CO TO JEST J ZYKOWY OBRAZ WIATA I DLACZEGO WARTO GO BADA ?

swazja) lub nieuczciwy (bez świadomości odbiorcy – manipulacja). Mogą

też służyć tworzeniu światów nierzeczywistych (postulowanych), a cza-
sem służą po prostu „byciu razem” (tworzeniu więzi międzyludzkich).
Ta mnogość typów zachowań językowych człowieka jest przedmiotem
szczegółowych badań językoznawców. Opisy lingwistyczne zdają sprawę
z jednej strony z budowy (struktury) „urządzenia generującego”, którym
jest system językowy, z drugiej zaś strony – z mechanizmów tworzenia
wypowiedzi, a więc z użycia systemu. Ta rola języka ujęta jest w Saus-
sure’owskiej opozycji langue – parole. Większość prac językoznawczych
dotyczy tego właśnie komunikacyjnego aspektu języka: opisu systemu
i użycia systemu.
Druga wyrózniona rola języka w funkcjonowaniu człowieka dotyczy
właściwości jego umysłu: język stanowi f o r m ę p o z n a w c z e g o u j -
m o w a n i a ś w i a t a. Obejmuje pojęciową strukturę opisującą świat,
jego kategoryzację, sposób postrzegania, przekonania wiązane z obiek-
tami świata. Pojęcie językowego obrazu świata wpisuje się w ten aspekt
języka. Być może ten aspekt języka mógłby być objęty Saussure’owskim
pojęciem langage, które ujmuje język jako swoistą właściwość człowieka.
W dalszym ciągu chciałabym pokazać różnicę między oboma aspek-
tami języka (urządzenie służące do komunikowania i forma poznania /
/ konceptualizowania świata) na przykładzie wyrazu ręka i sposobu
ujęcia jego desygnatu we współczesnej polszczy nie. Ta część mojej
wypowiedzi będzie streszczeniem obszerniejszego artykułu [por. Grze-
gorczykowa 2014].

4. OPIS SEMANTYCZNY WYRAZU RĘKA A REKONSTRUKCJA

OBRAZU RĘKI WE WSPÓ CZESNEJ POLSZCZY NIE

Człowiek mówiący współczesną polszczyzną używa wyrazu ręka

w trzech różnych znaczeniach:
(1) mając na myśli kończynę górną człowieka rozumianą albo jako ca-
łość (od barku do końców palców, np. Zegnij rękę w łokciu), albo jako
część końcową (poniżej nadgarstka, np. Złap się ręką poręczy), lub
też ogólnie, bez informacji uszczegółowiającej (np. Odjęto mu rękę),
(2) mając na myśli człowieka ze względu na pracę, np. Brakuje rąk do
pracy,
(3) chcąc przekazać informację o sposobie wykonania czynności (wy-
tworu), np. Znać na czymś czyjąś rękę.
Ponadto ciąg foniczny ręka jest częścią wielu odrębnych jednostek
językowych, takich jak np. zrobić coś od ręki ‘od razu, bez zwlekania’,
iść / pójść komuś na rękę ‘ułatwić’, mieć coś pod ręką ‘blisko’, wziąć coś
w swoje ręce ‘zająć się czymś osobiście’ i wielu innych.
Oprócz wiedzy o funkcjonowaniu wyrazu ręka jako jednostki leksykal-
nej człowiek mówiący współczesną polszczyzną ma w swoim umyśle (swo-