Islamska zajednica u Bosni i Hercegovini

Univerzitet u Bihaću

Islamski pedagoški fakultet

DIPLOMSKI RAD
Nastanak protestantizma i njegov razvoj u svijetu

Lejla Dolić

Bihać, 2023.
Sadržaj

Sažetak ...................................................................................................................................4

Summary ................................................................................................................................5

Uvod ......................................................................................................................................6

Metodološki okvir ..................................................................................................................7

Razlozi nastanka protestantizma .............................................................................................8

Društveno-političko okruženje kao poticaj za reformu.........................................................8

Teološke nejasnoće i iskvarenost svećenika ........................................................................9

Oprosnice ili indulgencije ...................................................................................................9

Kratka biografija Martina Luthera ........................................................................................ 10

Neke od Martinovih teza ................................................................................................... 11

Protestantizam kao nova Crkva ............................................................................................. 13

Šta je zapravo protestantizam? .......................................................................................... 13

Osnovna učenja protestantizma ......................................................................................... 14

Reformacija ................................................................................................................... 14

Karakteristike reformacije ............................................................................................. 15

Luterizam i glavna učenja protestanata ................................................................................. 17

Razlike i sličnosti između protestantizma I rimokatoličnstva ................................................ 18

Razvoj protestantskog učenja u svijetu ................................................................................. 19

Razvoj protestantizma u Evropi........................................................................................ 19

Sjedinjene Američke Države ............................................................................................. 20

Protestantizam na prostorima BiH ........................................................................................ 21

Utjecaj protestantizma na svijet ............................................................................................ 22

Utjecaj na religiju u svijetu i sloboda vjerskog tumačenja ................................................. 22

Sloboda govora.............................................................................................................. 22

Demokratija................................................................................................................... 23
2
 Ograničenja moći i vlasti ............................................................................................... 23

Uticaj na ekonomiju i protestantska etika .............................................................................. 24

Islamsko stanovište............................................................................................................... 26

Zaključak ............................................................................................................................. 28

Literatura.........................................................................................................................................29

3
Islamska zajednica u Bosni i Hercegovini

Univerzitet u Bihaću
Islamski pedagoški fakultet u Bihaću
Tema: Nastanak Protestantizma i njegov razvoj u svijetu
Kandidat: Lejla Dolić
Mentor: van. prof. dr. Izet Terzić
Godina i mjesto odbrane: decembar 2023. Bihać

Sažetak

U ovom radu prikazana je reformacija Katoličke crkve u 16. stoljeću kao sociološka pojava u
društvu Zapadne Evrope i Sjeverne Amerike, čiji je pokretač bio njemački teolog Martin
Luther. On je, objavljujući 95 teza na vratima dvorske crkve u Wittenbergu, započeo procese
reformacije koji su rezultirali nastankom protestantizma kao nove denominacije unutar
kršćanstva. Prikazane su uzročno-posljedične veze i događaji koji su tome prethodili. Rad se
sastoji od historijskog osvrta na temu, posljedica u društevno-političkom kao i religijskom
smislu, osvrta na to kako je pokret uticao na kasnije historijske tokove, te sličnosti i razlike
protestantizma sa katoličanstvom. Cilj rada je prikazati ulogu protestantizma u kasnijem
razvoju prosvjetiteljstva u Evropi, te islamski kritički osvrt na temu.

Ključne riječi: reformacija, protest, protestantizam, Marthin Luther, crkva, katoličanstvo.

4
Islamic Community in Bosnia and Herzegovina
University of Bihać
Islamic Educational Faculty
Thesis: The Origin of Protestantism and its Development in the World
Candidate student: Lejla Dolić
Mentor professor: PhD prof. Izet Terzić
Year and place of thesis defense: December 2023, Bihać

Summary

This paper presents the reformation of the Catholic Church in the 16th century as a
sociological phenomenon in the society of Western Europe and North America, whose
initiator was Martin Luther. By publishing the 95th theses on the door of the court church in
Wittenberg, he started the process of reformation and Protestantism as one of the results.
Cause-and-effect relationships and events that preceded it are shown in this paper. The work
consists of a historical overview of the topic, the consequences in a socio-political as well as
religious sense, how the movement influenced later historical trends, and similarities and
differences of Protestantism with Catholicism. The aim of the paper is to present the role of
Protestantism in the later enlightenment movement in Europe, and an Islamic critical review
of the subject.

Keywords: Reformation, protest, Protestantism, Marthin Luther, the Church, Catholicism.

5
Uvod

Sva hvala i zahvala pripada Allahu Uzvišenom, Gospodaru svih svjetova, Jednom Jedinom,
Kome ravna nema! Neka je selam i salavat na poslanika Muhammeda, s.a.w.s na njegovu
časnu porodicu, njegove ashabe i sve one koji slijede njegov put do Sudnjeg dana.

Martin Luther predstavlja jednu od najvažnijih ličnosti vezanih za kršćansku denominaciju

protestantizma, štoviše, on se smatra njenim začetnikom a slijeđenje njegovih učenja dovelo
je do raskola unutar zapadne Katoličke crkve te do nastanka evangelističkih crkava.
Govorimo li o protestantizmu istodobno govorimo i o novoj konfesiji nastaloj u posebnim
uvjetima. Ovaj pokret označio je društveno-političku prekretnicu kako u zapadnom svijetu
tako i u kršćanstvu.

Reformacija jeste društveni i vjerski pokret koji je nastao u Evropi tokom 16. stoljeća. Ovaj
pokret je nastojao u Katoličku crkvu unijeti duhovne i strukturalne promjene što je za
posljedicu imalo uspostavu reformiranog kršćanstva. Reformacijski pokret pod upitnik stavlja
primat Pape te zahtjeva smanjenje sekularnog i materijalnog utjecaja rimske kurije te povratak
na ono što je njena prvobitna svrha a to je navještenja Kristova učenja. Kao prvi začetnici
ovoga pokreta smatraju se kršćanske sekte Husiti, Valdežani i Votardi (prema Buljan, 2021,
30). Najvažnija ličnost toga doba jeste Martin Luther, njemački teološki i vjerski reformator
ujedno i jedan od začetnika protestantske reformacije čija su vjerska učenja imala izrazit
utjecaj na obrazovne, ekonomske te jezične prilike u svijetu, što ga je naposljetku učinilo
jednom od najvažnijih ličnosti u evropskoj historiji.

Razvoj protestantizma utjecao je i na razvoj nacija, nacionalnog identiteta, te priznavanja

maternjeg jezika kao krucijalnog dijela nacionalnog identiteta. Primjeri iz Slovenije, gdje je
Primož Trubar, kao voditelj protestantskog pokreta u tom dijelu Evrope, štampao prve knjige
na slovenskom, hrvatskom, negodje čak zabilježeno i bosanskom jeziku (u radu ćemo
predstaviti detaljnije), te su mu danas na tome govornici pomenutih jezika veoma zahvalni,
dajući mu veliki značaj u školama i obilježavajući 31. oktobar kao Dan reformacije, državni
praznik.

6
Metodološki okvir

Rad tretira pitanje analize nastanka protestantizma i njegovog razvoja u svijetu, te njegov
humani aspekt, s islamskim osvrtom.
Krajnji cilj rada je ukazati na historijski uzročno-posljedični nastanak i razvoj
protestantizma, te njegov upliv na svjetske tokove, razvoja kulture i napretka ljudske
civilizacije.
Svrha rada: Ukazati na važnost nastanka protestantizma u Evropi, priliva protestantizma u
Ameriku, te predstaviti i interpretirati već poznata djela i istraživanja o navedenoj temi.

7
Razlozi nastanka protestantizma

Društveno-političko okruženje kao poticaj za reformu

Zapadna i srednja Evropa u 16. stoljeću bila je pod kontrolom Svetog Rimskog Carstva i
rimskog vjerskog poglavara, Pape. U Evropi tada zastupljeni oblik državnog uređenja je bila
monarhija. Obrazovanje je bilo prvenstveno unutar crkvenih institucija, u obrazovanju i
vjerskim službama koristio se latinski jezik, zakonsko uređenje države priznavalo je autoritet
Crkve koja je od monarhija širom Evrope ubirala veliki porez. Monarhije su brzo prihvatile
protestantska učenja prvenstveno iz jakih političkih razloga. Ovdje ćemo obrazložiti
društveno-političke razloge širenja protestantizma na primjeru Engleske i Njemačke.

Reformacija u Engleskoj vezana je jednim dijelom za politički skandal na kraljevskom

dvoru. Kralj Henrik VIII. nije mogao dobiti dozvolu da razvede suprugu Katarinu Aragonsku
od Pape jer Katolička crkva tada nije dozvoljavala razvod braka, dok je protestantskim
pokretom razvod postao dozvoljen. Henrik je odlučio zanemariti papinsku odbijenicu,
samovoljno je raskinuo brak sa Katarinom te se vjenčao sa Anom Bolejn u januaru 1532.
godine. Papa Klement VII. je nedugo zatim ekskomunicirao Henrika iz Katoličke crkve, a on
je kao odgovor na to sazvao parlament u kojem je izglasan Zakon o vrhovništvu, prema kojem
se na čelu države i crkve, nazvane anglikanskom, nalazi kralj. Tako je Henrik VIII. uveo
protestantizam u Veliku Britaniju. (prema Radušić, Hušić, Smriko, 2003, 16)

Proturimski stav u Njemačkoj je bio jak zbog ogorčenosti naspram politike papinstva. Sam
Martin Luther pored ostalih je rekao da je Njemačka umorna od rimskih lijenčina i lupeža.
Antirimski stav bio je u Njemačkoj tako snažan da je nuncij Girolamo Aleandro, rekao da
nema M. Luthera, došlo bi drugih stotinu Luthera. Razvoju pokreta, dodatno je pogodovalo
otkriće Amerike i nagli razvoj proizvodnje i trgovine. To je, istovremeno oslabilo plemiće i
vitezove koji su se bogatili na svojim feudalnim posjedima. Borbom protiv Katoličke crkve
oni su vidjeli priliku da preuzmu crkvenu imovinu. Oni su očekivali da će reformacija riješiti
njihove socijalno-ekonomske probleme. Feudalci su čak i finansirali štampanje promotivnog
materijala za Martina Luthera, i tako su htjeli da oslabe Crkvu i da vrate svoje posjede.
Gotovo svaka monarhija je imala jake političke razloge da širi protestantizam, ne radi vjerskih
uvjerenja već da bi se oslobodili velikih crkvenih poreza i kontrole (prema Radušić, Husić,
Smriko, 2003, 14).

8
Teološke nejasnoće i iskvarenost svećenika

Postojale su mnoge teološke nejasnoće koje nisu bile objašnjene, mnoga vjerska pitanja, kao
što je nauk o Crkvi, opravdanje, oprost, slobodna volja i sudbina, istočni grijeh, čistilište.
Nakon što je kuga opustošila Evropu stalno su se postavljala pitanja o smrti. Nije bilo
razjašnjeno pitanje smrti i šta dolazi nakon nje. Smrt je prikazivana na primitivan i strašan
način. Nadgrobni spomenici su bili isklesani sablasnim slikama, raspadanja tijela. Rastao je
strah od smrti, duhova, demona i vještica, a sama katolička crkva nije imala odgovora na to.
Mnoge takve teološke nejasnoće dovele su do slabljenja vjere i okretanje leđa od
katoličanstva i crkve (prema Grbešić, 2019).

Pored svih teoloških nejasnoća vladalo je potpuno razočarenje u vjerske vođe. Papama kao
vođama naroda zamjerala se zastrašujuća nebriga, neodgovornost, nemoralnost,
nepraktikovanje kršćanskog učenja, hedonizam i potpuno svjetovan život (prema Kann).
Pošto je Crkva bila umiješana u politiku i svjetovnu vlast, bogati plemići su podmićivanjem
crkvenih službenika kupovali crkvenu zaštitu i posjede. Sve to i mnogi drugi razlozi su doveli
do zbunjenosti kod vjernika koji su se pitali da li su katolička učenja uopšte ispravna, da li je
ta vjera uopšte istina. (Čedvik, 1986).

Promatrajući ovakve uzroke zaključujemo da bahato ponašanje crkvenih službenika i njihova

očita nemarnost, velika i teška nerazjašnjena teološka pitanja, nepravda prema siromašnijem
sloju je dovela do velikog nepovjerenja kod širokih masa. Vjernici se više nisu oslanjali na
Crkvu jer nije ispunjavala njihove duhovne i socijalno-ekonomske potrebe. Materijalno ih
izrabljivala, što je pogodovalo prihvatanju protestantizma.

Oprosnice ili indulgencije

Oprosnice ili indulgencije predstavljaju opraštanje kazne za grijehe. Indulgencije su počele

poput kartica oprosta, njih su kupovali oni koji nisu mogli da idu u rat, indulgencijama su
otkupljivali svoje odsustvo iz bitaka. Godine 1517. papa Lav X, zbog nedostatka novca za
izgradnju Bazilike sv. Petra uveo je podjelu oprosta za novac. Indulgencije su bile najvažniji
uzrok reformacije. Protiv oprosnica rimokatoličke crkve Martin je zakucao 95 teza na vrata
Witenburške crkve 31. oktobra 1517. god. i započeo svoj protest. Mnogi smatraju da je tim
događajem započeo protestantizam (prema Macut, 2018).

9
Kratka biografija Martina Luthera

Sin rudara iz Eiselbena u Harzu Martin Luther rodio se 10. novembra 1483. godine. Na
univerzitetu u Wittenbergu godine 1512. stekao je zvanje doktora i neposredno potom preuzeo
katedru biblijske teologije na istom univerzitetu. Narednih pet godina proučava biblijske spise
posebno Pavlove poslanice i naročito traženje smisla u izrečenome: “Griješnici i ujedno
pravednici.” I on, suprotno tadašnjem učenju crkve o čovjeku pogetom pod teretom grijeha
koji se spasiti može samo putem Crkve i njenim posredstvom, neprekidnim kajanjem,
traženjem oprosta, obredima i milodarom, on otkriva da je spas u Boga i do njega se dolazi
samostalno kroz kajanje, gnjev prema griješenju, ali istovremeno i kroz volju i nastojanje da
se izazove milost Božija nikada ne sumnjajući u dobrotu i milost Božiju i spas onih koji Boga
vole i štuju jer bez obzira na čovjekovo djelo spas je isključivo stvar Boga i On jedini o tome
odlučuje. Luther je ova svoja razmišljanja nazvao “dobra vijest” = grčki “euangelion”,
evanđeoskim, pa se protestantski pokret koji je on izazvao nazvao i reformacijom kao širi i
opći pojam, i užem smislu evangelizmom.

Luther, koji nije imao namjeru rušiti, niti podijeliti crkvu, izazvao je svojom reformacijom
strašne potrese kako untar Crkve tako i u društvu i s pravom ga “Spiegel” u ovoj jubilarnoj
godini naziva istovremeno i “reformatorom i reakcionarom”. Naime, u vjeri, on je samo
ukazao na činjenicu da i pored najboljih namjera činimo loše jer nam nedostaje dovoljno
znanja posebno znanja da se pravilno interpretiraju stvari. Katoličkoj crkvi toga vremena
nedostajalo je valjano znanje i tumačenje vjere u narodu. Otuda se uz najbolje namjere u
vjernicima izrodio strah zbog stalne njihove griješnosti, strah zbog nečiste savjesti, i sebični
sentiment. Od vjernika se neprekidno tražilo da se kaju zbog tegoba u duši i srcu usljed
griješenja a nije im ukazivano na uzroke griješenja koji leže u lošim motivima. Crkva ih kroz
ritual, molitve, i dobročinstva “oslobađa” i “pere” im duše a da se oni odista nisu iskreno
pokajali i obećali da se na grijehe neće više vraćati jer između čovjeka i njegovih grijeha
stajali su Crkva i svećenik. Luther je jasno ukazao na ovu činjenicu i on je zahtijevao
slobodnog čovjeka i u društvu i pred Bogom i istovremeno odgovornog individuuma.
Oslobađao je ljude i nudio razumna rješenja oslobađajući ih plemenskih shvatanja i puke
ovisnosti o crkvenom autoritetu. (Wood, 2014.)

Ova svojevrsna teologija oslobođenja revolucionarno je Lutherovo djelo. Jedan plemenski

izgrađen moral okamenjen kroz tradiciju tražio je da se ne pita što je općenito dobro a što zlo.

10
U središtu mu je ne grijeh kao grijeh nego nad kim je grijeh počinjen?! Pravda se ne tretira
kao apsolutno pravo i pravičnost jer pripadanje crkvi, narodu, naciji je iznad. Nisu se liječili
uzroci nego posljedice griješenja. Iako je u početku naučavao općenito o spasenju, u ovu
zamku pred kraj života uvučen je bio i Luther. On je s velikom isključivošću, i otvoreno
iskazanom mržnjom govorio o muslimanima i njihovom vjerovanju nazivajući islam vrlo
štetnom religijom punom laži i neistine, a Muhammeda – Mir Božiji s njim, smješta ga je u
društvo Satane, a njegovo djelo kao neprijateljsko po kršćanstvo i kršćane preporučujući
kršćanima da se postom i molitvama mole protiv muslimana Turaka koji su 1529. bili
opsjedali Beč.

Sekularizaciju ili posvjetovljenje shvaćamo kao proces antireligioznosti gdje religija kao i
vjerske institucije gube svoj značaj u društvu. Ovaj proces se temelji na davanju značaja
onome svjetovnom te izbacivanja onog religijskog, duhovnog iz društva. Posebno u
modernim društvima sekularizacija može biti produkt drugih procesa poput privatizacije,
racionalizacije i globalizacije. Sekularizacijski proces karakteriziraju pluralizam, sve manja
važnost religije u društvu i pad religijske svijesti. Sekularizacija se očituje kao
multidimenzionalan proces i dijeli se u tri dimenzije: organizacijsku, socijalnu i individualnu.
U svim ovim dimenzijama primjetan je gubitak važnosti religije, gubljenje suvereniteta
vjerskih institucija. Korijene sekularizacije pored modernizacije i racionalizacije treba tražiti i
u strukturiranoj diferencijaciji koja u sociološkom smislu se odnosi na proces razdvajanja
prema pripadnosti u različitim društvenim granama. Najvažnije značajke su pluralizam i
racionalizacija života (prema Alešević, 2017).

Neke od Martinovih teza

1. Kada je naš Gospodin i učitelj Isus Krist rekao: „Činite pokoru…“ time je htio kazati
kako čitav život vjernika treba biti pokora
2. Ovu poruku ne možemo shvatiti kao da se odnosi samo na sakrament pokore, odnosno
na ispovijest i razrješenje od strane svećenika.
3. Ne misli se samo na unutarnju pokoru, odnosno, unutarnja nije ništa ako izvana ne
uzrokuje tjelesni samoprijekor.
4. Sve dok mrzimo sebe, a to je prava unutarnja pokora, kažnjavanje grijeha ostaje sve
dok ne uđemo u Carstvo nebesko.

11
5. Papa ne želi niti može oprostiti kaznu osim onu koju je nametnuo sam ili putem
kanona.

6. Papa ne može povući krivnju ako ne izjavi i potvrdi da ju je povukao Bog ili je može
povući u slučajevima u kojima on ima nadležnost, a izvan kojih krivnja zasigurno ostaje.
(sažeto prema Čuljak).

12
Protestantizam kao nova Crkva

Šta je zapravo protestantizam?

Protestantizam je naziv za sva vjerska učenja koja su se odvojila od katolicizma u reformaciji

u 16. stoljeću. Glavne protestantske crkve su tri konfesije evangelisti-luterani, reformisti-
kalvinisti, anglikanci( prema Bilokapić).
U političkom smislu to je pokret koji je nastao od Martina Luthera na njemačkim govornim
područjima a kasnije se povezuje sa Zwinglijem i Kalvinom koji su reformaciju pokrenuli na
proPočetak protestantizma se desio 31.oktobra 1517. godine kad je na vrata Wittenburške
crkve Martin zakucao 95. teza protiv indulgencija. On je redovno slao svoje zahtjeve rimskoj
crkvi. Ti zahtjevi su bili da Biblija bude onakva kakva je zasvjedočena u Svetom pismu.
Zahtjevao je da Sveto pismo i Stari zavjet ima veći autoritet od ljudske riječi i ljudskih zakona
donešenih u Crkvi. Zahtjevao je da Sveto pismo bude bitnije od tradicije. Zaključujemo iz
ovog da Lutherov cilj nikad nije bio da sruši Katoličku crkvu ili da napravi dvije teologije ali
rimska crkva već ga je optužila za krivovjerje i blasfemiju i odjelila se od njegovog vraćanja
na Stari zavjet. U budućim godinama od 1517. do 1521. nastao je protestantizam i naglo se
širio. Luther je širio protestantizam i novo učenje pišući kratke letke i držeći predavanja.storu
Švicarske.

Protestantizam je misaono i životno stanovište u krilu kršćanstva koje želi ostati vjerno
evanđelju ( Klaus 2017). Vraća se izvorima Bibilije kao najvažnijem učenju. Glavna doktrina
je „samo po milosti kroz vjeru i na temelju Svetog pisma“. Ne odbacuju Sveto trojstvo i
vjeruju da je Isus bio i Bog i čovjek.
Dogme ili uputstva, naredbe, zakoni koji su došli od Pape nisu obevazujući, treba se živjeti po
zakonima Biblije Sola Scriptura (samo pismo). Prema protestantima, glava crkve ili zajednica
svih vjernika nije Papa ili neka crkvena organizacija, već to je Isus Krist, on je nešto što
nadilazi vrijeme i prostor i on je utočište svih vjernika. Postoje samo dva sakramenta koje je
postavio Isus Krist, a to su krštenje i Sveta večera, dok su ostali, po shvatanju protestanata
izmišljeni i dodani kasnije. Obožavanje svetaca, slika, ikona se smatra zabranjenim i
idolopoklonstvom slijedeći biblijsku zapovijed Ne imaj drugih Bogova. Marija se poštuje kao
Isusova majka ali ona nema božanske osobine i ne smatra se božanskim bićem. Celibat,
zabrana stupanja u brak vjerskih službenika, se smatra nepotrebnim jer je to pravilo Pape ali
ne i Isusa i samim tim to pravilo se odbacuje.

13
Osnovna učenja protestantizma

Reformacija

Reformacija je vjerski i društveni pokret koji je nastao u zapadnoj Europi tijekom 16. stoljeća.
Bio je to pokušaj unošenja duhovnih i organizacijskih promjena u Crkvu te strukturnih u
društvenu zajednicu. Te težnje su dovele do uspostave reformiranog kršćanstva, tri crkve
evropske reformacije:
1. Reformirane - Prezbiterijanske,
2. Evangeličke i Episkoplane, te
3. novog pravca u misli poznatog kao protestantska teologija (prema Weber, 2006).

Reformacija se sučelila s ustrojem, strukturom, praksom i teologijom tadašnje Crkve.

Europska je reformacija poticala primjenu izvornih načela teologije i prakse kršćanstva, to
nije bio revolucionarni pokret, nego težnja poboljšanja postojeće Crkve. Zbog političkih,
ekonomskih i religijskih interesa promjene su bile teško izvodljive, zbog toga je došlo do
uspostave novih konfesija kršćanstva iako reformatori to nisu htjeli. Martin Luther je 1517.,
na tada uobičajen način iznio stavove, sažete u 95 teza, na vrata župne zgrade u Wittenbergu
(prema Hamilton 2003).

Ono što je prethodilo ovom pokretu su ekonomski i društveni problemi što je potaklo val
nezadovoljstva kod građana Evrope, najprije se to odnosilo na Francusku i Englesku, bogati
sloj (plemstvo i institucionalna crkva) činili su manjinu koja je uživala sve blagodati tadašnjeg
društva. Za najveću kako političku tako i vjersku silu toga doba važila je Rimokatolička
crkva. Najveći utjecaj imala je na bogat društveni život, pod crkvenim vodstvom došlo je do
razvoja umjetnosti, osnivanja raznih univerziteta, ujedno crkva je bila nositelj vojnog i
ekonomskog utjecaja. Također se nalazila u središtu mnogih skandala i kontraverzi. Ovo
razdoblje (16. stoljeće) obilježila je amoralnost crkve kao institucije, krstaški ratovi zatim
skolasticizam tj. srednjovjekovne filozofije čiji je 30 zadatak objašnjavanje religioznih dogmi
srednjega vijeka, gotička arhitektura. Treba napomenuti da se papinstvo nalazilo u izrazito
nepovoljnom položaju kada su na Avignonu stolovale i do tri pape. Papinstvo toga vremena
obilježila je velika amoralnost. Posljedica reformacijskog pokreta jeste nastanak
protestantizma (lat. Protestans- onaj koji prosvjeduje). Radi se o jednoj od kršćanskih
konfesija čiji se nastanak povezuje sa luteranskim učenjem.

14
Protestantizam pored katolicizma i pravoslavlja čini treću najbrojniju konfesiju unutar
kršćanstva, podijeljen je na podkonfesije a to su anglikanizam, luteranstvo i kalvinizam.
Svaka od ovih podkonfesija ima i svoje vlastite crkve a one se dijele na anglikansku,
evangelističke crkve, reformatorske i luteranske. U protestantizmu se javlja određeni broj
sekti kao što su anabaptisti i kvekeri. Protestantizam je ustanovljen na Drugom saboru u
Speyeru 1529. godine, na ovom saboru se izdaje Ukaz Protestantio po kojemu je
protestantizam službeno dobio ime. Odlika protestantskog pokreta jeste priznavanje samo
Svetog pisma za razliku od katolicizma i pravoslavlja koji uz Sveto pismo priznaju i predaju.
Protestantizam također priznaje razne vjeroispovjedne spise koji imaju pravnu vrijednost. U te
spise ubrajaju se Schmalkaldski članak, Lutherov veliki i mali katekizam, Ženevski
katekizam, formula sloge, te Zwinglijevih 97 teza itd. Neposredno po objavi Lutherovih 95
teza za posljedicu se javlja kriza crkvenog identiteta uvjetovana odvajanjem reformacijskog
pokreta od katoličke crkve gdje treba istaknuti neslaganja s anabaptistima, kršćanskom
sektom, čije je naučavanje temeljeno na nepriznavanju krštenja jer se smatra da djeca ne
posjeduju vjeru te je krštenje kao takvo bezvrijedno.

Do samostalnosti protestantizma kao zasebne konfesije dolazi Augsburškim mirom iz 1555.

godine čime ova konfesija biva politički priznata te ima zasebno crkveno ustrojstvo. Prema
feudalnom načelu Cuius regio - ilius religio (lat. Čija teritorija njegova vjera) donesen 1555.
godine na Augsburškom miru, prema kojemu su knezovi imali pravo odlučivanja o konfesiji.
U ovom ugovoru se od podanika zahtjeva prihvaćanje vjere svoga gospodara ili se mora
odseliti u slučaju neprihvaćanja njegove vjere. Ugovor je sklopljen između državnog staleža i
tadašnjeg rimskog cara Ferdinanda I. Pored luteranstva u mnogim evropskim zemljama
javljaju se samostalni reformacijski pokreti poput Kalvinizma koji je zastupljen u Švicarskoj i
Francuskoj, dok je za skandinavsko društvo karakteristično priznavanje i prihvaćanje
luteranskog učenja. Sve ove konfesije postaju priznate Westfalskim mirom 1564. godine što
je rezultiralo konačnom konfesijskom slikom kršćanske Europe kakvu poznajemo danas.

Karakteristike reformacije

Biblijska uvjerenja koja je propovijedao brzo su se širila, budući da je bilo mnogo onih koji se
nisu slagali s raskošnim Rimom, te zbog političkih i ekonomskih pritisaka. Evanđelijske ideje
su brzo se širile, a stoljetna vjerovanja i praksa mijenjala novim. Mnogi su podržavali

15
promjene, jer su počeli razumjeti nesklad prakse Crkve i Kristove nauke, ali i zato što je to
značilo manja fiskalna opterećenja. Luther je svoju teologiju temeljio na nauku Svetoga pisma
i prihvaćanju onih dijelova tradicije i učiteljstva koji nisu bili u suprotnosti sa Biblijom.
Sukladno učenju apostola Pavla naučavao je da je vjera uvjet spasenja, a Biblija iznad
tradicije te izvor naučavanja. Zalagao se za nauk apostola Petra o svećenstvu svih vjernika.
Odbacio je nauk o transupstancijaciji, te naučavao konsupstancijaciju ili mističnu nazočnost
Krista u elementima kruha i vina. Odbacio je crkveni red kako je shvaćen od Rimokatoličke
Crkve, celibat klera, i papine ovlasti u Njemačkoj.

Godine 1523.-1525., svećenik Huldrych Zwingli (1484.-1531.) počeo je provoditi promjene

nužne za duhovni i društveni napredak. Njegove je uvjerenje podržavala gradska uprava, bez
čije pomoći i podrške ne bi mogao sprovesti u praksu reforme u Zürichu. Djelovanjem je
Jeana Calvina (1509.-1564.) oko 1541. došlo do poboljšanja duhovnih i društvenih prilika u
Ženevi. Calvin je imao utjecaj na razvitak reformirane teologije, a njegovo djelo Institutio
Christiane Religionis: Instrukcije kršćanske religije (Knoblauch 2004).

16
Luterizam

Luteranska crkva je glavna grana protestantizma i sa najmnogobrojnijim sljedbenicima.

Luteranizam zagovarava 4 temelja koja smo već spomenuli u radu, glavna doktrina je „samo
po milosti kroz vjeru i na temelju Svetog pisma“. Luterani ne odbacuju Sveto trojstvo i
vjeruju da je Isus bio i Bog i čovjek. Da su svi ljudi griješni od Adama i Eve. Da se Isus
žrtvovao i prolazio muke razapinjanja da bi spasio čovječanstvo.

Temeljna ideja luteranizma je da su ljudi spašeni zbog vjere od milosti Isusa Krista. Luterani
nisu upotpunosti odcijepili se od Crkve, zadržali su neka sakramentalna učenja, liturgijsku
praksu i euharistiju.

U luteranizmu dogme ili uputstva, naredbe, zakoni koji su došli od Pape nisu obevazujući,
treba se živjeti po zakonim Biblije (Sola Scriptura). Glava crkve ili zajednica svih vjernika
nije Papa ili neka Crkvena organizacija, već to je Isus Krist, on je nešto što nadilazi vrijeme i
prostor i on je utočište svih vjernika. Odrješenje dodjeljuje samo Bog a između čovjeka i
Boga nema posrednika.

U luteranizmu postoje samo dva sakramenta koje je postavio Isus Krist, a to su krštenje i
Sveta večera (euharistija). Po luteranstvu ostali sakramenti su izmišljeni kasnije. Obožavanje
svetaca, slika, ikona se smatra zabranjenim i idolopoklonstvom, tako se slijedi jedna od 10
zapovijedi „Ne imaj drugih Bogova“. Marija se poštuje kao Isusova majka ali ona nema
božanske osobine i ne smatra se božanskim bićem. Celibat se smatra nepotrebnim jer je to
pravilo Pape ali ne i Isusa i samim tim to pravilo se odbacuje. Glavne tačke luteranske
teologije su sažete 1530.u djelu Philipa Melanchthona pod nazivom Augsburška konfesija.
(lat. Confessio Augustana)

17
Razlike i sličnosti između protestantizma i rimokatoličanstva

Protestantizam se odvaja od katolicizma imenom i dogmom i Zvanična crkva počinje

protestantizam i reformaciju smatrati sektom u kršćanstvu, što nije bio prvobitni cilj
protestanata da dobiju dvije crkve ili dvije vjeroispovjesti, cilj protestantizma je bio vraćanje
izvoru vjere, korijenima i temeljima.

Da sumiramo koje su glavne razlike između protestantizma i rimokatoličanstva:

 U razumijevanju i autoritetu Crkve u Rimu
 Uloga pape i svećenstva. Papa nije nasljednik Isusa Krista
 Djevica Marija i drugi sveci – u protestantizmu nemaju stepen božanstva, te smatraju
da ne postoje posrednici između čovjeka i Boga.
 Celibat – u protestantizmu dokinut
 Način spasenja, ulaska u Raj i zagrobnog čistilišta

Iz ovog teksta zaključujemo da su glavne razlike u protestantizmu i katoličanstvu,

odbacivanje crkve kao autoriteta, odbacivanje učenja Petra, njegovu verziju Biblije i sve što je
došlo nakon Petra, kao što je celibat. Protestantizam se vraća samo na izvorno učenje.
Protestantizam odbacuje posrednike između Boga i vjernika. Protestantizam odbacuje
čistilište. Njihove dodirne tačke su vjera u Isusa Krista, Gospodina i Svetog Duha kao
trojstvo. Obje strane vjeruju da je Isus razapet na križu i da je njegova smrt bila žrtva za
iskupljenje grijeha od vjernika.

18
Razvoj protestantskog učenja u svijetu

Razvoj protestantizma u Evropi

Ubrzo nakon reformacije započinje širenje protestantskih učenja u Zapadnoj i Sjevernoj

Evropi, te su danas zemlje tih dijelova evropskog kontinenta velikim dijelom protestantske
konfesije. Evropske zemlje ili područja sa značajnom protestantskom populacijom su Danska,
Finska, Njemačka (centralni, istočni i sjeverni regioni), Ujedinjeno Kraljevstvo, Island,
Holandija (centralni i sjeverni regioni), Norveška, Švedska i sjeverni dijelovi Švicarske te
neki dijelovi baltičkih zemalja. Širenjem evropskog kolonijalizma u Sjevernoj Americi i
Africi, protestanti iz ovih zemalja šire svoja vjerska učenja i u unutar svojih kolonija na
pomenutim kontinentima.

Protestantizam nije zahvatio zemlje Istočne Evrope u kojima, u tom historijskom period a i
danas, dominiraju Pravoslavna crkva i Islam unutar Osmanskog carstva. Uprkos tome, neke
zemlje Srednje i Istočne Evrope imaju male zajednice protestanata, kao npr. Mađarska, Češka,
Poljska, Srbija i Rumunija.
Kalvinova reformacija razvijala se odvojeno od Lutherove. U Ženevi je Kalvin udario temelje
reformiranom protestantizmu odakle se ideje šire diljem Evrope. U Mađarskoj je prvo počela
prodirati Lutherova reformacija, a jedan od najpoznatijih reformatora Mađarske u 16. stoljeću
bio je bivši franjevac Matijaš Devai Biro koga su zvali i «mađarski Luther». Posebice u
Transilvaniji, Mađari nisu bili naklonjeni luteranizmu jer su ga povezivali s njemačkim
(austrijskim) gospodarom Mađarske. To je bio razlog da je kalvinizam našao plodnije tlo
među Mađarima (prema Knoblauch 2004).

Posljedice protestantizma u Evropi

Katolička crkva se zasniva na papinom autoritetu, a njegov autoritet su poljuljale

fundamentalističke grupe unutar protestantizma koje djeluju i na katolike. Ove grupe se
zalažu za kršćanstvo zasnovano na Bibliji nasuprot kršćantvu zasnovanom na papinom
autoritetu. U katoličanstvu se kao reakcija javio oblik fundamentalizma koji će služiti kao
povod sukoba na evropskom tlu u dugom vremenskom periodu.

19
Jedan od tih primjera je sukob između katoličanstva i protestantizma u Irskoj koji ima odijeke
čak i u dvadesetom stoljeću. Sjeverna Irska je dio irskog otoka koji je ostao pod britanskom
vladavinom. Masovno prihvatanje protestantizma kod Britanaca je pojačala neprijateljstvo
između katoličkih Iraca i Britanaca. U Irskoj, fundamentalizmi u spomenute dvije grane
kršćanstva potpomogli su razvoju nacionalizma koji je bio glavni pokretač za oslobađanje
Irske od britanske kolonijalne vlasti. Međutim, i nakon nezavisnosti Republike Irske, jedan
dio otoka ostao je u sastavu Ujedinjenog Kraljevstva. Problem između ove dvije skupine je
izbio 60-ih godina u Sjevernoj Irskoj. Irski katolici su se u Sjevernoj Irskoj 1969. godine
politički organizovali kroz Demokratsku unionističku partiju. Glavni cilj ove partije je bio da
teritoriju Sjeverne Irske ujedine sa ostatkom Irske. Sa druge strane, britansko protestantsko
stanovništvo se organizovalo i oružanim otporom blokiralo politička kretanja koja su imala za
cilj ujedinjenje Irske. Protestantizam je još više djelio jaz između Iraca i Britanaca i rezultat
tog su bili organizovani politički pokreti koji su imali za cilj da odcijepe Sjevernu Irsku od
Britanije. Teolozi i sociolozi smatraju da ovakvi extremni nacionalistički pokreti nemaju
mnogo veze sa religijom, ali ovakvi pokreti se služe religijom kao alatom da bi dobili
naklonost naroda. (Marsden, 2006.)

Sjedinjene Američke Države

Od otkrića američkog kontinetna krajem 15. stoljeća započinje kolonijalizacija i naseljavanje

takozvanog Novog svijeta. Iako su Sjedinjene Američke Države po pitanju stanovništva jako
raznovrsne i heterogene, ipak protestanti porijeklom iz Zapadne i Sjeverne Evrope, i jednim
dijelom iz Afrike, čini dominantno stanovništvo. Protestantizam je najveća vjerska zajednica
u Sjedinjenim Državama, sa svim denominacijama koje zajedno čine oko 43% stanovništva
zemlje (ili 141 milion ljudi). Istovremeno, ovo odgovara oko 20% ukupne svjetske
protestantske populacije. SAD ima najveću protestantsku populaciju od bilo koje zemlje na
svijetu. Uviđamo da je protestantizam preovladavajuća i javna religija u SAD-u te da
uključuje baštinike Reformacije ali i milione “kulturnih” protestanata, koji su skoz američko
iskustvo usvojili obzire te dominirajuće tradicije (prema Albanese, 2004, 452).

20
Protestantizam na prostorima BiH

Bosna i Hercegovina je država sa najmanjim postotkom protestanata u svijetu, bez obzira što
je njihov broj mali u par gradova u BiH postoje njihove zajednice. U Sarajevu postoji
evangelistička crkva koja je rezultat prvog talasa reformacije u Rimokatoličkoj crkvi.
Evangelistička crkva u BiH kao denominacija protestantizma ima 12 registriranih lokalnih
crkvi u 10 gradova. Pored tih 12 registriranih crkvi postoje i mnoge neovisne protestantske
zajednice. Ukupan broj crkava reformacijske baštine je 25 registrirane u Ministarstvu pravde
Bosne i Hercegovine.

Svoju zajednicu u BiH imaju i u Zenici gdje se redovno okupljaju. Oni se nazivaju Biblijska
protestantska crkva. U Sarajevu od 1863. godine prisutni su adventisti i aktivni su oko stotinu
godina, u glavnom gradu BiH ih ima oko 40. U Tuzli također postoji protestantska zajednica,
koja se naziva Tuzlanska protestantska crkva. U Svojoj crkvi Nova Nada oni poštuju svoju
bosansku tradiciju u duhu protestantizma i tu imaju redovno bogoslužja, razna veselja, slavlja,
kurseve, kao što je kurs gitare i mnoge radionice kojima mogu prisustvovati djeca i odrasli.
Prema popisu iz 1991. godine 1 823 ljudi se izjasnilo da pripadaju po vjerskoj pripadnosti
protestantiumu, odnosno, 0,042% ukupnog stanovništva (prema Cvitković, 2007, 413).
Za zadnji popis nisu pronađeni podaci, iako je kontaktirana Službena protestantska
organizacija u Tuzli, koja je izjavila pismenim dopisom da nemaju tih podataka.

Zanimljiv je malo poznati podatak da se prva ideja o zajedničkom jeziku svih Južnih slavena
veže upravo za bosanski govor. Od 1557. do 1563. Godine u Urahu (Slovenija) postojao je
Zavod za štampanje protestantskih knjiga. Zavod je vodio Primož Trubar. Spominje se da je
štampao i knjige na bosanskom jeziku. Smatrajući bosanski jezik zajedničkim jezikom svih
Južnih Slavena (Hadžić, 2018, 134). Ovaj pokret je brzo ugašen u svim južnoslavenskim
zemljama – ali ideja o takom jeziku se nije nikada ugasila. Nju je jednostavno preuzela
katolička crkva i iskoristila za protureformaciske ciljeve..

21
Utjecaj protestantizma na svijet

Naravno da je protestantizam promjenio i umanjio vlast Rimokatoličke crkve što je bio i cilj
ali njegov utjecaj je nadišao prvobitne ciljeve i očekivanja i oblikovao današnji moderni svijet
u kojem živimo. U ovom naslovu ćemo pokušati rasvjetliti i prikazati sve direktne i indirektne
promjene uzrokovane protestantizmom.

Utjecaj na religiju u svijetu i sloboda vjerskog tumačenja

Najočitije promjene su one koje se tiču same religije i kršćanstva. Promjene kao što je
odbacivanje ikona, celibata, svećenstvo itd. Kršćanskom vjerom i stanovništvom dominirala
je Rimokatolička crkva, imala je moć u svemu. Crkva je propisivala sve dogme i propise u
životima običnih ljudi i upravljala kršćanstvom. Pojavom protestantizma razjedinjuje se
jedinstvena Rimokatolička crkva. Crkva gubi svoj autoritet nakon 95 iznešenih teza, mase
počinju sumnjati u autoritet Crkve. Ona nakon toga gubi svoj politički položaj, gubi svoju
simboliku da je iznad svega i pojavom protestantizma, ljudi počinju da se odupiru takvom
sistemu i počinju da tumače vjeru na različite načine. Luther je pokušavajući prenijeti svoju
poruku, dosjetio se ideje štampanja letaka, printanja Biblije i učinio je vjeru svjetovnom,
dostupnom, oduzeo ju je pojedincima. Učinio je Bibliju dostupnom svima. Prije toga Sveti
spisi bili su dostupni samo biskupima, svećenicima i bogatijim slojevima društva. Nakon
Luthera Biblija je bila dostupna za tumačenje običnom čovjeku. Taj postupak dovodi do
slobode vjerskog tumačenja, do različitih ideja.

Sloboda govora

Sloboda govora prije Luthera nije bila prihvaćena, mnogi njegovi prethodnici su bili
progonjeni ili spaljeni na lomači. Nakon javnog objavljivanja tih 95 teza , u Evropi se počela
prihvatati sloboda govora. Nakon što se Marthin Luther usudio objaviti 95 teza javno i
odbraniti ih na sudu dokazima, Biblijskim tekstom, slobodan govor se više nije mogao
zanemariti niti se mogao tek tako spaliti na lomači. Protestantizam je otvorio sumnju,
podstakao je na razmišljanje, na traženje objašnjenja, podsticao je na hrabrost slobodnog
govora. Tim primjerom sve je više bilo pojedinaca koji su činili isto bez straha.

22
Demokratija

Crkva i tadašnja vlast se svodila na monopol, monarhije i potpunu vlast u rukama par
pojedinaca. Protestanti ne samo da su htjeli da biraju svoje vladare već i da testiraju njihovo
vladanje. Škotski kralj James VI je optužio protestante da kuju plan kako da ostvare
demokratski oblik vlade. Dizali su svoje glasove, bunili se protiv lošeg vladanja svojih
vladara i to je neminovno godinama dovelo do demokratije.

Ograničenja moći i vlasti

Ono što je Marthin Luther htio postići jeste da vjera i politika budu odvojeni. Još od početka
reformacije Luther je zagovarao da politika nema autoritet nad vjerom niti na bilo koji način
da upravlja vjerskim životom ljudi. Pošto se protestantizam jako proširio u Evropi i SAD-u,
ovakva vlast se očituje i danas u slobodi vjeroispovijesti

23
Uticaj na ekonomiju i protestantska etika

Luther je zagovarao rad i da je čovjek stvoren za rad kao što je ptica stvorena za let, pokuđeno
je gledao na davanje milostinje siromasima koji su prosili već da se novac ulaže na siromahe
koji se trude i rade. Protestantizam na rad gleda kao na ključan element vjere i postizanja
Božije ljubavi i naklonosti. Protestantsku radnu etiku su kalvinisti radikalno shvatili. Rad se
smatrao najvećim dobrim djelom dok se lijenost smatrala najvećim grijehom, samim tim
poticala se štednja a luksuz se smatrao grijehom. Protestantska radna etika ne samo da slavi
rad već podrazumjeva marljiv i naporan rad, disciplinu i štedljivost. Njemački sociolog Marx
Webber je tvrdio da je protestantska radna etika proizvela kapitalizam i modernu ekonomiju.

Kapitalizam se prvo pojavio u grupi protestanstkih zemalja, Velikoj Britaniji i SAD-u. U

Južnoj Koreji 1962-1982.broj protestanata je porastao sa 2,5% na 27%, to se dovodi u vezu sa
porastom budžeta sa 2,7 milijardi na 230 milijardi dolara. Marx u svom djelu, "Protestantska
etika i duh kapitalizma" spominje kako narod njemačkih govornih područja i skandinavskih
zemalja su sklone radu a da troše pažljivo i shodno svojim mogućnostima dok su narodi koji
su južnije otporni na protestantizam, financijski neodgovorni i razmetni. Weber smatra da
narodi koji su većinom protestanti poput Švicaraca, žive da bi radili dok ostali rade da bi
živjeli. Razmetnost se u Njemačkoj ili Švicarskoj ne smatra vrlinom. Rad dovode u direktnu
vezu sa služenjem Bogu, rad se smatra da je dužnost svakog pojedinca jer koristi i pojedincu i
društvu te gradi i održava društvo. U Rimokatoličkoj crkvi je bilo pohvalno da redovnici
prose od vrata do vrata da bi mogli neometano da se predaju molitvi, što je Martin smatrao
poniženjem.
Weber ekonomiju modernog svijeta dovodi u direktnu vezu sa protestantizmom iako je tu
mnogo drugih faktora kao da zemlje poput Švicarske nisu bile uništavane i izmorene
ratovima, i mnogi drugi historijski faktori. Ne može se sa sigurnošću reći šta je tačno dovelo
do nove ekonomije i kapitalizma ali svakako možemo reći da je protestantizam bio jedna
velika motivacija za rad i štednju.

Protestantska etika svakako nije jedini faktor, ali može se naslutiti da nije zanemariv njezin
utjecaj na razvoj moderne poslovne etike. Ključno je primijetiti da u protestantskoj etici novac
i dobit nisu cilj, već posljedica težnji nečemu većem, što se znatno razilazi s prevladavajućom
kapitalističkom strukturom vrijednosti. Poduzetnost i rad prije svega su alati za bogaćenje, a
ne za ispunjenje pred Bogom i to je jedno od bitnih razilaženja protestantske etike i

24
kapitalizma, kao što je Weber i sam uočio. Protestanti su se povijesno međusobno razlikovali
s obzirom na nauk, crkveni ustroj, odnos Crkve i države. Različitost je katkad dovodila do
okrutnih sukoba (progon anabaptista u kontinentalnoj Europi, kongregacionalista u
Engleskoj). Zajednički im je odnos prema Bibliji (prevođenje, kritičko proučavanje), misijsko
djelovanje, dobrotvorne organizacije i ekumenizam. (Alešević, 2017.)

U protestantizmu Crkva je zajednica okupljenih vjernika Božjega naroda, po Božjem

izabranju i pozivu. Crkvu stoga ne ustanovljuje hijerarhijski ustroj ni apostolska sukcesija kao
u katolicizmu i pravoslavlju, a crkvena je vlast ustrojena prema prezbiterijalnom ili
kongregacionalističkom načelu. Pojedinac ima potpunu slobodu osobnoga tumačenja Biblije,
te slobodu savjesti u pitanjima morala. (Smith, 2003.)

25
Islamsko stanovište

U našem društvu, najblaže govoreći, vlada veliko nepoznavanje "drugih". Bilo da se radi o
drugom narodu, jeziku, dijalektu, kulturi, stepenu obrazovanja i sl. Ti "drugi" promatraju se
kroz prizmu velikog broja predrasuda i mahom unaprijed otpisuju kao nešto loše jer se
razlikuje od onog ustaljenog “našeg”. Jedan od najizraženijih primjera predrasuda prema
drugima u našem društvu jeste odnos prema vjerskim zajednicama kojima mi ne pripadamo.
Mi kao muslimani ne smijemo dopustiti sebi takav način razmišljanja. Upravo prve Kur’anske
riječi odnose se na čitanje, razmišljanje i razumijevanje, znanje i spoznaju. Iz želje za
spoznajom drugog i drugačijeg odabrali smo ovu temu diplomskog rada.
“Uči, čitaj, u ime Gospodara tvoga, koji stvara, stvara čovjeka od ugruška! Čitaj, plemenit je
Gospodar tvoj, koji poučava peru, koji čovjeka poučava onome što ne zna.” (sura El-Alek, 1-
5, Kur’an,)

Nabrojane mogućnosti odlike su kojima je (jedino) čovjek uzdignut iznad svih ostalih
stvorenja u univerzumu. Znati čitati / prepoznavati znakove iz prirode, dokučiti svojim čulima
i razumom može se samo pomoću adekvatnog znanja. Ljudima je dat razum kao emanet i
dužni smo konstantno da napredujemo, učimo i istražujemo stvari oko nas. U ovom radu
istražujemo protestantizam kao religiju koja je potekla od Martina Luthera. Čovjek se rađa,
živi i umire sa vjerom. Vjerovati je ljudska prirodna potreba koja je urođena. Koliko god
daleko se vratili u prošlost vidjet ćemo da je vjera redovan pratilac čovjeka na Zemlji.
Čovjekova urođena priroda-fitra jeste da vjeruje, iz te prirode od Marthina Luthera potekao je
protestantizam. Marthin je htio vjeru koja će više ugoditi ljudskoj prirodi i imao je prirodnu
čežnju da ispravi ono što je pogrešno. Marthin kao svaki drugi čovjek koji nailazi na realnost
života je trebao čvrst oslonac koji će mu dati utjehu, fizičko i psihičko zdravlje a uvidio je da
njegova vjera to ne može da pruži. Razmišljajući i posmatrajući svijet oko sebe shvatio je da
vjera kao takva i ono što Crkva predstavlja samo šteti svijetu i uzima od ljudi a ne daje ništa
zauzvrat. Vjera koja treba da je požrtvovana, da je iskrena, bezgranična, sveobuhvatna postala
je surova, sebična, neiskrena i oportunistička.Vraćajući se na izvorna učenja postao je sve
ubjeđeniji da je to ispravan put i pozivao je druge javno da odbace Crkvu i papinstvo.
Protestantizam je nastojanje vraćanju izvoru i Božijoj riječi. Samo u početku razlaza s
rimskom crkvom u tumačenju dogmi, detalja ceremonija ili pokornosti autoritetu
protestantizam je bio drugačiji u tumačenju vjere i Svetog pisma. S vremenom je postao način
razumijevanja smisla života, rada i porodičnih odnosa. Protestantizam postao je prihvaćen

26
način života i izmjenio Crkvu i svijet. Kasnije je crkva uvela mjere Protureformacije, kojim je
nastojala ublažiti razlike i prihvatiti zahtjeve reformacije pod okriljem Rimokatoličke crkve.
Da je Allah dragi dao samo još da je prihvatio islam, onda bi tek bio rahat i uvidio
ljepotu pravednosti i udaljenosti od svih vidova nepravde i zuluma!

27
Zaključak

Na osnovu prethodno navedenog u ovom radu možemo izvesti sljedeće zaključke:

Iako je reformacija bila prevashodno religiozni reformatorski pokret, ostavila je posljedice i
na društveno političku i ekonomsku sferu i doprinijela razvoju moderne države. Ovaj pokret
je oslabio položaj i uticaj katoličke crkve, te uticaj na razvoj ideje jednakosti na nepostojanju
razlike između običnog svijeta i sveštenstva kao i na nepostojanju duhovne razlike. Ovim je
zadat jak „udarac“ tradicionalnoj srednjovjekovnoj podjeli stanovništva na staleže i
pripremljen teren za uspešnu afirmaciju nekih od ključnih ideja prosvjetiteljske epohe i ideje
liberalizma. Protestanti su dali poseban podstrek kapitalističkom načinu proizvodnje.
Protestanska etika tako raskida sa srednjovjekovnom praksom prema kojoj se u prvi plan
ističe potreba za povlačenjem iz svjetovnog života u molitvenu kontemplaciju i askezu.
Religiozna etika protestantizma oslobodila je privrednu energiju koja je pospješila započeti
proces akumulacije kapitala i dalji razvoj kapitalizma. Ekonomski status građanstva jača pod
uticajem ovih novih okolnosti, čime se stvara neophodna pretpostavka i za njihov politički
uspjeh krajem XVIII vijeka.

Sa početka rada u uzrocima reformacije možemo vidjeti da protestantizam nije bio iznenadan
pokret u 16. stoljeću, odnosno kasnom srednjem vijeku. Čitavo društveno, ekonomsko,
socijalno, duhovno okruženje je vapilo za reformacijom. Protestantizam je donio mnogo
pozitivnih promjena kao što su, duhovno buđenje, slabljenje negativnog utjecaja crkve,
printanje svetih knjiga i letaka i opismenjavanje društva, demokratija, sloboda vjeroispovijesti
i govora, pa čak do pozitivnih ekonomskih promjena. Kasnije u radu kad čitamo o njegovim
mnogim ograncima primjetimo da sama dogma učenja nije dovoljna razrađena i pojašnjena.
Religija se uzima iz života Luthera i izvornih spisa Biblije. Marthin za svog života nije
ostavio jasna učenja i razrađena teološka pojašnjenja. Takvi propusti ostavili su previše
slobode za tumačenja i iz toga su se razvile mnoge sekte čineći religiju neujedinjenom i
nepotpunom. Sam Marthin Luther je bio običan čovjek. (Poslije Muhammeda,a.s. nema
poslanika. Čak iako za sebe govore da jesu. Muhammed,a.s, je posljednji poslanik i islam je
savršen, kompletiran, kada bi to sljedbenici Knjige samo znali ili prihvatili!). Religija se brzo
širila zbog društveno ekonomskih uslova ali i zbog mnogih teoloških i drugih propusta crkve
a ne zato što je samo učenje dostojno slijeđenja. Na kraju iako je Marthin Luther pokušao da
učenje prilagodi ljudskoj prirodi ono je ipak nesavršeno, manjkavo i ne može ugoditi svim
ljudskim potrebama.

28
Literatura

Korkut, B. (1992). Kur'an s prijevodom. El Kelimeh: Sarajevo.

Albanese, C.L (2004). Amerika: religije i religija. Bemust: Sarajevo
Alešević, I. (2017). Pola milenijuma od reformacije i martin luther. Novi muallim, 18 (72),
83–87. https://doi.org/10.26340/muallim.v18i72.1627 očitano 11.11.23.
Buljan, K. (2021). Rano kršćanstvo-sociološki kontekst nastanka jedne svjetske religije.
Neobjavljeni diplomski rad. Filozoski fakultet: Univerzitet u Sarajevu.
https://www.ff.unsa.ba/files/zavDipl/20_21/soc/Kristijan-Buljan.pdf očitano 11.11.23
Čedvik, O. (1986). Istorija reformacije. Dobra vest: Novi Sad
Čuljak, T. Protestantizam – uzrok i posljedice, Dostupno na:
https://novenews.net/hr/znanost/protestantizam-uzroci-i-posljedice-27 1.11.2023
Cvitković, I. (2005). Religije suvremenog svijeta. DES: Sarajevo.
Cvitković, I. (2007). Sociologija religije. DES: Sarajevo.
Cvitković, I. (2010). Religije suvremenog svijeta. DES: Sarajevo
Grbešić, G. (2020). Uzroci protestantske reformacije. Diacovensia, 28 (1), 55-78. Katolički
bogoslovni fakultet: Đakovo, Sveučilišta J. J. Strossmayera: Osijek,
Hadžić, J. (2018). Bosanski jezik statusna pitanja. Edicija Bošnjaci: Sarajevo
Hamilton, Malkom (2003) Sociologija religije. CLIO: Beograd
Knoblauch, Hubert (2004) Sociologija religije Demetra: Zagreb.
Macut, I. (2018). Spor oko oprosta - 95 teza Martina Luthera. Služba Božja, 58 (1), 5-18.
Marsden, George M.: Fundamentalism and American Culture. Oxford University Press,
Oxford, 2006.
Radušić, E., Husić, A., Smriko, V. (2003). Historija za 7. Razred osnovne škole.
Publishing: Sarajevo
Rožajić, M. (2022). Vjerske radikalne ideologije u svijetu 80-ih i 90-ih godina 20 stoljeća.
Neobjavljeni magistarski rad. Filozofski fakultet, Univerzitet: Sarajevo
https://www.ff.unsa.ba/files/zavDipl/21_22/his/Mirza-Rozajac.pdf očitano 11.11.23
Smith, A.(2003). Nacionalizam i modernizam: Kritički pregled suvremenih teorija nacija i
nacionalizma. Fakultet političkih znanosti Sveučilišta: Zagreb.
Terzić, I. Savremeni religijski pokreti. IPF: Bihać.
Weber, Max (2006) Protestantska etika i duh kapitalizma. MISL: Zagreb
Wood, S. A. i Watt, Harrington, D. (2014), Perspectives on a Contested History.
University of South Carolina Press

29
30