Ñåð³ÿ “ÇÎËÎÒÅ ÐÓÍΔ

Ìàð³ÿ ×óìàðíà

❂ 53 óêðà¿íñüê³ íàðîäí³ êàçêè

❂ Ñèìâîë³êà íàðîäíî¿ êàçêè

ÒÅÐÍÎϲËÜ
ÁÎÃÄÀÍ
ÁÁÊ 82.3(2Óêð)
×90

Ñåð³þ “Çîëîòå ðóíî” çàñíîâàíî 2006 ðîêó

Êíèæêà “Òðèäåâ’ÿòå öàðñòâî”

çàïðîøóº äîðîñëèõ ³ ä³òåé ó äèâîâèæíèé
³ ìóäðèé ñâ³ò óêðà¿íñüêî¿ íàðîäíî¿ êàçêè.
Òåêñòè 53 êàçîê òåìàòè÷íî çãðóïîâàí³ â 19 áëîê³â
(“Íå ïðîñòå, à çîëîòå”, “×àð³âí³ ïåðåâò³ëåííÿ”,
“Áîãîäàí³ ä³òè”, “Ñâ³ò ç ãîðîøèíè” ³ ò. ä.),
êîæíèé ç ÿêèõ ðîçïî÷èíàºòüñÿ ðîçïîâ³ääþ
ïðî ñèìâîë³êó òà îáðàçíó îñíîâó, ùî ¿õ îᒺäíóº.
Âäóìëèâèé ÷èòà÷ ïîáà÷èòü ó êàçö³, ÿê ó äçåðêàë³,
â³äîáðàæåííÿ âëàñíîãî ïîòàºìíîãî ñâ³òó.
ijäóñ³ é áàáóñ³ çðîçóì³þòü, ÿê ñï³ëêóâàòèñÿ ç îíóêàìè
÷åðåç ìàã³÷íó ìîâó ïðåäê³â, îíóêè æ ïðîñòî ïîìàíäðóþòü
ó íåçâ³äàí³ ñâ³òè ³ çàõî÷óòü ñòâîðèòè âëàñíó êàçêó.
À äëÿ ïåäàãîã³â, âèõîâàòåë³â, áàòüê³â öÿ êíèæêà
ñòàíå çîëîòèì êëþ÷èêîì äî òàºìíèöü
ð³äíîãî ñëîâà, çâè÷àºâî¿ êóëüòóðè ïðàùóð³â,
ñåêðåò³â íàðîäíî¿ ïåäàãîã³êè.

© ×óìàðíà Ì., 2007

²SBN 966-692-970-8 (ñåð³ÿ) © Íàâ÷àëüíà êíèãà – Áîãäàí, ìàêåò,
²SBN 966-692-969-4 õóäîæíº îôîðìëåííÿ, 2007

2
 ÏÐÀÂÄÀ ÏÐÎ KÀÇKÓ

Kàçêà — ïåðñîí³ô³êîâàíà ìóäð³ñòü ëþäñòâà, íàéäàâí³øà ³ íàéäîñ-

êîíàë³øà ñêàðáíèöÿ çíàíü. Óêðà¿íö³ áîæåñòâèëè Kàçêó, ââàæàþ÷è ¿¿
ñâîºþ ïðàìàò³ð’þ.
Äóæå øêîäà, ùî íèí³ ìè âæå íå ìàºìî ðàäîñò³ â³ä ñï³ëêóâàííÿ ç æè-
âîþ êàçêîþ, — ò³ºþ, êîòðà éøëà â³ä ñåðöÿ äî ñåðöÿ, ïåðåäàâàëàñÿ ç óñò
â óñòà. Âîíà âèñï³âóâàëàñÿ, òâîðèëàñü ÿê ãîëîñîì, òàê ³ ì³ì³êîþ, ãóìî-
ðèñòè÷íèìè ïðèïîâ³äêàìè ³ ïðèêàçêàìè, òà é, çðåøòîþ, ñàìîþ àòìî-
ñôåðîþ ñï³ëêóâàííÿ.
Óÿâ³òü ñîá³ íà õâèëüêó ³äèë³÷íó êàðòèíó: ñèäèòü íà îñîíí³ ïðàäà-
âí³é ä³ä ³ ïîïàõêóº ëþëå÷êîþ, à íàâêîëî íüîãî òóëÿòüñÿ çîëîòîâîëîñ³
îíó÷àòà. ijä ïîãëàäæóº ìàëèõ ïî ãîë³âö³ òà íåêâàïíî âåäå îïîâ³äü.
² âåñü ñâ³ò íàâêîëî — ³ õàòèíà, ³ ãîðîä, ³ ðîçêâ³òëå â íåá³ ñîíå÷êî —
ñòàþòü æèâèìè ñï³âó÷àñíèêàìè òàºìíè÷îãî ä³éñòâà: “Áóëè ñîá³ òà æèëè
ñîá³...”, “...â òðèäåñÿòîìó öàðñòâ³, ó òðèäåâ’ÿòîìó äåðæàâñòâ³...”.
Ó êàçö³ âñå íå òàêå, ÿê ó íàøîìó çåìíîìó æèòò³.  êàçö³ ÷àñ ³äå ïî-
ñâîºìó, ïðîñò³ð ìຠ³íø³ âèì³ðè, ó í³é íåìຠòàêèõ íåçäîëàííèõ áàð’º-
ð³â ì³æ ñâ³òàìè, ÿê ó íàøîìó áóòò³.  êàçö³ íåìà í³÷îãî ìåðòâîãî: â í³é
âñå æèâå, âçàºìî䳺, ñï³âïåðåæèâຠ÷è ïîáîðþº îäíå äðóãîãî.

33
 Kîæåí â÷èíîê íåìèíó÷å òÿãíå çà ñîáîþ íàñë³äêè: ïîáà÷èâ ãåðîé ï³ð’¿íó æàð-
ïòèö³ — çàõîò³â ï³äíÿòè, ï³äíÿ⠗ îò òåïåð á³äè ò³ëüêè é ïî÷èíàþòüñÿ. Çëî â êàçö³
çàâæäè ñì³õîòâîðíå, õî÷à é ìîãóòíº.
Àëå âîäíî÷àñ óñå, ùî â³äáóâàºòüñÿ â ì³ô³÷íîìó ñâ³ò³, íàäçâè÷àéíî ñï³âì³ðíå ç íà-
øèì çåìíèì áóäåííèì æèòòÿì, òîìó êàçêà äîñòóïíà âñ³ì — íåçàëåæíî â³ä â³êó, õàðàê-
òåðó ÷è ³íòåëåêòó ëþäèíè. Kîæåí çíàéäå â í³é ñò³ëüêè, ñê³ëüêè çìîæóòü âì³ñòèòè
éîãî ðîçóì ³ ñåðöå. Ãîâîðÿòü ³íîä³ ïðî ÷îòèðè ð³âí³ ðîçóì³ííÿ á³áë³éíèõ îäêðî-
âåíü: â³ä íàéíèæ÷îãî, òàê áè ìîâèòè, ìàñîâîãî, — äî ð³âíÿ âòàºìíè÷åíèõ. Ñê³ëüêè
æ ð³âí³â ïðî÷èòàííÿ ìຠêàçêà? Ìàáóòü, áåçë³÷, — áî, ñê³ëüêè ëþäåé, ñò³ëüêè é ðîçìà¿òèõ
ñâ³òîãëÿäíèõ ìîäåëåé ìîæå âì³ñòèòè â ñîá³ öÿ óí³êàëüíà êîäîâà ñèñòåìà.
² âñå æ º ùîñü íàéâàæëèâ³øå, ùî âîíà ìóñèòü ïîäàòè äëÿ íàéçàãàëüí³øîãî çðîçó-
ì³ííÿ. Öå íàéçàãàëüí³øå ³ º íàéñóòòºâ³øèì: ùî òàêå ñâ³ò, ÿê òà êîëè â³í âèíèê? ßê³
ïåðâèíí³ íà÷àëà ñïðè÷èíèëèñÿ äî éîãî çàðîäæåííÿ? ßê³ ñèëè êåðóþòü öèì ñâ³òîì,
ùî º âèçíà÷àëüíèì äëÿ éîãî åâîëþö³¿? ², çâè÷àéíî, êàçêà ïîñë³äîâíî óòâåðäæóº
³äåþ áåçêîíå÷íîñò³ ³ íåïðîìèíàëüíîñò³ æèòòÿ, òîðæåñòâà Äîáðà íàä Çëîì.
Kàçêó íå ìîæíà ñïðèéìàòè áóêâàëüíî. Ðîçïîâ³äàþ÷è íàéìåíøèì ä³òÿì êàçî÷êó
ïðî çîëîòå ÿº÷êî ³ ïðî êóðî÷êó ðÿáó, ïîñò³éíî äèâóºìîñÿ, ç ÿêîþ ëåãê³ñòþ ³ ç ÿêèì
çàõîïëåííÿì ä³òè áëèñêàâè÷íî çàïàì’ÿòîâóþòü ¿¿ ³ ïîâòîðþþòü, ÿê ìàã³÷íå çàêëè-
íàííÿ.
Ùî æ òàêîãî äèâíîãî ó òîìó, ùî êóðî÷êà çíåñëà ÿº÷êî? Äî ðå÷³, â ä³òåé í³êîëè
íå âèíèêຠçàïèòàííÿ: ùî îçíà÷ຠ“çîëîòå ÿº÷êî”? Àäæå áàãàòî ç íèõ ìîæóòü ùå é
íå çíàòè, ùî òàêå çîëîòî. À “çîëîòå ÿº÷êî” âèêëèêຠçàõîïëåííÿ. Ìîæëèâî, éäåòü-
ñÿ ïðî ôåíîìåí 䳿 Ìîâè (ïåðñîí³ô³êîâàíî¿ ïðàìàòåð³ Kàçêè) íà äèòÿ÷ó ñâ³äî-
ì³ñòü. Àäæå äèòèíà ñïðèéìຠñâ³ò ñåðöåì, òîáòî â óñ³é éîãî ïîâíîò³. Êîäîâà ñèñòå-
ìà êàçêè ìຠâ äèòÿ÷³é óÿâ³ ñâ³é òàºìíè÷èé êëþ÷. Äèòèíà ïîâèííà çàïàì’ÿòàòè, à
çàêëàäåí³ êàçêîþ çíàííÿ ó äîðîñëîìó â³ö³ íà ð³âí³ ï³äñâ³äîìîñò³ âïëèâàòèìóòü íà ¿¿
ìèñëåííºâó òà åìîö³éíó ä³ÿëüí³ñòü.
Ñïðîáóéìî ðåêîíñòðóþâàòè ïðåäâ³÷í³ ñèìâîëè êàçêè, âèõîäÿ÷è ç òèõ óëàìê³â
ñâ³òîãëÿäó ïðàóêðà¿íö³â, ÿê³ çíàõîäèìî â íàø³é çâè÷àºâîñò³, ðåë³ã³éíèõ óÿâëåííÿõ,
êàëåíäàðí³é ñèñòåì³, ôîëüêëîð³ òà â ³íøèõ ôîðìàõ íàðîäíî¿ êóëüòóðè.
Àëå íàéïåðøå ìóñèìî âèçíà÷èòèñÿ â îäíîìó: âñå, ïðî ùî éäåòüñÿ â êàçö³, —
³ñòèííà ïðàâäà. Ïðàâäà ïî ñóò³, à íå â ïîáóòîâ³é äåòàë³çàö³¿. Ìè ïî÷èíàëè ç òîãî,
ùî â êàçö³ âñå íå òàê, ÿê ó ðåàëüíîìó æèòò³. À ÷è íàñïðàâä³ íå òàê? ×àñ òå÷å ïî-
³íøîìó: ç îäíîãî áîêó, “øâèäêî êàçêà ìîâèòüñÿ, òà íå òàê øâèäêî ä³ëî ðîáèòüñÿ”,
à ç ³íøîãî — ãåðîé “ðîñòå íå ïî äíÿõ, à ïî ãîäèíàõ”. Àëå ÷è º ÷àñ ïîíÿòòÿì àáñîëþò-
íèì? ×è íå ïîì³÷àëè ìè, ùî â çàõîïëåí³é ðàä³ñí³é ðîáîò³ â³í ìèíຠáëèñêà-
âè÷íî, à ³íîä³ õâèëèíà âèäàºòüñÿ â³÷í³ñòþ? Áóâàþòü â æèòò³ òàê³ ìèò³, ÿê³ çìóøóþòü
ëþäèíó ç³ñòàð³òèñü íà ê³ëüêà ðîê³â, à òî é ñïàëþþòü óñþ ¿¿ æèòòºâó ñíàãó′. Áóâàþòü
äí³ ùàñòÿ, ùî îìîëîäæóþòü íàñ íà äåñÿòèë³òòÿ. À ÿê øâèäêî ïðîìèíຠ÷àñ ó ñí³!
² öå íå ìåòàôîðà. Öå, òàê áè ìîâèòè, ðåàëüíå â³äîáðàæåííÿ â³äíîñíîñò³ ÷àñó. Îòæå,
êàçêà òóò íå òàê “ïðèáð³õóº”, ÿê êîíñòàòóº.
ijòÿì ó ïî÷àòêîâ³é øêîë³ ÿê ãîëîâíó ñâ³òîãëÿäíó àêñ³îìó ïîäàþòü óÿâëåííÿ ïðî
æèâó ³ ìåðòâó ïðèðîäó. ßêà ïðèðîäà º æèâîþ äëÿ äèòèíè î÷åâèäíî. À îñü ÿêà
ïðèðîäà íåæèâà? Àäæå ñàìå ñëîâî “ïðèðîäà” âêàçóº íà òå, ùî íàðîäèëîñü. À ÿêùî

44
íàðîäèëîñü — òî ìຠæèòè. Ùî æ íå æèâå, íàðîäèâøèñü? Kàì³íü? Âîäà? Òðàâà?
Ñîíöå?
ijâ÷èíêà-ñåìèë³òî÷êà â îäíîéìåíí³é óêðà¿íñüê³é êàçö³ â³äïîâ³äຠíà ö³ ô³ëî-
ñîôñüê³ ïèòàííÿ òàê:
Kàì³íü ðîñòå áåç êîð³ííÿ,
ñîíöå ñõîäèòü áåç íàñ³ííÿ...
Çâåðí³òü óâàãó, ÿê òîíêî âëîâëåíî áàãàòîçíà÷íèé êîíòåêñò ñëîâà “ñõîäèòü”!
Òå, ùî ï³äí³ìàºòüñÿ íàä ãîðèçîíòîì, ³ òå, ùî ïðîðîñòàº...
Íàéàáñóðäí³øå, çâè÷àéíî, êîëè äî íåæèâî¿ ïðèðîäè â³äíîñÿòü ñîíöå ³ âîäó. Äâà
îñíîâí³ ïåðâåí³ æèòòÿ, áåç ÿêèõ í³ùî á íå íàðîäèëîñü, — âèÿâëÿºòüñÿ, ìîæóòü
áóòè ìåðòâèìè. Äèâîâèæíà ä³àëåêòèêà. Kàçêà òàêî¿ íå âèçíàº. ijòè í³êîëè íå ñòàâ-
ëÿòü ï³ä ñóìí³â êàçêó.  íèõ íå âèêëèêຠí³ÿêîãî çäèâóâàííÿ òå, ùî ãåðî¿ ðîçìîâëÿ-
þòü ì³æ ñîáîþ óñ³ì çðîçóì³ëîþ ìîâîþ.  êàçö³ âè íå çóñòð³íåòå âèïàäêó, êîëè á
ãåðîé, ïðè¿õàâøè ó òðèäåñÿòå öàðñòâî ÷è â ï³äçåìíèé ñâ³ò, ðàïòîì âèÿâèâñÿ íåäî-
ñòàòíüî îá³çíàíèì ç ³íîçåìíèìè ìîâàìè. Äî òîãî æ, éîãî, çàçâè÷àé, àáî âï³çíàþòü
âñ³, àáî í³õòî íå âï³çíàº, íàâ³òü íàéáëèæ÷³ ëþäè. Áî â³í, ÿêùî ïðèãàäóºòå, ç’ÿâëÿ-
ºòüñÿ â ³íø³é, íå ïðèðîäí³é äëÿ ñåáå ñóòíîñò³: öàðåâè÷ íàéìàºòüñÿ íà ñëóæáó äî
êðàâöÿ, çàì³ñòü òîãî, àáè ïðÿìî ç’ÿâèòèñÿ ïåðåä î÷èìà ñâîãî áàòüêà, à öàð³âíà ïðî-
ñèòüñÿ íà êîðîë³âñüêó êóõíþ ÷è éäå ó íàéìè äî ñòàðî¿ áàáóñ³ ³ òàì âèøèâຠðóøíèêè
àáî ò÷å êèëèìè. Öàð ìîæå ïîìèëèòèñü ³ íå âï³çíàòè ñâ ñóäæåíî¿ ïî îáëè÷÷þ,
áî çîâí³øíÿ âðîäà òà ³äåíòè÷í³ñòü ìîæóòü áóòè ï³äì³íåí³. À ñóòí³ñòü ëþäèíè, ¿¿ äàð
â³ä Áîãà, çäàòí³ñòü òâîðèòè, ñàìà äóøà — íå ï³äì³íþþòüñÿ. Çãàäàéòå ïðî ä³â÷èíó,
ùî ñèïàëà ïåðëàìè, êîëè ïëàêàëà, à êîëè ñì³ÿëàñü — ç ¿¿ óñò ïàäàëè ðîæ³. Íàâ³òü
çàáðàâøè â íå¿ î÷³, çëà ñëóæíèöÿ íå çìîãëà íèìè ñêîðèñòàòèñÿ, õî÷ ö³ëêîì ï³äì³-
íèëà âðîäó ä³â÷èíè.
“Íåâï³çíàâàííÿ” ãåðîÿ, íåâëîâíèé áàð’ºð ì³æ ñâ³òîãëÿäàìè ïðèñóòí³é ³ â òðàäè-
ö³éíîìó ñþæåò³ ïðî íàéìîëîäøîãî ñèíà — “äóðíèêà”: éîãî áîãàòèðñüêî¿ ñèëè,
ìóäðîñò³ íàéáëèæ÷³ ëþäè íå ïîì³÷àþòü, ³ âîíà ìóñèòü òë³òè íåçðèìèì îãíåì
ó ïîïåë³. Çâ³äñè ôåíîìåí ïîïåëþõà — ïîïåëþøêè. Öÿ êàçêîâà ôîðìóëà äຠíàì
êëþ÷ äî â³äêðèòòÿ îñíîâíîãî çàêîíó áóòòÿ, çàøèôðîâàíîãî â ì³ô³: ñâ³ò ö³ëüíèé
³ ãàðìîí³éíèé. Óñå â íüîìó ï³çíàºòüñÿ ³ ïîö³íîâóºòüñÿ ïî ä³ëàõ éîãî. Òóò — ðîçãàä-
êà òîãî, ùî çâ³ð³ ³ êîìàõè, äåðåâà ³ ëþäè ðîçóì³þòü îäíå îäíîãî. Õî÷à ñîëîâåé íå
â쳺 âèòè ïî-âîâ÷îìó, à æàáà íå çàêâîê÷å, ÿê êóðêà, — óñ³ âîíè êåðóþòüñÿ îäíèì
çàêîíàì ñï³âæèòòÿ. ² â öüîìó — òàºìíèöÿ ðîçóì³ííÿ îäíå îäíîãî.
Ëþäèíà òåæ ðîçó쳺 ³ êîìàøêó, ³ òðàâèíêó, ³ ñîêîëà â íåá³, ÿêùî íå ïîðóøóº
çàêîíó. Ñàìå äåôîðìàö³ÿ ëþäñüêî¿ ñâ³äîìîñò³, âòðàòà âëàñíî¿ ³äåíòè÷íîñò³, íåðîçó-
ì³ííÿ ñâ öàðñòâåííî¿ ì³ñ³¿ â æèâîìó ñâ³ò³ (öàðñòâåííî¿ â ðîçóì³íí³ â³äïîâ³äàëü-
íîñò³ çà âñ³õ íàéìåíøèõ áðàò³â ñâî¿õ) ïðèçâåëè äî òîãî, ùî ëþäèíà ïîñòàâèëà ñàìà
ñåáå ïîçà çàêîíîì, ïåðåñòàâøè ðîçóì³òè âåëè÷íó ìîâó Ïðèðîäè. Kàçêà ç ãóìîðîì
êîíñòàòóº öþ àêñ³îìó, âèãîëîñèâøè óñòàìè ï³âíÿ êðèëàòó ôðàçó íà àäðåñó ÷îëîâ³êà,
êîòðèé çà íàìîâîþ âïåðòî¿ ³ íåðîçóìíî¿ æ³íêè ãîòîâèé áóâ äóøó â³ääàòè, ùîáè íå
âèêàçàòè äîâ³ðåíî¿ éîìó òàºìíèö³: “Àáè áóâ ìóäðèé òà ìåíøå ñëóõàâ äóðíî¿ æ³íêè,
òî æèâ áè â³÷íî!”

55
 Íó ³ ùå îäíå ç ïðèâîäó òîãî, ùî ó êàçö³ íåìຠíåçäîëàííèõ áàð’ºð³â ì³æ ð³çíèìè
ñâ³òîâèì³ðàìè, ÿê ó ðåàëüíîìó æèòò³.
Çäàâàëîñÿ á, ò³ëüêè â êàçö³ ãåðîé ìîæå áëèñêàâè÷íî ïåðåíåñòèñÿ íà ÷àð³âíîìó
êîíåâ³ ç îäíîãî ñâ³òó â ³íøèé, ïåðåïëèâòè ìîðå ³ çáóäóâàòè çà îäíó ìèòü íåçâè÷àéí³
ïàëàöè òà ÷àð³âí³ ìîñòè. Óêðà¿íñüêà êàçêà ñïðîñòîâóº ³ öþ óìîâíó î÷åâèäí³ñòü.
Ìóäðà ä³â÷èíà ç îäíîéìåííî¿ êàçêè íà ïàíîâå çàïèòàííÿ “À ùî â ñâ³ò³ íàéïðóä-
ê³øå?” â³äïîâ³äàº: “Äóìêà”. Äóìêà, áåçìåæíà ëþáîâ ëþäèíè äî ï³çíàííÿ ³ òâîðåí-
íÿ, — öå ³ º òîé ÷àð³âíèé ïîì³÷íèê, ÿêèé áóäóº ìîñòè ³ äîëຠîêåàíè, ÿêèé ïåðåíî-
ñèòü òî â íåáåñí³, òî â ï³äçåìí³ ñâ³òè ³ ïîâåðòຠíà á³ëèé ñâ³ò. Àëå ÷è íå ìຠäóìêà
âóçäå÷êè, ÷è òàê óæå é áåçáîðîííî ìîæå âîíà ïðîíèêàòè âñþäè ³ îãëÿäàòè âñå, ùî
¿é çàìàíåòüñÿ?
Äóìêà ëåòèòü ïðóäêî, øâèäøå, í³æ êàçêîâ³ ïîì³÷íèêè: ÷àð³âí³ êîí³, âîâêè, îðëè
ï³äíåáåñí³. Âîíà — ìîâ ÷àð³âíèé êëóáîê, ùî ðîçãîðòàºòüñÿ â ñåðåäèí³ ñàìî¿ ëþäè-
íè: äåñü òàì, íà äí³ íàøîãî “ß” á³æèòü íåâèäèìà íèòî÷êà “òóäè, íå çíàòü êóäè”, àáè
ëþäñüêà ñâ³äîì³ñòü øóêàëà “òå, íå çíàòü ÿêå”. Áî íàñïðàâä³ íàéá³ëüøîþ çàãàäêîþ
äëÿ ëþäèíè º âîíà ñàìà, ³ ò³ áåçìåæí³ ñâ³òè, êîòðèìè ìàíäðóþòü êàçêîâ³ ãåðî¿, —
öå ñâ³òè íàøî¿ ñâ³äîìîñò³. Áî ëþäèíà, ÿê ìàêîâå çåðíÿòêî, ÷àð³âíà ãîðîøèíà òà
÷àð³âíå ÿáëó÷êî, çàìêíóëà ó ñõîâêàõ ñâ ãåíåòè÷íî¿ ïàì’ÿò³ òà¿íó óñ³õ âèì³ð³â ñâ³-
òîáóäîâè.
Õòî õî÷å ï³çíàòè êàçêîâ³ òàºìíèö³ ñâ³òó — õàé ï³çíà′ º ñàì ñåáå, ðîçáóäóº ñåáå
³ ñïðîáóº çì³íèòè ó öüîìó ñâ³ò³ ëèøå òå, ùî â éîãî ñèë³ çì³íèòè, ñàìîãî ñåáå.
² òóò êàçêà äàðóº íàì äîáðèé óðîê. ³÷íà ñïîêóñà ô³ëîñîô³â — ùî ïåðâèííå:
ÿéöå ÷è êóðêà — â óêðà¿íñüê³é ñâ³òîãëÿäí³é ñèñòåì³ ðîçãëÿäàºòüñÿ ÿê íåðîçóìíà
äîïèòëèâ³ñòü, ùî íå ìຠñòîñóíêó äî îñÿãíåííÿ ñåíñó áóòòÿ.  óêðà¿íñüê³é êàçö³
ïåðâèíí³ ³ ÿ é ö å, ³ ê ó ð ê à.
Òîæ ïî÷èíàºìî ç âàìè, ëþá³ ÷èòà÷³, ñâîþ ìàíäð³âêó òàºìíè÷èìè ñòåæêàìè
óêðà¿íñüêèõ êàçîê ñàìå ç ö³º¿ îñíîâíî¿ êîñìîãîí³÷íî¿ ôîðìóëè: ñâ³ò âèíèê ç ÿéöÿ.
Ìàòè ñâ³òó — “Ìàòåðñâà”, “Ìàòè Ñëàâà”, ÿê íàçâàíî ¿¿ ó äðåâí³é ïàì’ÿòö³ óêðà¿íñü-
êî¿ ïèñåìíîñò³ “Âåëåñîâ³é êíè糔, — âñåëåíñüêà ïòèöÿ, îõîðîííèöÿ ²ð³þ, âîëîäàðêà
ñâ³ò³â.

66
 ÍÅ ÏÐÎÑÒÅ, À ÇÎËÎÒÅ

Ç êàçêè ñëîâà íå âèêèíåø. Ñïðîáóéòå âèêèíóòè îòå “íå ïðîñòå,

à çîëîòå”, — ³ âñå çì³íèòüñÿ. Íå äëÿ ä³äà ³ áàáè, áî âîíè õîò³ëè éîãî
âèêîðèñòàòè, ÿê çâè÷àéíå ñîá³ ÿº÷êî, — “áèëè, íå ðîçáèëè...”. ² íå
äëÿ êóðî÷êè, áî âîíà ñîá³ çíåñëà — ³ çàáóëà ïðî íüîãî. ² íå äëÿ ìèø-
êè, áî âîíà æ íåíàâìèñíå õâîñòèêîì çà÷åïèëà...
Îòîæ, ÿêùî âçÿòèñÿ àíàë³çóâàòè êàçî÷êó ç ëîã³÷íîãî áîêó, òî ç íå¿
í³÷îãî íå çàëèøèòüñÿ.
À îòå “íå ïðîñòå, à çîëîòå” ³ º êëþ÷åì äî êàçêè — äî ò³º¿ ñêîíäåí-
ñîâàíî¿ òà¿íè òàéí, ÿêà ïîäîëàëà òèñÿ÷îë³òòÿ ó ïîõîä³ â³ê³â, íàðîäæó-
þ÷èñü ³ âîñêðåñàþ÷è â êîæí³é óêðà¿íñüê³é äèòèí³. Áî ñëîâî “çîëîòå”
îçíà÷ຠòóò íå “âèëèòå ³ç çîëîòà”, à “áëèñêó÷å”, “îñÿéíå”, ñâ³òëî-
íîñíå.
Äèâíî öå ÷óòè: ñâ³ò âèíèê ç ÿéöÿ, ñîíöå âèëóïèëîñü ç ÿéöÿ, ³ ëþä-
ñòâî òåæ íàðîäèëîñÿ ç ÿéöÿ. Îäðàçó âèíèêຠàñîö³àö³ÿ ç âèëóïëþâàí-
íÿì êóð÷àòè ç ÿº÷íî¿ øêàðàëóïè. Àëå ÿéöå — öå ñòðóêòóðà...
Íà äàâí³õ óêðà¿íñüêèõ ³êîíàõ áà÷èìî àðõàíãåëà, ùî òðèìຠâ ðóö³
ïðîçîðó ñôåðè÷íó êóëþ, â ñåðåäèí³ ÿêî¿ — ñàêðàëüíå çîáðàæåííÿ ëþ-
äèíè ó ôîðì³ õðåñòà. Öå — ñèìâîë íàðîäæåíîãî ñâ³òó. Ëþäñüêå á³îëî-
ã³÷íå ³ñíóâàííÿ ³íäèâ³äà òåæ ïî÷èíàºòüñÿ ³ç çàïë³äíåííÿ ÿéöåêë³òèíè.

77
 ßéöå ÿê ñòðóêòóðà â êàçö³ ìîæå àñîö³þâàòèñÿ ç ãîðîøèíîþ, ÿáëóêîì, ãîð³õîì,
ìàêîâèì çåðíÿòêîì, — ñëîâîì, ç óñ³ì êðóãëèì, ùî óîñîáëþº æèòòºòâîð÷å ÿäðî.
² êàçî÷êà “Kóðî÷êà ðÿáà” ðîçïîâ³äàº, âëàñíå, ïðî íàðîäæåííÿ ñâ³òó — çîëîòîãî
ÿº÷êà, ÿêå çíåñëà ïòèöÿ. Çâåðí³òü óâàãó: ó êàçö³ íåìຠí³÷îãî âèïàäêîâîãî. ² ñëîâî
“ðà′ áà” (ñàìå òàê âîíî çâó÷èòü â íàðîäí³é âèìîâ³) — îçíà÷ຠíå ìàñòü êóðî÷êè. Ö³
äâà ñêëàäè — êîñìîãîí³÷í³ ïîíÿòòÿ:
“Ðà” — äàâíÿ íàçâà ñîíöÿ, íåáåñíîãî âîãíåííîãî íà÷àëà; “áà” — íåâìèðóùà
ñóáñòàíö³ÿ, æèòòºâà ñèëà, ùî ïðîäîâæóº ³ñíóâàòè ³ ïî ñìåðò³ ëþäèíè, — òîáòî Áîã.
Kóðî÷êà ðÿáà — ºäèíèé ñêàðá ä³äà ³ áàáè. Âè ïîì³òèëè, ùî â íàøèõ êàçêàõ
áàòüêî ç ìàò³ð’þ ³íêîëè ô³ãóðóþòü òàì, äå º òðîº, ï’ÿòåðî, ñåìåðî, âîñüìåðî, äåâ’ÿ-
òåðî, äâàíàäöÿòåðî ä³òåé. Ä³ä ³ áàáà, çàçâè÷àé, àáî çîâñ³ì íå ìàþòü ä³òåé, àáî îòðè-
ìóþòü ¿õ â äàð ó ÷àð³âíèé ñïîñ³á (“Òåëåñèê”, “̳çèí÷èê”, “Kðèâåíüêà êà÷å÷êà” òà
³í.). Çàòå â íèõ º êóðî÷êà àáî ÷àð³âíà ðèáêà, ÿê³ ïðè÷åòí³ äî òâîðåííÿ ñâ³òó, àäæå
Ìàòè ñâ³òó ïîºäíóº â ñîá³ ÿê ìàòåðèíñüêå, òàê ³ áàòüê³âñüêå íà÷àëà, ÿê çåìíå — òàê ³
íåáåñíå. Âîíà — ì³ô³÷íà Æàð-ïòèöÿ ³ ðèáà ÷è öàð³âíà-æàáà, ùî óîñîáëþþòü çåì-
íîâîäíó æèòòºðîäíó ñóòí³ñòü.
“Kóðî÷êà ðÿáà” íà÷å ïîºäíóº ä³äà ³ áàáó, âò³øຠ¿õíþ õàòó, íàäຠñìèñë ¿õíüîìó
³ñíóâàííþ. À õòî æ òàê³ “ä³ä” ³ “áàáà”?
ijäî-Âñåâ³äî — òîé, õòî âîëî䳺 óñ³ìà òàéíàìè ñâ³òó, Áîã-Òâîðåöü. ³í æèâå íà
ãîð³ òà àñîö³þºòüñÿ ç ñîíöåì, ÿêå òåæ îáîæíþºòüñÿ. Æèòí³é ñí³ï, “ä³ä”, ÿêèé íà
гçäâî êëàëè íà ïîêóò³, ñèìâîë³çóâàâ ñîíÿ÷íó êîðîíó, â³÷íó åíåðã³þ æèòòÿ. “ij-䳔
³ç ñàíñêðèòó — “ëåòþ÷å ñîíöå”, â êèòàéñüê³é, ÿïîíñüê³é, ºãèïåòñüê³é òà ³íøèõ ì³-
ôîëîã³ÿõ — “ä³” âò³ëþº áàòüê³âñüêó åíåðã³þ: öå — ïîâåëèòåëü, ïðàîòåöü ðîäó. Ñëî-
âî “äºäüî” ó çíà÷åíí³ “áàòüêî” ïîøèðåíå â êàðïàòñüêèõ ä³àëåêòàõ..
“ijäóõîì”, òîáòî “ñîíÿ÷íèì äóõîì”, íàçèâàëè îáìîëî÷åíó ñîëîìó, ÿêó íà гç-
äâî ñòåëèëè íà äîë³âö³. Ñîëîìà â óÿâëåííÿõ óñ³õ íàéäàâí³øèõ õë³áîðîáñüêèõ íàðî-
ä³â øàíóâàëàñÿ ÿê îáåð³ã â³ä óñüîãî çëîãî, ñîëîìîþ ïîêðèâàëè õàòó, ç ñîëîìè âèãî-
òîâëÿëè íàéð³çíîìàí³òí³ø³ ðå÷³: ãîëîâí³ óáîðè, ïðèêðàñè, íàâ³òü ðå÷³ õàòíüîãî
âæèòêó. Ñîëîì’ÿíîãî äóõó áîÿëàñÿ ð³çíà íå÷èñòü: ïðèãàäàéòå â Øåâ÷åíêà “Óõ! Óõ!
Ñîëîì’ÿíèé äóõ!” Ó ð³çäâÿíó í³÷ ä³òè ñïàëè íà ä³äóñ³, áî â³í äàâàâ ¿ì çäîðîâ’ÿ íà
âåñü ð³ê, à äåðåâà â ñàäó îáâ’ÿçóâàëè ñâÿòî÷íîþ ñîëîìîþ, àáè êðàùå ðîäèëè, ïîò³ì
çãîäîâóâàëè ¿¿ õóäîá³.
Ñëîâà “ä³äî”, “ïðàä³äî” â íàø³é ìîâ³ ó çíà÷åíí³ “íàéñòàð³øèé â ðîäó” éäóòü
ñàìå â³ä îöüîãî ïåðâ³ñíîãî “ä³äà” — Áîãà-ïðåäêà.  Óêðà¿í³ º áàãàòî çâè÷à¿â, ïîâ’ÿ-
çàíèõ ³ç ïîøàíóâàííÿì ïðåäê³â.
Ìè âæå ãîâîðèëè ïðî ³äåíòè÷í³ñòü ïîíÿòü “áàáà” ³ “Áîã”. Íàø³ ïðåäêîâ³÷í³
ñòåïè õîâàþòü â ñîá³ áàãàòî òàºìíèöü óêðà¿íñüêîãî ñâ³òîãëÿäó. Õòî âîíè, ö³ ìîâ÷àç-
í³ êàì’ÿí³ áåðåãèí³ ñê³ôñüêî¿ äîáè, ùî äèâëÿòüñÿ íà íàñ ³ç ïîçà÷àññÿ? Öå êàçêîâ³
Áàáè ßãè, ÷è Ìîêîø³, ÷è Ëàäè? ×è çá³ðíèé îáðàç Âåëèêî¿ Ìàòåð³, “ïîâèâàëüíèö³
Ìàìè”, ÿê íàçèâàëè ¿¿ äðåâí³ øóìåðè?
Ç ïîøàíóâàííÿì Âåëèêî¿ Ìàòåð³ íà Óêðà¿í³ ïîâ’ÿçàíî áàãàòî ñâÿò: ³ õðèñòèÿí-
ñüêèõ, ³ äîõðèñòèÿíñüêèõ. ²ñíóâàëî íàâ³òü ñâÿòî “Çîëîòî¿ Áàáè”.
Îòæå, ÿê áà÷èìî, ³ “ä³ä”, ³ “áàáà” — ïîíÿòòÿ, ³äåíòè÷í³ êîñìîãîí³÷íèì ïåðâíÿì
“ðà” ³ “áà”. Òåïåð êàçêîâèé çà÷èí “Æèëè ñîá³ ä³ä òà áàáà, ³ áóëà â íèõ êóðî÷êà

88
ðÿáà...” íàáèðຠçîâñ³ì ³íøîãî çì³ñòó: “ðàáà”, ïî-ñóò³, ïîºäíóº â ñîá³ äâà ïåðâ³ñí³
íà÷àëà æèòòÿ: ä³äà ³ áàáó. ² çíîñèòü ¿ì çîëîòå ÿº÷êî — òâîðèòü óí³êàëüíèé îñÿéíèé
ñâ³ò, ÿêèé â îäíîéìåíí³é êàçö³ ùå íàçèâàºòüñÿ “ÿéöå-ðàéöå”. Öå ÿº÷êî — íå òàêå
âæå é âðàçëèâå, ÿê âèäàºòüñÿ íà ïåðøèé ïîãëÿä: àäæå “ä³ä áè⠗ íå ðîçáèâ, áàáà
áèëà — íå ðîçáèëà...”. Áèòè íîãàìè çåìëþ, òîïòàòè ðÿñò — îçíà÷ຠæèòè íà ö³é
çåìë³. ijä æèâ, áàáà æèëà — àëå ñâ³òîâ³ öå íå øêîäèëî. À îò “ìàëåíüêà ìèøêà
õâîñòèêîì çà÷åïèëà...”.
Ìèøà — îñîáëèâî ïîïóëÿðíèé ïåðñîíàæ â óêðà¿íñüê³é ì³ôîëî㳿. Ìàëåíüêå,
ñ³ðåíüêå, — à â êàçö³ “ßéöå-ðàéöå” âîëî䳺 âñ³ì çåìíèì ñâ³òîì. Áî âîíà ³ íà çåìë³,
³ ï³ä çåìëåþ, ³ â çåìë³. Âîíà áà÷èòü ³ ÷óº òå, ùî äëÿ ³íøèõ çàõîâàíå. Ìèøà ñèìâîë³-
çóº ï³äçåìíèé ñâ³ò ³ ñóºòó íàøîãî á³ëîãî ñâ³òó. ² îñü öÿ ìèøà, òàêà ìàëåíüêà ³ íåïî-
ì³òíà, ìîæå çðîáèòè òå, ùî íå ï³ä ñèëó ä³äîâ³ ³ áàá³. Ïðèãàäàéìî ùå êàçî÷êó ïðî
ð³ïêó: ä³ä íå âèðâàâ, áàáà íå âèðâàëà, âíó÷êà, êîòèê ³ ïåñèê äîïîìàãàëè — “òÿãíóòü
óâåñü äåíü, à ð³ïêà ñèäèòü ñîá³ ó çåìë³, ÿê ïåíü”. ² ò³ëüêè êîëè çà ñïðàâó âçÿëàñÿ
ìèøêà, ð³ïêà íàðåøò³ ï³ääàëàñÿ.
×è âëîâëþºòå ïîä³áí³ñòü ì³æ öèìè äâîìà êàçî÷êàìè? ² òóò, ³ òàì — ä³ä ç áàáîþ,
ÿº÷êî — òàêå æ êðóãëå, ÿê ³ ð³ïêà, à îò ìèøêà âñþäè â³ä³ãðຠâèð³øàëüíó ðîëü.
Kàçî÷êà ïðî êóðî÷êó ðÿáó, çàçâè÷àé, ïåðåïîâ³äàºòüñÿ ó ñêîðî÷åíîìó âàð³àíò³.
Ïî-ñóò³, âñþ îñíîâíó ³íôîðìàö³þ â íüîìó âæå çàêëàäåíî. Àëå âîíà ìຠùå é ïðîäîâ-
æåííÿ: âæå íå ò³ëüêè ä³ä ç áàáîþ, à é ñîëîì’ÿí³ äâåð³, ³ äóá, ³ ð³÷êà, ³ âñå â ïðèðîä³
îïëàêóþòü çáèòå ÿº÷êî. Öåé âàð³àíò ò³ëüêè ï³äòâåðäæóº, ùî çáèòå ÿº÷êî — ïîðóé-
íîâàíà ö³ë³ñí³ñòü, íå âïèëüíîâàíèé äàð.
Ìîòèâè â³äïîâ³äàëüíîñò³ çà Áîæèé äàð, ñïîêóñè ðîäó ëþäñüêîãî — îäí³ ç íàé-
ïîøèðåí³øèõ ó ñâ³òîâ³é ì³ôîëî㳿. ² íàéá³ëüø ãëèáîêî ³ ö³ë³ñíî âîíè çâó÷àòü â óí³-
êàëüí³é óêðà¿íñüê³é êàçö³, ñàìà íàçâà ÿêî¿ ðîçêðèâຠñòðóêòóðàëüíó ìîäåëü ñâ³òîáó-
äîâè: “ßéöå-ðàéöå”. Öþ íàçâó â óñ³é ¿¿ ïîíÿò³éí³é áàãàòîçíà÷íîñò³ íå ïåðåêëàäåòå
æîäíîþ ³íøîþ ìîâîþ.
Ðîçãëÿíåìî ïîêè ùî ò³ëüêè ïåðøó ÷àñòèíó êàçêè, ÿêà, çäàâàëîñÿ á, ìàéæå íå ìàº
ñòîñóíêó äî ïîäàëüøèõ ïîä³é. “Kîëè ùå æàéâîðîíîê áóâ öàðåì, à öàðèöåþ ìèøà”,
æèëè âîíè â ìèð³ ³ çëàãîä³, àæ ïîêè íå çìîãëè îäíèì çåðíÿòêîì ïîä³ëèòèñÿ. Òàêà
ìàëåñåíüêà íåçãîäà, ÿê ïøåíè÷íå çåðíÿòêî, ïðèçâåëà äî âåëèêî¿ â³éíè ì³æ çåìíèì
³ íåáåñíèì ñâ³òàìè. Ïîðàçêè çàçíàâ íåáåñíèé.
Öÿ êîðîòåíüêà ïðèò÷à äóæå ïîâ÷àëüíà ³ áàãàòîçíà÷íà. ×èòàºòüñÿ âîíà íà ð³çíèõ
ð³âíÿõ: õòî ñê³ëüêè çäàòåí âì³ñòèòè — ñò³ëüêè ñïðèéìå. Ç îäíîãî áîêó, º â í³é
÷èñòî ëþäñüêà ìîðàëü: õòî æèâå â çëàãîä³, òîé ìóäðèé, à íàâ³òü íàéìåíøà íåçãîäà,
íàìàãàííÿ ïðèâëàñíèòè ñîá³ á³ëüøå â³ä ÷óæîãî, ìîæå ñòàòè ïðè÷èíîþ âåëè÷åçíèõ
âòðàò. Àëå â äàíîìó âèïàäêó êàçêà ñÿãຠçàðîäæåííÿ ñâ³òó, â ÿêîìó ùå íå áóëî ëþäè-
íè, ëèøå áîðîòüáà ì³æ íåáîì ³ çåìëåþ, ì³æ á³ëêîì ³ æîâòêîì, îáðàçíî êàæó÷è,
òîãî âåëåòåíñüêîãî ÿéöÿ, ÿêå ñòàíîâèòü ö³ë³ñíó ºäí³ñòü.
 êàðåëî-ô³íñüêîìó åïîñ³ “Kàëåâàëà” ãîâîðèòüñÿ, ùî ç “ÿéöÿ, ç íèæíüî¿ ÷àñòè-
íè, âèéøëà ìàòè-çåìëÿ ñèðà; ç ÿéöÿ, ç âåðõíüî¿ ÷àñòèíè, âèíèê âèñîêèé íåáîçâ³ä”.
ßê áà÷èìî, ðîçïîâ³äàþ÷è íàéìåíøèì ä³òêàì ìàã³÷íî-÷àð³âí³ êàçî÷êè, íàø³
ïðàùóðè íàìàãàëèñÿ çàêëàñòè â ¿õíþ ï³äñâ³äîì³ñòü äóæå âàæëèâ³ çíàííÿ. Íàâ³òü
ÿêáè çàãóáèâñÿ êëþ÷ äî ¿õíüîãî ðîçøèôðóâàííÿ, âîíè á âñå îäíî çáåðåãëèñÿ,

99
ïåðåäàþ÷èñü ³ç ïîêîë³ííÿ â ïîêîë³ííÿ, ÷åêàþ÷è ÷àñó, êîëè “âñå òàºìíå ñòàíå ÿâ-
íèì”, ÿê ñêàçàíî â ªâàíãå볿. Àëå, ìàáóòü, ó äèòÿ÷èõ êàçî÷êàõ õîâàºòüñÿ ùå áàãàòî
òàºìíèöü, ïîâ’ÿçàíèõ ³ç ñèëîþ Ñëîâà ³ éîãî âïëèâîì íà äèòÿ÷ó óÿâó òà ïàì’ÿòü.
Àäæå íåäàðåìíî òàê³ âàæëèâ³ çíàííÿ ïðî ñâ³ò, äî îñÿãíåííÿ ÿêèõ ëþäèíà, çäàâàëîñÿ á,
ïîâèííà äîðîñòàòè óñå æèòòÿ, ä³òÿì äàþòüñÿ íàéïåðøå. ×è íå òîìó, ùî âîíè ï³çíà-
þòü ñâ³ò ñåðöåì, à íå ðîçóìîì? ² ÿê âïëèâຠíà íèõ òàºìíè÷èé ñâ³ò êàçêè — ÷è
âäàñòüñÿ íàì êîëèñü ï³çíàòè?

Ñèìâîëè ñîíÿ÷íîãî âîãíþ íà óêðà¿íñüêèõ ïèñàíêàõ

ó ôîðì³ ñâàñòèêè, òðèêâåòðà ³ âîñüìèêóòíî¿ çîð³

10
10
 ÊÓÐÎ×ÊÀ ÐßÁÀ

Á óëè ñîá³ ä³ä òà áàáà, ³ áóëà ó íèõ êóðî÷êà ðÿáà. ² çíåñëà âîíà ¿ì
ÿº÷êî. Îò ä³ä áè⠗ íå ðîçáèâ, áàáà áèëà — íå ðîçáèëà. À ìàëåíü-
êà ìèøêà õâîñòèêîì çà÷åïèëà, ÿº÷êî ïîêîòèëîñü — ³ ðîçáèëîñü.
ijä ïëà÷å, áàáà ïëà÷å, à êóðî÷êà êóäêóäà÷å:
— Íå ïëà÷, ä³äó, íå ïëà÷, áàáî! ß çíåñó âàì ÿº÷êî íå ïðîñòå — à çîëîòå!

вÏÊÀ

Æ èëè ñîá³ ä³ä Àíäðóøêà, áàáà Ìàðóøêà, âíó÷êà Îëåíêà, ïåñèê

Ãàâ÷èê, êîòèê Ìóð÷èê òà ùå ìèøêà-ïîá³ãóøêà.
Æèëè ñîá³ — íå òóæèëè, ðàçîì ïðàöþâàëè, ðàçîì õë³á æóâàëè.
Îò ïîñ³ÿâ ÿêîñü ä³ä íà ãîðîä³ ð³ïêó. Âèðîñëà ð³ïêà íà ñëàâó — âåðõîì
âåñü ãîðîä çàêðèëà. ϳøîâ ä³ä ðâàòè ð³ïêó. Òÿãíóâ ¿¿ óâåñü äåíü, à ð³ïêà
ñèäèòü ó çåìë³ — ÿê ïåíü.
Ïîêëèêàâ ä³ä áàáó. Âçÿëèñü îáèäâîº, òÿãíóòü óâåñü äåíü, à ð³ïêà ñèäèòü
ñîá³ ó çåìë³, ÿê ïåíü.
Ïîêëèêàëè íà äîïîìîãó âíó÷êó. Óçÿëèñÿ âòðüîõ: òÿãíóòü-òÿãíóòü, à ð³-
ïêà íàâ³òü íå çðóøèòüñÿ.
Ïðèá³ã ïåñèê äîïîìàãàòè. Òÿãíóëè óâåñü äåíü — à ð³ïêà ñèäèòü ó çåìë³,
ÿê ïåíü.
Âçÿâñÿ ùå é êîòèê çà ðîáîòó: ä³ä òÿãíå ð³ïêó, áàáà òÿãíå ä³äà, âíó÷êà
òÿãíå áàáó, ïåñèê òÿãíå âíó÷êó, êîòèê òÿãíå ïåñèêà çà õâîñòèêà. Òÿãíóëè
óâåñü äåíü, à ð³ïêà ñèäèòü ó çåìë³, ÿê ïåíü.
Äå íå âçÿëàñÿ ìèøêà. Ñõîïèëà êîòèêà çà õâîñòèê, ÿê ïîòÿãëè — òàê
ð³ïêó ³ âèðâàëè.

ÊÎËÎÁÎÊ

Æ èëè ñîá³ ä³ä òà áàáà, òà äîæèëèñü äî òîãî, ùî ³ õë³áà â íèõ íå

ñòàëî.Çàëèøèëîñü ëèøå îäíå ÿº÷êî.
Îò ä³ä ³ êàæå:
— Áàáóñþ! ϳäè ó õèæêó, íàçì³òàé ó çàñ³êó áîðîøåíöÿ òà ñïå÷è êî-
ëîáîê!

11
11
 Áàáà òàê ³ çðîáèëà: ðîçáèëà ÿº÷êî, çàì³ñèëà ò³ñòî, ñïåêëà êîëîáîê òà
ïîêëàëà íà â³êí³, ùîá âèñòèã. À â³í ç â³êíà — òà íà ïðèçüáó, ç ïðèçüáè —
íà çåìëþ òà é ïîá³ã ñîá³ äîðîãîþ. Á³æèòü òà á³æèòü, à íàçóñòð³÷ éîìó
çàé÷èê.
— Êîëîáîê, êîëîáîê, ÿ òåáå 璿ì!
— Íå ¿æ ìåíå, çàé÷èêó, ÿ òîá³ ï³ñåíüêó çàñï³âàþ!
— Àíó, çàñï³âàé!
— ß ïî çàñ³êó ìåòåíèé,
ß íà ÿéöÿõ ñïå÷åíèé,
ß â³ä áàáè âò³ê, ÿ â³ä ä³äà óò³ê —
Òî é â³ä òåáå âòå÷ó!
Òà é ïîá³ã. Êîëè öå çóñòð³÷ຠéîãî âîâê.
— Êîëîáîê, êîëîáîê, ÿ òåáå 璿ì!
— Íå ¿æ ìåíå, âîâ÷èêó-áðàòèêó, ÿ òîá³ ï³ñíþ çàñï³âàþ!
— Çàñï³âàé!
— ß ïî çàñ³êó ìåòåíèé,
ß íà ÿéöÿõ ñïå÷åíèé,
ß â³ä áàáè âò³ê, ÿ â³ä ä³äà óò³ê —
Òî é â³ä òåáå âòå÷ó!
Óò³ê â³í ³ â³ä âîâêà. Êîëè öå ³äå äîðîãîþ âåäì³äü. Ïîáà÷èâ êîëîáêà
òà é êàæå:
— Êîëîáîê, êîëîáîê, ÿ òåáå 璿ì!
— Íå ¿æ ìåíå, âåäìåäèêó, ÿ òîá³ ï³ñåíüêó çàñï³âàþ!
— Àíó, çàñï³âàé!
— ß ïî çàñ³êó ìåòåíèé,
ß íà ÿéöÿõ ñïå÷åíèé,
ß â³ä áàáè âò³ê, ÿ â³ä ä³äà óò³ê —
Òî é â³ä òåáå âòå÷ó!
Òà é ïîá³ã. Êîëè öå çóñòð³÷ຠéîãî ëèñè÷êà.
— Êîëîáîê, êîëîáîê, ÿ òåáå 璿ì!
— Íå ¿æ ìåíå, ëèñè÷êî, ÿ òîá³ ï³ñíþ çàñï³âàþ!
— Çàñï³âàé!
— ß ïî çàñ³êó ìåòåíèé,
ß íà ÿéöÿõ ñïå÷åíèé,
ß â³ä áàáè âò³ê, ÿ â³ä ä³äà óò³ê —
Òî é â³ä òåáå âòå÷ó!

12
12
 Ïîñëóõàëà ëèñè÷êà êîëîáêîâó ï³ñåíüêó òà é êàæå:
— Îõ, ³ ï³ñíÿ æ ãàðíà! Ò³ëüêè ÿ òðîõè íå äî÷óâàþ: ñÿäü ìåí³ íà ÿçè÷îê,
ùîá ÷óòí³øå áóëî!
— Êîëîáîê ñêî÷èâ ëèñè÷ö³ íà ÿçè÷îê, ò³ëüêè ïî÷àâ ñï³âàòè, à ëèñè÷êà
éîãî ãàì! — ³ 璿ëà.

ÐÓÊÀÂÈ×ÊÀ

² øîâ ñîá³ ä³ä ë³ñîì ³ çàãóáèâ ðóêàâè÷êó. Îò á³æèòü ìèøêà, âë³çëà

â ðóêàâè÷êó òà é ñèäèòü. Àæ ñêà÷å æàáêà òà é êàæå:
— À õòî, õòî ó ö³é ðóêàâè÷ö³?
— Ìèøêà-øêðÿáîòóøêà? À òè õòî?
— Æàáêà-ñêðåêîòóøêà. Ïóñòè ³ ìåíå!
— ²äè!
Îò á³æèòü çàé÷èê, ïîáà÷èâ ðóêàâè÷êó.
— À õòî ó ö³é ðóêàâè÷ö³?
— Ìèøêà-øêðÿáîòóøêà ³ æàáêà-ñêðåêîòóøêà. À òè õòî?
— Çàé÷èê-ëàïàí÷èê. Ïóñò³òü ³ ìåíå!
— ²äè.
Íàäá³ãëà ëèñè÷êà:
— Õòî, õòî ó ö³é ðóêàâè÷ö³?
— Ìèøêà-øêðÿáîòóøêà, æàáêà-ñêðåêîòóøêà, çàé÷èê-ëàïàí÷èê. À òè õòî?
— Ëèñè÷êà-ñåñòðè÷êà. Ïóñò³òü ³ ìåíå!
Ñèäÿòü âîíè. Àæ á³æèòü âîâ÷èê ³ ïèòàº:
— À õòî, õòî â ðóêàâè÷ö³?
— Ìèøêà-øêðÿáîòóøêà, æàáêà-ñêðåêîòóøêà, çàé÷èê-ëàïàí÷èê, ëè-
ñè÷êà-ñåñòðè÷êà. À òè õòî?
— Âîâ÷èê-áðàòèê. Ïóñò³òü ³ ìåíå.
— ²äè!
Êîëè öå éäå âåäì³äü, ãóäå ³ ïèòàºòüñÿ:
— Õòî, õòî ó ö³é ðóêàâè÷ö³?
— Ìèøêà-øêðÿáîòóøêà, æàáêà-ñêðåêîòóøêà, çàé÷èê-ëàïàí÷èê, ëèñè-
÷êà-ñåñòðè÷êà, âîâ÷èê-áðàòèê. À òè õòî?
— Âåäì³äü-íàáð³äü. Ïóñò³òü ³ ìåíå!
— ²äè!
² òîé óë³ç. Êîëè öå á³æèòü êàáàí.
— Õðî-õðî! Õòî ó ö³é ðóêàâè÷ö³ æèâå?

13
13
 — Ìèøêà-øêðÿáîòóøêà, æàáêà-ñêðåêîòóøêà, çàé÷èê-ëàïàí÷èê, ëèñè-
÷êà-ñåñòðè÷êà, âîâ÷èê-áðàòèê, âåäì³äü-íàáð³äü. À òè õòî?
— Êàáàí-³êëàí. Ïóñò³òü ³ ìåíå â ðóêàâè÷êó.
Óë³ç ³ òîé. Ðóêàâè÷êà àæ òð³ùèòü.
Êîëè öå îãëÿíóâñÿ ä³ä — íåìà éîãî ðóêàâè÷êè. Ïîñëàâ ïåñèêà, àáè
òîé ¿¿ ðîçøóêàâ. ϳäá³ã ïåñèê äî ðóêàâè÷êè, çàãàâêà⠗ óñ³ çâ³ð³ òàê ³ ðîç-
á³ãëèñÿ!
Îò ³ êàçî÷ö³ ê³íåöü, à õòî ñëóõà⠗ ìîëîäåöü!

ÊÐÀÑÍÎѲÒ

Á óëè ñîá³ ÷îëîâ³ê òà æ³íêà, ³ íå áóëî â íèõ ä³òåé. Îò ÿêîñü òîé ÷îëî-
â³ê çíàéøîâ ï³ä êóùåì ÿéöå. Ïðèí³ñ éîãî äîäîìó, à æ³íêà é êàæå:
— Ìîæå, òî ùàñòÿ íàøå. Ïîêëàäè éîãî íà ï³÷, àáè áóëî éîìó òåïëåíüêî.
À âíî÷³ òå ÿº÷êî ðîçêðèëîñÿ — ³ âèéøîâ ç íüîãî ìàëåíüêèé õëîï÷èê.
Òà òàêèé ãàðíèé, ùî é î÷åé íå â³äâåñòè! Ïîáà÷èâ òå ÷îëîâ³ê — ³ äèâóºòü-
ñÿ, à òîé õëîï÷èê ³ êàæå:
— Íå á³éñÿ ìåíå, à áóäü ìåí³ çà áàòüêà. Çâóòü ìåíå Êðàñíîñâ³òîì. ²äè
çàâòðà äî öàðÿ ³ ñâàòàé çà ìåíå éîãî äî÷êó.
Îò ï³øîâ ÷îëîâ³ê äî öàðÿ òà é êàæå: òàê ³ òàê. ª ó ìåíå ñèí, Êðàñíîñâ³-
òîì íàçèâàºòüñÿ, â ÿº÷êó õîâàºòüñÿ, òî é ïîñëàâ ìåíå âàøó äî÷êó çà ñåáå
ñâàòàòè.
À öàð ³ êàæå:
— Îò íåõàé ìîÿ äî÷êà éîãî ïîëþáèòü — òîä³, ìîæå, é â³ääàì.
— Ïîêëèêàëè ïàííó, à âîíà é ãîâîðèòü:
— Ïðèíåñ³òü éîãî, ÿ ïîâèííà éîãî ïîáà÷èòè.
Ïðèí³ñ ÷îëîâ³ê ÿº÷êî, äàâ ïàíí³ ³ íàêàçóº, àáè òðèìàëà â òåïë³, à âíî÷³ ³
ïîáà÷èòü ïàðóáêà.
ßê ïîáà÷èëà ïàííà Êðàñíîñâ³òà — òàê îäðàçó é âèð³øèëà âèéòè çà íüî-
ãî çàì³æ.
ϳøëè äî øëþáó, à òå ÿº÷êî ïîêëàëè á³ëÿ öàð³âíè. Òàê âîíè ïîæåíè-
ëèñü, ³ âíî÷³ ç ÿº÷êà âèõîäèâ ïàðóáîê, à âäåíü çàêðèâàâñÿ ó ñâîþ ñõîâàíêó.
ͳ÷îãî íå ñêàçàâ â³í ñâî¿é äðóæèí³, ñê³ëüêè ÷àñó ùå éîìó â òîìó ÿº÷êó
ïåðåáóâàòè.
Àæ ïðèéøëà ÿêîñü äî öàð³âíè áàáà ³ ïèòàº:
— Íó, ÿê òè ç öèì ÿº÷êîì æèâåø?

14
14
 — Äóæå äîáðå, — êàæå öàð³âíà. — Àëå ÿêáè â³í ó òå ÿº÷êî íå çà÷èíÿâñÿ!
— À òè â³çüìè ³ ðîçáèé òå ÿº÷êî, ÿê â³í äî òåáå âèéäå!
Ïîñëóõàëà öàð³âíà áàáó — ³ ðîçáèëà ÿº÷êî. ßê ïîáà÷èâ öå Êðàñíîñâ³ò,
ñõîïèâñÿ ³ êàæå:
— ß âæå íåäîâãî ìàâ ñèä³òè, à òåïåð óñå ïðîïàëî!
Òóò äå âçÿëèñÿ íà öàð³âí³ çàë³çí³ îáðó÷³ òà ÷åðåâèêè, òà é ïàëèöÿ çàë³çíà
äî ðóê ïðèêóâàëàñÿ.
— ßê ö³ ÷åðåâèêè çíîñèø, à ïàëèöþ ç³òðåø — òîä³ ìåíå çíàéäåø ³ ìîãî
ñèíà íàðîäèø.
Ñêàçàâ òàê Êðàñíîñâ³ò — ³ ïðîïàâ.
ϳøëà âîíà éîãî øóêàòè. Ïðèéøëà äî Ìîðîçîâî¿ æ³íêè, à òà é ñâàðèòü
¿¿: “×îãî òè ñþäè ïðèéøëà ç òîãî ñâ³òó?” Ðîçïîâ³ëà âîíà, ùî øóêຠñâîãî
÷îëîâ³êà, à Ìîðîçèõà äàëà ¿é çîëîòå ÿáëó÷êî ³ êàæå:
— ²äè ëÿãàé ï³ä ë³æêî, àáè òåáå ì³é ÷îëîâ³ê íå ïîáà÷èâ.
Ïðèéøîâ ÷îëîâ³ê óâå÷åð³ ³ êàæå:
— Ƴíêî. ª òóò ïð³ñíà äóøà ç òîãî ñâ³òó!
— ² ùî öå òîá³ ïðè÷óëîñÿ? Âå÷åðÿé ³ ëÿãàé ñïàòè!
Îò ïîëÿãàëè ñïàòè, Ìîðîçèõà é ðîçïèòóº: “Ñíèëîñü ìåí³, ùî Êðàñíî-
ñâ³òîâà æ³íêà ðîçøóêóº éîãî ïî ñâ³òàõ. ×è òè éîãî íå áà÷èâ?” “ͳ, íå áà-
÷èâ í³äå”.
ϳøëà âðàíö³ öàð³âíà, à ñòåæêà ïðèâåëà ¿¿ äî ̳ñÿöåâî¿ æ³íêè. À òà ùå
äóæ÷å ¿¿ ñâàðèòü, ùî ïðèéøëà ç òîãî ñâ³òó. Ðîçïîâ³ëà ³ ¿é ïðî ñâîþ ïðèãî-
äó. ̳ñÿ÷èõà äàëà ¿é çîëîòó êà÷êó ³ çàõîâàëà ï³ä ë³æêî. Ñòàëà ðîçïèòóâàòè
÷îëîâ³êà, ÷è íå áà÷èâ Êðàñíîñâ³òà. Àëå ³ ̳ñÿöü íå áà÷èâ.
Ïðèéøëà íåùàñíà æ³íêà äî ³òðîâî¿ æ³íêè. À öÿ ùå ëþò³øå ïðèéíÿëà
¿¿, à ïîò³ì äàëà çîëîòèé êóæ³ëü ³ çàõîâàëà ï³ä ë³æêî. Êîëè öå ïðèëåò³â ³-
òåð, îò ³òðèõà âçÿëàñÿ éîãî ðîçïèòóâàòè ïðî Êðàñíîñâ³òà.
— Áà÷èâ éîãî: â³í ó Ïîãàíîãî öàðÿ, õîäèòü ç íèì íà ïîëþâàííÿ.
Âðàíö³ öàð³âíà ñòàëà ïðîñèòè ³òðèõó, àáè ðîçêàçàëà, êóäè ¿é ³òè äî
Ïîãàíîãî öàðÿ. À òà ¿é â³äïîâ³ëà, ùî çà âåëèêèì ñòàâîì º ñàä, à çà ñàäîì —
äâ³ð Ïîãàíîãî öàðÿ.
ϳøëà âîíà ïîíàä ñòàâîì, äèâèòüñÿ — à òàì ÿêàñü æ³íêà ïåðå ñîðî÷êè.
À íà îäí³é ñîðî÷ö³ — êðàïë³ êðîâ³. Âï³çíàëà âîíà Êðàñíîñâ³òîâó ñîðî÷êó.
Ïèòàºòüñÿ ó öàðèö³:
— Ùî òî çà êðîâ íà ñîðî÷ö³?
— À º ó ìåíå îäèí ñëóãà, òî éîìó ç íîñà ï³øëà êðî⠗ ³ íà ñîðî÷êó
áðèçíóëà. À â³ä³ïðàòè í³ÿê íå ìîæó.

15
15
 — Àíó äàéòå ìåí³, ìîæå, ÿ â³äïåðó?
Òà ò³ëüêè âìî÷èëà ó âîäó — êðîâ ³ ïðîïàëà.
Îò âçÿëà ¿¿ ïîãàíà öàðèöÿ ç ñîáîþ ó äâ³ð — ìîæå, ùîñü â ðîáîò³ äîïî-
ìîæå. Ñòàëà öàð³âíà êîëî äâîðó, âèòÿãëà çîëîòå ÿáëó÷êî — ³ ãðàºòüñÿ íèì.
À ä³òè ïîãàíî¿ öàðèö³ ïîáà÷èëè öå ³ ïî÷àëè ïëàêàòè. Âèéøëà öàðèöÿ òà é
êàæå:
— Äàì òîá³ óñå, ùî çàõî÷åø, ò³ëüêè â³ääàé ìî¿ì ä³òÿì òå ÿáëó÷êî!
— Íå õî÷ó í³÷îãî, ò³ëüêè îäíó í³÷ ñïàòè á³ëÿ Êðàñíîñâ³òà.
À ââå÷åð³ ïîãàíà öàðèöÿ óìåðòâèëà Êðàñíîñâ³òà ³ ïîêëàëà ñïàòè. ßê íå
ãîëîñèëà öàð³âíà: “Óñòàíü, Êðàñíîñâ³òå, ÿ ÷åðåâè÷êè çíîñèëà ³ ïàëèöþ
ñòåðëà, ëèøå òâîãî ñèíà íå íàðîäèëà!” — â³í íå ïðîêèíóâñÿ.
À âðàíö³ ïî÷àëà âîíà áàâèòèñü ó äâîð³ ³ç çîëîòîþ êà÷êîþ. Âèì³íÿëà ¿¿
íà ïðàâî ñïàòè á³ëÿ Êðàñíîñâ³òà ùå ðàç. Àëå çíîâó â³í íå ïðîêèíóâñÿ.
Âðàíö³ öàðèöÿ ïðîãíàëà ¿¿ ç äâîðó.
Àëå â ñóñ³äí³é ê³ìíàò³ ñïàâ ñëóãà, ùî õîäèâ ³ç Êðàñíîñâ³òîì íà ïîëþâàí-
íÿ. ³í óñå ÷óâ ³ ðîçïîâ³â ñâîºìó ãîñïîäàðåâ³, êîëè âîíè ï³øëè íà ïîëþ-
âàííÿ.
À öàð³âíà âçÿëà ùå çîëîòó êóæ³ëêó ³ ñòàëà ïðÿñòè ñåðåä ïîäâ³ð’ÿ. Çíîâó
ðîçïëàêàëèñü ä³òè, ìóñèëà ïîãàíà öàðèöÿ äîçâîëèòè ¿é òðåòþ í³÷ ïðîâåñ-
òè ó ê³ìíàò³ Êðàñíîñâ³òà.
À òèì ÷àñîì Êðàñíîñâ³ò ðîçïèòàâñÿ, ùî ñàìå ãîâîðèëà òà æ³íêà, ³ ñêàçàâ
ñâîºìó ñëóç³ òàêå: íåõàé â³í ñêàæå ò³é æ³íö³, àáè âîíà ïåðåòÿãëà éîãî íà
³íøå ì³ñöå ³ òðè÷³ âäàðèëà ïðóòèêàìè-îäíîë³òêàìè.
Òàê ³ ñòàëîñÿ. Ñëóãà ïîäàâ öàð³âí³ ïðóòèêè, âîíà âäàðèëà òðè÷³ íèìè
ñâîãî ÷îëîâ³êà — ³ â³í ïðîêèíóâñÿ. À ò³ çàë³çí³ îáðó÷³ ç íå¿ ìèòòþ ïîñïàäà-
ëè, ³ òóò æå âîíà íàðîäèëà ñèíà. Ïðèá³ãëà õóò÷³é ïîãàíà öàðèöÿ, àëå Êðàñ-
íîñâ³ò òðè÷³ óäàðèâ ¿¿ îäíîë³òêàìè — ³ âîíà ùåçëà. À ñàì çàëèøèâñÿ ç æ³í-
êîþ ó òèõ äâîðàõ æèòè.

16
16