40

portu
ika s
echan
B iom
Obszerne ruchy miednicy w dwóch p³aszczyznach, czo³owej
i poprzecznej, stanowi¹ kluczowy element techniki chodu
sportowego.

Tadeusz Ruchlewicz,
Robert Staszkiewicz, Wies³aw Chwa³a

Chód sportowy
– jak oszczêdzaæ energiê?
Maj¹c na celu precyzyjny opis techniki czo³owych chodziarzy, Autorzy zasto-
sowali w swych badaniach system trójwymiarowej analizy ruchu Vicon 250.
Analiza zarejestrowanych danych wykaza³a, ¿e obroty miednicy na boki s¹
czynnikiem minimalizuj¹cym pionowe ruchy œrodka masy cia³a, zaœ obroty
wokó³ osi pod³u¿nej pozwalaj¹ na zwiêkszenie d³ugoœci kroku. Dziêki wykorzy-
staniu tych elementów zawodnik poprawia efektywnoœæ techniki chodu; rozwija
znaczn¹ prêdkoœæ, minimalizuje wydatek energetyczny oraz zachowuje popraw-
noœæ struktury ruchu, zgodn¹ z przepisami (nie dopuszcza do wyst¹pienia faz
lotu).

S£OWA KLUCZOWE: biomechanika sportu – chód sportowy

– optymalizacja techniki.

energii. W niektórych dyscyplinach spor-

Wstêp tu (np. w biegach sprinterskich) mo¿na
Ka¿da forma aktywnoœci ruchowej sobie pozwoliæ na olbrzymi wydatek
cz³owieka wi¹¿e siê z wydatkowaniem energii, gdy¿ pokrycie zad³u¿enia ener-
Z Zak³adu Biomechaniki AWF w Krakowie. getycznego nastêpuje zaraz po zakoñ-

„Sport Wyczynowy” 2006, nr 3-4/495-496

40
Chód sportowy – jak oszczêdzaæ energiê?
czeniu wysi³ku, w innych zaœ zasoby
energetyczne nale¿y oszczêdzaæ przez
ca³y czas wysi³ku (biegi d³ugodystanso-
we i chód sportowy).
Kiedy obserwuje siê naturalny chód
cz³owieka, mo¿na zauwa¿yæ, ¿e przy
zmianie prêdkoœci ruchu dobiera on in-
tuicyjnie odpowiedni¹ d³ugoœæ i czês-
totliwoœæ kroków. Czy mo¿na iœæ z ta-
k¹ sam¹ prêdkoœci¹, wyd³u¿aj¹c kroki,
a zmniejszaj¹c ich czêstotliwoœæ? Oczy-
wiœcie – mo¿na. A mo¿e lepiej by³oby
zmniejszyæ d³ugoœæ kroków, a zwiêk-
szyæ ich czêstotliwoœæ? I to jest mo¿li-
we. Prêdkoœæ ruchu zostaje zachowana,
ale te¿ w obu przypadkach u obserwo-
wanej osoby wyraŸnie wzroœnie czê-
stoœæ têtna, co oznacza, ¿e zwiêkszy³a
siê moc wysi³ku, a wiêc tak¿e koszt
energetyczny.
Na co zu¿ywana jest energia pod-
czas ruchów lokomocyjnych cz³owieka?
Mo¿na tu wyró¿niæ kilka podstawo-
wych zadañ:
Pokonanie oporów zewnêtrznych
W terenie p³askim dotyczy to g³ów-
nie oporów powietrza, w terenie nachy-
lonym tak¿e czêœci w³asnego ciê¿aru.
Opory powietrza, wystêpuj¹ce pod-
czas chodu, poch³aniaj¹ niewielk¹ czêœæ
zu¿ywanej energii. Nawet w trakcie bie-
gu sprinterskiego, kiedy wielkoϾ oporu
powietrza jest najwy¿sza, moc zu¿yt¹ na
ten cel szacuje siê najwy¿ej na 13%
mocy ca³kowitej (4).
Zu¿ycie energii roœnie na podej-
œciach i podbiegach, poniewa¿ id¹cy
lub biegn¹cy napotyka na dodatkowy
opór o wartoœci mg sin a (= – k¹t na-
chylenia trasy).
Chód sportowy – jak oszczêdzaæ energiê?
41
Unoszenie masy cia³a w górê
przeciwko sile ciê¿koœci
Aparat ruchowy cz³owieka jest bio-
maszyn¹ krocz¹c¹. Wykonanie kroku
wymaga wysuniêcia jednej koñczyny
dolnej do przodu, a to powoduje obni-
¿enie œrodka masy cia³a (œrodka ciê¿ko-
œci). W fazie odbicia masê tê nale¿y
dŸwign¹æ w górê, oznacza to koniecz-
noœæ wykonania pracy zwiêkszaj¹cej
energiê potencjaln¹ cia³a. Wielkoœæ wy-
konanej pracy, a tym samym zwiêksze-
nie energii potencjalnej, mo¿na zapisaæ
w postaci wzoru W = mg,h,
gdzie:
W – praca mechaniczna [J],
m – masa cia³a [kg],
,h – wysokoœæ uniesienia œrodka masy
cia³a [m].
Zmiany energii kinetycznej
Prêdkoœæ chodu i biegu ulega cy-
klicznym zmianom w ka¿dym kroku. Po
nawi¹zaniu kontaktu stopy z pod³o¿em
wystêpuje hamowanie ruchu postêpo-
wego (reakcja pod³o¿a jest skierowana
ukoœnie do ty³u), natomiast w fazie od-
bicia – prêdkoœæ roœnie. Zarówno hamo-
wanie (w fazie amortyzacji), jak i przy-
spieszanie ruchu powoduj¹ zu¿ycie
energii.
Nie mo¿na te¿ zapominaæ, ¿e czêœæ
energii wyzwalanej w trakcie chodu
ulega rozproszeniu, powoduj¹c ogrza-
nie pod³o¿a czy te¿ efekty akustyczne,
jakie towarzysz¹ zderzaniu stóp z pod-
³o¿em. Z kolei pewna jej czêœæ jest
zwracana i wykorzystywana do wyko-
nania zadañ ruchowych. Dotyczy to
energii sprê¿ystej, gromadzonej miêdzy
innymi w œciêgnach, a tak¿e czêœci
41
42 Tadeusz Ruchlewicz, Robert Staszkiewicz, Wies³aw Chwa³a
energii potencjalnej (koñczyna wykrocz-
na, uniesiona po odbiciu, opada na pod-
³o¿e pod wp³ywem si³y ciê¿koœci).
Jak wspomniano na wstêpie, cz³o-
wiek dobiera sobie optymalne parametry
chodu, tj. d³ugoœæ i czêstotliwoœæ kro-
ków, dla danej prêdkoœci. Je¿eli prêd-
koœæ ulega zwiêkszeniu, to parametry te
rosn¹ liniowo (1, 7, 11). Wyd³u¿anie kro-
ków poci¹ga za sob¹ zwiêkszanie oscyla-
cji œrodka masy cia³a, co sprawia, ¿e wy-
datek energetyczny znacznie wzrasta. Za-
le¿noœæ pomiêdzy moc¹ rozwijan¹ w trak-
cie chodu a prêdkoœci¹ jest w przybli¿eniu
funkcj¹ kwadratow¹. St¹d te¿ mniej wiê-
cej do prêdkoœci 2,5 m/s (9 km/h) cz³o-
wiek porusza siê chodem. Po osi¹gniê-
ciu tej prêdkoœci zaczynamy biec. Dzie-
je siê tak – po pierwsze dlatego, ¿e bieg
jest mniej kosztowny energetycznie, oraz
– po drugie – ¿e, maksymalna prêdkoœæ
chodu jest œciœle zwi¹zana z wielkoœci¹
oscylacji œrodka masy cia³a. Ernst (4)
przedstawi³ zale¿noœæ pomiêdzy wskaŸ-
nikiem prêdkoœci chodu a amplitud¹
oscylacji œrodka masy cia³a w nastêpu-
j¹cej postaci:_
V = 1/Öh
gdzie:
V – prêdkoœæ chodu,
h – amplituda (w pionie) œrodka masy
cia³a.
Zgodnie z tym równaniem cz³owiek
móg³by iœæ – na przyk³ad – z prêdkoœci¹
– 4 m/s, ale tylko wówczas, gdyby oscy-
lacje œrodka masy jego cia³a wynosi³y nie-
co powy¿ej 6 cm. Przy takiej prêdkoœci
chodu wymagana d³ugoœæ kroków by³a-
by na tyle du¿a, ¿e amplituda œrodka
masy cia³a musia³aby dochodziæ do 15 cm.
42 Tadeusz Ruchlewicz, Robert Staszkiewicz, Wies³aw Chwa³a
Gdy jednak tak du¿e wartoœci oscylacji
podstawi siê do wzoru, obliczona prêd-
koϾ wyniesie zaledwie 2,58 m/s.
Okazuje siê, ¿e zawodnicy uprawia-
j¹cy chód sportowy potrafi¹ rozwijaæ
prêdkoœci zdecydowanie przekraczaj¹ce
4 m/s, ale sposób ich poruszania siê od-
biega znacznie od wzorca ruchowego,
okreœlanego mianem chodu naturalnego
czy fizjologicznego. Ten nietypowy spo-
sób poruszania siê musi ponadto:
1. Spe³niaæ warunki okreœlone przez
przepisy techniczne, które stanowi¹,
¿e zawodnik musi mieæ sta³y kontakt
z pod³o¿em co najmniej jedn¹ stop¹
(nie wolno przejœæ do biegu, który
charakteryzuje siê wystêpowaniem
faz lotu).
2. Zapewniaæ oszczêdzanie energii
(zmniejszenie pionowych oscylacji
œrodka masy cia³a).
Aby spe³niæ te dwa warunki, œciœle
zreszt¹ z sob¹ zwi¹zane, zawodnicy
musz¹ dysponowaæ specjaln¹ technik¹,
ró¿ni¹c¹ siê zdecydowanie od techniki
chodu naturalnego. Oto jej krótki opis:
1. Po postawieniu stopy na pod³o¿u
cz³owiek zwykle lekko ugina staw
kolanowy, co powoduje obni¿enie
œrodka masy cia³a. Zawodnik upra-
wiaj¹cy chód sportowy stara siê nie
zginaæ kolana, aby nie obni¿aæ œrod-
ka masy cia³a, poniewa¿ wie, ¿e kon-
sekwencj¹ tego naturalnego ruchu
bêdzie póŸniej zwiêkszenie energii
potencjalnej cia³a.
2. Podczas chodu naturalnego obroty
miednicy wokó³ osi strza³kowej s¹
niewielkie i nie przekraczaj¹ zwykle
kilku stopni w jedn¹ stronê. Techni-
Chód sportowy – jak oszczêdzaæ energiê?
ka chodu sportowego w tej fazie ma-
nifestuje siê bardzo wyraŸnie – bio-
dro przenoszonej nogi opada, gdy
koñczyna podporowa jest w pe³nym
wyproœcie, a celem jest zminimalizo-
wanie uniesienia œrodka masy cia³a.
3. Obroty miednicy wokó³ osi pod³u¿-
nej cia³a w chodzie naturalnym s¹
niewielkie i nie przekraczaj¹ kilku
stopni. Chodziarze sportowi celowo
zwiêkszaj¹ wielkoœæ k¹ta obrotu.
Dziêki wiêkszemu wysuniêciu biodra
w przód mo¿na bowiem zwiêkszyæ
d³ugoœæ kroków bez dodatkowego
obni¿ania œrodka masy cia³a.
Jak wygl¹da technika chodu w prak-
tyce? Czy rzeczywiœcie zawodnicy cho-
dz¹ krótkimi krokami? Jak du¿e s¹ oscy-
lacje œrodka masy cia³a i jak obszerne
ruchy wykonuje miednica? Aby odpo-
wiedzieæ na te pytania i wyjaœniæ ewen-
tualne w¹tpliwoœci, w Zak³adzie Biome-
chaniki Akademii Wychowania Fizycz-
nego w Krakowie przeprowadzono bada-
nia kilku czo³owych zawodników upra-
wiaj¹cych tê konkurencjê.
Materia³ i metodyka badañ
Badania, w których uczestniczy³o 5
chodziarzy, legitymuj¹cych siê klas¹ mi-
strzowsk¹ miêdzynarodow¹, wykonano
w latach 2004-2005. Wszyscy badani
(BK, GS, RM, IM, RK) byli uczestni-
kami zawodów olimpijskich w Atenach
w roku 2004, zajmuj¹c miejsca od 1 do
12. W grupie znalaz³o siê czterech Po-
laków, w tym trzykrotny z³oty medalista
olimpijski. Masa badanych zawodników
mieœci³a siê w przedziale 62,0-71,3 kg,
wysokoœæ cia³a 1,72-1,82 m.
Chód sportowy – jak oszczêdzaæ energiê?
43
Ruchy sportowców rejestrowano z za-
stosowaniem systemu trójwymiarowej
analizy ruchu Vicon 250, sk³adaj¹cego
siê z zestawu 5 kamer oraz stacji da-
nych wraz z oprogramowaniem. Kame-
ry filmuj¹ce pracowa³y z czêstotliwoœci¹
120 Hz, rejestruj¹c zmiany po³o¿enia
markerów naklejonych na cia³o badane-
go w œciœle okreœlonych punktach, wy-
branych zgodnie z metodyk¹ modelu
GOLEM (opracowanego przez produ-
centa dla potrzeb systemu Vicon, Vicon
Software Manual).
Badani zawodnicy przemieszczali
siê w przestrzeni pomiarowej, zgodnie
z przepisami chodu sportowego. Zasto-
sowano trzy prêdkoœci chodu:
a) 2,5 m/s (9 km/h) – v1
b) 3,5 m/s (12,6 km/h) – v2
c) prêdkoœæ maksymaln¹, nie mniejsz¹
ni¿ 4,5 m/s, czyli 16,2 km/h – v3
Ruch odbywa³ siê na p³askiej na-
wierzchni, nie na bie¿ni ruchomej. W
zwi¹zku z tym, ¿e prêdkoœæ ruchu nie
by³a narzucana, mierzono j¹ dopiero po
sfilmowaniu ruchu. St¹d te¿ za³o¿one na
wstêpie wartoœci mia³y charakter orien-
tacyjny. W rzeczywistoœci we wszystkich
wariantach chodu prêdkoœæ by³a nieco
wy¿sza. A w ostatnim, najszybszym,
dochodzi³a nawet do 5 m/s.
W ka¿dym wariancie chodu zawod-
nicy wykonywali po 5-6 przejœæ. W ka¿-
dym z nich rejestrowano co najmniej 4
pe³ne cykle chodu (8 kroków). Ka¿dora-
zowo umo¿liwiano zawodnikom „roz-
pêdzenie siê” poza przestrzeni¹ pomia-
row¹ systemu Vicon.
W czasie pomiarów w laboratorium
wszyscy zawodnicy ubrani byli w stroje
43
 44 Tadeusz Ruchlewicz, Robert Staszkiewicz, Wies³aw Chwa³a

i obuwie, jakiego u¿ywali podczas za-

wodów. Wyniki
Na podstawie uzyskanych danych Oscylacje poprzeczne œrodka masy
okreœlano m.in. wielkoœci oscylacji œrod- cia³a u badanych zawodników (tab. 1,
ka masy cia³a w pionie i na boki oraz wiel- ryc. 1) wynios³y od 2,8 do 4,5 cm. Nie-
koœci k¹towe, charakteryzuj¹ce obroty mal ka¿dy z nich nieco inaczej reagowa³
miednicy wokó³ osi pod³u¿nej (piono- na zmiany prêdkoœci przemieszczania
wej) i strza³kowej (opadanie miednicy na siê. Wzrost prêdkoœci chodu nie powo-
boki). Zakres ruchów miednicy w p³asz- dowa³ œciœle ukierunkowanych zmian
czyŸnie czo³owej (wokó³ osi strza³kowej) bocznych wychyleñ œrodka masy cia³a.
oraz poprzecznej (wokó³ osi pod³u¿nej U niektórych zawodników wzrost prêd-
cia³a) okreœlano wed³ug powszechnie koœci chodu wywo³ywa³ niewielki wzrost
przyjêtej metodyki (5). przemieszczeñ bocznych, u innych wy-
Tabela 1 chylenia boczne mala³y lub zmienia³y
siê w sposób ca³kowicie przypadkowy.
Oscylacje poprzeczne œrodka masy cia³a Jak widaæ, oscylacje poprzeczne naj-
przy ró¿nych prêdkoœciach u zawodników wyraŸniej nie wi¹¿¹ siê z prêdkoœci¹
uprawiaj¹cych chód sportowy [cm]. chodu.
Zawodnik v1 v2 v3 Wartoœci prezentowane na rycinie 2
i w tabeli 2 opisuj¹ pionowe oscylacje
BK 3,8 4,0 4,3
œrodka masy cia³a (OSC), a wiêc zmia-
GS 3,4 2,9 2,8 ny, które w znacznym stopniu mog¹
RM 4,1 3,5 3,4 wp³ywaæ na wielkoœæ wydatku ener-
getycznego. Wynios³y one od 1,1 do
IM 3,3 4,1 2,8
3,4 cm i zwiêksza³y siê wraz ze wzro-
RK 4,1 4,5 4,4 stem prêdkoœci ruchu (z wyj¹tkiem GS,

Ryc. 1. Oscylacje poprzeczne OSC u cho-

dziarzy sportowych – na przyk³adzie mi-
strza olimpijskiego.

44 Tadeusz Ruchlewicz, Robert Staszkiewicz, Wies³aw Chwa³a

Chód sportowy – jak oszczêdzaæ energiê? 45

u którego oscylacje pionowe by³y prak- czyŸnie czo³owej s¹ znaczne dochodz¹c

tycznie sta³e). Jak widaæ, w próbie z naj- nawet do 20° w ka¿d¹ stronê. Wartoœci
mniejsz¹ prêdkoœci¹ (v1) przemieszcze- k¹tów podanych w tabeli wskazuj¹, ¿e
nia pionowe œrodka masy cia³a wyno- ruchy miednicy w górê i w dó³ s¹ zwy-
si³y zwykle mniej ni¿ 2 cm, natomiast kle symetryczne, a obserwowane nie-
w chodzie z maksymaln¹ prêdkoœci¹ wielkie ró¿nice nie przekraczaj¹ jedne-
przekracza³y 3 cm. Przeprowadzona go stopnia.
analiza nie wskazuje, aby istnia³ zwi¹zek Wyj¹tkowo du¿e obroty, wiêksze od
pomiêdzy wielkoœciami oscylacji pio- przeciêtnych, obserwowano u mistrza
nowych i poprzecznych. Jedynie w trak- olimpijskiego (ryc. 3). Mo¿na zatem
cie chodu z najmniejsz¹ prêdkoœci¹ (v1) stwierdziæ, ¿e ruchy miednicy s¹ nieco
u zawodników, których technika cha- wiêksze przy prêdkoœciach, z jakimi za-
rakteryzuje siê niewielkimi oscylacja- wodnicy poruszaj¹ siê na zawodach.
mi pionowymi œrodka masy cia³a, ob-
serwowano stosunkowo du¿e prze- Tabela 2
mieszczenia tego punktu wzd³u¿ osi po-
przecznej. Oscylacje pionowe œrodka masy
W technice chodu sportowego ru- w zale¿noœci od prêdkoœci chodu [cm].
chom odbywaj¹cym siê wokó³ osi strza³- Zawodnik v1 v2 v3
kowej (tab. 3) przypisuje siê istotne zna-
BK 1,7 3,1 3,4
czenie: obni¿anie biodra koñczyny wol-
nej, przenoszonej nad pod³o¿em, jest GS 2,9 3,0 3,0
jednym z podstawowych zabiegów pro- RM 1,1 2,4 2,5
wadz¹cych do zmniejszenia oscylacji
IM 1,9 3,0 3,3
œrodka masy cia³a. U sportowców upra-
wiaj¹cych chód obroty miednicy w p³asz- RK 1,3 2,9 3,3

Ryc. 2. Oscylacje pionowe œrodka masy

cia³a u mistrza olimpijskiego podczas
chodu z prêdkoœci¹ - v3.

Chód sportowy – jak oszczêdzaæ energiê? 45

 46 Tadeusz Ruchlewicz, Robert Staszkiewicz, Wies³aw Chwa³a

Ryc. 3. Ruchy miednicy w p³aszczyŸnie

czo³owej u mistrza olimpijskiego, prze-
mieszczaj¹cego siê z najmniejsz¹ bada-
n¹ prêdkoœci¹ (v1).

W tabeli 4 podano maksymalne ko w chodzie z maksymaln¹ prêdkoœci¹

wartoœci k¹tów opisuj¹cych ruch mied-
nicy wokó³ osi pod³u¿nej. Rotacja tej
czêœci cia³a u zawodników jest znacz-
na i przekracza nawet 20° (11° do 22°)
(ryc. 4). Wiêkszoœæ zawodników (z wy-
j¹tkiem GS) obraca miednicê niezwykle
symetrycznie – w lewo i w prawo. Tyl-
Tabela 3
Maksymalne wartoœci k¹tów obrotu
miednicy wokó³ osi strza³kowej
w zale¿noœci od prêdkoœci chodu
(I – najwy¿sze po³o¿enie miednicy;
II – po³o¿enie najni¿sze).
(v3) widaæ zanik symetrii obrotów w obie
strony.
Obroty miednicy wokó³ osi pod³u¿-
nej cia³a zwi¹zane s¹ z wykonaniem
poszczególnych kroków. W momencie
postawienia koñczyny na pod³o¿u mied-
nica jest obrócona w kierunku nogi
przeciwnej (na zewn¹trz). Jak widaæ na
rycinie 4, maksymalny k¹t obrotu (do-
Tabela 4
Maksymalne wartoœci k¹ta obrotu
miednicy wokó³ osi pod³u¿nej cia³a
(I – obrót na zewn¹trz, II – do wewn¹trz).

Zawod- v1 v2 v3 Zawod- v1 v2 v3
nik I II I II I II nik I II I II I II
BK 13 -12 16 -15 17 -17 BK 17 -17 22 -22 19 -21
GS 11 -11 11 -12 13 -9 GS 18 -18 14 -17 11 -18
RM 14 -13 16 -15 15 -14 RM 17 -20 14 -17 11 -12
IM 15 -14 17 -16 15 -15 IM 13 -13 11 -13 14 -15
RK 16 -17 20 -20 20 -18 RK 15 -16 15 -15 9 -12

46 Tadeusz Ruchlewicz, Robert Staszkiewicz, Wies³aw Chwa³a

Chód sportowy – jak oszczêdzaæ energiê?
datni) wystêpuje w³aœnie w momencie
postawienia stopy na pod³o¿u. K¹t mi-
nimalny (ujemny), oznaczaj¹cy obrót
w przeciwn¹ stronê, notowany jest w po-
³owie cyklu dwukroku, a wiêc przy na-
wi¹zaniu przez stopê koñczyny przeciw-
nej kontaktu z pod³o¿em.
Dyskusja
W chodzie sportowym spotykamy siê
dzisiaj z prêdkoœciami przekraczaj¹cymi
4,5 m/s, co odpowiada ponad 16 km/h.
Przypomnijmy, chód naturalny odbywa
siê najwy¿ej z prêdkoœci¹ 2,5 m/s, czyli
9 km/h. Pokonuj¹c dystans 20 czy 50 km
z tak du¿¹ prêdkoœci¹ zawodnik zmuszo-
ny jest poszukiwaæ takiej techniki, któ-
ra umo¿liwia³aby zmniejszenie wydatku
energetycznego. Za najwa¿niejsze kryte-
rium tak pojmowanej efektywnoœci tech-
niki chodu sportowego nale¿y przyj¹æ
wielkoœæ oscylacji pionowych œrodka
masy cia³a zawodnika.
Whittle (14) podaje, ¿e oscylacje
pionowe œrodka masy cia³a podczas
Chód sportowy – jak oszczêdzaæ energiê?
47
Ryc. 4. Rotacja miednicy u mistrza olim-
pijskiego podczas chodu sportowego
z prêdkoœci¹ 4 m/s.
chodu naturalnego z niewielk¹ prêd-
koœci¹ wynosz¹ dla doros³ych oko³o
3,4 cm, natomiast poprzeczne prze-
mieszczenia œrodka masy cia³a siêgaj¹
3,0 cm. Gard i wspó³pr. (5) donosz¹, ¿e
w miarê zwiêkszania prêdkoœci chodu
od 0,83 do 2,02 m/s pionowe oscylacje
œrodka masy cia³a rosn¹ liniowo od ok.
3 cm do ponad 6 cm. Perry (9) podaje
za Thorstenssonem, ¿e podczas chodu
z prêdkoœci¹ 1,5 m/s oscylacje pionowe
wynosz¹ oko³o 2,7 cm, a przy zwiêk-
szeniu prêdkoœci ruchu do 2,5 m/s
wzrastaj¹ do 6,8 cm. Wyniki niniejszych
badañ wskazuj¹, ¿e w chodzie sporto-
wym nawet przy prêdkoœciach przekra-
czaj¹cych znacznie 4 m/s oscylacje pio-
nowe œrodka masy cia³a wynosz¹ nie-
wiele ponad 3 cm. Dane te, w œwietle
wartoœci parametrów opisuj¹cych chód
naturalny, œwiadcz¹ o tym, ¿e wspó³-
czeœni mistrzowie tej konkurencji lek-
koatletycznej dysponuj¹ technik¹ po-
zwalaj¹c¹ na bardzo znacz¹ce zmniej-
szenie amplitudy œrodka masy cia³a.
47
48 Tadeusz Ruchlewicz, Robert Staszkiewicz, Wies³aw Chwa³a
Gdyby skorzystaæ z zale¿noœci na prêd-
koœæ, stanowi¹cej funkcjê amplitudy
œrodka masy cia³a, podanej przez Ern-
sta (4), mo¿na obliczyæ, ¿e przy oscy-
lacjach rzêdu 2 cm nale¿na prêdkoœæ
powinna wynosiæ ponad 7 m/s, a przy
amplitudzie 3 cm prawie 6 m/s, co oczy-
wiœcie nie jest mo¿liwe, ale pokazuje,
jak bardzo specjaliœci chodu zmniej-
szaj¹ pionowy ruch œrodka ciê¿koœci
cia³a.
Poprzeczne przemieszczenia œrodka
masy cia³a, zarejestrowane u specjali-
stów chodu sportowego, wynosz¹ oko³o
4 cm i – jak widaæ – nie wi¹¿¹ siê zbyt
wyraŸnie z prêdkoœci¹ chodu. Podob-
ne rezultaty podaj¹ Chwa³a i wspó³pr.
(3) dla zawodników chodu sportowe-
go, a tak¿e Perry (9) dla osób doro-
s³ych nie uprawiaj¹cych chodu sporto-
wego (4,5 cm). Jak widaæ, boczne ru-
chy œrodka ciê¿koœci cia³a, zwi¹zane
g³ównie z przemieszczaniem œrodka
ciê¿koœci z „nogi na nogê”, s¹ podob-
ne zarówno w chodzie sportowym, jak
i w naturalnym i wi¹¿¹ siê przede wszyst-
kim z konstrukcj¹ aparatu ruchowego
cz³owieka.
Wielkoœci k¹towe podane w tabelach
3-4, opisuj¹ce dwa podstawowe ruchy
miednicy, tj. sk³ony boczne w p³asz-
czyŸnie czo³owej, tak charakterystycz-
ne dla techniki stosowanej przez za-
wodników uprawiaj¹cych chód, i rota-
cje wokó³ osi pod³u¿nej, niewiele mó-
wi¹ Czytelnikowi, je¿eli nie przedstawi
siê ich na tle parametrów chodu natu-
ralnego. Okazuje siê, ¿e wielkoœæ obro-
tów miednicy w p³aszczyŸnie czo³owej
podczas chodu naturalnego jest bardzo
48 Tadeusz Ruchlewicz, Robert Staszkiewicz, Wies³aw Chwa³a
niewielka. Dostêpne dane (8, 9) szacuj¹
wartoœæ k¹ta obrotu znacznie poni¿ej
10°. Morecki i wspó³pr. (9) podaj¹, ¿e
zakres ruchów miednicy w tej p³aszczyŸ-
nie, podczas przemieszczania siê z nie-
wielk¹ prêdkoœci¹, wynosi ok. 4° w górê
i tyle samo w dó³. Perry (9), na pod-
stawie nowszych badañ, twierdzi, i¿ ten
ruch miednicy mo¿e byæ nieco obszer-
niejszy i wynosiæ ok. 7° w ka¿d¹ stronê.
Wyniki naszych badañ wskazuj¹ nato-
miast, ¿e zakres ruchu miednicy w tej
p³aszczyŸnie, w trakcie chodu sportowe-
go, jest 3-5 razy wiêkszy ni¿ w chodzie
naturalnym.
Te specyficzne ruchy miednicy wo-
kó³ osi strza³kowej s¹ jednym z naj-
bardziej widocznych elementów tech-
niki chodu sportowego. Ich wystêpo-
wanie jest podyktowane d¹¿eniem do
maksymalnego obni¿enia œrodka masy
cia³a w chwili, gdy jest on po³o¿ony
najwy¿ej. Te ruchy miednicy s¹ ³¹czo-
ne z ruchami obrêczy barkowej, dziêki
czemu obni¿eniu lewego biodra towarzy-
szy obni¿enie barku przeciwnej strony
cia³a. Technika chodu sportowego po-
woduje, ¿e biodro znajduje siê w naj-
wy¿szym po³o¿eniu, gdy ciê¿ar cia³a
spoczywa na nodze podporowej, zaœ
najni¿ej, gdy koñczyna przenoszona jest
w powietrzu. Tego rodzaju ruchy s¹ dla
chodu sportowego szczególnie wa¿ne
i dlatego jest to element regularnie æwi-
czony (1, 6).
Jak wspomniano we wstêpie, w cho-
dzie sportowym zawodnik nie powinien
poruszaæ siê d³ugimi krokami, jak to siê
dzieje w chodzie naturalnym, kiedy cz³o-
wiek chce zwiêkszyæ prêdkoœæ ruchu.
Chód sportowy – jak oszczêdzaæ energiê?
Wyd³u¿enie kroków powoduje bowiem
natychmiast zwiêkszenie oscylacji pio-
nowych œrodka masy cia³a. Okazuje siê
jednak, ¿e mo¿na wyd³u¿yæ kroki bez
wyraŸnego zwiêkszania amplitudy pio-
nowych przemieszczeñ œrodka masy
cia³a. Tak¹ szansê daje wykonywanie
obszernych obrotów miednicy wokó³
pod³u¿nej osi cia³a. Bober (1) twierdzi
nawet, ¿e wzrost d³ugoœci kroków w cho-
dzie sportowym jest uzyskiwany w po-
³owie dziêki wzmo¿onym ruchom obroto-
wym miednicy w p³aszczyŸnie poprzecz-
nej. Potwierdzaj¹ to prezentowane przez
nas wyniki badañ.
Podczas chodu naturalnego z niewiel-
k¹ prêdkoœci¹ obroty miednicy w jedn¹
stronê szacowane s¹ na od 3 (8) do 7° (9).
Wyniki naszych badañ „chodziarzy” po-
kazuj¹, ¿e rotacja miednicy mo¿e byæ
nawet piêciokrotnie wiêksza ni¿ w cho-
dzie naturalnym.
Wyniki obserwacji przeprowadzo-
nych przez nasz zespó³ dowodz¹, i¿ ob-
szerne ruchy miednicy w dwóch p³asz-
czyznach: czo³owej i poprzecznej sta-
nowi¹ najwa¿niejszy element tej for-
my lokomocji. Obroty miednicy na boki
stanowi¹ bezpoœredni czynnik minimali-
zacji ruchów pionowych œrodka masy
cia³a, zaœ obroty wokó³ osi pod³u¿nej to
czynnik wp³ywaj¹cy na zwiêkszenie d³u-
goœci kroku.
Wszystkie opisane ruchy s¹ tak do-
brane, aby zawodnik móg³ rozwin¹æ
znaczn¹ prêdkoœæ, przy mo¿liwie mini-
malnym wydatkowaniu energii, zacho-
wuj¹c strukturê ruchu zgodn¹ z przepi-
sami, a wiêc bez wystêpowania faz
lotu.
Chód sportowy – jak oszczêdzaæ energiê?
49
Jak wspomniano we wstêpie, w cho-
dzie sportowym zawodnik nie powinien
poruszaæ siê d³ugimi krokami, jak to siê
dzieje w chodzie naturalnym, kiedy cz³o-
wiek chce zwiêkszyæ prêdkoœæ ruchu.
Wyd³u¿enie kroków powoduje bowiem
natychmiast zwiêkszenie oscylacji pio-
nowych œrodka masy cia³a. Okazuje siê
jednak, ¿e mo¿na wyd³u¿yæ kroki bez
wyraŸnego zwiêkszania amplitudy pio-
nowych przemieszczeñ œrodka masy
cia³a. Tak¹ szansê daje wykonywanie
obszernych obrotów miednicy wokó³
pod³u¿nej osi cia³a. Bober (1) twierdzi
nawet, ¿e wzrost d³ugoœci kroków w cho-
dzie sportowym jest uzyskiwany w po³o-
wie dziêki wzmo¿onym ruchom obroto-
wym miednicy w p³aszczyŸnie poprzecz-
nej. Potwierdzaj¹ to prezentowane przez
nas wyniki badañ. Podczas chodu natu-
ralnego z niewielk¹ prêdkoœci¹ obroty
miednicy w jedn¹ stronê szacowane s¹
na od 3 (8) do 7° (9).
Wyniki naszych badañ „chodziarzy”
pokazuj¹, ¿e rotacja miednicy mo¿e byæ
nawet piêciokrotnie wiêksza ni¿ w cho-
dzie naturalnym. Dziêki tej rotacji wy-
d³u¿enie kroków mo¿e byæ bardzo
znaczne. U mistrza olimpijskiego (RK,
wysokoœæ cia³a 1,72 m) w trakcie cho-
du z prêdkoœci¹ 3 m/s przeciêtna d³u-
goœæ kroków wynosi³a 0,9 m, nato-
miast w chodzie z maksymaln¹ prêdko-
œci¹ (5 m/s) osi¹ga³a 1,35 m. Jeszcze
d³u¿sze kroki obserwowano przy mak-
symalnej prêdkoœci chodu u zawodni-
ka IM (wysokoœæ cia³a 1,76) – 1,45 m.
Warto jednak zaznaczyæ, ¿e w bada-
nym fragmencie chodu osi¹gn¹³ on
prêdkoœæ 5,6 m/s.
49
50 Tadeusz Ruchlewicz, Robert Staszkiewicz, Wies³aw Chwa³a
Piœmiennictwo
1. Bober T.: Biomechanika chodu i biegu.
Wroc³aw 1985. AWF.
2. Bober T.: Technika sportowa – ujêcie bio-
mechaniczne. [w:] Zagadnienia biome-
chaniki sportu – technika ruchu. [red.]
C. Urbanik. Warszawa 2003. AWF.
3. Chwa³a W., Mirek W., Mleczko E., Ru-
chlewicz T.: Wp³yw indywidualnego wzor-
ca koñczyn dolnych chodziarza na zakre-
sy ruchów tu³owia i koñczyn górnych w ru-
chu z prêdkoœci¹ startow¹. „Antropomoto-
ryka” 2005, vol. 15, nr 30, 31-38.
4. Ernst K.: Fizyka sportu. Warszawa 1992.
Wydawnictwo Naukowe PWN.
5. Gard S. A., Miff S. C., Kuo A. D.: Com-
parison of kinematic and kinetic methods
for computing the vertical motion of the
body center of mass during walking.
„Human Movement Science” 2004, 22,
597-610.
6. Kisiel K.: Kontrola treningu w chodzie
sportowym. [w:] Wybrane zagadnienia
kontroli procesu treningu w sporcie wy-
czynowym [red.] T. Gabryœ, A. Kosmol.
Warszawa 2000. Alma-Press.
7. Matsuo A., Fukunaga T., Fujimatsu H.:
Biomechanical Analysis of Walking. Bio-
mechanics VII-B, PWN-Polish Publishers,
Warszawa Baltimore 1981. University Park
Press.
8. Morecki A., Jaworek K., Zieliñska T.:
Biomechaniczne aspekty funkcji manipu-
50 Tadeusz Ruchlewicz, Robert Staszkiewicz, Wies³aw Chwa³a
lacyjno-lokomocyjnych cz³owieka i zwie-
rz¹t. Problemy biocybernetyki i in¿ynierii
biomedycznej. Biomechanika t. V. War-
szawa 1990. Wydawnictwo Komunikacji
i £¹cznoœci.
9. Perry J.: Gait Analysis. Thorofare 1992,
Slack.
10. Ruchlewicz T., Staszkiewicz R., Chwa³a
W., Laska J.: Parametry biomechaniczne
chodu sportowego na przyk³adzie badañ
zawodnika klasy mistrzowskiej miêdzyna-
rodowej. [w:] Zagadnienia biomechaniki
sportu – technika ruchu, [red.] C. Urbanik.
Warszawa 2003. AWF.
11. Staszkiewicz R., Ruchlewicz T., Nosia-
dek L.: Zmiany wybranych parametrów
chodu w zale¿noœci od prêdkoœci. „Acta of
Bioengineering and Biomechanics” 1999,
vol. 1, suppl. 1: 451-455.
12. Szopa J., Mleczko E., ¯ak S.: Podstawy
antropomotoryki. Kraków-Warszawa 1999.
13. PWN Vicon 512 Users Manual. Oxford
Metrics Ltd.
14. Whittle M.W.: Three-dimensional motion
of the center of gravity of the body during
walking. „Human Movement Science” 1997,
16, ss. 347-355.
15. Zagrobelny Z., WoŸniewski M.: Biome-
chanika kliniczna – czêœæ ogólna. Wroc³aw
1999. AWF.
16. ¯o³¹dŸ J.: Wydolnoœæ fizyczna cz³owieka.
[w:] Fizjologiczne podstawy wysi³ku fizycz-
nego, [red.] J. Górski. Warszawa 2002.
PZWL.