НЕВРОРЕХАБИЛИТАЦИЈА КАЈ ПАЦИЕНТИ СО ДЕМЕНЦИЈА (1)

УНИВЕРЗИТЕТ “ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ” ШТИП
ФАКУЛТЕТ ЗА МЕДИЦИНСКИ НАУКИ
СПЕЦИЈАЛИСТИЧКИ ТРУД
ТЕМА:
НЕВРОРЕХАБИЛИТАЦИЈА КАЈ ПАЦИЕНТИ СО ДЕМЕНЦИЈА
Ментор: Кандидат:
Проф. д-р Данче Василева Танкица Миљова,
Број на индекс: 211446
Штип, 2024
КОМИСИЈА ЗА ОЦЕНКА И ОДБРАНА
Претседател: Доц. д-р Даниела Ристиќ Стомнарска,
Ментор и член: Проф. д-р Данче Василева,
Член: Проф. д-р Ленче Николовска.
Датум на одбрана: 30.04.2024 год.
2
СОДРЖИНА
АПСТРАКТ….............................................................................................................5
ABSTRACT ................................................................................................................ 7
Вовед ......................................................................................................................... 8
1. Неврорехабилитација на пациенти со деменција ........................................... 9
1.1 Дефиниција на деменција ........................................................................... 9
1.2 Претставување на проблемот .................................................................. 11
1.3 Значење на неврорехабилитацијата во лекувањето на деменција ...... 13
2 Невролошки аспекти на деменцијата ............................................................. 14
2.1 Патофизиолошки механизми.................................................................... 14
2.2 Видови на деменција ................................................................................ 15
2.3 Когнитивни дефицити кај пациентите со деменција ............................... 17
3 Неврорехабилитација: Концепт и пристапи ................................................... 18
3.1 Цели на неврорехабилитацијата.............................................................. 18
3.2 Индивидуализиран пристап во третманот............................................... 18
3.3 Карактеристики и опис на моторната неврорехабилитација кај пациенти со

деменција.................................................................................................................20
4 Видови на неврорехабилитативни техники и интервенции.................... 23
5 Ефективност на неврорехабилитацијата кај пациенти со деменција .......... 25
5.1 Значење на тренинзите и активности за подобрување на когнитивните

функции ................................................................................................................... 27
6 Мултидисциплинарен пристап во неврорехабилитацијата .......................... 28
6.1 Улогата на невролозите, психолозите и физиотерапевтите .................. 29
6.2 Тимска работа и координираност на интервенциите ............................. 33
6.3 Важноста на поддршката од семејството и блиските лица .................... 34
7 Етички и практични предизвици во неврорехабилитацијата кај пациенти со

деменција ................................................................................................................ 36
7.1 Правата на пациентите и потребата за почитување на автономијата .. 36
3
7.2 Комуникација со пациентите со деменција ............................................. 38
7.3 Финансиски и организациски предизвици во неврорехабилитацијата .. 39
8 Идни насоки и истражувања во областа на неврорехабилитацијата кај

пациенти со деменција….......................................................................................42
8.1 Технолошки иновации и употреба на виртуелна реалност…...............42
8.2 Примена на генетска терапија и фармаколошки третмани…...............45
8.3 Промоција на свеста за деменцијата и неврорехабилитацијата….......46
9 Сопствено истражување..................................................................................48
9.1 Цел на истражувањето.............................................................................48
9.2 Задачи на истражувањето........................................................................48
9.3 Материјал и методи..................................................................................48
9.4 Резултати...................................................................................................50
9.5 Дискусија....................................................................................................52
Заклучок..................................................................................................................53
Користена литература…........................................................................................54
4
АПСТРАКТ
Деменцијата е широко распространета невроциркулаторна болест која

засегнува голем број лица во светот, со значајни последици за индивидуалната
функционалност и квалитет на живот. Се карактеризира со прогресивен губиток
на когнитивни функции, како што се меморијата, вниманието, јазикот и
способноста за размислување. Ова влијае на секојдневните активности на
пациентите и нивната општа функционалност. Оттука, неврорехабилитацијата
се фокусира на подобрување на когнитивните, физичките и психосоцијалните
функции кај пациентите со деменција. Овој пристап комбинира различни
техники и интервенции со цел да ги задржи или подобри постоечките функции
и да го забави напредокот на болеста. Неврорехабилитацијата придонесува за
подобрување на квалитетот на живот на пациентите и нивните блиски, и ги
поддржува во посебните предизвици со кои се среќаваат. За да се разбере
значењето на неврорехабилитацијата кај пациенти со деменција, е важно да се
истакне влијанието на оваа состојба врз индивидуите и нивните семејства.
Целта на проучувањето е да се проследи влијанието на
специјализираните терапевтски вежби кај пациенти во претклинички стадиум
на деменција.
Материјaл и методи: За целите на проучувањето се испитани 13
пациенти во претклинички стадиум на деменција (7 жени и 6 мажи, средна
возраст 77.6±5.3 години), со лесно когнитивно нарушување по оценките од
скалата – Mini-Mental State Examination (MMSE). Секојдневните способности и
нивните нарушувања се оценуваат со индексот на Barthel, користејќи скала од
0 до 100 поени за оценка на 10 најчести области на секојдневните дејности и
индивидуални човечки можности и резултатите се оценети на 1-от ден, 1-от и
3-от месец од почетокот на терапијата. Моторната активност влијае на
мозочниот крвоток и умствените функции, со што го нормализира васкуларниот
тонус и крвниот пристисок, го намалува оксидативниот стрес и системското
воспаление, ја подобрува еластичноста на артериите и мозочната перфузија.
Таа вклучува: аеробни вежби со умерена интензивност, вежби со отпор и
вежби за рамнотежа и координација.
5
Резултати: По применетите терапевтски вежби највисока тенденција кон
подобрување на моторното возобновување се откри на 3-от месец, со ниво на
значајност p<0.001.
Заклучок: Терапевтските вежби влијаат позитивно на физичкото здравје
преку подобрување на рамнотежата, одењето и моторната контрола и
когнитивните функции со засилување на вниманието, паметните способности и
визуелно-просторните способности при деменција. Крајниот заклучок го
поддржува значењето на неврорехабилитацијата и потребата од напредни
испитувања во ова поле.
Клучни зборови: моторна неврорехабилитација, деменција,
претклинички стадиум.
6
ABSTRACT
Dementia is a widespread neurocirculatory disease that affects a large
number of people worldwide, with significant consequences for individual
functionality and quality of life. It is characterized by progressive loss of cognitive
functions, such as memory, attention, language and ability to think. This affects the
daily activities of patients and their general functionality. Hence, neurorehabilitation
focuses on improving cognitive, physical and psychosocial functions in patients with
dementia. This approach combines different techniques and interventions in order to
maintain or improve existing functions and slow down the progress of the disease.
Neurorehabilitation contributes to improving the quality of life of patients and their
loved ones, and supports them in the special challenges they meet. In order to
understand the meaning of neurorehabilitation in patients with dementia, it is
important to emphasize the impact of this condition on individuals and their families.
The aim of the study is to examine the influence of health therapeutic
activities among the patients in preclinical stages of dementia.
Material and Methods: For the study, 13 patients in preclinical dementia (7
women and 6 men, average age 77.6±5.3 years) with mild cognitive impairment
compared to the Mini-Mental State Examination (MMSE) scale. Their Daily abilities
and impairments were assessed with the Barthel index on a scale from 0 to 100
points to assess the 10 most common areas of daily activities and other human
abilities and the results were assessed on the 1st day, 1st and 3rd month from the
beginning of the therapy. The motor activity affects cerebral circulation and memory
functions, normalization of vascular tone and blood pressure, decreasement of
oxidative stress and systemic inflammation, improvement of sensitivity of arterial
vessels and brain perfusion. It includes moderate intensity aerobic exercises,
resistance and balance exercises and coordination exercises.
Results: After the applied therapeutic exercises, the highest improvement in
motor body was found at 3rd month, with a significance level of p<0.001.
Conclusion: Therapeutic exercises positively affect physical health by
improving balance, speech and motor control and cognitive functions by enhancing
attention, memory and visuospatial abilities in dementia.The final conclusion
supports the importance of neurorehabilitation and the need for advanced research
in this field.
Keywords: motor neurorehabilitation, dementia, preclinical stage
7
ВОВЕД
Деменцијата претставува сериозно невролошка состојба која погодува

голем број на луѓе ширум светот. Се карактеризира со прогресивен губиток на
когнитивни функции, како што се меморијата, вниманието, јазикот и
способноста за размислување. Ова влијае на секојдневните активности на
пациентите и нивната општа функционалност.
Оттука, неврорехабилитацијата се фокусира на подобрување на
когнитивните, физичките и психосоцијалните функции кај пациентите со
деменција. Овој пристап комбинира различни техники и интервенции со цел да
ги задржи или подобри постоечките функции и да го забави напредокот на
болеста. Неврорехабилитацијата придонесува за подобрување на квалитетот
на живот на пациентите и нивните блиски, и ги поддржува во посебните
предизвици со кои се среќаваат.
За да се разбере значењето на неврорехабилитацијата кај пациенти со
деменција, е важно да се истакне влијанието на оваа состојба врз индивидуите
и нивните семејства. Деменцијата може да има значителен емотивен и
финансиски терет, и затоа има потреба од ефикасни интервенции кои ќе
помогнат во поддршката на пациентите и нивните најблиски.
Во овој специјалистички труд, ќе се разгледува значењето на моторната
неврорехабилитацијата кај пациенти со деменција, нивната ефективност и
предизвиците со кои се соочуваат лекарите, терапевтите и семејствата. Исто
така, ќе бидат истражени насоки и иновации во областа на мототрната
неврорехабилитацијата што можат да имаат значаен придонес во
подобрувањето на квалитетот на живот на овие пациенти.
8
1. Неврорехабилитација на пациенти со деменција
1.1 Дефиниција на деменција

Популарно име за деменција е сенилно лудило или сенилна
деменција. Најчесто, оваа болест се јавува на позадината на стареењето на
телото и неговите придружни промени. Вообичаено, деменцијата се развива по
65-годишна возраст, но на позадината на одредени болести, интоксикации или
повреди, може да се појави и во порана возраст. Поразот на централниот
нервен систем е неповратен, правилно избраниот третман може само да го
запре процесот, но не и да го врати назад.
Присуството на деменција кај родителите или другите постари роднини
значително го зголемува ризикот од развој на патологија. Исто така,
предиспонирачки фактори вклучуваат прекумерна тежина и недоволна работа
на интелектот во текот на животот.
Деменцијата е прогресивно и неповратно влошување на
интелектуалните способности иповисоките ментални функцииво кои се
вклучени интелигенцијата, размислувањето, говорот, меморијата, учењето,
1
имагинацијата итн., поради одредени органски причини. Ова води
до нарушувања на личноста и односи со физичката и социјалната средина.2
Без разлика на причината за деменцијата, најчесто во мозокот се
случуваат неповратни промени кои доведуваат до смрт на невроните,
намалување на нервните врски и намалување на мозокот. Можно е да се
акумулира во мозокот патолошки протеин - алфа-синуклеин, што доведува до
атрофија на мозочните ткива. Васкуларните нарушувања доведуваат до фактот
дека мозокот почнува да доживува недостаток на кислород и хранливи
материи, како резултат на што невроните почнуваат да умираат. Токсичните
лезии (алкохол, лекови) исто така доведуваат до смрт на невроните и до појава
1
Требјешанин, Жарко (2018). Речник психологије. Београд: Агапе књига. стр. 119.
2
Lezak, Muriel Deutsch (1995). Neuropsychological assessment. Oxford [Oxfordshire]: Oxford
University Press.
9
Слика 1. Деменција
Често деменцијата е придружена со емоционални и афективни

нарушувања, но нивото на свест останува непроменето до терминалната фаза
на процесот. Присуството на деменција не подразбира неповратност на
дефектот, негова прогресија, глобално оштетување на интелектуалните
функции или присуство на некоја специфична причина за когнитивно
оштетување. Почетокот на деменција е обично незабележлив (со исклучок на
посттрауматски, пост-аноксични и пост-мозочни нарушувања), а текот е често
прогресивен.
Терминот деменција во неврологијата обично се дефинира како клинички
синдром кој се карактеризира со губење на меморијата и други функции на
размислување и се јавува кај хронични прогресивни дегенеративни лезии на
мозокот. Сепак, таквата дефиниција е премногу тесна. Синдромот на
деменција се карактеризира не само со нарушување на мисловните процеси,
туку и со одредена повреда на реакциите на однесувањето и промените во
личноста на пациентот. Освен тоа, нелогично е да се издвои каква било
комбинација на симптоми кои укажуваат на нарушена функција на мозокот врз
основа на нивната брзина на развој и времетраење. Бидејќи постојат многу
состојби придружени со деменција од различни етиологии и механизми на
појава, и бидејќи хроничната невронска дегенерација е само една од причините
за тоа, поправилно е да се зборува за деменција или болести кои доведуваат
до деменција.
10
1.2 Претставување на проблемот
Деменцијата претставува глобален проблем со значајно влијание на
здравствениот систем и општеството во целост. Според извештаите на
Светската здравствена организација, бројот на луѓе кои страдаат од деменција
се очекува да се зголеми значително во иднината. Влијанието на деменцијата
не само што ги засега пациентите, туку и нивните семејства и заедници.
Слика 2. Моментална состојба и предвидување на идната состојба во

светските рамки
Светската здравствена организација обезбедува вредни сознанија преку

своите извештаиза својата перспектива за деменцијата, нејзиното влијание и
стратегиите за превенција, грижа и поддршка. Неколку значајни извештаи и
ресурси поврзани со деменција од Светската здравствена организација (СЗО)
се:
 „Глобален акционен план за одговорот на јавното здравство на
деменцијата 2017-2025“3 -овој извештај прикажува сеопфатна стратегија
за справување со влијанието на деменцијата врз поединците и
општествата ширум светот. Тој обезбедува патоказ за земјите да ја
подобрат грижата за деменција, да ги подобрат истражувачките напори,
да ја промовираат свеста и да ги зајакнат системите за поддршка.
3
World Health Organization. (2017). Global action plan on the public health response to dementia
2017-2025. Достапно
на:https://www.who.int/mental_health/neurology/dementia/action_plan_2017_2025/en/
11
 „Намалување на ризикот од когнитивно опаѓање и деменција: упатства
на СЗО“ 4 - оваа публикација нуди препораки засновани на докази за
поединци и креатори на политики за да го намалат ризикот од когнитивно
опаѓање и деменција. Ги истакнува факторите на животниот стил, како
што се физичката активност, здравата исхрана, социјалниот ангажман и
когнитивната обука што може да помогне во одржувањето на здравјето
на мозокот.
 „Деменција: приоритет на јавното здравје“5 - овој извештај претставува
преглед на глобалното влијание на деменцијата и ја нагласува
потребата за координиран одговор на јавното здравство. Обезбедува
информации за распространетоста на деменција, фактори на ризик,
дијагноза, грижа и поддршка за лицата со деменција и нивните
старатели.
 „iSupport: Дигитална алатка за обука и поддршка за старателите на луѓе
со деменција“ 6 - iSupport е онлајн платформа развиена од СЗО во
соработка со Меѓународната организација за Алцхајмерова болест. Нуди
материјали за обука и поддршка за старателите на лица со деменција,
обезбедувајќи практични насоки, информации и ресурси за подобрување
на нивните вештини и благосостојба за грижа.
Пациентите со деменција се соочуваат со многу предизвици во
секојдневниот живот. Губитокот на когнитивни функции влијае на нивната
способност за самостојност и работоспособност, што може да резултира во
социјална изолација и влошување на квалитетот на живот. Исто така, болеста
има значаен финансиски терет, бидејќи се бара долготрајна нега и медицински
третмани.
Проблемите поврзани со деменцијата се широки и комплексни.
Најчестата форма на деменција е Алцхајмерова болест, но постојат и други
видови кои ќе бидат детално елаборирани во продолжение, вклучувајќи
4
World Health Organization. (2019). Risk reduction of cognitive decline and dementia: WHO
guidelines. Достапно
на:https://www.who.int/mental_health/neurology/dementia/guidelines_risk_reduction/en/
5
World Health Organization. (2012). Dementia: A public health priority. Достапно
на:https://www.who.int/mental_health/publications/dementia_report_2012/en/
6
World Health Organization. (n.d.). iSupport: A digital training and support tool for caregivers of
people with dementia. Достапно на:https://www.who.int/mental_health/neurology/ISupport/en/
12
васкуларна деменција, фронтотемпорална деменција и други. Секој вид на
деменција има различни симптоми и прогнози, што јаотежнува дијагнозата и
третманот.
За да се справат со овој проблем, пациентите со деменција, нивните
семејства и здравствениот систем имаат потреба од ефективни интервенции и
поддршка. Оттука, неврорехабилитацијата игра витална улога во овој контекст,
обезбедувајќи структуриран пристап и техники кои ги подобруваат когнитивните
и функционалните способности на пациентите со деменција.
1.3 Значење на неврорехабилитацијата во лекувањето на деменција

Неврорехабилитацијата има значаен придонес во лекувањето и
управувањето со деменцијата. Во рамките на неврорехабилитативниот
пристап, целта е да се задржат или подобрат когнитивните, физичките и
психосоцијалните функции на пациентите со деменција. Овие интервенции
имаат потенцијал да им овозможат на пациентите да живеат поквалитетен и
посамостоен живот подолго време.
Примената на неврорехабилитативни техники и стратегии може да им
помогне на пациентите да ги задржат когнитивните функции, како што се
меморијата, вниманието, способноста за проблемско размислување и
комуникацијата. Тренирањето на овие вештини и примена на компјутеризирани
програми и игри може да им помогне на пациентите да ги подобрат своите
когнитивни способности.
Слика 3. Неврорехаблитација
13
Исто така, неврорехабилитацијата вклучува и физички тренинг и вежби
кои ги подобруваат физичките функции на пациентите. Овие вежби можат да
им помогнат да ги подобрат моторните вештини и координацијата, што им
овозможува посамостојно движење и намалување на ризикот.
Психосоцијалната поддршка е уште еден важен аспект на
неврорехабилитацијата. Консултирањето и психолошката поддршка на
пациентите и нивните семејства им помага да се справат со емотивните
предизвици и да изградат позитивен и прилагодлив став кон болеста.
Така, неврорехабилитацијата придонесува во подобрувањето на
квалитетот на живот на пациентите со деменција и нивните семејства.
Имплементацијата на овој пристап во здравствените системи и развојот на
иновативни интервенции се од суштинско значење за подобрување на
резултатите во лекувањето на деменцијата.
2 Невролошки аспекти на деменцијата
2.1 Патофизиолошки механизми

Деменцијата е резултат од различни патофизиолошки механизми кои
влијаат на невроните и синаптичките врски во мозокот. Според Харди и Хигинс
(1992), Алцхајмеровата болест, најчеста форма на деменција, се
карактеризира со акумулација на абнормални протеински структури, како што
се бета-амилоидни плаки и тау замрсеци. 7 Ова доведува до губење на
невроните и уништување на синаптичките врски, што резултира со прогресивен
когнитивен пад.
Горелик и сор. ги истакнуваат васкуларните придонеси за когнитивно
оштетување и деменција. Васкуларната деменција се јавува како резултат на
нарушен проток на крв во одредени региони на мозокот, што доведува до
оштетување на невроните и нарушена функција. Факторите како хипертензија,
дијабетес и атеросклероза придонесуваат за васкуларно когнитивно опаѓање.8
7
Hardy, J., & Higgins, G. (1992). Alzheimer's disease: The amyloid cascade hypothesis. Science,
256(5054), 184-185.
8
Gorelick, P. B., Scuteri, A., Black, S. E., DeCarli, C., Greenberg, S. M., Iadecola, C., ... & Schneider,
J. A. (2011). Vascular contributions to cognitive impairment and dementia: A statement for healthcare
professionals from the American Heart Association/American Stroke Association. Stroke, 42(9), 2672-
2713.
14
Патофизиолошките механизми во другите видови на деменција, како што
се фронтотемпоралната деменција и левково-телангиектазната деменција,
може да бидат различни. На пример, Нири и сор. (1998) обезбедија консензус
клинички дијагностички критериуми за фронтотемпорална лобарна
дегенерација (FTLD), форма на деменција која се карактеризира со
прогресивна загуба на невроните во фронталниот и темпоралниот лобус. 9 Оваа
дегенерација влијае на когнитивните и емоционалните функции.
Понатака, Џек Џуниор и сор. (2013) предложија хипотетички модел на
динамични биомаркери кај Алцхајмерова болест, нагласувајќи ја важноста од
следење на патофизиолошките процеси со текот на времето. Разбирањето на
динамичките промени во биомаркерите може да помогне во рано откривање и
следење на прогресијата на болеста.10
Разбирањето на патофизиолошките механизми кои стојат зад
деменцијата е критично за развојот на ефикасни неврорехабилитативни
стратегии. Тоа им овозможува на лекарите и терапевтите да работат врз
одредени аспекти на болеста, како што се намалување на абнормалните
протеински нагомилувања, подобрување на крвниот проток или заштита на
невроните од дегенерација.
2.2 Видови на деменција

АДИ11 е глобална федерација на здруженија за Алцхајмерова болест која
произведува извештаи и публикации за различни аспекти на деменцијата, меѓу
кои честопати обезбедува сеопфатни информации за различни видови на
деменција. Постојат различни видови на деменција, секој со свои
карактеристики и патофизиолошки механизми. Некои од најпознатите видови
на деменција вклучуваат:
 Алцхајмерова болест: Алцхајмеровата болест е најчест вид на
деменција. Се карактеризирасо постепен губиток на когнитивни функции,
9
Neary, D., Snowden, J. S., Gustafson, L., Passant, U., Stuss, D., Black, S., ... & Benson, D. F.
(1998). Frontotemporal lobar degeneration: A consensus on clinical diagnostic criteria. Neurology,
51(6), 1546-1554.
10
Jack Jr, C. R., Knopman, D. S., Jagust, W. J., Petersen, R. C., Weiner, M. W., Aisen, P. S., ... &
Trojanowski, J. Q. (2013). Tracking pathophysiological processes in Alzheimer's disease: An updated
hypothetical model of dynamic biomarkers. The Lancet Neurology, 12(2), 207-216.
11
Alzheimer's Disease International (ADI). (n.d.). Reports and publications. Достапно
на:https://www.alz.co.uk/research/reports
15
промени во размислувањето и поведението. Протеинските
нагомилувања, како бета-амилоидните плаки и тау танглите, се присутни
во мозокот на пациентите со Алцхајмерова болест.
 Васкуларна деменција: Васкуларната деменција се јавува како резултат
на прекини во крвниот приток кон деловите на мозокот. Ова може да се
случи поради крвни згуснувања, смрт на невроните или уништување на
крвните садови. Клиничките симптоми зависат од областа на мозокот
која е засегната.Роман и сор. обезбедуваат дијагностички критериуми за
васкуларна деменција, истакнувајќи ја важноста на цереброваскуларната
болест во нејзината патогенеза.12Како критериумите ги земаат предвид
клиничката презентација, наодите за снимање и присуството на
васкуларни фактори на ризик.
 Левково-телангиектазна деменција: Левково-телангиектазната деменција
(LTD) е ретка наследна форма на деменција. Оваа болест се
карактеризира со постепено губење на когнитивните и физичките
способности, како и со проблеми во координацијата на движењата.
Мутациите во генот за ATM (атаксија-телангиектаза) се поврзани со оваа
форма на деменција. МекКит и сор. обезбедиле авторитативен преглед
на овој вид деменција(DLB), вклучувајќи ги нејзините клинички
карактеристики, дијагностички критериуми и стратегии за управување.13
 Фронтотемпорална деменција: Фронтотемпоралната деменција (FTD) е
група на заболувања кои предизвикуваат прогресивно оштетување на
невроните во предната и темпоралната област на мозокот. Ова влијае на
когнитивните, емотивните и поведенчките функции. FTD е позната по
различни подтипови, вклучувајќи фронтална варијанта, темпорална
варијанта и поведенчка варијанта. Како што посочивме претходно, Neary
et al. предложиле дијагностички критериуми за фронтотемпорална
деменција (FTD) во нивната работа кои ги прикажуваат клиничките
12
Román, G. C., Tatemichi, T. K., Erkinjuntti, T., Cummings, J. L., Masdeu, J. C., Garcia, J. H., ... &
Amaducci, L. (1993). Vascular dementia: Diagnostic criteria for research studies. Report of the
NINDS-AIREN International Workshop. Neurology, 43(2), 250-260.
13
McKeith, I. G., Boeve, B. F., Dickson, D. W., Halliday, G., Taylor, J. P., Weintraub, D., Aarsland, D.,
Galvin, J., Attems, J., Ballard, C. G., Bayston, A., Beach, T. G., Blanc, F., Bohnen, N., Bonanni, L.,
Bras, J., Brundin, P., Burn, D., Chen-Plotkin, A., ... & Wenning, G. K. (2017). Diagnosis and
management of dementia with Lewy bodies: Fourth consensus report of the DLB Consortium.
Neurology, 89(1), 88-100.
16
карактеристики и потпорните докази потребни за дијагностицирање на
FTD и неговите варијанти.14
Ова се само некои од најпознатите видови на деменција. Како што беше
посочено претходно, секој вид има свои карактеристики, прогнози и начини на
лекување. Со самото тоа, точната дијагноза и класификација на видот на
деменцијата се од суштинско значење за одредување на најдобриот третман и
поддршка за пациентите и нивните семејства, а со самото тоа и ефективноста
на неврорехабилитацијата.
2.3 Когнитивни дефицити кај пациентите со деменција

Когнитивните дефицити се примарен карактеристичен симптом на
деменцијата. Пациентите со деменција искусуваат губиток или влошување на
различни когнитивни способности, меѓу кои: внимание, ориентација, јазик,
извршни функции и визуоспацијални вештини.
Губитокот на меморија е еден од првичните симптоми на деменцијата.
Пациентите имаат тешкотии при запомнување нови информации, долгорочно и
краткорочно запомнување, како и повикување на претходно запаметени
податоци. Овие проблеми со меморијата често предизвикуваат загуба на
автономијата и невозможност за извршување на секојдневни задачи.
Вниманието и концентрацијата се значително влошени кај пациентите со
деменција. Тие имаат тешкотии во задржувањето на внимание на одредена
задача, склучување на префрлање на вниманието и прекинување на
вниманието. Овие проблеми можат да имат влијание врз извршувањето на
секојдневни активности и интеракцијата со околината.
Ориентацијата во времето, просторот и сопственото тело е друг аспект
на когнитивниот дефицит кај пациентите со деменција. Тие можат да имаат
тешкотии во препознавањето на временски рамки, локациите и разбирањето на
сопствениот положбен статус. Ова може да доведе до дезориентација,
негативни емотивни реакции и загуба на социјални врски.
Когнитивните дефицити вклучуваат и проблеми со јазикот, вклучувајќи
афазија и тешкотии во комуникацијата. Пациентите можат да имаат
14
Neary, D., Snowden, J. S., Gustafson, L., Passant, U., Stuss, D., Black, S., ... & Benson, D. F.
(1998). Frontotemporal lobar degeneration: A consensus on clinical diagnostic criteria. Neurology,
51(6), 1546-1554.
17
потешкотии во изразувањето, разбирањето, именувањето на предметите и
следењето на разговорите. Овие предизвици во јазичните способности можат
да ги ограничат интеракциите со другите луѓе и да предизвикаат фрустрации.
Извршните функции, кои се однесуваат на планирањето,
организирањето, проблемското размислување и флексибилноста на
мислењето, се сериозно погоршени кај пациентите со деменција. Тие имаат
тешкотии во извршувањето на сложени задачи, приспособување на промени во
околината и планирање на последователни активности. Овие проблеми влијаат
на нивната способност да се справуваат со секојдневни задачи и да одржуваат
автономија.
Со разбирање на типичните когнитивни дефицити кај пациентите со
деменција, неврорехабилитативните програми можат да се дизајнираат со цел
да ги подобрат и задржат когнитивните функции, да се намали негативниот
влијание врз квалитетот на живот и да се поддржи посамостоеността и
функционалната зависност на пациентите.
3 Неврорехабилитација: Концепт и пристапи
3.1 Цели на неврорехабилитацијата

Неврорехабилитација е сложен медицински процес кој има за цел да
помогне во закрепнувањето од повреда на нервниот систем и да ги
минимизира и/или компензира сите функционални промени кои произлегуваат
од неа.1516
3.2 Индивидуален пристап во третманот
Индивидуален пристап во третманот на пациентите со деменција е од
големо значење во неврорехабилитацијата. Секој пациент има различни
потреби, способности и предизвици, што бара пристап кој е прилагоден на
нивните индивидуални потреби. Ван и сор. ја нагласуваат важноста на
15
Krucoff, Max O.; Rahimpour, Shervin; Slutzky, Marc W.; Edgerton, V. Reggie; Turner, Dennis A.
(2016-01-01). "Enhancing Nervous System Recovery through Neurobiologics, Neural Interface
Training, and Neurorehabilitation". Frontiers in Neuroscience. 10: 584.
16
McDowell, FH (1 September 1994). "Neurorehabilitation". Western Journal of Medicine. 161 (3):
323–327.
18
индивидуалните пристапи за справување со оштетувањата на меморијата и
подобрување на секојдневното функционирање.17
Првичниот чекор во индивидуалниот пристап е целосно и детално
евалуирање на пациентот. Ова вклучува собирање на информации за неговите
когнитивни способности, физичко здравје, слични медицински состојби и социо-
економски услови. Од особено значење е истражувањето на интересите,
хобијата и претходните вештини на пациентот, бидејќи тоа може да се
интегрира во неврорехабилитативниот план.
Врз основа на оваа евалуација, се создава индивидуален план за
третман кој ги адресира специфичните потреби на пациентот. Овој план може
да вклучува различни неврорехабилитативни техники и интервенции, како што
се:
1. Когнитивни тренинзи - за подобрување на различни когнитивни
способности, вклучувајќи меморија, внимание, јазик и извршни функции.
Овие тренинзи можат да се изведуваат преку компјутерски програми,
игри, групни или индивидуални тренинзи.
2. Речникови и комуникациски тренинзи – со специфични вежби и техники
за подобрување на комуникациските вештини, вклучувајќи речник,
разбирање, изразување и социјални интеракции. Ова може да вклучува и
употреба на алтернативни комуникациски средства, како на пример
слики, симболи или комуникациски апликации.
3. Моторна рехабилитација – со вежби и терапии за подобрување на
физичката функција и моториката на пациентот. Ова може да вклучува
физички тренинзи, гимнастика, помагала и физикални терапии.
4. Психолошка поддршка – со индивидуална или групна психолошка
поддршка за пациентот и неговите најблиски. Ова може да вклучува
психотерапија, консултации и образовни сесии за разбирање и
справување со емотивните и психолошките предизвици поврзани со
деменцијата.
17
Van der Roest, H. G., Meiland, F. J., Jonker, C., Dröes, R. M., & Moelaert, F. (2010). Memory
problems in dementia: Adaptation and coping strategies and psychosocial treatments. Expert Review
of Neurotherapeutics, 10(5), 779-795.
19
3.3 Карактеристики и опис на моторната неврорехабилитација кај
пациенти со деменција
Лицето со деменција ги добива истите придобивки од редовното
вежбање, како и секој друг, вклучително и подобрена кардиоваскуларна
кондиција, сила и издржливост. Секогаш треба да се разговара со докторот или
физиотерапевтот на лицето за нивната програма за вежбање или пред да
започнете со која било нова програма за вежбање.
Вежбањето може да даде многу здравствени придобивки, вклучувајќи:
- Подобрено расположение
- Подобар сон
- Одржување на моторните вештини
- Намален ризик од падови поради подобрена сила и рамнотежа
- Намален ризик на ментален пад поврзан со болеста
- Подобрена меморија
- Подобрено однесување, како што е агресивното однесување и сл.
- Подобри комуникациски и социјални вештини.
Пример за комплекс на вежби кај пациенти со деменција
Вежба 1: Почетна положба: седење, раце до телото.

1. Подигнување на петици;
2. Спуштање на петици до почетна положба.
Повторување: 10 пати.
20
Вежба 2: Почетна положба: седење, раце до телото.
1-2 Кружни движења во десниот глужд со екстензирано колено;
3-4 Во спотивната насока;
5-6 Кружни движења во левиот глужд со екстензирано колено;
7-8 Во спотивната насока.
Повторување: 10 пати во секоја насока.
Вежба 3: Почетна положба: седење, раце до телото

1 – Екстензирање на коленото со дорзална флексија на стапалото – се
задржува 5 сек.
2 - Враќање до почетна положба
3 – 4 Исто со другиот долен екстремитет.
Повторување: 5 пати со секој долен екстремитет.
21
Вежба 4: Почетна положба: седење, раце до телото
1-2 Исполнување на седечки марш (кревање на нозете од подот флексирани во
колената);
Вежба 5: Почетна положба: седење, рацете до телото

1-2 Истовремена абдукција на рацете (до ниво на раменици и потоа до горе
колку е возможно);
3-4 Враќање до почетна положба.
22
Вежба 6: Почетна положба: седење
1-2 Имитирање на веслачко движење со рацете
Овие едноставни вежби можат да помогнат во подобрување на силата и
движењето. Пожелно е да се вежбат секој ден или барем три пати неделно. За
секоја вежба неопходно е да се седи исправено на стол. Доколку е можно, се
седи подалеку од задниот ден на столот, а стопалата се поставени рамно на
подот.
4 Видови на неврорехабилитативни техники и интервенции
Неврорехабилитативните техники и интервенции се разновидни и се

насочени кон подобрување на функциите и квалитетот на живот на пациентите
со деменција. Некои од најчестите видови на неврорехабилитативни техники и
интервенции кои се користат во третманот на овие пациенти се:
1. Когнитивна стимулација - oва вклучува различни активности и игри
кои ја стимулираат когнитивната функција. Тоа може да биде решавање
на гатанки, паметни игри, работа со речници и книги, решавање на
логички задачи и тренирање на умствените вештини. Когнитивната
стимулација помага во задржувањето и подобрувањето на различните
когнитивни способности.
Клер и сор. ја нагласуваат ефективноста на когнитивната рехабилитација
и обука за поединци во раните фази на Алцхајмерова болест и васкуларна
23
деменција, како и важноста на приспособените интервенции за подобрување
на когнитивното функционирање.18
Орел и сор.воведуваат групна програма наречена Когнитивна
стимулациска терапија (CST) за лица со деменција, како и прирачник за
лидерите на групите и ги истакнуваат доказите што ја поддржуваат
ефикасноста на CST во подобрувањето на когнитивното функционирање кај
луѓето со деменција.19
Спектор и сор. покажуваат дека CST може значително да го подобри
когнитивното функционирање и квалитетот на животот кај лицата со
деменција.20
Вуд и сор. покажуваат дека когнитивната стимулација може да доведе до
подобрувања во когницијата, комуникацијата и квалитетот на животот кај
лицата со деменција.21
2. Речникова и комуникациска рехабилитација - oва се техники и
интервенции кои се фокусираат на подобрување на комуникациските
вештини на пациентите со деменција. Тоа може да биде читање на
речник, изразување на себеси, разбирање на комуникацијата на другите,
како и користење на алтернативни начини на комуникација, како што се
слики, симболи или компјутерски апликации.
3. Моторна рехабилитација - oва вклучува различни физички активности
и вежби кои се насочени кон подобрување на физичката функција и
моториката на пациентите. Тоа може да биде гимнастика, употреба на
помагала, вежби за координација и слично. Физичката рехабилитација
помага во подобрување на моторичките способности и независноста на
пациентите.
18
Clare, L., Woods, B., Whitaker, R., Wilson, B. A., Downs, M., & Hatton, C. (2003). Cognitive
rehabilitation and cognitive training for early-stage Alzheimer's disease and vascular dementia. The
Cochrane Database of Systematic Reviews, (4)
19
Orrell, M., Aguirre, E., Spector, A., & Hoare, Z. (2014). Making a difference: An evidence-based
group programme to offer cognitive stimulation therapy (CST) to people with dementia. Manual for
group leaders. London: Hawker Publications.
20
Spector, A., Thorgrimsen, L., Woods, B., Royan, L., Davies, S., Butterworth, M., & Orrell, M. (2003).
Efficacy of an evidence-based cognitive stimulation therapy programme for people with dementia:
Randomised controlled trial. The British Journal of Psychiatry, 183(3), 248-254.
21
Woods, B., Aguirre, E., Spector, A. E., & Orrell, M. (2012). Cognitive stimulation to improve
cognitive functioning in people with dementia. The Cochrane Database of Systematic Reviews, (2),
CD005562.
24
4. Психосоцијална поддршка - ова е форма на интервенција која се
фокусира на психолошката и социјалната поддршка на пациентите и
нивните најблиски. Вклучува различни стратегии и техники, како што се
психотерапија, советување, образовни сесии и поддршка во
разбирањето и справувањето со предизвиците поврзани со деменцијата.
Ова се само некои од многуте видови на неврорехабилитативни техники
и интервенции кои можат да бидат вклучени во третманот на пациентите со
деменција. Изборот на соодветни техники и интервенции зависи од
индивидуалните потреби и можностите на пациентот и треба да се изведува
под надзор на стручен тим од здравствени работници.
5 Ефективност на неврорехабилитацијата кај пациенти со деменција
Неврорехабилитацијата игра значајна улога во подобрувањето на

функционалните и когнитивните способности на пациентите со деменција.
Многу истражувања се извршени за да се процени ефективноста на
неврорехабилитативните интервенции на овие пациенти. Во оваа глава ќе
бидат разгледани најзначајните научни докази за ефективноста на
неврорехабилитацијата кај пациенти со деменција.
Студиите покажуваат дека неврорехабилитативните интервенции имаат
потенцијал да ги подобрат когнитивните функции, функционалните
способности и квалитетот на живот на пациентите со деменција.
Интервенциите што вклучуваат когнитивни тренинзи, ориентација,
психосоцијална поддршка и физичка активност покажаа позитивни ефекти во
подобрувањето на паметта, вниманието, јазикот, способноста за извршување
на дневни активности и независноста на пациентите.
Некои од позначајните научни истражувања кои ги поткрепуваат овие
тврдења се следниве:
 Според Бахар и сор. когнитивните интервенции имаат позитивно
влијание врз когнитивната функција, особено меморијата, кај лицата со
22
Bahar-Fuchs, A., Clare, L., & Woods, B. (2013). Cognitive training and cognitive rehabilitation for
mild to moderate Alzheimer's disease and vascular dementia. Cochrane Database of Systematic
Reviews, 6(6), CD003260.
25
 Олазаран и сор., исто така, ги нагласуваат позитивните ефекти на
когнитивната рехабилитација врз когнитивната функција, активностите
на секојдневниот живот и квалитетот на животот кај лицата со
 Клер и сор., преку своето истражување, го потврдуваат позитивното
влијание на когнитивната рехабилитација врз постигнувањето цел,
когнитивната функција и психосоцијалната благосостојба кај учесниците
со деменција.24
 Студијата на Кафо и сор. покажува подобрувања во когнитивната
функција, активностите на секојдневниот живот и квалитетот на животот
по интервенциите за невропсихолошка рехабилитација.25
Слика 4. Неврорехабилитација(физиотерапија) кај пациенти со деменција
23
Olazarán, J., Reisberg, B., Clare, L., Cruz, I., Peña-Casanova, J., Del Ser, T., ... & Muñiz, R.
(2010). Nonpharmacological therapies in Alzheimer's disease: A systematic review of efficacy.
Dementia and Geriatric Cognitive Disorders, 30(2), 161-178.
24
Clare, L., Linden, D. E., Woods, R. T., Whitaker, R., Evans, S. J., Parkinson, C. H., ... & Rugg, M.
D. (2008). Goal-oriented cognitive rehabilitation for people with early-stage Alzheimer disease: A
single-blind randomized controlled trial of clinical efficacy. American Journal of Geriatric Psychiatry,
16(12), 927-935.
25
Caffò, A. O., Lopez, A., Spano, G., Serchisu, L., Galluzzi, S., Rainero, I., ... & Marra, C. (2018).
Neuropsychological rehabilitation for Alzheimer's disease: A randomized controlled trial. Journal of
Alzheimer's Disease, 61(3), 1189-1201.
26
Дополнително, интензивни програми за неврорехабилитација кои
вклучуваат индивидуализирани интервенции и продолжителен третман можат
да имаат посилни и продолжителни ефекти во подобрувањето на когнитивните
и функционалните способности на пациентите.
Сепак, ефективноста на неврорехабилитацијата може да варира во
зависност од различни фактори, вклучувајќи го стадиумот на деменцијата,
видот на деменција и карактеристиките на самата интервенција. Раната
интервенција и продолжителниот третман можат да имаат повеќе
благопријатни ефекти.
Самата ефективност на неврорехабилитацијата кај пациенти со
деменција се гледа преку подобрување на когнитивните и функционалните
способности. Ова го нагласува значењето на раната дијагноза и интервенција,
како и на мултидисциплинарниот пристап и индивидуализираните третмани за
постигнување на најдобри резултати во неврорехабилитацијата на пациентите
со деменција.
5.1 Значење на тренинзите и активности за подобрување на

когнитивните функции
Тренирањето на когнитивните функции претставува важен дел од
неврорехабилитацијата кај пациентите со деменција. Тренингот и активностите
дизајнирани да ја стимулираат и да ги подобрат когнитивните перформанси
имаат потенцијал да им помогнат на пациентите да ги задржат и подобрат
своите когнитивни функции.
Различни тренинг програми и активности се користат во
неврорехабилитацијата за да ги целесообразат различните аспекти на
когнитивните функции, вклучувајќи меморија, внимание, јазик, способност за
решавање на проблеми и способност за планирање и организирање.
Тренинзите можат да се изведуваат како компјутерски базирани
програми, когнитивни игри, интерактивни вежби и други активности кои ги
стимулираат когнитивните функции. Овие тренинг програми имаат за цел да ги
подобрат врските помеѓу невроните, да ја зголемат функционалноста на
мозокот и да ги активираат неискористените резерви за функционирање на
когнитивните процеси.
27
Редовното извршување на когнитивни тренинг програми може да
резултира во подобрување на когнитивните функции кај пациентите со
деменција. Овие тренинзи им помагаат на пациентите да ги задржат и
подобрат способностите за меморија, внимание, јазик и способност за
решавање на проблеми.
Покрај самите тренинг програми, важно е и вклучувањето на пациентите
во стимулативни околини и активности. Например, вклучувањето во социјални
активности, вежбање, учење на нови вештини и ангажирање во креативни и
интелектуални активности може да им помогне на пациентите да ги задржат
своите когнитивни функции и да ги задоволат своите потреби за стимулација и
интеракција со околината.
Иако тренинзите и активностите за подобрување на когнитивните
функции не ја лекуваат деменцијата, тие имаат потенцијал да им помогнат на
пациентите да имаат подобар квалитет на живот и да ја задржат својата
функционалност и независност подолго време.
6 Мултидисциплинарен пристап во неврорехабилитацијата
Неврорехабилитацијата кај пациентите со деменција се реализира преку

мултидисциплинарен пристап, што подразбира соработка и координација
помеѓу различни здравствени професионалци и стручњаци. Овој пристап
гарантира целосна и комплексна нега и третман, што ја задоволува широката
слика на потребите на пациентот и го подобрува неговиот квалитет на живот.
Мултидисциплинарниот пристап ги вклучува следните аспекти:
 Тимска работа: Здравствените професионалци од различни области,
како лекари, медицински сестри, физиотерапевти, окупациони терапевти,
говорно-јазични терапевти, психолози и социјални работници, работат
заедно како тим за да обезбедат комплексна и интегрирана нега на
пациентот. Овие стручњаци ја споделуваат својата експертиза и
допринесуваат со различни техники и интервенции, што резултира во
целосен и прилагодлив третман.
 Индивидуализиран пристап: Мултидисциплинарниот тим пристапува
до пациентот со деменција како индивидуална личност со свои потреби и
28
специфични проблеми. Секој член од тимот ja проценува и анализира
состојбата на пациентот и го креира индивидуализираниот третмански
план, што ги опфаќа неговите физички, когнитивни, емотивни и
социјални аспекти. Овој пристап се употребува со цел да се максимизира
функционалната независност и квалитетот на живот на пациентот.
 Редовна комуникација и соработка: Членовите на
мултидисциплинарниот тим треба да имаат редовна комуникација и
соработка помеѓу себе. Ова вклучува споделување на информации,
размена на мислења и прилагодување на третманските планови во
согласност со напредокот и потребите на пациентот. Оваа комуникација
и соработка осигурува континуитет и ефикасност на третманот.
Мултидисциплинарниот пристап во неврорехабилитацијата кај

пациентите со деменција е од суштинско значење за постигнување на најдобри
резултати во третманот. Овој пристап обезбедува комплексна, целосна и
индивидуализирана нега и поддршка, што значително подобрува животот на
пациентот и неговото општествено вклучување.
6.1 Улогата на невролозите, психолозите и физиотерапевтите

Во неврорехабилитацијата на пациентите со деменција, невролозите,
психолозите и физиотерапевтите играат клучна улога во процесот на
дијагностицирање, третман и следење на напредокот на пациентите. Секој од
овие здравствени професионалци допринесува со својата експертиза и
специфични вештини за подобрување на функционирањето и квалитетот на
живот на пациентите.
 Невролозите играат важна улога во дијагностицирањето на
деменцијата и проценката на прогресијата на болеста. Тие ја проучуваат
состојбата на нервниот систем на пациентот и ги препознаваат
симптомите и проблемите со когницијата, моториката и другите функции.
На основа на добиените информации, невролозите го креираат
третманскиот план и се вклучуваат во тимот за да обезбедат
прилагодена и ефективна неврорехабилитација.
Слика 5. Невролог со пациент со деменција
29
 Психолозите имаат важна улога во процесот на неврорехабилитација
кај пациентите со деменција. Тие се фокусираат на психолошките
аспекти на болеста и работат со пациентите за да ги поддржат во
справувањето со емотивните предизвици и промените во когницијата.
Психолозите пружаат поддршка, советување и психотерапија, што
помага во намалувањето на стресот, подобрувањето на менталното
здравје и општата добробит на пациентот.
Слика 6. Психолог со пациент со деменција
30
 Физиотерапевтите имаат значајна улога во поддршката на
пациентите со деменција да ги подобрат своите физички функции и
независност. Тие се фокусираат на вежбите за подобрување на
координацијата, флексибилноста и силата на мускулите.
Физиотерапевтите го дизајнираат индивидуализираниот третмански план
и работат со пациентите за да ги подобрат нивните моторни способности
и да намалат ризикот од паѓање и повреди.
Слика 7.Физиотерапија кај пациенти со деменција
Со самото тоа, физиотерапијата игра важна улога во

неврорехабилитацијата на пациенти со деменција.26 Евиденцијата покажува
дека физиотерапијата може да има значителни користи за овие пациенти, и
тоа:2728
26
Bellelli, G., & Pérez, L. M. (2013). Rehabilitation and cognitive decline. European Geriatric
Medicine, 4(2), 91-95.
27
Karssemeijer, E. G., Aaronson, J. A., Bossers, W. J., Donders, R., Olde Rikkert, M. G., & Kessels,
R. P. (2017). Positive effects of combined cognitive and physical exercise training on cognitive
function in older adults with mild cognitive impairment or dementia: A meta-analysis. Ageing Research
Reviews, 40, 75-83.
31
1. Подобрување на моторните функции - физиотерапевтите
разработуваат програми за вежбање кои ги целат моторните функции кај
пациентите со деменција. Овие програми можат да помогнат во
подобрување на координацијата,флексибилноста и силата, што им
овозможува на пациентите да изведуваат работи во својот дневен живот
поефикасно.
2. Намалување на болката - физиотерапевтите можат да користат
различни техники и терапии за да ги намалат болките и спазмите кај
пациентите со деменција. Ова вклучува масажи, топлински терапии,
електрична стимулација и други методи за опуштање на мускулите и
намалување на болката.
3. Подобрување на функцијата на кардиореспираторниот систем -
Физиотерапијата може да помогне во подобрување на
кардиоваскуларната функција и респираторниот систем кај пациентите
со деменција. Вежбите можат да им помогнат да ја подобрат физичката
состојба и да ги намалат ризиците од срцеви заболувања и
респираторни компликации.
4. Поддршка во обновата на когнитивните функции -
Физиотерапевтите можат да се вклучат во програми за
неврорехабилитација кои ги целат когнитивните функции кај пациентите
со деменција. Ова може да вклучува вежби за подобрување на
меморијата, вниманието, концентрацијата и способноста за проблемско
решавање.
5. Подобрување на квалитетот на живот - Физиотерапијата им помага
на пациентите со деменција да се движат и функционираат подобрено,
што влијае позитивно на нивниот квалитет на живот. Ова вклучува
независност во извршувањето на дневни активности, подобрување на
моторните вештини и намалување на ризикот од паѓање и повреди.
Со самото тоа, физиотерапијата има значаен придонес во

неврорехабилитацијата на пациенти со деменција. Професионалните
28
Franco, M. R., Tong, A., Howard, K., Sherrington, C., Ferreira, P. H., Pinto, R. Z., ... & Ferreira, M.
L. (2017). Older people’s perspectives on participation in physical activity: A systematic review and
thematic synthesis of qualitative literature. British Journal of Sports Medicine, 51(14), 1219-1228.
32
физиотерапевти можат да креираат индивидуални програми за вежбање и
терапии, кои ги подобруваат функционалните способности и подобруваат
квалитетот на живот на овие пациенти.
Невролозите, психолозите и физиотерапевтите функционираат како дел
од мултидисциплинарен тим во неврорехабилитацијата. Со својата
координирана работа, тие ги комбинираат своите знаења и вештини за да
обезбедат целосна и ефективна нега на пациентите со деменција. Овој
мултидисциплинарен пристап го засилува резултатот од третманот и им помага
на пациентите да ги остварат своите потенцијали и подобрат својот
општествен и квалитет на живот.
6.2 Тимска работа и координираност на интервенциите

Во неврорехабилитацијата на пациентите со деменција, тимската работа
и координираност на интервенциите играат одлучувачка улога во
обезбедувањето на ефективна и целосна нега. Овие аспекти се насочени кон
обезбедување на интегриран и холистичен пристап, каде што различните
здравствени професионалци работат заедно за да ги достигнат оптималните
резултати за пациентот.
Тимската работа вклучува различни здравствени професионалци како
невролози, психолози, физиотерапевти, работни терапевти, говорни терапевти
и сестри. Секој од нив има специфични вештини и компетенции кои
допринесуваат во обработката и третманот на пациентите. Овие
професионалци работат во тим за да ги координираат своите интервенции и да
ги прилагодат според потребите и целите на пациентот.
Координираноста на интервенциите се однесува на процесот на
усогласување и унапредување на различните третмани и интервенции што ги
применува тимот. Ова вклучува планирање и организирање на третманските
сесии, проследување на напредокот на пациентот и приспособување на
интервенциите во текот на третманот. Координираноста на интервенциите
гарантира добра комуникација меѓу членовите на тимот и споделување на
информации, што им овозможува да работат заедно и да ги максимизираат
резултатите.
Тимската работа и координираноста на интервенциите во
неврорехабилитацијата кај пациентите со деменција овозможува интегриран и
33
синхронизиран пристап кој ја поддржува физичката, когнитивната и
психолошката благосостојба на пациентот. Со оваа соработка, тимот на
здравствени професионалци работи заедно за да го подобри квалитетот на
живот на пациентите и да им обезбеди оптимални резултати од третманот.
6.3 Важноста на поддршката од семејството и блиските лица
Поддршката од страна на семејството и блиските лица има значајна
улога во неврорехабилитацијата на пациентите со деменција. Овие лица можат
да пружат емотивна, психолошка и практична поддршка, што помага во
подобрувањето на квалитетот на живот на пациентите и нивната способност да
се адаптираат на измени во своите когнитивни функции и функционални
способности.
Семејството и блиските лица можат да играат важна улога во
образувањето и информирањето на пациентите и да ги поддржат во
прифаќањето и разбирањето на својата здравствената состојба. Тие можат да
бидат информативен извор на знаење и информации за најновите техники и
третмани во неврорехабилитацијата и да им помогнат на пациентите да ги
извршат препорачаните вежби и интервенции и да ги следат терапевтските
сесии.
Гоглер и сор. откриле дека раното користење на услугите засновани во
заедницата од страна на семејните старатели на лица со деменција може
значително да ја одложи институционализацијата.29
Поддршката од семејството и блиските лица е од особена важност за
пациентите со деменција поради нивната потреба за непрекината и стабилна
нега. Овие лица можат да бидат присутни во секојдневниот живот на пациентот
и да им обезбедат структурирана и поддржувачка околина. Исто така, тие
можат да бидат и активни учесници во третманскиот процес, работејќи заедно
со професионалниот тим за постигнување на третманските цели и следење на
напредокот на пациентот.
Поддршката од семејството и блиските лица им помага на пациентите со
деменција да се чувствуваат сигурни, поддржани и препознаени во своите
потреби. Таа им овозможува да се носат со предизвиците на болеста и да ги
29
Gaugler, J. E., Kane, R. L., Kane, R. A., & Newcomer, R. (2005). Early community-based service
utilization and its effects on institutionalization in dementia caregiving. The Gerontologist, 45(2), 177-
185.
34
преминат со подобрени „копинг“ механизми. Покажување на внимание,
разбирање и емпатија од страна на семејството и блиските лица им помага на
пациентите да ги задржат своите социјални врски и да се остварат, а притоа и
да ги зачуваат врските со блиските луѓе.
Семејството и блиските лица треба да се обезбедат со потребната
информација и поддршка од страна на здравствени професионалци, со цел да
можат да пружат најсоодветната поддршка и нега на пациентите со деменција.
Поддршката може да вклучува обука, совети и информации за ефикасните
начини на комуникација, разбирање на когнитивните промени, како и на
практични аспекти од секојдневниот живот кои ги засегнува болеста.
Иницијативата на повеќе локации на REACH, како што ја проучувале
Гитлин и сор., покажа дека мултикомпонентните интервенции насочени кон
товарот и депресијата на старателите биле ефективни во подобрувањето на
резултатите. Овие интервенции ја нагласија важноста на поддршката и
ресурсите за семејните старатели.30
Хеберт и сор. ја нагласи потребата да се препознае и да се одговори на
значителниот товар со кој се соочуваат семејните старатели.31 Исто така, Ли и
сор. дава фокус на опремување на семејните старатели со ефективни
механизми за справување и поддршка за да се справат со предизвиците на
грижата.32 Во овој поглед, Гонјеа и Лопез ја истакнаа потребата од сеопфатни
системи за поддршка кои се однесуваат и на когнитивните и психијатриските
аспекти на грижата.33
30
Gitlin, L. N., Belle, S. H., Burgio, L. D., Czaja, S. J., Mahoney, D. F., Gallagher-Thompson, D., ... &
Burns, R. (2003). Effect of multicomponent interventions on caregiver burden and depression: The
REACH multisite initiative at 6-month follow-up. Psychology and Aging, 18(3), 361-374.
31
Hébert, R., Bravo, G., & Préville, M. (2000). Reliability, validity and reference values of the Zarit
Burden Interview for assessing informal caregivers of community-dwelling older persons with
dementia. Canadian Journal on Aging/La Revue Canadienne du Vieillissement, 19(4), 494-507.
32
Li, R., Cooper, C., Barber, J., Rapaport, P., Griffin, M., & Livingston, G. (2014). Coping strategies as
mediators of the effect of the START (strategies for RelaTives) intervention on psychological morbidity
for family carers of people with dementia in a randomised controlled trial. Journal of Affective
Disorders, 168, 298-305.
33
Gonyea, J. G., & López, L. M. (2017). Caregiving for individuals with dementia and psychiatric
comorbidity. Aging & Mental Health, 21(11), 1137-1145. doi:10.1080/13607863.2016.1200176
35
7 Етички и практични предизвици во неврорехабилитацијата кај
7.1 Правата на пациентите и потребата за почитување на автономијата
Сабат ја нагласува важноста од разбирање и вреднување на личноста
на поединците со деменција во контекст на неврорехабилитација. 34 Во тој
поглед, Клер и Вудс го ставаат фокусот на психолошки и психосоцијални
перспективи за деменцијата, нагласувајќи ја важноста од почитување на
правата и автономијата на пациентите. Тие ја нагласуваат потребата за грижа
насочена кон личноста која ја признава индивидуалноста и уникатните искуства
на пациентите со деменција.35
Кога се работи за неврорехабилитацијата на пациентите со деменција,
важно е да се почитуваат нивните права и автономија. Ваквите права се
дефинирани во различни закони и етички стандарди, и се основаат на
принципите на достоинство, почит и еднаквост.
Некои од најважните права на пациентите со деменција се следниве:
1. Право на информираност: Пациентите имаат право да бидат
информирани за нивната состојба, можните третмани, ризици и
предности, како и за секој алтернативен избор кој може да го имаат.
Информациите треба да бидат преставени на начин што пациентите
можат да ги разберат и да бидат вклучени во процесот на одлучување.
2. Право на согласност: Пациентите имаат право да даваат своја
согласност за третманот, и тоа треба да биде базирано на добро
разбирање на информациите. Ако пациентот нема можност да даде
своја согласност, треба да се разгледаат алтернативни начини за
земање на одлуката, како што е вклучување на најблиска роднина или
старател.
3. Право на приватност: Пациентите имаат право на приватност и
заштита на нивните лични информации. Сите здравствени информации
треба да бидат третирани како чувствителни и да се пренесуваат само
на основа на согласност или во рамките на законски задолжувања.
34
Sabat, S. R. (2001). The Experience of Alzheimer's Disease: Life through a Tangled Veil. Blackwell
Publishers.
35
Clare, L., & Woods, B. (2011). Dementia and the person: Psychological and psychosocial
perspectives. Oxford University Press.
36
4. Право на достоинство и почитување: Пациентите треба да бидат
третирани со достоинство, почит и внимание. Треба да се создадат
услови за нивната комфортна и безбедна околина и да се спроведат
интервенции и третмани кои ги почитуваат нивните потреби и
предизвици.
Постојат и други права на пациентите кои треба да бидат почитувани во
контекстот на неврорехабилитацијата. Во случај на пациенти со деменција,
каде што можеби постои намалена способност за давање на согласност или
комуникација, потребно е да се примени посебна внимателност и да се работи
во најдобриот интерес на пациентот. Како релевантни истражувања се
следниве:
 Циполета и Равиола ги истражуваат етичките размислувања во грижата
за постарите возрасни лица со деменција за време на пандемијата
COVID-19. Ги дискутираат предизвиците во поддржувањето на правата и
автономијата на пациентите во услови на вонредни околности,
обезбедувајќи увид во важноста на балансирање на автономијата со
безбедноста и благосостојбата.36
 Хенегхан и сор. го дискутираат го принципот на автономија во услови на
акутна рехабилитација, дискутирајќи за неговата примена кај пациенти
со деменција. Нивната работа дава увид во предизвиците и
размислувањата во почитувањето на автономијата на пациентите,
истовремено обезбедувајќи ја потребната грижа и поддршка.37
 Мојл и сор. се фокусираат на факторите кои влијаат на квалитетот на
животот на лицата со деменција, како и тоа што почитувањето на
правата и автономијата на пациентите може да придонесе за
подобрување на нивната севкупна благосостојба и одржување на
нивното достоинство.38
36
Cipolletta, S., & Raviola, R. (2020). Ethical considerations in the care of older adults with dementia
during the COVID-19 pandemic. The American Journal of Geriatric Psychiatry, 28(9), 988-992.
37
Henneghan, A. M., Miller, J. A., Sperber, K. M., Raker, J. M., & Lageman, S. K. (2018). Informed
consent in the acute rehabilitation setting: The ethical principle of autonomy. PM&R, 10(2), 160-165.
38
Moyle, W., Venturato, L., Griffiths, S., Grimbeek, P., & McAllister, M. (2011). Factors influencing
quality of life for people with dementia: A qualitative perspective. Aging & Mental Health, 15(8), 970-
977.
37
 Ван Горп ја истражува улогата на услугите за невропсихологија и
рехабилитација во грижата за деменција, како и етичките размислувања
и пристапи за почитување на правата и автономијата на пациентите во
текот на процесот на неврорехабилитација.39
7.2 Комуникација со пациентите со деменција

Комуникацијата со пациентите со деменција претставува значаен аспект
во нивната неврорехабилитација. Кога се комуницира со овие пациенти, треба
да се има во предвид нивната способност за разбирање и изразување.
Здружението за Алцхајмерова болест обезбедува вредни ресурси и
упатства за успешна комуникација со лица со деменција. Нивните совети и
стратегии се засновани на докази и нудат практични сознанија за подобрување
на ефективноста на комуникацијата и разбирање на уникатните предизвици со
кои се соочуваат пациентите со деменција.40
Следните пристапи можат да бидат корисни при комуникацијата со
пациентите со деменција:
 Користење јасен и едноставен јазик: Избегнување на употреба на
комплицирани изрази и сложени реченици. Користење јасни и
разбирливи зборови. Говорење споро и паузирање меѓу изразите за да
им се овозможи време да ги разберат и процесираат информациите.
 Комуницирање преку невербални сигнали: Комуникацијата со
пациентите со деменција може да биде подобрена преку употреба на
невербални сигнали. Користење на изразите на лицето, телесните
движења и допирот за комуницирање на внимание, разбирање и
поддршка.
 Слушање и почитување на нивните потреби: При комуникацијата со
пациентите со деменција, луѓето треба да се отворени и внимателни.
Слушањена нивните изрази и потреби и почитување како индивидуални
лица. Изразувањена разбирање и сочувство и поттикнувањеда
комуницираат што е можно повеќе.
39
Van Gorp, W. G. (2007). Neuropsychology and rehabilitation services for persons with dementia.
Neuropsychology Review, 17(3), 213-227.
40
Alzheimer's Association. (2018). Communication and Alzheimer's: Tips for successful interactions.
Достапно на:https://www.alz.org/media/documents/alzheimers-dementia-communication-tips.pdf
38
 Прилагодување на околината: Организирањена околината на начин што
ќе биде поддржувачка за комуникацијата со пациентите со деменција.
Осигурувањена добро осветлување, безбучна и спокојна средина и мал
број на различни подразбирливи стимули.
Применувајќи ги овие пристапи, може да се оствари посигурна и почетна
комуникација со пациентите со деменција, што ќе спомогне во нивниот процес
на неврорехабилитација.
Буржоа и Хики ја нагласуваат важноста на насочените интервенции за
подобрување на комуникациските способности и подобрување на интеракциите
помеѓу старателите и пациентите во амбиент за неврорехабилитација.41
Тука е и улогата на патолозите на говорниот јазик во комуникациските
интервенции за лицата со деменција во програмата на дневниот центар.
Придонесот на овие професионалци во подобрувањето на резултатите од
комуникацијата и олеснувањето на напорите за неврорехабилитација е
несомнен.42
Систематскиот преглед спроведен од Робертс и колегите се фокусира на
ефективноста на комуникациските интервенции за давателите на здравствени
услуги кои се грижат за пациентите со деменција во болнички услови. Нивните
наоди обезбедуваат увид во стратегиите и интервенциите засновани на докази
кои промовираат ефективна комуникација, олеснувајќи го процесот на
неврорехабилитација.43
7.3 Финансиски и организациски предизвици во неврорехабилитацијата

Финансиските и организациските предизвици се суштински аспекти во
обезбедувањето на ефективна неврорехабилитација за пациентите со
деменција. Следните предизвици можат да се појават во овој контекст:
41
Bourgeois, M. S., & Hickey, E. M. (2009). Dementia caregivers' communication skills: The impact of
behavioral intervention for training. American Journal of Alzheimer's Disease and Other Dementias,
24(5), 397-404.
42
Gauthier, A. H., Lacombe, G., Bier, N., & Jutai, J. (2010). Communication interventions for
individuals with dementia in a day center program: Exploring the role of speech-language
pathologists. American Journal of Alzheimer's Disease and Other Dementias, 25(3), 226-232.
43
Roberts, G., Taylor, J., & Aldridge, J. (2015). A systematic review of the effectiveness of
communication interventions for healthcare providers caring for patients with dementia in a hospital
setting. International Psychogeriatrics, 27(12), 1937-1950.
39
 Финансиски предизвици - рекуфинансирањето на неврорехабилитативни
услуги и програми е еден од најголемите предизвици. Инвестиции во
квалитетни и достапни услуги за неврорехабилитација за пациентите со
деменција се потребни, но најчесто пациентите може да се соочат со
ограничувања на финансиските ресурси.
 Организациски предизвици -организацијата на неврорехабилитативни
услуги за пациентите со деменција може да биде предизвик сама по
себе. Треба да се обезбеди соработка и координација помеѓу различните
здравствени и рехабилитативни тимови, како и социјалните работници и
негувателите, за да се обезбеди континуирана и интегрирана
неврорехабилитација.
 Пристапност и достапност - пациентите со деменција и нивните
семејства можат да имаат предизвици во пристапот и достапноста до
неврорехабилитативни услуги. Овие услуги треба да бидат достапни во
нивниот заеднички контекст и да бидат прилагодени на нивните потреби
и способности.
 Обука и едукација на кадрите - за успешна неврорехабилитација на
пациентите со деменција, кадрите треба да бидат обучени и едуцирани
за работа со оваа популација. Обука во различни аспекти како
комуникација, почитување на автономијата и пристапот на
индивидуалното ниво е важна за постигнување на најдобри резултати.
Како поважни истражувања на оваа тема може да се вклучат следниве:
- Тарнер-Стоукс и Дислер дискутираат за евалуација на различни
модели на неврорехабилитација и даваат увид во финансиските и
организациските предизвици поврзани со овие модели, oсобено во
разбирањето на сложеноста на системите за пост-акутна нега и
нудат потенцијални решенија за навигација на овие предизвици.44
- Рое и сор. прават увид во трошоците за здравствена заштита
поврзани со долгорочната нега и неврорехабилитација на оваа
популација на пациенти, истакнувајќи ги финансиските предизвици
44
Turner-Stokes, L., & Disler, P. B. (2016). Navigating the post-acute care system: Evaluating models
of neurorehabilitation. Clinical Medicine, 16(5), 481-484.
40
со кои се соочуваат поединците и системите за здравствена
заштита.45
- Плејфорд и сор. се фокусираат на квалитетот на животот кај
лицата со афазија, јазично нарушување кое често бара
неврорехабилитација. Нивната работа говори и за финансиските и
организациските предизвици во обезбедувањето сеопфатна и
ефективна грижа за поединци со тешкотии во комуникацијата,
нагласувајќи ја важноста на приспособените интервенции и
услугите за поддршка.46
- Симпсон и сор. обезбедуваат патоказ за лекарите за упатства за
неврорехабилитација, кои може да вклучуваат размислувања
поврзани со финансиски и организациски предизвици. Нудат
практични препораки за здравствените работници да ја
оптимизираат распределбата на ресурсите и да ја подобрат
испораката на услуги за неврорехабилитација.47
Со самото тоа, за да се превладат овие предизвици, потребни се
системски напори и ангажирање од страна на здравствените организации,
владите, неуролошките и рехабилитативни институции, како и поддршка од
страна на заедницата и семејствата. Притоа, треба да се создаде свесност за
значењето на неврорехабилитацијата и да се поддржи прифаќањето на
иновативни модели и пристапи за подобрување на квалитетот на живот на
пациентите со деменција.
45
Røe, C., Skandsen, T., Manskow, U. S., & Andelic, N. (2018). Mortality and one-year functional
outcome in elderly and very old patients with severe traumatic brain injuries: Observed and predicted.
Injury, 49(11), 2082-2088.
46
Playford, E. D., Siegert, R. J., Levack, W. M., Freeman, J. A., & Gathercole, J. M. (2015). Quality of
life in aphasia: Validity of a new scale. Journal of Neurology, Neurosurgery & Psychiatry, 86(8), 900-
905.
47
Simpson, G. K., Collier, L. S., Brinkman, S. D., Moseley, A. M., & Dare, K. A. (2019). Navigating the
neurorehabilitation evidence and guidelines: A roadmap for clinicians. Journal of Neurologic Physical
Therapy, 43(4), 197-202.
41
8 Идни насоки и истражувања во областа на неврорехабилитацијата кај
Неврорехабилитацијата кај пациенти со деменција е област што
продолжува да се развива и да се истражува. Некои од потенцијалните идни
насоки и истражувања што можат да донесат значаен напредок во областа се:
 Иновативни технологии: Употребата на различни виртуелни
реалности, компјутерски игри и апликации може да има значаен
потенцијал во неврорехабилитацијата на пациентите со деменција.
Напредокот во оваа област може да обезбеди интерактивни и
прилагодливи програми за тренинг на различни когнитивни и моторни
функции.
 Развој на индивидуализирани програми: Се препознава потребата од
индивидуализиран пристап во неврорехабилитацијата на пациентите со
деменција. Во иднина, истражувачите можат да работат на развој на
индивидуализирани програми што ќе ги почитуваат потребите и
специфичните когнитивни и функционални дефицити на секој пациент.
 Продолжување на истражувањата во превенцијата: Превенцијата
на деменцијата е критичен аспект што може да влијае на редукцијата на
инциденцата и напредокот на болеста. Будуќите истражувања можат да
продолжат да се фокусираат на препознавање на ризичните фактори,
превенција и рана интервенција за да се подобри квалитетот на живот на
лицата со ризик од деменција.
 Мултидисциплинарен пристап: Интегрирањето на различни
професионални групи во неврорехабилитацијата, вклучувајќи лекари,
психолози, физиотерапевти, окупациони терапевти и други, може да
донесе синергија и подобрување на резултатите на третманот. Во
иднина, истражувачите можат да истражуваат ефикасни модели на
соработка и тимска работа што ќе ги обезбедат на пациентите
комплексна и координирана неврорехабилитација.
Продолжувањето на истражувањата и насочувањето кон иновативни
пристапи и техники ќе играат значајна улога во неврорехабилитацијата на
пациентите со деменција, што може да им донесе подобрување во квалитетот
на живот и функционалната независност.
42
8.1 Технолошки иновации и употреба на виртуелна реалност
Технолошките иновации играат значајна улога во областа на
неврорехабилитацијата кај пациенти со деменција. Во последните години,
употребата на виртуелна реалност (ВР) е истакнат напредок што овозможува
иновативен и ефективен пристап во третманот и поддршката на пациентите.
Виртуелната реалност е компјутерска генерирана средина која ги
симулира сетилата на чувствата, вклучувајќи гледање, слушање и допир. Во
контекстот на неврорехабилитацијата на пациентите со деменција, ВР може да
се користи за тренинг и стимулација на различни когнитивни и моторни
функции.
Предностите на употребата на ВР во неврорехабилитацијата се
следниве:
1. Подобрување на мотивацијата и ангажираноста: ВР претставува
интерактивна и имерзивна средина што може да ги стимулира
пациентите со деменција и да ги поттикне да се ангажираат во
тренингот. Со различни сценарија и игри, ВР може да ги поттикне
интересите и мотивацијата на пациентите, што резултира во
подобрување на тренингот и резултатите.
VR има потенцијал да ја подобри мотивацијата и ангажирањето во
неврорехабилитација во споредба со традиционалните методи на терапија.48
Специфичните интервенции за рехабилитација базирани на VR покажаа дека
го подобруваат закрепнувањето и ангажирањето на моторот по мозочен удар
во споредба со неспецифичните VR интервенции .49
2. Индивидуализација на тренингот: ВР овозможува
индивидуализирано прилагодување на тренингот на база на потребите и
специфичните дефицити на секој пациент. Со адаптивни игри и
програми, може да се создаде персонализиран тренинг што ги таргетира
точно дефицитите и предизвиците на пациентите со деменција.
VR овозможува индивидуализирана обука за неврорехабилитација,
приспособувајќи ги вежбите на специфичните потреби и способности на секој
48
Laver, K. E., Lange, B., George, S., Deutsch, J. E., Saposnik, G., & Crotty, M. (2017). Virtual reality
for stroke rehabilitation. Cochrane Database of Systematic Reviews, 11(11), CD008349.
49
Maier, M., Rubio Ballester, B., Duff, A., Duarte Oller, E., Verschure, P. F. M. J., & Cameirão, M. S.
(2019). Effect of specific over nonspecific VR-based rehabilitation on poststroke motor recovery: A
systematic meta-analysis. Neurorehabilitation and Neural Repair, 33(2), 112-129.
43
пациент. 50 Употребата на интервенции базирани на VR покажа ветување за
подобрување на когнитивно-бихејвиоралниот третман за состојби како
дебелината со нарушување на прекумерно јадење.51
3. Можности за повторување и тренинг: ВР овозможува повторување и
тренинг на различни задачи и сценарија, што е критично за промовирање
на невропластичноста и повторно учење. Пациентите можат да
извршуваат виртуелни активности повеќе пати, што ја засилува
стимулацијата и делува на подобрувањето на когнитивните и моторни
функции.
VR обезбедува можности за зголемено повторување и практикување на
моторни и когнитивни вежби, што може да придонесе за подобри резултати за
рехабилитација.52Со инкорпорирање на принципи на дизајн кои го подобруваат
ангажманот, VR може да го подобри квантитетот и квалитетот на обуката во
физикална терапија.53
4. Безбедност и контролирана околина: ВР овозможува извршување на
задачи во контролирана и безбедна околина. Тоа е особено значајно за
пациентите со деменција кои можат да бидат склони на опасности и
ризици. Виртуелната средина овозможува тренинг и стимулација без
потенцијални непријатности или опасности.
Виртуелните средини обезбедуваат безбеден и контролиран амбиент за
рехабилитација, дозволувајќи им на пациентите да вежбаат и истражуваат без
да бидат поврзани со ризиците од ситуации во реалниот свет.54VR се користи
во студијата и третманот на сликата на телото при нарушувања во исхраната,
50
Lohse, K. R., Hilderman, C. G., Cheung, K. L., Tatla, S., Van der Loos, H. F. M., & Virtual Reality
for Upper Limb Motor Rehabilitation Post-Stroke: A Systematic Review and Meta-Analysis. (2014).
Journal of NeuroEngineering and Rehabilitation, 11(1), 20.
51
Cipresso, P., Serino, S., Pedroli, E., Tuena, C., Pallavicini, F., & Riva, G. (2018). Virtual reality for
enhancing the cognitive behavioral treatment of obesity with binge eating disorder: Randomized
controlled study with one-year follow-up. Journal of Medical Internet Research, 20(4), e11079.
52
Kim, J., & Bates, R. (2008). The effects of embodiment in a computer-generated agent on
immediate and delayed recall of narratives. International Journal of Human-Computer Studies, 66(5),
368-379.
53
Lohse, K. R., Shirzad, N., Verster, A., Hodges, N. J., & Van der Loos, H. F. M. (2013). Video games
and rehabilitation: Using design principles to enhance engagement in physical therapy. Journal of
NeuroEngineering and Rehabilitation, 10(1), 38.
54
Holden, M. K. (2005). Virtual environments for motor rehabilitation: Review. CyberPsychology &
Behavior, 8(3), 187-211.
44
обезбедувајќи контролирана средина за да се одговори на грижите за сликата
на телото.55
Иако употребата на виртуелна реалност во неврорехабилитацијата на
пациентите со деменција е уште во развојна фаза и потребни се дополнителни
истражувања, се очекува дека оваа технологија ќе играе значајна улога во
подобрување на квалитетот на третманот и животот на овие пациенти.
8.2 Примена на генетска терапија и фармаколошки третмани

Генетската терапија и фармаколошките третмани се две напредни
стратегии што се развиваат во областа на неврорехабилитацијата кај пациенти
со деменција. Овие пристапи имаат потенцијал да ја зголемат ефикасноста на
третманот и да се насочат кон основните патолошки процеси кои се јавуваат во
мозокот кај овие пациенти.
Харди и Хигинс ја нагласуваат важноста од идентификување на
генетските фактори на ризик и развивање насочени терапии за лекување на
болеста.56 Исто така, Гоате и сор. даваат увид во потенцијалот на генетските
терапии за спречување или лекување на болеста.57
Генетска терапија се однесува на терапевтски стратегии што го менуваат
генетскиот материјал на пациентите со цел да коригираат дефекти или да ја
засили сопротивноста на мозокот на прогресијата на деменцијата. Оваа
терапија се базира на напредокот во генетиката и може да вклучува употреба
на вектори, генетски инженерирани терапевтски агенти и други техники. Во
моментов, истражувањата се фокусираат на идентификување на генетските
фактори поврзани со деменцијата и развој на терапевтски пристапи што ќе
целат и модифицираат овие фактори.
55
Llorens, R., Noé, E., Ferri, J., & Alcañiz, M. (2015). The use of virtual reality in the study,
assessment, and treatment of body image in eating disorders and nonclinical samples: A review of
the literature. Body Image, 13, 1-11.
56
Hardy, J., & Higgins, G. A. (1992). Alzheimer's disease: The amyloid cascade hypothesis. Science,
256(5054), 184-185.
57
Goate, A., Chartier-Harlin, M. C., Mullan, M., Brown, J., Crawford, F., Fidani, L., ... & Roques, P.
(1991). Segregation of a missense mutation in the amyloid precursor protein gene with familial
Alzheimer's disease. Nature, 349(6311), 704-706.
45
Karch и Goate дискутираат за идентификација на варијантите на генетски
ризик и нивните импликации за разбирање на основните механизми на болеста
и развивање насочени третмани.58
Фармаколошките третмани се однесуваат на употребата на
фармаколошки агенти, како лекови или други хемиски супстанци, кои имаат
потенцијал да влијаат врз патолошките процеси во мозокот и да ги подобрат
симптомите на деменцијата. Овие третмани можат да вклучуваат лекови што
целат на активните биолошки механизми во мозокот, како на пример
алцхајмерсовиот ензим или глутаматскиот систем. Сепак, треба да се има во
предвид дека фармаколошките третмани треба да бидат прецизно избрани и
прилагодени според индивидуалните потреби и карактеристики на пациентите
со деменција.
Иако примената на генетска терапија и фармаколошки третмани во
неврорехабилитацијата кај пациенти со деменција е уште во рана фаза на
истражување и развој, се очекува дека овие пристапи ќе имаат значајна улога
во иднината. Поддршката на истражувањата и развојот на овие пристапи е
критична за напредокот во областа на неврорехабилитацијата и подобрување
на квалитетот на живот на пациентите со деменција.
Холтцман и сор. се фокусираат на улогата на амилоид-бета (Aβ) и тау
протеините во Алцхајмерова болест и потенцијалот на таргетирање на овие
протеини со фармаколошки третмани и предизвиците поврзани со развојот на
ефективни терапии.59
Саловеј и сор. дискутираат за употребата на фармаколошки третмани,
особено анти-амилоидни терапии, во клиничките испитувања за Алцхајмерова
болест.60
Селкое, повторно, ја дискутира патофизиологијата и потенцијалните
терапевтски цели кај Алцхајмеровата болест. Ја нагласува важноста од
58
Karch, C. M., & Goate, A. M. (2015). Alzheimer's disease risk genes and mechanisms of disease
pathogenesis. Biological psychiatry, 77(1), 43-51.
59
Holtzman, D. M., Mandelkow, E., & Selkoe, D. J. (2012). Alzheimer disease in 2020. Cold Spring
Harbor perspectives in medicine, 2(11), a011585.
60
Salloway, S., Sperling, R., Fox, N. C., Blennow, K., Klunk, W., Raskind, M., ... & Jabeen, F. (2014).
Two phase 3 trials of bapineuzumab in mild-to-moderate Alzheimer's disease. New England Journal
of Medicine, 370(4), 322-333.
46
развивање третмани за модифицирање на болеста кои ги таргетираат
основните молекуларни механизми, вклучувајќи амилоид-бета и тау.61
8.3 Промоција на свеста за деменцијата и неврорехабилитацијата

Промоцијата на свеста за деменцијата и неврорехабилитацијата е од
суштинско значење за обезбедување на поддршка и разбирање во
општеството. Потребни се образовни кампањи и информативни активности кои
ќе ја подигнат свеста на јавноста за деменцијата, неврорехабилитацијата и
важноста на раното дијагностицирање и третман. Промоцијата на свеста треба
да ги насочи укон укажување на потребата за ресурси и поддршка за
пациентите и нивните семејства.
Еден од клучните аспекти во промоцијата на свеста е подигање на
јавното разбирање и прифаќање на деменцијата како медицинска состојба и
неизбежна компонента на стареењето. Информирањето за предизвиците со
кои се соочуваат пациентите со деменција и значењето на
неврорехабилитацијата треба да биде активно и ефикасно. Ова може да се
постигне преку различни канали, вклучувајќи ги медиумите, образовните
установи, невладините организации и онлајн платформи.
Дополнително, промоцијата на свеста треба да вклучи и обучување и
сензибилизација на здравствените работници, како лекари, медицински сестри
и терапевти. Здравствените работници треба да бидат во тексо најновите
научни откритија и пристапи во неврорехабилитацијата, како и да имаат
вештини за комуникација и работа со пациентите со деменција и нивните
семејства.
Промоцијата на свеста за деменцијата и неврорехабилитацијата треба
да биде постојан и континуиран процес што ги вклучува сите нивоа на
општеството, од индивидуално до институционално ниво. Оваа свест може да
помогне во смањувањето на стигматизацијата и недовербата кон пациентите
со деменција и да создаде поддршка и разбирање во општеството како
целосниот процес на стареење и неговите предизвици.
61
Selkoe, D. J. (2012). Preventing Alzheimer's disease. Science, 337(6101), 1488-1492.
47
9. Сопствено истражување
9.1 Цел на истражувањето

Целта на проучувањето е да се проследи влијанието на
специјализираните терапевтски вежби кај пациенти во претклинички стадиум
9.2 Задачи на истражувањето

1. Да се проучи раниот и доцен ефект од примената на
специјализираните терапевтски вежби базирани на современите принципи на
моторната неврорехабилитација и адаптирани за домашна примена кај
пациенти со деменција, врз функционалните нарушувања.
9.3 Материјал и методи

Во истражувањето се вклучени 13 пациенти (7 жени и 6 мажи, средна
возраст 77.6±5.3 години) во претклинички стадиум на деменција, за период од
три месеци.
Пациентите се избрани по неколку критериуми, за да има хомогеност на
истражувањето: да бидат на возраст над 70 години; да имаат дијагностицирана
деменција; да немаат тешка кардиоваскуларна и респираторна
инсуфициенција, како и изразени тешки когнитивни нарушувања; да имаат
стабилна хемодинамика, а артеријалниот притисок е под 160/95.
За оценка на когнитивната состојба е применет тест за когнитивно
нарушување по оценките од скалата – Mini-Mental State Examination (MMSE), со
што резултатите од тестот се влијаат од возраста, нивото на образование (во
години) и социјално-културните услови. Тестот вкличува 30 прашања со
максимална оценка од 30 поени. Лесно когнитивно нарушување се однесува на
резултати од 21-26 поени, средно – кај 11-20 поени и тешко = кај помалку или
еднакво на 10 поени. Намалување под 23 поени се асоцира кај 79% со појава
Карактеристиката на пациентите во претклинички стадиум на деменција
на почетокот од истражувањето е дадена во табела 1. Кај испитаниците е
спроведена специјализирана кинезитерапевтска метода, базирана на
современите принципи на неврорехабилитација кај деменција.
48
I. Метод на кинезитерапија
Специјализирана кинезитерапевтска метода (СКТМ) e применета кај
испитаниците со деменција во претклинички стадиум. Таа е базирана на
основните принципи на современата неврорехабилитација кај деменција: да
биде индивидуална и специфично ориентирана – усогласена и фокусирана врз
индивидуалните потреби на пациентот; да се реализира со активно учество на
пациентот и неговото семејство.
Кинезитерапијата кај лесно когнитивно нарушување го подобрува
физичкото здравје, ги намалува психолошките симптоми и ја подобрува
ефективноста на секојдневни активности. Таа е насочена кон релаксација,
намалување на нивото на загриженост со масажа, топлински процедури,
функционална и аеробна моторна активност.
II. Методи на испитување и оценка

За целите на истражувањето е применет комплекс од дијагностички
методи, а резултатите од кој што се евалуирани на 1-от ден, 1-от месец и на 3-
от месец од почетокот на лекувањето се прикажани на работен лист.
Се оценуваат функционалните нарушувања оценети со индекс на
Barthel, кој користи скала од 0-100 поени за оценка на најчестите области од
секојдневните активности и индивидуални човечки способности, како што се:
хранење, придвижување од инвалидска количка до кревет и обратно, лична
тоалета, одење до тоалет, бањање, одење по мазна површина, искачување и
слегување од скали, облекување, контрола на дефекација и контрола на мочен
меур.
III. Статистички методи

Се користи пакет од статистически програми за квантитативна обработка
на добиените податоци. Применета е варијациона (Student-Fisher t-test) и
алтернативна анализа за објективизирање на промените од применетото
лекување. При споредба на непараметриските индикатори во текот на
лекувањето се користи Wilcoxon тест. Paired Samples Test се применува за
споредба на параметриските индикатори.
49
9.4 Резултати од истражувањето
Претставените сопствени резултати даваат можност да се анализира
ефектот на применетата кинезитерапија. За целта е спроведено проследување
на параметрите на почетокот, на 1-от месец и на 3-от месец од почетокот на
лекувањето. Овој дизајн се почитува кај сите пациенти со деменција во
претклинички стадиум, вклучени во истражувањето.
Резултатите од проследените параметри, што ги објективизираат
промените во функционалните нарушувања, кај пациенти со деменција во
претклинички стадиум, како и значајноста на промените во текот на лекувањето
се претставени на табела 2.
Разликите помеѓу добиените и почетните вредности, како и значајноста
на промените се претставени на фигура 1 и 2.
Табела 1. Карактеристика на испитаниците со деменција во претклинички

стадиум на почетокот на истражувањето
Возраст Висина (cm) Телесна Mini-Mental State
тежина (kg) Examination (MMSE)
77.6±5.3 171.4±6.2 92.3±7.2 22.3±2.8
Табела 2 Промени во секојдневните способности, евалуирани според индекс

на Barthel, како и значајноста на промените
Параметри Почеток 1 месец 3 месец
Хранење 5.6±0.9 9.1±0.5*** 9.8±0.2**
1 0.001 0.05
Придвижување од инвалидска количка 10.8±1.8 13.2±1.7*** 14.3±1.2**
до кревет и обратно 1 0.001 0.05
Лична тоалета 1.7±0.9 3.5±0.9*** 4.1±1.3**
1 0.001 0.05
Одење до тоалет 5.2±0.5 7.8±1.2*** 8.9±0.9**

1 0.001 0.01
Бањање 1.5±0.6 3.1±1.2*** 3.9±0.8**

1 0.001 0.05
Одење по мазна површина 10.7±2.6 13.3±1.5*** 14.2±1.3**

1 0.001 0.05
50
Искачување и слегување од скали 6.6±1.6 8.1±1.2*** 9.1±0.9*
1 0.001 0.05
Облекување 6.5±1.2 8.6±1.3*** 9.6±0.9**

1 0.001 0.05
Контрола на дефекација 6.6±1.3 7.8±1.2*** 8.4±0.6**

1 0.001 0.05
Контрола на мочен меур 6.7±1.2 8.2±1.3*** 8.5±0.5**

1 0.001 0.05
*** р<0.001, значајна промена во споредба со почетните вредности во текот на

лекувањето, оценета со Wilcoxon Test
** р<0.05, значајна промена во споредба со почетните вредности во текот на лекувањето,
оценета со Wilcoxon Test
Фигура 1 Промена во добиените и почетните вредности евалуирани според индекс на

Barthel
51
Фигура 2 Разликите помеѓу добиените и почетните вредности евалуирани според индекс на
Barthel
9.5 Дискусија
Набљудуваните благопријатни ефекти врз функционалните нарушувањa
кај пациентите со демеција во претклинички стадиум, евалуирани со индекс на
Barthel, се задржуваат значајни преку целиот период на проследување и се
максимално изразени на 3-от месец од почетокот на лекувањето. Резултатите
од ова истражување покажуваат дека специјализирана неврорехабилитација и
кинезитерапија ги подобрува значајно секојдневните активности на пациентите.
Ефектот е максимално изразен на 3-от месец од почетокот на терапијата и се
задржува значаен.
Практичните насоки во лекувањето вклучуваат: навремена
функционална оценка на секојдневните активности, ориентација на блиските и
семејството за присутните функционални промени, начините за нивната
компензација и редоследноста на извршување, контрола на
самопослужувањето, за да се гарантира безопасност, информација за
дневните центри за лекување и присуството на рехабилитациски тим.
52
Заклучок
Овој труд ги разгледа обемно различни аспекти поврзани со деменцијата

и неврорехабилитацијата. Истражувањата и литературата кои беа користени
покажуваат дека неврорехабилитацијата има значајно влијание во
подобрувањето на когнитивните функции и општата функционалност на
пациентите со деменција.
Целта на моторната неврорехабилитацијата е да пружи
индивидуализиран пристап во третманот, со фокус на различни техники и
интервенции кои ги подобруваат моторните перформанси.
Мултидисциплинарниот пристап, вклучувајќи ги невролозите, психолозите,
физиотерапевтите и поддршката од семејството и блиските лица, играат
критична улога во успешната неврорехабилитација.
Иако постојат предизвици како етички и практични аспекти,
неврорехабилитацијата продолжува да напредува и развива нови методи и
техники. Идните насоки вклучуваат употреба на технолошки иновации како
виртуелна реалност, примена на генетска терапија и фармаколошки третмани,
како и промоција на свеста за деменцијата и неврорехабилитацијата.
Неврорехабилитативните интервенции имаат потенцијал да ги подобрат
когнитивните функции, функционалните способности и квалитетот на живот на
пациентите со деменција. Интервенциите што вклучуваат когнитивни тренинзи,
ориентација, психосоцијална поддршка и физичка активност имаат позитивни
ефекти во подобрувањето на паметта, вниманието, јазикот, способноста за
извршување на дневни активности и независноста на пациентите.
Кинезитерапијата го подобрува физичкото здравје, ги намалува психолошките
симптоми и ја подобрува ефективноста на секојдневни активности.
Како заклучок, специјалистичкиот труд го истакнува значењето на
моторната неврорехабилитација во целосниот третман на пациенти со
деменција и го открива потенцијалот за подобрување на нивното како
когнитивно, така и моторно функционирање во секојдневието со што се
подобрува нивниот целокупен квалитет на живот.
53
Користена литература
1. Alzheimer's Association. (2018). Communication and Alzheimer's: Tips for

successful interactions. Достапно
на:https://www.alz.org/media/documents/alzheimers-dementia-
communication-tips.pdf
2. Alzheimer's Disease International (ADI). (n.d.). Reports and publications.
Достапно на:https://www.alz.co.uk/research/reports
3. Bahar-Fuchs, A., Clare, L., & Woods, B. (2013). Cognitive training and
cognitive rehabilitation for mild to moderate Alzheimer's disease and vascular
dementia. Cochrane Database of Systematic Reviews, 6(6), CD003260.
4. Bellelli, G., & Pérez, L. M. (2013). Rehabilitation and cognitive decline.
European Geriatric Medicine, 4(2), 91-95.
5. Bourgeois, M. S., & Hickey, E. M. (2009). Dementia caregivers'
communication skills: The impact of behavioral intervention for training.
American Journal of Alzheimer's Disease and Other Dementias, 24(5), 397-
404.
6. Caffò, A. O., Lopez, A., Spano, G., Serchisu, L., Galluzzi, S., Rainero, I., ... &
Marra, C. (2018). Neuropsychological rehabilitation for Alzheimer's disease: A
randomized controlled trial. Journal of Alzheimer's Disease, 61(3), 1189-1201.
7. Cipolletta, S., & Raviola, R. (2020). Ethical considerations in the care of older
adults with dementia during the COVID-19 pandemic. The American Journal
of Geriatric Psychiatry, 28(9), 988-992.
8. Cipresso, P., Serino, S., Pedroli, E., Tuena, C., Pallavicini, F., & Riva, G.
(2018). Virtual reality for enhancing the cognitive behavioral treatment of
obesity with binge eating disorder: Randomized controlled study with one-year
follow-up. Journal of Medical Internet Research, 20(4), e11079.
9. Clare, L., & Woods, B. (2011). Dementia and the person: Psychological and
psychosocial perspectives. Oxford University Press.
10. Clare, L., Linden, D. E., Woods, R. T., Whitaker, R., Evans, S. J., Parkinson,
C. H., ... & Rugg, M. D. (2008). Goal-oriented cognitive rehabilitation for
people with early-stage Alzheimer disease: A single-blind randomized
controlled trial of clinical efficacy. American Journal of Geriatric Psychiatry,
16(12), 927-935.
54
11. Clare, L., Woods, B., Whitaker, R., Wilson, B. A., Downs, M., & Hatton, C.
(2003). Cognitive rehabilitation and cognitive training for early-stage
Alzheimer's disease and vascular dementia. The Cochrane Database of
Systematic Reviews, (4)
12. Franco, M. R., Tong, A., Howard, K., Sherrington, C., Ferreira, P. H., Pinto, R.
Z., ... & Ferreira, M. L. (2017). Older people’s perspectives on participation in
physical activity: A systematic review and thematic synthesis of qualitative
literature. British Journal of Sports Medicine, 51(14), 1219-1228.
13. Gaugler, J. E., Kane, R. L., Kane, R. A., & Newcomer, R. (2005). Early
community-based service utilization and its effects on institutionalization in
dementia caregiving. The Gerontologist, 45(2), 177-185.
14. Gauthier, A. H., Lacombe, G., Bier, N., & Jutai, J. (2010). Communication
interventions for individuals with dementia in a day center program: Exploring
the role of speech-language pathologists. American Journal of Alzheimer's
Disease and Other Dementias, 25(3), 226-232.
15. Gitlin, L. N., Belle, S. H., Burgio, L. D., Czaja, S. J., Mahoney, D. F.,
Gallagher-Thompson, D., ... & Burns, R. (2003). Effect of multicomponent
interventions on caregiver burden and depression: The REACH multisite
initiative at 6-month follow-up. Psychology and Aging, 18(3), 361-374.
16. Goate, A., Chartier-Harlin, M. C., Mullan, M., Brown, J., Crawford, F., Fidani,
L., ... & Roques, P. (1991). Segregation of a missense mutation in the amyloid
precursor protein gene with familial Alzheimer's disease. Nature, 349(6311),
704-706.
17. Gonyea, J. G., & López, L. M. (2017). Caregiving for individuals with dementia
and psychiatric comorbidity. Aging & Mental Health, 21(11), 1137-1145.
doi:10.1080/13607863.2016.1200176
18. Gorelick, P. B., Scuteri, A., Black, S. E., DeCarli, C., Greenberg, S. M.,
Iadecola, C., ... & Schneider, J. A. (2011). Vascular contributions to cognitive
impairment and dementia: A statement for healthcare professionals from the
American Heart Association/American Stroke Association. Stroke, 42(9),
2672-2713.
19. Hardy, J., & Higgins, G. (1992). Alzheimer's disease: The amyloid cascade
hypothesis. Science, 256(5054), 184-185.
55
20. Hébert, R., Bravo, G., & Préville, M. (2000). Reliability, validity and reference
values of the Zarit Burden Interview for assessing informal caregivers of
community-dwelling older persons with dementia. Canadian Journal on
Aging/La Revue Canadienne du Vieillissement, 19(4), 494-507.
21. Henneghan, A. M., Miller, J. A., Sperber, K. M., Raker, J. M., & Lageman, S.
K. (2018). Informed consent in the acute rehabilitation setting: The ethical
principle of autonomy. PM&R, 10(2), 160-165.
22. Holden, M. K. (2005). Virtual environments for motor rehabilitation: Review.
CyberPsychology & Behavior, 8(3), 187-211.
23. Holtzman, D. M., Mandelkow, E., & Selkoe, D. J. (2012). Alzheimer disease in
2020. Cold Spring Harbor perspectives in medicine, 2(11), a011585.
24. Jack Jr, C. R., Knopman, D. S., Jagust, W. J., Petersen, R. C., Weiner, M. W.,
Aisen, P. S., ... & Trojanowski, J. Q. (2013). Tracking pathophysiological
processes in Alzheimer's disease: An updated hypothetical model of dynamic
biomarkers. The Lancet Neurology, 12(2), 207-216.
25. Karch, C. M., & Goate, A. M. (2015). Alzheimer's disease risk genes and
mechanisms of disease pathogenesis. Biological psychiatry, 77(1), 43-51.
26. Karssemeijer, E. G., Aaronson, J. A., Bossers, W. J., Donders, R., Olde
Rikkert, M. G., & Kessels, R. P. (2017). Positive effects of combined cognitive
and physical exercise training on cognitive function in older adults with mild
cognitive impairment or dementia: A meta-analysis. Ageing Research
Reviews, 40, 75-83.
27. Kim, J., & Bates, R. (2008). The effects of embodiment in a computer-
generated agent on immediate and delayed recall of narratives. International
Journal of Human-Computer Studies, 66(5), 368-379.
28. Krucoff, Max O.; Rahimpour, Shervin; Slutzky, Marc W.; Edgerton, V. Reggie;
Turner, Dennis A. (2016-01-01). "Enhancing Nervous System Recovery
through Neurobiologics, Neural Interface Training, and
Neurorehabilitation". Frontiers in Neuroscience. 10: 584.
29. Laver, K. E., Lange, B., George, S., Deutsch, J. E., Saposnik, G., & Crotty, M.
(2017). Virtual reality for stroke rehabilitation. Cochrane Database of
Systematic Reviews, 11(11), CD008349.
30. Lezak, Muriel Deutsch (1995). Neuropsychological assessment. Oxford
[Oxfordshire]: Oxford University Press.
56
31. Li, R., Cooper, C., Barber, J., Rapaport, P., Griffin, M., & Livingston, G.
(2014). Coping strategies as mediators of the effect of the START (strategies
for RelaTives) intervention on psychological morbidity for family carers of
people with dementia in a randomised controlled trial. Journal of Affective
Disorders, 168, 298-305.
32. Llorens, R., Noé, E., Ferri, J., & Alcañiz, M. (2015). The use of virtual reality in
the study, assessment, and treatment of body image in eating disorders and
nonclinical samples: A review of the literature. Body Image, 13, 1-11.
33. Lohse, K. R., Hilderman, C. G., Cheung, K. L., Tatla, S., Van der Loos, H. F.
M., & Virtual Reality for Upper Limb Motor Rehabilitation Post-Stroke: A
Systematic Review and Meta-Analysis. (2014). Journal of NeuroEngineering
and Rehabilitation, 11(1), 20.
34. Lohse, K. R., Shirzad, N., Verster, A., Hodges, N. J., & Van der Loos, H. F. M.
(2013). Video games and rehabilitation: Using design principles to enhance
engagement in physical therapy. Journal of NeuroEngineering and
Rehabilitation, 10(1), 38.
35. Lubenova, D., Titianova, E. (2021) Neurorehabilitation in dementia. In
Titianova, E. Textbook of Clinical neurology. 437-446. KOTI-EOOD.
36. Lubenova, D., Titianova, E. (2012) Principles of Modern Neurorehabilitation.
Neurosonology and cerebral hemodynamics, 8(1), 45-55.
37. Maier, M., Rubio Ballester, B., Duff, A., Duarte Oller, E., Verschure, P. F. M.
J., & Cameirão, M. S. (2019). Effect of specific over nonspecific VR-based
rehabilitation on poststroke motor recovery: A systematic meta-analysis.
Neurorehabilitation and Neural Repair, 33(2), 112-129.
38. McDowell, FH (1 September 1994). "Neurorehabilitation". Western Journal of
Medicine. 161 (3): 323–327.
39. McKeith, I. G., Boeve, B. F., Dickson, D. W., Halliday, G., Taylor, J. P.,
Weintraub, D., Aarsland, D., Galvin, J., Attems, J., Ballard, C. G., Bayston, A.,
Beach, T. G., Blanc, F., Bohnen, N., Bonanni, L., Bras, J., Brundin, P., Burn,
D., Chen-Plotkin, A., ... & Wenning, G. K. (2017). Diagnosis and management
of dementia with Lewy bodies: Fourth consensus report of the DLB
Consortium. Neurology, 89(1), 88-100.
57
40. Moyle, W., Venturato, L., Griffiths, S., Grimbeek, P., & McAllister, M. (2011).
Factors influencing quality of life for people with dementia: A qualitative
perspective. Aging & Mental Health, 15(8), 970-977.
41. Neary, D., Snowden, J. S., Gustafson, L., Passant, U., Stuss, D., Black, S., ...
& Benson, D. F. (1998). Frontotemporal lobar degeneration: A consensus on
clinical diagnostic criteria. Neurology, 51(6), 1546-1554.
42. Olazarán, J., Reisberg, B., Clare, L., Cruz, I., Peña-Casanova, J., Del Ser, T.,
... & Muñiz, R. (2010). Nonpharmacological therapies in Alzheimer's disease:
A systematic review of efficacy. Dementia and Geriatric Cognitive Disorders,
30(2), 161-178.
43. Orrell, M., Aguirre, E., Spector, A., & Hoare, Z. (2014). Making a difference:
An evidence-based group programme to offer cognitive stimulation therapy
(CST) to people with dementia. Manual for group leaders. London: Hawker
Publications.
44. Playford, E. D., Siegert, R. J., Levack, W. M., Freeman, J. A., & Gathercole, J.
M. (2015). Quality of life in aphasia: Validity of a new scale. Journal of
Neurology, Neurosurgery & Psychiatry, 86(8), 900-905.
45. Roberts, G., Taylor, J., & Aldridge, J. (2015). A systematic review of the
effectiveness of communication interventions for healthcare providers caring
for patients with dementia in a hospital setting. International Psychogeriatrics,
27(12), 1937-1950.
46. Røe, C., Skandsen, T., Manskow, U. S., & Andelic, N. (2018). Mortality and
one-year functional outcome in elderly and very old patients with severe
traumatic brain injuries: Observed and predicted. Injury, 49(11), 2082-2088.
47. Román, G. C., Tatemichi, T. K., Erkinjuntti, T., Cummings, J. L., Masdeu, J.
C., Garcia, J. H., ... & Amaducci, L. (1993). Vascular dementia: Diagnostic
criteria for research studies. Report of the NINDS-AIREN International
Workshop. Neurology, 43(2), 250-260.
48. Sabat, S. R. (2001). The Experience of Alzheimer's Disease: Life through a
Tangled Veil. Blackwell Publishers.
49. Salloway, S., Sperling, R., Fox, N. C., Blennow, K., Klunk, W., Raskind, M., ...
& Jabeen, F. (2014). Two phase 3 trials of bapineuzumab in mild-to-moderate
Alzheimer's disease. New England Journal of Medicine, 370(4), 322-333.
58
50. Selkoe, D. J. (2012). Preventing Alzheimer's disease. Science, 337(6101),
1488-1492.
51. Simpson, G. K., Collier, L. S., Brinkman, S. D., Moseley, A. M., & Dare, K. A.
(2019). Navigating the neurorehabilitation evidence and guidelines: A
roadmap for clinicians. Journal of Neurologic Physical Therapy, 43(4), 197-
202.
52. Spector, A., Thorgrimsen, L., Woods, B., Royan, L., Davies, S., Butterworth,
M., & Orrell, M. (2003). Efficacy of an evidence-based cognitive stimulation
therapy programme for people with dementia: Randomised controlled trial.
The British Journal of Psychiatry, 183(3), 248-254.
53. Turner-Stokes, L., & Disler, P. B. (2016). Navigating the post-acute care
system: Evaluating models of neurorehabilitation. Clinical Medicine, 16(5),
481-484.
54. Van der Roest, H. G., Meiland, F. J., Jonker, C., Dröes, R. M., & Moelaert, F.
(2010). Memory problems in dementia: Adaptation and coping strategies and
psychosocial treatments. Expert Review of Neurotherapeutics, 10(5), 779-
795.
55. Van Gorp, W. G. (2007). Neuropsychology and rehabilitation services for
persons with dementia. Neuropsychology Review, 17(3), 213-227.
56. Woods, B., Aguirre, E., Spector, A. E., & Orrell, M. (2012). Cognitive
stimulation to improve cognitive functioning in people with dementia. The
Cochrane Database of Systematic Reviews, (2), CD005562.
57. World Health Organization. (2012). Dementia: A public health priority.
Достапно
на:https://www.who.int/mental_health/publications/dementia_report_2012/en/
58. World Health Organization. (2017). Global action plan on the public health
response to dementia 2017-2025. Достапно
на:https://www.who.int/mental_health/neurology/dementia/action_plan_2017_
2025/en/
59. World Health Organization. (2019). Risk reduction of cognitive decline and
dementia: WHO guidelines. Достапно
на:https://www.who.int/mental_health/neurology/dementia/guidelines_risk_red
uction/en/
59
60. World Health Organization. (n.d.). iSupport: A digital training and support tool
for caregivers of people with dementia. Достапно
на:https://www.who.int/mental_health/neurology/ISupport/en/
61. Требјешанин, Жарко (2018). Речник психологије. Београд: Агапе књига.
стр. 119.
60

НЕВРОРЕХАБИЛИТАЦИЈА КАЈ ПАЦИЕНТИ СО ДЕМЕНЦИЈА (1)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

НЕВРОРЕХАБИЛИТАЦИЈА КАЈ ПАЦИЕНТИ СО ДЕМЕНЦИЈА (1)

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

НЕВРОРЕХАБИЛИТАЦИЈА КАЈ ПАЦИЕНТИ СО ДЕМЕНЦИЈА (1)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

УНИВЕРЗИТЕТ “ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ” ШТИП

ФАКУЛТЕТ ЗА МЕДИЦИНСКИ НАУКИ

НЕВРОРЕХАБИЛИТАЦИЈА КАЈ ПАЦИЕНТИ СО ДЕМЕНЦИЈА

Претседател: Доц. д-р Даниела Ристиќ Стомнарска,

Ментор и член: Проф. д-р Данче Василева,

Член: Проф. д-р Ленче Николовска.

Датум на одбрана: 30.04.2024 год.

1. Неврорехабилитација на пациенти со деменција ........................................... 9

1.1 Дефиниција на деменција ........................................................................... 9

1.2 Претставување на проблемот .................................................................. 11

1.3 Значење на неврорехабилитацијата во лекувањето на деменција ...... 13

2 Невролошки аспекти на деменцијата ............................................................. 14

2.1 Патофизиолошки механизми.................................................................... 14

2.2 Видови на деменција ................................................................................ 15

2.3 Когнитивни дефицити кај пациентите со деменција ............................... 17

3 Неврорехабилитација: Концепт и пристапи ................................................... 18

3.1 Цели на неврорехабилитацијата.............................................................. 18

3.2 Индивидуализиран пристап во третманот............................................... 18

3.3 Карактеристики и опис на моторната неврорехабилитација кај пациенти со

4 Видови на неврорехабилитативни техники и интервенции.................... 23

5 Ефективност на неврорехабилитацијата кај пациенти со деменција .......... 25

5.1 Значење на тренинзите и активности за подобрување на когнитивните

6 Мултидисциплинарен пристап во неврорехабилитацијата .......................... 28

6.1 Улогата на невролозите, психолозите и физиотерапевтите .................. 29

6.2 Тимска работа и координираност на интервенциите ............................. 33

6.3 Важноста на поддршката од семејството и блиските лица .................... 34

7 Етички и практични предизвици во неврорехабилитацијата кај пациенти со

7.1 Правата на пациентите и потребата за почитување на автономијата .. 36

7.3 Финансиски и организациски предизвици во неврорехабилитацијата .. 39

8 Идни насоки и истражувања во областа на неврорехабилитацијата кај

8.1 Технолошки иновации и употреба на виртуелна реалност…...............42

8.2 Примена на генетска терапија и фармаколошки третмани…...............45

8.3 Промоција на свеста за деменцијата и неврорехабилитацијата….......46

9.1 Цел на истражувањето.............................................................................48

9.2 Задачи на истражувањето........................................................................48

9.3 Материјал и методи..................................................................................48

Деменцијата е широко распространета невроциркулаторна болест која

Деменцијата претставува сериозно невролошка состојба која погодува

1.1 Дефиниција на деменција

Често деменцијата е придружена со емоционални и афективни

Слика 2. Моментална состојба и предвидување на идната состојба во

Светската здравствена организација обезбедува вредни сознанија преку

1.3 Значење на неврорехабилитацијата во лекувањето на деменција

2 Невролошки аспекти на деменцијата

2.1 Патофизиолошки механизми

2.2 Видови на деменција

2.3 Когнитивни дефицити кај пациентите со деменција

3 Неврорехабилитација: Концепт и пристапи

3.1 Цели на неврорехабилитацијата

Пример за комплекс на вежби кај пациенти со деменција

Вежба 1: Почетна положба: седење, раце до телото.

Вежба 3: Почетна положба: седење, раце до телото

Вежба 5: Почетна положба: седење, рацете до телото

4 Видови на неврорехабилитативни техники и интервенции

Неврорехабилитативните техники и интервенции се разновидни и се

5 Ефективност на неврорехабилитацијата кај пациенти со деменција

Неврорехабилитацијата игра значајна улога во подобрувањето на

Слика 4. Неврорехабилитација(физиотерапија) кај пациенти со деменција

5.1 Значење на тренинзите и активности за подобрување на

Одење до тоалет 5.2±0.5 7.8±1.2* 8.9±0.9

Бањање 1.5±0.6 3.1±1.2* 3.9±0.8

Одење по мазна површина 10.7±2.6 13.3±1.5* 14.2±1.3

Облекување 6.5±1.2 8.6±1.3* 9.6±0.9

Контрола на дефекација 6.6±1.3 7.8±1.2* 8.4±0.6

Контрола на мочен меур 6.7±1.2 8.2±1.3* 8.5±0.5