Professional Documents
Culture Documents
Stela I Jej Przeksztalcenia
Stela I Jej Przeksztalcenia
Wprowadzenie
Przeczytaj
Animacja
Sprawdź się
Dla nauczyciela
Stela i jej przekształcenia
Stela to system ciągnących się w roślinie wiązek ksylemu i floemu wraz z otaczającymi je
komórkami tkanki miękiszowej. Nazywana jest także walcem osiowym. Stele
poszczególnych grup roślin różnią się ułożeniem względem siebie ksylemu (drewna),
floemu (łyka) i tkanki miękiszowej. Zawsze jednak układ ten pełni tę samą funkcję: u roślin
naczyniowych odpowiada za wzmacnianie organów roślinnych, transport wody
z rozpuszczonymi składnikami mineralnymi od korzeni do pędów (ksylem) oraz transport
cukrów jako produktów fotosyntezy z miejsca ich wytwarzania – najczęściej z liści do
miejsca w roślinie, gdzie będą potrzebne, np. do korzeni, owoców (floem).
Korzeń
U współcześnie żyjących roślin najbardziej zewnętrzną częścią steli korzeni jest cylinder
okolnicy (perycyklu), który składa się z kilku warstw komórek miękiszowych i czasem
towarzyszących im komórek sklerenchymy. Najczęściej ksylem zajmuje centralną część
korzenia, tworząc na przekroju poprzecznym kształt gwiazdy, między której
ramionami znajduje się łyko. W zależności od liczby ramion takiej gwiazdy wyróżnia się np.
jednopromienistą i wielopromienistą budowę korzeni. Tego typu walec osiowy określa się
mianem aktynosteli.
Komórki ksylemu położone przy zewnętrznej części walca osiowego mają mniejszą średnicę
i więcej zgrubień w stosunku do tych zlokalizowanych w jego wnętrzu. Na tej podstawie
wyróżnia się protoksylem, którego komórki są mniejsze, występujący w młodych
i rosnących organach, oraz metaksylem, obecny w organach, które zakończyły wzrost.
Wewnątrz walca osiowego może znajdować się miękisz rdzeniowy.
2
4 1
3
6
Metaksylem
Protoksylem
Floem
Okolnica (perycykl)
Endoderma
Łodyga
1
2
Floem
2
Ksylem
Budowa łodygi rośliny z rodzaju psylot ( Psilotum ). Walec osiowy typu aktynosteli.
Źródło: George Shepherd, Flickr, licencja: CC BY-NC-SA 2.0.
1
2
Floem
Ksylem
Rdzeń miękiszowy
Budowa pierwotna łodygi rośliny dwuliściennej z rodzaju kokornak ( Aristolochia). Walec osiowy typu klasycznej
eusteli.
Źródło: Josef Reischig, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
Według teorii stelarnej tkanki przewodzące w walcu osiowym stanowią pewną całość, która
przechodziła ewolucję wraz ze stopniowym rozwojem korpusu roślin naczyniowych, aż do
osiągnięcia obecnie obserwowanych układów. Teoria ta odnosi się głównie do roślin
nasiennych. Wciąż podlega ona szerokiej dyskusji.
Różne typy ukształtowania steli zgodnie z ewolucyjnymi etapami różnicowania zostały
zestawione w poniższej tabeli.
Rodzaj
walca Typ steli Występowanie Cechy charakterystyczne
osiowego
– najprostszy i najbardziej
prymitywny typ steli
pierwotne rośliny osiowe
(psylofity), prymitywne – brak rdzenia
haplostela
paprotniki, mchy,
wątrobowce – centralnie ułożony ksylem,
otoczony pierścieniem
floemu
– wewnątrz pierścienia
tkanek przewodzących
obecny jest miękiszowy
syfonostela rdzeń
niektóre paprotniki
klasyczna
– pierścień ksylemu może
Syfonostela być otoczony zarówno od
zewnątrz, jak i od wewnątrz
pierścieniami floemu
– pierścienie ksylemu
i floemu mogą być
rozdzielone warstwą tkanki
miękiszowej
– pierścień tkanek
przewodzących przedzielony
diktiostela paprocie
jest promieniami miękiszu
odchodzącymi od rdzenia
Słownik
aktynostela
komórki drewna, wyróżniające się małą średnicą oraz spiralnymi zgrubieniami ścian
stela
(gr. stḗ lē – słup) inaczej walec osiowy; tkanka waskularna występująca w korzeniu lub
pędzie, w której głównym budulcem jest ksylem lub floem wraz z towarzyszącymi
komórkami tkanki miękiszowej
teoria stelarna
Polecenie 1
Scharakteryzuj, jak zbudowany jest walec osiowy i jaką pełni funkcję u roślin.
Polecenie 2
Ćwiczenie 2 輸
Oceń i zaznacz, czy podane stwierdzenia są prawdziwe czy fałszywe.
Ćwiczenie 4 輸
Ksylem
Skórka (ryzoderma)
Endoderma
Okolnica (perycykl)
Floem
Ćwiczenie 5 醙
Połącz w pary nazwy roślin z odpowiednim typem steli.
Eustela Paprotniki
Aktynostela Widłaki
Haplostela Jednoliścienne
Ćwiczenie 6 醙
Źródło: Berkshire Community College Bioscience Image Library, Flickr, licencja: CC 0 1.0.
Powstawanie wtórnej wiązki waskularnej u juki (Yucca). Dojrzała wiązka wtórna zawiera grubościenne
komórki drewna, które otaczają cienkościenne komórki łyka.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Podstawa programowa:
Zakres rozszerzony
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii.
Strategie nauczania:
konstruktywizm;
konektywizm.
z użyciem komputera;
ćwiczenia interaktywne;
analiza animacji;
mapa myśli;
tworzenie plakatu.
Formy pracy:
praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.
Środki dydaktyczne:
Przed lekcją:
Przebieg lekcji
Faza wstępna:
Faza realizacyjna:
1. Praca w grupach. Nauczyciel dzieli uczniów na cztery grupy. Każda z grup otrzymuje
arkusz papieru i flamastry. Uczniowie mają za zadanie narysować schemat budowy
steli, zgodnie z przydzielonym tematem:
– grupa I – budowa steli w korzeniu różnych grup roślin;
– grupa II – budowa steli w łodygach współczesnych paprotników;
– grupa III – budowa steli w łodygach roślin nagonasiennych i okrytonasiennych
dwuliściennych;
– grupa IV – budowa steli w łodygach roślin okrytonasiennych jednoliściennych.
Po wykonaniu zadania wybrana osoba z grupy prezentuje schemat. Nauczyciel w razie
potrzeby uzupełnia informacje.
2. Utrwalenie wiedzy i umiejętności. Uczniowie w parach wykonują ćwiczenie nr 6 (w
którym mają za zadanie dopasować odpowiednie nazwy do przedstawionych
przekrojów steli) z sekcji „Sprawdź się”. Następnie porównują swoje odpowiedzi
z najbliżej siedzącymi sąsiadami. Nauczyciel w razie trudności naprowadza
podopiecznych na właściwe rozwiązania lub wyjaśnia wątpliwości.
Faza podsumowująca:
Praca domowa:
Materiały pomocnicze:
Jane B. Reece i in., „Biologia Campbella”, tłum. K. Stobrawa i in., Dom Wydawniczy
REBIS, Poznań 2021.
„Encyklopedia szkolna. Biologia”, red. Marta Stęplewska, Robert Mitoraj, Wydawnictwo
Zielona Sowa, Kraków 2006.
Stanisław Lewak, Jan Kopcewicz, Krzysztof Jaworski, „Fizjologia roślin. Wprowadzenie”,
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2019.