كتاب تربية الاسلامية

ô°ûY ÊÉãdG ∞°üdG

∫hC’G »°SGQódG π°üØdG
á«fÉãdG á©Ñ£dG
islamic new txt.indd 1 8/7/19 8:33 AM

êGôNE’Gh º«ª°üàdGh äÉeƒ°SôdGh …ƒ¨∏dG ≥«bóàdGh äÉfÉ«ÑdG ∫ÉNOEG äÉ«∏ªY â“

s
á«ª«∏©àdG πFÉ°SƒdGh »°SQóŸG ÜÉàμdG êÉàfEG õcôÃ
ègÉæŸG ôjƒ£àd áeÉ©dG ájôjóŸÉH
IOÉYEG hCG ôjƒ°üàdG hCG ™Ñ£dG Rƒéj ’h ,º«∏©àdGh á«HôàdG IQGRƒd áXƒØëe ô°ûædGh ™Ñ£dG ¥ƒ≤M ™«ªL
∫Éμ°TC’G øe πμ°T …CÉH äÉeƒ∏©ªdG IOÉ©à°SG ¥É£f »a ¬æjõîJ hCG ¬àªLôJ hCG CGk õée hCG Ók eÉc ÜÉàμdG ï°ùf
.Qó°üªdG ôcP Öéj ô«°ü≤dG ¢SÉÑàb’G ádÉM »ah ,IQGRƒdG øe ≥Ñ°ùe »HÉàc ¿PEÉH ’EG

3

4

ϥΎ˰˰˰˰˰˰Ϥ˵ϋΔ˰˰˰˰˰˰ϨτϠγ
Ύϗήη Ύϗήη Ύϗήη Ύϗήη Ύϗήη
ΰϣήϫϖϴ˰πϣ
Δϴϧ΍ή˰˰ϳϹ΍Δϴ˰ϣϼγϹ΍ΔϳέϮϬϤΠϟ΍
ΐμΧ
ϻΎϤη
˯ΎΨΑ
ϻΎϤη

ΎΑΩ
ϲΑή˰˰˰˰˰˰˰˰ό˰˰ϟ΍Ξ˰˰˰˰˰ϴ˰˰Ϡ˰˰˰˰Ψϟ΍
Ϲ΍
˯ΎΣΪϣ
ϥΎϤϋΔϨτϠγ
΍ έΎϣ

ϟ΍ Ε
ό
ϴΑή
ιΎϨη
ϟ΍ Δ
ϯϮϟ
ΘϤ έΎΤλ
έΎΤλ˯ΎϨϴϣ
ϥΎ˰˰˰˰˰˰˰Ϥ˰˵ϋή˰˰˰˰˰ΤΑ
ΓΪΤ

ΔπΤϣ

ϲϤϳήΒϟ΍ έΎΤλέΎτϣ

ϢΤλ
ϻΎϤη
ϻΎϤη

ΓέϮΑΎΨϟ΍

ϖϳϮδϟ΍ ΕΎϴϧΎϤϳΪϟ΍έΰΟ ϲϟϭΪϟ΍ςϘ˰δϣέΎτϣ

ΔόϨμϤϟ΍

˯ΎϛήΑ ΐϴδϟ΍ αϮΑΎϗϥΎτϠδϟ΍˯ΎϨϴϣ
ϞϘϨϳ
Ρήτϣ

ϚϨο ϱΩ΍ϭ
ΔϨϴϨδϟ΍

ϝϭΎόϤϟ΍ ςϘδϣ

ήηϮΑ Ε΍ήϣΎόϟ΍
ϞΨϧ ΪΑΪΑ
ϱήΒϋ ϕΎΘγήϟ΍ Ϟ΋ΎϤγ

ϲΑ΍Ϯόϟ΍ ΕΎϳήϗ

˯΍ήϤΤϟ΍ ˯ΎϣΩ

˯ϼϬΑ ϯϭΰϧ ϲϛί· Ϧϴϴ΋Ύτϟ΍ϭ

΢Ϩϣ ˯΍ήΑ·
ΪϟΎΧϲϨΑϱΩ΍ϭ έϮλ

ϲΒϴπϤϟ΍ ϞΑΎϘϟ΍

ϡΩ΃ ΔϳΪΑ

ϲϓ΍Ϯϟ΍ϭϞϣΎϜϟ΍
ϻΎϤη
ϻΎϤη
ϦδΣϮΑϲϨΑϥϼόΟ
ϲϠϋϮΑϲϨΑϥϼόΟ
Δ˰˰˰˰˰˰˰ϜϠϤϤϟ΍
Δ˰˰˰˰˰˰ϳΩϮόδϟ΍Δ˰˰˰˰ϴΑήόϟ΍
ΕϮΤϣ

Γήϴμϣ
ϻΎϤη
ϻΎϤη
˯ΎϤϴϫ

ϦθϘϣ ϢϗΪϟ΍ ϢϗΪϟ΍˯ΎϨϴϣ

ϢϗΪϟ΍έΎτϣ
έίΎΠϟ΍
Ώή˰˰˰˰˰˰ό˰ϟ΍ή˰˰˰˰˰ΤΑ
ϻΎϤη
ϻΎϤη

έΰΟϭϢϴϠη
ΕΎϴϧϼΤϟ΍

ΔϧϮϳΰϤϟ΍ ϡ ϥΎ˰˰˰˰Ϥ˵ϋΔ˰˰˰˰ϨτϠγˬωΎ˰˰˰˰˰ϓΪϟ΍Γέ΍ίϭˬΔ˰˰˰˰˰ΣΎδϤϠϟΔ˰˰˰ϴϨσϮϟ΍Δ˰˰˰˰ΌϴϬϟΎΑΖ˰˰˰ΠΘϧ΃
ϡ ϥΎϤ˵ϋΔϨτϠγˬωΎϓΪϟ΍Γέ΍ίϭˬΔΣΎδϤϠϟΔϴϨσϮϟ΍ΔΌϴϬϠϟΔχϮϔΤϣ ϊΒτϟ΍ϕϮϘΣ
ΖϳήϤΛ ΕΎϴϧϼΤϟ΍έΰΟ
ΔϴϟϭΪϟ΍ΩϭΪΤϟ΍ΔϴΣΎϧϦϣΔτϳήΨϟ΍ϩάϬΑΪΘόϳϻ
ΕϭήΒΣ ϑϮλήϣϖϳήσ
ΔϤλΎϋ
ΔϳέϮ˰ϬϤΠϟ΍ Δϟϼλ
ΪϬ˰Ϥϣϖϳήσ
˯ΎϨϴϣ

ΡΪγ

έΎτϣ
ΔϟϼλέΎτϣΔϗΎσ ΔϴϟϭΪϟ΍ΩϭΪΤϟ΍
ρΎΑήϣ
Δ˰˰˰˰˰ϴϨϤϴϟ΍
Δϟϼλ˯ΎϨϴϣ

5 ΕϮϜϠοΕϮϴΧέ
Ύϗήη Ύϗήη Ύϗήη Ύϗήη

6

@|K///j///@ ///h//B/d///3=O/////3= ///// = @ t= ////!
Kz3 m//// @ K////z////A %= K///9
! # $ $
"

@|K///////////4=7cC /////o////
? /3@ K/////? |K////+
@ 7@ =//0M/
= /o/@ /h//A e//37=
&
% +, $
% -. *
!( &
% '
!( ) &
(
_////
: V////
A x//// : //////6K/////
= 4> ? /- _///////
: 9A = ///4
> @ _///////////
> = 3@ 7=
///
$ $
P= //@t0 //( 9> 12
8_///& ? t//zB //3K//?
i//'//>
a/)$/o= 9 $ 5!$ <*$= = $ . 5!$ 567 ,

89 N
= / 3@ ? :a//
/2? {//
@ ; 4? ; K////0? 7 3 = {@ 4? {> Y(@ 5= >|Kx( -K9
LzA 3_?&}@ 4 - > .(
$ ~> ///2@ %K///L/// $ = =
<,K//x//
@ h//d//3
@( A :3 ? 0( P>
///@ ///0= <K//
@ i//'//K//1a//
12
>( > ?9
/h///? e///@
K- _3K? $ 0 P= 3@ ?&

B ~//
$ @*A
7_oh'7
@ &
<. = B = @ =

8

‫ﺗﻘﺪﻳﻢ‬
¬dBG ≈∏Yh ,Ú∏°SôŸG ±ô°TCG ≈∏Y ΩÓ°ùdGh IÓ°üdGh ,ÚŸÉ©dG ÜQ ˆ óª◊G
,,,Ú©ªLCG ¬Ñë°Uh
á«°SGQódG ègÉæªdG ôjƒ£J IQhô°V ≈∏Y 2040 º«∏©à∏d á«æWƒdG á«é«JGôà°S’G ócDƒJ
äGQƒ£àdG á`` ÑcGƒªd ;á`` «dhódG äÉ`` °SQÉªªdG π`` °†aCGh ,á`` «æWƒdG ô«jÉ©ªdG Aƒ`` °V »`` a
.»fÉª©dG ™ªàéªdG äÉLÉ«àMG á«Ñ∏àdh ,áfÉ≤àdGh áaô©ªdG ∫Éée »a áYQÉ°ùàªdG
™e á`` ≤aGƒàeh ,ó`` jóéàdGh á`` fhôªdÉH á`` ª°ùàe á`` «°SGQódG è`` gÉæªdG äAÉ`` L Gò`` d
¢UôØdG áÄ«¡J πLCG øe ;áæ£∏°ùdG »a º«∏©àdG áØ°ù∏ah ,º«∏©à∏d á«æWƒdG á«é«JGôà°S’G
™aôdh ,Éjôμah É`` «YÉªàLGh É`` jó°ùLh É«MhQ π`` eÉμàªdG ƒªæ∏d ø`` «ª∏©àª∏d á`` Ñ°SÉæªdG
ÜQÉ≤àdGh í`` eÉ°ùàdGh QGƒëdGh ΩÓ`` °ùdG º«bh ,á`` «fÉ°ùfE’G ÉjÉ°†≤dÉH º`` ¡«Yh iƒ`` à°ùe
IOÉjôc øjô`` °û©dGh …OÉëdG ¿ô≤dG äGQÉ¡e º¡cÓàeG ≈∏Y ¢UôëdGh ,äÉaÉ≤ãdG ø`` «H
áãjóëdG É«LƒdƒæμàdG äÉ`` «£©e ™e πeÉ©àdGh ,πª©dG äÉ«bÓNCGh ,QÉμ`` àH’Gh ∫ÉªYC’G
.»ª∏©dG åëÑdGh ô«μØàdG äGQÉ¡e õjõ©Jh ,áaô©ªdG êÉàfEGh
QOÉ`` °üe óMCG ó©j º«bh äGQÉ¡eh ±QÉ©e øe ¬`` jƒàëj ÉªH »`` °SQóªdG ÜÉ`` àμdG ¿EG
Ée ≈dEG ∫ƒ`` °Uƒ∏d ¬¡«LƒJh ÖdÉ£dG º«∏©J »a º∏©ªdG ¬H ó`` °Tôà°ùj π«dO ƒgh ,áaô©ªdG
™LGôªdÉc áYƒæàe ±QÉ©eh á∏eÉ°T äÉeƒ∏©e øe áØ∏àîªdG áaô©ªdG QOÉ`` °üe ¬fõàîJ
;áØ∏àîªdG á«ª«∏©àdG äGQÉ`` ¡ªdG ¬HÉ`` °ùcEG »ah ,iôNC’G á«fhôàμd’G º∏©àdG QOÉ`` °üeh
¬FÉªfh AÉ£©ªdG øWƒdG Gòg Ωó≤J »a º¡°ùJ ájƒHôJ ±GógCG øe ¬«dEG ≈©°ùf Ée ≥«≤ëàd
øH ¢SƒHÉ`b ¿É£`∏°ùdG ádÓ`édG ÖMÉ`` `°U Iô`` °†`M Éf’ƒªd á`ª«μëdG IOÉ«≤dG πX âëJ
.- √ÉYQh ˆG ¬¶ØM - º¶©ªdG ó«©°S
!
á«fÉÑ«°ûdG óªMCG âæH áëjóe.O

º«∏©àdGh á«HÎdG IôjRh

,Ú∏°SôŸG ±ô°TCG ≈∏Y ΩÓ°ùdGh IÓ°üdGh ,ÚŸÉ©dG ÜQ ˆ óª◊GG

,,ó©Hh øjôgÉ£dG ÚÑ«£dG ¬Ñë°Uh ¬dBG ≈∏Yh óªfi Éfó«°SS
»fÉãdG ∞°üdG áÑ∏£d ,∫hC’G AõédG á«eÓ°SE’G á«HôàdG ÜÉàc Gò¡a
ÜÉ°üfh ,IOÉªdG ≈ª°ùe ™e ΩAGƒààd ¬JGOôØe ôjƒ£J ºJ ÜÉàc ƒgh ,ô°ûY
≈∏Y ócDƒj åjóM Üƒ∏°SCÉH É¡àédÉ©e âªJ Éªc ,É¡d ¢ü°üîªdG ¢ü°üëdG
É°UÓîà°SGh
k ,Ók «∏ëJh Éªk ¡ah Éãk ëH ,áaô©ªdG ™e πeÉ©àdG »a ÖdÉ£dG QhO
»àdG á∏«ÑædG á«fÉ°ùfE’G º«≤dÉH ∑É°ùªà°S’G ≈dEG IƒYódGh ,ôÑ©dGh ¢ShQó∏d
∫ƒ°SôdG ∫ƒ≤d ’k ÉãàeG ¥ÓNC’G ΩQÉμªH ≥∏îàdGh ,ΩÓ°SE’G É¡«dEG ƒYój
.(21301)»≤¡«ÑdG z p¥ÓNCr ’G Ωn Qp Éμn en ºn ªqp Jn C’ oâãr ©p Ho Éªn fnq pEG{ :∫Éb ø«M ºjôμdG
äGóMh â°S ≈∏Y ô°ûY »fÉãdG ∞°ü∏d á«eÓ°SE’G á«HôàdG ÜÉàc πªà°ûjh
IóMhh ,Éæª«b IóMhh ,IhÓàdG »a á©FÉ°ûdG AÉ£NC’G øe IóMh ;»g
,IƒÑædG á°SQóe øe IóMhh ,ÉæJÓeÉ©e IóMhh ,Éæàjƒg IóMhh ,ÉæJó«≤Y
¬«∏Y πªà°ûJ ÉªH ,á«eÓ°SE’G á«HôàdG IOÉe ø«eÉ°†e ¢ùμ©J äGóMh »gh
É¡î«°SôJ ≈dEG á«eÓ°SE’G á«HôàdG IOÉe ±ó¡J ,äGQÉ¡eh º«bh ±QÉ©e øe
.á∏MôªdG √òg »a º∏©àªdG á«°üî°T »a
∂«∏©a ,¬JÉ«M »a º∏°ùªdG ¬°SQÉªj ∑ƒ∏°S á«eÓ°SE’G º«≤dGh ÇOÉÑªdG ¿EG

Oôj Ée º¡a »a ó¡édG ∫òH áÑ«éædG áÑdÉ£dG É¡àjCG /Ö«éædG ÖdÉ£dG É¡jCG
É¡∏«∏ëJh , áeƒ∏©ªdG øY åëÑ∏d »©°ùdÉH ∂dPh ;ÜÉàμdG Gòg »a ±QÉ©e øe
IQhô°V IÉYGôe ™e ,IÉ«ëdG ™bGh »a É¡≤«Ñ£J ≈∏Y ¢UôëdGh , É¡ª¡ah
.ô°ûY …OÉëdG ∞°üdG ÜÉàc »a Ωóq b ÉªH ±QÉ©ªdG √òg §HQ
10

AÉæH ‘ º¡°ùJ »àdG áaô©ŸG QOÉ°üe óMCG á«eÓ°SE’G á«HÎdG ÜÉàc ¿EG
,á«MhôdGh á«∏≤©dGh á«°ùØædG √OÉ©HCG ‘ ÓeÉμàe AÉæH º∏°ùŸG ÖdÉ£dG á«°üî°T
øe CGõéàj ’ AõL »g ;á«eÉàN ΩCG á«FÉæH âfÉcCG AGƒ°S ¬«a IOQGƒdG á£°ûfC’Gh
º∏q ©J { óæH â– áÑMÉ°üŸG ∫Éμ°TC’G ‘ IOQGƒdG äÉeƒ∏©ŸG ∂dòch ,√Gƒàfi
øe É¡≤M ÉgDhÉ£YEGh ,É¡H AÉæàY’G ÖdÉ£dGh º∏©ŸG øe πc ≈∏©a ;zôHq óJ hCG
.É¡æe IƒLôŸG ±GógC’G ≥≤ëààd ;π«∏ëàdGh á÷É©ŸG
ÓYÉa ÉcQÉ°ûe íÑ°ü«d ,áaô©ª∏d »Ñ∏°ùdG »≤∏àŸG øe ÖdÉ£dG QhO Ò¨J ó≤d
óbh ,¬dƒ«eh ¬JÉLÉM »Ñ∏jh ,¬JGQób ™e Ö°SÉæàj ÉÃ É¡©e πYÉØàdGh ,É¡FÉæH ‘
≥«≤ëàd á«Ñ∏J ;ÜÉàμdG Gòg ‘ ¢Vô©dG Ö«dÉ°SCG ™jƒæJ ≈∏Y ¿ƒØdDƒŸG ¢UôM
øe IOÉØà°S’G ¤EG áÑ∏£dG ájÉæY ¬Lh Éªc ,áÑ∏£dG ÚH ájOôØdG ¥hôØdG CGóÑe
»∏ëŸG ™bGƒdÉH º¡£HQ ≈∏Y É°UôMh ,º¡cQGóŸ á«ªæJ ;áMÉàŸG º«∏©àdG äÉ«æ≤J
ÇOÉÑÃ áaô©ŸG AGôKEG ‘ ΩÉ¡°SE’Gh ,áãjó◊G äÉ«æ≤àdG ™e πeÉ©àdG ‘ »ŸÉ©dGh
.áëª°ùdG ΩÓ°SE’G º«bh
¿CG ¤É©J ˆG ¿ƒdCÉ°ùj º¡fEÉa ,ºμjójCG ÚH ÜÉàμdG Gòg ¿ƒØdDƒŸG ™°†j PEGh
í«ë°üdG º¡ØdG ËôμdG ¬dƒ°SQ áæ°Sh ,ˆG ÜÉàc º¡a ≈∏Y ºμd ÉfƒY ¿ƒμj
} :¤É©J ˆG ∫ƒb øe ≥ãÑæŸG ,»YGƒdG
.(143:Iô≤ÑdG)|
.π«Ñ°ùdG AGƒ°S ≈dEG …OÉ¡dGh ≥aƒŸG ˆGh
¿ƒØdDƒŸG
11

áëØ°üdG ´ƒ°VƒŸG
O)RN2%(_2N$-B>%PRN%(MS[ -KS.D9N!-D(XC9%
(9[S.DW-D\-5%C9%
J(;º4-IB S.D9N!-D6%-5%C9%

1S&^BX-BAºMS#(XC9%
;QD, %(1+IE%1S!-L2XMS%O&\-5%C9%
U(92%1S8B@%MS%O&6%-5%C9%
1)-S%MS%O&F;%C9%
1SNQ[MS%O&C>&-ZC9%
/SH%-!(XC9%
1S]%-Sº\-5%C9%
<?º(6E.%6%-5%C9%
0-B>ºF;%C9%
-N%0:!(1NYMSE'C>&-ZC9%
12

áëØ°üdG ´ƒ°VƒŸG

o
1S&^BX1)RQ%(XC9%
1.%)RV(1)RQ%\-5%C9%
1S&^BX1)RQ%W972[(3-5%6%-5%C9%
1S&^BX1)RQ%SB -W_S'-LE* %(F;%C9%

^BXW1S%-[4^&-E[(XC9%
C?H%1&;\-5%C9%
=-YGRS.%O&6%-5%C9%
-QN!TQN[GRS.%O&F;%C9%
-;%-&-E2%W9)9B?%9S!R%C>&-ZC9%

%RB!-.-^"(XC9%
_N&R[ 1B?-!9SB>%\-5%C9%
_N&R[ 1B@I9SB>%6%-5%C9%
U-IH%RF;%C9%
-E&O9EBC>&-ZC9%
:QOÉ°üŸGh ™LGôŸG
13

14

‫ أﺧﻄﺎء ﻋﻨﺪ ﺗﻄﺒﻴﻖ أﺣﻜﺎم اﻟﻤﻴﻢ واﻟﻨﻮن اﻟﺴﺎﻛﻨﺘﻴﻦ واﻟﺘﻨﻮﻳﻦ‬:‫اﻟﺪرس اول‬
:‫اﻟﻮﺣﺪة ا"وﻟﻰ‬
‫ﻣﻦ ا"ﺧﻄﺎء اﻟﺸﺎﺋﻌﺔ‬
‫ﻓﻲ اﻟﺘﻼوة‬
:¿CG IóMƒdG á°SGQO ó©H ÖdÉ£dG øe ™bƒàj

¿ƒædGh º«ŸG ΩÉμMCG ≥«Ñ£J AÉæKCG á©FÉ°ûdG AÉ£NC’G Rô``HCG ¤EG ±ô©àj (1
.É¡Ñjƒ°üJh ,±hô◊G äÉØ°Uh ,OhóŸGh ,øjƒæàdGh ÚàæcÉ°ùdG
.ójƒéàdG ΩÉμMCG øe ºμM πc AÉ£NCG ÚH õ«u Áo (2
.IhÓàdG áë°U ≈∏Y ÉgôKCGh ,AÉ£NC’G √òg áaô©e øe IóFÉØdG èàæà°ùj (3
.AÉ£NC’G ÉÑk æéàe ,áë«ë°U IhÓJ ËôμdG ¿BGô≤dG IhÓJ ≈∏Y ¢Uôëj (4
15

‫اﻟﻮﺣﺪة اﻟﺜﺎﻧﻴﺔ‪ :‬ﻋﻘــﻴﺪﺗﻨﺎ‬
‫‪islamic new txt.indd 16‬‬ ‫‪8/7/19 8:33 AM‬‬

:‫اﻟﺪرس اول‬
‫أﺧﻄﺎء ﻋﻨﺪ ﺗﻄﺒﻴﻖ أﺣﻜﺎم اﻟﻤﻴﻢ‬
‫واﻟﻨﻮن اﻟﺴﺎﻛﻨﺘﻴﻦ واﻟﺘﻨﻮﻳﻦ‬
G
ô°TÉ©dG ∞°üdG ‘ É¡à©LGôe â“h ,øjƒæàdGh
p Úp àæcÉ°ùdG ¿ƒædGh
p º«ŸG
p ΩÉμMC
n G Éæª∏©J ¿CG ≥Ñ°S
ΩÉμMC’G √ò¡d ¬≤«Ñ£J óæY AÉ£NCG øe ÇQÉ≤dG ¬«a ™≤j ób Ée Rn ôHCG ¢SQódG Gòg ‘ ∫hÉæàæ°Sh
.ËôμdG ¿BGô≤∏d ¬JhÓJ AÉæKCG
QÉ¡XE’G ≥«Ñ£J óæY AÉ£NCG
:¤É©J ¬dƒb ‘ Éªc ,(1)áæcÉ°ùdG º«ŸG QÉ¡XEG óæY áæ¨dG øeR ádÉWEG 1
(6:ôéØdG) | }
:¬dƒb ‘ Éªc ,º«ŸG êô``fl øe Éª¡Hô≤d ;AÉØdG hCG hGƒdG óæY áæcÉ°ùdG º«ŸG AÉØNEG 2
(3:CÉÑædG) | } (7:á–ÉØdG) | }
: ¬dƒb ‘ Éªc ,QÉ¡XE’G πLC’ Iƒ≤H Éª¡«∏Y §¨°†dG áé«àf áæcÉ°ùdG º«ŸG hCG ,øjƒæàdG hCG áæcÉ°ùdG ¿ƒædG á∏≤∏b 3
(6:IóFÉŸG) | }
(20:±ôNõdG) | }
: ¬dƒb ‘ Éªc ,É©jô°S É≤£f ,Éª¡≤£æH ∂dPh ÚàæcÉ°ùdG º«ŸGh ¿ƒædG ‘ §°SƒàdG øeR ∫ÉªgEG 4
(7:á–ÉØdG) | }
: ¬dƒ`b ‘ Éªc AÉ``ÿGh Ú¨dG ™`` e Éª``«°S ’h ,á«©«Ñ£dG áæ¨dG øe ÌcCG øjƒæàdGh áæcÉ``°ùdG ¿ƒ``ædG tøZ 5
(3:IóFÉŸG) | }
(63:è◊G) | } : ¬dƒ`bh (47:ôé◊G) | } : ¬dƒbh
.1`L ,1`W ,Qƒ°üŸG ójƒéàdG ,2012,…ó°TQ øÁCG ,ójƒ°S (1)
17

‫ ﻣﻦ ا"ﺧﻄﺎء اﻟﺸﺎﺋﻌﺔ ﻓﻲ اﻟﺘﻼوة‬:‫اﻟﻮﺣﺪة اوﻟﻰ‬
(١) ‫ﻧﺸﺎط‬
} :¤É©J ˆG ∫Éb
(32-31:â∏°üa) |
¬≤«Ñ£J óæY ÇQÉ≤dG É¡«a Å£îj ób »àdG ™°VGƒŸG Éª¡æe GƒLôîà°SG ºK ,ÚàÁôμdG ÚàjB’G ∂FÓeR ™e πJG
.øjƒæàdGh ÚàæcÉ°ùdG ¿ƒædGh º«ŸG ‘ QÉ¡XEÓd
ΩÉZOE’G ≥«Ñ£J óæY AÉ£NCG

ΩÉZOEG) ΩÉàdG ΩÉZOE’G »aôM ™e áæ¨dÉH ÇQÉ≤dG »JCÉ«a ,øjƒæàdGh áæcÉ°ùdG ¿ƒædG ™e ΩÉZOE’G »Yƒf ø«H §∏îdG 1
: ¬dƒb »a Éªc ,(áæ¨H ΩÉZOEG) ¢übÉædG ΩÉZOE’G ±hôM óæY áæ¨dG ∑ôàjh ,(áæZ ô«¨H
(2:∞¡μdG) | } :¬dƒbh (20:Ióé°ùdG) | }
(1:ÚØØ£ŸG )| } :¬dƒbh
: ¬dƒb ‘ Éªc ,øjƒæàdGh áæcÉ°ùdG ¿ƒædGhCG ,áæcÉ°ùdG º«ŸG ™e AGƒ°S áæ¨dG øeR Ò°ü≤J 2
(20:êhÈdG) | }
(40-38 :¢ùÑY) | } :¬dƒbh
:AÉØNE’G ≥«Ñ£J óæY AÉ£NCG

: ¬dƒb ‘ Éªc ,áæcÉ°ùdG º«ŸG AÉØNEG óæY ÚàØ°ûdG ÚH áLôa ∑ôJ 1
(4:π«ØdG) | }
: ¬dƒ``b ‘ Éª``c ,≥bôe ±ôM Égó©H AÉL GPEG áæ¨dG º«îØJ 2
(6:¥É≤°ûf’G) | }
: ¬dƒ`b ‘ Éªc ,ºîØe ±ô`M Égó`©H AÉL GPEG É¡≤«bôJ hCG
(31 :ÚØØ£ŸG) | }
269 :¢U ,≥HÉ°ùdG ™LôŸG (2)
18

‫ أﺧﻄﺎء ﻋﻨﺪ ﺗﻄﺒﻴﻖ أﺣﻜﺎم اﻟﻤﻴﻢ واﻟﻨﻮن اﻟﺴﺎﻛﻨﺘﻴﻦ واﻟﺘﻨﻮﻳﻦ‬:‫اﻟﺪرس اول‬
: ¬dƒb ‘ Éªc ,ácô◊G ´ÉÑ°TEG 3

(٢) ‫ﻧﺸﺎط‬ (ºàfƒc øjEG) CÉ£N CGô≤àa (22:º∏≤dG) | }
∫ƒb IhÓ`` J ∂FÓeR ™`` e ∫OÉÑJ : ¬dƒb ‘ Éªc hCG
:¤É©J ¬`∏s dG (ºμ°ùØfGC’) CÉ£N CGô≤àa (16:øHÉ¨àdG) | }
} : ¬dƒb ‘ ÉªchCG
(3)
(ójó°ûj »°SCÉH) CÉ£N CGô≤àa ,(16:íàØdG) | }
| ™°VGƒŸG âdGƒJ GPEG Éª«°S ’ ,¿ÉàcôM É¡≤Mh ,AÉØNE’G áæZ Ò°ü≤J 4
AÉ£NC’G GƒHƒ°U ºK ,(5:ËôëàdG) : ¬dƒb ‘ Éªc ,øjƒæàdGh áæcÉ°ùdG ¿ƒædG hCG áæcÉ°ùdG º«ŸG ™e AGƒ°S
≥«Ñ£J óæY É¡«a ¿ƒ©≤J ób »àdG (91:Iô≤ÑdG) | }
.AÉØNE’G ºμM
Ö∏≤dG ≥«Ñ£J óæY AÉ£NCG

:¤É©J ¬dƒb ‘ Éªc (4)∞°ù©J ’h π≤K ÒZ øe ∞£∏àH É¡æ«μ°ùJ ÜGƒ°üdGh ,áHƒ∏≤ŸG º«ŸG ≈∏Y ÚàØ°ûdG õc 1 >
( 6 :á©bGƒdG)| }
‘ Éªc ,Óãe OÉ°üdÉc ºîØe ±ôM AÉÑdG ó©H AÉL ¿EGh ≈àM º«îØàdG ΩóY ÜGƒ°üdGh ,AÉÑdGh áæ¨dG º«îØJ 2
(61 :è◊G)| } :¤É©J ¬dƒb
¿ƒædG øY áÑ∏≤æŸG º«ŸÉH ≥£ædG AÉæKCG ÚàØ°ûdG ÚH IÒÑc áLôa ∑ôJ 3
Éªc áæ¨H ΩÉZOE’ÉH É¡k «Ñ°T º«ŸG AÉØNEG íÑ°üj å«ëH øjƒæàdG hCG áæcÉ°ùdG
.IQƒ°üdG ‘
ΩÉμMCG ≥«Ñ£J óæY ÇQÉ``≤`dG É¡«a ™≤j ó``b »àdG AÉ``£`NC’G ø`è áæ«Y √ò``g
ÜQóàdÉH É¡«∏Y Ö∏¨àdG øμÁ »àdGh ,øjƒæàdGh ÚàæcÉ°ùdG ¿ƒædGh º«ŸG
292¢U ,Qƒ°üŸG ójƒéàdG ,øÁCG ,ójƒ°S (5)
.IhÓàdG óæY ÉgQÉ°†ëà°SGh á°SQÉªŸGh
.(1) πμ°T
. 79:¢U,2• ,ójƒéàdG º∏Y ‘ ¢ùÑ≤dG ,2003 ,ó«©°S øH ˆGóÑY ,»Hƒæ≤dG (3)
.Ió°ûH Éª¡«∏Y §¨°†dGh ÚàØ°ûdG ¥ÉÑWEG :ÚàØ°ûdG õc >
.(64 ` 63)¢U ,4•,,ójƒéàdG º∏Y ‘ ójôŸG ájÉZ ,1994,πHÉb á«£Y ,ô°üf (4)
19

‫اﻟﺘﻘﻮﻳﻢ وا"ﻧﺸﻄﺔ‬
¬≤«Ñ£J óæY ÇQÉ≤dG É¡«a Å£îjo ób »àdG ™°VGƒŸG á«JB’G äÉ``jB’G øe êôîà°SG :’k hCG
:øjƒæàdGh ÚàæcÉ°ùdG ¿ƒædGh º«ŸG ΩÉμMCG
(26 :CÉÑædG) | } (1
( 52 :¢ü°ü≤dG) | } (2
(9:ôjƒμàdG) | } (3
:»JCÉj Ée π∏Y :É«k fÉK
Égó©H »JCÉj ÉeóæY kCÉ£N áæcÉ°ùdG º«ŸG ËôμdG ¿BGô≤dG »FQÉb ¢†©H AÉØNEG
.AÉØdG hCG hGƒdG ±ôM
.í«ë°üdG πμ°ûdÉH AÉØNE’G ≥«Ñ£J óæY ¿ÉàØ°ûdG ¿ƒμJ ∞«c í°Vh :Éãk dÉK
?øjƒæàdGh áæcÉ°ùdG ¿ƒædG Ö∏bh ,áæcÉ°ùdG º«ŸG AÉØNEG ÚH ≥£ædG ‘ ¬Ñ°ûdG ¬Lh Ée :É©k HGQ
¿BGô≤dG ÇQÉb É¡«a ™≤j ób iôNCG AÉ£NCG êôîà°SGh ,º∏©àdG QOÉ°üe ¤EG ™LQG :É°ùeÉN
k
.øjƒæàdGh ÚàæcÉ°ùdG ¿ƒædGh º«ŸG ΩÉμMCG ¬≤«Ñ£J óæY ËôμdG
20

:‫اﻟﺪرس اﻟﺜﺎﻧﻲ‬
‫أﺧﻄﺎء ﻓﻲ ﺗﻄﺒﻴﻖ اﻟﻤﺪود‬ 2

oøHr ¢ùo fn nCG πÄ°So ó≤a ,OhóŸG ΩÉμMCG É¡æeh ,É¡eÉμMCG ≥«Ñ£Jh ËôμdG ¿BGô≤dG IhÓJ ¿É≤JEÉH ÖdÉ£e º∏°ùŸG
É¡Ñæéàj ¿CG ÇQÉ≤dG ≈∏Y »àdG AÉ£NC’G RôHCG Éªa .(5) Góv en ót Áo n n¿Écn :∫Én ≤n an »u Ñp æs dG Ip An Gôn bp røYn ∂m dp Éen
?OhóŸG ≥«Ñ£J óæY
:óŸG äÉcôM ≥«Ñ£J ‘ CÉ£ÿG
øY IóFGR ádÉWEÉH ÉeEqn G äÉcô◊GôjOÉ≤e ‘ ËôμdG ¿BGô≤∏d Úª∏©àŸG ¢†©H øe ™ª°ùJo IÒãc Éfk ƒ◊ s¿CG ßMÓj
:»JCÉj Éªc ∂dP π«°üØJh ,Üƒ∏£ŸG ó◊G øY ¿É°ü≤æH ÉeEGh ,»©«Ñ£dG ó◊G
qp
∫Éãe óŸG ≥«Ñ£J ‘ CÉ£ÿG óŸG ‘ ¬≤M óŸG ´ƒf
| } »©«Ñ£dG
| } .ÚàcôM øe ÌcCÉH √óe:IOÉjõdG - iô¨°üdG á∏°üdG
¿ÉàcôM ¢Vƒ©dG
| } .É«v FÉ¡f óŸG ΩóY :¿É°ü≤ædG -
| } ∫óÑdG
| } .äÉcôM â°S øe ÌcCG √óe :IOÉjõdG - äÉcô`M â°S
ΩRÓdG
| } .∂dP øe πbCG √óe :¿É°ü≤ædG - .Éehõd
k
¢ùªN hCG ™HQCG
| } .äÉcôM â°S øe ÌcCG √óe :IOÉjõdG - óæYh äÉcôM
π``°üàŸG
| } .™HQCG øe πbCG √óe :¿É°ü≤ædG - â°S ∞bƒdG
äÉcôM
óŸG ‘ áæ«©e ádÉM ÇQÉ≤dG ΩGõàdG ΩóY - ¢ùªN hCG ™HQCG
π°üØæŸG
| } ¢ùªN iôNCGh ,äÉcôM ™HQCG IQÉJ óÁ ¿CÉc .> äÉcôM
| } iÈμdG á∏°üdG
.äÉcôM
| } ±òëjh ácô◊G ≈∏Y ÇQÉ≤dG ô°üà≤j ¿CG -
.óŸG ±ôM
‘ áæ«©e ádÉM ÇQÉ≤dG ΩGõàdG ΩóY - hCG ™HQCG hCG ¿ÉàcôM ¢VQÉ©dG
| } ™HQCG IQÉJh ÚàcôM IQÉJ óÁ ¿CÉc óŸG óæY äÉcôM â°S ¿ƒμ°ù∏d
| } ‘ äÉ``cô``M â``°`S iô`` ` NCGh ,äÉ``cô``M .∞bƒdG
.IóMGƒdG á°ù∏÷G
.6416 :åjó◊G ºbQ ,≥FÉbôdG ÜÉàc ,…QÉîÑdG í«ë°U ,…QÉîÑdG (5)
21 .á«ÑWÉ°ûdG ≥jôW øY ¢üØM ájGhQ ¬©Lôe óŸG QGó≤e ,∞bƒdG óæY iÈμdG á∏°üdGh π°üØæŸG ‘ óŸG »Øàæj >

‫ﺗﻨﺒﻴﻪ‬
IhÓJ øe AÉ¡àf’G óæY óŸG ádÉWEG OhóŸG ≥«Ñ£J AÉæKCG Úª∏©àŸG ¢†©H É¡«a ™≤j ób »àdG AÉ£NC’G øe >
:∂dP ∫Éãeh ,Qƒ°ùdG ¢†©H

:¤É©J ¬dƒb ‘ Éªc ,»©«Ñ£dG óŸG ádÉWEG -1
(19 :≈∏YC’G)| }
:¤É©J ¬dƒb ‘ Éªc ,¢Vƒ©dG óe ádÉWEG -2
(40:CÉÑædG) | }

:¤É©J ¬dƒb ‘ Éªc ,CÉ£N Gògh óe çhóM ¤EG …ODƒj äÉcô◊G ¢†©H ´ÉÑ°TEG >
| Éªs Yn } CGô≤J ¿CG CÉ£ÿG ,(1:CÉÑædG) | } -1
|GƒJo hoCGhn } CGô≤J ¿CG CÉ£ÿG ,(25:Iô≤ÑdG)| } -2

| »∏u °üa } CGô≤J ¿CG CÉ£ÿG ,(2:ôKƒμdG) | } -3
:¤É`` ©J ˆG ∫Éb
}
(80 :ΩÉ©fC’G)|
óæY AÉ£NC’G É«k aÓàe áë«ë°U IhÓJ É¡∏JG ºK ,áÁôμdG ájB’G ‘ óŸG ´GƒfCG OóM ∂àYƒª› ™e ¿hÉ©àdÉH
.≥HÉ°ùdG ∫hó÷G ‘ OQh Éªc óŸG ≥«Ñ£J
22

‫أﺧﻄﺎء ﻓﻲ ﺗﻄﺒﻴﻖ اﻟﻤﺪود‬:‫اﻟﺪرس اﻟﺜﺎﻧﻲ‬
:óŸÉH äƒ°üdG ó«YôJ

,⁄CG hCG OôH øe ó`` ©Jôj ¬fCÉc ÉHô£°†e CGôb GPEG óŸG äƒ°üH ÇQÉ≤dG »JCÉj ¿CÉH ËôμdG ¿BGô≤dG IhÓJ ‘ ó«YÎdG
:¤É©J ¬dƒ`b ∂dP á`` `∏ãeCG øeh ,(6) ¬æY »¡æe √hôμe ƒ``gh
(4:Iô≤ÑdG) | }
:¤É``©J ¬dƒbh
(20:ádOÉéŸG) | }
.ÜGô£°VG ’h RGõàgG ’h ó«YôJ ÓH Éªk «≤à°ùe Éjk ƒà°ùe Éæk °ùM óŸG ∫ÉM äƒ°üdG ¿ƒμj ¿CG »¨Ñæ«a
:Öjô£àdGh ¿É◊C’ÉH IAGô≤dG

IÉ≤`` ∏àŸG á«Ø«μdÉH ËôμdG ¿BGô≤dG ÇQÉ≤dG CGô≤j ¿CG π°UC’G
‫ﺗﺗﻨ‬ Ohó`` ŸG ≥«Ñ£J óæY çó`` `ëj Ée É`` èCG , »ÑædG ø`` Y
¬YóàHG É`è ÉYô°T õ``FÉ``÷G Ò``Z Úë∏àdG ø`è ô`` °übh Qƒ`` ` `°ü≤e óe hCG ,áæZh §«£“h ó``«YôJ øe
â©°Vh äÉeÉ≤e ´GÎ`` NG ø`è ¢SÉædG ¢†©H ‘ Úë∏àdGh Ö`` jô£àdG ¤EG IÉYóe ∂dP πc ,Ohó`` ‡
ÇQÉ≤dG ¢Vô©j å«M ,≈≤«°SƒŸGh AÉæ¨∏d Ó°UCG øY ¿ƒ¡æj ídÉ`` °üdG ∞∏`` °ùdG ∫õj ⁄h ,ËôμdG ¿BGô≤dG
É¡©£≤jh ,AÉæ¨dÉH ¬Ñ°TCG É°VôY ¤É©J ˆG äÉjBG áØ°üdG øY ¬LGôNEGh ,AÉæ¨dÉc ¬∏©Lh ¿BGô≤dÉH Öjô£àdG
,ºé©dG ΩÉ≤Ã CGô≤j IQÉàa ,á«FÉæ¨dG ™WÉ≤ŸÉc .(7)IhÓà∏d á«Yô°ûdG
∫Éªà°TG ™`è ,Gò``μ`gh ófhÉ¡ædG ΩÉ≤Ã IQÉ``Jh : ¬p dp ƒbn ≈`` æ©e ø`` Y »ŸÉ`` °ùdG ΩÉ`` eE’G πÄ`` °So ó`` bh
§«£“h ,Ohó`` ŸG ‘ IOÉ``jõ``dG ≈∏Y IAGô``≤` dG
:ÜÉLCÉa .(8) z p¿BGôr ≤o dr ÉHp øs ¨n àn jn ⁄
r n røen Éæs pe ¢`n ` ù«r dn {
áª¨ædGh Üƒ∏£ŸG ΩÉ≤ª∏d ™°†îJ ≈àM äÉ``jB’G
,¬ahôM ó`` jƒŒh ,¬JAGôb Ú`` °ù– ¿BGô≤dÉH »`` æ¨àdG
äÉæ¨dG ‘ IOÉjõdG ™e ,ÇQÉ≤dG Égójôj »àdG
πjƒ£J ’ ,¬`` H »`` æ¨àdG ƒ`` g ∂`` dòa ,¬`` JhÓJ π`` «JôJh
ódÉN ,Qƒ°üæe) .∞°ù©àdGh ™æ°üàdGh ∞∏μàdGh
;ô©`` °ûdÉH »æ¨àdG ádÉëc ;äÉª¨ædG ójOôJh ,äƒ`` °üdG
¢U ,ójƒéàdG º∏Y ‘ §«°SƒdG í«≤æJ ,(Ω2001)óªfi
’h}:∂dP ∫É`` `ãe ,(9) ΩGô`` `M ¿BGô≤dG ‘ Gò`` g ¿EÉ` à
.(±ô°üàH ,475-472
.|Údq GGGGÉ°†dG
.±ô°üàH ,457 ¢U ,1• ,ójƒéàdG AÉª∏Y óæY á«Jƒ°üdG äÉ°SGQódG ,(Ω2003)…Qhób ÂÉZ ,óª◊G (6)
.±ô°üàH ,475-472 ¢U ,2• ,ójƒéàdG º∏Y ‘ §«°SƒdG í«≤æJ ,(Ω2001)óªfi ódÉN ,Qƒ°üæe (7)
.(7527) åjó◊G ºbQ ,ó«MƒàdG ÜÉàc ,í«ë°üdG ,…QÉîÑdG (8)
.245 ¢U ,2ê ,»ŸÉ°ùdG ΩÉeE’G äÉHGƒL ,(Ω2010)ó«ªM øH ˆGóÑY ,»ŸÉ°ùdG (9)
23

:OhóŸG ÖJGôe IÉYGôe ΩóY

:á«JB’G á∏ãeC’G ∫ÓN øe ∂dP í°†àjh
:¤É©J ¬dƒb ‘ Éªc IóMGh áª∏c ‘ É©ªàLG ¿EG á°UÉîHh :π°üàŸG øe ÌcCG π°üØæŸG óe 1
(27:¿É°ùfE’G) | }
:¤É©J ¬dƒb ‘ Éªc Ió`MGh ájBG ‘ hCG
(4 :ìƒf) | }
.π°üàŸG øe ÌcCG π°üØæŸG ó‰ ¿CG CÉ£ÿÉa
,ΩR’ óe øe ÌcCG hCG ,π°üàe óe øe ÌcCG IóMGƒdG ájB’G ‘ ™ªàéj ¿CÉc ∂dPh :Ohó``ŸG ‘ IGhÉ°ùŸG ΩóY 2
:¤É©J ˆG ∫ƒb ‘ Éªc ôNB’G øe πbCG Ú©°VƒŸG óMCG ÇQÉ≤dG óª«a ,Gòμgh
(18 :óªfi) | }
(2 – 1 :ábÉ◊G) | } :¤É©J ¬dƒbh
óŸG ºμM ±ÓàNG ÚÑàj á©£≤ŸG ±hô◊G √òg ‘ πeCÉàŸG ¿EG :á©£≤ŸG ±hô◊G ‘ óŸG ΩÉμMCG IÉYGôe ΩóY 3
:äÉYƒª› ™HQCG ¤EG º°ù≤J É¡fCGh ,É¡«a
.É≤∏£e Égóe CÉ£ÿG øªa ;óe ±ôM OƒLh Ωó©d ;É¡«a óe ’ (∞dC’G) ±ôM -CG
óÁh (GQ ,Ég ,ÉW ,Éj ,ÉM) :óe ±ôM Éª¡«fÉK ,ÚaôM ≈∏Y É¡æe ±ôM πc ≥£æj (ô¡W »M) ±hôM -Ü
.∂dP øe ÌcCG √óe CÉ£ÿG øªa ,É«©«ÑW Góe ,ÚàcôM QGó≤Ã
r ,rÚ°S) óe ±ôM É¡£°ShCG ,±ôMCG áKÓK ≈∏Y É¡æe ±ôM πc ≥£æj (ºμd ¢ü≤æ°S) ±hôM -ê
,¿ƒf
Égóe CÉ£ÿG øªa ;ÉeR’ Góe ,äÉcôM â°S QGó≤Ã É¡«a óŸG ¿ƒμj (º«e ,±Éc ,Ω’ ,OÉ°U ,±Éb r
óe ’ (∞dCG) :Gòμg CGô≤Jh (1 :∞°Sƒj)| } :¤Én ©n Jn ∫Én bn ,∂dP øe πbCG
.»©«ÑW óe (GQ) ,ΩR’ óe (Ω’) ,É¡«a
24

‫أﺧﻄﺎء ﻓﻲ ﺗﻄﺒﻴﻖ اﻟﻤﺪود‬:‫اﻟﺪرس اﻟﺜﺎﻧﻲ‬
(٢) ‫ﻧﺸﺎط‬ ,±ô``MCG áKÓK ≈∏Y ≥£æjo ,(Ú``©` dG) ±ô``M -O

â`°S hCG ™HQCG QGó≤Ã óÁh ,Úd ±ôM É¡£°ShCG
ºμM É¡«a É«YGôe á«JB’G Qƒ°ùdG —Gƒa πJG
¬dƒb ‘ ∂`dPh ,Ú∏`dG ó`Ã ≥ë`∏`jh ,äÉ`côM
QhÉ– ºK ,ΩÉμMCG øe É¡H ≥∏©J Éeh óŸG
(1:Ëôe) | } :¤É©J
:∂ª∏©e ™e É`¡èÉμMCG »à
(10)
(1 :iQƒ°ûdG)| } :¬dƒbh
(1:Ëôe) | }
(1 :AGô©°ûdG) | }
(1 :Iô≤ÑdG) | }
(1 :¢ùfƒj) | }
:™Ñ°ùdG äÉØdC’G
¿BGô≤dG IhÓJ óæY Úª∏©àŸG øe Òãc É¡«a Å£îj ,ËôμdG ¿BGô≤dG ‘ äÉª∏c ™Ñ°S ‘ äÉØdCG ™Ñ°S »gh
:»JB’G ƒëædG ≈∏Y É¡∏«°üØJh ,ËôμdG
:¤É©J ˆG ∫Éb -1
(56:ΩÉ©fC’G) | }
(38:∞¡μdG) | }
(10:ÜGõMC’G) | }
(66:ÜGõMC’G) | }
(67 :ÜGõMC’G) | }
349 ,348 ¢U ,2 ê , ≥HÉ°S ™Lôe ,…ó°TQ øÁCG ,ójƒ°S (10)
25

(15:¿É°ùfE’G) | }
(4:¿É°ùfE’G) | }
≈∏Y ∞``bƒ``dG ó``æ`Y ∫ƒ``≤`æà ,∞`` `dC’G äƒ``Ñ`ã`H ¿ƒ``μ` j (6-1) á``∏` ã` eC’G ‘ á``fƒ``∏`ŸG äÉ``ª`∏`μ`dG ≈``∏`Y ∞``bƒ``dG ¿EG
áª``∏c ≈∏Y ∞`bƒdG ¿EÉa ™HÉ°ùdG ∫ÉãŸG ‘ ÉeCG ,É«©«ÑW Góe Égóeh ∞dC’G äÉÑKEÉH (ÉfCG) :Gòμg ,Óãe | } áª∏c
:Gòμg ,áæcÉ°ùdG ΩÓdG ≈∏Y ±ƒbƒdGh ôjóà°ùŸG ôØ°üdG äGP ∞dC’G ±òM :∫hC’G :¿É¡Lh ¬«Øa | }
.(Ó°SÓ°S) Gòμg ,ÚàcôM QGó≤e IOhóªŸG ΩÓdG ≈∏Y ±ƒbƒdGh ∞dC’G äÉÑKEG :ÊÉãdG .(π°SÓ°S) r
:‫ﻣﻼﺣﻈﺔ‬
∞``dC’G ±ò``– á≤HÉ°ùdG á``∏`ãèC’G ‘ π°UƒdG óæYh
»`` ah ,( n¿CG) Gò``μ` g | }á`ª` ∏`c »à Ó`ãè ∫ƒ≤æa
∞dC’G ≈∏Y IOƒLƒŸG áeÓ©dG ßM’ óe ÒZ øe (π°SÓ°S) n Gòμg | }á`` ª`∏` `c
, áª∏c ‘ (11)
.äÉª∏μdG á«≤H ∂dòch
.11,12¢U ,1• ,≥HÉ°S ™Lôe,(Ω1998)øªMôdG óÑY ,ÊÉà«Y (11)
26

:»JCÉj Éª«a IÉ£©ŸG πFGóÑdG ÚH øe áë«ë°üdG áHÉLE’G ÎNG :’k hCG

:√o ós en π°üàŸG óŸG ≥«Ñ£J ‘ IOÉjõdÉH ó°ü≤j (1
äÉcôM â°S øe ÌcCG (ê äÉcôM â°S (Ü äÉcôM ¢ùªN (CG
:AÉæKCG ó“ (10 : ÜGõMC’G) | } áª∏c ‘ ∞dC’G (2
É©e π°UƒdGh ∞bƒdG (ê π°UƒdG (Ü ∞bƒdG (CG
:(1 :¬W) | } :¤É©J ¬dƒb ±hôM øe ±ôM πc ‘ óŸG (3
.¿ÉàcôM (ê äÉcôM ™HQCG (Ü äÉcôM â°S (CG
.∂dP í°Vh .ów e É¡æe ódƒàj ≈àM äÉcô◊G ¢†©H ´ÉÑ°TEG OhóŸG ≥«Ñ£J ‘ AÉ£NC’G øe :É«k fÉK
?Öjô£àdGh ¿É◊C’ÉH ËôμdG ¿BGô≤dG IAGôb ≈∏Y áÑJÎŸG ôjPÉëŸG Ée :Éãk dÉK
?OhóŸG ≥«Ñ£J AÉ£NCG øe óŸG ±ôëH äƒ°üdG ó«YôJ ót ©jo GPÉŸ :É©k HGQ
:¤É©J ˆG ∫Éb :É°ùeÉN
k
(14 :¬W)| }
≈∏Y âÑãj ⁄h á«fÉãdG ∞dC’G ≈∏Y π«£à°ùŸG ôØ°üdG ân Ñp KoCG :ÚJôe ájB’G ‘ (ÉfCG) áª∏c äOQh
.∂dP π∏Y .¤hC’G
∂dP í°Vh .É¡ÑJGôe IÉYGôe ΩóY OhóŸG ≥«Ñ£J ‘ CÉ£ÿG øe :É°SOÉ°S
k
.OhóŸG ≥«Ñ£J ‘ AÉ£NC’G ∫ƒM Ó°üØe Gôjô≤J ÖàcGh º∏©àdG QOÉ°üe ¤EG ™LQG :É©k HÉ°S
27

:‫اﻟﺪرس اﻟﺜﺎﻟﺚ‬
‫أﺧﻄﺎء ﻋﻨﺪ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﺻﻔﺎت اﻟﺤﺮوف‬ 3

ób ,ô°ûY …OÉ◊G ∞°üdG ‘ ÉgÉæª∏©J »àdG ±hô◊G äÉØ°U ΩÉμMCG ≥«Ñ£àH ΩGõàd’G ΩóY ¿EG
:»∏j Ée AÉ£NC’G √òg RôHCG øeh,É¡dÉªLh IhÓàdG áë°U ≈∏Y ôKDƒJ »àdG AÉ£NC’G ¢†©H ‘ Éæ©bƒJ
:á∏Øà°ùŸG ±hô◊G º«îØJh á«∏©à°ùŸG ±hô◊G ≥«bôJ -1

äQhÉL GPEG á`` °UÉN ,º«îØàdG É¡`` ≤M øe »àdG ±hô◊G ≥``«bôJ ∂dòH ó°ü≤jh :á«∏©à`°ùŸG ±hô``◊G ≥«bôJ -1
.É≤bôe Éaô``M
ÉaôM äQhÉL GPEG á°UÉN ≥«bÎdG É¡≤M øe »àdG ±hô◊G º«îØJ ∂dòH ó°ü≤jh :á∏Øà°ùŸG ±hô◊G º«îØJ -2
.ÉªîØe
:‫ﺗﺬﻛﺮ‬ :‫أﻣﺜﻠﺔ‬
»g á``«`∏`©`à`°`ù`ŸG ±hô`` ``◊G Q :¤É©J ˆG ∫Éb -1

‘ ™ªŒh ,áªîØŸG ±hô◊G (24 :ô°û◊G)| }
,(ßb §¨°V ¢üN) º¡dƒb :¤É©J ˆG ∫Éb -2
¿ƒμJ ±hô◊G ∂∏J GóY Éeh
É¡≤M ø`è á∏Øà°ùe É`àhô``M (39:ôeõdG) | }
¿É°ù∏dG ¢†Øîæ«a ,≥«bÎdG
∂æ◊G ø``Y É``¡`Lhô``N óæY øe | } áª``∏c ‘ AÉ``ÿG ±ô``M ¿CG (1) ∫É``ã`ŸG ‘ ß``MÓ``f
.ºØdG ´Éb ¤EG ±ôM ¿CGh ,¬H ≥£ædG óæY ¬ª«îØJ »¨Ñæj ¬«∏Yh ,á«∏`©à°ùŸG ±hô`` ◊G
á``dÓ``÷G ß``Ø``d ΩÓ`` `d ¿CG Q
¬≤«bôJ »¨Ñæj ¬«∏Yh ;á∏Øà°ùŸG ±hô◊G øe | } áª∏c ‘ AÉÑdG
AGô`` `dG ±ô`` ``◊h ,(ˆG) .¬H ≥£ædG óæY
º``«`î`Ø`Jh ≥``«` bô``J ä’É`` ``M
.á°Uƒ°üfl
28

‫ﻓﻲ اﻟﺘﻼوة‬
‫واﻟﺘﻨﻮﻳﻦ‬ ‫واﻟﻨﻮناﻟﺸﺎﺋﻌﺔ‬
‫اﻟﺴﺎﻛﻨﺘﻴﻦ‬ ‫ا"ﺧﻄﺎء‬ ‫أﺣﻜﺎمﻣﻦ‬
‫اﻟﻤﻴﻢ‬ :‫ﺗﻄﺒﻴﻖاوﻟﻰ‬
‫ أﺧﻄﺎء ﻋﻨﺪاﻟﻮﺣﺪة‬:‫اﻟﺪرس اول‬
±É≤dG ±ôM ≥£æ«a ,∫ÉØà°S’G ±hôM øe √QhÉéj ÉÃ ôKCÉàj ób π©à°ùe ±ôM ±É≤dG ¿CG (2) ∫ÉãŸG ‘ ßMÓfh
.CÉ£ÿGh øë∏dG çóë«a ,º«îØàdG ¬≤M øe ƒg Éªæ«H É≤bôe | } áª∏c ‘ Éæg
:¤É©J ˆG ∫ƒb πJG
| }
(15 :ìƒf) :É¡dÉªgEG hCG ±hô◊G äÉØ°U ∑ôJ -2
:èàæà°SG ºK
k É¡°†©H øY ±hô◊G äõ«“ ÉŸ äÉØ°üdG ’ƒd
É°†©H
≥£ædGh á«∏©à°ùŸGh á∏Øà°ùŸG ±hô◊G -1
äGƒ``°ÙC’G Ú``Hh É¡æ«H ¥ô``Ø`dG º∏Yo É``Ÿh ,≥£ædG ‘
.É¡d í«ë°üdG
‘ É¡°†©H §∏àN’h ,(12) ÉgÒZh ÒØ°üdÉc ,á∏ª¡ŸG
áª∏c ‘ ∞dC’G ±ô◊ çóëj Ée -2
,AÉàdG ¬æe èàæj AÉ£dG ‘ ¥ÉÑWE’G áØ°U ∑Îa ,¢†©H
.±É≤dGh AÉÑdG ‘ôM ≥£f óæY | }
:¤É©J ∫Éb
(2:ÚàdG) | }
:¤É©J ∫Éb Ú°ùdG ±ôM ¬æe èàæj OÉ°üdG ‘ É¡``côJh
(6:á–ÉØdG) | }
:¤É©J ∫Éb ,Ak ÉX âfÉμd OÉ°†dG ‘ ádÉ£à°S’Gh êôîŸG ±ÓàNG ’ƒdh
(3:ìô°ûdG) | }
áØ°U ∑Îa ,(âμ°S ¢üî°T ¬ãëa) º¡dƒb ‘ áYƒªéŸG á°Sƒª¡ŸG ±hô◊G ‘ ¢ùª¡dG ∑ôJ AÉ£NC’G øeh
,¢ùª¡dG ‘ ’EG äÉØ°üdG ™«ªL ‘h ,êôîŸG ‘ ¿ÉcÎ°ûj Éªg PEG ,…GR ¤EG É``¡dƒëj Ú`°ùdG ‘ -Óãe– ¢ùª¡dG
:¤É©J ∫Éb
(13:CÉÑædG) | }
AGô≤dG áeÉY ¬«ªu °ùj Ée Gògh ,Ú°T É¡fCÉch ≥£æJ ≈àM º«÷G ±ôM »°ûØàdG áØ°U AÉ£YEG AÉ£NC’G øeh
k
:¤É©J ˆG ∫ƒb ƒëf Ú°ûdG áØ°U º«÷G ¿ƒ£©«a ,É°û«£©J
(16:ìƒf) | }
.±ô°üàH .180 :¢U ,2ê ,∞jô°üàdG ó«dÉ≤e .(1986)¿ÉØ∏N øH ó«©°S ,»∏«∏ÿG (12)
29

‫اﻟﺤﺮوف‬
‫اﻟﺘﻼوة‬ ‫ﺻﻔﺎت‬
‫ﻓﻲ‬ ‫ﺗﻄﺒﻴﻖ‬
‫اﻟﺸﺎﺋﻌﺔ‬ ‫أﺧﻄﺎء ﻋﻨﺪ‬
‫ا"ﺧﻄﺎء‬ :‫اﻟﻮﺣﺪةاﻟﺜﺎﻟﺚ‬
‫ ﻣﻦ‬:‫اوﻟﻰ‬ ‫اﻟﺪرس‬
(ôªn Yo ør dp ) á∏ªL ‘ áYƒªéŸG á£°SƒàŸG ±hô◊G ‘ -§°SƒàdG …CG– á«s æp «r Ñn dG áØ°U ∑ôJ É°†jC
k G AÉ£NC’G øeh
¬æeR ‘ ∞∏àfl ƒg PEG ≥ëà°ùj ÉªY √Ò°ü≤J hCG ±ô◊G øeR ádÉWEG ∂dP øY ÖJÎ«a ±ôMC’G ∂∏J ¿ƒμ°S óæY
.ójó°ûdG ±ô◊G øYh ƒNôu dG ±ô◊G øY
(5:á–ÉØdG) | } :¤É©J ∫Éb
!!‫ﺗﻨﺒﻴﻪ‬
‫ﺗﻨ‬
:¤É©J ¬dƒbh
,É¡fÉ«H ΩóYh ,Iõª¡dG ≥`` «≤– ΩóY
(10:ôéØdG) | }
ƒëf ,óe ±ôM ¤EG É¡dƒëj É¡∏«¡°ùJh
(ôÄHh)πãeh ,GhGh ∫óÑàa (¿ƒæeDƒj) ±hôM ó«dƒJ ¤EG …ODƒ`j ±hô``◊G ¢†©H äÉØ°U ¿É«H ‘ á¨dÉÑŸGh
(AÉª°ùdG) ƒëf É¡aòM hCG ,AÉj ∫óÑJ ∫ƒb ƒëf ,Ú°ùdG ±ôM ¬æY ódƒàj AÉàdG ¢ùªg ‘ á¨dÉÑŸÉc IóFGR
.(Éª°ùdG) CGô≤J :¤É©J ˆG
(2 :QÉ£Øf’G) | }
:¤É``©J ˆG ∫ƒb ƒëf AÉ¡dG ±ôM ¬æY ódƒàj ±ÉμdG ¢ùªg ‘ á¨dÉÑŸGh
.É¡«∏Y ∞bƒdG óæY ∂dPh ,(13) (2:ìô°ûdG) | }
(٢) ‫ﻧﺸﺎط‬
:Úà«JB’G ÚàÁôμdG ÚàjB’G ‘ ∫GòdGh AÉ¶dG ≥£f ‘ ¥ôØdG ßM’

(20 :AGô°SE’G) | }:¤É©J ˆG ∫Éb -1
(57 :AGô°SE’G) | }:¤É©J ˆG ∫Éb -2
.≥£ædG ‘ ∫GòdG ±ôM øY AÉ¶dG ±ôM äõ«e »àdG äÉØ°üdG ∂àYƒª› ™e ¢ûbÉf ºK
:p¬∏p «ãÃ
n ¬YÉªàLG óæY ±ô◊G õ««“ ΩóY -3
- - - - ) πãè ,¬`¡`HÉ°û``j ±ôM √ó`©`H AÉL GPEG ±ôë`dG õ`««`ª`J Ωó©c
±hô`◊G õ«`«ª`J Ωó`Yh ( - ):πãe ,É¡«a ΩÉZOE’G í«°VƒJ ΩóY hCG ( -
:πãe Oó°ûªdG ±ôëdG ≈∏Y ∞bƒdG óæY á°UÉN ,ø«aôM øe áfƒμe π°UC’G »a »gh ,GóMGh ÉaôM ≥£æàa IOó°ûªdG
( - ):πãe ΩÓdG ±ôM ™e â©ªàLG GPEG AGôdG õ««“ ΩóYh ,( - - )
.ΩÉZOE’G ™≤«a ( - ):πãe AÉàdG øe ∫Gò`dG õ`«`«`ª`J Ωó`Yh ,ΩÓdG ‘ AGôdG ºZó«a
ø©ªàLG GPEG äGhGƒ`dG ∂dò``ch ,( ) ,( ):πãè ø©`ªà`LG GPEG äGAÉ«`dG ójó°û`J ¿É«H Ωó`Y ∂dòch
.áë«ë°U IQƒ`°üH ≥£æJ ≈àM É`gQÉ¡XEGh É¡fÉ«H øè óH ’ ±hô`◊G ∂∏J πμa .(14)( - ):πãe
.147:¢U ,≥HÉ°S ™Lôe ,»Hƒæ≤dG (13)
.127:¢U ,≥HÉ°ùdG ™LôŸG ,»Hƒæ≤dG (14)
30

‫ﺗﺗﻨ‬ : á∏≤∏≤dG ‘ AÉ£NCG -4
âfÉc GPEG ΩÓdG ΩÉ`` ZOEG á©FÉ`` °ûdG AÉ£NC’G øe áæcÉ`` ` °ùdG ±hô`` ◊G ‘ á∏≤∏≤dG ∑ôJ AÉ£NC’G ø`` e -CG
, ) πãe ¿ƒædG ±ôM Égó©H AÉLh áæcÉ°S á∏≤∏b ∑Î``c ,(ó`` L Ö``£b) º`¡dƒb ‘ á`` YƒªéŸG
,É¡°ùØf ™e â©ªàLG GPEG AÉ«dG ±òMh ,( :¤É``©J ˆG ∫ƒ`b ‘ AÉ£dG ±ô`M
‘ OÉ`` °†dG ΩÉZOEGh ,( , ) πãe (19 :¢ùÑY) | }
.(( , ) πãe AÉ£dG
:¤É©J ¬dƒb ‘ ∫GódG ±ôM á∏≤∏b ∑ôJh
(30:ôéØdG) | }
,(15)RGõàgÓd á`` ∏HÉb »g PEG á£`` °SƒàŸG hCG Iójó`` °ûdG ±hô◊G á`` °UÉN ,±hô◊G ∂∏J GóY Ée á∏≤∏b øë∏dG ø`` eh
:¤É©J ˆG ∫ƒb ‘ Ú¨dGh º«ŸGh ¿ƒædG ±ôM á∏≤∏≤c
(7:á–ÉØdG) | }
:¤É©J ¬dƒb ‘ Iõª¡dGh OÉ°üdG ‘ôM á∏≤∏≤ch
(5 :π«ØdG) | }
s º`` °ùb :¿Éª`` °ùb á∏≤∏≤dG ±hôM -Ü
≈JDƒjo ¿CG CÉ£ÿG øeh .(O ,ê,Ü) ƒgh ≥bôj º`` °ùbh ,(• ,¥) ƒgh ,ºîØj
: ¤É©J ¬dƒb ‘ ƒg Éªc º«îØàdG ‘ôM ™e á≤bôe á∏≤∏≤dÉH
(40 : êQÉ©ŸG) | }
:¤É©J ¬dƒb ‘ Éªc ≥«bÎdG ±hôM ™e á∏≤∏≤dG ºîØJ hCG
(19 : CÉ` `ÑædG) | }
:‫ﻛﻤﺎ أﻧﻪ ﻣﻦ ا"ﺧﻄﺎء اﻟﺸﺎﺋﻌﺔ ﻓﻴﻬﺎ‬
.( , ) πãe áæcÉ°S Iõª¡H á∏≤∏≤dG äƒ°U §∏N -1
.(GóMCG ,ÉÑ°ùc) πãe ,∞dCG ¬æY èàæj ≈àM §ŸÉH á∏≤∏≤dG IOÉjR -2
.( , ) πãe ,∞bƒdG óæY π≤∏≤ŸG ±ô◊G ™Ñàj …òdG ±ô◊G á∏≤∏b -3
.( , ) πãe ,∞bƒdG óæY á°UÉN π≤∏≤ŸG ±ô◊G ≥Ñ°ùj …òdG ±ô◊G á∏≤∏b -4
.119:¢U ,≥HÉ°ùdG ™LôŸG ,»Hƒæ≤dG (15)
31


:¤É©J ¬dƒb ‘ »∏©à°ùŸG ±ô◊G (1
(4:ábÉ◊G) | }
.º«ŸG (ê Ú©dG (Ü ±É≤dG (CG
:¤É©J ˆG ∫ƒb IhÓJ óæY ™bƒàŸG CÉ£ÿG (2
(48:∫ÉØfC’G) | }
.Iõª¡dG ≥«bôJ (ê …GõdG ‘ ∫GòdG ΩÉZOEG (Ü AÉ£dG ±ôM º«îØJ (CG
6 :ôeõdG .z { áª∏c IhÓJ óæY ™bƒàŸG øë∏dG øe ´GƒfCG áKÓK ôcPG:É«k fÉK
:á«JB’G áÁôμdG ájB’G IhÓJ AÉæKCG É¡∏«¡°ùJh Iõª¡dG ≥«≤– ΩóY óæY á©bƒàŸG AÉ£NC’G ÚHu :Éãk dÉK
(10:¢ùj) | } :¤É©J ˆG ∫Éb
}:¤É©J ˆG ∫Éb :É©k HGQ
(24-20:ô°û◊G) |
:≥«Ñ£J óæY CÉ£ÿG ≈∏Y GóMGh ’Éãe êôîà°SG ,á≤HÉ°ùdG äÉjBÓd ∂JhÓJ ó©H
.øjƒæàdGh áæcÉ°ùdG ¿ƒædG ΩÉμMCG (1
.áæcÉ°ùdG º«ŸG ΩÉμMCG (2
.OhóŸG (3
.±hô◊G äÉØ°U (4
32

:‫اﻟﻮﺣﺪة اﻟﺜﺎﻧﻴﺔ‬
‫ﻗﻴﻤﻨﺎ‬

.IóMƒdG ‘ IOQGƒdG äÉë∏£°üŸGh º«gÉØŸG í°Vƒj -1
. Éª¡¶Øëj ºK ,Éª¡«fÉ©e ôHóàjh , QƒædG IQƒ°S øe (31-30) ÚàjB’G ƒ∏àj -2
.¬¶Øëjh zAGhO AGO πμd { åjóM º¡Øj -3
.ΩÓ°SE’G º«b ∫ƒª°T èàæà°ùj -4
.™ªàéŸGh OôØ∏d á«æ¡ŸGh ,ájOÉ«≤dGh , á«ë°üdG ΩÓ°SE’G º«b á«ªgCG ÚÑj -5
.¤É©J ˆ á«°ü©e ¬«a ∑ƒ∏°S πc Öæéàj -6
.øjôNB’G ™e ¬∏eÉ©J ‘ á«HÉéjE’G º«≤dG ≈∏Y ¢Uôëj -7
. ICGôŸGh πLôdG øe πμd »Yô°ûdG ¢SÉÑ∏dG OhóëH Ωõà∏j -8
33

‫ ﻗﻴﻤﻨﺎ‬:‫اﻟﻮﺣﺪة اﻟﺜﺎﻧﻴﺔ‬
34

:‫اﻟﺪرس ا"ول‬
‫ﺳﻼﻣﻴﺔ‬E‫ﻗﻴﻢ اﻟﺤﻀﺎرة ا‬ G
äRÉàeG ó≤a ,§≤a á«MhôdG ’h ,ÉgóMh ájOÉŸG º«≤dG ≈∏Y Ωƒ≤j ’ IQÉ°†◊G AÉæH ¿EG
:¤É©J ˆG ∫Éb ,¿RGƒàe πμ°ûH »MhQ ƒg Éeh …OÉe ƒg Ée ÚH ™ª÷ÉH á«eÓ°SE’G IQÉ°†◊G
}
|
(77 :¢ü°ü≤dG)
á«eÓ°SE’G IQÉ°†◊G Ωƒ¡Øe

Éªc ,ájOÉŸGh á«MhôdG ÖfGƒ÷G ‘ ,ÇOÉÑeh º«b øe ájô°ûÑ∏d ΩÓ°SE’G ¬eób Ée :»g á«eÓ°SE’G IQÉ°†◊G
IÉ«◊G Ú°ù– ‘ Qƒ°ü©dG ÈY É¡dòÑJ ∫GõJ ’h á«eÓ°SE’G áeC’G É¡àdòH »àdG Oƒ¡÷G IôªK øY È©J É¡fCG
.(1) ¿É°ùfE’G OÉ©°SEGh
ºK ,ô°ûY …OÉ``◊G ∞°üdG ‘ ¬«∏Y ºàaô©J …ò``dG º«≤dG Ωƒ¡Øe ∂FÓeR ™e ôcòJ
.Éæg á«eÓ°SE’G IQÉ°†◊G Ωƒ¡ØÃ ∂dP Gƒ£HQG
á«eÓ°SE’G IQÉ°†◊G AÉæH ‘ º«≤dG ôKCG

-∫É◊G á©«Ñ£H - ôKC’G ∂dP ¢ùμ©æjh ,ÉHk ÉéjEG hCG ÉÑk ∏°S ¬cƒ∏°S ‘ √ôKCG ,¿É°ùfE’G ¬H §ÑJôj …òdG º«≤dG ΩÉ¶æd
.IQÉ°†◊G AÉæHh ™ªàéŸG Ò°S ≈∏Y
íÑ°UCGh ,¬∏c ™ªàéŸG í∏°U OôØdG í∏°U GPEÉa ,’hCG OôØdG AÉæH øe IQÉ°†◊G AÉæH ‘ ΩÓ°SE’G ≥∏£fG ó≤a Gò¡dh
º«dÉ©àH ΩÓ°SE’G AÉL ∂dP πLCG øeh ,ÚŸÉ©∏d É¡¨∏Ñjh ,IQÉ°†ë∏d á«ª«≤dG áeƒ¶æŸG πãªàj ¿CG ≈∏Y GQk OÉb
.√ó°ùLh ¬∏≤Yh ¬MhQ í∏°üj Ée ÇOÉÑŸG øe √É£YCGh ,Iô≤à°ùe áFOÉg ¬JÉ«M π©Œh ,OôØdG Gòg í∏p °ür Jo ÇOÉÑeh
. ±ô°üàH 66-65¢U , á«eÓ°SE’G IQÉ°†◊G ≈∏Y AGƒ°VCG ,Ω2001 ,º«MôdG óÑY óªMCG , íjÉ°ùdG (1)
35

‫ﺗﻔﻜﺮ ﻓﻲ ﻋﺎﻗﺒﺔ ﻣﻦ ﻳﺘﺨﻠﻰ ﻋﻦ اﻟﻘﻴﻢ‬ ¬`` Lƒàj Oô`` ØdG ìÓ`` °UEG ó`` ©Hh
¿ƒμàj …òdG ™ªàéŸG ¤EG ΩÓ`` °SE’G
s ,IÒãc Éªk ©f CÉÑ°S Ωƒb ≈∏Y πs `Lh õs Y ˆG º©fCG
,¥Rô``dG º¡«∏Y ™°Shh §HGÎdG ≈∏Y º¡ãëjh ,OGôaC’G øe
¿EG å«ëH áHQÉ≤àŸG á∏°UGƒàŸG iô``≤`dGh ,á``æ` eB’G ø``cÉ`èC’G º¡æμ°SCGh ,iƒ`` ≤àdGh È`` dG ≈`` ∏Y ¿hÉ`` ©àdGh
:¤É©J ˆG ∫Éb ,AÉe ’h OGR πªM ¤EG êÉàëj ’ ºgôaÉ°ùe ,¢VQC’G Ò`` ª©àd ;Ò`` N πc ≈`` ∏Yh
} ,äGÒN ø`` e É¡H É`` e êGô`` îà°SGh
¿É`` °ùfE’G á`` eóÿ É`` gÒî°ùJh
(18 :CÉÑ°S)|
.(2) ¬JOÉ©°Sh
∂∏J âdóÑJh ,Ωô©dG π«°S º¡«∏Y π°SQCÉa , ¤É©J ˆG áª©f GhôØμa
,π«∏≤dG ôªãdGh ÒãμdG ∑ƒ°ûdG …P Qó°ùdGh ∑GQC’G ôé°T ¤EG ¿Éæ÷G ¤hC’G á`` æÑ∏dG »`` g º`` «≤dÉa
∫Éb OÓÑdG ‘ GƒbôØàa º¡∏ª°T ¥ôs ah ,¥õ‡ πc πs Lh õs Y ˆG º¡bsõeh »`` cƒ∏°ùdGh »`` MhôdG AÉ`` æÑdG ‘
: ¤É©J É¡H ßØ– ,á`` «eÓ°SE’G IQÉ°†ë∏d
ÊÉ©e ≥«≤ëàd É`` ¡∏gDƒJh ,É`` gõ«“
(17 :CÉÑ°S ) | } ¤É©J ˆG √OGQCG …òdG ±Óîà°S’G
…òdG ô°ù÷G »gh ,¢VQC’G ‘ É`` ¡d
(٢) ‫ﻧﺸﺎط‬ Ég’ƒ∏a ,IQÉ`` °†◊ÉH º∏©dG §`` Hôj
OÉ`` °ùØdG ä’BG ¿É`` °ùfE’G ´Î`` N’
≈∏Y á«eÓ°SE’G á«ª«≤dG áeƒ¶æŸG á¶aÉfi á«Ø«c ‘ ∂FÓeR ™e QhÉ– ¤EG …ODƒ` `J »àdG á`` jGƒ¨dG π`` FÉ°Shh
.¬æeCGh √QGô≤à°SGh ™ªàéŸG ∂°SÉ“ .¢VQC’G ‘ OÉ°ùØdG
á«eÓ°SE’G IQÉ°†◊G ‘ º«≤dG áeƒ¶æe á«dƒª°T
…ƒ«◊G •É°ûædG ôgÉ¶e ™«ªL πª°ûj Ók eÉμàe Éé¡æe
k É¡æe π©éj …òdG ∫ƒª°ûdÉH ΩÓ°SE’G ‘ º«≤dG õ«ªàJ
»àdG ¿É°ùfE’G äÉbÓY º«¶æJ ≈∏Y πª©J »¡a ,¬JÉ«M ÖfGƒL áaÉch ¿É°ùfE’G äÉbÓY ™«ªLh ,™ªàéŸGh OôØ∏d
øe iƒM Éeh ¿ƒμdÉHh ` Úª∏°ùŸG ÒZh Úª∏°ùŸG ` øjôNB’ÉH ¬àbÓYh ,¬°ùØæHh ,ËôμdG ¬HôH ¬àbÓY πª°ûJ
:¤É©J ∫Éb ,É¡©e πYÉØàjh ¬H §«– »àdG áÄ«ÑdGh á«©«Ñ£dG OQGƒŸGh äÉÑædGh ¿Gƒ«◊G
| }
(38 :ΩÉ©fC’G)
.Éjõ«dÉe , ‹hódG ÊBGô≤dG ô“DƒŸG ¤EG Ωó≤e åëH ,ËôμdG ¿BGô≤dG ‘ ájQÉ°†◊Gh á«bÓNC’G º«≤dG : ¿Éª∏°S , ∞jô°ûdG ∫BG (2)
36

‫ﺳﻼﻣﻴﺔ‬E‫ ﻗﻴﻢ اﻟﺤﻀﺎرة ا‬:‫اﻟﺪرس اول‬
‫اﺳﺘﺜﻤﺮ‬ :‫ﺳﻼﻣﻴﺔ إﻟﻰ ﻏﻴﺮ اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ‬E‫ﻧﻈﺮة اﻟﺤﻀﺎرة ا‬

:IQÉ°†◊G AÉæH ‘ Éæª«b øe Iô¶ædG ∫ÓN øe º∏°ùŸG ÒZ ™e πeÉ©àdG ‘ ΩÓ°SE’G áª¶Y ≈∏éàJ
∫Éb ,»ª∏°ùdG ¢ûjÉ©àdG ¤EG IƒYódG ΩGÎM’Gh ôjó≤àdG Iô¶f ‘ á∏ãªàŸG ,ô°ûÑdG πμd á«≤«≤◊G á«eÓ°SE’G
:y ˆG : ¤É©J ∫Éb ËôμàdGh
} }
(208: Iô≤ÑdG) |
Ö``æ`Œh ¢`` ` VQC’G ‘ ìÓ`` °` ÙE’G
:y ˆG ∫Éb ,É¡«a OÉ°ùØdG (70 :AGô°SE’G) |
} ¬o fs pEG :π«n ≤p an ,ΩÉn ≤n an Il Rn Éæn Ln ¬p Hp är ôs en ÉeóæY ∫ƒ°SôdG ∞bƒe √ócCG Ée Gògh
(56:±GôYC’G) | .(3) zÉ°ùk Ør fn râ°ùn «r dn nCG{ :∫Én ≤n an ,…w Op ƒ¡o jn
:y ˆG ∫Éb ,≈æ°ù◊ÉH QGƒ◊G øe √Ò``Z ™e ΩÓ``°`SE’G πeÉ©J ≈∏Y â°ùμ©fG á«fÉ°ùfE’G Iô¶ædG √ò``gh
| } ∂dP ODƒj ⁄ Ée iôNC’G äGQÉ°†◊G ≈∏Y ìÉàØf’G ôbCG ¬fEG PEG ; äGQÉ°†◊G
(125:πëædG) .¬ª«bh ¬FOÉÑÃ ¢SÉ°ùŸG ¤EG
¢ûjÉ©àdGh QGô≤à°S’G ±ó¡H äGQÉ°†◊G ÚH QGƒë∏d GQÉ``WEG º«≤dG ó©Jh
≈∏Y ôNB’G ™e …QÉ°†◊G ºgQGƒM ¿ƒª∏°ùŸG ¢ù°SDƒj ¿CG »¨Ñæ«a ,»ª∏°ùdG
;áfÉ«ÿGh Qó¨dG Ëô–h Oƒ¡©dÉH AÉaƒdG ÜƒLh ≈∏Y ¬fƒæÑjh ,ÈdGh ∫ó©dG
(٣) ‫ﻧﺸﺎط‬
:¤É©J ¬dƒ≤d
øμÁ ∞``«` c ∂``FÓ`èR ™`è ¢``û` bÉ``f }
‘ É``¡`«`dEG QÉ``°`û`ŸG º``«`≤`dG QÉªãà°SG
IQÉ``°` †` ◊G Ëó``≤` J ‘ zô``ª` ã` à` °` SG{
.ô°ü©dG Gòg ‘ ⁄É©∏d á«eÓ°SE’G
(9 ,8 :áæëàªŸG) |
‘ ¢SÉ°SC’G ó©j ¿É°ùfE’G ¿CG ƒg ,…QÉ°†◊G Ò«¨àdG á«°†b ‘ ËôμdG ¿BGô≤dG √Qô≤j …òdG ºgC’G ÖfÉ÷G ¿CG Éªc
:¤É©J ˆG ∫ƒ≤j ,Ò«¨àdG ∂dP
(11:óYôdG) | }
ìÓ°UEÓd ¬JQOÉÑeh ,º∏°ùŸG ¿É°ùfE’G ÒμØJ §‰ ‘ Ò«¨J çhóM øe óH ’ ,…OÉjôdG ÉgQhO á«eÓ°SE’G IQÉ°†ë∏d Oƒ©j ≈àëa
.¬dƒ°UCGh øjódG âHGƒK øe A»°T ‘ §jôØJ ¿hO ,¬JÉaô°üJh √QÉμaCG áaÉc ‘ á«HÉéjE’G ¤EG ∫ƒëàdGh ,»JGòdG
.1312 åjó◊G ºbQ ,õFÉæ÷G ÜÉàc ,í«ë°üdG ,…QÉîÑdG (3)
37

:»JCÉj Éª«a πFGóÑdG ÚH øe áë«ë°üdG áHÉLE’G õeQ ÎNG :’k hCG

:¤É©J ¬dƒb ∫ój
(77:¢ü°ü≤dG) ,| }
.GôaGh ∂Ñ«°üf ¿ƒμ«d ∫ÉŸG øe Qób ÈcCG ™ªL ( CG
.É«fódG IÉ«ë∏d ájOÉŸG ∂JÉÑ∏£àe òNCG ‘ ¿RGƒàdG (Ü
.IÉ«◊G ‘ ∂©bGƒH ΩÉªàg’Gh IôNB’ÉH ∫É¨à°T’G ΩóY (ê
í«°VƒàdG ™e ∂dP ¢ûbÉf .¿ÉμŸGh ¿ÉeõdG »à≤∏◊ ÉgDhGƒàMG É¡æe , iôNCG Qƒ°U á«eÓ°SE’G º«≤dG á«dƒª°ûd :É«k fÉK
.∫ÉãÃ
.IQÉ°†ë∏d §≤a »MhôdG ÖfÉ÷ÉH ΩÉªàg’G ≈∏Y áÑJÎŸG á«Ñ∏°ùdG QÉKB’G èàæà°SG :Éãk dÉK
. Üƒ©°ûdG ø«H »ª∏°ùdG ¢ûjÉ©àdGh IQÉ°†ëdG »bQ »a QGƒëdG QhO øY Gô°üàîe Gôjô≤J ÖàcG :É©k HGQ
38

L
(‫واﻟﻄ ْﻬﺮ‬ ‫)اﻟﻌ ﱠﻔﺔ‬
ِ ‫ﻣﻦ اﻟﻘﻴﻢ اﻻﺟﺘﻤﺎﻋﻴﺔ‬
2
,¢VGôYC’G ¿ƒ°U ≈∏Y óYÉ°ùj ÉÃ √OGô`àCG Ωõà∏j ,áØYh ô¡W ™ªà› »eÓ°SE’G ™ªàéŸG ¿EG
.ÜGƒ°üdGh OÉ°TôdG IOÉL øY ±Gôëf’G øe ™ªàéŸG ájÉbhh ,Égó¡e ‘ ÏØdG ≈∏Y AÉ°†≤dGh
.º«≤dG ∂∏àH ΩGõàd’G ¤EG äÉæeDƒŸGh ÚæeDƒŸG ¿É¡LƒJ -¢SQódG ´ƒ°Vƒe - ¿ÉàjB’Gh
‫أﻓﻬﻢ وأﺣﻔﻆ‬
:¤É©J ∫Éb
}
|
(QƒædG IQƒ°S)
39

‫ﻣﻦ ﻣﻌﺎﻧﻲ اﻟﻤﻔﺮدات واﻟﺘﺮاﻛﻴﺐ‬
.¬«dEG ô¶ædG º¡d πëj ’ ÉªY ô°üÑdG GƒØμj :

.¿ô¡¶j ’ :
.ÉgQó°Uh É¡°SCGQ ICGôŸG ¬H »£¨J Ée ƒgh ,QÉªN ™ªL :ôªÿ o G:
¢†©H É¡æe hóÑj ÜƒãdG ≈∏YCG ‘ áëàØdG ƒgh , Ö«L ™ªL :Üƒ«÷G :
.≥æ©dG
.AÉ°ùædG ¤EG áLÉ◊G ‹hCG ÒZ :
:ÚàÁôμdG ÚàjB’G ∞FÉ£d øe

äÉæeDƒŸGh ÚæeDƒŸG ôeCÉj ¿CÉH ,| } :¤É©J ¬dƒ≤H ∫ƒ°SôdG ¤EG ¬Lƒe ÚàÁôμdG ÚàjB’G ‘ ÜÉ£ÿG (1
ÉgÒHóàd …ó°üàŸGh É¡H ôeB’G ¿ƒμj ¿CÉH …q ôp Mh
n , ´ƒbƒdG IÒãc á«FõL QƒeCÉH á≤∏©àe ∞«dÉμJ øe OQh ÉÃ
.áeC’G ¢SCGQ
PEG »gGƒædGh ôeGhC’ÉH ΩGõàd’G º¡ª«°T øe ¬fCG ¤EG IQÉ°TEÓd z äÉæeDƒŸG {h zÚæeDƒŸG { ∞°UƒdÉH ÒÑ©àdG AÉL (2
.ÉgOGôaCG ‘ ¿ÉÁE’G ñƒ°SQh ,áeC’G ¥ó°U ≈∏Y π«dO ƒg
.ôeC’G IQƒ£ÿ Iô°TÉÑe äÉæeDƒŸG ¤EG ôeC’G Gòg ¬«LƒàH ΩÉªàgÓd ;ÚæeDƒŸG ôeCG øY äÉæeDƒŸG ôeCG π≤à°SG (3
¤EG ÈcC’G ÜÉÑdG ƒgh ,QƒéØdG ≥jôWh ,≈fõdG ójôH ΩôëŸG ô¶ædG ¿C’ ; êôØdG ßØM ≈∏Y ô°üÑdG ¢†Z Ω uóbo (4
.ô¶ædG øe ™≤j É‰EG CÉ£ÿGh πdõdG º¶©e ¿EG ºK ,Ö∏≤dG
:AÉ°ùædGh ∫ÉLôdG ÚH ácÎ°ûŸG º«≤dG

¥ÉÑWEGh ø«æ«©dG ¢VÉªZEG »æ©j ’ ô°üÑdG ¢†Z ¿EG :ô°üÑdG ¢†Z (1
ƒgh ,Iô¶ædG Iô¶ædG ´ÉÑrJpEG ΩóYh ô°üÑdG ¢†ØN ƒg ÉªfEGh ,É¡fÉØLCG
á«q Ø«c »a ∂FÓeR ™e QhÉëJ ;| } :»fBGô≤dG ¢üædG »a OQGƒdG ¢†«©ÑàdG Üƒ∏°SCG ¬H »Mƒj Ée
áãjóëdG §FÉ°SƒdG ™e πeÉ©àdG ±ô°üj ¿CG ¬«∏©a ,ó°üb ô«Z øe Ωôëe ≈∏Y √ô°üH ™bh øªa ∂dòd
¢†¨H »¡dE’G ô`èC’G ≥«Ñ£J »a
ˆ n °So Qn âo dr CÉn°Sn :∫Én bn ˆ
p G ∫ƒ p G óp Ñr Yn øHp ôjp ôp Ln rø©n a ,É©jô°S √ô°üH
.ô°üÑdG
.(4)…ôp °ün Hn ±n ôp °Ur CGn r¿nCG »fp ôn en nCÉan ,Ip An Één Øo dr G ôp ¶n fn røYn
.2159 åjó◊G ºbQ ,ICÉéØdG ô¶f ÜÉH ,ÜGOB’G ÜÉàc ,í«ë°üdG ,º∏°ùe (4)
40

L
ِ ‫ ﻣﻦ اﻟﻘﻴﻢ اﻻﺟﺘﻤﺎﻋﻴﺔ‬:‫اﻟﺪرس اﻟﺜﺎﻧﻲ‬
¬Ø°ûc ΩóYh √Î°ùH ¬¶ØM ¿ƒμj Éªc ,áeôfi á°SQÉ‡ …CG øe hCG ≈fõdG øe ¬¶ØM ¿ƒμj :êp ôr Øn dG ßØM (2
.øjôNB’G ΩÉeCG
:¤É©J ∫Éb å«M GÒãc GÒN êôØdG ßØMh ô°üÑdG ¢†Z ‘ s¿CG ¤É©J ˆG ÚH óbh
‫؟‬ ‫ﻫﻞ ﺗﻌﻠﻢ‬

‫ﻢ‬
»``YÉ``æ` ŸG Rƒ`` ©` `dG ¢`` ShÒ`` a ¿CG
| }
¢ùØædG ≈∏Y QÉ°üàfG ô°üÑdG ¢†Z »Øa ;øjó∏d ≈≤fCGh ,Üƒ∏≤∏d ô¡WCG …CG
¢Vôe ÈcCG ƒg (AIDS) …ô°ûÑdG á«°ùæédG äÉ°SQÉªªdG πc øY OÉ©àHG êôØdG ßØM »ah ,¿É£«°ûdGh
ó°üM ó≤a ,⁄É©dG ‘ πJÉb ó©e m : ∫Én bn :øjódG ó°ùØJ »àdG áeôëªdG
áHGôb ìGhQCG ¿B’G ≈àM äƒ`` ŸG
ôWÉîe ¬«a s¿CG Éªc ,(5)zøl perDƒeo ƒn rghn »pfõr jn ø«
n pM »pfGõs dG »pfõr jn ’n {
AGôL øe ¢üî°T ¿ƒ«∏e (25)
,Ró``jE’G :É¡æe ºeC’ÉH âμàa ÉªdÉW »àdG ¢VGôeC’G ¢†©ÑH áHÉ°UE’G
OóY Qó≤jh ,¢ShÒØdÉH áHÉ°UE’G
πLôdG Ö«°üJ Éªc ¢VGôeC’G √ògh...,¢ùHô¡dGh ,¿Ó«°ùdGh ,…ôgõdGh
á``HÉ``°ÙE’G AGô`` L ø`è Gƒ``JÉ`è ø`è
.ÉÄ«£H ÉJƒe äƒªjh ,ÜÉ°üªdG É¡©e ºdCÉà«a ,ICGôªdG Ö«°üJ É¡fEÉa
‘ ¬°ShÒØH ihó``©` dGh Ró``jE’É``H
(1^7) ≠∏Ñj ÉÃ (2011) ΩÉY (٢) ‫ﻧﺸﺎط‬
.¢üî°T ¿ƒ«∏e
ô°ûY ,á«ŸÉ©dG áë°üdG áª¶æe :™bƒe
.∂JÉ«M ™bGh ‘ á≤HÉ°ùdG ôeGhC’G ≥«Ñ£J á«Ø«c ‘ ∂FÓeR ™e ¢ûbÉæJ
.¬°ShÒØH ihó©dGh RójE’G øY ≥FÉ≤M
:ICGôŸÉH á°UÉÿG º«≤dG
:»JB’G ‘ ∂dP πãªàjh :Î°ùdG (1
:¤É©J ˆG ∫Éb :áæjõdG QÉ¡XEG ΩóY (CG
| }
ˆG »°VQ ` ¢SÉÑY øHG ¬«dEG ÖgP Ée ƒgh , ÚØμdGh ¬LƒdG ’EG É¡àæjR øe ô¡¶J ¿CG áª∏°ùŸG ICGôª∏d Rƒéj ’
:¤É©J ¬dƒb Ò°ùØJ ‘ `Éª¡æY
| }
,•GôbCG øe ¬∏ª– Éeh Ú``fPC’Gh ,Qó°üdGh ,áÑbôdGh ,ô©°ûdÉc Égó°ùL ôFÉ°S ÉeCG .(6)zÉ¡«Øch ,É¡¡Lh{
OQh øjòdG ΩQÉëŸG hCG êhõdG ÒZ √Gôj ¿CG Rƒéj Óa ;√Î°Sh ¬à«£¨J ÖLGƒdG øªa ,øjóYÉ°ùdGh ,πLQC’Gh
.áÁôμdG ájB’G ‘ ºgôcP
.57 åjó◊G ºbQ ,»°UÉ©ŸÉH ¿ÉÁE’G ¿É°ü≤f ¿É«H ÜÉH ,¿ÉÁE’G ÜÉàc ,í«ë°üdG ,º∏°ùe (5)
.±ô°üàH ,538 , 4 ê ,ËôμdG ¿BGô≤dG Ò°ùØJ ,Ω2008 ,Òãc øHG (6)
41

:»gh ,¬«a ôaGƒàJ ¿CG Öéj äÉØ°UGƒe ΩÓ°SE’G ‘ ICGôŸG ¢SÉÑ∏dp p :»Yô°ûdG ¢SÉÑ∏dÉH ΩGõàd’G (Ü
.Éak ÉØ°T ’h ,¿óÑ∏d ∞°UGh ÒZ É°VÉØ°†a
k ¿ƒμj ¿CG (1
.ó°ù÷G ™«ª÷ Gôk JÉ°S ¿ƒμj ¿CG (2
.¢SÉædG ±GôYCG øY ∞∏àîj Iô¡°T ¢SÉÑd hCG ,¬JGP óM ‘ áæjR ¿ƒμj ’CG (3
.∫ÉLôdG ¢SÉÑ∏H É¡k «Ñ°T ¿ƒμj ’CG (4
:‘ ∂FÓeR ™e QhÉ–
.êÈàdG ≈∏Y áÑJÎŸG QÉKB’G -1
.êhõdG IƒNCG óæY ICGôŸG ¢SÉÑd §HGƒ°V -2
‫ﺗﺗﻨﺒﻴﻪ‬ ¢†©H øe ∞p Øt îàdÉH É¡d ¿PCÉ` a ;ICGô``ŸG ≈∏Y ΩÓ``°`SE’G ∞ØN ó``bh
É¡°ùHÓe ™°†J ¿CG ICGô``ª`∏`d Rƒ``é`j ’ :ºgh ,¢SÉædG øe áØFÉW ΩÉeCG É¡à«H ‘ QÉªÿGh ÜÉÑ∏÷Éc É¡°ùHÓe
ˆp G ∫ƒò `°ò`SQn ∫É``b ,É``¡`LhR Iƒ``NEG ΩÉ`èCG
| } :êhõdG (CG
o hn ºr co Éjs EGp { :
.zpAÉ°ùn æu dG ≈n∏Yn ∫n ƒNtódG
p G ∫n ƒ°So Qn Éjn Qp É°ün fr nC’G øn pe πl Lo Qn ∫n É≤n an
ˆ | } :É¡LhR ∫ƒ°UCGh É¡dƒ°UCG (Ü
n r nâjr CGn ôn an nCG
n r :∫n Ébn .ƒn ªr ◊G
.z äo ƒr n Ÿr G ƒo ªr ◊G{
| } :É¡LhR ´hôah É¡Yhôa (ê
.êhõdG ƒNCG ¬H OGôj ƒª◊Gh
:åjó◊G ºbQ ,ìÉμædG ÜÉàc ,í«ë°üdG ,…QÉîÑdG
| } :É¡«°TGƒM (O
5232 | } :äÉæ«eC’G äÉæeDƒŸG AÉ°ùædG (`g
ICGôŸG ÒZ óæY É¡°ùHÓe ™°†J ’CG ICGôŸG ßØM ΩÉ“ øe ¬fEG
In CGn ôr `n ŸGr Io nCGôr ` n ŸGr ôp p°TÉÑn Jo ’n { : ∫ƒ°SôdG ∫ƒ≤d ,∫ÉLô∏d É¡Ø°üJ ¿CG áaÉfl ∂dPh ;áæ«eC’G áæeDƒŸG
.(7) zÉn¡«r dn EGp ôo ¶o ær jn ¬o fs nCÉcn , Én¡ pLhr õn dp Én¡àn ©n ær àn an
:AÉ°ùædÉH º¡d áLÉM ’ ø‡h ,∫ÉØWC’G øe ICGôª∏d ¿ƒ£dÉîŸG (h
,} }
.º¡©e Î°ùdG ΩGõàdG ICGôª∏d π°†aC’Gh
.4942 åjó◊G ºbQ , É¡Lhõd É¡à©æJ ICGôŸG ICGôŸG ô°TÉÑJ ’ ÜÉH ,ìÉμædG ÜÉàc ,í«ë°üdG ,…QÉîÑdG (7)
42

L
ِ ‫ ﻣﻦ اﻟﻘﻴﻢ اﻻﺟﺘﻤﺎﻋﻴﺔ‬:‫اﻟﺪرس اﻟﺜﺎﻧﻲ‬
øjôNB’G IQÉKEG øY ó©àÑJ ¿CG Öéj πH ,»Yô°ûdG ¢SÉÑ∏dG ¢ùÑ∏J ¿CG ICGôŸG »Øμj ’ :ôYÉ°ûŸG IQÉKEG øY »¡ædG (2
:√ÉÑàf’G ó°T á«¨H ,Ö©c …P AGòM hCG ∫Éî∏N øe äƒ°U QGó°UE’ πLQC’G Üô°†c ,É¡H Ωƒ≤J äÉcôM ∫ÓN øe
| }
´ƒ°†ÿGh ,êhôÿG πÑb ô£©àdG ‘ á¨dÉÑŸGh ,á«°ûŸG ‘ πjÉªàdGh QhÉ°SC’ÉH …ójC’G ∂jô– ∂dP ≈∏Y ¢SÉ≤jh
.∫ƒ≤dÉH
ô°ûf ÖÑ°ùj ób ±ô°üJ hCG ô¡¶e πc øe ¤É©J ˆG ¤EG áHƒà∏d ÚæeDƒŸG IƒYóH áÁôμdG äÉjB’G √òg âªàN óbh
| } :™ªàéŸG ‘ á∏jPôdG hCG áæàØdG
43

:IÉ£©ŸG πFGóÑdG ÚH øe áë«ë°üdG áHÉLE’G ÎNG :’k hCG

:ΩÉeCG É¡àæjR ICGôŸG ô¡¶J ¿CG Rƒéj (1
.êhõdG ñCG (ê É¡dÉN (Ü â«ÑdG πeÉY ( CG
: ICGôŸG QÉ¡XEG áeôM ≈∏Y AÉª∏©dG ≥ØJG (2
.É¡«Øc (ê É¡¡Lh (Ü Égô©°T (CG
:áØ∏àfl ΩÉμMCG ΩÓ°SE’G ‘ ICGôŸG óæY ICGôŸG ¢SÉÑ∏dp :É«k fÉK
?áª∏°ùŸG É¡àNCG óæY áª∏°ùŸG ICGôŸG ¢SÉÑd OhóM Ée
?áª∏°ùŸG ÒZ ICGôŸG óæY É¡°ùØf Î°ùJ ¿CG áª∏°ùŸG ≈∏Y ÖLh GPÉŸ
?¢SQódG ´ƒ°Vƒe ÊBGô≤dG ¢üædG øe ∂dP ≈∏Y ∂∏«dO Ée
:‘ ∂jCGQ Ée :Éãk dÉK
?áØ∏àîŸG π°UGƒàdG πFÉ°Sh ÈY ø¡°ùcÉ©jh äÉ«àØdG ≥jÉ°†j ÜÉ°T (1
?¿PEG ¿hO »FÉ°ùf ™ªàéŸ Qƒ°U òNCG (2
.z¢ù«∏HEG ΩÉ¡°S øe º¡°S Io ô¶æs dG{ :á«dÉàdG IQÉÑ©dG í°Vh :É©k HGQ
:π«∏©àdG ™e »∏j Éª«a »Yô°ûdG ºμ◊G ÚHu :É°ùeÉN
k
(8)
.áÑcôdG ¥ƒa ¿ÉÑs ào H á°VÉjôdG ÜÉ°T á°SQÉ‡ (1
.´É°VôdG øe É¡ªY ΩÉeCG É¡àæjR ICGôŸG QÉ¡XEG (2
. 82 ¢U ,1ê ,»Hô©dG çGÎdG AÉ«MEG QGO ,Üô©dG ¿É°ùd .É¡bƒa Ée hCG áÑcôdG ¤EG IÒ°üb πjhGô°S :¿ÉÑs àt dG (8)
44

(‫ﻣﻦ اﻟﻘﻴﻢ اﻟﺼﺤﻴﺔ )اﻟﺘﺪاوي‬

3
äÉ©jô°ûàdG øe ø°Sh ,¬àdÉ°SQ º«ª°U øe ÉgóYh ,¿É°ùfE’G áë°üH IÒÑc ájÉæY ΩÓ°SE’G ≈æàYG
ÚH …òdG åjó◊Gh ,ihó©dGh ¢VGôeC’G øe á«dÉN áæÄª£e áæeBG IÉ«M ¬d ≥≤ëj Ée ÇOÉÑŸGh
.∂dP ≈∏Y ógÉ°T ÒN ÉæjójCG
: ˆ o °So Qn ∫Én bn :∫Én bn Ap GOn Qr ós dG ≈Hp nCG røYn

p G ∫ƒ
n hn Ghr hn Gnóàn an Ak Ghn On Am GnO πu μo dp πn ©n Ln hn An Ghn ós dGhn An GsódG ∫n õn fr nCG ¬n `∏s dG ¿s pEG{
.zΩm Gôn ën Hp Ghr hn GnóJn ’
.3876 :åjó◊G ºbQ ,Ö£dG ÜÉàc ,°ùdG ,OhGO ƒHCG
:¤É©J ˆG øe AGhódGh AGódG

:¬fÉëÑ°S ∫Éb ,A»°T πμH ⁄ÉYh A»°T πc ≥dÉN ¤É©J ˆG ¿EG
(101 :ΩÉ©fC’G) | }
øY AÉL óbh ,AGhódGh AGódG ≥∏N …òdG ƒg ¤É©J ˆG ¿CG ,∞jô°ûdG åjó◊G ‘ AGhódGh AGódG ∫GõfEÉH OGôŸÉa
øeDƒj ¿CG º∏°ùŸG ≈∏Yh .(9) zGhr hn Gnóàn an An Ghn ós dG ≥n n∏Nn An GsódG ≥n n∏Nn åo «r Mn πs Ln hn õs Yn ¬n `∏s dG ¿s pEG{ :¬dƒb »ÑædG
.¤É©J √ÒZ ¤EG ÉªgOÉæ°SEG Rƒéj Óa ,¤É©J ˆG øe ¿GQó≤e AÉØ°ûdGh AGódG ¿CÉH
áØ°UƒdGh ,É≤«bO Ö«Ñ£dG πÑb øe (¢VôŸG) AGódG ¢ü«î°ûJ ¿Éc GPEÉa ,AGhO AGO πμd ¤É©Jh ∑QÉÑJ ˆG π©L ó≤dh
AGƒ°S ,ÉLÓY
k É¡d ¤É©Jh ∑QÉÑJ ˆG π©L π∏©dG øe á∏Y πμa ,AÉØ°ûdGh AÈ∏d ÉÑk Ñ°S ∂dP ¿Éc ,áë«ë°U á«Ñ£dG
.Éeƒ∏©e
k øμj ⁄ hCG Éeƒ∏©e k êÓ©dG Gògh áeƒ∏©e π∏©dG √òg âfÉc
¢†©H ¿CG Éªc ,ÉgÒZh á«°ùØædG ¢VGôeC’G ¬H èdÉ©j …òdG øY ∞∏àîj ájƒ°†©dG ¢VGôeC’G ¬H èdÉ©j …òdG AGhódÉa
:¤É©J ˆG ∫Éb ,á«Yô°ûdG á«bôdGh ËôμdG ¿BGô≤dÉH èdÉ©J AGhOC’G
(82 :AGô°SE’G) | }
,á∏jƒW IÎa ôªà°ùj ób Éª¡«∏c ¿C’ ;êÓ©dG ≈∏Y √È°üc ¢VôŸG ≈∏Y È°üj ¿CG ¢†jôŸG ≈∏Y ¿CG ∂dP øe ºgC’Gh
.GAk ƒ°S ¬àdÉM OGOõJ óbh •ƒæ≤dGh ¢SCÉ«dG ¬HÉ°UCG êÓ©dGh ¢VôŸG ≈∏Y È°ü∏d ¢†jôŸG ≥aƒj ⁄ GPEGh
.12932 åjó◊G ºbQ ,∂dÉe øH ¢ùfCG óæ°ùe ,óæ°ùŸG ,óªMCG (9)
45

. AGhódGh AGódG ∫õfCG ¤É©J ˆG ¿CG øe áªμ◊G ∂FÓeR ™e èàæà°SG
:…hGóàdG á«ªgCG
…òdG ∞jô°ûdG åjóë∏d πeCÉàªdGh ,á«ë°U áª«b ¢VGôeC’G øe …hGóàdG
‫ﺗﻌﻠـﻢ‬
:∫Éb å«M …hGóàdÉH ÉfôeCG ºjôμdG ∫ƒ°SôdG ¿CG óéj ÉæjójCG ø«H
:…hGóàdG ºμM AGódÉa ,¢VGôeC’G ∞∏àîªd ¢Vô©e IÉ«ëdG √òg »a ¿É°ùfE’Gh .zGhr hn Gnóàn an {
…ODƒ`j ¬côJ ¿É``c GPEG :Üƒ``Lƒ``dG GPEÉa ,É«v °ùØf hCG ,Éjv ó°ùL Ak GO ¿ƒμj ó≤a ,¬Yƒf ∞∏àîj ¿É°ùfE’G Ö«°üj …òdG
hCG ¢``ü`î`°`û`dG ¢``ù`Ø`f ∞``∏` J ¤EG ßaÉë«d ;Ö°SÉæªdG êÓ©dG ¢ùªà∏j ¿CG ¬«∏Y É¡æe …CÉH ¿É°ùfE’G Ö«°UCG Ée
¿Éc hCG ,√õéY hCG ¬FÉ°†YCG óMCG ô«Nn t…pƒ≤n dr G øo peDƒr ªdr G{ : ∫Éb ,¬fGóLhh ¬∏≤Yh ¬ª°ùL áeÓ°S ≈∏Y
lr o
,√ÒZ ¤EG √Qô°V π≤àæj ¢VôŸG s øp perDƒªo dr G øn pe ¬p `∏s dG ≈dn EGp Öt Mn nCGhn
¢VGôeC’G ¿CG ∂°T ’h .(10) z∞«p p ©°†dG
.ájó©ŸG ¢VGôeC’Éc
.ÉØ«©°V º∏°ùªdG π©éJ ¢ShÉ°SƒdGh π∏©dGh
¿É°ùd ≈∏Y ≈dÉ©J ˆG ∫Éb ,≈dÉ©Jh ¬fÉëÑ°S ˆG ƒg »aÉ°ûdGh ;ÜÉÑ°SC’ÉH òl NCG ƒg ÉªfEG êÓ©dG Ö∏Wh …hGóàdG ¿EG
( 80 :AGô©°ûdG) | } :ΩÓ°ùdG ¬«∏Y º«gGôHEG ¬«Ñf
∫ƒ°SôdGh ,¬fÉëÑ°S ¬«∏Y πcƒàdG π«Ñb øe ÜÉÑ°SC’ÉH òNC’G ¿C’ ;¤É©J ˆG ≈∏Y πcƒàdG ™e ≈aÉæàj ’ Gògh
o r ¿s pEG{ : ∫Ébh ,OQÉÑdG AÉŸG ¬«∏Y Ö°üj ¿CG ôeCG ≈ª◊G ¬H äóà°TG ÉeóæY
ÉngƒÄo Øp Wr nCÉan ºn æs ¡n Ln íp «r an rø pe ≈ªs ◊G
.¤É©J ˆG ¤EG AÉØ°ûdG πchCGh ÜÉÑ°SC’ÉH òNCÉa ,(11)zAp Éªn dr ÉHp
:ΩôëŸÉH …hGóàdG ºμM

,ÉgÒZh äGQóîŸGh ,ôjõæÿG º◊h ,ôªÿÉc ¢VGôeC’G øe AÉØ°T äÉeôëŸG ¢†©H ‘ ¿CÉH ¢SÉædG ¢†©H ó≤à©j
r n ¬n `∏s dG ¿s EGp { :¬dƒb »ÑædG øY OQh ó≤a ,ÅWÉN OÉ≤àYG Gògh
,(12) zºr μo «r n∏Yn Ωn ôs Mn Éªn «pa ºr co An ÉØn p°T πr ©n ér jn ⁄
.∂dP øY »ÑædG »¡æd êÓ©dG ‘ ¬eóîà°ùj ¿CG º∏°ùª∏d Rƒéj ’ ÉgÒZh ôªN øe ¤É©J ˆG ΩôM Ée πμa
.(6945) åjó◊G ºbQ ,Qó≤dG ÜÉàc ,í«ë°üdG ,º∏°ùe (10)

.(643) åjó◊G ºbQ ,∂YƒdGh ≈ª◊G ‘ ÜÉH ,óæ°ùŸG ,™«HôdG (11)
.( 20172) åjó◊G ºbQ ,ÉjÉë°†dG ÜÉàc ,°ùdG ,»≤¡«ÑdG (12) 46

(‫ ﻣﻦ اﻟﻘﻴﻢ اﻟﺼﺤﻴﺔ )اﻟﺘﺪاوي‬:‫اﻟﺪرس اﻟﺜﺎﻟﺚ‬
‫ﻓﺘﻮى‬ IPƒ©°ûdG ¤EG Aƒé∏dG AGhó``dG ‘ ΩôëŸG øe ¿CG Éªc

á«°ùØædG ¢``VGô`èC’G ¢†©H ‘ É°Uƒ°üNh ,ôë°ùdGh
≈∏Y á``jƒ``à`ë`ŸG á`` ` jhOC’G ΩGó``î`à`°`SG º``μ` Mo É`è :¢``S
?∫ƒëμdG Éæk pgÉc hr CG ÉàGôs `Yn ≈`` `JCG røèn { : ¬dƒ≤d ∂``dPh
n n k n
n o n n o n n an
¬æe ™fÉe Óa á``jhOC’G √ò¡Hp É``fk É``gn Op âfÉc ¿EG : ê ∫õp ` ` `fr CG É`ªn `H ôn `Øn `c ór `≤n à ∫ƒr ` `≤o ` `jn É``Ãp ¬o `bós `°ü`
(13)
‘ ôKDƒJ ’CG ≈∏Y ,∂dP ≈∏Y IQhô°†dG ∞bƒàJ ÉeóæY …hGóàdG øY »¡ædG ÖÑ°S π©dh ,z móªs `ë`n eo ≈`n∏`Yn
s¿EÉa ÉHk Gô°T ∂dP ¿Éc ¿EG ÉeCG ,É«v Ñ∏°S GÒk KCÉJ º°ù÷G ’EG âeôM Ée äÉeôëŸG √òg ¿CG ¤EG Oƒ©j ΩôëŸÉH
:∫Éb ôªÿÉH …hGóàdG øY πÄ°So ÉeóæY »ÑædG ¿É°ùfE’G ≈∏Y GQô°V πã“ É¡fC’h ,áã«ÑN AÉ«°TCG É¡fƒμd
óæ°ùe ,óæ°ùŸG ,ó``ª`MCG zAGhóH â°ù«dh AGO É¡fs EG{ .¬Jó«≤Yh ,¬∏≤Yh ,¬ª°ùL ‘
Rƒéjn Óa ,AGO »¡a ,19372åjó◊G ºbQ ,ôéM øH πFGh
.§b ÉHk Gô°T ¿É°ùfE’G É¡do hÉæàjn å«ëHp ôªÿÉH …hGóàdG (٢) ‫ﻧﺸﺎط‬
¢Uôb á«°VÉHE’G á∏eÉ°ûdG áÑàμŸG ,(`g1426 )ôcòdG πgCG ∫GDƒ°S …hGóàdG Rƒéj ≈àe ∂FÓeR áYƒª› ™e ¢ûbÉf
.ÊhÎμdEG ? ΩôëŸÉH
,IQÉ¡£dGh áaÉ¶ædG ≈∏Y á¶aÉëªdGh á°VÉjôdG á°SQÉªªH ,áë°üdG ÜÉÑ°SCG ≈∏Y ¢Uôëj ¿CG º∏°ùªdG ≈∏©a
.AGhódG ¢SCGQ á«ªëdGh ,AGódG â«H Ió©ªdG ¿C’ ;Üô°ûdGh πcC’G »a áfRGƒªdGh ,äGQhPÉ≤dG ÜÉæàLGh
.16496 åjó◊G ºbQ ,áeÉ°ù≤dG ÜÉàc ,°ùdG ,»≤¡«ÑdG (13)
47

:CÉ£N IQÉÑ©dG âfÉc ¿EG §N ¬à– Ée íë°Uh áë«ë°üdG IQÉÑ©dG ΩÉeCG áeÓY ™°V : ’k hCG
.¢VôŸG øe …hGóàdG º∏°ùª∏d ìÉÑj (1
.¤É©J ˆG ≈∏Y πcƒàdG Ió«≤Y ™e ≈aÉæàj …hGóàdG (2
.∞jô°ûdG åjó◊G øe ∂dP ÚH .á«ë°üdG º«≤dG øe áYƒª› ≈∏Y ∞jô°ûdG åjó◊G πªà°TG :É«k fÉK
?¤É©J ˆG ≈∏Y πcƒàdG ÚHh ,∞jô°ûdG åjó◊G ‘ OQh Éªc …hGóàdG ÚH ábÓ©dG Ée :Éãk dÉK
?¢VôŸG ¬°ùØf Öæéj »c º∏°ùŸG Égòîàj ¿CG »¨Ñæj »àdG ÜÉÑ°SC’G Ée :É©k HGQ
.z ΩGôëH GhhGóJ ’h { : ˆG ∫ƒ°SQ ∫Éb :É°ùeÉN
k
?åjó◊G øe Aõ÷G Gòg øe º¡ØJ GPÉe (1
.…hGóà∏d ¢SÉædG É¡eóîà°ùj ób »àdG áeôëŸG AÉ«°TC’G ¢†©H ôcPG (2
?G kõFÉL ΩGô◊ÉH …hGóàdG ¿ƒμj ≈àe (3
¤EG ™LQG .ájhOC’G ƒ©fÉ°Uh AÉÑWC’G º¡æe RÈa …hGóàdG á«ªgCG πFGhC’G Úª∏°ùŸG AÉª∏Y º¡a :É°SOÉ°S
k
:Ú«dÉàdG ÚYƒ°VƒŸG óMCG ‘ ÖàcGh º∏©àdG QOÉ°üe
.øjQƒ¡°ûŸG Úª∏°ùŸG AÉÑWC’G óMCÉH ±ôq Y (1
.É¡à«MÓ°Uh ,¿ƒª∏°ùŸG É¡Ø°ûàcG »àdG ájhOC’G ¢†©H (2
48

:‫اﻟﺪرس اﻟﺮاﺑﻊ‬
‫ﻣﻦ اﻟﻘﻴﻢ اﻟﻘﻴﺎدﻳﺔ‬

4
ä’É› ‘ á«ªgCG øe IOÉ«≤∏d ÉŸ ∂dPh ;IOÉ«≤dG QhO RÈJ »àdG ∞bGƒŸÉH á«eƒ«dG ÉæJÉ«M Å∏à“
ájô°ûÑdG äÉ©ªàéª∏d óq H ’ Gòd ;ÉgÒZh ,á«YÉªàL’Gh ,ájOÉ°üàb’Gh ,á«°SÉ«°ùdG :áØ∏àîŸG IÉ«◊G
.ìÉéædG ≈∏Y ÉgóYÉ°ùJ º«≤dG øe á∏ªéH ≈∏q ëàJh ,É¡fhDƒ°T º¶æJ IOÉ«b øe
‫إﺿﺎءة‬
:IOÉ«≤dG ∞jô©J
øH ôªY ∫É` n ` bn :∫É`
n ``bn ,»`t `Ñp `©r `°`s`û`dG ihn Qn
IOófi ±GógCG ≥«≤– ƒëf ºgOƒ¡L ¬«LƒàH øjôNB’G ≈∏Y ÒKCÉJ á«∏ªY
π`` Lo Qn ≈``∏n ``Yn Êƒr ` ` ` dt Oo : ÜÉ``£``ÿG …ƒ«fódG ±ó¡dG ƒëf ¢SÉædG ¬«LƒJ á«∏ªY ΩÓ°SE’G ‘ É¡fCG Éªc ,(14) º¡d
º∏a ,á``YÉ`n `ªn `Ln ¬o ` dn Ghô``cò`à ,¬∏ª©à°SCG ∫hDƒ°ùŸG ƒgh ,óFÉb Iô°SC’G Üt ôn a ,(15) ΩÓ°SE’G á©jô°T º«b ≥ah …hôNC’Gh
GPEG øe :∫Én bn ? ójôJ øe :GƒdÉb ,ºgOr ôjo ƒgh ,óFÉb á°ù°SDƒŸG ¢ù«FQh ,Ú◊É°U Gƒfƒμ«d º¡¡«LƒJh √O’hCG á«HôJ øY
GPEGh ,º¡æe πl Lo Qn ¬o fs nCÉc n¿Écn ºgÒeCG n¿Écn ∫hDƒ°ùe ƒgh ,óFÉb º∏©ŸGh ,É¡MÉ‚ ¬«a ÉŸ É¡fhDƒ°T Ò«°ùJ øY ∫hDƒ°ùŸG
.zºgÒeCG ¬o fs nCÉc n¿É``cn ºgÒeCG øμj ⁄r n √ó«jCÉJ øY ºéMCG äÉØ°üdG √òg ÒZ ≈∏Y óFÉ≤dG ¿Éc ¿EÉa ,¬HÓW øY
.(16) ¿ƒ©ØàæŸG ¬dƒM ôªà°SGh ¿ƒ°ü∏îŸG
óªMCG ¬LôNCG ,6 • ,ΩÓ°SE’G ïjQÉJ ,»Ñgò∏d
.(8395 ºbQ ,334/2) :»∏j Ée ájOÉ«≤dG º«≤dG ºgCG øeh
(١) ‫ﻧﺸﺎط‬ :á«bGó°üŸG
:»JB’G ∫hóédG ä’’O ∂FÓeR ™e ¢ûbÉf
øY É«gÉfh ,±hô©ŸÉH GôeBGh πH ,É¡Lƒe óFÉ≤dG øe π©Œ áØ°U »gh

(17)
√ôeCG å«M ¢SÉædG √óé«a , øjôNBÓd Ihób ¬°ùØf øe π©é«a ,ôμæŸG
%98 %83 á«bGó°üŸGh áfÉeC’G :πLhõY ∫Éb ¤É©J ˆG
%71 %62 á«∏Ñ≤à°ùŸG ájDhôdG
(3 :∞°üdG) | }
%69 %58 ΩÉ¡dE’Gh õ«ØëàdG
%68 %67 õ«ªàdGh IAÉØμdG
%48 %43 áæ£ØdGh AÉcòdG

.óFÉ≤∏d áØ°U ºgCG øY AÉàØà°SG :1 ∫hóL
.20¢U Ω2004 ,1• , º«gÉØeh äÉjô¶fh äÉ«°SÉ°SCG IOÉ«≤dG, ídÉ°U óªfi ôgÉe , ø°ùM O (14)
.41¢U ,3 • , óFÉ≤dG áYÉæ°U Ω2004 , π«MGô°TÉH ôªY π°ü«ah ¥QÉW , ¿Gójƒ°S (15)
.40¢U ,3 • , óFÉ≤dG áYÉæ°U , Ω2004 ,π«MGô°TÉH ôªY π°ü«ah ¥QÉW , ¿Gójƒ°S (16)
.≥HÉ°ùdG ™LôŸG , ¿Gójƒ°S ,¢SÉædG É¡«dEG ™∏£àj »àdG áØ°üdG »g á«bGó°üŸG ¿CG ô¡X ,áæ°S 20QGóe ≈∏Y äÉ°SGQódG ‘ (17)
49

:øe óH ’ á«bGó°üŸG ≥≤ëàJ »μdh

:º«≤à°ùŸG ∑ƒ∏°ùdG (1
≥aGƒJ »àdG á«©ªàéŸG ±GôYC’Gh ,Ió«ª◊G ¥ÓNC’Gh ,á«eÓ°SE’G º«≤dG øe É©k HÉf óFÉ≤dG ∑ƒ∏°S ¿ƒμj ¿CÉH ∂dPh
∞∏°S øe ≥◊Gh ÒÿG ¤EG ájô°ûÑdG GhOÉb øjòdG πc ¿Éc óbh ,¢SÉædG ÚH ôcòdG Ö«W ¿ƒμ«a ,¤É©J ˆG ´ô°T
Ú∏°SôŸG ó«°S Qƒf øe ¿ƒ°ùÑà≤j ,Ëƒ≤dG ∑ƒ∏°ùdÉH ™«ª÷G º¡d ó¡°T ø‡ ,¿É°ùMEÉH º¡©ÑJ øeh ídÉ°üdG áeC’G
(4 :º∏≤dG) | }:¬dƒ≤H ¬HQ ¬Ø°Uh ÚM óªfi Ú«ÑædG ΩÉeEGh
¬dƒb ‘ ËôμdG ¿BGô≤dG ¬Ø°Uh …òdG Ëƒ≤dG ¬cƒ∏°ùH ’EG ,É¡æFGõN ≈∏Y QÉ°Uh ,ô°üe πgCG ∞°Sƒj OÉb Éeh
(55 :∞°Sƒj) | } :¤É©J
‫ﻛﻦ‬ :∫GƒbCÓd ∫É©aC’G á≤HÉ£e (2
¬æY ≈¡æj Ée ±Î≤j ’ ø‡ ≈àM ,¬dn ƒb ¬∏o ©a ≥HÉ£j ¿CG ¬«∏Y ºà– óFÉ≤dG ≈∏Y IÉ≤∏ŸG äÉ©ÑàdG ¿EG
.ΩÓ°SE’G á∏ãeC’G ´hQCG ˆG ∫ƒ°SQ Üô°V ó≤dh ,º¡à≤Kh ¢SÉædG áÑëÃ ≈¶ëj
.∂dGƒbCGh ∂dÉ©aCG ‘ ’k óY ,¥ó°ü«a ∫ƒ≤j ,¢SÉædG ÚH »°ûÁ ÉfBGôb ¿Éμa ,áª«≤dG √òg ΩGõàdG ‘
.∂JGQGôbh ∑QÉμaCG ‘ ’k óà©e :¤É©J ˆG ∫ƒ≤j ,¬FGóYCG ™e ≈àM óYƒdÉH »Ø«a ó©jh
.äGQGô≤dG PÉîJG πÑb Gôk μØàe É«v fCÉàe
}
(58 :∫ÉØfC’G) |
. ¬H AGóàb’G Úª∏°ùŸÉH …ôëa ,ÊÉ°ùfE’G ïjQÉàdG ¬aôY óFÉb º¶YCG ¬æe π©L …òdG ôeC’G
:á«dhDƒ°ùŸG
ô©°T Ée GPEÉa ,¬JGQGô≤d á∏eÉμdG á«dhDƒ°ùŸG πª–h ,¬dÉ©aCG äÉ©ÑJ ™«ªL πªëàd óFÉ≤dG óæY ΩÉàdG OGó©à°S’G »g
√AGQh ¿hÒ°ùj º¡fEÉa ;º¡H º∏j π°ûa …CG hCG ,º¡¡LGƒJ áÑ≤Y ∫hCG óæY º¡æY ≈∏îàj ød ºgóFÉb ¿CG ¿hOƒ≤ŸG
≈∏Y á©ÑàdG AÉ≤dEG øe ºgQÉãcEG ™e º¡ª«b äGOÉ«≤dG øe ÒãμdG ó≤Øj h ,¬H º¡à≤K OGOõ``Jh ,√ôeCÉH ¿hô“CÉjh
»àdG º¡JÉ«dhDƒ°ùe -¿ƒª∏©j ’ å«M øe -¿hó≤Øj ∂dòH ºgh ,πª©∏d º¡ØdG ΩóYh ,∞©°†dÉH º¡à©fh ,º¡«°ShDhôe
.¤É©J ˆ ¬àÑbGôe ≈∏Y π«dO ¬JÉ«dhDƒ°ùŸ óFÉ≤dG AGOCGh ,Ö°üæŸG Gò¡d º¡∏gDƒJ
50

‫ ﻣﻦ اﻟﻘﻴﻢ اﻟﻘﻴﺎدﻳﺔ‬:‫اﻟﺪرس اﻟﺮاﺑﻊ‬
‫ﺗﺄﻣﻞ‬
: ˆG ∫ƒ°SQ ∫Éb :∫Éb ôªY øH ˆG óÑY øY
ƒn oghn ¬p ∏p rgnCG ‘p ´m GQn πo Lo ôs dGhn ,p¬àp «s pYQn røYn ∫hD

l ƒ°ùr en hn ´m GQn Ωo Éen pE’G ,p¬àp «s pYQn røYn ∫hD l ƒ°ùr en ºr μo ∏t co hn ´m GQn ºr μo ∏t co {
p∫Éen ‘p ´m GQn Ωo Op É``ÿGn r hn ,Én¡àp «s pYQn røYn ál dn hDƒ°ùr en hn Én¡ pLhr Rn pâ«r Hn ‘p ál «n pYGQn Io nCGôr `n ŸGr hn ,p¬àp «s pYQn røYn ∫hD
l ƒ°ùr en
l ƒ°ùr en hn ¬p «Hp nCG p∫Éen ‘p ´m GQn πo Lo ôs dGhn :∫n Ébn ór bn ¿r CGn oâÑr p°ùMn hn :∫n Ébn ,p¬àp «s pYQn røYn ∫hD
røYn ∫hD l ƒ°ùr en h √p pó«u °Sn
.z¬p àp «s pYQn røYn ∫hDl ƒ°ùr en hn ´m GQn ºr μo ∏t co hn -p¬àp «s pYQn
.893 åjó◊G ºbQ ,á©ª÷G ÜÉàc ,í«ë°üdG ,…QÉîÑdG
.¬JÉ«dhDƒ°ùe øY óFÉ≤dG »∏îJ QÉKBG ∫ƒM ∑AÓeR ¢ûbÉf
:á«HÉéjE’G
‫ﺗﺗﻨﺒﻴﻪ‬
ƒëf ¢SÉædG ™aój »HÉéjE’G óFÉ≤dÉa ,Ók FÉØàe óFÉ≤dG π©Œ »àdG áª«≤dG »g
: á«HÉéjE’G äÉbƒ©e øe IÒ°S ‘ á«HÉéjE’G áª«b äRôH óbh ,áÑ©°üdG äÉ¶ë∏dG óæY ≈àM πeC’G
.¢ùØædÉH á≤ãdG ΩóY ôØM IôμØH »°SQÉØdG ¿Éª∏°S IQOÉÑe :É¡æe IÒãc ∞bGƒe ‘ »ÑædG
.»Ñ∏°ùdG ÒμØàdG ,ô°ü«bh iô°ùc øFGóe íàØH ¬dDhÉØJh ,ÜGõMC’G IhõZ ‘ ¥óæÿG
.•ÉÑME’ÉHQƒ©°ûdG .QÉ°ü◊G ä’ÉM Ö©°UCG ‘ ƒgh
.Ú«Ñ∏°ùdG áÑMÉ°üe .¬JÉ«M ÖfGƒL ™«ªL ‘ Ók FÉØàe GQk OÉÑe É«v HÉéjEG ¿ƒμj ¿CG º∏°ùŸG ≈∏©a
51


røen ’s pEG ál en Gnófn hn l…õr pN áp en É«n ≤p dr G Ωn ƒr jn Én¡fs EGp hn ,ál fn Éen nCG Én¡fs pEG{ : »ÑædG ∫ƒb ∫ój (1
:≈∏Y .(19) zÉn¡«pa ¬p «r n∏Yn … pòds G iOs nCGhn ,Én¡≤u ën Hp Éngòn Nn nCG
.á«bGó°üŸG (ê á«dhDƒ°ùŸG (Ü á«HÉéjE’G (CG
:¤É©J ∫Éb (2
}
(28 :ôaÉZ) |
: ¤EG ÜôbCG πLôdG Gòg ±ô°üJ
: ‘ ÈcCG IQƒ°üH IOÉ«≤dG ¢SÉ°SCG ô¡¶j (3
.ájOÉ«≤dG º«≤dG ‘ á«dhDƒ°ùŸG ≈∏Y á«bGó°üŸG Ωó≤àJ : π∏Y :É«k fÉK
¿Éc ºgÒeCG ¿Éc GPEG øe :∫Éb ?ójôJ øe :GƒdÉb{ , ÜÉ£ÿG øH ôªY Éfó«°S ∫ƒb ád’O ÚHu :Éãk dÉK
.zºgÒeCG ¬fCÉc ¿Éc ºgÒeCG øμj ⁄ GPEGh ,º¡æe óMGh ¬fCÉc
∫ÓN øe ∂dP ÚHu .¬«∏Y ±Gô°TE’G hCG ¬à«HôJ ¤ƒàj øªY ∫hDƒ°ùe º∏°ùŸG ™ªàéŸG ‘ Oôa πc :É©k HGQ
.z....´GQ ºμ∏c { :ôªY øH ˆGóÑY åjó◊ ∂ª¡a
.4823 åjó◊G ºbQ ,IQÉeE’G ÜÉàc ,í«ë°üdG ,º∏°ùe (19)

52

:‫اﻟﺪرس اﻟﺨﺎﻣﺲ‬
‫ﻣﻦ اﻟﻘﻴﻢ اﻟﻤﻬﻨﻴﺔ‬

5
áKÓK ôªà°ùj …òdG IQhódG èeÉfôH ≈∏Y ¬YÓWG iódh ,á«ÑjQóJ IQhO áeÉbEG øY Éfk ÓYEG óªMCG CGôb
É¡fCG á°UÉN ,É¡H ≥ëà∏j ¿CG Qô≤a ,»eÓ°SEG Qƒ¶æe øe á«æ¡ªdG º«≤dG ∫hÉæàà°S É¡fCG º∏Y ,ΩÉjCG
.¬à°SGQO AÉ¡fEG ó©H ¬«dEG ™∏£àj …òdG »æ¡ªdG ¬∏Ñ≤à°ùe »a ¬eóîà°S
:∫hC’G Ωƒ«dG
, á∏YÉØdG á«HÉéjE’G ácQÉ°ûŸGh ,±QÉ©àdÉH º¡d íª°ùj ÉÃ ;ÚHQóàŸG ¢Sƒ∏÷ ¿ÉμŸG CÉ«gh ,Gôk μÑe ÜQóŸG ô°†M
u åjó◊G CGóH áeó≤ŸG ó©Hh
.á«æ¡ŸG º«≤dG Ωƒ¡Øe Éëk °Vƒe
‫ﺗﻌﻠـﻢ‬ :á«æ¡ŸG º«≤dG Ωƒ¡Øe

∫É``ª`YC’G ø`è áYƒª› :á``æ`¡` ŸG »àdG á∏`` °VÉØdG º«n ≤p dGh πão ªo dGh ÇOÉÑªdG áYƒªée{ :á«æ¡ªdG º«≤dÉH ó`` °ü≤j
äÉ``ª``¡``ŸGh äÉ```Ñ` `LGƒ```dG äGP πª©dG ót ©jh ,(20) zπª©dG AGOCG »`` a É¡H ΩGõàp d’Gh É¡∏ãt ªn Jn ≈∏Y ΩÓ`` °SE’G såMn
OGô`` ` àC’G ¢`` SQÉ`` Á ,á``Ø` ∏` à` î` ŸG
»eÓ°SE’G øjódG åM ó≤a ; ¬ÑMÉ°üd Gôk îa áØ∏àîªdG ±ôëdGh ø¡ªdG »a
≥ah ,º¡d IOófi GQk GhOCG É¡dÓN
øe ¿ƒ∏ª©j áeƒ°Sôe ±Gó```gCG ¿ƒμj ’h ,¬`` dÉ«Y ¥RQh ¬bRQ É`` ¡æe Ö`` °ùμj áæ¡e ¿É`` °ùfEÓd ¿ƒμj ¿CG ≈∏Y
AÉæKCG ¿ƒeõà∏jh ,É¡≤«≤– π``LCG Ó p Ghn { : ∫ƒ`` °SôdG ∫ƒ≤j ,¢`` SÉædG ≈∏Y á`` dÉY
k Ñr Mn ºr co óo Mn nCG òo ` `No rCÉ«n d ˆ
ó``YGƒ``≤`dG ø`è á``Yƒ``ª`é`Ã ∂`` dP o G √o ÉJBG Ó`k ` Lo Qn ≈pn JrCÉjn ¿r CGn rø`` pe ¬o dn ôl «r Nn √p ôp ` `¡r Xn ≈`` n∏Yn Ö`n ` p£àn ër «n an
rø pe ˆ
»æ¡ŸG º¡cƒ∏°S ºμ– á«bÓNC’G
.É¡fƒ°SQÉÁ ÉeóæY
(21)
.z¬o ©n æn en hr nCG √o É£n Yr nCG ¬o dn nCÉ°ùr «n an ¬p ∏p °†r an
:IQhódG √òg ‘ óªMCG ¿Éμe ∂fCG π«îJ

.ø¡ŸG ¢†©H øY ÜÉÑ°ûdG ¢†©H ¢VGôYEG á∏μ°ûe ÜQóŸG ™e ¢ûbÉf -
.www.alukah.net/Social ÊhÎμdEG ™bƒe ‘ Qƒ°ûæe åëH,ΩÓ°SE’G ‘ πª©dG ¥ÓNCG ,¿Éª«∏°S øH êôØe ,»°Sƒ≤dG (20)
.(358)åjó◊G ºbQ ,ádCÉ°ùŸGh ábó°üdG ¬d √ôμJ øe ÜÉH ,óæ°ùŸG ,™«HôdG (21)
53

:ÊÉãdG Ωƒ«dG
»àdG º«≤dG ºgCG ∫hÉæàH CGóH ,∫hC’G Ωƒ«dG ‘ ¿ƒcQÉ°ûŸG ÉgGóHCG »àdG á«HÉéjE’G ácQÉ°ûŸÉH ÜQóŸG OÉ°TCG ¿CG ó©H
.¬àæ¡Ÿ ¬à°SQÉ‡ iód áæ¡ŸG ÖMÉ°U É¡H ≈∏ëàj ¿CG »¨Ñæj
: πª©dG ‘ ¿É≤JE’Gh ¢UÓNE’G
:y ˆG ∫ƒ≤j ,¤É©J ˆG øe ¬Hô≤j ¬d ¬fÉ≤JEGh ,¬∏ªY ‘ πeÉ©dG ¢UÓNEG
(5:áæ«ÑdG) | }
n G ¿s pEG{ : ËôμdG ∫ƒ°SôdG ∫ƒ≤jh
πn pªnY GPn pEG Öt pëjo ˆ
‫ﻗﺎﻧﻮن‬
‘ ¢UÓNE’G øeh (22) z¬o æn ≤p àr jo ¿r nCG Óªn Yn ºr co óo Mn nCG
ÖjQóàdG ‘ ∞XƒŸG É¡«°†≤j »àdG IÎØdG Èà©J ÊÉØàdGh ,¬FGOCG ‘ ¤É©J ˆG áÑbGôe ¬fÉ≤JEGh πª©dG
Éªc ,¬àØ«Xh ÉjGõe ™«ªéH É¡«a ™àªàj πªY IÎa ¬«dEG π°üj ¿CG øμÁ IOƒé∏d ∫ó©e ≈∏YCG ≥«≤– ‘
,äÉ``Ñ`LGh ø`è áØ«XƒdG √ò``g ¬°VôØJ É``Ã Ωõà∏j √ó¡L iQÉ°üb ∫òÑj ¢ü∏îŸG º∏©dG ÖdÉ£a ;πeÉ©dG
á¡L ¬∏Ñ≤J QòY ¿hO ÖjQóàdG øY ∞∏îàdG Èà©jh ,Ö«Ñ£dGh º∏©ŸG ∂dòch ,á«ª«∏©àdG ¬aGógCG ≥«≤ëàd
..áØ«XƒdG äÉÑLGƒH ’ÓNEG πª©dG .iôNC’G ø¡ŸG ÜÉë°UCG øe ºgÒZh
(55) IOÉe ,™°SÉàdG π°üØdG ,á«fóŸG áeóÿG ¿ƒfÉb
¿É`≤JE’G áª`«`b ≥`«≤– øè º∏``°ùŸG øμ`ªàj »`μdh
äGQhó`dÉH ≥`ëà∏jh ,¬àæ¡è Ωó`îj ójó`L πc ≈∏`Y ™`∏£«a ,á«æ¡ŸG á«ª`æàdG ≈∏Y ¢Uô``ëj ¿CG ¬«``∏Y ;πª`©dG ‘
.¬JGQÉ¡eh ¬Ñ`gGƒe π≤`°U ‘ º¡`°ùJ »àdG á«ÑjQó`àdG
(٢) ‫ﻧﺸﺎط‬ :πª©dG âbh ΩGÎMG
™««°†J ≈∏Y á∏ãeCG Üô°VG ™bGƒdG ™e ∂°ûjÉ©J Aƒ°V ‘ âbƒdG ¿EÉa √ÒZ óæY GÒ``LCG ¿Éc GPEG áæ¡ŸG ÖMÉ°U
.É¡d ’ƒ∏M ìÎbGh ,πª©dG âbƒd Ú∏eÉ©dG ¢†©H ÖMÉ°üd ∂∏e πª©dG ÖMÉ°U ÚHh ¬æ«H ¬«∏Y ≥ØàŸG
∫ÉªYCÉH ΩÉ«≤dG ‘ √Qó¡j ¿CG ¬d ¢ù«dh ,¬«dEG πcƒŸG πª©dG RÉ‚EG ‘ √ôªãà°ùj ¿CG áæ¡ŸG ÖMÉ°U ≈∏Yh ,πª©dG
äƒØ«a ,á°UÉÿG ¬◊É°üe AÉ°†b ‘ âbƒdG ∂dP OóÑj ¿CG Rƒéj Óa ,πª©dG ÖMÉ°U áë∏°üe ≥≤– ’ iôNCG
øe πª©dG øY Ö«¨àdGRƒéj ’ Éªc ,áØ∏àîŸG º¡◊É°üÃ ΩÉ«≤dG ‘ âbƒdG ∂dP QÉªãà°SG á°Uôa øjôNB’G ≈∏Y
. ´hô°ûe ÖÑ°S ÒZ
.(4323)åjó◊G ºbQ ,á°ûFÉY Ió«°ùdG óæ°ùe ,≈∏©j »HCG óæ°ùe ,≈∏©j ƒHCG (22)
54

‫ ﻣﻦ اﻟﻘﻴﻢ اﻟﻤﻬﻨﻴﺔ‬:‫اﻟﺪرس اﻟﺨﺎﻣﺲ‬
:πªëàdGh È°üdG
øe äÉ≤jÉ°†ŸG ¢†©Ñd ¢Vô©àj óbh ,¬∏ªY áÄ«H ‘ ΩÉ©dG ƒ÷G ƒØ°U QóμJ »àdG äÉÑ≤©dG ¢†©H n
o πeÉ©dG ¬LGƒJ ób
,¬JÉÑ∏£àe IÌc ÖÑ°ùH ;¿É«MC’G ¢†©H ‘ á£ZÉ°V πª©dG ±hôX ¿ƒμJ óbh ,Ú°ShDhôŸG hCG ÚdhDƒ°ùŸG hCG AÓeõdG
,¬∏ª–h √È°üH ¿ƒgôe √ójó°ùJh ¬fƒYh ,¤É©J ˆG ≥«aƒJ ¿EÉa ,äÉÑ≤©dG ∂∏J á¡LGƒe ‘ È°üj ¿CG πeÉ©dG ≈∏©a
.¬∏ª–h √È°U ≈∏Y ¬HÉKCGh ,ÖJGôŸG ≈ª°SCG ∂dP ó©H ¤É©J ˆG √CGƒs H ,¬àæ¡e ¥É°ûe ≈∏Y ôHÉ°U øe ºμa
:ådÉãdG Ωƒ«dG
,πª©dG ÖMÉ°U É¡H ≈∏ëàj ¿CG Öéj »àdG º«≤dG ÜQóŸG á°ûbÉæÃ á«æ¡ŸG º«≤dG ∫É› ‘ á«ÑjQóàdG IQhódG âªààNG
:º«≤dG √òg RôHCG øeh ,áeÉ©dG á°ù°SDƒŸG ‘ ∫hDƒ°ùŸG hCG
:Ú∏eÉ©dG ÚH ∫ó©dG
≥≤ëàj πª©dG ÖMÉ°U ∫óYh ,óMCG πc øeh ,A»°T πc ‘ Üƒ∏£e ƒgh ,ΩÓ°SE’G ÇOÉÑe øe π«°UCG CGóÑe ∫ó©dG
á∏°VÉØŸG ¿ƒμJ É‰EGh ,»°üî°T π«e hCG áHGôb ÖÑ°ùH º¡°†©H π«°†ØJ ΩóYh ,á∏eÉ©ŸG ‘ Ú∏eÉ©dG ÚH ¬JGhÉ°ùÃ
ôjƒ£J ‘ º¡°ùjh ,á°ù°SDƒŸG ídÉ°üe Ωóîj ,RÉ‚EG øe ¬fƒ≤≤ëjh ,πªY øe ¬fƒeó≤j Ée ≈∏Y AÉæH Ú∏eÉ©dG ÚH
ˆG ∫ƒ≤j ,√Ò°ü≤J ≈∏Y ô°ü≤ŸG áÑ°SÉfih ,¬fÉ°ùMEG ≈∏Y ø°ùëŸG ICÉaÉμe ∫ó©dG øeh ,¬aGógCG ≥«≤–h ,πª©dG
:¤É©Jh ∑QÉÑJ
}
(58 : ôaÉZ)|
QGô°VCG í°Vh .Ú∏eÉ©dG QƒLCG ™aO ‘ ΩÉ¶àf’G á°ù°SDƒŸG hCG πª©dG ÖMÉ°U É¡«YGôj ¿CG »¨Ñæj »àdG º«≤dG øe
.áª«≤dG √ò¡H ΩGõàd’G ΩóY
55

:Ú∏eÉ©dG ΩGÎMG
:¤É©J ˆG ∫ƒb ≥∏£æe øe πeÉ©j ¿CG Öé«a ,A»°T πc πÑb Ωôμe ¿É°ùfEG πeÉ©dG
}
( 70: AGô°SE’G) |
¬JôeEG â– ¿ƒ∏ª©j øe ∫hDƒ°ùŸG hCG πª©dG ÖMÉ°U ΩÎëj ¿CG »°†à≤j Gògh
’h ,∫ƒ≤dG º¡d ß∏¨j Óa ,≈æ°ù◊ÉH º¡∏eÉ©jh ,√ƒeÎëj ¿CG Öëj Éªc
äÉª∏μH ºgõØëj ¿CG »¨Ñæj Éªc ,º¡FÓeR ΩÉeCG º¡Øæ©j ’h ,º¡«∏Y ™aÎj
.…ƒæ©ŸG ™«é°ûàdG Ö«dÉ°SCG øe É¡¡HÉ°T Éeh ,AÉæãdGh ôμ°ûdG
≈∏Y Öéj »àdG º«≤dG º``gCG IQhó``dG √òg ∫ÓN øe óªMC’ ÚÑJ Gòμgh
ìÉéædG ≥≤ë«d ,É¡H Ωƒ≤j áØ«Xh hCG áæ¡e …CG ‘ É¡H ≈∏ëàj ¿CG º∏°ùŸG
‘ É¡H ∑É°ùªà°S’Gh É¡∏ã“ ≈∏Y Ωõ©a ,Iô``NB’G ‘ ìÓØdGh ,É«fódG ‘
.¬JÉ«M πÑ≤à°ùe
56

.CÉ£N IQÉÑ©dG âfÉc ¿EG §N ¬à– Ée Üƒq °Uh ,áë«ë°üdG IQÉÑ©dG ΩÉeCG áeÓY ™°V :’k hCG
.™ªàéŸG ‘ ¿É°ùfE’G ádõæe øe π∏≤j ø¡ŸG ¢†©H ‘ πª©dG (1
.¬JOÉLEG ‘ ™°SƒdG ∫òH πª©dG ‘ ¢UÓNE’G äÉ«°†à≤e øe (2
l r Nn É«n ∏r ©o dr G óo «n dr G{ : ∫ƒ°SôdG ∫ƒb ∫ÓN øe ΩÓ°SE’G ‘ πª©dG á«ªgCG ÚHu :É«k fÉK
pó«n dr G øn pe Ò
.(23) z≈n∏Ør °ùdG
t
∂°ùªàdG ôKCG èàæà°SG ,πª©dG âbh ΩGÎMG áæ¡ŸG ÖMÉ°U É¡H ≈∏ëàj ¿CG Öéj »àdG º«≤dG øe :Éãk dÉK
.IÉ«◊G ‘ áª«≤dG √ò¡H
QÉ°ûàfG IQƒ£N í°Vh . ∫ó©dG áª«b ™e ¢VQÉ©àJ »àdG QƒeC’G øe zá£°SGƒdG { hCG á«Hƒ°ùëŸG :É©k HGQ
.™ªàéŸG ‘ ôeC’G Gòg
øe øjó«Øà°ùŸG øe ºgÒZh ,á°ù°SDƒŸG ‘ Ú∏eÉ©dG ÚH ∫OÉÑàŸG ΩGÎM’G QÉKBG èàæà°SG :É°ùeÉN
k
.á°ù°SDƒŸG ∂∏J äÉeóN
.1472 åjó◊G ºbQ ,IÉcõdG ÜÉàc ,í«ë°üdG ,…QÉîÑdG (23)
57

:‫اﻟﻮﺣﺪة اﻟﺜﺎﻟﺜﺔ‬
‫ﻋـﻘـــﻴــﺪﺗـﻨـﺎ‬

,ô°û◊Gh å©ÑdG ,á«NRÈdG IÉ«◊G ,äƒŸG ,Ö«¨dG ⁄ÉY :á«JB’G º«gÉØŸG ¤EG ±ô©àj (1
.QÉædG ÜGòY ,áæ÷G º«©f ,ÜÉ°ù◊G
.º∏°ùŸG IÉ«M ‘ ¬H ¿ÉÁE’G ôKCGh ,Ö«¨dG ⁄ÉY Ωƒ¡Øe í°Vƒj (2
.ÜÉ°ù◊G ,å©ÑdG çhóM ,¬HGòYh È≤dG º«©f :≈∏Y ∫óà°ùj (3
.áeÉ«≤dG Ωƒj óÑ©dG ∫ÉªYCG ≈∏Y ó¡°ûJ »àdG äÉ¡÷G èàæà°ùj (4
.áeÉ«≤dG Ωƒj å©ÑdG …ôμæe ≈∏Y Oôj (5
.áë«ë°U IhÓJ IóMƒdG ‘ IOQGƒdG á«fBGô≤dG äÉjB’G ƒ∏àj (6
.øjQô≤ŸG ∞jô°ûdG åjó◊Gh ÊBGô≤dG ¢üædG ßØëj (7
º«©fh ,ÜÉ°ù◊Gh ,ô°û◊Gh å©ÑdGh ,á«NRÈdG IÉ«◊Gh ,äƒŸGh ,Ö«¨dG ⁄É©H øeDƒj (8
.QÉædG ÜGòYh ,áæ÷G
.áæ÷G º«©fh ,È≤dG º«©f ¤EG ¬Hô≤j Ée ≈∏Y ¢Uôëj (9
.QÉædG ÜGòYh ,È≤dG ÜGòY ¤EG …ODƒj Ée πc Öæéàj (10
59

‫ﻋﺎﻟﻢ اﻟﻐﻴﺐ‬ G
¢Sƒ°ùfi ƒ`` g ÉÃ ’EG ¿ƒ`` æeDƒj ’h ,Ö`` «¨dG ¢`` SÉædG ¢`` †©H ô`` μæj
√ò``g ‘ ∂``FÓ`èR ™`è QhÉ`` `– .πWÉH √GóY Éeh í«ë°üdG »ª∏©dG è¡æŸG ƒg ∂dP ¿hót ©jn h ,ógÉ°ûeh
.É¡«a ºμjCGQ Gƒæ«Hh ,á«°†≤dG
Ö«¨dG ⁄ÉY Ωƒ¡Øe
¬«∏Y ¬dO hCG ¬∏≤©H ¿É°ùfE’G ¬«dEG ióàgG AGƒ``°S ,¬ª∏Y øY hCG ¿É°ùfE’G ¢SGƒM øY ÜÉZ Ée πc ƒg :Ö«¨dG ⁄ÉY
.(1)»MƒdG π«dO
Ö«¨dG ⁄ÉY ≈∏Y á∏ãeCG
:á«JB’G QƒeC’G Ö«¨dG ⁄ÉY ≈∏Y á∏ãeC’G øeh
,É`` ` `¡` ` ` cGQOEG ø`` μ` `Á ’ ,É`` `¡` ` H ø`` ` eDƒ` ` `f á``≤``«``≤``M ¤É`` `©` ` J ˆG äGò`` ` ` à :á`` ` ` «` ` ` `¡` ` ` `dE’G äGò`` ` ` ` ` ` dG 1
:¤É©J ¬dƒ≤d
(11:iQƒ°ûdG) | }
.¬ª∏©H ¤É©J ˆG ôKCÉà°SG É‡ á«¡dE’G äGòdG á≤«≤M º∏©a ∂dòd
,ÉgQÉμfEG øμÁ ’ Éæe πc Ú≤j ‘ ágGóÑdÉH IOƒLƒe »¡a :ìhô``dG 2
:¤É©J ∫Éb ,ÉgGôf ¿CG ’h ÉæjójCÉH É¡°ùª∏f ¿CG ™«£à°ùf ’ ∂dP ™eh
}
(85:AGô°SE’G) |
.™≤j ¿CG ¤EG ¿É°ùfE’G ¬ª∏©j ’ Ö«Z ƒ¡a ,Qó≤dGh AÉ°†≤dG 3
:≥FÉ≤◊G √òg øeh ,π≤©dG hCG ¢SGƒ◊G ≥jôW øY É¡cGQOEG øμÁ ’h ,ËôμdG ¿BGô≤dG ÉgôcP »àdG á«Ñ«¨dG ≥FÉ≤◊G 4
.ÚWÉ«°ûdGh ,ø÷Gh ,áμFÓŸG :πãe ¢SGƒ◊G ∑GQOEG øY Ió«©ÑdG á«Ñ«¨dG ⁄Gƒ©dG (CG
.QÉædGh ,áæ÷Gh ,ÜÉ°ù◊Gh ,ô°û◊Gh ,å©ÑdÉc çGóMCG øe ¬«a ™≤j Éeh ô`NB’G Ωƒ``«dG ∫Gƒ``MCG (Ü
.134 ¢U2ê ,áeÉ≤à°S’G áÑàμe :§≤°ùe .Ò°ùØàdG ôgGƒL .(Ω1986 / `g1406 ) .óªM øH óªMCG ,»∏«∏ÿG (1)
61

‫ ﻋﻘــﻴﺪﺗﻨﺎ‬:‫اﻟﻮﺣﺪة اﻟﺜﺎﻟﺜﺔ‬
,¢†©H ¿hO Úbƒ∏îŸG ¢†©H øY ¬ª∏Y ÜÉZ Ée ÉeCG

‫إﺿﺎءة‬ ,á«ª∏©dG äÉaÉ°ûàc’Éc ,GRk É`` › ’EG ÉÑk «Z ≈ª°ùj Ó`` a
,¬cQóf …ò``dG IOÉ¡°ûdG ⁄ÉY Ö«¨dG ⁄ÉY πHÉ≤j ;»`` °VÉŸG ‘ á`` ©bGƒdG çGó`` MCÓd á`` Ñ°ùædÉH ∂`` dòch
,Éæ°SGƒM ióMEÉH ¬«∏Y ºμ◊Gh ,¬àaô©e ¤EG π°üfh ÉgôcP »àdG Ú`` ≤HÉ°ùdG QÉ`` ÑNCGh AÉ«ÑfC’G ¢`` ü°ü≤c
≈∏Y ∞bƒàj ’ …Qhô°V º∏Y ¬cGQOEG óæY ¬H º∏©dGh Ö«¨dG øe ót ` `©Jo ’ ¢ü°ü≤dG √ò¡a ,Ëô`` μdG ¿BGô`` ≤dG
.»∏≤Y ô¶f hCG ∫’óà°SG Ö«¨dG AÉÑfCG øe É¡fCG ¿BGô≤dG É¡Ø°Uh É‰EGh »`` ≤«≤◊G
IOÉ¡°ûdG ⁄ÉY äÉfƒ`` μe ¤EG ¤É``©J ˆG QÉ°TCG óbh ÉgƒcQój ⁄ º`` ¡fC’ ,¿BGô`` ≤dÉH Ú`` ÑWÉîŸG QÉ`` ÑàYÉH
,¥É`àB’G ∫É``› :Éªg ÚdÉ› ≈∏Y πªà°ûJ É¡fCÉH ÈÿG ≥jôW ø`` Y ’EG É`` ¡H Gƒ`` ©ª°ùj ⁄h º`` ¡°SGƒëH
:¤É©J ¬dƒ`b ‘ ∂dPh ,¢ùØfC’G ∫É›h :¤É``©J ˆG ∫É`b .»¡dE’G
} }
(49 :Oƒg) |
(53 :â∏°üa) |
¿CGh ¬«a ôHóàj ¿CG IOÉ¡°ûdG ⁄ÉY ƒëf º∏°ùŸG ÖLGhh ˆG ∫É``b ,¿É``°ùfEG πc äƒe óYƒeh ,áYÉ°ùdG º∏Y 5
Gòg ‘ ˆG ÚfGƒ≤d ±É°ûàc’Gh á°SGQódÉH Ωƒ≤j :¤É``©J
¤EG ∫ƒ°Uƒ∏d áHôéàdGh á¶MÓŸG ≥jôW øY ¿ƒμdG
¬fCÉH ∑Qój ¿CG ¬«∏Y ¿CG Éªc ,¬fÉëÑ°S ≥dÉÿG áª¶Y }
ôî°ùe ¬∏c ¿ƒμdG πH á©«Ñ£dGh ¿É°ùfE’G ÚH ´Gô°U ’
Òÿ ¬JGÒN ôªãà°ùjh ¬H ∞£∏àj ¿CG ¬«∏©a ¿É°ùfEÓd
.AÉ©ªL á«fÉ°ùfE’G
(34 :¿Éª≤d) |
á«Ø«c ‘ ∑AÓeR ¢ûbÉf,ô£ŸG ∫hõf âbh ™bt ƒJh ,Úæ÷G ¢ùæL áaô©e ≈∏Y IQó≤dG åjó◊G º∏©dG âÑKCG
Ée º∏©H ¤É©J ˆG ¢UÉ°üàNG áæª°†àŸG ;¿Éª≤d IQƒ°S øe 34 ájB’G ‘ OQhÉe ÚHh äÉÑKE’G Gòg ÚH ≥«aƒàdG
.ô£ŸG ∫hõf âbhh ΩÉMQC’G ‘
62

‫ ﻋﺎﻟﻢ اﻟﻐﻴﺐ‬:‫اﻟﺪرس اول‬
Ö«¨dÉH ¿ÉÁE’G
ÚæeDƒ` `ŸG äÉ`` Ø°U øe Ö«¨dÉH ¿É``ÁE’G ¤É©J ˆG π©L óbh ,¬H º«∏°ùàdGh Ö«¨dÉH ¿ÉÁE’G º∏°ùe πc ≈∏Y Öéj
:¤É``©J ∫É`` b ÚbOÉ`°üdG
(3 :Iô≤ÑdG) | }
∂dòd ,É¡bó°üH ¿ƒª∏°ùjh äÉ«Ñ«¨dG øe õjõ©dG ¬HÉàc ‘ ¬H ¤É©J ˆG ÈNCG Ée πμH É«v æ«≤j Éfk ÉÁEG ¿ƒæeDƒj º``¡a
.(2) IôJGƒàŸG áæ°ùdÉH hCG ËôμdG ¿BGô≤dG íjô°üH äÉ«Ñ«¨dG øe OQh Ée ôμfCG øe πc ôØμj
k G Ö«¨dG ⁄ÉY ƒëf º∏°ùŸG ÖLGh øeh
,áë«ë°üdG ájƒÑædG áæ°ùdGh ËôμdG ¿BGô≤dG ¬H AÉL Ée óM óæY ∞≤j ¿CG É°†jC
¬ª∏©d ;á«Ñ«¨dG QƒeC’G øe ÒãμdG ‘ π°üØj ⁄ ËôμdG ¿BGô≤dÉa ,º∏Y ¬H ¢ù«d Éª«a íÑ°ùj ¿CG ¬∏≤©d ∑Îj ’h
ºgÒZh ô°ûÑdG ¿EG å«M ,»Ñ«¨dG ⁄É©dG π«°UÉØJ ‘ ¢VƒÿG øe ô°ûÑdG ≈∏Y Oƒ©J IóFÉa ’ ¬fCÉH ¤É©Jh ¬fÉëÑ°S
,∂dP øe ¢†©H ≈∏Y º¡HQ º¡`©∏£j øjòdG º``gh ,º¡``æe π«∏``≤dG ’EG Ö«¨dG ≈∏``Y ´ÓWÓd ÚÄ«¡e ÒZ ≥∏ÿG øe
: ¬«Ñf ¿É`°ùd ≈∏Y ¤É``©J ∫É``b ∂dòdh
}
}
:¬dƒ≤H ¿Éª«∏°S á°üb ‘ Ö«¨∏d ø÷G áaô©e ΩóY ˆG í°VhCG óbh
}
(14 :CÉÑ°S) |
º∏°ùŸG IÉ«M ‘ Ö«¨dÉH ¿ÉÁE’G ôKCG

:É¡æe IójóY á«HÉéjEG QÉKBÉH øeDƒŸG IÉ«M ≈∏Y ¢ùμ©æj Ö«¨dÉH ¿ÉÁE’G ¿EG
:¤É``©J ˆG ∫Éb ,Òª°†dG áMGQh áæ«fCÉª£dG OôØdG á«°ùØf ‘ åÑj Ö«¨dÉH ¿ÉÁE’G ¿EG 1
(28 :óYôdG) | }
.±ô°üàH157 ¢U ,ôμØdG QGO :≥°ûeO ,ΩÓ°SE’G øjóH ΩÉY ∞jô©J ,(Ω1982/`g1402) »∏Y ,…hÉ£æ£dG (2)
63

‫ ﻋﻘــﻴﺪﺗﻨﺎ‬:‫اﻟﻮﺣﺪة اﻟﺜﺎاﻟﺜﺔ‬
ájÉ¨dG ¬d ô°ùØjh ,ájÉZh ≈æ©e øeDƒŸG IÉ«◊ π©éj çGóMCG øe ¬«∏Y πªà°ûJ Éeh IôNB’G IÉ«◊ÉH ¿ÉÁE’G ¿EG 2
.ídÉ°üdG πª©dÉH IôNB’G IÉ«ë∏d ó©à°ù«a ,¬JÉaô°üJh ¬cƒ∏°S ≈∏Y ¢ùμ©æj Gògh ,√OƒLh øe
≈≤Ñ«d ¬°Sôëj »Wô°T ¤EG êÉàëj’ ôNB’G Ωƒ«dGh ˆÉH øeDƒŸÉa ,ΩÉ¶ædG ºFÉYO âÑu ãj Ö«¨dÉH ¿ÉÁE’G ¿EG 3
k
ˆG áHÉbôH ô©°û«a ,¬d ∂jô°T ’ óMGh ¬dEG ¿ƒμdG Gòg ôHóe ¿CG ∑Qój øeDƒŸG ¿C’ ¿ƒfÉ≤dG ≈∏Y É¶aÉfi
‘ áHƒ≤©dG øe ±ƒÿGh ,ˆ á«JGòdG áHÉbôdG √ògh ,¬JÉæμ°Sh ¬JÉcôM ™«ªL ≈∏Y ™∏£e ¬fCGh,¬«∏Y ¤É©J
.ΩGõàd’G ¤EG ¬©aój …òdG ƒg ôNB’G Ωƒ«dG
‫ﺗﺪﺑﺮ‬ øe …ô``°`û`Ñ`dG π``≤`©`dG ¿ƒ``°`ü`j Ö«¨dÉH ¿É`` `ÁE’G 4
Ö«¨dG ⁄ÉY ¤É©J ˆG ¿CG øeDƒŸG óæY ¬H º∏s °ùn oŸG øe á«Ñ«Z ÉjÉ°†≤H ∫É¨à°T’G øe √Qôëjh ,âà°ûàdG
,IOÉ¡°ûdÉc √óæY Ö«¨dÉa ,á«aÉN ¬«∏Y ≈ØîJ ’ ≥jôW øY ’EG É¡à≤«≤M ¤EG π°üj ¿CG øμÁ ’
,∂¶Øëj ¬``fEÉà ¤É©J ˆG ™`è âæc GPEG ∂dòd ¬àbÉW ¿É°ùfE’G ±ô°üj ‹ÉàdÉHh ,»¡dE’G QÉÑNE’G
∑ó°TQ ∂ª¡∏jh ,∂≤o au ƒn jo h ÒÿG ¤EG ∂¡Lƒjh IQÉªYh ,IÉ``«` ◊G ôjƒ£Jh êÉ``à` fE’Gh ,πª©dG ‘
,¬H ∂¶Øëj Éak ô°üJ ∂ª¡∏jh ,¿ƒμ«°S Ée ∫É«M .¢VQC’G
™e øμa ,√hôμe πc ∂æY ™aójh ,¬éFÉàæH ≈°VôJh
∂∏M ‘ ∂¶Øëj á«fÓ©dGh ô°ùdG ‘ ¬¶ØMGh ˆG
.∂dÉMôJh
64

:áÑ°SÉæŸG á∏ªμàdG √QGƒéHh ∑ÎaO ‘ á«JB’G äGQÉÑ©dG øe IQÉÑY πc ºbQ ÖàcG :’k hCG
≥jôW øY É¡«a ≥FÉ≤◊G áaô©e ¿ƒμJ ¢SGƒ◊G ∑GQOEG øY Ió«©ÑdG á«Ñ«¨dG ⁄Gƒ©dG (1
≥jôW øY ΩÉ¶ædG Ö«¨dÉH ¿ÉÁE’G âÑãj (2
?¿É°ùfE’G øY äƒŸG áYÉ°S AÉØNEG øe áªμ◊G Ée :É«k fÉK

?á«°ù«WÉæ¨ŸG Iƒ≤dGh AÉHô¡μdG ‘ ∂∏eCÉJ ∫ÓN øe »Ñ«¨dG ⁄É©dG OƒLh âÑãJ ∞«c :Éãk dÉK
.äÉ«Ñ«¨dG øe GÒk ãc ËôμdG ¿BGô≤dG πp °üØj
u ⁄ :π∏Y :É©k HGQ
.º∏°ùŸG IÉ«M ≈∏Y Ö«¨dÉH ¿ÉÁE’G ôKCG ÚH :É°ùeÉN
k
65

‫اﻟﺤﻴﺎة اﻟﺒﺮزﺧﻴﺔ‬ 2
,É«fódG ¬JÉ«M »¡àæJ ¬æe É¡YõæHh ,¬«a ìhôdG ¿Éjô°ùH É«fódG IÉ«◊G ‘ ¿É°ùfE’G IÉ«M §ÑJôJ
.á«NRÈdG IÉ«◊G ≈ª°ùJ ,ÚJÉ«◊G øY ∞∏àîJ IÉ«M ,IôNB’G IÉ«M πÑb iôNCG IÉ«M ¤EG π≤àæjh
y ˆG ó«H äƒŸG
:¤É©J ∫Éb ,É«fódG ¬JÉ«M ‘ √QÉÑàNGh ¿É°ùfE’G AÓàH’ IÉ«◊Gh äƒŸG y ˆG π©L
(2:∂∏ŸG) | }
∫ƒ£H ¬°ùØf »æÁ ’h ,y ˆG áYÉW ‘ ¬JÉ«M π¨à°ù«a ,IôNB’G ¤EG ≥jôW É«fódG IÉ«◊G ¿CG ∑Qój º∏°ùŸGh
,y ˆG √Qób …òdG É¡∏LCG ‘ƒà°ùJ ≈àM ¢ùØf äƒ“ ødh ,Öjôb äƒŸG ¿CGh IÒ°üb IÉ«◊G ¿CG º∏©j ¬fC’ ;πLC’G
(34:±GôYC’G) | } : ¤É`©J ˆG ∫É`b
‫ﺗﺪﺑﺮ‬ o ` °ò ` SQn òn ` ` ` Nn CGn :∫Én bn ôn ªn Yo ø`p ` Hr ˆ
∫ƒ` p G ó`p `Ñr ` Yn rø```Yh n
n sn n r o n n n
n:∫Ébn In ôn jr ôn og »Hp nCG røYn ∂``fCÉ` c É``«n ` f tó``dG ≈`àp rø`` c{ :∫É`` ≤` à »``Ñp ` μp ` ær ` Ã n p ˆ p G
: o `≤o ` jn ôn ` ªn ` Yo øò ` Hr G ¿n É`` `cn hn .z mπ``«`Ñp `°`n `S ôo ` Hp É``Yn hr nCG ,Ö`l `jôp ` Zn
∫ƒ`
o p cr nCG : ˆ
(äGp òs ∏s dG Ωp Pp Égn ôn cr Pp GhÌ p G ∫ƒo °So Qn ∫Én bn ) Ó
n àn nâ``ë`r `Ñn `°``rUnCG GPn EGphn ,ìn É``Ñn `°``sü`dG ôp ` p¶``àn `ær `Jn Ó n ` an nâ``«r `°`n `ùèr nCG GPn EGp
2307ºbQ åjóM ,…òeÎdG °S ,…òeÎdG
rø`` pehn ,∂`n ` °``p Vôn ` n pŸ ∂`n `àp ` ë`s `°``pU rø`` pe òr ` ` No hn ,An É`` °`n ` ù` n ŸGr ôp ` p¶``àn ` ær ` Jn
(١) ‫ﻧﺸﺎط‬ .(3)z∂pn Jƒr n pŸ ∂pn JÉ«n Mn
»MƒJ »àdG ä’’ódG :∂FÓ`èR ™e ¢û`` bÉf ¬∏LCG ¿CGh ,√ó``Mh ¤É©J ˆG ó«H äƒŸG ¿CG º∏°ùŸG ¿ÉÁEÉa
.¿ÉJQƒ°üdG É¡«dEG ˆÉH áªFGO á∏°U ≈∏Y ¬`` ∏©éj ,¢ü≤æj ’h ójõj ’ Qó≤e
äGƒ`` ¡°ûdG ø``Y ó©àÑjh ,¬cƒ∏°S ‘ º«≤à°ù«a ,¤É``©`J
äƒŸG ô¶àæj ¬fC’ ,áHƒàdG ¤EG ´ô°ùjh ,πFGPôdGh áeô`` ëŸG
á∏ØZ á¶◊ ‘ á«°ü©ŸG ¬æe â©bh GPEÉà ,á¶◊ πc ‘
AÉL GPEÉa ,y ¬HQ AÉ≤∏d G kó©à°ùe πXh áHƒàdG ¤EG ´QÉ°S
∞∏àîJ IÉ«M ,IôNB’G IÉ«M πÑb iôNCG IÉ«M ¤EG π≤àfG ¬∏LCG
.ñRÈdÉH ËôμdG ¿BGô≤dG ‘ É¡à«ª°ùJ äAÉL ÚJÉ«◊G øY
.6416 :åjó◊G ºbQ ,≥FÉbôdG ÜÉàc ,í«ë°üdG ,…QÉîÑdG (3)
66

‫ اﻟﺤﻴﺎة اﻟﺒﺮزﺧﻴﺔ‬:‫اﻟﺪرس اﻟﺜﺎﻧﻲ‬
ñRÈdG IÉ«M Ωƒ¡Øe

,¬MhQ ¢†Ñb ó©H ¿É°ùfE’G É¡«dEG π≤àæj »àdG IÉ«◊G »g :ÉMÓ£°UGh
k ,(4)ÚÄ«°T ÚH õLÉ◊G ƒg :á¨d ñRÈdG
’ »àdG IÉ«◊G √ògh .Qƒ°ûædGh å©ÑdG âbh y ˆG AÉ°ûj ¿CG ¤EG ÉHk ò©e hCG Éªk ©s æe ÉeEG ,iôNCG IÉ«M É¡«a É«ëjh
.È≤dG ÒZ ‘ hCG È≤dG ‘ ¿ƒμJ ób ,y ˆG ’EG É¡à«Ø«ch É¡¡æc º∏©j
É‰EGh ,É¡à©«Ñ£H º∏j ¿CG º∏°ùŸG ™«£à°ùj ’ »àdG á«NRÈdG IÉ«◊G äƒÑK ¤EG Ò°ûJ á«Yô°T ¢Uƒ°üf äOQh óbh
:¤É©J ¬dƒ≤c ,Iô¡£ŸG ájƒÑædG áæ°ùdG ¬àë°Vhh ËôμdG ¿BGô≤dG ¬«dEG QÉ°TCG Ée ≥ah É¡H øeDƒj ¿CG ¬«∏Y Öéj
}
(100-99 ¿ƒæeDƒŸG) |
pπgr nCG øpr ªan áp æs ÷G n e GPn pEG ºr co ón nMnCG ¿s pEG{ : ¬dƒbh

n r pπgr CGn ør ep ¿n Écn ¿r EGp ,»u °ûnp ©dr Gnh Ip Gón ¨n dr ÉHp √o óo ©n ≤r en ¬«n∏Yn ¢Vn ôp Yo äÉn
.(5)záp en Én«≤p dr G Ωn ƒr jn ¬o `∏s dG ∂n ãn ©n Ñr jn ≈às nM ∑n óo ©n ≤r en Gòn gn :¬d ∫o É≤n «o a ,Qp Éæs dG pπgr nCG øpr ªan Qp Éæs dG pπgr nCG ør ep ¿n Écn ¿r EGp hn ,áp æs ÷G
nr
¬HGòYh È≤dG º«©f

óo ¡n °ûnr j Èp r ≤n dr G ‘p πn Äp °So GPn pEG ºo ∏p °ùr o Ÿr G{ :∫Én bn »q Ñp æs dG røYn ÜpRÉYn øHr AGÈn n dr G rø©n a ,√Èb ‘ ∫CÉ°ùj óÑ©dG ¿CG âÑK ó≤d
:¤É©J ¬dƒr bn ∂n dp òn an ¬p `∏s dG ∫o ƒ°Sno Q Gkóªs fi
n o ¿s nCGhn ¬`∏s dG ’s pEG ¬dn pEG ’n ¿r nCG
(27 º«gGôHEG) (6)z| }
¿Éμ∏e √AÉL ¿É°ùfE’G äÉe GPEÉa ,(7)¿hÈ≤j ¢SÉædG øe ≈JƒŸG ÌcCG ¿CG ¤EG ô¶ædÉH È≤dG ¤EG ∫GDƒ°ùdG ∞«°VCG óbh
¬Ñ∏≤d Éæk «ª£J áæ÷G øe √ó©≤e ¬«∏Y ¢Vô©«a ,≥M øe É«fódG ¬JÉ«M ‘ ¬H øeBG ÉÃ Éª¡Ñ«éj øeDƒŸÉa ,¬f’CÉ°ù«a
.y ˆG ¬ã©Ñj ≈àM Üò©j ∫Gõj Óa QÉædG øe √ó©≤e ¬«∏Y ¢Vô©«a ,…QOCG ’ Éª¡Ñ«é«a ôaÉμdG ÉeCGh ,¬d Éªk «©æJh
.8/3 ,Üô©dG ¿É°ùd ,Qƒ¶æe øHG (4)

.484 åjó◊G ºbQ ,QƒÑ≤dG ‘ ÜÉH ,óæ°ùŸG ,™«HôdG (5)
.4699 åjó◊G ºbQ ,í«ë°üdG ,…QÉîÑdG (6)
. 552¢U ,á«eÓ°SE’G Ió«≤©dG ,1997øªMôdGóÑY ,ÊGó«ŸG (7)
67

‫ﻋﻘــﻴﺪﺗﻨﺎ‬
‫ﻋﻘــﻴﺪﺗﻨﺎ‬:‫اﻟﺜﺎاﻟﺜﺔ‬
:‫اﻟﻮﺣﺪة اﻟﺜﺎﻟﺜﺔ‬
¢Uƒ°üædG äAÉL ó≤a ,¬HGòY hCG È≤dG º«©f øe É¡«Ø©j hCG ÉgôNDƒj ød É¡d π°üM Éª¡e ≈JƒŸG ¿GóHCG ¿CG Éªc
:¤É©J ¬dƒb ‘ Éªc ¬ª«©fh È``≤dG ÜGòY âÑãJ á«Yô°ûdG
}
(46-45ôaÉ`Z) |
ó©H ¿Éc É‰EG ¿ƒYôa ∫B’ π°üM …òdG ÜGò©dG Gòg ¿CÉH QÉÑNEG ,| } : ájB’G »Øa
øY IÒãc åjOÉMCG (¬ª«©fh È≤dG ÜGò©d ËôμdG ¿BGô≤dG äGQÉ°TEG ¿ƒª°†e í°Vƒjh) ,(8)ñRÈdG IÉ«M ‘ º¡Jƒe
t ôs e :∫Éb , ¢SÉÑY øHG ø©a ,…ƒæ©ŸG ôJGƒàdG ≠∏Ñe â¨∏H »ÑædG
, p¿ÉHòs ©n jo { :∫É≤a ,øjp Èn ≤H »ÑædG
n ÇÈàn °ùjn ’ ¿Éμa ÉªgoóMCG ÉeCG ,mIÒÑc ‘ p¿ÉHòs ©n jo Éeh
, p∫ƒÑdG øe
.z(9) áp ªn «ªæs dÉH ¢SÉædG
p Ú n H »°ûÁn ¿Éc ór ≤n a ôo NBn ’G ÉeCGh
nâ«ŸG ™o Ñàr jn { : ˆ p G ∫ƒ°SQ
o ∫Éb n IÉ«◊G ‘ óÑ©dG ¬°û«©j …ò``dG ÜGò``©`dG á«Ø«c hCG º«©ædG ádÉM É`èCG
≈≤n Ñjh p¿É``æ`KG ™o `LÒ r àn ,ál `KÓ``Kn Éæ°SGƒëH É¡à«Ø«c ∑Qóf ’ »àdG á«Ñ«¨dG QƒeC’G øe ∂dòa ,á«NRÈdG
¬o ` `do É`` en h ¬o ` ` ∏o ` ` rgnCG ¬o `©o `Ñ`à`j ,ló` ` `MGh u ÚæeDƒŸG º©u æj ¿CG ≈∏Y QOÉ≤dGƒg y ˆGh ,ájOÉŸG Éæ°ù«jÉ≤eh
Üò©jh
¬o `do É`èn h ¬o ` ∏o ` gnCG ™o ` pLÒ`àn ,¬o `∏o `ªn `Yn h ‘ ÜGò©dGh º«©ædG ¿CG Éªc ,¿Ó≤ãdG ∂dòH ô©°ûj ¿CG ¿hO øjôaÉμdG
.z¬o ∏o ªn Yn ≈≤n Ñjh ¬dÉæ«°S …òdG º«©ædG iƒà°ùe ¤EG π°üj ’ ≠∏H Éª¡e á«NRÈdG IÉ«◊G
ºbQ ,¥É``bô``dG ÜÉàc .í«ë°üdG ,…QÉ``î`Ñ`dG .QÉædG ‘ ôaÉμdG ¬dÉæ«°S …òdG ÜGò©dG hCG ,áæ÷G ‘ øeDƒŸG
.6514 åjó◊G
¬Jƒe ó©H º∏°ùŸG ¬H ™Øàæj Ée
øeDƒª∏d ÉgôLCGh É¡HGƒK ôªà°ùj »àdG á◊É°üdG ∫ÉªYC’G ¢†©H óLƒJ
¬JÉæ°ùM ó«°UQ øe ójõJh ,á«NRÈdG ¬JÉ«M ‘ ¬©ØæJ É‡ ,¬JÉah ó©H
∂££N ∂``FÓ`èR ™`è ¢``û` bÉ``f n ˆ
GPn EGp { :∫Éb n
p G ∫ƒ°SQ s¿CG , In ôjô og »HCG rø©a ,ÜÉ°ù◊G Ωƒj
ó«°UQ ƒ‰ QÉªãà°SG ‘ á«∏Ñ≤à°ùŸG ,májn Qp ÉLn ám bn ón °Un :máKÓn Kn rø pe ’s EGp ¬o ∏o ªn Yn ¬o ær Yn ™n £n ≤n fr G ¿Éo °ùn fr ’G
Ep r äÉ n en
∫É› ‘ äƒ``ŸG ó©H ∂JÉæ°ùM
.ájQÉ÷G ábó°üdG .(10)z¬o dn ƒYo ór jn ípm dÉ°Un módn hn hr nCG ,p¬Hp ™o Øn àn ær jo ºm ∏r pY hr nCG
.358¢U 6ê ,ËôμdG ¿BGô≤dG Ò°ùØJ ,Òãc øHG (8)

. 487 åjó◊G ºbQ ,QƒÑ≤dG ‘ ÜÉH ,óæ°ùŸG ,™«HôdG (9)
.1631 åjó◊G ºbQ ,á«°UƒdG ÜÉH ,í«ë°üdG ,º∏°ùe (10)
68

‫ اﻟﺤﻴﺎة اﻟﺒﺮزﺧﻴﺔ‬:‫اﻟﺪرس اﻟﺜﺎﻧﻲ‬
:¤É©J ˆG ∫Éb ,º¡Jƒe ó©H ∂dòc º¡©Øæj É‡ ,º¡d ºgQÉØ¨à°SGh Ú≤àŸG º¡fGƒNE’ ÚæeDƒŸG AÉYO ¿CG Éªc
}
(10ô°û◊G) |
n âJÉªa
r¿CG πÑb r ,è– r »eoCG s¿EG :âdÉ≤a
s r¿CG äQòf r »ÑædGu ¤EG äAÉL r Ik CGôeG s¿EG :∫Éb , ¢SÉÑY øHG øYh
l O p∂ueCG ≈∏Y ¿n Éc ƒd pâjCGQCG ,É¡æY »éu Mo ,ºr ©f{ :∫Éb ? É¡æY èt MCÉaCG ,è–
,ºr ©f : râdÉb zp¬àp «°VÉb pâæcCG øjn s
.(11)zAp ÉaƒdÉH ≥MC n ¿s EÉa ,¬o d …òdG ˆ
t G ˆG n G Gƒ°†br Éa{ :∫n É≤a
¿ƒμàd á◊É°üdG ∫ÉªYC’G ‘ ó¡àéj ¬∏©éj á«NRÈdG IÉ«◊G ‘ ¬d çóëj Éeh äƒŸÉH ¬fÉÁEGh º∏°ùŸG OÉ≤àYG ¿EG
ôØM øe IôØM √Èb ¿ƒμj ’ ≈àM y ˆG OhóM ≈∏Y CGôéàj ’h ,áæ÷G ¢VÉjQ øe á°VhQ ñRÈdG ‘ ¬JÉ«M
.¿GÒædG
.7315 åjó◊G ºbQ ,ÜÉàμdÉH ΩÉ°üàY’G ÜÉàc,í«ë°üdG ,…QÉîÑdG (11)
69

§N ¬àëJ Ée íë°Uh ,áë«ë°üdG IQÉÑ©dG ΩÉeCG áeÓY ™°V ºK ,∑ôàaO »a IQÉÑ©dG ºbQ ÖàcG :’k hCG
:CÉ£N IQÉÑ©dG âfÉc ¿EG
.á«NRôÑdG IÉ«ëdG á©«ÑW ºjôμdG ¿BGô≤dG π°üa q (1
.Gôk Øc á«NRôÑdG IÉ«ëdG QÉμfEG ót ©jo (2
.√ôÑb »a â«ªdG OƒLƒH §ÑJôe ¬ª«©fh ôÑ≤dG ÜGòY (3
.ˆG áYÉW ≈dEG ´QÉ°ùj ¬∏©éj äƒªdG á≤«≤ëH º∏°ùªdG ¿ÉªjEG (4
? áªjôμdG ájB’G øe èàæà°ùJ GPÉe :É«k fÉK
| }
.∂dP í°Vh .…ƒæ©ªdG ôJGƒàdG óM â¨∏H ôÑ≤dG ÜGòY »a äAÉL »àdG äÉjGhôdG :Éãk dÉK
:»JB’G π∏Y :É©k HGQ
.á«NRôÑdG IÉ«ëdG á©«Ñ£H º∏©j ¿CG ¿É°ùfE’G ™«£à°ùj ’ (1
.ôÑ≤dG »a ¬JÉ«M »æ©J ’ ñRôÑdG »a ¿É°ùfE’G IÉ«M (2
.∞jô°ûdG …ƒÑædG åjóëdG »a OQh Éªc äGò∏dG ΩPÉg ôcP øe áªμëdG ø«u H :É°ùeÉN
k
?¬ª«©fh ôÑ≤dG ÜGò©H ¿ÉªjEÓd ájƒHôàdG QÉKB’G Ée :É°SOÉ°S
k
70

‫اﻟﺒﻌﺚ واﻟﺤﺸﺮ‬ 3
∫GDƒ°ùdG Gòg øY áHÉLE’G :∫Éb ºK ,º∏©ŸG √ôμ°T ?ájÉ¡f á«NRÈdG IÉ«ë∏d πg :áÑ∏£dG óMCG ∫CÉ°S
,√ô°UÉæY ‘ åëÑdÉH ºμFÓeR øe É°†©H âØ∏c ó``bh ,zô°û◊Gh å©ÑdG{ ¢``SQO ‘ ¿ƒμà°S
»àdG ô°UÉæ©dG ≥ah IõgÉL çƒëÑdG âfÉc óYƒŸG ¿ÉM ÉŸh .√óYƒe ‘ º¡ãëH êÉàf ¿ƒeó≤«°Sh
y ˆG .º∏©ŸG
ó«HÉgOóM
äƒŸG
:‫اﻟﻤﻌﻠﻢ‬
` É¡°ùØf á¨«°üdÉH äOQh ºjôμdG ¿BGô≤dG »a IójóY AÉª°SCG ¬d ¿CG ø«Ñàj záeÉ«≤dG Ωƒj{ ≈ª°ùe »a πeCÉàªdG ¿EG
,ô°ûëdG Ωƒjh ,¥ÓàdG Ωƒjh ,™ªédG Ωƒjh ,êhôîdG Ωƒjh ,å©ÑdG Ωƒjh ,ôNB’G Ωƒ«dG :É¡æe ` ¬«dEG ±É°†eh ±É°†e
á°UÉîdG ¬àd’O º°SG πμd ¿CG ø«Ñàj AÉª°SC’G √òg »a πeCÉàªdG s¿CG Éªc ..,Oƒ∏îdG Ωƒjh ,ÜÉ°ùëdG Ωƒjh ,π°üØdG Ωƒjh
.Oƒ∏îdGh AGõédÉH »¡àæjh ô°ûëdGh å©ÑdÉH CGóÑj ;óMGh Ωƒj »a É©«ªL ™≤J çGóMCG øY ô«Ñ©J É¡fCGh
:≈dÉ©J ∫Éb ,Éª«eQ âëÑ°UCG ¿CG ó©H ≥FÓîdG å©H áeÉ«≤dG Ωƒj çGóMCG ∫hCG ¿EG
(50-49 :á©bGƒdG) | }
:¤É©J ˆG ∫ƒ≤j , âbh Égóëj ’h , ¿ÉeR Égóëj ’ ˆG óæY Ωƒj áª∏c

(47 :è◊G)| }
(4 :êQÉ©ŸG) | } y :∫ƒ≤jh
√QGó≤e Éeƒj ≥∏îj ¿CG ™«£à°ùj ¬fEÉa ∂dòdh ;ø`èõ``dG ≥dÉN ƒg y ˆG ?ˆG óæY Ωƒ«∏d ¢SÉ«≤e …CG
√QGó≤e É`èƒ``jh ,áæ°S ∞``dCG √QGó``≤è É`èƒ``jh , áYÉ°S ¿hô°ûYh ™``HQCG √QGó``≤è É«fódG ΩÉ``jCÉ`c É`èƒ``jh , áYÉ°S
.ô`` NB’G Ωƒ``«` dG ¬`` fEG ...ˆG áÄ«°ûŸ ™``°`VÉ``N ∂``dò`à ,á``æ`°`S ¿ƒ``«`∏è √QGó``≤` e É`èƒ``jh ,á``æ`°`S ∞`` dCG ¿ƒ°ùªN
.±ô°üàH ,71 ¢U ,1 ê ,Ωƒ«dG QÉÑNCG :ô°üe ,ôWGƒN ,Ω1991 ,‹ƒàe óªfi ,…hGô©°ûdG
.¬«dEG Gƒ∏°UƒJ Ée ¢Vô©d ºμFÓeõd ∫ÉéŸG ∑Îf ¿B’Gh
71

.¬KhóM á«fÉμeEG ≈∏Y π«dóàdGh å©ÑdG Ωƒ¡Øe ‘»ãëH Qƒfi ¿Éc :‫ﺣﻤﺪ‬
:¤É©J ¬dƒb ¬«∏Y ∫ój ,ÉgOÉ°ùLCG ¤EG ìGhQC’G IOÉYEÉH ≈Jƒr Ÿn G AÉ«MEr G :ƒg å©ÑdG CG
.ºcÉæ««MnCG …nCG ,(56 :Iô≤ÑdG) | }
:»ŸÉ°ùdG ΩÉeE’G ∫ƒ≤j
(12)
ó`` HCÓd ¬«`` `dEG É`` gOQ å`` ©ÑdGh ó°ùédG ìhôdG ¥QÉØJ ¿CG äƒªdÉa
:å©ÑdG çhóM ádOCG Ü
ƒ`gh ,å©`ÑdG ´ƒbƒ`H ËôμdG ¿BGô`≤dG ‘ ¤É`©Jh ∑QÉÑJ ˆG QÉ`ÑNEG :∫hC’G π«dódG Q
ˆG ∫É`b ,’k ƒb ˆG øè ¥ó`°UCG ó`MCG ’ PEG ,¬`KhóM ≈∏Y á`dGódG á`dOC’G º`¶YCG øè
:¤É©J
| }
(87 :AÉ°ùædG)
¿BGô≤dG ‘ ˆG ôcP :á«fÉãdG ICÉ°ûædG ¿ÉμeEG ≈∏Y π«dO ¤hC’G ICÉ°ûædG :ÊÉãdG π«dódG Q
∫Éb ,¤hC’G ICÉ°ûædG ´ƒbh ≈∏Y AÉæH ¿ƒμà°S iôNC’G ICÉ°ûædG ¿CG ≈∏Y ádOCG ËôμdG
(27:ΩhôdG) | } :¤É©J
:É¡FÉæa ó©H IÉ«◊G ó«©j ¿CG ¬fÉμeEÉH ΩóY øe º«¶©dG A»°ûdG ≥∏N …òdG ˆÉa
}
(57:ôaÉZ) |
»æH ™e ¿Éc Éªc ,É«fódG IÉ«◊G ‘ ≈JƒŸG ¢†©H ¤É©J ˆG AÉ«MEG :ådÉãdG π«dódG
Q
,∂dP ó©H º¡ã©H ºK Iô¡L ¤É©J ¬àjDhQ GƒÑ∏W ÉŸ ¤É©J ˆG º¡JÉeCG øjòdG π«FGô°SEG
:ËôμdG ¿BGô≤dG ∂dP ¤EG QÉ°TCG Éªc
(56 :Iô≤ÑdG) | }
:¤É©J ˆG ∫Éb ,É¡«∏Y ô£ŸG ∫GõfEG ó©H áà«ŸG ¢VQC’G AÉ«MEG :™HGôdG π«dódG
Q
}
(29 :â∏°üa) |
.ÜÉ°ù◊Gh å©ÑdGh äƒŸG ÜÉH .∫ƒ≤©dG QGƒfCG áeƒ¶æe ,ó«ªM øH ˆGóÑY ,»ŸÉ°ùdG (12)
72

‫ اﻟﺒﻌﺚ واﻟﺤﺸﺮ‬:‫اﻟﺪرس اﻟﺜﺎﻟﺚ‬
‫ﺗﺪﺑﺮ‬ (٢) ‫ﻧﺸﺎط‬
áª¶Y ` ÖfòdG ÖéY ¿CG åjó◊G º∏©dG ó``cCG ∫ƒM ∂FÓeR ™e QhÉ–
Ó©a ≈∏Ñj ’ ` …ô≤ØdG Oƒª©dG ôNBG ‘ IÒ¨°U ≈∏Y å©ÑdÉH ¿ÉÁE’G ôKCG
.¿É°ùfE’G ∑ƒ∏°S
óªfi ΩÉ`` fC’G Ò``N å``jó``M ‘ OQh Éªc
p o Qr C’G ¬o ∏o co rCÉJn Ωn On BG øp Hr G πt co { :πFÉ≤dG
Ön ér Yn ’s EG ¢V
.zÖo cs ôn jo ¬o ær ep hn , n≥∏p No ¬o ær ep ,Öp fn òdG
s
,ÜGOB’G ÜÉH ,QhòædGh ¿ÉÁC’G ÜÉàc ,óæ°ùŸG ,™«HôdG -
.722åjó◊G ºbQ
,áæ°ùdGh ¿BGô≤dG ‘ »ª∏©dG RÉéYEÓd á«ŸÉ©dG áÄ«¡dG -
.º©æŸG óÑY ≈Ø£°üe :∫É≤e
http://www.eajaz.org
.¬KhóM ádOCGh ô°û◊G Ωƒ¡Øe ‘ åëÑdÉH âª¡°SCG :‫ﻋﻤﺮ‬

.ô°ûëŸG ¢VQCG ‘ º¡©ªLh ,ºgQƒÑb øe AÉ«MCG º¡ã©H ó©H ≥FÓÿG ¥o ƒr °Sn :¬eƒ¡Øe 1
óMGh ¿Éμe ‘ º¡©ªéj ,á«fÉãdG áîØædG ™e ºgQƒÑb øe ≥FÓÿG ¤É©J ˆG å©Ñj ¿CG ó©H :¬KhóM π«dO 2
(44 :¥) | }:¤É©J ˆG ∫Éb ,ô°ûëŸG ƒg
óMCG ô°û◊G øY ∞∏îàj ød ¬fCÉH ¬Ñàæf ¿CG Éæ«∏Yh.∞∏N »∏«eR åëH ‘ π«°üØàdÉH OÎ°S iôNCG ádOCG ∑Éægh
} :¤É©J ˆG ∫Éb ,AÉæãà°SG ¿hO äÉbƒ∏îŸG
(38 :ΩÉ©fC’G)|
øèh ,´É`Ñ°ùdGh áMQÉ`÷G Qƒ«`£dG ¬à∏`cCG øèh ,QÉ`ëÑdG ¥Éª`YCG ‘ π`°V øè hCG ,AÉ`°†ØdG AGƒ`LCG ‘ ∂`∏g øªà
,º``¡` æe ó`` MC’ ôq Ø`è ’h á`èÉ«``≤dG Ωƒ``j ™ª`é`«`°S πμ`dG ,GkOÉèQ QÉædG ¬``à`dÉMCG
}:¤É©J ˆG ∫Éb
(148:Iô≤ÑdG) |
73

ËôμdG ¿BGô≤dG ‘ OQh ó≤a ,áeÉ«≤dG Ωƒj ¢SÉædG É¡«∏Y ô°ûëj »àdG ¢VQC’G øY åëÑdÉH â∏ØμJ :‫ﺧﻠﻒ‬
¬H »JCÉj ,ójóL ôNBG ⁄É©H Oƒ¡©ŸG ⁄É©dG Gòg Ò¨à«°Sh ,Ωƒ«dG ∂dP ‘ ∫óÑàà°S É¡«∏Y ¢û«©f »àdG ¢VQC’G √òg ¿CG
(48:º«gGôHEG) | }:¤É©J ˆG ∫Éb ¬fÉëÑ°S ¬àÄ«°ûeh ¬JOGQEG ≥ah áØ∏àfl äÉØ°üH ¤É©J ˆG
: ∫ƒ°SôdG ∫ƒb √ócDƒj Ée ƒgh
o æs dG ôo °ûn ër jo { :∫ƒ≤j »ÑædG â©ª°S :∫Éb ó©°S øH π¡°S øY

An É°†n «r Hn ¢`m `VQr nCG ≈n∏Yn áp en É«n ≤p dr G Ωn ƒr `jn ¢SÉ
.(13)z móMn nC’ ºn∏Yn Én¡«pa ¢ùn «r dn ,*»pu ≤æs dG áp °Un ôr ≤o cn An Gôn Ør Yn
√òg øe ÈcCG ¢VQCG ∂∏àa ,¬HÉ°ûJ Éª¡æ«H ¢ù«dh ,¢VQC’G √òg ÒZ ô°ûëŸG ‘ ≥∏ÿG É¡«∏Y ∞≤j »àdG ¢VQC’G ∂∏J ¿CG …CG
’h ,AÉæH ’h ,øμ°S áeÓY É¡«a ¢ù«d ¬fCG OGôŸGh ,óMC’ º∏Y É¡«a ¢ù«d ¿CG É¡Ø°Uh ‘ AÉL óbh ,É¡æe ±ô°TCGh IOƒ¡©ŸG ¢VQC’G
.IRQÉÑdG Iôî°üdG hCG πÑ÷G πãªc äÉbô£dG ‘ É¡H ióà¡oj »àdG äÉeÓ©dG øe A»°T ’h ,ôKCG
¿ƒμj ¿CG áªμ◊G â°†àbÉa ;≥M Qƒ¡Xh ∫óY Ωƒj Ωƒ«dG ∂dP ¿CG :É¡WÉ°ùÑfGh ádóÑŸG ¢VQC’G ∂∏J AÉØ°Uh AÉ≤f ‘ áªμ◊Gh
(14)
.º∏¶dGh á«°ü©ŸG πªY øY Gôk gÉW ∂dP ¬«a ™≤j …òdG πëŸG
ºK ,áaôY Ωƒ`` j è«é◊G ™`` ªŒ IQƒ°U π`` eCÉJ

∞bƒeh ∞bƒŸG Gò`` g ÚH ∂`` FÓeR ™e ¿QÉ`` b
.áeÉ«≤dG Ωƒj ô°û◊G
:ÓFÉb Oô£à°SG ºK ,º¡∏ªY êÉàf Ëó≤J óæY hCG åëÑdG AÉæKCG AGƒ°S Égƒeób »àdG Oƒ¡÷G ≈∏Y ÜÓ£dG º∏©ŸG ôμ°T
;ô°†dÉH ¬©ªà› ≈∏Yh ¬«∏Y Oƒ©j Ée πc Öæéàjh ,É◊É°U πª©j ¿CG π≤Y …P πc øe Ö∏£àj áeÉ«≤dG Ωƒj ∫ƒg ¿EG
.ÜÉ°ùë∏d ¬dÉªYCG ¢Vô©J Ωƒj øjõFÉØdG øe ¿ƒμjh ,å©ÑdGh ô°ûëŸG IAÉéØd Gó©à°ùe ¿ƒμ«d
.ÖFGƒ°ûdG πc øe ∞¶æŸG πîæŸG ≥«bódG øe ´ƒæ°üŸG ƒgh ,»≤ædG õÑÿG ∞«Zôc …CG :»≤ædG á°Uô≤c *
. 2790åjó◊G ºbQ ,¢SÉædG áØ°Uh Qƒ°ûædGh å©ÑdG ‘ ÜÉH ,QÉædGh áæ÷Gh áeÉ«≤dG áØ°U ÜÉàc ,í«ë°üdG ,º∏°ùe (13)
:¢ùeÉÿG π°üØdG ,iÈμdG áeÉ«≤dG :ådÉãdG ÜÉÑdG ,ôNB’G Ωƒ«dÉH ¿ÉÁE’G :¢SOÉ°ùdG ÜÉàμdG ,ájó≤©dG áYƒ°SƒŸG ,á«æ°ùdG QQódG (14)
. ±ô°üàH ,∞bƒŸG
74

¿EG §N ¬à– Ée Üƒ°Uh ,áë«ë°U IQÉÑ©dG âfÉc ¿EG IQÉ°TEG ¬eÉeCG ™°Vh ∑ÎaO ≈∏Y IQÉÑ©dG ºbQ ÖàcG :’k hCG
:CÉ£N IQÉÑ©dG âfÉc
.ôNB’G Ωƒ«dÉH ¿ÉÁE’G ÜƒLƒc ÖLGh å©ÑdÉH ¿ÉÁE’G (1
.ñRÈdGh ô°û◊G ÚH å©ÑdG ™≤j (2
.áeÉ«≤dG Ωƒj Qƒ«£dGh ºFÉ¡ÑdG ¿hO ¢SÉædG ô°ûëj (3
? zôNB’G Ωƒ«dG : ≈ª°ùe ∂«dEG ¬«Mƒj …òdG Ée :É«k fÉK
.z¬àªμMh ¤É©J ˆG IQób ≈∏Y ád’O å©ÑdG ‘ { :á«dÉàdG IQÉÑ©dG ìô°TG :Éãk dÉK
:¤É©J ¬dƒb øe ¬éàæà°ùJ Éªc å©ÑdG …ôμæe ádÉM ∞°U :É©k HGQ
(52:¢ùj) | }
?áeÉ«≤dG Ωƒj ¿É°ùfE’G ™e ≥FÓÿG πc ¤É©J ˆG ô°ûëj GPÉŸ :É°ùeÉN
k
:¤É©J ¬dƒb ∫ÓN øe å©ÑdG çhóM ≈∏Y πdO :É°SOÉ°S
k
}
|
(79 – 77 :¢ùj)
75

‫اﻟﺤﺴﺎب‬ 4
¢Vô©H ÜÉ°ù◊G CGóÑj ºK ,ó`` MGh ¿Éμe ‘ ºgô°ûëj ,É©«ªL ≥FÓÿG ¤É©J ˆG å`` ©Ñj ¿CG ó`` ©H
:¤É©J ∫Éb ,Égô°T øe ÉgÒN õ««“h ∫ÉªYC’G
(17 :ôaÉZ) | }
.Iôªà°ùŸG áÑ°SÉëŸG á«ªgCG ∫ƒM ∂FÓeR ™e QhÉ–. ájƒ«fódG º¡dÉªYCG ≈∏Y áÑ°SÉëŸG øe ¢SÉædG ¢†©H ∞aCÉàj
:OÉÑ©dG ∫ÉªYCG ≈∏Y Oƒ¡°ûdG

øe ≈∏Yh , ¿ÉÁE’ÉH øeBG øŸ ¿hó¡°ûjh áé◊G áeÉbEGh ÆÓÑdÉH º¡‡CG ≈∏Y ¿hó¡°ûj :ΩÓ°ùdG º¡«∏Y AÉ«ÑfC’G (1
:¤É©J ˆG ∫Éb ,ôØμdÉH ôØc
(41:AÉ°ùædG) | }
:¤É©J ˆG ∫Éb ,É¡«∏Y Ghó¡°Th ∫ÉªYC’G Gƒ∏é°S øjòdG :áμFÓŸG (2
(21 :¥) | }
.¬∏ª©H ¬«∏Y ó¡°ûj ôNB’Gh ,ô°ûëª∏d ¬bƒ°ùj ÉªgóMCG :Úμ∏e …CG
:¤É©J ˆG ∫Éb ,ô°T hCG ÒN øe É¡«a çóMCG ÉÃ :É¡«∏Y øeh ¢VQC’G IOÉ¡°T (3
(4 :ádõdõdG) | }
:¤É©J ˆG ∫Éb ,¬JQóbh ˆG ¿PEÉH ≥£æJ »àdG ,¬FÉ°†YCG IOÉ¡°T ∫ÓN øe :¬°ùØf ≈∏Y ¿É°ùfE’G IOÉ¡°T (4
(24 :QƒædG) | }
76

‫ اﻟﺤﺴﺎب‬:‫اﻟﺪرس اﻟﺮاﺑﻊ‬
:áeÉ«≤dG Ωƒj óÑ©dG ¬«∏Y Ö°SÉëj Ée

:¤É©J ∫Éb ,¬«∏Y É¡H ¤É©J ˆG º©fCG »àdG º©ædG πc øY Ωƒ«dG ∂dP ‘ ¿É°ùfE’G Ö°SÉëj
( 8 :ôKÉμàdG) | }
: ¬dƒb ‘ áeÉ«≤dG Ωƒj óÑ©dG ¬«∏Y Ö°SÉëj ÉªY »ÑædG ÉfÈNCGh
,o√Éæn ar nCG ºn «pa √p ôp ªo Yo røYn ;¢ùm ªr Nn røYn ∫n nCÉ°ùr jo ≈às Mn ¬p Hu Qn póær pY rø pe áp en É«n ≤p dr G Ωn ƒr jn Ωn On BG øp Hr G Ωo ón bn ∫h o õo Jn ’n {
.(15)zºn ∏p Yn Éªn «pa πn pªnY GPn Éen hn ,¬o ≤n Øn fr nCG ºn «pahn ¬o Ñn °ùn àn cr G øn jr nCG rø pe ¬p dp Éen hn ,o√Ón Hr nCG ºn «pa ¬p Hp ÉÑn °Tn røYn hn
:¤É©J ∫Éb IÒÑc ΩCG âfÉc IÒ¨°U ∫ÉªYC’G á«≤H ≈∏Y Ö°SÉëj ¬fEÉa ∫ÉªYC’G √òg ≈∏Y ¿É°ùfE’G Ö°SÉëj Éªch
(8,7:ádõdõdG) | }
:»¡dE’G ∫ó©dG
,ôLÉØdGh ÈdG
t n √o óæY
n …ƒà°ùj
n ’CG ¬dóY øeh ,∫ó©dG ∫ÉªμdG äÉØ°U øeh ,∫ÉªμdG äÉØ°üH ∞°üàe ¤É©J ˆG ¿EG
ˆÉa ,ÉŸÉX ¿ƒμj ¿CG ˆ É°TÉMh ,º∏¶dG ≈¡àæe Éª¡æ«H ájƒ°ùàdG ¿EÉa ,Ao »°ùŸGh ø°ùëŸG ’h ,ôaÉμdGh øeDƒŸG ’h
¤EG ≥jôa ióàgÉa ,§°ù≤dÉH ¢SÉædG Ωƒ≤«d ; ¿Gõ«ŸGh ÜÉàμdG º¡©e ∫õfCGh ,äÉæ«ÑdÉH ¬∏°SQ π°SQCG ¤É©Jh ¬fÉëÑ°S
ôNBG ≥jôa ±ôëfGh ,OÉ°ùØdGh ô°ûdG øe ¢VQC’G ô¡£«dh , ≥◊G ájGQ ™aÒdh ,¬àª∏c »∏©«d ¬∏«Ñ°S ‘ ógÉéj ˆG
ógÉéj É«fódG ‘ ¿Éc ≥jôØdG Gòg ,ídÉ°U πªY ’h ,áë«ë°U IOÉÑY ’h ,á©°UÉf Ió«≤Y ¬d øμJ º∏a ¬àjGóg øY
¿CG ∫ó©dG øe ¢ù«∏a .Aƒ°ùdÉH IQÉeC’G ¬°ùØf ôeCÉH Gô“Dƒeh , ¿É£«°ûdG ÖcQ ‘ GôFÉ°S ,√õFGôZh ¬JGƒ¡°T πLCG øe
.GóMGh É©«ªL A’Dƒg πc Ò°üe ¿ƒμj
:¤É©J ∫Éb
}
(21:á«KÉ÷G) |
.ájB’G √òg øe ∑DhÓeRh âfCG √ó«Øà°ùJ Ée ¢ûbÉf
.2601 åjó◊G ºbQ ,áeÉ«≤dG Ωƒj áØ°U ,°ùdG ,…òeÎdG (15)
77

‫ اﻟﺤﺴﺎب‬:‫اﻟﺪرس اﻟﺮاﺑﻊ‬
? Ωƒ«dG Gò¡d äOóYCG GPÉe

,á«aÉN ¬«∏Y ≈ØîJ ’ ¤É©J ˆÉa ,∂æe Qó°U ∫ƒb hCG π©a πμd äÉHÉLEG óq YCp Gh , Ö°SÉ– ¿CG πÑb ∂°ùØf Ö°SÉM
:¤É©J ∫Éb
(93 – 92 :ôé◊G) | }
:¤É©J ˆG ∫Éb ,ºFGódG ÜÉ≤©dG hCG ,ºFGódG ÜGƒãdG É¡«∏Y ÖJÎj ÜÉ°ù◊G áé«àfh
(94:áHƒàdG) | }
:¤É©J ∫Éb ,¬dÉªYCG ¬«a ÜÉàc ¿É°ùfEG πμd ≈£©jh
}
(14 – 13 :AGô°SE’G) |
ÉŸ É«fódG IÉ«◊G √òg ‘ ∫ÉªYCG øe Qòjh »JCÉj Éª«a ÉªFGO á¶≤j ≈∏Y ¿É°ùfE’G ¿ƒμj ¿CG Ö∏£àj ôeC’G Gògh
.IôNB’G QGódG ‘ ÜÉ°ùM ábO øe √ô¶àæj
78

:»JCÉj É‡ πμd IÉ£©ŸG πFGóÑdG ÚH øe áë«ë°üdG áHÉLE’G ÎNG :’k hCG

:¤É©J ∫Éb -1
(106 :¿GôªY ∫BG) | }
:‘ ó¡°ûŸG Gòg ¿ƒμj
. ô°û◊G (ê áæ÷G (Ü ÜÉ°ù◊G (CG
:»g º©ædG ôFÉ°S É¡«∏Y Ωƒ≤J »àdG áª©ædG -2
.∫ÉŸG (ê ôª©dG (Ü âbƒdG (CG
.∂dP í°Vh . º¡eGƒbCG ≈∏Y áeÉ«≤dG Ωƒj ΩÓ°ùdG º¡«∏Y AÉ«ÑfC’G ó¡°ûj :É«k fÉK
∞«c . óMGh âbh ‘ º¡JÌc ≈∏Y ≥FÓÿG ¤É©J ˆG áÑ°SÉfi á«Ø«c ‘ ¢SÉædG ¢†©H ∂μ°ûj ób :Éãk dÉK
?á¡Ñ°ûdG √òg ≈∏Y OôJ
.IQÉÑ©dG √òg ìô°TG.»¡dE’G ∫ó©dG ≈°†à≤e ÜÉ°ù◊G :É©k HGQ
.Ωƒ«dG Gò¡d OGó©à°SÓd ¬¡ÑæJ ∂d π«eõd ÉØk °Uh ÖàcGh º«¶©dG ÜÉ°ù◊G ∞bƒe π«îJ :É°ùeÉN
k
79

‫ﻧﻌﻴﻢ اﻟﺠﻨﺔ وﻋﺬاب اﻟﻨﺎر‬ 5

,Ú≤jôa ¤EG OÉÑ©dG º°ù≤æj ,Ö«£dG øe å«ÑÿG õ«Áh ,OÉÑ©dG ÚH ¤É©J ˆG π°üØj ¿CG ó©H
¤É©J ˆG √óYCG É‡ É°†©H ∞°üJ á«dÉàdG áÁôμdG äÉjB’Gh ,Ò©°ùdG ‘ ≥jôah áæ÷G ‘ ≥jôa
.AGõL øe Ú≤jôØ∏d
:¤É©J ˆG ∫Éb
}
(óªfi IQƒ°S) |
(15-12) äÉjB’G
.º¡d ihCÉeh ΩÉ≤e :
.áeôμŸG áμe :
.º¡d ò≤æe Óa :
.åμŸG ∫ƒ£H ¬à©«ÑW Ò¨àJ ⁄ :
.IQGô◊G ójó°T ÉæNÉ°S :
80

‫ ﻋﻘــﻴﺪﺗﻨﺎ‬:‫اﻟﻮﺣﺪة اﻟﺜﺎاﻟﺜﺔ‬
:πª©dG ¢ùæL øe AGõ÷G

¬°ùØæd ¬eób ÉŸ áé«àf áæ÷G ∫ƒNóH áeGôμdG øe øeDƒŸG ¬dÉæj Ée ¿CG äÉÁôμdG äÉjB’G √òg ‘ ¤É©J ˆG Èîj
:¤É©J ˆG ∫ƒ≤j ,äÉ◊É°üdG πªYh , ˆG iƒ≤J øe
| }
,ΩÉ©fC’G πcCÉJ Éªc πcCÉjh ™àªàj ¬fEÉa ,¬FGƒgCG AÉ°VQEGh ,¬JGƒ¡°T ´ÉÑ°TEG iƒ°S É«fódG ‘ ¬d ºg ’ …òdG ôaÉμdG ÉeCG
| } :¤É©J ˆG ∫Éb
QÉædG ‘ ΩÉ≤ŸG º¡H ô≤à°ùj ¿CG ’EG äGƒ¡°ûdG ´ÉÑJG ‘ IÉ«◊G á°Uôa GhQóg øjòdG A’Dƒg ™e Ö°SÉæàj AGõL ’h
A’Dƒg øY »æ¨J ø∏a , ¬dƒ°SQ iPBGh ,y √ôeGhCG ∞dÉN øŸ áHƒ≤©dG ¤É©J ˆG πéY q ÉÃôdh ,ˆÉH PÉ«©dGh
øe ¬dƒ°SQh ˆG Oq ÉM øe áHƒ≤Y ‘ ¤É©J ˆG ¬H ÈNCG Ée Gògh ,ÉÄ«°T ˆG øe ¢VQC’G ‘ ºgQÉÑμà°SG ’h ,º¡Jƒb
| } : ∫ƒ≤j ,ºgÒZh áμe πgCG
¿É£«°ûdG ¬d øjq R …òdG ÚHh ,√Gógh ¤É©J ˆG è¡æe ≈∏Y IÉ«◊G √òg ‘ Ò°ùj ¿Éc øe ÚH áfRGƒe ¥É«°ùdG ‘h
| } :y ˆG ∫ƒ≤j ,¬ëÑb ≈∏Y Éæ°ùM √BGôa ¬∏ªY Aƒ°S
u áfRGƒŸG √ògh
ø°ùëŸG …ƒà°ùj ¿CG øμÁ Óa ,IôNB’G ‘ Ò°üe øe ¬«dEG ∫hDƒ«°S ÉŸ Ú≤jôØdG Óc ¥É≤ëà°SG í°VƒJ
.AGõ÷G ‘ A»°ùŸGh
‫ﻣﻦ ﺧﻄﺒﺔ أﺑﻲ ﺣﻤﺰة اﻟﺸﺎري ﻓﻲ ﻣﻜﺔ اﻟﻤﻜﺮﻣﺔ‬
,º©f ?ÉHÉÑ°T ’EG ˆG ∫ƒ°SQ ÜÉë°UCG ¿Éc πgh ,ÜÉÑ°T º¡fCG ¿ƒªYõJh »HÉë°UCÉH »æfhÒ©J áμe πgCG Éj
ô¡°S ìÓWCGh ,IOÉÑY AÉ°†fCG º¡∏LQCG πWÉÑdG øY áÄ«£H º¡æ«YCG ô°ûdG øY á«ªY ,º¡HÉÑ°T ‘ ¿ƒ∏¡àμe ÜÉÑ°T
ôcP É¡«a ájBÉH ºgóMCG ôe GPEG ,¿BGô≤dG ÊÉãÃ º¡HÓ°UCG á«æãæe π«∏dG ±ƒL ‘ º¡«dEG ¤É©J ˆG ô¶f ób
.¬«fPCG ‘ ºæ¡L ÒaR ¿CÉc ,á≤¡°T ≥¡°T QÉædG ôcP É¡«a ájBÉH ôe GPEGh ,É¡«dEG Ébk ƒ°T ≈μH áæ÷G
.255¢U,ÊÉª©o dG ïjQÉàdG ‘ ™FGôdG ,(ä,O) ⁄É°S,…ó«©°SƒÑdG
.¤É©J ˆG ´ô°ûd IÉYGôe ¿hO ¬JGƒ¡°T ´ÉÑ°TEG ¤EG ≈©°ùj øª«a ∂jCGQ ÚHq
81

‫ ﻧﻌﻴﻢ اﻟﺠﻨﺔ وﻋﺬاب اﻟﻨﺎر‬:‫اﻟﺪرس اﻟﺨﺎﻣﺲ‬
:áæ÷G πgCG º«©f

In ôn jr ôn og »Hp nCG rø©n a ,Iô°UÉ≤dG ô°ûÑdG ∫ƒ≤Y √Qƒ°üàJ ¿CG øμÁ ’ º«©f áæ÷G ‘ ÚæeDƒª∏d ¤É©J ˆG √óYCG Ée ¿EG
: ˆ o °So Qn ∫Én bn :∫Én bn
p G ∫ƒ
Öp ∏r bn ≈n∏Yn ôn £n Nn ’n hn , râ©n pª°Sn ¿l Po oCG ’n hn , är nCGQn Ú
l r Yn ’n Éen Ú n ◊É s …pOÉÑn ©p dp äo Or ón Yr nCG :¤É©J ˆ
p p °üdG o G ∫n Ébn {
∞°Uh y ˆG Üôq ≤jh ,z(16) ( Ú m o Yr nCG Ip ôs bo rø pe ºr ¡o dn ≈pn ØNr CGo Éen ¢ùl Ør fn ºo n∏©r Jn Ó
n an ) ºr ào Är p°T ¿r pEG GhAo ôn br Éan , ôm °ûn Hn
:¬dƒ≤H ¢SÉæ∏d º«©ædG Gòg
}
|
’h ,IóŸG ∫ƒ£H ¬ª©W Ò¨àj ’ Íd øe QÉ¡fCG ∑Éægh ,GóHCG Ö°†æj ’h Qóμàj ’ AÉÃ ájQÉL QÉ¡fCG áæ÷G »Øa
π≤©H ÖgòJ »àdG É«fódG ôªîc â°ù«d ôªN øe QÉ¡fCG áæ÷G ‘h , ¬à©«ÑW ≈∏Y ßaÉë«d ßØM äGhOCG ¤EG êÉàëj
:É¡æY ¤É©J ˆG ∫ƒ≤j ,º©£dG Iòjòd ôªN »¡a ,ΩÉ≤°SC’Gh π∏©dG ¬KQƒJh ,É¡HQÉ°T
(23:Qƒ£dG) | }
øe ≈Ø°üŸG π°ù©dG ø`è QÉ``¡` fCG É``¡` Hh
ÉeCG ,É¡HGô°T ∞°Uh Gò``g ,ÖFGƒ°ûdG πc
:∫Én bn »s Ñp æs dG s¿nCG uipQór ÿG
o r ó«m ©p °Sn ≈Hp nCG røYn ,QÉªãdG øe ¬d ô°üM ’ Òãμa É¡eÉ©W
n ¿s EGp { »``gh ,á``ª` ©` WC’G ø`è É``gÒ``Zh Ωƒ``ë` ∏` dGh
:¿n ƒdo ƒ≤o «n an .páæs ÷G n r πn ` rgnCG Éjn :páæs ÷G n r pπ`` rgnC’ ∫ƒ o ≤o jn ˆG
,ÉgDhÉª°SCG â¡HÉ°ûJ ¿EGh áHô°TCGh áª©WCG
πnr g ∫ƒ o ≤o «n an .∂n jr ón jn ≈pa Ò` n r hn , ∂n jr ón ©r °Sn hn Éæn Hs Qn ∂n «r Ñs dn
o r `ÿG º©£dGh πμ°ûdG ‘ ÒÑc ¥ôa É¡æ«H ¿CG ’EG
ór ` bn hn ;Üu Qn É``jn ≈``°``n Vôr `fn ’n É``æn `dn É`èn hn :¿n ƒ``do ƒ``≤o `«n àn ?ºr `ào `«`°``pVQn .IóFÉØdGh
ºr μo « p£Yr oCG ’n nCG ∫ƒ
o ≤o «n an ,∂pn ≤∏r Nn rø pe GkóMn nCG §p ©r Jo ⁄ r n Éen Éæn àn «r £n Yr nCG (٢) ‫ﻧﺸﺎط‬
rø pe πo °†n ar CGn Am ≈r °Tn t…CGn hn Üu Qn Éjn :¿n ƒdo ƒ≤o «n an ?∂pn dPn rø pe πn °†n ar nCG áªFÉb OGó`` YEG ‘ ∂``FÓ`èR ™`è ¿hÉ``©`J
ºr μo «r n∏Yn §o în °Sr nCG Ó n an ÊGp ƒn °Vpr Q ºr μo «r n∏Yn πt pMoCG :∫ƒ o ≤o «n an ?∂pn dPn øe ∫É› πc â– á◊É°üdG ∫ÉªYC’ÉH
:á«JB’G ä’ÉéŸG
ºbQ ,É¡∏gCGh É¡ª«©f áØ°Uh áæ÷G ÜÉH ,í«ë°üdG ,º∏°ùe .zGkóHn nCG √o ón ©r Hn - á«YÉªàL’G á`èó``ÿG - äGOÉ``Ñ`©`dG
.(7318)åjó◊G .ÜGOB’G
. 736:åjó◊G ºbQ ,ÜOC’G ÜÉH ,óæ°ùŸG ,™«HôdG (16)

82

:QÉædG πgCG ÜGòY

:¤É©J ˆG ∫ƒ≤j ,QÉædG πgCG ∫ÉM ÚHq ,áæ÷G ‘ ÚæeDƒª∏d √óYCG …òdG º«¶©dG º«©ædG ¤É©J ˆG ∞°Uh ¿CG ó©H
| }
ÒZ ÜGòY QÉØμ∏d øμj ⁄ ƒdh ,º«≤ŸG ÜGò©dG ‘ GódÉN ¿Éc øeh ,áæ÷G º«©f ‘ Gó∏fl ¿Éc øe …ƒà°ùj Óa
:¬dƒ≤H ¤É©J ˆG É¡Ø°üj QÉf ‘ ÜGò©dG ±ƒæ°U ¿ƒ≤∏àj ºgh ∞«μa ,≈Øμd áæ÷G º«©f øe º¡fÉeôM
(15 – 14 :π«∏dG) | }
QÉ¡fC’G πHÉ≤e »Øa ,ËôμdG ¿BGô≤dG øe iôNCG äÉbÉ«°S ‘ π°üa Ée ∫ÉªLEG ¢üædG Gòg ‘ äÉjB’G äôcP óbh
AÉŸG Gògh ,ºgAÉ©eCG ™£≤j Éª«ªM AÉe ºæ¡L ‘ ¿ƒeôéŸG ≈≤°ùj ,áæ÷G πgCG É¡H Pò∏àj »àdG É¡HGô°T Ö«£dG
áYƒæàŸG äGôªãdG πHÉ≤e ‘h ,è◊G IQƒ°S ‘ AÉL Éªc ,º¡fƒ£H ‘ Ée ¬H ô¡°ü«a ,ÉfÉ«MCG º¡°ShDhQ ¥ƒa Ö°üj
ójó°üdG øe º¡fGóHCG øe π«°ùj Ée ƒgh ;Ú∏°ù¨dG ’EG ºæ¡L ‘ ¿ƒHò©ŸG óéj ’ ,áæ÷G πgCG É¡∏cCÉH Pò∏àj »àdG
:¤É©J ˆG ∫ƒ≤j ,ΩódGh
(37 – 36 :ábÉ◊G) | }
πÑ≤àj ¿CG ¤É©J ˆG ¤EG ´ô°†àdGh ,ÜƒfòdG øe ±Î≤j É‡ áHƒàdGh ,äGÒÿG π©a ¤EG áYQÉ°ùŸG øeDƒŸG ≈∏©a
: ËôμdG ∫ƒ°SôdG ∫ƒ≤j ,É¡«∏Y ∫ƒ°üë∏d πª©j ¿CG É¡ÑdÉW ≈∏Yh ,á«dÉZ ˆG á©∏°ùa ,¬∏ªY ídÉ°U ¬æe
øe ¬°ùØf Ò¡£J ≈∏Y ¢Uôëj ¿CG ¬d »¨Ñæj Éªc .(19) záo æs ÷G p G án ©n ∏r p°S ¿s pEG ’n nCG ál «n dp ÉZn ˆ
nr ˆ p G án ©n ∏r p°S ¿s pEG ’n nCG{
.¬£î°Sh ¤É©J ˆG ÜGòY ¤EG ájODƒŸG ádÓ°†dG πÑ°S Öæéàjh ,Qhô°ûdG
(2638)åjó◊G ºbQ ,áeÉ«≤dG áØ°U ÜÉàc,°ùdG ,OhGO ƒHCG (19)

83

.CÉ£N IQÉÑ©dG âfÉc ¿EG §N ¬à– Éª«a CÉ£ÿG Üƒ°Uh ,áë«ë°üdG IQÉÑ©dG ΩÉeCG áeÓY ™°V :’k hCG
. áeÉ«≤dG Ωƒj ¬H iõéj …òdG QÉ«©ŸG ƒg ¿É°ùfE’G πªY (1
. ´ô°ûdG §HGƒ°V ≥ah ¿Éc ¿EG õFÉL ÒZ É«fódG IÉ«◊G äGò∏Ã ™àªàdG (2
:¬dƒ≤H QÉØμ∏d ¤É©J ˆG ∞°Uh øe èàæà°ùJ GPÉe :É«k fÉK
?| }
s ∫óà°SG .πª©dG ¢ùæL øe AGõ÷G ¿ƒμj ¿CG »¡dE’G ∫ó©dG ΩÉ“ øe :Éãk dÉK
.∂dP ¿Éæ«u Ñj Ú°üæH
: ∫ƒ°SôdG ∫ƒb ÚHh áæé∏d ËôμdG ¿BGô≤dG ∞°Uh ÚH ≥aƒJ ∞«c :É©k HGQ
Öp ∏r bn ≈n∏Yn ôn £n Nn ’n hn , râ©n pª°Sn ¿l Po oCG ’n hn , är nCGQn Ú
l r Yn ’n Éen Ú
n ◊É s ipOÉÑn ©p dp äo Or ón Yr nCG ¤É©J ˆ
p p °üdG o G ∫n Ébn {
? zôm °ûn Hn
.QÉædG øe ¬«a ºgQò–h áæ÷G ∫ƒNO ¤EG ¢SÉædG ¬«a ¥ƒ°ûJ Gô°üàfl ’É≤e ÖàcG :É°ùeÉN
k
84

:‫اﻟﻮﺣﺪة اﻟﺮاﺑﻌﺔ‬
‫ُﻫ ِﻮ ﱠﻳ ُﺘﻨﺎ‬

.IóMƒdG ‘ IOQGƒdG º«gÉØŸG ¤EG ±ô©àj (1
.á«eÓ°SE’G ájƒ¡dG ≈∏Y á¶aÉëŸG Ö«dÉ°SCG ÚÑju (2
. áæWGƒŸGh ájƒ¡dG ÚH ábÓ©dG RÈjo (3
.á«eÓ°SE’G ájƒ¡dG ≈∏Y á∏Ñ≤dG πjƒ– ôKCG í°Vƒj (4
.á«eÓ°SE’G ájƒ¡dG ‘ OóéàŸGh âHÉãdG ÚH ¿QÉ≤j (5
.á«eÓ°SE’G ájƒ¡dG π«°UCÉJ ‘ Ú«fÉª©o dG QhO RÈjo (6
.á«eÓ°SE’G ¬àjƒ¡H õà©j (7
.á«eÓ°SE’G ájƒ¡dG øY ó©ÑdG IQƒ£N ∑Qój (8
85

ُ
‫ﺳﻼﻣﻴﺔ‬E‫اﻟﻬ ِﻮ ﱠﻳﺔ ا‬
1
π°†a É¡«a º¡d ¿Éc ,IQÉ°†M AÉæH ‘ Gƒª¡°SCÉa ,º¡àjƒ¡H GhõàYGh ,º¡æjóH ¿ƒª∏°ùŸG ∂°ù“
s
.Ωó≤àdGh IOÉjôdG
:á«eÓ°SE’G ájnq ƒp ¡o dG Ωƒ¡Øe
á«eÓ°SE’G ájƒ¡dG Ωƒ¡Øe Ò°ûjh ,(1)Ò¨dG øY õ«ªàdGh á«°Uƒ°üÿG CGóÑe ≈∏Y É¡©«ªL ájƒ¡dG º«gÉØe ≥ØàJ
»MÉæe ™«ªL ‘ ,ÉcôJh Ó©a ,ÉYô°Th Ió«≤Y ΩÓ°SE’ÉH πª©dGh ,¬dƒ°SQh ˆG ¤EG AÉªàf’G ¥ó°U{ ¤EG
:¤É©J ˆG ∫Éb ,(2)zIÉ«◊G
(2:∫ÉØfC’G) | }
o æs dG ºn ∏p °Sn røen ºo ∏°ùr Ÿo G{ :∫Éb ˆG ∫ƒ°SQ øY Iôjôg »HCG øYh

¬o æn peCGn røen øo perDƒoŸGhn √p pójn hn ¬p fp É°ùpn d rø pe ¢SÉ
.(3) zºp¡dp Gƒn er nCGhn ºr ¡p Fp Éen Op ≈n∏Yn ¢SÉ
o æs dG
: ˆ o °So Qn ∫Én bn
p G ∫ƒ
n Ñn dp Gƒæo p°ùMr nCGhn ,ºr μo dn ÉMpn Q :∫n Ébn hr CGn ,ºr μo dn É©n fp Gƒëpo ∏°Ur CÉn an ºr μo fp Gƒn Nr pEG ≈n∏Yn ¿n ƒeo Op Ébn ºr μo fs pEG{
Gƒfo ƒμo Jn ≈às Mn ,ºr μo °SÉ
.z¢ûn ët Øn às dG ’hn ¢ûn ër Øo dr G Öt pëjo ’ πs Ln hn õs Yn ˆG n ¿s pEÉan ,¢SÉ p æs dG ‘p ál en É°Tn ºr μo fs nCÉcn
.(6204) ,¿ÉÁE’G Ö©°T øe ¿ƒ©HQC’G ,¿ÉÁE’G Ö©°T ,»≤¡«ÑdG
.á«eÓ°SE’G ájƒ¡dG Ωƒ¡Øeh åjó◊G ÚH §HôdG á«Ø«c ,∂FÓeR ™e ¢ûbÉf
.41.¢U,1•,á«aÉ≤ãdG áŸƒ©dG øeR ‘ á«eÓ°SE’G ájƒ¡dG,(2009).ô¡«°ùe …Qƒf π«∏N ,ÊÉ©dG (1)

á£HGô∏d ¿hô°û©dGh ™HÉ°ùdG ô“DƒŸG ,á«eÓ°SE’G ájƒ¡dG ßØM ‘ √ôKCG h ¿BGô≤∏d QÉ¨°üdG ßØM ,(2007) .»∏Y ˆGóÑY ,ôØ°üH (2)
.2007/12/31-29 øe IÎØdG ,ójƒ°ùdG ‘ á«eÓ°SE’G
.4995 åjó◊G ºbQ , øeDƒŸG áØ°U ¬©FGô°Th ¿ÉÁE’G ÜÉàc ,°ùdG ,»FÉ°ùædG (3)
87

‫ ﻫﻮﻳﺘﻨﺎ‬:‫اﻟﻮﺣﺪة اﻟﺮاﺑﻌﺔ‬
:ájƒ¡o dG ≈∏Y ®ÉØ◊G

πFÉ°SƒdG ∫ÓN øe ∂dPh ,Ió«≤©dG âHGƒK ∞dÉîj ¿CG ¬fCÉ°T øe Ée πc ¢†aôjh ,º∏°ùŸG ájƒ og ó«cCÉàH ΩÓ°SE’G ≈æ©jo
:á«JB’G Ö«dÉ°SC’Gh
:¤É©J ∫Éb ;ÓªYh ’ƒb ¤É©J ˆG ´ô°ûH ΩGõàd’G −
(112 :Oƒg) | }
¤É©J ˆG ´ô°T ΩGõàdG ËôμdG Éædƒ°SQ π©L óbh
: ¬dƒb ∂dP øeh ,á«eÓ°SE’G ájƒ¡dG ≈∏Y Ó«dO
:à »æjóH õàYCG áª∏°ùe ÉfCG ,º∏°ùe ÉfCG
r an ón pLÉ`` °ùn n Ÿr G Oo É`` àn ©r jn πn ` `Lo ôs dG ºr ` `ào jr CGn Qn GPn pEG{
¬o dn Ghoó¡n ` `°TÉ
.»cƒ∏°S ‘ ΩÓ°SE’G ¥ÓNCG πãàeCG (1
.(4) z p¿ÉÁ n E’ÉHp
.»JGƒ∏°U ≈∏Y ßaÉMCG (2
´ÉaódÉH ∂``dPh ;É``Yô``°`Th Ió«≤Y ΩÓ``°`SE’É``H RGõ``à` Y’G −
hCG ¬eÉμMCG øY ∫RÉæàdG ΩóYh ,¬°VÉ«M øY ÜòdGh ¬æY
:¤É©J ∫Éb ,¬«∏Y ≈∏©j ’h ƒ∏©j ΩÓ°SE’Éa ,∫GƒMC’Gh ±hô¶dG âfÉc Éª¡e ,É¡«a §jôØàdG
(139 :¿GôªY ∫BG) | }
⁄ º∏°ùŸÉa ,´GóHE’Gh õ«ªàdGh ,∫Ó≤à°S’G è¡æe ≈∏Y ¬àeCG á«HôJ ≈∏Y ˆG ∫ƒ°SQ ÜCGO :á«dÓ≤à°S’G −
óbh ,(5)™ªàéŸGh ⁄É©dG ¬Lƒ«d ≥∏N πH ,QÉ°Sh ¬ŒG å«M …ô°ûÑdG ÖcôdG ôjÉ°ù«dh ,QÉ«àdG ™e ™aóæ«d ≥∏îj
o æs dG øn °ùn Mr nCG ¿r EGp ¿n ƒdo ƒ≤o Jn ;ák ©n es EGp Gƒfo ƒμo Jn ’{:∫Éb ¬fCG ¬æY OQh
,Éæn ªr n∏Xn Gƒªo n∏Xn ¿r EGp hn ,Éæs °ùn Mr nCG ¢SÉ
.(6) zGƒªo ∏p ¶r Jn Ó n an GhAo É°Sn nCG ¿r pEGhn ,Gƒæo p°ù–
r o ¿r nCG ¢SÉ
o æs dG øn °ùn Mr CGn ¿r pEG ºr μo °ùn Øo fr nCG Gƒæo Wu hn røμp dn hn
,Iƒbh ƒª°S øe ÉæàeCG ¬H ™àªàJ Ée ≥∏£æe øe øjôNB’G ™e πYÉØàdÉH íª°ùJ ,áæeBG IóYÉb »¡a :¢ùØædÉH á≤ãdG −
:¤É©J ∫Éb , º¶YCGh ≈∏ZCG ∂∏‰ Éªa ,¬H QÉ¡Ñf’G áLQO ¤EG Ò¨dG óæY Ée ÉfòNCÉj Óa
(110 :¿GôªY ∫BG) | }
≈∏Y Gƒ∏ª©jh ,º¡àjƒg √ÉŒG º¡ÑLGh GƒcQój ¿CG ,É¡fÉ°Sôah ÉgOÉªY ºg øjòdG ,áª∏°ùŸG áeC’G ÜÉÑ°T ≈∏©a
.Qóbh áª«b ·C’G ÚH ÉfOƒLƒd ¿ƒμj É¡Ña ,É¡æ«°ü–
.802 åjó◊G ºbQ ,äÉYÉª÷Gh óLÉ°ùŸG ÜÉàc ,°ùdG ,áLÉe øHG (4)
.(57-56 :¢U) ( 1•) ,∫ÉÑbEG ™FGhQ ,(1960).…hóædG »∏Y ,ø°ù◊GƒHCG (5)
.2007 åjó◊G ºbQ ,á∏°üdGh ÈdG ÜÉàc ,°ùdG ,…òeÎdG (6)
. (280-249) ¢U 1´ ,18èe ,á«eÓ°SE’G á©eÉ÷G á∏› ,á«eÓ°SEG ájDhQ á«aÉ≤ãdG áŸƒ©dG ,(2010).ˆGóÑY OÉªY ,ÚØjô°ûdGh ,óªMCG ó«dh ,IóYÉ°ùe (7)
88

‫ﺳﻼﻣﻴﺔ‬E‫ اﻟﻬﻮﻳﺔ ا‬:‫اﻟﺪرس اول‬
:áæWGƒŸGh ájƒ¡dG ÚH ábÓ©dG

ôeCG √QÉgORGh ,√ÒN ≈∏Y ¢Uô◊Gh ,¿É°ùfE’G ¬«dEG »ªàæj …òdG øWƒdGh πgC’G ÖëH Qƒ©°ûdG ¿CG iôj ΩÓ°SE’G
»s Ñp æs dG ∫CÉ°S ÓLQ ¿CG OQh ó≤a ,∂dP ¤EG ¬Lƒj ΩÓ°SE’Gh ,áæWGƒŸGh ájƒ¡dG ÚH GPEG ¢VQÉ©J Óa ,…ô£a
n ©p jo ¿r nCG áp «s Ñp °ün ©n dr G øn pe røμp dn hn ,’n { :∫Én bn ? ¬o en ƒr bn πo Lo ôs dG Ös ëp jo r¿nCG áp «s Ñp °ün ©n dr G nøep nCG ! ˆ
πo Lo ôs dG Ú n °So Qn Éjn :∫É≤a
p G ∫ƒ
.(8)zºp ∏r ¶dG
t ≈n∏Yn ¬o en ƒr bn
.¿ÉWhC’ÉH ΩÓ°SE’G ájÉæY ÖÑ°S ∂FÓeR ™e ¢ûbÉf
‫ﺗﺪﺑﺮ‬
¤EG ¬æ«æM øY GÈk ©e ¬d Ió«°üb ‘ -¤É©J ˆG ¬ªMQ- ËóY øH ⁄É°S øH ô°UÉf º∏°ùeƒHCG ôYÉ°ûdG ∫ƒ≤j
:(9) ¿ÉªYo ¬æWh
o¿É`` `WhCG ¥ô` o ` H É``j ‹ »``g É`èh ¢``m `VQCG ≈∏Y *í`s `°ùo jn ¿CG »`©eóH *ít ` °ò`TnCG ÊEu G
o¿É``é`n ` ``` `°``r TCG sø``¡`p `«` a ‹ *ó`n `gÉ``©` e ¤EG »≤p en Qn ôr £np à°SÉa r …Op GDƒan * näôr £nn à°SG r ∂n Ñr gn
o¿Éμs `°So n¿B’G …Ò``ª`°``Vp §`n `°`r`Sh sø`` ogh â`∏≤àfG É¡H …ó¡`Y Ée óo gÉ©ŸG ∂∏J
o¿É``ªn ``` `ãr `Lhn ìl hQn â`r ` bn Î`n ` ar G º``cn ≈``∏n ` Hn É`` ` ` `¡n ` bo Qp É`àn CGo ’ rø`` ` ` `μ`p `dh É¡æY âò ` jr nCÉ` `fn
*
o¿É`` ```æn `£`r `Ho ó`p `∏r ``ÿ
o G ¿É`
p `æ` Lp Ú`n `H sø``` ogh É¡n Mp Qp É°ùe n ‘ …Oƒ``¡o `Yo ≈°ùn fp nCG ∞`n `«r `cn hn
o¿’ rõ`` ` Zh o Ωl GQn BG …n Ò` n ` ` ` `°`n`T r¿EGp
p r ` ` Zn ¥É` É¡n ` `æo °SÉp fi n n É¡n æe »``æp `bn É``°``n T ól ` gÉ` p `©n ` en
o¿É`` Án EGp ¿É` p ` `WhC n ’G ‘ Öù `◊ o É``Hp An É``Hn r¿EGp ¬p ` Hp Ao ƒ``Ño ` j ¥l É``ãn ` «` ep Ö`p `∏r ` ≤n ` dG ≈``∏`Y É``¡n ` d
áÁób øcÉeCG :ógÉ©e* ¢†aQCG :ít °TCG*
§°Sh :¿É``æ£H* π«°ùj :í`s `°ùj*
(äòNCG) :äô£à°SG*
.3949 åjó◊G ºbQ , á«Ñ°ü©dG ÜÉH , ÏØdG ÜÉàc ,°ùdG ,¬LÉe øHG (8)
.º∏°ùe »HCG ¿GƒjO , 1986 ,ËóY øH ⁄É°S øH ô°UÉf ,»MGhôdG (9)
89

:»∏j Ée πªcCG :’k hCG

................. h õ«ªàdG CGóÑe ‘ ájƒ¡dG º«gÉØe ∑Î°ûJ (1
:¤É©J ¬dƒb Ò°ûj ( 2
(139:¿GôªY ∫BG) | }
.................. ¤EG
.º∏°ùŸG ájƒg π«μ°ûJ ‘ á«Hô©dG á¨∏dG ôKCG í°Vh :É«k fÉK
.á«dÓ≤à°S’G CGóÑe ≈∏Y ¬àeCG á«HôJ ≈∏Y »ÑædG ¢UôM: π∏Y :Éãk dÉK
.ájƒ¡dGh áæWGƒŸG ÚH ábÓ©dG í°Vh :É©k HGQ
,á¨d ,áØ∏àfl øWGƒe øeh IQƒª©ŸG ´É≤°UCG ≈à°T øe è◊G á°†jôa AGOC’ ¢SÉædG ™ªàéj :É°ùeÉN
k
.∂dP ád’O ÚHu .ΩÓ°SE’G ’EG º¡©ªéj ’h ,áaÉ≤Kh
º∏©dG ‘ ´Gó`` HE’G ácôM áÑcGƒe øY IõLÉY á«Hô©dG á¨∏dG ¿CG ¢†©ÑdG óæY ï°SôJ :É°SOÉ°S
k
.ádƒ≤ŸG √òg ¢ûbÉf ,É«LƒdƒæμàdGh
90

‫اﻟﻘﺒﻠﺔ‬
ِ ‫اﻟﻬﻮﻳﺔ وﺗﺤﻮﻳﻞ‬
2
ó©j …òdGh ,ΩGô◊G óé°ùŸG ¤EG ≈°übC’G óé°ùŸG øY á∏Ñ≤p dG πjƒ– ôeCG èdÉ©J áÁôμdG äÉjB’G
á∏Ñ≤dG πjƒ– ÚH ábÓ©dG Éªa ,áª∏°ùŸG áeCÓd õ«ªàdGh …QÉ°†◊G ∫Ó≤à°S’G πeGƒY ºgCG óMCG
?á«eÓ°SE’G ájƒ¡dGh
} :¤É©J ˆG ∫Éb
(Iô≤ÑdG IQƒ°S) |
91

.∫ƒ≤©dG ±É©°V :
.º¡aô°U Ée :
.¤É©J ˆG óæY øe »MƒdG ô¶àæJ AÉª°ùdG ƒëf ∂aôW ™aQ :
.ΩGô◊G óé°ùŸG á¡L :
:äÉjB’G ∫hõf ÖÑ°S

¿CG ` ¤É©Jh ¬fÉëÑ°S ` ˆG √ôeCG ,áæjóŸG ¤EG ôLÉg ÉŸ ˆG ∫ƒ°SQ ¿CG :Éª¡æY ˆG »°VQ ¢SÉÑY øHG øY
Öëj ˆG ∫ƒ°SQ ¿Éch ,Gôk ¡°T ô°ûY á©°†H ˆG ∫ƒ°SQ É¡∏Ñ≤à°SÉa ,Oƒ¡«dG âMôØa ,¢Só≤ŸG â«H πÑ≤à°ùj
:y ˆG ∫õfCÉa ,AÉª°ùdG ¤EGô¶æjh ˆG ƒYój ¿Éμa ,X º«gGôHEG ˆG »Ñf á∏Ñb
| }
:y ˆG ∫õfCÉa ?É¡«∏Y GƒfÉc »àdG º¡à∏Ñb øY ºg’s h Ée :GƒdÉbh ,Oƒ¡«dG ∂dP øe ÜÉJQÉa ,√ƒëf :…CG
(10)
| }
:á∏Ñr ≤p dG πjƒ– øe ∞bƒŸG
á∏Ñ≤dG πjƒ– ´ƒ°Vƒe ‘ óªfi »ÑædG ¥ó°U ‘ ÜÉàμdG πgCGh Ú≤aÉæŸGh Úcô°ûŸG øe AÉ¡Ø°ùdG ∂μ°T ó≤d
| }
,(11)ΩÓ°SE’G AGóYCG É¡æs °T »àdG ájôμØdGh á«eÓYE’G Üô◊G IhGô°V ióe ¬d ÚÑàj ;á∏Ñ≤dG πjƒ– äÉjBG ‘ πeCÉàŸGh
Ées CGh ,≥◊G ¬fCG ’EG ¬«dEG ™LQ Éeh ,ÉææjO ¤EG ™Lôj ¿CG ∂°Tƒj Éæà∏Ñb ¤EG óªfi ™LQ Éªc :¿ƒcô°ûŸG ∫É≤a
:GƒdÉ≤a ,¿ƒ≤aÉæŸG ÉeCGh ,AÉ«ÑfC’G á∏Ñb ¤EG »∏°üj ¿Éμd ,É«Ñf ¿Éc ƒdh ,¬∏Ñb AÉ«ÑfC’G á∏Ñb ∞dÉN :GƒdÉ≤a ,Oƒ¡«dG
,πWÉH ≈∏Y ¿Éc ó≤a ,≥◊G »g á«fÉãdG âfÉc ¿EGh É¡côJ ó≤a ,É≤v M ¤hC’G âfÉc ¿EG ¬Lƒàj øjCG óªfi …Qój Ée
.180 ¢U ,1 ê ,åjó◊G QGO ,IôgÉ≤dG , º«¶©dG ¿BGô≤dG Ò°ùØJ ,Ω1988 ,π«YÉª°SEG AGóØdG ƒHCG ,Òãc øHG (10)
92

‫ اﻟﻬﻮﻳﺔ وﺗﺤﻮﻳﻞ اﻟﻘﺒﻠﺔ‬:‫اﻟﺪرس اﻟﺜﺎﻧﻲ‬
:¤É©J ˆG ∫Éb Éªc âfÉch ¢SÉædG øe AÉ¡Ø°ùdG πjhÉbCG äÌch
| }
≠∏Hh ,¬«Ñ≤Y ≈∏Y Ö∏≤æj ø‡ ∫ƒ°SôdG º¡æe ™Ñàj øe iÒd √OÉÑY ¬H øëàeG ¤É©J ˆG øe AÓàHG »¡a
á∏Ñ≤dG πjƒ– πÑb GƒJÉe øjòdG Úª∏°ùŸG ¿CG GƒYÉ°TCGh ,¢Só≤ŸG â«H ƒëf Úª∏°ùŸG IÓ°U ‘ Gƒμμ°T ¿CG ôeC’G º¡H
øe Éæª∏Y ƒd ÉfOOh :GƒdÉ≤a !ÚæeDƒŸG ¢†©H ∫DhÉ°ùJ QÉKCG Ée Gògh ,á≤HÉ°ùdG á∏Ñ≤dG ¤EG Gƒ∏°U º¡fC’ ;QÉædG ¿ƒ∏Nój
¤É©J ˆG OÒa ?¢Só≤ŸG â«H ƒëf ÉæJÓ°üH ∞«ch ,(ΩGô◊G óé°ùŸG :…CG) á∏Ñ≤dG ¤EG ±ô°üfo ¿CG πÑb Éæe äÉe
:¬dƒ≤H
| }
»ÑædG ™n en ≈∏s °Un rø‡ s p ÓLQ ¿CG{ : á∏Ñ≤dG πjƒ– äÉjBG ∫hõf ó©H AGÈdG ájGhQ ád’O ∂FÓeR ™e èàæà°SG
GhQo Gón an , án μs en πn Ñn bp ¬p `∏s dG ∫ƒp °So Qn ™n en âo «r ∏s °Un ór ≤n dn ¬p `∏s dÉHp óo ¡n °Tr nCG ∫Én ≤n an n¿ƒ©o cGp Qn ºr oghn ,óm ép °ùr en πp gr nCG ≈∏n Yn ôs en
. zâp «r Ñn dr G πn Ñn bp ºr og Éªn cn
.±ô°üàH ,40åjó◊G ºbQ ,¿ÉÁE’G ÜÉàc ,í«ë°üdG , …QÉîÑdG
:á∏Ñ≤dG πjƒ– øe áªμ◊G

:É¡æe IÒãc Éªμn Mp á∏Ñ≤dG πjƒëàd ¿EG
:»Mh øe ¬«∏Y ∫õf Éª«a ¬bó°üj ’h √ôeCG ∞dÉîj ø‡ ∫ƒ°SôdG ™Ñàj øe ¤É©J ˆG º∏©«d (1
| }
` π«YÉª°SEGh º«gGôHEG ¤EG ΩOBG øe AÉ«ÑfC’G á∏Ñb É¡fC’ ;áaô°ûŸG áÑ©μdG ¬à∏Ñb ¿ƒμJ ¿CG ‘ ∫ƒ°SôdG ÖM (2
.(12)ΩÓ°SE’G ¤EG Üô©∏d ≈YOCG ¬fC’h ,¬é– AÉ«ÑfC’G ¿C’h ,IGQƒàdG âdõf ≈àM ºgó©H øeh ` ΩÓ°ùdG º¡«∏Y
.Ω2013 /6/17 ∫ƒNódG ïjQÉJ .http://www.odabasham.net ÊhÎμdE’G ™bƒŸG øe ∫ƒ≤æe ∫É≤e ,á∏Ñ≤dG πjƒ– ‘ ÈYh ¢ShQO ,ó©°ùe óªfi ,äƒbÉj (11)
.180 ¢U ,1 ê ,åjó◊G QGO ,IôgÉ≤dG , º«¶©dG ¿BGô≤dG Ò°ùØJ ,Ω1988 ,π«YÉª°SEG AGóØdG ƒHCG ,Òãc øHG (12)
93

É¡à«°üî°T ⁄É©e á«eÓ°SE’G áeCÓd OóM á∏Ñ≤dG πjƒëàa ;¬dGƒMCG πc ‘ √õ«“h º∏°ùŸG ™ªàéŸG ¢UÉ°üàNG (3
øjRGƒeh º«b hCG øjO hCG iôNCG IQÉ°†M ‘ ¿ÉHhòdGh ,ÉgÒZ ‘ êÉeóf’G ≈∏Y »°ü©à°ùJ »àdG ,Iõ«ªàŸG
É‰EG ; äÉ¡÷G hCG øcÉeC’G ¢ùjó≤àH â°ù«d IÈ©dÉa ,ÉHk ôZ ’h Ébk ô°T ÉgÒZ ™ÑàJ ’ áeCG »¡a ,áØdÉfl
: ¤É©J ˆG ∫Éb ,¤É©J ˆ ∫Éãàe’Gh áYÉ£dÉH
| |
Öëj ¿Éc ó≤a ,AÉª°ùdG ‘ ¬¡Lh Ö«∏≤Jh AÉYódG ‘ ¬MÉ◊EG ∫ÓN øe ∫ƒ°SôdG √OGQCG …òdG ƒg õ«ªàdG Gògh
.¢Só≤ŸG â«H ¤EG ¿ƒ¡éàj GƒfÉc øŸ áØdÉfl ¬à∏Ñb ¿ƒμJ ¿CG
.ôgÉ¶ŸG ∂∏J ¢†©H ‘ ∂FÓeR ™e QhÉ– , É¡àjƒg ßØ– ôgÉ¶e Ió©H á«eÓ°SE’G áeC’G ¤É©J ˆG õ«e
á«eÓ°SE’G áeC’G äÉª°S øe á«£°SƒdG

á∏Ñbh , º«gGôHEG Éfó«°S á∏Ñb , Úàª«¶Y Úà∏Ñb ÚH â©ªL ó≤a , áeC’G √òg á«£°Sh CGóÑe çó◊G Gòg ï°SQ ó≤d
á«MhôdG ÚH §°Sh »¡a ;á∏eÉ°T á«£°Sh á«eÓ°SE’G áeC’G á«£°Sƒa , ¬fGƒNEGh ΩÓ°ùdG Éª¡«∏Y ≈°Sƒe Éfó«°S
•Gô°üdG) πã“ »àdG áeC’G É¡fEG ,Qƒ£àdGh äÉÑãdGh ,∑ƒ∏°ùdGh ¥ÓNC’G ‘h ,á«YÉª÷Gh ájOôØdG ÚHh ,ájOÉŸGh
:¤É©J ∫Éb ,ájƒà∏ŸGh áLô©àŸG πÑ°ùdG
t ÚH (º«≤à°ùŸG
| }
.(13)º¡FÉ«ÑfCG ‘ Oƒ¡«dG Ò°ü≤J Ghô°üb ’h º¡FÉ«ÑfCG ‘ iQÉ°üædG ƒ∏Z π¨J ⁄ ,Ò°ü≤àdGh ƒ∏¨∏d áÑfÉ› §°Sh »¡a
.º«≤dG øjRGƒe º¡d ™°†Jh ,§°ù≤dGh ∫ó©dG º¡æ«H º«≤àa ,É©«ªL ¢SÉædG ≈∏Y ó¡°ûJ »àdG §°SƒdG áeC’G »gh
? á«eƒ«dG ∂JÓeÉ©eh , ∂JÉ«M ™bGh ‘ á«£°SƒdG CGóÑe ó°ùŒ ∞«c
á«eÓ°SE’G áeC’G ájƒg ≈∏Y á«©ÑàdG IQƒ£N

ÚHh ,¬MÓa QÉªK »æéj É◊É`` °U Éjóà¡e ó∏≤j øe ÚH ÒÑc ¥ôØdG øμdh , IÉcÉëŸGh ó«∏≤àdÉH á©dƒe ¢SƒØædG ¿EG
¿ƒª∏°ùŸG É¡H Ö«°UCG »àdG á«°ùØædG áÁõ¡dG ôgÉ¶e ô£NCG øe ¿EGh , √OÉ°ùa ¢ü°üZ ´ôéàj Gó°SÉa ’É°V ó∏≤j øe
.≥HÉ°S ™Lôe ,ó©°ùe óªfi ,äƒbÉj (13)
94

‫ اﻟﻬﻮﻳﺔ وﺗﺤﻮﻳﻞ اﻟﻘﺒﻠﺔ‬:‫اﻟﺪرس اﻟﺜﺎﻧﻲ‬
,á`«°üî°û∏d Ak É¨dEG ¬``fƒc ¬`JQƒ`£N Qó`°üeh ,≈ª``YC’G ó`«`∏≤àdÉH ≈`ª°ùªdG ,∑ƒ`∏°ùdG ∫É`ée »a áª`jõ¡dG »g
,√ô«¨d √ó«∏≤àH √OƒLh »¨∏j ó∏≤ªdÉa , º∏°ùª∏d »¡dE’G ºjôμàdG ΩRGƒd øe »g »àdG ,á«dÓ≤à°S’G äÉeƒ≤ªd áHGPEGh
.¬fÉ«c ≈∏Y »°†≤jh
Éeh ô`` °†j Ée ø«H õ««ªJ ô«Z øe ,É¡«dEG ¥É`` °ùj Ée πμH ÉgòNCG ,É¡àjƒg ´É«`` °Vh ºeC’G ∞©`` °V äÉeÓY RôHCG øeh
,É¡àdÉ`` °UCG ÜhòJh ,É¡`` °üFÉ°üN ó≤ØJ ¿CG ≈dEG ∫ÉëdG É¡H »¡àæj ≈àM ;≥aGƒj’ Éeh ≥aGƒj Ée ø«H ≥jôØJ ’h ,™Øæj
:≈dÉ©J ¬dƒb »a áªjôμdG äÉjB’G ¬æe äQòMÉe ƒgh ,É¡àHGƒK øY ≈∏îàJh
| }
ˆG ±ôs °T ó≤a ,Éª¡à∏Ñb ÚjôNC’G ÚàjhÉª°ùdG ÚàfÉjó∏d ¿Éc Éªc ,º¡H á°UÉÿG º¡à∏Ñb Úª∏°ùª∏d ¿ƒμJ ≈àMh
ÚH §HôdG ¿ƒμ«d ;ΩÓ°ùdG ¬«∏Y º«gGôHEG √óYGƒb ™aQ …òdG ΩGô◊G â«ÑdG ¤EG É©«ªL Gƒ¡éàj ¿CÉH Úª∏°ùŸG ¤É©J
:¤É©J ˆG óæY øjódG IóMh ócDƒj É‡ óªfi ¬H AÉL Éeh AÉ«ÑfC’G ƒHCG ¬«dEG ÉYO Ée
(19 : ¿GôªY ∫BG)
} }
‫اﻧﺘﺒﻪ‬
:â«ÑdG Gòg s¿C’ ;É¡æY Úª∏°ùŸG »∏îJ »æ©j ’ ¢Só≤ŸG â«H øY á∏Ñ≤dG πjƒ– ¿EG
: ∫ƒ°SôdG AGô°SEG ™bƒe (1
(1 : AGô°SE’G) | }
:á≤HÉ°ùdG ájB’G ‘ ƒg Éªc ∑QÉÑe ¬fCÉH ËôμdG ¿BGô≤dG ‘ ¤É©J ˆG ¬Ø°Uh (2
.ácQÉÑe ¿ƒμJ Gò¡Hh óé°ùŸG ∫ƒM É‡ »g ¢Só≤dGh | }
.áØYÉ°†e ÉaÉ©°VCG ¿ƒμj ¬«a IÓ°üdG ôLCG (3
.ΩÓ°ùdG º¡«∏Y AÉ«ÑfC’G øWƒeh »MƒdG §Ñ¡e (4
n Kn ≈dn pEG ’s pEG ∫Éo Mn ôu dG tó°ûn Jo ’n { : ∫Éb É¡«dEG ∫ÉMôdG ó°ûJo »àdG óLÉ°ùŸG øe (5
pó pé°ùr ªn dr G :nó pLÉ°ùn en áp Kn Ó
.zGòg …óé°ùr en hn ≈°ün br nC’G pó pé°ùr ªn dGhn , Ωp Gôn ën dr G
1617 :åjó◊G ºbQ ¿ÉÑM øHG í«ë°U , ¿ÉÑM øHG
95

§N ¬à– Ée Üƒ°Uh ,áë«ë°U IQÉÑ©dG âfÉc ¿EG áeÓY ¬eÉeCG ™°Vh ∑ÎaO ≈∏Y IQÉÑ©dG ºbQ ÖàcG :’k hCG
. IQƒæŸG áæjóŸG ¤EG Iôé¡dG ó©H ΩGô◊G ˆG â«H ¤EG á∏Ñ≤dG πjƒëàH ∫ƒ°SôdG ôeCG (1
.IÓ°üdG ‘ ºgh º¡à¡Lh Úª∏°ùŸG ¢†©H ∫óH á∏Ñ≤dG Ò«¨àH »Mƒ∏d áHÉéà°SG (2
.á∏Ñ≤dG πjƒ– çOÉM ∫ÓN øe á«eÓ°SE’G áeC’G õ«“ á«ªgCG ÚHu :É«k fÉK
?É¡àjƒg ôgÉ¶e øY áeC’G »∏îJ IQƒ£N Ée :Éãk dÉK
:¤É©J ¬dƒb øe √ó«Øà°ùJ …òdG Ée :É©k HGQ
?| }
:¤É©J ¬dƒb ád’O Ée :É°ùeÉN
k
?| }
: ¤É©J ¬dƒb ä’’O ¢†©H êôîà°SGh ,Ò°ùØàdG Öàc óMCG ¤EG ™LQG :É°SOÉ°S
k
| }
96

ُ ‫اﻟﺜﺎﺑﺖ واﻟﻤﺘﺠﺪد ﻓﻲ‬

‫ﺳﻼﻣﻴﺔ‬E‫اﻟﻬ ِﻮ ﱠﻳﺔ ا‬
3
ájƒ¡dG ‘ OóéàŸGh âHÉãdG) ¿Gƒæ©H ák jQGƒM Ik hóf á°SQóŸÉH á«eÓ°SE’G á«HÎdG áYÉªL âª¶f
¢ù«FôdG QƒëŸGh ,IhóædG ±ƒ«°†H º¡aôYh ,ÜÓ£dÉH IhóædG ôjóe É¡«a ÖMQ ,(á«eÓ°SE’G
.QGƒë∏d
π`NGó`àdG ¿Éμà ,IÒ¨`°U á`jôb ⁄É©dG Gòg π©L …ò`dG »Lƒdƒæ``μàdG Qƒ£``àdÉH ô°ü``©dG Gòg õ«“ :‫ﻣﺪﻳﺮ اﻟﻨﺪوة‬
≈∏Y í°VGh Ò«¨J ∂dP øe èàfh ,ô°ü©dG Gòg ÖdÉ£e øe ÉÑk ∏£eh ¬JÉª°S øe áª°S ÖfGƒ÷G ™«ªL ‘ ¢SÉædG ÚH
º∏°ùŸG É¡«YGôj ¿CG Öéj »àdG §HGƒ°†dGh ,OóéàŸGh ,âHÉãdG Ωƒ¡Øe IhóædG √òg ‘ ∫hÉæàæ°Sh ,äÉjƒà°ùŸG ™«ªL
.á«eÓ°SE’G ¬àjƒg ≈∏Y ®ÉØ◊G ‘
:¤É©J ∫Éb ,á©jô°ûdG ó°UÉ≤e øe ó°ü≤e Üƒ©°ûdG ÚH ±QÉ©àdG :‫ا"ﺳﺘﺎذ ﻣﺤﻤﺪ‬
}
(13 :äGôé◊G) |
á«eÓ°SE’G ¬àjƒ¡H Gôk îah GRk GõàYG √ójõj πH ,øjôNB’ÉH ¬cÉμàMG √ô°†j Óa á«eÓ°SE’G ¬àjƒ¡H ∂°ùªàj ÚM º∏°ùŸGh
.¿Éμeh ¿ÉeR πμd ìÓ°üdG É¡d ¤É©Jh ¬fÉëÑ°S ˆG OGQCG »àdG
: âHÉãdG N
á«eÓ`` °SE’G ájƒ¡dG ‘ âHÉãdÉa ,AÉ≤ÑdGh áeRÓŸGh QGôªà`` °S’Gh áeƒÁódG ≈∏Y ∫ój â`` HÉãdG ¿EG :g‫ا"ﺳﺘﺎذ ﻋﺒﺪا‬
, ¬dƒ°SQ áæ°Sh ,y ˆG ÜÉàc ‘ É¡«∏Y ¢Uƒ°üæŸG ¥ÓNC’Gh äÉ©jô°ûàdGh º«≤dGh ≥FÉ≤◊Gh óFÉ≤©dG πª°ûj
,(15)zOq Qn ƒ¡a ¬æe ¢ù«d n G øe{ : ∫Éb ,(14)óMCG É¡«a ó¡àéj ¿CG øμÁ ’ »àdGh
n Ée Gòg Éfn ôp eCr G »a çóMC
.¬fhóH á«eÓ°SE’G ájƒ¡dG Qƒ°üJ øμÁ ’ å«ëH ,¬à≤«≤Mh ¬àjƒgh ΩÓ°SE’G πãÁ …òdG Qó≤dG ƒ¡a
¿ÉeõdG äÉÑ∏≤àH ô`` KCÉàj ’ á«eÓ`` °SE’G ájƒ¡dG ‘ âHÉãdG ¿CG É`` ªμæe º¡aCGh ,º`` ¡eh π`` «ªL ΩÓc :‫ﻣﺪﻳﺮ اﻟﻨﺪوة‬
ájGóÑdG òæe ≥«Ñ£à∏d á∏HÉb âfÉc Éª∏ãe Gòg Éfô°üY ‘ ≥«Ñ£à∏d á∏HÉb QƒeCG »¡a ,Qƒ£àdG äÉcôëH ’h ¿ÉμŸGh
.»eÓ°SE’G øjó∏d ¤hC’G
Ò¨àŸGh âHÉãdG – ¿ÉªY – ¿ƒfÉ≤dGh á©jô°ûdG á«∏c ,Ò¨àŸGh âHÉãdÉH ¬àbÓYh IQhÒ°üdG ¿ƒfÉb z¿Gƒæ©H ∫É≤e ,óªfi á©ªL »∏Y ,á©ªL (14)
.±ô°üàH { ,Ω1999á«eÓ°SE’G á©jô°ûdG ‘
97 . 1718 ºbQ åjóM ,QƒeC’G äÉKófi OQh á∏WÉÑdG ΩÉμMC’G ¢†≤f ÜÉH ,º∏°ùe í«ë°U ,º∏°ùe (15)

¿C’ ;áfhôŸG ájq õe É¡d á«eÓ°SE’G ájƒ¡dG ¿EÉa ,∂dP ¤EG áaÉ°VE’ÉHh ,º©f :‫ا"ﺳﺘﺎذ ﻣﺤﻤﺪ‬
≥ah IQƒ£àeh IOóéàe É¡∏©é«a ,ájƒ¡dG √òg ájƒ≤J ‘ ó«°TôdG è¡æŸG ƒgh ,ΩÓ°SE’G ¢üFÉ°üN øe áfhôŸG
.âHGƒãdG
.á«eÓ°SE’G ájƒ¡dG ‘ âHÉãdG Ωƒ¡ØŸ á«°SÉ°SC’G õFÉcôdG èàæà°SGh ,á≤HÉ°ùdG Iô≤ØdG ∂FÓeR ™e ¢ûbÉf
:OóéàŸG N
‘ OóéàŸG ƒgh ,∂ãjóM ¥É«°S ‘ ¬JôcP ôNBG í∏£°üe ¤EG π≤àæf Gò¡Hh :‫ﻣﺪﻳﺮ اﻟﻨﺪوة‬
q ,á«eÓ°SE’G ájƒ¡dG
?∂dP Éæd âë°Vh Ó¡a
¿ÉeõdGh ¿ÉμŸG Ò¨Jt √RôØj Ée ,á«eÓ`°SE’G ájƒ`¡dG ‘ OóéàŸG ,º`©f :‫ا"ﺳﺘﺎذ ﻣﺤﻤﺪ‬
»àdG âHGƒãdG QÉWEG ‘ á«JÉ«◊G πFÉ°SƒdGh Ö«dÉ°SC’Gh á«ª∏©dGh ájôμØdG IÉ«◊G ôgGƒX ‘ …QÉ°†◊G Qƒ£àdGh
.(16)á«eÓ°SE’G á©jô°ûdG QOÉ°üe ‘ äOQh
»æ©j ’h ,¿Éμeh ¿ÉeR πμd É¡à«MÓ°Uh ÉgQGôªà°SGh É¡àeƒÁO øª°†jh á«eÓ°SE’G ájƒ¡dG ßØëj OóéàŸG Gòg
:∫É≤a ,y ˆG ¬∏ªcCG ób »eÓ°SE’G øjódÉa ,¢ü≤f
l ájƒ¡dG ‘ OóéàŸG ¿CG
(3:IóFÉŸG)| }
ájƒ¡dG âHGƒK ≈`` ∏Y ôKDƒJ ’ »àdG IÉ`` «◊G Üƒ∏`` °SCGh »ª∏©dG åëÑdG Ö«dÉ`` °SCGh ÒμØàdG á≤jôW ‘ Oó`` éàŸG É`` ‰EGh
¥ô£dG ™«ªL â©æe á«eÓ°SE’G ájƒ¡dG ¿EÉa ,Ö«HÉfC’G ∫ÉØWCG ´ƒ°VƒŸ »Ñ£dG åëÑdG å«M øe :Ók ãªa ,á«eÓ°SE’G
¥ô£dG á«≤H ¿C’ ,§≤a ÚLhõdG ≥jôW øY í«≤∏àdG Gòg π°üëj ¿CG á£jô°T GkóMGh É≤k jôW ’EG ,∫ÉØWC’G ÜÉ‚E’
≥jôW øY á©æ£°üe hCG á«©«ÑW á≤jô£H ÚLhõdG ÚH »bÓàdG π°üM GPEÉa ,á«eÓ°SE’G ájƒ¡dG âHGƒK ™e Ωó£°üJ
.QGôªà°S’Gh áeƒÁódGh áfhôŸG É¡Ñ°ùμj πH ,á«eÓ°SE’G ájƒ¡dG ™e ΩOÉ°üàj ’ ∂dP ¿EÉa ,ÜƒÑfC’G πØW äÉ«dBG
.∂ª∏©e ™e ∂dP ¢ûbÉfh ,á«eÓ°SE’G ájƒ¡dG ‘ Oóéàª∏d iôNCG á∏ãeCG ôcP ‘ áYƒªéŸG ‘ ∑DhÓeRh âfCG ôμa
ô“DƒŸG ,»eÓ°SE’G ôμØdG ‘ ¬£HGƒ°Vh ójóéàdG IQhô°V ,ˆGóÑY ódÉN ,Ö«©°ûdG ,á«eÓ°SE’G ájƒ¡dG ≈∏Y ®ÉØ◊G ,ôØ©L ,ΩÓ°ùdGóÑY (16)
.±ô°üàH ,– âjƒμdG – »eÓ°SE’G ôμØdG ‘ ójóéàdG :ô°ûY ådÉãdG
98

‫ﺳﻼﻣﻴﺔ‬E‫ اﻟﺜﺎﺑﺖ واﻟﻤﺘﺠﺪد ﻓﻲ اﻟﻬﻮﻳﺔ ا‬:‫اﻟﺪرس اﻟﺜﺎﻟﺚ‬
§HGƒ`` °V ∫ƒM ∞≤f ¿CG ¤EG áLÉëH π©ØdÉH ø`` ëf ,√ôcP ” Ée ≈`` ∏Y Ak É`` æH :‫ﻣﺪﻳﺮ اﻟﻨﺪوة‬
√ô¡Ñàa ,É«LƒdƒæμàdGh á«fóŸG ΩÉeCG áØ«©°V º∏°ùŸG ájƒg øe π©éj §HGƒ°†dG √òg áaô©e ΩóY ¿C’ ;OóéàŸG
.ôcP ¬d íÑ°üj Óa ¬àjƒg Ühòàa ,É¡©HÉ£H ¬©Ñ£Jh ,É¡àZÉ«°üH ¬¨«°üàa ¬Ñd òNCÉJh
≈∏Y ®ÉØ◊G ‘ º∏`` °ùŸG É¡«YGôj ¿CG »`` ¨Ñæj »`` àdG OóéàŸG §HGƒ`` °V øe :‫ا"ﺳﺘﺎذ ﻣﺤﻤﺪ‬
:»JB’G á«eÓ°SE’G ¬àjƒg

.ÉgÒZh ,á«°üî°ûdG ∫GƒMC’Gh ,¥ÓNC’Gh ,äGOÉÑ©dGh ,Ió«≤©dG ‘ âHGƒãdG ¢ùÁ ’CG
.áYhô°ûe ójóéà∏d IôμàÑŸG πFÉ°SƒdG ¿ƒμJ ¿CG
.º¡JGOÉÑYh ºgóFÉ≤Y ‘ QÉØμdÉH ¬Ñ°ûàdG ó°ü≤H ¿ƒμj ’CG
äÉ°SQÉ‡ πH ∫É≤J äGQÉ©°T â°ù«d á«eÓ°SE’G ájƒ¡dG ¿CG ,Gòg øe ¢ü∏îf :‫ﻣﺪﻳﺮ اﻟﻨﺪوة‬
’EG ΩÉàÿG ‘ Éæ©°ùj ’h ,IOóéàe IójóY Ö«dÉ°SCG øeh ,áî°SGQ âHGƒK øe á≤ãÑæe ,¬JÉ«M ‘ º∏°ùª∏d á«∏ªY
ºμàjƒg øY ÒãμdG GhCGô≤J ¿CG áÑ∏£dG É¡jCG ºμ«∏Yh ,Ió«Øe äÉeƒ∏©e øe Éæd √Éeób Ée ≈∏Y Éæ«Ø«°V ôμ°ûf ¿CG
.¬JÉcôHh ˆG áªMQh ºμ«∏Y ΩÓ°ùdGh ,á«eÓ°SE’G
99

:ÆGôØ∏d áÑ°SÉæŸG á∏ªμàdG ¬eÉeCG ™°Vh ,∑ÎaO ≈∏Y ,IQÉÑ©dG ºbQ ÖàcG :’k hCG
......... ƒg ¬fhóH ÉgQƒ°üJ øμÁ ’h á«eÓ°SE’G ájƒ¡dG πãÁ …òdG Qó≤dG (1
.................. øe á«eÓ°SE’G ájƒ¡dG ‘ IÉ«◊G Ö«dÉ°SCG óq ©J (2
.Úª∏°ùŸG IóMh ≥≤ëj á«eÓ°SE’G ájƒ¡dG âHGƒãH ∂°ùªàdG :π∏Y :É«k fÉK
.Ò¨dG ≈∏Y ìÉàØf’G óæY á«eÓ°SE’G º¡àjƒg øe Úª∏°ùŸG ¢†©H ñÓ°ùfG ÜÉÑ°SCG π∏M :Éãk dÉK
¬∏©éj ,á∏«°UC’G ó«dÉ≤àdGh äGOÉ©dG øe ídÉ°ü∏d ¬eGÎMGh ,…QÉ°†◊G ¬KhQƒÃ √RGõàYGh OôØdG AÉªàfG{ :É©k HGQ
:»JB’G øY ÖLCG IQÉÑ©dG ∫ÓN øe zIÉ«◊G äÉjô› ‘ ÒKCÉàdG ≈∏Y QóbCG
?á«eÓ°SE’G ájƒ¡dG ‘ ó«dÉ≤àdGh äGOÉ©dG ìÓ°U ¢SÉ«≤e Ée (1
.á«eÓ°SE’G ájƒ¡dG ∞©°V Öæéàd áª¡e õFÉcQ çÓK ¢ü∏îà°SG (2
?á«eÓ°SE’G ájƒ¡dG ‘ äGOóéàe ¤EG âHGƒãdG âdƒ– ƒd ™bƒàJ GPÉe :É°ùeÉN
k
¬«LƒàdG Ée ,záYÉª÷Gh OôØdG ™bGh ‘ ÒKCÉàdG øY GkOôq › Éjv ô¶f ≈æ©e â°ù«d á«eÓ°SE’G ájƒ¡dG{ :É°SOÉ°S
k
?IQÉÑ©dG √òg ¬«dEG Ò°ûJ …òdG
100

ُ ‫اﻟﻌﻤﺎﻧﻴﻴﻦ ﻓﻲ ﺗﺄﺻﻴﻞ‬
‫ﺳﻼﻣﻴﺔ‬E‫اﻟﻬ ِﻮ ﱠﻳﺔ ا‬ ُ ‫دور‬
4
Gòg ‘h ,ájƒæ©ŸGh á`` jOÉŸG É¡JÉfƒμeh ,á«eÓ`` °SE’G ájƒ¡dG Ωƒ¡Øe á≤HÉ`` °ùdG ¢`` ShQódG ‘ É`` æª∏©J
.É¡«∏Y á¶aÉëŸGh ,ájƒ¡dG √òg π«°UCÉJ ‘ Ú«fÉª©o dG QhO øe ÖfÉL ≈∏Y ±ô©àæ°S ¢SQódG
:¿ÉªYo πgCG ‘ ¥ÓNC’G π°UCÉJ
,∞«°†dG ΩGÎMÉH GhRÉàeG ó≤a ;º¡«a á«©«ÑW á«é°S á∏°VÉØdG ¥ÓNC’G π©L ¿CÉH ¿ÉªYo πgCG ¤É©J ˆG ΩôcCG ó≤d
ôKC’G ¬d ¿Éc É‡ ;É©«ªL ¢SÉædG ™e ø°ù◊G º¡∏eÉ©J ‘ ,º¡«∏Y ¬FÉæKh ∫ƒ°SôdG IOÉ¡°ûH ,OƒaƒdG ôjó≤Jh
,º¡dGƒMCÉH ÉaQÉY ¿Éc ∫ƒ°SôdG q¿CG ≈∏Y Éædój Gògh .á«eÓ°SE’G ájƒ¡dG π«°UCÉàd …OÉjôdG ºgQhO ‘ ó«ª◊G
øY ≈¡æjh ,±hô©ŸÉH ôeCÉjh ,≥◊G ¤EG ƒYój …òdG óaGƒdG Éª«°S , º¡«dEG óØj øŸ º¡à∏eÉ©Ãh ,º¡©FÉÑ£H GÒÑN
.áæ°ùM á∏eÉ©e ¬d º¡à∏eÉ©e âfÉμa ,ôμæŸG
, pÜôn ©n dr G Ap É«n Mr nCG rø pe »x Mn ≈``dn EGp Ó`k `Lo Qn ¬p `∏s dG ∫ƒ o °So Qn ån ©n Hn { :∫Éb »ª∏°SC’G IRôH »HCG øY
¿n Éªn Yo πn rgnCG ¿s nCG ƒr dn : ¬p `∏s dG ∫ƒ o °So Qn ∫n É≤n an . √o ôn Ñn Nr nCÉan ¬p `∏s dG p∫ƒ°So Qn ≈dn pEG An Één an , √o ƒHo ôn °Vn hn √o ƒÑt °ùn an
.z ∑ƒ n Ñt °Sn Éen nâ«r Jn nCG
n Ho ôn °Vn ’hn ∑ƒ
.6659 åjóëdG ºbQ ,áHÉë°üdG πFÉ°†a ÜÉàc ,í«ë°üdG ,º∏°ùe
∞∏°ùdG çQEGh ,Ió«ª◊G ¥ÓNC’G √ò¡H ∂°ùªà∏d

t ’Éãe Gƒfƒμj ¿CG ,AÉ°ùfh ’ÉLQ ,ÉHÉÑ°Th ÉÑ«°T ,¿ÉªYo πgCG ≈∏Yh
y
ô`NB’G Ωƒ``«dGh , ˆÉH ¿É`ÁE’G ’EG º¡°SÉ°ùMEG ∞gQCGh ,ºgôYÉ°ûe ≥bQh ,º¡©FÉÑW ≈Øq °U Éªa ,ídÉ°üdG
.(17)¤É©Jh ¬fÉëÑ°S ˆG ´ô°T ‘ AÉ``L Éª`è A»``°ûH πjóÑJ Ò`Z øe
.á«eÓ°SE’G ájƒ¡dG ï«°SôJ ‘ Ió«ª◊G ¥ÓNC’G ôKCG ∂ª∏©e ™e ¢ûbÉæJ
.±ô°üàH ,http://main.omandaily.om/node/12669 (17)
101

:á«eÓ°SE’G IƒYódG ô°ûfh ¿ƒ«fÉª©dG

¬fCG Gƒæ«ÑJh ,¬H Gƒ©æàbGh √ƒaôY ¿CG OôéÃ º¡Hƒ∏b ‘ √Qƒf iô°Sh , áYÉæb øY √ƒ∏Ñb h ΩÓ°SE’G ¿ƒ«fÉª©dG ≥æàYG
.(18) ¿hôNBG ΩGƒbCG π©a Éªc , »ÑædG ó©H º¡HÉ≤YCG ≈∏Y Gƒ°üμæj ⁄ º¡fCG Éªc ,·C’G ÚH º¡JõY Qó°üe
‫؟‬ ‫ﻫﻞ ﺗﻌﻠﻢ‬

‫ﻢ‬
AÓYEGh ø`` jódG AGƒd ™aQ ‘ …OÉ`` jQ Ql hO º`` ¡d ¿Éc π`` H
º¡æe ¿Éμa ,ΩÓ`` °SEÓd ¤hC’G äÉMƒàØdG òæe ,¬`` àjGQ
: q¿CG øjódG ≈`` ªM ø`` Y GhOGP ø`` jòdG ,¿É©é`` °ûdG IOÉ`` ≤dG
ÉŸÉY ¿É``c ,ÊÉª©o dG º°SÉ≤dG øH ˆGóÑY ï«°ûdG ÈY IódÉN ∞`` bGƒe ï`` jQÉàdG º¡d πé`` °Sh ¬`` °VÉ«Mh
øe ÉMOQ Ú°üdG OÓÑH ΩÉbCG ,É¡jõf GôLÉJh ,É¡«≤a áØ«∏ÿG ¿CG :∂dP øeh ,á«eÓ`` °SE’G Qƒ°ü©dG ∞∏àfl
áæjóŸ ,Üô©dG ≈æμ°S á≤£æŸ É°ù«FQ ¿Éch ,øeõdG πgCG øe ±’BG á`` KÓK Üó`` f , ÜÉ`` £ÿG øH ô`` ªY
,Ú«æ«°üdG øe ójó©dG ¬jój ≈∏Y º∏°SCGh ,ƒ°ûfGƒb øe GƒfÉμa ,¢`` SQÉa OÓ`` H í`` àa ‘ ácQÉ`` °ûª∏d ¿É`` ªYo
:Ö≤∏H (Ú°T ¿ƒ°S) »æ«°üdG QƒWGÈeE’G ¬Ñ≤dh ôØ¶dG ó©H GhQÉ°S ºK ,IÒ°S º¡∏°†aCGh ,¢SÉædG ™é°TCG
¢``VQC’ ™``LQ Éªæ«Mh .áÑ«£dG ¥Ó`` NC’G ∫GÔ``L
,Iô`` °üÑdG áæjóe Ò`` °ü“ ‘ GƒcQÉ`` °Th ,¥Gô©dG ¤EG
GƒæÑj ¿CG ÜÉ`` £ÿG øH ôªY áØ«∏ÿG º`` gôeCG º`` K
.áæ«ªãdG ÉjGó¡dG √GógCGh , ¬YGOh ΩôcCG øWƒdG
¿ÉªYh
o Ú°üdG ÚH á«dOÉÑàdG ájOƒdG ä’É°üJ’G ,¿hR „É°ûJ
.ÚμH á©eÉL ,ïjQÉàdG ÈY É«`` °VÉb ÊÉª©o dG Qƒ`` °S øH Ö©c π©Lh ,º¡dRÉæe É`` ¡H
. (19)É¡«∏Y
º¡JÓeÉ©eh ,á`` jôëÑdG º¡JÓMQ ‘ É`` °Uƒ°üN á«eÓ`` °SE’G IƒYódG ô`` °ûf ‘ ôKCG Ú«fÉª©o dG ¥Ó`` NC’ ¿Éc É`` ªc
iOCG É‡ ,áª«¶©dG ¬ª«bh ,∞«æ◊G »eÓ°SE’G øjódG º«dÉ©àd á«∏ª©dG º¡JÉ°SQÉ‡ ∫ÓN øe ∂dPh ,ájQÉéàdG
.(20) É«≤jôaCGh ,É«°SBG »bô°Th Ú°üdG ‘ ΩÓ°SE’G Qƒ¡X ¤EG
:áØ∏àîŸG Ωƒ∏©dG ‘ Ú«fÉª©o dG äÉeÉ¡°SEG
øe Ωƒ∏Y øe ¬H Gƒª¡°SCG Ée ∂dP ócDƒj É‡h ,á«eÓ°SE’G ájƒ¡dG ≈∏Y ®ÉØ◊G ‘ ïjQÉàdG ÈY ¿ƒ«fÉª©o dG º¡°SCG
:Ωƒ∏©dG √òg øeh ,º¡àaÉ≤Kh º¡æjóH Úª∏°ùŸG §HQ É¡fCÉ°T
:á«fÉ°ùfE’G Ωƒ∏©dG (CG
∞«dCÉàdGh ,¤É©J ˆG ÜÉàμH º¡àjÉæY âfÉch ,É¡Yhôa ∞∏àfl ≈∏Y á«fÉ°ùfE’G Ωƒ∏©dG á°SGQóH ¿ƒ«fÉª©o dG ≈æàYG
ÜÉàμd øjô°ùØŸG ΩóbCG ÚH øªa ,»eÓ°SE’G ™jô°ûà∏d ∫hC’G Qó°üŸGh ,ájGóg ÜÉàc √QÉÑàYÉH ;IÒÑc ¬eƒ∏Y ‘
Ωƒ∏©H É©«∏°V ¿Éc …òdG (Ω787 ≥aGƒŸG `g93 áæ°S ≈aƒàŸG) ÊÉª©o dG …ORC’G ójR øH ôHÉL ΩÉeE
o ’G ,¤É©J ˆG
ÖgGòŸGh ¢SQGóŸG ´ƒæJ ≈∏Y ,Ò°ùØàdG Öàc ‘ Iô°ûàæe ,IÒãc ájÒ°ùØJ AGQBG ¬d âfÉch ,ËôμdG ¿BGô≤dG
AÉª∏©dG πFGhCG øe (…ôé¡dG ådÉãdG ¿ô≤dG ‘ ‘ƒàŸG) ,…QGƒ◊G øH óªfi ï«°ûdG ó©j Éªc ,á«eÓ°SE’G
.á«æjódG ¿hDƒ°ûdGh ±ÉbhC’G IQGRh ,52 ¢U ,1• ,á«ªæàdG ‘ øWGƒŸG QhOh á«fÉª©o dG º«≤dG Ihóf (18)
.¿É«YC’G á°†¡f 1998 ˆGóÑY øH óªfi ,»ŸÉ°ùdG (19)
.¢SƒHÉb ¿É£∏°ùdG ôμa ‘ á«æWGƒŸG á«HÎdG ,2006 ô‰ ,áëjôa (20) 102

‫ﺳﻼﻣﻴﺔ‬E‫ دور اﻟﻌﻤﺎﻧﻴﻴﻦ ﻓﻲ ﺗﺄﺻﻴﻞ اﻟﻬﻮﻳﺔ ا‬:‫اﻟﺪرس اﻟﺮاﺑﻊ‬
.(21) ájÉæ¨dG õæch ájGQódG :√Éª°S øjCGõL ‘ ™≤j ÜÉàc ¬dh , ΩÉμMC’G äÉjBG Ò°ùØJ ‘ Ú°ü°üîàŸG
(ó°TôŸG ÜÉàch ,¿ÉªãdG äGAGô≤dG ÜÉàch ,AGóàH’Gh ∞bƒdG ÜÉàc ) :äGAGô≤dG º∏Y ‘ ∞du oCG Ée ÚH øeh
»gh ,…ôé¡dG ™HGôdG ¿ô≤dG ‘ ∞dCG É¡©«ªLh ,ÊÉª©o dG Çô≤ŸG ó«©°S øH »∏Y øH ø°ù◊G óªfi »HCG ï«°û∏d
.(22)…Qõ÷G øHG AGôq ≤dG ΩÉeEG É¡«∏Y óªàYG Ée GÒãch , äGAGô≤dG AÉª∏Y óæY Ióªà©ŸG ÖàμdG äÉ¡eCG øe
øeh ,ΩÓ°SEÓd ∫hC’G Qó°üdG òæe ,É¡«∏Y á¶aÉëŸGh áØjô°ûdG ájƒÑædG áæ°ùdG øjhóàH ¿ƒ«fÉª©o dG ≈æàYG Éªc
øe ó©jo …òdG ,…ó«gGôØdG ó°TGQ øH hôªY øH Ö«ÑM øH ™«HôdG ΩÉeE’G óæ°ùe ∫ÉéŸG Gòg ‘ ∞dCG Ée ºgCG
.(23) G kóæ°S ÉgÓYCG øeh , ájGhQ åjó◊G Öàc í°UCG
AÉª∏©dG ÚH øeh , ÖfÉ÷G Gòg ‘ á∏«°UCG ™LGôe á«fÉª©o dG ÖàμdG ó©J ,É¡eƒ∏Yh á«Hô©dG á¨∏dG ∫É› ‘h
ÖMÉ°Uh ,¬jƒÑ«°S ï«°T , …ó«gGôØdG …ORC’G óªMCG øH π«∏ÿG :º¡àjÉæY á«Hô©dG á¨∏dG GƒdhCG øjòdG Ú«fÉª©o dG
øjQƒ¡°ûŸG AÉª∏©dG øeh ,ÜOC’Gh á¨∏dG πgCG ºcÉëàj ¬«dEGh ,á¨∏dG ‘ ÖàμdG ΩÉeEG ót ©j …òdG ,(Ú©dG )ÜÉàc
,í«°üa ôYÉ°T ƒgh ,(Iô¡ª÷G) ÜÉàc ÖMÉ°U ,ójQO øH óªfi øH óªMCG ï«°ûdG É°†jCG á«Hô©dG á¨∏dG ‘
øe ¬Ñàch ,√ÒZ √ó«éj ’ Ée ÜOC’Gh º∏©dG ¿ƒæa øe ó«éj ,AÉ¨∏ÑdG ¬eÓc óæY ∞≤j ,∂æfi Ö«£Nh
.(24) á«Hô©dG á¨∏dG Öàc äÉ¡eCG
:á«≤«Ñ£àdG Ωƒ∏©dG (Ü
ä’Éée »`` a IójóY äÉ`` eÉ¡°SEG ø`` ««fÉª©o ∏d
É¡£HQh É¡FOÉÑe π«°UCÉJh ,á«≤«Ñ£àdG Ωƒ∏©dG
á`` «Ñ£dG Ωƒ`` ∏©dG »`` Øa ,á`` «eÓ°SE’Gájƒ¡dÉH
»æ«©p dG Iô`` «ªn Yo øH ó°TGQ ï«°ûdG ÜÉ`` àc ót ©j
…ô`` é¡dG ô`` °TÉ©dG ¿ô`` ≤dG »`` a »`` bÉà°SôdG
QÉëÑdG º∏Y ‘ áWƒ£fl ∞°Uhh ,AGó`` dG ¬«a ¢üî°T ,É`` ª¡e É©Lôe
»a á«MGôédG äÉ`` «∏ª©dG ¢`` †©H ìô`` °Th ,AGhó`` dG
.¢SCGôdGh ø£ÑdG
Ú«fÉª©o dG á¶aÉfi ) : ä’’O ‘ ∂FÓeR ™e QhÉ– áMÓŸGh ,∂`` ∏ØdG ∫É› ‘ ¿ƒ`` «fÉª©o dG ´ô`` H Éªc
.( á«eÓ°SE’G º¡àjƒg ≈∏Y .óLÉe øH óªMCG ï«°ûdÉc ájôëÑdG
∞∏àfl ÚH ÜQÉ≤àdGh íeÉ°ùàdG ôμa AÉ°SQEGh ,á«eÓ°SE’G ájƒ¡dG π«°UCÉJ ‘ ≥Ñ°ùdG Ö°üb ¿Éª©o d ∫Gõj Éeh
.IÉ«◊G ÖfGƒL áaÉc ‘ »eÓ°SE’G øjó∏d á«£°SƒdG è¡æe ó°ùŒ ¿CG IógÉL ≈©°ùJh ,äÉfÉjódGh Üƒ©°ûdG
.á∏é°ùe Iô°VÉfi ,á«eÓ°SE’G ájƒ¡dGh ¿ƒ«fÉª©dG ,(2017) ⁄É°S øH óªM ,»ëLGôdG (21)
.≥HÉ°S ™Lôe ,ójƒéàdG º∏Y ‘ ¢ùÑ≤dG ,2011 ,ˆGóÑY »Hƒæ≤dG (22)
.óæ°ùŸG áeó≤e ,`g1388,™«HôdG ,Ö«ÑM øHG (23)
.¿É«YC’G áØ– ,1990 ,ó«ªM øH ˆGóÑY ,»ŸÉ°ùdG (24)
103

:»∏j Éª«a áë«ë°üdG áHÉLE’G ≈∏Y ∫GódG õeôdGh IQÉÑ©dG ºbQ ÖàcG :’k hCG
:GóY Ée , á«dÉàdG QƒeC’ÉH ,áÄ°TÉædG ¢SƒØf ‘ á«fÉª©o dG ájƒ¡dG π«°UCÉJ (1
.á«fhÎμdE’G äÉjóàæŸG ‘ ôNB’G ™e QGƒ◊G Ö«dÉ°SCG ôjƒ£J (CG
.äÉÑ°SÉæŸGh πaÉëŸG ™«ªL ‘ »°VÉŸÉH »æ¨àdG (Ü
.¢SÉædG á∏eÉ©e ‘ á«£°SƒdGh íeÉ°ùàdG RGôHEG (ê
.¬«a ¢û«©J …òdG ∂©ªà› ‘ á«fÉª©o dG á«eÓ°SE’G ájƒ¡dÉH RGõàY’G ôgÉ¶e øe ôgÉ¶e á°ùªN OóY :É«k fÉK
.á«eÓ°SE’G á«fÉª©o dG ájƒ¡dÉH ΩÉªàg’G ΩóY ≈∏Y áÑJÎŸG á«Ñ∏°ùdG QÉKB’G èàæà°SG :Éãk dÉK
.É«°SBG ¥ô°T ÜƒæL ‘ Ú«fÉª©o ∏d …QÉ°†◊G QhódG øY Gô°üàfl Gôjô≤J ÖàcGh ,º∏©àdG QOÉ°üe ¤EG ™LQG :É©k HGQ
u :É°ùeÉN
.á∏«°UC’G á«fÉª©o dG ájƒ¡dG √Qƒfi ¿ƒμj ìÉÑ°üdG QƒHÉW ‘ É«YGPEG É›ÉfôH º¶f k
104

:‫اﻟﻮﺣﺪة اﻟﺨﺎﻣﺴﺔ‬
‫ﻣﻌﺎﻣﻼﺗﻨﺎ‬

,Qô¨dG ™«Hh ,™FGQòdG ™«Hh ,IójGõŸGh ,±ô°üdGh ,§«°ù≤àdG ™«H :á«dÉàdG º«gÉØŸG ±ô©j (1
.ÉHôdGh
.áë«ë°U IhÓJ Iô≤ÑdG IQƒ°S øe (281-275) áÁôμdG á«fBGô≤dG äÉjB’G ƒ∏àj (2
.É¡¶Øëjh ,Iô≤ÑdG IQƒ°S øe (281-275) áÁôμdG á«fBGô≤dG äÉjB’G º¡Øj (3
.¢û¨dG øY ∫ƒ°SôdG ¬«a ≈¡f …òdG ∞jô°ûdG …ƒÑædG åjó◊G ìô°ûj (4
.É¡æe πc áeôM ≈∏Y ’k óà°ùe ´ƒ«ÑdG ‘ áeôëŸG Qƒ°üdG ¢†©H ôcòj (5
.IójGõŸGh ,§«°ù≤àdGh ,±ô°üdGh AGô°ûdGh ™«ÑdG øe πc •hô°T í°Vƒj (6
.™ªàéŸGh OôØdG ≈∏Y √QÉKBG èàæà°ùjh , ΩôëŸG ¢û¨dG ≈∏Y á∏ãeCG Üô°†j (7
.É¡«∏Y ∫óà°ùjh ,IójGõŸGh ,±ô°üdGh ,§«°ù≤àdÉH ™«ÑdG á«Yhô°ûe ÚÑj q (8
.ÉHôdGh ,Qô¨dG ™«Hh ™FGQòdG ´ƒ«H :øe πc Ëô– øe áªμ◊G èàæà°ùj (9
.´ƒ«ÑdG ‘ á«eÓ°SE’G á©jô°ûdÉH ΩGõàd’G á«ªgCG ∑Qój (10
.ÉHôdG πHÉ≤e É¡Mô£j »àdG πFGóÑdG ∫ÓN øe »eÓ°SE’G OÉ°üàb’G ΩÉ¶æH õà©j (11
.´ƒ«ÑdG ‘ IõFÉ÷G äÓeÉ©ŸÉH ó«≤àdG ≈∏Y ¢Uôëj (12
105

‫ﺳﻼم‬E‫اﻟﻤﻌﺎﻣﻼت اﻟﻤﺎﻟﻴﺔ ﻓﻲ ا‬ G
á«aÉ≤ãdG …OGƒædG óMCG ‘ ¬≤jó°U ™e åjó◊G óªfi ÜPÉŒ
ábÓY º¶f Éªc ƒ¡a ;IÉ«◊G »MGƒf πμd ΩÓ°SE’G ∫ƒª°T øY
¬∏ªëj É`` ª«a ∂ª∏©e ™`` e ¢ûbÉæJ óMCG ¿CG ’EG ,áeÉY ¿É°ùfE’G äÓeÉ©e º¶f ,¬HôH ¿É°ùfE’G
ºK ,ΩÓ°SEÓd º`m ` ¡a øe π`` NóàŸG ô°üà≤j ΩÓ``°`SE’G ¿EG :ÓFÉb πNóJ Éª¡æe ÉÑjôb Ú°ùdÉ÷G
.¬d ™æ≤ŸG OôdG ≠°U
.¬HôH ¿É°ùfE’G ábÓY RhÉéàJ ’ »àdG ájóÑ©àdG ôFÉ©°ûdG ≈∏Y
:∫ÉŸG ¤EG ΩÓ°SE’G Iô¶f

:»JB’G ‘ á∏ãªàŸG ,∫ÉŸG ¤EG á°UÉÿG ¬Jô¶f ΩÓ°SEÓd
:¤É©J ¬dƒ≤d ,¬«a ∞∏îà°ùe ¿É°ùfE’Gh ¤É©J ¬fÉëÑ°S ˆ »g ∫Éª∏d á≤∏£ŸG á«μ∏ŸG 1
(33 :QƒædG) | }
:¬dƒbh
(7 :ójó◊G)| }
’h ,IOófi äÉjÉZ ¤EG ∫ƒ°Uƒ∏d º∏°ùŸG É¡æe ó«Øà°ùj á∏«°Sh ƒ¡a ,¬JGP óM ‘ ájÉZ ¢ù«dh á∏«°Sh ∫ÉŸG 2
¬æàØJh πZÉ°ûdG ¬∏¨°T íÑ°üJ ≈àM πFÉ°SƒdG πμH É¡∏«°ü–h É¡≤«≤– ¤EG ≈©°ùj ájÉZ √òîàj ¿CG G kóHCG Rƒéj
:¤É©J ∫Éb ,äÉ¡Ñ°ûdGh ΩGô◊G ‘ ¬©bƒJh ¬JÉÑLGh ¬«°ùæJh
(46 :∞¡μdG) | }
,¬àjGógh ¬MÓ°üd á∏«°Sh ∫ÉŸG Gòg ¿ƒμ«°S πgh ,¬H π©Øj GPÉe iÒd óÑ©∏d ¬fÉëÑ°S ˆG øe AÓàHG ∫ÉŸG 3
¬fCG ΩCG , ¬«a Ò¨dG ¥ƒ≤M …ODƒjh ¤É©J ˆG ¬∏MCG Éeh ÒÿG ‘ ¬≤Øæ«°S πgh ? √OÉ°ùah ¬fÉ«¨£d á∏«°Sh ΩCG
≈à°ûH ∂dÉ¡ª∏d ¬°ùØf ¢Vô©jh ,º¡«∏Y AGóàY’Gh OÉÑ©dG ∫Ó¨à°S’ á∏«°Sh √Èà©jh ,¬∏gCGh ¬°ùØf ¬H ó°ùØ«°S
:¤É©J ∫Éb (1)?É¡dÉμ°TCGh É¡YGƒfCG
(15 :øHÉ¨àdG) | }
.Ω2011 / 4 /14 ∫ƒNódG ïjQÉJ ,∫Éª∏d ΩÓ°SE’G Iô¶f :¿Gƒæ©H ∫É≤e ,á∏eÉ°ûdG á«eÓ°SE’G á«HÎdG áμÑ°T (1)
107

‫ ﻣﻌﺎﻣﻼﺗﻨﺎ‬:‫اﻟﻮﺣﺪة اﻟﺨﺎﻣﺴﺔ‬
:á«dÉŸG äÓeÉ©ŸG ‘ á«Yô°ûdG ó°UÉ≤ŸG

:»JCÉj Éª«a ∫GƒeC’G ‘ á©jô°ûdG ó°UÉ≤e ¢üî∏àJ
. x≥M ¬p LƒH ¢SÉædG øep øμÁ øen ÌcCG …ójCG ÚH ∫ÉŸG ¿GQhO ƒg :êGhôdG 1
OÉ¡°TE’G ´ô°T ∂dòdh ,¿ÉμeE’G Qó≤H äÉeƒ°üî∏d ¢Vô©àdGh Qô°†dG øY ÉgOÉ©HEÉH ≥≤ëàj ∫GƒeC’G ìƒ°Vh 2
.øjGóàdGh øgôdGh
: ∫ƒ°SôdG ∫ƒb ¬æe ,Òãc áØjô°ûdG ájƒÑædG áæ°ùdGh ËôμdG ¿BGô≤dG øe ¬∏°UCG ∫GƒeC’G ßØM 3
.(2) z¢ùm Ør fn Ö«
p pW røYn ’s pEG ºpm ∏°ùr eo mÇpôeGr ∫Éo en πt pëjn ’n {
.áYRÉæe ’h ¬«a ô£N ’ ¬LƒH É¡HÉë°UC’ É¡à«μ∏e QGôbEG ∫ÓN øe ¿ƒμj ∫GƒeC’G äÉÑKEG 4
hCG É¡μdÉe øe ¢Vm ƒn ©p Hp ÉeEGh ,É¡Ñ°ùàμe πª©H ÉeEG ,¬«a º∏X ’ ¬LƒH É¡dƒ°üM ¿ƒμj ¿CÉH ∂dPh ,É¡«a ∫ó©dG 5
:∫É≤a ∫ÉŸG ‘ º∏¶dG øe ¤É©J ˆG QòM óbh ,(3)çQEÉH ÉeEGh ,´ÈJ
}
(29:AÉ°ùædG) |
,á«dÉŸG äÓeÉ©ŸG ‘ á«Yô°ûdG ó°UÉ≤ŸG øe ó°ü≤e ™e »∏j Éª«a ˆG ∫ƒ°SQ ¬æY ≈¡f ∑ƒ∏°S πc ¢VQÉ©àj
:Úãjó◊G øjòg ∫ƒdóe ‘ ∂FÓeR ™e ∑QhÉ– ∫ÓN øe ∂dP í°Vh
.(4) zÅl pWÉN ’s pEG ôo μp àn ër jn ’{ (1
.(5) z¬«N n n { (2
p CG Ωp ƒr °Sn ≈∏Yn ºo ∏p °ùr o Ÿr G ºp °ùo jn ’
’ Gòg s¿CGh ,É°VQ øY ¢SÉædG ÚH ídÉ°üŸG ∫OÉÑJ É¡°SÉ°SCG á«eÓ°SE’G äÓeÉ©ŸG ¿CG ≥Ñ°S Ée ∫ÓN øe ÚÑàj
?¬HGOBG Éeh ¬Whô°T Éeh ?™«ÑdG Éªa .»eÓ°SE’G ¬≤ØdG ÜGƒHCG ºgCG øe ƒgh ,AGô°ûdGh ™«ÑdG ∫ÓN øe ’EG ≥≤ëàj
.2925 åjó◊G ºbQ ,´ƒ«ÑdG ÜÉàc ,°ùdG ,»æ£bQGódG (2)

.±ô°üàH ,477 ` 464 ¢U ,2 • :¿OQC’G ,á«eÓ°SE’G á©jô°ûdG ó°UÉ≤e , Ω 2001 ,ôgÉ£dG óªfi , Qƒ°TÉY øHG (3)
.1605 åjó◊G ºbQ ,äGƒbC’G ‘ QÉμàM’G Ëô– ÜÉH ,IÉbÉ°ùŸG ÜÉàc ,í«ë°üdG ,º∏°ùe (4)
1415 åjó◊G ºbQ ,..πLôdG ™«H Ëô– ÜÉH ,´ƒ«ÑdG ÜÉàc ,í«ë°üdG ,º∏°ùe (5)
108

‫ﺳﻼم‬E‫ اﻟﻤﻌﺎﻣﻼت اﻟﻤﺎﻟﻴﺔ ﻓﻲ ا‬:‫اﻟﺪرس اول‬
‫ﺗﺗﻨ ﱠﺒﻪ‬ :™«Ñn dG Ωƒ¡Øe

k nCG AGô°ûdG :™«r Ñn dGh ,AGô°ûdG óq °V :™o «ÑdG
ƒgh ,É°†j .(4) øªãH Ò¨dG ¤EG ∂∏ŸG π≤f ƒg ™«ÑdG
: ¬dƒb øe ÚÑàj Ée ƒgh ,OGó°Vr nC’G øe
:™«ÑdG •hô°T
.zÉbn ôs Øn àn jn ⁄ p r Hp p¿É©n «u Ñn dr G{
r n Éen Qp É«n ÿÉ
øe áYƒª› ¬«a ôaƒàJ ≈àM Éë«ë°U
k ™«ÑdG ¿ƒμj ’
.2082 åjó◊G ºbQ ,´ƒ«ÑdG ÜÉàc ,í«ë°üdG ,…QÉîÑdG :ÓWÉH ™«ÑdG QÉ°U É¡æe •ô°T ó≤p ao ≈àeh ,•hô°ûdG
:øjóbÉ©àŸG ÚH É°VôdG (1
(29 :AÉ°ùædG) | }
:…CG ,±ô°üàdG ‘ á«∏gCG …hP
r ¿GóbÉ©dG ¿ƒμj ¿CG (2
‫اﺣﺬر‬
.Ú∏bÉY Ú¨dÉH
.¥Gƒ°SC’G ‘ äƒ°üdG ™aQ
;¬μ∏ªàH ´QÉ°ûdG ¿PCG É«Yô°T ’Ée ™«ÑŸG ¿ƒμj ¿CG (3
.¬àYÉ°†H ¢ùîr Hn h ™FÉÑdÉH ±ÉØîà°S’G
’Ée ót ©jo ∂dP ¿C’ ;ôjõæN hCG ,ôªN ™«H Rƒéj Óa
.™FÉÑdG ™e πeÉ©àdG óæY ∫ƒ≤dÉH ICGôŸG ´ƒ°†N .ΩÓ°SE’G ‘ Ωƒu ≤àe ÒZ
.¢SÉædÉH QGô°VE’Gh QÉ©°SC’G ‘ I’É¨ŸG ¬ª«∏°ùJ ≈∏Y GQOÉb ,™«Ñª∏d ÉμdÉe ™FÉÑdG ¿ƒμj ¿CG (4
.¢SÉædG ´Góÿ á«ªgh äÓjõæJ øY ¿ÓYE’G ∂∏e øe ¢ù«d A»°T ™«H øμÁ ’ ¬fC’ ;…Î°ûª∏d
.¿Gõ«ŸGh ∫É«μŸG ‘ ∞«Ø£àdG .™FÉÑdG
.…Î°ûŸGh ™FÉÑdG :Úaô£dG óæY Éeƒ∏©e
k ™«ÑŸG ¿ƒμj ¿CG (5
.ÉYô°T õFÉL ÒZ ôeCG ƒgh ,™«ÑdG ¬«dEG ∫hDƒ«°S ÉÃ π¡L Qô¨dGh ,QôZ ádÉ¡÷G ¿C’ ;Éeƒ∏©e
k øªãdG ¿ƒμj ¿CG (6
: ´ƒ«ÑdG ÜGOBG øe
:É¡æe , É¡JÉYGôe »¨Ñæj IÒãc ÜGOBG ™«Ñ∏d
: ˆG ∫ƒ°SQ ∫Éb ,¬æ«Á ‘ ÉbOÉ°U ¿Éc ƒdh ¬à©∏°S ≥Øæ«d ∞∏◊G Öæéàj ¿CG ™FÉÑdG ≈∏Y :∞∏◊G ÖæŒ (1
.(5)záp cÈ∏d ál ≤n pë‡o ,pá©∏°ù∏d ál ≤n Øu æn eo ∞po ∏◊
n G{
.7 ¢U , 8 ê , π«∏©dG AÉØ°Th π«ædG ÜÉàc ìô°T ,Ω1972 ,∞°Sƒj øH óªfi ,¢û«ØWG (4)
.1981 åjó◊G ºbQ ,...ÉHôdG ˆG ≥ëÁ ÜÉH ,´ƒ«ÑdG ÜÉàc , í«ë°üdG , …QÉîÑdG (5)
109

m ©r Hn ™p «r Hn ≈n∏Yn ºr μo °†o ©r Hn ™r Ñp jn ’n { : ˆG ∫ƒ°SQ ∫Éb :¬«NCG ™«H ≈∏Y º∏°ùŸG ™«Ñj ’CG (2
¿CÉc ∂dPh ,(6) z¢†
Ωôëj Éªc .’ÉjQ Ú©HQCÉH É¡μ©«HCG ÉfCGh ÉgOQ :¬d ∫ƒ≤«a ’ÉjQ Ú°ùªîH áYÉ°†H iÎ°TG ¿É°ùfEG ¤EG ™FÉH »JCÉj
’ÉjQ Ú©°ùàH ¬àYÉ°†H ´ÉH ób ™FÉH ¤EG Îm °ûe »JCÉj ¿CG :¬dÉãeh ¬«NCG AGô°T ≈∏Y ¿É°ùfE’G …Î°ûj ¿CG É°†jCG
.áFÉÃ ∂æe É¡jÎ°TCG ÉfCGh ÉgOQ ¬d ∫ƒ≤«a
∫Éb ,AÉ£©dGh òNC’Gh AGô°ûdGh ™«ÑdG ‘ øjôNB’G ™e ¬JÓeÉ©e ‘ Ó¡°S º∏°ùŸG ¿ƒμj ¿CÉH ∂dPh :áMÉª°ùdG (3
.(7) z≈°†n àn br G GPn EGp hn ,iÎ o G ºn pMQn { : ˆG
k Lo Qn ˆ
n n °TGr GPn EGp hn ,n´ÉHn GPn EGp Éëk ªr °Sn Ó p s ∫ƒ
n °So Qn
.‹ÉàdG ¢SQódG ‘ í°†à«°S ƒgh ,¢ù«dóàdGh ¢û¨dG ÖæŒ (4
äÉ©jô°ûàdG ¬d ø°S ’EG IÉ«◊G ÖfGƒL øe ÉÑfÉL πØ¨j ⁄ ,º«¶Y øjO ΩÓ°SE’G ¿CG ÚÑàj Gò¡H
u äÉbÓ©dG º¶æJ »àdG
.Ohó◊G ÚÑJh
.1412 åjó◊G ºbQ ,...¬«NCG ™«H ≈∏Y ™«ÑdG πLôdG Ëô– ÜÉH ,´ƒ«ÑdG ÜÉàc , í«ë°üdG ,º∏°ùe (6)
.1970 åjó◊G ºbQ ,...™«ÑdG ‘ áMÉª°ùdGh ádƒ¡°ùdG ÜÉH ,´ƒ«ÑdG ÜÉàc, í«ë°üdG , …QÉîÑdG (7)
110

§N ¬à– Ée Üƒ°Uh , áë«ë°U IQÉÑ©dG âfÉc ¿EG IQÉ°TEG ¬eÉeCG ™°Vh , ∑ÎaO ≈∏Y IQÉÑ©dG ºbQ π≤fG :’k hCG
.Ö°ùμdG ¥ôW »°ü≤J äÓeÉ©ŸG ¬≤a åMÉÑe øe (1
.Iô°UÉ©ŸG á«dhódG äÓeÉ©ŸG ÜÉ©«à°SG »eÓ°SE’G ¬≤ØdG ¿ÉμeEÉH (2
.ÉYô°T õFÉL ¿ƒæ› ™e ™«H ó≤Y ΩGôHEG (3
: ∫ƒ°SôdG ∫ƒb ‘ OQGƒdG »¡ædG ÖÑ°S Ée : É«k fÉK
?z¢†m ©r Hn ™p «r Hn ≈∏n Yn ºr μo °†o ©r Hn ™pr Ñjn ’n {
:¿ƒμj ¿CG ™«ÑdG ‘ •Î°ûj : π∏Y :Éãk dÉK
.±ô°üàdG ‘ á«∏gCG …hPr ¿GóbÉ©dG (1
.Úaô£dG óæY Éeƒ∏©e
k ™«ÑŸG (2
?Iô¶ædG √òg ≥«≤ëàd §HGƒ°†dG Ée ,ájÉZ ’ á∏«°Sh ΩÓ°SE’G ‘ ∫ÉŸG :É©k HGQ
:¤É©J ˆG ∫Éb :É°ùeÉN
k
}
(29:AÉ°ùædG)|
?áÁôμdG ájB’G É¡«dEG äQÉ°TCG »àdG ó°UÉ≤ŸG Ée
.™«ÑdG ÜGOBÉH áYÉÑdG ΩGõàdG ióe ¬«a ÚÑJ
u Gôk jô≤J ÖàcG ºK ,∂Jó∏H ‘ ¥Gƒ°SC’G óMCG IQÉjõH ºb :É°ùeÉN
k
111

‫ﺣﺮﻣﺔ اﻟﻐﺶ‬ 2
,É¡H ÜOCÉàdG ™FÉÑdG ≈∏Y »¨Ñæj ÉHGOBG ™«Ñ∏d ¿CG ≥HÉ`` °ùdG ¢SQódG ‘ ø£ØdG ÖdÉ£dG É¡jCG ∂©e ÚÑJ
´ƒ°Vƒe ∞jô°ûdG …ƒÑædG åjó◊G ¬æe Qòëj Ée ƒgh ,¢ù«dóàdG hCG ¢û¨dG ™æe ÜGOB’G ∂∏J øe ¿CGh
.¬«dEG CÉé∏j øe ≈∏Y ∫ƒ°SôdG ºμM ÚÑàfh √ôHóàf ÉæH É«¡a ,¢SQódG
râdn Éæn an É¡n «ap √o ón jn πn Nn Or nCÉan Ωm É©n Wn Ip Èn r °Uo n ≈∏n Yn ôs en ˆ p G ∫ƒ n °So Qn s¿nCG In ôn jr ôn go »Hp nCG røYn
:∫Én bn .ˆ p G ∫ƒ n °So Qn Éjn Ao Éªn °ùdGs ¬o àr Hn É°Un nCG :∫Én bn .z?Ωp É©n £dG
s Ön pMÉ°Un Éjn Gòn gn Éen { :∫É n ≤n an Ók ∏n Hn ¬o ©o Hp É°Un nCG
.z»æu pe ¢ùn «r n∏an ¢ûs Zn røen ¢SÉ n an nCG{
s ¥n ƒr an ¬o àn ∏r ©n Ln Ó
o æs dG √o Gôn jn »r cn Ωp É©n £dG
.(275 ,åjó◊G ºbQ ,¿ÉÁE’G ÜÉàc ,í«ë°üdG ,º∏°ùe)
:‫ﻣﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺣﻤﺎﻳﺔ اﻟﻤﺴﺘﻬﻠﻚ‬ :‫اﻟﻤﻔﺮدات واﻟﺘﺮاﻛﻴﺐ‬
QÉ«àN’G ájôM óYGƒ≤d áØdÉfl Èà©J :2 IOÉ`è .ΩÉ©£dG øe áeƒc :
,á«bGó°üŸGh áfÉeC’Gh ádOÉ©dG á∏eÉ©ŸGh IGhÉ°ùŸGh .π∏H ™°Vƒe ¤EG â∏°Uh :
‘ ,¿ƒfÉ≤dG øe (3) IOÉ``ŸG ‘ É¡«∏Y ¢Uƒ°üæŸG
hCG ™æ°U hCG êÉàfEG :π``c ∂∏¡à°ùŸG ™e äÓeÉ©àdG .ô£ŸG ¬HÉ°UCG :
á«¡àæe hCG á°Tƒ°ûë hCG áeÉ°S ™∏°ùd ™jRƒJ hCG ¢VôY
ádhÉfi hCG á°SQÉ‡ hCG Ió°SÉa hCG á«MÓ°üdG :¢û¨dG Ωƒ¡Øe
∫Éª©à°S’ ¢ù«dóàdG hCG ájÉYódG hCG ¢û¨dG á°SQÉ‡ hCG Ö«©dG ¿Éªàc :¬``fCÉ`H ¢û¨dG AÉª∏©dG ¢†©H ±ô``Y
hCG äÉYƒÑ£e hCG äÉfÓYEG á£°SGƒH á©∏°ùdG √òg ƒ¡a ,(8)™``bGƒ``dG ‘ ¬«∏Y ƒg Ée ÒZ IQƒ°üH √DhÉ``Ø`NEG
.iôNCG πFÉ°Sh ájCG hCG äGô°ûf hCG äÉ≤∏©e ¢SÉæ∏d Ó«∏°†J ;¬Hƒ«Y AÉØNEGh A»°ûdG ø°SÉfi QÉ¡XEG
.Ω2013/2/25 :∫ƒNódG ïjQÉJ http://pacp.gov.om :¤É©J ˆG ∫Éb ,πWÉÑdÉH º¡dGƒeC’ ÓcCGh
(188 :Iô≤ÑdG) | }
.42¢U ,á«fóŸG äÓeÉ©ŸG ‘ ¢û¨dG ,óªfi óªfi ,…Qhô°ùdG (8)
112

∞°ûàcÉa ,ΩÉ©W IÈ°U ≈∏Y ôs en PEG ¢SÉædG ∫GƒMCG iÒd ¥ƒ°ùdG ‘ ¬«∏Y ¬eÓ°Sh ˆG äGƒ∏°U ∫ƒ°Sô∏d ádƒL ‘h
.z»æu pe ¢ùn «r n∏an ¢ûs Zn røen { :∫Ébh ¬à∏©a ¬«∏Y ôμfCÉa ,á°Tƒ°ûë É¡fCG
.áeôfi É¡fEÉa ¢ûZ É¡«a ô¡X á∏eÉ©e πμa
:ájQÉéàdG äÓeÉ©ŸG ‘ ¢û¨dG Qƒ°U øe

´ƒ°Vƒe ¤EG åjó◊G Gòg ‘ ∫ƒ°SôdG Éæ¡Lƒj
‫ﺗﻨ ﱠﺒﻪ‬ ™«Ñ∏d á°Vhô©ŸG áYÉ°†ÑdG ‘ Ö«©dG AÉØNEG ¿CG ƒgh º¡e
§≤a ájQÉéàdG äÓ`` eÉ©ŸG ≈∏Y ¢û¨dG ô`` °üà≤j ’ ™æ°T óbh ,GôgÉX hCG É«ØN ,¬Yƒf ¿Éc Éª¡e õFÉL ÒZ
ô°ûÑdG äÓeÉ©e øe ÒãμdG ‘ ¢û¨dG πNój É‰EGh Ö◊G ôgÉX π©L …ò``dG Öù `◊G n ™FÉÑH ∫ƒ°SôdG
ôjhõàH á`` °SGQódG ‘ ¢û¨dÉc ,¢`` †©ÑdG º¡`` °†©Ñd êÉà– ’ ô`èC’G Gò``g ¿CG ™`èh ,ÓàÑe ¬æWÉHh É°ùHÉj
¬`` YGƒfCÉH äÉ`` fÉëàe’G ‘ ¢`` û¨dGh ,äGOÉ¡`` °ûdG áYÉ°†ÑdG iCGQ øe πμa ,IÒÑc á°SGôa ¤EG ¬àaô©e
.ÒãμdG ÉgÒZh ,êGhõdG ‘ ¢û¨dGh ,áØ∏àîŸG á«ØÿG AÉ«°TC’G ÉeCG ,á°Tƒ°ûë É¡fCG º∏©jh É¡æ«H ¥ôØj
∑Qój ’ »àdG ™∏°ùdG ¿CG º¡ŸGh ,ÈcCG É¡«a Ωô÷G ¿EÉa
¢û¨∏dh ,(9)¢ù«dóJh ¢ûZh QôZ ¬fC’ ,ó°TCG É¡ÑMÉ°U ≈∏Y ÖfòdG ¿ƒμj GÒãc É¡LGõàeG ÖÑ°ùH É°ûZ É¡«a ¿CG ¿É°ùfE’G
ÖYÓàdGh ,ájQÉéàdG ™∏°ù∏d á«MÓ°üdG ïjQGƒJ Ò«¨Jh ,äÓª©dG ôjhõJ :É¡æe ,IÒãc Qƒ°U ájQÉéàdG äÓeÉ©ŸG ‘
™∏°ùdG §∏Nh ,¢üdÉN ÖgP ¬fCG ≈∏Y ¬©«H ºK ¢SÉëædÉH ÖgòdG §∏Nh ,øjÎ°ûŸÉH ô°†J á≤jôW …CÉH øjRGƒŸG ‘
IôgÉ¶dG É¡JÉØ°UGƒe øe ¢ü≤æj hCG á©∏°ùdÉH ô°†j Ée πμa ‹ÉàdÉHh ,¥QGƒa äóLh GPEG á«ÑæLC’ÉH ™æ°üdG á«∏ëŸG
.ºKEG ¬∏YÉa ≈∏Yh ¢ûZ ƒ¡a …Î°ûŸG ≈∏Y âr «n Øp Nr oCGh
:¬FGô°Th ¬©«H ‘ ¢ûZ øŸ ójó°ûdG ó«YƒdG

(١) ‫ﻧﺸﺎط‬ Éen { :∫Én ≤n an Ó∏H âHÉ°UCG ΩÉ©£dG IÈ°U ‘ √ój ˆG ∫ƒ°SQ πNOCG ÉŸ
,¬HÉ°UCG ô£ŸG ¿CÉH ΩÉ©£dG ÖMÉ°U ÜÉLCÉa z?Ωp É©n £dG
s Ön pMÉ°Un Éjn Gòn gn
∫ƒdóe ‘ ∂FÓeR ™e ¢ûbÉæJ
≈fOC’G AÉª°ùdG âHÉ°UCG ∞«μa ˆG ∫ƒ°SQ ≈∏Y ∞îj ⁄ ∂dP øμdh
¢ù«∏a { : ∫ƒ°SôdG ∫ƒ``b GPÉŸh ?¢SÉædG √Gôj ≈àM GôgÉX πNGódG π∏H π©éj ⁄ GPÉŸh ?≈∏YC’G ¿hO
z»æe ?¬«a …ò``dG π∏ÑdG QÉ¡XEG ¿hO GôgÉX ¢ùHÉ«dG »LQÉÿG ÖfÉ÷G ∑ô``J
‘h z»æu pe ¢ùn «r n∏an ¢ûs Zn røen { :ΩÓ°ùdGh IÓ°üdG ¬«∏Y ∫Éb ∂dòdh
.42 ¢U .á«fóŸG äÓeÉ©ŸG ‘ ¢û¨dG .óªfi óªfi ,…hô°ùdG (8)

.É¡æWÉH ‘ É¡æe ø°ùMCG ÉgôgÉX ‘ á©∏°ùdG iôJ ¿CG :¢ù«dóàdG (9)
113

‫ ﺣﺮﻣﺔ اﻟﻐﺶ‬:‫اﻟﺪرس اﻟﺜﺎﻧﻲ‬
,ójó°T ó«Yh Gògh ,(Éæe ¢ù«∏a Éæ°ûZ øe) iôNCG äÉjGhQ

.áª«¶©dG IÒÑμdG √òg øe ÜGÎb’G øe ÓGQ Üƒ∏°SCGh
ΩÓ°SE’G ‘ ¢û¨dG Ωƒ¡Øe ΩƒªY Aƒ°V ‘ z¢ûZ øe{ ∞jô°ûdG åjó◊G ‘ IOQGƒdG áeÉ©dG IóYÉ≤dG ¿EG
™æe øe áªμ◊G ‘ ∂FÓeR ™e ¢ûbÉæJ øY »¡ædÉa ,Ó«∏b ¿É``c ƒ``dh ,¢ûZ πc πª°ûJ É¡eƒªY ≈∏Y
.äÉfÉëàe’G ‘ ¢û¨dG ócDƒj Éægh ,GÒãc hCG ¿É``c Ó«∏b á©∏°S …CG ‘ ≥∏£e ¢û¨dG
’É› âcôJ Ée (¢ûZ øe) IQÉÑY ¿CG º«¶©dG ∫ƒ°SôdG
º∏μdG ™eGƒL øe Gògh ,¬«dEG äóàeGh ’EG IÉ«◊G ä’É› øe
. »ÑædG ¬«JhCG …òdG
:¢û¨dG QÉKBG
É¡ªgCÉa ;™ªàéŸGh OôØdG ≈∏Y Oƒ©J ,IÒãc á«Ñ∏°S QÉKBG ¢û¨∏d
Éªc ,¢û¨dG áÁôL ÖμJôe øe »ÑædG IAGôH OôØdG ≈∏Y
¢û¨dG QÉKBG ‘ ∂àYƒª› OGôaCG ™e QhÉ– ‘ º¡°ùj ¢û¨dG PEG ¤É©J ˆÉH ¿É``ÁE’G ≈∏Y GÒk KCÉJ ¬d ¿CG
.™ªàéŸG ≈∏Y ≈∏Y ICGô÷G ¤EG ¬©aój É‡ ¤É©J ˆG áÑbGôÃ Qƒ©°ûdG ΩóY
.π©Øj ÉªY ™∏≤jh ¬°ùØf ™LGôj ⁄ ¿EG ¤É©J ˆG äÉ©jô°ûJ
¤EG É≤jôW ¢û¨dG ¿ƒ``c øe OôØdG ≈∏Y ô£NCG ∑Éæg ¢ù«d
Ö°ùàcG øjCG øe ∫ÉÑj
p ⁄ øªa ,πWÉÑdÉH ¢SÉædG ∫GƒeC’ ÓcCG ¬«a ¿C’ ;QÉædG
.QÉædG ¬∏NOCG ÜÉH …CG øe ¤É©J ˆG ∫ÉÑj
p ⁄ ∫ÉŸG
≈∏Y AGóàY’G ÜGƒHCG øe ÜÉH ¬fCG Éªc ,¤É©J ˆG á«°ü©e ÜGƒHCG øe ÜÉH ¢û¨dG ¿EÉa GÒ
k `NCGh
.∞jô°ûdG »MƒdG ¬H AÉL ÉŸ ∫Éãàe’G ΩóY Qƒ°U øe IQƒ°Uh ,Égô°SCÉH áeC’G
114


:™«ÑdG ºμëa Ö«©dÉH …Î°ûŸG º∏©j ¿CG ¿hO áÑ«©ŸG ¬JQÉ«°S πLQ ´ÉH -1
.ΩGôM(ê √hôμe(Ü õFÉL (CG
:ót ©jo ,¬H ΩÉb Ée ,¬∏fi ‘ á°Vhô©ŸG ™∏°ùdG øe á©∏°S á«MÓ°U ïjQÉJ ôLÉJ ÒZ
q -2
.’ƒÑ≤e(ê CÉ£N (Ü Éë«ë°U (CG
:Gòg ¬∏ªY ót ©jo ,¿Éëàe’G ‘ ¬JóYÉ°ùe ¬∏«eR øe Ö∏W -3
.iƒ≤àdGh ÈdG ≈∏Y ÉfhÉ©J (CG
.¿Ghó©dGh ºKE’G ≈∏Y ÉfhÉ©J (Ü
.ájƒNCG áeóN Ën ó≤J (ê
?(Éæe ¢ù«∏a Éæ°ûZ øe):ájGhQ ‘h ,(»æe ¢ù«∏a ¢ûZ øe): ∫ƒ°SôdG ∫ƒb ∫ƒdóe ÚH ¥ôØdG Ée :É«k `fÉK
.…Î°ûª∏d ∂dP ôcòj ⁄h ,¬Ø≤°S ∞©°†d ¬à«H ™«H πLQ OGQCG :á«dÉàdG á«°†≤dG ‘ ∂jCGQ ÚHq :Éãk `dÉK
.QÉKB’G √òg É¡«a ÚÑJ Iô≤a ÖàcG .ájOÉ°üàb’G á«MÉædG øe á«Ñ∏°S QÉKBG ¢û¨∏d :É©k HGQ
.á«dÉŸG äÓeÉ©ŸG GóY Éª«a ¢û¨dG øe iôNCG ´GƒfCG øY åëÑ∏d º∏©àdG QOÉ°üe õcôe ¤EG ™LQG :É°ùeÉN
k
115

‫ﻣﻦ اﻟﺒﻴﻮع اﻟﺠﺎﺋﺰة‬ 3

πc ƒg õFÉ÷G ™«ÑdGh ,¬æY »¡æe ôNBGh õFÉL ™«H :¤EG »Yô°ûdG ºμ◊G QÉÑàYÉH ™«ÑdG º°ù≤æj
.IõFÉ÷G ´ƒ«ÑdG ¢†©H ¢SQódG Gòg ‘ ∫hÉæàæ°Sh ,¬Whô°Th ¬fÉcQCG ≈aƒà°SGh ΩÓ°SE’G ¬∏MCG ™«H
§«°ù≤àdG ™«H :’k hCG
‫ﺗﻌﻠـﻢ‬ .™FÉÑdG ¤EG á∏LDƒe •É°ùbCÉH ™aój øªãH Oófi ™«H ƒg :¬Øjô©J
™aój ¿CG ≈∏Y ∫ÉjQ ±’BG 9 áª«≤H IQÉ«°S πLôdG …Î°ûj ¿CG ∂dP ∫Éãeh
Ωó©H iÎ°ûª∏d á©Øæe §«°ù≤à∏d k
™aóH ô¡°T πc Ωõà∏«a ,äGƒæ°S ¢ùªN IóŸ (É£°ù≤e) GAk õ› øªãdG
øY πH Ók eÉc øªãdG ™aO ∞∏μJ
.Ók ãe ’k ÉjQ 150
É¡©«£à°ùj »àdG •É°ùbC’G ≥jôW
:É¡æe •hô°T IóY §«°ù≤àdG ™«H RGƒ÷ •Î°ûj :¬Whô°T
,§°ù≤dG É¡«a πt ëj Im ó`è πc ‘
∂dP ∫Éãeh :¬``dhCG øe Ió``ŸGh øªãdG ‘ Éehõ›
k ™«ÑdG ¿ƒμj ¿CG (1
.¬à©∏°S êGhôH ™FÉÑ∏d á©Øæe ¬«ah
,Gòc ô©°ùH Ók ãe ÚeÉY hCG ΩÉY IóŸ •É°ùbC’G ¿ƒμJ ¿CÉH Ωõ÷G
¿EG π≤jh ,ÚeÉY ¤EG É≤ØJG ¿Éaô£dG ¿Éc ¿EG ô©°ùdG ójõj å«ëH
ó≤©dG ¿ƒμj ¿CG ´ƒæªŸG øμdh ,∂dP ‘ êôM ’ ¬fEÉa ,Ú¡LƒdG óMCÉH Ωõ÷G ™e ,ΩÉY ¤EG ¿ƒμj ¿CG É≤ØJG
.A»°ûH Ωõéj ’ å«ëH Éªk FÉY
‘ …Î°ûŸG ôNCÉàj ¿CÉc ∂dPh ,ÜÉÑ°SC’G øe ÖÑ°S …C’ OGó°ùdG IÎa ∫ÓN ¬«∏Y ≥ØàŸG øªãdG ójõj ’CG (2
.(10) ÒNCÉàdG óª©àj ⁄ ¿EG π°UC’G ô©°S ≈∏Y IOÉjR πªq ëj Óa ÜÉÑ°SC’G øe ÖÑ°ùH øªãdG ójó°ùJ
.É¡∏LCG ∫ƒ∏M πÑb •É°ùbC’G ™aO óæY ¬«∏Y ≥ØàŸG øªãdG ‘ ¢†«ØîàdG …Î°ûŸG •Î°ûj ’CG (3
.™«ÑŸG πjƒªàd ( §«°SƒdG ) ådÉK ±ôW πNóJ ΩóY (4
äGQÉ«°ùdG ™«H ¢Vô©e

;Iõ``FÉ``L á``∏` eÉ``©` ŸG
•É°ùbC’G ™aO ¿C’
¤EG …Î``°`û`ŸG ø`è
•É°ùbCG Gó≤f
.Iô°TÉÑe ™FÉÑdG
(IõFÉL ÒZ á∏eÉ©ŸG)
…Î°ûŸG ádƒªŸG á¡÷G
(1) πμ°ûdG
.23¢U ,äÓeÉ©ŸG ihÉàa ,Ω2003 ,óªM øH óªMCG ,»∏«∏ÿG (10)

116

Ée ™aój ¿CG OGQCÉa ≠∏ÑŸG ∂dP ó©H ¬jód ôaƒJ ºK ,•É°ùbC’ÉH áYÉ°†H ¢üî°T iÎ°TG
.IõFÉL á∏eÉ©ŸG ≈≤ÑJ ∞«c ôμq a .•É°ùbCG øe ¬«∏Y ≈≤ÑJ
±ô°üdG ™«H :É«k fÉK

.á°†ØdGh ÖgòdG ÉÁk ób øªãdÉH Oƒ°ü≤ŸGh .ó«H G kój ô°VÉM øªãH ô°VÉM øªK ™«H ±ô°üdG :¬Øjô©J
:¤É©J ∫Éb :¬à«Yhô°ûe
(275 :Iô≤ÑdG) | }
»ÑædG ¬æ«H óbh ,Ωƒª©dG øe ±ô°üdG ™«H êôîj »¡f hCG ™fÉe OƒLh Ωó©d ,IõFÉ÷G ´ƒ«ÑdG øe ™«H ±ô°üdGh
ío ∏r pŸr Ghn ôp ªr às dÉHp ôo ªr às dGhn Ò s Hp Ò
p ©p °ûdÉ s hn È
o ©p °ûdG u o dr ÉHp È s Ødr ÉHp áo °†p
t o dr Ghn áp °†p s Ødr Ghn Önp gòs dÉHp Öno gòs dG{ :∫É≤a
o æn °Ur nC’G √p pòng râØn n∏àn NGr GPn EÉp an mó«n Hp Gkójn Am Gƒn °ùn Hp Ak Gƒn °Sn mπãr Ã
Gkójn ¿n Écn GPn EGp ºr ào Är p°T ∞n «r cn Gƒ©o «Ñp an ±É k ãr pe íp ∏r pŸÉr Hp
ppÓ
.(11)z mó«n Hp
:»∏j Ée ±ô°üdG ™«H RGƒL •hô°T øe :¬Whô°T
ÉÑk gP -Ók ãe– Éª¡fƒμH ÚdóÑdG ¢ùæL OÉ–G óæY ¬fCG IóYÉ≤dG √òg ÚÑJ s :π°VÉØàdG ΩôM ¢ùæ÷G ó–G GPEG (1
‘ Éfk Rh ;…hÉ°ùàdG Ωõ∏j πH Éª¡æ«H π°†a ∑Éæg ¿ƒμj ¿CG Rƒéj Óa ,∫ÉjôH ’k ÉjQ hCG ,á°†ØH á°†a hCG ,ÖgòH
.É¡¡Ñ°TCG Éeh á«bQƒdG Oƒ≤ædÉc Ωƒq ≤ŸG ‘ áª«b hCG ,á°†a hCG ÉÑk gP ¿Éc ¿EG ¿hRƒŸG
,É¡FGõLCÉH á∏ª©dG ádOÉÑe óæY ¢SÉædG ¢†©H ¬«a ™≤j Ée •ô°ûdG Gòg ∞dÉîJ »àdG áeôëŸG Qƒ°üdG øeh
¿ƒ©«Ñj Ók ãªa ,∂dòH ¿ƒØàμjh Éfk Rh ¬æe ÌcCG Ëó≤H ójó÷G ÖgòdG ádOÉÑeh ,á°ù«H ( 800 ) `H Ók ãe ∫ÉjôdÉc
q »àdG ±ô°üdG óYGƒb ∞dÉîJ Qƒ°üdG √ò¡a ,ÉeGôL
∫O k (45) ¬fRh ÖgòH Ók ãe ÉeGôL k (50) ¬fRh ÉÑk gP
.(12) ÉHôdG ÜGƒHCG øe ÜÉH »¡a ,…ƒÑædG …ó¡dG É¡«∏Y
.4147 åjó◊G ºbQ ,IÉbÉ°ùŸG ÜÉH ,º∏°ùe í«ë°U ,º∏°ùe (11)

.378 ¢U ,á«dÉŸG äÓeÉ©ŸG ,Ω2005 ,óªfi øH óLÉe ,…óæμdG (12)
117

‫ ﻣﻦ اﻟﺒﻴﻮع اﻟﺠﺎﺋﺰة‬:‫اﻟﺪرس اﻟﺜﺎﻟﺚ‬
.áë«ë°U ÖgòdÉH ÖgòdG ádOÉÑe π©Œ »àdG áë«ë°üdG á≤jô£dG ‘ ∂FÓeR ™e ôμq a
≈∏Y ó«H Gój º«∏°ùàdG ¿ƒμjh ó≤©dG ¢ù∏› ‘ ¢†Ñ≤dG •Î°ûj …CG :¥ôØàdG πÑb ÚdóÑdG ¢†Ñb ÜƒLh (2
, ÚaQÉ°üàŸG øe ¬«∏Y ≥ØàŸG ô©°ùdG Ö°ùëH iôNCG á∏ªY É¡dóH òNCÉJh á∏ªY »£©J å«ëH ,í«ë°üdG …CGôdG
’s pEG Önp gòs dÉHp Önn gòs dG Gƒ©o «Ñp Jn ’n { :¬«a ∫ƒ≤j …òdG ∫ƒ°SôdG åjó◊ ,IóMGƒdG á∏ª©dG ™e ôeC’G Gòch
’n hn , mπãr Ã k ãr pe ’s pEG p¥pQƒn dr ÉHp ¥n Qp ƒn dr G Gƒ©o «Ñp Jn ’n hn , ¢†m ©r Hn ≈n∏Yn Én¡°†n ©r Hn *GƒØt p°ûJo ’n hn , mπãr Ã
pp Ó pp Ó k ãr pe
.(13) zõm pLÉæn Hp ÉÑk Fp ÉZn Én¡ær pe Gƒ©o «Ñp Jn ’
n hn ,¢†m ©r Hn ≈n∏Yn Én¡°†n ©r Hn GƒØt p°ûJo
,Iô`` °UÉ©ŸG ¢`` †HÉ≤àdG Qƒ`` °U ø`` eh

,∂«`` °ûdG ≥`` jôW ø`` Y ≠`` ∏ÑŸG ¢`` †Ñb
¿hô`` °UÉ©ŸG AÉ`` ¡≤ØdG É`` góY ó`` bh
k
¿EG PEG ,É«v Yô`` °T É`` «v ≤«≤M É`` °†Ñb
âμ`` °Sh ¢†Ñ≤dG •ô`` °T ó`` b ´ô`` °ûdG
É©k LGQ ¬∏©éH ¿PDƒ` `j É‡ ¬àØ`` °U øY
k ∂«`` °ûdG ¢`` †Ñb óq ` `©jh ,¿Éμ`` eh ¿É`` eR πc ‘ ¢`` SÉædG ±ô`` Y ¤EG
‹É`` ŸG ≠`` ∏ÑŸG ƒ`` gh ¬fƒª`` °†Ÿ É`` °†Ñb
.¬«∏Y πé°ùŸG
,óMGh ¢ùæL »gh ,á°†ØdGh ÖgòdG ádõæÃ (á«fó©ŸG hCG á«bQƒdG) áãjó◊G äÓª©dG :Oƒ≤ædG ±ô°U ΩÉμMCG
øe ¬eÉμMCG ¬«∏Y ≥Ñ£æJh ,±ô°üdG ÜÉH â– πNój ¢†©ÑH É¡°†©H äÓª©dG ∫OÉÑJ ¿EÉa Gòg ≈∏Y AÉæHh
òNCÉJh á∏ªY »£©J å«ëH ,¬«a πLCG ’ ,ó«H Gkój Gôk °VÉM ¿ƒμj ¿CG •ô°ûH …CG ,ó≤©dG ¢ù∏› ‘ ¢†Ñ≤dG •ô°T
‘ ±ô°üdG ≈∏Y ≥Ñ£æj •ô°ûdG Gògh ,ÚaQÉ°üàŸG øe ¬«∏Y ≥ØàŸG ô©°ùdG Ö°ùëH iôNCG á∏ªY É¡dóH
Öéj äGóMƒdG ∂∏J ¿EÉa ,IÒ¨°U äGóMh ¤EG É¡μØH Óãe ä’ÉjQ ô°ûY ±ô°U OGQCG øªa ;IóMGƒdG á∏ª©dG
.(14) πLC’G Ö°ùëH ÉªgóMCG ‘ IOÉjõdG ¿ƒμJ ’h ,ä’ÉjôdG ô°û©dG É¡àª«b ‘ …hÉ°ùJ ¿CG
.ôNB’G ¢†©ÑdG ≈∏Y Ú°Vƒ©dG ¢†©H Gƒ∏°†ØJ ’ :GƒtØ°ûop J ’ *

.2177 åjó◊G ºbQ ,´ƒ«ÑdG ÜÉH ,…QÉîÑdG í«ë°U ,…QÉîÑdG (13)
.118 ¢U ,äÓeÉ©ŸG ¬≤a ,`g1428 ,¿hôNBGh ‹ƒàe ìÉÑ°üe ,OÉªM (14)
118

IójGõŸG ™«H :Éãk dÉK

≈∏Y º¡°†©H É¡«a ¢SÉædG ójõjh á©∏°ùdG ≈∏Y iOÉæjo ¿CG :¬Øjô©J
.ÉgòNCÉ«a É¡«a óFGR ôNBG ≈∏Y ∞≤J ≈àM ¢†©H
¢SÉædG ÚH ¬H πeÉ©àj ¿CG Rƒéj É‡ Ió``jGõ``ŸG ™«H :¬à«Yhô°ûe
åjóM √RGƒL ≈∏Y ∫ój É‡h ,Oƒ≤©∏d á«Yô°ûdG •hô°ûdG ¬dÉªμà°S’
:∫Én bn hn *ÉMk ón bn hn É°ùk ∏r Mp ń ÉHn ˆ n °So Qn s¿CG n ∂m dp Éen øp Hr ¢ùp fn nCG
p G ∫ƒ
(٣) ‫ﻧﺸﺎط‬ Éªn ¡o Jo òr Nn CGn π`l `Lo Qn ∫n É``≤n àn .*zìn ón ≤n dr Ghn ¢ùn ∏r ◊G p r Gòn ` gn …pÎn °ûr jn røen {
Iô°UÉ©e iô``NCG IQƒ°U ô``cPG ≈n∏Yn óo jpõjn røen ºnm gQr Op ≈n∏Yn óo jpõjn røen { : »t Ñp æs dG ∫n É≤n an .ºnm gQr pópH
.IójGõŸG ™«Ñd .(15)z¬o ær pe Éªn ¡o Yn ÉÑn an Úp r ªn gn Qr Op πl Lo Qn √o É£n Yr nCÉan ?zºnm gQr Op
¬H …óà≤«d ÉgAGô°T ójôj ’ øe á©∏°ùdG ‘ ójõj ¿CG »gh ,¢ûéædG IójGõŸG ™«H ‘ RƒŒ ’ »àdG Qƒ°üdG øeh
ΩÉ¡jEÉH *∫’ódG ΩÉ«b ∂dòch ,∂dòH Î¨«a ¬jhÉ°ùJ »gh ’EG Qó≤dG Gòg É¡«a Oõj ⁄ ¬fCG ø¶«a AGô°ûdG ‘ OÉ÷G
¤EG π«Á hCG ,ºgÒZ »≤«≤M óFGR ∑Éæg ¢ù«dh Ghójõj ¿CG ¤EG ∂dP ºgƒYó«a ,ºgÒZ G kóFGR ∑Éæg ¿CG øjÎ°ûŸG
øe Ö«°üf øe á©∏°ùdG ¿ƒμàd ;IójGõŸG ™£b ¤EG CÉé∏«a ,Égóéj Iƒ°Tôd hCG G kõjõY hCG ÉÑk jôb ¿Éc GPEG …Î°ûŸG ÖfÉL
.¬«dEG π«Á
.1262 åjó◊G ºbQ ,´ƒ«ÑdG ÜÉH ,…òeÎdG °S ,…òeÎdG (15)

.AÉŸG ¬H Üô°ûj …òdG AÉfE’G »gh ìGóbCG ™ªL :ìó≤dGh ,( êô°ùdG ) ÖcGôdG â– áHGódG ô¡X ≈∏Y ™°Vƒj Ée :¢ù∏◊G *
.´ÉÑàd á©∏°ùdG ≈∏Y …OÉæj øe : ∫’ódG *
119

§N ¬à– Ée íë°Uh ,áë«ë°U âfÉc ¿EG IQÉÑ©dG ΩÉeCG áeÓY ™°V ºK ,∑ÎaO ‘ IQÉÑ©dG ºbQ ÖàcG :’k hCG
............... . QÉ«ÿG ÚaQÉ°üàŸG óMCG •GÎ°TÉH ±ô°üdG ó°ùØj ’ (1
............... .ΩôëŸG ÉHôdG ¤EG á©jQP òîJG Ée ’EG õFÉL §«°ù≤àdG ™«H (2
.™«ÑŸG πjƒªàd §«°ù≤àdÉH ™«ÑdG ‘ ådÉK ±ôW πNóJ RGƒL ΩóY :π∏q Y :É«k fÉK
?π«∏©àdG ™e ,á«dÉàdG ä’É◊G ‘ »Yô°ûdG ºμ◊G Ée :Éãk dÉK
äÉcô°ûdG ióMEG øe ¬d áæ«©e IQÉ«°S AGô°ûd á≤Ø°U º¡©e ó≤©a πjƒªàdG äÉcô°T ióMEG ¤EG ¢üî°T ÖgP -1
øe É¡FGô°ûH ƒg ΩÉb ºK øeh ,É¡©e á≤Ø°üdG ó≤Y ó©H IQÉ«°ùdG AGô°ûH ácô°ûdG âeÉ≤a ,äGQÉ«°ù∏d á©FÉÑdG
?É¡©aój ájô¡°T •É°ùbCG ∫ÓN øe πjƒªàdG ácô°T
Ée ∂∏Á ’ ™FÉÑdGh ,’k ÉjQ Ú°ùªN á∏ªY ’EG √ój ‘ øμj ⁄h ,™FÉÑdG øe Ò°ùj A»°T AGô°ûH ¢üî°T ΩÉb -2
Ée òNC’ ∫É©J ,…Î°ûª∏d ∫Ébh ,’k ÉjQ Ú°ùªÿG ™FÉÑdG òNCÉa ,á¶ë∏dG ∂∏J ‘ – »bÉÑc – …Î°ûª∏d √Oôj
?ôNBG âbh ‘ ∂d ≈≤ÑJ
.IójGõŸG ™«H ‘ ∫’ódG É¡H ó«≤àj ¿CG »¨Ñæj »àdG •hô°ûdG øe áKÓK ôcPG :É©k HGQ
:¥p ôt Øn às dG πÑb ÚdóÑdG ¢†Ñb ÜƒLh É¡æe •hô°T ±ô°üdG ™«Ñd :É°ùeÉN
k
.•ô°ûdG Gòg á°UÉÿG ∂JGQÉÑ©H ìô°TG (1
:π«∏©àdG ™e »∏j Ée ‘ ∂jCGQ Ée (2
.∫óÑdG ≈∏Y ¥ÉØJ’G ºàj ¿CG ¿hO iôNCG á∏ª©H á«s fÉªYo á∏ªY ∫OÉÑJ (CG
.πª©dG É¡H …QÉ÷G áª«≤dG áaô©e ¿hO á«s HôY ádhO ¤EG á«s μæH ádGƒM πjƒ– (Ü
120

‫ﻲ ﻋﻨﻬﺎ‬ ِ ‫اﻟﻤ ْﻨ‬

L ‫ﻬ‬ َ ‫ﻣﻦ اﻟﺒﻴﻮع‬ 4
åëÑdG º¡æe Ö`` ∏Wh ,äÉYƒª› ™`` HQCG ¤EG ¬HÓW º`` ∏©ŸG º`n ` °ùs bn ,IõFÉ÷G ´ƒ«ÑdG á`` °SGQO ó`` ©H
å«ëH QGhOC’G º¡«∏Y ´Rhh ,(Qô`` ¨dG ´ƒ«Hh ,™FGQòdG ´ƒ`` «H) É¡æY »¡æŸG ´ƒ«ÑdG ∫ƒ`` M »`` °ü≤àdGh
øe º∏©ŸG Ö∏W É¡∏ªY äÉYƒªéŸG â“CG ¿CG ó©Hh ,ô`` °UÉæ©dG øe ô`` °üæY ‘ áYƒª› πc åëÑJ
.¬«dEG â∏°UƒJ Ée ¢Vô©J ¿CG áYƒª› πc
¿CG ÚHh
s .»Yô`` °ûdG É¡ªμMh ,™`` FGQòdG ´ƒ«H ∞jô©J ∫ƒ`` M ;¬àYƒª› π`` ªY ó`` ªfi ¢`` VôY :‫اﻟﻤﺠﻤﻮﻋﺔ ا"وﻟﻰ‬
¤EG É¡H ó Qs ònn àjo ´ƒ«H »g :ÉMÓ£°UGh ,É≤∏£e A»°ûdG ¤EG á∏°UƒŸG á∏«°SƒdG »gh á©jQP ™ªL :á¨∏dG ‘ ™FGQòdG
.(16) º°S’G Gò¡H â«ª°S Gò¡dh . ΩôëŸG ÉHôdG
;áæ«©dG ´ƒ«H É°†jCG ≈ª°ùJh ,ΩôëŸG ÉHôdG πcCG πLCG øe ¢SÉædG É¡μ∏°ùj »àdG ájƒà∏ŸG ¥ô£dG øe ™FGQòdG ´ƒ«H ót ©Jh
ó°ü≤j »àdG Ú©dG ¤EG π°UƒàdG ™«Ñ∏d IôgÉ¶dG IQƒ°üdG √ò¡H ójôj ƒ¡a ,Ú©dG ójôj É‰EG É¡H Ú∏eÉ©àŸG óMCG ¿C’
.™«H É¡fCÉch ¢SÉæ∏d ≈∏éàJ ≈àM ¬jƒ“ É¡«a á≤jô£H øμdh ,É¡°VGÎbG
ºK ,G kó≤f ÊÉ`` ªY ∫ÉjQ ∞dCG ≠`` ∏ÑÃ »∏Y øe ájQÉf á`` LGQO ⁄É`` °S iÎ`` °TG):»JB’G ∫ÉãŸG ∂FÓeR ™e π`` eCÉJ
»¡ædG øe á∏©dG Gƒéàæà°SG .( áæ°S ó©H ¬d É¡©aój ∫ÉjQ áFÉª°ùªNh ∞dCÉH ¬°ùØf ¢ù∏éŸG ‘ »∏Y ¬æe ÉgGÎ°TG
.™«ÑdG Gòg øY
øe ¿CG ¤EG Éæ∏`` °UƒJh ,™FGQòdG ´ƒ«H Qƒ`` °U ¢†©H ∫ƒM QGO Éæão ëH
r :á`` YƒªéŸG π`` ã‡ ˆGó`` ÑY :‫اﻟﻤﺠﻤﻮﻋﺔ اﻟﺜﺎﻧﻴﺔ‬
:»∏j Ée ÉgQƒ°U
™aódG πLCG πM GPEG ™FÉÑ∏d …Î°ûŸG ∫ƒ≤j ¿CG á∏eÉ©ŸG √òg IQƒ°Uh ,∑ójRCGh ÊôNCG …CG :∑ójRCGh Êô¶fCG :’k hCG
.ÉHQ ót ©Jo IOÉjõdG √ò¡a ,IQô≤e IOÉjR ≈∏Y ôNBG âbh ¤EG √ô¶æ«a . ∑ójRCGh Êô¶fCG :√OGó°S øY õéYh
.49¢U,1• ,äÓeÉ©ŸG ihÉàa ,(2003)óªM øH óªMCG ,»∏«∏ÿG (16)
121

(٢) ‫ﻧﺸﺎط‬ ,¬°†©H øY ∫RÉæàdG πHÉ≤e πLDƒŸG øjódG π«é©J :π«é©àdGh ™°VƒdG :É«k fÉK
Oófi πLCG ¤EG ∫ÉjQ »àFÉÃ á©∏°S ó«©°ùd óªMCG ™«Ñj ¿CÉc :∂dP ∫Éãeh
} :¤É©J ∫Éb êÉàë«a .ó«©°S ≈∏Y ÉæjO øªãdG Gòg ¿ƒμj å«ëH (Óãe ô¡°TCG á©HQCG)
GAõL ¬æY §ëj ¿CG ó«©°S ≈∏Y ¢Vô©«a IóŸG AÉ°†≤fG πÑb ∫ÉŸG ¤EG óªMCG
| ôªY øH ˆGóÑY πÄ°S óbh .øjódÉH AÉaƒdG ‘ π«é©àdG πHÉ≤e øjódG øe
(280:Iô≤ÑdG) .ÉHôdG ¬ª©£j ¿CG ójôj :∫É≤a ,∂æY §MCGh ‹ πéY :∫ƒ≤j øªY
OQGƒdG »¡dE’G ¬«LƒàdG èàæà°SG
Gò¡dh ,(17) ∞∏°Sh ™«H øY ≈¡f ¬fCG »ÑædG øY OQh :∞∏°Sh ™«H :Éãk dÉK
.á≤HÉ°ùdG ájB’G ‘
:É¡æe IOó©àe Qƒ°U ™«ÑdG
ÉÃQ IQƒ°üdG √òg ‘h ,∫ÉjQ áFÉª°ùªN »æØ∏°ùJ ¿CG ≈∏Y ∫ÉjQ ∞dCÉH »JQÉ«°S ∂©«HCG :…Î°ûª∏d ™FÉÑdG ∫ƒb -
™FÉÑdG áLÉM Ó¨à°ùe Óãe ∫ÉjQ áFÉe ¿ÉªãH É¡FGô°T ‘ ÖZÒa ,∞∏°ùdG πLC’ á©∏°ùdG øªK øe …Î°ûŸG π∏b
.∞∏°ùdG ¤EG
;á©∏°ùdG øªK ™FÉÑdG ™aQ ÉÃQ Éægh ,á©∏°ùdG √òg ∂æe …Î°TC’ ∫ÉjQ ∞dCG »æØ∏°S :™FÉÑ∏d …Î°ûŸG ∫ƒb -
.áª«≤dG √òg …hÉ°ùJ ’ »gh , ∫ÉjQ(1200) É¡àª«b á©∏°ùdG √ò¡a ¢SCÉH ’ ¬d ∫ƒ≤«a ,∞∏°ùdG πLC’
(٣) ‫ﻧﺸﺎط‬ áYƒªéŸG π``ã`‡ õ``jõ``©` dGó``Ñ` Y ¢``Vô``Y :‫اﻟﻤﺠﻤﻮﻋﺔ اﻟﺜﺎﻟﺜﺔ‬
:Qô¨dG ™«H :¬dƒ≤H ¬àYƒª› πªY áãdÉãdG
áªμ◊G ∂FÓeR ™e èàæà°SG ó`bh , π°ü`ëj ’ ΩCG π°üë`jCG iQójo ’ ,áÑbÉ`©dG ∫ƒ¡éè ¿É`c Ée π`c ƒ`g
.Qô¨dG ™«H Ëô– øe
ˆG ∫ƒo °So Qn ≈n¡fn :∫Én bn In ôn jr ôn og »Hp nCG røYn .¬æè ™æèh ´QÉ`°ûdG ¬`æY ≈¡`f
n G ™p «r Hn røYn
.(18) Qp ôn ¨n dG ™p «r Hn røYn hn ,*Ip É°ün ◊
Qô¨dG ÖÑ`` °ùH áeôëŸG ´ƒ`` «ÑdG Qƒ`` °U øe ¿CG Éæ∏`` °UƒJ :á`` YƒªéŸG π`` ã‡ ô`` ªY :‫اﻟﻤﺠﻤﻮﻋﺔ اﻟﺮاﺑﻌﺔ‬
:»∏j Ée ádÉ¡÷Gh
≥≤ëàdG ¿hO áYÉ°†ÑdG ¢ùŸ ≥jôW øY ºàj ¬fC’ ;ΩÓ¶dG íæL ‘ ¿ƒμj Ée IOÉY ™«ÑdG Gògh :á°ùeÓŸG ™«H (1
™FÉÑdÉH ¬à≤K ≈∏Y Góªà©e É¡«a Ée º∏©j ’h ¬àYÉ°†H …Î°ûj …Î°ûŸÉa ,Üƒ«©dG øe Égƒ∏Nh É¡àeÓ°S øe
.Qô¨dGh ádÉ¡÷G OƒLƒd ;Rƒéj ’ ™«ÑdG Gò¡a ,Ó∏N É¡H ¿CG É¡FGô°T ó©H ÚÑà«a
ÉeóæYh ,á∏ª©à°ùe IQÉ«°S AGô°ûd á©ª÷G ¥ƒ°S ¤EG ÖgP ÉeóæY ⁄É°ùd ™bh Éªc :á©∏°ùdG ‘ Ö«Y AÉØNEG (2
êôN ÉŸh ,ÉgGÎ°TGh ⁄É°S ¬bó°U ,É¡côfi ‘ ÉÑ«Y É«Øfl áØ«¶f IQÉ«°S É¡fCÉH :¬d ∫Éb É¡æY É¡ÑMÉ°U ∫CÉ°S
.(564) åjó◊G ºbQ ,∞∏°Sh ™«H øY »¡ædG ÜÉH ,í«ë°üdG ™eÉ÷G ,™«HôdG (17)
.(3881) åjó◊G ºbQ ´ƒ«ÑdG ÜÉàc ,í«ë°üdG ,º∏°ùe (18)
.IÉ°ü◊G √ò¡H »eQCG ¿CG ¤EG QÉ«ÿÉH ∂fCG ≈∏Y ∂à©H ∫ƒ≤j ¿CG -á«∏gÉ÷G ´ƒ«Ho øe ƒgh .IÉ°ü◊G ™«H Qƒ°U øe ( * )
122

‫ اﻟﺒﻴﻮع اﻟﻤﻨﻬﻲ ﻋﻨﻬﺎ‬:‫اﻟﺪرس اﻟﺮاﺑﻊ‬
.IÒ°üb áaÉ°ùe ó©H πª©dG øY É¡côfi ∞bƒJ ¥ƒ°ùdG øe É¡H

≈às Mn Qp Éªn ãu dG ™p «r Hn røYn ≈n¡fn ˆ n °So Qn s¿nCG ¢ùm fn CGn røYn :É¡é°†f πÑb ôé°ûdG ¢ShDhQ ≈∏Y QÉªãdG ™«H (3
p G ∫ƒ
ºr co óo Mn nCG òo No rCÉjn Õ o G ™n æn en GPn EGp nâjr nCGQn nCG{ :∫n É≤n an ,ôs ªn –
n p ,In ôn ªn ãs dG ˆ r n ≈às Mn :∫n Ébn ?≈ pgõr Jo Éen hn :¬o dn πn «p≤an , ≈n pgõr Jo
.(19)z¬p « pNnCG ∫n Éen
ºàj ¿CG π°UC’Gh ,õFÉL ÒZ Gò¡a (Gôk °ùH) ¿ƒμJ ¿CG πÑb π«îædG AÉæW :ÊÉª©o dG ™bGƒdG ‘ ∂dP á∏ãeCG øeh
.ôªMCG hCG ¿Éc ôØ°UCG Gôk °ùH âëÑ°UCGh ÉgQÉªK è°†f ó©H π«îædG AÉæW
Ö°ùàMG ™«ÑdG óØf ¿EÉa ,™FÉÑdG ¤EG É¡æªK øe GAõL ™aójh áYÉ°†H …Î°ûŸG …Î°ûj ¿CG ¬àØ°Uh :¿ƒHô©o dG ™«H (4
‫ﺗﻌﻠـﻢ‬ ¬d ≥M ¬fCG ≈∏Y ™FÉÑdG √ò``NCG óØæj ⁄ ¿EGh ,øªãdG øe
ÜÉ°T …Î°ûj ¿CÉc ∂dP ∫Éãe .…Î°ûŸG ¤EG ¬©Lôjo ’h
øμÁ ’ …ò``dG Qô``¨`dG ‘ AÉ¡≤ØdG ¢üNôj øjô°û©H Éfk ƒHôY ¬d ™aójh ∫ÉjQ »àFÉÃ ’k ƒªfi ÉØk JÉg
Qô°†dG øjóbÉ©àŸG ≥ë∏j ¬©æÃh ,¬HÉæàLG AGô°T øY ™LGôJ ¿EG ≠∏ÑŸG Gòg ™Lôj ’ ¿CG ≈∏Y ’k ÉjQ
¿hO ï«£ÑdGh ,¿É`èô``dGh ,¢†«ÑdG ™«H :πãe Ée πªcCGh AÉL ¿EG ÉeCG . ¬æY »¡æe ™«H Gògh ,∞JÉ¡dG
¬fC’ ;É¡ëàa ¿hO áØ∏¨ŸG äÉÑ∏©ŸG ™«Hh ,¬ëàa .∂dP ‘ ¬«∏Y ¢SCÉH Óa √òNCGh ∞JÉ¡dG ≥M øe ¬«∏Y
ΩóY ∫ÉªàM’ ;ÉgOÉ°ùa É¡ëàa øY ÖJÎj ób ≈∏Y º¡ãMh º∏©dG Ö∏W ‘ ¬àÑ∏W ¢UôM ≈∏Y º∏©ŸG ≈æKCG
≈∏Y IQÉ°ùÿG º¶©àa ÉgÉjEG …Î°ûŸG á«¨H º¡FGô°Th º¡©«H ‘ ¬H ¤É©J ˆG ô`èCG ÉÃ Ωõàd’G Üƒ``Lh
.øjÎ°ûŸG ≈∏Y ôeC’G ô°ù©jh ,áYÉÑdG .ÉYô°T ¬æY »¡æŸG ™«ÑdG ‘ Gƒ©≤j ’ ≈àM
≥«Ñ£àdGh á``«` dÉ``ŸG äÓ`èÉ``©` ŸG ,(2005)…ó`` æ` `μ` `dG
.90,91¢U ,ô°UÉ©ŸG
.2208 ºbQ åjóM ,´ƒ«ÑdG ÜÉàc , í«ë°üdG , …QÉîÑdG (19)
123

âfÉc ¿EG §N ¬à– Ée íë°Uh , áë«ë°U IQÉÑ©dG âfÉc GPEG IQÉ°TEG ¬eÉeCG ™°Vh IQÉÑ©dG ºbQ ÖàcG : ’k hCG
: CÉ£N IQÉÑ©dG
................ .ÉHôdG ¤EG á∏°UƒŸG ´ƒ«ÑdG øe áæ«©dG ´ƒ«H (1
................ .™FGQòdG ™«H â– êQóæj ΩÉ©fC’G ¿ƒ£H ‘ Ée ™«H (2
? ™FGQòdG ´ƒ«ÑH ¢SÉædG πeÉ©J øe èàæà°ùJ GPÉe :É«k fÉK
.IõFÉL π«f πLC’ AGô°ûdG ≈∏Y óMGƒdG Ωó≤«a ,™∏°ù∏d èjhÎdG äGhOCG øe âëÑ°UCG »àdG äÉHƒë°ùdG ºμM ÚHu :Éãk dÉK
: á«JB’G ä’É◊G ‘ »Yô°ûdG ºμ◊G ÚHu :É©k HGQ
ô¡°TCG á©HQCG √ôNDƒj ¿CG ¬æe ÉgGÎ°TG »àdG á©∏°ùdG áª«b OGó°S âbh ¿ÉM ÉeóæY ™FÉÑdG øe …Î°ûŸG Ö∏W (1
.øªãdG ‘ √ójõj ¿CG πHÉ≤e
ódÉN ¬æe ÉgGÎ°TG ºK ,’k ÉjQ øjô°ûYh á°ùªîH πLCG ¤EG Qõ«d á©HÉW ¬©«Ñj ¿CG ódÉN øe ⁄É°S Ö∏W (2
.¬°ùØf ¢ù∏éŸG ‘ ’k ÉjQ øjô°û©H
™FÉÑdG OÉYCG ™«ÑdG á∏ªμJ Qò©J Éª∏a ,á©∏°S AGô°T ±ó¡H ;’k ÉjQ Ú°ùªîH Éfk ƒHôY ™FÉÑ∏d …Î°ûŸG Ωób (3
.…Î°ûŸG ¤EG ¿ƒHô©dG
ádOC’ÉH ∂ãëH ÉªYóe Qô¨dG ´ƒ«H hCG ™FGQòdG ´ƒ«H Qƒ°U ióMEG øY ÉãëH ÖàcGh º∏©àdG QOÉ°üe ¤EG ™LQG :É°ùeÉN
k
. á∏ãeC’Gh
124

‫اﻟﻮﻋﻴﺪ اﻟﺸﺪﻳﺪ ﻓﻲ اﻟﺘﻌﺎﻣﻞ ﺑﺎﻟ ﱢﺮﺑﺎ‬ 5

øe ÉæjójCG ø«r H …òdG »fBGô≤dG ¢üædG Gògh ,ÉHôdÉH πeÉ©àdG ΩÓ°SE’G »a áeôëªdG äÓeÉ©ªdG øe
.áeC’G ≈∏Y √QÉKBGh ,¬ªjôëJ áo ªn μr Mh
p ¬o ªo μr Mo å«M øe ÉHôdG ΩÉμMCG ø«u Ñj Iô≤ÑdG IQƒ°S
| :¤É©J ˆG ∫Éb
|
Iô≤ÑdG IQƒ°S
125

‫ااﻧﺘﺒﻪ‬ ‫ﻣﻦ ﻣﻌﺎﻧﻲ اﻟﻤﻔﺮدات واﻟﺘﺮاﻛﻴﺐ‬
:πãe iôNCG äÉ«ª°ùe ¤EG ÉHôdG í∏£°üe Ò«¨J .IÒ°üH ÒZ ≈∏Y AGƒ°û©dG §ÑÿG :
ºμMo Ò¨j ’ IóFÉØdG ô©°S hCG ,íHôdG hCG óFGƒØdG .¿ƒæ÷Gh πÑÿGh ´ô°üdG :
.ÉHôdG .ácÈdG ¢ü≤æj :
.GƒÑ≤JQGh Ghô¶àfÉa :
.ô°ùj ¤EG ∫É¡eEGh QÉ¶àfG :
(١) ‫ﻧﺸﺎط‬ :¬ªμMh
o ÉHôdG Ωƒ¡Øe
,≥HÉ°ùdG ¢``SQó``dG ‘ ÉHôdG Qƒ°U ¢†©H âaôs ©nJ øe ¢Vô≤ŸG ÉgòNCÉj ∫ÉŸG ¢SCGQ ≈∏Y IOÉjR ƒg ÉHôdG
áYƒªéŸG ‘ ∂FÓeR ™e ¢ûbÉf ºK ,Égô°†ëà°SG ™«H πc ≈∏Y ÉHôdG ≥∏£jh ,(20) πLC’G πHÉ≤e ¢Vô≤à°ùŸG
.É¡àeôM ÖÑ°S .(21)Ωôfi
IóFÉØH Oófi πLCn G ¤EG »μæH ±ô°üe øe hCG ôNBG ¢üî°T øe ∫ÉŸG øe É¨k ∏Ñe ¢üî°T ¢VÎ≤j ¿CG ÉHôdG Qƒ°U øeh
øe π«c ™«Ñc ôNB’G ≈∏Y Ú°Vƒ©dG óMCG IOÉjR ™e √Ò¶æH A»°ûdG ™«Ñj ¿CG hCG , (22) ∫ÉŸG ¢SCGQ ≈∏Y IOÉjR áæ«©e
.(23)ôNBG íªb øe Ú∏«μH íª≤dG
:¤É©J ∫Éb .GÒãc ΩCG Ó«∏b ¿Éc AGƒ°S ájhÉª°ùdG ä’É°SôdG ™«ªL ‘ É©k WÉb ÉÁk ô– ÉHôdG y ˆG ΩôM óbh
| }
.(24) ¢VƒY ¬∏HÉ≤j ’ øjódG
n øY IOÉjR ƒ¡a ÉHôdG ÉeCGh ÚÄ«°T ÚH á°VhÉ©e ™«ÑdÉa
ø©a ,G kógÉ°T hCG ÉÑk JÉc ƒdh ¬JÉ≤Ø°U øe á≤Ø°U »a ∑QÉ°T øe πc ø©∏j ¿CG óM ≈dEG ÉHôdG áeôM º«¶©J »a ≠∏Hh
o¿BGô≤dG π©Lh z(25) AGƒ°S ºgh : ∫Ébh ,¬jógÉ°Th ¬ÑJÉch ¬∏cƒeh ÉHôdG πcBG ˆ o °So Qn ø©d{ : ôHÉL
p G ∫ƒ
:≈dÉ©J ¬dƒb »a IQƒ°U ™°ûHCG »a »HGôªdG
n ºjôμdG
o
| }
√óÑ©à°SGh ∫ÉŸG ¬æàa (26)ÜGô£°V’Gh ≥∏≤dG øe ájÒà°ùg ádÉëH ÜÉ°üe É«fódG ‘h ,IôNB’G ‘ ´hô°üŸÉc ƒ¡a
.äÉ°UQƒÑdGh ¥Gƒ°SC’Gh ∫ÉŸÉH É©dhh AGƒ°ûY §Ñîc ÉWƒÑgh GOƒ©°U ¬dÉªYCG âLôîa
.271¢U.1• ,¿BGô≤dG øe ΩÉμMC’G äÉjBG Ò°ùØJ .(1999) »∏Y óªfi ,ÊƒHÉ°üdG (20)
.279¢U ,4ê ,ÊÓLQGƒdG º«gGôHEG øH ∞°Sƒj Üƒ≤©j »HC’ Ö«JÎdG á«°TÉM (1981) ôªY øHG (21)
.445¢U .êÉ◊ÉH ÒμH : ¬ÑJQ ,2• ,¢Vƒ«H ï«°ûdG ΩÉeE’G ihÉàa .(1990) ôªY øH º«gGôHEG ,¢Vƒ«H (22)
.81¢U .1• ,3ê ,QÉæŸG Ò°ùØàH Qƒ¡°ûŸG º«μ◊G ¿BGô≤dG Ò°ùØJ .(1999) ó«°TQ óªfi ,É°VQ (23)
.102¢U ,12• ,ΩÓ°SE’G ‘ á«YÉªàL’G ádGó©dG .(1989) ó«°S ,Ö£b (24)
.3003:åjó◊G ºbQ ,IÉbÉ°ùŸG ÜÉàc ,í«ë°üdG ,º∏°ùe (25)
http://www.altafsir.com Ò°ùØàdG ™bƒe ,…hGô©°ûdG ôWGƒN ,…hGô©°ûdG ‹ƒàe óªfi ,…hGô©°ûdG (26)
126

‫ اﻟﻮﻋﻴﺪ اﻟﺸﺪﻳﺪ ﻓﻲ اﻟﺘﻌﺎﻣﻞ ﺑﺎﻟﺮﱢﺑﺎ‬:‫اﻟﺪرس اﻟﺨﺎﻣﺲ‬
:‫ﻳﺔ ﻓﻲ ﺳﻴﺎﻗﻬﺎ‬m‫ﺗﺪﺑﺮ ا‬ :ÉHôdG Ëô– øe áªμ p◊G

:¤É©J ∫Éb ÖJGôe ¤EG ¿É°ùfE’ÉH ƒª°ùj ÉHôdÉH πeÉ©àdG ÖæŒ
} øMÉ°ûàdGh AÉ°†¨ÑdG ∫ƒëàJ å«M »bÓNC’G ∫ÉªμdG
á`ªMôdGh Iƒ`NC’G äÉbÓY ¤EG ÜGô`£°V’Gh ≥∏≤dGh
| .áÑëŸGh øeÉ°†àdGh
πcBG ¿Éc ƒd :∫ƒ≤j ¬fCÉc ÉHôdG πcBÉH ¢†jô©J ájB’G ‘h Qƒ°U øe IQƒ°U ¬fC’ ÉHôdG πLh õY ˆG ΩôM ∂dòdh
;...äÉ◊É°üdG Gƒ∏ªYh GƒæeBG øjòdG A’Dƒg øe ÉHôdG Óa √ÒZ ≈∏Y »HGôŸG ¬«a óªà©j ,ô°ûÑdG ∫Ó¨à°SG
.º«KCG QÉØq cn ¬æμdh ÉHôdG øY ∞μd »æ¨dG »``HGô``ŸG ∫É`è ójõjh ,¥Rô``dG Ö∏£j ’h πª©j
º«μ◊G ¿BGô≤dG Ò°ùØJ .(1999) ó«°TQ óªfi ,É°VQ .Ωó©ŸG Ò≤ØdG ìóc øe óLGƒdG
.±ô°üàH ,86¢U ,1• ,3ê ,QÉæŸG Ò°ùØàH Qƒ¡°ûŸG
:¤É©J ¬dƒb øe (Üô◊G) áª∏c ∫ƒdóe ‘ ∂FÓeR ™e QhÉ–

| }
:áeC’G ≈∏Y ÉHôdG QÉKBG

áeÉY ÚH ¬dhGóJ ∞bƒj ÚHGôŸG …ójCG ÚH √ô°üM ¿C’ ;¢SÉædG ¢†©H …ójCG ÚH ºcGôJ ¿EGh ,∫Éª∏d ≥ë‡ ÉHôdG
¬©ªL ≈∏Y ¿ƒ°Uôëj º¡fC’ ;¿ƒHGôŸG ∂ÄdhCG ≈àM ¬æe ó«Øà°ùj ’h ,äÉ©ªàéŸG ≈∏Y ™ØædÉH Oƒ©j ’h ,¢SÉædG
.(27) ƒªæJh ∞YÉ°†àJ »àdG äÉbó°ü∏d Éak ÓN ,™«ª÷ÉH ¿Gô°ùÿGh AÓÑdGh á≤FÉ°†dG πëàa ôKÉμà«d
:¤É©J ∫Éb
| }
Éæk FGO ¿Éc ¿EG áª©f ôØc ƒgh ,ÉHôdG πcBG ºKEGh ôØc ≈∏Y ÚH π«dO º«KCG QÉØc πc Öëj ’ ˆG ¿CÉH ájB’G π«jòJh
.(28) ¬H Éæk FGO øμj ⁄ ƒdh ¬à«∏M ó≤àYG ¿EG ∑ô°T ôØch ,¬ÁôëàH
. 2 Oó©dG ,24ó∏éŸG ,¿ƒfÉ≤dGh á©jô°ûdG Ωƒ∏Y ,äÉ°SGQO ,∫ÉŸG ≈∏Y á¶aÉëª∏d ÉHôdG ™FGQP ó°S .(1997) ídÉ°U Oƒªfi ,ôHÉL (27)
.138¢U ,1• ,ådÉãdG ÜÉàμdG ,äÓeÉ©ŸG ihÉàa .(2003) óªM øH óªMCG ,»∏«∏ÿG (28)
127

∂∏J øeh .¤É©Jh ¬fÉëÑ°S ´ôu °ûŸG É¡ª∏©j »àdG á¨dÉÑdG QGô°VCÓd ’EG á«fÉ°ùfE’G ≈∏Y ÉÄk «°T Ωôëj ’ ΩÓ°SE’Gh
:»∏j Ée QGô°VC’G
ôé–h Qó°üdG ≥«°Vh IôKn C’ÉH ™Ñ£æ«a ,IOÉŸG ≈∏Y ÖdÉμàj »HGôŸG ¿EG PEG :á«bÓNC’Gh á«MhôdG QGô°VC’G ( CG
.QÉãjE’Gh AÉî°ùdGh ΩôμdÉH ™Ñ£æj …òdG ¥ó°üàŸG ±ÓîH ,Ö∏≤dG
:áeC’G OGôaCG ÚH ºMGÎdGh ∞WÉ©àdG ≈∏Y ÉHôdG »°†≤j :á«YÉªàL’G QGô°VC’G (Ü
| }
ÚHGôŸG AÉ«æZC’G ÚH ák dhn Oo ∫GƒeC’G π©L ¤EG Oƒ≤j ,πWÉÑdÉH ¢SÉædG ∫GƒeC’ πcCG ÉHôdG :ájOÉ°üàb’G QGô°VC’G (ê
êÉàfE’G øjOÉ«e øe á`èC’G Ωô``–h ,IOhóëŸG º¡◊É°üe ≥ah »ŸÉ©dG OÉ°üàb’G ¿ÉjôL ‘ ¿ƒªμëà«a
.(30)áYhô°ûŸG ¥ô£dÉH ôjƒ£àdGh
øjCG øe …ƒHôdG ™ªàéŸG …Qój Óa ,Üƒ©°ûdGh OGôaC’G äGQó≤Ã åÑ©J QÉ°ûàf’G á©°SGh ÜôM ÉHôdG ¿EÉa Gòμgh
’ ¿ƒHGôŸG Éªæ«H ,∫Gƒ`èC’G ÜÉë°UCG ≈∏Y ß«¨dGh ô≤ØdG øe ±ƒÿÉH ô©°ûj øjóŸGh ,ÉjÓÑdGh ÖFÉ°üŸG ¬«JCÉJ
:¤É©J ˆG ∫Éb (31) á∏ØZ ÚM ≈∏Y º¡dGƒeCG ´É«°V ¿ƒ°ûîj º¡fƒc QGô≤à°S’Gh áæ«fCÉª£dG ¤EG ¿ƒæcôj
| }
.É©e ¬JôNBGh √É«fOh ¬æjO ‘ ¿É°ùfE’G ¿Gô°ùN »æ©J y ˆG ™e Üô◊G ¿CG ∂°T ’h
:á∏jóÑdG á«eÓ°SE’G ∫ƒ∏◊G
n ¨r àn °ùr jo …OÉ°üàb’G AÉæÑdG ‘ πeÉμàe ΩÉ¶f ÒZ øe √AÉæHCG ΩÓ°SE’G ∑Îj ⁄
Gòg ¢SÉ°SCGh ,ÉHôdG øY ¬«a ≈æ
:»∏j Ée ΩÉ¶ædG
:¤É©J ˆG ∫Éb ,iƒ≤àdG (1
| }
.IôNB’G ‘ IÉéæe ÉHôdG øe áHƒàdGh ,¬æe áHƒàdGh ÉHôdG ™«ªL ∑ôJ »æ©J iƒ≤àdÉa
| }
:¬æjód AÉah óéj ’ …òdG ô°ù©ŸG ≈∏Y È°üdGh ,IOÉjR ’h ¬«a ∫Ó¨à°SG ’ …òdG ∫É¡eE’Gh ø°ù◊G ¢Vô≤dG (2
| }
.»eÓ°SE’G ôμØ∏d »ŸÉ©dG ó¡©ŸG :á«μjôeC’G IóëàŸG äÉj’ƒdG ,2• ,á«eÓ°SE’G á©jô°û∏d áeÉ©dG ó°UÉ≤ŸG .(1994) óeÉM ∞°Sƒj ,⁄É©dG (30)
110-109¢U
.1• ,´GOƒdG áéM ‘ á«eÓ°SE’G áeCÓd ájƒÑædG á«°UƒdG .(2001) ¥hQÉa ,IOÉªM (31) 128

‫ اﻟﻮﻋﻴﺪ اﻟﺸﺪﻳﺪ ﻓﻲ اﻟﺘﻌﺎﻣﻞ ﺑﺎﻟﺮﱢﺑﺎ‬:‫اﻟﺪرس اﻟﺨﺎﻣﺲ‬
:πª©dG ¢ùæL øe AGõL y ˆG É¡«ªæj »àdG ,ábó°üdG (3

| }
¢VƒY ’h ¬«a OQ ’ ,¬dÉe øe Ò≤ØdG ≥M »æ¨dG AGOCG »gh ,IÉcõdGh
| }
ÉcÎ°ûe íHôdG ¿ƒμj å«M ;πª©dG ÖMÉ°Uh ∫ÉŸG ¢SCGQ ÖMÉ°U ÚH ácQÉ°ûŸG ≈æÑàJ »àdG á«eÓ°SE’G ±QÉ°üŸG -4
;áëHGôŸG ΩÉ¶f óªà©J Éªc . (32) ∫ÉŸG ¢SCGQ ÖMÉ°U ≈∏Y É¡∏c ájƒHôdG äÓeÉ©ŸG ‘ IQÉ°ùÿG Éªæ«H ,Éª¡æ«H
±QÉ°üŸG ‘ ∫ÉŸG ¢SCGQ ≈∏Y IOÉjõdG áÑ°ùf π©éj É‡ Ú©e íHQ IOÉjR ™e ¬æªãH √GÎ°TG Ée ∂æÑdG ™«H ƒgh
∫ÉŸGh ;∫É``ŸG πHÉ≤e IOÉjõdG ∂∏J ¿ƒμJ iô``NC’G ±QÉ°üŸG ‘ Éªæ«H áYÉ°†ÑdG πHÉ≤e ¿ƒμJ á«eÓ°SE’G
.’Ée ó∏j ’
åëjh ,áæ°ùdGh ¿BGô≤dG ‘ áàHÉãdG ¢Uƒ°üædÉH É©k WÉb ÉÁk ô– ÉHôdG Ωôëj ΩÓ°SE’G ¿EÉa Gòμgh
¬HÉ≤Y øe ±ƒÿGh iƒ≤àdÉH y ˆG √ôWCG …òdG »eÓ°SE’G OÉ°üàb’G ΩÉ¶f ∫ÉãàeG ≈∏Y ¬YÉÑJCG
.IôNB’G ‘
.390¢U ,ΩÓ°SE’G .(1988) ó«©°S ,iƒM (32)
129

:CÉ£N IQÉÑ©dG âfÉc ¿EG §N ¬àëJ Ée Üƒ°Uh ,áë«ë°üdG IQÉÑ©dG ΩÉeCG áeÓY ™°V :’k hCG
............... .%2 É¡àÑ°ùf IOÉjR ™e IQÉ«°S AGô°ûd ¢Vôb ≈∏Y ™«bƒàdG Rƒéj -1
............... .iƒ≤àdG ƒg ÉHôdG áªjôL ÜÉμJQG øe º∏°ùªdG »ªëj …òdG ´RGƒdG -2
ôàNG .ôLCÉà°ùªdG â«ÑdG øe ’k óH ≈æμ°ù∏d â«H ≈∏Y ∫ƒ°üëdG á«Ø«c »a ¿ƒ°ûbÉæàj ∂Jô°SCG OGôaCG ¢ù∏L :É«k fÉK
:πëdG Gò¡d ∑QÉ«àNG ÖÑ°S π∏Y ºK ,á«dÉàdG ∫ƒ∏ëdG óMCG
.á∏«∏b IOÉjõdG áÑ°ùf ¿ƒμJ ¿CG á£jô°T ájƒHôdG ∑ƒæÑdG óMCG øe ¢VGôàb’G (CG
.ÜQÉbC’G ¢†©H øe ¢VGôàb’G (Ü
.…ô¡°ûdG πNódG øe AõL QÉNOG (ê
.AGô°ûdG óæY á©ØJôe á«dÉe áÑ°ùæH á«eÓ°SE’G ∑ƒæÑdG óMCG øe πjƒªàdG (O
:≈dÉ©J ¬dƒ``b »a É`ªc ÉHô`dG z¿ƒ∏cCÉj{ º`¡fCÉH ÉHôdÉH ¿ƒ`∏eÉ©àj øjòdG øY ºjô`μdG ¿BGô≤dG ôÑ`Y GPÉªd :Éãk dÉK
?| }
.™«ÑdGh ÉHôdG ø«H ¿QÉb ,| } :≈dÉ©J ∫Éb :É©k HGQ
:º∏©àdG QOÉ°üe ≈dEG ´ƒLôdÉH ∂dPh ,á«dÉàdG äÉYƒ°VƒªdG óMCG »a ÖàcG :É°ùeÉN
k
.ÉHôdG É¡ÑÑ°ùj »àdG á«°ùØædG QGô°VC’G -1
çÓK ¬æe ¢üîdh ,»∏«∏îdG óªM øH óªMCG ï«°ûdG áMÉª°ùd zäÓeÉ©ªdG ihÉàa{ ÜÉàc ≈dEG ™LQG -2
.ÉHôdÉH á≤∏©àe ihÉàa
äÉ``jB’G øY ∞jô°ûdG ∞ë°üªdG øe åëHG ,á«©£≤dG ºjôμdG ¿BGô≤dG ¢Uƒ°üæH ÉHôdG Ωô``Mo -3
.É¡dhõf øeR Ö°ùM É¡ÑJQh ÉHôdG âeôM »àdG áªjôμdG á«fBGô≤dG
130

:‫اﻟﻮﺣﺪة اﻟﺴﺎدﺳﺔ‬
‫ﻣﻦ ﻣﺪرﺳﺔ اﻟﻨﺒﻮة‬

.É¡¶Øëjh ,IóMƒdG ‘ IQô≤ŸG á«fBGô≤dG äÉjB’G ƒ∏àj (1
.IôNB’Gh É«fódG ‘ ∫ƒ°SôdG ´ÉÑJÉH ìÓØdG πeGƒY èàæà°ùj (2
.IóMƒdG ‘ IOQGƒdG äÉ«°üî°ûdG ¤EG ±ô©àj (3
. áHÉë°üdG Ò°Sp á°SGQO á«ªgCG èàæà°ùj (4
. áHÉë°üdG ∞bGƒe øe È©dGh ¢ShQódG ¢ü∏îà°ùj (5
.¬JÉ«M ‘ º¡«∏Y ¤É©J ˆG ¿Gƒ°VQ áHÉë°üdÉH …óà≤j (6
131

‫اﻟﻮﺣﺪة اﻟﺴﺎدﺳﺔ‪ :‬ﻣﻦ ﻣﺪرﺳﺔ اﻟﻨﺒﻮة‬
‫‪islamic new txt.indd 132‬‬ ‫‪8/7/19 8:34 AM‬‬

‫ﻓﻼﺣﻚ ﺑﺎﺗﺒﺎع رﺳﻮﻟﻚ‬ G

´ÉÑJÉH ôeCGh ,GÒ°üfh ÉjOÉg Góªfi
k »ÑædG É¡«a å©H ¿CG áeC’G √òg ≈∏Y ¤É©J ˆG π°†a øe
.∂dP ¿Éë°VƒJ ¿ÉàÁôμdG ¿ÉàjB’Gh ,¬jóg
:¤É©J ˆG ∫Éb
}
(±GôYC’G IQƒ°S) |
.áeƒeòŸG ∫É©aC’G ≥∏£e hCG »°UÉ©ŸG :

.π«FGô°SEG »æH ≈∏Y ¿Éc …òdG ójó°ûàdG :
q ∞«dÉμàdG :
.IGQƒqàdG ‘ ábÉ°ûdG
q √hôbq h :
.√ƒª¶Yh
.¿BGô≤dGh ,π«‚E’Gh ,IGQƒàdÉc ˆG Öoo àco :
133

‫ ﻣﻦ ﻣﺪرﺳﺔ اﻟﻨﺒﻮة‬:‫اﻟﻮﺣﺪة اﻟﺴﺎدﺳﺔ‬
: óªfi »ÑædG áã©ÑH IQÉ°ûÑdG

ˆG ∫ƒ≤j , ”ÉÿG »ÑædG ´ÉÑJÉH ¢SƒØæ∏d áÄ«¡J ∂dPh , óªfi »ÑædG áã©ÑH ájhÉª°ùdG ÖàμdG äô°ûH ó≤d
:¤É©J
}
|
:¤É©J ˆG ∫Éb , ¬àã©ÑH Iô°ûÑŸG ∞°üdG IQƒ°S ájBG ¬JócCG Ée Gògh
}
(6:∞°üdG)|
:á“ÉÿG ¬dÉ°SôdG äGõ«‡

, óªfi º«¶©dG Éæ«Ñf Ωó≤Ã äô°ûH á≤HÉ°ùdG ájhÉª°ùdG ÖàμdG ¿CG óéj ≥HÉ°ùdG ÊBGô≤dG ¢üædG ‘ πeCÉàŸG
:¬àdÉ°SQ äGõ«‡ øe É°†©H äôcPh
:¤É©J ˆG ∫Éb (1
| }
;≈¡fh ôeCG Éª«a ¬àYÉW Ωhõdh ,ôNB’G Ωƒ«dGh ¬∏°SQh ¬àμFÓeh ˆÉH ¿ÉÁE’G ∫hÉæàj …òdG ±hô©ŸÉH ºgôeCÉj
ÇhÉ°ùeh »°UÉ©ŸGh ôØμdG ∫hÉæàj …òdG ôμæŸG øY ºgÉ¡æjh ,º«°ûdG ø°SÉfih ¥ÓNC’G ΩQÉμe ∫hÉæàj Éªc
ÜÉH øe ∂dP ¿C’ ;y ¬æjO ô°ûæd ºgó¡L ¿hôî°ùj u ,¤É©J ˆG ¤EG IÉYO ¬àHÉë°U ¿Éc óbh ,¥ÓNC’G
‘ ºgh ,ΩÓ°SE’G ‘ áHÉë°üdG øe IÒÑc áYƒª› ¬ÑÑ°ùH πNO ≥jó°üdG ôμH ƒHCG Éfó«°ùa ,±hô©ŸÉH ôeC’G
.√hCGQ GPEG Gôμæe ¿ƒ°Vôj ’ ∂dP πHÉ≤e
É¡jCG :CÓŸG ≈∏Y ø∏©jh ,¬àë°UÉæe º¡æe Ö∏£jh º¡«∏Y ôeC’G ¢Vô©j Úª∏°ùŸG øe óMGƒc áØ«∏ÿG ¿Éch
ÉLÉLƒYG ∂«a ÉæjCGQ ƒd :∫ƒ≤jh ¢SÉædG áeÉY øe óMCG Ωƒ≤«a .Êƒeƒ≤a ÉLÉLƒYG ‘ q ºàjCGQ GPEG ¢SÉædG
.Éæaƒ«°ùH √Éæeƒ≤d
134

‫ ﻓﻼﺣﻚ ﺑﺎﺗﺒﺎع رﺳﻮﻟﻚ‬:‫اﻟﺪرس اول‬
| }
√OÉÑ©d ¤É©J ˆG πMCG ó≤a ,º¡Jô°†e ¬«a Ée º¡«∏Y ΩôMh ,º¡MÓ°U ¬«a Ée √OÉÑ©d ¤É©J ˆG πMCG ó≤d
äÉeôëŸG IôFGO ¤EG Éfô¶f ƒ∏a ,¤É©Jh ¬fÉëÑ°S É¡ª∏©j áªμ◊ ’EG ÉÄ«°T Ωôëj ⁄h ,º¡«∏Y ΩôM É‡ ÌcCG
πYÉØJ óbh ,¿É°ùfE’G ≈∏Y ôgÉ¶dG ÉgQô°†d ¤É©J ˆG É¡eôM ôªÿÉa ,∫Ó◊ÉH áfQÉ≤e á∏«∏b É¡fCG ÉfóLƒd
ÉgƒbGQCÉa ;ºgô¨°U òæe É¡H øjÒãμdG ≥∏©J ºZQ º¡fÉÁEG Iƒb ™e Ö°SÉæàj ÉÃ ôªÿG Ëô– ™e áHÉë°üdG
.äÉbô£dG ‘
| }
:¤É©J ˆG ∫ƒ≤j ,º¡dGóLh º¡àæ©J ÖÑ°ùH ábÉ°T ∫ÉªYCÉH Gƒeƒ≤j ¿CG ó¡Y º¡«∏Y òn Np oCG ób ¿Éc π«FGô°SEG »æH ¿EÉa
}
(160:AÉ°ùædG) |
Ò°ù«àdG CGó`` Ñe Gƒª¡a ó`` b º¡«∏Y ˆG ¿Gƒ`` °VQ áHÉë°üdGh , ó`` ªfi á`` ã©ÑH AÉÑYC’G √ò`` g â`` ©n °Vp ho ó`` bh
óMCG ¿CG áæ°ùdG ‘ OQh ó`` ≤a ,ºgOÉÑcCG äGò`` ∏a ¬«∏Y GƒHQh ,º¡JÉ«M ‘ √ƒ`` ≤Ñ£a ,∫ÉM ÒN ≈`` ∏Y ∞`` «ØîàdGh
∂dP ≈∏Y ,(1) »ÑædG √ôbCGh ,¢SÉædÉH ≈∏°Uh ºª«J ,Ak Éà°T âbƒdG ¿Éch ôØ°ùdG ‘ áHÉæL ¬àHÉ°UCG áHÉë°üdG
øe ƒdO ábGQEÉH ºgôeCG ºK ,z√o ƒeQp õr Jo ’{ ¬àHÉë°U ôeC’G ájGóH »ÑædG ≈¡f óé°ùŸÉH »HGôYC’G ∫ÉH ÉeóæYh
.(2)¬«∏Y AÉŸG
:√ÓY ‘ πL ∫ƒ≤j ÚM ¤É©J ˆG ó«MƒJ ¤EG ô¶ædG âØ∏j ÊBGô≤dG ¢üædG ¿CG Éªc
| }
:¤É©J ˆG ∫Éb
}
(160:AÉ°ùædG) |
.áÁôμdG ájB’G ∫ƒdóe ‘ ∂FÓeR ™e ¢ûbÉæJ
.145 åjó◊G ºbQ ,¢VôŸG ¬°ùØf ≈∏Y Öæ÷G ±ÉN GPEG ÜÉH ,ºªq «àdG ÜÉàc ,í«ë°üdG
q ,…QÉîÑdG (1)
.6025 åjó◊G ºbQ ,ÜOC’G ÜÉàc ,í«ë°üdG q ,…QÉîÑdG (2)
135

:ìÓØdG πeGƒY
:¤É©J ˆG ∫Éb ,IôNB’Gh É«fódG ‘ ìÓØdG ƒg »Ñæ∏d ÚæeDƒŸG ´ÉÑJG IôªK ¿EG
| }
:É¡æe πeGƒY IóY ôaGƒàH ’EG ≥≤ëàj ’ ìÓØdG Gògh
,¬Yô°Th ¬jóg ∞dÉîj Ée πc òÑfh ,¬HQ øe ¬H AÉL ÉÃ ≥jó°üàdGh ,¬«∏Y ¬eÓ°Sh ˆG äGƒ∏°U ¬H ¿ÉÁE’G -
:¤É©J ˆG ∫ƒ≤j
| }
:¤É©J ˆG ∫ƒ≤j ,¬àæ°S øYh ¬æY ´ÉaódGh ∫ƒ°SôdG Iô°üf -
| }
∞«XƒJ ô°ü©dG Gòg ‘ øμÁh , ¬JÉah ó©H ≈àMh πH ,¬JÉ«M ‘ ¬æY á©aGóŸG ≈∏Y ô°üà≤J ’ Iô°üædÉa
.ΩÓ°SE’G AGóYCG ó°V ≈Ø£°üŸG øY ´ÉaódG ‘ áãjó◊G áfÉ≤àdG
ΩÉ“ ¬H AÉL Ée ´ÉÑJG »Øa ,¬«dEG ¢SÉædG ÉYOh ,ΩÓ°ùdGh IÓ°üdG ¬«∏Y ¬H AÉL iòdG »MƒdGh ¿BGô≤dG ´ÉÑJG -
:¤É©J ∫Éb ,±ô°üàdG ø°ùMh ,ájGó¡dG
| }
: »ÑædG ´ÉÑJG á«ªgCG
:Éªgh ÚæKG Ú©°Vƒe ‘ ´ÉÑJ’G á¨«°U Qôc ¤É©Jh ¬fÉëÑ°S ˆG ¿CG óéj ÊBGô≤dG ¢üædG ‘ ¢üëØàŸG ¿EG
| }h ,| }
, á«£Ñ≤dG ájQÉe ÚæeDƒŸG ΩCG :º¡æeh ∂dP áHÉë°üdG º¡a óbh , »ÑædG ´ÉÑJG IQhô°V ≈∏Y π«dO ƒgh
ºZQ ôeCG Éª«a √ƒ©ÑJÉa ºgÒZh ,»°SQÉØdG ¿Éª∏°Sh ,ΩÓ°S øH ˆGóÑYh , »«M âæH á«Ø°U ÚæeDƒŸG ΩCGh
.Üô©dG ÒZ øeh iôNCG áfÉjO ≈∏Y GƒfÉc º¡fCG
136

‫ ﻓﻼﺣﻚ ﺑﺎﺗﺒﺎع رﺳﻮﻟﻚ‬:‫اﻟﺪرس اول‬
¬jóg ¿ƒ©Ñà«a ,É¡∏c º¡JÉ«M ‘ »ÑædG ´ÉÑJG ≈∏Y ¿ƒ°Uôëj º¡«∏Y ˆG ¿Gƒ°VQ AÓLC’G áHÉë°üdG ¿Éc ó≤dh
º¡Jó°T ‘ ,ºgô°ùjh ºgô°ùY ‘ ,ºgôØ°Sh ºgô°†M ‘ ,º¡FÉ£Yh ºgòNCG ‘ ,º¡JÓeÉ©eh º¡JGOÉÑY ‘
:¤É©J ∫Éb ,y ¬HQ IƒYO ≠∏Ñe ΩÓ°ùdGh IÓ°üdG ¬«∏Y ¬fCÉH ¿ƒª∏©j º¡fC’ ;º¡FÉNQh
(4– 3 :ºéædG) | }
∫ƒ°SôdÉH AGóàb’G ≈∏Y É¡JÉ«àah áeC’G ÜÉÑ°T á«HôJ ¿EG
ó©j ,IÉ``«`◊G ‘ ¬jó¡H ∑É°ùªà°S’Gh , ËôμdG
:¤É©J ˆG ∫Éb
º¡jód »ªæjh ,º¡àjƒg ≈∏Y ®ÉØ◊G πeGƒY ºgCG øe
} ÇOÉÑe ™e ¢VQÉ©àJ »àdG äÉ«cƒ∏°ùdG ó≤f ≈∏Y IQó≤dG
| .¬JÉ¡«LƒJh ¬eÉμMCGh øjódG
.áÁôμdG ájB’G ∫ƒdóe ‘ ∂FÓeR ™e QhÉ– ,´ÉÑJÓd á≤ëà°ùŸG Ihó≤dG á«∏Œ ‘ ÉfQhO »JCÉj ∂dòdh
ÉæJhóbh Éæ«Ñf ¬∏c ⁄É©∏d ¬eó≤f Ée º¶YCG øe ¿EÉà
. G kóªfi
ájô°ûÑdG ¤EG á©°UÉædG »ÑædG áæ°S ∫É°üjEGh ,¤É©J ˆG ´ô°T ≠«∏ÑJ ‘ √QhóH Ωƒ≤j ¿CG º∏°ùe πμd »¨Ñæ«a
.¬J’ÉM πc ‘h ,¬YÉªàLG ‘h ¬Jƒ∏N ‘ ,√ôØ°S ‘h √ô°†M ‘ ˆG ¤EG á«YGO ¿ƒμ«a ,áÑWÉb
137


:¢SQódG ´ƒ°Vƒe Úà«ÁôμdG ÚàjB’G Ö°ùM ˆG ∫ƒ°SôH ¿ÉÁE’G »YGhO iƒbCG øe (1
.á≤HÉ°ùdG ájhÉª°ùdG ÖàμdG ‘ ¬à©fh ¬ª°SG OƒLh ( CG
.Öàμj ’h CGô≤j ’ É«eCG ¬fƒc (Ü
.Üô©dG IôjõL ‘ å©H É«HôY ¬fƒc (ê
:¤EG ÜôbCG ¿ƒμj ¬bÉ«°S ‘ ÚàÁôμdG ÚàjB’G ‘ ÜÉ£ÿG (2
.∫ÉªLE’G øe π«°üØàdG (CG
.π«°üØàdG øe ∫ÉªLE’G (Ü
.øjôeC’G ÚH áHQÉ≤ŸG (ê
:»g º«¶©dG Éæ«Ñf Iô°üæd ¥ô£dG π°†aCG (3
.AGóYC’G á¡LGƒe (CG
.º¡æY äƒμ°ùdG (Ü
.¬àæ°S ≥«Ñ£J (ê
?zºcOƒ¡÷ »YGO Óa ¬«Ñf Iô°üæH πØμJ ¤É©J ˆG s¿EG { :∫ƒ≤j øe ≈∏Y OôJ GPÉÃ :É«k fÉK
?áÁôμdG ájB’G ‘ ∫ÓZC’G áª∏c ΩGóîà°SG øe á«ZÓÑdG IóFÉØdG Ée :Éãk dÉK
.IôNB’Gh É«fódG ‘ ìÓØdG ≥≤ëà«d ÉgôaGƒJ ÖLGƒdG •hô°ûdG ºgCG OóY :É©k HGQ
:äÉjB’G ‘ ¤É©J ˆG ∫ƒb ∂JGQÉÑ©H ìô°TG :É°ùeÉN
k
}
|
.ÚàjB’G ÚJÉg Ò°ùØJ øY ËôμdG ¿BGô≤dG Ò°SÉØJ ‘ åëÑdÉH ºbh ,º∏©àdG QOÉ°üe ¤EG ™LQG :É°SOÉ°S
k
138

‫اﻟﺴﻴﺪة ﻋﺎﺋﺸﺔ أم اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ‬ 2

∂∏Jh ,É¡àfÉμe √òg âfÉc øªa ,AÉ¡≤ØdGh AÉª∏©∏d ™Lôeh É¡∏c áeCÓd º∏Y Qó°üe á°ûFÉY
áeC’G ‘ É¡∏°†ah É¡ÑbÉæe ôcòJh ,É¡JÉ«M ¢SQóJo ¿CÉH Qó``LCGh ≥MCG »¡a ,É¡àª¶Yh É¡àLQO
.É¡H AGóàbÓd á«eÓ°SE’G
:á◊É°üdG áLhõdG
ÊÉ©e ≈ª°SCG ÉgOƒ°ùJ ,Ió«©°S á«LhR IÉ«M É¡fCÉH âØ°Uh ,Úæ°S ™°ùJ AÉgR á«LhõdG á°ûFÉY IÉ«M âeGO
óbh ,¢û«©dG ‘ ô°ùYh Ió°T øe ájƒÑædG Iô°SC’ÉH ôÁ ¿Éc Ée ÉfQƒ°üJ GPEG Éª«°S’ ,¢UÓNE’Gh AÉaƒdGh Ö◊G
Ö`t `MCn G ¢SÉædG
p t…CG ∫ƒ`°SôdG ¢UÉ©dG øH hôªY ∫CÉ°S ó`≤a , ∫ƒ°SôdG ¤EG ¢SÉædG ÖMCG øe âfÉc
o ôo ªn Yo ) :∫Éb ? øen ºK :∫É≤a .(ÉgƒHCG) :∫É≤a ? p∫ÉLôdG ø peh :∫É≤a .záo °ûFÉY{ :∫Éb ?∂«dEG
øH
.(3)’ÉLQ
k ós ©n a .( pÜÉ£ÿG
,á«LhõdG äÉÑLGƒdG ºgCG øe √ôeGhCG ´ÉÑJGh ,êhõdG áYÉW ¿EG
á∏ãªàe ,∂dòd Ihób ø°ùMCGh Iƒ°SCG ÒN á°ûFÉY IÉ«Mh
É`` ¡Ñ∏b É`` ≤k ∏©àe á`` °ûFÉY Ió`` «°ùdG â`` fÉc É¡«dEG ô¶f GPEG áo ◊É°üdG Io CGôŸG{ : ∫ƒ°SôdG ∫ƒ≤H
ó≤a ¬æe á`` Ñ°VÉZ »gh ≈àM ∫ƒ`` °SôdÉH .(4)z¬àr ¶pn ØM É¡æY ÜÉZ GPEGh ¬àr YÉWCG ÉgôeCG GPEGh ¬o Jr ôs °Sn
ˆG ∫ƒ°SQ ‹ ∫É`` b :â`` dÉb É`` ¡fCG É`` ¡æY …hQ á°ûFÉY ≈°UhCGh ,¬¡LƒJ ÈN ∫ƒ°SôdG ºàc áμe íàa »Øa
,á«°VGQ »æY âæc GPEG º`` ∏YC’ ÊEG{ : πNO ,¬àLÉM ¢†©Ñd ∫ƒ°SôdG êôN Éª∏a ,¬fÉªàμH
:â∏≤a :âdÉb z≈`` Ñ°†Z »∏Y q â`` æc GPEGh ≈≤àæJh ≥°ùæJ á£æM ÉgóæY óLƒa ≥jó°üdG ôμH ƒHCG
GPEG É`` eCG{ :∫É≤a ?∂`` dP ±ô`` ©J øjCG ø`` e
’ :Ú`` dƒ≤J ∂`` fEÉa ,á`` «°VGQ »`` æY â`` æc :∫É≤a ,âàμ°ùa ?ΩÉ©£dG Gòg Ú©æ°üJ ⁄ á«æH Éj :É¡dCÉ°ùa
:â∏b ,≈`` Ñ°†Z â`` æc GPEGh ,ó`` ªfi ÜQh »æH ójôj :∫É≤a ,âàª°üa ?hõ¨j ¿CG ˆG ∫ƒ°SQ ójôjCG
π`` LCG :â`` ∏b :â`` dÉb ,zº`` «gGôHEG ÜQh ’ ,âàª°üa ?ó‚ πgCG ójôj ¬∏©∏a :∫É≤a ,âàμ°ùa ?ôØ°UC’G
.∂ª°SG ’EG ôégCG Ée ,ˆG ∫ƒ°SQ Éj ˆGh ∫ƒ°SôdG ≈JCG ≈àM √ÈîJ º∏a ?É°ûjôb ójôj ¬∏©∏a :∫É≤a
åjó◊G ºbQ , søgóLhh ,AÉ°ùædG IÒZ ÜÉH , ìÉμædG ÜÉàc ,í«ë°üdG ,…QÉîÑdG
≈∏Y áª∏°ùŸG ICGôª∏d º«∏©J ∞bƒŸG Gòg »Øa ,(5) √ÈNCÉa
.5228
ÜôbCG øe ƒdh ≈àM á«LhõdG QGô°SC’G ≈∏Y á¶aÉëŸG ÜƒLh
.Öjôb
.3662 åjó◊G ºbQ ,áHÉë°üdG πFÉ°†a ÜÉàc ,í«ë°üdG , …QÉîÑdG (3)
.1664 åjó◊G ºbQ ,IÉcõdG ÜÉàc ,°ùdG , OhGO ƒHCG (4)
139 .Ω422¢U ,4 ê ,ájÉ¡ædGh ájGóÑdG Ω1993 π«YÉª°SEG AGóØdG ƒHCG ,Òãc øHG (5)

≥«≤– ‘ á◊É°üdG áLhõdG OƒLh ôKCG ÚHu .áLhõc á°ûFÉY Ió«°ùdG ∞bGƒe ∫ÓN øe
.á«LhõdG IÉ«◊G QGô≤à°SG
: É¡JOÉÑY
ó≤a ,¬eÉ«≤H Ωƒ≤Jh ¬eÉ«°üH Ωƒ°üJ âfÉc PEG , ¬JOÉÑY ‘ ∫ƒ°SôdÉH AGóàb’G ≈∏Y á°üjôM âfÉc ó≤d
πch ,πaGƒædGh ´ƒ£àdG ≈∏Y ÖXGƒJh ,Ωƒ°üdG -É¡Ø©°†jh Égó¡éj – É¡≤dõj ≈àM Ωƒ°üJ âfÉc É¡fCG É¡æY OQh
Én¡«∏u °Un oCG oâær co Ik Ó
n °Un oâ«r ∏s °Un { : ∫ƒ≤Jh ≈ë°†dG »∏°üJ âfÉc É¡fCG É¡æY …hQ ó≤a ,í«Ñ°ùàdGh ôcòdG ‘ É¡àbh
p ¡æn an ôn p°ûfo »Hp nCG ¿s nCG ƒr dn »u Ñp æs dG pór¡Yn ≈n∏Yn
.(6) zÉn¡ào cr ôn Jn Éen Én¡ær Yn ÊÉn
oâ∏r bo Ún æp ep rDƒoŸGr Ωu oCG án °ûn Fp ÉYn ∫ƒ≤J ,IÒãc äGôe äôªàYGh âéM ó≤a ,áæ°S …CG É¡JƒØj ¬YóJ Óa è◊G ÉeCGh
.zQl hÈ n r ¬o ∏o ªn Lr nCGhn Op Én¡÷G
o r en èw Mn , èt ◊G n o hn Ghõo ¨r fn ’n nCG ¬`∏s dG ∫n ƒ°So Qn Éjn
p r øo °ùn Mr nCG øs μo dn { :∫n É≤n an ºr μo ©n en óo pgÉ‚
.(7) ˆ p G p∫ƒ°So Qn rø pe Gòn gn oâ©r pª°Sn Pr pEG ón ©r Hn ès ◊Gn r ó On nCG Ó
n an áo °ûpn FÉYn râdn É≤n an
: ÉgOƒLh ÉgDhÉî°S
ähQ ó≤a ,¬H âbó°üJ ∫Ée ÉgÉJCG GPEÉa ,¥ÉØfE’G óæY É¡°ùØf ≈°ùæJ ób πH ;É¡jód Ée πμH OƒŒ á«î°S âfÉc
≥Ñ£H âYóa ,∞dCG áFÉeh ÚfÉªK √GQCG :âdÉb ÚJQGôZ ‘ ∫ÉÃ ÒHõdG øH IhôY É¡«dEG å©H{ :âdÉb IQs Pn Ωt oCG
Éj :âdÉb â°ùeCG Éª∏a ,ºgQO ∂dP øe ÉgóæY Éeh â°ùeCÉa ,¢SÉædG ÚH ¬ª°ù≤J â°ù∏éa ,òÄeƒj áªFÉ°U »gh
Éæd …Î°ûJ ¿CG Ωƒ«dG âª°ùb ÉÃ â©£à°SG ÉeCG :IQP ΩCG É¡d âdÉ≤a ,âjRh õÑîH É¡JAÉéa ,…Qƒ£a »ª∏g ájQÉL
.(8)zâ∏©Ød »æJôcP âæc ƒd ,»æ««©Jo ’ :âdÉ≤a ?¬«∏Y ô£Øf Éª◊ ºgQóH
: É¡ª∏Y
âfÉc óbh ,¬àjGhQh ∞jô°ûdG åjó◊G ßØM ‘ äRôH ó≤a º∏©dG »≤∏J ‘ äÉμ∏e øe ¬H â©à“ ÉŸ Gô¶f
óæ°ùeh ,ájGhôdG IÌc å«M øe á©HGôdG áÑJôŸG ‘ åjó◊G AÉª∏Y ÉgóY PEG ,åjó◊G ájGhQ ‘ øjÌμŸG øe
ÉgƒHCG :áHÉë°üdG øe ºgô¡°TCG øe äÉ≤ÑW É¡æY åjó◊G ihQ ó≤dh .åjOÉMCG Iô°ûYh ÚàÄeh ÚØdCG ≠∏Ñj á°ûFÉY
,Ú©HÉàdG øe ójó©dG Égó°übh ,º¡æY ˆG »°VQ Iôjôg ƒHCGh , ôªY øH ˆGóÑYh ,ÜÉ£ÿG øH ôªYh ,ôμH ƒHCG
..25820 åjó◊G ºbQ , á°ûFÉY Ió«°ùdG óæ°ùe ,óæ°ùŸG ,óªMCG (6)
.1861 åjó◊G ºbQ ,ó«°üdG AGõL ÜÉàc ,í«ë°üdG ,…QÉîÑdG (7)
.129 ¢U , IƒYódG ‘ ÉgOƒ¡Lh á°ûFÉY ÚæeDƒŸG ΩCG IÒ°S ,ídÉ°U âæH Iôgƒ÷G ,»Øjô£dG (8)
140

‫ اﻟﺴﻴﺪة ﻋﺎﺋﺸﺔ‬:‫اﻟﺪرس اﻟﺜﺎﻧﻲ‬
. ∫ƒ°SôdG øY πFÉ°ùŸG ¥OCG ‘ É¡dCÉ°Sh ,Ωƒ∏©dG É¡æY òNCG …òdG ójR øH ôHÉL ΩÉeE’G º¡æeh
,¬≤ah åjóMh Ò°ùØJh ¿BGôb øe øjódÉH π°üJG Ée πc ‘ É¡ª∏Y á`` ©°ùH á°ûFÉY ÚæeDƒŸG ΩCG äõ«“ ó≤a Gò`` d
É¡fƒdCÉ°ùj »ÑædG áHÉë°U Égó°ü≤j ¿Éμa ,Ió`` jó÷G ™FÉbƒ∏d ΩÉμMC’G •ÉÑæà°SGh ,πFÉ°ùŸG ≥FÉbO ‘ ô`` ¶ædGh
‫∑ ﻣﻘﺘﺪﻳﺎت ﺑﺎﻟﺴﻴﺪة ﻋﺎﺋﺸﺔ‬Qóà°ùJh º`` ¡d íë°üJ âfÉc π`` H ,É`` ¡fƒàØà°ùjh
á°ûFÉY Ió`` «°ùdG ¤É`` ©J ˆG Ö`` gh ó≤d .º`` ¡«∏Y
É¡fCG Qƒ°ü©dG ôe ≈∏Y á«fÉª©o dG ICGô``ŸG âàÑKCG ó≤d
,áØ∏àîŸG IÉ«◊G ä’É``› ‘ AÉ£©dG ≈∏Y IQOÉ``b ≈°Sƒe ƒHCG ∫É`` b ,ßØ◊G án ` `Yô°Sh o ,áæ£ØdGh AÉcò`` dG
:∂dP ≈∏Y á∏ãeC’G øeh óªfi ÜÉ`` ë°UCG É`` æ«∏Y πμ`` °TCG É`` e{ :…ô`` ©°TC’G
É©Lôe âfÉc »àdG á«eÉjôdG á°ûFÉY á∏«∏÷G áŸÉ©dG - É`` fóLh ’EG á`` °ûFÉY ¬`` æY É`` ædCÉ°ùa ,§`t ` bn å`` jóM
.øjódG Ωƒ∏©d É«ª∏Y .(9)zÉªk ∏Y ¬æe ÉgóæY
.á¡«≤ØdG áÑjOC’G á«∏«∏ÿG AÉ°ùª°T á∏«∏÷G áŸÉ©dG - âfÉc É¡fCG á°ûFÉY ÚæeDƒŸG ΩCG ò«eÓJ ó¡°ûjh
, ïjQÉàdG øa ‘ ™°SGhh ÒÑc ´ÓWG É¡jódh ,áYQÉH
âjCGQ Ée{ : IhôY øH ΩÉ°ûg ∫ƒ≤j ,∂dòc Ö£dG ‘ ´ÉH É¡dh ,ô©°ûdGh áHÉ£ÿGh ÜOC’G ‘ áμ∏e É¡jód âfÉch
.(10)z ÚæeDƒŸG ΩCG á°ûFÉY øe Ö£dGh ,ô©°ûdGh ,º∏©dGh ,ΩGô◊Gh ∫Ó◊ÉH º∏YCG G kóMCG
,±QÉ©ŸGh Ωƒ∏©dG ≈à°Th ÉjÉ°†≤dG ∞∏àfl ‘ ∫GDƒ°ùdGh á©dÉ£ŸG IÌc É¡JOÉY øe ¿Éc )
∞«c .(¬H §«– ≈àM »ØN πc É¡°ùØæd ƒ∏Œh ,É¡àæ«fCÉªW »°VôJ ≈àM ∫ÉH É¡d CGó¡j ’
?IOÉ©dG √òg øe IOÉØà°S’G ∂æμÁ
: ÉgÈ°Uh ÉgDhÓàHG
â«H ¬d ¢Vô©J Ée ≈°ùbCG øeh ,É¡JÉ«M ‘ ¬à¡LGh Ée ó°TCG øe ∂aE’p G çOÉM ‘ á°ûFÉY Ió«°ùdG ΩÉ¡JG ót ©jo
á°ûFÉY ‘ »Ñæ∏d AÓàHG ¬fCG Éªc , á°ûFÉ©d ÉÑ©°U AÓàHG ¿Éc çOÉ◊G Gò¡a ,øfih óFGó°T øe IƒÑædG
…òdG ¿ÉÁE’G ≥ªYh ,¬H â∏– …òdG Égó∏Œh ,ÉgÈ°üJ ióe øY çOÉ◊G Gòg ∞°ûc óbh ,¬«dEG ¬LGhRCG ÖMCG
.(11) êôØdGh ô°üædG È°üdG Gò¡d ¿Éμa ,¬H âª°üàYG
.227 ¢U ,É¡æY ˆG »°VQ ÚæeDƒŸG ΩCG á°ûFÉY Ió«°ùdG IÒ°S ,¿Éª«∏°S ,…hóædG (9)
.56¢U ,≥HÉ°ùdG ™LôŸG ,»ëàa óªfi ,ó©°ùe (10)
.56 ¢U ,1• ,Ú«æeDƒŸG äÉ¡eCG ,(Ω2001) »ëàa óªfi ,ó©°ùe (11)
141

Úª∏°ùŸG ÖjQÉfip ‘ ≈∏n àr jo É«k Mh É¡Jp AGôHh ÉgQp òYo ‘ ∫ nõ``fr CGh á°ûFÉY Ió«°ùdG Qób πLh õY ˆG ™aQ ó≤d
s¿CG ¬fÉëÑ°S Èn NCr Gh ,ËôμdG ¥R n ôu dGh In ôØ¨ŸG Égón Yhh n ,áeÉ«≤dG Ωƒj
n ,äÉÑ«u £dG nøep É¡fs CÉH É¡d ó¡p °Th p ¤EG º¡JGƒ∏°Uh
k ’h ,É¡d ÉÑk FÉY ’h ,É¡d Gôv °Tn øμj ⁄h ,É¡d GÒk N ¿Éc á°ûFÉY Ió«°ùdG ‘ π«b Ée
É¡©an Qn πH ,É¡fCÉ°T øep É°†aÉN
Ió«°ù∏d øμj ⁄ ƒd : ÒHõdG øH IhôY ∫Éb ,É¡JAGÈH Gôk cPp É¡d QÉ°Uh ,É¡fCÉ°T ºn ¶n YCr Gh ,ÉgQn ób r ≈∏YCr Gh ∂dòH ˆG
¤EG ≈∏àj Ée ¿BGô≤dG øe É¡«a ∫õf É¡fEÉa ,ó› ƒ∏Yh Ó°†a É¡H ≈Øμd ∂aE’G á°üb ’EG πFÉ°†ØdG øe á°ûFÉY
:¤É©J ∫Éb .áeÉ«≤dG Ωƒj
}
(12-11:QƒædG).|
»¨Ñæj Gòd ,äÉæeDƒŸGh ÚæeDƒª∏d A»°†j GÒæe É°SGÈfh ,Qƒf π©°ûe Iô£©dG á°ûFÉY Ió«°ùdG IÒ°S ≈≤Ñà°S
∑ƒ∏°ùdGh á∏«ÑædG ¥Ó``NC’G ≈∏Y ®ÉØ◊Gh ,á«Yô°ûdGh á«æjódG ¢†FGôØdG ≈∏Y É¡àÑXGƒe ‘ É¡H AGóàb’G
.¢Vƒ¡f ø°ùMCG º«∏©àdGh ≠«∏ÑàdG áfÉeCÉH É¡°Vƒ¡fh ,Ëƒ≤dG ø°ù◊G
142

:CÉ£N IQÉÑ©dG âfÉc GPEG §N ¬à– Ée íë°Uh áë«ë°üdG IQÉÑ©dG ΩÉeCG áeÓY ™°V :’k hCG
.............. .Úæ°S ™°ùJ AÉgR á«LhõdG á°ûFÉY Ió«°ùdG IÉ«M âeGO -
.............. .ájGhôdG IÌc å«M øe á«fÉãdG áÑJôŸG ‘ á°ûFÉY Ió«°ùdG AÉª∏©dG óY -
.∂dP í°Vh ,Úª∏°ùŸG AÉ°ùæd Ihób á«LhõdG á°ûFÉY Ió«°ùdG IÉ«M :É«k fÉK
.(ΩÓ°SE’G ‘ »ª∏©dG ICGôŸG ïjQÉàd Gó› á°ûFÉY Ió«°ùdG âr æn Hn ) :ádƒ≤ŸG ¢ûbÉf :É`ãk dÉK
? ∫ƒ°SôdG IÉah ó©H Ú©HÉàdGh áHÉë°üdG á∏Ñb É¡à«H ¿ƒμj ¿CÉH á°ûFÉY Ió«°ùdG äóYÉ°S »àdG πeGƒ©dG Ée :É`©k HGQ
:π∏Y :É°ùeÉN
k
. á°ûFÉY Ió«°ù∏d Ò
l N ∂aE’G áKOÉM ‘ π«b Ée ¿EG -
143

‫اﻟﺴﻴﺪة ﺣﻔﺼﺔ أم اﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ‬ 3

™ªLCG »àdG ËôμdG ¿BGô≤∏d ΩC’G áî°ùædG ßØëH á°üØM ÚæeDƒŸG ΩCG y ˆG ±ôs °T ó≤d
.ÉgÉ°VQCGh É¡JÒ°S ∫hÉæàj ¢SQódG Gògh , ≥jó°üdG ôμH »HCG ó¡Y ‘ áHÉë°üdG É¡«∏Y
‫ﺗﻌﻠـﻢ‬ : á°üØM Ió«°ùdÉH ∞jô©àdG
, ˆG ∫ƒ°SQ áØ«∏N ÜÉ£ÿG øH ôªY ¥hQÉØdG áæHG á°üØM »g
∫ƒ`` °SQ π`` Ñb á`` °üØM êhõ`` J
¿ƒ©¶e øH ¿ÉªãY π«∏÷G »HÉë°üdG âNCG ¿ƒ©¶e âæH ÖæjR É¡eCGh
ø`` H ¢`` ù«r æNo »`t ` HÉë°üdG ˆG .
, »`` °Tô≤dG »`` ª¡°ùdG á`` aGòMo øjódG ≈∏Y á°üØM â∏ÑbCG ≈àM ΩÓ°SE’G »a É¡Jô°SCG â∏NO ¿EG Éeh
¤EG ø`` jôLÉ¡ŸG π`` FGhCG ø`` e ¿Éc .¬JÉ©jô°ûJh ¬ª«dÉ©J øe π¡æJ ;»eÓ°SE’G
¤EG ôLÉg ºK ,(É«Hƒ«KCG) á°ûÑ◊G ˆG ∫ƒ°SQ øe êGhõdG ±ô°ûH á°üØM ≈¶– ¿CG y ˆG AÉ°Th
AGóf É«k Ñ∏e (IQƒæŸG áæjóŸG) ÜÌj
Rõ©àjh ,(12) ˆG ∫ƒ°SQ IôgÉ°üe ±ô°ûH É¡Jô°SCG ≈¶–h ,
¢ù«r æNo RÉ`` a ó`` bh , ∫ƒ`` °SôdG º°SG íÑ°üjh ,á«eÓ°SE’G IƒYódG IÒ°ùe ‘ ¥hQÉØdG ÉgódGh QhO
ˆG π`` «Ñ°S ‘ IOÉ`` ¡°ûdG ±ô`` °ûH áeC’G Gƒ∏àJh , ÚæeDƒŸG ΩCG º°SÉH ïjQÉàdG äÉëØ°U ‘ G kódÉN á°üØM
.óMoCG ‘ ¬MGôL ôKEG ≈∏Y y :y ˆG ∫ƒb ÚæeDƒŸG äÉ¡eCG ôFÉ°S øYh É¡æY áYÉ°ùdG ΩÉ«b ¤EG
(32:ÜGõMC’G) | }
( ١) ‫ﻧﺸﺎط‬
s ,á°üØM ¬àæH’ ™ªàéŸG IÒN øe êhR øY åëÑj ôªY ¿Éc
¿ÉªãY Qòà©«a ,¿ÉªãYh ôμH »HCG ¤EG áLƒàa
.á°üØM ôcP ób ¿Éc ˆG ∫ƒ°SQ ¿CG ¬ª∏©d ôμHƒHCG Qòà©jh ,á«bQ ¬LhR IÉah Üô≤d
.á«bÓNC’Gh ájƒHÎdG ä’’ódG ¢†©H á≤HÉ°ùdG Iô≤ØdG øe èàæà°SG
:º∏©dG Ö∏W ‘ á°üØM Ió«°ùdG OÉ¡àLG
,(13) ˆGóÑY âæH AÉØ°ûdG É¡àª∏©e ój ≈∏Y Égô¨°U òæe áHÉàμdGh IAGô≤dG á°üØM Ió«°ùdG âª∏©J
Éªa ;¬eƒ∏Yh º∏©Jh ËôμdG ¿BGô≤dG ßØM ≈∏Y â°UôM Éªc ,Éª¡«a ÆƒÑædGh áHÉàμdGh IAGô≤dG ¿É≤JEG ≈∏Y â°UôMh
.Ö∏b ô¡X øY É¡¶Ø– ≈àM »MƒdG øe á«fBGô≤dG ájB’G ∫õæJ ¿EG
77¢U , ∫ƒ°SôdG IÉ«M ‘ ∞bGƒeh AÉ°ùf .(2013) ô°UÉf Oƒªfi ,…ô≤°üdG (12)
áHÉàμdG Úª∏°ùŸG AÉ°ùf º∏©J âëÑ°UCG ˆG ∫ƒ°SQ â©jÉHh âª∏°SCG ÉŸh ,ΩÓ°SE’G πÑb áμe ‘ áHÉàμdGh IAGô≤dG º∏©J ø‡ ¢ùª°T óÑY øH ˆGóÑY âæH AÉØ°ûdG (13)
.ø¡æY ˆG »°VQ É¡JGò«ª∏J øe IóMGh ôªY âæH á°üØM âfÉch ΩÓ°SE’G ‘ áª∏©e ∫hCG âfÉμa IAGô≤dGh 144

,á¨«∏ÑdG Ö£ÿG øe áYƒª› âcôJ óbh ,AÉ°ùæ∏d áÑ«£N âfÉch ÜOC’Gh º∏©dGh áMÉ°üØdG ÉgódGh øe â∏¡f Éªc
, ˆG ∫ƒ°SQ ™e É¡JÉ«M IÎa ∫GƒW IƒÑædG á°SQóe øe ¬à≤à°SG …òdG »HOC’Gh »¡≤ØdG Égó«°UQ øY Ók °†a
.º¡æY ˆG »°VQ áHÉë°üdG QÉÑc É¡æY ihQh ,∞jô°ûdG åjó◊G ¬æY …hôJ âfÉch
âaôYóbh .Iƒ≤dGh áHÓ°üdG ‘ ÉgódGh á«°üî°ûH ∂dP ‘ IôKCÉàe ;áYÉé°Th ICGôéH º∏©dG ‘ ∫OÉŒ âfÉc πH
.º∏©dG πFÉ°ùe ¢†©H ‘ ∫ƒ°SôdG ¢ûbÉæJ âfÉch .(14) ≥£æŸG ø°ùMh ¿É°ù∏dG ICGôLh ôμØp dG Iós ëH
p
≈∏Y OôJ ∞«c .¬J’É› áaÉc ‘ ¬«a ¥ƒØàdG Ö∏Wh º∏©dG øe É¡eôMh ICGôŸG º∏X ΩÓ°SE’G ¿CÉH ∫ƒ≤j øe ∑Éæg
? á°üØM Ió«°ùdG IÒ°S ∫ÓN øe AÉYO’G Gòg
: á°üØM Ió«°ùdG IOÉÑY
,IOÉÑ©dGh áYÉ£dG ‘ ≥Ñ°ùdG É¡d ¿ƒμj ¿CG â°UôMh ,y ˆG É°VQ ¤EG …ODƒj πªY πc á°üØM Ió«°ùdG âÑMCG
,º∏©dG Ö∏Wh ,ÚLÉàëŸGh AGô≤ØdG ≈∏Y ¥ó°üàdG πãe ,ÈdG u p ‘ ø¡æY ˆG »°VQ ÚæeDƒŸG äÉ¡eCG ¢ùaÉæJ âfÉμa
. ∫ƒ°SôdG äÉæH ájÉYQh
‘ …óà≤J âfÉμa ,áeGƒq °U áeGƒq b áμ°SÉf IógGR âfÉc É¡fCÉH âØ°Uho É¡fCG á°üØM Ió«°ùdG ¬H äõ«“ Ée ¿CG ’EG
:¤É©J ˆG ∫ƒb á∏ãà‡ , ˆG ∫ƒ°SôH ∂dP
}
(31:ÜGõMC’G)|
áæjóŸÉH É¡àeÉbEG IÎa ∫GƒWh ∫ƒ°SôdG IÉah ó©H ≈àM ΩÉ«°üdGh ΩÉ«≤dGh ∂°ùæo dGh ôcòdG IÉ«M ‘ äôªà°SGh
.Iô£©dG IÒ°ùdG √òg ≈∏Y »gh â«aƒJ ¿CG ¤EG IQƒæŸG
äÉbhC’G QÉªãà°SG ‘h ,º∏©dG Ö∏W ‘ áª∏°ùŸG ICGôª∏d á«∏ª©dG Ihó≤dG ÚæeDƒŸG ΩCG á°üØM IÒ°S âfÉc Gòμgh
≈∏Y ¢Uô◊Gh ,áfÉeC’G ≈∏Y á¶aÉëŸGh ,ôcòdGh π«∏dG ΩÉ«bh ΩÉ«°üdG IÌc ‘h ,¬ª«∏©Jh º∏©dG Ö∏W ‘ ¥ƒØà∏d
.á°SGQOh É¶ØMh IhÓJ ËôμdG ¿BGô≤dG
:‫ﻓﺎﺋﺪة‬
Ée √ÉàHCG Éj{ :Ωƒª°ùe ôéæîH ø©W ÉeóæY É¡«HCG ¢Vôe ‘ ¬àdÉb É‡h ,áZÓHh ¿É«H äGP á°üØM âfÉc
o ∂d ™o «Ø°ûdG º©fh ..∑óæY óMC’ án ©n ÑJ ’h ,º«MQ ÜQ ≈∏Y ∂Jo OÉah ∂fõëj
z..∫ó©dG
22¢U .ájô°ü©dG áÑàμŸG :ähÒH ,äGódÉN äÉª∏°ùe ,óªfi ,Ö£b
77¢U .áaô©ŸG Rƒæc QGO :¿Éªq Y , ∫ƒ°SôdG IÉ«M ‘ ∞bGƒeh AÉ°ùf .(2013) ô°UÉf Oƒªfi ,…ô≤°üdG (14)
145

:»∏j Éª«a CÉ£N IQÉÑ©dG âfÉc ¿EG §N ¬à– Ée Üƒ°Uh áë«ë°üdG IQÉÑ©dG ΩÉeCG IQÉ°TEG ™°V :’k hCG
.ËôμdG ¿BGô≤∏d á«∏°UC’G áî°ùædG ßØM »g á°üØM Ió«°ùdG É¡«∏Y â¶aÉM »àdG áª«¶©dG áfÉeC’G (1
.áeC’G ¤EG ájƒÑædG ΩÉμMC’G π≤f á°üØëH ˆG ∫ƒ°SQ êGhR ºμn Mp øe (2
º¶©e ΩõàdG »àdG áeôμŸG áμe ‘ πFÓ≤dG ô°SC’G øe É¡fCÉH âaôY Iô°SCG ¤EG á°üØM »ªàæJ{ :É«k fÉK
.AÉæHC’G ∑ƒ∏°S ‘ áÑ«£dG ICÉ°ûædG ôKDƒJ ∞«c í°Vh .zΩÓ°SE’ÉH ÉgOGôaCG
. ∫ƒ°SôdG IOÉÑ©H á°üØM Ió«°ùdG AGóàbG ôKCG èàæà°SG :Éãk dÉK
øe ÒN »g øe ¿ÉªãY êhõàjh ¿ÉªãY øe ÒN ƒg øe á°üØM êhõàj{ : ˆG ∫ƒ°SQ ∫Éb :É©k HGQ
.∞jô°ûdG åjó◊G ‘ IOQGƒdG äÉ«°üî°ûdÉH ±ôu Y .zá°üØM
»àdG ËôμdG ¿BGô≤∏d ΩC’G áî°ùædG ßØM ‘ â∏ã“ áeCÓd á∏«∏L áeóN á°üØM âeób{ :É°ùeÉNk
.ËôμdG ¿BGô≤∏d ∂àeóN Éª¡«a ≈∏éàj Éª¡H ΩÉ«≤dG ∂æμÁ øjôeCG ìÎbG .z áHÉë°üdG É¡©ªL
: ˆG ∫ƒ°SQ ¤EG º¡ÑMCGh ¢SÉædG ÜôbCG π°ùf øe ¿ÉàLhR Iƒq ÑædG â«H ‘ â©ªàLG :É°SOÉ°S
k
?Éª¡H Oƒ°ü≤ŸG øe (1
?á«eÓ°SE’G IƒYódG ≈∏Y ∂dP ôKCG Ée (2
146

‫أﺑﻮ ذر اﻟﻐﻔﺎري‬ 4
,äÉ¶©dGh È`` ©dG òNCÉàd ; á`` HÉë°üdG IÒ`` °S ™dÉ£J á`` Ñ«éædG á`` ÑdÉ£dG AÓ`` ‚ âfÉc É`` ªæ«H
øH ÜóæLo QP »HCG π«∏÷G »`` HÉë°üdG IÒ°S É¡gÉÑàfG âØd á«dƒ£ÑdG º`` ¡ØbGƒe ¢†©H Çô`` ≤à°ùJh
∫ƒM É¡JAGôb ≥`` ª©J ¿CG äQô≤a ,ΩÓ°SE’G ∫ƒ`` NO ‘ Ú≤HÉ°ùdG óMCG ƒ`` gh , …QÉØ¨p dG IOÉ`` æLo
.»JB’G ¢üî∏ŸÉH âLôNh ,ΩÓ°SE’G ‘ á©FGôdG ¬ØbGƒeh , ¬à«°üî°T
:≥◊G ´ÉÑJG ‘ áYQÉ°ùŸG
äÉª∏¶dG øe º¡Lôîjh ,º¡JóÄaCGh º¡dƒ≤Y ¢SÉædG ≈∏Y CÓÁ »Ñf Qƒ¡X ¤EG ™∏£àj …QÉØ¨p dG QP ƒHCG ¿Éc ó≤d
ÉHn nCG ≠n n∏Hn Éªs `dn { :∫Én bn ¢SÉ m Ñs Yn nøHr G øp ©n a ,ΩÓ°SE’G ¤EG ´QÉ°S »ÑædG å©Ñe ¬¨∏H Éeóæ©a ,QƒædG ¤EG
¬o fs nCG ºo Yo õr jn … pòds G pπLo ôs dG Gòn gn ºn ∏r pY ‹p ºr n∏YÉr an ,…pOGƒn dr G Gòn gn ¤n EGp Ör cn Qr G :p¬« pNnC’ ∫n Ébn »u Ñp æs dG åo ©n Ñr en Qx Pn
Qx Pn »Hp nCG ¤n pEG ™n Ln Qn ºs Ko ,p¬dp ƒr bn rø pe ™n pª°Sn hn ¬o en póbn ≈às Mn ño nC’G ≥n n∏£n fr Éan ,»pæàp Fr G ºs Ko ¬p dp ƒr bn rø pe ™r ªn °SGr hn ,»w Ñp fn
On hs õn àn an ,äo Or Qn nCG É‡
s p »pæàn «r Øn °Tn Éen :∫n É≤n an .pô©r °ûdÉ u Hp ƒr og Éen Éek Ócn hn , p¥ÓNr nC’G Ωp Qp Éμn Ã n p ôo eo CÉr jn ¬o ào jr nCGQn :∫n É≤n an
¬o fn Éμn en ºn n∏°Sr nCGhn ,p¬dp ƒr bn rø pe ™n pª°ùn an : »u Ñp æs dG ≈n∏Yn πn Nnn O ≈às Mn ,án μs en Ωn póbn ≈às Mn Al Éen Én¡«pa ¬o dn ák æs °Tn πn ªn Mn hn
√p pó«n Hp » p°ùØr fn … pòds Ghn ∫n Ébn .z…pôer nCG ∂n «n Jp rCÉjn ≈às Mn ºr ogÈ r p Nr nCÉan ,∂n peƒr bn ¤n EGp ™r pLQr G{ : »t Ñp æs dG ¬o dn ∫n É≤n an
’pEG ¬n dn EGp ’ ¿r CGn óo ¡n °Tr CGn ¬p Jp ƒr °Un ≈n∏Yr nCÉHp inOÉæn an ón pé°ùr ªn dr G ≈Jn nCG ≈às Mn ên ôn în an ,ºr ¡p «r fn Gôn ¡r Xn Ú n r Hn Én¡Hp øs Nn ôo °Ur nC’
∫n Ébn ¬p «r n∏Yn Ös cn nCÉan ¢SÉ o Ñs ©n dr G ≈Jn nCGhn ,o√ƒ©o én °Vr nCG ≈às Mn √o ƒHo ôn °†n an Ωo ƒr ≤n dr G Ωn Ébn ºs Ko .pˆG ∫ƒ
o °So Qn Gkóªs fi n o ¿s nCGh ,ˆG o
.(15) zºr ¡o ær pe √o òn ≤n fr nCÉan Ωp É°ûdG s o ≥n jpôWn ¿s nCGhn Qm ÉØn pZ rø pe ¬o fs CGn ¿n ƒªo n∏©r Jn ºr ào °ùr dn nCG ºr μo n∏jr hn
s ¤n EGp ºr co Qp ÉŒ
(١) ‫ﻧﺸﺎط‬ …QÉØ¨dG QP »`` HCG ΩÓ°SEÉH ∫ƒ°SôdG ôs ` `°So ó≤d
QP »``HCG π«∏÷G »HÉë°üdG ΩÓ°SEG á°üb äƒàMG âfÉc »àdG QÉ`` ØZp á`` ∏«Ñb øe ¬fCG º`` ∏Y É`` eóæY á`` °UÉN
áYQÉ°ùŸG :É¡æe IójóY á«fÉÁEG Éª«b …QÉØ¨dG ô°ûÑà°SGh ,Éª∏X ¢`` SÉædG ∫GƒeCG πcCÉJh ,≥jô£dG ™`` £≤J
∂àYƒª› OGô`àCG ™e ¿hÉ©àdÉH .≥``◊G ´ÉÑJG ‘ . QP »HCG ΩÓ°SEÉH GÒN
.iôNCG á«fÉÁEG º«b çÓK á°ü≤dG øe ¢ü∏îà°SG
.QÉ°üàNÉH ,6516 :åjó◊G ºbQ ,áHÉë°üdG πFÉ°†a ÜÉàc ,í«ë°üdG ,º∏°ùe (15)
147

:ˆG ¤EG IƒYódG

IOÉÑY ¤EG ƒYój …òdG »ÑædG øY º¡Kóëj ,¬eƒbh ¬JÒ°ûY ¤EG Éª∏°ùe áμe øe …QÉØ¨dG QP ƒHCG OÉY
IƒYóH ∞àμj ⁄h ,óMGh ôKEG GóMGh ΩÓ°SE’G ‘ ¬eƒb πNO ≈àM ¢SCÉ«j º∏a ,¥ÓNC’G ΩQÉμe ΩGõàdGh ,√óMh ˆG
∫ƒ°SôdG ∫Éb ≈àM ,(16)≥ë∏d AÉØ∏Mh Òî∏d ÚàbÉÑ°S º∏°SCGh QÉØZp Éà∏«Ñb hó¨àd ,º∏°SCG á∏«Ñb ƒYój òNCG πH ¬à∏«Ñb
.(17)z¬o `∏s dG Én¡nŸn É°Sn ºo n∏°SCr Ghn , Én¡dn ¬o `∏s dG ôn Øn Zn Qo ÉØn pZ { :Éª¡«a
¬à∏«Ñb …QÉØ¨dG QP »HCG IƒYO øe ºμJÉ«M ‘ IOÉØà°S’G á«Ø«c ∂FÓeR ™e ¢ûbÉf

. ΩÓ°SE’G ¤EG
:¿ÉÁE’G ¥ó°U
øY QP »HCG Ò©H õé©«a ,∑ƒÑJ ¤EG ¬≤jôW ‘ ¢û«÷G Ò°ùjh ,ΩhôdG IÉbÓŸ ¿ƒª∏°ùŸGh ∫ƒ°SôdG êôîj
É«°TÉe ≈°†Áh ,√ô¡X ≈∏Y ¬YÉàe πªë«a ,√Ò©H øY QP ƒHCG ∫õæ«a ,CÉª¶dGh ´ƒ÷G ICÉWh â– ÖcôdG IôjÉ°ùe
IGó¨dG ‘h .ôKC’G º¡fhO ™£≤æj øμdh ,¢û«÷G øY ∞∏îàj ’ ≈àM ;áÑ¡à∏e AGôë°U §°Sh ,’hô¡e ,¬«eób ≈∏Y
‫ﺗﺄﻣﻞ‬
¬dƒM ∫ƒ°SôdG ô¶æjh ,∑ƒÑJ ‘ ¿ƒª∏°ùŸG ôμ°ù©j
ƒHCG øjCG :¬HÉë°UCG ∫CÉ°ù«a , QP ÉHCG iôj Óa
ˆG ∫ƒ°SQ â©ª°S :∫Éb hôªY øH ˆGóÑY øY ∫ƒ°SQ Éj QP ƒHCG ∞∏îJ :¢SÉædG ∫ƒ≤«a ,?…QÉØ¨dG QP
óÁ ,GƒëjÎ°ù«d º¡dÉMQ ¿ƒª∏°ùŸG ™°†j Éªæ«Hh ,ˆG
:∫ƒ≤j
ˆG ∫ƒ°SQ Éj :∫ƒ≤«a ,AGôë°üdG ¤EG √ô¶f ºgóMCG
n r pâ∏s Xn nCG ’n hn ,Ao GÈ
rø pe Ao Gôn °†r ÿG n r ¨n dr G pâ∏s bn nCG Éen { »ÑædG ∫ƒ≤«a ,√ó``Mh ≥jô£dG ≈∏Y ≈°ûÁ ÓLQ iQCG
.zQx Pn »Hp CGn rø pe ák én ¡r dn ¥n ón °Ur nCG mπLo Qn Éj :Ωƒ``≤`dG ìÉ°U ÜÎ``bG Éª∏a ,zQP É``HCG øc{ :
ÜÉH ,ˆG ∫ƒ°SQ ÜÉë°UCG πFÉ°†a ‘ ÜGƒHCG ,°ùdG ,¬LÉe øHG ≈àM √Gôj óμj ⁄h ,…QÉØ¨dG QP ƒHCG ¬fEG ˆG ∫ƒ°SQ
.152 :åjó◊G ºbQ , QP »HCG π°†a : ∫Éb
o Á
,o√ón Mr hn äƒ r n Qx Pn ÉHn nCG ¬o `∏s dG ºn pMQn {
o n hn ,o√ón Mr hn » p°ûÁ
(18)
.z √o ón Mr hn åo ©n Ñr jo hn
±ô°üàH .273 :¢U ,ådÉãdG ó∏éŸG ,AÓÑædG ΩÓYCG Ò°S ,(2004) ¿ÉªãY øH óªMCG øH óªfi ,»ÑgòdG (16)
.1006 åjó◊G ºbQ ,AÉ≤°ùà°SE’G ÜÉàc ,í«ë°üdG ,…QÉîÑdG (17)
.4373 :åjó◊G ºbQ ,ÉjGô°ùdGh …RÉ¨ŸG ÜÉàc ,Úë«ë°üdG ≈∏Y ∑Qóà°ùŸG ,ºcÉ◊G (18) 148

‫اﻟﻐﻔﺎري‬
ِ ‫ أﺑﻮ ذر‬:‫اﻟﺪرس اﻟﺮاﺑﻊ‬
:É«fódG ‘ ógõdG
øjCG ,QP ÉHCG Éj :∫É≤a ,ÉYÉàe ¬«a óéj º∏a ,¬à«H ‘ √ô°üH Ö∏≤j π©éa …QÉØ¨dG QP »HCG ≈∏Y πLQ πNO
âeO Ée ´Éàe øe ∂d óH ’ ¬fEG :∫É≤a ,ÉæYÉàe ídÉ°U ¬«dEG π°Sôf -IôNB’G »æ©j - ∑Éæg â«H Éæd :∫Éb ?ºμYÉàe
.(19)¬«a ÉæcÎj ’ ∫õæŸG ÖMÉ°U øμdh : ∫É≤a ,-É«fódG »æ©j - QGódG √òg ‘
≈∏Y É¡H Ú©à°ùàd ;QÉæjO áFÉªKÓãH ∂«dEG …’ƒe »æã©H ób :¬d ∫ƒ≤«a , QP »HCG ¤EG ’ƒ°SQ ΩÉ°ûdG ÒeCG π°Sôjh
πcCÉf ºæ¨dG ¢†©Hh ,¬H iQGƒàf πw X ’EG Éæd Éªa ,É¡H Éæd áLÉM ’ :¬d πbh ,¬«dEG É¡H óYo : QP ƒHCG ∫ƒ≤«a ,∂àLÉM
(20)
.zÉ¡àeóîH Éæ«∏Y âbó°üJ IôHÉ°U áLhRh ,É¡æe
Ò°ùJ á∏aÉ≤H GPEÉa ,¬H ¬æØμJ Ée ¬àLhR óŒ ⁄h , Iôé¡∏d ÚKÓKh Úp r æn Kr G áæ°S ‘ É¡FQÉH ¤EG ¬MhQ â°VÉah
(21)
,QP »HCG IRÉæL :π«b ?Gòg Ée : Oƒ©°ùe øHG ∫É≤a , Oƒ©°ùe øH ˆG óÑY º¡°SCGQ ≈∏Y AGôë°üdG ‘
.(22)z√óMh å©Ñjh ,√óMh äƒÁh ,√óMh ≈°ûÁ ,QP ÉHCG ˆG ºMQ : ˆG ∫ƒ°SQ ∫Éb Éªc ∫Éb ºK ,≈μÑa
»¨Ñæj ábô°ûe GQƒ°U ¢SƒØædG ‘ åÑJ É¡ª∏©Jh …QÉØp¨dG QP »HCG π«∏÷G »HÉë°üdG IÒ°S AGô≤à°SG ¿EG
,¤É©J ˆG ¤EG IƒYódG ‘ È°üdGh ,¬YÉÑJGh ≥◊G …ô– IQhô°V ¤EG ¬¡LƒJ »¡a ,Égô©°ûà°ùj ¿CG º∏°ùª∏d
IOÉØà°S’Gh , ˆG ∫ƒ°SQ áHÉë°üH AGóàb’G ≈∏Y º∏°ùŸG ¢Uôë«dh ,¤É©J ˆÉH Ú≤«dG Iƒbh ,ógõdG ¬ª∏©Jh
.IódÉÿG º¡ØbGƒe øe
.147 ¢U ,áHÉë°üdG IÉ«M øe Qƒ°U ,Ω1992 ,øªMôdG óÑY ,É°TÉÑdG (19)

.92:¢U ≥HÉ°S ™Lôe,áHÉë°üdG ¢ü°üb ,(ä Ü) OÉªY ,»©aÉ°ûdG (20)
.358 ¢U ,Ö©°ûdG QGO ,IôgÉ≤dG ,áHÉë°üdG áaô©e ‘ áHÉ¨dG ó°SCG ,…Qõ÷G óªfi øH »∏Y ø°ù◊G »HCG ,ÒKC’G øHG (21)
.±ô°üàH .44-43:¢U,áHÉë°üdG ΩÓYCG øe á«°üî°T ¿hô°ûY ,(2008) áªLÎdGh ∞«dCÉàdG áæ÷ (22)
149

:»∏j Éª«a IÉ£©ŸG πFGóÑdG ÚH øe áë«ë°üdG áHÉLE’G ÎNG :’k hCG

:≈∏Y ∫ój (äOQCG É‡ »æà«Ø°T Ée) :¢ù«fCG ¬«NC’ …QÉØ¨dG QP »HCG ∫ƒb (1
.¢ù«fCG π≤Y áMÉLQ (ê ójõŸG ≈∏Y ±ô©à∏d ¬ÑM (Ü øjódÉH ¬YÉæàbG ΩóY (CG
:zQP ÉHCG øc{ : ∫ƒ°SôdG ∫ƒb øe èàæà°SCG (2
.¢SÉæ∏d ÒÿG ÖM (ê »ÑædG IƒÑf ¥ó°U (Ü AÉYódG ácôH (CG
:≈∏Y π«dO √óMh …QÉØ¨dG QP »HCG IÉah (3
. »ÑædG IƒÑf ¥ó°U (ê ¬fÉÁEG Iƒb (Ü √ógR (CG
QP »HCG á∏«Ñb ∑ƒ∏°S Ëƒ≤J ‘ ΩÓ°SE’G ôKCG ÚHu .(≥jô£dG ™£bh ƒ£°ùdÉH IQƒ¡°ûe QÉØZp á∏«Ñb âfÉc) :É«k fÉK
. …QÉØ¨dG
x ‘ …QÉØ¨dG QP »HCG ∞bƒe ∫ój ΩÓY :Éãk dÉK
:øe πc
?∑ƒÑJ IhõZ (1
?¤É©J ˆG ôeCÉH ÉÑMôe : …QÉØ¨dG QP »HCG ∫ƒb (2
. …QÉØ¨dG QP »HCG Ö∏b ≈∏Y ™bh ËôμdG ¿BGô≤dG ´Éª°ùd ¿Éc :É©k HGQ
?∂jCGQ Ö°ùM ¬«∏Y ™bƒdG Gòg ÖÑ°S Ée (1
?¤É©J ˆG ÜÉàμd ∂JhÓJ óæY ô©°ûJ Õ (2
∂∏J øe ∂JOÉØà°SG Éæk «Ñe , …QÉØ¨dG QP »HCG IÉah á°üb øY åëHGh º∏©àdG QOÉ°üe õcôe ¤EG ™LQG :É°ùeÉN
k
.á°ü≤dG
150

‫ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎذ‬ 5
;IÒ°üb QÉªYCGh , á`` ∏«∏L ∫ÉªYCG É¡d ¿Éc ,á`` ª«`¶Y äÉ«°ü``î°T »`` eÓ``°SE’G ï`` jQÉàdG ‘ äRô`` H
¬JÉ«M RhÉéàJ ⁄ …ò`` dG PÉ©e øH ó©°S hô`` ªY ƒHCG π«∏÷G »HÉë°üdG äÉ`` «°üî°ûdG √òg ø`` e
¢†©H ¢SQódG Gòg ∫hÉæàj ±ƒ°Sh ,äGƒ`` æ°S ™Ñ°S Gó«¡°T
k äÉe ¿CG ¤EG º∏°SCG ¿CG ò`` æe ΩÓ`` °SE’G ‘
. π«∏÷G »HÉë°üdG Gòg IÉ«M øe ∞bGƒŸG
: PÉ©e øH ó©°S ΩÓ°SEG
Ò°†M øH ó«°SCGh ƒg ™ª°S å«M ,á«fÉãdG áÑ≤©dG á©«H ô°†Mh ,¤hC’G áÑ≤©dG á©«H ó©H PÉ©e øH ó©°S º∏°SCG
, IQGQR øH ó©°SCG ≈∏Y ÉØk «°V ∫õf ób Ö©°üe ¿Éch ,ΩÓ°SE’G ¤EG áæjóŸG πgCG ÒªY øH Ö©°üe IƒYóH
,ÉªgôLRÉa ,ÉfAÉØ©°V É¡Ø°ù«d ÉfQÉjO É«JCG ób øjò∏dG Ú∏LôdG øjòg ¤EG ≥∏£fG :Ò°†M øH ó«°SC’ ó©°S ∫É≤a
øe ÌcCG ¢†“ ⁄h ,ó©°S ¬æe Ö∏W ÉÃ Ωƒ≤«d ;Éª¡«dEG É¡k éàe ,¬àHôM ó«°SCG òNCÉa ,ÉfQÉjO É«JCÉj ¿CG øY Éª¡¡fGh
∞∏MCG :∫Éb Ók Ñ≤e PÉ©e øH ó©°S ¬«dEG ô¶f Éª∏a ,ΩÓ°SE’G ¤EG É«k YGO É°ùªëàe
k πH ;Éªk ∏°ùe ó«°SCG ™LQ ≈àM áYÉ°S
?â∏©a Ée :ó©°S ¬d ∫Éb º¡«∏Y ∞bh Éª∏a ,ºcóæY øe ¬H ÖgP …òdG ¬LƒdG ÒZ ¬LƒH ó«°SCG ºcAÉL ó≤d ˆÉH
∑GQCG Ée ˆGh :ó©°S ∫Éb ,âÑÑMCG Ée π©Øf ’É≤a Éª¡à«¡f óbh ,É°SCk ÉH Éª¡H âjCGQÉe ˆGƒa ,Ú∏LôdG âª∏c :∫Éb
¬¡Lh ‘ Ö°†¨dG íeÓe CGôb óbh Ö©°üe √BGQ Éª∏a ,Éª¡«dEG ÖgPh ,√ój ‘ áHô◊G òNCGh ó©°S ΩÉ≤a ,ÉÄk «°T â«æZCG
:ó©°S ∫Éb .√ôμJ Ée ∂æY ÉædõY ,¬àgôc ¿EGh ,¬à∏Ñb ¬«a âÑZQh ,Gôk eCG â«°VQ ¿EÉa ?™ª°ùàa ó©≤J hCG :ÓFÉb √QOÉH
Ö©°üe íª∏a ,ó«°SCG ™e π©a Éªc ¿BGô≤dG ¬«∏Y CGôbh ,ΩÓ°SE’G ¬«∏Y ¢Vô©a ;¢ù∏Lh ,áHô◊G ™°Vh ºK ,âØ°üfCG
ºàª∏°SCG GPEG ¿ƒ©æ°üJ ∞«c :Éª¡d ∫Éb ºK ,π∏¡Jh ¬¡Lh ¥ô°TCG ó≤a ;º∏μàj ¿CG πÑb PÉ©e øH ó©°S ¬Lh ‘ ΩÓ°SE’G
π©Øa ,Úà©cQ »∏°üJ ºK ,≥◊G IOÉ¡°T ó¡°ûJ ºK ,∂«HƒK ô¡£Jh ô¡£àa π°ùà¨J :∫Éb ?øjódG Gòg ‘ ºà∏NOh
.(23)Úª∏°ùŸG OGóY ‘ ¿Éμa ∂dP ó©°S
: PÉ©e øH ó©°S IÉ«M øe IódÉN ∞bGƒe
:¬eƒb IƒYO ‘ ¬àYQÉ°ùe
ΩÓ°SE’G ¤EG IƒYódG ºs gn πªM πH ,¬JGP ‘ ΩÓ°SE’G ô°üëj ⁄h ,øjó«dG ±ƒàμe ∞≤j ⁄ ó©°S º∏°SCG ¿CG ó©H
,Éæ∏°UhCGh ,Éfó«°S{ :GƒdÉb ?ºμ«a …ôeCG ¿ƒª∏©J ∞«c ,π¡°TC’G óÑY »æH Éj :º¡d ∫É≤a ¬eƒb ¤EG Iô°TÉÑe ∑ô–h
Éªa ,¬dƒ°SôHh ˆÉH GƒæeDƒJ ≈àM ,ΩGôM »∏Y s ºμFÉ°ùfh ºμdÉLQ ΩÓc ¿EÉa :∫Éb ,záÑ«≤f ÉææÁCGh ,Éjk CGQ Éæ∏°†aCGh
(24)
. ΩÓ°SE’G ‘ πNOh ’EG ICGôeG ’h πLQ π¡°TC’G óÑY »æH QGO ‘ ≈°ùeCG
.±ô°üàH405-404 ¢U ,3ê .ájÉ¡ædGh ájGóÑdG .(Ω2007/ `g1428).π«YÉª°SG,Òãc øHG (23)
.494¢U .áHÉë°üdG õ««“ ‘ áHÉ°UE’G .(Ω2004).ôéM øHG ,ÊÓ≤°ù©dG (24)
151

:QƒeC’G ‘ ¬eõMh ¬JõY

,∞bƒŸG ¿ÉØ£Z ƒæH πs ¨à°SGh ,áæjóŸG ¿hô°UÉëj ¿Éμe πc øe Gƒ©ªŒh ¿ƒcô°ûŸG ∞dÉ– ¥óæÿG IhõZ ‘
QÉ°ûà°SÉa ,áæjóŸG QÉªK å∏K ≈∏Y Gƒ∏°üëj ¿CG πHÉ≤e ‘ ∫Éà≤dG GƒcÎj ¿CG ¬«a ¿ƒ°Vô©j ÉHk Éàc ˆG ∫ƒ°SQ ¤EG Gƒã©Ña
‘ IOÉÑY øH ó©°Sh PÉ©e øH ó©°S ∫ƒ°SôdG
,¬©æ°üæa ¬Ñ– Gô`èCG ˆG ∫ƒ°SQ Éj) :¬d ’É≤a ∂dP
Ωƒj{ ¢SQO ‘ ô`` °ûY …OÉ`` ◊G ∞°üdÉH â`` °SQO ÉÄ«°T ΩCG ,¬H πª©dG øe Éæd óH’ ¬H ˆG ∑ôeCG ÉÄ«°T ΩCG
IQÉ°ûà°SG AÉæKCG PÉ`` ©e øH ó©°S ∞bƒe z¿É`` bôØdG
‘ ∑AÓ`` eR ¢`` ûbÉf ,¬`` àHÉë°üd ∫ƒ`` °SôdG : ∫ƒ°SôdG ∫Éb (? Éæd ¬©æ°üJ
»`` àdG á`` «bÓNC’G ÊÉ`` ©ŸGh á`` «fÉÁE’G ä’’ó`` dG ™``æ` °` UCG É`` e ˆGh ,º`` μ` `d ¬``©` æ` °` UCG A»`` °` `T π`` `H{
π«∏÷G »HÉë°üdG Gò`` g á`` «°üî°T ‘ É`` ¡fhCGô≤J º``μ` à` eQ ó`` b Üô`` ©` `dG â`` ` ` jCGQ »`` æ` `fC’ ’EG ∂`` `dP
.∞bƒŸG Gòg ∫ÓN øe
π``c ø`` ` e º`` cƒ`` Ñ` ` dÉ`` ch ,Ió`` ` ` ` ` MGh ¢`` `Sƒ`` `b ø`` ` Y
º¡àcƒ°T ø`è ºμæY ô``°`ù`cCG ¿CG äOQCÉ` ` a ,Ö``fÉ``L
∑ô°ûdG ≈∏Y Ωƒ``≤`dG A’Dƒ` `gh øëf Éæc ó``b ,ˆG ∫ƒ``°`SQ É``j) :PÉ©e ø``H ó©°S ¬``d ∫É``≤à zÉe ô`` eCG ¤EG
hCG iôk ` `b ’EG Iô`` “ É``¡`æè Gƒ``∏` cCÉ` j ¿CG ¿ƒ``©`ª`£`j ’ º`` gh ,¬`àô``©` f ’h ˆG óÑ©f ’ ,¿É`` ` `KhC’G IOÉ``Ñ``Yh ˆÉ`` H
ÉfõYCGh ¬d ÉfGógh ΩÓ°SE’ÉH ˆG ÉæeôcCG ÚëaCG ,É©k «H
‫ ﻣﻨﺎﻗﺐ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎذ‬øe Gò``¡`H Éæd É`è ˆGh ! É``æ`dGƒ`èCG º¡«£©f ¬``Hh ∂``H
PÉ©e øH ó©°S IRÉæL ‘ áμFÓŸG øe ∫õf ó≤d) ˆG ºμëj ≈àM ∞«°ùdG ’EG º¡«£©f ’ ˆGh ,áLÉM
.(πÑb ¢VQC’G GƒÄWh Ée ÉØk dCG ¿ƒ©Ñ°S ô¶f á¡Lh ˆG ∫ƒ°SQ º¡Øàa (28)º¡æ«Hh Éææ«H
ôØM ø`‡ âæc{ :∫Éb …QóÿG ó`«©°S »HCG øY ¿CG ¿ÉØ£Z AÉªYR CÉÑfCGh ,¬``jCGQ øY ∫óYh , ó©°S
,ÜGôJ øè á≤ÑW ÉfôØM Éª∏c Éæch ,√Èb ó`©°ùd
.¬H ΩõàdGh º¡jCGQ ôq bCG ¬fCGh ,á°VhÉØŸG Gƒ°†aQ ¬HÉë°UCG
.zóë∏dG ¤EG Éæ«¡àfG ≈àM ∂°ùŸG íjQ Éæªª°T
:≥◊G ‘ ¬àægGóe ΩóY
ÜƒK ˆG ∫ƒ°Sôd …ógCG :∫Éb AGÈdG øY âØdÉ–h ∫ƒ°SôdG ™`` e ó¡©dG á¶jôb ƒæH â`` °†≤f
ˆG ∫ƒ°SQ ∫É≤a ,¬æ«d øe ¿ƒÑé©j Gƒ∏©éa ,ôjôM
∞bƒŸG IQƒ£ÿ Gôk ¶fh ,¥ó`` æÿG IhõZ ‘ ¢ûjôb ™`` e
øH ó©°S πjOÉæŸ ?Gòg øe ¿ƒÑé©JCG { :
.zGòg øe ø°ùMCG áæ÷G ‘ PÉ©e IOÉÑY ø`` H ó©°Sh PÉ©e ø`` H ó©°S ∫ƒ`` °SôdG å`` ©`H
3249 åjó◊G ºbQ ,≥∏ÿG AóH ÜÉàc ,í«ë°üdG ,…QÉîÑdG
≈∏Y ºghóLƒa ,º¡«dEG ÉÑgòa ,’hCG È`` ÿG øe ócCÉà∏d
º`¡ª`«YR º`` ¡«`∏Y OQ π`H ,º`` ` ` ` ¡æY º`¡¨∏H É`` e å`ÑNCG
óªfi ÚHh Éææ«H ¢`` ù«d) :áMÉbh πμ`` H ó°SCG øH Ö`` ©`c
áfÉ«ÿG º`` ¡æe ó©°S iCGQ É`` ª∏a ,(ó`` ≤Y ’h ó`` ¡Y
.223¢U .(2-1ê ) .ájƒÑædG IÒ°ùdG .(¿hóH).ΩÉ°ûg øHG (25)
152

‫ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎذ‬:‫اﻟﺪرس اﻟﺨﺎﻣﺲ‬
k É`` Øk bƒe òîJG ,Oƒ¡©dG ¢`` †≤fh Qó`` ¨dGh

ÉeóæY ∂dPh ,á«∏gÉ÷G ‘ √DhÉ`` Ø∏Mh √DhÉbó°UCG º`` ¡fCG ™e º¡gÉŒ ÉeRÉM
É©jô°S ∞©°SCGh √ójQh øe ΩódG ôéØJh ,ábôp ©n dG øHG ¬d ∫É≤jo ,Úcô°ûŸG øe πLQ ¬H √ÉeQ ,¬YGQP ‘ º¡°S ¬HÉ°UCG
ÜÉéà°SÉa ,á¶jôb »æH øe »æ«Y ô≤J ≈àM »°ùØf êôîJ ’ º¡∏dG :ÓFÉb ¤É©J ˆG ÉYO ,¬JÉah Üô≤H ô`` ©°T ó`` bh
ºgQóZ áé«àf ,ºgQÉ°ü◊ Ihõ¨dG √òg ó©H ∫ƒ°SôdG ÖgPh ,¬MôL ºÄàdG å«M º¡«a ¬JƒYO ó©°ùd ˆG
Éæv X , PÉ©e øH ó`` ©°S ºgôeCG ‘ ºμëj ¿CG ˆG ∫ƒ°SQ ≈`` ∏Y Gƒ°VôYh ,ΩÓ°ùà°S’G ¤EG Oƒ`` ¡«dG ô`` £°VÉa
ó©°ùd ¿BG ó≤d { :IQƒ¡°ûŸG ¬àdƒ≤e ∫Éb G kó©°S øμdh ,ΩÓ°SE’G ÜÉ°ùM ≈∏Y º¡©e π«Áh º¡«YGôj ±ƒ°S ¬fCG º¡æe
º¡«a âªμM ó≤d { : ∫ƒ`` °SôdG ô¶f á¡Lh ≥aGh Éªk μM º¡«a º`` μMh (26) zºF’ á`` eƒd ˆG ‘ √ò`` NCÉJ ’ ¿CG
.(27) z¬dƒ°SQ ºμMh ,ˆG ºμëH
∞bGƒŸG ÚH á`` bÓ©dG Gƒéàæà°SGh ,¬`` ÑbÉæeh PÉ©e ø`` H ó©°S ∞bGƒe áYƒªéŸG ‘ ∂`` FÓeR ™`` e ¢`` Vô©à°SG
.ÖbÉæŸGh
:hôªY ÉHCG Éj ∂d ÉÄk «æg

,√ój øe ±õæj ¿Éc …òdG ΩódG π«°S ™eh ,ójóL øe ±õæj òNCGh ó©°S ìôL ôéØfG á¶jôb »æH IhõZ ó©H
óbh ,¤É©J ˆG π«Ñ°S ‘ G kógÉ› ÉgÉ°†b äGƒæ°S ™Ñ°S ó©H ¿ÉM ób ¬∏LCG ¿CGh ,â¡àfG ób ¬àª¡e ¿CG ó©°S ô©°T
‘ ógÉL ób Gkó©°S ¿EG º¡∏dG{ :ÓFÉb √ój ™aQ ºK ,√ôéM ‘ ¬©°Vhh ¬°SCGôH òNCGh ,¬à«H ‘ ∫ƒ°SôdG √QGR
ó©°S ¬dOÉÑa zÉMhQ
k ¬H â∏Ñ≤J Ée ÒîH ¬MhQ πÑq ≤àa ,¬«∏Y …òdG ≈°†bh ,∂dƒ°SQ ¥qó°Uh ,∂∏«Ñ°S
:ÓFÉb ˆG ∫ƒ°SQ √ô°ûÑa ,zˆG ∫ƒ°SQ ∂fCG ó¡°TC’ ÊCG ÉeCG ..ˆG ∫ƒ°SQÉj ∂«∏Y ΩÓ°ùdG { :êó¡àe äƒ°üH
ƒgh ,(`g5) áæ°S ¬JÉah âfÉch ,G kó«¡°T ó©°S πMôjh á∏«∏b äÉ©jƒ°S ’EG »g Éeh zhôªY ÉHCG Éj ∂d ÉÄk «æg{
.™«≤ÑdÉH øaOh ,áæ°S ÚKÓKh ™Ñ°S øHG
;áª°SÉ◊G á«fÉÁE’G ¬ØbGƒe ≈≤ÑJ øμdh π«∏÷G »HÉë°üdG Gò¡d É«fódG IÉ«◊G »¡àæJ ábô°ûŸG äÉëØ°üdG √ò¡H
ÖMh ,¢SÉædG ájGóg ≈∏Y ¢Uô◊Gh ,ÒμØàdG ‘ á«Yƒ°VƒŸGh ,äÉ°üfE’G ø°ùMh ,¢UÓNE’G ÊÉ©e É¡æe »≤à°ùæd
É¡ª¶YCG Éªa ;≥◊G ‘ áægGóŸG ΩóYh ,ídÉ°üdG πª©dG ≈∏Y õ«cÎdGh ,á«dhDƒ°ùŸG äÉ©ÑàH ¢SÉ°ùME’Gh ,º¡d ÒÿG
.IôNB’G IÉ«◊G ‘ É¡©e ¿ƒμf ¿CG ¤É©J ˆG ∫CÉ°ùf !á«°üî°T øe
.±ô°üàH 619-618¢U ,1ê ,Òãc øHG QGO :≥°ûeO .…ƒ∏gófÉμ∏d áHÉë°üdG IÉ«M ìô°T .(Ω2005 / `g1426).¢SÉ«dEG óªfi ,…ƒμæH (26)
.1768 :åjó◊G ºbQ ,Ò°ùdGh OÉ¡÷G ÜÉàc ,í«ë°üdG ,º∏°ùe (27)
153

:áÑ°SÉæŸG á∏ªμàdG ÉgQGƒéHh ∑ÎaO ‘ á«dÉàdG äGQÉÑ©dG ΩÉbQCG ÖàcG :’k hCG
..............ΩÓ°SE’G ‘ PÉ©e øH ó©°S ôªY RhÉéàj ⁄ (1
.................ºg ¬dƒ°SQ ºμMh ˆG ºμëH PÉ©e øH ó©°S º¡«a ºμM øjòdG Ωƒ≤dG (2
:á«dÉàdG ¢ShQódG É¡æe »≤à°ùJ »àdG ∞bGƒŸG OóM PÉ©e øH ó©°S IÒ°ùd ∂à°SGQO ∫ÓN øe :É«k fÉK
.≥◊G ¤EG ¿É°ùfE’G …ó¡J ÒμØàdG ‘ á«Yƒ°VƒŸGh äÉ°üfE’G ø°ùM (1
. ÒÿG ¤EG øjôNB’G ó«H òNCÉJ ¿CG ∫hÉëà°S ¿Éμe …CG ‘ ’k hDƒ°ùe âæc GPEG (2
.∂JÉ«M ‘ É¡H óo «Øà°ùJ ÈY çÓK PÉ©e øH ó©°S IÒ°S øe èàæà°SG :Éãk dÉK
IÒNC’G äÉ¶ë∏dG ‘ ƒgh ¬à«H ‘ √QGR ÉeóæY PÉ©e øH ó©°Sh ∫ƒ°SôdG ÚH QGO …òdG QGƒ◊G π∏M :É©k HGQ
.QGƒ◊G Gòg É¡∏ªëj »àdG ä’’ódG êôîà°SGh ,√ôªY øe
∫ƒ°SôdG QÉ°ûà°SG ÉeóæY QóH IhõZ ‘ ¬Øbƒe PÉ©e øH ó©°S ágÉÑf ≈∏Y ∫óJ »àdG ∞bGƒŸG øe :É°ùeÉN
k
?∞bƒŸG Gòg ‘ ágÉÑædG ôgÉ¶e Ée .¬HÉë°UCG
äGRÉ``‚EGh ,IÒ°üb QÉªYCG É¡d á«îjQÉJ äÉ«°üî°T øY åëHG º∏©àdG QOÉ°üe õcôe ¤EG ´ƒLôdÉH :É°SOÉ°S k
.¢UÉN πμ°ûH ÊÉª©o dG ïjQÉàdG hCG ,ΩÉY πμ°ûH »eÓ°SE’G ïjQÉàdG øe äÉ«°üî°T âfÉc AGƒ°S .áª«¶Y
154

‫اﻟﻤﺮاﺟﻊ واﻟﻤﺼﺎدر‬

ً ‫أو‬
.‫ اﻟﻘﺮآن اﻟﻜﺮﻳﻢ‬:‫ﻻ‬
:‫ اﻟﺴﻨﺔ اﻟﻨﺒﻮﻳﺔ‬:‫ﺛﺎﻧﻴﺎ‬
ً
,1^5 QGó°UE’G ,‹B’G Ö°SÉ◊G çÉëHC’ çGÎdG õcôe ,ájƒÑædG áæ°ù∏d á«ØdC’G áÑàμŸG (1
.Ω2000
.ájô°üŸG ±ÉbhC’G IQGRh,∞jô°ûdG åjó◊G áYƒ°Sƒe (2
ً
:‫ ﻣﺼﺎدر أﺧﺮى‬:‫ﺛﺎﻟﺜﺎ‬
,2 • ,¢ùFÉØædG QGO :¿OQC’G ,á«eÓ°SE’G á©jô°ûdG ó°UÉ≤e , ôgÉ£dG óªfi , Qƒ°TÉY øHG (1
.Ω 2001
.Ω2008 , »Hô©dG ÜÉàμdG QGO :ähÒH ,ËôμdG ¿BGô≤dG Ò°ùØJ ,Òãc øHG (2
.Ω2007 ,Òãc øHG QGO :≥°ûeO .ájÉ¡ædGh ájGóÑdG , π«YÉª°SG,Òãc øHG (3
.(¿hóH) ÊÉãdG º°ù≤dG,¿BGô≤dG Ωƒ∏Y á°ù°SDƒe ,ájƒÑædG IÒ°ùdG ,ΩÉ°ûg øHG (4
.Ω 2013 .∫É«LC’G QGO :§≤°ùe ,Ió«≤©dG ihÉàa, »∏«∏ÿG óªM øH óªMCG (5
,2• ähÒH íàØdG QGO ,π«∏©dG AÉØ°Th π«ædG ÜÉàc ìô°T ,∞°Sƒj øH óªfi ,¢û«ØWG (6
.Ω 1972
¤EG Ωó≤e åëH ,ËôμdG ¿BGô≤dG ‘ ájQÉ°†◊Gh á«bÓNC’G º«≤dG : ¿Éª∏°S , ∞jô°ûdG ∫BG (7
.Éjõ«dÉe , ‹hódG ÊBGô≤dG ô“DƒŸG
.`g1388 ,áeÉ≤à°S’G áÑàμe :¿ÉªYo áæ£∏°S ,óæ°ùŸG ,Ö«ÑM øH ™«HôdG ΩÉeE’G (10
.Ω1992 ,¢ùFÉØædG QGO :ähÒH ,áHÉë°üdG IÉ«M øe Qƒ°U ,âaCGQ øªMôdGóÑY ,É°TÉÑdG (11
QGO :ähÒ``H , IƒÑædG â«H äGó«°S º``LGô``J ,øªMôdG óÑY á°ûFÉY ,ÅWÉ°ûdG âæH (12
.»Hô©dG ÜÉàμdG
.Ω2005 ,Òãc øHG QGO :≥°ûeO ,…ƒ∏gófÉμ∏d áHÉë°üdG IÉ«M ìô°T ,¢SÉ«dEG óªfi ,…ƒμæH (13
,AÉã©°ûdG »HCG áÑàμe :Ö«°ùdG ,¢Vƒ«H ï«°ûdG ΩÉeE’G ihÉàa ,ôªY øH º«gGôHEG ,¢Vƒ«H (14
.1990 ,2•
157

á©jô°ûdG Ωƒ∏Y ,äÉ°SGQO ,∫ÉŸG ≈∏Y á¶aÉëª∏d ÉHôdG ™FGQP ó°S , ídÉ°U Oƒªfi ,ôHÉL (15
.Ω1997 , 2 Oó©dG ,24ó∏éŸG ,á«fOQC’G á©eÉ÷G ,¿ƒfÉ≤dGh
á«∏c :¿ÉªY ,Ò¨àŸGh âHÉãdÉH É¡àbÓYh IQhÒ°üdG :¿Gƒæ©H ∫É≤e ,á©ªL »∏Y , á©ªL (16
.Ω 1999á©jô°ûdG
‘ ÉgOƒ¡Lh É¡æY ˆG »°VQ á°ûFÉY ÚæeDƒŸG ΩCG IÒ°S , »Øjô£dG ídÉ°U âæH Iôgƒ÷G (17
. √1432 ,1• ,Öë°üdGh ∫B’G QGO :¢VÉjôdG ,ÜÉ°ùàM’Gh IƒYódG
. Ω2004 ,1• , º«gÉØeh äÉjô¶fh äÉ«°SÉ°SCG IOÉ«≤dG, ídÉ°U óªfi ôgÉe , ø°ùM (18
¿hDƒ°ûdGh ±ÉbhC’G IQGRh ,¿ÉªYo áæ£∏°S ,äÓeÉ©ŸG ¬≤a , ,¿hôNBGh ‹ƒàe ìÉÑ°üe ,OÉªM (19
. `g1428 ,4• ,á«æjódG
,º∏≤dG QGO :≥°ûeO ,´GOƒdG áéM ‘ á«eÓ°SE’G áeCÓd ájƒÑædG á«°UƒdG ,¥hQÉa ,IOÉªM (20
. Ω2001,1•
.Ω 2003 ,1• ,ójƒéàdG AÉª∏Y óæYá«Jƒ°üdG äÉ°SGQódG ,…Qhób ÂÉZ óª◊G (21
.Ω1988 ,QÉªY QGO :¿ÉªYh ähÒH ,ΩÓ°SE’G ,ó«©°S ,iƒM (22
.Ω1994 ,º£≤ŸG QGO :IôgÉ≤dG ,∫ƒ°SôdG ∫ƒM ∫ÉLQ ,ódÉN óªfi ,ódÉN (23
,1• ,¿ÉªYo áæ£∏°S ,∫É``«`LC’G áÑàμe , äÓeÉ©ŸG ihÉàa ,óªM øH óªMCG ,»∏«∏ÿG (24
.Ω2003
.Ω1986 ,1• ,áeÉ≤à°S’G áÑàμe ,¿ÉªYo áæ£∏°S ,Ò°ùØàdG ôgGƒL ,óªMCG ,»∏«∏ÿG (25
.Ω1986 ,¿ÉªYo áæ£∏°S ,∞jô°üàdG ó«dÉ≤e ,¿ÉØ∏N øH ó«©°S ,»∏«∏ÿG (26
QGO :ähÒH ,ådÉãdG ó∏éŸG ,AÓÑædG ΩÓYCG Ò°S ,¿ÉªãY øH óªMCG øH óªfi ,»ÑgòdG (27
.Ω 2004 ,á«ª∏©dG ÖàμdG
ÖàμdG QGO :ähÒH ,QÉæŸG Ò°ùØàH Qƒ¡°ûŸG º«μ◊G ¿BGô≤dG Ò°ùØJ ,ó«°TQ óªfi ,É°VQ (28
.Ω1999 ,1• ,á«ª∏©dG
.Ω1986 ,QÉàîŸG QGO ™HÉ£e ,º∏°ùe »HCG ¿GƒjO ,⁄É°S øH ô°UÉf ,»MGhôdG (29
ΩÉeE’G áÑàμe ,¿ÉªYo áæ£∏°S ,»ŸÉ°ùdG ΩÉ`èE’G äÉHGƒL ,ó«ªM øH ˆG óÑY ,»ŸÉ°ùdG (30
.Ω2010 ,»ŸÉ°ùdG
,»ŸÉ°ùdG øjódGQƒf ΩÉeE’G áÑàμe ,í«ë°üdG ™eÉ÷G ìô°T ,ó«ªM øH ˆG óÑY ,»ŸÉ°ùdG (31
.Ω2004
158

:¢VÉjôdG ,5• ,äÉ«HÉë°üdG IÉ«M øe Qƒ°U øªMôdGóÑY øH ó«ª◊GóÑY ,ÊÉÑ«ë°ùdG (32

.Ω2012 ,áÁõN øHG QGO
.á«fóŸG äÓeÉ©ŸG ‘ ¢û¨dG .óªfi óªfi ,…hô°ùdG (33
.Ω2012 ,…Qõ÷G øHG áÑàμe :≥°ûeO ,Qƒ°üŸG ójƒéàdG ,øÁCG ,ójƒ°S (34
. Ω2004 ,3 • , óFÉ≤dG áYÉæ°U , π«MGô°TÉH ôªY π°ü«ah ¥QÉW , ¿Gójƒ°S (35
.¿hóH ,åjó◊G »Hô©dG õcôŸG ,áHÉë°üdG ¢ü°üb , OÉªY ,»©aÉ°ûdG (36
,ÊƒHÉ°üdG QGO :IôgÉ≤dG ,¿BGô≤dG øe ΩÉμMC’G äÉjBG Ò°ùØJ ,»∏Y óªfi ,ÊƒHÉ°üdG (37
.Ω1999 ,1•
.áaô©ŸG Rƒæc QGO :¿Éªq Y , ∫ƒ°SôdG IÉ«M ‘ ∞bGƒeh AÉ°ùf ,ô°UÉf Oƒªfi ,…ô≤°üdG (38
.Ω2013
:á«μjôeC’G IóëàŸG äÉj’ƒdG , á«eÓ°SE’G á©jô°û∏d áeÉ©dG ó°UÉ≤ŸG ,óeÉM ∞°Sƒj ,⁄É©dG (39
. Ω 1994 ,2• , »eÓ°SE’G ôμØ∏d »ŸÉ©dG ó¡©ŸG
á∏°ù∏°S :¥Gô``©`dG ,á«aÉ≤ãdG áŸƒ©dG ø`èR ‘ á«eÓ°SE’G ájƒ¡dG ,…Qƒ``f π«∏N ,ÊÉ©dG (40
‘ √ôKCGh ¿BGô≤∏d QÉ¨°üdG ßØM ,»∏Y ˆG óÑY ,ôØ°üH.Ω2009 ,á«eÓ°SE’G äÉ°SGQódG
.Ω2007 ,ójƒ°ùdG ‘ á«eÓ°SE’G á£HGô∏d 27 ô“DƒŸG ,á«eÓ°SE’G ájƒ¡dG ßØM
â«H :¢VÉjôdG .áHÉë°üdG õ««“ ‘ áHÉ°UE’G ,ôéM øH »∏Y øH óªMCG ,ÊÓ≤°ù©dG (41
.Ω 2004 ,á«dhódG QÉμaC’G
,1• ,¿ÉjôdG á°ù°SDƒe ,ähÒH ,BGô≤dG IhÓJ ‘ á©FÉ°ûdG AÉ£NC’G ,øªMôdG óÑY ,ÊÉà«Y (42
.Ω1998
á«ŸÉ©dG QGó∏d :ájQóæμ°SE’G ,IAGô≤dG ø◊ ,º«gGôHEG øH ∫ÉªL øªMôdGóÑY ƒHCG ,¢Tô≤dG (43
.2006 ,1• ,™jRƒàdGh ô°ûæ∏d
.Ω1986 ,12 • ,¥hô°ûdG QGO :ähÒH ,¿BGô≤dG ∫ÓX ‘ ,ó«°S , Ö£b (44
,12• ,¥hô°ûdG QGO :ähÒHh IôgÉ≤dG , ΩÓ°SE’G ‘ á«YÉªàL’G ádGó©dG , ó«°S ,Ö£b (45
. Ω1989
.ájô°ü©dG áÑàμŸG :ähÒH ,äGódÉN äÉª∏°ùe , óªfi ,Ö£b (46
á°ù°SDƒe :IôgÉ≤dG ,∫ƒ°SôdG ∫ƒ``M AÉ°ùfh ∫É``LQ áYƒ°Sƒe ,»∏Y óªfi ,Ö£b (47
.Ω2004,QÉàîŸG
159

.2005 ,ô°UÉ©ŸG ≥«Ñ£àdGh á«dÉŸG äÓeÉ©ŸG ,…óæμdG (48

,∞FÉ£dG QGO ,áHÉë°üdG ΩÓYCG øe á«°üî°T ¿hô°ûY ,(2008) áªLÎdGh ∞«dCÉàdG áæ÷ (49
.Ω2008
,1• ,á«eÓ°SE’G ô°ûædGh ™jRƒàdG QGO ,IôgÉ≤dG ,ÚæeDƒŸG äÉ¡eCG ,»ëàa óªfi ,ó©°ùe (50
.Ω2001
,1• ,ÉØdCG áÑàμe : Ωô¡dG , º∏°ùe í«ë°U ,êÉé◊G øH º∏°ùe Ú°ù◊G ƒ``HCG ,º∏°ùe (51
.Ω2008
,2• ,ègÉæŸG QGO :¿ÉªY ,ójƒéàdG º∏Y ‘ §«°SƒdG í«≤æJ ,óªfi ódÉN ,Qƒ°üæe (52
.Ω2001
.Ω2005 ,OÉ°TQE’G QGO :¢üªM ,ÚæeDƒŸG äÉ¡eCG ,≥«aƒJ π«∏N ,≈°Sƒe (53
ójó÷G á°ù°SDƒe :âjƒμdG , ˆG Ö«ÑM áÑ«ÑM á°ûFÉY ICGÈŸG , ¿GóªM ìÉàØdG óÑY ójDƒe (54
.Ω 2011,1• ,™jRƒàdGh ô°ûæ∏d ™aÉædG
.Ω1997 ,º∏≤dG QGO :≥°ûeO ,á«eÓ°SE’G Ió«≤©dG ,øªMôdG óÑY ,ÊGó«ŸG (55
.Ω 1960 ,1• ,ôμØdG QGO :≥°ûeO ,∫ÉÑbEG ™FGhQ ,»∏Y ø°ù◊G ƒHCG ,…hóædG (56
¤hC’G á©Ñ£dG ,º∏©dG QGO :≥°ûeO ,ÚæeDƒŸG ΩCG á°ûFÉY Ió«°ùdG IÒ°S ,¿Éª«∏°S ,…hóædG (57
.Ω2003,
.ßaÉ◊G QGO :≥°ûeO ,ø¡æY ˆG »°VQ ÚæeDƒŸG äÉ¡eCG , ßaÉM ºã«g (58
»eƒ≤dG çGÎ``dG IQGRh :§≤°ùe ,Ö«JÎdG á«°TÉM ,º«gGôHEG øH ∞°Sƒj ,ÊÓLQGƒdG (59
.Ω1981 ,4ê ,áaÉ≤ãdGh
.á∏«°†ØdG QGO :IôgÉ≤dG , ∫ƒ°SôdG äÉLhR ,óªfi ±ô°TCG ,¢ûMƒdG (60
160

:‫ﺷﺒﻜﺔ اﻟﻤﻌﻠﻮﻣﺎت اﻟﻌﺎﻟﻤﻴﺔ‬
.á∏eÉ°ûdG á«eÓ°SE’G á«HÎdG áμÑ°T (1

.http://pacp.gov.om (2
,http://www.islammemo.cc ,ÚeC’G …ƒ≤dG äôLCÉà°SG øe ÒN ¿EG :¿Gƒæ©H ∫É≤e (3
.2013/6/9 ∫ƒNódG ïjQÉJ
ÊhÎμdEG ™bƒe ‘ Qƒ°ûæe åëH,ΩÓ°SE’G ‘ πª©dG ¥ÓNCG ,¿Éª«∏°S øH êôØe ,»°Sƒ≤dG (4
.www.alukah.net/Social
.á«FÉ°†ØdG CGôbG IÉæb , ,¢VQC’G AÉ°ùf ÒN ,á∏ÑY ,…hÓëμdG : ÊƒjõØ∏J èeÉfôH (5
.Ω2011 ,8• ,á«fhÎμdEG áî°ùf ,¢ùÑ≤dG ,ˆG óÑY ,»Hƒæ≤dG (6
161

2019/492 ´GójE’G ºbQ

24817004 7 É<(°*Hx~{D*Hf<bcDHyE

كتاب تربية الاسلامية

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

كتاب تربية الاسلامية

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

كتاب تربية الاسلامية

Uploaded by

Copyright:

Available Formats



ô°ûY ÊÉãdG ∞°üdG

   á«fÉãdG á©Ñ£dG

islamic new txt.indd 1 8/7/19 8:33 AM

êGôNE’Gh º«ª°üàdGh äÉeƒ°SôdGh …ƒ¨∏dG ≥«bóàdGh äÉfÉ«ÑdG ∫ÉNOEG äÉ«∏ªY â“

islamic new txt.indd 2 8/7/19 8:33 AM

islamic new txt.indd 3 8/7/19 8:33 AM

islamic new txt.indd 4 8/7/19 8:33 AM

ϱήΒϋ ϕΎΘγήϟ΍ Ϟ΋ΎϤγ

islamic new txt.indd 5 8/7/19 8:33 AM

islamic new txt.indd 6 8/7/19 8:33 AM

  a/)$/o= 9 $ 5!$ <*$= = $ . 5!$ 567 ,

K- _3K? $ 0  P= 3@ ?&

islamic new txt.indd 7 8/7/19 8:33 AM

islamic new txt.indd 8 8/7/19 8:33 AM

á«fÉÑ«°ûdG óªMCG âæH áëjóe.O

islamic new txt.indd 9 8/7/19 8:33 AM

∂«∏©a ,¬JÉ«M »a º∏°ùªdG ¬°SQÉªj ∑ƒ∏°S á«eÓ°SE’G º«≤dGh ÇOÉÑªdG ¿EG

islamic new txt.indd 10 8/7/19 8:33 AM

islamic new txt.indd 11 8/7/19 8:33 AM

islamic new txt.indd 12 8/7/19 8:33 AM

islamic new txt.indd 13 8/7/19 8:33 AM

islamic new txt.indd 14 8/7/19 8:33 AM

:¿CG IóMƒdG á°SGQO ó©H ÖdÉ£dG øe ™bƒàj

islamic new txt.indd 15 8/7/19 8:33 AM

‫‪islamic new txt.indd 16‬‬ ‫‪8/7/19 8:33 AM‬‬

.1`L ,1`W ,Qƒ°üŸG ójƒéàdG ,2012,…ó°TQ øÁCG ,ójƒ°S (1)

islamic new txt.indd 17 8/7/19 8:33 AM

ΩÉZOE’G ≥«Ñ£J óæY AÉ£NCG

:AÉØNE’G ≥«Ñ£J óæY AÉ£NCG

islamic new txt.indd 18 8/7/19 8:33 AM

: ¬dƒb ‘ Éªc ,ácô◊G ´ÉÑ°TEG 3

Ö∏≤dG ≥«Ñ£J óæY AÉ£NCG

islamic new txt.indd 19 8/7/19 8:33 AM

islamic new txt.indd 20 8/7/19 8:33 AM

‫أﺧﻄﺎء ﻓﻲ ﺗﻄﺒﻴﻖ اﻟﻤﺪود‬ 2

islamic new txt.indd 21 8/7/19 8:33 AM

:∂dP ∫Éãeh ,Qƒ°ùdG ¢†©H

| Éªs Yn } CGô≤J ¿CG CÉ£ÿG ,(1:CÉÑædG) | } -1

|GƒJo hoCGhn } CGô≤J ¿CG CÉ£ÿG ,(25:Iô≤ÑdG)| } -2

islamic new txt.indd 22 8/7/19 8:33 AM

:óŸÉH äƒ°üdG ó«YôJ

:Öjô£àdGh ¿É◊C’ÉH IAGô≤dG

islamic new txt.indd 23 8/7/19 8:33 AM

:OhóŸG ÖJGôe IÉYGôe ΩóY

islamic new txt.indd 24 8/7/19 8:33 AM

(٢) ‫ﻧﺸﺎط‬ ,±ô``MCG áKÓK ≈∏Y ≥£æjo ,(Ú``©` dG) ±ô``M -O

islamic new txt.indd 25 8/7/19 8:33 AM

.11,12¢U ,1• ,≥HÉ°S ™Lôe,(Ω1998)øªMôdG óÑY ,ÊÉà«Y (11)

islamic new txt.indd 26 8/7/19 8:33 AM

:»JCÉj Éª«a IÉ£©ŸG πFGóÑdG ÚH øe áë«ë°üdG áHÉLE’G ÎNG :’k hCG

islamic new txt.indd 27 8/7/19 8:33 AM

‫أﺧﻄﺎء ﻋﻨﺪ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﺻﻔﺎت اﻟﺤﺮوف‬ 3

:á∏Øà°ùŸG ±hô◊G º«îØJh á«∏©à°ùŸG ±hô◊G ≥«bôJ -1

»g á``«`∏`©`à`°`ù`ŸG ±hô`` ``◊G Q :¤É©J ˆG ∫Éb -1

islamic new txt.indd 28 8/7/19 8:33 AM

islamic new txt.indd 29 8/7/19 8:33 AM

:Úà«JB’G ÚàÁôμdG ÚàjB’G ‘ ∫GòdGh AÉ¶dG ≥£f ‘ ¥ôØdG ßM’

islamic new txt.indd 30 8/7/19 8:33 AM

á«fÉãdG á©Ñ£dG

a/)$/o= 9 $ 5!$ <*$= = $ . 5!$ 567 ,

K- _3K? $ 0 P= 3@ ?&