Scribd Logo
Upload

Welcome to Scribd!

  • 3 views

    Guía de embarcacions tradicionais de Galicia.

    Uploaded by

    David Abella
    Víctor Fernández González. Culturmar

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Flag for inappropriate content

    You might also like

    Guía de embarcacions tradicionais de Galicia.

    Uploaded by

    David Abella
    3 views48 pages
    Víctor Fernández González. Culturmar

    Copyright

    © © All Rights Reserved

    Did you find this document useful?

    Is this content inappropriate?

    Report this Document
    Víctor Fernández González. Culturmar

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Flag for inappropriate content
    3 views48 pages

    Guía de embarcacions tradicionais de Galicia.

    Uploaded by

    David Abella
    Víctor Fernández González. Culturmar

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Flag for inappropriate content
    of 48
    QUE EMBARCACION EP? GUIA DE EUBARCACIONS TRADICIONAIS DE GALICIA FI ry 4 ml a LI “n lad C\l un Ue ae Hint? DEPUTACION ONTEVEDRA ie Nee CREDITOS € AGRADECEMENTOS Redaccion: Victor Fernandez Gonzélez e Culturmar llustraciéns: Xurxo Constela Doce Desefio gréfico e maquetaci6n: A Citania Impresién: Deputacién de Pontevedra Imaxes 3D de dornas elaboradas por Gestenaval para Culturmar Plano do bote de media construcidn: debuxo de Xurxo Constela baseado nos planos de Roberto Santos Plano da gamela de A Guarda de Jose Maria Masso Plano do galeén de 2mastros e plano do carocho de Santiago Signo Plano da gamela de Coruxo de iiigo Echenique Plano do bote polbeiro de Bueu de Fidel Simes Debuxo da dorna de Xaquin Lorenzo Foto trincado antigo: fondo Ruiz Vernacci. Instituto do Patrimonio Cultural de Espafia. Outras fotografias: Culturmar 4 DEPUTACION | 5) @ ‘ulturmar PONTEVEDRA | PATRIM@NIO C\ pols Care ACITANIA omens) aor Limiar 5 Glosario minimo Tipos de velas 6 Asembarcaciéns tradicionais Galegas 8 Carpinteiros e carpinterias de ribeira. Tipos de construcion 10 Que embarcacién é aquela? 12. Barca de paso ou lancha de Chantada Derio | 14 Barco de dornas 16 Carocho 20 Gamela da Guarda 22 Chalana 24 Buceta 26 Botes 28 Bote media construcién 30 Bote polbeiro 36 Dorna polbeira ata 6m 32 Lancha xeiteira 34 Raco 38 Dornas de tope, meca e xeiteira ata7m 40 Galeon 42 Tarrafa 43 Traifieira 44 Trincado 45 Balandro +8m 18 Gamela de Coruxo (3B Barco de mar BF barcoderio Construcién en YB calime Eslora aproximada Exemplar unico Fondo a Construcién atope SOBRE ESTA GUIA DE EVBARCACIONS TRADICIONAIS Esta guia esta dirixida principalmente a persoas que se estan iniciando no feel recent EL Ue eee R Cee ES Cote 1 rae CR MERE PCcm neue eee eee eerie Ppoden atopar nas exposiciéns ou navegando nas concentraciéns destas embarcaciéns. Por esta razén non estan incluidas todalas tipoloxias das embarcaciéns tradicionais de Galicia, s6 as habituais nas mostras e eventos referidos eC(\l ~~ ay A maior parte das embarcaciéns tradicionais que hoxe en dia se poden ver mas concentraciéns e exposiciéns, estan presentes grazas ao traballo que, dende 1.993, verien desenvolvendo as asociaciéns que conforman CULTURMAR. GLOSARIO MININO Eslora:lonxitude que ten un barco de proaa popa. Manga: ancho dunha embarcacién. Casco: corpo ou envoltura dunha embarcaci6n sen mastros ni velas. Forro: conxunto de taboas que cobren o esqueleto dun barco e forma a superficie externa do casco. Proa: parte dianteira dunha embarcacién. Popa: parte posterior dunha embarcaci6n. Mastr: Temén (leme): peza articulada verticalmente 4 popa dunha embarcacién que permite gobernala facéndoa virar 4 dereita ou 4 esquerda. Verga, entena ou percha: madeiro horizontal ou inclinado que vai no bordo superior da velae que lle serve de percha. Nas velas latinas enas embarcaciéns menores a verga recibe onomedeentena. poste vertical dun barco veleiro onde se izanas velas. Bauprés ou guruprés: pau groso que sobresae, horizontalmente ou algo inclinado, na proa dalgiins veleiros e ao que se aseguran algunhas das velas mais pequenas e de forma triangular chamadas trinquete e foque. Cuberta: plataforma ou piso que se estende horizontalmente ao longo da eslora e da manga dun barco. TIPOS DE VELAS Latina Mistica Cangrexa De relinga Martelo Balandra ga AS EMBARCACIONS TRADICIONAIS GALEGAS A gran variedade de tipoloxias 6, en comparanza coas restantes flotas europeas, unha sorprendente caracteristica das embarcaciéns tradicionais galegas. Na intensa relacion de Galicia coa costa e os rios, varios foron os factores que provocaronestarica diversidade tipoloxica. Dunha banda, a necesidade de adapter as embarcacions as diferentes caracteristicas das rias ou da costa de mar aberto. Doutra, a sUa adecuacién aos diferentes traballos de pesca ou transporte de persoas e mercadorias a que eran destinadas; no caso da pesca foronse ademais axeitando ao longo do tempo as diferentes artes e aos diferentes mares nos que ian traballar. A esta continua mudanza e adaptacion as necesidades, compre tamén engadir a influencia recibida, nesta encrucillada maritima que é Galicia, das diferentes culturas atlanticas e mediterraneas que a través do mar chegaron ao longo da historia 4s nosas costas coas suas embarcacidns. —— ——— CARPINTEIROS E CARPINTERIAS DE RIBEIRA Acontinua adaptacion das embarcacions as diferentes necesidades foi posible RIE EEC Red ncucutee oe Sota eee tecinea RaT rciic tee ole oR la saber facer que, en moitos casos transmitido de xeracion en xeracion, chegou aos nosos dias. A construcion de embarcacions en Galicia, amais de ter unha longa tradiciGn, chegou aser un sector industrial punteiro. As instalaciéns onde actualmente se construen os barcos reciben en xeral o nome de estaleiros, ainda que aquelas que unicamente fan embarcacions de madeira sequindo os métodos tradicionais de construcién reciben o nome de carpinterias de ribeira, porque de sempre estiveron instaladas preto da lifa de auga, naribeira, de aioseunome. Hoxe en dia, o saber facer nas carpinterias de ribeira e os diferentes tipos de embarcacions tradicionais, conforman unha parte esencial do noso patrimonio maritimo e fluviale, polo tanto, da cultura galega. CONSTRUCION ATOPE OU ENCALIME As embarcaciOns con xuntas atope estan construidas mediante listéns Ng ae de madeira fixados a unha estrutura ; interna de cadernas. Nas construciéns en calime os list6ns solapanse lonxitudinalmente nos seus bordes. QUE EMPARCACION €? Tarrafa Traifeira Trincado +8m Balandro Galeén “ a 4 Dorna de tope Lancha xeiteira Ract Dorna xeiteira Dorna meca aad Dorna Bote polbeiro Buceta ° A A Bote Bote de media construcion es Chalana Gamela coruxeira Gamela da Guarda Rio A Carocho Barco de dornas Barca de paso ou Lancha de Chantada ga BARCA pe PASO LANCHA De CHANTADA Embarcacion caracteristica do curso medio dos rios Sil e Miho, empregada ata mediados do século XX. Amais de prestar servizo ds persoas para atravesar o rio, tamén trasladaba pola ribeira o gando e diversas mercadorias, entre elas as uvas que se recollian nos canéns do Sile do Mifio. Pode levar unha plataforma superior, “pousa”, para aumentar a superficie de carga. Hoxe en dia quedan 4 ou 5 barcas de paso, dedicadas principalmente a fins culturais. a fay ci | Zz a r Oo Qa a a a GO Zz ca a COMO RECONECELA: G O seu tamafo habitual rolda os 5-6 metros de eslora. Ten planta de forma rectangular. Non se diferenza a proa da popa, ambas rectas. Desprazase coa axuda de dous remos que se cruzan na parte por onde se collen coas mans. O fondo da embarcacidn é plano de esquerdaa dereita, pero lixeiramente arqueado no sentido de adiante a atras. BARCA De DORNAS Tipoloxia de barca que ata | mediados do século XX Podia verse nos rios Mino, Sil, Cabe e Avia. A sta desaparicion debeuse 4 mellora das comunicaciéns por estrada e 4 construcién dos encoros dos Peares (1955) e Belesar (1963), que transformaron totalmente o espazo fisico das ribeiras dos = rios. : aac Actualmente, a media ducia que queda destas embarcacions adicanse a fins culturais. , COMO RECONECELA: B08G A barca de dornas caracterizase principalmente porque consta de dous cascos, flotadores construidos a partir de troncos de madeira escavados, que reciben o nome de dornos ou dornas, sobre os que asenta unha plataforma construida con taboas: vén sendo un catamaran. Para desprazarse emprega dous remos que se cruzan por onde se collen coas mans. lo) d a a (O)] a oO fan) 7°) s & CAROCHO . BOTE ANGULEIRO, BARC® DO MINO Son os tres nomes que recibe esta embarcacion caracteristica do tramo final do rio Mino, usada, tanto na parte espanola como na portuguesa, para a pesca e 0 transporte de pasaxeiros e mercadorias. O tipo de construcién do carocho é o mesmo que o da dorna, en calime, totalmente diferente ao do resto das embarcacions galegas, construidas a tope. A similitude da construci6n da dorna e do carocho coas embarcacions nordicas, xunto co feito de que estas dias tipoloxias aparezan unicamente nos dous puntos polos que os normandos adoitaban facer as sUas incursidns en Galicia(ria de Arousa para atacar Santiago e o Mifio para atacar Tui), 6 araz6n pola que hai autores que consideran que as orixes da dorna e o carocho estan nas invasions viquingas que sufriu Galicia entre os séculos IX e XIl. Actualmente podemos ver o bote anguleiro, carocho, ou barco do Miho, principalmente na zona de Goian e Vilanova de Cerveira. COMO RECONECELO: & Vai pintado de negro, conforme manda a tradicin. E unha embarcacion moi alongada coa proa, moi afiada, e a popa case simétricas. Os seus remos, moi longos, caracterizanse por teren as pas curvadas e cruzarense na zona por onde se agarran coas mans. Na actualidade moitas carochos non tefien a popa afiada, como a proa, senén lixeiramente “cortada” para lle poder axustar un motor foraborda. oO aa Q O & da U GAMELA De CORUXO Esta embarcacion, asi denominada por ter a sUa orixe na parroquia viguesa de Coruxo, na actualidade podemos atopala principalmente nas praias e portos das tias de Vigo e Pontevedra. Emprégase para a pesca e o marisqueo no interior e naboca dasrias. Ata mediados do século XX desprazdbase a vela e remo, hoxe en dia para pescar incorpora motor. O seu fondo plano responde a necesidade de subila e baixala con facilidade nas praias onde son varadas. , MGV EN Ka@e0)Vi0) COMO RECONECELA: 3 Vista dende arriba, ten forma rectangular, coa proa algo mais estreita que a Popa, ambas chatas. Vista de fronte, a proa ea popa tefen a forma de medio hexagono. Ten fondo plano, elixeiramente arqueado de proa a popa. Ten un nico mastro que leva unha vela ao terzo. Todo ao seu redor leva un “corredor”, unha taboa que fai a funcion de pequena cuberta e que serve para pousar as artes de pesca. A sta eslora rolda os 5 metros. GANELA Da GUARDA Embarcacion caracteristica do concello da Guarda, na fronteira con Portugal. Das embarcaciéns tradicionais de pesca que ainda se seguen a empregar actualmente na peninsula lbérica, a gamela da Guarda é das mais antigas. O seu fondo plano responde 4 necesidade de subila e baixala con facilidade a terra ante omar bravo dominantena costa da Guarda Ata mediados do século XX desprazabase a vela e remo, hoxe en dia para pescar empregao motor. A palabra gamela vén do latin camella (en castelan evolucionou a gamella), que significa escudela, artesa. Realmente a forma das gamelas semella a dunha artesa, o recipiente que servia para dar de comer e beber aos a a & a a) (O} a a cg aa ol 3 ca © COMO RECONECELA: 3 @ Ten unhaeslora de 5 a6 metros. E caracteristica sUa a cor vermella, que provén da pintura que antigamente se facia mesturando brea, alquitran, sain (graxa de sardifa) e pos de almagro (0 que lle Proporcionaesa cor). Vista dende arriba, ten forma rectangular, coa proa e a popa chatas, a proa algo mais estreita que a popa. Vista de fronte, a proa e a popa tefen a forma de medio hexagono. Ten fondo plano e lixeiramente arqueado de proaa popa Carece de calquera tipo de cuberta polo interior, ao contrario da gamela de Coruxo. Ten un mastro que leva unha vela de martelo ou mistica. CHALANA LORO, CHOUPAN Probablemente sexa a embarcacian mais empregada en toda Galicia, tanto nas zonas costeiras coma nos rios. O nome da tipoloxia e as formas tamén poden variar segundo a zona: as chalanas dos rios denominanse lanchas ou barcas; na zona de Cambados son loros e caracterizanse por seren alongadas e ter a popa estreita; na zona de Marin hai unha variante da chalana, o choupan, que se caracteriza por ter a proae a popa practicamente simétricas e bicudas. Nas zonas costeiras emprégase tanto para a pesca prdéxima a terrae o marisqueo, como de embarcacion auxiliar para embarcacions maiores. Nos rios Usase para a pesca e o transporte de persoas e mercadorias. Hoxe en dia as chalanas desprazanse ff aremos eamotor foraborda. " a sz ca a a =e [o) COMO RECONECELAS: 3 O seu tamafo anda polos 4-5 metros. Forma triangular da embarcaci6n na sua planta (vista dende arriba). Proa afiada en forma de bico (triangular) e lanzada cara adiante. Popa recta e lanzada cara atras, sobre todo nas chalanas das rias baixas. Fondo plano e laterais lixeiramente inclinados hacia afora. BUCETA Distribuiase por toda a beiramar pero hoxe en dia a sa zona é aria de Muros e Noia, onde tamén toma onome de canoa. Adicdbase 4 pesca conlifia ou con pequenos aparellos e a0 marisqueo. Suponse que descende da lancha de relinga, de ai que tefia forma simétrica (“dias proas’). Eun barcolixeiro, e polo tanto versatil, que orixinalmente se propulsaba a remo e vela, de relinga nos portos das bocas das rias e latina de pico nos portos do interior. Hoxe montan motores foraborda. Foi moi usada para regatas deremos, Unha curiosidade acerca do nome buceta: en portugués significa vaxina ea xente do mar di que esaé a orixe do nome da embarcaci6n, xa que, vista dende arriba, a forma da buceta recorda acona. COMO RECONECELA: 6s Simétrica. Eslora pequena, arredor de5 metros. Pode levar vela de relinga oumistica. Casco lixeiro e alongado. Proa e popa rectas lixeiramente lanzadas. BOTES 3 @ En xeral, cando falamos de botes referimonos a unhas embarcacions pequenas, duns 5 ou 6 metros de eslora, dedicadas 4 pesca artesanal e ao marisqueo nas rias, coa seccién do casco da embarcacién redondeada en forma de U e que poden usar a vela latina ova mistica A sta proa é bicuda e a popa pode ser redonda ou plana/recta (chamada popa aberta ou de espello). Para distinguirmos as distintas variedades, cOmpre reparar nas formas do seu casco e mais na posicién do mastro e da percha da que penduraa vela. Algins dos mais comUns nas concentraciéns e xuntanzas son: o bote da Ria de Vigo, o bote de Carril e o bote “pulpeiro” de Ferrol. BOTE De CARRIL onta vela latina e 4s veces NENT Boker MUM ero] ceo) ue sae da embarcacion horizontalmente) para poner ~—unfoque (vela mais pequenae triangular). wx popaé de espello (recta). ena da que pendura a “ ro oy ~ BOTE “PULPEIRO” DeFERR@L SEVEN] Sor: ®ome, ) ea sce sepsis See Se = PNe lf UcctayseKe (ole l are Mola te Fete (oe LAER eI Kae) sf eRe madeira. Aentena da que penduraavela ote) Pas BOTE De MEDIA CONSTRUCION Tratase dunha embarcacién moi popular na ria de Ferrol, adicada a faenar na ria (pesca de faneca, polbo, marisqueo...), normalmente tripulada por unha soa persoa A primeira vista, 0 bote de media construcién esté a cabalo entre a chalana e o bote, cos que é facil confundilo. Semella unha chalana, pero non ten o fondo plano; parece unbote, pero non ten o seu fondo redondeado. Ata a década dos sesenta do século XX empregaba para o seu desprazamento remos e velalatinacun pequeno martelo. oO 1w} > a oi) a oO Oo a a =? By et i} a COMO RECONECELO: SHUG Aeslora ten algo menos de 4 metros. Proa picuda caida cara adiante e popa recta caida atras case cos mesmos grados de I inclinaci6n. A sta caracteristica distintiva é€ que o Pantoque (union do lateral da embarcacion co fondo da mesma) é en angulo de algo mais de 90°. © fondo da embarcacion é inclinado dende os laterais cara ao medio, non plano como na chalana. Vela latina cun pequeno martelo. BOTE POLBEIRO pe BUEU Como o seu nome indica, é unha embarcacién caracteristica de Bueu, na ria de Pontevedra, e que se dedicaba principalmente a pesca do polbo. Por se tratar dun barco moi pesado e de dificil adaptacién ao motor, como todas as embarcaciéns de dobre proa, o bote polbeiro foi desaparecendo pola altura dos anos sesentado século XX. Na actualidade, as 4 ou 5 embarcacions desta tipoloxia existentes adicanse a actividades culturais. BOTE POLBEIRO Dé BUEU COMO RECONECELO: 3 Aeslorahabitual rolda 4-5 metros. E moi ancho no medio, o que lle daaspecto j barrigudo. En relacién coa sUaeslora,éa | embarcacion que ten mais manga. O casco é redondeado, con seccién en formade U. Ten “dobre proa” (proa e popa simétricas e bicudas): proa « lanzada (inclinada) cara adiante, e sy Popa (con pouca inclinacién) cara atras. Os remos, de dUas pezas e coa pa curvada, cruzanse ao remar por onde se agarran. Incorpora vela mistica coa parte de proa grande, o que a fai semellante 4 vela ao terzo. LANCHA MEITEIRA LANCHA DE RELINGA Aslanchas xeiteiras son as embarcaciéns que estiveron mais estendidas por toda acosta atlantica galega. Dedicabanse a pesca da sardifia coa rede chamada “xeito”, de aio nome de xeiteiras. A introducién primeira da traifeira e a posterior motorizacién das embarcaciéns, para o que non estaban preparadas as xeiteiras, fixeron que non fosen rendibles para a pesca da sardifia. Na década dos setenta era xa practicamente imposible atopar algunha navegandonolitoral galego. No ano 1.991 a Escola Obradoiro de Carpinteria de Ribeira “Aixola” de Marin atopou enterrada a Ultima lancha xeiteira nas marismas de Caldebarcos (Carnota), a "Marina" A partir dos seus restos, desenterrados daquela e expostos hoxe no Museo Masso en Bueu, fixeron na "Aixola” unha réplica, a "Nova Marina’, dedicada actualmente a escola de navegacion tradicional nalllade Arousa. A recuperacién da “Marina” e 7 fitos fundacionais e recuperacién e posta en en Galicia. aconstrucién da "Nova Marina” foron ‘\. impulsores do movemento de s NX valor do patrimonio maritimo hy SAY | LANCHA MEITEIRA COMO RECONECELA: 3 a Mide uns 8 metros de eslorae uns 2,80 de manga. Aproaeapopa son practicamente simétricas, rectas e cunha lixeira inclinacién. Leva un Unico i mastro, con = se, bastante caida a 5 = 3 a Popa, e unha vela Hy : T ti a derelinga. « 1 * ii e+ RACU O racu é unha embarcaci6n derivada da traineira empregada para variadas artes de pesca, ainda que inicialmente traballaba na pesca da sardifia. Podia verse en toda Galicia, principalmente nas Rias Baixas. Adoitaban aparellar velas misticas ou ao terzo, ainda que algdns racus portaban vela cangrexa e foques, ao xeito dos galeons. Debido 4 sua construcion, ao racu foille relativamente facil a adaptacion de motores, motivo polo que moitos deles seguiron traballando na pesca ata 4 entrados os oitenta do século XX e ainda é posible ver algun hoxe en dia nalgun porto. COMO RECONECELO: 3 O seu casco é alongado, pois a eslora (dende 5 a 7 ou 8 metros) é relativamente altarespecto 4manga. A proa é recta, case vertical, inclinada lixeiramente cara adiante. A popa, vista dende arriba, redonda: “popade parrulo”. Normalmente monta vela mistica ou ao terzo. DORNA A dorna é unha embarcaci6n de pesca tipica das Rias Baixas. O tamafio varia en funcidn da arte de pesca que emprega, o que da lugar a algunhas variantes de dornas das que falamos mais adiante. O tipo de construci6n da dorna, en calime, 6 o mesmo que 0 do caracho (bote do tio Mino), totalmente diferente ao do resto das embarcacidns galegas, construidasatope A similitude da construcion da dorna e do carocho coas embarcacions nordicas, xunto co feito de que estas duas tipoloxias aparezan unicamente nos dous puntos polos que osnormandos adoitaban facer as suas incursions en Galicia (ria de Arousa para atacar Santiago e o Mino para atacar Tui), 6 a razon pola que ainvestigacion considera que as orixes da dorna eo carocho estan nas invasiéns viquingas que sufriv Galicia entre os séculos|Xe XIl. Na actualidade podense ver numerosas dornas navegando naria de Arousa. oy, -_ _ta os anos sesenta by desprazabanse a remo e * la vela, actualmente’ a “NS COMO RECONECELAS: 3 A principal caracteristica 6 a construcién do seu casco en calime, isto é, as taboas superiores do casco van superpostas ésinferiores. Vista de perfil a dorna ten a proa redondeada, 2 popa é pequena chataeinclinada. Emprega un gran temén que vai moi inclinado cara adiante e que se mete por debaixo da embarcacin. Monta a vela trapezoidal chamada vela de relinga. Os remos, que constan de dias pezas e tefien a pa curvada, son moilongos, de maneira que para remar crézanse pola parte préxima a onde se collen coasmans. eed Fe = DORNA PeLBEIRA MET he ee Tere Col Mlle (Ree eeee1Ree ALC TAT* | Le = Dedicase4 pescado polbo e outrasespecies conlifiaémesmoaomarisqueo. Eacomunmente empregada para as numerosas regatas de dornas. if) 4 a Dorma Dornameca phi» Fav Bera) Tamén ten unha eslora de 7 m e unha manga de 2,50. As mecas diferéncianse das dornas xeiteiras por teren a proa lanzada (caida) cara adiante. Denominase meca porque foi ideada e construida nos estaleiros do Grove, de onde posteriormente se estendeu a Ore Nelicom a ee Saree e sido 4 técnica construtiva que lle dé o nome. No canto de se Cotas | Rome ones Ror Me Sele Rel A Uo CLL leona ial OC LoL L mle) See Me cen oi Bao RUT este lee lolol Set ke) aa as taboas do casco van.arrimadas e-apretadas unhas contra as outras. O resultado é un casco conformasredondeadas e bastantebarrigudo. A suaeslora vai dos 5 aos 7 m. eee euencerecital feeiX au i

    You might also like