‫هایدروتخنیکې ساختمانونه‬

‫څلورم فصل‬
‫خاورین بندونه (‪)Embankment dams‬‬
‫خاورین بندونه د محلې موادو (خاورې ‪ ،‬جغل ‪ )...‬څخه جوړیږي او ډیرو ماهرو کاریګرو ته اړتیا نلري بنا تر‬
‫ټولو اقتصادي بندونه دي او اعمار یې له ډیرې پخوار زمانې راهیسې دود دی‪.‬‬

‫په تیرو درسونو کې د خاورین بندونو په ګټو او زیانونو سره وغګیدو په دې فصل کې به د خاورین بندونو ډیزاین‬
‫تر مطالعې الندې ونیسو‪.‬‬

‫د خاورینو بندونو ډولونه (‪:)Types of Earth fill dams‬‬

‫خاورین بندونه درې ډولونه لري چې عبارت دې له‪:‬‬

‫‪ .1‬متجانس خاورین بند (‪)Homogeneous earth fill dam‬‬

‫‪ .2‬هسته لرونکی خاورین بند(‪)Zoned earth fill dam‬‬
‫‪ .3‬دیافراګم لرونکی خاورین بند(‪)Diaphragm earth fill dam‬‬

‫‪ .1‬متجانس خاورین بند (‪:)Homogeneous earth fill dam‬‬

‫متجانس خاورین بند د هغه خاورین بند څخه عبارت دی چې بدنه یې د یو ډول مادې (خاورې) څخه جوړه شوي‬
‫وي‪.‬‬
‫د متجانس خاورین بندونو څخه د پخوا زمانې راهیسې استفاده کیږي او جوړولو ته یې هغه وخت ترجیح ورکول‬
‫کیږې چې د بند ارتفاع ډیره نه وي او همدارنګه په ساحه کې یو ډول ماده په اقتصادي ډول شتون ولري ‪.‬‬
‫دا چې نوموړې بندونه د یو ډول مادې څخه جوړیږي بنا ً د اوبو د نفوذ (‪ ، )seepage‬پایپنګ (‪ )Piping‬اونورو‬
‫مشکالتو سره مخ کیږي چې د مخنیوي لپاره یې د بند سترې بدنې باید په پام کې ونیول شي‪.‬‬
‫ددې لپاره چې د متجانس بندونو بدنې د اوبو د نفوذ له اثره تخریب نشې د بند په بدنه کې افقي ډراینیج ‪ ،‬د بند په‬
‫پونده کې د تیګو فلتر (‪ )Rock toe‬او نور تدابیر ورته په پام کې نیول کېږي‪.‬‬

‫راټولونه ‪ :‬انجینیر میوند (سیرت)‬ ‫‪1‬‬

 ‫هایدروتخنیکې ساختمانونه‬

‫‪ .2‬هسته لرونکی خاورین بند(‪:)Zoned earth fill dam‬‬

‫د هسته لرونکې خاورین بند هسته د نفوذ په وړاندي له مقاومو موادو څخه جوړیږي ‪ ،‬د اوبو د انتقال لپاره هسته د‬
‫یو انتقالې پوښ (‪ )Transition zone‬پواسطه پوښل کیږې او بیا د نوموړې پوښ له پاسه بهرنی زون ( ‪Outer‬‬
‫‪ )zone‬د نفوذ پذیر موادو څخه اچول کیږي‪.‬‬

‫هسته په بند کې د اوبو نفوذ څاري ‪ ،‬انتقالې زون د هغه اوبو مخه نیسي او انتقالوي یې چې امکان لري د هستې‬
‫درزونو ته الره پیداکړې او باالخره په بدنه کې پایپینګ (‪ )Piping‬رامنځ ته شي او د انتقالي زون له پاسه د خاورو‬
‫کتله (‪ )Outer zone‬دبند استواري زیاتوي یعنې په دې سره په بند باندې واردیدونکی فشار په لویه سطحه باندې‬
‫ویشل کیږې‪.‬‬

‫د خاورین بندونو دغه ډول تر ټولو زیات اعماریږې د هستې لپاره یې هغه ماده ټاکل کیږي چې د بند ساحې ته‬
‫نږدې موجوده وي ‪ ،‬د هستې لپاره مناسبه ماده شګلنه خټه (‪ )Silty Clay‬ده‪.‬‬

‫‪ .3‬دیافراګم لرونکی خاورین بند (‪:)Diaphragm earth fill dam‬‬

‫دیافراګم لرونکی خاورین بند د هسته لرونکې خاورین بند په نسبت نری (‪ )thin‬هسته لري چې ددیافراګم په نوم‬
‫یادیږي او د غیر قابل نفوذ موادو لکه نفوذ ناپذیره خاورې ‪ ،‬کانکریټ ‪ ،‬فوالدو(‪ ، )Steel‬د لرګیو د تختو(‪)timber‬‬
‫او نورو څخه جوړیږي تر څو د اوبو د تګ مخه ونیسي او بیا د خاورو(‪ )Earth fill‬او یا هم تیګو(‪)Rock fill‬‬
‫پواسطه پوښل کیږې ‪ .‬نوموړې هسته کیدای شي د بدنې په مرکزي برخه کې په پام کې ونیول شې ( ‪Central‬‬
‫‪ )vertical core‬او یا هم ‪ U/S‬ته نږدې واقع شي چې دغه ډول ته یې ‪ Blanket‬ویل کیږې‪ .‬نوموړی دیافراګم باید‬
‫د ډبرین اساس سره رابطه ولري او یاهم تر غیرقابل نفوذ قشر پورې غځیدلی اوسې‪.‬‬

‫راټولونه ‪ :‬انجینیر میوند (سیرت)‬ ‫‪2‬‬

 ‫هایدروتخنیکې ساختمانونه‬

‫د خاورینو بندونو د ډیزاین شرایط (‪:)Design criteria for Earth dams‬‬

‫د موجوده موادو څخه باید داسې بند اعمار شي چې بند ته د اوبو نفوذ کم وي ‪ ،‬تر څو د کوم هدف لپاره چې بند‬ ‫‪.1‬‬
‫اعماریږې په اقتصادې ډول ترالسه شي‪.‬‬
‫د بند لپاره باید مناسبي پرچاوې او ویستونکي ساختمانونه (‪ )Outlets‬ډیزاین شې تر څو په لوړو جریاناتو کې اوبه‬ ‫‪.2‬‬
‫د بند له سر څخه تیرې نشي‪.‬‬
‫بند باید مناسبه ازاده (ذخیروي) ارتفاع (‪ )Free board‬ولري تر څو د باد او زلزلو په وخت کې د څپو له اثره اوبه‬ ‫‪.3‬‬
‫د بند سرته پورته نشي او همدارنګه د احتمالې سیالبونو په مقابل کې د بند استوارې اضافه شي‪.‬‬
‫د رکود منحنې (چې ورسته به یې مطالعه کړو) باید د بند ‪ U/S‬مخ ته ځان ونه رسوي او کنټرول شي‪.‬‬ ‫‪.4‬‬
‫د بند پورتنۍ مخ )‪ )U/S Face‬باید د څپو د عمل له امله تخریب نشي یعنې نوموړې مخ ته باید یو ساتونکی پوښ‬ ‫‪.5‬‬
‫(‪ )Protection cover‬ورکول شي او همدارنګه د بند ښکتنی مخ(‪ )D/S face‬باید د باران داوبو او د ښکتنیو اوبو‬
‫د څپو پواسطه تخریب نشي ددې لپاره کوالی شو د بند ښکتنی مخ د پتو(‪ )berms‬په شکل جوړ کړو‪.‬‬
‫د بند د بدنې وروستۍ برخه کې باید یو افقې فلتر(‪ )Horizontal filter drain‬په پام کې ونیول شې تر څو د بند‬ ‫‪.6‬‬

‫زرات ‪ D/S‬ته کډه ونه کړې او هم د بند دبدنې اوبه په ښه شکل سره رد کړې‪.‬‬
‫‪ .7‬د بند د ‪ U/S‬او ‪ D/S‬میالنونه داسې باید ډیزاین شي چې په بدو شرایطو(‪ )Worst conditions‬کې تخریب نشې(د‬
‫‪ U/S‬میالنونه د اوبو په ناڅاپې کمیدنه (‪ )Sudden draw down‬او د ‪ D/S‬میالنونه د اوبو د مسلسل‬
‫نفوذ(‪ )Steady seepage‬له مخې د ‪ Full Reservoir‬په حالت کې تخریبږې‪.‬‬
‫راټولونه ‪ :‬انجینیر میوند (سیرت)‬ ‫‪3‬‬
 ‫هایدروتخنیکې ساختمانونه‬

‫‪ .8‬د بند د ‪ U/S‬او ‪ D/S‬میالنونه باید نسبتا هموار اوسې تر څو د بند لپاره مناسب د اساس عر (‪)Base width‬‬
‫رامنځ ته شي او کوم عرضي تشنجات چې د بند په اساس کې رامنځ ته کیږې د خاورې د مجازي عرضي تشنجاتو‬
‫څخه کم اوسې‪.‬‬
‫ددې لپاره چې یو محفوظ خاورین بند مو ډیزاین کړۍ اوسې نو پورته غوښتنې باید پوره کړو‪.‬‬
‫د خاورین بندونو په ډولونو کې متجانس خاورین بند د نمونې په شکل په الندې ډول ډیزاینوو‪:‬‬

‫د متجانس خاورین بند ډیزاین(‪)Design of a Homogenous earth fill dam‬‬

‫د متجانس خاورین بند په ډیزاین کې الندې برخې شاملې دې ‪:‬‬
‫‪ .1‬د متجانس خاورین بند د بدنې محاسبات‬
‫‪ .I‬د سروې شوې ډیټا(ورکړل شوو ارقامو) په پام کي نیولوسره دبند ساحوي پالن ‪،‬طوالني مقطع اوعرضي‬
‫مقطع رسمول‪.‬‬
‫‪ .II‬دبند دبدني لپاره محاسبات (داساس عر پیداکول ‪،‬درکودمنحني رسمول )‬
‫‪ .III‬دبند دبدني لپاره داستواري محاسبه‪.‬‬
‫‪ .IV‬دبند دموادودضرورت وړاحجامومحاسبه‪.‬‬
‫‪ .2‬د متجانس خاورین بند لپاره د پرچاوې محاسبات‬
‫‪ .I‬دپرچاوي لپاره هایدرولیکي محاسبات‪.‬‬
‫‪ .II‬دپرچاوې منحني رسمول‪.‬‬
‫‪ .III‬دپرچاوي دعرضي مقطعې لپاره داستواری محاسبات‬
‫‪ .IV‬دپرچاوي په اساس کي دفلټریشن محاسبات (د فلټر شوو اوبو سرعت اومقدارپیداکول)‪.‬‬
‫‪ .V‬دپرچاوي لپاره دهایدروستاتیکي اوهایدروډینامیکي فشارونوپیداکول‪.‬‬
‫‪ .VI‬دپرچاوي دعرضي مقطع دپاره دضرورت وړاوږدوالي محاسبه‪.‬‬

‫نوموړې محاسبات د یوې صنفې پروژې په شکل په الندې ډول ترسره کوو‪:‬‬

‫راټولونه ‪ :‬انجینیر میوند (سیرت)‬ ‫‪4‬‬

 ‫هایدروتخنیکې ساختمانونه‬

‫دصنفي پروژې لپاره اساسي ارقام ‪:‬‬

‫‪Qmax‬‬ ‫‪M.R.L‬‬ ‫‪Height‬‬ ‫‪F.B HDam Height of‬‬ ‫‪Length‬‬ ‫‪Materials of‬‬
‫‪of tail‬‬ ‫‪spillway‬‬ ‫‪of‬‬ ‫‪embankment‬‬
‫)‪(m3/sec‬‬ ‫)‪(m‬‬ ‫)‪(m) (m‬‬
‫‪water‬‬ ‫‪valley‬‬
‫)‪(m‬‬ ‫)‪(m‬‬

‫‪170‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪2.5‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪28‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪260‬‬ ‫‪Coarse silt‬‬

‫د بند لپاره د یوې مناسبې اولنۍ مقطعې ټاکنه‬

‫(‪)Selecting a suitable preliminary section for the dam‬‬
‫د خاورین بندونو اولنی ډیزاین د تیرو هم شکله ډیزاین شوو بندونو له ډیزاین څخه په ګټه اخیستنه تر سره کیږې او‬
‫بیا وروسته د نوموړې بند استواري په بدو شرایطو کې څیړل کیږي‪.‬‬
‫د ابتدایې ډیزاین لپاره د هندې سټندرد ځینې وړاندیزونه په الندې ډول مطالعه کوو‪ ،‬تر څو د بند لپاره لمړنی مقطع‬
‫ترالسه کړو‪:‬‬
‫ازاده(ذخیروي) ارتفاع (‪ -:)Free board‬د هندې سټندرد مطابق د بندونو لپاره ازاده ارتفاع (د ‪ M.R.L‬او د بند‬
‫د څوکې ترمنځ ارتفاع) د تیر په څیر د څپې د ارتفاع یونیم چنده ‪ 1.5 hw‬په پام کې نیول کېږې ‪ ،‬خو داچې اکثرا‬
‫خاورین بندونه د هغوې د سر څخه د اوبو د اوښتون په سبب تخریبیږې بنا ً د ‪ U.S.B.R‬اداره د خاورین بندونو‬
‫لپاره د ‪ F.B‬د ټاکنې لپاره الندې جدول وړاندی کوي‪:‬‬
‫‪Spillway type‬‬ ‫‪Height of dam‬‬ ‫‪Minimum free board‬‬
‫‪over M.W.L‬‬
‫)‪Uncontrolled(free‬‬ ‫‪Any height‬‬ ‫‪Between 2 m to 3 m‬‬

‫‪Controlled‬‬ ‫‪Height less than 60 m‬‬ ‫‪2.5 m above top of gate‬‬

‫‪Controlled‬‬ ‫‪Height more than 60 m‬‬ ‫‪3 m above top of gate‬‬

‫مونږ د خپلې صنفې پروژې لپاره ‪ Uncontrolled Spillway‬په پام کې نیولې ده بنا ً د ‪ F.B‬ارتفاع ‪ 3 m‬په پام‬
‫کې نیسو‪.‬‬

‫د ټاکلو لپاره د الندې فرمولونو څخه‬ ‫د بند پورتنی عرض (‪ -:)Top width‬د خاورین بند د پورتنې عر‬
‫استفاده کوو‪:‬‬

‫راټولونه ‪ :‬انجینیر میوند (سیرت)‬ ‫‪5‬‬

 ‫هایدروتخنیکې ساختمانونه‬

‫𝐻‬
‫=𝑎‬ ‫𝑡‪+ 3 𝑓𝑜𝑟 𝑣𝑒𝑟𝑦 𝑙𝑜𝑤 𝑑𝑎𝑚𝑠 𝑢𝑝 𝑡𝑜 15 𝑚 ℎ𝑒𝑖𝑔ℎ‬‬
‫‪5‬‬
‫𝑚 ‪𝑎 = 0.55√𝐻 + 0.2𝐻 𝐹𝑜𝑟 𝑑𝑎𝑚𝑠 𝑙𝑜𝑤𝑒𝑟 𝑡ℎ𝑎𝑛 30‬‬
‫‪1‬‬
‫𝑚 ‪𝑎 = 1.65(𝐻 + 1.5) ⁄3 𝐹𝑜𝑟 𝑑𝑎𝑚𝑠 ℎ𝑖𝑔ℎ𝑒𝑟 𝑡ℎ𝑎𝑛 30‬‬
‫𝑚𝑎𝑑 𝑓𝑜 𝑡‪𝑤ℎ𝑒𝑟𝑒 𝐻 𝑖𝑠 𝑡ℎ𝑒 ℎ𝑒𝑖𝑔ℎ‬‬
‫د ټاکنې لپاره د دوهمې رابطې څخه استفاده کوو‪:‬‬ ‫مونږ د خپلې پروژې لپاره د پورتنې عر‬
‫𝑡𝑐𝑒𝑗𝑜𝑟𝑝 𝑟𝑢𝑜 𝑟𝑜𝑓 𝑚 ‪𝑎 = 0.55√𝐻 + 0.2𝐻 = 0.55√28 + 0.2(28) = 8.5 𝑚 𝑠𝑎𝑦 𝑎 = 9‬‬
‫یادونه‪ :‬د خاورین بند پورتنی عر له ‪ 4.5 m‬څخه باید کم نه اوسي‪.‬‬
‫د بند لپاره د میالنونو ټاکنه (‪ -:)Upstream and Downstream slopes‬د خاورینو بندونو لپاره د‬
‫‪ U/S‬او ‪ D/S‬میالنونو ټاکنه په مختلفو فکتورونو پورې اړه لرې لکه د بند په ډول ‪ ،‬د بند د اساس په موادو ‪ ،‬د بند‬
‫په ارتفاع اوداسې نور‪. ...‬‬
‫د خاورین بندونو لپاره د مناسبو میالنونو د ټاکنې لپاره تیرزاغې (‪ )Terzaghi‬الندې جدول وړاندې کړیدې چې‬
‫ورڅخه استفاده کوو‪:‬‬
‫‪Type of embankment material‬‬ ‫)‪U/S slope (H:V‬‬ ‫)‪D/S slope (H:V‬‬

‫‪Homogenous well graded‬‬ ‫‪2.5:1‬‬ ‫‪2:1‬‬

‫‪Homogenous coarse silt‬‬ ‫‪3:1‬‬ ‫‪2.5:1‬‬
‫‪Homogenous Silty clay‬‬
‫‪i.‬‬ ‫‪Height < 15 m‬‬ ‫‪2.5:1‬‬ ‫‪2:1‬‬
‫‪ii.‬‬ ‫‪Height > 15 m‬‬ ‫‪3:1‬‬ ‫‪2.5:1‬‬

‫‪Sand or Sand and Gravel with‬‬ ‫‪3:1‬‬ ‫‪2.5:1‬‬

‫‪a central clay core‬‬

‫‪Sand or Sand and Gravel with‬‬

‫‪R.C.C diaphragm‬‬ ‫‪2.5:1‬‬ ‫‪2:1‬‬

‫دا چې زمونږ په پروژه کې د بند د بدنې لپاره د زیږې مټې خاورې ( ‪ (Coarse silt‬مواد په پام کې نیول شویدې‬
‫د بند ‪ U/S‬میالن ‪ 3:1‬او د ‪ D/S‬میالن ‪ 2.5:1‬په پام کې نیسو‪:‬‬
‫اوس نو د پورته تر السه شوو قیمتونو له مخې د بند لپاره طولې مقطع ‪ ،‬ساحوې پالن اوعرضې مقطع ترسیموو‪:‬‬
‫د بند طوالنې مقطع (‪:)Valley profile of dam‬‬
‫نوموړې مقطع په حقیقت کې د بند د ساحې د سروې څخه د تر السه شوو ارقامو له مخې ترسیمیږې په صنفې‬
‫پروژه کې نوموړې ارقام په فرضي ډول په پام کې نیسو او د بند طولې مقطع په الندې ډول ترسیموو‪:‬‬

‫راټولونه ‪ :‬انجینیر میوند (سیرت)‬ ‫‪6‬‬

 ‫هایدروتخنیکې ساختمانونه‬

‫د بند لپاره د ساحوې پالن ترسیم (‪)Site plan of dam‬‬

‫د بند لپاره مو میالنونه او پورتنی عر مخکې وټاکلو اوس د بند د طولې مقطعي څخه په ګټه اخیستنه (د‬
‫ارتفاعاتو په پام کې نیولو سره) د بند لپاره ساحوې پالن په الندې ډول ترسیموو‪:‬‬

‫د بند عرضې مقطع (‪)Cross section of dam‬‬

‫د بند عرضې مقطع د بند د طول په اږدو کې فرق کوې په هغه ځاې کې چې د بند ارتفاع اعظمې حد ته رسیږې د‬
‫بند عرضي مقطع په الندې ډول الس ته راځې‪:‬‬

‫راټولونه ‪ :‬انجینیر میوند (سیرت)‬ ‫‪7‬‬

 ‫هایدروتخنیکې ساختمانونه‬

‫د بند د بدنې (خاورینې برخې) محاسبات (‪)Calculation of body of dam‬‬

‫او د مخونو میالنونه په الندې ډول وټاکل‪:‬‬ ‫په تیرو درسونو کې مو دبند لپاره پورتنۍ عر‬

‫𝑚‪𝑎 =9‬‬ ‫)𝑉 ‪𝑚1 (𝑈⁄𝑆) = 3: 1(𝐻: 𝑉) 𝑎𝑛𝑑 𝑚2 (𝐷⁄𝑆) = 2.5: 1(𝐻:‬‬

‫په الندې ډول محاسبه کوو‪:‬‬ ‫د بند د اعظمي ارتفاع او د پورته ارقامو له مخې دبند لپاره د اساس اعظمي عر‬

‫𝑚 ‪𝐵 = 𝑚1 × 𝐻 + 𝑎 + 𝑚2 × 𝐻 = 3 × 28 + 9 + 2.5 × 28 = 163‬‬

‫د بند بدني ته د اوبو د نفوذ(داخلیدو) تحلیل (‪)Seepage analysis‬‬

‫اوبه د ټولو خاورینو بندونو بدنې ته او همدارنګه قابل نفوذ تهدابونو ته د مساماتو له الري ځان رسوې‪.‬‬

‫د نوموړو داخل شوو اوبو(‪ )Seepage‬مقدار باید پیدا شي ‪ ،‬تاثیر یې مطالعه او د رکود منحنې (‪)phreatic line‬‬
‫موقعیت باید کنټرول شي تر څو بندونه د اوبو د نفوذ (‪ )Seepage‬له امله تخریب نشې‪ .‬ددې لپاره چې د نوموړو‬
‫اوبو په هکله معلومات تر السه کړو تر ټولو د مخه د رکود منحنې تر مطالعې الندې نیسو‪:‬‬

‫د رکود منحنې (‪)Phreatic line , Line of seepage or Saturation line‬‬

‫د رکود منحنې د بند په بدنه کې د هغه خط څخه عبارت دې چې دهغې له پاسه هایدروستاتیکې فشارونه صفر ‪ ،‬د‬
‫هغې خط څخه ښکته هایدروستاتیکې فشارونه مثبت او تر هغې پورته منفې هایدروستاتیکې فشارونه شتون لري یا‬

‫راټولونه ‪ :‬انجینیر میوند (سیرت)‬ ‫‪8‬‬

 ‫هایدروتخنیکې ساختمانونه‬

‫په بل عبارت د رکود منحنې د خاورینو بندونو په بدنه کې د هغه منحنې څخه عبارت دۍ کوم چې د بند بدنه په دوه‬
‫برخو وچه برخه (د خط څخه پورته برخه) او لمده یا مشبوع شوې برخه(د خط څخه ښکته برخه) باندې تقسیموې‪.‬‬

‫هغه اوبه چې د بند بدنې ته نفوذ کوې د مقدار معلومول یې الزمې دې ځکه نوموړې اوبه د لمدې برخې ً‬
‫موثر وزن‬
‫راکموې چې ورسره د لمدې برخې عرضي مقاومت (‪ )Shear strength‬هم راکمیږې‪.‬‬

‫د رکود منحنې ترسیم د الندې معلوماتو په تر السه کولو کې ډیر مهم رول لوبوې‪:‬‬

‫‪ .1‬دا چې د رکود منحنې د بند بدنه په دوه برخو تقسیموې بنا ً له مونږ سره د بند د خاورو د عرضي مقاومت‬
‫په معلومولو ک ې مرسته کوې ‪ ،‬ځکه د وچې خاورې او لمدې خاوري عرضي مقاومت یو له بله توپیر لري‪.‬‬
‫‪ .2‬دا چې د داخل شوو اوبو مقدار د جریان د شبکې(‪ )Flow net‬څخه په الس راځې ‪ ،‬نوموړی منحنې مونږ‬
‫ته د نوموړې شبکې پورتنی د جریان خط(‪ )Top Flow line‬په الس راکوې چې له اثره یې د نوموړې‬
‫شبکې ترسیم اسانیږي‪.‬‬
‫‪ .3‬دغه خط له مونږ سره مرسته کوي تر څو په دې وپوهیږو چې داخل شوې اوبه په کومه نقطه کې د بند‬
‫ښکتنی مخ (‪ )D/S face‬قطع کوي ترڅو د بند په بدنه کې د ‪ Softening‬او ‪ sloughing‬د رامنځ ته کیدو‬
‫د مخنیوې په خاطر تدابیر ونیسو او بند تخریب نشي‪.‬‬

‫د رکود منحنې ترسیم‪ :‬د رکود منحنې د الندې دریوو طریقو پواسطه ترسیموالی شو‪:‬‬

‫‪ .1‬تحلیلې میتود (‪)Analytical method‬‬

‫‪ .2‬ګرافیکې میتود(‪)Graphical method‬‬
‫‪ .3‬تجربوې میتود (‪)Experimental method‬‬

‫مونږ په دې ځای کې یواځې ګرافیکي میتود چې ارتر کساګرانډ(‪ )Arthur Casagrande‬وړاندې کړی تر مطالعې‬
‫الندې نیسو‪:‬‬

‫د رکود منحنې د ترسیم لپاره د کساګرانډ ګرافیکې میتود‪:‬‬

‫د خاورین بندونو د مختلفو ډولونو لپاره د رکود منحنې ترسیمول یوشان اصول لرې خو د هر ډول لپاره په جدا ګانه‬
‫ډول ترسیمیږې ‪.‬‬

‫مونږ په دې ځاې کې د خپلې پروژي (متجانس خاورین بند) لپاره د رکود منحنې ترسیمول په الندې ډول مطالعه‬
‫کوو‪:‬‬

‫د نوموړې بند لپاره د ‪ 40 m‬اوږدوالې لرونکی یو افقې فلتر په ‪ D/S‬کې په پام کې نیسو او د رکود منحنې د ترسیم‬
‫لپاره په الندې ډول عمل کوو‪:‬‬

‫راټولونه ‪ :‬انجینیر میوند (سیرت)‬ ‫‪9‬‬

 ‫هایدروتخنیکې ساختمانونه‬

‫کساګرانډ د رکود منحنې یو اساسې پارابوال(‪ )Base Parabola‬وبللو چې د ‪ Focus‬نقطه یې د افقې فلتر لرونکې‬
‫متجانس خاورین بند لپاره د فلتر د شروع نقطه ده او په الندې ډول یې ترسیموو‪:‬‬

‫په لمړې قدم کې د بند د پورتنې مخ(‪ )AB‬افقې مرتسم(‪ )BA`=L‬د اوبو په سطحه کې الس ته راوړو‪.‬‬ ‫‪.1‬‬
‫د ‪ B‬له نقطې څخه د (‪ )C=0.3L‬یوه نقطه په پام کې نیسو کومه چې د پارابوال د شروع نقطه ده‪.‬‬ ‫‪.2‬‬
‫د پارابوال د (‪ )Directrix‬د ترسیم لپاره د پارابوال د شروع نقطه (‪ )C‬مرکز نیسو او د (‪ )CF‬په شعاع یو‬ ‫‪.3‬‬
‫قوس ترسیموو ترڅو د اوبو د سطحې امتداد د (‪ )D‬په نقطه کې قطع کړې‪.‬‬
‫د قوس او د اوبو د امتداد خط د تقاطع له نقطې (‪ )D‬څخه یو عمودې مرتسم په افقي فلتر باندې ترسیموو د‬ ‫‪.4‬‬
‫(‪ )H‬نقطه په الس راځې نوموړۍ عمودې مرتسم(‪ )DH‬د پارابوال د ‪ Directrix‬څخه عبارت دې‪.‬‬
‫د (‪ )HF‬خط منځنۍ نقطه د پارابوال وروستۍ نقطه یا د پارابوال راس (‪ )Vertex‬څخه عبارت ده‪.‬‬ ‫‪.5‬‬
‫د پارابوال نورې نقطي د پارابوال د اصولو(د پارابوال د ‪ Focus‬او ‪ Directrix‬څخه د هرې کیفي نقطي‬ ‫‪.6‬‬
‫فاصلې یو له بله سره مساوې دې) څخه په استفاده په الس راوړو او باالخره ټولې نقطي سره وصلوو تر‬
‫څو د رکود منحنې لپاره اساسې پارابوال په الس راشې‪ .‬د مثال په ډول د ‪ F‬له نقطي څخه د ‪ X‬په فاصلې‬
‫سره یوعمودې خط د (‪ )QP‬ترسیموو بیا د ‪ F‬نقطه مرکز نیسو او د (‪ )QH‬په شعاع یو قوس رسموو ترڅو‬
‫د (‪ )QP‬عمودې خط د ‪ P‬په نقطه کې قطع کړې نوموړې السته راغلې نقطه د پارابوال یوه نقطه ده ځکه‬
‫فاصله یې د ‪ Directrix‬او ‪ Focus‬څخه یو شان ده ‪ ،‬په همدې ترتیب سره د پارابوال پرمخ نورې نقطي‬
‫ترسیموو‪ ،‬ددې لپاره چې د اساسې پارابوال د ترسیم لپاره یوه عمومې معادله تر السه کړو نو د پارابوال‬
‫پرمخ د ()‪ )P(x,y‬یوه نقطه په نښه کوو‪ ،‬داسې به ولرو چې‪:‬‬

‫𝑠 ‪𝑃𝐹 = 𝑄𝐻 𝑜𝑟 √(𝑥 2 + 𝑦 2 ) = 𝑄𝐹 + 𝐹𝐻 = 𝑥 +‬‬

‫‪ S‬د پارابوال د ‪ Focus‬او ‪ Directrix‬ترمنځ فاصله ده چې د ‪ Focal Distance‬په نوم یادیږې ‪ ،‬د پارابوال له‬
‫پاره عمومې معادله په الندې ډول الس ته راوړو‪:‬‬

‫‪𝑦 2 = 2𝑥𝑠 + 𝑠 2‬‬

‫اوس نو په اساسې پارابوال کې باید یو لړ تغیرات راولو ترڅو د رکود منحنې تري په الس راشي‪:‬‬

‫‪ .7‬اوله خبره داده چې د رکود منحنې باید له ‪ B‬نقطي څخه تیر شي ځکه اوبه د ‪ B‬په نقطه کې د بند بدنې ته‬
‫داخلیږې او دا چې د ‪ B‬نقطه د بند په پورتنې مخ واقع ده او دغه مخ د مساوې انرژۍ یو خط‬
‫(‪ )Equipotential line‬دې بنا ً د رکود منحنې چې د جریان پورتنۍ خط (‪ )Flow line‬دې باید د بند‬
‫پرمخ(‪ )Equipotential line‬عمود شي په دې صورت کې د رکود منحنې د شروع په نقطه کې عمود او د‬
‫ازاد الس پواسطه د پاتې پارابوال سره د مماس په شکل د ‪ I‬په نقطه کې یوځاې کیږې‪.‬‬
‫‪ .8‬دوهمه خبره داده چې نوموړۍ منحنې د ختم په نقطه (‪ )G‬کې هم باید عمود وې‪.‬‬

‫راټولونه ‪ :‬انجینیر میوند (سیرت)‬ ‫‪10‬‬

 ‫هایدروتخنیکې ساختمانونه‬

‫په دې سره د رکود منحنې په الس راځې ‪ ،‬چې مونږ یې د خپلې پروژې لپاره په الندې ډول ترسیموو‪:‬‬

‫که د ‪ F‬نقطه د پارابوال د ترسیم لپاره مبدا فر کړو کوالې شو د ‪ A‬نقطي د کوردیناتو له مخې چې د شکل له‬
‫مخې په الس راځې د اساسې پارابوال لپاره د ‪ FH=S‬فاصله د معادلې څخه په الس راوړویعنې ‪:‬‬

‫𝑟𝑒𝑡𝑙𝑖𝑓𝐿 ‪𝑥 = 0.3𝐿 + 3𝑥𝐹. 𝐵 + 𝑎 + 2.5𝑥25.5 −‬‬

‫‪= 0.3 × 75 + 3 × 3 + 9 + 2.5 × 25.5 − 33.75 = 70.5‬‬

‫𝑒𝑐𝑛𝑒‪𝑦 = 𝐻 = 25 𝑚 ℎ‬‬ ‫)‪𝐶(70.5,25‬‬

‫𝑚 ‪𝑠 = √(𝑥 2 + 𝑦 2 ) − 𝑥 = √(70.52 + 252 ) − 70.5 = 4.3‬‬

‫𝑠‬
‫د پورته معلوماتو څخه دا په الس راځې چې د پارابوال راس د ‪ F‬له نقطې څخه (‪ ) = 2.15‬فاصله لرې د پارابوال‬
‫‪2‬‬
‫لپاره عمومې معادله په الندې ډول الس ته راوړو‪:‬‬

‫‪𝑦 2 = 2𝑥𝑠 + 𝑠 2 = 𝑦 2 = 2𝑥(4.3) + (4.3)2 = 8.6 𝑥 + 18.49‬‬

‫‪𝑦 2 = 8.6 𝑥 + 18.49‬‬

‫پورتنۍ رابطه د پورتنې بند د اساسې پارابوال د ترسیم لپاره عمومې معادله ده چې د ‪ F‬نقطه د مبدا په حیث‬
‫نیول کیږې او د ‪ x‬قیمتونو له مخې د ‪ y‬قیمتونه د پارابوال پرمخ د نقاطو لپاره په الس راځې‪.‬‬

‫د استوارۍ تحلیل (‪)Stability analysis‬‬

‫راټولونه ‪ :‬انجینیر میوند (سیرت)‬ ‫‪11‬‬

 ‫هایدروتخنیکې ساختمانونه‬

‫د میالنونو استوارې(‪)Stability of slopes‬‬

‫په تیرو څلویښت کلونو کې د میالنونو د استوارۍ د څیړلو لپاره زیات میتودونه رامنځ ته شول چې له ډلې یې‬
‫د(‪ )Swedish slip circle method‬چې په سویډن کې رامنځ ته شو زیات منل شوی میتود دی‪.‬‬

‫د خاورینو کتلو د میالنونو څیړنې په سویډن کې د ریل ګاډو د پټلیو لپاره په جوړو شوو خاورینو کتلو تر سره شوې‬
‫‪ ،‬په نتیجه کې دا په ډاګه شوه چې د خاورینو کتلو میالنونه د یو دایروې قوس په شکل تخریبیږې(وروسته له‬
‫ښووییدنې به په میالنونو کې دایروې تخریب رامنځ ته کیدو)‪ ،‬هماغه وو چې د خاورینو کتلو د میالنونو د استوارۍ‬
‫د مطالعې لپاره د (‪ )Swedish slip circle method‬منځ ته راغلو چې اوس وخت کې ورڅخه په زیاتو ځایونو‬
‫کې د خاورینو کتلو د میالنونو د استوارۍ د مطالعې په منظور استفاده کیږې لکه په کانالونو ‪ ،‬خاورین بندونو او‬
‫نورو ‪ ...‬کې‪.‬‬

‫مخکې وویل شول چې په دې میتود کې د میالنونو د تخریب سطحه د دایروې قوس په شکل (‪ )Cylindrical‬په‬
‫نظر کې نیول کیږې او د ښووییدو(‪ )Sliding‬په مقابل کې د ساتنې ضریب (‪ )Factor of Safety‬د خاورې د‬
‫اوسط عرضي مقاومت (‪ )average shear strength‬او د هغه اوسط عرضي تشنج (‪ )Avg shear stress‬له‬
‫نسبت څخه په الس راځې چې د تخریب په سطحه کې منځ ته راځې‪.‬‬

‫د میالنونو د استوارۍ مطالعه د (‪ )Swedish circle method‬په واسطه‬

‫په دغه میتود کې د میالن د استوارې د څیړلو لپاره په الندې ډول عمل کوو‪:‬‬

‫او‬ ‫‪ .1‬د (‪ )O‬یوه کیفي نقطه مرکز نیسو او د (‪ )r‬په شعاع یو قوس ترسیموو داسې چې د بند پورتنۍ عر‬
‫ښکتنۍ عر (د ‪ Toe‬په نقطه کې یا ‪ Toe‬ته نږدې نقطه کې) قطع کړې‪.‬‬

‫یادونه ‪ :‬د ‪ O‬نقطه کیفي په پام کې نیوالې شو خو ددې لپاره چې بحرانې قوس په الس راوړو نوموړې نقطه په‬
‫مختلفو موقعیتونو کې په پام کې نیسو او بیا بیا د ساتنې ضریب په الس راوړو‪ ،‬ددې لپاره چې د زیاتو محاسباتو‬
‫مخه نیول شوې اوسې سویډنې عالم فیلینوس(‪ )Fellenius‬د بحرانې قوس د مرکز د موقعیت لپاره د (‪ )PQ‬یو خط‬
‫وړاندیز کړو چې د ‪ Locus‬په نوم یادیږې او د بحرانې قوس مرکز(‪ )Center of critical slip‬په همدې خط واقع‬
‫کیږې‪ .‬مخکې له دې چې د میالن د استوارۍ نورو محاسباتو ته الړ شو نوموړۍ خط په الندې ډول ترسیموو د خط‬
‫له پاسه د قوس مرکز په پام کې نیسواو قوس ترسیموو‪:‬‬

‫راټولونه ‪ :‬انجینیر میوند (سیرت)‬ ‫‪12‬‬

 ‫هایدروتخنیکې ساختمانونه‬

‫‪𝑤ℎ𝑒𝑟𝑒:‬‬

‫𝑚𝑎𝐷 𝑓𝑜 𝑡‪𝐻 = 𝐻𝑒𝑖𝑔ℎ‬‬

‫‪𝛼1 𝑎𝑛𝑑 𝛼2 𝑎𝑟𝑒 𝑑𝑖𝑟𝑒𝑐𝑡𝑖𝑜𝑛𝑎𝑙 𝑎𝑛𝑔𝑙𝑒𝑠 𝑓𝑜𝑟 𝑑𝑟𝑎𝑤𝑖𝑛𝑔 𝑙𝑜𝑐𝑢𝑠 , 𝑔𝑖𝑣𝑒𝑛 𝑎𝑡 𝑡𝑎𝑏𝑙𝑒 20.7:‬‬

‫د قوس له پاسه واقع شوې د خاورو کتله په عمودې ډول په کوچنیو (د ‪ b‬مساوې عر لرونکو)‬ ‫‪.2‬‬
‫ټوټو(‪ )Slices‬ویشو( کیداې شي چې د وروستۍ ټوټې عر ‪ m.b‬اوسې) او بیا هره ټوټه په مستقل ډول‬
‫مطالعه کوو نو ځکه دغه میتود ته د ټوټو میتود (‪ )The Slices method‬هم ویل کیږې‪.‬‬
‫له هغه قوو څخه چې د ټوټو ترمنځ شتون لرې (یوپربل یې واردوې) صرف نظر کوو‪ .‬او هره ټوټه د‬ ‫‪.3‬‬
‫خاورو د کالم په څیر(‪ )column of soil‬په مستقل ډول تر مطالعې الندې نیسو‪.‬‬
‫فرضوو چې نوموړې ټوټې(‪ )1,2,3,4,…,n‬دې‪ ،‬وزنونه یې په ترتیب سره (‪ )W1,W2,W3,W4,…,Wn‬دې‬ ‫‪.4‬‬
‫او د ټوټو د ثقل په مرکز عمل کوې‪.‬‬
‫د هرې ټوټې وزن کوالې شو د نوموړې ټوټې د اردیناتو له مخې په الندې ډول السته راوړو‪:‬‬ ‫‪.5‬‬

‫راټولونه ‪ :‬انجینیر میوند (سیرت)‬ ‫‪13‬‬

 ‫هایدروتخنیکې ساختمانونه‬

‫‪𝑦1 + 𝑦2‬‬ ‫)‪𝑦(𝑛−1) + 𝑚. 𝑦(𝑛−1‬‬

‫(=𝑊‬ ‫( = 𝑒𝑐𝑖𝑙𝑠 𝑡𝑠𝑎𝑙𝑊 𝑑𝑛𝑎 𝑚𝛾 × 𝑏 × )‬ ‫𝑚𝛾 × 𝑏 × )‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫𝑒𝑐𝑖𝑙𝑠 𝑡𝑠𝑎𝑙𝑏‬
‫=𝑚‬ ‫𝑙𝑎𝑖𝑟𝑒𝑡𝑎𝑚 𝑓𝑜 𝑡‪, 𝛾𝑚 = 𝑢𝑛𝑖𝑡 𝑤𝑖𝑒𝑔ℎ‬‬
‫𝑏‬
‫‪ .6‬د هرې ټوټې وزن په دوه مرکبو ویشل کیږې ‪ ،‬یوه نارملې مرکبه(‪ )Normal component‬ده چې د قوس‬
‫پرمخ عموداً عمل کوې(د قوس د مرکز په مسیر عمل کوې او کوم مومنټ نه رامنځ ته کوې) او دوهمه‬
‫مرکبه مماسې مرکبه (‪ )Tangential component‬ده چې په نارملې قوه عموداً عمل کوې (د قوس سره‬
‫مماس واقع کیږې او دا چې د قوس د مرکز څخه د ‪ r‬په اندازه لیرې واقع ده نظر مرکز ته د ‪ T.r‬یو‬
‫تخریبوونکۍ مومنټ منځ ته راوړې ‪ ،‬امکان لرې په بعضو ټوټو کې مثبت مومنټ رامنځ ته کې چې په دغه‬
‫حالت کې نوموړې قوه منفي نیول کیږې)‪ .‬نوموړې مرکبې کوالې شو په الندې ډول السته راوړو‪:‬‬
‫𝛼 ‪𝑁 = 𝑊 × cos‬‬
‫𝛼 ‪𝑇 = 𝑊 × sin‬‬
‫‪𝑤ℎ𝑒𝑟𝑒:‬‬
‫‪𝑊 = 𝑤𝑒𝑖𝑔ℎ𝑡 𝑜𝑓 𝑆𝑙𝑖𝑐𝑒 ,‬‬
‫𝑡‪𝑁 = 𝑛𝑜𝑟𝑚𝑎𝑙 𝑐𝑜𝑚𝑝𝑜𝑛𝑒𝑛𝑡 𝑜𝑓 𝑊𝑒𝑖𝑔ℎ‬‬
‫𝑑𝑛𝑎 𝑡‪𝑇 = 𝑡𝑎𝑛𝑔𝑒𝑛𝑡𝑖𝑎𝑙 𝑐𝑜𝑚𝑝𝑜𝑛𝑒𝑛𝑡 𝑜𝑓 𝑤𝑒𝑖𝑔ℎ‬‬
‫𝑠𝑖𝑥𝑎 𝑙𝑎𝑡𝑛𝑜𝑧𝑖𝑟𝑎‪𝛼 = 𝑎𝑛𝑔𝑙𝑒 𝑜𝑓 𝑠𝑙𝑜𝑝𝑒 𝑤𝑖𝑡ℎ ℎ‬‬
‫‪ .7‬مخکې وویل شول چې د وزن مماسي مرکبه هغه قوه ده چې تخریبوونکۍ مومنټ منځ ته راوړې‬
‫چې مجموعه یې عبارت ده له ‪:‬‬
‫𝑇 ∑ 𝑟 = 𝑟 ∙ 𝑇 ∑ = 𝑔𝑛𝑖𝑏𝑟𝑢𝑡𝑠𝑖𝑑𝑀‬ ‫‪,‬‬ ‫)‪∑ 𝑇 = (𝑇1 + 𝑇2 + 𝑇3 +∙∙∙ +‬‬
‫‪ .8‬همدارنګه دا چې د خاوري ذرات یو پربل تکیه کوې ‪ ،‬بنا ً د ‪ AB‬د قوس په اوږدو کې عرضي‬
‫مقاومت (‪ )Shear resistance‬منځ ته راوړې کوم چې د وزن په نارملې مرکبې پورې اړه لري‬
‫او مقدار به یې عبارت وې له‪:‬‬
‫𝜑 ‪𝑆𝑟𝑒𝑠𝑖𝑠𝑡𝑎𝑛𝑐𝑒 = 𝑐 ∙ ∆𝐿 + 𝑁 ∙ tan‬‬
‫هغه مجموعې ساتونکۍ مومنټ چې د نوموړو قوو له اثره منځ راځې عبارت دې له‪:‬‬
‫])𝑁 ∑ ∙ 𝜑 ‪𝑀𝑟𝑒𝑠𝑖𝑠𝑡𝑎𝑛𝑐𝑒 = ∑(𝑐 ∙ ∆𝐿 + 𝑁 ∙ tan 𝜑) ∙ 𝑟 = 𝑟 ∙ [(𝑐 ∙ ∑ ∆𝐿 + tan‬‬
‫‪Where:‬‬
‫𝑟 ∙ 𝜋‪2‬‬
‫[ = 𝐿∆ ∑ ‪𝑐 = 𝑢𝑛𝑖𝑡 𝑐𝑜ℎ𝑒𝑠𝑖𝑜𝑛 𝑜𝑓 𝑠𝑜𝑖𝑙 ,‬‬ ‫𝐵𝐴 𝑐𝑟𝑎 𝑓𝑜 ‪] ∙ 𝜃 , 𝑡𝑜𝑡𝑎𝑙 𝑙𝑒𝑛𝑔𝑡ℎ‬‬
‫‪3600‬‬
‫‪∑ 𝑁 = 𝑁1 + 𝑁2 + 𝑁3 +∙∙∙ +‬‬ ‫𝑙𝑖𝑜𝑠 𝑓𝑜 𝑛𝑜𝑖𝑡𝑐𝑖𝑟𝑓 𝑙𝑎𝑛𝑟𝑒𝑡𝑛𝑖 𝑓𝑜 𝑒𝑙𝑔𝑛𝐴 = 𝜑‬

‫راټولونه ‪ :‬انجینیر میوند (سیرت)‬ ‫‪14‬‬

 ‫هایدروتخنیکې ساختمانونه‬

‫‪ .9‬اوس نو کوالې شو د ښوییدو په مقابل کې د ساتنې ضریب (‪ )Factor of safety‬په الندې ډول السته‬
‫راوړو‪:‬‬
‫𝐵𝐴 ∙ 𝑐[ ])𝑁 ∑ ∙ 𝜑 ‪𝑀𝑟 𝑟 ∙ [(𝑐 ∙ ∑ ∆𝐿 + tan‬‬ ‫]𝑁 ∑ ∙ 𝜑 ‪̂ + tan‬‬
‫= 𝑆 ‪𝐹.‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪≥ 1.5‬‬
‫𝑑𝑀‬ ‫𝑇∑𝑟‬ ‫𝑇∑‬

‫مونږ د خپلې پروژې لپاره د نوموړې طریقي څخه په الندې حاالتو کې استفاده کوو‪:‬‬

‫د ‪ D/S‬میالن د استوارۍ څیړل د اوبو د ثابت نفوذ پرمهال‬

‫(‪)Stability of D/S slope during Steady seepage‬‬
‫کله چې بحرانې قوس د ‪ D/S‬میالن د رکود منحنې څخه ښکته واقع شې په دې صورت کې د ښوییدو په مقابل کې د‬
‫ساتنې ضریب (‪ )Factor of safety‬د الندې رابطي څخه په الس راځې‪:‬‬
‫)𝑈 ∑ ‪̂ + tan 𝜑 (∑ 𝑁 −‬‬
‫𝐵𝐴 ∙ 𝐶‬
‫= 𝑆 ‪𝐹.‬‬
‫𝑇∑‬

‫په پورته رابطه کې 𝑈 ∑ د هغه اوبو د فشار مجموعه ده چې د بند د بدنې په خالوو کې ځاې نیسې او د بحرانې‬
‫قوس په سطحه کې د خاورې د کتلې پرمخ عمل کوې او د میالن ساتونکې مرکبه (‪ )N‬راکموې ‪ .‬د 𝑈 ∑ د پیداکولو‬
‫لپاره د بند په بدنه کې د جریان شبکه (‪ )Flow net‬ترسیمیږې او بیا د 𝑈 ∑ قیمت ترې په الس راځې ‪ ،‬د جریان د‬
‫شبکې د نه شتون په صورت کې د ثابت نفوذ پرمهال د ‪ D/S‬میالن استوارې کوالې شو د الندې تقریبي میتود څخه‬
‫په الس راوړو‪:‬‬

‫د ثابت نفوذ پرمهال د بند د ‪ D/S‬میالن استوارۍ څیړل د تقریبې میتود(‪ )Approximate method‬پواسطه‪:‬‬

‫په دغه طریقه کې د میالن د استوارۍ د څیړلو لپاره د تیر په څیر عمل کوو یواځې د وزن نارملې مرکبه او مماسې‬
‫مرکبه په الندې ډول السته راوړو‪:‬‬
‫‪𝑦1 + 𝑦2‬‬
‫( = ̀𝑁‬ ‫𝛼 ‪) ∙ 𝑏 ∙ 𝛾𝑠𝑢𝑏 ∙ cos‬‬
‫‪2‬‬
‫‪𝑦1 + 𝑦2‬‬
‫( = ̀𝑇‬ ‫𝛼 ‪) ∙ 𝑏 ∙ 𝛾𝑠𝑎𝑡 ∙ Sin‬‬
‫‪2‬‬

‫راټولونه ‪ :‬انجینیر میوند (سیرت)‬ ‫‪15‬‬

 ‫هایدروتخنیکې ساختمانونه‬

‫په پورته رابطه کې ‪ 𝛾𝑠𝑎𝑡 :‬په مشبوع (‪ Saturated‬حالت کې د خاورې د زراتو حجمې وزن ‪ ،‬او 𝑏𝑢𝑠𝛾 په ډوب‬
‫شوې (‪ )Submerged‬حالت کې د خاورې د زراتو حجمې وزن چې په تقریبې ډول د الندې رابطي څخه په الس‬
‫راځې‪:‬‬

‫𝑤𝛾 ـ 𝑡𝑎𝑠𝛾 = 𝑏𝑢𝑠𝛾‬ ‫𝑟𝑒𝑡𝑎𝑤 𝑓𝑜 𝑡‪; 𝛾𝑤 = 10 𝑘𝑁⁄ 3 𝑢𝑛𝑖𝑡 𝑤𝑒𝑖𝑔ℎ‬‬

‫𝑚‬

‫او د ښوییدو په مقابل کې د ساتنې ضریب په الندې ډول السته راځې‪:‬‬

‫راټولونه ‪ :‬انجینیر میوند (سیرت)‬ ‫‪16‬‬

 ‫هایدروتخنیکې ساختمانونه‬

‫‪̂ + tan 𝜑 ∑ 𝑁́ 1950 ∙ 80.19 + tan 26𝑜 ∙ 733003.9536‬‬

‫𝐵𝐴 ∙ 𝐶‬
‫= 𝑆 ‪𝐹.‬‬ ‫=‬ ‫‪= 1.189 < 1.5‬‬
‫́𝑇 ∑‬ ‫‪481917.4016‬‬

‫دا چې د ښوییدو په مقابل کې د ساتنې ضریب له مجازې حد څخه کوچنۍ دی بنا ً نوموړۍ میالن باید یوڅه اندازه‬
‫هموار شي ‪ ،‬ددې لپاردغه میالن د (‪ )3:1‬په اندازه په پام نیسو او بیا یې محاسبه کوو‪.‬‬

‫د بند د ‪ U/S‬میالن د استوارۍ څیړل د ناڅاپې اوبه کمیدنې (‪ )Sudden drawdown‬پرمهال‪:‬‬

‫د بند د پورتنې میالن تخریب د ذخیرې د تشیدو پرمهال منځ ته راځې نو ځکه دغه میالن باید د اوبو د ناڅاپې‬
‫کمیدنې پرمهال تر مطالعې الندې ونیول شي‪:‬‬

‫کومې اوبه چې د ډکې ذخیرې پرمهال د بند د زراتو په خالوو کې ځاې نیسې د ذخیرې د تشیدو سره له خالوو‬
‫راوځې او د میالن د ښویولو سبب ګرځې‪ ،‬ددې لپاره چې میالن په دغه حالت کې تخریب نشي استوارې یې د‬
‫الندې تقریبې میتود پواسطه مطالعه کوو‪:‬‬
‫‪𝑦1 + 𝑦2‬‬
‫( = ̀𝑁‬ ‫𝛼 ‪) ∙ 𝑏 ∙ 𝛾𝑠𝑢𝑏 ∙ cos‬‬
‫‪2‬‬
‫‪𝑦1 + 𝑦2‬‬
‫( = ̀𝑇‬ ‫𝛼 ‪) ∙ 𝑏 ∙ 𝛾𝑠𝑎𝑡 ∙ Sin‬‬
‫‪2‬‬

‫راټولونه ‪ :‬انجینیر میوند (سیرت)‬ ‫‪17‬‬

 ‫هایدروتخنیکې ساختمانونه‬

‫او د ښوییدو په مقابل کې د ساتنې ضریب په الندې ډول السته راځې‪:‬‬

‫‪̂ + tan 𝜑 ∑ 𝑁́ 1950 ∙ 80.19 + tan 26𝑜 ∙ 733003.9536‬‬
‫𝐵𝐴 ∙ 𝐶‬
‫= 𝑆 ‪𝐹.‬‬ ‫=‬ ‫‪= 1.189 < 1.5‬‬
‫́𝑇 ∑‬ ‫‪481917.4016‬‬

‫د بند د بدنې استوارې (‪)Overall stability of dam as a whole‬‬

‫د قوو په مقابل کې د بند د بدنې استوارې د بند په اساس کې د خاورې د زراتو په عرضي مقاومت پورې اړه لري‬
‫چې د الندې رابطي څخه په الس راځې‪:‬‬

‫𝜑 ‪𝑅 = 𝐶 + 𝑊 ∙ tan‬‬

‫‪Where:‬‬

‫𝑙𝑖𝑜𝑠 𝑓𝑜 𝑛𝑜𝑖𝑠𝑒‪(𝐶 = 𝑐 × 𝑏 × 1) 𝑡𝑜𝑡𝑎𝑙 𝑐𝑜ℎ𝑒𝑠𝑖𝑣𝑒 𝑠𝑡𝑟𝑒𝑛𝑔𝑡ℎ 𝑜𝑓 𝑠𝑜𝑖𝑙 𝑎𝑛𝑑 𝑐 = 𝑢𝑛𝑖𝑡 𝑐𝑜ℎ‬‬

‫‪𝑊 = 𝑊2 + 𝑊1‬‬

‫𝑑𝑛𝑎 𝑚𝑎𝑑 𝑓𝑜)𝑒𝑣𝑟𝑢𝑐 𝑐𝑖𝑡𝑎𝑒𝑟‪𝑤ℎ𝑒𝑟𝑒: 𝑊1 = 𝑤𝑖𝑒𝑔ℎ𝑡 𝑜𝑓 𝑑𝑟𝑦 𝑝𝑜𝑟𝑡𝑖𝑜𝑛(𝑎𝑏𝑜𝑣𝑒 𝑝ℎ‬‬

‫𝑒𝑣𝑟𝑢𝑐 𝑐𝑖𝑡𝑎𝑒𝑟‪𝑊1 = 𝑤𝑒𝑖𝑔ℎ𝑡 𝑜𝑓 𝑠𝑢𝑏𝑚𝑒𝑟𝑔𝑒𝑑 𝑝𝑜𝑟𝑡𝑖𝑜𝑛 𝑜𝑓 𝑑𝑎𝑚(𝑏𝑒𝑙𝑜𝑤 𝑝ℎ‬‬

‫راټولونه ‪ :‬انجینیر میوند (سیرت)‬ ‫‪18‬‬

 ‫هایدروتخنیکې ساختمانونه‬

‫د پورتنیو وزنونو د پیداکولو لپاره د بند د بدنې د پورتنۍ او ښکتنې برخې مساحت د ‪ Planimeter‬پواسطه پیداکوو او له‬
‫مخې یې وزنونه په الس راوړو‪ ،‬د صنفي پروژي لپاره د خط څخه الندې او باندې مساحتونه په الندې ډول په الس‬
‫راغلې دې چې له مخې یې وزنونه پیدا کوو‪:‬‬

‫‪𝐴𝑑𝑟𝑦 𝑝𝑜𝑟𝑡𝑖𝑜𝑛 = 584.61 𝑚2‬‬

‫‪9 + 163‬‬
‫( = 𝑛𝑜𝑖𝑡𝑟𝑜𝑝 𝑦𝑟𝑑𝐴 ‪𝐴𝑠𝑢𝑏 𝑝𝑜𝑟𝑡𝑖𝑜𝑛 = 𝐴 −‬‬ ‫‪) ∙ 28 − 584.61 = 2408 − 584.61‬‬
‫‪2‬‬
‫‪= 1823.39 𝑚2‬‬

‫𝑔𝑘 ‪𝑊 = 𝐴𝑑𝑟𝑦 ∙ 𝜌𝑑𝑟𝑦 + 𝐴𝑠𝑢𝑏 ∙ 𝜌𝑠𝑢𝑏 = 584.61 ∙ 1760 + 1823.39 ∙ 1160 = 3144046‬‬

‫له بلې خوا د اوبو له اثره په بند باندې افقي قوه عبارت ده له ‪:‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫=𝑃‬ ‫𝑔𝑘 ‪∙ 𝜌𝑤 ∙ 𝐻2 = ∙ 1000 ∙ 252 = 312500‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫اوس نو په د بند په اساس کې د بند د تخریب د رامنځ ته کیدو څخه د مخنیوې لپاره د ساتنې ضریب د الندې‬
‫رابطي څخه په الس راوړو‪:‬‬
‫‪𝑊 3144046‬‬
‫= 𝑒𝑠𝑎𝑏 𝑡𝑎 𝑟𝑎𝑒‪𝐹. 𝑆 𝑎𝑔𝑎𝑖𝑛𝑠𝑡 𝑓𝑎𝑖𝑙𝑢𝑟𝑒 𝑑𝑢𝑒 𝑡𝑜 ℎ𝑎𝑟𝑖𝑧𝑜𝑛𝑡𝑎𝑙 𝑠ℎ‬‬ ‫=‬
‫𝑃‬ ‫‪312500‬‬
‫𝑒𝑓𝑎𝑠 𝑒𝑐𝑛𝑒‪= 10.1 > 1.3 ℎ‬‬

‫راټولونه ‪ :‬انجینیر میوند (سیرت)‬ ‫‪19‬‬

 ‫هایدروتخنیکې ساختمانونه‬

‫پرچاوې (‪)Spillways‬‬
‫پرچاوه د هغه هایدروتخنیکې ساختمان څخه عبارت ده چې د بند په ساحه کې ددې لپاره جوړیږې ترڅو‬
‫اضافه(‪ )surplus‬او حادثوې اوبه په مناسب ډول له ‪ U/S‬نه ‪ D/S‬ته انتقال کړې‪.‬‬

‫د پرچاوې څوکه په (‪ )N.P.L‬کې په پام کې نیول کیږې ‪ ،‬کله چې په ذخیره کې د اوبو ارتفاع له (‪ )N.P.L‬څخه‬
‫پورته کیږې د پرچاوې له سر څخه اوړې ترڅو په بند کې د اوبو ارتفاع کنټرول شي او د بند د تخریب څخه‬
‫مخنیوۍ وشي‪.‬‬

‫د پرچاوې پرسر د اوبو ارتفاع تر (‪ )M.R.L‬پورې پورته کیږې‪ .‬د ذخیرې اعظمې ارتفاع (‪ )M.R.L‬او هغه مقدار‬
‫اوبه چې د ذخیرې د څوکې (‪ )crest‬له پاسه تیریږې (د ‪ N.P.L‬څخه تر ‪ M.R.L‬پورې) د سیالبونو د هایدروګراف‬
‫څخه د (‪ )Flood Routing‬د عملیې پواسطه په الس راځې ‪ ،‬د پرچاوې مناسب ابعاد د همدې مقدار له مخې ټاکل‬
‫کیږې‪.‬‬

‫زیات بندونه په خاص ډول خاورین بندونه د پرچاوو د نامناسب ډیزاین له امله تخریب شویدې بنا ً د پرچاوو په‬
‫ډیزاین کې باید ډیر دقت وشي‪.‬‬

‫د پرچاوې موقعیت(‪ :)Location of spillway‬په تیرو درسونو کې هم د پرچاوې د موقعیت په اړه بحث شوی وو‬
‫په دې ځاې کې د پرچاوو د موقعیت څخه په لنډ ډول یادونه کوو‪:‬‬

‫پرچاوه د بند په بدنه کې( په کانکریټې بندونوکې) او همدارنګه د بند د بدنې څخه لیرې په ناوه ډوله سیمه‬
‫(‪ )Saddle‬کې چې اساس یې نسبت د بند اساس ته پورته وې په پام کې نیول کیږې‪.‬‬

‫د وظیفي له مخې د پرچاوو ډولونه‪:‬‬

‫پرچاوې د وظیفي له مخې الندې دوه ډولونه لري ‪:‬‬

‫‪ .1‬اساسې پرچاوه (‪ :)Main Spillway‬هغه پرچاوه ده چې د ذخیرې څخه د اضافي اوبو (هغه اوبه چې د‬
‫‪ N.P.L‬څخه پورته واقع کیږې) د ویستلو دنده په غاړه لري‪.‬‬
‫‪ .2‬حادثوې پرچاوه (‪ :)Emergency Spillway‬هغه پرچاوه ده چې د ذخیرې څخه د حادثوې اوبو (هغه اوبه‬
‫چې د شدیدو سیالبونو په حالت کې د ‪ M.R.L‬څخه پورته واقع کیږې مخکې له دې څخه چې ازاده ارتفاع‬
‫الندې کړې او د بند له سر څخه واوړې) د ویستلو دنده په غاړه لري‪.‬‬

‫د پرچاوو د ډیزاین چاري (‪)Design considerations for the main spillway‬‬

‫د پرچاوو په ډیزاین کې الندې ټکې باید په پام کې ونیول شي‪:‬‬

‫راټولونه ‪ :‬انجینیر میوند (سیرت)‬ ‫‪20‬‬

 ‫هایدروتخنیکې ساختمانونه‬

‫پرچاوه باید داسې ډیزاین شي چې بند یا د بند اړوند ساختمانونه د اوبو پواسطه تخریب نشي‪.‬‬ ‫‪.1‬‬
‫د پرچاوې لپاره ډیزاین ډسچارج باید په دقت سره برارد شي ‪ ،‬ځکه که کم براورد شي معینه اندازه اوبه‬ ‫‪.2‬‬
‫نشې ردوالې باالخره اوبه د بند له سر څخه اوړې او بند تخریبوې او که زیات براورد شې نوموړۍ‬
‫ساختمان غیر اقتصادې تمامیږې‪.‬‬
‫ددې لپاره چې د بند د ساتنې لپاره مو اضافه بارې په پام کې نیولې اوسې د اساسې پرچاوې سره یوه‬ ‫‪.3‬‬
‫حادثوې پرچاوه هم باید په پام کې ونیول شي‪.‬‬
‫هغه اوبه چې د پرچاوې له سر څخه اوړې او ‪ D/S‬ته انتقالیږې باید انرژي یې د انرژي وژونکو‬ ‫‪.4‬‬
‫ساختمانونو(‪ )Energy Dissipaters‬پواسطه کنترول شي ترڅو د ‪ D/S‬د توږنې سبب نشي‪.‬‬

‫د پرچاوو ډولونه (‪)Types of spillways‬‬

‫پرچاوې د ساختمان له مخې الندې ډولونه لري‪:‬‬

‫‪Straight drop spillway‬‬ ‫‪.1‬‬

‫‪Ogee spillway‬‬ ‫‪.2‬‬
‫‪Chute or Open channel Spillway‬‬ ‫‪.3‬‬
‫‪Side channel Spillway‬‬ ‫‪.4‬‬
‫‪Shaft Spillway‬‬ ‫‪.5‬‬
‫‪Syphon Spillway‬‬ ‫‪.6‬‬

‫د پرچاوو د پورته ډولونو څخه مونږ د خپلې پروژي لپاره منحنې ډوله (‪ )Ogee‬پرچاوه په پام کې نیسو او په الندې‬
‫ډول یې مطالعه کوو‪:‬‬

‫منحنې ډوله پرچاوه (‪)Ogee Spillway‬‬

‫منحنې ډوله پرچاوه د (‪ )Straight drop‬پرچاوې پرمختللۍ شکل دې او په هغه درو کې چې د پرچاوې د‬
‫ضرورت وړ طول لپاره کافي ساحه ولري زیاتې په پام کې نیول کیږې‪ .‬داچې د نوموړې پرچاوې مخ د منحنې‬
‫شکل لري او له پاسه یې اوبه په ارامۍ سره ‪ D/S‬ته انتقالیږې نو ځکه کوالې شو د ‪ D/S‬د توږني څخه د مخنیوې‬
‫تدابیر په کم قیمت تر السه کړو‪.‬‬

‫د منحنې ډوله پرچاوې مقدار(‪)Discharge over ogee spillway‬‬

‫هغه مقدار اوبه چې د ‪ L‬طول لرونکې منحنې ډوله پرچاوه یې له سر څخه تیروې د الندې رابطي څخه په الس‬
‫راځې ‪:‬‬

‫راټولونه ‪ :‬انجینیر میوند (سیرت)‬ ‫‪21‬‬

 ‫هایدروتخنیکې ساختمانونه‬

‫‪3⁄‬‬ ‫‪𝑚3‬‬
‫‪𝑄 = 𝐶𝑑 × 𝐿 × 𝐻0‬‬ ‫‪2‬‬ ‫𝑔‪× √2‬‬
‫𝑐𝑒𝑠‬
‫دا چې هغه مقدار چې پرچاوه یې باید په منظم ډول له سر څخه واړوې (تر څو بند الندې نکړې) د سیندونو د‬
‫هایدروګراف له مخې د (‪ )Flood Routing‬د عملیې په مرسته السته راځې نو د پرچاوې لپاره مناسب طول په‬
‫الندې ډول السته راوړو‪:‬‬
‫𝑄‬
‫=𝐿‬ ‫‪3⁄‬‬ ‫𝑚‬
‫‪𝐶𝑑 × 𝐻0‬‬ ‫‪2‬‬ ‫𝑔‪× √2‬‬

‫په پورته رابطه کې ‪:‬‬

‫‪ Q‬هغه مقدار چې منحنې ډوله پرچاوه یې له سر څخه تیروالې شي چې مونږ د خپلې پرژي لپاره (‪)170 m3/sec‬‬
‫په پام کې نیوالې دۍ‪.‬‬

‫‪ Cd‬د مقدار ضریب دې چې د (‪ )0.6-0.67‬پورې تحول کوې مونږ یې د خپلې پروژي لپاره (‪ )0.6‬قبلوو‪.‬‬

‫‪ H0‬د پرچاوې د څوکې له پاسه د اوبو مجموعې (ډیزاین) ارتفاع ده چې د الندې رابطې څخه په الس راځې‪.‬‬

‫𝑎𝐻 ‪𝐻0 = ∆𝐻(𝐻𝑑 ) +‬‬

‫په پورته رابطه کې ‪:‬‬

‫) 𝑑𝐻(𝐻∆ د پرچاوې پرسر د اوبو اعظمې ارتفاع ده یا د ‪ N.R.L‬او ‪ M.R.L‬تر منځ د ارتفاعاتو تفاوت دۍ ‪ ،‬چې‬
‫مونږ یې د خپلې پروژي لپاره (‪ )3m‬په پام کې نیسو‪.‬‬

‫‪ Ha‬د پرچاوې پر سر د اوبو سرعتې ارتفاع (‪ )Velocity Head‬ده چې په ډیزاین کې باید په پام کې ونیول شي او‬
‫د الندې فرمول پواسطه منځته راځې‪:‬‬

‫‪∝ 𝑉0 2‬‬
‫= 𝑎𝐻‬
‫𝑔‪2‬‬

‫∝ د کاریلوس ضریب دۍ (‪ )coefficient of Kari loss‬چې (‪ )1.05‬په پام کې نیول کیږې‪.‬‬

‫‪ V0‬د پرچاوې پر سر د اوبو تقریبې سرعت دې چې د (‪ )1-2 m/sec‬په پام کې نیول کیږې‪.‬‬

‫د صنفي پروژي لپاره پورتنې محاسبات تر سره کوو‪:‬‬

‫راټولونه ‪ :‬انجینیر میوند (سیرت)‬ ‫‪22‬‬

 ‫هایدروتخنیکې ساختمانونه‬

‫‪∝ 𝑉0 2 1.05 × 1.52‬‬

‫= 𝑎𝐻‬ ‫=‬ ‫𝑚 ‪0.12‬‬
‫𝑔‪2‬‬ ‫‪2 × 9.81‬‬

‫𝑚 ‪𝐻0 = ∆𝐻(𝐻𝑑 ) + 𝐻𝑎 = 3 + 0.12 = 3.12‬‬

‫𝑄‬ ‫‪170‬‬ ‫‪170‬‬
‫=𝐿‬ ‫‪3⁄‬‬ ‫=‬ ‫‪3⁄‬‬ ‫=‬ ‫𝑚 ‪= 30.85‬‬
‫‪𝐶𝑑 × 𝐻0‬‬ ‫‪2‬‬ ‫𝑔‪× √2‬‬ ‫‪0.6 × 3.12‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪× √2𝑥9.81‬‬ ‫‪5.51‬‬

‫د پرچاوې لپاره مجموعې طول په الس راغې نوموړۍ طول د الندې وایو پواسطه په کوچنیو وایو ویشو داسې چې‬
‫د وایې عر د ‪ 5m‬څخه اضافه نشي‪:‬‬

‫𝑝𝑏 × )‪𝐿 = 𝑛 × 𝑙 + (𝑛 − 1‬‬

‫په پورته رابطه کې ‪:‬‬

‫𝑙 د وایې طول دۍ چې باید له ‪ 5m‬کم وټاکل شي‪.‬‬

‫دۍ چې د کانکریټې پایو لپاره باید د یو متر څخه کم نه وې‪.‬‬ ‫𝑛 د وایو تعداد او 𝑝𝑏 د پایو عر‬

‫او تعداد په الندې ډول الس ته راوړو‪:‬‬ ‫اوس نو د وایو عر‬

‫‪30.85 − 5‬‬
‫= 𝑙 ≫ ‪30.85 = 6 × 𝑙 + (6 − 1) × 1‬‬ ‫𝑘𝑜 √ 𝑚‪= 4.3 𝑚 < 5‬‬
‫‪6‬‬
‫د منحنې ډوله پرچاوې د منحنې ترسیمول‪:‬‬

‫منحنې ډوله پرچاوه د دوه ډوله منحنیاتو(‪ )curves‬څخه تشکیل ده چې هره یوه یې په الندې ډول ترسیموو‪:‬‬

‫‪ .1‬د پورتنې مخ منحنې (‪ )U/S curve‬ترسیم‪ :‬د پورتنې مخ د منحنې د ترسیم لپاره ‪US Army Corps of‬‬
‫‪ Engineers‬الندې دوه طریقي وړاندې کړیدې‪:‬‬
‫‪ .I‬د پورتنې مخ د منحنې ترسیم د فرمول پواسطه‪:‬‬

‫په دې طریقه کې د پرچاوې د محور(‪ )Axis of spillway‬پورتنۍ نقطه (‪ )Apex‬مرکز نیسو او د ‪ U/C Curve‬د‬
‫ترسیم لپاره د الندې فرمول څخه استفاده کوو‪:‬‬

‫‪0.724(𝑥 + 0.27𝐻𝑑 )1.85‬‬

‫=𝑦‬ ‫‪0.85‬‬
‫‪+ 0.126 𝐻𝑑 − 0.4315𝐻𝑑 0.375 × (𝑥 + 0.27𝐻𝑑 )0.625‬‬
‫𝑑 𝐻‬

‫نوموړې منحنې تر ( 𝑑𝐻 ‪ )𝑥 = −0.27‬پورې غځول کیږې‪.‬‬

‫راټولونه ‪ :‬انجینیر میوند (سیرت)‬ ‫‪23‬‬
 ‫هایدروتخنیکې ساختمانونه‬

‫د منحنې ترسیم د تجربوې میتود پواسطه ‪:‬‬ ‫‪.II‬‬

‫ددې طریقي پواسطه د بند د پورتنې مخ منحنې (‪ )U/S Curve‬په الندې ډول ترسیموو‪:‬‬

‫‪ .1‬د پرچاوې د محور کیڼ لور ته د ( 𝑑𝐻 ‪ )𝑎 = 0.175‬او ( 𝑑𝐻 ‪ )𝑏 = 0.282‬په افسیټونو د ‪ A‬او ‪B‬‬
‫دوه عمود خطونه ترسمیوو‪.‬‬

‫‪.a‬‬
‫‪ .2‬د پرچاوې د محور پورتنۍ نقطه (‪ )Apex‬مرکز نیسو او د ( 𝑑𝐻‪ )𝑟1 = 0.5‬په شعاع یوقوس ترسیموو‬
‫د ‪ M‬نقطه په الس راځې‪.‬‬

‫‪ .3‬د ‪ M‬نقطه مرکز نیسو او د ‪ r1‬د شعاع په اندازه یوه قوس ترسیموو د قوس او د ‪ A‬خط د تقاطع نقطه ‪N‬‬
‫په الس راځې‪ ،‬د ‪ M‬او ‪ N‬نقطي سره وصلوو‪.‬‬

‫راټولونه ‪ :‬انجینیر میوند (سیرت)‬ ‫‪24‬‬

 ‫هایدروتخنیکې ساختمانونه‬

‫‪ .4‬د ‪ N‬نقطه مرکز نیسو او یو بل قوس د ( 𝑑𝐻‪ )𝑟2 = 0.2‬په شعاع ترسیموو ترڅو د ‪ MN‬خط د ‪ K‬په‬
‫نقطه کې قطع کړې‪.‬‬

‫‪ .5‬د ‪ K‬نقطه مرکز نیسو او د ‪ r2‬په شعاع یو قوس ترسیموو ترڅو د ‪ B‬خط د ‪ P‬په نقطه کې قطع کړې په‬
‫نتیجه کې د ̂‬
‫𝑃𝑁𝐴 منحنې په الس راځې چې د بند د پورتنې مخ منحنې (‪ )U/S Curve‬څخه عبارت ده‪.‬‬

‫راټولونه ‪ :‬انجینیر میوند (سیرت)‬ ‫‪25‬‬

 ‫هایدروتخنیکې ساختمانونه‬

‫‪ .2‬د پرچاوې د ښکتنې مخ منحنې (‪ )D/S Curve‬ترسیم‪:‬‬

‫د پرچاوې ښکتنۍ مخ د دوه ډوله منحنیاتو څخه تشکیل دې چې عبارت دې له‪:‬‬

‫‪ .1‬د ‪ D/S‬منحنې پورتنۍ برخه (‪:)upper nape‬‬

‫د پورتنۍ برخې د ترسیم لپاره د الندې تجربوې فرمول څخه استفاده کوو‪:‬‬
‫𝑦 × ‪𝑥 1.85 = 2 × 𝐻0 0.85‬‬
‫𝑟‬
‫نوموړې منحنې تر ( ‪ )𝑦 = ℎ −‬ارتفاع پورې ترسیمیږې او بیا تر دې وروسته دوهمه منحنې ترسیمیږې‪.‬‬
‫‪2‬‬

‫‪ .2‬د ‪ D/S‬منحنې ښکتنۍ برخه (‪:)lower nape‬‬

‫‪ℎ‬‬
‫نوموړې منحنې یوه معکوسه منحنې ده چې د ( = 𝑟) په شعاع په ښکتنۍ برخه کې ترسیمیږې‪.‬‬
‫‪4‬‬

‫‪ h‬د پرچاوې ارتفاع ده‪.‬‬

‫راټولونه ‪ :‬انجینیر میوند (سیرت)‬ ‫‪26‬‬

 ‫هایدروتخنیکې ساختمانونه‬

‫د پرچاوې د استوارۍ محاسبات‬

‫پرچاوه ټولې قوي چې ورباندې واردیږې د خپل وزن په اساس زغمې نوځکه پرچاوې هم د جاذبوې بندونو په څیر‬
‫محاسبه کیږې ‪ ،‬په لمړې قدم کې په پرچاوه واردیدونکې قوې محاسبه کوو او بیا یې استواري مطالعه کوو‪.‬‬

‫په پرچاوه باندې واردیدونکې قوې‪:‬‬

‫هغه قوې چې په پرچاوه باندې واردیږې عبارت دې له‪:‬‬

‫‪ .1‬د اوبو فشارونه ‪:‬‬

‫‪ ‬د پرچاوې په عمودې دیوال د سرچارج اوبو فشار‬
‫‪ ‬د پرچاوې په عمودې دیوال د اوبو هایدروستاتیکې فشارونه‬
‫‪ ‬د اساس څخه د اوبو فشار(‪)uplift pressure‬‬
‫‪ .2‬د پرچاوې خپل وزن‬
‫‪ .3‬د زلزلي قوې (چې مونږ دلته یواځې افقي قوه په پام کې نیسو‪).‬‬
‫‪ .4‬د اوبو هایدروډنیامیکې قوه‬

‫نوموړې قوې کټ مټ په هغه شکل سره محاسبه کیږې چې په جاذبوې بندونو کې مو مطالعه کړې وې‪ ،‬مونږ د‬
‫خپلې صنفي پروژې لپاره نوموړې قوې په الندې جدول کې محاسبه کوو‪:‬‬

‫انرژي وژونکي او ارامونکې کاسه‬

‫‪Energy dissipaters and stilling basin‬‬
‫د پرچاوې په ښکتنۍ برخه کې د انرژۍ وژنه‪:‬‬

‫هغه اوبه چې د پرچاوې پر سر واقع کیږې د زیاتې پوتنشیلې انرژۍ لرونکې وې کله چې د پرچاوې پرمخ حرکت‬
‫کوې نوموړې پوتنشیلې انرژې په حرکې انرژۍ بدلوې چې اندازه یې د پرچاوې په ښکتنۍ برخه(‪ )toe‬کې اعظمي‬
‫حد ته رسیږې‪ .‬که د نوموړې اعظمي حرکې انرژی د وژلو لپاره الزم تدابیر په پام کې ونه نیول شي او د اوبو‬
‫سرعت راکم نه کړل شي نو د پرچاوې په ښکتنۍ برخه کې زیات تخریب او توږنه (‪ )Erosion‬منځ ته راوړې چې‬
‫ورسره پرچاوه تر تهدید الندې راځې‪.‬‬

‫هغه تدابیر چې د انرژۍ وژلو یا سرعت کمولو لپاره په ښکتنۍ برخه (‪ )D/S‬کې په پام کې نیول کیږې د انرژۍ‬
‫وژونکو (‪ )Energy dissipaters‬په نوم یادیږې‪.‬‬

‫په عمومې ډول حرکې انرژې په دوه الرو لمنځه وړالې شو‪:‬‬

‫‪ .1‬د هوا په طرف د اوبو د پاشولو پواسطه‬

‫راټولونه ‪ :‬انجینیر میوند (سیرت)‬ ‫‪27‬‬
 ‫هایدروتخنیکې ساختمانونه‬

‫‪ .2‬د هایدرولیکې جمپ په رامنځ ته کولو سره‬

‫د هوا په طرف د اوبو د پاشولو پواسطه‪:‬‬

‫په دې طریقه کې د پرچاوې په ښکتنۍ برخه کې داسې تدابیر نیول کېږې چې اوبو ته د هوا په لور جهت‬
‫ورکړې‪ ،‬په نوموړې طریقه کې د اوبو یوه اندازه حرکې انرژې د هوا ورکولو (‪ )Aeration‬پواسطه وژل‬
‫کیږې او یوه اندازه یې کله چې د پرچاوې له (‪ )Toe‬څخه لیرې په ځمکه لګیږې دضربو پواسطه لمنځه‬
‫ځې ‪.‬‬
‫که څه هم په هغه برخه کې چې اوبه بیرته په ځمکه لګیږې توږنه منځ ته راځې خو اندازه به یې نسبتا ً کمه‬
‫وې او دا چې نوموړې توږنه د پرچاوې له (‪ )Toe‬څخه لیرې رامنځ ته کیږې نو پرچاوې ته تهدید نه‬
‫جوړیږې‪.‬‬

‫د هایدرولیکې جمپ رامنځ ته کول (‪:)Hydraulic jump formation‬‬

‫کله چې کم عمقه د لوړ سرعت لرونکۍ جریان (‪ )Super critical Flow‬د زیات عمق او کم سرعت لرونکې‬
‫جریان (‪ )sub critical flow‬سره یوځاې کیږې د کم سرعت لرونکۍ جریان په زیات سرعت لرونکې جریان‬
‫باندې ضربه واردوې چې په نتیجه کې د لوړ سرعت لرونکې جریان اوبه په یوه ارتفاع پورته کوې ‪ ،‬د اوبو‬
‫پورته کیدو ته هایدرولیکې جمپ وایې چې له اثره یې د لوړ سرعت لرونکو اوبو حرکې انرژي وژل کیږې‪.‬‬

‫د هایدرولیکې جمپ د تشکیل څخه مخکې د جریان عمق ته (‪ )initial depth‬یا لمړنۍ هایدرولیکې جمپ(‪)y1‬‬
‫ویل کیږې او له تشکیل وروسته د جریان عمق ته (‪ )sequent depth‬یا دوهمې هایدرولیکې جمپ(‪ )y2‬ویل‬
‫کیږې چې د الندې رابطو څخه یې په الس راوړو‪:‬‬

‫‪𝑞 = 𝐶𝑣 ∙ 𝑦1 ∙ √2𝑔(ℎ + 𝐻0 ) − 𝑦1‬‬

‫په پورته رابطه کې‪:‬‬

‫راټولونه ‪ :‬انجینیر میوند (سیرت)‬ ‫‪28‬‬

 ‫هایدروتخنیکې ساختمانونه‬

‫‪ q‬مخصوصه مقدار دی چې د الندې رابطې څخه هم په الس راځې‪:‬‬

‫‪3‬‬
‫𝑄‬ ‫‪170‬‬ ‫‪𝑚⁄‬‬
‫𝑐𝑒𝑠‬
‫= =𝑞‬ ‫‪= 5.51‬‬
‫‪𝐿 30.85‬‬ ‫𝑡𝑠𝑒𝑟𝑐 𝑦𝑎𝑤𝑙𝑙𝑖𝑝𝑠 𝑓𝑜 ‪𝑚 𝑙𝑒𝑛𝑔𝑡ℎ‬‬

‫𝑣𝐶 د سرعت ضریب دی چې د (‪ )0.85-0.95‬پورې په پام کې نیول کیږې‪.‬‬

‫‪ 𝑦1‬اولنۍ هایدرولیکې جمپ دې چې د پورته رابطي څخه د (‪ )Trial and error‬په طریقي السته راځې‪.‬‬

‫‪ ℎ‬د پرچاوې ارتفاع ده چې ‪ 6m‬راکړل شویده‪.‬‬

‫او ‪ 𝐻0‬د پرچاوې پر سر د اوبو مجموعې ارتفاع ده چې مخکې مو السته راوړه (𝑚 ‪.)𝐻0 = 3.12‬‬

‫د پورتنۍ رابطې په مرسته د ایکسل شیټ څخه په ګټه اخیستنې سره اولنۍ هایدرولیکې جمپ‬
‫(𝑚 ‪ )𝑦1 = 0.46‬په الس راغلۍ چې له مخې یې (𝑚 ‪ )𝑦2 = 3.54‬د الندې رابطې څخه په الس راځې‪:‬‬

‫‪𝑦1‬‬ ‫‪8 ∙∝∙ 𝑞 2‬‬

‫‪𝑦2 = [ √1 +‬‬ ‫]‪− 1‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪𝑔 ∙ 𝑦1 3‬‬

‫اوس نو کوالې شو د اراموونکې کاسې طول (‪ )Length of Stilling basin‬د الندې رابطې له مخې په الس‬
‫راوړو‪:‬‬

‫𝑚 ‪𝑆𝐿 = 5(𝑌2 − 𝑌1 ) = 5(3.54 − 0.46) = 15.4‬‬

‫راټولونه ‪ :‬انجینیر میوند (سیرت)‬ ‫‪29‬‬

 ‫هایدروتخنیکې ساختمانونه‬

‫سټندرد اراموونکې کاسه (‪)Standard stilling basin‬‬

‫د ارامونکې کاسو مختلف ډولونه رامنځ ته شویدې چې هر یو یې په خپل ځاې کارول کیږي‪ .‬د نوموړو کاسو‬
‫ډیزاین د ماډلونو له مطالعې او له ډیرو تجربو وروسته منځ ته راغلی دی چې اقتصادې والی او موثر والی‬
‫پکې په پام کې نیول شویدی‪ .‬نوموړې کاسې یواځې د کانکریټو چوترې ندې بلکې له یو لړ وسایلو‬
‫(ساختمانونو) څخه تشکیل شویدي چې پکې د سر بالکونه (‪ )Chute blocks‬د اخر بالکونه (‪ )Sills‬او د منځ‬
‫وژونکې بالکونه (‪ )baffle blocks‬شاملیږي چې په الندې ډول یې مطالعه کوو‪:‬‬

‫د سر بالکونه (‪ :)Chute blocks‬دغه بالکونه د اراموونکې کاسې په سر کې لکه د ارې د غاښونو په څیر پام‬
‫کې نیول کیږې‪ .‬کله چې اوبه له نوموړو دندانو سره ټکر کوې یوه اندازه د هوا په لور پورته کیږي او‬
‫هایدرولیکې جمپ منځ ته راوړي چې له اثره یې د اوبو انرژي وژل کیږي‪.‬‬

‫د منځ بالکونه (‪ : )Sills block or piers‬د منځ بالکونه د اراموونکې کاسې په امتداد کې داسې په پام کې نیول‬
‫کیږې چې د سر بالکونو خالیګاوو ته مخامخ وي‪ .‬نوموړې بالکونه د اوبو جریان غوڅوې او له اثره یې انرژي‬
‫وژنه رامنځ ته کیږي‪.‬‬

‫د اخر بالکونه (‪ :)Sills and Dentated sills‬د اخر بالکونه همیشه د کاسې په اخر کې په پام کې نیول کیږي‪.‬‬
‫دغه بالکونه په اوبو کې پاتې انرژي وژنې او په ارام حالت یې پریږدې چې ښکته حرکت وکړي‪.‬‬

‫د ‪ U.S.B.R‬له خوا وړاندیز شوې کاسې‪ :‬د ‪ U.S.B.R‬د ټولنې له خوا ډیرې سټندرد کاسې وړاندیز شوي دي چې‬
‫یوه یې په الندې ډول مطالعه کوو‪:‬‬

‫د ‪ U.S.B.R‬دوهم ډول کاسه (‪ : )U.S.B.R Stilling basin II‬له دغه ډول کاسې څخه د سترو ساختمانونو لپاره‬
‫کار اخیستل کیږي لکه د بندونو د پرچاوو لپاره ‪ ،‬د سترو کانالونو لپاره او داسې نور‪.‬‬

‫د نوموړې کاسې لپاره د بالکونو ابعاد په الندې شکل کې کتالې شو‪:‬‬

‫راټولونه ‪ :‬انجینیر میوند (سیرت)‬ ‫‪30‬‬

 ‫هایدروتخنیکې ساختمانونه‬

‫د موادو دضرورت وړ حجمونو محاسبه‪:‬‬

‫)‪(Calculation of required volumes of dam materials‬‬
‫دحجمونو د محاسبه کولو لپاره په )‪ (valley profile‬کي فرضي قطعې په پام کي نيسو لکه د الندې شکل‬
‫مطابق ‪:‬‬

‫راټولونه ‪ :‬انجینیر میوند (سیرت)‬ ‫‪31‬‬

 ‫هایدروتخنیکې ساختمانونه‬

‫دموادو حجم د محاسبه کولو لپاره تر ټولواساسي معادله په الندي ډول ده‪:‬‬
‫)‪(The basic equation for the finding volumes of dam materials‬‬

‫𝑛𝑙‬
‫= 𝑛𝑉‬ ‫𝐴(‬ ‫) 𝑛𝐴∗‪+ 𝐴𝑛+√𝐴𝑛−1‬‬
‫‪3 𝑛−1‬‬
‫په پورته رابطه کي ‪:‬‬

‫‪ Vn‬دموجوده عرضي مقطع پوري دموادو حجم دي )‪ (m3‬او ‪ Ln.‬دتيري عرضي مقطع ترمنځ اوږدوالي دي )‪(m‬‬

‫‪ :An-1‬دتيري عرضي مقطع مساحت دي )‪(m2‬‬

‫‪ : An‬دموجوده عرضي مقطع مساحت دي )‪(m2‬‬

‫څرنکه چي ‪:‬‬

‫‪L1=30.3 m, L2=39.3 m, L3=30 m, L4=30.2 m , L5= 29.8 m, L6 =41.9 m‬‬

‫دهري عرضي مقطع مساحت کوم چي داتوکيد په مرسته پيداشويده په الندي ډول ده ‪:‬‬

‫راټولونه ‪ :‬انجینیر میوند (سیرت)‬ ‫‪32‬‬

 ‫هایدروتخنیکې ساختمانونه‬

‫‪A1=696.531m2‬‬

‫‪A2=2262.36m2‬‬

‫‪A3=2895.36m2‬‬

‫‪A4=2466.048m2‬‬

‫‪A5=1285.7m‬‬

‫نوټ‪ 20٪ :‬دحجم اضافه والي په پام کي نيول شوي ده‬

‫د )‪ (upstream‬له خوا د)‪ ) 20 cm‬په ضحامت داوسپنيزکانکريټو يوه طبقه په پام کي نيسو چي مساحتونه يي‬
‫عبارت دي له‪:‬‬

‫‪A1=9.3 m2, A2=17.34 m2, A3=19.74 m2, A4=18.16 m2, A5= 12.26 m2, A6= 6.64 m2‬‬

‫راټولونه ‪ :‬انجینیر میوند (سیرت)‬ ‫‪33‬‬

 ‫هایدروتخنیکې ساختمانونه‬

‫و من هللا توفيق‬

‫راټولونه ‪ :‬انجینیر میوند (سیرت)‬ ‫‪34‬‬