligunt laborem verum cum fa-

labor. HdiC
tigalioiie, per quem res immutetur, specificetur, et quasi iden-
tificetur cum persona laborantis. Porro tantus labor non —
requiritur : secus, v. g., fructus arboris incultae comedere non
liceret, nec possent fieri propria, quse utilia sunt ad laboran-
dum — nec ; tum quia potestsufficit, rem quis, v. g., viator,
aliquam suo labore immutare absque intenlione illam occu-
pandi — lum etiam; hypothesi, suo labore
quia, in liac operarii
acquirerent fundum qua laborant, quod ducit ad
terrae in
socialismum — tum quia ut homo rem aliquam, agrum
;
scilicet, labore suo fructuosam reddat, necesse est ut prius

eam occupet. Ergo labor nec requiritur, nec sufTicit.
Sed occupatio. Hoc nomine venit apprehensio eflectiva
II.
et externa rei cum intentione manifesta eam sibi acquirendi.

Porro talis apprehensio —
requiritur, claris quidem signis
exterius eflecta secus res remaneret nullius seu in communi-
:
tate negativa, et, ignota possessione, ab aliis jure occuparetur

— sufficit nam unicuique a natura conceditur potestas radi-
:
;
calis faciendi sibi propria qufe sunt nuUius (n. 90) porro talis ;
potestas satis actuatur seu « exteriorisatur » per rei appre-

henîonem externam et effectivam, sive fiat ab uno individuo,
sive etiamab aliqua communitate.
Dices cum socialistis haec occupatio non fitsine ahquo labore
: ':
ergo labor unicus est titulus proprietatis.

Resp. Non fit sine labore morali, conc, physico, cui rei valor —
proportionatur, nego. Id est, occupatio rerum non fit sine exer-
citio quodam activitatis humanse, quale in simpHci occupatione
reperitur.
Confirmatur a pari nam accessio et praescriptio sunt tituli
;
lofritimi proprietatis porro utraquc vel est occupatio continuata,

:
vr-l nilitnr in sola occujâlionc. —

Consonat J us rumanurn « (juod :
430 ETHICA SIECIALIS
ante nullius est, id naturali ratione occupanti conccdilur » ;

—
necnon pox naturse, qua homines defendunt ex instinctu ut suum,
quod primo occupaverunt.
97. Utrum contractus et testamenta sint licita ?
CEconomistae multa docent de contractibus, v. g., de pretio,
de venditione et usura, quae legibus justitige repugnant sed etiam ;
negant parentibus facultatem res proprias filiis suis hsereditate

transmittendi quibus prgesertim intolerabilis videtur hsereditas
:
ab intestato, i. e. possessore non testante. Unde sit
THESIS
Dominium sive contractihus sive testamentis transmitti potest.
Constat Contractus est consensio libera duorum pluriumve

/uni.
in idem placitum, obligationem pariens in uno vel in utroque con-

trahentium. Porro dominium, contractibus onerosis, v. g., ven-
ditione aut permutatione, legitime transmitti potest, quod sic
probatur Homines de iis quse sua sunt, pro libitu disponerc
:
possunt, modo jus non sit inalienabile, nec obstct collisio juris
alterius. Porro neutrum interccdit, ubi agitur de transmissione
vel acceptatione proprietatis individuae. Ergo conditionibus po-
sitis, sive ex natura, sive ex lege, ad validitatem coiitractuum,
libera et legitima fit transmissio proprietatis.
Constat //"«1. Nam
testamentum niiiil est nisi donatio quaj suum
sortitur eflectum post mortem donatoris sed donatio legitimum
—
:
cst cxercitium juris proprietarii. Nec dicas fieri non possc, ut

quis post mortem dct, vel det momento quo altcr accipit. Non
enim dat unus post mortem, sed adhuc vivens, alter vero post
mortem accipit, sed utriusquc voluntas virtualiter conjungitur
in scripto, eodem fernie modo ac pcr litteras contralmntabscntes '.
Hinc etiam ab intestato, fihi sunt haBredes parentum, tum —
quia patris est thesaurizare « non solum ad horam, sed ad tolum
vitam*» filii sui, —
tum quia filii sunt continuatio parcntum,
ila ut, reccd(!rite uno capil(!, altcrum subslitui d(^})eat •'.
98. Hinc ex solo mutuo lucrum facere per se non licet *.

Simplex mutuum, dc quo nunc agitur, mutuum est olficium,
(piod sil)i alii aliis prajslant homines, quaiulo unus alteri cedit
jtrojjrietatem rerum ijuibus iudigcl, et qua; sunt usu consumj)-
tibiles, v. g., frumentuni, vinum, alimcnta, peciinia, cum l>ac
sola conditione ut, statuto tompore, reddatur aequivalens. Qua}
(juidem non alium habent valorem ac usum, dum res quae non
sunt usu consumptibih;s, v. g., automobilia, liai)ent valorcm
locationis a suo valoro intrinseco distinctum : et hsDc (;st ratio
cur alisB locari possint, ali» non. Jamvero
1. Liberatore, Princip. d'ecnn. pol., L. II, c. ni, a. 1.— 2. Suin. Theul., 2a 2ik,
q. 101, a. 2. — y. Liberatore, ibid., a. 2.— 4. Liberatore, ibid., \.. 111, c. iv.
yl:CUiM)A l»AUS, \)\. JLIIE SOCIALI 431
A. — licitum per se ex siiuplici niuluo lucrum fucere,

i\on esl
Probatur ex notione contractus nam csscntialis conditio con- ;
tractus est ut scrvetur sequalitas inter dantem ct accipientem ;
porro mutuans, v. g., dat centum vini mensuras ergo per se :
centum et quinque exigendi jus non liabet. Et haec est doctrina

bene communis inter catholicos.
B. —
Dixi per se seu vi mutui, nam ratione tituli extrinseci, i. e.
vel propter daninum emergens, vel ob lucrum cessans, vel ob
periculum sortis, per accidens, aliquam compensationem exigere
fas est.
liodiernis saltem in societatibus semper adcst aliquis
Nec dicas :
extrinsecus, ob quem mutuanti lucrum aliquod percipcre

litiihis
liceL. —
Nam objectio prsBcise fatetur lucrum, non vi rautui, sed
aliunde, esse licitum.
C. —
Caeterum confundi non debet mutuum cum associationis
contractu, in quo quis praebet capitale, unam sc. ex tribus causis
divitiarum (n. 90), et ideo jus habet strictum ad aliquam partem
beneficiorum, ut, v. g., in actionibus societariis. Porro nihil im-
pediret, retento jure in totalitatem capitalis, hanc partem in
antecessum determinari, seu parvum stipulari interesse, quo
vitentur eventua aleatorii. Habcs speciem hujusce contractus
in obligationibus 3 0/0, 4 0/0, v. g., viarum ferrearum.
LIBER SEGUiNDUS.
DE JURE SOCIALI '.
99. Quid et quotuplex sit socletos inter homines ?
A. — Societas est unio stahilis plurium hominurn, suh ea-

dem auctorUate, ad unum finem communem conspirantium :
iionenim societateiu constituit hoino solitarius, iiec collectio

animalium, nec unio hominum transitoria, qui non efTormant
unam personam moralem.
Hinc in societate duo sunt elementa, multitudo membro-
rum et linis communis ad quem dirigitur, vel etiam subditi
et auctoritas ; ex quibus subditi sunt quasi materia, auctori-
las vero quasi forma societatis ^. Revera forma corpori phy-
sico dat esse et sjiecificum esse porro auctoritas utrumquc :
dat corpori nioiali. - iJat esse socielati —

nam « inultitudo jii ;
divcrsa dispergcrcliir, iiisi esset aliquis, de eo quod ad bonuui

communitatis pertinet, curam habens ^
». Unde societas non
1. Ferretti, o/>. tt/., tom. 111. n. 1(»!)-11 — Deploige. I.i' cun/lil cnlir la nioiidc cl
lii !iucuiluy,'u', \'.)\2. — :;. S. Thomas, Dc
:
Itcîin. Piinc, L. 1, r. i. — o. S. Thomas,

ibid., el Sum. Thcul., la 'liv, i\. UU, a. 3, ad ;).
existit in actii completo ante constitutionem auctoritatis. —

Dat specificum esse qualis enim auctoritas, talis societas.
B. —
.
Haec multiplex
;
est. — Ratione autonomise, est per-

fecta vel imperfecta et « tanto est perfectior, quanto magis
per se sufficiens erit ad necessaria vitse ». Perfecta vero * —
ratione finis, dividitur in religiosam. et laicam hsec autem :
naturaliter in domesticam et ciiîlem, et aliquantisper interna-

tionalem. — Dixi : naturaliter in domesticam et civilem :
extra quam ergo corporationes seu associationes operariorum

nonnisi liherae, pacifica?, responsabiles, sicut olim, dici debent.
Est contra syndicalismum, ne forte obligatorius dicatur ct
naturalis \ pari titulo ac familia et societas civilis, ad trilogiam
socialem, ut aiunt, constituendam, cum e contra ob luctam con- —
tra patronos, ob dependentiam suis membris impositam, et om-
nimodam irresponsabilitatem, contra naturam et periculosus
esse videatur -.
Hanc porro divisionem sequemur in hoc ultimo Hbro. Unde :
1° De societate Z)ome5/ica, 2° De societate CiVi/i, 3° De societate

Internationali, 4® De societate Religiosa.
CAPUT PRIMUM.
100. Quid, quotuplex sit familia seu societas domestica ?
J)(;liiuii ])olest : « unio viri et uxoris inter se et cum pueris
suis ac famulis suh îri regimine ». De qua pauHsper disserere

oportet, nani, ut ait Le Play : (( La famille, comme toutes les
institutions sociales, a donne lieu de nos jours a de vives con-
troverses ; les erreurs propagees a ce sujet troublent singuHe-
rement nos idces '. »
J*orro in familia quasi triplex societas naturalis invenitur,

nempe conjugalis, paterna et herilis. Familia enim, saltem
coiMj)J(^la ct integre spcctala, coiupJcctitur viruni et uxorciu,
quoruni iniio csl fiirHlsiincnliiin familiic ct socictalis ;
— lilios,
1. Cf. Louis Durand, Itapiicrt uu Cungrds dc Surlnl

cf. CiviHa caihoUca, —
n" 1527 01 1528. — 2. Cf. Lollic deS. Cnrd. Gasparri, 20 U\\. 1!)15 in Docunivn-
i:. 1«
;
lulion culli. (:; iivr. 1!)20). - .T. S. Thomas, 1 J'ol. — De Bonald, r/;/<\vf.v, loin. V,
ttu Divorct-, - Le Play, La Jleformc sociule —;
Am. de Margerie, lu I'uniillr

— Blanchard, luole Oes nto-urs —
Bautain, PhHonojiliie inorate
;
P. FAlix, l.e — ;
1'ro^ris, C.mf. dc N.-I)., an. 18(i0;

;
—
d'Hul8t, Conf. de N.-D., 1892. 'i. Le
;
—
Play, La 11(1. soc, c, iii, p. 310.
SECUNDA PARS, DE JURE SOCIALI 433
educatio est fiiiis principalis matrinionii

(|uoriini p;eiieratio et
— necnon famulos,qui, ob incequalilatem naturalem classium
;
socialium, viro, uxori et liberis multa pra^stant auxilia.

Sit ergo triplex articulus,
ARTICULUS T.
De societate Conjiigali.
101. Quinam sint errores circa doctrinam matrimonii ?

Deiinitur matrimonium a jure romano « conjunctio piri : et
mulieris individuam <>>itiXi consuetudinem retinens '

» . — Vi
scilicet duabus personis, quasi una et con)-
hujus unionis, e
]ilcta efficitur quidem ad procreatio-
persona, principaliter
nem prolis, secundario ad mutuum utriusque conjugis obse-
qiiium ^, remote vero ad prosperitatem generis humani. —
Quapropter societas conjugaHs :
1. Naturalis est et primaria hanc tamen Manichspi in- :

—
honestam, recentes vero secundariam et dependentem a potes-
tate civili volunt.
Nec tamen obligatoria
2. porro non desunt hodie qui : —
caiHbatum perpetuum inhonestum et impossibilem esse pro-
clamant.
3. Cujus caput est <îr, non muher e contra, juxta recen- : —
tes feminismi fautores, jura muheris, etiam pohtica, v. g.,
jura sulTragii, aequaha sunt viri juribus « ainsi sera obtenue :
Temancipation de la femme » ergo a fortiori jura domestica.

^ :
4. Sicque permanet indissolubilis non ita recentes, : —

juxta qiios potestas civihs sancire potest divortium, praesertim
quando matrimonium fit jugum intolerabile.
102. Sit igitur adversus omnes errores de societate conjugali
THESIS
Unio conjugcdis naturalis est, sed non singulis obligatoria :
libere tamen inita, sub regimine viri, indissolubilis consistit.
I. — Naturcdis est. Id enim naturale est ad quod natura in-
1. S. Thomas, IV Sent., Dist. xxii, q. 1, a. 1. —

2. Ibid., IV Sent., Dist. xxvi,
q. 1, a. — Aristoteles, VIII Elh., xi et xii. —
Saint-Simon, Memoircs ;
Ita
1
bchola;
;
viilgo «lirtfr
.3.
Efole Saint-Simonipnnn, Eoolo )nimanilaire ; Cf. —

Secr^tan, I.p Droit ilc In
:
Fcniinr :
— Th. Joran. Lc Siilfrdfic ilcs [•'cnuncs.
PlHLOSOPillA. — TOMUS II. 25
quod Deus praecipit porro homo naturalem habet

clinat, et :
inchnationem ad matrimonium Deus autem vult propaga- ;
tionem speciei non quomodocumque, more belluarum, sed

per medium dignitati humanae congruum. Ergo naturalis est
societas conjugahs ; ergo etiam honesta.
Hinc essentiahter independens est a societate civih tum :
quia societas civihs est quasi extensio famiharum, et ideo,

ratione temporis, ei posterior est tum quia famiha ordinatur :
ad ea quae sunt absohite necessaria, videhcet ad generatio-

nem societas Hutem ad ea quae nisi secundo loco veniunt, i. e.
;
ad prosperitatem communem famiharum.

II. — Non singuhs obligatoria '
; nam tahs obhgatio veniret
vel ex praecepto matrimonii, vel ex inhonestate caelibatus.
Porro non 1""* : nam matrimonium generatini hominibus
praescriptum dici potest, non vero singuhs. — Nec ideo procrea-
tio generis humani ponitur in periculo ;
quod enim Deus per
praecepta singuhs imposita non exigit, hoc per vehementem
propensioncm in phirimis obtinet.
Non 2""^ siquidem caehbatus christianus, qui airiore virtu-
:
tis servatur, non tantum est possibihs, vocante Deo, sed ma-
trimonio excehentior, cujus exemplum multa bona pra^stat

societati. Ergo matrimonium singuhs non prsecipitur. Con- —
firmatur nam matrimonium, sicut et proprietas, facto quo-
:
dam hbero, quasi titulo innititur contrahitur eniiu hbere, :
mutuo viri et uxoris consensu, per quem « accipit utercpie

conjugum potestatem in corpus alterius ^ ».
III. — Societas conjugahs constituitur suh îri reifinnne. Re-

vera societas conjugahs concipi nequit sine unitate, ordinatione
et dependentia ha;c autem tria supponunt auctoritalcjn (ime
:
naturahter residet in viro hic enim dotibus corporis, intcl- ;
lectus et vohmtatis, muheri praestantior est. Ergo socii^tas con-

jugahs est sub regimine viri. Cave tamen ne muher ad ser- —
vitutem paganismi redigatur non enim ad servitium viri, sed :
ad bonijdi prolis (;onv(;iiit. Vir ergo est famihaj caput, muher

auteni viri socia, non serva, ut ab excessu paganismi et so-
cialisnii r(!ce(lens, docet philosophia christiana.
]ir(n>ius : (jua^ est viri socia, nec a^mula, nec serva ejussil '.
1. Mendive, hUiica, n. 2irj-24H. — 2. S. Thomas, IV Stml., Disl. xxvu, t(. 7,

p. 7. — .i. (;r, I.' Anu du dcrg(':, 8 jnnv. 101'i.
Quid ergo de feminismo ? Habet mulier, licet inferior viro,

jura naturae humansB quae tamen in re conjugali, sed praesertim
:
politica, superarc aut etiam aequare jura viri non debent.
IV. — Indissoluhilis est. Secus enim finis primarius ma-

trimonii, nempe bonum prolis obtineri nequit : nam ab bonum
debent pater et mater, non solum per aliquod
prolis concurrere
tempus, sed per totam vitam prolis. Ergo matrimonii indisso-
libilitas jure naturali praecipitur ; cumque lex civilis non
possit dispensare super ea quaa sunt juris naturalis etiam
secundarii, divortium proprie dictum nequit sancire, id est
quoad essentiam suam matrimonium mutare '.
Hinc solus amort isque sincerus, honestus, constans, fidelis,
ohse([uiosus, est verum matrimonii vinculum nam « per :
cadem principia res conservantur, per quae producuntur ».
103. Hinc vanae sunt objectiones contra matrimonium.

Obj. 1". —
Matrimonium est contractus ciuilis in socictate
civjH initus. Ergo potestati civih subjacet.
Resp. Dist. ant. Initur a civibus, quatenus sunt homines, conc,
quatenus cives, nego. —
Hoc a fortiori verum est de christianorum
matrimonio quod est contractus rehgiosus et sacramentum.
Ohj. 2". — Cselihatus christianus praefert bonum privatum
hono communj ergo est egoismus.
;
Resp. Praefert bono communi bonum privatum superioris

ordinis, i. e. spirituale, conc. ejusdem ordinis, nego. Porro falso
;
contendit schola humanitaria bonum privatum etiam excellens,

scmper et in omni casu propter utihtatem esse negh-communem
gendum.
Ohj. 3''. —Muheris dignitas pcr subjectionem viro deprimitur.
Resp. Deprimitur per subjectionem scrvilem, quahs est apud
mahumetanos, conc, per svibjectionem conjugalem et amicalem,
sorvatis ipsius uxoris juribus, nego, nam e contra, ut dixit Le
Play « Lc phis grand malheur de Tassimilation des deux sexes
:
est d'abaisser la dignite sociale de la femme et de denaturer le

caractere auguste de la merc, en en faisant un manufacturier,
un marchaiid ou un proprietaire ". »
Ohj. 4". — Bono famihae utile est ut matrimonii vinculum
solvatur. Mvgo societas civihs divortium sancire potest.
Jlesp. LTlile est per se et semper, propter bonum generale,
ncgo per accidens ahquando ob bonum particuhire, subd. per
; :
divortium perfectum, nego per imperfecum divortium, i. e.,

:
j)('r separationem viri et muheris, quando matrimonium est ju-
1. Le Play, Beforme sociale, c. ni —

Bourget, Un divorce
Cf. —
Fonsegrive,
Mariage et union libre. —
2. Le Play,
:
349-353
ibid., — ;
Puffendorf, De jure
nat. et gent., cap. n, § iv ;
— ;
Rousseau, Discours de 1'inegalite et des conditions.

gum intolerabile, conc, Uude iicgo consequens, nam « in legibus

matrimonii magis attenditur quid omnibus expediat, quam quid
uni competere possit ». *
ARTICULUS II.
De societate Paterna.
104. Quinam sint errores hodierni de societate paterna ?
Societas paterna est conjunctio parentum et liherorum, prae-

sertim educationis gratia ex eo enim quod matrimonium :
principaliter ad bonum,
ad generationem et educatio-
id est,
nem prolis ordinetur, necesse est ut mutuae relationes, jura
et ofTicia inter parentes et fdios habeantur.
Quapropter talis parentum et liberorum societas :
l^ Est naturalis ;
—
hanc e contra mere liberam esse vult
Puilendorfms, nullam vero Communistae proindeque pa- ;
rentes nullam haberent potestatem in educationem fdiorum,

nisi e pacto cum illis tacito, vel e consensu ipsius societatis.
2^ Dicitur paterna, quia auctoritas in patre pra^sertim, licet
non exchisive, residet —
si contra fidas Hobbesio, « infans est
;
in dominio matris, quse potest euni educare vel exponere ^ )>.
3*^ Hinc parentihus incumbit oflicium educationis quod ;

—
negant Communlstae « Les enfanls n'appartienncnt plus a
:
ceux qui leur oiit doiine le jour, ils leur seront enleves et la
societe ieur fera donner une education commune » "'.
3^ Hinc pueris oflicium obedientiae quod negant libera- ;

—
h;s co quod hbertas pueri hTderetur, si, v. g., ante annum
duodecimuni, dc Deo, aninia ct religione erudiienlur '.
105. S/t ergo adversus omnes errores de societate paterna
TllliSIS
Inter pueros et parentes existit societas naturalis,
(pi:x'. patri auctoritatem, parentihus ufflcium educationis,
pueris officia. pietatis affert.
l. — Esl naturalis. Ea enim societas estnaturahs cujus

membra necessario uniuntur ;
porro tuin propler generalio-
nem, tum propter evolutionem physicam et moralem, quam
e sohs parentibus congruenter accipere possunt, hberi cum
1. Smn. 'Jfirul., Siipp., <(. ()7, n. 1, iid -i. — 2. Hobbes, Dc Ci\>c, c. xi. —
3. Saint-Slmon. — î. Rousseau, Hinilc au V l.durndot)..
parentibus necessario conjunguntur ; ergo et naturaliter,

Nec est cwilis, ratione auctoritatis accepta) : id enim quod
est prius societate civili, jura sua non accipit a societate ci-
vili ; sed familia societate civili prior est ; ergo auctoritas

paterna non habetur a potestate civili, sed a natura.
II. —
Haec auctoritas in patre primario residet, non in —
puerisf ut patet, qui ratione generationis, cohabitationis, edu-
cationis, inferioris sunt conditionis iiec etiam in matre ;
—
principaliter haec enim non habet regimen fainilise, nec nisi
:
secundario in filios habet potestatem (n. 102. III).

III. —
Parentibus inest officium educationis secus, fine :
vacaret generatio. —
Imprimis parentes « diligant filios suos eo
quod sunt aliquid ipsorum «. —
Deinde sicut et sibimet-
*
ipsis conferant bona corporis et animae nempe corpori coii- :
servationem et perfectionem, animae vero instructionem, « in

disciplina et correptione Domini ^ ».
Non ergo audiendi sunt qui volunt vel ut parentes ab omni—

castigatione corporah abstineant erga fiHos suos, vel, cum —
Rousseau, ut antc setatem adultam nullus dc religione sermo
illis fiat ^ Nam a teneris annis infantcs ad virtutem et amorcm
Dei informare oportet.
IV. — Pueris
denique inest officium diligendi parentes, « in
(luantum habent esse ab eis ». Cum autem « filii a parentibus
habent esse, nutrimentum et disciplinam », parentibus etiam '"
debent honorem propter esse, sustentationem in senectute

proptcr nutrimentum, et obedientiam propter disciplinam.
ARTICULUS III.
De societale Herili.
106. Quinam
errores adversus societatem herilem ?
sint
A. — est unio inter dominum et famulos^
Societas heriHs
qua famuluSf proprioe utilitatis gratia, ad domini commodurri
operam suam ordinat.
Duplex esse potest famulorum conditio sive senîtus^ sive :
locatio operis (le salariat). Haec non toUit libertatem exter-

nam operarii, qui potest dominum et statum mutare, vel
1. S. Thomas, VIII Elh., lcct. xii. —
2. S. Thomas, in Epist. ad Eph., vi, 1.
— :'.. Farges, La Religion de J.-J. Rousseau, p. 78-Sl. —
4. S. Thomas, Opusc. ui,
c. 17.
438 ETHICA SPt-ClAI.IS
toUit tantum ad teinpus libcre prsefixum, dum omnlno au-

fertur libertas in servitute.
Servitus iterum duplex est ahsoluta aut mitigata, prout
:
simul cum libertate externa jura naturae inalienabilia, v. g.,

jus ad vitam, ad personalitatem, auferuntur vel non. Con- —
ditio locationis etiam duplex est domestica vel proletaria, :
prout in domo domlni, sicut pars familieB, famulua habitat, vel

propriam famlliam in auo domlcilio habet aut habere poteat,
B, —Jam famulorum existentia, in hoc opdine Providen»
iiac, nGcessarla est, non autem quaecumque conditio. Und§
l^ pp seruitute duphop est Qrror unus sc, Platpnis et Peiga.
\
noruri^, »[ui legitim^m esse gervitutem absohitam £idmiserunt }
filtcr rccenliuin, eliain inter catholicos, qui onmcm servitutem
cliam mitigatam, u1 omnino injustam, res])ucnte8, ansam

prajbent calumniandi Ecclcsiani, quee hunc statum diu tolc-
ravit.
2° De locatione herili adhuc duplex est error. AHi, praiser-
tim sociahstae, contractum de salario tanquam injustum per-
se(piuntur, parLicipaliorienupie operariorum in beneiiciis pa-
troni, ut debitam cx jiistilia, ojie syndicatus, vindicant. Ahi-
e coiitra, bberales dicli, (piodhbeL salarium csse justum pu-
tant, rnodo sit Hbcr utrin((uc consensus.
Ilorum crroruin coiifulalio |)cr partcs Oj^porluna cril.
107. Utrum quaelibet servitus^ etiam mitigata, repugnet ?
T H i: sIs
Senîtus (fhsohita /uri nuturnli onuiino repugnat, nun

vero ser\'itus miligata.
Constat /""'. Id enim rcpugnal juri naturali, ([uod lollit ab

hoininc jura iiialicnal)ilia porro talis cst scrvitus absoIuLa,
;
(pia pcrsona huinana laiupiam rcs physica Iraclalur, (piasi

nec iiNiim jus, nc(; pcrsoiia' (lignilalcm, ncc uiliiiii (incin ab-
soliiluin habcrcl ergo pcr se illicita est.
;
Iliiic horrcridum est oiiinino commerciuiu Nigiitarum (pii
(»liin in A mcricas, minc cx Africa in Asiam «lcporlniil iir.
Consful //'"". I bcc cnim sociclas non csl illicila, (|iia' niliil
habcl conlia jiis slricliiin iialura', <puc vcrgcrc polcst iri
bonuiii (M)inmun(;, cL aliun'lc lilulo justo fundatur. Porro

a) In scrvilulc miligala juia iialura' inalicnabilja '•''scrvari
SECUNDA PARS, DE Jl RE SOCIALr 439
possunt, et concedi tantuin jura secundaria, v. o;., ad accpii-

rendam proprietatem, ad li])erlatem quamdam..., qua^ etiani,
V. g., per }>rofessionem relioiosam a\it militarem, omnium
consensu, lep,itime abdicantur.
b) Illa societas ver<êre polest in majorem utilitatem ipsius
servi, qui olim, sub cura dominorum vere christianoruin, pro

labore moderato, securitate victuque perpetuo fruebatur, imo
feliciorem fortasse vilam agebat quam permulti recentes ope-
rarii, liberiquidem, sed nomine magis quam re.
c) Titulo denique fundari potest, v, g., in voluntaria
tradifione servi, eliam ])erpetna, aut in justa pro deliclo gravi
condemnatione. —
Ergo haec servitus per se non est illicila.
Attanien fatemur seivitutem etiam moderatam essc minus
dignitati humaua* conformem, nndlisque periculis obnoxiam,
ac proiude laiu|uaiu uuuus nialum tolerari tantum poluisse.
108. Quid de locatione operis seu de salanio sit tenendum ?
Salariatum minus etiam dignitati humanae conformem esse,

imo in se injustum ', plures hodie concedunt. Sedcontra, —
quidquid sit de ejusdem in futurum restriclione, staluitur
THESIS I
Contractns locntionis unl snhirii, patronnm et operarios

inier
in se legitimns est, imo solus ordinarie possibilis.
— Legitimus
I. est, sive sit contractus societarius, sive non.
A. — Sunt enim, qui egalilarismo nimis indulgentes, per
contractum salarii veram institui societatem inter patronum
et operarium, quasi inter co-proprietarios ejusdem profcssio-
nis, somniaverunt -. argumentantur socie-
Iloc supposito, sic :
tarii jus habent in partem incertam sed proportionatam

producti totalis sed qui jus habent ad partem incertaii» rei
;
futura*, illud cedere possunt pretio certo et prsesenti, quod

vocatur salarium ergo salarium est legitimum.
: Probant —
majorem siquidem qui laborat, jus habet in fructum operis
:
sui. Cum autem, ut jam diximus, tres sint causa^ productivae

rerum notura, capitale et labor (sive labor maniialis operarii,
:
sive labor intellectualis conductoris operum, Ventrepreneur),

operarii habent jus quidem, scd non nisi in partem propor-
lionalam jjrochicti totalis, cujus altera pars, sub iiornine
bcneficiorirui, jiire pertincret ad jialronum.
1. Cf. Revue calholique des Inslilulions el du Droil, 58" vol., p. 542. — 2. Duthoh.
Vers Vorganisation profes.tionnelle, p. 142.
B. —
Ast, juxta plurimos, contractus salarii non est con-
tractus societarius, ad quem requireretur inter patronum et
operarios identitas objecti, causse et fmis. Quid ergo ? Sim-
.
pliciter est locatio-venditio in qua unus tradit operam et

alter pretium ejus. contractus omnino naturalis est,
Atqui talis
vulgatissimus in Jure Romano facio ut des, do ut facias \
:
et in omni tempore, innumeris in materiis, viguit ac viget :
« Ce n'est.pas seulement aux travailleurs manuols que s'ap-

plique ce mode de retribution. Un employe est paye au mois ou
a Tannee un medecin compte ses honoraires d'apres le nombre
;
de ses visites un ecrivain est souvent retribue a la ligne une

; ;
professeur a Theure de legon... ^. »

Ergo contractus salarii omni ex parte legitimus est.
II. — Ordinarie solus est possibilis operariis et patrono.

Ex parte operarii, nam saepe saepius operarius est pau-
1°
per, nec potest futura beneficia, per plures menses aut annos
expectare. —
Insuper illa beneficia sunt aleatoria, ut patet
ex tot incaeptis quae in ruinam multorum versa sunt. Porro
pauper operarius a tantis aleis eximendus est pretio certo
salarii ; nec ergo cogatur introire in societatem, cujus jura sed
et aleam participare deberet.
2° Ex parte patroni, nam si operarii jus ha])erent in benefi-
cia, etiam haberent jus redarguendi gestionem rerum operis-
que directionem, quod esset patrono jugum intolerahile et
bono communi gravissimum impedimentum. Praeterea, —
praesertlm in « magna industria », causa principalis cur res .i
sese bene aut male habeant, est ingenium vel imperitia ductoris \
operum. Unde, ut opinatur P. Leroy-Beaulieu « Le systeme :
de la participation aurait cette consequence que les ouvriers

gagneraient non plus en raison de leurs mcrites, mais en rai-
son dc riialiilclc du patron ^ » quod non solum aequitati repu-
:
gnat, sed a patronis recusaretur.

TIIESIS IT
109. Salarium uniri potest cum quadam participatione

beneficiorumy qu£B est {âlde optanda, sed non imponenda.
I. Valde optanda est, — nam sicut ad causam siiam cfTcctus
1. Cf. lievue calh. des Instit., 50« vol , p. iîi

—
Cf. Fontaine, I.o rnodrrnisme
snciologique el le wodernisme social. —
2. P. Leroy-Beaulieu
;
- Cf. L6on Say.

Dict. d'Econ. poL, lom. I, p. 776. :{. —
Ibid.
;
spoiite redit, ita fructus laboris non soli domino, sed etiam
operario accedere convenit. Quapropter quidam patroni, jam
abhinc quinquaginta annis, mercedi praefixse operariorum
suorum, addiderunt quamdam participationem in beneficiis.
« A la fin de raniiee ct apres rinventairc, on distribue, non
pas a tout lc pcrsonnel, mais en general au ticrs, a la moitie,
c.-a-d. aux ouvriers ayant un ccrtain dcgre d'anciennete ou d'ha-
bilete, soit 5 pour 100, soit 10 pour 100, parfois meme 20 pour
100 des b6nefices constates. »
Porro, ut experientia constat, praxis vergit in bonum

illa
tum operariorum tum patronorum, qui hoc stimulo, majorem

diHgentiam et fidelitatem, imo majorem oeconomiam in usu
materiae primse, obtinuerunt. Vergit etiam in bonum socie-
tatis, favendo unioni inter operarios et patronos. Unde ab
omnibus ceconomistis valde laudatur.
« La
participation aux benefices est susceptible d'appHcations
nombreuses et hcureuses... mais, bien loin dc supprimer le sa-
laire, elle ne lui est que d'un tres leger appoint. On pcut dire
qu'elle est, par rapport au salaire, ce qu'un condiment, tel que
le poivre ou Tail, est par rapport a la nourriture. Ce condiment
peut etre le bienvenu et servir de stimulant dans certains cas,
mais il ne supplee pas a la nourriturc veritable et substantielle,
qui est le salaire » (P. Leroy-Beaulieu).
IL Non est imponenda —
a lege tamquam jus strictum, ut
voluit Proudhon et velle debent qui contractum salarii esse
societarium proclamant (n. 108). Secus enim et statim —
amitteret vim suam fovendi unionem patrbnorum et opera-
riorum non enim salvaretur legitima inter utrosque inaequa-
;
litas, sed induceretur in re aeconomica, ut in egahta- civili,
rismus, paulatimque, ut ait Pius X, « le nivellement des

classes ». ^ —
Praeterea, etiam in hypothesi contractus socie-
tarii (n. 108), si operarius vendidit jus ad fructum operis sui
pretio justOy jam soluto pretio, nullum jus ad eumdem fruc-
tum retinet.
« II serait vraiment curieux, si vous faisiez construire une
maison, que les magons, apres avoir ete payes de leur travail,
voulussent en outre occuper quelques chambres, sous pretexte
du droit naturcl qu'ils ont dans le produit de leur travail ou ;
que le tailleur, apres avoir ete paye de riiabit qu'il vous a fait,
pretcndit pour la meme raison rendosser lui-meme a certain
jour de la semaine -. »
1. Lettre sur le Sillon. — 2. Liberatore, Principes Wecon. poL, p. 247.

25.
442 ETHICA SPECtALit»
THESIS III
110. Ad liceitatem contractus salarii non sufficit consensus

utrinque liber.
Proh. — Falsum unicam conditionem, nempe ut

est sufBcere
sit liber utrinque consensus « Le contrat ne fait pas la justice,
:
c'est la justice c[ui fait la force du contrat. » Nam insuper

\9 Requiritur capacitas ad contrahendum. Pueri, minores,
dementes, mulieres sub potestate maritali, per se non con-
trahunt vaHde, sine assistentia niariti, parentum aut tuto-
rum. Unde graviter peccant patroni qui his abutuntur.
2® Requiritur ut contractus de materia licita. Cum au-
sit
tem non locentur res quaeHbet, sed vires et persona? hunia-

n«, ilHcitae sunt conditiones quaj humanae dignitati adver-
santur, v. g. labor nimis periculosus aut insaluber, labor
:
sine requie sullicienti, vel cum olliciis erga Deum aut erga
famiham insociabilis. Nain « nefas est spondere neglectum
(rerum), quaj Deo vel sibimetipsi hominem obstringunt ». *
3^ Denique requiritur ut salarium sit ad vitam operarii

su/ficiens.Nam qui vires vitamque domino consumit, jus
strictum habet saltem ad sulficientem vitee suae refectionem ;
aHoquin aequaHtas contractus inter dantem et accipientem

violarctur. Unde si paLroiiiis abulilur indigentia operarii,
vel concurrentia elfrenaLa, ad imponendum pretium infra
normam rationabilem, certo contractus fit iniquus. « Esto
igitur, ait Leo XIII, ul opifex aLcjue herus in idcm placiLum...
consenLiant subesL tamen sempcr aliquid ex justitia natu-
:
rali, idqne libera paciscenLium volunLaLe rnajus et antiquius,
sciliccL nlendo ofîjici frufî (juidem et hene moratOy haud impa-

rem csse tuor<MMl(!m opoi-lcrc ». Ilcm Lc Play cL alii d^coiio-
niisLic caLhoiici.
(ûod luculcnLer experientia con/irmatur. Nam lcx hberse
concurrenLiae scu Ui\ relationis inLcr pcLila et oblaLa (la loi
de rodre eL de la demande) qua nunc regiLur salarium, nulla

Lempcrala, pcssiinos frucLus aLluliL. Ilinc
ae(juiLaLe naLiirali
macldnisnius hodicrmis, scu iug(;nda inter opcrarios et patro-
nos relationum norma, vi cujus dominus, ab operario tanquam
1. Kn'"yf;I. dn Condilionr. opiflcurn.

S6CUNDA PARS, DE JURE SOClALI 443
a machina productioriis, maximam operam pro minima nier-

cede extorquere conatur.
111. Hinc ininimum pretii justi sufTiciens esse debet sal-
tem ad alendum opificem. Palet ex regulam theoretice
dictis
inconcussam esse in praxi tamen
: notanda sunt.tria
l^ Utrum salarium debeat esse sufTiciens etiam ad susten-
tandam totam operarii familiam (salaire familial), controver-
titur inter catholicos '.
Afrirmavcrunt Manning'^, Libcratore ', Lehmkuhl, Porriot et

alii non pauci, ex eo quod opcrarius eodem laboris iructu et
seipsum et suam familiam sustentare tenetur. Alii merito —
negant illud requiri cx solo justitise commutativae titulo. Nam
valor laboris locati in hoc contractu independens est a numero
pucrorum aiit ab uxoris vita ct morte. Aliunde in praxi adessent
gravia incommoda, sive salarium famiHare deberetur nuptis tan-
tum, sive omnibus etiam viduis et caeUbibus.
Attamcn ab omnibus admittitur, etiam a parentibus scholae
liberalis (A. Smith, liicardo...), salarium naturale ct optandum,
honestae vitae opificis suaeque famihaB proportionari dcbere, ita
ut etiam moderatam mcrcedis partem scponere possit * quod :
passim a quibusdam patronis catholicis in praxim deducitur ''.
2° Utrum ad alendum opificem,

in praxi salarium, etiam
semper injustum et in culpa patroni, non cons-
insufficiens sit
tat. Hic tantum sedulo notandum est normam salarii justi non
a sola bona vokmtate patronorum dependere, sed ssepius etiam
a causis oeconomicis gravioribus.
« D'ordinaire, les patrons eux-memes sont victimes du systeme
economique generalement en vigueur, La concurrence eflrenee

fait que le prix des marchandises s'abaisse sans cesse et, pour :
etre cn mesure de vendre a bas prix et ne pas se faire ecraser par

lcurs concurrcnts, lcs chefs d'industrie sont bien souvent forces
d'abaisser toujours de plus en plus le prix de revient de la mar-
chandise. Cest un resultat auquel concourt aussi la production
cxccssivc, consequcncc dc Tcmploi des machincs (Tagiotagc ef-
frene), et le poids toujours croissant des impots pubHcs. II s'en-
suit que la condition des travailleurs va toiijours s'crhpirant "... »
3° Utrum denique minimum salarii justi a Statu, vel potius
1. Cf.Science catf,., 15 avril 1892 — Le Monde, 13 dec. 1894 et 22 janv. 1895.

— ;
Al)bc Lemire, Le Card. Manning, p. 195-217,

2. — ?,. Principes d'Econ. poL,
2'itJ-252. — 4. Cf, Godts, Salariwii nnniinuni ct salarium familiale —

P.
—
\>.
Antoine, Cours d'econ. sociale, p. 569 —De Gryse, De contractu condilionis

;
Ilevue thomiste, 1896, p. 317. — ;
5. Cf. Lettre de Card. Maurin, 1918. — ;
6. Libera-
tore, Prinripes d'econ. pol., p. 251.
444 ETHICA SPECiALlS
opportunitate rerum,
a corporalionibus liberis arliuiii, pro
temporum et locorum, sit determinandum per contractum
infra dicetur
collectivum laboris patronis imponendum,
(n. 126).
CAPUT SECUNDUM.
DE SOCIETATE CIVILI.
112. Quid sit societas civllis ?
Delinitur unio permanens plurium familiarum, sub eodem

:
directe prosequen-
regimine, bonum commune et temporale,
tium. Est unio morahs, non physica
plurium familiarum ;
— :
en inateria proxima societatis sub eodem regimine, nam ;

— —
corporis moralis, instar corppris physici,
unum est caput ;
bonum commune prosequentium societas enim non

ordinatur :
ad utiHtatem cujusdam hominis vel classis, sed omnium ci-
yjuiii .
necnon ab bonum temporale sola enim societas :
reHoio'sa ad bonum spirituale directe tendit in ordine ad feH-

cita^tem aiternam ;
— prosequentium,
directe nam feHcitas
debet ad feHcitatem alterius vila3, quae ideo

hujus vit« referri
indirecte intenditur.
apud auctores elementum materiale seu multitudo,
Saipius
gubernium, appel-
dicilur populus, elementum fonnak, id est
Status corpus morale ex utroque clcmcnlo
compositum,
latur ;
quinque arti-
vocatur societas civiHs et poHtica. L)e qua sint
culi 1"^ de Natura societatis ciîlis, 2"^ de suprema Po- —
:
testate cwili, —
3- dc âriis Ihgiminis formis, 4"« de —
MunLis ct Limitibas Status,
5"-^ de Ofjtcus subdUorum. —
AKTiCULUS I.
l)e JSatura societatis ciîliSf
QuaM-llur (|u;«' siiit socictatis civiHs origo, structura ct flnis.

':
113 societas civilis sit homini naturalis

Utrum
i.ost Arisl (.td.iu cl S. '11. on. ;....,
assc-
|.Vr.' o.niMS pl.ilosoplu,
socialrn. cL puliln-..n.. iSon iLa
,„„, |,o,ni...i.i .'ss.. naluia s,.a
piiori lid.'s, lioino csL l.on.u.i
Uobhos cL Uousscau nani, si ;
«
agcbat
prin.o solivagus bdlum in abos omncs
si
|u,>„s )., cL ;
honn, priu... sylvcsLcr ct icHcissinn.s, qu.a libcr. Uncio

p<,sL.Tiori,
l.on.in.r.i pcr sc anti-nocialem,
Kousscau aulcm
llobb.-s liiik'iL
SECUNDA PAKS, DE JURE SOCIALI 445
extra-socLalem, ex pacto arbitrario in societatem convenisse *.
Contra quos sit
THESIS
Societas cwilis homini naturalis est^ et naturaliter
constituta fuit.
I, Naturalis est. — Natura enim invincibiliter inclinatur

bomo ad ea quibus indiget ut perfectionem dcbitam et febci-
tatem hujus vitse consequi valeat. Sed multa bona huic fehci-
lati et perfectioni utiHa, in ordine physico, intellectuali et
niorah, habere tantum potest per societatem poHticam. Ergo
societas poHtica ex incHnatione naturse orta est.
Revera homo non est sicut aHa animalia quae sibi sufficiunt ;
« ahisenim animaHbus natura praeparavit cibum, tegumenta

pilorum, defensioncm, ut dentes, cornua, ungues, vel saltem
vflocitatem ad fugam ». Item, « ahis animahbus innata est '
naturahs industria ad omnia ea quae sunt eis utiHa vel nociva.

Qusedam ctiam animalia cx naturaH industria cognoscunt ahquas
herbas medicinalos, et ahqua eorum vitse necessaria «. Secus —
vero de homine diccndum cst nam. ita comparatus est a natura,
;
ut progrcssivo rationis usu hsec omnia sibi praeparet sed quum ;
unus homo, aut una famiha ad ea praeparanda non sufhciat, « est

Jioinini nalurale quod in socictatc multorum vivat », sciHcet « ut
unus ab aHo adjuvetur, ct diversi diversis inveniendis per ratio-
nem occupentur puta unus in medicina, ahus in hoc, aHus in
;
aho * ».
II. y aturaliter constituta fuit ; nam 1. — Per accidens, so-

cietas e variis causis, variisque circumstantiis oriri potuit, ut
sunt consensus plurium famiharum eumdem ducem eHgen-
tium, dominalio cujusdam viri potentis, emigratio et aHa si-
milia. Sed 2. —
haec accidentaha sunt et non universalia :
unde secundum leges naturse consuetas, cum societas sit fa-

miharum adunatio, factum iHud primitivum repeti debet ab
ipsa famiharum extensione et propagatione. FamiHse quidem
ex codem stipite ortum habentes, paulatim accrescunt, et
vicum, urbem, provinciam, nationem constituunt secundum
ea TuHii : « Prima societas in ipso conjugio est, proxime in
liberis ; deinde una domus, communia omnia ; inde autem
La Eeligion de J.-J. Rousseau, p. 73 et suiv.

Farges, 2. S. Thomas. opusc.—
De
1.
regno. L. V, c. I
rey,e el —
De bonis qua; per societatem procuranlur egrepie
;
scripsit F. Bastiat, Harmonies econom., c. 1 —

Bevue thomisie, an. 1898, p. 529 ;
;
— an. 189U, p. 82.

446 . ETHICA SPECIALiS
est principium urbis et quasi seminarium reipublicse *. »

Confirmatur ex falsitate suppositi quo nituntur Hobbes et
Rousseau. ex annaUbus humanitatis apparet, nunquam
Nam
hominem fuisse solivagum, sed societatem patriarchalem et po-
liticam a primis aevis extitisse et ideo, sicut et post domesticam,
esse pari titulo naturalem.
114. Quaenam sit societatis civilis intima structura ?
THESIS
Societas cwUis est organismus moralis, cujus partes imme-
diatde, non individua, sed familise sunt.
I. —
Est organismus. Ibi adest organismus moralis, ubi
datur compositum, quod, corporis instar, constat partibus
heterogenis, ad functionem specialem deputatis. Porro in
societate civiU dantur varia organa, quoruni aba ad artes, aba
ad agriculturam, alia ad commercium, alia ad industriam,
etc, ordinantur. Ergo in ea est organismus morabs.
n. —
Haec organa sunt familiae. lis enim elementis societas
coalescit quibus constituta fuit et in quae resolvitur porro :
— 1. Societas civibs non est congregatio inita inter homines,

nullis aliunde vinculis obstrictos, sed est ipsius famiHse ex-
tensio naturalis nam « sicut vicus constituitur ex pluribus
—
:
domibus, ex pluribus vicis ». Quare 2.

ita civitas Si -
(juando per ahquod tempus dissolveretur societas civihs, re-

maneret societas domestica, quse homini magis est necessa-
ria, et ad quam primario ordinatur. Ergo non individua,
sed
famihae sunt materia proxima societatis.
115. Quisnam sit finis societatis civilis ?
Juxta politicos, v. g., Ilobbes, Rousseau, Kant et

liberales
alios rcccnliores, socicLatis politicae scopus unicus cst, sc. tutchi
lilx-rlalis ;
—
proiudc k>gis onicium non cst procurandi bonuni
civibus, sed tanLunimo(h) prolcgendi libcrLaL^^m. bhi rcycra for-
mula gcnoralis omnis libcralismi poliLici (infra, n. 143) : « Lc
but dc Loule association poliLiquc cst la conscrvation dcjs droiLs
naLurcls cl irrq^rcscripLiblcs dc rhonimc. Ces droits sont la libcrLo,
la surcte ct la rcsisLancc a Topprcssion ^ » Contra
quos sit
THESIS
Societas politica, non ordinatar solurn ad tutelam jurium, sed
ad bonum pkysicum, intellectuale et morale ciiîum.
I.
— Non ad tutelam tantuni. Id enim rejici debet quod
1. De Olficiis, L. I, c. vii. — 2. Thomas, Elh., lil). 1. — .3. D6claralion dcs

droils de 1'tMmme, 1789, a. 2.
S£!CUNDA PAUS, DE JURE SOCIALI 44t
falsls nititur fundamentis et ducit ad perniciosa ;

porro tale
est principiuni liberalisnii ; ergo rejici dehet.
Constat minory nain 1. —
supponunt liberales rationem
esse ab omni vinculo morali independentem, hancque autono-
iniam omni ex parte protegendam esse quae omnia sunt :
falsa. 2. —
His enim admissis, sequeretur crimina prohiberi
non posse, modo coexistentiae civium non noceant, aut reH-
gionem esse reprimendam, quia hbertatis civium dirigenda3
ct coercendae officium hal)et qune sunt perniciosa, in praxi
:
taineii ab adversariis admittwntur.

II, —
Sed etiam ad honum commune. Nam, ex dictis, —
societas naturaliter constituitur ut haic bona assequi possit
ad quae activitas privata noii suHicit. Porro activitas privata
non suificit ad bonum commune, nec physicum, nec intellec-
tuale, nec morale. Ergo ad haec tria procuranda ordinatur.
Quapropter inest societati non tantum finis negativus in
malo communi coercendo, sed etiain positivus in promovendo
bono communi (infra, n. 125) nec tantuin ad bonum phy-
;
sicum, sed, quia est societas hominum, ad bonum praesertim

morale, sicque ultimo ad religionem, ordinatur.
Obj. — Societas non potest cognoscere bonum, quod civium
universitati convenit ;crgo illud non est finis socictatis civiHs.
llesp. Nego ant. et cons. Sunt enim permulta boiia quae pcndent
a primis principiis legis naturahs in his autcm, nec exceptis

;
erga Deum officiis, ignorantia non est possibihs.
ARTICULUS II.
De suprema Potestate cwlli \
116. Quid utrum sH suprema potestas civilis ?

sit et
A. — Definitur jus rempublicam gubernandi seti fusius

: : :
Facultas moralis, et in ordine suo independens, quae actiones

ciîum dirigit ah bonum societatis ciîlis.
]P Dicitur facultas moralis, quia non est vis mere physica,
ut volunt socialistse absoluti, dicentes « Auctoritas nihil :
aliud est nisi numeri et materialium virium summa ^ »
1. Cf. Card. BUlot, Tract. de Ecclesia, p. 489-511. — 2. Syllabus, Prop. 60, ap-
Denzinger, n. 1760.
448 ETHiCA SPECIALIS
2^ Est in ordine suo independens, qijia nulli subjicitur po-

testatiejusdem naturae, sed tamen superiori, si detur.
B. —
Hanc porxo potestatem societati necessariam esse
evidens est nisi enim actiones omnium in unum finem
: diri-
gerentur, scopum suum societas attingere non posset : ita
contra anarchistas.
Quaestiones autem gravissimi momenti moventur circa ori-
ginem, subjectum et transmissionem supremae auctoritatis.
117. Utrum suprema potestas civilis sit a Deo ?
Juxta socialistas seu asscrtores contractus socialis (J.-J. Rous-
seau) potestas suprema, sicut ipsa societas, non oritur a Deo, sed
ab arbitraria sola voluntatc hominum, tanquam a causa eflicicnte.
Contra quos sit
THESIS
Suprema potestas civilis in se procedit a Deo.
Prob. —
Quidquid enim est in rebus naturse, habet origi-
nem a Deo, seu a Prima Causa rerum naturahum. Unde sic :
Societas est a natura et consequenter a Deo, qui naturse

Auctor est. Sed auctoritas jure dicitur unum et praecipuum
e duobus elementis omnium societatum constitutivis. Ergo
Deus, in quantum est socielatis Auctor, haberi debet ut prin-
cipium supremae potestatis civihs ^ Secus cnim ahquid esset
in elTectu, quod non haberet originem a Prinia Causa.
Prxterea, iUa potestas est a Deo, in qua plures sunt func-
tiones el actus necessarii ne pereat genus humanum, qui
tamen excedunt facultatem seu jura cujuslibet liominis. Sed
suprema potestas civihs habet actus ejusmodi, ut sunt « pu- :
nilio malefactorum, ctiam usque ad mortem », et jus sta-

tuendi lcgcs, quae « obhgant in conscientia Ergo suprcma )).
poleslas civihs oritur a Deo, quatenus est Auctor naturae, et

dalur hominibus, velint, nohnt, « ut proprietas, qua; nalu-
ram eorum consequitur ^ )>.
Hinc pohtica potestas non pendet a consensu hominum,

scd a jurc divino naturali, sicque diiTert a potestate socictalis
commerciahs vel academicse, quae est a jure humano.
118. Quomodo supremae potestatis subjectum designetur' 1'
A popuio (juidem — sicul et regiminis forma (n. 119, c.)
1. S. Thomas, ( ommenl.. in Epist, ad liom., xiii, lecl. 1. — 2.Suarez, De l.r-

gibus, h. III, c. III ;
—
Leo XIII, Encyol. Diuturnum. — 3. Cf. l{e\'uc de i)hilus.,
d6c. 1001.
SECUNDA PARS, DE JTJRE SOCIALI 449
— nec tamen necessario per sulTragium universale, sed etiam

tacito consensu, unde sit
THESIS
Subjectum supremse potestatis consensu multitudinis
designatur.
Proh. — Subjectum supremae potestatis jure vel divino,
vel naturali, vel domestico, vel humano designatur porro ;
ha3C vel sunt falsa, vel supponunt consensum multitudinis.

I. —
Jure divino designari contendit Bossuet, de Maistre
cum paucissimis
*. —
Sed contra si excipias Judaeos, Deus
:
ordinarie non agit in gubernatione hominum, nisi medianti-

bus causis secundis, non vero ahquid ultra naturam positive
larmendo.
II. —
Jure naturali designari contendunt Gioberti et ali-
qui professores ex Academia Insulana (de Lille) ^ Porro —
aristocratia ingenii, aHseque dotes naturales, aptitudinem ad
gubernationem suscipiendam certe conferunt, jus autem non
dant sicut e contrarig naturalis praestantia sexus viriHs de-
;
terminat auctoritatem in viro super uxorem, et naturaHs

generatio auctoritatem in parentibus super infantes.
III. —
Jure domestico designari putat Liberatore Revera •'.
causa quae primum subjectum poHticae auctoritatis determina-

vit, ab initio fuit « prsevalentia juris domestici », quod ex
famiHarum extensione resultat. —
Sed haec pravalentia,
ordinarie saltem, ut permaneat, supponit consensum tacitum
earum ^
IV. —
Jure humano, ut, v. g., hsereditate vel electione, de-
signari multis in casibus, nemo negare potest. Haec autem —
reducuntur ad consensum multitudinis sive imphcitum, sive
expHcitum. Ergo stat thesis.
Dices Quid ergo de jure victoriae, de violenta usurpatione ?
—
:
Haec physicam, non moralem, conferunt auctoritatem, nisi

de facto aut saltem de jure accedat consensus popuH et pacifica
possessio (n. 132).
119. Utrum
potestas immediaie aut mediate sit a Deo ' ?
Subjectum potestatis supremae designatur a populo necnon
potestatem suam habet a Deo utrum vero eamdem habeat imme-
:
1. Bossuet, Politique lir6e de V Ecrilure sainte, L. VII, a. 6. — 2. Cf. Science

catholique, 1893, p. 859 et 959. — 3. Liberatore, Jus nat., n. 54. — 4. Bossuet,
ouv. cile, L. II, a. 2. —5. Cf. Quilliet, De civilis origine poteslatis theoria catholica,
1893 ; — Dict. de Theol. cath., art. Democratie.
diate a Deo aut medianie populo seu utrum populus, qui suprc-
mam potestatem exercere non potest, eam tamen habeat in radice,
ita ut non solum eligat principem, sed ei conferat jus gubernandi
subditos, controvertitur.
A. —
Alii affirmant potestatem conferri mediante populo. Ita
major pars recentiorum scholasticorum, Bellarminus ', Suare-
zius *, Balmes ita forsan ipse S. Tliomas qui dicit « Ad mul-
—
; :
titudinem pertinet facere legem... ^ » et alia id genus. P^cce

praecipua eorum argumenta :
1° Suprema potestas est de jure divino nemo autem eam po- ;
testatem ex jure divino possidet ergo habetur ex multitudinis

electione. —
Major, itemque minor est evidens consequens vero
;
negari posset nemo quippe designatur immediate a Deo, ul s\i-

;
premam potestatem exerceat et ideo designari debet a causis

secundis scd inde non sequitur potestatem primum recipi, deindc»
;
conferri ab his qui subjectum liujus potestatis eligunl.

2^ Societas civilis <'st perfecta sed, ut societas sit perfecta, ;
indiget potestate suprema, qua scipsam servare, gubernare et

regere possit. Ergo societas civihs, in se sumpta, quatenus mul-
titudine conflatur, supremam potestatem habet. Major est —
vera minor etiam, non autem conclusio sufTicit cnim ad boninn
; ;
regimen societatis civilis, ut eligere possit principes, quibus Deus

supremam potestatem conferat.
B. —
Alii affirmant potestatem conferri immediate a Deo. Ita
pauci inter veteres, postca Bossuet, Taparelli, Zigliara. Sic argu-
mentantur :
Id, quo muUitudo in societatem adunatur, est priiis luullilu-

dine et ab ea non pendet sed potestas suprema est id qno niul- :
litudo in societatem adunatur ergo suprema potestas nou (>sl

in multitudine et ab ea conferri nequit. Conflrmatur, nam
;
—
potcstas est elementum formale societatis civiHs multitudo au- ;
tem est clementum maleriale. Scd elementum formale non pendet

ab elemento materiali sccus enim superius ab inferiore penderet.
;
Aliunde illa potestas jure naturso non confertur njultitudini,

quse illi foret inutilis atqui talis est potestas merc « radicaUs »,
;
quam multitudo excrcere per seipsam non potest ergo potestas

—
;
iion existit radicaliter iii mullilu<lin(\ Negant alii, quia non

desuiit (|ui jura habenl (|uin ca p( r scipsos exercere possint, nisi
in certis casibus.
Quil>u8 etiam haec sententia a Leone XIII antcponi videtur
in Kncyc. Diuturnum « Quo sane delectu (multitudinis) desi-
:
gnatur princeps, noTi conferuntur jura priru-ipatus neque man- :
datur ini[)eriuin, sed slatuitiir a quo sit rcgendum », - nccnon '
a IMo X
in sua epistola « snr lc Sillon " ». Ast immerito hic — ;
enim solum asseritur jus principatus secunduin sc non evsc a

populo, contra inonstruosuni conlractus socialis crrorcin (n. 111).
1. De Conlrovrrsiis Lil>. m, (ic Lairin, o. ui. — 2. Dr,/r.nsio lldei de J.tgibiis.
— n.'.9//m. 'fhrnl.,
,
In
V''',
2ir. t\. '»(1. ;i. H, nd 11 ;
— q. 07. n. :^. nd M - ('.(. Hrviir ;
;
Aitfdisl.. iiuv. I!»|0. -— 4. Lco Xni. iin. J: >.\ .

- Pii.3 X, .in liljO,
.'').
SLCUNDA PARS, DE JURE SOCIALI 451
C. — Potestas politica immcdiate essc a populo

Coficlusio.
duobus modis potest vel ex populo solum coustitueiite
intelligi ;
iormam rogiminis legemque investituraj (Billot) \ vel a populo

jam habentc sed abdicante potestatem (Suarczius). Placet prior
expositio qucB formam democraticam primitivam esse et a Deo
institutam non supponit, sed omnes formas regiminis dicit aequa-
liter esse de jure humano et populo concedit tantum rationem
proximam determinandi, sivo regiminis modum, sive subjectum
auctoritatis. —
Notandum quod translatio potestatis, in opinione
Suarezii, non est delegatio tantum, sod « quasi alienatio seu
perfecta largitio totius potestatis • », proindeque valde differt
a theoria suprematiae populi, de qua nunc dicendum.
120. Utrum in multitudine potestas remaneat ?
Ju.Kta socialistas, potestas non lantum est in populo et a po»
pulo, sed post elcctionem, adhuc in populo remanct, ita ut prin-
ccps aut praescs sint tantumniodo lcgati scu mandatarii ph^bciae
majcslatis, quae alicnari ncquit undc ad libitum multitudinis •
destitui possunt '. Contra lianc dclegationem scu « suprematiae

populi » theoriam sit
THESIS
Potestas suprema, post electionem, penes multitudinem
non remanet.
Prob. Nam — axioma juris « donner et retenir
1° ut fert :
ne vaut. » Ergo, etiamsi daretur a populo jus gubernandi

usque ad definitum tempus, illud jus in eo non remaneret. At,
juxta nos, per institutionem gubernii communitas non abdicat,
sed potius acquirit potestatein sibi necessariam.
2° Si remaneret in populo, populus simul inferior et supe-
rior esset, quod est contradictorium, necnon omnis auc- —
toritatiseversivum, nam non solum legatos ad nutum revocare
posset popidus, sed leges ipsas ad arbitrium suum abrogare.
3° Talis suprematia populi non esset in bonum commune,
sed iii ruinam totius societatis ; nam, experientia teste, pax,
stabilitas, prudens directio in finem, non sunt quaerendae in
multitudine.
ARTICULUS III.
De i-âriis regiminis Formis '\
121. Quoiuplex sit forma auctoritatis et regiminis ?
A. — Potestas suprema Lriplici modo exercetur ; nempe

De Christi, t. I, cap. ui, § 1, n. u. —
2. De Legibus, lib. in, c. IV,
1.
n. 11. —Ecclesia 'A. « I.e peiiple est souvcrain. et le pouvernement n'e3t que son coniniis,
jnolns quc soii ctiiiiiui^, sou ilonic.^litlin-. Lulic cux poiut clc coulial iudi'lini ou du
luoiu.-. duraMc. Taine, L' Ancirn rrînir, L. iii, c. IV, § iii et Rousseau, Contrat
sucial, I, !J ; iii, I ; IV','.'>. —
'i- S. Thomas, opusc. de Rege et liegno, L. I, c. i.
leges condit, earum executionem mandat, et de civium delic-

tis judicat. Ea de re, triplex dici potest potestas suprema, sc.
legislatwa, executi^fa et judiciaria.
B. — vero non in se spectetur, sed relative ad subjec-
Si
tum in'quo recipitur, illud subjectum vel est unica persona,
vel classis optimatum, vel denique totus fere populus. Inde
monarchia, aristocratia et democratia, quorum abusus aut
corruptiones tyrannis, oligarchia et anarchia vocantur.
Ex commixtione harum formarum variis modis et in diverso
gradu, oritur monarchia constitutionalis. In ea leges feruntur
a mandatariis populi in Camera congregatis, quibus accedit
Senatus optimatum, tanquam inter deputatos et regem pon-
derator. Potestas executiva per ministros responsabiles, a
Hege electos, exercetur. Rex autem signat leges camerarum,
signat et decreta ministrorum, sed « regnare, non autem
gubernare » dicitur. —
In Anglorum parlementarismo, neque
rex libere eligit ministros, vixque differt a prseside reipublica,
nisi jure hsereditatis.
122. Quaenam sit melior regiminis forma ?
Circa hanc quaestionem, quot capita, tot sensus respondent

:
tanien, post Aristotelem et S. Thomam, Bellarminus ac pleri-

que philosophi christiani :
THESIS
Melior regiminis forma, non in concreto sed in abstracto, mo-
narchia haereditaria et temperata i>idetur.
I. — Melior in abstracto. — Nam in concreto, forma me-

lior uuicuique genti non est perfectior in se, scd qua; ilHus
ingenio, indoli ct traditionibus usu et praxi magis accommo-
datur. Hinc est cur regimen non facile sit mutandum, aut cur
ejus mutatio tot perturbaLionum sit causa cur ideo indideren- :
tismns poHticus in se forsan, non vero pro tali aut tali natione
propugnari possit.
II. —Per se monarchia est '. —
Ea enim forma meHor cst
qufc in se magis naluraHs, tranquiHior et fortior esl porro :
taHs est monarchia ergo. ;

—
Naturalior cst, nam cx famiHa
1. Sum. Theol., la 2rn, q. 105, a. 1 ; — Revue thomiste, La penadc de

S. TfioTnas, an. lflOl-1002 la Thtiorie du pouvoir dans S. Thornas, an. 1!)11,
Bcpt.-oct. ; — ;
Zeiller, f/iddcdel'Elal dann S. Thomas d' Aquin ;

— Bossuei,
Polili(/un lir6e dn l' Er.riture saintc, L. ii, a. 1, prop. 7" ol 8".
8ECUNDA PARS, DE JURE SOCIALI 453
patriarchali sponte orta iisdem causis pro-

est, et sicut ipsa
pagatur et perseverat. — secundum ea S.
Tanquillior esty
Thomae « Quod est per se unum, potest esse causa unitatis

:
convenientius quam multi uniti ». Porro democratia per*
accidens, monarchia per se habet unitatem socialem, quae est

optimum societatis bonum. —
Hinc et fortior est, nam solus
monarcha possidet potestatem, eaque hbere et expedite uti
potest, sive ad malum reprimendum, sive ad bonum promo-
vendum. Ergo monarchia « pra^stantioris forma regiminis
est » ^
Hinc de facto non solum communior, antiquior, ut historia
constat, sed et felicior, judicio multorum, popuhs fuit.
ni. — Dixi : monarchia hsereditaria et temperata. Haeredi-
taria enim electiâm antecelht nam ubi viget electio, solent,
:
mortuo monarcha, suscitari dissensiones et competitiones,

quae pacem et ordinem pubhcum in periculo ponunt. Tem- —
perata autem absolutam vincit tunc enim non cessat nec ver-
:
git in aristocratiam aut democratiam, ahquatenus tamen per

utramque hgatur potestas absoluta, ne in despotismum abeat.
123. Quid de regimine mixto seu reprcesentativo ^ ?
Modo intacta maneat distinctio inter subditos et auctorita-

tem, nec eam conferre praetendat sufTragium universale et
etiam retinere (n. 120), sit
THESIS
Regimen repraesentatiûm bonum est sed imperfectum.
I. Bonum est nam impedit quin auctoritas abeat in despo-
;
tismum, sicque a civibus odio habeatur. Ahunde repraesen- —

tatio omnium classium sociahum, scientiam, semulationemque
gubernio confert siquidem deputati, manifestatione deside-
:
riorum totius gentis, aemulationem ad bonum excitant. De- —

iiiqiie potestatem leges ferendi aut seditiones reprimendi
iiiqxTsonalem reddit, ac proinde, per se forsan,magis enicacem.

II. Imperfectum est tamen regimen in quo pronum erit ut
nmltitudo gubernet, ut pessimis faveatur passionibus, et ut

bonuin verum non promoveatur. Porro his inconve-
societatis
nientiis non vacat regimen repraesentativum. Ergo imperfec-
tum.
1. Sum. Theol, p. 1, q. 103, a. 3. —
2. Pius VI, In Consistorio, 17 junii 1793. —
3. Cf. Taparelli. Critique des gouvernemenis representalifs, an 1912 ; — Cf. Suarez.
Defensio fidei, L. iii, c. ii, n. 8.
Constat 1""*, nam suadent

electiones frequentiores civibus
auctoritatem penes se remanere inalienabilem suadent prin- ;
cipem « qui regnat nec imperat » esse legatum ad nutum

revocabilem sicque, destructa gubernii constantia, enervatur
;
auctoritas m
capite, dum insolescit populus et tendit ad panar-
chiam, quae in omnibus ponit auctoritatem.
Constat 2"^, nam per electionem dividitur populus in fac-
tiones adversas, quee fraudes adhibent, vimque ac corruptio-
nem, vincant, speciem aliquam tyrannidis in alios numero
et, si
rninores exercent tunc invidia fit « morbus democraticua ».
:
Constat 3""*, nam electores, virtute et scientia mediocres,

blanditiis vanisque promissionibus facillime decipiuntur, et
eligunt homines novos, audaces, quibus inagis est cordi bo-
num privatum quam bonum publicum (cf. n. 129).
Haec, inquam, in se et attenta hominum natura, suiit gravioia,
doncc forsan diuturna consuctudine moribus gentis accomodetur,
et nisi juxta legcs aequitatis tempcretur suffragium universalc.
124. Hinc de suffragio universali fertur judicium.

Suffragium in genere est in memhris Societatis jus a lege
concessum eligendi deputatos. —
Dico a lege concessum, nam
I. Suffragium uni<êrsale non est jus naturale Secus —
enim competeret omnibus, etiam pueris et feminis, qui eam-
dem habent naturam humanam nec esset ratio cul' non exten-
:
deretur etiam ad electionem ciijusHbet functionarii aut magis-

tratus. Porro haec sunt practice impossibilia, vel absurda
fiercnt. —
De facto, suflragiLim quod vocant universale non cst,
sed majoritarium, a vero consensu multiliidinis, dc quo supra
(n. 118) apprime distincturn ct rcvera sa^pe mendacium.
II. Quin etiam, nisi reslringatur, est potius contra naturani :
a) Repugnat cnini rationi niinorUates, ut aiunl, (|uanivis

maxiinas, non repraesentari ct pro nihihj habcri.
h) Repugnat etiam in computandis suffragiis sohus numeri
rationem haberi, quasi jus essct « numcri cl materiahum

virium summa », iion aulcm titulorum (pjibus scicnlia ct luo-
rahlas, inio ct tribnta cujusque indicantur. — llinc suflragium
universale quidem sed inaKjuale ut olim in Hclgio (vote plural),
aut cum repra^senlatione j^roportionali suHragiorum, aut (|uo
spcciales ulililatcs divcrsarurn classiurn ct prolessionurn
repra»senlantirr (repn-scnhilion prftrcssionncllc) el imprimis
farniliai (vole famihal) irragis a;(juitaU conformc csset.
i
SECUNDA PAHS, DE JURE SOCIALI 455
Dices Omnes cives onera ct tri})ii1a aeqiialitor fcrunt ergo

—
: ;
jus aequalis suffragii habcnt. i\csp. 1" Irans. aiit. dist. coiis. ; :
aequaJitcr jus liabcnt ad bona sociolatis, .co/?c., ad adnnnistrandam

socictatcm, nego. —
2° Dist. ant., tributa fcrunt aequalia quoad
proportionem, conc., quoad summam totalcm, nego. Porro, in
societatibus commcrciariis, pro ropartitionc suffragiorum, etiam
dc summa totali cujusquc ratio habotur '.
ARTICULUS IV.
De Muniis et Limitihus Status ".
125. Qucenam sint munia et limites Status ?
Ex falsa notione jinis Socielatis (n. 115), orti siint errores

de muniis et limitibus Status. Alii haê munia plus a^quo res-
tringunt alii e contra exa^gerant.
;
Priores Statui tribuunt tantum quae ad pacem cxtcrnam

aut intcrnam necessaria sunt. Haec est theoria dicta « L'Etat :
gendarme », « TEtat n'a ni dogme ni ideal, a aucun degre. »

Ita Sj)enccr, Kant ct scholae liberalis fautores, juxta quos, si
Status aliquid praetcr justitiam protcgcndam curet, sua potostate
abuti et in libertatcm attentare dicitur.
Posteriores e contra Statum extollunt quasi « omnipotcntcm »
juraque individuorum et familiarum bono Status planc subor-
dinant, quasi homincs esscnt proptcr Statiim, non autem Status
proptcr homincs. Ita socialistae juxta quos communitas indivi-
duorum bona ct activitatem absorbere debet « TEtat mar- :
chand, industriel, agriculteur, institutcur, TEtat Providcnce

universellc ». Contra quos sit
THESIS I
Status ea omnia et munia, quae ad finem
sola habet societatis
attingendum sunt necessaria.
I. Habet omnia. — Nam qui vult finem, vult omnia media
necessaria. Alqui lex naturalis vult societatem a potestate
ad fmem suum Ergo. - —
Unde Status jus habet obli-
dirigi.
gandi in conscientia, etc, sed et morte puniendi, quia aliquo-
ties illud est necessarium (n. 128) en jus legale seu ferendi
"
:
leges in ordine ad bonum commune societatis attingendum.

Habet sola.
II. —
Nam societas civilis natura sua et suo fine
limitatur.Ergo si quid ultra aggreditur, exit a suis finibus,
imo bono publico nocet, nam bonum publicum exigit ut quai-
libet potestas suis propriis finibus limitetur. — Unde infertur
1. Syllabus, prop. 60, ap. Denzinger, n. 1760. — 2. Vermeersch, Manuel social,
1904 ;
— Mgr Sauve. Qupxtions relifiipuftff; ct sorinlrs. — :?. C.f. J.o /ustire r.rijpi-:
'
flfille et la piinr dr niort. in llevue thondste, 1894, p. .309 el 6}.
456 ETHICA SPEGIALIS
actiis quibus Status vel finem Ecclesiae usurparet, vel contra

jus naturale aut divinum decerneret, vel contra jura civium
aut familiarum, illegitimos esse ac plane tyrannicos (n. 30).
Cum autem finis societatis non sit totus in juribus civium
protegendis (n. 115), sed etiam in promovendis bonis physi-
cis, intellectualibus et moralibus, ad quae obtinenda non suf-
ficit activitas privata, de muniis Status circa hsec singula
pauca dicemus, ut vitentur excessus sive liberalismi qui mi-

nime, sive etatismi qui promiscue in rebus privatis se ingerit.
126. Quae sintmunia Status ad prosperitatem materialem ?
\P — Debet
Status graviores libertatis abusus reprimere :
a) Non solum prohibere usuram, ludos moderari aleatorios

(jeux de bourse) quibus pretium rerum adulteratur, sed et de-
terminare mensuram foenoris liciti, forumque aerarii pubHci
justis regulis metiri debet.
b)Jus habet, pro opportunitate temporum, ad fraudes et
famem pauperum impediendas, determinandi pretium maxi-
mum rerum vitae necessariarum. Ita S. Thomas et plerique. ^
c) Item, quoad contractum locationis operariorum, potest
justa praescribere circa laboremfeminarum et puerorum in

fodinis et nimiam diuturnitatem laboris et
fabricis, circa
requiem in Die Dominica imo circa infimam mensuram sa- ;
larii, quamvis, juxta Leonem XIII, opportunius sit illud mi-
nimum a corporationibus artium determinari - (n. 111, 3*^).
2° —
Debet positive prosperitatem publicam promovere :
a) Libera aemulatione, priv&torum societatumque activi-

tatem et industriam suscitare debet eisque favere prsemiis, ;
expositionibus publicis, etc... prudenter tamen determinatis.

— Non autem debet Status extruere fabricas, exercere mcr-
caturam, colere agros et alia ejusmodi, quae a privatis facilius
et melius aguntur. Nam finis Status non est toUere activitatem
civium, sed stimulare et augere.
b) HsDC tantum bona quai nec individui nec societates pri-
vatae procurare possunt, ipse Status directe procurare potest ;
V. g. sternere vias publicas, fodere portus et alveos naviga-

:
biles, excrcitus conscriberc, tcmpore calamitatis publicae ali-
menta aut subsidia necessaria colligere, etc.
1. .S'(////. 'Ihtul., 2n 2ii'. (|. 77, :i. L', ;iil 1*. - 2. E. Blanc, V (t-l-il inic. lu-onoiiiie
pdl. rfiriH. '
p. f/i-IiS.
127. Quse sint munia Status educat/onem et scho/as* ?

cItcsl
l^ Certuni est parentibiis solis (n. 105) —

et Ecclesiae pro
baptizatis — natuialiter competere ofiicium, ac proinde jus,
non tantum educandi, sed et instruendi liberos suos, nam
instructio est pars non minima educationis, simul ac prseci-
puum ejus medium. Ergo, saltem per se et directe, munus
illud ad auctoritatem publicam non pertinet quo in sensu :
usurpatio dici debet lex introducta de instructione obligatoria,

etiam praescendendo ab impietate laicismi seu atheismi (5®).
2^ Quando familia per se solam impar est ad hoc immus
sufiicienter adimplendum, potcst aut debet sibi adjungere ma-
gistrum quem elegerit. Cum autem unus magister pluribus
famiHis suftlcere possit, ita auctoritate famiharum constitue-
tur schola primaria, quasi extensio famihae. Unde familiis,
non Statui, nec muiiicipiis civiHbus, incumbit obhgatio et jus
eligendi et erigendi scholas primarias-. — Jus tamen illas
erigendi cuihbet civi aut rehgioso, modo capacitate et probitate

digni sint, competere tion negamus, imo nec Stalui, dum-
modo hbertati famiHarum et juribus Ecclesiae minime noceat,
et scholas omnes, non tantum suas, ex aerario pubHco gratificet.
3" Scholae superiores, gymnasia, reguntur
universitates
iisdem principiis siquidem associationes civium hoc adimplere
:
valent, haud raro magis proficiunt ac ipse Status, Hbertati

non nocent, et vi semulationis, favent progressui scientiarum,
ut historia et experientia comprobatur. Haec tamen insti- —
tuta, quia magnos sumptus requirunt, saepe saepius supra vires
ac facultates sunt famiharum aut etiam municipiorum. Unde
munus erit auctoritatis supremae eis succurrere ex aerario pu-
bHco, aut etiam ad bonum commune necessaria erigere modo
Hbertas famiHarum et alumnorum sive erigendi, sive cHgendi
quascumque scholas voluerint, accurate servetur,
4° Monopolium ergo Status jura famiharum laedit, Isedit
etiam jura singulorum civium, nam quisque jus habet scien-
tiam docendi, modo nihil agat contra securitatem ReipubHcae.
— Pariter damnandum est monopoHum Status circa studio-
1.Freppel. Discours sur lu nolion fausse de VEtat enseignant —

Syllab., prop.
45-58 —Le Play, Reforme soc, 405-40G — ;
Mgr Sauve, Queslions religieuses et

;
sociales, cli. VIII — ;
Sertillanges, La Fainillc el lEtat dans V Education, an. 1907.

— ;
2. Aristoteles, Pol., L. 1, c.
26
.
rum examina et diplomata. Nam scholas privalas redigil in

indignam dependentiam a scholis pubHcis, et ssepe ab ahqua
factione poHtica. AHunde Hberam aemulationem progressum-
que scientiarum impedit in universitatibus privatis, quae,
aHenis programmatibus Hgatae, non tam aemulae quam famulae
et pedissequse Universitatis pubHcae videntur.
5° Utrum autem possit Status ohligare parentes, sui ollicii
nimis immemores, ut infantibus suis saltem legendi, scribendi

et computandi artem procurent, controvertitur. Affirmant
plerique quia Status est cohibere excessus paternse potes-
tatis, modo parentes eHgere possent media quse placuerint,
nec obHgentur pueri scholas pubHcas, praesertim laicas el
Deum non colentes, eertis diebus et horis frequentare.
128. Qusenam sint munia Status circa moralitaiem ?
De moraHtate in foro interno non judicat Status, bene vero
de inoraHtate pubHca, nam inhonestas morum prosperitati
paciqiie pubHcaj maxinie nocet. MoraHtas autem, experientia
teste, in Decalogo fundatur, ut notavit Le Play « lê Decalo- :
gue est la base de la science economique '. » Hinc ;—

a) Status favere debet ReHgioni qua3 est optima, imo unica
morum educatrix, praesertiin iii schoHs.
Debet prohibere quaecumque diruunt ideain Dei et aHa
h)
fundamenla societatis, v. g., jura proprielatis, famiHaj et vitae

humanae dignitatem, quibus societatis ordo innititur.
c) Debct etiam prohibere quin vitia passiin pubHce grassen-
tur et virtuti laqueos injiciant, praesertim in plateis et thea-

tris.Attamcn veHe omnia mala prohibere et extirpare impos-
sibilc cssct, propter maHtiam hominum. Uiidc ssepe Hbertas,
etiam lugenda, ut niinus inaHim habenda est (n. 30).
d) Quolies autem Slatus crimina inicjuorum punit, non tan-
tum jure sese defendendi scd etiani jure vindictx nUlwv ^
Errant ergo qui scribunt « La justice penale (meme la peine

:
de niorl) ii'est pas une retribution, un chatiment, une saiic-

tion eHe est sinipl(!inenl un(! mesuje de (^'^fense et d'liygiene...
;
Les honini<!S ont ](; (iroil (U; se (l(''f(;ndre, de se prt^s^^-ver, ils

iront j)as a proprement parler le droit dc punir » E cont.ra, •'.
et paterfamilias, et mater, et magister, jus habent puniendi,
1. (^f. —
Janet, lUipporl nu CtinfirAs hihliop;., 1878, p. 110, 2. Suni. 'Jlicul., 2a U.i',
q. i'A, ii. —
2, ;ul :i. :i. Fonsegrive, Elrtncnin, ii, p. 511-512.
SECU?s:)A i'Ai;s, j)i; ,11. m: sociam -159
a jure divino derivatuiii. Aliunde poena nujrlis non esset si
pcena, sed niodus defensionis, etiam demenliluis et furiosis

applicanda esset, vel esset pro onmibus eliani honiicidis abo-
leiula, nam incarceratio sullicit ad defensionem publicam.
129. Quaenam sint munia Status circa tnibuia ?
Jus habet Status imponendi tributa quibus provideat sumj)-

tibus ad fincm suum necessariis tunc autcm justitiae distribu-
:
tivae servet legos.

A. — tributa levia, aut saltem non nimis onerosa, esse
Illa
debent alioquin non faverent, sed nocerent prosperitati pu-
—
:
blic8B. « PIus TEtat mangp, moins lo peuplc mange. » « On
avait cru quo ce resultat serait plus facilcmcnt obtouu par Tins-
titution des gouvernenionts roprescntatifs, L'expericnce a prouve
le contraire... (en France, plns dc 20 milliards). Et cc qu'il y a
dc pirc, c'est qu'il n'y a plus porsonnc a qui s'on prcndro, lo gou-
verncmcnt roprosontatif etant imporsonnel '. »
13. —
Tributa non dobeut imponi indigt nlibus, sou pro robus
vitae omnino necessariis. « Limpot, ait Sigismondi, etant le
prix quo Ic citoyen paie pour los jouissancos socialos, on ne saurait
le demander a celui qui no jouit de ricn... Frappor lo pauvre,
c'cst decimcr la nation. »
C. — Debent aequaliter distribui intor civos, juxta facultates,
i. e. reditus cujusque. Unde
tributa indirecta quae rebus impo-
nuntur, v. g., vino et alimontis, abstrahondo a cujusquo facul-
tatibus, se secundum aequalilatom dobitam. Imo,
non sunt per
graviora sunt paupcribus quam divilibus, ot rootc dicuntur pro-
gressiffi d rebours. Nec tributa directa aequaliter distribuuntur :
« la propriete rurale paie 25 0/0 de son revenu, la propriete batie
17 0/0, lcs valeurs 13 0/0 -». Tributum in reditus cujusquc magis

aequum videretur, sed in praxi difTicultatibus ot pcriculis non
vacat. Attamen jam in Anglia (income-tax), in Gcrmania (impot
des classcs), in Helvetia et in Italia, res bcne agitur in Gallia :
ctiam ab anno 1917 introductum vigot.

D. —
Dc tributo unico aut multiplici, ])roportionato mathe-
maticc aut moraliter (impot proportionnol, inipot moderemont
progressif) ^, controvcrtitur inter ueconomistas etiam scholae libc-
ralis.
130. Quid de tributis ad opera beneficentice publicae ?
En principium : quod commutativa non [)rocurat,

justitia
charitas cfliciat : utriusque autem defoctu, Status intorvcnit
non vi justitiae, ut aiunt, socialis orga indii>idaa, quasi darctur
modia inter justitiam commutativam ct charitatom, scd vi jus-
titiae legalis, quae bonum corninune socictatis tuori dcbct % forendo
lcgcs opportunas (n. 125). Hinc
Liberatore, PrLncip. d'econ. pol., .338. —
2. Cf. Janet. f.e socialisme d'Etat,
1.
p. 4.58. — 3. Liberatore, Prlncip., p. 340. —
4. Cf. IVIichel, Im juslice sociale, in
Que.slions ecclisiast., juin el sept. 1912 —
Cf. Louis Durand, Happort au Con^rds
;
de Sarlal.
A. —
OfFicium beneficentiae incumbit primo et directe divitibus,
sive singulatim, sive per associationes sub influxu charitatis chris-
tianae multiplicatas. Aliunde haec charitas multo praestat bene-
ficentiae administrativae, quae multipHci vitio laborat « Elle :
est trop couteuse, formahste, humihante, ne sait pas donner le

secours moral, qui double le prix du secours materiel. » E contra,
prior est gratuita, prompta, roborat animum cum corpore, quia
fit in nomine Domini. Ergo Status liberam charitatem nec auferre,
nec minuere, praesertim tributis odiosis, sed studiose tueri debet :
secus enim civitas sola ct rigida socialismi justitia regeretur.

B. —
Quando charitas privata impar est ad miserias omnes
sublevandas, tunc et per accidens, Status ei supplere potest et
debet ope trihuti ex divitihus. « Ils ont beau se recrier, ait Libe-
ratore, la societe ne peut nullement tolerer que pendant qu'unc
partie de la population nage dans Topulence, Tautre pcrisse dans
la detresse... Certes il est deplorable qu'il faille convcrtir en con-
trainte legale ce qui devrait etre un effet de la liberahte spon-
tanee, mais comment faire ? » '
C. —
De facto, et pro miseria temporum, necessitas subve-
niendi miseriis hominuni qui lahorare nequeunt, v. g. infirmo- :
rum, coecorum, infantium dcrelictorum..., inscribitur in legc

Anglorum, Bolgarum, Italorum, Germanorum, etc. in Galha ;
autom haec assistentia diu « facultativa », nunc, ob camdem

necessitatem, imponitur municipiis.
D. —
De assistcntia operarioruni âlidorum, deficicntc hiborc
(ouvricrs sans travail), major cst difficultas. Inconmioda, imo
ct impossibililas practica principii a socialistis falso dicti, « droit
au travail », patcnt ex variis experimentis, prsescrtim anni 1848
(atcHers nationaux). Attamen liaec assistentia utiliter prsebctur
in liospitiis (maisoii de travail) apud Anglos, Germanos ct IIcl-
vetios.
E. —
Quidquid sit in ro tam difhcili certum est clecmosynam
sive libcrae cliaritatis, sive tributi lcgalis, non esse remcdium nisi
transitorium ct planc insufliciens ad curandam miscriae plagam
(Ic pauperismc). Statiis mcdiis praeviis praescrtim favcrc dcbct,
qiiae sic contrahi possunt « suffisance dcs salaircs, cconomic,
:
moralitc, rcssort individuel, associations, mutualitc. »

131. Corollarium deneuiralitaie » moderni Status.
«
Ilinc patct Statiiiii possc sociiM.atcm ad fiiicm suiini diri-

iioii
gcre sinc principiis ccrtis, scu, ut aiunt, « sans un id6al de justice
ct dc moralite ». —
« Tout codc rcpose au contrairc sur uiic
coiiccptioii idcalc, sur unc philosophic' »; ct ipsc (^l. Janct :
« Quoi qu'on fass(!, il y aura toujours autant de systcincs d'eco-
nomic politiquc, (ju'il y aura dc conccptions diircrcntos dc la

moralite \ »
1. Liberatore, ibid., j). 228. — 2. Cheysson, Uc/onnc soriah\ |>. S.^)'J. —

y. Kapixni au (Jon^r^s bibliug., 1878, p. ICO.
SECUNDA PARS, nF, JURE SOCIALI 461
Undo 11011 auiliendi sunt qui concedunt hodio Statum iiulluni lia-
bere dogma, nullum ideale, sed essc neutrum scu laicalcm « La :
conccption antiquc dc V Etat difierc radicalenient dc \a conception

moderne... L'ideal dc TEtat ancicn est le conformisme absolu
de tous les esprits et de toutes les volontes... TEtat moderne
n'a pas de dogme religieux, metaphysiquc ou moral, il n'a
plus par consequent de fonction rebgieuse, metaphysique ou
moralc sa scule fonction dcvient uiie fonction materiellc
; le :
developpoment de la prosperite matericlle de la nation *. »

IIoc sohim vcrum cst, scihcet, in Statu hodiorno, propter divi-
sioncs opinionuin et mahtiam hominum, ilhid ideale de facto valde
doprcssum et minutum fuissc, non autcm omnino ahlatum scd
noc jiire unquam aufcrri posse. Nam praeccpta legis seternse et
ideo religiouis naluralis constituunt minimum, a quo recedere
non hcet fundamentum sanae societatis nocivus enim Status, :
in quo, vi lcgum, educatio non esset rehgiosa (n. 141 et 142). Ut

ratolur idcm auctor « Peu a peu les dîversites de croyances
:
philosophiques imposent a ringerence de TEtat dcs hmites plus

ctroitcs..., mais il minimum
de dogmatismc moral quc
y a un
TEtat doit faire rcspocter ct qu'ilne peut laisser attaquor sous
Non ergo, sub praetcxtu cvo-
pcino do laisscr pcrir la nation -. »
hitionis historicae, hypothesis unquam de medio tollat thcsim.
ARTICULUS V.
De Officiis Subditorum.
Universale subditorum officium est obedientia legibus : hae

enim obligant in conscientia \ sed difficultas movetur sive
quoad gubernium « facti », sive quoad tyrannum.
132. Utrum sit obligatio obediendi gubernio « facti ' » ?
Hoc nomine venit regimen, quod vi fraudis aut violentiae

priori et legitimse auctoritati substituitur. Jamvero
I. Certum est factum usurpationis non esse, nec unquam
decursu temporum per se fieri posse titulum juris secus :
humana facta etiam iniqua, vim juris haberent, juxta theo-

riam « factorum consummatorum ». Optime Balmes « Le :
jour ou un pareil principe serait reconnu, ce jour meme les

idees de raison ct de justice disparaitraient de ce monde \ »
II. Fit tamen occasio ob quam subditi, vi alterius tituli^
gnbernio jam constituto obedientiam prsestare debent. Revera,

1. Fonsegrive, EUments,
— II, p. 505-7. ——
2. Fonsegrive, ibid. 3. Sum. TheoL,—
la 2.'o. q. 06, a. 4 Ad Rom., XIII. c. 4. Cf. Encyrl aux Francais « Aii
niilipii
;
(lcs solliriliitles », 16 fev. 1892; — .
Letire de Leon Xlll aux cardinaux

:
francais, 3 niai 18'J2; — Dehon, Les Directions pontipcai.es. 5. Balmes, Le—

Prolcstantisme, p. 150 c. 55-56 —
Syllabus, prop. 59-61.
; 26.
praeter Ecclesiam Christi, nulla forma regiminis est perpetua.

Porro in mutationibus «rubernii, triplex distingui potest pha-
sis : una pertwbationis, aha consenâtionis, tertia transforma-
Porro in prima, civibus licitum, imo obHgato-
tionis socialis.
rium est, usurpatorem impugnare, usquedum resistentia
videatur inutihs et noxia. In secunda autem, necessitas —
omnibus incumbit gubernio prsestandi obedientiam, non qui-
dem titulo originis ejus, sed titulo boni communis, quod est
criterium supremum et suprema lex nam sine gubernio :
tranquilhtas pubhca stare nequit. — In tertia demum, trans-

formatio regiminis perficitur, statim ac gubernium fini socie-
tatis respondet, civibusque procurat commune bonum tunc :
enim adhaesio pacifica communitatis ad novum regimen nova

est, sed, sicut prior, legitima investitura (n. 118, 119, c).
Hinc vides cur, ad majora iiiala vitanda, jus naturalo omnibus

Galhs ct ideo Loo XIII ', postoa Pius X, cathohcis praeccperit,
non quidem indiffcrentismum pohticum, sed saltem obedientiam
Rcipubhcae constitutae, etiamsi legislationcm ilHus impiif^narc
dcbeant, vel monarchiam in se ct etiam pro Galha mehorem
judicent.
iyrannum ^ ?
133. Quid subditis liceat contra
Tyrannus (Hcitur qui, subditos injustc vexando, « sua com-
moda ex regimine quaerit, non bonum multitudinis sibi sub-
jectai Porro tyrannis tolerahilis est, si ahquod tantum
^ )).
leve detrimentum bono pubhco affert si 'vero nimis grave, ;
reputatur intolerahilis. His positis, sint — cum S. Thoma

conchisiones practicae sequentcs :
I. non fuerit excessus tyrannidis, utihus est remissani

« Si
tyrannidem tolerare ad tempus hoc quidem, ut vitentur )) :
mahi l)elli clvihs ipsa tyrannide graviora.

II. Quid vero, si sit intolerahilis excessus tyrannidis ?
1° Ccrtum cst [)assivam inohedientiam lcgibus tyrannicis

hcitam esso, (|U(»lics fit sine scandah) vel turbationc ordinis
publici, imo (|uan(h)quc obhgaLoriam, si contraria; suntlegibus
(bviius, V. g., si i?i(bic('roiit ad i(h)b)hil riaiu aiil, al hoisinum *.
1. U<'-|»(»ns<! <le VOhsaivaloie Itoinano a Em. «Mlivicr. — 2. (11'. S. Thomas, Ur

—
•
Jlrifim. l'rin.c.,\j. vi — Suirt. VVtwi.. lia 2in, q. 42, 2, iid U (>!•, a.

— [,<•,.
— ii. <|.
;
î
; ;
Suarez, dn Chari.lali\ xni, 2. 8; De/nnsio fidin, l>. VI, <•. iv, n. ir>l7.
.3, S. Thomas, /V //";'. I^rinr., r. 1. — 4. Suin. Thfiol.^ la 2iv,
(f.
!J(>. ii. î.
2° An ulterius liceat transire ad resistentiam actiiâm, ag-

gressionem, imo et ad occisionem ?
Certum est nulli licere privata auctoritate aggredi tyraii-

num, nec a fortiori eum interimerc : nam privati judiclum
auctoritativum in regem suum exercere non possunt,
3^ Quid tandem de resistentia per ipsammet gentem ?
a) Si res speculatiwe consideretur, nulla est difficultas. Nam

contra injustum aggressorem sese defendere fas est, vim vi
repellendo ', etiamsi mors indirecte sequatur (n. 87).
h) Si res autem practice tractetur, caute procedendum :
nam videndum est utrum majora mala ex revocatione quam

ex tolerantia tyranni secutura sint. Porro si ejectio tyranni sit
minus maluin, ejici Romani Tarquinium Superbum
potest ; sic
de regno ejecerunt. Ita S. Thomas Suarez. Juxta alios,
-, —
bellum civile contra tyrannum practice plus nocet quam favet
bono communi, et ideo civibus unum restat, nempe « recur-
rendum ad regem omnium Deum, qui est adjutor in oppor-
tunitatibus, in tribulatione ». Ita Leo XIII, in Encycl. Quod
Apostolici muneris.
Hinc, a fortiori, agressionem tyranni praevenire, ei mor-
tem directe inferendo, nunquam licet tum quia ex abusu ; —
non amittitur jus regnandi ;
—
tum quia subditi judicium
auctoritativum in superiorem exercere non possunt.
CAPUT TERTIUM.
DE SOCIETATE INTERNATIONALI.
Gentes, sicut ipsamet individua, vel ab invicem indepen-

dentes, vel unitae spectari possunt. Unde duplex articuhis :
I^ De Jure gentium ;
— \l^ De Unione gentium.
ARTICULUS I.
De Jure gentium ^.
134. Utrum s/t inter gentes jus gentium ?
Jus gentium seu internationale definitur : Complexio jurium
1.Zigliara, Eth. (55), n. xvii. — 2. Sum. Theol., 2a 2ae, q. 42, a. 2, ad 3. —
3. Cf. Vattel, Le druit des gens, 1, ch. 1 —
Sum. TheoL, la 2ae, q. 95, a. 4 et ad 1 ;
— ;
Merignhac, Traile de Droil public international, 1905 ; —

Le droit international
aii XX' s.. in Scir.nci' sociale, janv. 1007, j)er totiimr
et officiorum, swe naturalium, siê positiiôrum, quibus ligan-

tur gentes in suis ad inpicem relationihus. Unde
THESIS
Existit jus gentium partim positiiûm, partimque naturale.
Constat /"™. Jus enim positivum internationale ex liberis

conventionibus aut pactis oritur. Porro omnes agnoscunt na-
tiones, haud secus ac individua, inter se valide ligari his con-
ventionibus et pactis.Ergo existit jus internationale positivum.
Constat 11^^ (contra Grotium *), nam si nulhim daretur jus
naturale, neque esset positivum. Supposito enim quod non
existat lex naturahs « pacta sunt servanda, suum cui-
illa :
que tribuendum ruunt simul pacta internationaha sicuti

)),
vana papyra (chiffons de papier), nec remanet nisi jus for-

tioris, ita ut vahdiores popuh quaehbet juste audere possint.
Constant I"™ et II"'", nam gentes sunt personse morales ;
porro repugnat personas morales a legibus naturahs morali-

tatis eximi non enim, variante subjecto, tohitur lex natu-
:
rahs ". Sed ubi viget jus naturale, viget et positivum.

Ilaec ofiicia et jura correspondentia phira sunt, et, siciit in
homine privato, vel charitatis, vel justitise. Dc singuhs pauca.
135. Utrum et qusenam sint officia charitat/s inter gentes ?
A. — Existunt. — Sicut enim propter simililudinem na-

turse homines proximum dihgere debent, ita a fortiori ipsae
gentes ad invicem, quae nobiliorem et ampliorem personam
agunt. —
Hinc valet etiam pro gentibus principium « quod :
tibi fieri non vis, aheri ne feceris ))

;
— vel « (}uod tibi iieri
dcsideras, alteri facias )).
B. —
Tot vero sunt ofhcia charitatis, quot bona societati
desiderarc oportet. Porro hajc bona respiciunt ordinem vel
physicum, vel inteHectualem et moralem, vel politicum. —
(^)iiapropter internationahs charitas tria pra^stare jubet :
1. Auxilia rei frumentariae, si qua". desint in gente hnitima,

eique sine gravi detrimento vendcre liceat.
2. Consilia prudentin', coriiTuerciwm amicitia! pcr h^gatos
initum, ahaque similia, quibus l)C)ui rnores v\. uutlua! cuunuu-

nicationes foveantur.
1. />( jurc hfUi rl [inris, 1'rnlnjr. - J. Ferretti, loiii. II!, ii. 'J17.
Interventum opportunum, quando gens ab alia gente

3.
injuste invaditur, aut bello intestino laceratur, prsesertim

si talis interventus a populo oppresso petitur. Hinc recte —
dainnatum fuisse intelliges liberalismi moderni principium,
quod vocant de non-interventu *.
136. Utrum quaenam sint officia justiiioB inter gentes ?

et
A. — Existunt. — Nain homo, quicumque sit, sive praepo-
tens, sive pusillus, humana dignitate fruitur, et, qua talis,
jura habet innata ergo a pari qusehbet natio, propria per-
:
sonalitate fruens, etiam viribus minima, eadem sibi jura vin-

dicat quoad existentiam, conseruationemy perfectionem, pro-
prietatem, honorem et fidem datam ser<ândam.
B. Hinc 1.— —
Jus habet ad independentiam idcoque :
ingens homicidium patratur ab imperatore, qui, sola dila-

tandi imperii causa, innocuam gentem, etiam Nigritarum
Africfe, ditioni suse bello subjicit.
2. Jas habet ad consenâtionem socialem ideoque rebellio- :
nes fovere ruinamve machinari, scriptis aut etiam sicariis

emissis in sinum gentis alienaj, non licet.
3. Jus habet ad legitimam expansionem proinde relationes :
cum ahis gentibus, aHudve propriae activitatis exercitium na-

turale, impedire nefas est.
4. Jus habet ad proprietatem non ergo sine injustitia spo- :
hatur suo territorio, suis divitiis, suis navibus in alto navigan-

tibus,nec invadi potest sub prajtextu beUi contra aUam gentem.
5. Jus habet ad honorem ideo legati unius gentis apud
:
aham jure hbertatis et inviolahihtatis gaudeant oportet, etiam

tempore belh -.
6. Denique jus habet ad fidem datam servandam unde :
contractus internationales seu fcedera, quae fiunt nomine socie-

tatis, modo sint justa, sancte servari debent et nonnisi mutuo
consensu dissolvi possunt item a fortiori, Concordata. :
137. Quid speciatim de commercio inter gentes ' ?
A. — yaturale omiiino
et utilissimum commercium iiiter gen-
tes ex quo plurimi fructus hauriuntur, sive quoad prosperitatem
:
materialem, sive quoad morum lenitatem, sive quoad amphfi-

cationem artium et scientiarum. Hinc est cur sit quasi tasti- —
1. Synnb., prop. 52 — Cf. AUoc. Novos et ante, 28 sept. 1860. — 2. Liberatore,
ibid , n. 13-17. — 'i.
,
Liberatore. ibid.. u. S-10.

gium culturae nationalis, quge ex vcnatu aut pastione ad agri-

culturam, postea ad artes mcclianicas, deniquc ad commercium
paulatim transiit.
B. —
Nulli tamen genti irnponi potcst commcrcium. Revera —
circa contractus commerciales, duplex occurrit systema systema :
liherse commutationis (libre-echange), et systema protectionis. Prius

est recens, et in eo consistit quod merces de una gente in aliam
traducantur, nullo importantibus imposito tributo. Posterius
est perantiquum, et protegcndi causa agriculturam aut indus-
triam nationalem, portorium (gallice, droit de port) a gente ex-
tranea, modo minus, modo majus, pro temporum necessitate,
exigit.
ope libertatis commercii, minori pretio cunctaB
Si priori fides,
merces habcntur, vchcmentius stimulatur cujusque gentis in-
dustria, plurimum fovcntur mutuse gentium relationes, et citius
proceditur ad unitatem politicam Universi. Haud spcrncnda —
sanc haec commoda, scd sub regiminc protcctionis modcralSB non
cxcluduntur, dum plura vitantur incommoda, v. g., ruina agri-
culturae aut industriaj nationalis. —
Nobis igitur hac in rc, ut
in piuribus, vitandus videtur uterquc excessus, libcralismi sc.
et ostracismi, ita ut et commcrcium prosperet hbertatis aura,
ct cives nostri ab cxtraneis potentioribus non opprimantur.
ARTICULUS II.
De Unione gentium.
Hanc unionem natura fovet, sed bellum dissolvit, nisi per

varia mcdia et ipsum de medio tollatur. Unde triplex quoestio.
Utrum societas internationalis sit possibilis' ?
138.
Ilic non a^ntur de socictalc civih stricto sensu inter varias
gentes ineunda nam quomodo, v. g., possent eeedem lcges
:
omnibus mundi populis, tam inter se diversis ct dissitis, ap-

plicari ? Qusestio -est tantum de quadam unione focderativa,
cujus suprema auctorilatis munus esset controversias intcr-
(Tcntcs dirimerc, et codiccm jurium internationalium condcrct
Unde
THESIS
Aliqua gentium faederativa unitas, naturalis et optanda
videtur.
I. Naturalis est. — I(i natnrale dici debct sine ((uo ncc in-
Liberatore, Jart internalionale, Iiilrod. ot. n. 2r>-:u ;

— Vattel. f.r. droil dcs
1
gens, l. II, I- III, f-I>i'P. "'. §47; — Taparelll, Saggio leoreUco J)isn. VI. c. 3,
a. 1.
SliCUNDA t»A«S, ni-: JlJHE SOCIALI 467
cliiialio, iiec iiitligeiiLia iialura) perfecle satiaiiLur. Porro — 1.
non satiabitur instinctus socialitatis, donec, sicut familiae in

societatem civilem, ita gentes in societatem internationalem
adunentur. —
2. Nec satisfieri poterit indigentiis gentium,
quae, minori tamen gradu quain familia; societate civili, revera

tamen indigent societate internationali. Haec ergo naturalis
est.
II. Optanda est, propter multiplex emolumentum. Hac enim
constituta, bellum inter gentes rarius et brevius evaderet, mi-
nuerenlur onera militaria, et statui possent perutilia, v. g.,
de traditione sceleratprum, de commercii normis, de vitandis
iiiorbis contagiosis, imo et de regimine universali operariorum.
Dicunl Chimaera ost unitas omniuin gcntium Universi. Ergo.

:
Resp. Chimsera est unicus Status poHticus in Universo, conc,

— chimsera est ahqua Statuum, saltem politiorum, confederatio,
subd. chimaera fuit ab initio, conc, nunc etiam cum progressu
:
civilitatis humanae, et commercio inter gentes in dies crescentc,

ope viarum ferrearum, tclegraphiae... nego, saltem si fiat suIj
infliixu charitatis Cliristi \
Inst. Sic destrueretur patrise amor, et exurgeret internationa-
lismus.
R6sp. Non destrueretur, sicuti non destruitur amor famihae
per socifttatem civilem familiarum. « Le veritable patriotisme
nentraine pas la haine de Tetranger. Cest le chauvinisme. Un
fils peut estimer les autres meres, bien qu'il aime ardemmcnt
la sionne *. »
139. Quaenam sit brevis theoria belli^ ?
A. — Belbjm proprie nationum

dicitur : status vl certan-
tium, — Est
gratia juris tuendi.unde ab status, differt at^tu
praiHi — nationum, ; distinguitur a privato certamine
et ita
— certantiumy eo quod
ui iii bello offensiô vis infertur, et in
;
bello defensiô — tuendi secus

vis vi repellitur ; gratia juris ;
enim violentia meraque

esset prsedatio.
B. — Status non naturalis hominum conditio, ut
belli est
falso contendit Ilobbes. Bellum tamen, debitis conditionibus
Jiabitis, licitum est, inio, juxta Kantium *, in statu praesenti
necessarium coactio enim est unum juris attributum (n. 63).
;
Unde, si natio qu«dam jus suum servare vel obtinere nequit

iilsi per vim, cerLando sc. cum aliis nationibus, bellurn eis in-
dicere aut beliuiii illatum expellere potest.
1. C.f.Benedictus XV, ;m. r.il7. — 2. Fonsegrive. Eli-nicnls, l. 11, j). 'i\)2. —

3. t!l. Gaudeau. '1'liculoîc de la paix dc la ûcrrc, in Pui Calhulique, 25 fev. 1013.
cl
— 'i. Kaiit, Cunjccturts aur lcs cuninicnccnienla dc Vhialuirc du ênre huniain.
468 ETtilCA SPECIALIS
C. — Dixi, debitis conditionihus habilis '.

— Inipnniifi bcl
lum justa de causa suscipi debet, nempe propter bonum com-
munitati debitum, quod aliter procurari non posset unde ;
qui bellum ineunt ad imperium dilatandum vel ad utilitatem

quamdam peculiarem, aut, juxta Machiavelis theoriam, ad
augendam tuendamve auctoritatem propriam, ut praedones
habendi sunt. —
Similiter necesse est bellum suscipi jussu
auctoritatis supremae pertinet ad eum qui societatis curam
:
habet. — Prdeterea, requiritur intentio recta, quae malum

fugiendum bonumve obtinendum unice vult, nam propter
pravam intentionem bellum, ahunde legitimum, redditur
ilHcitum.
D. — Denique in exercitio belH, quaedam observari debent,
sive ante bellum, ut, v. g., pubHca hostihtatum denuntiatio ;
sive in bello, ut refraenatio Hcentise miHtaris, nulla violatio

ustitiae internationaHs sive posl beUum,
; iit moderatio erga
victos : quae jure gentiuin determinantur.
140. Quaenam
media unionis gentium ?
sint
Tria prccsertimpropouuntur adversus beUi frequentiani,
videHcet principium nationalitatum, aequilibrium ex mutuo
consensu, et tribunal internationale
1. Juxta quosda/a, geiitcs iii unum corpus poHticum coalcscere
debent, (juae lingua, gcographia, originc, moribus ct rcHgionc
conveniunt.
Sed nemo non vidct hanc thcoriam impossibilcm vel injustam
et maximo periculosani oijsc : —
itnpossihilem, nam haec elemcnta
coniociata raro inveniri possunt qusB cnim religionc uniuntur,
lingua, origine vel distantia disjunguntur
;
injustam, iiam vio-

;
—
laretur indepondcntia plurium gcntium, dum potontiores populi
parvulas gentes sub prsetcxtu, v. g., Hmitis naturaHs, ad se tra-
herent ; —
ideo periculosissimam, quia si coalescerent popuH unius
cjusdemque labias, v. g. germanaB, jam nasccretur iiatio praepotens
et vicinis suis oinnibus pericuk)sa. Tlinc principium iiationaH-
tatum nimis urgcri nequit, nam ex mutuo consensu ct factis con-
tingentibus pendct naiionum forniatio.
2. Hinc volunt ut, slatuta scmel tcrritorii partitionc in^
alii
tcr varias gentes, cunctae se obligentne in posteruni ulla {iat
immutatio, nisi ex consensij communi... PerbcHc ({uidcm !
quid autem, si orta disscnsione subito rumpatur aMpiilibriuni

ct scindatur ethnarchia in duas j)arlcs ? Va sanc a'((uilihiiuni
europacum suos Iiabuit fructus, scd quotidie timendi locus cst
1. 6um. Thcol., 2a 2ee, q. 40, a. 1.
SECUNDA PARS, DE JITRE SOCIALI 409
nc in vastissimum bellum corrumpatur : jamque corruplum

est !
3. Tunc alii proponunt supremum quoddam trihunal in-

ternationale, cujus Praeses quasi natus esset S. Pontifex. Nemo
enim tanta integritate, tantaque auctoritate morali gaudet
(n. 145) nnde illius decisiones, non violentia quidem impo-
;
sitae, nam esset circulus vitiosus, sed pondere rationum et
persuasione morali, magnam vim, ut pluriniiim, habcrent.

Ita eliam Protestantes ut Leibnitzius etrecentius Urquhart ^
Adde quod non tantum aevo medio, sed nostris diebus, felici-
ter regnante Leone XIII, arbitratus ille, variis in adjunctis,
optinios fructus attulit, — meliores adhuc quam ipsum Con-
ciliuni Pacis in urbe « La Haye » sine S. Pontifice constitu-
tum et, quo non obstante, accensa est quam acerbissima bel-
lorum conflagratio utinam « Societas nationum » recentius
:
instituta, rursumque laicalis, vegetior sit !
« Si la sohdarite des interets economiques force, un jour ou
Tautre, les gouvernements a entrer dans cette voie, elle ne suffira

pas a refaire une union si desirable entre les nations... Cette
union ne peut se faire que sur la base du retour au Christianisme
commc regle des rapports. internationaux. Nous avons dans le
passe un ideal qui a ete reahse dans une ccrtainc mesure, c'cst
celui de la Chretiente... il indique les conditions morales dans
lcsquelles ce grand progres souhaite ardemment par les peuples
pourra se reahser -. »
CAPUT QUARTUM.
DE SOCIETATE RELIGIOSA.
Socictatis religiosae theologus investigat structuram ;
phi-
losophus autem sive necessiialem in societate ciwilif sive cum
ea relationes.. Quod breviter in duplici articulo.
ARTICULUS I.
De Sociali Necessitate religionis.
Quaeri potest an societas humana debeat esse religiosa, an

etiam unicse religionis. Primum negat atheismus legalis ; se-
cundiim liberalismus religiosus. Unde
1. Appel d'un protestant au Pape. — 2. Claudio Janet, Le SnciaJismc (VFAat,

p. 578 ;
— Cf Ch. Perrin, L'ordre international.
PHILOSOPHIA, — TOMUS II 27
141. Quaenam sit in societate religionis necessitas ?

Qiigestio praesertim instituitur quoad societatem cwilem, sed
respicit etiam societatem domesticam et internationalem. Undc
THESIS
Societas omnis graiî religionis ojficio tenetur.
Proh. — thesis ex parte tum ciîum, tum ipsius societatis.

\P Id jure naturali praecipitur, sine quo societas consistere
nequit porro sine religione societatem subsistere impossi-
;
bile est ergo religio jufe naturali prsecipitur.

—
;
Constat minor. Imprimis enim sine religione evanescit

sincerus amor patriae civis enim atheus seipsum logice ut
;
finem ultimum habet, privatumque suum bonum bono com-

muni ubique praefert. — Hinc nulla fraternitas qui enim :
egoismo coarctatur, alios homines nonnisi ut hostes boni sui

considerat, prout clamoribus Bolchevistarum hiculenter nostris
diebus probatur. —
Sed et nulla sincera iîrtus in praxi enim :
virtutum nemo perseverat, nisi vinculo Hgetur superiori et

inviolabili, quod a Deo tantum esse potest. — Prsesertim vero
nulla ohedientia legibus hae sciHcet non per se, sed a Deo:
vim habent obhgativam. Quapropter, Deo sublato, contemp-

tus legum animos omnium invadat necesse est...
Jamvero sine amore patriae, sine fraternitate, sine virtute,
sine obedientia legibus, nulla societas subsistere potest '.
—
Consonat post Platonem Plutarchus : « Facihus urbem condi
sine solo esse puto, quam, opinione de diis sublata, civitatem
coire aut constare *. » Idem confitetur J.- J. Rousseau ^
2*^ Nullum ens ordinationi rerum se subtrahere debet sed ;
ordo rerum postulat ut persona, quaicumque sit, Deo prajstet

honorem famulatum
ergo et ipsa societas quae est persona
et ;
moralis, cujus institutor et rector est Deus, per quem reges

regnant et principcs imperant (n. 117). Hi proinde qua —
ialeSf speciatim olhcio religionis urgentur, non tantum quia
stint parsprincipahs societalis, sed quia societas, nonnisi \)vv
cos personam gerunt, actum vere socialcm elTicerc
qiii ejiis
potest. Sint ergo, ut deljent esse, forma subditorum, naiu

Componitur orl)is
Rofîs ad cxcmphim : iicc sic inflcctfiro scnsiis
flumanos cdicta valcnt ut vita rcfjjcntis.
Mobilc mutatur sempcr cum principc vulgus '".
S. Augustinus, cnntra Fatisl., L. XIX, c. xi. — 2. Adv. Cnloten. — 3. Farges,

1
I.a
.
Heliffion dti J.-J. Ituussrmi, p. 50 «'l Hiiiv. — 4. Glaudianus, fV CnnsulalU9

/lonorii, 2f)5-2;)S ;
— Cf. Eooll., X, 2.
SECUNDA PARS, DF, JURF SOCIALI 471
Confirmalur necessitas cultus publici populorum consen-

sione viguit enim apud omnes gentes mos templa extruendi,
:
et statutis diebus gratiarum actiones aut prec«s ofTerendi,

ipsaque societas civilis ad hunc cultum publicum et solem-
nem, sumptibus suis, vel per legatos vel sacerdotum ofFicio et
mandatis principium concurrere voluit.
142. Utrum etiam uniias religionis societati sit necessaria ?
THESIS
Religio vera, tanquam unica religio Status jure haheretur.
Proh. — Etenim Status procurare tenetur bonum com-
mune societatis — ergo et unitatem in vera religione.
Nam —
;
Probatur consequentia. 1. unitas in vera religione

est bonum societalis, tum quia subditi et gubernatores non
ad quamlibet, sed ad veram religionem tenentur, tum quia
mentes civium componit in re maxima, quae ordinarie occa-
sio cst pessimarum divisionum. 2. Admissa lihertate cul- —
tuumy una vel multiplex portio gentis ad verum suum bonum
non ordinatur altera vero, in prosecutione sui boni, a pesti-
;
lenti exemplorum et doctrinarum contagione non est immu-

nis, et paulat.im in indifferentismum adducitur. Unde falsum
,est « optimam societatis publica rationem requirere ut hu-
mana societas instituatur, nullo facto veram inter falsasque
religiones discrimine '
».
Dicunt (lubernator civilis vcram rclifîoncm a falsis distiii-

:
gncrc non potcst crgo cam ut unicam haberc non debet.

—
:
Resp. Non potest, imo non debet singula dogmata verae rcK-
gionis docere aut tueri, conc. ;
—
Non potest existentiam verse
rcligionis cognoscere, nego. Haec enim, ut hiculentcr probatur
in Thcologia, notis decretoriis unicuique manifestatur ergo a ;
fortiori gubernatori civinm.
143. Corollarium deaiheismo sociali et de liberalismo.

lA rebus rehgionis, quasi triplex est liberahsmi gradus "'.
A. —
Primus, qni dicitur absolutus cuni alheismo sociah con- ,
funthtur, nam rcjicit omnem •auctoritatein supra k'gcm huma-

nam « ni Dieu ni maitre » Undc socictas athcismum pro-
: !
fitcri debet, nec uHam curam de Dco aut dc rcligionc ctiam natu-
rah habcre, sive in legibus conficiendis, sivc in cducandis pueris,
etc. — Impium iHud systema in anarchiam aut in dcspotismum
statolatriae verti, nemo non videt (n. 131) *.
Encycl. Quanta cura, 1864, ap. Denzinger, n. 1688;
1.
— Leo XIII, ibid., —
n. 1880 Syllabus, prop. 77, ap. Denzinger, n. 1777.
; —
2. Leo XIII, Encycl.
Libertos (20 jiiin 1888), Jrnmortala Dri (1«' nov. 1885), ap. Denzinger, n. 1931,
186G. —
3. Dupanloup, L\Allicisinc cL le ijeril auclul.
B. —
Secundus liberalismi gradus supernaturalem tantum
seu jura et auctoritatem Ecclesise negat. So-
rejicit religionem,
cietas ergo neque atheistica aut irreligiosa, neque christiana
esse debet, sed neutra inter varios cultus, seu in moraH civili et
laica, ut aiunt, fundari. —
Quasi societas non obligaretur ad
colendum Deum, eo modo quo Deus vult honorari, scilicet chris-
tiano-catholico
—
!
C. Tertius denique et mitior liberalismi gradus admittit

divinam auctoritatem Ecclesiae, sed in vita privata tantum, non
autem in vita sociah, —
quasi homo jus haberet limitandi do-
minium Dei ad vitam privatam Hinc catholici liberales qua- !
tuor « magnas hbertates » proclamant ut jura civium incon-

cussa libertatem cultuum, conscientiae, preli et associationum,
:
tanquam a divino jure omnino immunes.

Merito igitur hae scntentiae damnatae fucrunt a Gregorio XVI %
Pio IX-, et Leone XIII ^. Revera nullum datur jus pubhcuin
contra jus naturale aut divinum et ahunde magnus error est ;
asserere, concessa omnibus effrenata Hbertate, malum et falsum

scmpcr a bono et vero vinci nam c contra, quotidiana expc-
;
rientia constat facihus esse spargere crrorem et vitia, quam vcri-

tatem et virtutcm promovere.
Attamen non est negandum illas lugendas hbertates « dc- —
fmita tamen moderatione, ne in hbidinem atquc insolentiam
degenerent* » —
tolerari posse, non ut « progressum » scd tan-
quam « minus malum " » propter mahtiam hominum. Sunt enim
homincs, in societatibus hodicrnis, tam auctoritatis impaticntes,
tam hbcrtatis etiam effrenatae amatores, doctrinis ct opinionibus
tam divisi, ut tanta restrictio hbcrtatis assuetae nociva, imo im-
possibihs practicc cssct. Ilaec est pcrcclebris distinctio intcr thesirn
et hypothesim saepe a SS. Pontificibus dcfinita cave tanien nc :
hypothesis de facto, omissa thcsi, sicut ipsa propugnctur !
ARTICULUS II
De Relatione Slntus ad Ecclesiam.
Qusenam sit relatio normalis inter Statum et Ecclesiam ?

144.
Hic supponimus, quod in Theologia probaliir, Ecclesiaiii
calhoHcam, ex divina volunlate Christi, esse socielatem jfer-
fectani a Statu omnino distinctam cl indcpendcntem, coque
pracstantiorcm. Puiro Slatus el, licclosia in qnadruphci rela-
tione tantum concipiuntur, vel oppositionls^ vcl dorninotionis
StaluSy vcl separationiSf vel deniquc mutua^ unionis^'.
1. Ericyctl. Mirari vns, op. Denzinger, n. 1013. —

2. Syllabns, pp. 77-80, np.
—
Denzinger, n. 1777-17S0; —
Encyrl. Quanla cura, ap. Denzinger, ii. I(i88.
Jhifl., n. 1880. — 4. Knrycl. Libr.rlas. — 5. Surn. Tlirol., 2i\ li;c, (|. 10, n. H.
—
—
'A.
•). (If. Wlgr de S«gur, La itc^ôluiion; la liberle ; les Calholiques libdraux;

Bruiîre. df Lcclesia, p. 235 et 366.
Atqui l'"^ nnn est licita, —

contra liberales radicales, qui
Ecclesiam catholicam e mundo eradicare volunt. Ecclesia enim
suam habet missionem a Deo in perpetuum concessam ergo :
et jus existendi et sese propagandi per universum mundum.

Nec 2'', —
contra liberales Cdesarismo vel Regalismo ad-
dictos, qui Ecclesiam in Statu utilem reputant, sed Statui
subjectam esse volunt. Quod profecto repuonal ordini rerum :
Ecclesia enim, et natura, et objecto, et fme suo Statui supe-
rior est. Hinc Ecclesia Borussica, Anglicana... in conditione
servilitatis est, quae suam expansionem impedit.
Nec 3', —
contra liberales mitigatos, qui neutrahtatem
Status prff;dicant, juxta illud « Ecclesia slt hbera in Statu
:
libero. )> Quod est falsum : nam dua3 societates quai in co-
dem territorio constituuntur, easdem personas dirigunt, et
saepe in eadem materia, licet sub diverso respectu, leges fe-
runt, separari non debent nec possunt a) non debent, * : —
sicut nec debent anima et corpus separari, quae conjunctim
vivere nata sunt ;
— b) nec possunt, prsesertim in rebus mio:tis ;
unde hsec separatio, teste experientia, in indifferentismum et

ssepius inoppositionem Status vertitur.
Ergo restat
4^^, —
nempe ut Status Ecclesiae vere uniatur,
ita tamen ut Status sit independens in rebus mere civilibus,
item Ecclesia in rebus mere rehgiosis in rebus autem mixtis ;
sit mutua utriusque concordia, ahoquin judicium supremum
esset penes nobihorem auctoritatem, i. e. penes Ecclesiam.

Hinc revera non simphciter coordinari petunt Ecclesia et
Status, sed in multis Status verae Ecclesiae, sicut in composito
humano corpus animae, indirecte subordinatur *.
145. Corollarium de unione inter Statum et Ecclesiam.
Ex dictis cohiges naturalem esse et valde desiderabilem
Status et Ecclesiae unionem.
A. —
Naturalis est ordinatio enim non destruit, sed facit
;
unionem inter res inaequales, quae ahter uniri non possunt

nisi una alteri subordinetur. —
Hinc est cur retinenda sint
Concordata •', quae Ecclesiam inter et Statum harmoniam
1. Encyc. Longinqua (ad Americ), 6 janv, 1895. —
2. Lettre du Card. Merry
del VaJ, in Revue des Institulions et du Droit (oct. 1913). —
3. Leo XIII, Encyc.
Immortale Dei —Lettres du 3 mai 1892 et fiu IG fi-v. 1893 Cf. Confd- —
\
rences ecclisicistiques de Paris, an. 1892 ; — ;
Pillet, Avantai;es et inconvenients du

Concordat.
et unionem sanciunt ;
quibus disruptis, in statu violento Ec-
clesia et Status sint oportet. '
B. — Hanc autem unionem in bonum utriusque cedere

evidens est... et innuere satis est iis qui prosperitatem so-
cietatis domesticae, gentium progressum, et ultimo unionem
in societatem universalem volunt. Haec enim unio, quae ge-
neris humani ultima perfectio videtur, si modo fieri potest,
ab Ecclesia catholica, ut supra innuimus (n. 140), tantum
sperari potest. Haec enim est societas ethnarchica seu catho-
lica, quse in omnes homines et populos extenditur et habet
auctoritatem haec odia inter gentes extinguere sola potest,
:
spiritum infundendo universaHs fraternitatis ha3C tandem ;
summam veritatum et gratiarum necessariam possidet, qua;

possit homines impedire, ne, pondere suae naturae, redeant ad
barbariem. Sit ergo Ecclesia calhoHca nexus inter omnes po-
pulos sit summus Pontifex judex sapientissimus, cujus arbi-
!
tratu componantur futurae discordiae populorum ^

!
1. Cf. Liberatore, Jus natur., art. ult., n. 32-35.
EXPLICIT PHILOSOPHIA MORALIS
NECNON
TOTA PHILOSOPHIA SCIIOLASTICA.
A. M. IJ. G.
INDEX f\ERUM
METAPHYSICA SPECIALIS
II
PSYCHOLOGIA
SEU ANTHROPOLOGIA.
pRiENOTIONES 1
LIBER PRIMUS PSYCHOLOGI^.

DE POTENTIIS SEU DYNAMILOGIA.
SECTIO l\
DE POTENTIIS IN GENERE.
Gaput I. De natura potentiarum 5
Art. I. —De realilate potentiarum 5
Art. n. —De subjecto potentiarum 7
Art. IH. —De ima potentiarum radice ....... 9
Art. IV. —De fine potentiarum 10
Caput II. Deproprietatibus potentiarum 11
Art. I. — De praecipuis potentiarum attributis ... 11
Art. II. — De habitibus potentiarum 13
Caput III. Dedivisionehominispotentiarum 17
SECTIO IP'.
DE POTENTIIS IN SPECIE.
Caput I. De potentiis vitae vegetativae 21

Art. I. — De potcntiis vita^ vegetativae 21
Art. II, — De corpore humano ......,.,, 23
^ng INDEX RERUM
25
Caput II. De potentiis vitse sensitivse
26
j^^^ I __ De sensibus extemis
§ I. De numero sensuum externorum
§ II. De objecto sensuum externorum • •
§ De
III. subjecto sensuum externorum
S IV De sensationis processu • •
^j^^ II
'
— De
.
sensibus mternis
• 40
§ De sensu communi
I.
§ II. De phantasia ^^
§ III. De
memoria sensitiva • ' * *
S IV De aestimativa
AuT. III. —
De appetitu sensitivo
• •
5G
• *
56
I. Dc natura appctitus sensitivi ^^
§
§ II. Passionum theoria

^j^^ IV. — De vi motrice seu locomotiva
^^
CAPUTlII.Depotentiisvitseintellectivse
^j^^ I
— De intellectu
§ De natura intellectus
I.
II. De objecto
intellectus
§
agente et possibili
§ III. De
intellectu
8 IV De variis intellectus ofTiciis

'
• 81
II, __ Dc appetitu
rationah
j^^^
S I De voluntate humana in genere
.
Natura voluntatis
, *• .... 81
I.
II. Objectum voluntatis

III. Motores voluntatis
IV Actus voluntatis
*, *• . . 86
§ II. De libertate voluntatis
I. Natura libertatis ^^
II. Existcutia hbcrtalis ^^
III. Radix Ubcrtatis
SECTIO IH\
IDEO..OC:iA.
DE ORIGINE IDEARUM SEU
falsis sententiis circa

originem idearum. . . • 101
Caput I. De
INDEX RERUM 477
Art. I. — Dc Empirismo 101

Art. II. — De Inneismo 103
Art. III. — De Ontologismo 106
Art. IV. — De Traditionalismo 110
Caput II. De Intellectualismo seu de vera sententia .... 112
Art. I. — De primo animae statu circa ideas .... 112
Art. II. — De ipsa formatione idearum 117
Art. III. — De sermone,quatenus estidearum expressio. 126
LIBER SECUNDUS PSYCHOLOGIiE.

DE NATURA NOMINIS.
Caput I. De anima humana 130

Art. I. — De substantialitate animsB humanse . . . 132
§ I. De realitate substantiali animse humanae . . . 133
§ II. De distinctione facultatum ab essentia animse . 135
Art. II. — De simplicitate animae humanae 136
Art. III. — De spiritualitate animae humanae 140
§ I. Demonstratio spiritualitatis 142
§ II. Corollarium de essentia animse humanae .... 145
Art. IV. — Confutatio materialismi 147
Caput II. De Conjuncto 154

Art. I. — De modo unionis inter corpus et animam. . 155
§ I. Status quaestionis 155
§ II. Historia quaestionis 156
§ III. Solutio quaestionis 160
§ IV. Confirmatio solutionis 164
§ V. Corollarium solutionis 167
Art. II. — De commercio animae et corporis 168
§ I. De unitate animae in corpore 168
I. Historia quaestionis 168
II. Solutio quaestionis 171
§ II. De identitate animae in corpore 175
§ III. De sede animae in corpore 178
§ IV. De mutuo corporis et animae influxu 180
I, De quibusdam mutui influxus phaenomenis . . 181
21.
478 index nEiitjM
II. De quibusdam mutui influxus theoriis .... 185
Caput III. De origine hominis 185
Art. I. — De creatione animae humanae 189

§ De falsis sententiis
I. 190
§ De creatianismo
11. 193
Art. II. —
De ortu hominis 195
§ I. De ortu singulorum hominum 195
§ II. De ortu generis humani 197
Caput IV. De vita futura hominis 203
Art. I. — De immortalitate animae humanse .... 203

§ I. De immortahtate intrinseca 204
§ II. De immortaUtate extrinseca 207
Art. II. — De statu alterius vitse 212
§ I. Dc rcsurrectione 212
§ II. De seternitate poenarum 214
III
THEODICEA
SEU^TIIEOLOGIA NATUKALIS.
PRiENOTIONES 217
IJBEK PKiMUS TllEODiCEyE.

DE EXISTENTIA DEI.
Gaimjt I. Deexistentise Dei demonstrabilitate 222
Aut. 1. — Dc ncc(;ssilaLc(l(!mous(raii(li cxisLcMiLiarnDci. 222

Art. II. -— Dc possiJ>ilitaLc dcmoJisLiaiKli 225
Art. III. — Dc m<;lho(lo dcmonstrandi 227
Caput II. Demonstratio existentise Dei 230
Ah'1. I. -- J)(; arîHiKiJilis cosmologicis 230
T. Arf,niin(iiLa incLapJjysica 231

§
II. ArgiiinciiLnin pliysicuin 238

^
AiiT. II. iJc argiimcnLis i)sycli()I()gicis 245

INDEX RERUM 479
Caput III. Coniirmatio demonstrationis 252
Art. I. — De consensu generis humani 252
Art. II. — Dc atheismo 255
§ I. Expositio atheismi 255
§ II. Confutatio atheismi 259
LIBER SECUNDUS THEODICEiE.

DE NATURA DEI.
Caput I. De attributis Dei negativis 263

Art. I. — De aseitate Dei 264
Art. II. — De infinitate Dei 267
Art. III. — De simplicitate Dei 271
Art. IV. — Dc immutabiiitate Dei 275
Art. V. — De aBternitate Dei 277
Art. VI. — De immensitate Dei 279
Art. VIT. — De unicitJite Dei 282
§ I. De Dualismo 283
§ II. De Polytheismo 285
Caput II. Deattributis Dei positivis 287
Art. I. — De Intellectu Dei . 288

§ I. Dc cxistcntia scientiae diviKse 288
§ II. De objecto scientiae divinae 290
§ III. De medio scientiaB divinae 294
§ IV. Dc proprietatibus scientiae divinae 299
Art. II. —
De Voluntate Dei 301
§ I. Dc existentia voluntatis divinae 301
§ II. De objecto voluntatis divinae 302
§ III. De concordia libertatis et immutabilitatis . . . 304
§ IV. De dotibus divini amoris 307
Art. III. —
Dc Omnipotentia Dei 308
CoROLL. I. De personaHtate Dei 310

Coroll. II. De beatitudine Dei 310
480 INDF.X RERUM
LIBER TERTIUS THEODICEiE.

DE RELATIONIBUS DEI AD MUNDUM.
Caput I. De relatione identitatis, contra Pantheistas . ... 312
Art. I. — Expositio pantheismi 312
Art. II. — Confutatio pantheismi 317
relatione causalitatis, contra Deistas

322
Caput II. De
Art. I. — De creatione 322
322
§ De causa efficiente creationis
I. • • •
325
§ II. De causa exemplari
^^^
8 III. De causa fmali ,
• •
Art. II. —
De conservatione '^'^°
Art. III. —
De concursu divino 330
Art. IV. —
Dc provideuLia Dei 337
Providentise 337
§ I. De natura
338
§ II. De existentia Providentiae
^^'^
§ III. De oeconomia
Providentiae
§ IV. De objectionibus contra Providentiam

.... 345
qAC
COROLLARIUM TOTIUS THEODlCEiE
III
ETHICA
SEU PHILOSOPHIA MORALIS.
^ 348
Pn.ÊNOTIONES
ETHIC^ PARS PRIOR

SEU ETIUCA GENERALIS.
LIBER PRIMUS ETHICiE GENERALIS.

HUMANOltUM.
SEU DE PRINCIPIIS EXTRINSECIS ACTUUM
^^^
Caiut I. De fine ultimo
^,j,p I. — De existentia linis ultimi 351
^j^T. II. — Dcnaturafinisultimi 352

objcctiva 353
§ I. Dc bcatitndinn
35G.
§ H. DcbcaLitudincsubjcctiva
INDEX RERUM 481
Art. III. — De consecutione finis ultimi 357

Caput II. De legibus 360
Art. I. — De lege in universum 360
Art. II. — De lege seterna 362
Art. III. — De lege naturali 363
Art. IV. — De lege positiva 367
LIBER SECUNDUS ETHICiE GENERALIS.

SEU DE PRINCIPIIS INTRINSECIS ACTUUM IIUMANORUM.
Caput I. De voluntario Actuum humanorum 370

Caput II. De moralitate materiali Actuum humanorum . . 374
Art. I. — De existentia moralitatis objectivae . . . . 375
Art. II. — De natura moralitatis objectivse 376
Art. III. — De fontibus moralitatis objectivse .... 384
Caput III. Demoralitateformali Actuumhumanorum . . . 385
Art. I. — De synderesi 385
Art. II. — De scientia morali 388
Art. III. — De conscientia 390
Caput. IV. De consectariis Actuum humanorum 391
Art. I. — De imputabibtate 391

Art. II. — De merito et demerito 392
Art. III. — De virtute et vitio 395
ETHICiE PARS POSTERIOR

SEU ethica specialis.
LIBER PRIMUS ETHICiE SPECIALIS.

SEU de jure individuali.
Caput I. De jure et officio 398
Art. L — De jure 398

Art. II. — Dc officio 401
Art. III. — De relationibus juris et oflicii 401
482 -
INDEX RERUM
Caput IL De officiis erga Deuih 403
Art. I. — De religione in universum 403
Art. II. — De expressione religionis per cultum . . . 405
Art. III. — De oiatione seu petitione 407
Gaput III. De officiis erga seipsum 409
Art. I. — De perfectione animae 410
Art. II. — De subjectione corporis 414
Art. III. — De conservatione compositi 415
Caput IV. Deofficiisergaalios 417

Art. I. — De ofliciis circa bona proximi intcrna . . . 418
Art. II. — De ofliciis circa bona proximi externa . . . 421
§ I. De jure proprietatis 421
§ II, De socialismo et coUectivismo 425
§ III. De modis acquirendi proprietatem 429
LIBER SECUNDUS ETHICiE SPECIALIS.

SEU DE JURE SOCIALI.
Caput I. De societate domestica 432
Art. I. — De societate conjugali 433

Art. II. — Dc societate paterna 436
Art. III. — De societate herili 437
Caput IL De societate civili 444
Art. I. — De uatura socic^tatis civiiis 444

Art. II. — Do suprema potestate civili 447
Art. IIL — De variis rcgiminis formis 451
Art. IV. — De muniis et limitibus> Status 455
Art. V. — Dc olficiis subditorurn 461
Caput 1 1 1. De societate internationali 463

Art. I. — Do jur<' gontium 463
AuT. 11. — Do uiiioue gcntiuni 466
Caput IV. — De societate religiosa 469
Art. — Dc
I. necessitate
sociali rcligioni;* 469
Art. 1L — Dc rclatione Status ad Ecclesiani ^»72
. ;
INDEX RERUM ALPHABEriCU8

TOTIUS OPERIS.
(Nuiuerus romanus reuiiUiL ad Loinum, — arabicus ad paginam.)
Abstractio, T, 18; sponlanca et — ^sthetica, I, 268-279.

reflexa seu scholastica, II, 71, 72, ^stimativa, II, 52 (Cf. Instinctus).
119 (Cf. Ideologia). ^tates vitae, II, 185.
Accidens. Notio, I, 296 proprie- — .ffiternitas. I, 326 Notio,
in Deo, —
tates, 207 — divisio,
;
298 — nu- 11,211-219 poenarum, 214-216. — ;
merus, 298. — Ac.

;
absolutum
;
et Agnosticismus, I, 178
;
II, 226, 262 —

—
;
modale, 299 ; distinctio a sub- (cf Fideismus)

.
stantia,299 —_ separabilitas, 301. Aggressor injustus. Repelli potest, II,

— Acc. 304
in specie,
;
(Cf. Quantitas, 419 si tyramus, 463.

;
Qualitas, etc). Amentia, II, 183-184. '

Actus et Potentia. Actus notio, species, Amor sensibilis, II, 60
: - fons pas- —
I, 237. —
Potentia) notio, species, sionum, 61 natura, 87 —
species,
;
—
— —
; ;
existentia, 238-240. Relationes 87 divinus, 307.

—
;
utriusque, 240 ; transitus de po- Analysis et synthesis. Notio, I, 18,

tentia ad actum, 241 ; —
anterioritas 197 regulae, 198 — processus —
actus, 241 ; —
axiomata, 241. — inductivus, 199
;
deductivus, 204. — ;
Actus purus, I, 238 —

II, 233, Analogia. Notio, regulse, I, 45, 99
;
268, 273, 276, 34G.

;
— in Theodicea, II, 219, 262.

ActUS humanus imperatus,
elicitus et
— Analogicus sensus, I, 45, 226 II, —
—
: ;
II, 86-88 impedimcnta, 372 268, 310.

;
principia intrinseca, 369 ex- — ;
Anima humana. Quid sit ? II, 130

trinseca, 350 —
moralilas objecliva,
;
— existit, 130 — opiniones, 131

375 —
subjectiva, 385.
;
Consec- — — 132-134
est substantia, dis-
;
— ;
taria, 391 (Cf. Impulabililas, Meri- tincta a facultatibus, 135-136

;
—
tum, Virtus). simplex, 136-140 spiritualis, — ;
Actio et passio. Notio, I, 311 spe- — 140-143 —

incomplete spiritualis,
;
cies, 312 —
actio in distans, 313
;
144 —
essentia, 145
;
definitio, —
— ;
transiens, 314. Passio, 316 ; — ;
146
;
—
non est materialis, 147-154
;
— distincta ab actione, 316 (Cf. (Cf.

;
Materialismus) testimonium
Motus) —
axiomata, 320. populorum, 153 philosophorum, — ;
«
;
Actionis » philosophia. « La verite 154 —

catholicorum, 154. An.
;
—
—
;
vecue », I, 149, 181 (Cf. Sentimen- unio cum corpore, 155-168 uni-
talismus, Volunlarismus, Pragma- tas, 164-175 identitas, 175-176; — ;
lismus, Anti-intellectualismus). — iequalitas in omnibus, 176

;
—
—
;
^quipollentia propositionum, I, 60. sedes in corpore, 178-180^; influxus

/Equivocus lerminus, I, 45. iu corpus, 1 80-1 89 j errores de —
; ;;
484 INDEX RERUM ALPHABETICUS

origine, 190
creatio, 193-195 ; — Atomismus. Formae et patroni, I, 381 ;
— momentum
unionis, 196 ;
;
— 1
— crisis, 386 (Cf. Vires physicse).

immortalitas, 203-212 status — Attentio, I, 18.
in altera vita, 212 resurrectio, — ;
Auctoritas in universum, I, 161-163

212 —
metempsychosis, 214
;
— — — humana,
est
:
legitima, 162 ;
;
aeternitas poenarum, 214 origo — ;
164-170 — generis humani, 170

— sapientium, 172; — divina, 173-
; ; ;
animae probat existentiam Dei, 246.

Animal non est machina, I, 424 178 — metliodo, 208. in
—
:
vitam habet sensitivam, 424 — Augmentatio ;
420 — in plantis, I, ;
— ; :
non rationem, 425 nec loquelam, ; in homine, 18, 21. II,

II, 126. Authenticitas, integritas (Cf. Critica).
Animismus. Fautores et formae, II, Autonomia rationis speculativse, I,
170 —
argumenta, 171 objec- — 145-149 —
practicK, II, 382.
;
—
; ;
tiones, 174. BeatitudO divina, II, 310 hu-

—
: ;
Annihilatio materiae, I, 372 ; ma- — mana, 353 in quo consistat, 354

— — —
: ; ;
teriae primae, 395 ; animae belluinae, in Deo solo, 355 an sit, quan-
439 —
humanae, II, 208. donam et quomodo ? 357-360
;
—
;
Anthropologia (Cf. Psychologia). gloria Dei, 356 — eudemonismus,

;
Anti-intellectualismus, I, 150, 319 ;

— 356, 394.
;
II, 225 (Cf. Positwismus, Nomina- Bellum, notio, conditioncs, 11, 467.
lismus, Kantismus). Bergsonismus (Cf. Modernismus).
Antinomiae Kantii, I, 146. Bonum, malum, morale. Existentia,
Appetitus naturalis, II, 12. Sensi- — 11, 375 natura, 376 — funda- —
— —
:
—
; ;
tivus, 18 notio, 56 species, mentum, 377 despotismus, 379

57 ; —
organum, 58
;
thcoria,
;
— — scnsualismus, 380 utilita-

;
— ;
— — —
; ;
59 actus (Cf. Passio). Ap. rismus, 381 autonomia, 382

;
rationalis, II, 81 (Cf. Voluntas). — rationalistarum, 382 Kan-

;
;
— ;
Apprehensio simplex (Cf. Jdea). tistarum, 383.

Arbor Porphyrii, I, 25. Bonitas ontologica. Notio et species,
Argumentatio. JVotio et species, I, 92 I, 262 —
omne ens est bonum,
— argumenta (ab absurdo, negati-
;
263. —
Malum, 264
;
mali species, —
vum, ad liomincm, instantia, retor- 264 —
subjectum, 264 causae
;
—
—
; ;
sio, inversio), 93 regulae mcdio- et origo, 265.

rum, 94. — — ;
Arg. apodiclica, 95 Cardinales virtutes. Prudentia, jus-

— elementa
;
notio, 95 ; prin- (thesis, titia, fortitudo,temperantia, II, 395.

cipium, medium, conchisio], 95-96 Casus. Finalitati opponitur, I, _^50
— — Arg.
species, 96. dialcctica, — non explicat ordinem, II, 242.
;
97 — quacstiones et loci dialecticaj, CategoriSB. Notio, I, 284 numerus, —

99 — analogia, 99 — hypothcsis,
; ;
23, 299.
99. — Arg. scholastica, 101 —
; ;
Causalltas. Notio, principium, I, 331

reguhi', 101 — distinctiones, 103 ;
— ratio, 332 ; causa, 333 ; — — ;
—
;
(Cf. Sophistica). quatuor causo;, 333. C. cfliciens,

Ars. Notio, 275 — 275 —
I, Cnis, 335 —
species, 335 jexistentia, —
spccics, 276 — oljjectum, 277 ;
; ;
338
;
—
occasionalismus, 337
;
—
— realismus idealismus, 277 ct
; ;
conditio sine qua non, 339. Prin- — ;
— 278.
regula>,
;
cipium causalitatis, 339 ejus —

280 — non —
;
Aseitas. Notio, mun- I, in formula nristotelica, 341 Kan-

do, 359, 366; — —
; ;
Deo, 264 in II, tiana, 341 ; posilivistarum, 342.

— attributum Dei constitutivum,
cst
;
— C. materialis et fornialis, 343.

265. — C. finalis, 345. — Relationes
Associatio imaginum. Lcges, II, 50 causarum et eflcctuum, 351 —
— monicntum, 51. causarum intcr se, 353.
;
Atheismus. Notio, II, 255 exis- — Cellula. I, 418, 435.

— —
;
tentia, 256 formac, 257 ge- Cerebrum. Anutomia, II, 24 — phy-

ncsis, 258 principia, 258 ;
;
—
;
;
— siologia, 25 an sedes — ;
sit sensa-
cunfulalio, 259-262. tioiiis ? 33 ;
;
— exporicntiso viviscc-
;
INDEX RERXJM AT.PH A BETICUS 485

tionis, 34-35 organum est sensus — — immortalitatis, 210 — Dei, II,
coramunis, 43 ;
;
imaginationis, — j
252 — legis naturalis,

;
365 — boni
— — ; ;
46 memorifc, 49. letimativce, et mali, 376 (Cf. Criteria).

52
;
—
sed non intellectus, 68 — Contingentia. Notio, I, 280 ; — in
;
adsequatio inter intellectum et cere-

;
mundo, 359 ;
— fundamentum de-
brum, 151. monstrationis existentiae Dei, II,
Certitudo. Notio, I, 123 species ;
— 230 (Cf. Aseitas).
123.
—
(metaphvsica, phvsica, moralis, etc),
*C. vuliraiis, 124; ejus —
Contiguum, I, 403.
Continuum. Notio, I, 403 exis- —
—
;
valor, 125. —
C. gradus, 125 (Cf. tentia, 404 an partes distinc-
Jgnoranda, Dubium, Opinio) — tae ? 405 —
divisibile in infinitum,
;
raotivum, 129 motivum supre- — ;
406 — ;
liraites (puncta, lineae, su-

—
; ;
mum, 130 ejus dotes, 130 (Cf.

; perficies), 407 (Cf. Spatium, Tem-
Evidenlia) pu»),
—
.
Charitas. OlTicla, II, 417, 423, 459. Contractus. Venditio, II, 430 do-
—
;
Circulus vitiosus, I, 109. natio, testamentum, 430 ;

430
Cognitio, II, 113 (Cf. Sensus et In- — mutuum, 430 locatio, 439.
;
—
—
;
lellectus) supra-intellcctualis, 116.

; Contrapositio propositionum, I, 61.
Communismus, il, 425. Copula et verbum, I, 48, 49.
Compenetratio corporum, I, 410. Cor. Primum-vjvens, II, 24 — sedes
Composltum chimicum. Compositio, passionum, 57 — amoris sensibi-
;
I, 385 — et mixtio, 385 — an lis, 84.

;
formaB
;
sint potentialiter in
;
com- Corpus. Notio, species, I, 390 ;

— pro-
pbsito ? 387, 401. prietas primariae, 373 (Cf. Exiensio,
Compositum humanum (Cf. Homo). Vires) —
definitio logica, 398 (Cf.
Comp. hum. conservatio, II, 415. Continuitas...) ;
;
origo, 398 (Cf. —

Compositio. Notio, I, 280 species, — Materia et forma). — Proprietates
90 —
in propositionibus, 53
;
— secundariae, 403 ; multilocatio, —

;
nulla in Deo, II, 272.

;
408 —
impenetrabijitas, 409 ; —
Comprehensio idearum, I, 20, 43 ;
— compressio
;
et dilatatio, 410 ;
—
attribuli, 52. qualitates, 412.
Compressio et dilatatio, I, 410. Corpus humanum. Efformatio, II,
Conatus theoria, II, 12. 23 —
systema nervosum, 24 —
Conceptualismus. Notio, I, 152 ; —
;
origo individui, 195 speciei hu- — ;
critica, 154. manae, 196 an per cvolutionem ? — ;
Conceptus (Cf. Idea, Verbum mentis). 198 sanguis, 164; — ungues, 165.
;
—
Concursus divinus. Notio et species,
;
Cosmologia. Definitio, I, 354 uti- —

II, 330 ;
—
controversia Thomis- litas, 355 divisio, 355 ; synop-
;
— — ;
tarum et MoUnistarum, 331-337. sis, 356.

Conditio sine qua non, I, 339. Cursus naturae, I, 451 (Cf. Evolutia^
Conscientia sensibiHs : (Cf. Sensus Progressus).
internus), II, 40 — intellectualis, Creatianismus, II, 189-193.
78 —
duplicata, 79, 151
;
— non Creatio. Notio, I, 364 possibi- —

—
; ; ;
constituit personalitatem, I, 296 litas, 365 origo notionis, 365 ;

— 366 — argumenta, 366
;
(Cf. Inconscium). errores,

Conscientia moralis. Notio, II, 390 — objectio, 368 — an ab aeterno ;
?
;
— species, 390 principium direc- — 369. — anima;, 189. — Cr.

Cr.
;
II,
tivum, 391.
;
est Dei, 323 —

solius est libera,
324 — ejus causa exemplaris, 325
;
Consequens et consequentia, I, 34,

35, 66. — 327.
;
finalis,
;
Conservatio. Notio, II, 328 est — Notio,

Critica. 110. — I, Cr. historica,
—
;
positiva, 329 vitae, II, 415. ; 209-210.

Conservatio energise et libertas humana, Criteria. Definitio, species, I, 134.
II, 96. — Criteria sensuum externorum,
Consensus universalis, I, 170 — pro- 135 ; — opiniones, 135 certi- —
—
;
—
;
bnt existentiam anima», II, 153 ; tudo, 137 ; immediata, 138.

;

Crit. sensuum
internorum, Deus. Natura, II, 262 —
— 141
conscientise, — ejus 141 certi-
;
262 —
aseitas, 264
coj?nitio,
infinitas.
;
—
— objectum, 143 — —
;
tudo, 142 ; 267

;
simplicitas, 271 ; im-

;
—
— anxo —
; ;
143. — memo-
iyci} ? Crit. mutabihtas, 275 aeternitas, 277
143 — ejus certitudo, 144. —immensitas, 279 unicitas,
;
— ;
riae,
— ;
—
"
— Crit. 145 — con-

;
intellectus, 282 personalitas, 310 ;

; bea-
— —
tra Kantium, 145 — ejus ;
valor, >titudo, 310 creator, 322 ;
—
;
146 — confutatio kantismi, 147- ;
conservator, 328
—
concursus, 330 ; ;
149 — neo-kantismi, 149 — Bcrg-

;
Providcntia, 337-346.
sonismi, 150
;
— objectivitas ;
uni- Dialectica, 1, 15; — Argumentatio

versalium, 151 — certitudo primo-
;
dialectica, 97-100.
rum judiciorum, 156. —
;
Dilemma, I, 83.
nis, 158 — valor 159.
syllogismi,
Crit. ratio-
Distinctio. Notio, species, I, 254 :
—
— Crit. auctoritatis,
;
161 — auc- signa, 255 — Dist. logica, 256

toritas humana, 164 — testimo-
;
— scotistica,
;
256 ;
— scholastica,
— historicum,
;
nium 164 103.

166
orale,
— monumentale, 169 — ;
Divisibilitas qunntilatis, I, 306 —

—
;
170 — auc-
; ;
consensus universalis, corporum, 406 ; formarum per

sapientium, 172 — divina,
;
toritas accidens, 435.

173 — fideismus, 178 — neo- ;
Divisio. Notio, I, 89 — species, 89

—
;
fideismus, 179 — mennesianismus,

; ;
(totum et partes) ; regulaj, 90

179; — traditionalismus, 180; —
;
— utilitas, 91.
;
sontimentalismus, 181 — sensis- Divitise. Fontes tres (labor, natura,

mus, 182; — idealismus, 183; —
;
capilale), II, 412.

an principium contradictionis sit Dogmatismus, I, 111.
ciilcriurn ? 183. Dogmatismus moralis, I, 150.
Critlclsmus kantianus. Systema, I,
Dolor (Cf. Gaudium).
145 ;
—
confutalio, 147-149 ;
— Dualismus manicha;ismi, II,
— philosophicus, 283 — confutatio,
: 283 ;
neo-kantismus, 149. ;
284.
Deductio. Processus deductivus, 1,
-04 ;
—
est complementum induc-
Dubium. Notio, spccios, causae, I, 121
—
mothodicum, 192 (Cf. Methodus).
;
tionis, 205.
Duellum,
Definitio. Notio, I, 85 — nomina- Dynamismus
II, 420.
lis, rcnlis, 85-86 ;

— ;
rcgula), 86 ;
— ((]f.
Ecclesiae et Status relationes, II, 472

Monadismus).
usiis cl. utililas, 88. —unio, 473.
;
Deismus. Confuiatio, II, 339. Eflectus (Cf. Causa).

Demonstratio, I, 95-97. Egoismus, altruismus, II, 387, 413.
Desiderium (Cf. Ajipeiitus). Emanatismus, 11, 313, 319.
Despotismus. In Etliica, 11, 379. Emotio, Tl, 60, 88.
Determinismus, II, 92, 94-96. Empirismus. Noiio, crisis, II, 101.
Deus. Kxistentia, II, 221 non — Ens. Notio, I, 224 — 225 divisio,
evidcn.s, 222 probari j)olesl, — ;
— sonsus analogicus, 226 — con-

; ;
—
;
227 — nihilum, 229.

;
225 niothodus dcmonslratio- coptiis cnlis,

—
;
;
nis, 227 argumentum a simul- Enthymema, 82.

tanco, 228
;
ex motu, 231 — cx — Epicherema,

I,
83.
—
; ;
I,
oripiiie cntium, 233 ex natura
— ; Epigenesis, 1, 438 II, 24. —
cnliiim, 235 ox gradationc ;
— Error. Noiio, I, 127;

;
origo, 127; —
perfectionum, 237 cx ordinc
—
; — fontes, 127; remedia, 129. —
Univcrsi, 238 ox motu spiri-
— ; Essentia logica, 1, 23 ; ontologica, —
— —
:
luali, 245 ex origine auimo!,

;
noLio, species, 231. Ebs.
246; —
ex veritate, 248; (!x — 2.'i0 ;
cognoscibilitaa, 232 ; imporfecta, —

(lesidcrio infiniti, 249 ex ordine — 233 —
an «int indivisibilo», no-
morali, 250 cx crisi kantiana, — ;
;
cossaria», {ctornn! 234 — an es-

251 ;
— ;
ftx conscnsu universali, 252 ; Bontia distingunlur

?
ab
;
cxistentia^
— p^ falsjlalc ,illi(!isnii, 255. 2^2-2^55,
INDEX REUUM ALPIIABKTICUS 487
Eudemonismus, IT, 356, 394. Forma cadaverica, I, 432; — II, 175

Evidentia. Definiiio, I, 130 — spe- (Ct". Miilliplintlio [orniunirn, 1, 435).
cies, 131 — est motivuni supromum
;
Forma corporeitatis, 1, 432 (Cf. Ani-

certituilinis,
;
132 ;
—
an sint cvi- niisiniis).
denliie illusoriic ? 133. Futura et futuribilia, a Dco {^ricvisa,
Evolutionismus. Qua?stio, I, 452 — II, 294.
transtormismus, 454 — ;
divers;c Gaudium et dolor, II, 88.

formaj, 454 — crisis
;
evolutionismi Generatio formarum matorialium, I,
rigidi,455
;
— raitigati, 45G in — 399 —

viventium, 421 prin- —
homine, II, 198
;
— an explicet
; ;
cipii vitalis, 436 ajquivoca, 437. — ;
ordinem 244 ? II,

;
— argum. trans- — Prajformatio germinum, 438

;
—
formistarum, I, 458
;
;
— an sit uni- epigenesis, 438.
;
versalls ? I, 318. Generatio spontanea. Vari» formaj,

Evolutionismus religiosus, I, 175 ;
— I, 437 —
critica, 437.
;
II, 223-224. Genus, species et differentia, I, 23 (Cf.

Existentia. Essentia et existentia, I, Definitio).
242 — an realiter distinguantur ? Gustus aestheticus, I, 273-274.
242
;
—
ohjectiones, 244. Gubernlum facti, II, 461 lyran- —
—
; : ;
Extensio. Notio, I, 375 ohjecti- nicum, II, 462 (Cf. Regimen).

vitas, 375 non est suhstantia, — ;
Habitus. Notio, I, 308: II, 13; —

376 [Ci. Qitantitas,
;
Continiturn). spccics, — II, 13 subjcctum, 14

Extensio idearum, I, 20, 43 — attri- — 15
origo,— ;
eflectus, 16 — ;
augnicntum, 16 —
; ; ;
huti, 52. amissio, 16.

Extremum, I, 65, 66. Hallucinatio, II, 183
;
— et perceptio
Facultates. Notio, II, 5 ;
— distin- externa, 39.
;
guuntur ab essentia animae, 6, 135 Harmonia prsestabilita, II, 157.

— inter se, 7 ab operationibus, — ;
Homo. Unio animae et corporis, II,

10 — ;
sunt organicae vel inorga- 155 —

qua5Stio, 156 historia, —
;
nicsR, 8 — ab anima dimanant, 9 156

;
—
occasionalismus, 157
;
—
— post mortem, 9, 207.
;
— Earum
; ;
liarmonia prajstabilita, 157 in- — ;
finis, 10 proprietates, — 11 — fluxus physicus, 157 media- — ;
simplicitas, spiritualitas,
;
11
• ;
— tor plasticus, 158 sensus fun- — ;
activitas, 12 ; conafUs, 12 — ;
— damentalis, 158 doctrina scho- — ;
habitus, 13-16 divisio, 17-20. —

;
lastica, 158-159; demonstratur,

;
—
Falsitas (Cf. Veritas).
;
160-167. —
Hom. dcfinitio, 167 ;
—
Familia. Species, II, 432. origo individui, 195 -
speciei, —
Fideismus, I, 178-179; nco-fideismus, — 198 —
an per evolutioncm ? 198
;
180 —
II, 225. (Cf. Voluntarismus.) — ;
unitas specifica, 200 immor- — ;
—
; ;
Fides et ratio, I, 174-177. talitas, 203 resurrectio, 212

Figura, I, 308; corporum, 412. — — feternitas poenarum, 214.
; ;
Finis, Finalitas. Notio, I, 345 spe- — Homo et Animal, I, 425 II, 53, —
ciea, 346 ; — modus causalitatis,
;
69, 198.
;
346 — existentia causarum fina- Hylemorphismus, 381 (Cf. Maleria

lium,
;
347-351 casus, 350 — — et forma).

I,
principium finalitatis, 349 uti-

;
;
— ;
Hypnotismus, II, 187, 374.

litas in scientiis, 351 (Cf. Causas) Hypothesis. Notio, regula-, I, 99.
— finalitas in nalura, 460 quahs — ;
Hysteria, 11, 371.

—
;
sit ? 461. Idea. Notio, I, 16; spocies. 18;

Finis ultimus hominis. Existentia, II, — an ideaj falsa; 20, 113 — com-
351 —
natura, 352; beatitudo — prehensio et cxtcnsio, 20, 43 :
? ;
—
— —
;
objectiva, 353 subjectiva, 356 universalis, 22 directa, refiexa,

— inquisitio
;
finis, 357 — quan- ;
logica, 22 — ;
pra;dicamcnta, 22
— quo- — genera
; ; ;
donam obtineatur ? 358 praedicabilia, 23 et spe-

modo ? 359.
;
cies,23 —
arbor Porphyrii, 25
;
;
;
—
Finis mundi, I, 353. universalc motaphysirurn, physinim
Forma (Ct. Materia). ct moraie, 51 primaria, 11, 117 ; ;
—
; ;

— secundaria, 122 (Cf. Ideohgia). 201 — principium inductionis,
Idealismus subjectivus et objectivus, 202
;
— -— utilitas, 204.
valor, 203
— —
: ; ;
1, 135 confutatur, 137 iormae, Infinitum. Infmitum, fmitum et inde-

—
: ;
145 (Cf. Kantismus). fmitum, I, 280 non datur

Id6es-forces (de Fouillee), II, 48, 57 quantitas 281. Idea
infinita,
;
—
— I, 347.
;
Infmiti, 282 ; desiderium, II, —

Ideologia. Quaestio de origine idearum, 249. —
Infmitas Dei, 267 co- —
II, 97 ; —
systemata, 98 em- — existentia cum fmito, 321.
;
—
;
pirismus, 98 inneismus, 100 Influxus physicus. Facta influxus phy-

— — —
; ;
ontologismus 103 traditio- sici, II, 172, 180-185; theo-

— —
;
nalismus, 107 tiieoria scholas- riae, 185 systema, 158.

tica, 109 —
tabula rasa, 110.
;
— Inneismus. Expositio,
;
II, 103 — cri-

—
; ;
Cognitionis notio, 110 species, tica, 104.

111 —
incipit a sensu, 112. — ;
Instans, I, 326, 329.

primariae, 114 — secundariae,
;
Idese Instinctus (Cf. Mstimativa). Notio,

118; — idearum signa, 120; — ;
II, 52 — specialis facultas, 53 —

—
; ;
systematis abstractionis commoda, exercitium, 54 momentum, 55.

—
;
'l'21 (Cf. Lingua). Intellecfus. Notio, II, 66 inor-

Identitas. Notio, species, I, 252 ;
— ganicus, 67— —
specificus, 68
;
— —
; ;
piincipium, 253 relativa, 254. objectum, 69-71 est virtulc

— Id. personae humanaB, II, 173
;
—
duplex, 71 ; —
agens, 71 pa-
;
— Id. rerum mundanarum, II, 312 tiens, 73 — —

functiones, 74
;
—
; ;
(Cf. Pantheismus). apprehensio, 74 judicium, 75 ;

Idololatria, II, 286. — —
ratio, 77 —
conscientia, 78
;
Ignorantia. Notio, I, 120; — causae, —

memoria, 79. Non est unicus, 1 76,
; ;
120; — cst sophisma, 108. Intellectus Dei. Existentia, II, 288

Illatioimmediata, I, 62; su- — pcr — objectum, 290 — mcdium, 294
baltcrnalionem, 63. — media, 294-298 —
scientia prae-
; ;
Imagines non sunt idea, II, 68

: ;
— 299
scientia et libertas, — pro-
;
;
ncccssariae pro ideis, 114, 115, 117, prietates scientia? divinae, 299.
151. Intellectualismus, I, 152, 157, 158-
Imaginatio. Theoria, II, 45
spe- — 160; — II, 112-125.
—
;
cialis facultas 45 excrcitium, Intuitio (Ct. Sensus et Intcllectus).

—
;
46 ; momentum, 47 (Cf. Asso- 1 nt. a priori Kantii, I, 27 145-149

— —
; ;
ciationes). 183 ;Bergsonii, 151, 181 ;

Immanentia vitaB. I, 416. Supra-intellectualis, II, 116, 223;
Immanentia Dei, II, 316. — Modernistarum, 223 — On-
—
;
Immanentismus. Notio, I, 162 tologistarum, 106-110; 222.

—
;
rojicit auctoritatcm, I, 168; re- Intentio, quotuplex, II, 86, 352, 371.
velationcra, 175 ; prol)ationes — Judicium. Notio ,1, 25 — elemen-
Dci, II, 224. ta, 26 — Jud.
— spccies,
;
26.
— synthcticum, 27 —
;
Immensitas Dei, II, 279-282 crror analyticum et

Clarkii et Newtonis, I, 324, 329
;
— syntheticum a 27 — prima priori,

;
156. — Jud.
; ;
II, 281. judicia, postcrius cst

Immortalitas, II, 203-216 (Cf. Ani- idea, 73 — non instinctivum,
II,
73 — non apud bruta, — Jud.
;
ma). 73,
Immutabilltas. Noiio, I, 280 ; — in
;
cssentia, 73.
Dfo, II, 275 (Cf. Deus). — proprie-
— 398
Jus. Definitio, II,
Impenetrabilitas, I, 409. tatcs, 399 ; 400 — specics,
;
Imperativum categoricum, II, 383. legale, 455, 459 (Cf. Ofricia).

Imputabilitas, II, 392. Kantismus. Criticismus, 145; — I,
Inconscium, Subconscium, IT, 44, 79; Judicia Hynthetica a 27 — priori,
— 298 — spatium, 323 —
;
rnodrrnistarum, 223-224; 316. categorise,

Indlvlduatio, I, 291-293. tcmpus, 327 — principium cau- ; ;
Inductio. Drlinilio, spcries, I, 36, 200; Ralilatis,341 — argumcn-

;
crisia
— —
;
experimentalio, 201 ; rcgulse, torum existcntia) Dei, II, 251 ;

; ; ;
mOEX RERUM ALPHABETICUS ^89

— autonomia in Ethica, 383 — lismi, 390-392 —- theoria M. et
ofncium pro ofiicio, 394.
;
F., 393 earum unio, 396 —

;
—
— —
; ;
Leges naturae, I, 442 univer- eductio formarum, 398 sunt

salissimze, 443 lex continuita- ; —
;
in potcntia in composito, 400

;
—
tis, 443 —
sunt contingentes,
; confirmatio theorise, 400 (Cf. Cau^
;
444 (Cf. Miraculum). salitas) ;

— in Psychologia, II, 158-
Lex moralis. In genere, II, 360 166.
— species, 361 — obligatio, 362. Memoria sensitiva, II, 48-51 —
— Lex ; : ;
seterna, 362 — existit, 363 intellectiva, 79-80.

— Lex
;
naturalis, 363 ; — existit,

;
Mensura operationum animae, II, 152.

364 — est immutabilis, — 366 Meritum, demeritum, II, 393 notio, —
388. — Lex — —
; ; ;
nequit ignorari, 375, 393 existentia, 393 intentio

— 368 —
; ;
positiva, 367 ; existit, ; mercedis, 394.

conditiones, 368, Metaphysica. Notio, divisio, I, 219
Liberalismus moralis, II, ; 387 — — Met. generahs, 220 (Cf. Ontologia).
politicus, 447, 455 libertas cogita- — Metempsychosis, II, 214.
—
—
;
tionis, 410 ; conscientije, preli, Methodus. Notio, utilitas, 1,18 5

418; —
neutralitas Status, 460; dubium methodicum, 192 regu- — ;
— Libcralismus religiosus, 471. loe, 194 —

usus apud veteres, 194
;
Libertas. Notio, species, II, 90 — apud recentes, 195

;
apud — ;
— essentia, 90 adversarii et — Cartesium, 195-196 (Cf. Scientia,

;
dcfensores, 92 existentia, 92-

;
— Analysis. synthesis) processus —

97; — radix, 90, 97;
;
in ultimo — inductivus, I, 200 deductivus,

;
—
judicio practico, 97 objectiones, — 204 —
invicem se complent, 205
;
99 ;— libertas et lex conservatio-

;
— ;
meth. scientiarum, 206 phy- — ;
nis 96
energiae, — impedimenta, sicarum, 207 mathematicarum, — ;
372; — ^libertas — —
; ;
divina, 303, 304. 208 morallum, 208 histori-

LinfiaB, puncta, superficies sunt objec-
;
carum, 209. Met. inventionis et — ;
—
:
tiva, I, 407. doctrinae, 210 philosophica, 212

Lingua, sermo. Notio, species, II, 126 — rationaUstica, 212 auctori-
;
— ;
— linguarum utilitas pro ideis,

;
tativa, 213 ideahstica, 21 3 — ;
—
127 — non necessitas, -127 — empirica, 214
;
positivista, 214 — ;
origo
;
linguarum, 128 uni- — ;
— eclectica, 215 systematica,

;
— ;
—
; ;
tas, 202 (Cf. Tradiiionalismus). 216 analytico-synthetica, 217.

Locus (Cf. Spatium).
;
Miraculum. Notio, species, I, 447 —

Locatio operis est contractus,
: II, possibiiitas, 447 cognoscibilitas, — ;
430 — legitimus, 439 — cum 448 -^ errores circa notionem,

;
participatione beneficii, 440

;
;
— 450
;
;
—
circa discernibilitatem mira-
conditiones, 442. culi, 451.
Locomotiva facultas (Cf. Motrix). Mobilismus universalis, I, 318.
Logica. Notio, 10 est scientia — Modernismus philosophicus. Ejus prin-
et ars, 11 momentum, 12— ;
— cipium et consectaria, I, 318 —

divisio, 13 ;
;
—
synopsis, 14.
;
varia errata, I, 77, 150, 152,

;
162,
Halum, I, 264 obj. contra Pro- — 175, 230, 240-260, 311, 328, 448,
videntiam, II,
;
345 (Cf. Bonum). 451, 460 II, 103, 224, 226 — (Cf.
Matrimonium. Errores, II, 433 ;
— AgnosticismuSy Nominalismus,
;
Po'
indissolubilita", 435. sitiinsmus, Anti - iniellectualismus,
Materialismus. Notio, .II, 147; — Immanentismus, Monismus, Autono-
forma^, 147 confutatio, 148- — mia, Subconscium, etc).
154; — ;
objectiones, II, 151. Modus. Modus sciendi, I, 84 (Cf. Defi-

Materia et forma. Problema, I, 380 argumeniatio)
nilio, divisio, mo- —
— systema, 381 atomismus,;
— ;
dus ontologicus, I, 299.

;
monadismus, dualismus, 381-383 Molinismus. Scientia media, II, 295-

— principia solutionis, 383 — ;
298 —
concursus, 320-336.
crisisatomismi, 386 - et mona- —
; ;
Monadismus. Forma", I, 282 crisis, —

—
; ;
dismi, 388 demonstratio dua-

; 388 (Cf. Extensio, puncta).
. . .

Monismus (Cf. Pantheismus) Noumena Kantii, I, 146.
Moralis scientia seu Ethica. Notio, Numerus. Quantitas discreta, I, 307 ;
II, 348 — momentum, 349 — — numerus infinitus, 281, 369.
divisio,
;
349 ;
—
naturalis est im-
;
Nutritio. Theoria, I, 420 in homine, : —

perfecta, 389. II, 21, 22.
Moralis laica, II, 402. Objectivitas (Cf. Semalio, idea).
Moralitas actuum materialis, II, 374 Objectum materiale, formale, 11, 10;
— boni et mali existentia, 375
:
— ;
—
:
in se, per accidens, 29, 30 (Cf.

natura, 376 fundamentum, — ;
Sensus, intellectus)
377 —
errores, 379 fontes
;
— ObUvio, II, 78.

(objectum,
;
finis, circumstantia}),
;
Occasionalismus, I, 336 — in cos-

—
;
384 —
formalis aut subjectiva, mologia, 377 in psychologia,
—
; ;
385 scientia requisita, 388. II, 157.

;
Mors. Mors et vita, II, 185 poena — Occupatio, quid 429. sit, II,
mortis, 455, 458 — mors ;
principii CEconomia 348.

politica, II,
vitalis, I, 439
mortis,
;
— stadia Officium, obligatio. Legis est effectus,

439 cadaverica)
(Cf. Forma
;
II, 362 — notio, 401 — divisio,

Mortificatio corporis licita, II, 414. 401 — ;
rehitiones juris
;
et oOicii,
Motrix facultas. Notio, II, 63 actus — 401
;
— ofiicla crga Deum (Cf. Rcli-

reiiexi, 64 — an sit
;
sensibilis ? gio,
;
cultus, oratio), 403 crga —

— ab appetitu
; ;
64 distincta, 65. seipsum, 409 -^ crga intellcctum,

Motus.
;
Notio, existentia, species, I, 410; — erga voluntatem, 412;

;
—
317 — an universalis 318 sit ? erga corpus, 414 — mortificatio,
— 319 — axiomata, 320.
;
tiieoria,
;
414 —; suicidium, 415 — crga

;
— Existenlia Dei probalur ex motu,

; ;
pro.\imum (charitas et jusliLia),

II,231 — cx moLu 245. spirituali, 417 — erga proximi animam, 418
MultilOCatio
;
408; — \irtualis, I, cir- — corpus, 418 — bona exteriora,

; ;
—
;
cumscriptiva, 409. 421 civium erga tyrannos,

0(f.
— charac-
;
Mundus. Nomen, 357 I, 462.

— imperfccLio, 358 308; —
;
teres, 358 Omnipotentia Dci, II, limiies,

— perfectio 359 — 308 —
; ;
relativa, opti- 309.

crrores,
mismus, 361 — pessimismus, 361 220 — moriH
; ;
Ontologia Notio, 1, n-
335 — 362 — 221 — 222 — synop-
; ; ;
II, unitas, 1, plu- luin, divisio,

—
; ; ; ;
ralitas,363 (Cf. Crealio) anti- sis, 223.

quitas, 368 — creaLio ab
;
iuLcrno, Ontologismus. Exposiiio, 106 — II,

— — ; ;
369 370 lorniaLio, livpo- crisis, 107-110.

— —
; ;
theses sciuntilicic, 371 mundi ; Opinio. NoLio, species, I, 122 ;
finis, 372. iîiuius probiibiliLatis, 122.

Mutuum. An lcfîlimum ? II, 430. OppositiO iilciiiuni, I, 21 — lcniii-
— —
;
Natura. Notio, I, 290, 440 natnrale, ; noruni, 4 '2

'i- •
piofiositionuiu, 56 ;
supcrnaturiilo, j^rieLernalurale, 441 — - rerurn, 255.

— ieges iiaLuriu, 442 lex con- — ;
Optimismus, I.
I, 361
361 — moralis, 11,
— ; • ;
tinuitatis, 443 necessitas lc- 3SS.

—
;
gum, 444 ordo nuturje, 445 Oratio in scnsu pcLiLionis, II, 407.
—
;
existentia hujus ordinis, 44()

;
Ordo. Notio, sjjccies, I, 266 causip, —

—
;
—
;
cursus natur;e, 451 (Cf. Miracii- 267 ;oi'(io naturic, 445 — pio- ;
lntn, cwoliili», iirofin-ssus, finidiUts). hiiL cvisli-ntiiim Dii, II, 238.

Nervosum systema, 11, 24 - an;i- Ordo moralis cst argumcntum ixis-
tomia, 24 physiolojîa, 25;
—
;
;
— l(Mli;i" 250.
Dci, II,
an norvi aint mero conductivi scn- Organlsmus. Oig. formatio, 1, ''il7;

sationum ? 33-34 in 1'lLliica, 373. — — cliaiactcrcs, 418 unitas, 419 —
—
; ;
—
;
Nihilum. Notio, I, 229 cognu- ;

multiplcx in potcntia, 435.
8cil)ilit;(s, 229. Organicismus et seml-organicismus.
Nominallsmus. Notio, 1, crisis, 152 — iii Cosmologia, I,427-429; - in
155 ((if. Anli-inlellrrtualisinus).
;
Psychologia, II, 169; — coiiluliitio,

Non-interventus principium, II, 465. 173,
—
INDEX RERUM ALPHABETICUS 491
Pactiim sociale (Rousseau), II, 445. axiomata, principia facli, 29 —

Pantheismus. Notio, II, 312; — for- maxima>, 30 momcntum, 30 —
;
maN ;>12; — niitifjatus, 313; — — princ. primum, 31-33

;
con- — ;
absolutus, 313 idealis, — 314 — tradictionis, 32, 253 idcntitatis, — ;
transccndcntalium, 315 cvo-

;
— ;
32, 253 —
tertii exclusivi, 32
;
—
lutionistarum, 316; confutalio, — ; ;
an princ. contradictionis sit crite-

;
317; — cocxistontia finiti ct infi- rium ? 183; princ. inductionis, —

nili, :521. 202 —
rationis sufficientis, 340
Passiones. Tlicoria, II, 59 — nnmc- — ;
causalitatis, 339-342 finali- — ;
rus, 60 — gencsis, 61
;
— divisio, latis, 349. -

— Princ.
;
moralia, II,
62 ;
— ;
momenlum, 62.
;
380 ;
— an possint non cognosci ?
Feccatum 383
philosophicum, II, 3SS.
Perfectio. .Notio, spccics, I, 279 Principium vitale. Existit, I, 4^26-429 ;
infinitum, finitum, indefinitum, 280
;
— quid sit ? 429-435 unde sit ? —

— quantilas infinita, 281 origo — ;
436 —
quomodo pereat ? 439
;
—
; ; ;
ideff perfecti 282-284. et infiniti, cst unum, sed multiplex in po-

— P. simplex aut secundum qnid, tcntia, 434-435.
II, 2r,8. Probabilitatum gradus, I, 122 ; —
Persona. suppositum, I,
Pcrsona et calculus, 100 II, 243. —
—
;
290 distinguitur a natura sin- Progressus indeflnitus. Notio, critica,

;
gulari, 294-295 non est cons- — I, 459 II, 355. —

cientia, 296 —
identitas personalis,
; ;
Propositio logica. Notio, I, 46 —

—
;
—
;
II, 177 pcrsona liumana, 167. subjectum, 47 attributum, 48

Personalitas Dei,
;
310.
II, — verbum copulativum, 48
;
;
— ;
Pessimismus, II, 338, 341. est necessaria vel contin?jcns, 49

Phaenomenismus, 288-291
I, II, — — possibilis vel impossibilis, 49
;
—
; ;
132-134 (Cf. Snbstantia, animn). afTirmativa aut negativa, 50

Philosophia. Origo, I, 1 historia, — — vera aut falsa, 50 singularis — ;
2 — definitio, 3 momentum, — ;
aut universalis, 51 particularis — ;
— — —
; ;
4 ; divisio, 6 ordo doctrinse, 7. ; aut indefinita, 51. Universale

Philosophia « nova » (Cf. Modernis- mctaphysicum, physicum aut mo-
mus). rale, 51 — extensio attributi
— Prop.
; :
Phrenologia, II, 186. regula;, 52. composita,

Physiognomonia, II, 185. 53 —
hypothetica, 54 modalis, —
Planta non est sensitiva, I, 423. 55.
;
—
Prop. oppositio, 56 re-
;
—
—
: ;
Poena mortis, II, 455, 458. gulae subalternarum, 58 con-

Polytheismus. Forma, II, 285 — trariarum, 58 subcontrariarum, — ;
causge, 286 ;
— natura, 286 ;
—;
an 59 ;
—
contradictoriarum, 59.
;
—
sit error intellectus vel pervcrsio Prop. ffquipollentia regulae, 60
— — —
:
;
voluntatis ? 286. conversio regula;, 61 usus,

Positivismus. Notio, I, 214 cri- — 62. —
Illatio immediata, 62;
: ;
—
;
sis, 215; 143 (Cf. Substan- II, per subalternationem, 63.

iia, Causalitas, Nominalismus). Proprium et accidens, I, 23, 24.
Possibilitas. Notio, I, 245 Pos. — Proprietatis jus. Notio, II, 421 —
intrinseca, extrinscca, 245 fun-
;
;
— legitimilas, 422 limites, 423 ;
— ;
;
—
damentum possibilium, 247-249. fundamentum, 424 (Cf. Socialis-
Potentia obedientialis, I, 239. mus) — modus 429 acquisitionis,
Potestas civilis. Notio, II, 447 — — modus transmissionis, 430 —
; ;
— occupatio, 429 — contractus, 430

; ;
origo, 448 mediate a multitu-

;
dine, 449 (Cf. Cubernium, Status). — mutuum, 430. ; ;
Praedicamenta, prajdicabilia, I, 22-23. Protoplasma, 418. I,
Praemotio physica, IT, 330-336. Providentia. Notio, 337 — II, exis-

338 — 339 — con-
;
Praeternaturale, 1, 447. tentia, errores,

339 — pcssimismus, 341
; ;
Pragmatismus, I, 149, 182. futatio,

Primum philosophicum, I, 112.
—
— oeconomia Prov., 342 — objec-
;
;
;
Principia. Definitio, species, I, 28 ; tiones deislarum, 345 — malum ;

; . ;

physicum, 345 — morale, 346. Reproductio, I, 421.
—
;
Psychologia. Definitio, 11, 1 non Resistentia contra tyrannum, II, 462.

sit « sine anima », 2 — ;
excellentia, Resurrectio corporis, II, 212 — Ejus

2 — utilitas, 2 ; methodus, 3 — ;
convenientiae, 213 ; est — ;
discer-
— ;
divisio, 3 ; —
synopsis, 4.
;
nibilis, I, 449.
Pulchrum. Objectivitas, I, 268 ; — Retorsio, I, 93.
elementa, 269 — definitio, 270 Revelatio. Notio, I, 173 possibi- —
— falsse definitiones,
;
271 — spe- litas, 173 ; —

valor, 174 (Cf. Ratio-
;
—
;
cies, 271 facultas aesthetica, nalismus)

273
;
—
pulchri expressio, 275 — .
Salarium. Legitimum est, II, 439

ars, 275
;
—
divisio artium, 276
;
— cum participatione beneficiis,

—
;
realismus et ideahsmus, 277 441 ; —

sed certis conditionibus,
— regulsB artis, 278. 442 ;
— salar. familiale, 443 ;
—
PuDCta, Hneae, superficies an realia ? ; minimum, 443-444.
I, 407. Sanguis humanus. An sit animatus ?
Qualitas. Notio, I, 307 species, — II, 166.
308 —
qual. corporum, 412
;
— Scepticismus. Notio, species, I, 113

;
qualitates sensiles, 413 an sint —

;
— scep. universalis, 114 ; con- —

—
;
objectivae ? 413-414. futatur, 114-117 ; partialis (Cf.

Quantitas. Notio, I, 304 discreta, — Criterium)
continua, 305 continua, quid — ;
Schola et Status, II, 457.

sit ? 306 —
ejus essentia, 306
;
— Scientia. Notio, I, 186 ; opinio, —

—
; ;
an sit objectiva ? 375 (Cf. Conti- fides, ars, 187 certitudo in scien-
nuiim). tiis, 187 —
divi»io recentiorum,
;
Quidditas, logica, I, 231 abstracta, — 187 — ;
scholasticorum, 188 —
—
; ; ;
II, 119. scientiarum ordo, 190 hierar-

—
;
Ratio. Functio intellectus, II, 77 chia, 190 harmonia, 191.

— supcrior, inferior, theoretica, Sensatio. Theoria, II, 35
;
species —
practica, 77-78. impressa, expressa, 36 est per- —;
Ratiocinium. Notio, I, 33 elementa, — ceptio immediata, 38 non hal-

;
—
34 —
consequens et consequentia,
;
lucinatio vera, 39 nec impulsus — ;
35
;
;
—
fundamentum, 35 est ;
— nervosus « chocs nerveux », 56
;
;
—
deductivum et inductivum, 35-38. sensationes inconsciic, 44.
Rationalismus. Principium rat., I, Sensualismus. Sens, criterium, I, 182;
174; —
hodiernuB, 175; critica, — — notio, II, 102 critica, 102 ; —
176 —
jura et ofricia rationis, 177 — discrimen sensus et intellcctus,
;
—
;
ratio et fides, 177 — in ethica,

;
66 —
in ethica, 380.
II, 382, 389 ;
— ;
orationem rejicit,
;
Sensus et Intellectus, eorum oppositio,

408. II, 66.
Realismus, I, 152, 154. Sensus externl. Numerus, II, 26 —
Reflexi actus, II, 64. hicrarchia, 27 quinque tantum, — ;
Reflexio I, 18; : — sensuum, II, 41, 28 ;

— ;
scnsibile per se, pcr accidcns,

43 ;
— intellectua, 67, 78. proprium, commune, 29-31.
Regimen. Formae regiminis, II, 451 Sensus interni. Notio, numerus, II,
— melior forma, 452. — Regimen ;
40. —
Scnsus communis, 40 ; —
repraesentativum, 453 — suflra- est specialis facultas, 41 ejua —
•
giura universale, 454 — tyrannis, ;
organum, 43 — scnsationes in-

;
4G2.
;
consciae, 44. —;
Imaginatio, 45 —
Relatio. Notio, 309; — species I, rela- cst specialia facultas, 44 — ;
ejus
lionum rcalium, 310 — cxistcntia, — momcntum,
;
cxercitium, 46
310.
;
47. —
Memoria, 48 ; est spccialis— ;
Religio. Naturalis, 403 — II, obli- facultas, 49 ; —

leges associationis,
403, 4G0, 469; — cultus, 405. — —
;
gat, 49 ; rominiscentia, 50. Ins-

Reminiscentia, II, 51. tinctus (fEstimativa), 52; est —
Remuneratio. An liccat agcre intuitu spccialis facultas, 53 ; cjus na- —
rcinuu(;ralionis ? II, 394. lura, 54 momcntum, 55.
;
—
; ;
;
INDEX RliRUM ALPHABETICUS 493

Sentimentallsmus. Critci-ium, 1, 181- moralitatem, 458 — quoad tri-
182; — judiciainstinctiva, II, 75 buta, 459 ; — quoad beneGcen- ;
— in Theodicca, 223 ; in Ethica, — ;
tiam, 459 ;
— ncutralitas moderni
377, 380. Status, 460.
Sermo (Cf. Lingua). Stoicismus. Oflicium pro officio, II,
Servitus. An
repugnet ? II, 438. 394 ; —
suicidium, 415.
Signum. Notio, species, I, 39 (Cf. Ter- Subconscium, II, 79, 223-224.
minus, Propositio, Syllogismus) — Subjectivismus. Scepticismus partialis,
an requirantur signa pro ideis ?
;
II, I, 114 —
falsa notio veritatis, 119
124. — ;
negat perceptionem immediatam

;
Simplicitas. Notio, II, 11 anima?, — mundi externi, 135-140 valorem —

136-140 —
in Deo, 271.
;
objectivum qualitatum sensibilium,

;
Situs et habitus. Notio, species, I, 330. 413 ;

—
et idearum, 145-150 ;
—
Socialismus, communismus. Formae, item evidentiam objectivam, 133
II, 425 —
agrarius, 426 in- — — vergit in idealismum aut lcan-
;
dustriahs, 427.
; ;
tismum, 135, 145 ejus radix in ;

—
Societas humana. Notio, species, II, negatione actionis transeuntis, 314-
431 —
conjugalis, 433 paterna, — 315 —
in re morali, II, 377.
436
;
— domestica,
;
433-438 — ;
Subjectum propositionis, I, 47.

;
Civilis, 444 —
naturalis est, 445.
;
Sublime, I, 272.
— Soc. origo, 445 ;
;
organismus. — Subsistentia. Notio, I, 293 realitas, —

446 —finis, 446 soc. interna- — 294 —
estne modus substantialis ?
;
tionalis, 463. —
Jus gentium, 463
;
295
;
—
non accidens, 296 in —
— commercium internationale, 465
; ;
homine, II, 167 in Deo, 310. — ;
— unio inter gentes, 466 bellum, — ;
Substantia. Notio, I, 285

;
func- —
— —
; ;
467 pax universalis, 468, 474 tio statica, dynamica, 286 fal-
— ;
soc. religiosa, — atheismus 469

;
sae definitiones, 287 realitas, — ;
socialis, 471 — Soc. nationum, 469.

;
288 —
cognoscibilitas, 289
;
—
181 — somnium,
; ; ;
Somnus et vigilla, II, species (simplex, composita, com-

182 — somnambulismus, 182 —
;
pleta, incompleta, suppositum, per-

;
hypnosis, 187.
;
sona), 289-291 individuatio, —

104 — phases, — ;
Sophistica. Notio, I, 291-293 subsistentia, 293-295

104 — sophisma, 104 — —
; ; ;
in dic- distinctio ab accidentibus, 296

tione,
;
105 — extra dictionem, ;
— facultatibus animae, II, 135.

a
;
106 — inductionis, 106 — de-

;
Suffragium universale, II, 454.

— confutatur, 109.
; ;
ductionis, 108 ; Suggestio hypnotica, II, 187, 374.

Sorites, I, 82. Suicidium. Illicitum est, II, 415.
Spatium. Notio locaHsationis, I, 321 Supernaturale, I, 447.
— loci species, 322 notio spatii, — ;
Suprematia populi, II, 448, 451.

322 —
variae opiniones de spatio,
;
Syllogismus. Notio, elementa, I, 64

323
;
—critica, 323-325 mul- — — 66-69

regulai, figurae, 70 —
;
tilocatio, 408.
;
— modi, 72 ; —
modi legitimi, 73 ;
;
Species organicae, I, 452. — usus, 76 —

historia, 76 —
Species impressae, expressae, II, 36, momentum, 77
;
—
species, 78
;
;
;
—
119-121 (Cf. Sensaiio, Ideologia) hypotheticus et conditionalis, 79
— sensibiles, intelligibiles, 111.
;
— disjunctivus, 80; conjunc- — ;
Spiritualitas. Notio, II, 11 ap. — tivus, 81. —

Enthymema, 82 —
animae, 140 —
existit, 142-143
;
sorites, 82 —
epicherema, 83
;
—
— —
; ; ;
incompleta, 144 (Cf. Maieria- polysyllogismus, 83 dilemma,

lismus). 83 —
est criterium veritatis, 159
;
Spontaneitas, I, 41C. — ;
fons veritatum, 159.

;
Statistica, I, 100. Symbolismus modernistarum, I, 187.

Status. Quid sit ? II, 444. Functio- — Syncretismus est falsa
: methodus,
nes, 455 —
quoad prospcritatcm 1, 2IG.
nialerialcui, 456 ;
;
([uoad cduca- — Synderesis, II, 385 — primum EtliiciE

— Egoismus,
. ;
lionem ct scholas, 457 ;

— quoad | principium, 386. al-
2S
;; ; — ;
494 INDEX REBUM ALPHABETICUS

truismus, rationalismus, optimis- Polytheisinus) animas, II, 168- ; —
mus, 3S7. 174.
Syndicalismus, II, 432, 438. Unitas. Notio, I, 250 existentia, —
Synthesis, I, 197 (Cf. Analysis). I, 251 —
species, 252 (Cf. Idenfitas,
;
;
Tabula rasa. Status primordialis ani- Distinctio).

m£e, II, 113. Universalia. Objectivitas, I, 151 ;
—
Telepathia, II, 188. nominahsmus, conceptualismus, rea-
Temperamenti theoria, II, 187 ; — lismus, 152 ; confutantur, 155-6, —
373. — Realismlis mitigatus exponitur,
Tempus. Notio, I, 326 ; species — 153 —
propugnatur, 154. Uni- —
—
;
sevum, aeternitas, 327 variaj versale directum et reflexum, 22.

opiniones de tempore, 328 ge-
;
— Utilltarismus, II, 381.

—
;
nuina natura, 329-330. Vacuum, I, 404 actio in distans, ;
Tendentia, I, 460 (Cf. Conatus, Appe- 313.

titus, Habitus, Instinctus). Valoris theoria, II, 421, 426.
Terminus logicus. Definitio, I, 38 Vegetativa (vita), I, 417 facul- —
— —
;
vocabulum et ejus species, 39 tates tres, 420 non sunt ratio-

— terminus oralis et mentahs, 40.
;
nales, II, 22 (Cf. Corpus humanum).

;
— Ter. species (positivus et nega- Verbum 120 (Cf. Ideologia,).

mentis, II,
tivus, concretus et abstractus, sin- Veritas logica. Notio, species, I, 116
gularis, universahs et particularis, — falsa notio, 119 in judicio — ;
disparatus...), 40-43. Ter. pro- — tantum, 20, 119 est finis logicaj, ;
— ;
prietates (compreliensio, extensio), 120.

43-44 —
usus, 44-46 momen- — Veritas ontologica. Dcfinitio, I, 257
tum, 44
;
—
regula;, 45-46.
;
— cssentia, 257 — omne ens est

;
Testimonium. Notio, species, I, 161 ; verum, 258. — Ver. fundamentum, ;
— valor, 162 utihtas, 163 — — 259 — immutabilitas, 260. — Fal-

orale, 164 —
traditionale, 165
; ;
— sitas, 260 — an existat

;
261 — ?
historicum, 166
;
nionumentale, — ;
unde 261. — Principium

sit ?
; ;
ra-
169 —
consensus unlversahs, 170
;
259, 340 — Ver.

tionis sufTicientis,
— ;
saplcnlium, 171. Test. divinum, — ;
est argumentum
;
— Dcus Vorilas, Dci,

cxistentiaB
173 (Cf. Rcvelatio). Tcst. probat — II, 2/)8; 289. est
tjxistenliain Dei, II, 252. Vires physicae. Notio, 377 — I, exis-
Theodicea. Noiio, II, 217 momcn- — tcntia, 377 — sunt accidentales, ;
tum, 218; — methodus,

;
218; — 378.
;
divisio,219. Virtus et vitium. Notio, divisio, II,

Theoriae physicae, I, 442 (Cf. Leges). 395 ;
— subjectum, 396 ;
— origo
Thesis, 1, 95. et finis, 397.
Thomismus et molinismus. Coniro- Vita in gcncre, I, 415 — spontancitas
—
;
vciîa de bcieiilia uiedia, Jl, 295; et immancntia, 416 gradus vitaj,

— de concursu divjno, 331. —
417 organi.smi formatio, 417 ;
;
Totum ct cjus partes, I, 89-90. — ;
dotes spccifica), 418 unitas, —

Traditio : orahs, I, 165; — historica, —
419 functioncs, nutritio, 420
;
—
;
lGO-168; — non cst unicum crite- augmcntatio, 420 gdneratio, —

—
;
rium, 180-181. 421 an in crislalJis sit vita ?

Traditionalismus. Expositio, I, 180 —
422
;
an in plantis ? 422 —
— crilica, 180.
;
an animal sit niadiina ? 424 — ;
Traducianismus, II, 191-193. lial)eat vitani ? 424 ralioncm ? — ;
Transcendentalia. Sfx snni, f, -îO ''j25. —

Piincipiuin vitaic, 426
;
— trcs propriclalcK, 25U — iiidc

;
<|ni<l sit ? 427 a malcria dis- —

;
—
; ;
tria priiK ij)ia, 250 (Cf. Unitas, Veii- tiiiguitur, 427-429; dclinitur,
tas, LionilaH). 429 —
non cst intîUcctivuni, 430
Tributa. (,on(hiioiicH, Jl, ^159. — ;
ncc spiiitualf, ''i.'!l wc forniu

;
Tyrannus. 'iyrannicidium, JJ, 462. corporcitutis, ^Xi uniruin est, — ;
—
;
Unicitas Dci, IJ, 282 (Cf. Dualimius, 432; multipU'x in polciilia, 434;
INDEX RERUM ALPII AUETICUS /•05
— non creatum, 436 nec spon-— Voluntarlsmus, I, 149,

tauee generatuni, 437
;
quomodo — Voluntas. Notio, II, 81 —

pereat ? 439 ;
— ;
per quot stadia, nica, 82 —

objectura, 82
inorga-
;
in- —
439 ?
;
ferior est intellectui, 84 mo- —

;
Vita sensitiva. Facultates, II, 25-34. tores, 85 —

priraus motor, 85
;
—
Vitallsmus. Fautores et form», II,
169 —
crisis, 171-174.
actus, 86
;
; —
amor, 87 gau-;
— ;
;
dium et dolor, 88 (Cf. Libertas).
Voluntarium necessariura et liberum,
:
Voluntas Dei. Existentia, II, 301 ;
H, 370 -- Processus actus raoralis,
371 —
; — objcctum, 302 —
concordia li-
;
; irapediraenta (Vis, igno- bertatis cum immutabilitatc, 304

rantia, passio, metus), 372. — qualitates amoris divini, 307.
;
Ouvrage eouronne par l'Aeademie Fran(*aise
ETUDES PHILOSOPHIQUES
Pour vulgarlser les theories ifAristote et de saiiit Thomas
ET MONTRER LEUR AGGORD AVEG LES SGIENGES
Par Mgr ALBERT FARGES
Prelat de la Maison de Sa Saintele,
Docteur en Philopophie et en Theologie, Docleur adhonorem de Loiivaio,
Ancien Directeiir aux Seminaires de Saint-Sulpice ei de 1'lnstilul catholiqne de Parif,
Menibre des Acadeinies de S. Thomas, de Kome, de Paris et de Loiivain.
GOURS GOMPLET DE PHILOSOPHIE

Traitant du monde (I. mouvement, II. maliere, III. vie), de l'homme —
(tV. Tame, V. la sensation, VI. ridee',. —
de dieu (VII) — et de la
MORALE (VIII). — Vn traile. rfe la certitude (IX) cowrowne rowympe.
I. — Thôrie fondamentale de TActe et de la Puis-
sance ou du Mouvement le Devenir, sa Cau- :
salite, sa Finalit6,avec la critiqiie de la Philoso-

phie « nouvelle » de MM. Bergson et Le Roy. 1" ed.
avec les Tables generales des 9 vol. gr. in-8 raisin,
avec manchettes 6 50
II. — Matiere et forme en pr6sence des sciences
modernes. 7^ edifion 4 »
III. — La Vie et TEvoIution des esp^ces.avec une these
siir revoiulion etendue a rhomme. 7« ed, .... 4 »
IV. — Le Cerveau,!' Ame et les Facult6s(Critiquedu mate-
rialisme contHmporîin pl. anatomiques). 8' ed.
; . 6 50
V. — L'objectivit6 de la perception des sens externes
et les thôries modernes. 8« ed. avec 20 fig. sur
les iliusioiis d'optique 4 »
VI. — Lldee du Continu dans TEspace et le Temps
(Crilique du Kantisme. du Dynamisme et du Rea-
lisnie, avec (igures). 6« edition 4 »
VII. — L'Id6e de Dieu d'apr^s la Raison et la Science
(Questionsactuellessuri'existencedeDieu,sanature
ct sesrapports avec le monde). 578 p., 5» ed. 7 . . 50
VIII. — La Libert6 Devoir, Fondements de la
et le
Morale et critique des Syst^mes de morale
contemporains. 2e edit 7 50
IX. — La Crise de Certitude Etude des bases de la
la .
Connaissanceetdela Croyance.aveclacritiquedu
Neo-K.antisme,du Pragmatisme.du Newmanisme,etc. 5 50
Majoration Temporaire de 20 0/0
Ce.s EliidcE, adoplees (hin» un (fr.ind nombre de Seminalrcs en France e» a relranper,
»ont le romplcmcnl natnrel de notre Manuel de philosophie scolaslique (2 vol. in-18,
29" ediiion, Idlin oii fran<,:niy), doni elles ex[)liqiienl et H^veloppenl melhodiqiiement len
princifialen Ihtisos. Kllcs H'app|ji|ucnt a faire coniprendre lcs idêsabslrailes cn montrant
les faiti sensitiles d'oii cllcs ont clc tirees, et a niettre en liimierc l'flccord constanl dcs
lheorie.<! avec le» ph^nomenes viilpaires ot scientiliqiics. CeKt d'ailleur8 la vraic m(^lhode
p^ripat^ticicnne, qtii a I avanlaiô dc rendre les vcrit^s les plus haiites accessiblcs k (ous
les CM|irils el forl intere^sanieH.
Ces Kiiidc.x, rfiuronnê/i par VAcndimie ^rawcrt »»€, ont elc houor^c.< dune lettrede
8. S. L6on XIII des ^jotres ot des approhations de LL. l!]K. Iccariiinal /i(!hara et le
c;irilinal Satolli, Prcf»'^ de Ih S. Conpr. dcs KlmicR, dc M. Barthclcmy Sainl Uilairc dcviint
rAcadrniic dcs Sciriiref mnrHtc", 0»" MM I'. Janol el K. litiiillicr, de flnf-liliil de TAca-
demie niy.-ilc (io briixeller>, el dun ;;rai d nnnilirc de professeiirs de^ UniversitCH CHtholiqiics
de Paris, d'An(;erH, de Lille, do L)(m, dc Ttiilonse, de Louvain, de Fribunrg, elc.
Traductionfl en italien, espagnul, allemand, arabe.
.
DE Mgr A. FARGES (suite).
A L.A LIBRAIKIE: BBHCIIIi: ET TRAL.IX,

69, rue de Rennes, Paris.
\ouvel/e apoloqelique.
DIEU. L'AME IMMORTELLE ET LA RELIGION
NATURELLE
Un vol. in-12 ile 272 p;iges. 1'rix. 3 ir.{M(rjorrrtio7itenivoraire de'20%).
« Toiis (•cux qiie {'apc^logeiiqne interesse, ies direcleiirs et les meinbres de nos ocuvre»
de jeiinesse, el n-eme ies membres du clerge, auroru tout a {,'ajrner a f.ure de volre opus-
cule, tres plein el tres clair, »n livre de chevet. J.-C. • ouajs, iv&que de Beauvais.
»
ENQUETE MEDICALE ET CANONIQUE : gu^rison

de Sunir .lnlienne, de Brive. In-.S" de 112 p. Prix 1 fr. 50.
« Kxcellente brochureou nous tronvons un rappnrl nierveilleiixde science et de logique.»
J. GuiDEnT 'Revue pratique d' Apolo(j4tique)
CONFERENCES ECCLESIASTIQUES DU DIOCESE

DE PARIS
Annês 1889 a 1896, 8 vol. iti-S» (epuisees).
A LA MABSOrV DR L.A BOIÎVE: PRE8SE,

5, rue Bayard, Paris
La Philosophie de M. Bergson. Expose et Critique.
Un vol. in-12, 529 pnges (2« ('"dition). Prix, 6 francs port, fr.75. :
a Ce nouvel ouvrajre. d'nne limpidite et d'urie tenne toutes franQaises, nous donne la
cle des ^nipmes berjrS'*niennes. La p!ume pourtanl si savanle et si feconde de N'gr
. .
F.irjres n'a rien produit de plus parf-iit ni de pliis deci.Mf . Cest la revan' he du bon . .
sens sur la faniaisie. » Du ROUSSAUX {Revue Ndo-Scolaslique).
LES PHENOMENES MYSTIQUES

Distingues de leurs contrefaôns humaines et diaboliques
mystique
(Trait^ de thôlogie rusage des S^minaires, du Clerge et
ji
des gens du monde)

2 vol. in-S» de 640 pages, Prix, 12 francs ;
port, fr. 90
LA RELIGION DE J.-J. ROUSSEAU
Brochure de 96 pages, Prix, 1 franc ;
port, fr. 15.
LA PIIILOSOPHIE DE DESCARTES
Brochure de 32 pages. Prix, fr. 50 ;
port, fr. 10.
COMMENT ON CONSTATE UNE GUERISON

MIRACULEUSE
Brochure de 40 pages. Prix, fr. 50 ;
port, fr. 15.
OU EN EST LA QUESTION DE L HOMME

i^REHISTORIQUE (1917)
Brochure de 32 pages. Prix, fr. 50 ; port, fr. 15.
TELEPATHIE ET DOUBLE VUE

Phenomenes naturels et preternaturels.
Broclmre dc 32 p.iges. Prix, fi". 50 ; port, fr. 15.
LA proph£tie des papes. dite de saint malachie,

ET LA GRANDE GUERRE
Brochure de 64 pages. I*ri\, fr. 50 ;
port, fr. 15.
. )
OEUVRES DE LE CHANOINE BEAUDEN OM

M.
(Rêditees par Mgr A. Farges.)
{Volumes in~16 a 2 Jr. 75 — Jranco 3 Jr. 65.) :
(Ghez Lethielleux, 6, rue Gassette — et Librairie S. Paul,

22, riie Gassette.)
Pratique progressive de la Oonfession et de la Direction,

Deux volumes :
Tome I. —
De la Tiedeur a la Ferveur (74*^ mille).
Tome II. —
De la Ferveur a la Perfection (68® mille).
Les Sources de la Piete (36« mille).
Formation k THumillt^, et par elle k Tensemble des vertus

(68« milie).
Methodes et Formules pour bien entendre la Messe.

Deux volumes :
Tome I. — Sujcts Eucharistiqucs (^2" mille).

Tome II. — Sujcts ramcncs rEucharistic (36« ili millo).
Formation religieuse et morale de la jeune fiUe.

Deux volumes :
Tome I. — Piemicre formation (4^° mille).

Tomc II. — Formatlon supcricure (3o^ millc).
Meditations afifectives et pratiques sur TEvangile.

(Avec Vapprobation elorjieuse de S. E. le Card. A.mette, arch. de Paris.
Tome I (35« mille).

Tome mille).
11 (24*^
Tome III (i8«mille).
Tome IV (iS» millc).
OPUSCULES DU MftME AUTEUR :
Pratique de lExamen particulier, d'apr^s saint Ignace

(180" inillc) .
Preparation et actions de gr^ces pour la Sainte Commu -
nion (240'" mille).
VIENT DE PARAITRE
Lettres de Direction de M. lc clianoinc Beaudenom, nulcur dc
la Pratiqiie prorjressive
IJri fort volumc in-8" avcc portrail cl noticc.
J'rix, fr. 60; frnnco, 7 fr. 95,

.
De M. D. BARBEDETTE
Chanoine honoraire,
Dirccteur au Grand S^minaire de Coutances (Manche)
Maniere denseigner la Philosophie scolastique

Broch. in-8°, chez Berche el Tralin. — Prix, o fr. 85.
DE M. GONTIER
{chez Ch. Amat, ii, rue Cassette, Paris.)
Reglement de Vie Sacerdotale ou Petit Directoire du Jeune

Pretre au .ôrtir du Seininairc. — Lettre du Cardinal Mathieu.
— Troisieine cdHion. — In-12 de 200 pages. — Prix : 2 francs.
Explication du Pontifical. Commentaire hislorique, dogma-
tique et rnoral. —
Leltre dii Cardinal Perraud. Troisieine —
edition. — ln-12 de ^20 pages. — Prix : 4 francs.
Retraite de Rentree. — Avec une Lettre du Cardinal Amette,
archevcque de Paris. — In-12 de 862 pages. — Troisieme edi-
tion. — Prix : 4 francs.
De la Methode des Sciences philosophiques dansles Pelits
et les Grands Seminaires. — In-8. — Prix o fr. ^5. :
Le Pretre d apres le B Jean Eudes. — Extraits de ses

oeuvres. — In- 12 de 128 pages. 22® edition. — — Prix : 1 fr. 5o.
L'Idee Sacerdotale dans les Petits Seminaires. ou de Pin-

fluence que devrait exercer sur la vie d un enfant appele au
sacerdoce la pensee de sa vocation. L«ttre du Gardinal —
Perraud a PAuteur. ln-12. —
22^ edition. —
Prix o fr. 75. — :
Le Dogme de la Sainte Trinite —

Etade historique, scriptu-
raire ei philosophique. —
Avec le rapport de rExaminaleur,
M. Sauve, a Monseigneur Rumeau, ev^que d'Angers. In-12 —
de i54 pages. —
Deuxieme edition. Prix 2 francs. — :
L'Apostolat des Hommes, avec unc Lettre-Prejace de Monsei-

gneur Gibier, eveque de Versailles. Deuxieme ediiion. — —
In-i2 de 200 pages. — Prix : 2 fr 5o.
Vie du Bienheureux Pierre Berthelot. Beau volumein-8, —
orne du portrait du Bienheureux, de plusieurs cartes et es-
lampes hors texte. —
Ouvrage couronne par VAcademie frangaise.
— Prix 5 francs.
Imp. J. Thevenot. Kiab. Andre Brulliahd, Succ. St-Dizier (Hte-Marnej.

•
otf
o
•H «
-P CM
m CO
(4 UD
rH co
O
J2
o
(D
^
ti CM
•H
•
l'i
NAUA,
3^ 32'

A. Farges - Philosophia Scholastica - Vol. 2

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

A. Farges - Philosophia Scholastica - Vol. 2

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

A. Farges - Philosophia Scholastica - Vol. 2

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

'

Parisiis, die l^'' Maii i921,

EDITIO TRICESIMA PRIMA

(M6me prix pour le BCanuel latin.)

Anthropologia, quse Cosmologiam logice subsequitur, estque

^vyjri (anima) et loyo^ (scientia), ideni sibi vult ac scientia de

timas causas operationum et naturde hominis im^estigat.

enumeratas in Logica, n. 259 et hoc est genus defmitionis. ;

2° Qua^ causas u/iimas investigat unde philosophica est, :

difl"ertque a scientiis anthropologicis particularibus et empi-

phsenomena externa tantum inspicientes et eorum proximas

1. Cf. Aristoteles, irspi ^i>X^^ — Thomas, Commenl.

Sum. Theol., p. 1, q. 75-91 L. II, c.

; — Alibert, La Psychologie thomiste.

tum ordinem instituendum in operationibus solius intellectus

vocari solet : ideo, qui essentiam hominis scrutalur, compen-

VvioBi asauTov '\ » Unde TuUius Qui se ipsc norit, primum

ahcpiid sentiet se habere divinum, ingeniumque in se suum,

Ilinc et profecto propter excellentiam naturai nostrse, modor-

Imprimis Philosophios toti inservit, — nam ipsa Logica,

1. Cf. dc. M. lirrgson,.i). 421 et suiv.

mas, l)e Anima, lib. i, lcct. i. :i. —

vitae officia, e natura hominis deducentur ; sipque Ethicae

A. — Absint falsae methodi sive mere deductiva, sive empi-

matcria repetant, alii vero nomen Psychologiae rcservari falso

siques et naturclles ' ».

B. — Utrumque excessum devitant Aristotelici veteres,

ope, multa alia comparamus de natura, origine et fine im-

Psychologia tractat de causis seu principiis operationum

proximum, quod est potentia, v. g,, intellectus et voluntas t

PSYCHOLOGIA SEU ANTHROPOLOGIA

essentia seu natura hominis. Prima pars, in qua impugnantur

et ultra spiritualistae confutantur, vocari potest Anthropologia.

6, En brevis synopsis totius Psychologiae.

1. I )o Immor- 1. Immorlalitas inl.rinseca.

PRIMA PARS, DE POTENTIIS SEU DVN A>! II.OG A I D

LIBER PRIMUS PSYCHOLOGItE.

7. Homo non potest agere nisi mediantilnis potentiis seu

igitur potentiis triplex erit secfio 1* de Potentiis in genere,

cie seu Dynamilogia speciaHs ;

Quoniam quatuor sunt causae : formalis sciHcet, materialis,

8. Quid sit poientia quoad nomeii et quoad rem ?

A. — Quoad nomen, potentia a verbo posse, idem fere

tatem expeditam ad operandum », iha vim agendi quamHbet -

una, juxta modernos, soHs entibus sui consciis, altera etiam

sed utraque est capacitas seu vis faciendi.

1. S. Thomas. f/« Aniina; — Sum. Theol., p. I, 77-S'J. — 2. Ibid., q. 83,

B. — Quoad rem, potentia definitur a S. Thoma : « proxi-

de principiis operationum nostrarum 2° principium pro- ;

xime procedit, ita operationes nostrae a facultatibus imme-

primum principium quod in nobis vivit et operatur (n. 153).

arboribus distinguuntur radix, rami et fructus sic anima est ;

quasi radix omnium operationum hominis facultates .sunt ;

rami promanantes e radice fructus e ramis pendentes expri-;

munt actus humanos facultatibus immediate productos.

hominem viribus instructum esse.

juxta doctrinam hic prsesuppositam et infra probandam

cjuantitas in corpore, ita quaHtates scu vires primario in

principio suo sunt distincta) (Cosmol., n. 32) tum quia ;