‫ﺑﻪ ﻧﺎم ﻳﻜﺘﺎ‬

‫ﺟﺰوه ﺣﻘﻮق اداري )‪(1‬‬

‫ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻت ﺣﻘﻮﻗﻲ‪،‬ﺣﻖ ﮔﺴﺘﺮ‬

‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه‪:‬ﻧﺎﻣﺸﺨﺺ‬

‫درآﻣﺪ‬

‫ﺣﻘﻮق اداري ﻳﻜﻲ از ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﻮاﻋﺪ و ﻣﻘﺮرات ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ اﺷﺨﺎص ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ )ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي اداري( و‬
‫ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ آﻧﻬﺎ و رواﺑﻂ اﻳﻨﺎن ﺑﺎ ﻣﺮدم را ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ رﺷﺘﻪ از ﺟﻮانﺗﺮﻳﻦ ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي ﻋﻠﻢ ﺣﻘﻮق ﺑﻮده و ﻣﺮﻫﻮن ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﮕﺮﺷﻲ اﺳﺖ ﻛـﻪ از‬
‫زﻣﺎن اﻧﻘﻼب ﻛﺒﻴﺮ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دوﻟﺖ اﻳﺠﺎد ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺎ آن زﻣﺎن وﻇﺎﻳﻒ دوﻟﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺣﻔﻆ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﻫﺎي ﻓﺮدي‪ ،‬ﺗﻨﻈﻴﻢ رواﺑﻂ اﺷﺨﺎص ﺧﺼﻮﺻﻲ و اﻋﻤﺎل ژاﻧﺪارم از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﺮاﺳﺖ از ﻣﺮزﻫﺎ‬
‫ﻣﺤﺪود ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ ﺑﺎ ﮔﺴﺘﺮش و ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺷﺪن رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﺎﺷﻴﻨﻴﺴﻢ‪ ،‬ﺿﺮورت دﺧﺎﻟﺖ دوﻟﺖ در اﻣﻮر ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺣﺴﺎس‬
‫ﺷﺪه و ﺑﺎ ﭘﺬﻳﺮش ﻧﻈﺮﻳﻪ دوﻟﺖ‪-‬رﻓﺎه‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ دوﻟﺖﻫﺎ ﻣﺴﺆول اﻧﺠﺎم ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﭘﻠﻴﺲ اداري ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن‪ ،‬ﺗﻨﻈﻴﻢ رواﺑﻂ ﺑﻴﻦ ﻣﺮدم ﺑﺎ ﻧﻬﺎدﻫﺎ و ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﻋﻬﺪهدار اﻣﻮر ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ آﻧﻬﺎ ﻗﻮاﻋﺪ و ﻣﻘﺮرات وﻳﮋهاي را ﻣﻲﻃﻠﺒﻴﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ دﺳﺘﻪ از ﻗﻮاﻋﺪ و ﻣﻘﺮرات را اﻣﺮوزه ﺣﻘﻮق اداري ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل اﻣﺮوزه ﺣﻘﻮق اداري ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﺎﻣﺪون از ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘـﺮرات اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﺴﺎﻳﻞ و ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ را ﻣﻄﻤﺢ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬

‫‪ 1‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻت ﺣﻘﻮﻗﻲ‪،‬ﺣﻖ ﮔﺴﺘﺮ‬

 ‫ﻛﻠﻴﺎت‬
‫ﻣﺒﺎﺣﺚ اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﻣﺘﺸﻜﻞ اﺳﺖ از ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺣﻘﻮق اداري‪ ،‬ﺑﺮرﺳﻲ اوﺻﺎف ﺣﻘﻮق اداري‪ ،‬ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺣﻘﻮق اداري و ﻣﺒﺎﻧﻲ آن‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺣﻘﻮق اداري‬

‫ﺑﺮاي آﻧﻜﻪ ﺑﺘﻮان ﺗﻌﺮﻳﻔﻲ ﺟﺎﻣﻊ و ﻣﺎﻧﻊ از ﺣﻘﻮق اداري اراﺋﻪ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ اﺑﺘﺪا ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮم اداره آﺷﻨﺎ ﺷﻮﻳﻢ‪ .‬در ﻳﻚ ﺗﻘﺴـﻴﻢﺑﻨـﺪي ﻛﻠـﻲ‪،‬‬
‫ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن اداره را در دو ﻣﻔﻬﻮم »ﻣﺎدي« و »ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ« ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺎدي‪ ،‬اداره ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎ و ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺣﻔﻆ ﻧﻈﻢ ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﻳﺎ ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻮﺳﻂ اﺷﺨﺎص‬
‫ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﻳﺎ ﺑﻪ راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ آﻧﻬﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﺧﻼﺻﻪ اداره در ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺎدي‪ ،‬ﻓﻌﻞ اداره ﻛﺮدن اﻣﻮر ﻋﻤـﻮﻣﻲ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﺮاي‬
‫ﻣﺜﺎل وﻗﺘﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ ﻣﺪﻳﺮ ﺷﺮﻛﺖ اﻟﻒ آن ﺷﺮﻛﺖ را ﺧﻮب اداره ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺎدي اداره اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻻزم ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ اﺳﺖ اﻋﻤﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻣﻮر ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد ﺑﺎ ﻫﺪف ﺣﻔﻆ ﻧﻈﻢ ﻋﻤﻮﻣﻲ )ﭘﻠﻴﺲ اداري( و ﻳﺎ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺧﺪﻣﺎت ﻫﻤﮕـﺎﻧﻲ‬
‫)ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ( ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ 1.‬ﺿﻤﻦ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ‪ ،‬اداره در ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺎدي آن ﺑﺎ اﻋﻤﺎل ﻗﺎﻧﻮﻧﮕـﺬاري‪ ،‬ﻗﻀـﺎﻳﻲ و ﺣـﺎﻛﻤﻴﺘﻲ ﻗـﻮه‬
‫ﻣﺠﺮﻳﻪ ﺗﻔﺎوت دارد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻗﻴﻖﺗﺮ‪ ،‬وﺿﻊ و ﺗﺪوﻳﻦ ﻗﻮاﻋﺪ ﻛﻠﻲ )ﻋﻤﻞ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاري(‪ ،‬اﻋﻤﺎل ﻗﻀﺎﻳﻲ ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ و اﻋﻤﺎل ﺣﺎﻛﻤﻴﺘﻲ ﻗﻮه ﻣﺠﺮﻳـﻪ‬
‫ﻛﻪ واﺟﺪ وﺻﻒ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬داﺧﻞ در ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺎدي اداره ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ در ﻣﻔﻬﻮم ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮر از اداره ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﺸﻜﻴﻼت و ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ وﻇﺎﻳﻒ ﺧﺎﺻﻲ را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه دارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻨﻜﻪ ﺑﮕـﻮﻳﻴﻢ آﻗـﺎي‬
‫اﻟﻒ ﺑﻪ اﺳﺘﺨﺪام اداره آﻣﻮزش و ﭘﺮورش درآﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬از ﻣﻔﻬﻮم ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ اداره اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮدهاﻳﻢ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل ﺑﺎ اﻣﻌﺎن ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺎدي و ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ اداره ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ‪» :‬اداره ﻋﺒﺎرت از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎ و ﻧﻬﺎدﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ از ﻃﺮﻳﻖ آﻧﻬﺎ اﻣﻮر ﻣﺘﻀﻤﻦ ﻧﻔﻊ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﻣﻬﻴﺎ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و در ﺻﻮرت ﻟﺰوم از اﺧﺘﻴﺎرات و اﻣﺘﻴﺎزات ﻗﺪرت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﺣﺎل ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮم اداره آﺷﻨﺎ ﺷﺪﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺣﻘﻮق اداري ﺑﭙﺮدازﻳﻢ‪» .‬ﺣﻘﻮق اداري ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺮرات ﺣﻘـﻮﻗﻲ ﻣﺠـﺰا از ﻗﻮاﻋـﺪ‬
‫ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ اﺷﺨﺎص ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻮده و رواﺑﻂ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻣﺮدم را ﺑﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﺑﺮ اﻣﺘﻴـﺎزات و ﻗـﺪرت ﻋﻤـﻮﻣﻲ‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ«‪.‬‬

‫‪ -2‬وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺣﻘﻮق اداري‬

‫ﻣﺸﺨﺼﺎت اﺳﺎﺳﻲ ﺣﻘﻮق اداري ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪ -1-2‬ﺣﻘﻮق اداري رﺷﺘﻪاي ﺟﺪﻳﺪ و ﻧﻮﻳﻦ اﺳﺖ‬

‫‪ -١‬در ﻣﻄﺎﻟﺐ آﺗﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻔﺼﻞ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﭘﻠﻴﺲ اداري و ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺤﺚ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫‪ 2‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻت ﺣﻘﻮﻗﻲ‪،‬ﺣﻖ ﮔﺴﺘﺮ‬
‫ﮔﻔﺘﻴﻢ ﺣﻘﻮق اداري زاﻳﻴﺪه ﮔﺴﺘﺮش رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و رﺷﺪ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺟﻮاﻣﻊ اﻧﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ دﺧﺎﻟﺖ روزاﻓـﺰون دوﻟـﺖ در اﻣـﻮر ﺟﺎﻣﻌـﻪ‪،‬‬
‫ﻧﻬﺎدﻫﺎ و ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺘﻌﺪدي ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﻮاﻋﺪ و ﻣﻘﺮرات وﻳﮋهاي را ﺟﻮﻳﺎ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺣﻘﻮق اداري در اروﭘـﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ و در ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻪ ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﻳﻦ ﺧﺼﻴﺼﻪ در ﻧﻈﺎم ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻛﺸﻮر ﻣﺎ ﺑﺎرزﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮل ﻳﻜﻲ از اﺳﺎﺗﻴﺪ ﺣﻘﻮق اداري‪» ،‬در ﺣﻘﻮق ﻛﺸـﻮر ﻣـﺎ ﻣﻔﻬـﻮم ﺣﻘـﻮق اداري‬
‫‪1‬‬
‫ﻳﻚ اﻣﺮ ﻛﺎﻣﻼً ﺗﺎزهاي اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم ‪ ...‬ﺑﻪ ﺗﺎزﮔﻲ در ﺳﻨﻦ اداري ﻣﺎ راه ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ -2-2‬ﻗﻮاﻋﺪ و ﻣﻘﺮرات ﺣﻘﻮق اداري ﻣﺪون ﻧﻴﺴﺖ‬

‫ﻣﻨﻈﻮر آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻘﻮق اداري ﻗﺎﻧﻮن واﺣﺪي ﻧﺪارد ﻛﻪ در آن ﻛﻠﻴﻪ اﺻﻮل و ﻗﻮاﻋﺪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺣﻘﻮق اداري ﭘـﻴﺶﺑﻴﻨـﻲ ﺷـﺪه‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﻣﺸﺨﺼﻪ ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي اداري اﺳﺖ؛ زﻳﺮا وﻇﺎﻳﻒ و ﻛﺎرﻫﺎي اداري ﺑﻪ ﻗﺪري وﺳﻴﻊ و ﻣﺘﻨﻮع اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻧﻤـﻲﺗـﻮان‬
‫اﺻﻮل و ﻣﻘﺮرات ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﻧﻬﺎ را در ﻳﻜﺠﺎ ﺗﺪوﻳﻦ و وﺿﻊ ﻧﻤﻮد‪ .‬از اﻳﻦ رو ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﭘﺮاﻛﻨﺪهاي ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ وﺿﻊ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺮوزه ﻣﻘﺮرات ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﺣﻘﻮق اداري را ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ از ﻣﻴﺎن ﻗﻮاﻧﻴﻦ‪ ،‬آﻳﻴﻦﻧﺎﻣﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺨﺸﻨﺎﻣﻪﻫﺎ و روﻳﻪ اداري ﻣﺘﻌﺪد و ﺑﺴﻴﺎري اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﻤـﻮد؛‬
‫اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻲ و ﺗﺸﺘﺖ ﻛﻪ ﮔﺎﻫﻲ ﻣﻮﺟﺒﺎت ﺗﻨﺎﻗﺾ و ﺗﻌﺎرض اﺣﻜﺎم و ﻗﻮاﻋـﺪ را ﻧﻴـﺰ ﻓـﺮاﻫﻢ ﻣـﻲآورد‪ ،‬ﺑـﻪ ﻧﻮﺑـﻪ ﺧـﻮد ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ آﻧﻬـﺎ را ﺑـﺎ‬
‫دﺷﻮاريﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻲﺳﺎزد‪.‬‬

‫‪ -3-2‬ﺣﻘﻮق اداري رﺷﺘﻪاي از ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ داﺧﻠﻲ اﺳﺖ‬

‫در ﻳﻚ ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪي ﻛﻠﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﻋﻠﻢ ﺣﻘﻮق را از ﻟﺤﺎظ ﻣﺎﻫﻮي ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﻲ‬
‫و از ﺟﻬﺖ ﻗﻠﻤﺮو ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق داﺧﻠﻲ )دوﻣﺴﺘﻴﻚ( و ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ )ﺧﺎرﺟﻲ( ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﺗﺮدﻳـﺪي ﻧﻴﺴـﺖ ﻛـﻪ ﺣﻘـﻮق‬
‫اداري رﺷﺘﻪاي از ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ داﺧﻠﻲ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺣﻘﻮق اداري ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﺟﺰو ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﻮاﻋﺪ و ﻣﻘﺮرات آن‪ ،‬از ﻳﻚ ﻃﺮف ﺑﺮ رواﺑﻂ ﺑﻴﻦ اﺷﺨﺎص ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺎ‬
‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ و از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﺑﺮ رواﺑﻂ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ اﺷﺨﺎص ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺣﺎﻛﻢ اﺳﺖ؛ و ﺟﺰو ﺣﻘﻮق داﺧﻠﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣـﻲرود‪ ،‬زﻳـﺮا اﻳـﻦ رواﺑـﻂ را داﺧـﻞ در‬
‫ﻗﻠﻤﺮو ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬

‫‪ -4-2‬ﺣﻘﻮق اداري رﺷﺘﻪاي ﻣﺴﺘﻘﻞ اﺳﺖ‬

‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺣﻘﻮق اداري ﺗﺎﺑﻊ ﻗﻮاﻋﺪ و ﻣﻘﺮرات ﺧﺎص و ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻗﻮاﻋﺪ ﺳﺎﻳﺮ رﺷـﺘﻪﻫـﺎي ﺣﻘـﻮﻗﻲ ﻣـﻲﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬در واﻗـﻊ ﺣﻘـﻮق اداري از‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻗﻮاﻋﺪ و ﻣﻘﺮراﺗﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮان آﻧﻬﺎ را در ﺳﺎﻳﺮ رﺷﺘﻪﻫﺎي ﺣﻘﻮﻗﻲ ﮔﻨﺠﺎﻧﺪ‪ .‬ﺣﻘﻮﻗـﺪاﻧﺎن اﻳﻨﻬـﺎ را ﺗﺤـﺖ ﻋﻨـﻮان ﺣﻘـﻮق‬
‫اداري ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ ﻣﺪﻧﻲ و ﻳﺎ ﻗﺮاردادﻫﺎي اداري از ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻘـﺮرات ﺧـﺎص ﭘﻴـﺮوي ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﻧﻤﻲﺗﻮان آﻧﻬﺎ را در ﻗﻮاﻋﺪ و اﺻﻮل ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﻲ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ اﺳﺘﻘﻼل ﺣﻘﻮق اداري ﻧﺎﻓﻲ ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ رﺷﺘﻪ ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ رﺷﺘﻪﻫﺎي ﺣﻘﻮﻗﻲ دارد‪ ،‬ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺆﺗﻤﻨﻲ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﺋﻲ‪ ،‬ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ؛ ‪ ،1387‬ﺣﻘﻮق اداري‪ ،‬ﺳﻤﺖ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ص ‪.11‬‬

‫‪ 3‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻت ﺣﻘﻮﻗﻲ‪،‬ﺣﻖ ﮔﺴﺘﺮ‬
 ‫‪ -5-2‬ﺣﻘﻮق اداري از اﻣﺘﻴﺎز ﻗﺪرت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‬
‫ﭘﻴﺸﺘﺮ اﺷﺎره ﺷﺪ ﻫﺪف اﺻﻮل و ﻗﻮاﻋﺪ ﺣﻘﻮق اداري‪ ،‬ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ از رﻫﮕﺬر ﭘﻠﻴﺲ اداري و ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻮده و ﺑﺮاي ﻧﻴﻞ ﺑـﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻫﺪف ﻻزم اﺳﺖ اﺷﺨﺎص ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ از اﺑﺰارﻫﺎي ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻻزم ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﺧﻮد را اﮔﺮﭼﻪ ﺑﺎ ﻗﻬﺮ و ﻏﻠﺒـﻪ‬
‫اﺟﺮاﻳﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻗﻮاﻋﺪ ﺣﻘﻮق اداري از اﻣﺘﻴﺎز ﻗﺪرت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮﺧـﻮردار ﺑـﻮده و اﺷـﺨﺎص ﺧﺼﻮﺻـﻲ ﻧﻴـﺰ ﻣﻜﻠـﻒ ﺑـﻪ رﻋﺎﻳـﺖ ﺗﺼـﻤﻴﻤﺎت‬
‫ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي اداري ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻇﻮاﻫﺮ ﻋﻤﻠﻲ اﻳﻦ اﻗﺘﺪار را ﻣﻲﺗﻮان در ﺗﻤﻠﻚ اراﺿﻲ اﺷﺨﺎص‪ ،‬ﺻﺪور آﻳﻴﻦﻧﺎﻣﻪﻫـﺎي ﻻزماﻻﺟـﺮا‪ ،‬وﺿـﻊ‬
‫ﻋﻮارض و ‪ ...‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪ -3‬ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺣﻘﻮق اداري‬

‫ﻣﻨﻈﻮر از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺣﻘﻮق اداري‪ ،‬ﻛﻴﻔﻴﺖ و روشﻫﺎي اﻳﺠﺎد ﻗﻮاﻋﺪ ﺣﻘﻮق اداري اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس ﻗﻮاﻋﺪ و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺣﻘﻮق اداري ﻣﻤﻜﻦ اﺳـﺖ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻧﻬﺎدﻫﺎي واﺟﺪ ﺻﻼﺣﻴﺖ وﺿﻊ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﻧﺎﺷﻲ از ﻋﺮف ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻮده و ﻳﺎ از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﻗﻀﺎﻳﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻳﺪ‪ .‬ﻋـﻼوه‬
‫ﺑﺮ اﻳﻨﻬﺎ ﻧﻈﺮﻳﺎت و ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻋﻠﻤﺎي ﺣﻘﻮق اداري ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻗﻮاﻋﺪ ﺣﻘﻮق اداري ﻣﺴﺎﻋﺪت ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ اوﺻﺎف ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺣﻘـﻮق اداري را‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺷﺮح ذﻳﻞ ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪ -1-3‬ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ و اﺳﺎﺳﻲﺗﺮﻳﻦ ﻣﻨﺒﻊ ﺣﻘﻮق اداري در ﻛﺸﻮر ﻣﺎ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ ﺳﻠﺴـﻠﻪ ﻣﺮاﺗـﺐ ﻗﻮاﻋـﺪ ﺣﻘـﻮﻗﻲ ﺑـﻪ ﺳـﻪ دﺳـﺘﻪ ﺗﻘﺴـﻴﻢ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -1-1-3‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ‬
‫ﻣﺒﻨﺎ و اﺳﺎس ﺣﻘﻮق اداري در اﺻﻮل ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﺷﻜﻞ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ از ﻳﻚ ﻃﺮف ﻣﻨﺒﻊ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ﻳـﺎ ﻏﻴﺮﻣﺴـﺘﻘﻴﻢ ﻛﻠﻴـﻪ‬
‫ﺻﻼﺣﻴﺖﻫﺎي اداري اﺳﺖ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺻﻮﻟﻲ ﻛﻪ ﺣﺪود وﻇﺎﻳﻒ و اﺧﺘﻴﺎرات ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻋﺎﻟﻴﻪ ﻧﻈﺎم اداري ﻣﺎﻧﻨـﺪ رﻫﺒـﺮ و رﻳـﻴﺲﺟﻤﻬـﻮر و ‪ ...‬را ﺗﻌﻴـﻴﻦ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫و از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﺑﺮﺧﻲ از اﺻﻮل ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ اﻋﻤﺎل اداري را ﺑﺮﺷﻤﺮده ﻛﻪ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي اداري ﻣﻜﻠﻒ ﺑﻪ رﻋﺎﻳـﺖ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﻋﺪم رﻋﺎﻳﺖ اﻳﻦ اﺻﻮل ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻮﺟﺐ اﺑﻄﺎل اﻋﻤﺎل اداري آﻧﻬﺎ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﺑﺮﺧﻲ اﺻﻮل ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان در ﻗﻠﻤﺮو ﺣﻘﻮق اداري از آﻧﻬﺎ ﻧﺎم ﺑﺮد ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از اﺻﻞ ‪) 6‬ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻣـﺮدم و اﺗﻜـﺎء ﺑـﻪ‬
‫آراي ﻋﻤﻮﻣﻲ(‪ ،‬اﺻﻞ ‪) 57‬ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻗﻮا(‪ ،‬اﺻﻞ ‪) 70‬ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن و ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت اداري ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮن(‪ ،‬اﺻﻞ ‪ 113‬اﻟﻲ ‪) 142‬ارﻛﺎن و اﺧﺘﻴﺎرات‬
‫ﻗﻮه ﻣﺠﺮﻳﻪ(‪.‬‬

‫‪ -2-1-3‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻋﺎدي‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻋﺎدي ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻗﻮاﻋﺪ ﻋﺎماﻟﺸﻤﻮل و ﻻزماﻻﺟﺮا ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﻮه ﻣﻘﻘﻨﻪ وﺿﻊ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬وﺿﻊ ﻗﺎﻧﻮن در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﺟﻤﻬﻮري‬
‫اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان‪ ،‬از ﺻﻼﺣﻴﺖﻫﺎي ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺮﺷﻤﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ وﺿﻊ ﺑﺮﺧﻲ ﻗـﻮاﻧﻴﻦ را ﺑـﻪ ﻛﻤﻴﺴـﻴﻮنﻫـﺎي‬

‫‪ 4‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻت ﺣﻘﻮﻗﻲ‪،‬ﺣﻖ ﮔﺴﺘﺮ‬

‫ﻓﺮﻋﻲ و ﺗﺨﺼﺼﻲ ﺧﻮد ﺗﻔﻮﻳﺾ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺿﻤﻦ اﻳﻨﻜﻪ در ﻋﻤﻞ ﺑﺮﺧﻲ ﻧﻬﺎدﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺠﻤﻊ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻧﻈﺎم و ﺷﻮراي ﻋـﺎﻟﻲ اﻧﻘـﻼب‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﺒﺎدرت ﺑﻪ وﺿﻊ ﻗﻮاﻋﺪ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻻزماﻻﺟﺮا ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل اﮔﺮﭼﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻋﺎدي از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻬﻢ ﺣﻘﻮق اداري ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲروﻧﺪ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ ،‬ﺣﻘﻮق اداري داراي ﻗﺎﻧﻮن ﻋـﺎدي‬
‫واﺣﺪ و ﻣﺪوﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ آن را ﻣﺤﻮر و ﻣﺒﻨﺎي ﻛﺸﻒ ﻗﻮاﻋﺪ و ﻣﻘﺮرات ﺣﻘﻮق اداري ﻗﺮار دﻫﻴﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﻨﻮع ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻋﺎدي ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺣﻘﻮق اداري و ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻣﺪاوم آﻧﻬﺎ‪ ،‬از ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت اﺳﺎﺳﻲ اﻳﻦ دﺳﺘﻪ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺣﻘﻮق اداري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻮاره ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ را ﺑﺮاي ﻋﻠﻤـﺎ‬
‫و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺣﻘﻮق اداري ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﺳﺎزد‪.‬‬
‫در ﭘﺎﻳﺎن اﻳﻦ ﺑﻨﺪ ﺑﺮﺧﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻋﺎدي ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺣﻘﻮق اداري را ﻛﻪ ﺑﻌﺪاً ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ از آنﻫﺎ ﺑﻬﺮه ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺟﺴﺖ‪ ،‬ﻧﺎم ﻣﻲﺑﺮﻳﻢ‪:‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺘﺨﺪام ﻛﺸﻮري و ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺧﺪﻣﺎت ﻛﺸﻮري‬ ‫‪-‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﺗﺨﻠﻔﺎت اداري‬ ‫‪-‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن دﻳﻮان ﻋﺪاﻟﺖ اداري‬ ‫‪-‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺸﻜﻴﻼت‪ ،‬وﻇﺎﻳﻒ و اﺧﺘﻴﺎرات ﺷﻮراﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﻛﺸﻮر و اﻧﺘﺨﺎب ﺷﻬﺮداران‬ ‫‪-‬‬

‫‪ -3-1-3‬ﻣﺼﻮﺑﺎت دوﻟﺘﻲ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از ﻣﻘﺮرات دوﻟﺘﻲ آن دﺳﺘﻪ از ﻗﻮاﻋﺪ و ﻣﻘﺮرات اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻗـﻮه ﻣﺠﺮﻳـﻪ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻫﻴـﺄت وزﻳـﺮان‪ ،‬وزﻳـﺮان‪ ،‬اﺳـﺘﺎﻧﺪاران‪،‬‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪاران و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻘﺎﻣﺎت وﺿﻊ ﻣﻲﺷﻮد ›› آﻳﻴﻦﻧﺎﻣﻪ‹‹ ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬آﻳﻴﻦﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻗﻮاﻋﺪ ﻛﻠﻲ ﻻزماﻻﺟﺮاﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻓﺮاد ﺑﻪ ﻃـﻮر ﻋـﺎم و ﻋﻴﻨـﻲ‬
‫اﻳﺠﺎد ﺣﻖ و ﺗﻜﻠﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻮن آﻳﻴﻦﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺟﻨﺒﻪ آﻣﺮﻳﺖ و ﻛﻠﻴﺖ دارد و ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻓﺮادي ﻛﻪ در ﺷﺮاﻳﻂ و وﺿﻊ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺸﻤﻮل آن ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘـﻪ ﻣـﻲﺷـﻮد‬
‫آﻳﻴﻦﻧﺎﻣﻪ در ﺣﻜﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻳﻚ ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪي ﻛﻼﺳﻴﻚ‪ ،‬آﻳﻴﻦﻧﺎﻣﻪﻫﺎ را ﺑﻪ دو ﻗﺴﻢ آﻳﻴﻦﻧﺎﻣﻪ اﺟﺮاﻳﻲ و آﻳﻴﻦﻧﺎﻣﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬آﻳـﻴﻦﻧﺎﻣـﻪ اﺟﺮاﻳـﻲ‪،‬‬
‫ﻧﻈﺎﻣﺎت و ﻣﻘﺮراﺗﻲ را ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺻﻼﺣﻴﺖدار اداري ﺑﺎ اﺟﺎزه و ﺑﻨﺎ ﺑﻪ دﻋﻮت ﺻﺮﻳﺢ و ﻳﺎ ﺿﻤﻨﻲ ﻗـﺎﻧﻮنﮔـﺬار ﺑـﺮاي ﺗﻜﻤﻴـﻞ و ﻳـﺎ ﺗﺸـﺮﻳﺢ‬
‫ﺟﺰﺋﻴﺎت ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺼﻮب‪ ،‬وﺿﻊ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎﻣﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺻﻼﺣﻴﺖ وﺿﻊ آﻳﻴﻦﻧﺎﻣﻪ اﺟﺮاﻳﻲ دارﻧﺪ ﻋﻴﺎزﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪ -1‬رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر‪ ،‬ﻫﻴﺄت وزﻳﺮان و ﻫﺮ ﻳﻚ از وزﻳﺮان‪).‬آﻳﻴﻦﻧﺎﻣﻪ ﺻﺎدره از ﻃﺮف وزﻳﺮ را آﻳﻴﻦﻧﺎﻣﻪ وزارﺗﻲ و آﻳﻴﻦﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻫﻴـﺄت وزﻳـﺮان را‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺐﻧﺎﻣﻪ ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬اوﻟﻲ ﻳﻚ ﻋﻤﻞ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻋﺎم و ﻋﻴﻨﻲ اﺳﺖ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ دوﻣﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻋﺎم ﻳﺎ ﺧﺎص ﺑﺎﺷﺪ‪(.‬‬
‫‪ -2‬اﺳﺘﺎﻧﺪاران و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪاران‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻣﺆﺳﺴﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ‪).‬ﻣﺆﺳﺴﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﻪ داراي ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺣﻘﻮﻗﻲاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻃﺒﻖ اﺳﺎﺳﻨﺎﻣﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺧﻮد‪ ،‬در ﺣـﺪود وﻇﺎﻳﻔﺸـﺎن‬
‫ﺣﻖ وﺿﻊ آﻳﻴﻦﻧﺎﻣﻪ اﺟﺮاﻳﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي‪(... ،‬‬
‫‪ -4‬ﺷﻮراﻫﺎي ﺷﻬﺮ‪ ،‬ﺑﺨﺶ‪ ،‬ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن و اﺳﺘﺎن‪.‬‬
‫‪ -5‬ﺷﻮراﻫﺎي اداري‪.‬‬

‫‪ 5‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻت ﺣﻘﻮﻗﻲ‪،‬ﺣﻖ ﮔﺴﺘﺮ‬

‫ﻻزم ﺑﻪ ذﻛﺮ اﺳﺖ در ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ وﺿﻊ آﻳﻴﻦﻧﺎﻣﻪ اﺟﺮاﻳﻲ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻪ ﻃﻮر ﺻﺮﻳﺢ ﻳﺎ ﺿﻤﻨﻲ ﺑﻪ ﻗﻮه ﻣﺠﺮﻳﻪ داده ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫آﺛﺎر ﺣﻘﻮﻗﻲ زﻳﺮ را داراﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -‬ﻣﻘﺎﻣﺎت اداري‪ ،‬در ﺻﻮرت ﺗﻔﻮﻳﺾ ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ‪ ،‬ﺗﻌﻬﺪ و ﺗﻜﻠﻴﻒ ﻗﻀﺎﻳﻲ وﻳﮋهاي ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ ﻛﻪ اﻧﺠﺎم ﻧﺪادن ان ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺴﺆﻟﻴﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﭼﻨﻴﻦ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺲ از ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮاﺳﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ در ﺧﻮد ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬اﺟﺮاي آن را ﺑﻪ وﺿﻊ آﻳﻴﻦﻧﺎﻣﻪ ﻣﻮﻛﻮل ﻛـﺮده ﺑﺎﺷـﻨﺪ‬
‫ﻳﺎ آﻧﻜﻪ اﺟﺮاي ﻗﺎﻧﻮن ﻋﻤﻼً ﺑﺪون آﻳﻴﻦﻧﺎﻣﻪ اﺟﺮاﻳﻲ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ آﻳﻴﻦﻧﺎﻣﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ آﻳﻴﻦﻧﺎﻣﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻃﺮف ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺻﻼﺣﻴﺖدار اداري در اﺟﺮاي وﻇﺎﻳﻒ ﺧﻮد ﺑـﺪون اﻳﻨﻜـﻪ ﻣﺄﻣﻮرﻳـﺖ ﺧﺎﺻـﻲ از‬
‫ﻃﺮف ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬار داده ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ وﺿﻊ ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪ 1.‬دﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ آﻳﻴﻦﻧﺎﻣﻪﻫﺎ را ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ اﻳﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻣﻘﺎﻣـﺎت اداري ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ‬
‫وﻇﺎﻳﻒ و ﻣﺴﺆوﻟﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ در اﺟﺮاي ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘﺮرات و ﺣﻔﻆ ﻧﻈـﻢ و اداره ﻋﻤـﻮﻣﻲ ﺑـﻪ ﻋﻬـﺪه دارﻧـﺪ‪ ،‬در ﻣـﻮاردي ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻘﺮرات ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﻳﺎ ﻧﺎﻗﺺ اﺳﺖ راﺳﺎً و ﻣﺴﺘﻘﻼً ﺑﺪون اﺟﺎزه ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬار ﺑﻪ وﺿﻊ آن ﻣﺒﺎدرت ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺧﺘﻴﺎر وﺿﻊ آﻳﻴﻦﻧﺎﻣﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ‪ ،‬ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﺎﻫﻴﺖ وﻇﺎﻳﻒ اﺟﺮاﻳﻲ ﻗﻮه ﻣﺠﺮﻳﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ اﺧﺘﻴﺎر ﻣﻄﻠـﻖ و ﻧﺎﻣﺤـﺪود ﻧﻴﺴـﺖ و در ﻣـﻮاردي‬
‫ﻣﻲﺗﻮان آﻳﻴﻦﻧﺎﻣﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ وﺿﻊ ﻛﺮد ﻛﻪ آن ﻣﻮارد‪ ،‬داﺧﻞ در ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻗﻮه ﻣﻘﻨﻨﻪ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺻﻼﺣﻴﺖﻫﺎي اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ ﻗـﻮه ﻣﻘﻨﻨـﻪ ﺗﻌﻴـﻴﻦ‬
‫ﺣﺪود ﺣﻘﻮق و آزاديﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺿﻮاﺑﻂ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﺷﺨﺼﻲ‪ ،‬ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺑﻮدﺟﻪ ﻛﻞ ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻣﺎﻟﻴﺎتﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺟـﺮاﻳﻢ و ﻣﺠـﺎزاتﻫـﺎ‪،‬‬
‫اﻳﺠﺎد وزارتﺧﺎﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺄﺳﻴﺲ دادﮔﺎه‪ ،‬اﻋﻼن ﺟﻨﮓ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﺼﻮﻳﺐ آﻳﻴﻦﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ اﺻﻞ ‪ 138‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﺗﻨﻬﺎ در ﺻﻼﺣﻴﺖ‬
‫وزﻳﺮان و ﻫﻴﺄت وزﻳﺮان اﺳﺖ و ﻧﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت دﻳﮕﺮ‪.‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﺻﺤﺖ و اﻋﺘﺒﺎر آﻳﻴﻦﻧﺎﻣﻪ اداري ﻣﻨﻮط ﺑﻪ رﻋﺎﻳﺖ ﺑﺮﺧﻲ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺎﻫﻮي و ﺷﻜﻠﻲ اﺳﺖ‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﻣـﺎﻫﻮي ﺷـﺮاﻳﻂ زﻳـﺮ ﻻزم‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -‬آﻳﻴﻦﻧﺎﻣﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ داﺧﻞ در ﺻﻼﺣﻴﺖ وﻳﮋه ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬار ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬آﻳﻴﻦﻧﺎﻣﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻧﺎﻗﺾ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ و ﻳﺎ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻋﺎدي ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬آﻳﻴﻦﻧﺎﻣﻪ ﺑﺎﻳﺪ از ﻃﺮف ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺻﻼﺣﻴﺖدار اداري ﺻﺎدر ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ از ﻧﻈﺮ ﺷﻜﻠﻲ اوﻻً آﻳﻴﻦﻧﺎﻣﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺘﺒﻲ و ﻣﻮرخ و ﻣﻤﻀﻲ ﺑﻪ اﻣﻀﺎي ﻣﻘﺎم ﺻﺎﻟﺢ اداري ﺻﺎدر ﮔﺮدد و ﺛﺎﻧﻴﺎً ﭼﻮن آﻳﻴﻦﻧﺎﻣﻪ در ﺣﻜﻢ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺖ و ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺮاي اﻓﺮاد اﻳﺠﺎد ﺣﻖ و ﺗﻜﻠﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ از راه درج در روزﻧﺎﻣﻪ رﺳﻤﻲ ﻛﺸﻮر و ﻳﺎ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ دﻳﮕﺮي ﺑـﻪ اﻃـﻼع‬
‫ﻋﻤﻮم ﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬
‫در ﭘﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺿﺮوري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬار روشﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﺑﺮاي ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﺗﺼﻮﻳﺐ و اﺟﺮاي آﻳﻴﻦﻧﺎﻣﻪﻫـﺎي اداري ﭘـﻴﺶﺑﻴﻨـﻲ‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ آﻳﻴﻦﻧﺎﻣﻪ اداري ﺑﻪ دو ﺷﻜﻞ ﻣﺘﺼﻮر اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻟﻒ( ﻧﻈﺎرت ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ‪ :‬ﺗﺼﻮﻳﺐﻧﺎﻣﻪﻫﺎ و آﻳﻴﻦﻧﺎﻣﻪﻫﺎي دوﻟﺖ و ﻣﺼﻮﺑﺎت ﻛﻤﻴﺴﻴﻮنﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك وزارﺗﺨﺎﻧﻪﻫﺎ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑـﺎ اﺻـﻮل و اﺣﻜـﺎم ﻣـﺬﻫﺐ‬
‫رﺳﻤﻲ ﻛﺸﻮر و ﻳﺎ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﻣﻐﺎﻳﺮت داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺗﺸﺨﻴﺺ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ ﺷﺮح ﻣﻨﺪرج در اﺻﻞ ‪ 96‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﺑـﺎ ﺷـﻮراي ﻧﮕﻬﺒـﺎن آﻣـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺿﻤﻨﺎً ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺮرﺳﻲ و اﻋﻼم ﻋﺪم ﻣﻐﺎﻳﺮت آﻳﻴﻦﻧﺎﻣﻪﻫﺎ ﺑﺎ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻋﺎدي‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ آﻧﻬﺎ را ﺿﻤﻦ اﺑﻼغ ﺑـﺮاي اﺟـﺮا ﺑـﻪ اﻃـﻼع رﺋـﻴﺲ ﻣﺠﻠـﺲ‬

‫‪ -١‬اﺻﻞ ‪ 138‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ‪.‬‬

‫‪ 6‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻت ﺣﻘﻮﻗﻲ‪،‬ﺣﻖ ﮔﺴﺘﺮ‬
‫ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﻲ رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬در ﻣﻮاردي ﻛﻪ رﺋﻴﺲ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﻲ ﻣﺼﻮﺑﺎت‪ ،‬آﺋﻴﻦﻧﺎﻣﻪﻫﺎ وﺗﺼﻮﻳﺐﻧﺎﻣﻪﻫـﺎي ﻣﻘﺎﻣـﺎت ﻣـﺬﻛﻮر در اﺻـﻮل ‪ 85‬و‬
‫‪ 138‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ را ﻣﻐﺎﻳﺮ ﺑﺎ ﻣﺘﻦ و روح ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺗﺸﺨﻴﺺ دﻫﺪ‪ ،‬ﻧﻈﺮ وي ﺑﺮاي دوﻟﺖ ﻣﻌﺘﺒﺮ و ﻻزماﻻﺗﺒﺎع ﺑﻮده و دﻳﻮان ﻋﺪاﻟﺖ اداري ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻮارد ﺻﻼﺣﻴﺖ رﺳﻴﺪﮔﻲ ﻧﺪارد‪ 1.‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻫﻴﺄت وزﻳﺮان ﭘﺲ از اﻋﻼم اﻳﺮاد ﺑﻪ ﻫﻴﺄت وزﻳﺮان‪ ،‬ﻇﺮف ﻣﺪت ﻣﻘﺮر ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺻـﻼح‬
‫ﻳﺎ ﻟﻐﻮ آن اﻗﺪام ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از ﭘﺎﻳﺎن ﻣﺪت ﻣﺬﻛﻮر ﺣﺴﺐ ﻣﻮرد ﺗﻤﺎم ﻳﺎ ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﻣﺼﻮﺑﻪ ﻣﻮرد اﻳﺮاد ﻣﻠﻐﻲاﻻﺛﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ب( ﻧﻈﺎرت ﻗﻀﺎﻳﻲ‪ :‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﺮاي رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ دﻋﺎوي و ﺷﻜﺎﻳﺎت اداري‪ ،‬دﻳـﻮاﻧﻲ ﺑـﻪ ﻧـﺎم دﻳـﻮان ﻋـﺪاﻟﺖ اداري‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ داده ﻛﻪ ﻋﻬﺪهدار ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ آﻳﻴﻦﻧﺎﻣﻪﻫﺎ و ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت و اﻗﺪاﻣﺎت اداري ﻗﻮه ﻣﺠﺮﻳﻪ ﺑﺎ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻛﺸﻮر اﺳـﺖ‪ .‬دﻳـﻮان ﻋـﺪاﻟﺖ اداري‬
‫ﻣﻜﻠﻒ اﺳﺖ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺷﻜﺎﻳﺖ را وارد ﺗﺸﺨﻴﺺ داد‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺑﻄﺎل آن اﻗﺪام ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳـﻦ ﻣﻄـﺎﺑﻖ ﻣﻘـﺮرات ﻗـﺎﻧﻮﻧﻲ ﻗﻀـﺎت دادﮔﺴـﺘﺮي‬
‫ﻣﻜﻠﻒاﻧﺪ از اﺟﺮاي ﺗﺼﻮﻳﺐﻧﺎﻣﻪﻫﺎ و آﻳﻴﻦﻧﺎﻣﻪﻫﺎ ﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن و ﺷﺮع ﺧﻮدداري ورزﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -2-3‬ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬

‫‪ -1-2-3‬ﻣﻌﺎﻫﺪات ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‬

‫ﻛﻠﻴﻪ ﻗﻮاﻋﺪ و ﻣﻘﺮراﺗﻲ ﻣﻌﺎﻫﺪات ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻛﻪ ﻃﺒﻖ ﺗﺸﺮﻳﻔﺎت ﻣﻘﺮر در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﻲ رﺳﻴﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در‬
‫ﺣﻜﻢ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي اداري و ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ آﻧﻬﺎ ﻣﻠﺰم ﺑﻪ رﻋﺎﻳﺖ ﻣﻌﺎﻫﺪات و ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ اوﺻﺎف‪،‬‬
‫ﻣﻘﺮرات ﻋﻬﻮد ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻧﻴﺰ از ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺣﻘﻮق اداري ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -2-2-3‬روﻳﻪ ﻗﻀﺎﻳﻲ‬

‫در ﺣﻘﻮق ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﻣﺎ روﻳﻪ ﻗﻀﺎﻳﻲ ﺗﺎ زﻣﺎن اﻳﺠﺎد دﻳﻮان ﻋﺪاﻟﺖ اداري ﻧﻘﺶ ﭼﻨﺪاﻧﻲ در ﻣﻴﺎن ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺣﻘﻮق اداري ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬زﻳـﺮا دادﮔـﺎهﻫـﺎي‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺻﻼﺣﻴﺖ رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ دﻋﺎوي اداري را ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ ﺑﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻳﻮان ﻋﺪاﻟﺖ اداري‪ ،‬آراي ﺻـﺎدره ﺗﻮﺳـﻂ ﺷـﻌﺐ دﻳـﻮان و ﺧﺼﻮﺻـﺎً‬
‫ﻫﻴﺄت ﻋﻤﻮﻣﻲ دﻳﻮان ﻋﺪاﻟﺖ اداري‪ ،‬رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ ﻧﻘﺶ روﻳﻪ ﻗﻀﺎﻳﻲ را در ﺣﻘﻮق اداري ﭘﺮرﻧﮓﺗﺮ ﻧﻤﻮد‪ .‬دﻟﻴﻞ اﻳـﻦ اﻣـﺮ آن اﺳـﺖ ﻛـﻪ آراي دﻳـﻮان‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ اداري ﺑﺮاي ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي اداري و ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ دوﻟﺘﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﺎص و ﻳﺎ ﻋﺎم اﻳﺠﺎد ﺣﻖ و ﺗﻜﻠﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ روﻳﻪ ﻗﻀﺎﻳﻲ ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻣﻨﺒﻊ ﺣﻘﻮق اداري ﭘﺲ از ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -3-2-3‬ﻋﺮف‬

‫اﮔﺮﭼﻪ ﻋﺮف در ﺳﺎﻳﺮ رﺷﺘﻪﻫﺎي ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺧﺼﻮﺻﺎً ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﻲ‪ ،‬از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺣﻘﻮق ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﻣـﺎ ﺟﺎﻳﮕـﺎه آن در ﺣﻘـﻮق‬
‫اداري ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻢرﻧﮓ و ﺻﺮﻓﺎً در ﺣﺪ روﻳﻪ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي اداري ﺟﻬﺖ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻧﺤﻮه اﺟﺮاي ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻨﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻠﺖ اﺳﺎﺳﻲ اﻳﻦ اﻣﺮ ﭘﺬﻳﺮش‬
‫اﺻﻞ ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺮ اﻋﻤﺎل اداري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ﻣﻲﮔﺮدد ﻋﺮف ﺟﺰو ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺣﻘﻮق اداري ﺗﻠﻘﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪ -4-2-3‬اﺻﻮل ﻛﻠﻲ ﺣﻘﻮق‬

‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ در دﻳﮕﺮ رﺷﺘﻪﻫﺎي ﻋﻠﻢ ﺣﻘﻮق‪ ،‬اﺻﻮل ﻛﻠﻲ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺟﺰو ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺣﻘﻮق ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬در ﺣﻘﻮق اداري ﻧﻴـﺰ ﺑﺮﺧـﻲ اﺻـﻮل‬
‫ﻛﻠﻲ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ در ﺣﻜﻢ ﻗﻮاﻋﺪ و ﻣﻘﺮرات ﻻزماﻻﺗﺒﺎع ﺑﻮده و ﺟﺰو ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺣﻘﻮق اداري ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲروﻧﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ اﺻﻮل ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ اﺻﻞ‬

‫‪ -١‬ﺗﺒﺼﺮه ‪ 8‬ﻗﺎﻧﻮن ﻧﺤﻮه اﺟﺮاي اﺻﻮل ‪ 85‬و ‪ 138‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ‪.‬‬

‫‪ 7‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻت ﺣﻘﻮﻗﻲ‪،‬ﺣﻖ ﮔﺴﺘﺮ‬
‫ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬اﺻﻞ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ اداري و ﻗﺎﻋﺪه ﻋﻄﻒ ﺑﻤﺎﺳﺒﻖ ﻧﺸﺪن ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﻣﻘﺎﻣﺎت اداري اﺷﺎره ﻧﻤﻮد‪ .‬در ﺳﻄﻮر ذﻳﻞ اﺻـﻞ ﺣﺎﻛﻤﻴـﺖ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن و اﺻﻞ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ اداري را ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪.‬‬

‫اﻟﻒ‪ -‬اﺻﻞ ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن‬

‫اﻳﻦ اﺻﻞ ﻛﻪ رﻳﺸﻪ در ﻣﻔﻬﻮم دﻣﻜﺮاﺳﻲ دارد ﻳﻜﻲ از اﺻﻮل ﺑﻼﻣﻨﺎزع ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از اﺻﻞ ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن اﻳـﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫اﻋﻤﺎل و رﻓﺘﺎر زﻣﺎﻣﺪاران و ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ دوﻟﺘﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺳﻠﺴﻠﻪ اﺻﻮل و ﻣﻮازﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﻮده و ﺳﻼﻳﻖ ﺷﺨﺼﻲ اﻓﺮاد ﻣﻌﻴﺎر اداره اﻣﻮر ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻫﺪف ﻏﺎﻳﻲ اﻳﻦ اﺻﻞ آن اﺳﺖ ﻛﻪ »ﻣﻘﺎﻣﺎت و اﺷﺨﺎص ﺗﺎﺑﻊ ﻗﻮاﻋﺪ ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﻛﻠﻲ ﻏﻴﺮﻓﺮدي و ﻣﺴﺘﻤﺮ )ﺑﻮده(«‪ 1‬و ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻨﻈﻴﻢﻛﻨﻨﺪه‬
‫رواﺑﻂ اﻓﺮاد ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ و دوﻟﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺟﺮاي اﺻﻞ ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن در ﺣﻘﻮق اداري‪ ،‬آﺛﺎري را ﺑﺮﺟﺎي ﻣﻲﮔﺬارد ﻛﻪ از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﻮارد زﻳﺮ اﺷﺎره ﻛﺮد‪:‬‬
‫‪ -‬ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي اداري و ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ اﻋﻤﺎﻟﻲ را ﻛﻪ ﻣﻐﺎﻳﺮ ﻗﺎﻧﻮن )ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻋﺎم آن( ﻣـﻲﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻣﺮﺗﻜـﺐ ﺷـﻮﻧﺪ؛ در ﻏﻴـﺮ اﻳـﻦ‬
‫ﺻﻮرت اﻋﻤﺎل و اﻗﺪاﻣﺎت اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﺑﺎﻃﻞ و ﺑﻼﺛﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺻﻼﺣﻴﺖ و اﺧﺘﻴﺎرات ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي اداري و ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ دوﻟﺘﻲ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬار ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻧﻤـﻮده اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ در‬
‫ﻣﻮارد اﺑﻬﺎم و اﺟﻤﺎل ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﺻﻞ ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺎزﻣﺎن اداري و ﻣﺄﻣﻮر دوﻟﺘﻲ ﻓﺎﻗﺪ ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ -‬ﺣﻘﻮق و ﺗﻜﺎﻟﻴﻔﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻓﺮاد در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي اداري اﻳﺠﺎد ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬داراي ﺿﻤﺎﻧﺖ اﺟﺮاﻳﻲ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺿﻤﺎﻧﺖ اﺟﺮاي ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي رﻋﺎﻳﺖ اﺻﻞ ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻗﺎﻧﻮن در ﻧﻈﺎم اداري ﻛﺸﻮر ﻣـﺎ وﺟـﻮد دارد‪ ،‬ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﻧﻈـﺎرت ﻗﻀـﺎﻳﻲ و اداري‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از ﻧﻈﺎرت ﻗﻀﺎﻳﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي اداري و ﻳﺎ ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﺧﻼف اﺻﻞ ﻣﺬﻛﻮر ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬اﻓﺮاد ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨـﺪ از‬
‫ﻃﺮﻳﻖ دادﺧﻮاﻫﻲ در ﻣﺤﺎﻛﻢ ﻋﻤﻮﻣﻲ و دﻳﻮان ﻋﺪاﻟﺖ اداري‪ ،‬ﻣﻮﺟﺒﺎت اﻟﺰام ﺳـﺎزﻣﺎن اداري ﺑـﻪ رﻋﺎﻳـﺖ ﻗـﺎﻧﻮن و اﻧﺠـﺎم وﻇـﺎﻳﻒ ﻗـﺎﻧﻮﻧﻲ‪ ،‬اﺑﻄـﺎل‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت و اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﻐﺎﻳﺮ ﻗﺎﻧﻮن آﻧﻬﺎ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ ﻣﺘﺨﻠﻒ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻧﻈﺎرت اداري ﻛﻪ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﺻﻞ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ اداري ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻧﻈﺎرت ﻣﻘﺎﻣـﺎت اداري ﻣـﺎﻓﻮق ﺑـﺮ ﻣـﺄﻣﻮرﻳﻦ ﻣـﺎدون اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻳﻨﻜﻪ اﺟﺮاي اﺻﻞ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ اداري اﻳﻦ اﻣﻜﺎن را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲآورد ﻛﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي اداري ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮ اﻋﻤـﺎل و رﻓﺘـﺎر ﻛﺎرﻛﻨـﺎن‬
‫ﻣﺎدون ﻧﻈﺎرت ﻧﻤﻮده و رﻋﺎﻳﺖ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺗﻮﺳﻂ آﻧﻬﺎ را ﻛﻨﺘﺮل ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﺑﺰارﻫﺎي اﻳﻦ ﻧﻮع ﻧﻈﺎرت ﺑـﻪ ﻗـﺪري ﺗﺄﺛﻴﺮﮔـﺬار اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺣﺘـﻲ ﻣـﻲﺗـﻮان‬
‫ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ ﻣﺎدون را ﺑﻪ اﺑﻄﺎل ﻳﺎ اﺻﻼح ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت اداري ﻣﻐﺎﻳﺮ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﺒﻮر ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬وﺟﻮد ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﺑﺎزرﺳﻲ داﺧﻠﻲ و ﻫﻴﺄتﻫﺎي رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﺗﺨﻠﻔﺎت اداري ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﺧﺪﻣﺎت دوﻟﺘﻲ را ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮان از روشﻫﺎي‬
‫ﻧﻈﺎرت اداري ﺗﻠﻘﻲ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪ -١‬اﻣﺎﻣﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ و اﺳﺘﻮار ﺳﻨﮕﺮي‪ ،‬ﻛﻮرش؛ ‪ ،1388‬ﺣﻘﻮق اداري‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻣﻴﺰان‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ص ‪.45‬‬
‫‪ -٢‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪.46‬‬
‫‪ 8‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻت ﺣﻘﻮﻗﻲ‪،‬ﺣﻖ ﮔﺴﺘﺮ‬
 ‫ب‪ -‬اﺻﻞ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ اداري‬

‫اﻳﻦ اﺻﻞ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﺷﻜﻞ راﺑﻄﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﺎﻓﻮق و ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ ﻣﺎدون در ﻧﻈﺎم اداري وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ اﻳﻦ اﺻـﻞ ﺑﻴـﺎن‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﻣﺄﻣﻮري ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ زﻳﺮﻧﻈﺮ ﻣﺄﻣﻮر دﻳﮕﺮي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻠﺰم اﺳﺖ از دﺳﺘﻮرات وي ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻻزم ﺑﻪ ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻧﻤﻮدﻫﺎي ﻋﻤﻠﻲ اﺻﻞ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ اداري ﻣﺤﺪود ﺑﻪ راﺑﻄﻪ ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ دوﻟﺘﻲ ﻧﺒﻮده و در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي اداري ﻧﻴﺰ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه اﺳﺖ؛ ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻳﻨﻜﻪ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﺄﻣﻮر ﻣﺎدون از ﻣﻘﺎم ﻣﺎﻓﻮق ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬واﺣﺪﻫﺎ و ادارات ﻣﺤﻠـﻲ و ﻣﻨﻄﻘـﻪاي ﻧﻴـﺰ از اواﻣـﺮ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﻣﺮﻛﺰي ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﻧﻈﺎم اداري ﻣﺎ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ اداري رﻫﺒﺮ‪ ،‬رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر‪ ،‬ﻫﻴﺄت وزﻳﺮان و وزراء ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﻘﺎﻣﺎت اداري ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲروﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﺎﻳﺪ اذﻋﺎن داﺷﺖ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ اﺻﻞ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ اداري ﺳﺒﺐ ﻳﻜﺴﺎنﺳﺎزي در اﺗﺨﺎذ ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت اداري و اﺟﺮاي آﻧﻬﺎ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬وﻟـﻲ‬
‫ﻧﻬﺎدﻫﺎ و ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﺎﻓﻮق ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺟﺐ ﻋﺪم اﺳﺘﻘﻼل واﺣﺪﻫﺎي اداري و ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ دوﻟﺘﻲ و اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻮرﻛﻮراﻧﻪ آﻧﻬﺎ از‬

‫‪ -4‬ﻣﺒﺎﻧﻲ ﺣﻘﻮق اداري‬

‫ﻳﻜﻲ از ﺳﺆاﻻت اﺳﺎﺳﻲ ﻛﻪ در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺣﻘﻮق اداري ﺑﻪ آن ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺪام دﺳﺘﻪ از اﻋﻤﺎل ﺳـﺎزﻣﺎنﻫـﺎي اداري ﺗـﺎﺑﻊ‬
‫ﺣﻘﻮق اداري ﺑﻮده و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻛﺪام ﻳﻚ از اﻋﻤﺎل آﻧﻬﺎ ﺗﺎﺑﻊ ﻗﻮاﻋﺪ ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮص اﺳﺖ؟‬
‫در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ‪ ،‬ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن ﭼﻬﺎر ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ اراﺋﻪ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺒﺎﻧﻲ ﺣﻘﻮق اداري را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳـﺎت ﻋﺒﺎرﺗﻨـﺪ‬
‫از‪:‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻗﺪرت ﻋﻤﻮﻣﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻌﺪد ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﻠﻔﻴﻘﻲ از دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻓﻮقاﻻﺷﺎره اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪ -1-4‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ‬

‫ﻣﻄﺎﺑﻖ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﻓﻘﻂ آن دﺳﺘﻪ از اﻋﻤﺎل اداري ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﺪف اﻧﺠﺎم ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺗﺎﺑﻊ ﺣﻘﻮق اداري ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻠﺰم آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮم ﺣﻘﻮﻗﻲ »ﺧـﺪﻣﺎت ﻋﻤـﻮﻣﻲ« اﺳـﺖ‪ .‬ﻳﻜـﻲ از ﻃﺮﻓـﺪاران اﻳـﻦ دﻳـﺪﮔﺎه‪،‬‬
‫ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪيﻫﺎي ﻋﺎماﻟﻤﻨﻔﻌﻪاي ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ دوﻟﺘﻤﺮدان ﻳﻚ ﻛﺸﻮر در ﺑﺮﻫﻪاي از زﻣﺎن ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ﺗﺎ آن ﻧﻴﺎزﻫﺎ‬
‫را از ﻃﺮﻳﻖ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي اداري و دوﻟﺘﻲ ﺑﺮآورده ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﺄﻣﻞ در اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﺗﻮان اذﻋﺎن داﺷﺖ‪ ،‬اوﻻً ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺻﺮﻓﺎً ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺄﻣﻴﻦ‬
‫ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪيﻫﺎي ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد و ﺛﺎﻧﻴﺎً ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺎ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬار اﻳﺠﺎد ﺷﺪه و ﺗﻮﺳﻂ دوﻟﺖ اراﺋﻪ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﻛﻠﻴﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي دوﻟﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اراﺋﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻧﺠﺎم ﻣـﻲﺷـﻮد‪ ،‬ﻟـﻴﻜﻦ اﺻـﻮﻻً‬
‫ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ اداري ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺎﺑﻊ ﺣﻘﻮق اداري ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻳﻨﻜﻪ ﻃﺮﻓﺪاران اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ ﺑـﻪ‬
‫ﻳﻜﻲ از ﺳﻪ ﺷﻜﻞ ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ اداري‪ ،‬ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺻﻨﻌﺘﻲ و ﺗﺠﺎري و ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺣﺮﻓﻪاي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﺤﻘﻖ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫‪ 9‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻت ﺣﻘﻮﻗﻲ‪،‬ﺣﻖ ﮔﺴﺘﺮ‬
‫ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ اداري ﺑﻪ آن دﺳﺘﻪ از ﺧﺪﻣﺎت اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺪون ﻗﺼﺪ اﻧﺘﻔﺎع و ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر رﻓﻊ ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي‬
‫اداري اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺪﻣﺎت ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ و آﻣﻮزﺷﻲ و ‪ . ...‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ اﺷﺎره ﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺧﺪﻣﺎت ﺗﺎﺑﻊ ﺣﻘﻮق اداري ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻳﻨﺎن ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺻﻨﻌﺘﻲ و ﺗﺠﺎري را ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ دوﻟﺖ ﺑﺎ ﻫﺪف ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺎﻻ و ﻳﺎ ﺧـﺪﻣﺖ و ﻳـﺎ ﻣﺒﺎدﻟـﻪ‬
‫ﻛﺎﻻ ﻳﺎ ﺧﺪﻣﺎت اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﻌﻴﺎري ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﺸﺨﻴﺺ اﻳﻦ دﺳﺘﻪ از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي دوﻟﺖ اراﺋﻪ ﺷﺪه‪» ،‬ﻣﻮﺿﻮع ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ« و »ﻧﻮع ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ« اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از ﻣﻌﻴﺎر ﻧﺨﺴﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺻﻨﻌﺘﻲ و ﺗﺠﺎري‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻳﺎ ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻛﺎﻻ و ﺧﺪﻣﺎت ﻣﻲﺑﺎﺷـﺪ؛ ﻣـﺮاد از ﻣﻌﻴـﺎر دوم‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻮع ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﻲ و ﺗﺠﺎري دوﻟﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ اﺷﺨﺎص ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل آﻧﭽﻪ ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺻﻨﻌﺘﻲ و ﺗﺠﺎري دوﻟﺖ ﺗﺎﺑﻊ ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺣﺮﻓﻪاي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ اﺗﺤﺎدﻳﻪﻫﺎي ﺻﻨﻔﻲ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻈﺎم ﭘﺰﺷﻜﻲ‪ ،‬ﻧﻈﺎم ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ و ﻛـﺎﻧﻮن‬
‫وﻛﻼ( و ﻳﺎ ﻧﻬﺎدﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ )ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺠﻤﻦﻫﺎي ﺧﻴﺮﻳﻪ( ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ دﺳﺘﻪ از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎ ﺗﺎﺑﻊ ﺣﻘﻮق ﻣﺨﺘﻠﻂ ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨـﺎ ﻛـﻪ‬
‫اﮔﺮﭼﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ اداري ﺗﺎﺑﻊ ﺣﻘﻮق اداري ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻢ آﻧﻬﺎ در ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺑﺎﻋـﺚ ﺷـﺪه ﺗـﺎ دوﻟـﺖ‬
‫ﺑﺮﺧﻲ اﻣﺘﻴﺎزات و اﺣﻜﺎم ﺣﻘﻮق اداري را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﺴﺮي دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﻣﺒﺎﻧﻲ ﺣﻘﻮق اداري را ﺑﺮ ﻣﻔﻬﻮم ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺘﻮار ﻧﻤﻮده و ﺻﺮﻓﺎً ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫـﺎي ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ ﺧـﺪﻣﺎت ﻋﻤـﻮﻣﻲ‬
‫اداري را ﺗﺎﺑﻊ ﺣﻘﻮق اداري ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ اﺳﺎﺗﻴﺪ ﺣﻘﻮق اداري ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎداﺗﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه وارد اﺳـﺖ؛ از ﺟﻤﻠـﻪ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ‪:‬‬
‫‪ -1‬در ﺻﻮرت ﭘﺬﻳﺮش اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ اﻋﻤﺎل ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬاري و ﻗﻀﺎﻳﻲ را ﻛـﻪ ﺑﺮﺧـﻲ ﻧﻴﺎزﻫـﺎ و ﻣﺼـﺎﻟﺢ ﺟﻤﻌـﻲ و ﻫﻤﮕـﺎﻧﻲ را ﺑـﺮآورده‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺰو ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻠﻘﻲ ﻧﻤﻮده و آﻧﻬﺎ را ﺗﺎﺑﻊ ﺣﻘﻮق اداري ﺑﺪاﻧﻴﻢ‪ .‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ در ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺎدي اداره دﻳـﺪﻳﻢ ﻛـﻪ اﻳـﻦ اﻋﻤـﺎل‬
‫داﺧﻞ در ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي اداري ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮم ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ اداره ﻧﻴﺰ زﻳﺮ ﺳﺆال ﻣﻲرود‪ .‬زﻳﺮا ﮔﺎه ﭘﻴﺶ ﻣﻲآﻳﺪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎن اداري ﻛﻪ ﺟﺰو ﺧـﺪﻣﺎت‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ اﺷﺨﺎص ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﻲ ﻫﻢ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد؛ در اﻳﻦ ﺻﻮرت اﮔﺮ ﻣﻌﻴﺎر ﻣﺎ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺧﺪﻣﺎت ﻧﻬـﺎد‬
‫دوﻟﺘﻲ ﺟﺰو ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر رﻓﺘﻪ و ﺗﺎﺑﻊ ﺣﻘﻮق اداري ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜـﺎل ﺧـﺪﻣﺎت آﻣﻮزﺷـﻲ ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ ﻫـﻢ از ﻃـﺮف دوﻟـﺖ‬
‫)ﻣﺪارس دوﻟﺘﻲ( و ﻫﻢ از ﻃﺮف اﺷﺨﺎص ﺧﺼﻮﺻﻲ )ﻣﺪارس ﻏﻴﺮاﻧﺘﻔﺎﻋﻲ( اراﺋﻪ ﺷﻮد‪ ،‬وﻟﻲ از دﻳﺪﮔﺎه ﻃﺮﻓـﺪاران ﻧﻈﺮﻳـﻪ ﺧـﺪﻣﺎت ﻋﻤـﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻓﻘـﻂ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻣﺪارس دوﻟﺘﻲ ﺟﺰو ﺗﺎﺑﻊ ﺣﻘﻮق اداري ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ ﻣﻔﻬﻮم ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ اداره ﺑﺎ ﭘﺬﻳﺮش اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه‬
‫ﻣﻮرد ﺳﺆال واﻗﻊ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﮔﺬر زﻣﺎن ﺳﺒﺐ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺎدي ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻟﺬا ﻧﻤﻲﺗﻮان اﻣﺮي را ﻛـﻪ ﺧـﻮد ﺗـﺎﺑﻊ ﻋﻨﺼـﺮ زﻣـﺎن و‬
‫ﻣﻘﺘﻀﻴﺎت آن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺒﻨﺎ و ﻣﻌﻴﺎر ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺗﺎﺑﻊ ﺣﻘﻮق اداري ﻗﺮار دﻫﻴﻢ‪ .‬ﺑـﺮاي ﻣﺜـﺎل روزﮔـﺎري اﻣـﻮر ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ ورزش‬
‫ﺧﺪﻣﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻣﺮوزه اﻫﻤﻴﺖ آن ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺑﺮﺧـﻲ ﺳـﺎزﻣﺎنﻫـﺎي ﻋﻤـﻮﻣﻲ ﻣﺴـﺎﻳﻞ و ﻣﻮﺿـﻮﻋﺎت‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ورزش ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﺗﺎ دﻳﺮوز ﺟﺰو ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﺒﻮده‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺎﻫﻴﺖ داده و اﻣﺮوزه داﺧﻞ در‬
‫ﻗﻠﻤﺮو ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﺗﺎﺑﻊ ﺣﻘﻮق اداري ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ 10‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻت ﺣﻘﻮﻗﻲ‪،‬ﺣﻖ ﮔﺴﺘﺮ‬
 ‫‪1‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺻﻮرت ﺟﻤﻴﻊ اﻳﻦ اﻳﺮادات ﺳﺒﺐ ﮔﺮدﻳﺪ ﺗﺎ ﻧﻈﺮﻳﺎت دﻳﮕﺮي در ﺑﺎب ﻣﺒﺎﻧﻲ ﺣﻘﻮق اداري اراﺋﻪ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪ -2-4‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬

‫ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه‪ ،‬اﻋﻤﺎل و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺘﻀﻤﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﻬﺎدﻫﺎي دوﻟﺘﻲ ﺗﺎﺑﻊ ﺣﻘـﻮق اداري‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻃﺮﻓﺪاران ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي اداري ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻫﺪف اراﺋﻪ »ﺧـﺪﻣﺎت ﻋﻤـﻮﻣﻲ« و ﻳـﺎ‬
‫ﺗﺄﻣﻴﻦ »ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻋﻤﻮﻣﻲ« اﻧﺠﺎم ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ در ﺧﺼﻮص اﻳﻨﻜﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻋﻤﻮﻣﻲ را از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺗﺸﺨﻴﺺ داد‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻴﺎن ﺷﺪه ﻛﻪ‬
‫اﻋﻤﺎل ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺎﺑﻊ اﺻﻞ اﺳﺘﻤﺮار ﺑﻮده و ﻫﻴﭽﮕﺎه ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻧﮕﺮدﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻤﻜﻦ‬
‫‪2‬‬
‫اﺳﺖ در ﺑﺮﻫﻪاي از زﻣﺎن ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺷﺪه و ﺑﺎ ﺗﺄﺧﻴﺮ اﻧﺠﺎم ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﮕﺎرﻧﺪه‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﻴﺰ از اﺷﻜﺎﻻت ﻣﺘﻌﺪدي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ اﻳﻨﻜﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑـﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ اﻋﻤﺎل ﻗﻀﺎﻳﻲ و ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاري را ﻧﻴﺰ ﺗﺎﺑﻊ ﺣﻘﻮق اداري ﺑﺪاﻧﻴﻢ‪ ،‬زﻳﺮا اﻳﻦ اﻋﻤﺎل ﺑﺎ ﻫـﺪف ﺗـﺄﻣﻴﻦ ﻣﻨـﺎﻓﻊ ﻋﻤـﻮﻣﻲ ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺻـﻮرت‬
‫ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺟﺎي ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﺗﺮدﻳﺪ ﻧﻴﺴﺖ اﻋﻤﺎل ﻗﻀﺎﻳﻲ و ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاري‪ ،‬ﺟﺰو ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي اداري ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫دوم اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻮن اﻋﻤﺎل ﻋﺎماﻟﻤﻨﻔﻌﻪ اﻧﺠﻤﻦﻫﺎي ﺧﻴﺮﻳﻪ ﺧﺼﻮﺻﻲ ﻣﺘﻀﻤﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﻧﻴـﺰ ﺑﺎﻳـﺪ ﺗـﺎﺑﻊ ﺣﻘـﻮق اداري ﺗﻠﻘـﻲ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ .‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﻗﺒﻼً ﮔﻔﺘﻴﻢ اﻳﻦ اﻋﻤﺎل اﺻﻮﻻً ﺗﺎﺑﻊ ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺑﻮده و ﻓﻘﻂ از ﺑﺮﺧﻲ اﻣﺘﻴﺎزات ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -3-4‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻗﺪرت ﻋﻤﻮﻣﻲ‬

‫اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﻛﻪ در ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ و اواﻳﻞ ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻣﺒﻨﺎي ﺣﻘﻮق اداري ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲرﻓﺖ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻴﺎن ﻣﻲدارد ﻛﻪ ﻋﻨﺼﺮ ﻗـﺪرت ﻋﻤـﻮﻣﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﺪام دﺳﺘﻪ از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي دوﻟﺖ ﺗﺎﺑﻊ ﺣﻘﻮق اداري ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه اﻣﺮوزه از اﻋﺘﺒﺎر ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬زﻳـﺮا‬
‫اوﻻً اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻣﻔﻬﻮم اﺳﺘﺒﺪاد و ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻣﻄﻠﻘﻪ ﺑﻮده و در ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي ﺣﻘﻮﻗﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻣﺮوزه ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﻧﺪارد؛ ﺛﺎﻧﻴﺎً ﻣﻔﻬﻮم ﻗﺪرت‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﻗﺪري وﺳﻴﻊ و ﮔﺴﺘﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ اﻋﻤﺎل و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻛﻠﻴﻪ ﻧﻬﺎدﻫـﺎي ﺣﻜـﻮﻣﺘﻲ را ﺷـﺎﻣﻞ ﻣـﻲﺷـﻮد؛ و ﺛﺎﻟﺜـﺎً ﺗﻔﻜﻴـﻚ ﺑـﻴﻦ اﻋﻤـﺎل‬
‫ﺣﺎﻛﻤﻴﺘﻲ و ﺗﺼﺪيﮔﺮي دوﻟﺖ ﻛﻪ اﻣﺮوزه در اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻧﻈﺎمﻫﺎ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد ﻧﺎﻓﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻗﺪرت ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -4-4‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻌﺪد ﻣﺒﺎﻧﻲ ﺣﻘﻮق اداري‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎداﺗﻲ ﻛﻪ ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن ﺑﺮ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﭘﻴﺸﻴﻦ وارد داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻣﺒﺎﻧﻲ ﺣﻘـﻮق اداري را‬
‫ﺑﺮ ﻳﻚ اﺳﺎس و ﭘﺎﻳﻪ ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺖ و ﻟﺬا دﻳﺪﮔﺎه ﻧﻮﻳﻨﻲ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻌﺪد ﻣﺒﺎﻧﻲ ﺣﻘﻮق اداري« اراﺋﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﻧﻈﺮﻳـﻪ ﻣـﻲﮔﻮﻳـﺪ ﺑـﺮاي‬
‫ﺗﺸﺨﻴﺺ اﻳﻨﻜﻪ ﻛﺪام دﺳﺘﻪ از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻧﻬﺎدﻫﺎي دوﻟﺘﻲ ﺗﺎﺑﻊ ﺣﻘﻮق اداري اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﺎه ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﮔـﺎه ﺑـﻪ ﻧﻈﺮﻳـﻪ ﻣﻨـﺎﻓﻊ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ و در ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻮارد ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻗﺪرت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻮﺳﻞ ﺟﻮﻳﻴﻢ‪.‬‬
‫ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻌﺘﻘﺪﻳﻢ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﺮاي ﺣﻘﻮق اداري ﻳﻚ ﻣﺒﻨﺎي واﺣﺪ اراﺋﻪ داد‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﻮﺳﻲزاده‪ ،‬رﺿﺎ؛ ‪ ،1386‬ﺣﻘﻮق اداري‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻣﻴﺰان‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺻﺺ ‪.56-51‬‬

‫‪ -٢‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪.58‬‬
‫‪ 11‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻت ﺣﻘﻮﻗﻲ‪،‬ﺣﻖ ﮔﺴﺘﺮ‬
 ‫ﺳﺎﺧﺘﺎر اداري ﻛﺸﻮر‬

‫در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ اﺑﺘﺪا راﺟﻊ ﺑﻪ ﺳﺒﻚﻫﺎي اداري ﺻﺤﺒﺖ ﺷﺪه و ﺳﭙﺲ وﺿﻌﻴﺖ ﺳﺎزﻣﺎن اداري ﻛﺸﻮر را در ﻣﺮﻛﺰ و ﻧﻘﺎط دور از ﻣﺮﻛﺰ ﺑﺮرﺳﻲ‬
‫ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺳﺒﻚﻫﺎي اداري‬

‫اﻣﻮر و ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ از ﻟﺤﺎظ ﺷﻴﻮه اﺗﺨﺎذ ﺗﺼﻤﻴﻢ و اﺟﺮاي آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﻣﻮر ﻣﻠﻲ و ﻣﺤﻠﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻣﻮر ﻣﻠﻲ اﻣﻮري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻨـﺎﻓﻊ‬
‫آن ﻋﺎﻳﺪ ﻫﻤﻪ اﻓﺮاد ﻛﺸﻮر ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ اﻣﻮر ﻣﺤﻠﻲ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ ﻣﺤﻞ ﻳﺎ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻌﻴﻨﻲ از ﻛﺸﻮر اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي اداري ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻪ ﻣﻴﺰان از ﺻﻼﺣﻴﺖﻫﺎ و اﺧﺘﻴﺎرات اداره اﻣﻮر ﻣﺤﻠﻲ را ﺑﻪ اﻫﺎﻟﻲ ﻣﺤﻞ ﺳﭙﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻪ دﺳـﺘﻪ‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ اداري‬ ‫‪-‬‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ واﮔﺬاري اﺧﺘﻴﺎرات ﻓﻮقاﻟﻌﺎده‬ ‫‪-‬‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪم ﺗﻤﺮﻛﺰ اداري‬ ‫‪-‬‬

‫‪ -1-1‬ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ اداري‬

‫ﻋﺪم ﺗﻤﺮﻛﺰ اداري ﻋﺒﺎرت از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻠﻴﻪ اﻣﻮر ﻛﺸﻮر اﻋﻢ ازاﻳﻨﻜﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻣﻮر ﻣﺤﻠﻲ ﻳﺎ ﻣﻠﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از ﻃﺮﻳﻖ ﺳﺎزﻣﺎنﻫـﺎي ﻣﺮﻛـﺰي‬
‫اداره ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬در اﻳﻦ ﻧﻈﺎم ﻗﺪرت ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت در ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺳﻄﻮح و در ﻣﺮﻛﺰ اداره ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺻﻼﺣﻴﺖﻫـﺎ در ﻧﻬﺎدﻫـﺎي‬
‫ﻣﺮﻛﺰ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﺗﻔﻮﺑﺾ اﺧﺘﻴﺎر در اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺤﺪود ﺑﻮده و ﻣﻜﺎﻧﻴﺴـﻢ اداره اﻣـﻮر ﻣﺒﺘﻨـﻲ ﺑـﺮ‬
‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ اوﺻﺎف در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ اداري اوﻻً اﺧﺘﻴﺎر اﺗﺨﺎذ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﺮاي اداره اﻣﻮر در ﻛﺎﻧﻮن ﻣﺮﻛـﺰ ﻗـﺮار دارد و ﺛﺎﻧﻴـﺎً اداره ﻣﺴـﺘﻘﻞ اﻣـﻮر‬
‫اﺟﺮاﻳﻲ اﻳﺠﺎب ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ اﺟﺮاﻳﻲ ﻛﺎﻣﻼً ﺗﺎﺑﻊ واﺣﺪ ﻣﺮﻛﺰي ﺑﻮده و ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺮﻛﺰ ﻧﺼﺐ و ﻋﺰل ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -1-1-1‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻋﻤﻠﻲ ﻧﻈﺎم ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ اداري‬

‫ﺗﺤﻘﻖ ﻧﻈﺎم ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ اداري در ﻳﻚ ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻋﻤﻠﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه دارد ﻛﻪ در ذﻳﻞ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﺷﺎره ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ 12‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻت ﺣﻘﻮﻗﻲ‪،‬ﺣﻖ ﮔﺴﺘﺮ‬

‫اﻟﻒ‪ -‬وﺣﺪت ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺣﻘﻮﻗﻲ‪ :‬در اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺠﻤﻮع ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ و ادارات‪ ،‬وزارﺗﺨﺎﻧﻪﻫﺎ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ و آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ اﺳﺒﺎب ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺑﺪﻧﻪ‬
‫دوﻟﺖ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ دوﻟﺖ ﻳﻚ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺣﻘﻮﻗﻲ واﺣﺪ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد و ﻛﻠﻴﻪ اﻋﻤﺎل و داراﻳﻲ آﻧﻬﺎ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﺨﺼﻴﺖ‬
‫ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ب‪ -‬ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ اداري‪ :‬در اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ اﺻﻞ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ اداري ﺑﻪ ﺷﺪﻳﺪﺗﺮﻳﻦ وﺟﻪ آن رﻋﺎﻳﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ دوﻟﺘﻲ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺑﺎرزي‬
‫در ﻃﻮل ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ و ﻫﺮ ﻣﺎﻓﻮق اﺧﺘﻴﺎرات وﺳﻴﻌﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻓﺮاد زﻳﺮدﺳﺖ ﺧﻮد دارد؛ از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻤـﺎﻣﻲ ﺗﺼـﻤﻴﻤﺎت و دﺳـﺘﻮرات‬
‫ﻣﻘﺎم ﻣﺎﻓﻮق ﺑﺎﻳﺪ از ﻃﺮف ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ ﭘﺎﻳﻴﻦ دﺳﺘﻲ اﺟﺮا ﺷﻮد‪.‬‬
‫ج‪ -‬ﻛﻨﺘﺮل ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺒﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻀﻤﻴﻦ اﺟﺮاي اﺻﻞ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ اداري‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬار اﺧﺘﻴﺎراﺗﻲ را ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﺎﻓﻮق اﻋﻄﺎ ﻧﻤـﻮده اﺳـﺖ‬
‫ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻧﻈﻢ اداري ﻻزم را دﺳﺘﮕﺎه ﻣﺘﺒﻮع ﺧﻮد ﺑﺮﻗﺮار ﻛﻨﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ اﺧﺘﻴﺎرات ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫‪ -‬اﺧﺘﻴﺎر ﺻﺪور دﺳﺘﻮرات و آﻣﻮزشﻫﺎي ﻻزم ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺣﻜﺎم ﺧﺎص و ﻳﺎ ﺑﺨﺸﻨﺎﻣﻪ ﺟﻤﻌﻲ‪.‬‬
‫‪ -‬اﺧﺘﻴﺎر اﺑﻄﺎل‪ ،‬اﺻﻼح و ﻳﺎ ﺗﻌﻠﻴﻖ اﻗﺪاﻣﺎت و ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ ﻣﺎدون‪.‬‬
‫‪ -‬اﺧﺘﻴﺎر اﻧﻀﺒﺎﻃﻲ ﻣﻘﺎم ﻣﺎﻓﻮق ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ ﻣﺎدون‪.‬‬

‫‪ -2-1-1‬اﺻﻮل اﺳﺎﺳﻲ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ اداري‬

‫اﻳﻦ اﺻﻮل را ﺑﻪ ﺷﺮح ذﻳﻞ ﻣﻲﺗﻮان ﻧﺎم ﺑﺮد‪:‬‬

‫ﺗﻤﺎم ﺻﻼﺣﻴﺖﻫﺎ و اﺧﺘﻴﺎرات اداري در ﻫﻤﻪ زﻣﻴﻨﻪﻫﺎ در ﻣﺮﻛﺰ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫اﻣﻮر ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﻃﻮر دﻗﻴﻖ ﺑﻪ ﻣﻠﻲ و ﻣﺤﻠﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬زﻳﺮا اداره ﺗﻤﺎم آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻣﺮﻛﺰ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﺗﻤﺎم درآﻣﺪﻫﺎ و ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ در ﺑﻮدﺟﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﺸﻮر ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي اداري ﻣﺤﻠﻲ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﻛﻠﻴﻪ ﻛﺎرﻣﻨﺪان واﺣﺪﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺮﻛﺰ اﻧﺘﺼﺎب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﻛﺎرﻣﻨﺪان از ﺣﻘﻮق و ﻣﺰاﻳﺎي ﻳﻜﺴﺎن ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ و اﻋﻤﺎل آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﺎم دوﻟﺖ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫در ﺻﻮرت ﭘﺬﻳﺮش ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻗﻮا‪ ،‬ﻣﻘﺎﻣﺎت در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻗﻮه ﻣﻘﻨﻨﻪ )ﭘﺎرﻟﻤﺎن( ﻣﺴﺆول ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﺗﻨﻈﻴﻢ و ﺗﻬﻴﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي اداري ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻘﺎﻣﺎت اداري ﻣﺮﻛﺰ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ دوﻟﺘـﻲ ﺳﺮاﺳـﺮ ﻛﺸـﻮر ﻣﻠـﺰم ﺑـﻪ‬ ‫‪-‬‬
‫اﺟﺮاي آﻧﻬﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -3-1-1‬ﻣﺰﻳﺖﻫﺎ و اﻳﺮادات ﻧﻈﺎم ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ اداري‬

‫آﺛﺎر و ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻋﻤﻠﻲ ﻛﻪ از ﺗﺤﻘﻖ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ اداري در ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬ﺳﺒﺐ ﮔﺮدﻳﺪه ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن ﻣﺰاﻳﺎ و ﻣﻌـﺎﻳﺒﻲ را ﺑـﺮاي‬
‫آن ﺑﺮﺷﻤﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬ﻣﺰﻳﺖﻫﺎي ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ اداري‪ :‬اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺤﻜﻴﻢ وﺣﺪت و ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﻣﻠﻲ در اﻣﻮر ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﺸﻮر ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬اﻳـﻦ ﺧﺼﻴﺼـﻪ در‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﺑﻪ ﺑﻠﻮغ و اﺳﺘﺤﻜﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻣﻠﻲ ﻧﺮﺳﻴﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺟﻠﺐ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﻤﺮﻛﺰﮔﺮاﻳﻲ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ ﺑﺮاي اداره‬

‫‪ 13‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻت ﺣﻘﻮﻗﻲ‪،‬ﺣﻖ ﮔﺴﺘﺮ‬

‫اﻣﻮر ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ؛ ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﺧﺪﻣﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺑﻬﺪاﺷﺖ و درﻣﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻳﻜﺴﺎن ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺟـﺰ‬
‫از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻤﺮﻛﺰ اداري ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬و ﻣﺰﻳﺖ آﺧﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻤﺮﻛﺰ اداري ﺳﺒﺐ ﻳﻜﺴﺎنﺳﺎزي و ﻣﺘﺤﺪاﻟﺸﻜﻞ ﻧﻤﻮدن اداره اﻣﻮر ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ب‪ -‬اﻳﺮادات ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ اداري‪ :‬ﺑﺮﻗﺮاري ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ اداري در ﻳﻚ ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﻣﻌﺎﻳﺐ و اﻳﺮاداﺗﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه دارد؛ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛـﻪ ﺣﺘـﻲ‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ادﻋﺎ ﻛﺮد ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ اﻳﺮادات اﺟﺘﻨﺎبﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺑﻮده و ذاﺗﻲ اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ اﻳﺮادات ﻣﻲﺗﻮان ﻣﻮارد زﻳﺮ را ﻧﺎم ﺑﺮد‪.‬‬
‫در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ اداري ﻛﺎرﻛﻨﺎن دوﻟﺖ ﻣﺠﺒﻮرﻧﺪ ﻛﻮرﻛﻮراﻧﻪ از دﺳﺘﻮرات واﺣﺪ ﻣﺮﻛﺰي اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻨﻨﺪ و ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺗـﺪرﻳﺞ‬ ‫‪-‬‬
‫ﻣﻄﻴﻊ ﻣﺤﺾ ﻧﻤﻮده و ﺧﻼﻗﻴﺖ و اﺑﺘﻜﺎر را از آﻧﺎن ﺳﻠﺐ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﻣﻮﺟﺐ رواج ﻛﺎﻏﺬﺑﺎزي و ﺑﻮروﻛﺮاﺳﻲ اداري ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﺎﺷﻲ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺄﻣﻮران دوﻟﺘﻲ ﻣﺴـﺘﻘﺮ در ﺳـﺎﻳﺮ‬ ‫‪-‬‬
‫ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻛﺸﻮر‪ ,‬ﻧﺎﭼﺎرﻧﺪ در ﻫﺮ ﻣﻮرد ﻣﻮاﻓﻘﺖ واﺣﺪ ﻣﻜﺰي را اﺧﺬ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﺎﻣﺘﻌﺎدل ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻛﺸﻮر ﻣﻲﺷﻮد؛ ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﺗـﺪرﻳﺞ ﺗﻮﺳـﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘـﻪ و ﺑﺮﺧـﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫دﻳﮕﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻛﻤﺘﺮي ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ اداري ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﻣﺮﻛﺰي از ﻳﻚ ﻃﺮف از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎ‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت و اﺣﺘﻴﺎﺟﺎت ﻣﺤﻠﻲ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻛـﺎﻓﻲ ﻧﺪارﻧـﺪ و از‬ ‫‪-‬‬
‫ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻋﺪم ﺑﺼﻴﺮت ﻛﺎﻓﻲ در ﺧﺼﻮص اﻣﻮر ﻣﺤﻠﻲ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ از ﻣﻨﺎﺑﻊ و اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﻴﺮوﻫـﺎي اﻧﺴـﺎﻧﻲ‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻄﻠﻮب را ﺑﺒﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ اداري ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻴﻦ ﻧﻈﺎم ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ و ﻣﺮدم را اﻓﺰاﻳﺶ داده و ﺑﺎ اﻳﺠﺎد ﺑﻲﻣﻴﻠـﻲ ﺳﻴﺎﺳـﻲ در ﻣـﺮدم اﺳـﺒﺎب‬ ‫‪-‬‬
‫دﺧﺎﻟﺖ ﻛﻤﺘﺮ آﻧﻬﺎ را در اﻣﻮر ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺰاﻳﺶ ﺧﻮدﻣﺤﻮري در ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﺮﻛﺰي ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻦ ﻣﻌﺎﻳﺐ ﺑﺎﻋﺚ ﮔﺮدﻳﺪ ﻧﻈﺎمﻫﺎي اداري ﺷـﻴﻮه دﻳﮕـﺮي از اداره اﻣـﻮر ﻋﻤـﻮﻣﻲ را ﻛـﻪ در آن ﺑﺨﺸـﻲ از اﺧﺘﻴـﺎرات ﺑـﻪ‬
‫واﺣﺪﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ واﮔﺬار ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﺗﺨﺎذ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -2-1‬ﺳﻴﺴﺘﻢ واﮔﺬاري اﺧﺘﻴﺎرات ﻓﻮقاﻟﻌﺎده )ﻋﺪم ﺗﺮاﻛﻢ(‬

‫واﮔﺬاري اﺧﺘﻴﺎرات ﻓﻮقاﻟﻌﺎده ﻛﻪ در واﻗﻊ ﻧﻮﻋﻲ ﺗﻤﺮﻛﺰ اداري ﺑﻪ ﺷـﻤﺎر ﻣـﻲرود‪ ،‬ﻧﻈـﺎم اداري اﺳـﺖ ﻛـﻪ در آن ﺑﺮﺧـﻲ از ﺻـﻼﺣﻴﺖﻫـﺎ و‬
‫اﺧﺘﻴﺎرات ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﺮﻛﺰي ﻣﺴﺘﻘﺮ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻛﺸﻮر ﻧﻬﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ اﺧﺘﻴﺎر ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﻧﻪ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﺮدم ﻣﺤﻞ‪،‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن واﺣﺪ ﻣﺮﻛﺰي ﻛﻪ در ﻣﺤﻞ ﻣﺴﺘﻘﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ واﮔﺬار ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻧﻴﺰ اﻧﺘﺼﺎب و ﻋـﺰل ﻣـﺄﻣﻮرﻳﻦ از اﺧﺘﻴـﺎرات ﻣﺮﻛـﺰ‬
‫ﺑﻮده و اﻋﻤﺎل آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻤﺮ و ﻣﺪاوم ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺎرت واﺣﺪ ﻣﺮﻛﺰي اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﻼف ﻧﻈﺎم ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ اداري‪ ،‬ﺗﺒﻌﻴﺖ از اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ از ﻳﻚ ﻃﺮف ﺗﺮاﻛﻢ اﻣﻮر و ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻋﻤﻮﻣﻲ در ﻣﺮﻛﺰ و ﻛﻨﺪي اﻧﺠﺎم آﻧﻬﺎ را ﻛـﺎﻫﺶ‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ و از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺣﺴﻦ اداره ﻛﺸﻮر ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﻣﺤﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ از ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﺸـﻜﻼت را ﻟﻤـﺲ ﻛـﺮده و ﺑـﻪ اﻣـﻮر‬
‫ﻣﺤﻠﻲ آﺷﻨﺎﺗﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ 14‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻت ﺣﻘﻮﻗﻲ‪،‬ﺣﻖ ﮔﺴﺘﺮ‬

‫اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ اﻳﺮاداﺗﻲ ﻣﻮاﺟﻪ اﺳﺖ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻨﻜﻪ اﮔﺮ دوﻟﺖ ﻣﺮﻛﺰي در ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﻧﺤﻮه اﺟﺮاي اﺧﺘﻴﺎرات واﮔﺬاري ﺿﻌﻴﻒ ﻋﻤﻞ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺳﺒﺐ اﻳﺠﺎد ﺑﻲﻧﻈﻤﻲ در ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻋﻤﺎل ﺳﻼﻳﻖ ﺷﺨﺼﻲ ﻣﻘﺎﻣﺎت و ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ دوﻟﺘﻲ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﺿـﻤﻦ اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫در ﻧﻈﺎم واﮔﺬاري اﺧﺘﻴﺎرات ﻓﻮقاﻟﻌﺎده‪ ،‬اﻳﺠﺎد وﺣﺪت ﻧﻈﺮ در اداره اﻣﻮر ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻣﺮي ﺑﺲ دﺷﻮار ﺑﻮده و واﺣﺪ ﻣﺮﻛﺰي ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ را ﻣﻲﻃﻠﺒﺪ‪.‬‬

‫‪ -3-1‬ﻋﺪم ﺗﻤﺮﻛﺰ اداري‬

‫ﻣﺎﻫﻴﺖ وﻇﺎﻳﻒ دوﻟﺖ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺑﻮد ﻛﻪ اداره اﻣﻮر ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺎ ﻧﻈﺎم ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﺎ ﮔﺴﺘﺮش داﻳﺮه وﻇـﺎﻳﻒ دوﻟـﺖ و‬
‫ﺑﺎﻟﺘﺒﻊ اﻳﺠﺎد ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﺸﻜﻞ ﻣﻲﻧﻤﻮد‪ .‬ﻟﺬا ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪم ﺗﻤﺮﻛﺰ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ در آن‪ ،‬ﺻـﻼﺣﻴﺖ ﺗﺼـﻤﻴﻢﮔﻴـﺮي‬
‫درﺑﺎره اﻣﻮر ﻣﺤﻠﻲ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻛﻢ و ﺑﻴﺶ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻗﻮه ﻣﺮﻛﺰي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي ﻛﻠﻲ ﻛﻪ از ﻧﻈﺎم ﻋﺪم ﺗﻤﺮﻛﺰ اراﺋﻪ ﺷﺪه‪ ،‬آن را ﺑﻪ ﻋﺪم ﺗﻤﺮﻛﺰ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ و اداري ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬ﻣﻨﻈـﻮر از ﻋـﺪم‬
‫ﺗﻤﺮﻛﺰ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻪ در ﺣﻘﻮق اﺳﺎﺳﻲ از آن ﺑﺤﺚ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ وﻳﮋهاي اﺳﺖ ﻛﻪ از آن ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﻣﺮﻛﺐ« ﻳﺎد‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺎرز ﻋﺪم ﺗﻤﺮﻛﺰ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻧﻈﺎم ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﻓﺪرال اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﺗﻤﺮﻛﺰ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺘﻲ اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي اداري ﺑﺎ روش ﺗﻔﻮﻳﺾ اﺧﺘﻴﺎر ﺷﻜﻞ ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﺑﻴـﺎن دﻳﮕـﺮ ﻋـﺪم ﺗﻤﺮﻛـﺰ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻔﻮﻳﺾ اﺧﺘﻴﺎر اﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻗﺪرت ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي در ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻄﻮر ﻣﻨﻈﻢ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪه و ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﻏﻴﺮﻣﺘﻤﺮﻛﺰ اداره ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻋﺪم ﺗﻤﺮﻛﺰ اداري‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﺳﺒﻚﻫﺎي اداري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺤﺚ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮده و درﺑﺎره آن ﺻﺤﺒﺖ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪ -1-3-1‬اﻧﻮاع ﻋﺪم ﺗﻤﺮﻛﺰ اداري‬

‫ﻋﺪم ﺗﻤﺮﻛﺰ اداري روش ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ اﺳﺖ در آن‪ ،‬ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي درﺑﺎره اﻣﻮر ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻣﺴﺘﻘﻞ از واﺣﺪ ﻣﺮﻛﺰي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫‪1‬‬
‫واﮔﺬار ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻋﺪم ﺗﻤﺮﻛﺰ اداري در ﻋﻤﻞ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت »ﻋﺪم ﺗﺮاﻛﻢ«‪» ،‬ﻋﺪم ﺗﻤﺮﻛﺰ ﻓﻨﻲ« و ﻳﺎ »ﻋﺪم ﺗﻤﺮﻛﺰ ﻣﺤﻠﻲ« ﺑﺮوز ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫اﻟﻒ‪ -‬ﻋﺪم ﺗﺮاﻛﻢ‬

‫روﺷﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﻛﺰي در ﻧﻘﺎط ﻏﻴﺮ از ﻣﺮﻛﺰ وﺟﻮد دارﻧﺪ و ارﺗﺒﺎط آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻗـﻮه ﻣﺮﻛـﺰي ﺑـﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺒﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ اﮔﺮﭼﻪ از ﻟﺤﺎظ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻏﻴﺮﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ از ﻟﺤﺎظ اداري ﻣﻌـﺮف ﻧﻈـﺎم ﻣﺘﻤﺮﻛـﺰ در اداره‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﺸﻮر ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻈﺎم را »ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪم ﺗﻤﺮﻛﺰ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ« و ﻳﺎ ﻋﺪم ﺗﺮاﻛﻢ ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬
‫راﺑﻄﻪاي ﻛﻪ وزارﺗﺨﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﺎ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي واﺑﺴﺘﻪ ﺧﻮد در ﺳﺎﻳﺮ ﻧﻘﺎط ﻛﺸﻮر دارﻧﺪ‪ ،‬از ﻣﺼﺎدﻳﻖ ﻧﻈﺎم ﻋﺪم ﺗﺮاﻛﻢ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲرود‪.‬‬

‫ب‪ -‬ﻋﺪم ﺗﻤﺮﻛﺰ ﻓﻨﻲ‬

‫ﻧﻈﺎﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﺘﻘﻼل و اﺧﺘﻴﺎر ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﺑﺮاي اداره اﻣﻮر ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻌﻴﻦ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﺆﺳﺴﻪ واﮔﺬار ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺆﺳﺴﺎت ﻛﻪ در ﻟﺴﺎن‬
‫ﺣﻘﻮق اداري ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ« ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬داراي ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺣﻘﻮﻗﻲ و اﺳﺘﻘﻼل ﻧﺴﺒﻲ از ﻗﻮه ﻣﺮﻛﺰي ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -١‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن ﻧﻮع دﻳﮕﺮي از ﻋﺪم ﺗﻤﺮﻛﺰ اداري را ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﻣﻨﻄﻘﻪﮔﺮاﻳﻲ اداري« ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از ﻣﻨﻄﻘﻪﮔﺮاﻳﻲ اداري‪ ،‬روﺷﻲ اﺳـﺖ اﺻـﻮﻻً ﺑـﺮاي ﻣـﺪﻳﺮﻳﺖ‬
‫ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻧﺎﻫﻤﮕﻮن در ﻳﻚ ﻛﺸﻮر اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ 15‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻت ﺣﻘﻮﻗﻲ‪،‬ﺣﻖ ﮔﺴﺘﺮ‬
‫ﻻزم ﺑﻪ ذﻛﺮ اﺳﺖ اﺳﺘﻘﻼل اﻳﻦ ﻣﺆﺳﺴﺎت ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺠﺎم آن را ﺑـﻪ ﻋﻬـﺪه دارﻧـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﻋﺒـﺎرت دﻳﮕـﺮ اﻋﻄـﺎي‬
‫ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺣﻘﻮﻗﻲ و اﺳﺘﻘﻼل اداري ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺆﺳﺴﺎت ﻣﻮﺻﻮف ﺑﺘﻮاﻧﻨـﺪ آزاداﻧـﻪ وﻇـﺎﻳﻒ ﻣﺤﻮﻟـﻪ را اﻧﺠـﺎم داده و از دﺧﺎﻟـﺖﻫـﺎي‬
‫ﻏﻴﺮﺿﺮوري واﺣﺪ ﻣﺮﻛﺰي ﻣﺼﻮن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬اﻳﺠﺎد اﻳﻦ ﻣﺆﺳﺴﺎت ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﻼﺣﻈﺎت ﻣﺎﻟﻲ‪ ،‬ﻓﻨﻲ و ﻳﺎ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺎﻫﻲ اﻧﺠﺎم ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺗﺠﺎرﺗﻲ و ﺗﻮﻟﻴﺪي ﺗﻮﺳﻂ دوﻟﺖ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺗﺸﺮﻳﻔﺎت و ﻛﺎﻏﺬﺑﺎزيﻫﺎي ﻃﻮﻻﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ اﺳﺎس اﻳﻨﮕﻮﻧـﻪ‬ ‫‪-‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎ ﺑﺮ ﺳﺮﻋﺖ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا اﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ واﮔﺬار ﻣﻲﺷﻮد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺮﻛﺖ ﺑﻴﻤﻪ و راهآﻫﻦ‪).‬ﻣﻼﺣﻈﺎت‬
‫ﻣﺎﻟﻲ(‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از آﻣﻴﺰش ﻋﻠﻢ و ﺳﻴﺎﺳﺖ و ﺗﺄﺛﻴﺮات ﻧﺎرواي ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺑﺮ ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴـﺎت ﻋﻤـﻮﻣﻲ ﻧﺴـﺒﺘﺎً ﻣﺴـﺘﻘﻞ ﻋﻬـﺪهدار‬ ‫‪-‬‬
‫اﻧﺠﺎم آﻧﻬﺎ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎ‪).‬ﻣﻼﺣﻈﺎت ﻓﻨﻲ(‬
‫و در ﺑﺴﻴﺎري ﻣﻮارد اﻧﺠﺎم اﻣﻮر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪ ﻣﺆﺳﺴﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺳﭙﺮده ﻣﻲﺷﻮد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺆﺳﺴﺎت ﺧﻴﺮﻳﻪ‪).‬ﻣﻼﺣﻈﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ(‬ ‫‪-‬‬

‫ج‪ -‬ﻋﺪم ﺗﻤﺮﻛﺰ ﻣﺤﻠﻲ‬

‫در اﻳﻦ ﻧﻮع از ﻋﺪم ﺗﻤﺮﻛﺰ )ﻛﻪ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻋﺪم ﺗﻤﺮﻛﺰ اداري ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﺧﺺ آن اﺳﺖ(‪ ،‬اﺳﺘﻘﻼل و ﺧﻮدﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ و ﺻﻼﺣﻴﺖ اﺗﺨﺎذ ﺗﺼـﻤﻴﻤﺎت‬
‫ﻻزماﻻﺟﺮا ﺑﺮاي اداره اﻣﻮر ﺑﻪ اﻫﺎﻟﻲ ﻳﻚ ده‪ ،‬ﻧﺎﺣﻴﻪ و ‪ ...‬اﻋﻄﺎ ﺷﺪه و در ﻋﻤﻞ ﻧﻴﺰ‪ ،‬اﻣﻮر ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﻣﺤﻠـﻲ اداره ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳـﻦ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ داراي ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺣﻘﻮﻗﻲ‪ ،‬ﺑﻮدﺟﻪ‪ ،‬داراﻳﻲ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن و ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ ﺧﺎص ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺧﺼﻮص ﺗﻔﺎوت ﻋﺪم ﺗﻤﺮﻛﺰ ﻣﺤﻠﻲ ﺑﺎ ﻋﺪم ﺗﻤﺮﻛﺰ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ذﻛﺮ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺿﺮوري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋـﺪم ﺗﻤﺮﻛـﺰ ﻣﺤﻠـﻲ ﺳـﺒﺐ ﺗﻐﻴﻴـﺮ ﺷـﻜﻞ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﺻﺮﻓﺎً اﻧﺠﺎم اﻣﻮر اﺟﺮاﻳﻲ و اداري ﺑﻪ واﺣﺪﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ ﻣﺤﻮل ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در ﻋﺪم ﺗﻤﺮﻛﺰ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺷﻜﻞ ﺣﻜﻮﻣـﺖ‬
‫از ﺑﺴﻴﻂ ﺑﻪ ﻣﺮﻛﺐ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪ و اﻣﻮر ﺣﺎﻛﻤﻴﺘﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ واﺣﺪﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺤﻠﻲ واﮔﺬار ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻋﺪم ﺗﻤﺮﻛﺰ ﻣﺤﻠﻲ ﺑﺎ ﻋﺪم ﺗﻤﺮﻛﺰ ﻓﻨﻲ ﻧﻴﺰ ﺗﻔﺎوت دارد؛ در ﻋﺪم ﺗﻤﺮﻛﺰ ﻓﻨﻲ ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎري ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﺆﺳﺴﻪ ﺗﻌﻠﻖ ﻣـﻲﮔﻴـﺮد‪ ،‬ﺣـﺎل‬
‫آﻧﻜﻪ در ﻋﺪم ﺗﻤﺮﻛﺰ ﻣﺤﻠﻲ اﺳﺘﻘﻼل و ﺧﻮدﺳﺎﻣﺎﻧﻲ اداري ﺑﻪ اﻓﺮاد ﻣﺤﻞ ﺗﻌﻠﻖ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫‪ -2-3-1‬اﺑﺰار و ﺷﺮاﻳﻂ ﻻزم ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ ﻧﻈﺎم ﻋﺪم ﺗﻤﺮﻛﺰ اداري)ﻣﺤﻠﻲ(‬

‫اﻟﻒ‪ -‬اﺑﺰار ﻻزم ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ ﻋﺪم ﺗﻤﺮﻛﺰ اداري‬

‫‪ -1‬ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺣﻘﻮﻗﻲ‪ :‬اﺳﺘﻘﻼل و آزادي ﻋﻤﻞ ﻳﻚ ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻳﺎ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻣﺴﺘﻠﺰم آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻳﺎ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻣﺰﺑﻮر داراي ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺑـﻮده‬
‫و ﺣﻘﻮق و ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ‪ ،‬داراﻳﻲ و اﻣﻮال و ﺳﺎزﻣﺎن و ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ ﺧﺎص ﺧﻮد را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در ﻧﻈﺎم اداري ﻏﻴﺮﻣﺘﻤﺮﻛﺰ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد اﺷﺨﺎص ﺣﻘﻮﻗﻲ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻧﻈﺎم ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ اداري اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺻﻮرت اﻋﻄﺎي ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺑﻪ ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻳﺎ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻧﺘﺎﻳﺠﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه دارد ﻛﻪ در ذﻳﻞ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﻲﮔﻴﺮد و اﻋﻤﺎل ﺣﻘﻮﻗﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺣﻘﻮﻗﻲ داراي ﺑﻮدﺟﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ )درآﻣﺪ و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ( از دوﻟﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪ 16‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻت ﺣﻘﻮﻗﻲ‪،‬ﺣﻖ ﮔﺴﺘﺮ‬

 ‫ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺣﻘﻮﻗﻲ داراﻳﻲ و اﻣﻮال وﻳﮋه ﺧﻮد را داﺷﺘﻪ و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﺎﺑﻊ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﺷﺨﺺ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ دﻋﻮي اﻗﺎﻣﻪ ﻧﻤﻮده و ﻳﺎ ﻃﺮف دﻋﻮي واﻗﻊ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﺷﺨﺺ ﺣﻘﻮﻗﻲ واﺣﺪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪاي ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -2‬ﺳﻴﺴﺘﻢ اﻧﺘﺨﺎب‪ :‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﻏﻴﺮﻣﺘﻤﺮﻛﺰ اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ ﻳﺎ اﻧﺘﺼﺎﺑﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬درﺟﻪ ﻋﺪم ﺗﻤﺮﻛﺰ اداري ﺗﺸﺪﻳﺪ و ﻳﺎ ﺗﺨﻔﻴـﻒ‬
‫ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬آﺷﻜﺎر اﺳﺖ در آن دﺳﺘﻪ ﻧﻈﺎمﻫﺎي اداري ﻛﻪ واﺣﺪﻫﺎي ﻏﻴﺮﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺻﻼﺣﻴﺖ اﻧﺘﺨـﺎب آزاداﻧـﻪ ﻣـﺪﻳﺮان و ﻣـﺄﻣﻮرﻳﻦ ﺳـﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺧـﻮد را‬
‫دارﻧﺪ‪ ،‬درﺟﻪ ﻋﺪم ﺗﻤﺮﻛﺰ ﺷﺪﻳﺪﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا واﺣﺪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﺣﻖ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﺳﺘﻘﻼل و ﻗﺪرت ﻋﻤﻞ ﺑﻴﺸﺘﺮي در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻗﻮه ﻣﺮﻛـﺰي‬
‫دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﻋﻄﺎي ﺣﻖ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺪﻳﺮان ﺑﻪ ﻣﺆﺳﺴﺎت و ﻧﻮاﺣﻲ وﺳﻴﻠﻪ دﻳﮕﺮي ﺑﺮاي ﺗﺸﺪﻳﺪ و ﻳﺎ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻧﻈﺎم اداري ﻏﻴﺮﻣﺘﻤﺮﻛﺰ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ب‪ -‬ﺷﺮاﻳﻂ ﻻزم ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ ﻋﺪم ﺗﻤﺮﻛﺰ اداري‬

‫‪ -1‬ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻋﻬﺪهدار اﻧﺠﺎم اﻣﻮر ﻣﺤﻠﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ از ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋـﺪم ﺗﻤﺮﻛـﺰ اداري ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬ﻣﻨﻈـﻮر از اﻣـﻮر‬
‫ﻣﺤﻠﻲ اﻣﻮر ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻓﺮاد ﺳﺎﻛﻦ در ﻣﺤﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻮده و ﻣﺮﺟﻊ ﺗﺸﺨﻴﺺ آﻧﻬﺎ از اﻣﻮر ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬار ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬اﻣﻮر ﻣﺤﻠﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﺤﻠﻲ اداره ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﺤﻠﻲ اﻓﺮادي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اوﻻً ﺳﺎﻛﻦ آن ﻧﺎﺣﻴﻪ و ﻣﺤﻞ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬ﺛﺎﻧﻴـﺎً از‬
‫ﻃﺮﻳﻖ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت آزاد و ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺮدم ﻣﺤﻞ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﻮﻧﺪ و ﺛﺎﻟﺜﺎً ﺗﺎﺑﻊ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ اداري ﻧﺒﻮده و اﺳﺘﻘﻼل رأي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -3-3-1‬ﻧﻈﺎرت ﻣﺮﻛﺰ ﺑﺮ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﻏﻴﺮﻣﺘﻤﺮﻛﺰ )ﻗﻴﻤﻮﻣﻴﺖ اداري(‬

‫اﺳﺘﻘﻼل ﻣﺆﺳﺴﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ و ﻣﻘﺎﻣﺎت آﻧﻬﺎ ﻣﻄﻠﻖ ﻧﻴﺴﺖ و دوﻟﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻠﻜﺮد و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ آﻧﻬﺎ ﻧﻈﺎرت دارد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﻈﺎرت ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ وﺛﻴﻘﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﻮه ﻣﺮﻛﺰي در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﺳﺘﻘﻼل و آزادي واﺣﺪﻫﺎي ﻏﻴﺮﻣﺘﻤﺮﻛﺰ در دﺳـﺖ دارد و ﻫـﺪف از اﻳـﻦ ﻧﻈـﺎرت‪،‬‬
‫ﺗﻀﻤﻴﻦ اﺟﺮاي ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘﺮرات اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻗﻴﻤﻮﻣﻴﺖ اداري ﻧﻈﺎرﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻃﺮف ﻗﻮه ﻣﺮﻛﺰي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ واﺣﺪﻫﺎي ﻏﻴﺮﻣﺘﻤﺮﻛﺰ اداري در ﺣﺪود ﻗﺎﻧﻮن اﻋﻤﺎل ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﺑـﺎ‬
‫اﻳﻦ وﺻﻒ‪ ،‬ﺗﻔﺎوت »ﻗﻴﻤﻮﻣﻴﺖ اداري در ﻧﻈﺎم اداري ﻏﻴﺮﻣﺘﻤﺮﻛﺰ« ﺑﺎ »ﻧﻈﺎرت ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺒﻲ در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ اداري« اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻈﺎرت در‬
‫ﻗﻴﻤﻮﻣﻴﺖ اداري ﻣﺸﺮوط و ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘﺮرات ﺑﻮده‪ ،‬وﻟﻲ ﻧﻈﺎرت ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺒﻲ ﻣﻄﻠﻖ و ﺑﻼﺷﺮط ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل ﺑﺎ اﻣﻌﺎن ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘﺮرات ﻣﺮﺗﺒﻂ‪ ،‬ﻧﻈﺎرت ﻗﻮه ﻣﺮﻛﺰي ﺑﺮ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﻏﻴﺮﻣﺘﻤﺮﻛﺰ اداري ﺑﻪ دو ﺻﻮرت »ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ اﻋﻤﺎل‬
‫و اﻗﺪاﻣﺎت ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﻏﻴﺮﻣﺘﻤﺮﻛﺰ« و »ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ اﻋﻀﺎء و ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﻏﻴﺮﻣﺘﻤﺮﻛﺰ« ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫اﻟﻒ‪ -‬ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ اﻋﻤﺎل و اﻗﺪاﻣﺎت ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﻏﻴﺮﻣﺘﻤﺮﻛﺰ‬

‫ﻓﻘﻂ اﻋﻤﺎل ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻣﺆﺳﺴﺎت و ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻏﻴﺮﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺎرت ﻗﻮه ﻣﺮﻛﺰي ﻗﺮار دارد؛ ﻳﻌﻨﻲ ﺻـﺮﻓﺎً اﻋﻤـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ آﺛـﺎر ﺣﻘـﻮﻗﻲ ﺑـﺮ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻣﺘﺮﺗﺐ اﺳﺖ ﻣﻮرد ﻧﻈﺎرت واﻗﻊ ﻣﻲﺷﻮد ﻧﻪ اﻋﻤﺎل ﻣﺎدي آﻧﻬﺎ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻈﺎرت ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻳﺎ ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -1‬ﻧﻈﺎرت ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‪ :‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻟﺰوم ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻗﺒﻠﻲ‪ ،‬اﺑﻄﺎل ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت و اﺗﺨﺎذ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻪ ﺟﺎي واﺣﺪﻫﺎي ﻏﻴﺮﻣﺘﻤﺮﻛﺰ اداري‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻗﺒﻠﻲ‪ :‬در ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻮارد‪ ،‬ﻣﻘﻨﻦ اﺟﺮاي ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت و اﻋﻤﺎل واﺣﺪﻫﺎي ﻏﻴﺮﻣﺘﻤﺮﻛﺰ را ﻣﻨﻮط ﺑﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺖ و ﺗﺼـﻮﻳﺐ ﻗﺒﻠـﻲ دوﻟـﺖ ﻣﺮﻛـﺰي‬
‫داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﻋﺪم ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻗﻮه ﻣﺮﻛﺰي ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻋﺪم ﺗﻨﻔﻴﺬ ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﻣﺰﺑﻮر ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ 17‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻت ﺣﻘﻮﻗﻲ‪،‬ﺣﻖ ﮔﺴﺘﺮ‬
‫‪ -‬اﺑﻄﺎل ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت‪ :‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ اﻋﻤﺎل ﺣﻘﻮﻗﻲ واﺣﺪﻫﺎي ﻏﻴﺮﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺧﺎرج از ﺣﻮزه ﺻﻼﺣﻴﺖ آﻧﻬـﺎ و ﻳـﺎ ﻏﻴﺮﻗـﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬دوﻟـﺖ ﻣﺮﻛـﺰي‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ آﻧﻬﺎ را اﺑﻄﺎل ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﺑﻪ ﺟﺎي واﺣﺪﻫﺎي ﻏﻴﺮﻣﺘﻤﺮﻛﺰ‪ :‬در ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻮارد ﻣﻌﻴﻦ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻪ دوﻟﺖ ﻣﺮﻛﺰي اﺟﺎزه ﻣـﻲدﻫـﺪ ﭼﻨﺎﻧﭽـﻪ ﺳـﺎزﻣﺎنﻫـﺎ و ﻣﻘﺎﻣـﺎت‬
‫ﻏﻴﺮﻣﺘﻤﺮﻛﺰ از اﻧﺠﺎم اﻋﻤﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﺘﻀﻤﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻮدداري ﻣﻲورزﻧﺪ‪ ،‬رأﺳﺎً ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اوﻻً ﻗﺎﻧﻮن اﻳﻦ ﻣﻮارد را ﺑﻪ ﻃـﻮر‬
‫دﻗﻴﻖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﻮده و ﺛﺎﻧﻴﺎً ﻗﻮه ﻣﺮﻛﺰي را ﻣﻜﻠﻒ ﻛﺮده ﻗﺒﻞ از اﻗﺪام ﺑﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﻣﺮاﺗﺐ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﺘﺒﻲ ﺑﻪ واﺣـﺪﻫﺎي ﻏﻴﺮﻣﺘﻤﺮﻛـﺰ اﻋـﻼم‬
‫‪1‬‬
‫ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻧﻈﺎرت ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‪ :‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ اﺻﻮﻻً ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﻏﻴﺮﻣﺘﻤﺮﻛﺰ اداري و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻣﻜﺎن اﺟـﺮاي ﺗﺼـﻤﻴﻤﺎت اداري آﻧﻬـﺎ ﻣﺴـﺘﻠﺰم‬
‫ﻛﻤﻚﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﻗﻮه ﻣﺮﻛﺰي اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻣﻮﺟﺒﺎت ﻧﻈﺎرت واﺣﺪ ﻣﺮﻛﺰي ﺑﺮ واﺣﺪﻫﺎي ﻏﻴﺮﻣﺘﻤﺮﻛﺰ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲآورد‪.‬‬

‫ب‪ -‬ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ اﻋﻀﺎء و ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﻏﻴﺮﻣﺘﻤﺮﻛﺰ‬

‫‪ -1‬ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﻳﻜﺎﻳﻚ اﻋﻀﺎي واﺣﺪﻫﺎي ﻏﻴﺮﻣﺘﻤﺮﻛﺰ‪ :‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻋﻀﺎء و ﻣﻘﺎﻣﺎت واﺣﺪﻫﺎي ﻏﻴﺮﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺷـﺮاﻳﻂ ﻗـﺎﻧﻮﻧﻲ ﻻزم را از دﺳـﺖ‬
‫ﺑﺪﻫﻨﺪ و ﻳﺎ در اﻧﺠﺎم وﻇﺎﻳﻒ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺧﻮد ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺗﺨﻠﻒ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬دوﻟﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﻋﺰل آﻧﻬﺎ اﻗﺪاﻣﺎت ﻻزم را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﻛﻞ واﺣﺪﻫﺎي ﻏﻴﺮﻣﺘﻤﺮﻛﺰ‪ :‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻗﻮه ﻣﺮﻛﺰي ﺗﺸﺨﻴﺺ دﻫﺪ ﺑﻘﺎي و ﺗﺪاوم واﺣﺪﻫﺎي ﻏﻴﺮﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﻣﺤﻠﻲ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻋﻤـﻮﻣﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻧﺤﻼل آﻧﻬﺎ اﻗﺪام ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺠﺪداً ﻳﺎدآوري ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻧﻈﺎرت دوﻟﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﺑﺮ اﻋﻀـﺎء و ﻣـﺄﻣﻮرﻳﻦ واﺣـﺪﻫﺎي ﻏﻴﺮﻣﺘﻤﺮﻛـﺰ ﺻـﺮﻓﺎً در ﺣـﺪود ﻗـﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘـﺮرات‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﺎل ﻛﻪ ﺑﺎ اﻧﻮاع ﻧﻈﺎمﻫﺎي اداري آﺷﻨﺎ ﺷﺪﻳﻢ‪ ،‬در اداﻣﻪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻈﺎم اداري اﻳﺮان ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﻈﺎم اداري اﻳﺮان‬

‫ﺳﺎﺧﺘﺎر اداري ﻛﺸﻮرﻣﺎن ﺗﻠﻔﻴﻘﻲ از ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻏﻴﺮﻣﺘﻤﺮﻛﺰ اداري و ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ اداري اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺨﺸﻲ از ﺳﻴﺴـﺘﻢ اداري ﻣﺒﺘﻨـﻲ ﺑـﺮ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي اداري ﻏﻴﺮﻣﺘﻤﺮﻛﺰ و ﻗﺴﻤﺘﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ واﺣﺪﻫﺎي اداري ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺳﺎﺧﺘﺎر اداري اﻳﺮان را در دو ﻣﺒﺤﺚ‬
‫ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪.‬‬

‫‪ -1-2‬ﻧﻈﺎم اداري ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ‬

‫در ﻧﻈﺎم اداري ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ‪ ،‬دو ﻧﻮع از ﻣﻘﺎﻣﺎت و ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي اداري ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲﺧﻮرد‪ .‬ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻘﺎﻣﺎت و ﺳـﺎزﻣﺎنﻫـﺎي اداري در‬
‫واﺣﺪ ﻣﺮﻛﺰي ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺑﻮده و ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ زﻳﺮ ﻧﻈﺮ واﺣﺪ ﻣﺮﻛﺰي در اﺳﺘﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﺷﻬﺮﺳﺘﺎنﻫﺎ و ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت ﺟﺰء ﻛﺸﻮري ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -1-1-2‬ﻣﻘﺎﻣﺎت و ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي اداري ﻣﺴﺘﻘﺮ در ﻣﺮﻛﺰ‬

‫در ﺳﻴﺴﺘﻢ اداري اﻳﺮان‪ ،‬ﻣﻘﺎﻣﺎت و ﺳﺎزﻣﺎنﻫـﺎي ﻣﺮﻛـﺰي ﻋﺒﺎرﺗﻨـﺪ از ﻣﻘـﺎم رﻫﺒـﺮي‪ ،‬ﻣﻘـﺎم رﻳﺎﺳـﺖﺟﻤﻬـﻮري‪ ،‬ﻫﻴـﺄت دوﻟـﺖ‪ ،‬ﻣﻌـﺎوﻧﻴﻦ‬
‫رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر و وزﻳﺮان )وزارﺗﺨﺎﻧﻪﻫﺎ(‪.‬‬
‫ﭘﻴﺶ از ورود ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ذﻛﺮ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺿﺮوري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻓﻮق ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺣﻘﻮق اﺳﺎﺳﻲ ﻧﻴﺰ ﻣـﻲﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬زﻳـﺮا ﻣﻘﺎﻣـﺎت ﻋـﺎﻟﻲ‬
‫اداري‪ ،‬در واﻗﻊ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﻣﺎ در اﻳﻨﺠﺎ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻧﻘﺶ آﻧﻬﺎ در ﻧﻈﺎم اداري ﺑﺤﺚ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪ -١‬در ﺑﺤﺚ ﻧﻈﺎم اداري ﻏﻴﺮﻣﺘﻤﺮﻛﺰ اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ از اﻗﺴﺎم اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﻧﻈﺎرتﻫﺎ را ﻋﻨﻮان و ﺑﺮرﺳﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫‪ 18‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻت ﺣﻘﻮﻗﻲ‪،‬ﺣﻖ ﮔﺴﺘﺮ‬
 ‫اﻟﻒ‪ -‬ﻣﻘﺎم رﻫﺒﺮي‬
‫رﻫﺒﺮ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺠﻠﺲ ﺧﺒﺮﮔﺎن ﻣﻨﺘﺨﺐ ﻣﺮدم ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺿﺎﻣﻦ ﻋﺪم اﻧﺤﺮاف ﺳـﺎزﻣﺎنﻫـﺎي اداري از اﺻـﻮل و ﻗﻮاﻋـﺪ ﺷـﺮع اﺳـﻼم‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﻮاي ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ )ﻣﻘﻨﻨﻪ‪ ،‬ﻣﺠﺮﻳﻪ و ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ( ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺎرت ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ رﻫﺒﺮي ﻗﺮار دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺻﻼﺣﻴﺖ اداري ﻓﻮق‪ ،‬در اﺻﻞ ‪ 110‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ و ﺑﺮﺧﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘﺮرات‪ ،‬وﻇﺎﻳﻒ و ﺻﻼﺣﻴﺖﻫﺎي اداري دﻳﮕـﺮي ﻧﻴـﺰ ﺑـﺮاي‬
‫ﻣﻘﺎم رﻫﺒﺮي ﺑﺮﺷﻤﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ وﻇﺎﻳﻒ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫اﻋﻼن ﺟﻨﮓ و ﺻﻠﺢ و ﺑﺴﻴﺞ ﻧﻴﺮوﻫﺎ؛‬ ‫‪-‬‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻛﻞ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ؛‬ ‫‪-‬‬
‫ﻧﺼﺐ و ﻋﺰل رﻳﻴﺲ ﺳﺘﺎد ﻣﺸﺘﺮك‪ ،1‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﻛﻞ ﺳﭙﺎه ﭘﺎﺳﺪاران اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎن ﻋﺎﻟﻲ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ )زﻣﻴﻨﻲ‪ ،‬درﻳﺎﻳﻲ و‬ ‫‪-‬‬
‫ﻫﻮاﻳﻲ( و اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ؛‬
‫ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﻣﺆﺳﺴﺎت و ﻧﻬﺎدﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ زﻳﺮ ﻧﻈﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻣﻘﺎم رﻫﺒﺮي ﻗﺮار دارﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺻﺪا و ﺳﻴﻤﺎ‪ ،‬ﺑﻨﻴﺎد ﺷﻬﻴﺪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن‬ ‫‪-‬‬
‫ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﺑﻨﻴﺎد ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن و ﺟﺎﻧﺒﺎزان اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﺑﻨﻴﺎد ﻣﺴﻜﻦ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﺑﻨﻴﺎد ﭘﺎﻧﺰده ﺧﺮداد‪ ،‬ﺟﻬﺎد داﻧﺸـﮕﺎﻫﻲ و‬
‫ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻫﻼل اﺣﻤﺮ و ‪...‬؛‬
‫ﻋﺰل رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻛﺸﻮر؛‬ ‫‪-‬‬
‫‪2‬‬
‫اﻣﻀﺎي ﺣﻜﻢ رﻳﺎﺳﺖﺟﻤﻬﻮري ﭘﺲ از اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺮدم؛‬ ‫‪-‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ وﻇﺎﻳﻒ و ﺻﻼﺣﻴﺖﻫﺎي ﻓﻮق ﻣﺎﻫﻴﺖ اﺟﺮاﻳﻲ و اداري دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻣﻘﺎم رﻫﺒﺮي ﻋﺎﻟﻲﺗﺮﻳﻦ ﻣﻘـﺎم اداري در اﻳـﺮان‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻘﺎم رﻫﺒﺮي ﻓﻘﻂ در اﻣﻮري ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺼﺮح ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﻮده‪ ،‬داراي اﺧﺘﻴﺎرات اداري اﺳﺖ‪ ،‬در ﺣـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ اﺧﺘﻴـﺎرات اﺟﺮاﻳـﻲ‬
‫رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر و وزﻳﺮان ﻋﺎم ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ب‪ -‬ﻣﻘﺎم رﻳﺎﺳﺖﺟﻤﻬﻮري‬

‫رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر ﭘﺲ از اﺣﺮاز ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻘﺮر در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺑﺎ رأي ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻣﺮدم ﺑﺮاي ﻣﺪت ﭼﻬﺎر ﺳﺎل اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﺷﻮد و اﻧﺘﺨـﺎب ﻣﺠـﺪد‬
‫ﺑﺮاي ﻳﻚ دوره ﺑﻼﻣﺎﻧﻊ اﺳﺖ‪ .‬رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺣﻜﻢ دﻳﻮان ﻋﺎﻟﻲ ﻛﺸﻮر ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﺗﺨﻠﻒ از اﻧﺠﺎم وﻇـﺎﻳﻒ ﻗـﺎﻧﻮﻧﻲ و ﻳـﺎ رأي ﻣﺠﻠـﺲ‬
‫ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﻲ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﻋﺪم ﻛﻔﺎﻳﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﻮﺳﻂ رﻫﺒﺮ ﻋﺰل ﺷﻮد‪.‬‬
‫رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر ﭘﺲ از ﻣﻘﺎم رﻫﺒﺮي ﻋﺎﻟﻲﺗﺮﻳﻦ ﻣﻘﺎم رﺳﻤﻲ ﻛﺸﻮر ﺑﻮده و رﻳﺎﺳﺖ ﻗﻮه ﻣﺠﺮﻳﻪ را ﺟﺰ در اﻣﻮري ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﺑﻪ ﻣﻘﺎم رﻫﺒـﺮي‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻬﺪه دارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻳﺮان‪ ،‬رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر داراي دو ﺟﺎﻳﮕـﺎه اﺳـﺖ‪ .‬ﺗﻮﺿـﻴﺢ اﻳﻨﻜـﻪ وي ﻫـﻢ رﻳـﻴﺲ ﻛﺸـﻮر‬

‫‪ - ١‬ﺳﺘﺎد ﻣﺸﺘﺮك )ﻛﻞ( ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ‪ ،‬ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻧﻬﺎد ﻧﻈﺎﻣﻲ در ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان اﺳﺖ ﻛﻪ وﻇﻴﻔﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖﮔﺬاري و ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﻣﻴﺎن ﻛﻠﻴﻪ ﻗﻮاي ﻧﻈﺎﻣﻲ را در اﻳﺮان ﺑﻪ ﻋﻬﺪه دارد‪.‬‬
‫‪ - ٢‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺳﺆال ﺷﻮد آﻳﺎ اﻣﻀﺎي ﺣﻜﻢ رﻳﺎﺳﺖﺟﻤﻬﻮر ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻘﺎم رﻫﺒﺮي ﺟﻨﺒﻪ ﺗﺸﺮﻳﻔﺎﺗﻲ دارد ﻳﺎ ﺟﻨﺒﻪ ﺗﻨﻔﻴﺬي؟ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﻘﻴﻖﺗﺮ آﻳﺎ رﻫﺒﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺣﻜـﻢ رﻳﺎﺳـﺖﺟﻤﻬـﻮري را‬
‫اﻣﻀﺎء ﻧﻜﻨﺪ؟‬
‫در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ دو دﻳﺪﮔﺎه اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﺑﺮﺧﻲ ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﺣﻖ ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻣـﺮدم و اﻧﺘﺨـﺎب رﻳـﻴﺲﺟﻤﻬـﻮر از ﻃﺮﻳـﻖ آراي ﻋﻤـﻮﻣﻲ و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ ﺗﺄﻳﻴـﺪ ﺻـﻼﺣﻴﺖ داوﻃﻠﺒـﺎن‬
‫رﻳﺎﺳﺖﺟﻤﻬﻮري ﺗﻮﺳﻂ ﺷﻮراي ﻧﮕﻬﺒﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ اﻣﻀﺎي ﺣﻜﻢ رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر ﺟﻨﺒﻪ ﺗﺸﺮﻳﻔﺎﺗﻲ دارد و رﻫﺒﺮ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺣﻜﻢ رﻳﺎﺳﺖﺟﻤﻬﻮري را اﻣﻀﺎء ﻧﻜﻨـﺪ‪ .‬اﻣـﺎ ﺑﺮﺧـﻲ ﻧﻴـﺰ ﺑـﺎ اﺳـﺘﻨﺎد ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺬاﻛﺮات ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ و ﻣﺎده ‪ 1‬ﻗﺎﻧﻮن اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت رﻳﺎﺳﺖﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان ﻧﻈﺮ دادهاﻧﺪ ﻛﻪ اﻣﻀﺎي ﺣﻜﻢ رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر ﺟﻨﺒﻪ ﺗﻨﻔﻴـﺬي دارد و رﻫﺒـﺮ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ‬
‫ﺣﻜﻢ رﻳﺎﺳﺖﺟﻤﻬﻮري را اﻣﻀﺎء ﻧﻜﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺎم ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻛﻨﻮﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ اﻣﺘﻨﺎع رﻫﺒﺮ از اﻣﻀﺎي ﺣﻜﻢ رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر اﻣﺮي ﺑﻌﻴﺪ و ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮان ﮔﻔﺖ ﻣﺤﺎل اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ 19‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻت ﺣﻘﻮﻗﻲ‪،‬ﺣﻖ ﮔﺴﺘﺮ‬
‫)ﺟﻤﻬﻮر( و ﻫﻢ رﻳﻴﺲ ﻗﻮه ﻣﺠﺮﻳﻪ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻤﺎﻳﺰ داراي آﺛﺎر ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺑﻮده و رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر ﺑﻪ ﺗﺒﻌﻴﺖ از ﺟﺎﻳﮕﺎهﻫﺎي ﻗـﺎﻧﻮﻧﻲ ﺧـﻮد‪،‬‬
‫وﻇﺎﻳﻒ و اﺧﺘﻴﺎرات ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪاي دارﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -1‬وﻇﺎﻳﻒ و اﺧﺘﻴﺎرات رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر در ﺟﺎﻳﮕﺎه رﻳﻴﺲ ﻛﺸﻮر‬
‫اﻟﻒ( اﺟﺮاي ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ و ﭘﺎﺳﺪاري از آن‪ :‬ﭘﺎﺳﺪاري و ﺻﻴﺎﻧﺖ اﺟﺮاﻳﻲ از ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر اﺳـﺖ‪ .‬رﻳـﻴﺲﺟﻤﻬـﻮر ﻣﺴـﺆول‬
‫اﺟﺮاي اﺻﻮل ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﺑﻮده و در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﻣﻮارد ﻧﻘﺾ‪ ،‬ﺗﺨﻠـﻒ و ﻋـﺪم‬
‫اﺟﺮاي اﺻﻮل ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮق ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﻗﺒﻴﻞ اﺧﻄﺎر و ﻳﺎ ﺗﻌﻘﻴﺐ و ارﺟﺎع ﻣﺘﺨﻠﻒ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﻛﻢ ﻗﻀﺎﻳﻲ از اﺟﺮاي ﻗـﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳـﻲ ﭘﺎﺳـﺪاري‬
‫ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ب( اﻣﻀﺎي ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻘﺎوﻟﻪﻧﺎﻣﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻘﺖﻧﺎﻣﻪﻫﺎ و ﭘﻴﻤﺎنﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﭘﺲ از ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﻲ‪.‬‬
‫ج( اﻣﻀﺎي اﺳﺘﻮارﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺳﻔﻴﺮان اﻳﺮان در ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﭘﺬﻳﺮش اﺳﺘﻮارﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺳﻔﻴﺮان ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎ در اﻳﺮان‪.‬‬
‫د( ﺗﻮﺷﻴﺢ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺼﻮب ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﻲ و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻫﻤﻪﭘﺮﺳﻲ‪ :‬ﻣﺼﻮﺑﺎت ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﻲ و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻫﻤﻪﭘﺮﺳﻲ ﺗﻮﺳﻂ رﻳﻴﺲﺟﻬﻤﻮر‬
‫اﻣﻀﺎء و ﺑﻪ ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ اﺑﻼغ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺻﻮل ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ و ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ اﻣﻀـﺎي ﻗـﻮاﻧﻴﻦ و ﻧﺘﻴﺠـﻪ‬
‫ﻫﻤﻪﭘﺮﺳﻲ ﺟﺰو ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر ﺑﻮده و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺟﻨﺒﻪ ﺗﺸﺮﻳﻔﺎﺗﻲ دارد‪.‬‬
‫ﻫ( اﻋﻄﺎي ﻧﺸﺎنﻫﺎ و ﻣﺪالﻫﺎي دوﻟﺘﻲ و اﻧﺠﺎم اﻣﻮر ﺗﺸـﺮﻳﻔﺎﺗﻲ ﻣﺎﻧﻨـﺪ اﺳـﺘﻘﺒﺎل از رؤﺳـﺎي ﻛﺸـﻮر و ﺷـﺮﻛﺖ در ﻛﻨﻔـﺮاﻧﺲﻫـﺎ و ﻧﺸﺴـﺖﻫـﺎي‬
‫ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‪.‬‬
‫و( رﻳﺎﺳﺖ ﺷﻮراي ﻋﺎﻟﻲ اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ‪ :‬ﻃﺒﻖ اﺻﻞ ‪ 176‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ‪ ،‬رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر رﻳﻴﺲ ﺷﻮراي ﻋﺎﻟﻲ اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺷـﻮرا وﻇﻴﻔـﻪ‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي دﻓﺎﻋﻲ‪-‬اﻣﻨﻴﺘﻲ ﻛﺸﻮر و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﻧﻤﻮدن ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ‪ ،‬ﻧﻈﺎﻣﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را در راﺳﺘﺎي ﺗﺪاﺑﻴﺮ‬
‫ﻛﻠﻲ دﻓﺎﻋﻲ‪-‬اﻣﻨﻴﺘﻲ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه دارد‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺷﻮراي ﻋﺎﻟﻲ اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ ﺑﺎ ﺣﻀﻮر رؤﺳﺎي ﻗﻮاي ﻣﻘﻨﻨﻪ و ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ و رﻳـﻴﺲ ﺳـﺘﺎد ﻣﺸـﺘﺮك‬
‫ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﺮدﻳﺪي ﻧﻴﺴﺖ رﻳﺎﺳﺖ رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر ﺑﺮ اﻳﻦ ﺷﻮرا ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﺟﺎﻳﮕـﺎه وي ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان رﻳـﻴﺲ ﻛﺸـﻮر‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ز( رﻳﺎﺳﺖ ﺷﻮراي ﻋﺎﻟﻲ اﻧﻘﻼب ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﺷﻮراي ﻋﺎﻟﻲ اداري‪ 1‬و ﺷﻮراي ﻋﺎﻟﻲ اﻧﺮژي ﻛﺸﻮر‪ ،1‬ﺷﻮراي ﻋﺎﻟﻲ اﻣﻮر اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺧﺎرج از ﻛﺸﻮر‪ 2‬و ‪. ...‬‬

‫‪ -١‬ﺷﻮراي ﻋﺎﻟﻲ اداري ﻧﻬﺎدي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺎده ‪ 1‬ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺳﻮم ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان ﻣﺼﻮب ‪ 1379/01/17‬و ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺼـﺤﻴﺢ‪،‬‬
‫ﺑﻬﺴﺎزي و اﺻﻼح ﻧﻈﺎم اداري در اﺑﻌﺎد ﺗﺸﻜﻴﻼت‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ و ﺳﺎﺧﺘﺎر اداره اﻣﻮر ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ ﺗﺼﺪيﻫﺎي دوﻟﺖ‪ ،‬ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎ و روشﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻘﺮرات )آﺋـﻴﻦﻧﺎﻣـﻪﻫـﺎ و‬
‫دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞﻫﺎ( و اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻬﺮهوري دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي اﺟﺮاﺋﻲ ﺑﺎ ﺻﻼﺣﻴﺖﻫﺎ‪ ،‬وﻇﺎﻳﻒ و اﺧﺘﻴﺎرات زﻳﺮ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -1‬اﺻﻼح ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺗﺸﻜﻴﻼت دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي اﺟﺮاﺋﻲ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي وزارﺗﺨﺎﻧﻪﻫﺎ از ﻃﺮﻳﻖ ادﻏﺎم‪ ،‬اﻧﺤﻼل و اﻧﺘﻘﺎل ﻣﺆﺳﺴﺎت و ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﺎرج از ﻣﺮﻛﺰ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ در ﺳﺎﺧﺘﺎر داﺧﻠﻲ وزارﺗﺨﺎﻧﻪﻫﺎ و وﻇﺎﻳﻒ و ﺳﺎﺧﺘﺎر داﺧﻠﻲ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺘﻬﺎي دوﻟﺘﻲ و ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي اﻗﻤﺎري آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻳﺠﺎد اﻧﺴﺠﺎم ﺗﺸﻜﻴﻼﺗﻲ و ﺣﺬف وﻇﺎﻳﻒ ﻣﻮازي‪،‬‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻪ و ﺗﻜﺮاري‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﻔﻜﻴﻚ وﻇﺎﻳﻒ اﺟﺮاﺋﻲ از ﺣﻮزهﻫﺎي ﺳﺘﺎدي وزارﺗﺨﺎﻧﻪﻫﺎ و ﻣﺤﺪود ﻧﻤﻮدن ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺣﻮزهﻫﺎي ﺳﺘﺎدي ﺑﻪ اﻋﻤﺎل ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ و اﻣﻮر راﻫﺒﺮدي )ﺳﻴﺎﺳـﺖﮔـﺬاري‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪرﻳـﺰي و ﻧﻈـﺎرت( و‬
‫اﻧﺘﻘﺎل وﻇﺎﻳﻒ اﺟﺮاﺋﻲ ﺑﻪ واﺣﺪﻫﺎي اﺳﺘﺎﻧﻲ و ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻧﻲ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي در ﻣﻮرد ادﻏﺎم واﺣﺪﻫﺎي اﺳﺘﺎﻧﻲ و ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻧﻲ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از وزارﺗﺨﺎﻧﻪﻫﺎ در ﻳﻚ واﺣﺪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‪.‬‬
‫‪ -5‬ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﻲ و واﮔﺬاري وﻇﺎﻳﻒ‪ ،‬اﻣﻮر و ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي ﻗﺎﺑﻞ واﮔﺬاري دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي اﺟﺮاﺋﻲ ﺑﻪ ﺷﻬﺮدارﻳﻬﺎ و ﺑﺨﺶ ﻏﻴﺮ دوﻟﺘﻲ ﺑﺎ ﻫﺪف رﻫﺎﺳﺎزي دوﻟﺖ ازﺗﺼﺪﻳﻬﺎي ﻏﻴﺮﺿﺮور و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﻌﻴـﻴﻦ‬
‫ﻧﺤﻮه ارﺗﺒﺎط و ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﻧﻈﺎم اداري ﺑﺎ ﺷﻮراﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ روﺳﺘﺎ‪ ،‬ﺑﺨﺶ و ﺷﻬﺮ‪.‬‬
‫‪ -6‬اﺻﻼح و ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﻣﺠﺪد ﺳﻴﺴﺘﻤﻬﺎ‪ ،‬روﺷﻬﺎ و روﻳﻪﻫﺎي ﻣﻮرد ﻋﻤﻞ در دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي اﺟﺮاﺋﻲ ﻛﺸﻮر ﺑﺎ ﮔﺮاﻳﺶ ﺳﺎدهﺳﺎزي ﻣﺮاﺣﻞ اﻧﺠﺎم ﻛﺎر‪ ،‬ﺧﻮدﻛﺎرﺳﺎزي ﻋﻤﻠﻴﺎت و ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻴﺰان ارﺗﺒﺎط‬
‫ﻛﺎرﻣﻨﺪان ﺑﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ رﺿﺎﻳﺖ ﻣﺮاﺟﻌﺎن‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي اداري و اﻗﺘﺼﺎدي ﻧﻤﻮدن ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎ‪.‬‬
‫‪ -7‬ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻃﺮﺣﻬﺎي ﻻزم ﺑﺮاي ارﺗﻘﺎي ﺑﻬﺮهوري و ﻛﺎرآﻳﻲ ﻧﻴﺮوي اﻧﺴﺎﻧﻲ و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي اﺟﺮاﻳﻲ‪.‬‬
‫‪ 20‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻت ﺣﻘﻮﻗﻲ‪،‬ﺣﻖ ﮔﺴﺘﺮ‬
 ‫‪ -2‬وﻇﺎﻳﻒ و اﺧﺘﻴﺎرات رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر در ﺟﺎﻳﮕﺎه رﻳﻴﺲ ﻗﻮه ﻣﺠﺮﻳﻪ‬
‫اﻟﻒ( رﻳﺎﺳﺖ ﻗﻮه ﻣﺠﺮﻳﻪ و ﻫﻴﺄت وزﻳﺮان‪ :‬رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر رﻳﺎﺳﺖ ﻗﻮه ﻣﺠﺮﻳﻪ و ﻫﻴﺄت وزﻳﺮان را ﺑﺮﻋﻬﺪه دارد‪ .‬اﻳﻦ رﻳﺎﺳﺖ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﺻـﻞ ﺳﻠﺴـﻠﻪ‬
‫ﻣﺮاﺗﺐ اداري در ﻧﻈﺎمﻫﺎي اداري ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺑﻮده و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪ ،‬رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر از ﺣﻖ ﻧﻈﺎرت اداري ﺑﺮ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﺎدون ﺧﻮد ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪.‬‬
‫رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر ﺑﺮ ﻋﻤﻠﻜﺮد و ﻣﺼﻮﺑﺎت ﻫﻴﺄت وزﻳﺮان ﻧﻈﺎرت داﺷﺘﻪ و ﺑﺎ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓﺳﺎزي در ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﻫﻴﺄت وزﻳﺮان‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎ و ﺧﻄـﻲﻣﺸـﻲ‬
‫ﻛﻠﻲ ﻗﻮه ﻣﺠﺮﻳﻪ را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻻزم ﺑﻪ ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ‪ ،‬راﺑﻄﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر ﺑﺎ ﻫﻴﺄت وزﻳﺮان ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ وي ﻣﻜﻠﻒ ﺑﻪ ﺗﺒﻌﻴـﺖ‬
‫از ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﻫﻴﺄت وزﻳﺮان ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ب( ﻧﺼﺐ‪ ،‬ﻋﺰل و ﻗﺒﻮل اﺳﺘﻌﻔﺎي وزﻳﺮان‪ :‬ﺗﻌﻴﻴﻦ وزﻳﺮان و ﻣﻌﺮﻓﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﺷـﻮراي اﺳـﻼﻣﻲ ﺟﻬـﺖ ﻛﺴـﺐ رأي اﻋﺘﻤـﺎد‪ ،‬ﻳﻜـﻲ دﻳﮕـﺮ از‬
‫اﺧﺘﻴﺎرات رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﺎً در ﻣﻮرد وزﻳﺮ دادﮔﺴﺘﺮي‪ ،‬رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر ﺑﺎﻳﺪ وزﻳﺮ ﺧﻮد را از ﻣﻴﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ رﻳـﻴﺲ ﻗـﻮه ﻗﻀـﺎﻳﻴﻪ‬
‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﺮﺧﻼف ﻧﺼﺐ وزﻳﺮان‪ ،‬ﻋﺰل و ﻗﺒﻮل اﺳﺘﻌﻔﺎي آﻧﻬﺎ ﺗﻮﺳﻂ رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر و ﺑﺪون دﺧﺎﻟﺖ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﮔﻴـﺮد‪ .‬ﺿـﻤﻨﺎً‬
‫رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي وزارﺗﺨﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ وزﻳﺮ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺑﺮاي ﻣﺪت ﺳﻪ ﻣﺎه ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ وزارﺗﺨﺎﻧﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ج( اﺧﺘﻴﺎر وﺿﻊ آﻳﻴﻦﻧﺎﻣﻪ‪ :‬رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر ﻳﻜﻲ از ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺻﺎﻟﺢ ﻗﻮه ﻣﺠﺮﻳﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻖ دارد ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم وﻇﺎﻳﻒ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‬
‫ﺧﻮد آﻳﻴﻦﻧﺎﻣﻪ اداري وﺿﻊ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫د( اداره »ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي و ﻧﻈﺎرت راﻫﺒﺮدي رﻳﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر« و »ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ و ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪ اﻧﺴـﺎﻧﻲ رﻳـﻴﺲﺟﻤﻬـﻮر«‪ :‬ﺑـﻪ ﻣﻮﺟـﺐ‬
‫ﻣﺼﻮﺑﻪ ﻳﻜﺼﺪ و ﺳﻲ و ﺳﻮﻣﻴﻦ ﺟﻠﺴﻪ ﺷﻮراي ﻋﺎﻟﻲ اداري ﻣـﻮرخ ‪ ،1386/04/18‬ﺳـﺎزﻣﺎن ﻣـﺪﻳﺮﻳﺖ و ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪرﻳـﺰي ﻛﺸـﻮر ﺑـﺎ ادﻏـﺎم در ﻧﻬـﺎد‬

‫‪ -8‬ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺿﻮاﺑﻂ و ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﻻزم در ﺟﻬﺖ ﺑﻬﻴﻨﻪﺳﺎزي ﺳﺎﺧﺘﺎر‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﺐ و ﺗﻮزﻳﻊ ﻧﻴﺮوي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﺨﺶ دوﻟﺘﻲ‪.‬‬
‫‪ -9‬ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺿﻮاﺑﻂ و دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻠﻬﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﻜﻠﻴﻒ ﻧﻴﺮوي اﻧﺴﺎﻧﻲ دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺼﻮﺑﺎت ﺷﻮراي ﻋـﺎﻟﻲ اداري ادﻏـﺎم‪ ،‬ﻣﻨﺤـﻞ‪،‬واﮔـﺬار و ﻳـﺎ وﻇـﺎﻳﻒ آﻧﻬـﺎ ﺑـﻪ دﻳﮕـﺮ‬
‫دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -10‬ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺿﻮاﺑﻂ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻣﻄﻠﻮب از ﻓﻀﺎﻫﺎي اداري و ﺟﺎﺑﺠﺎﺋﻲ و ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻬﺎي اداري‪.‬‬
‫‪ -11‬ﺗﻌﻴﻴﻦ و ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺗﺤﻮل ﻧﻈﺎم اداري و ﻃﺮﺣﻬﺎي ﻣﺼﻮب ﺷﻮرا ﻛﻪ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺟﺪﻳﺪ دارد‪.‬‬
‫‪ -12‬ﺗﺸﺨﻴﺺ و اﻋﻼم دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي اﻗﺪام ﻛﻨﻨﺪه ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ دوﻟﺖ در زﻣﻴﻨﻪ ﻧﻈﺎم اداري و اﻣﻮر اﺟﺮاﺋﻲ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﭼﻬﺎرم ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان ﻣﺼﻮب ‪ ،1383/06/11‬ﺷﻮراي ﻋﺎﻟﻲ اداري ﻫﻨﻮز ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺧﻮد اداﻣﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪..‬‬
‫‪ -١‬ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺎده ‪ 3‬ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻼح ﻣﻮاد )‪ (2‬و )‪ (4‬ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺳﻮم ﺗﻮﺳﻌﻪاﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ ﺟﻤﻬـﻮري اﺳـﻼﻣﻲ اﻳـﺮان وﺗﺸـﻜﻴﻞ ﺷـﻮراي ﻋـﺎﻟﻲ اﻧـﺮژي ﻛﺸـﻮر ﻣﺼـﻮب‬
‫‪ ،1381/04/30‬ﺷﻮراي ﻋﺎﻟﻲ اﻧﺮژي ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻤﺮﻛﺰ ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬاري در ﺑﺨﺶ اﻧﺮژي ﻛﺸﻮر )از ﺟﻤﻠﻪ اﻧﺮژيﻫﺎيﻧﻮ( و اﻳﺠﺎد ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﻻزم در ﺟﻬﺖ ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي ﻛﺎﻣﻞ از ﻇﺮﻓﻴﺖﻫـﺎي‬
‫ﻛﺸﻮر در ﺑﺨﺶ اﻧﺮژي و ﺑﻬﻴﻨﻪﺳﺎزي ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻣﺼﺮف اﻧﻮاع ﺣﺎﻣﻞﻫﺎي اﻧﺮژي و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺿﻮاﺑﻂ و اﻟﮕﻮﻫﺎي آن و ﻧﻴﺰ ﺗﺪوﻳﻦ ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎ و ﺿﻮاﺑﻂ ﺗﻘﻠﻴﻞ آﻟﻮدﮔﻲﻫﺎي زﻳﺴﺖ ﻣﺤﻴﻄـﻲ ﻧﺎﺷـﻲ از‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻣﺼﺮفاﻧﺮژي‪ ،‬ﺑﻪ رﻳﺎﺳﺖ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر )و در ﻏﻴﺎب وي ﻣﻌﺎون اولرﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر( ﺗﺸﻜﻴﻞ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺎده ‪ 1‬و ‪ 2‬آﻳﻴﻦﻧﺎﻣﻪ اﺟﺮاﻳﻲ ﺷﻮراي ﻋﺎﻟﻲ اﻣﻮر اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺧﺎرج از ﻛﺸﻮر ﻛﻪ ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر اﺟـﺮاي ﺑﻨـﺪ اﻟـﻒ ﻣـﺎده ‪ 127‬ﻗـﺎﻧﻮن ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ ﭼﻬـﺎرم ﺗﻮﺳـﻌﻪ ﻛﺸـﻮر و ﻣﺼـﻮﺑﻪ ﺷـﻤﺎره‬
‫‪ 28789/22355‬ﻣﻮرخ ‪ 1382/9/4‬ﻫﻴﺎت وزﻳﺮان ﺗﻬﻴﻪ ﮔﺮدﻳﺪه‪ ،‬ﺷﻮراي ﻋﺎﻟﻲ اﻣﻮر اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺧﺎرج از ﻛﺸﻮر ﺑﻪ رﻳﺎﺳﺖ رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر‪ ،‬ﻋﻬﺪهدار وﻇﺎﻳﻒ ذﻳﻞ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -1‬ﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻛﻼن در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺧﺎرج از ﻛﺸﻮر؛‬
‫‪ -2‬اﺗﺨﺎذ ﺗﺪاﺑﻴﺮ ﻻزم ﺑﺮاي ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺳﺎزﻧﺪه ﺗﺮ ﺑﺎ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺧﺎرج از ﻛﺸﻮر؛‬
‫‪ -3‬ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺣﻔﻆ ﻫﻮﻳﺖ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺧﺎرج از ﻛﺸﻮر؛‬
‫‪ -4‬ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺣﻘﻮق ﺣﻘﻪ اﻳﺮاﻧﻴﺎن در ﻋﺮﺻﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻋﻢ از اﻣﻮر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي و ‪...‬؛‬
‫‪ -5‬ﺗﺴﻬﻴﻞ و ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺣﻀﻮر ﻣﺆﺛﺮﺗﺮ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺧﺎرج از ﻛﺸﻮر در ﺻﺤﻨﻪﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي داﺧﻞ ﻛﺸﻮر و ﻋﺮﺻﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﺎزﻧﺪﮔﻲ؛‬
‫‪ -6‬ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ و ﺑﻬﻴﻨﻪﺳﺎزي ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي اﺟﺮاﻳﻲ دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ درون ﻛﺸﻮر در ﻧﺤﻮه اراﺋﻪ ﺧﺪﻣﺎت؛‬
‫‪ -7‬ﺗﺴﻬﻴﻞ و ﺗﺤﻜﻴﻢ ﭘﻴﻮﻧﺪ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺧﺎر از ﻛﺸﻮر ﺑﺎ داﺧﻞ‪ ،‬از ﻃﺮﻳﻖ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺿﺮوري و ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻣﻘﺮرات‪.‬‬

‫‪ 21‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻت ﺣﻘﻮﻗﻲ‪،‬ﺣﻖ ﮔﺴﺘﺮ‬

‫رﻳﺎﺳﺖﺟﻤﻬﻮري‪ ،‬ﺑﻪ دو ﻣﻌﺎوﻧﺖ »ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳـﺰي و ﻧﻈـﺎرت راﻫﺒـﺮدي رﻳـﻴﺲﺟﻤﻬـﻮر« و »ﻣﻌﺎوﻧـﺖ ﺗﻮﺳـﻌﻪ ﻣـﺪﻳﺮﻳﺖ و ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪ اﻧﺴـﺎﻧﻲ‬
‫رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر« ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺎم ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ دو ﻣﻌﺎوﻧﺖ زﻳﺮ ﻧﻈﺮ رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر اداره ﺷﺪه و رؤﺳﺎي آﻧﻬﺎ ﻣﻌﺎوﻧﺎن رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﭘﺎﻳﺎن اﻳﻦ ﺑﺤﺚ‪ ،‬ﺿﺮوري اﺳﺖ ﺑﺎ »ﻧﻬﺎد رﻳﺎﺳﺖﺟﻤﻬﻮري« و وﻇﺎﻳﻒ و اﺧﺘﻴﺎرات آن –ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻬﺎد واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎم رﻳﺎﺳﺖﺣﻤﻬـﻮري‪-‬‬
‫آﺷﻨﺎ ﺷﻮﻳﻢ‪ .‬در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻋﻠﺖ وﺟﻮدي اﻳﻦ ﻧﻬﺎد ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﻣﺸﻜﻼت اﺳﺎﺳﻲ وزارﺗﺨﺎﻧﻪﻫﺎ و ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﺗﺎﺑﻌﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺨﺸﻲﻧﮕﺮي اﺳﺖ و از‬
‫آﻧﺠﺎ ﻛﻪ وزارﺗﺨﺎﻧﻪﻫﺎ در اداره اﻣﻮر ﺧﻮد اﺳﺘﻘﻼل دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ از ﺗﺸﺮﻳﻚ ﻣﺴﺎﻋﻲ و ﻫﻤﻜﺎري ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﻣﺴـﺎﻳﻞ و‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت را ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ وزارﺗﺨﺎﻧﻪ ﻣﺘﺒﻮع ﺧﻮد ﺣﻞ و رﻓﻊ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﻫﺪف از ﺗﺸﻜﻴﻞ وزارﺗﺨﺎﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻘﺴﻴﻢ وﻇﺎﻳﻒ دوﻟﺖ ﺑﺮاي ﻧﻴﻞ‬
‫ﺑﻪ اﻫﺪاف ﻛﻠﻲ ﻛﺸﻮر اﺳﺖ؛ از اﻳﻦ رو وﺟﻮد ﻧﻬﺎدي ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ »ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ اداري« ﺑﻴﻦ وزارﺗﺨﺎﻧﻪﻫﺎ اﻳﺠﺎد ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬اﻣﻮري ﺿﺮوري اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﺮان ﻛﻪ ﻓﺎﻗﺪ ﻣﻘﺎم ﻧﺨﺴﺖوزﻳﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ وﻇﻴﻔﻪ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﻧﻬﺎد رﻳﺎﺳﺖﺟﻤﻬﻮري ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﻪ ﻋﺒـﺎرت‬
‫‪1‬‬
‫دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻧﻬﺎد رﻳﺎﺳﺖﺟﻤﻬﻮري ﻣﺸﺎور ﻣﺨﺼﻮص و ﺑﺎزوي اﺟﺮاﻳﻲ و اداري رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻧﻬﺎد رﻳﺎﺳﺖﺟﻤﻬﻮري ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻧﻬﺎد ﻣﺸﻮرﺗﻲ ﻋﻬﺪهدار ﺑﺮﺧﻲ ﻇﺎﻳﻒ ﺧﺎص ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ وارد ذﻳﻞ از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﻬﺎﺳﺖ‪:‬‬
‫اﻳﺠﺎد ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﺑﻴﻦ دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي دوﻟﺘﻲ ﺑﺎ واﺣﺪﻫﺎي ﺧﺼﻮﺻﻲ و ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻏﻴﺮدوﻟﺘﻲ؛‬ ‫‪-‬‬
‫ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ و ﻧﻈﺎرت ﻛﻠﻲ ﺑﺮ اﺟﺮاي ﻗﻮاﻧﻴﻦ در ادارات و ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ و ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺣﺴﻦ اﻧﺠﺎم ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت دوﻟﺖ؛‬ ‫‪-‬‬
‫ﺗﻬﻴﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي اﺻﻼﺣﻲ اداري و ﻋﻤﺮاﻧﻲ و ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ اﺟﺮاي آﻧﻬﺎ؛‬ ‫‪-‬‬
‫دﻗﺖ در ﺟﻬﺖ ﻳﻜﺴﺎن ﺑﻮدن ﻃﺮحﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻣﻮر اﺳﺘﺨﺪاﻣﻲ در دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي دوﻟﺘﻲ؛‬ ‫‪-‬‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ روش و ﺗﻨﻈﻴﻢ و اﺟﺮاي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻲ و اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دوﻟﺖ؛‬ ‫‪-‬‬
‫رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﺷﻜﺎﻳﺎت و درﺧﻮاﺳﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر وﺻﻮل ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫ج‪ -‬ﻣﻌﺎوﻧﻴﻦ رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر‬

‫ﻣﻄﺎﺑﻖ اﺻﻞ ‪ 124‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ‪ ،‬رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻧﺠﺎم وﻇﺎﻳﻒ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﻌﺎونﻫﺎﻳﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ ﻧﻈـﺎم‬
‫اداري ﻛﻨﻮﻧﻲ‪ ،‬رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر داراي ﻳﻚ ﻣﻌﺎون اول و ﭼﻨﺪ ﻣﻌﺎون دﻳﮕﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -1‬ﻣﻌﺎون اول رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر‬
‫اﮔﺮﭼﻪ در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ اﺧﺘﻴﺎر اﻧﺘﺼﺎب ﻣﻌﺎون اول ﺑﺮاي رﻳـﻴﺲﺟﻤﻬـﻮر ﭘـﻴﺶﺑﻴﻨـﻲ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬وﻟـﻲ اﻳـﻦ ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎي اﻟـﺰام ﻗـﺎﻧﻮﻧﻲ‬
‫رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻌﺎون اول ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻌﺎون اول ﺗﺎﺑﻊ اراده و ﻧﻈﺮ رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ‬
‫دﻟﻴﻞ ﻣﻌﺎون اول داراي ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﺒﻮده و ﻓﻘﻂ ﻋﻬﺪهدار اداره ﺑﺮﺧﻲ از وﻇﺎﻳﻒ اﺟﺮاﻳﻲ رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر اﺳﺖ‪.‬‬
‫وﻇﺎﻳﻒ ﻣﻌﺎون اول رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫اﻳﺠﺎد ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﺑﻴﻦ ﻣﻌﺎوﻧﺖﻫﺎي رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر؛‬ ‫‪-‬‬
‫رﻳﺎﺳﺖ و اداره ﻫﻴﺄت وزﻳﺮان در ﻏﻴﺎب رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر و ﺑﺎ ﻣﻮاﻓﻘﺖ وي؛‬ ‫‪-‬‬

‫‪ -١‬ﻻزم ﺑﻪ ﻳﺎدآوري اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻴﺄت وزﻳﺮان ﻣﺴﺆول اﻳﺠﺎد ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻴﻦ وزارﺗﺨﺎﻧﻪﻫﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ 22‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻت ﺣﻘﻮﻗﻲ‪،‬ﺣﻖ ﮔﺴﺘﺮ‬
‫در ﻣﺪﺗﻲ ﻛﻪ وﻇﺎﻳﻒ و اﺧﺘﻴﺎرات رﻳﺎﺳﺖﺟﻤﻬﻮري ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﻗﺒﻴﻞ ﺑﻴﻤﺎري‪ ،‬ﻋﺰل‪ ،‬ﻓﻮت و ﻳـﺎ اﺳـﺘﻌﻔﺎي رﻳـﻴﺲﺟﻤﻬـﻮر و ‪...‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﻣﻌﻄﻞ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺎون اول رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر ﺑﺎ ﻣﻮاﻓﻘﺖ رﻫﺒﺮي اﺧﺘﻴﺎرات و ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖﻫﺎي وي را ﻋﻬﺪهدار ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻌﺎوﻧﻴﻦ‬
‫رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﻌﺎون اول‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻧﺖﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ دارد‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ ﻣﻌﺎونﻫﺎ ﻣﺘﺼﺪي ﺗﺸﻜﻴﻼت اﺟﺮاﻳﻲ ﻣﺸﺨﺼﻲ ﻧﻤـﻲﺑﺎﺷـﻨﺪ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻌﺎون ﺣﻘﻮﻗﻲ و اﻣﻮر ﻣﺠﻠﺲ؛ اﻣﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻌﺎونﻫﺎي رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻌﺎون رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬رﻳﺎﺳﺖ ﻳﻜﻲ از واﺣﺪﻫﺎي‬
‫اﺟﺮاﻳﻲ ﻛﻪ اداره آن ﺑﺮ ﻋﻬﺪه رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻬﺪهدار ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﺎوﻧﺖﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﻮارد زﻳﺮ اﺷﺎره ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻣﻌﺎون رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر و رﻳﻴﺲ ﺳﺎﻣﺎن اﻧﺮژي اﺗﻤﻲ اﻳﺮان؛‬ ‫‪-‬‬
‫ﻣﻌﺎون رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر و رﻳﻴﺲ ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﺮﺑﻴﺖ ﺑﺪﻧﻲ؛‬ ‫‪-‬‬
‫ﻣﻌﺎون رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر و رﻳﻴﺲ ﺳﺎزﻣﺎن ﺣﻔﻆ ﻣﺤﻴﻂزﻳﺴﺖ؛‬ ‫‪-‬‬
‫ﻣﻌﺎون رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر و رﻳﻴﺲ ﺳﺎزﻣﺎن اﻳﺮاﻧﮕﺮدي و ﮔﺮدﺷﮕﺮي؛‬ ‫‪-‬‬

‫د ‪ -‬وزﻳﺮان‬
‫وزارﺗﺨﺎﻧﻪ واﺣﺪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻣﺸﺨﺼﻲ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ادارات و دواﻳﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺤﻘﻖ ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨـﺪ ﻫـﺪف از اﻫـﺪاف دوﻟـﺖ را ﺑﺮﻋﻬـﺪه دارد و ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﻗﺎﻧﻮن اﻳﺠﺎد ﺷﺪه ﻳﺎ ﻣﻲﺷﻮد و ﺗﻮﺳﻂ وزﻳﺮ اداره ﻣﻲﮔﺮدد‪ 1.‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‪ ،‬ﻫﺮ ﻳﻚ از وزارﺗﺨﺎﻧﻪﻫﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﻳـﻚ وزﻳـﺮ اداره‬
‫ﻣﻲﺷﻮد و وي در ﺣﺴﻦ اﺟﺮاي وﻇﺎﻳﻒ ﺧﻮد در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﻲ ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ اﺟﺮاﻳﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ دارد ﻛـﻪ اﻳـﻦ ﻣﺴـﺆوﻟﻴﺖ از ﻃﺮﻳـﻖ‬
‫اﺑﺰارﻫﺎي رأي اﻋﺘﻤﺎد و اﺳﺘﻴﻀﺎح ﻇﻬﻮر ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺿﻤﻦ اﻳﻨﻜﻪ اﮔﺮﭼﻪ اﻳﺠﺎد وزارﺗﺨﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬وﻟﻲ از ﻟﺤﺎظ ﻋﻤﻠﻲ اﺑﺘﻜﺎر ﻫﺮ ﻧﻮع ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﺗﻌﺪاد وزارﺗﺨﺎﻧﻪﻫﺎ از ﻗﺒﻴﻞ‬
‫ﺣﺬف‪ ،‬ادﻏﺎم‪ ،‬اﻧﻔﺼﺎل و ﻳﺎ اﻳﺠﺎد در اﺧﺘﻴﺎر دوﻟﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ دوﻟﺖﻫﺎ ﻫﻤﻮاره ﺑﺮ اﻳﻦ ﺳﻌﻲ ﺑﻮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﻤﺘـﺮﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴـﺮ را در وﺿـﻌﻴﺖ و ﺗﻌـﺪاد‬
‫وزارﺗﺨﺎﻧﻪﻫﺎ اﻳﺠﺎد ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻋﻠﺖ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﺛﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﮔﺮﻳﺒﺎﻧﮕﻴﺮ دوﻟﺖ و ﻣﺮدم ﻣﻲﺷﻮد؛ از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﻣﻲﺗـﻮان ﺑـﻪ اﻳﺠـﺎد‬
‫ﻣﺨﺎرج اﺿﺎﻓﻲ و ﻏﻴﺮﺿﺮوري‪ ،‬ﻣﺸﻜﻼت اﻧﺘﻘﺎل ادارات از ﻳﻚ وزارﺗﺨﺎﻧﻪ ﺑﻪ وزارﺗﺨﺎﻧﻪ دﻳﮕﺮ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺳﺮﮔﺮداﻧﻲ ارﺑﺎبرﺟﻮﻋﺎن اﺷﺎره ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﺑﺎ ﺑﻴﺎن اﻳﻦ ﻣﻘﺪﻣﻪ در اداﻣﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻛﻠﻲ وزارﺗﺨﺎﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬اﺧﺘﻴﺎرات وزﻳﺮان و ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي اﻧﺘﻘﺎل اﺧﺘﻴﺎرات و ﻣﻄﺎﻟـﺐ ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ را ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪.‬‬
‫‪ -1‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻛﻠﻲ وزارﺗﺨﺎﻧﻪﻫﺎ‬
‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ اﺷﺎره ﺷﺪ‪ ،‬در رأس ﻫﺮ وزارﺗﺨﺎﻧﻪ ﻳﻚ وزﻳﺮ ﻗﺮار دارد ﻛﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﻘﺎم اداري آن وزارﺗﺨﺎﻧﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﺑـﻪ دﻟﻴـﻞ ﺗﻨـﻮع و‬
‫ﮔﺴﺘﺮدﮔﻲ وﻇﺎﻳﻒ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺣﺠﻢ ﻛﺎر‪ ،‬ﻫﺮ وزﻳﺮ ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﻌﺎون دارد ﻛﻪ زﻳﺮ ﻧﻈـﺮ وي ﺑـﻪ اﻧﺠـﺎم وﻇـﺎﻳﻒ وﻳـﮋه و از ﭘـﻴﺶﺗﻌﻴـﻴﻦ ﺷـﺪه‬
‫‪2‬‬
‫ﻣﻲﭘﺮدازد‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺎده ‪ 1‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺧﺪﻣﺎت ﻛﺸﻮري‪.‬‬

‫‪ -٢‬در ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ داراي ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﻳﻚ از وزﻳﺮان ﻳﻚ ﻣﻌﺎون ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﻲ دارﻧﺪ ﻛﻪ وﻇﻴﻔﻪ وي ﺣﻀﻮر در ﭘﺎرﻟﻤﺎن و اﺳﺘﻤﺎع ﺳﺨﻨﺎن ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن و ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ ﺑﻪ‬
‫ﺳﺆاﻻت و اﻳﺮادات آﻧﻬﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ 23‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻت ﺣﻘﻮﻗﻲ‪،‬ﺣﻖ ﮔﺴﺘﺮ‬
‫زﻳﺮ ﻧﻈﺮ ﻫﺮ ﻣﻌﺎون ﭼﻨﺪ اداره ﻛﻞ ﻗﺮار دارد ﻛﻪ در رأس آن ﻳﻚ ﻣﺪﻳﺮﻛﻞ ﻗﺮار دارد و ﻫﺮ اداره ﻛﻞ ﻣﺮﻛﺐ از ﭼﻨﺪ اداره و ﻫﺮ اداره ﻣﺮﻛﺐ از‬
‫ﭼﻨﺪ داﻳﺮه و ﻫﺮ داﻳﺮه ﻣﺮﻛﺐ از ﭼﻨﺪ ﺷﻌﺒﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ در وزارﺗﺨﺎﻧﻪ اداره ﻛﻞ و ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮﻳﻦ ﺷﻌﺒﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ‬
‫در ﻋﻤﻞ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻋﻨﺎوﻳﻦ دﻳﮕﺮي ﺑﺮاي واﺣﺪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻧﻤﻮدار ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ وزارﺗﺨﺎﻧﻪ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺿﻤﻨﺎً ﻻزم ﺑﻪ ذﻛﺮ اﺳﺖ ﺧﺪﻣﺎت و ﻣﺸﺎﻏﻞ ﻫﺮ وزارﺗﺨﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻧﻮع آن ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺻﻔﻲ و ﺳﺘﺎدي ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪي ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر‬
‫از ﻣﺸﺎﻏﻞ و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺻﻔﻲ‪ ،‬آن دﺳﺘﻪ از ﺧﺪﻣﺎت و ﻋﻤﻠﻴﺎت اﺟﺮاﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در واﻗﻊ وزارﺗﺨﺎﻧﻪ ﺑﺮاي ﺗﺄﻣﻴﻦ و اﻧﺠﺎم دادن آﻧﻬﺎ اﻳﺠﺎد ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﻣﺸﺎﻏﻞ و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺎ اﻫﺪاف وزارﺗﺨﺎﻧﻪ در ارﺗﺒﺎط ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻓﺮدي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺰﺷﻚ‬
‫در ﻳﻚ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن دوﻟﺘﻲ اﺳﺘﺨﺪام ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻬﺪهدار ﺧﺪﻣﺎت ﺻﻔﻲ در وزارت ﺑﻬﺪاﺷﺖ و درﻣﺎن و آﻣﻮزش ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻏﻞ و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺳﺘﺎدي ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﻬﻴﺎ ﻧﻤﻮدن ﺷﺮاﻳﻂ ﻻزم ﺑﺮاي ﻧﻴﻞ ﺑﻪ اﻫﺪاف اﺻﻠﻲ وزارﺗﺨﺎﻧﻪ اﻳﺠﺎد ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎ و ﻣﺸﺎﻏﻞ ﺳﺘﺎدي ﺟﻬﺖ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺻﻔﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه و ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﻫﺪاف وزارﺗﺨﺎﻧﻪ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﻨﺪ؛‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻓﺮد ﺷﺎﻏﻞ در اداره ﻛﺎرﮔﺰﻳﻨﻲ وزارت ﺑﻬﺪاﺷﺖ و درﻣﺎن و آﻣﻮزش ﭘﺰﺷﻜﻲ‪ ،‬ﻋﻬﺪهدار ﻳﻚ ﺷﻐﻞ ﺳﺘﺎدي اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺎﻫﻴﺖ اﻳﻦ ﻣﺸﺎﻏﻞ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺳﺘﺎدي در ﺗﻤﺎﻣﻲ وزارﺗﺨﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺸﺎﺑﻪ و ﻣﺸﺘﺮك وﺟﻮد دارد‪،‬‬
‫وﻟﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺻﻔﻲ در ﻫﺮ وزارﺗﺨﺎﻧﻪ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ وزارﺗﺨﺎﻧﻪ دﻳﮕﺮ اﺳﺖ؛ زﻳﺮا وﻇﻴﻔﻪ و اﻫﺪاف وزارﺗﺨﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺗﻔﺎوت دارد‪.‬‬
‫‪ -2‬اﺧﺘﻴﺎرات وزﻳﺮان‬
‫ﮔﻔﺘﻴﻢ ﻫﺮ وزﻳﺮي ﻣﺴﺆول ﺣﺴﻦ اداره وزارﺗﺨﺎﻧﻪ ﺧﻮد اﺳﺖ و از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ ﺑﺪون اﻋﻄﺎي اﺧﺘﻴﺎرات اﻣﺮي ﻏﻴﺮﻣﻨﻄﻘﻲ و‬
‫ﻋﺒﺚ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا وزﻳﺮان داراي اﺧﺘﻴﺎرات اداري و اﺟﺮاﻳﻲ ﺑﺴﻴﺎري ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در ﺳﻄﻮر ذﻳﻞ ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ اﻳﻦ اﺧﺘﻴﺎرات را ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪.‬‬

‫‪ 24‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻت ﺣﻘﻮﻗﻲ‪،‬ﺣﻖ ﮔﺴﺘﺮ‬

‫اﻟﻒ( اﺧﺘﻴﺎرات ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‪ :‬اﺧﺘﻴﺎراﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ وزﻳﺮ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺳﺎزﻣﺎن دادن‪ ،‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺎر و ﺗﻮزﻳﻊ ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺑﻴﻦ واﺣﺪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬

‫وزارﺗﺨﺎﻧﻪ از آن ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺎزﻣﺎن دادن در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻤﺎدن اﻓﺮاد و ﺗﻌﻴﻴﻦ وﻇﺎﻳﻒ و ﺻﻼﺣﻴﺖﻫﺎي ﻫﺮ ﻳﻚ از آﻧﺎن در ﻗﺎﻟﺐ‬
‫ﻧﻤﻮدار ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ وزارﺗﺨﺎﻧﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻻزم ﺑﻪ ذﻛﺮ اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ اﺧﺘﻴﺎرات ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ وزﻳﺮ از ﻟﺤﺎظ اداري ﺑﺴﻴﺎر وﺳﻴﻊ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎي ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص ﺑﻪ‬
‫ﭼﺸﻢ ﻣﻲﺧﻮرد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮارد ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از اﻳﻨﻜﻪ‪:‬‬
‫وزﻳﺮ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ وزارﺗﺨﺎﻧﻪ را ﻣﻨﺤﻞ و ﻳﺎ ﺗﻌﻄﻴﻞ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫وزﻳﺮ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻣﻮري را ﻛﻪ داﺧﻞ در ﺻﻼﺣﻴﺖ وزارﺗﺨﺎﻧﻪ ﻣﺘﺒﻮع او ﻧﻴﺴﺖ در آن وارد ﻛﻨﺪ و ﻳﺎ اﻣﻮري را ﻛﻪ ﺟﺰو ﺻﻼﺣﻴﺖﻫﺎي‬ ‫‪-‬‬
‫وزارﺗﺨﺎﻧﻪ ﻣﺘﺒﻮع اوﺳﺖ‪ ،‬از ان ﺧﺎرج ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ از وزارﺗﺨﺎﻧﻪ ﻣﺘﺒﻮع ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺼﻮب ﻣﺠﻠﺲ و ﻳﺎ ﻣﺼﻮﺑﻪ ﻫﻴﺄت وزﻳﺮان ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي ﺗﻐﻴﻴﺮ در‬ ‫‪-‬‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر وزارﺗﺨﺎﻧﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي و ﻧﻈﺎرت راﻫﺒﺮدي رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر ﺟﻠﺐ ﮔﺮدد‪ .‬در ﺻﻮرت ﺣﺪوث اﺧﺘﻼف ﺑﻴﻦ وزﻳﺮ و‬
‫ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﻣﺬﻛﻮر‪ ،‬ﻧﻈﺮ ﻫﻴﺄت وزﻳﺮان ﺣﺎﻛﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫وزﻳﺮ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ از ﺣﺪود اﻋﺘﺒﺎرات ﻣﺼﻮب در ﺑﻮدﺟﻪ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺗﺠﺎوز ﻛﺮده و ادارات ﺟﺪﻳﺪ ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫ب( اﺧﺘﻴﺎرات اﺳﺘﺨﺪاﻣﻲ‪ :‬ﻻزﻣﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻄﻠﻮب از اﺧﺘﻴﺎرات ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻮرداري از اﺧﺘﻴﺎر اﺳﺘﺨﺪاﻣﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ وزﻳﺮ اﺧﺘﻴﺎر دارد‬

‫ﺑﺮاي ﺣﺴﻦ اداره و ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺎر‪ ،‬ﻛﺎرﻣﻨﺪان ﺟﺪﻳﺪ اﺳﺘﺨﺪام ﻛﺮده و آﻧﺎن را در ﭘﺴﺖﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﻲداﻧﺪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻤﺎرد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﺧﺘﻴﺎر‬
‫اﺳﺘﺨﺪاﻣﻲ وزﻳﺮ ﻣﻄﻠﻖ ﻧﺒﻮده و ﻓﻘﻂ در ﺣﺪود ﻣﻘﺮرات ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ از ﺟﻤﻠﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻮدﺟﻪ و ﻗﻮاﻧﻴﻦ اداري و اﺳﺘﺨﺪاﻣﻲ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ج( اﺧﺘﻴﺎرات ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي‪ :‬ﺗﺼﻤﻴﻢ درﺑﺎره اﻣﻮر وزارﺗﺨﺎﻧﻪ از اﺧﺘﻴﺎرات ﺑﺪﻳﻬﻲ وزﻳﺮ اﺳﺖ و وي ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺨﺸﻲ از اﺧﺘﻴﺎرات ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي‬

‫ﺧﻮد را ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﺗﻔﻮﻳﺾ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ در ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻮارد ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي در اﺧﺘﻴﺎر ﻫﻴﺄت وزﻳﺮان و ﻳﺎ ﻗﻮه ﻣﻘﻨﻨﻪ )ﻣﻘﻨﻦ(‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل اﺳﺘﻘﺮاض ﺗﻮﺳﻂ ﻳﻚ وزارﺗﺨﺎﻧﻪ و ﻳﺎ اﺳﺘﺨﺪام ﻛﺎرﺷﻨﺎس ﺧﺎرﺟﻲ در اﻣﻮر ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻏﻴﺮﻧﻈﺎﻣﻲ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﻲ ﻣﻤﻜﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬اﺻﻞ ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ وزﻳﺮي از اﺧﺘﻴﺎرات ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي درﺑﺎره وازرﺗﺨﺎﻧﻪ ﻣﺘﺒﻮع ﺧﻮد ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﻓﻘﻂ در ﻣﻮاردي‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺻﺮﻳﺢ ﻗﺎﻧﻮن از ﺣﻮزه اﺧﺘﻴﺎرات او ﺧﺎرج اﺳﺖ‪ ،‬اﺧﺘﻴﺎر ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﻧﺪارد‪.‬‬

‫د( اﺧﺘﻴﺎر ﻧﻈﺎرت‪ :‬اﻳﻦ اﺧﺘﻴﺎر ﻛﻪ از آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻛﻨﺘﺮل ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺒﻲ ﻧﻴﺰ ﻳﺎد ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮع اﺧﺘﻴﺎرات و اﻗﺪاﻣﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر‬

‫ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از اﻧﺤﺮاف وزارﺗﺨﺎﻧﻪ از اﻫﺪاف و وﻇﺎﻳﻒ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻧﻈﺎرت ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ اﺧﺘﻴﺎرات وزﻳﺮ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا‬
‫وزﻳﺮ ﻣﺴﺆول ﺣﺴﻦ اداره وزارﺗﺨﺎﻧﻪ اﺳﺖ و وي ﻫﻤﻮاره ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺎﻇﺮ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ و ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ ﻣﺎدون وزارﺗﺨﺎﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ از ﺣﺪود ﻣﻘﺮرات و‬
‫دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞﻫﺎي اداري ﺗﺨﻄﻲ ﻧﻜﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ 25‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻت ﺣﻘﻮﻗﻲ‪،‬ﺣﻖ ﮔﺴﺘﺮ‬

‫ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﻧﻈﺎرت ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮﺧﻲ اﺻﻮل اﺳﺎﺳﻲ ﺑﺎﻳﺪ رﻋﺎﻳﺖ ﺷﻮد‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻨﻜﻪ اوﻻً ﻧﻈﺎرت ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ و ﭘﻴﺶ از اﻳﻨﻜﻪ آﺛﺎر ﺗﺨﻄﻲ‬
‫از ﺑﻴﻦ رود‪ ،‬اﻋﻤﺎل ﺷﻮد؛ ﺛﺎﻧﻴﺎً ﻧﺎﻇﺮ داراي دﻗﺖ ﻧﻈﺮ و ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻓﻨﻲ ﻻزم ﺑﺎﺷﺪ؛ ﺛﺎﻟﺜﺎً ﻧﻈﺎرت ﺑﻲﻃﺮﻓﺎﻧﻪ و ﺑﺪون ﻏﺮض اﻧﺠﺎم ﮔﻴﺮد؛ و راﺑﻌﺎً‬
‫ﺿﻤﺎﻧﺖ اﺟﺮاﻳﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫دﻗﺖ در ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﻧﻈﺎرت ﻣﺒﻴﻦ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﭼﻨﺪ ﻗﺴﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ (1‬ﻧﻈﺎرت ارﺷﺎدي )ﭘﻴﺸﮕﻴﺮاﻧﻪ(‪ :‬در اﻳﻦ ﻧﻮع از ﻧﻈﺎرت وزﻳﺮ ﻣﻜﻠﻒ اﺳﺖ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ و ﻣﺄﻣﻮران وزارﺗﺨﺎﻧﻪ را در اﻧﺠﺎم وﻇﺎﻳﻒ ﺧﻮد ارﺷﺎد و‬
‫اﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺮﺗﻜﺐ اﺷﺘﺒﺎه و ﻳﺎ اﻋﻤﺎل ﻣﻐﺎﻳﺮ ﻗﺎﻧﻮن ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ .‬اﺑﺰارﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ وزﻳﺮ در ﻧﻈﺎرت ارﺷﺎدي از آﻧﻬﺎ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ ،‬دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ و‬
‫ﮔﺰارش اداري ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﺗﻌﻠﻴﻤﺎت و دﺳﺘﻮرﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ وزﻳﺮ ﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ و ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ ﻣﺎدون اﺑﻼغ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ دﺳﺘﻮرات اﮔﺮ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﻣﻮرد ﺧﺎص و‬
‫ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اداره ﻳﺎ ﻣﺄﻣﻮر ﻣﻌﻴﻨﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دﺳﺘﻮر و ﻳﺎ ﺣﻜﻢ وزارﺗﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد؛ وﻟﻲ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻴﻨﻲ و ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻛﻠﻴﻪ ادارات و‬
‫ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺨﺸﻨﺎﻣﻪ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺑﺨﺸﻨﺎﻣﻪ وزارﺗﻲ ﻣﻮارد زﻳﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫ﺑﺨﺸﻨﺎﻣﻪﻫﺎ دﺳﺘﻮرات درون ﺳﺎﻣﺎﻧﻲ ﺑﻮده و ﻓﻘﻂ ﺑﺮاي ﻣﺄﻣﻮران ﻣﻌﺘﺒﺮ و ﻻزماﻻﺟﺮاﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺨﺸﻨﺎﻣﻪﻫﺎ ﺑﺮاي اﻓﺮاد ﺣﻖ و ﺗﻜﻠﻴﻒ‬ ‫‪-‬‬
‫اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ در ﻣﺤﺎﻛﻢ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻨﺎد ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻮن ﺑﺨﺸﻨﺎﻣﻪﻫﺎ ﺑﺮاي اﻓﺮاد ﺣﻖ و ﺗﻜﻠﻴﻒ اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎر آﻧﻬﺎ در روزﻧﺎﻣﻪ رﺳﻤﻲ اﻟﺰاﻣﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﻋﺪم رﻋﺎﻳﺖ ﺑﺨﺸﻨﺎﻣﻪ از ﺳﻮي ﻣﺄﻣﻮران ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ ﺟﺰاﻳﻲ و ﻣﺪﻧﻲ ﻧﺒﻮده‪ ،‬ﺻﺮﻓﺎً ﺗﺨﻠﻒ اداري ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫و ﮔﺰارش اداري ﺳﻨﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر در ﺟﺮﻳﺎن ﻗﺮار دادن ﻣﻘﺎم ﻣﺎﻓﻮق )وزﻳﺮ( و آﮔﺎه ﺳﺎﺧﺘﻦ وي از وﺿﻌﻴﺖ اﻣﻮر و ﻣﺸﻜﻼت ﻣﻮﺟﻮد‬
‫ﺗﻬﻴﻪ و ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﮔﺮدد ﺗﻔﺎوت دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﺑﺎ ﮔﺰارش اداري اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ از ﻃﺮف ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ اداري )وزﻳﺮ( ﺑﻪ زﻳﺮدﺳﺘﺎن‬
‫ﺻﺎدر ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬وﻟﻲ ﮔﺰارش اداري از ﺳﻮي زﻳﺮدﺳﺘﺎن اداري ﺑﻪ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ )وزﻳﺮ( ارﺟﺎع ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ وﺟﻪ ﺗﺸﺎﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻮن‬
‫دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ و ﮔﺰارش اداري اﻣﺮ درون ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﺮاي ﻧﻘﺾ و ﻳﺎ اﺑﻄﺎل آﻧﻬﺎ ﺑﻪ دﻳﻮان ﻋﺪاﻟﺖ اداري ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻛﺮد‪.‬‬
‫‪ (2‬ﻧﻈﺎرت ﺗﻌﻘﻴﺒﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﻧﻈﺎرت ﺟﻨﺒﻪ ﻛﺸﻒ و ﺗﻌﻘﻴﺐ دارد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ وزﻳﺮ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ اﻋﻤﺎل ﻣﺄﻣﻮران را ﻣﻐﺎﻳﺮ ﻣﻘﺮرات و ﻣﺼﺎﻟﺢ اداري وزارﺗﺨﺎﻧﻪ‬
‫ﺑﺪاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ دﺳﺘﻮر دﻫﺪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﻘﺘﻀﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺑﻄﺎل و ﻳﺎ اﺻﻼح ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﺧﻮد اﻗﺪام ﻛﻨﻨﺪ و ﻳﺎ ﺧﻮد رأﺳﺎً ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت را اﺻﻼح‬
‫و ﻳﺎ ﺑﺎﻃﻞ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﻈﺎرت ﺗﻌﻘﻴﺒﻲ ﺑﻌﺪ از اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻞ اداري ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺄﻣﻮران ﻣﺎدون ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﺿﻤﻨﺎً وزﻳﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺴﺆول وزارﺗﺨﺎﻧﻪ ﺑﺮ ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻋﻤﺎل ﺣﻘﻮﻗﻲ وزارﺗﺨﺎﻧﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي ﻗﺮاردادﻫﺎ ﻧﻈﺎرت دارد‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬وزﻳﺮ‬
‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻗﺮاردادﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺑﻴﻦ وزارﺗﺨﺎﻧﻪﻫﺎ و ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﺗﺎﺑﻌﻪ آن ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ اﺷﺨﺎص ﻣﻨﻌﻘﺪ ﺷﺪه‪ ،‬ﻓﺴﺦ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻫ(اﺧﺘﻴﺎرات ﻣﺎﻟﻲ‪ :‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬اﺧﺘﻴﺎر اﻣﻮر ﻣﺎﻟﻲ وزارﺗﺨﺎﻧﻪ ﺑﺎ وزﻳﺮ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ اﺳﺖ و وزﻳﺮان ﻣﻜﻠﻔﻨﺪ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي وزارﺗﺨﺎﻧﻪ‬
‫ﻣﺘﺒﻮع ﺧﻮد را ﻃﺒﻖ ﺑﻮدﺟﻪ ﻛﺸﻮر ﺗﺸﺨﻴﺺ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺣﻮاﻟﻪ ﭘﺮداﺧﺖ آن در وزارﺗﺨﺎﻧﻪ و ﻗﺒﻮل ﻫﺮ ﻧﻮع ﺗﻌﻬﺪ ﻣﺎﻟﻲ از‬
‫اﺧﺘﻴﺎرات وزﻳﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 26‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻت ﺣﻘﻮﻗﻲ‪،‬ﺣﻖ ﮔﺴﺘﺮ‬

‫اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻫﻤﺎن ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ذﻳﺤﺴﺎﺑﺎن وزارت اﻣﻮر اﻗﺘﺼﺎدي و داراﻳﻲ ﺑﺮ ﻧﺤﻮه ﺗﺨﺼﻴﺺ و ﭘﺮداﺧﺖ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ در وزارﺗﺨﺎﻧﻪﻫﺎ ﻧﻈﺎرت‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ دﻳﻮان ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﺎزرﺳﻲ ﻛﻞ ﻛﺸﻮر و دﻳﻮان ﻋﺪاﻟﺖ اداري ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺎﻟﻲ وزارﺗﺨﺎﻧﻪﻫﺎ ﻧﻈﺎرت‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫د( اﺧﺘﻴﺎرات ﻗﻀﺎﻳﻲ‪ :‬وزﻳﺮ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﻗﻀﺎﻳﻲ و ﺣﻘﻮﻗﻲ وزارﺗﺨﺎﻧﻪ اﺳﺖ و ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﻣﻨﺎﻓﻊ دوﻟﺖ و وزارﺗﺨﺎﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در دادﮔﺴﺘﺮي اﻗﺎﻣﻪ‬
‫دﻋﻮي ﻛﻨﺪ و ﻳﺎ ﺑﻪ دﻋﺎوي ﻣﻄﺮوﺣﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻮﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬اﻧﺘﻘﺎل اﺧﺘﻴﺎرات‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺘﺼﺪي اﺻﻠﻲ اﺧﺘﻴﺎرات وﺳﻴﻌﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي اداره ﻳﻚ وزارﺗﺨﺎﻧﻪ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه‪ ،‬وزﻳﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و وي در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬
‫رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر و ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺴﺆول اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﮔﺎه دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد اﺷﺨﺎص دﻳﮕﺮي ﻏﻴﺮ از وزﻳﺮ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ در اﻣﻮر وزارﺗﺨﺎﻧﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؛ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي اﻳﻦ اﻓﺮاد ﺻﻼﺣﻴﺖ ذاﺗﻲ آﻧﻬﺎ ﻧﺒﻮده و ﻧﺎﺷﻲ از ﻛﻔﺎﻟﺖ و ﻳﺎ ﺗﻔﻮﻳﺾ اﺧﺘﻴﺎرات اداري اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ اﺻﻞ ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺄﻣﻮران دوﻟﺖ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ اﺧﺘﻴﺎرات و وﻇﺎﻳﻒ ﺧﻮد را ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎل اﺧﺘﻴﺎرات‬
‫اداري اﻣﺮي اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ در ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﻣﺴﺘﺨﺪم دوﻟﺖ ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻗﺎدر ﺑﻪ اﻧﺠﺎم وﻇﺎﻳﻒ و ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ اداري ﺧﻮد‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻘﻨﻦ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺪاوم و اﺳﺘﻤﺮار اﻣﻮر ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻧﺘﻘﺎل اﺧﺘﻴﺎرات را ﻣﺠﺎز ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬اﻧﺘﻘﺎل اﺧﺘﻴﺎرات اداري ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ از ﻃﺮﻳﻖ ﻛﻔﺎﻟﺖ‬
‫اداري و ﻳﺎ ﺗﻔﻮﻳﺾ اﺧﺘﻴﺎرات اداري ﻣﺤﻘﻖ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻟﻒ( ﻛﻔﺎﻟﺖ اداري‪ :‬اﺑﺰاري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ آن در زﻣﺎن ﻏﻴﺒﺖ ﻣﻘﺎم اداري‪ ،‬ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻮﻗﺖ اﻧﺠﺎم اﻣﻮر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن ﻣﻘﺎم را‬
‫ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻣﺄﻣﻮري ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻮﻗﺖ ﻋﻬﺪهدار ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ و اﺧﺘﻴﺎرات اداري ﻣﻘﺎم ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻛﻔﻴﻞ اداري ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬
‫ﻛﻔﻴﻞ اداري اﺳﺎﺳﺎً از ﺗﻤﺎم اﺧﺘﻴﺎرات ﻣﻘﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻛﻔﺎﻟﺖ آن را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه دارد‪ ،‬ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ ﻣﮕﺮ ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﻣﺴﺘﺜﻨﻲ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻜﺘﻪ ﺟﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟﻪ در اﻳﻦ ﺑﺤﺚ‪ ،‬ﻓﺮدي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻛﻔﻴﻞ اداري ﻣﻘﺎم ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ ،‬در ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﺗﻜﻠﻴﻒ ﻛﻔﻴﻞ اداري را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﻋﻤﻞ ﻛﺮد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻘﺎم رﻫﺒﺮي ﻛﻪ ﻛﻔﻴﻞ آن ﺷﻮراﻳﻲ ﻣﺮﻛﺐ از رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر‪ ،‬رﻳﻴﺲ‬
‫ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ و ﻳﻜﻲ از ﻓﻘﻬﺎي ﺷﻮراي ﻧﮕﻬﺒﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﻳﺎ ﻣﻘﺎم رﻳﺎﺳﺖﺟﻤﻬﻮري ﻛﻪ ﻛﻔﻴﻞ آن ﻣﻌﺎون اول رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﻲ در‬
‫ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺧﺎﺻﻲ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻧﻜﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﻖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻔﻴﻞ ﺑﺎ ﻣﻘﺎم ﺑﺎﻻﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ب( ﺗﻔﻮﻳﺾ اﺧﺘﻴﺎر اداري‪ :‬وﺿﻌﻴﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﺎﻓﻮق اداري‪ ،‬اﺟﺮاي ﺑﺮﺧﻲ از اﺧﺘﻴﺎرات ﻏﻴﺮاﺳﺎﺳﻲ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﺄﻣﻮران زﻳﺮدﺳﺖ‬
‫واﮔﺬار ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﮔﻴﺮﻧﺪه اﺧﺘﻴﺎرات ﻣﻜﻤﻞ واﮔﺬارﻛﻨﻨﺪه اﺧﺘﻴﺎرات ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﺗﻔﻮﻳﺾ اﺧﺘﻴﺎر ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي‬
‫اﻧﺘﻘﺎل ﻗﺴﻤﺘﻲ از اﺧﺘﻴﺎرات رﻳﻴﺲ ﺑﻪ ﻣﺮﺋﻮس اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻻزم ﺑﻪ ذﻛﺮ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮش واﺣﺪﻫﺎي اداري‪ ،‬ﺗﻨﻮع وﻇﺎﻳﻒ و ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ اداري‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻌﺪاد ﻣﺄﻣﻮران دوﻟﺘﻲ و ‪ ،...‬ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻛﻠﻴﻪ‬
‫اﻣﻮر اداري ﺗﻮﺳﻂ ﻳﻚ ﻓﺮد ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪ ،‬ﻣﻜﺎﻧﻴﺰم ﺗﻔﻮﻳﺾ اﺧﺘﻴﺎر ﺑﺮاي ﻛﻤﻚ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﺎﻓﻮق ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺿﻤﻦ اﻳﻨﻜﻪ از ﻣﻨﻈﺮ ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي اداري‪ ،‬ﻫﺮﭼﻪ ﺗﻔﻮﻳﺾ اﺧﺘﻴﺎرات ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﺪم ﺗﻤﺮﻛﺰ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ اﻓﺰاﻳﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺗﻔﻮﻳﺾ اﺧﺘﻴﺎرات ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ ﺑﺮﺧﻲ اﺻﻮل اداري ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﺻﻮل ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از اﻳﻨﻜﻪ‪:‬‬

‫‪ 27‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻت ﺣﻘﻮﻗﻲ‪،‬ﺣﻖ ﮔﺴﺘﺮ‬

‫ﻣﻘﺎﻣﺎت اداري ﻓﻘﻂ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺨﺸﻲ از اﺧﺘﻴﺎرات ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﺄﻣﻮران زﻳﺮدﺳﺖ ﺧﻮد ﺗﻔﻮﻳﺾ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻣﺎت دوﻟﺘﻲ ﺣﻖ‬ ‫‪-‬‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ ﺗﻤﺎم اﺧﺘﻴﺎرات ﺧﻮد را ﺑﻪ دﻳﮕﺮي ﺗﻔﻮﻳﺾ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا در اﻳﻦ ﺻﻮرت وﺟﻮد ﺧﻮد آن ﻣﻘﺎم ﻋﺒﺚ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻘﺎﻣﺎت دوﻟﺘﻲ ﺣﻖ ﻧﺪارﻧﺪ اﺧﺘﻴﺎرات اﺳﺎﺳﻲ و ﻗﺎﺋﻢ ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﺧﻮد را ﺑﻪ دﻳﮕﺮي ﺗﻔﻮﻳﺾ ﻛﻨﻨﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻨﻜﻪ وزﻳﺮان ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ اﺧﺘﻴﺎر‬ ‫‪-‬‬
‫ﺣﻀﻮر در ﻣﺠﻠﺲ ﺟﻬﺖ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن را ﺑﻪ دﻳﮕﺮي ﺗﻔﻮﻳﺾ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﻣﻼك ﺗﺸﺨﻴﺺ اﺧﺘﻴﺎرات اﺳﺎﺳﻲ‬
‫)ﻗﺎﺋﻢ ﺑﻪ ﺷﺨﺺ( و ﻏﻴﺮاﺳﺎﺳﻲ )ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻔﻮﻳﺾ(‪ ،‬ﻣﺎﻫﻴﺖ آﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻛﻪ اﺧﺘﻴﺎرات اﺳﺎﺳﻲ داراي رﻧﮓ و ﺑﻮي ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﺧﺘﻴﺎرات ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻔﻮﻳﺾ ﻓﻘﻂ ﺟﻨﺒﻪ اﺟﺮاﻳﻲ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻔﻮﻳﺾ اﺧﺘﻴﺎر ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺘﺒﻲ و ﺻﺮﻳﺢ ﺑﻮده و ﺿﻤﻨﺎً ﻣﺒﺪأ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﺧﺘﻴﺎرات ﺑﻪ ﻣﺄﻣﻮر زﻳﺮدﺳﺖ ﺗﻔﻮﻳﺾ ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺼﺮح‬ ‫‪-‬‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﺷﻮد‪.‬‬
‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻘﺎم ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ اﺻﻮل ﻣﺬﻛﻮر‪ ،‬اﺧﺘﻴﺎرات ﺧﻮد را ﺑﻪ دﻳﮕﺮي واﮔﺬار ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺗﻔﻮﻳﺾ اﺧﺘﻴﺎرات ﺑﺮﺧﻲ آﺛﺎر اداري و ﺣﻘﻮﻗﻲ را ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﺮاه ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ آﺛﺎر ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﻮارد زﻳﺮ اﺷﺎره ﻛﺮد‪.‬‬
‫‪ (1‬راﺑﻄﻪ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺑﻴﻦ ﮔﻴﺮﻧﺪه و واﮔﺬارﻛﻨﻨﺪه اﺧﺘﻴﺎرات ﻳﻚ اﻣﺮ درون ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺑﻮده و اﺧﺘﻴﺎردﻫﻨﺪه ﻫﺮ ﻣﻮﻗﻊ ﻣﻘﺘﻀﻲ ﺑﺪاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﺧﺘﻴﺎرات‬
‫واﮔﺬار ﺷﺪه را ﻓﺴﺦ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺗﻔﻮﻳﺾ اﺧﺘﻴﺎرات ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﻧﺘﻘﺎل ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ اداري ﻧﺒﻮده و ﭼﻮن ﺗﻔﻮﻳﺾ اﺧﺘﻴﺎر ﻳﻚ اﻣﺮ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬واﮔﺬارﻛﻨﻨﺪه اﺧﺘﻴﺎرات ﻫﻤﻮاره‬
‫ﻣﺴﺆول اﺧﺘﻴﺎرات ﺗﻔﻮﻳﺾ ﺷﺪه ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﻓﻮت ﻣﻘﺎم ﺗﻔﻮﻳﺾﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ اﺑﻄﺎل ﻋﻤﻞ ﺗﻔﻮﻳﺾ و ﻟﻐﻮ اﺧﺘﻴﺎرات واﮔﺬارﺷﺪه ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ (4‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻔﻮﻳﺾ اﺧﺘﻴﺎر ﻋﻤﻞ ﺣﻘﻮﻗﻲ دوﺟﺎﻧﺒﻪ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ رﺿﺎﻳﺖ و اراده ﮔﻴﺮﻧﺪه اﺧﺘﻴﺎرات ﻻزم ﻧﺒﻮده و ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺲ از‬
‫ﺗﻔﻮﻳﺾ اﺧﺘﻴﺎرات ﺟﺰء ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ و وﻇﺎﻳﻒ اداري وي ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ (5‬ﺗﻔﻮﻳﺾ اﺧﺘﻴﺎر ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮأم ﺑﺎ ﺣﻖ ﻧﻈﺎرت ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻘﺎم واﮔﺬارﻛﻨﻨﺪه اﺧﺘﻴﺎرات‪ ،‬ﺣﻖ ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﻣﺄﻣﻮر ﮔﻴﺮﻧﺪه اﺧﺘﻴﺎرات را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل آﺷﻜﺎر اﺳﺖ ﺗﻔﻮﻳﺾ اﺧﺘﻴﺎرات ﻳﻚ اﻣﺮ ﻣﻌﻤﻮل اداري ﺑﻮده و ﺗﺎﺑﻊ ﺑﺮﺧﻲ اﺻﻮل اداري ﺑﻮده و آﺛﺎري را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه دارد‪ .‬ﺿﻤﻦ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻔﻮﻳﺾ اﺧﺘﻴﺎرات ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﺮ ﻧﻬﺎد ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻣﺰﻳﺖﻫﺎ و اﻳﺮادﻫﺎﻳﻲ )ﻣﻮاﻧﻊ( دارد ﻛﻪ ذﻛﺮ آﻧﻬﺎ ﺧﺎﻟﻲ از ﻟﻄﻒ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻣﺰﻳﺖﻫﺎي ﺗﻔﻮﻳﺾ اﺧﺘﻴﺎرات اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﺄﻣﻮران زﻳﺮدﺳﺖ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻜﺎﻣﻞ و آﮔﺎﻫﻲ ﻣﺴﺘﺨﺪﻣﻴﻦ دوﻟﺘﻲ‪،‬‬
‫ﺑﺎﻻرﻓﺘﻦ ﻛﺎراﻳﻲ آﻧﻬﺎ و اﻓﺰاﻳﺶ ﻋﻼﻗﻪاﺷﺎن ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺷﻮد؛ ﺑﺎﻋﺚ ﺳﺮﻋﺖ اﻧﺠﺎم اﻣﻮر در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻴﻦ اداري ﻣﻲﮔﺮدد؛ از ﺗﺮاﻛﻢ ﻛﺎرﻫﺎ در‬
‫واﺣﺪﻫﺎي اداري ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ و ﺑﺎ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از اﺗﻼف وﻗﺖ ﻣﺪﻳﺮان و ﻣﻘﺎﻣﺎت اداري‪ ،‬ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ آﻧﻬﺎ وﻇﺎﻳﻒ اﺳﺎﺳﻲ ﺧﻮد را ﺑﻬﺘﺮ‬
‫اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ ﻣﺰﻳﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮﺷﻤﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﺗﻔﻮﻳﺾ اﺧﺘﻴﺎر ﺑﺎ ﻣﻮاﻧﻊ و اﻳﺮادﻫﺎﻳﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻮاﺟﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮاﻧﻊ ﮔﺎه ﺑﻪ ﻣﻘﺎم واﮔﺬارﻛﻨﻨﺪه اﺧﺘﻴﺎرات‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﻮد؛ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ذﻫﻨﻲ و رواﻧﻲ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻜﺒﺮ‪ ،‬ﺗﺮس از ﺗﺰﻟﺰل ﻣﻘﺎم‪ ،‬ﻧﺪاﺷﺘﻦ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ زﻳﺮدﺳﺘﺎن و ‪ ،(...‬ﻣﻼﺣﻈﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫و ﻣﻼﺣﻈﺎت ﻓﻨﻲ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻬﻢ و ﻳﺎ ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ ﺑﻮدن اﻣﻮر( از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ 28‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻت ﺣﻘﻮﻗﻲ‪،‬ﺣﻖ ﮔﺴﺘﺮ‬

‫و ﮔﺎﻫﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﺄﻣﻮر ﮔﻴﺮﻧﺪه اﺧﺘﻴﺎرات ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﻮد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺮار از ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ‪ ،‬ﻓﻘﺪان اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﺑﺮاي ﻋﻤﻞ ﺑﻪ اﺧﺘﻴﺎرات‬
‫ﺗﻔﻮﻳﺾﺷﺪه‪ ،‬ﻛﻤﺒﻮد اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎﻟﻲ و اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺟﻬﺖ ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ اﺧﺘﻴﺎرات ﺗﻔﻮﻳﺾﺷﺪه و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻋﺪم وﺟﻮد ﺿﻮاﺑﻂ و‬
‫اﺑﺰارﻫﺎي ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺮاي ارزﺷﻴﺎﺑﻲ و ﺗﺸﻮﻳﻖ اﻓﺮاد ﻣﻮﻓﻖ‪.‬‬
‫اﻳﻨﻚ ﺑﺎ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﺑﺤﺚ ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬در اداﻣﻪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻘﺎﻣﺎت و واﺣﺪﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﻛﻪ در ﻧﻘﺎط دﻳﮕﺮ ﻛﺸﻮر ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ‪.‬‬

‫‪ -2-1-2‬ﻣﻘﺎﻣﺎت و ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي اداري ﻣﺴﺘﻘﺮ در ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت ﻛﺸﻮري )ﺧﺎج از ﻣﺮﻛﺰ(‬

‫ﻣﻨﻈﻮر از ﻣﻘﺎﻣﺎت و ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي اداري ﺧﺎرج از ﻣﺮﻛﺰ‪ ،‬اﻓﺮاد و واﺣﺪﻫﺎي اداري ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ از ﻃﺮف ﻗﻮه ﻣﺮﻛﺰي ﺑﺮاي اداره ﻧﻘـﺎط ﻣﺨﺘﻠـﻒ‬
‫ﻛﺸﻮر ﻣﻨﺼﻮب ﺷﺪه و در ﻣﺤﻞ ﺣﻀﻮر دارﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ دﻗﻴﻖ اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻣﺎت و واﺣﺪﻫﺎ ﻣﻨﻮط ﺑﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت ﻛﺸﻮري را ﺑﺸﻨﺎﺳﻴﻢ‪.‬‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺎده ‪ 1‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻌﺎرﻳﻒ و ﺿﻮاﺑﻂ ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت ﻛﺸﻮري ﻣﺼﻮب ‪ 1362/04/15‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت ﻛﺸﻮري ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻧﻈﻴـﺮ‬
‫ﻧﺼﺎب ﺟﻤﻌﻴﺘﻲ‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ،‬ﻣﺸﺎﺑﻬﺖﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ‪ ...‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬روﺳﺘﺎ‪ ،‬دﻫﺴـﺘﺎن‪ ،‬ﺷـﻬﺮ‪ ،‬ﺑﺨـﺶ‪ ،‬ﺷﻬﺮﺳـﺘﺎن و‬
‫اﺳﺘﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻘﺎﻣﺎت و واﺣﺪﻫﺎي اداري ﻣﺴﺘﻘﺮ در ﻣﺤﻞ )ﺧﺎرج از ﻣﺮﻛﺰ( را ﻃﺒﻖ ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪي اراﺋـﻪ ﺷـﺪه ﺗﻮﺳـﻂ ﻗـﺎﻧﻮن ﺑﺮرﺳـﻲ‬
‫ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻗﺒﻞ از ﺷﺮوع ﺑﺤﺚ ذﻛﺮ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺿﺮوري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اﻧﺘﺰاع‪ ،‬اﻟﺤﺎق‪ ،‬ﺗﺒﺪﻳﻞ‪ ،‬اﻳﺠﺎد و ادﻏﺎم و ﻧﻴﺰ ﺗﻌﻴﻴﻦ و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺮﻛﺰﻳـﺖ‬
‫و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺎم و ﻧﺎﻣﮕﺬاري واﺣﺪﻫﺎي ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت ﻛﺸﻮري‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد وزارت ﻛﺸﻮر و ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻫﻴﺄتوزﻳﺮان ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﮕﺮ اﻳﺠﺎد اﺳﺘﺎن ﺟﺪﻳﺪ ﻛـﻪ‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬

‫اﻟﻒ‪ -‬اﺳﺘﺎن و اﺳﺘﺎﻧﺪار‬

‫اﺳﺘﺎن ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ واﺣﺪ ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت ﻛﺸﻮري ﺑﺎ ﻣﺤﺪوده ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻣﻌﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ ﭼﻨﺪ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﻫﻢﺟـﻮار ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي و ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي وﺟﻮد ﻫﺮ اﺳﺘﺎن ﺣﺪاﻗﻞ ﻳـﻚ ﻣﻴﻠﻴـﻮن ﻧﻔـﺮ ﻻزم اﺳـﺖ‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫ﻣﺮﻛﺰ اﺳﺘﺎن ﻧﻴﺰ ﻳﻜﻲ از ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻫﻤﺎن اﺳﺘﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮﻳﻦ ﻛﺎﻧﻮن ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ آن اﺳﺘﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺮ اﺳﺘﺎن ﺗﺤﺖ اداره اﺳﺘﺎﻧﺪار اﺳﺖ‪ .‬اﺳﺘﺎﻧﺪار از ﻃﺮف وزارت ﻛﺸﻮر ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﺷﻮد و ﭘـﺲ از ﺗﺼـﻮﻳﺐ اﻧﺘﺼـﺎب او در ﻫﻴـﺄتوزﻳـﺮان‪ ،‬ﺑـﺎ‬
‫اﻣﻀﺎي ﺣﻜﻢ اﺳﺘﺎﻧﺪاري ﺗﻮﺳﻂ رﻳﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري ﻣﻨﺼﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻋﺰل اﺳﺘﺎﻧﺪار ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد وزﻳﺮ ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﺗﺄﻳﻴﺪ رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر و ﺣﻜـﻢ وزﻳـﺮ‬
‫ﻛﺸﻮر ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﺳﺘﺎﻧﺪاري‪ ،‬ﻣﻘﺎﻣﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺳﺖ ﻟﺬا ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬار ﺑﻪ وزارت ﻛﺸﻮر اﺟﺎزه داده اﺳﺖ در ﺻﻮرت ﻟﺰوم اﺷﺨﺎﺻـﻲ را‬
‫ﻛﻪ داراي ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺧﺪﻣﺖ دوﻟﺘﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ اﺳﺘﺎﻧﺪاري ﻣﻨﺼﻮب ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘﺮرات ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻣﻲﺗﻮان وﻇـﺎﻳﻒ و‬
‫اﺧﺘﻴﺎرات اﺳﺘﺎﻧﺪار ﻣﻲﺗﻮان ﺻﻼﺣﻴﺖﻫﺎي وي را در ﺳﻪ دﺳﺘﻪ وﻇﺎﻳﻒ و اﺧﺘﻴﺎرات »ﺳﻴﺎﺳﻲ«‪» ،‬اداري« و »اﻣﻨﻴﺘﻲ« دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪ -1‬وﻇﺎﻳﻒ و اﺧﺘﻴﺎرات ﺳﻴﺎﺳﻲ‬

‫‪ -١‬ﻣﺎده ‪ 13‬و ﺗﺒﺼﺮه ‪ 1‬ﻣﺎده ‪ 9‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻌﺎرﻳﻒ و ﺿﻮاﺑﻂ ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت ﻛﺸﻮري‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺎده ‪ 9‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 29‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻت ﺣﻘﻮﻗﻲ‪،‬ﺣﻖ ﮔﺴﺘﺮ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ دوﻟﺖ در اﺳﺘﺎن؛ اﺳﺘﺎﻧﺪار در ﺣﻮزه ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ ﺧﻮد ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﻋﺎﻟﻲ دوﻟﺖ و ﻣﺴﺆول اﻧﺠﺎم ﺳﻴﺎﺳـﺖ ﻋﻤـﻮﻣﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫دوﻟﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ دﻗﺖ داﺷﺖ اﺳﺘﺎﻧﺪار ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه وزﻳﺮ ﻛﺸﻮر ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ وي ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه دوﻟﺖ و ﻫـﺮ ﻳـﻚ از وزﻳـﺮان ﻧﻴـﺰ ﻣﺤﺴـﻮب‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﺑﺮ اﻋﻤﺎل و رﻓﺘﺎر ﻣﺄﻣﻮران دوﻟﺘﻲ؛ اﺳﺘﺎﻧﺪار ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺴﺘﺨﺪﻣﻴﻦ و ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ ﺣﻮزه ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ ﺧﻮد‪ ،‬ﻧﻈﺎرت ﺗﺎم دارد و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‬ ‫‪-‬‬
‫ﺧﻼﻓﻲ از از رؤﺳﺎي ادارات ﻳﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺄﻣﻮران ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ وزﻳﺮ ﻣﺴﺆول را ﻣﻄﻠﻊ ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﺮاي رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﺗﻘﺼﻴﺮ‬
‫ﻣﺄﻣﻮر‪ ،‬وي ﺑﻪ ﻣﺮﻛﺰ اﺣﻀﺎر ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺿﻤﻦ آﻧﻜﻪ ﺗﻤﻬﻴﺪات ﻻزم ﺑﺮاي ﺗﺴﻬﻴﻞ اﻣﺮ ﻧﻈﺎرت ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻘﻨﻦ ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ اوﻻً وزارﺗﺨﺎﻧﻪﻫﺎ ﻣﻮﻇﻔﻨﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺒﺪﻳﻞ رؤﺳﺎي ﻣﺮﻛﺰي اﺳﺘﺎن و ﻣﺄﻣﻮران را ﺑﻪ اﻃﻼع اﺳﺘﺎﻧﺪار ﺑﺮﺳـﺎﻧﻨﺪ و ﺛﺎﻧﻴـﺎً ﭼﻨﺎﻧﭽـﻪ‬
‫اﺳﺘﺎﻧﺪار ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﻜﻲ از رؤﺳﺎ ﻳﺎ ﻣﺄﻣﻮران دوﻟﺘﻲ را ﻻزم ﺑﺒﻴﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺮاﺗﺐ را ﺑﺎ ذﻛﺮ دﻟﻴﻞ ﺑﻪ وزﻳﺮ ﻣﺮﺑﻮط ارﺟﺎع دﻫـﺪ و در ﺻـﻮت‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ اﻗﺪام ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻻزم ﺑﻪ ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻧﻈﺎﻣﻴﺎن‪ ،‬ﻗﻀﺎت‪ ،‬ﻧﻬﺎدﻫﺎي زﻳﺮﻧﻈﺮ رﻫﺒﺮي و داﻧﺸﮕﺎﻫﻴﺎن‬
‫از ﻧﻈﺎرت اﺳﺘﺎﻧﺪار ﻣﺴﺘﺜﻨﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺎرت ﻋﺎﻟﻴﻪ ﺑﺮ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ و ادرات دوﻟﺘﻲ؛ اﺳﺘﺎﻧﺪار ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ واﺣـﺪﻫﺎي اداري اﺳـﺘﺎن ﻧﻈـﺎرت ﺳـﺎزﻣﺎﻧﻲ دارد و ﭼﻨﺎﻧﭽـﻪ ﺑﺨﻮاﻫـﺪ‬ ‫‪-‬‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺑﺎ رﻳﻴﺲ واﺣﺪﻫﺎي اداري ﻫﻤﻜﺎري ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﺳﺘﺎﻧﺪار ﺑﺮ ﻛﻠﻴﻪ اﻣﻮر اداري و اﺟﺮاﻳﻲ ﺑﻪ ﺟـﺰ دادﮔﺴـﺘﺮي‪ ،‬ارﺗـﺶ‪،‬‬
‫ﺳﭙﺎه و داﻧﺸﮕﺎه ﻧﻈﺎرت ﺗﺎم و ﻋﺎﻟﻴﻪ دارد‪.‬‬
‫ارﺗﺒﺎط رﺳﻤﻲ و اداري ﺑﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻛﻨﺴﻮﻟﻲ ﻣﺤﻞ؛ ﻛﻨﺴﻮﻟﮕﺮيﻫﺎ ﺑﺮ ﺧﻼف ﺳﻔﺎرﺗﺨﺎﻧﻪﻫﺎ در اﺳﺘﺎنﻫﺎ ﭘﺮاﻛﻨـﺪه ﺷـﺪهاﻧـﺪ و‬ ‫‪-‬‬
‫ارﺗﺒﺎط رﺳﻤﻲ و اداري ﺑﺎ آﻧﻬﺎ از ﻃﺮﻳﻖ اﺳﺘﺎﻧﺪار اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﺑﺮﮔﺰاري اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت در ﺣﺪود ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘﺮرات وزارت ﻛﺸﻮر؛ ﻣﻨﻈﻮر از اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت رﻳﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ ﺷـﻮرا‪،‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺧﺒﺮﮔﺎن‪ ،‬ﺷﻮراﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ و ﻫﻤﻪﭘﺮﺳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ از ﻃﺮﻳﻖ اﺳﺘﺎﻧﺪار ﺑﺮ اﻳﻦ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻧﻈﺎرت ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -2‬وﻇﺎﻳﻒ و اﺧﺘﻴﺎرات اداري‬
‫رﻳﺎﺳﺖ و ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪاران ﺗﺎﺑﻊ ﺧﻮد؛ اﺳﺘﺎﻧﺪار ﺑﺮ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪاران ﺗﺎﺑﻌﻪ ﺧﻮد رﻳﺎﺳﺖ ﻋﺎﻟﻴﻪ دارد و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪاران ﻣﻜﻠﻔﻨﺪ ﮔﺰارش ﻋﻤﻠﻜـﺮد‬ ‫‪-‬‬
‫ﺧﻮد را ﻣﺮﺗﺒﺎً ﺑﻪ اﺳﺘﺎﻧﺪار ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ اﺳﺘﺎﻧﺪار ﻣﻮﻇﻒ اﺳﺖ دوﻟﺖ را ﻣﺮﺗﺒﺎً از ﮔﺰارش اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﻣﺤـﻞ ﻣﺄﻣﻮرﻳـﺖ ﺧـﻮد‬
‫آﮔﺎه ﺳﺎزد‪.‬‬
‫ﺑﺎزرﺳﻲ ﻣﺮﺗﺐ از ﻣﺤﻞ ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ ﺧﻮد؛ اﺳﺘﺎﻧﺪار ﻣﻜﻠﻒ اﺳﺖ ﺣﻮزه ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ ﺧﻮد را ﺣﺪاﻗﻞ ﺳـﺎﻟﻲ دو ﺑـﺎر ﺑﺎزدﻳـﺪ ﻧﻤﺎﻳـﺪ و ﻧﻘـﺎﻳﺺ و‬ ‫‪-‬‬
‫ﻣﺸﻜﻼت ﻛﺎرﻫﺎ را در ﻣﺤﻞ ﺣﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺎرت و ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﺑﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻋﻤﺮاﻧﻲ و ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺘﺎن؛ اﺳﺘﺎﻧﺪار در اﺟﺮاي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻋﻤﺮاﻧﻲ و ﻋﻤﻮﻣﻲ در ﺣـﻮزه ﻣـﺄﻣﻮرﻳﺘﻲ ﺧـﻮد‬ ‫‪-‬‬
‫ﻧﻈﺎرت ﻛﺎﻣﻞ دارد و در ﺻﻮرت اﺧﺘﻼف ﺑﻴﻦ اﺳﺘﺎﻧﺪار و وزارﺗﺨﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻈﺮ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر ﻗﺎﻃﻊ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﺟﺮاي ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﺷﻮراي اﺳﺘﺎن در ﺣﺪود ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘﺮرات‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -3‬وﻇﺎﻳﻒ و اﺧﺘﻴﺎرات اﻣﻨﻴﺘﻲ‬

‫‪ 30‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻت ﺣﻘﻮﻗﻲ‪،‬ﺣﻖ ﮔﺴﺘﺮ‬

‫اﺳﺘﺎﻧﺪار ﻣﺴﺆول اﻣﻨﻴﺖ در اﺳﺘﺎن اﺳﺖ و در ﻫﻤﻴﻦ راﺳﺘﺎ ﻣﻮﻇﻒ اﺳﺖ ﺷﻮراي ﺗﺄﻣﻴﻦ اﺳﺘﺎن را ﻫﺮ ‪ 15‬روز ﻳﻚ ﺑﺎر ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫـﺪ‪ .‬وﻇـﺎﻳﻒ‬
‫اﻳﻦ ﺷﻮرا ﺑﻪ ﻗﺮار زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺟﻤﻊﺑﻨﺪي و ﺑﺮرﺳﻲ اﺧﺒﺎر و ﮔﺰارشﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻣﻮر اﻣﻨﻴﺘﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺘﺎن‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﮔﺰارش وﺿﻌﻴﺖ اﻣﻨﻴﺘﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﻲ و ‪ ...‬اﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﺷﻮراي ﻋﺎﻟﻲ اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫اﻳﺠﺎد ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﺑﺎ ﺷﻮراي ﻋﺎﻟﻲ اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺣﺪود وﻇﺎﻳﻒ ﻫﺮ ﻳﻚ از ارﮔﺎنﻫﺎ در زﻣﻴﻨﻪ اﻣﻨﻴﺖ اﺳﺘﺎن‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﺑﺮﻗﺮاري ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺷﻮراي ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎنﻫﺎ و ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺗﺎﺑﻊ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫در ﭘﺎﻳﺎن ﻻزم ﺑﻪ ﻳﺎدآوري اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﺘﺎﻧﺪار ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﻋﺎﻟﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ دوﻟﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر و ﻫﻴﺄتوزﻳﺮان ﻣﺴـﺆوﻟﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳـﻲ‬
‫داﺷﺘﻪ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮي اﻳﺮادات وزﻳﺮ ﻛﺸﻮر ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ب‪ -‬ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪار‬

‫ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن واﺣﺪي از ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت ﻛﺸﻮري ﺑﺎ ﻣﺤﺪوده ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻣﻌﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ ﭼﻨﺪ ﺑﺨـﺶ ﻫـﻢﺟـﻮار ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﮔﻮﻧـﻪاي‬
‫ﻫﻤﮕﻲ از ﻧﻈﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻫﻤﮕﻦ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻬﺮﺳﺘﺎنﻫﺎ از ﻧﻈﺮ ﻋﻨﺼﺮ ﺟﻤﻌﻴﺖ‬
‫ﺑﻪ ﺳﻪ ﻗﺴﻢ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ :‬ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﺑﺎ ﺗﺮاﻛﻢ زﻳﺎد ﺑﺎ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ 120000‬ﻧﻔﺮ؛ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﺑﺎ ﺗﺮاﻛﻢ ﻣﺘﻮﺳـﻂ ﺑـﺎ ﺟﻤﻌﻴـﺖ ﺑﻴﺸـﺘﺮ از ‪80000‬‬
‫‪1‬‬
‫ﻧﻔﺮ؛ و در ﻣﻮارد اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻧﻘﺎط ﻛﻢ ﺟﻤﻌﻴﺖ‪ ،‬دور اﻓﺘﺎده‪ ،‬ﺟﺰاﻳﺮي‪ ،‬ﻣﺮزي و ﻛﻮﻳﺮي ﺑﺎ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 80000‬ﻧﻔﺮ ﺗﺸـﻜﻴﻞ ﻣـﻲﺷـﻮد‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫ﻣﺮﻛﺰ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﻳﻜﻲ از ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻫﻤﺎن ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮﻳﻦ ﻛﺎﻧﻮن ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و‪ ...‬آن ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﺗﺤﺖ اداره ﻓﺮﻣﺎﻧﺪار اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻗﺎﻧﻮن ﻓﺮﻣﺎﻧﺪار از ﻃﺮف وزارت ﻛﺸﻮر ﺑﺎ ﺟﻠﺐ ﻧﻈﺮ اﺳﺘﺎﻧﺪار ﻣﻨﺼﻮب ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬
‫از ﻣﻴﺎن اﻓﺮادي ﻛﻪ داراي ﺳﺎﺑﻘﻪ رﺳﻤﻲ ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ دوﻟﺖ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﻨﺪ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﻮد‪ .‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺪار وﻇﺎﻳﻒ ﺧﻮد را زﻳﺮ ﻧﻈﺮ اﺳﺘﺎﻧﺪار اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫وﻇﺎﻳﻒ و اﺧﺘﻴﺎرات ﻓﺮﻣﺎﻧﺪار‪ ،‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﺧﺘﻴﺎرات اﺳﺘﺎﻧﺪار اﺳﺖ اﻟﺒﺘﻪ در ﻣﺤﺪوده ﺷﻬﺮﺳـﺘﺎن ﻣﺤـﻞ ﻣﺄﻣﻮرﻳـﺖ ﺧـﻮد؛ ﺑﺮﺧـﻲ از اﻳـﻦ‬
‫وﻇﺎﻳﻒ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ ﻧﺎم ﺑﺮد‪.‬‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ دوﻟﺖ در ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن؛ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪار ﺑﺮ ﺗﻤﺎم ادارات ﻛﺸﻮري ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﻧﻈﺎرت دارد ﺑﻪ ﺟﺰ واﺣـﺪﻫﺎي ﺳـﺎزﻣﺎﻧﻲ زﻳﺮﻧﻈـﺮ‬ ‫‪-‬‬
‫ﻣﻘﺎم رﻫﺒﺮي‪ ،‬دادﮔﺎهﻫﺎ و ﻣﺆﺳﺴﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻏﻴﺮدوﻟﺘﻲ‪.‬‬
‫اﺑﻼغ ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘﺮرات و ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ اﺟﺮاي آﻧﻬﺎ در ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن؛ وزارﺗﺨﺎﻧﻪﻫﺎ و ادارات ﻣﺴﺘﻘﻞ دوﻟﺘﻲ ﻣﻜﻠﻔﻨﺪ ﻳﻚ ﻧﺴـﺨﻪ از دﺳـﺘﻮرﻫﺎ و‬ ‫‪-‬‬
‫ﺑﺨﺸﻨﺎﻣﻪﻫﺎ را ﺑﻪ اﺳﺘﺎﻧﺪار ﺑﻔﺮﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺗﻮﺳﻂ او ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪار اﺑﻼغ ﺷﻮد و ﭼﻮن ﻓﺮﻣﺎﻧﺪار ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﻋﺎﻟﻲ دوﻟﺖ در ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳـﺪ‬
‫ﻣﻘﺮرات را ﺑﻪ اﻃﻼع اﻫﺎﻟﻲ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ و ﺧﻮد ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ اﺟﺮاي آﻧﻬﺎ را در ﺑﻴﻦ ﻣﺆﺳﺴﺎت و ادارات ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﺷﻜﺎﻳﺎت ﻣﺮدم؛ اﻳﻦ رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺟﻨﺒﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ و ﺗﻔﺘﻴﺸﻲ دارد و ﻧﻪ ﺟﻨﺒﻪ ﻗﻀﺎﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪ -١‬ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﺑﺎ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ 50000‬ﻧﻔﺮ و ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 80000‬ﺑﺎ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻫﻴﺄتوزﻳﺮان و ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﺑﺎ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 50000‬ﺑﺎ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪..‬‬
‫‪ -٢‬ﻣﺎده ‪ 7‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻌﺎرﻳﻒ و ﺿﻮاﺑﻂ ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت ﻛﺸﻮري‪.‬‬
‫‪ 31‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻت ﺣﻘﻮﻗﻲ‪،‬ﺣﻖ ﮔﺴﺘﺮ‬
‫ﺣﻔﻆ ﻧﻈﻢ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن؛ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪار ﻣﺴﺆول ﺣﻔﻆ ﻧﻈﻢ ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﺑﺮﻗﺮاري اﻣﻨﻴﺖ در ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن اﺳﺖ و ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ ﻣﻜﻠﻔﻨـﺪ‬ ‫‪-‬‬
‫ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺣﻮادث ﻣﺤﻠﻲ را ﺑﻪ اﻃﻼع ﻓﺮﻣﺎﻧﺪار ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﺷﻬﺮداريﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺨﺶﻫﺎ‪ ،‬دﻫﺴﺘﺎنﻫﺎ و ﺷﻮراﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﺿﻤﻨﺎً ﻻزم ﺑﻪ ذﻛﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻳﺠﺎد ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﺑﻴﻦ ادارات ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺷﻮراﻳﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺷﻮراي اداري ﺷﻬﺮﺳـﺘﺎن وﺟـﻮد دارد‪ .‬رﻳﺎﺳـﺖ‬
‫ﺷﻮرا ﺑﺎ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪار ﺑﻮده و ﺗﺼﻤﻴﻤﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺷﻮرا اﺗﺨﺎذ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﺳﺎﺳﺎً ﻻزماﻻﺟﺮاء ﻧﺒﻮده و ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺴﺎﻋﺪت ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪار در اﻧﺠـﺎم دادن‬
‫وﻇﺎﻳﻔﺶ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ج‪ -‬ﺑﺨﺶ و ﺑﺨﺸﺪار‬

‫ﺑﺨﺶ واﺣﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ داراي ﻣﺤﺪوده ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻣﻌﻴﻦ ﺑﻮده و از ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ ﭼﻨﺪ دﻫﺴﺘﺎن ﻫﻢﺟـﻮار ﻣﺸـﺘﻤﻞ ﺑـﺮ ﭼﻨـﺪﻳﻦ ﻣﺰرﻋـﻪ‪،‬‬
‫ﻣﻜﺎن‪ ،‬روﺳﺘﺎ و اﺣﻴﺎﻧﺎً ﺷﻬﺮ ﻛﻪ در آن ﻋﻮاﻣﻞ ﻃﺒﻴﻌﻲ و اوﺿﺎع اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬اﻗﺘﺼـﺎدي و ﺳﻴﺎﺳـﻲ واﺣـﺪ ﻫﻤﮕﻨـﻲ را ﺑـﻪ وﺟـﻮد ﻣـﻲآورد‪،‬‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ 1.‬ﻣﺮﻛﺰ ﺑﺨﺶ‪ ،‬روﺳﺘﺎ ﻳﺎ ﺷﻬﺮي‪ ،‬از ﻫﻤﺎن ﺑﺨﺶ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮﻳﻦ ﻛﺎﻧﻮن ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي و ﺳﻴﺎﺳﻲ آن ﻣﺤﺪوده‬
‫‪2‬‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫در رأس ﻫﺮ ﺑﺨﺶ‪ ،‬ﺑﺨﺸﺪار ﻗﺮار دارد‪ .‬ﻧﺼﺐ و ﻋﺰل ﺑﺨﺸﺪاران ﺑﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻓﺮﻣﺎﻧﺪار و ﺗﺄﻳﻴﺪ اﺳﺘﺎﻧﺪار و ﺣﻜﻢ وزﻳﺮ ﻛﺸﻮر ﺧﻮاﻫﺪ ﺑـﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘـﻪ‬
‫وزﻳﺮ ﻛﺸﻮر ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﺧﺘﻴﺎر ﺧﻮد را ﺑﻪ اﺳﺘﺎﻧﺪاران ﺗﻔﻮﻳﺾ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫وﻇﺎﻳﻒ و اﺧﺘﻴﺎرات ﺑﺨﺸﺪار ﻫﻤﺎن وﻇﺎﻳﻒ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪار اﺳﺖ اﻟﺒﺘﻪ در ﻣﺤﺪوده ﺑﺨﺶ‪ .‬ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ اﻳﻦ وﻇﺎﻳﻒ ﻋﺒﺎﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫رﺳﻴﺪﮔﻲ و ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ اﻋﻤﺎل دﻫﺪاران‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫اﺟﺮاي ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي دوﻟﺖ در ﺑﺨﺶ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﺷﻮراﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ واﻗﻊ در ﺣﻮزه ﻣﺄﻣﻮﻳﺖ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫اﻧﺠﺎم اﻣﻮر اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت در ﺑﺨﺶ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫رﻳﺎﺳﺖ ﺷﻮراي ﺑﺨﺶ؛ اﻳﻦ ﺷﻮرا ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﺑﻴﻦ ادارات ﺑﺨﺶ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫د‪ -‬دﻫﺴﺘﺎن و دﻫﺪار‬

‫دﻫﺴﺘﺎن ﻣﺤﺪوده ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻣﻌﻴﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ ﭼﻨﺪ روﺳﺘﺎ‪ ،‬ﻣﻜﺎن و ﻣﺰرﻋـﻪ ﻫـﻢﺟـﻮار ﻛـﻪ از ﻟﺤـﺎظ ﻃﺒﻴﻌـﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳـﻲ‪،‬‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻫﻤﮕﻦ ﺑﻮده و از ﺣﻴﺚ اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺧﺪﻣﺖرﺳﺎﻧﻲ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي‪ ،‬در ﺷﺒﻜﻪ واﺣﺪي ﺟﺎي ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺸـﻜﻴﻞ ﻣـﻲﺷـﻮد‪ 3.‬ﻣﺮﻛـﺰ‬
‫‪1‬‬
‫دﻫﺴﺘﺎن روﺳﺘﺎﻳﻲ از ﻫﻤﺎن دﻫﺴﺘﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﻛﺰ ﺧﺪﻣﺎت روﺳﺘﺎﻳﻲ آن دﻫﺴﺘﺎن ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -١‬ﺣﺪاﻗﻞ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻣﺤﺪوده ﻫﺮ ﺑﺨﺶ ﺑﺪون اﺣﺘﺴﺎب ﻧﻘﺎط ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺷﻬﺮي ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ وﺿﻊ ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻲ و اﻗﻠﻴﻤﻲ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ دو درﺟﻪ ﺗﺮاﻛﻤﻲ ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫اﻟﻒ ‪ -‬ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﺎ ﺗﺮاﻛﻢ زﻳﺎد ‪ 30000‬ﻧﻔﺮ‪.‬‬
‫ب ‪ -‬ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﺎ ﺗﺮاﻛﻢ ﻣﺘﻮﺳﻂ ‪ 20000‬ﻧﻔﺮ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ در ﻧﻘﺎط ﻛﻢ ﺗﺮاﻛﻢ‪ ،‬دوراﻓﺘﺎده‪ ،‬ﻣﺮزي ﺟﺰاﻳﺮي و ﺟﻨﮕﻠﻲ و ﻛﻮﻳﺮي ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻛﻠﻴﻪ ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﻠﻴﻤﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﺎ ﺣـﺪاﻗﻞ دوازده ﻫـﺰار ﻧﻔـﺮ ﺟﻤﻌﻴـﺖ ﺑـﺎ ﺗﺼـﻮﻳﺐ‬
‫ﻫﻴﺄتوزﻳﺮان و در ﻣﻮارد اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺑﺨﺶ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻛﻤﺘﺮ از ﻣﻴﺰان ﻓﻮقاﻟﺬﻛﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﻣﺎده ‪ 6‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻌﺎرﻳﻒ و ﺿﻮاﺑﻂ ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت ﻛﺸﻮري‪.‬‬
‫‪٣‬ﺣﺪاﻗﻞ ﺟﻤﻌﻴﺖ دﻫﺴﺘﺎن ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ وﺿﻊ ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻲ و اﻗﻠﻴﻤﻲ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﺳﻪ درﺟﻪ ﺗﺮاﻛﻤﻲ ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬ﺗﺮاﻛﻢ زﻳﺎد ‪ 8000‬ﻧﻔﺮ‪.‬‬
‫‪ 32‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻت ﺣﻘﻮﻗﻲ‪،‬ﺣﻖ ﮔﺴﺘﺮ‬
 ‫دﻫﺴﺘﺎن ﺗﻮﺳﻂ دﻫﺪار ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻘﺎﻣﺎت اﺳﺘﺎﻧﻲ ﻣﻨﺼﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اداره ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬
‫در ﭘﺎﻳﺎن اﻳﻦ ﺑﺤﺚ ﻻزم ﺑﻪ ذﻛﺮ اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ در ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻌﺎرﻳﻒ و ﺿﻮاﺑﻂ ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت ﻛﺸﻮري روﺳﺘﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺒﺪأ ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت ﻛﺸﻮري ذﻛـﺮ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪه‪ ،‬وﻟﻲ در واﻗﻊ روﺳﺘﺎ واﺣﺪي از ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت ﻛﺸﻮري ﻧﻴﺴﺖ و ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﻌﺪاً ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ اداره آن ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه دﻫﻴﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺳـﻂ‬
‫ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﻲ روﺳﺘﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -2-2‬ﻧﻈﺎم اداري ﻏﻴﺮﻣﺘﻤﺮﻛﺰ‬

‫ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﻧﻈﺎم اداري ﻏﻴﺮﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي واﻗﻌﻲ آن ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت »ﻋﺪم ﺗﻤﺮﻛﺰ ﻣﺤﻠﻲ« و ﻳﺎ »ﻋﺪم ﺗﻤﺮﻛﺰ ﻓﻨﻲ«‬
‫ﻇﻬﻮر ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬واﺣﺪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪم ﺗﻤﺮﻛﺰ ﻣﺤﻠﻲ ﺷﻜﻞ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪» ،‬ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي )ﺷﻮراﻫﺎي( ﻣﺤﻠﻲ« و واﺣﺪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪم‬
‫ﺗﻤﺮﻛﺰ ﻓﻨﻲ وﺟﻮد دارﻧﺪ‪» ،‬ﻣﺆﺳﺴﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻏﻴﺮدوﻟﺘﻲ و ﻧﻈﺎم ﺣﺮﻓﻪاي« ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ و ﻣﺆﺳﺴﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ در ﻧﻈﺎم ﺣﻘﻮق اداري اﻳﺮان ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ‪.‬‬

‫‪ -1-2-2‬ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي )ﺷﻮراﻫﺎي( ﻣﺤﻠﻲ‬

‫ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ ﺑﻪ واﺣﺪﻫﺎي اداري ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﺳﺎﻛﻨﻴﻦ ﻳﻚ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻣﻌﻴﻦ اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ داراي ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺣﻘﻮﻗﻲ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻞ از واﺣﺪ ﻣﺮﻛﺰي ﺑﻮده و اداره اﻣﻮر و ﺧﺪﻣﺎت ﻣﺤﻠﻲ را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه دارﻧﺪ‪ .‬در ﻧﻈﺎم ﺣﻘﻮق اداري اﻳﺮان‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان‬
‫»ﺷﻮراﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ« و ﺑﺮ اﺳﺎس »ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺸﻜﻴﻼت‪ ،‬وﻇﺎﻳﻒ و اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺷﻮراﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﻛﺸﻮر و اﻧﺘﺨﺎب ﺷﻬﺮداران« ﻣﺼﻮب ‪ 1375/03/01‬و‬
‫اﺻﻼﺣﻴﻪﻫﺎي ﺑﻌﺪي آن ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻟﺬا در ﺳﻄﺮﻫﺎي آﺗﻲ ﺳﻌﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻧﻤﻮد ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺬﻛﻮر و اﺻﻼﺣﻴﻪﻫﺎي آن‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻈﺎم اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻲ‪ ،‬اﻗﺴﺎم ﺷﻮراﻫﺎ و وﻇﺎﻳﻒ‬
‫آﻧﻬﺎ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﺤﻮه ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﺷﻮراﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ و اﻋﻀﺎي آﻧﻬﺎ ﺑﭙﺮدازﻳﻢ‪.‬‬

‫اﻟﻒ‪ -‬ﻧﻈﺎم اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻲ‬

‫اﻋﻀﺎي ﺷﻮراي روﺳﺘﺎ و ﺷﻬﺮ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‪ ،‬ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺑﺎ رأي ﻣﺨﻔﻲ و اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻧﺴﺒﻲ آراي ﻣﺮدم اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ 2.‬ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ دﻗﺖ‬
‫داﺷﺖ‪ ،‬ﻓﻘﻂ اﻋﻀﺎي ﺷﻮراي روﺳﺘﺎ و ﺷﻬﺮ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺮدم اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و اﻋﻀﺎي دﻳﮕﺮ ﺷﻮراﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -1‬ﺷﺮاﻳﻂ اﻧﺘﺨﺎبﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‬
‫اﻧﺘﺨﺎبﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎﻳﺪ داراي ﺷﺮاﻳﻂ زﻳﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺎﺑﻌﻴﺖ ﻛﺸﻮر ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان؛ ﺷﺮط ﺗﺎﺑﻌﻴﺖ اﻋﻢ از ﺗﺎﺑﻌﻴﺖ اﺻﻠﻲ و اﻛﺘﺴﺎﺑﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫داﺷﺘﻦ ﺣﺪاﻗﻞ ﺳﻦ ‪ 18‬ﺳﺎل ﺗﻤﺎم در روز اﺧﺬ رأي‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫ب‪ -‬ﺗﺮاﻛﻢ ﻣﺘﻮﺳﻂ ‪ 6000‬ﻧﻔﺮ‪.‬‬

‫ج‪ -‬ﺗﺮاﻛﻢ ﻛﻢ ‪ 4000‬ﻧﻔﺮ‪.‬‬
‫‪ -١‬ﻣﺎده ‪ 3‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻌﺎرﻳﻒ و ﺿﻮاﺑﻂ ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت ﻛﺸﻮري‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﻣﺎده ‪ 17‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺸﻜﻴﻼت‪ ،‬وﻇﺎﻳﻒ و اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺷﻮراﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﻛﺸﻮر و اﻧﺘﺨﺎب ﺷﻬﺮداران‪.‬‬
‫‪ 33‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻت ﺣﻘﻮﻗﻲ‪،‬ﺣﻖ ﮔﺴﺘﺮ‬
‫ﺳﻜﻮﻧﺖ ﺣﺪاﻗﻞ ﻳﻚ ﺳﺎل در ﻣﺤﻞ اﺧﺬ رأي‪ ،‬ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺑﺎﻻي ﻳﻜﺼﺪ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﺟﻤﻌﻴﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ در ﻣﻮرد ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺤﻞ‬ ‫‪-‬‬
‫ﻛﺎر آﻧﺎن ﺧﺎرج از ﻣﺤﺪوده ﺣﻮزه اﻧﺘﺨﺎﺑﻴﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﻓﺮاد ﺗﺤﺖ ﺗﻜﻔﻞ آﻧﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻤﺴﺮ و ﻓﺮزﻧﺪان ﺣﺪاﻗﻞ ﻳﻚ ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از‬
‫‪1‬‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت در ﺣﻮزه اﻧﺘﺨﺎﺑﻴﻪ ﺳﻜﻮﻧﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ در ﻫﻤﺎن ﺣﻮزه رأي دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ اﺣﺮاز ﺷﺮط ﺳﻜﻮﻧﺖ در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺷﻮراﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﺷﻬﺮ ﺑﺎ ﻣﺸﻜﻼت ﻋﺪﻳﺪهاي ﻣﻮاﺟﻪ اﺳﺖ‪ ،‬در ﻋﻤﻞ اﻳﻦ ﺷﺮط‬
‫ﭼﻨﺪان ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ و ﻛﻨﺘﺮل ﺑﺮﮔﺰارﻛﻨﻨﺪﮔﺎن اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻗﺮار ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺷﺮاﻳﻂ اﻧﺘﺨﺎبﺷﻮﻧﺪﮔﺎن‬
‫ﻣﻘﻨﻦ در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻂ اﻧﺘﺨﺎبﺷﻮﻧﺪﮔﺎن ﺑﺎ ﻣﺤﺘﺎطﺗﺮ ﺑﻮده و ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺸﻜﻞﺗﺮي را ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺮاﻳﻂ اﻧﺘﺨﺎبﺷﻮﻧﺪﮔﺎن ﻣﻄﺎﺑﻖ‬
‫ﻣﺎده ‪ 26‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺸﻜﻴﻼت‪ ،‬وﻇﺎﻳﻒ و ‪ ...‬ﻣﻮارد زﻳﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺎﺑﻌﻴﺖ ﻛﺸﻮر ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان؛ در ﺧﺼﻮص اﻳﻦ ﺷﺮط ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺎده ‪ 982‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﻲ‪ 2‬اﺷﺨﺎﺻﻲ ﻛﻪ‬ ‫‪-‬‬
‫ﺗﺎﺑﻌﻴﺖ آﻧﻬﺎ اﻛﺘﺴﺎﺑﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﻀﻮﻳﺖ ﺷﻮراﻫﺎي اﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن و ﺷﻬﺮ درآﻳﻨﺪ و ﻓﻘﻂ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻋﻀﻮ ﺷﻮراﻫﺎي‬
‫اﺳﻼﻣﻲ روﺳﺘﺎ و ﺑﺨﺶ ﺷﻮﻧﺪ‪ 3.‬ﻟﻴﻜﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ اﻃﻼق ﺷﺮط ﺗﺎﺑﻌﻴﺖ و ﺧﺎص و ﻣﺆﺧﺮ ﺑﻮدن ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺸﻜﻴﻼت‪ ،‬وﻇﺎﻳﻒ و ‪ ،...‬ﺑﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬار ﻓﻘﻂ دارا ﺑﻮدن ﺗﺎﺑﻌﻴﺖ اﻳﺮاﻧﻲ را ﺑﺮاي اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪن در ﻛﻠﻴﻪ ﺷﻮراﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﻛﺸﻮر ﻻزم ﺷﻤﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ از دﻳﺪﮔﺎه ﻣﺎ ﻫﺮ ﻓﺮدي ﻛﻪ داراي ﺗﺎﺑﻌﻴﺖ اﻳﺮاﻧﻲ اﻋﻢ از اﺻﻠﻲ و ﻳﺎ اﻛﺘﺴﺎﺑﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻀﻮﻳﺖ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺷﻮراﻫﺎي‬
‫اﺳﻼﻣﻲ ﻛﺸﻮر اﻧﺘﺨﺎب ﺷﻮد و در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻘﻨﻦ ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎده ‪ 982‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﻲ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻻزماﻟﺮﻋﺎﻳﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺿﺮوري‬
‫اﺳﺖ اﻳﻦ اﻣﺮ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺼﺮح ﺑﻴﺎن ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫داﺷﺘﻦ ﺣﺪاﻗﻞ ﺳﻦ ‪ 25‬ﺳﺎل ﺗﻤﺎم در زﻣﺎن ﺛﺒﺖﻧﺎم‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫اﻋﺘﻘﺎد و اﻟﺘﺰام ﻋﻤﻠﻲ ﺑﻪ اﺳﻼم و وﻻﻳﺖ ﻣﻄﻠﻘﻪ ﻓﻘﻴﻪ؛‪ 4‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﺑﺎ وﺟﻮد ﺷﺮط »اﺑﺮاز وﻓﺎداري ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﺟﻤﻬﻮري‬ ‫‪-‬‬
‫اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان« دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﺑﻴﺎن اﻳﻦ ﺷﺮط ﻧﺒﻮد‪ ،‬زﻳﺮا اﺑﺮاز وﻓﺎداري ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ اﺳﻼم و وﻻﻳﺖ ﻓﻘﻴﻪ‬

‫‪ -١‬ﻣﺎده ‪ 25‬اﺻﻼﺣﻲ ﻫﻤﺎن‪ ،‬ﻣﺼﻮب ‪.1386/08/27‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺎده ‪ 982‬اﺻﻼﺣﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﻲ ﻣﺼﻮب ‪ 1370/08/14‬ﻣﻘﺮر ﻣﻲدارد‪» :‬اﺷﺨﺎﺻﻲ ﻛﻪ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﺗﺎﺑﻌﻴﺖ اﻳﺮاﻧﻲ ﻧﻤﻮده ﻳﺎ ﺑﻨﻤﺎﻳﻨﺪ از ﻛﻠﻴﻪ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻣﻘـﺮر اﺳـﺖ ﺑﻬـﺮهﻣﻨـﺪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻟﻴﻜﻦ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎتزﻳﺮ ﻧﺎﺋﻞ ﮔﺮدﻧﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬رﻳﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري و ﻣﻌﺎوﻧﻴﻦ او‪.‬‬
‫‪ -‬ﻋﻀﻮﻳﺖ در ﺷﻮراي ﻧﮕﻬﺒﺎن و رﻳﺎﺳﺖ ﻗﻮه ﻗﻀﺎﺋﻴﻪ‪.‬‬
‫‪ -‬وزارت و ﻛﻔﺎﻟﺖ وزارت و اﺳﺘﺎﻧﺪاري و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪاري‪.‬‬
‫‪ -‬ﻋﻀﻮﻳﺖ در ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﻲ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻋﻀﻮﻳﺖ ﺷﻮراﻫﺎي اﺳﺘﺎن و ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن و ﺷﻬﺮ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻗﻀﺎوت‪.‬‬
‫‪ -‬ﻋﺎﻟﻴﺘﺮﻳﻦ رده ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ در ارﺗﺶ و ﺳﭙﺎه و ﻧﻴﺮوي اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺗﺼﺪي ﭘﺴﺘﻬﺎي ﻣﻬﻢ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ و اﻣﻨﻴﺘﻲ‪«.‬‬
‫‪ -٣‬اﻣﺎﻣﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ و اﺳﺘﻮار ﺳﻨﮕﺮي‪ ،‬ﻛﻮرش؛ ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ص ‪.111‬‬
‫‪ -٤‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺗﺒﺼﺮه ‪ 1‬ﻣﺎده ‪ 26‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺸﻜﻴﻼت‪ ،‬وﻇﺎﻳﻒ ‪» ،...‬اﻗﻠﻴﺖﻫﺎي دﻳﻨﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﺟﺎي اﺳﻼم ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﺻﻮل دﻳﻦ ﺧﻮد اﻋﺘﻘﺎد و اﻟﺘﺰام ﻋﻤﻠﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪ 34‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻت ﺣﻘﻮﻗﻲ‪،‬ﺣﻖ ﮔﺴﺘﺮ‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺼﻮص اﻳﻨﻜﻪ اﺣﺮاز اﻋﺘﻘﺎد ﻛﻪ ﻳﻚ اﻣﺮ رواﻧﻲ و دروﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺸﻜﻞ ﺑﻮده و ﻣﻮﺟﺒﺎت اﻋﻤﺎل ﺳﻼﻳﻖ ﺷﺨﺼﻲ را ﻓﺮاﻫﻢ‬
‫ﻣﻲآورد‪.‬‬
‫اﺑﺮاز وﻓﺎداري ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫دارا ﺑﻮدن ﺳﻮاد ﺧﻮاﻧﺪن و ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺑﺮاي ﺷﻮراي روﺳﺘﺎﻫﺎي ﺗﺎ دوﻳﺴﺖ ﺧﺎﻧﻮار و داﺷﺘﻦ ﻣﺪرك دﻳﭙﻠﻢ ﺑﺮاي ﺷﻮراي روﺳﺘﺎﻫﺎي ﺑﺎﻻي‬ ‫‪-‬‬
‫دوﻳﺴﺖ ﺧﺎﻧﻮار‪ ،‬داﺷﺘﻦ ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﺪرك ﻓﻮقدﻳﭙﻠﻢ ﻳﺎ ﻣﻌﺎدل آن ﺑﺮاي ﺷﻮراي ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺗﺎ ﺑﻴﺴﺖ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﺟﻤﻌﻴﺖ‪ ،‬داﺷﺘﻦ ﺣﺪاﻗﻞ‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﺪرك ﻟﻴﺴﺎﻧﺲ ﻳﺎ ﻣﻌﺎدل آن ﺑﺮاي ﺷﻮراي ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺑﺎﻻي ﺑﻴﺴﺖ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﺟﻤﻌﻴﺖ‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫دارا ﺑﻮدن ﻛﺎرت ﭘﺎﻳﺎن ﺧﺪﻣﺖ ﻧﻈﺎم وﻇﻴﻔﻪ ﻳﺎ ﻛﺎرت ﻣﻌﺎﻓﻴﺖ داﺋﻢ از ﺧﺪﻣﺖ ﺑﺮاي ﻣﺮدان‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -3‬ﻣﺤﺮوﻣﻴﺖﻫﺎ و ﻣﻤﻨﻮﻋﻴﺖﻫﺎ‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺮﺧﻲ اﻓﺮاد ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﻘﺎم و ﺷﻐﻞ ﺧﻮد از ﻋﻀﻮﻳﺖ در ﺷﻮراﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﻛﺸﻮر ﻣﺤﺮوم ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﻣﺤﺮوﻣﻴﺖ اﻳﻦ اﻓﺮاد‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﺴﺒﻲ ﺑﻮده و اﮔﺮ دو ﻣﺎه ﻗﺒﻞ از ﺛﺒﺖ ﻧﺎم از ﺳﻤﺖ ﺧﻮد اﺳﺘﻌﻔﺎ ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ در آن ﭘﺴﺖ ﺷﺎﻏﻞ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮاي‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺷﻮراﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ داوﻃﻠﺐ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺼﺎدﻳﻖ اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺑﻪ ﻃﻮر ﺣﺼﺮي در ﺑﻨﺪ ‪ 1‬و ‪ 2‬ﻣﺎده ‪ 28‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺸﻜﻴﻼت‪ ،‬وﻇﺎﻳﻒ و ‪ ...‬ذﻛﺮ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻣﺎت و ﻣﺸﺎﻏﻞ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از رﻳﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر و ﻣﺸﺎورﻳﻦ و ﻣﻌﺎوﻧﻴﻦ وي‪ ،‬وزراء‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬اﻋﻀﺎي‬
‫ﺷﻮراي ﻧﮕﻬﺒﺎن‪ ،‬رﻳﻴﺲﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ و ﻣﻌﺎوﻧﻴﻦ و ﻣﺸﺎورﻳﻦ وي‪ ،‬رﻳﻴﺲ دﻳﻮان ﻋﺎﻟﻲ ﻛﺸﻮر‪ ،‬دادﺳﺘﺎن ﻛﻞ ﻛﺸﻮر و ﻣﻌﺎوﻧﻴﻦ و ﻣﺸﺎورﻳﻦ آﻧﺎن‪ ،‬رﻳﻴﺲ‬
‫دﻳﻮان ﻋﺪاﻟﺖ اداري‪ ،‬رﻳﻴﺲ ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﺎزرﺳﻲ ﻛﻞ ﻛﺸﻮر‪ ،‬رﻳﻴﺲ داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬اﺳﺘﺎﻧﺪاران و ﻣﻌﺎوﻧﻴﻦ و ﻣﺸﺎورﻳﻦ آﻧﺎن‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺪاران و‬
‫‪3‬‬
‫ﻣﻌﺎوﻧﻴﻦ آﻧﺎن‪ ،‬ﺑﺨﺸﺪاران‪ ،‬دادﺳﺘﺎنﻫﺎ‪ ،‬دادﻳﺎرﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎزﭘﺮسﻫﺎ‪ ،‬ﻗﻀﺎت‪.‬‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ از اﻓﺮاد ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺳﻮاﺑﻖ ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻛﻴﻔﺮي ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻄﻠﻖ از داوﻃﻠﺐ ﺷﺪن ﺑﺮاي اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺷﻮراﻫﺎي‬
‫اﺳﻼﻣﻲ ﻛﺸﻮر ﻣﻤﻨﻮع ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻮارد ﻣﻤﻨﻮﻋﻴﺖ در ﻣﺎده ‪ 29‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺸﻜﻴﻼت‪ ،‬وﻇﺎﻳﻒ و ‪ ...‬ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﺟﻬﺖ ﺗﺤﻜﻴﻢ ﻣﺒﺎﻧﻲ رژﻳﻢ ﺳﺎﺑﻖ ﻧﻘﺶ ﻣﺆﺛﺮ و ﻓﻌﺎل داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﺮاﺟﻊ ذﻳﺼﻼح‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺮم ﻏﺼﺐ اﻣﻮال ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺤﻜﻮم ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫واﺑﺴﺘﮕﺎن ﺗﺸﻜﻴﻼﺗﻲ ﺑﻪ اﺣﺰاب‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ و ﮔﺮوﻫﻚﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﻮدن آنﻫﺎ از ﻃﺮف ﻣﺮاﺟﻊ ﺻﺎﻟﺤﻪ اﻋﻼم ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺮم اﻗﺪام ﺑﺮ ﺿﺪ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان ﻣﺤﻜﻮم ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﻦ ﺑﻪ ارﺗﺪاد ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﻣﺤﺎﻛﻢ ﺻﺎﻟﺢ ﻗﻀﺎﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﺣﺪود ﺷﺮﻋﻲ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﺧﻴﺎﻧﺖ و ﻛﻼﻫﺒﺮداري و ﻏﺼﺐ اﻣﻮال دﻳﮕﺮان ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﻣﺤﺎﻛﻢ ﺻﺎﻟﺢ ﻗﻀﺎﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﻣﺸﻬﻮران ﺑﻪ ﻓﺴﺎد و ﻣﺘﺠﺎﻫﺮان ﺑﻪ ﻓﺴﻖ‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺎده ‪ 26‬اﺻﻼﺣﻲ ﻫﻤﺎن‪ ،‬ﻣﺼﻮب ‪.1386/08/27‬‬

‫‪ -٢‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻛﺎرﻣﻨﺪان دوﻟﺖ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺟﺰو ﻣﻘﺎﻣﺎت و ﭘﺴﺖﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر در ﻗﺎﻧﻮن ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮاي اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺷﻮراﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ داوﻃﻠـﺐ ﺷـﻮن‪ ،‬زﻳـﺮا ﻣﻄـﺎﺑﻖ ﻣـﺎده ‪ 14‬ﻗـﺎﻧﻮن‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻼت‪ ،‬وﻇﺎﻳﻒ و ‪ ،...‬ﻋﻀﻮﻳﺖ در ﺷﻮراﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﺷﻐﻞ ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ 35‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻت ﺣﻘﻮﻗﻲ‪،‬ﺣﻖ ﮔﺴﺘﺮ‬

 ‫ﻗﺎﭼﺎﻗﭽﻴﺎن ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر و ﻣﻌﺘﺎدان ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮاد‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﻣﺤﺠﻮران و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻜﻢ دادﮔﺎه ﻣﺸﻤﻮل اﺻﻞ )‪ (49‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫واﺑﺴﺘﮕﺎن ﺑﻪ رژﻳﻢ ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﻗﺒﻴﻞ )اﻋﻀﺎي اﻧﺠﻤﻦﻫﺎي ده‪ ،‬ﺷﻬﺮ‪ ،‬ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن و اﺳﺘﺎن و ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي اﻧﺼﺎف‪ ،‬رؤﺳﺎي ﻛﺎﻧﻮنﻫﺎي ﺣﺰب‬ ‫‪-‬‬
‫رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ وﺣﺰب اﻳﺮان ﻧﻮﻳﻦ و ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲﻫﺎي ﺳﻨﺎ و ﺷﻮراي ﻣﻠﻲ ﺳﺎﺑﻖ‪ ،‬ﻛﺪﺧﺪاﻳﺎن و ﺧﻮاﻧﻴﻦ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ رژﻳﻢ ﮔﺬﺷﺘﻪ(‪.‬‬
‫در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺑﻨﺪﻫﺎي ‪ 7 ،6 ،2‬و ﻋﺒﺎرت ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻨﺪ ‪ 19‬ذﻛﺮ دو ﻧﻜﺘﻪ ﺿﺮوري اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ اﻳﻨﻜﻪ اﻓﺮاد ﻣﺬﻛﻮر در اﻳﻦ ﺑﻨﺪﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ‬
‫»ﺣﻜﻢ ﻗﻄﻌﻲ ﻣﺤﺎﻛﻢ ﺻﺎﻟﺢ ﻗﻀﺎﻳﻲ« ﻣﺤﻜﻮم و ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﺒﻌﻲ از ﺣﻘﻮق اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺬﻛﻮر در ﺗﺒﺼﺮه ‪ 1‬ﻣﺎده ‪ 62‬ﻣﻜﺮر ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﺎزات اﺳﻼﻣﻲ‬
‫‪2‬‬
‫ﻣﺤﺮوم ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻜﺘﻪ دﻳﮕﺮ آﻧﻜﻪ اﮔﺮﭼﻪ ﻇﺎﻫﺮ اﻟﻔﺎظ ﻣﺎده ‪ 29‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺸﻜﻴﻼت‪ ،‬وﻇﺎﻳﻒ و ‪ ...‬ﻣﺒﻴﻦ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻨﺪﻫﺎي ﻓﻮق ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫داﻳﻢ از ﺣﻖ ﻋﻀﻮﻳﺖ در ﺷﻮراﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﻣﺤﺮوم ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺎ ﻣﻤﻨﻮﻋﻴﺖ اﻳﻦ اﻓﺮاد ﻓﻘﻂ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺖ ﻛﻴﻔﺮي آﻧﻬﺎ‬
‫ﻣﺆﺛﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺎده ‪ 62‬ﻣﻜﺮر ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﺎزات اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬اﻓﺮاد ﭘﺲ اﻧﻘﻀﺎي ﻣﺪت ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه در اﻳﻦ ﻣﺎده از ﺣﻘﻮق اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ 3.‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻓﺮدي ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ارﺗﻜﺎب ﺟﺮاﻳﻢ ﻣﺸﻤﻮل ﺣﺪ ﺑﻪ ﺷﻼق ﻣﺤﻜﻮم ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻚ ﺳﺎل ﭘﺲ از اﺟﺮاي ﺣﻜﻢ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺷﻮراﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ داوﻃﻠﺐ ﺷﻮد‪.‬‬
‫در ﭘﺎﻳﺎن اﻳﻦ ﺑﺤﺚ ﻻزم ﺑﻪ ذﻛﺮ اﺳﺖ‪ ،‬اﻋﻀﺎي ﻫﻴﺄتﻫﺎي اﺟﺮاﻳﻲ و ﻧﻈﺎرت اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺷﻮراﻫﺎ از داوﻃﻠﺐ ﺷﺪن در ﺣﻮزهﻫﺎي اﻧﺘﺨﺎﺑﻴﻪ ﺗﺤﺖ‬
‫‪4‬‬
‫ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ ﺧﻮد ﻣﺤﺮوماﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺑﺮﮔﺰاري اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‬
‫از ﻧﻈﺮ ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬار اﺟﺮاي اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت و ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ آن‪ ،‬دو ﻣﻮﺿﻮع ﻋﻠﻴﺤﺪه ﺑﻮده و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ را ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﻴﺪن‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﻮر ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻘﻨﻦ اﺟﺮاي اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه وزارت ﻛﺸﻮر و ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﻲ‬
‫ﻧﻬﺎده اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﻣﺎ ﻫﻢ اﻳﻦ دو ﺑﺤﺚ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪.‬‬
‫اﻟﻒ( اﺟﺮاي اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‪ :‬ﮔﻔﺘﻴﻢ اﺟﺮاي اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺷﻮراﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﻋﻬﺪه وزارت ﻛﺸﻮر اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ وزارت ﻛﺸﻮر ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﺗﻜﻠﻴﻒ‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ را از ﻃﺮﻳﻖ »ﻫﻴﺄتﻫﺎي اﺟﺮاﻳﻲ« اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺎده ‪ 32‬و ‪ 33‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺸﻜﻴﻼت‪ ،‬وﻇﺎﻳﻒ و ‪ ،...‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺮﮔﺰاري‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺷﻮراﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﺷﻬﺮ‪» ،‬ﻫﻴﺄت اﺟﺮاﻳﻲ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن« ﺑﻪ رﻳﺎﺳﺖ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪار و ﻋﻀﻮﻳﺖ رﻳﻴﺲ اداره ﺛﺒﺖ اﺣﻮال‪ ،‬رﻳﻴﺲ آﻣﻮزش و ﭘﺮورش و‬
‫ﻫﺸﺖ ﻧﻔﺮ از ﻣﻌﺘﻤﺪان در ﻣﺤﺪوده ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن و ﺑﺮاي ﺑﺮﮔﺰاري اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺷﻮراﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ روﺳﺘﺎ‪» ،‬ﻫﻴﺄت اﺟﺮاﻳﻲ ﺑﺨﺶ« ﺑﻪ رﻳﺎﺳﺖ ﺑﺨﺸﺪار و‬

‫‪ -١‬ﻣﻨﻈﻮر ﻋﺒﺎرت »ﻗﺎﭼﺎﻗﭽﻴﺎن ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر« اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﻨﺪ ب ﺗﺒﺼﺮه ‪ 1‬ﻣﺎده ‪ 62‬ﻣﻜﺮر ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﺎزات اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﻣﺼﺎدﻳﻖ ﺣﻘﻮق اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻋﻀﻮﻳﺖ در ﻛﻠﻴﻪ اﻧﺠﻤﻦﻫﺎ و ﺷﻮراﻫﺎ و ﺟﻤﻌﻴﺖﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻋﻀﺎي آن ﺑـﻪ ﻣﻮﺟـﺐ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺎده ‪ 62‬ﻣﻜﺮر ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﺎزات اﺳﻼﻣﻲ و ﺗﺒﺼﺮه ‪ 2‬آن‪ ،‬ﻣﺪﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺖ ﻛﻴﻔﺮي اﻓﺮاد ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮده و ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺤﺮوﻣﻴﺖ آﻧﻬﺎ از ﺣﻘﻮق اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮح ذﻳﻞ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -‬ﻣﺤﻜﻮﻣﺎن ﺑﻪ ﻗﻄﻊ ﻋﻀﻮ در ﺟﺮاﻳﻢ ﻣﺸﻤﻮل ﺣﺪ‪ ،‬ﭘﻨﺞ ﺳﺎل ﭘﺲ از اﺟﺮاي ﺣﻜﻢ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺤﻜﻮﻣﺎن ﺑﻪ ﺷﻼق در ﺟﺮاﻳﻢ ﻣﺸﻤﻮل ﺣﺪ‪ ،‬ﻳﻚ ﺳﺎل ﭘﺲ از اﺟﺮاي ﺣﻜﻢ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺤﻜﻮﻣﺎن ﺑﻪ ﺣﺒﺲ ﺗﻌﺰﻳﺮي ﺑﻴﺶ از ﺳﻪ ﺳﺎل‪ ،‬دو ﺳﺎل ﭘﺲ از اﺟﺮاي ﺣﻜﻢ‪.‬‬
‫‪ -‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﺟﺮاي ﻣﺠﺎزات اﻋﺪام ﺑﻪ ﺟﻬﺘﻲ از ﺟﻬﺎت ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺷﻮد در اﻳﻦ ﺻﻮرت آﺛﺎر ﺗﺒﻌﻲ آن ﭘﺲ از اﻧﻘﻀﺎي ﻫﻔﺖ ﺳﺎل از ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻮﻗﻒ اﺟﺮايﺣﻜﻢ رﻓﻊ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﻣﺎده ‪ 27‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺸﻜﻴﻼت‪ ،‬وﻇﺎﻳﻒ و ‪. ...‬‬
‫‪ 36‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻت ﺣﻘﻮﻗﻲ‪،‬ﺣﻖ ﮔﺴﺘﺮ‬
‫ﻋﻀﻮﻳﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن اداره ﺛﺒﺖ اﺣﻮال و آﻣﻮزش و ﭘﺮورش و ﻣﺴﺆول ﺟﻬﺎد ﻛﺸﺎورزي ﺑﺨﺶ ﻳﺎ ﻣﻌﺎون وي و ﻫﻔﺖ ﻧﻔﺮ از ﻣﻌﺘﻤﺪان ﻣﺤﺪوده ﺑﺨﺶ‬
‫‪1‬‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺟﺴﺘﺎري دﻗﻴﻖ در ﻣﻮاد ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﺄتﻫﺎي اﺟﺮاﻳﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ داراي دو وﻇﻴﻔﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ؛ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺻﻼﺣﻴﺖ داوﻃﻠﺒﺎن و‬
‫ﺑﺮﮔﺰاري اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‪.‬‬
‫‪ (1‬ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺻﻼﺣﻴﺖ داوﻃﻠﺒﺎن‪ :‬ﻫﻴﺄت اﺟﺮاﻳﻲ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﻣﻮﻇﻒ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﺣﺮاز ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻫﺮ ﻳﻚ از داوﻃﻠﺒﺎن ﻋﻀﻮﻳﺖ در ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﻲ‬
‫ﺷﻬﺮ‪ ،‬ﺣﺴﺐ ﻣﻮرد از ﻣﺮاﺟﻊ ذيرﺑﻂ از ﻗﺒﻴﻞ اداره اﻃﻼﻋﺎت‪ ،‬ﻧﻴﺮوي اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ‪ ،‬دادﮔﺴﺘﺮي‪ ،‬ﺛﺒﺖ اﺣﻮال اﺳﺘﻌﻼم ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬وﻟﻲ در ﻣﻮرد داوﻃﻠﺒﺎن‬
‫ﺷﺮﻛﺖ در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺷﻮراﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ روﺳﺘﺎ‪ ،‬ﻓﻘﻂ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ داوﻃﻠﺐ ﻣﻈﻨﻮن ﺑﻪ داﺷﺘﻦ ﻳﻜﻲ از ﻣﻮارد ﻣﺬﻛﻮر در ﻣﺎده ‪ 29‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻴﺄت‬
‫‪2‬‬
‫اﺟﺮاﻳﻲ ﺑﺨﺶ ﺣﺴﺐ ﻣﻮرد از ﻣﺮاﺟﻊ ذيرﺑﻂ اﺳﺘﻌﻼم ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از اﻳﻨﻜﻪ ﻫﻴﺄت اﺟﺮاﻳﻲ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﺳﻮاﺑﻖ داوﻃﻠﺒﺎن را درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮد‪ ،‬ﻣﻮﻇﻒ اﺳﺖ ﻇﺮف ﻫﻔﺖ روز از ﺗﺎرﻳﺦ درﻳﺎﻓﺖ‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺻﻼﺣﻴﺖ داوﻃﻠﺒﺎن رﺳﻴﺪﮔﻲ و ﻧﺘﻴﺠﻪ را اﻋﻼم ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ 3.‬اﮔﺮ ﻧﻈﺮ ﻫﻴﺄتﻫﺎي اﺟﺮاﺋﻲ ﺑﺨﺶ و ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺻﻼﺣﻴﺖ‬
‫داوﻃﻠﺒﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻫﻴﺄتﻫﺎي ﻧﻈﺎرت ﺑﺨﺶ و ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﻣﻌﺘﺒﺮ و ﻗﻄﻌﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺿﻤﻨﺎً ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻫﻴﺄت ﻧﻈﺎرت ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﻇﺮف ‪ 7‬روز از‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ درﻳﺎﻓﺖ ﻧﻈﺮ ﻫﻴﺄت اﺟﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﻧﻈﺮ ﺧﻮد را درﺑﺎره داوﻃﻠﺐ ﻳﺎ داوﻃﻠﺒﺎن اﻋﻼم ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻈﺮ ﻫﻴﺄت اﺟﺮاﺋﻲ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺗﻠﻘﻲ ﺷﺪه و ﻣﻼك ﻋﻤﻞ‬
‫‪4‬‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫وﻟﻲ اﮔﺮ ﻧﻈﺮ ﻫﻴﺄتﻫﺎي اﺟﺮاﻳﻲ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ رد ﺻﻼﺣﻴﺖ داوﻃﻠﺒﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻓﺮادي ﻛﻪ ﺻﻼﺣﻴﺖ آﻧﻬﺎ رد ﺷﺪه ﺣﻖ دارﻧﺪ ﻇﺮف ﻣﺪت ‪ 4‬روز از‬
‫‪5‬‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ اﻋﻼم اﺳﺎﻣﻲ ﻧﺎﻣﺰدﻫﺎي اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻲ‪ ،‬ﺷﻜﺎﻳﺖ ﺧﻮد را از ﻃﺮﻳﻖ ﻫﻴﺄت اﺟﺮاﻳﻲ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ و ﻳﺎ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﺑﻪ ﻫﻴﺄت ﻧﻈﺎرت ﺻﺎﻟﺢ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻴﺄت ﻧﻈﺎرت ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻇﺮف ﻣﺪت ‪ 10‬روز از ﺗﺎرﻳﺦ درﻳﺎﻓﺖ ﺷﻜﺎﻳﺎت‪ ،‬رﺳﻴﺪﮔﻲ ﻛﺮده و ﻧﺘﻴﺠﻪ را ﺑﻪ ﻫﻴﺄت اﺟﺮاﻳﻲ اﻋﻼم ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻧﻈﺮ‬
‫ﻫﻴﺄت ﻧﻈﺎرت در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص ﻗﻄﻌﻲ و ﻻزماﻻﺟﺮا ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺑﺮﮔﺰاري اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‪ :‬ﻫﻴﺄتﻫﺎي اﺟﺮاﻳﻲ ﻧﻬﺎد اﺻﻠﻲ ﺑﺮﮔﺰارﻛﻨﻨﺪه اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺷﻮراﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﻛﺸﻮر ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ؛ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ وﻇﺎﻳﻒ و ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻫﻴﺄت اﺟﺮاﻳﻲ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺑﺮﮔﺰاري اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺑﺴﻴﺎر ﻋﺎم و وﺳﻴﻊ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﻣﻲﺗﻮان اﻣﻮر زﻳﺮ را از وﻇﺎﻳﻒ ﻫﻴﺄتﻫﺎي‬
‫اﺟﺮاﻳﻲ در ﺑﺮﮔﺰاري اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺑﺮﺷﻤﺮد‪.‬‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﻌﺪاد و ﻣﺤﻞ اﺳﺘﻘﺮار ﺷﻌﺐ ﺛﺒﺖﻧﺎم و اﺧﺬ رأي ﺛﺎﺑﺖ و ﺳﻴﺎر‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫اﻧﺘﺸﺎر آﮔﻬﻲ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺣﺎوي ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺮﮔﺰاري اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‪ ،‬اوﻗﺎت اﺧﺬ رأي‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻂ اﻧﺘﺨﺎبﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﻣﺤﻞ ﺷﻌﺐ ﺛﺒﺖﻧﺎم و ‪ ،...‬ﻳﻚ ﻫﻔﺘﻪ‬ ‫‪-‬‬
‫‪6‬‬
‫ﻗﺒﻞ از روز اﺧﺬ رأي‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫اﻧﺘﺨﺎب اﻋﻀﺎي ﺷﻌﺐ ﺛﺒﺖﻧﺎم و اﺧﺬ رأي و ﻣﻌﺮﻓﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪار و ﻳﺎ ﺑﺨﺸﺪار ﺟﻬﺖ ﺻﺪور ﺣﻜﻢ‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪ -١‬ﺑﺮاي ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻧﺤﻮه اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻌﺘﻤﺪﻳﻦ ﻣﺤﻞ ر‪.‬ك؛ ﺑﻪ ﺗﺒﺼﺮه ﻳﻚ ﻣﻮاد ‪ 32‬و ‪ 33‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﻣﺎده ‪ 46‬و ﺗﺒﺼﺮه ﻳﻚ ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﻣﺎده ‪ 47‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﻣﺎده ‪ 48‬اﺻﻼﺣﻲ ﻫﻤﺎن‪ ،‬ﻣﺼﻮب ‪.1386/08/27‬‬
‫‪ -٥‬داوﻃﻠﺒﺎن ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﻲ روﺳﺘﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺷﻜﺎﻳﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻫﻴﺄت ﻧﻈﺎرت ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن و داوﻃﻠﺒﺎن ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﻲ ﺷﻬﺮ ﺑﻪ ﻫﻴﺄت ﻧﻈﺎرت اﺳﺘﺎن ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬؛ ﺗﺒﺼﺮه ‪ 1‬ﻣﺎده ‪ 50‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ -٦‬ﻣﺎده ‪ 39‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 37‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻت ﺣﻘﻮﻗﻲ‪،‬ﺣﻖ ﮔﺴﺘﺮ‬
 ‫‪2‬‬
‫ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ ﺻﺤﺖ ﺑﺮﮔﺰاري اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪3‬‬
‫ﻣﻬﻴﺎ ﻧﻤﻮدن ﻣﺤﻞ ﺛﺒﺖﻧﺎم و اﺧﺬ رأي‪ ،‬ﻳﻚ روز ﻗﺒﻞ از اﺧﺬ رأي‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪4‬‬
‫درﻳﺎﻓﺖ ﺷﻜﺎﻳﺖ اﻓﺮاد در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ رد ﺻﻼﺣﻴﺖ داوﻃﻠﺒﺎن و ﻳﺎ ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪5‬‬
‫در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻻزم ﺑﻪ ذﻛﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﻫﻴﺄت اﺟﺮاﻳﻲ ﺑﺎ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻣﻄﻠﻖ آراي اﻋﻀﺎي ﺣﺎﺿﺮ اﺗﺨﺎذ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬
‫ب( ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‪ :‬ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺷﻮراﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺎ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﻲ »ﻫﻴﺄت‬
‫ﻣﺮﻛﺰي ﻧﻈﺎرت« ﺑﺮ اﻣﺮ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺷﻮراﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﻛﺸﻮري را ﻛﻪ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﺳﻪ ﻧﻔﺮ از اﻋﻀﺎي ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺷﻮراﻫﺎ و اﻣﻮر داﺧﻠﻲ و دو ﻧﻔﺮ از‬
‫‪6‬‬
‫اﻋﻀﺎي ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﻞ ‪ 90‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺷﻮراﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ در ﻫﺮ اﺳﺘﺎن‪» ،‬ﻫﻴﺄت ﻋﺎﻟﻲ ﻧﻈﺎرت اﺳﺘﺎن« ﻛﻪ ﻣﺮﻛﺐ از ﺳﻪ ﻧﻔﺮ از ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﻲ آن اﺳﺘﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﻈﺮ ﻫﻴﺄت ﻣﺮﻛﺰي ﻧﻈﺎرت ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲﮔﺮدد‪ 7‬و ﻫﻴﺄت ﻋﺎﻟﻲ ﻧﻈﺎرت اﺳﺘﺎن ﻧﻴﺰ در ﻫﺮ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن‬
‫»ﻫﻴﺄت ﻧﻈﺎرت ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن« را ﺑﺎ ﺣﻀﻮر ‪ 5‬ﻧﻔﺮ از ﻣﻌﺘﻤﺪﻳﻦ آن ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ‪ 8.‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻫﻴﺄت ﻧﻈﺎرت ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺑﺨﺶ‪،‬‬
‫‪9‬‬
‫»ﻫﻴﺄت ﻧﻈﺎرت ﺑﺨﺶ« را ﻛﻪ ﻣﺮﻛﺐ از ﺳﻪ ﻧﻔﺮ ﻣﻌﺘﻤﺪ ﻣﺤﻠﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت روﺳﺘﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در ﺣﻞ ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﻫﻴﺄتﻫﺎي ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺷﻮراﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از »ﻫﻴﺄت ﻣﺮﻛﺰي ﻧﻈﺎرت«‪» ،‬ﻫﻴﺄت ﻋﺎﻟﻲ ﻧﻈﺎرت‬
‫اﺳﺘﺎن«‪» ،‬ﻫﻴﺄت ﻧﻈﺎرت ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن« و »ﻫﻴﺄت ﻧﻈﺎرت ﺑﺨﺶ«‪.‬‬
‫ﻫﻴﺄت ﻧﻈﺎرت ﺑﺨﺶ ﺑﺮ ﻛﻴﻔﻴﺖ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت روﺳﺘﺎﻫﺎي ﺣﻮزه ﺧﻮد ﻧﻈﺎرت ﻛﺎﻣﻞ داﺷﺘﻪ و ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺻﺤﺖ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺷﻮراﻫﺎي روﺳﺘﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻴﺄت‬
‫اﺳﺖ؛ در ﺻﻮرت ﺗﺄﻳﻴﺪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺗﻮﺳﻂ ﻫﻴﺄت ﻧﻈﺎرت ﺑﺨﺶ‪ ،‬ﺑﺨﺸﺪار ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺧﺬ رأي اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺷﻮراﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ روﺳﺘﺎ را اﻋﻼم ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻴﺄت ﻧﻈﺎرت ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﻛﻴﻔﻴﺖ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺣﻮزه ﺧﻮد ﻧﻈﺎرت ﻛﺎﻣﻞ داﺷﺘﻪ و در ﺧﺼﻮص ﺻﺤﺖ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺷﻮراﻫﺎي ﺷﻬﺮ‬
‫اﻋﻼم ﻧﻈﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در ﺻﻮرت ﺗﺄﻳﻴﺪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺪار ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺧﺬ رأي را اﻋﻼم ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺿﻤﻨﺎً ﻫﻴﺄت ﻧﻈﺎرت ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﺷﻜﺎﻳﺎﺗﻲ ﻛﻪ اﻓﺮاد در‬
‫ﺧﺼﻮص ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺷﻮراﻫﺎي روﺳﺘﺎ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻇﺮف ﻣﺪت ‪ 15‬روز رﺳﻴﺪﮔﻲ و ﻧﻈﺮ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺧﻮد را اﻋﻼم ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻫﻴﺄت ﻧﻈﺎرت ﻋﺎﻟﻲ اﺳﺘﺎن ﺑﺮ ﻛﻴﻔﻴﺖ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت در ﺗﻤﺎم ﺣﻮزه اﻧﺘﺨﺎﺑﻴﻪ ﺧﻮد ﻧﻈﺎرت ﻛﺎﻣﻞ دارد و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻛﺴﻲ در ﺧﺼﻮص‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺷﻮراﻫﺎي ﺷﻬﺮ ﺷﻜﺎﻳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻴﺄت ﻋﺎﻟﻲ ﻧﻈﺎرت اﺳﺘﺎن ارﺳﺎل و ﻫﻴﺄت ﻣﺬﻛﻮر ﻇﺮف ﻣﺪت ‪ 15‬روز ﻧﻈﺮ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺧﻮد را‬

‫‪ -١‬ﻣﺎده ‪ 40‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﻣﺎده ‪ 42‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﻣﺎده ‪ 44‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﺗﺒﺼﺮه ‪ 2‬ﻣﺎده ‪ 50‬و ﻣﺎده ‪ 52‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ -٥‬ﺑﺮاي ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺗﺮﻛﻴﺐ و ﻧﺤﻮه ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺟﻠﺴﺎت ﻫﻴﺄتﻫﺎي اﺟﺮاﻳﻲ ﺑﻪ ﻣﻮاد ‪ 36‬ﺗﺎ ‪ 38‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺸﻜﻴﻼت‪ ،‬وﻇﺎﻳﻒ و ‪ ...‬رﺟﻮع ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ -٦‬ﻣﺎده ‪ 73‬ﻗﺎﻧﻮن اﺻﻼح ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺸﻜﻴﻼت ﺷﻮراﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﻛﺸﻮري و اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺷﻮراﻫﺎي ﻣﺰﺑﻮر ﻣﺼﻮب ‪1365/04/29‬؛ ﺿﻤﻨﺎً ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺗﺒﺼﺮه ﻣﺎده ﻣﺬﻛﻮر‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﻻزم از‬
‫اﻋﻀﺎي ﻛﻤﻴﺴﻴﻮنﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر داوﻃﻠﺐ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ از ﻣﻴﺎن ﺳﺎﻳﺮ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن داوﻃﻠﺐ ‪ 5‬ﻧﻔﺮ را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -٧‬ﻣﺎده ‪ 74‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ -٨‬ﻣﺎده ‪ 75‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ -٩‬ﻣﺎده ‪ 42‬آﻳﻴﻦﻧﺎﻣﻪ اﺟﺮاﻳﻲ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺷﻮراﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ روﺳﺘﺎ و ﺑﺨﺶ ﻣﺼﻮب ‪ 1381/04/16‬ﻫﻴﺄت وزﻳﺮان‪.‬‬
‫‪ 38‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻت ﺣﻘﻮﻗﻲ‪،‬ﺣﻖ ﮔﺴﺘﺮ‬
‫اﻋﻼم ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺗﻮﻗﻒ و ﻳﺎ اﺑﻄﺎل اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺷﻌﺐ اﺧﺬ رأي در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺷﻮراﻫﺎي روﺳﺘﺎ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻫﻴﺄت ﻋﺎﻟﻲ ﻧﻈﺎرت اﺳﺘﺎن‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ وﻇﺎﻳﻒ و اﺧﺘﻴﺎرات ﻫﻴﺄت ﻣﺮﻛﺰي اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺳﺮاﺳﺮ ﻛﺸﻮر؛ ﺗﻮﻗﻒ و ﻳﺎ اﺑﻄﺎل اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺷﻌﺐ اﺧﺬ‬
‫رأي در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺷﻮراﻫﺎي ﺷﻬﺮ؛ اﻋﺰام ﺑﺎزرﺳﺎن ﻣﺴﺘﻘﻞ در ﺻﻮرت ﻟﺰوم ﺑﺮاي رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﺷﻜﺎﻳﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻫﻴﺄتﻫﺎي اﺟﺮاﻳﻲ و ﻣﺒﺎﺷﺮﻳﻦ‬
‫وزارت ﻛﺸﻮر؛ رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﺷﻜﺎﻳﺎت و ﭘﺮوﻧﺪهﻫﺎ و اﻋﻼم ﻧﻈﺮ ﻗﻄﻌﻲ؛ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﺎﻇﺮ در ﺗﻤﺎم ﻫﻴﺄتﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ اوﺻﺎف‪» ،‬ﻫﻴﺄت ﻣﺮﻛﺰي ﻧﻈﺎرت« ﻧﻬﺎد اﺻﻠﻲ ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺷﻮراﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻮده و ﺳﺎﻳﺮ ﻫﻴﺄتﻫﺎي ﻧﻈﺎرت‪ ،‬ﺑﺎزوﻫﺎي اﺟﺮاﻳﻲ‬
‫اﻳﻦ ﻧﻬﺎد در ﺣﻮزهﻫﺎي اﻧﺘﺨﺎﺑﻴﻪ ﻛﺸﻮر ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﭘﺎﻳﺎن اﻳﻦ ﺑﺤﺚ ﻻزم ﺑﻪ ذﻛﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻫﻴﺄتﻫﺎي ﻧﻈﺎرت‪ ،‬وزارت ﻛﺸﻮر ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺄﻣﻮرﻳﻨﻲ را ﺟﻬﺖ ﺑﺎزرﺳﻲ و ﻛﻨﺘﺮل ﺟﺮﻳﺎن‬
‫‪1‬‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺑﻪ ﻃﻮر ﺛﺎﺑﺖ ﻳﺎ ﺳﻴﺎر ﺑﻪ ﺣﻮزهﻫﺎي اﻧﺘﺨﺎﺑﻴﻪ اﻋﺰام ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ب‪ -‬اﻗﺴﺎم ﺷﻮراﻫﺎ و وﻇﺎﻳﻒ آﻧﻬﺎ‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺸﻜﻴﻼت‪ ،‬وﻇﺎﻳﻒ و ‪ ،...‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺷﻮراﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﻛﺸﻮر ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﻲ روﺳﺘﺎ‪ ،‬ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﻲ‬
‫ﺑﺨﺶ‪ ،‬ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﻲ ﺷﻬﺮ‪ ،‬ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﻲ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﻲ اﺳﺘﺎن و ﺷﻮراي ﻋﺎﻟﻲ اﺳﺘﺎنﻫﺎ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در اﻳﻦ ﻣﺒﺤﺚ ﺗﺸﻜﻴﻼت و وﻇﺎﻳﻒ و اﺧﺘﻴﺎرات ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺷﻮراﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر را ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪.‬‬
‫‪ -1‬ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﻲ روﺳﺘﺎ‬
‫ﺗﻌﺪاد اﻋﻀﺎي ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﻲ در روﺳﺘﺎﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﺎ ‪ 1500‬ﻧﻔﺮ ﺟﻤﻌﻴﺖ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻪ ﻧﻔﺮ ﻋﻀﻮ اﺻﻠﻲ و دو ﻧﻔﺮ ﻋﻠﻲاﻟﺒﺪل و در روﺳﺘﺎﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻴﺶ از ‪ 1500‬ﻧﻔﺮ ﺟﻤﻌﻴﺖ دارﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻨﺞ ﻧﻔﺮ ﻋﻀﻮ اﺻﻠﻲ و ﺳﻪ ﻧﻔﺮ ﻋﻠﻲاﻟﺒﺪل ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻃﺒﻖ ﻣﺎده ‪ 68‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺸﻜﻴﻼت‪ ،‬وﻇﺎﻳﻒ و ‪ ،...‬ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﻲ روﺳﺘﺎ وﻇﺎﻳﻒ و اﺧﺘﻴﺎرات ﻣﺘﻌﺪدي در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ اﻣﻮر ﻣﺤﻠﻲ روﺳﺘﺎ دارد‪ .‬از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ وﻇﺎﻳﻒ و اﺧﺘﻴﺎرات ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﻮارد زﻳﺮ اﺷﺎره ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﺣﺴﻦ اﺟﺮاي ﺗﺼﻤﻴﻢﻫﺎي ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﻲ روﺳﺘﺎ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﻫﻤﻜﺎري ﺑﺎ ﻣﺴﺆوﻻن ذيرﺑﻂ ﺑﺮاي اﺣﺪاث‪ ،‬اداره‪ ،‬ﻧﮕﻬﺪاري و ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از ﺗﺄﺳﻴﺴﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و رﻓﺎﻫﻲ ﻣﻮرد‬ ‫‪-‬‬
‫ﻧﻴﺎز روﺳﺘﺎ در ﺣﺪود اﻣﻜﺎﻧﺎت‪.‬‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﮔﺮدﻫﻤﺎﻳﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺟﻬﺖ اراﺋﻪ ﮔﺰارش ﻛﺎر و درﻳﺎﻓﺖ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎ و ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت و ﺟﻠﺐ ﻣﺸﺎرﻛﺖ و ﺧﻮدﻳﺎري ﻣﺮدم ﺑﺮاي‬ ‫‪-‬‬
‫ﭘﻴﺸﺒﺮد اﻣﻮر روﺳﺘﺎ ﺣﺪاﻗﻞ دو ﺑﺎر درﺳﺎل و ﺑﺎ ﭘﺎﻧﺰده روز اﻋﻼم ﻗﺒﻠﻲ‪.‬‬
‫ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺗﻬﻴﻪ ﻃﺮﺣﻬﺎي ﻫﺎدي روﺳﺘﺎ و ﺑﻬﺴﺎزي ﺑﺎﻓﺘﻬﺎي ﻓﺮﺳﻮده و ﺿﻮاﺑﻂ و ﻣﻘﺮرات ﺳﺎﺧﺖ و ﺳﺎز‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﺣﻔﻆ و ﻧﮕﻬﺪاري ﺗﺄﺳﻴﺴﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﻋﻤﺮاﻧﻲ و اﻣﻮال و داراﻳﻲﻫﺎي روﺳﺘﺎ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﻓﺮدي ذﻳﺼﻼح ﺑﻪ ﺳﻤﺖ دﻫﻴﺎر ﺑﺮاي ﻣﺪت ﭼﻬﺎر ﺳﺎل و ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺑﻪ ﺑﺨﺸﺪار ﺟﻬﺖ ﺻﺪور ﺣﻜﻢ؛ ﻇﺎﻫﺮ اﻟﻔﺎظ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺒﻴﻦ اﻳﻦ‬ ‫‪-‬‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﺪور ﺣﻜﻢ ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺨﺸﺪار ﻳﻚ اﻣﺮ ﺗﺸﺮﻳﻔﺎﺗﻲ ﺑﻮده و ﭘﺲ از ﻣﻌﺮﻓﻲ دﻫﻴﺎر‪ ،‬ﺣﻜﻢ وي ﺑﺎﻳﺪ ﺻﺎدر ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺎده ‪ 66‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺸﻜﻴﻼت‪ ،‬وﻇﺎﻳﻒ و ‪. ...‬‬

‫‪ 39‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻت ﺣﻘﻮﻗﻲ‪،‬ﺣﻖ ﮔﺴﺘﺮ‬
 ‫ﻋﺰل دﻫﻴﺎر ﺑﺎ رأي اﻛﺜﺮﻳﺖ اﻋﻀﺎي ﺷﻮرا و اﻋﻼم ﺑﻪ ﺑﺨﺸﺪار ﺟﻬﺖ ﺻﺪور ﺣﻜﻢ ﻋﺰل‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﻻزم ﺑﻪ ذﻛﺮ اﺳﺖ ﺑﺮﺧﻲ وﻇﺎﻳﻒ دﻫﻴﺎر ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﻌﺮف ﺳﻴﺴﺘﻢ اداري ﻏﻴﺮﻣﺘﻤﺮﻛﺰ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫اﺟﺮاي ﻣﺼﻮﺑﺎت ﺷﻮراي روﺳﺘﺎ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫اﻋﻼم ﻓﺮاﻣﻴﻦ و ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘﺮرات ﻋﻤﻮﻣﻲ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﻫﻤﻜﺎري ﺑﺎ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﺛﺒﺖ اﺣﻮال و اﺳﻨﺎد در ﺟﻬﺖ ﺛﺒﺖ وﻗﺎﻳﻊ ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﺳﺠﻠﻲ و اﺳﻨﺎد و اﻣﻼك‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﻫﻤﻜﺎري ﺑﺎ ﻣﺴﺆوﻟﻴﻦ ذيرﺑﻂ در ﺟﻬﺖ ﺣﻔﻆ‪ ،‬ﻧﮕﻬﺪاري و ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻣﻨﺎﺑﻊﻃﺒﻴﻌﻲ و ﻣﻴﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ واﻗﻊ در روﺳﺘﺎ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪1‬‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﭘﺮوﻧﺪه ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد ﺑﻨﺎﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺄﺳﻴﺴﺎت و ﺗﻔﻜﻴﻚ اراﺿﻲ در ﻣﺤﺪوده ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ روﺳﺘﺎ و ارﺟﺎع ﺑﻪ ﺑﺨﺸﺪاري ﺟﻬﺖ ﺻﺪور ﻣﺠﻮز‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -2‬ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺨﺶ‬
‫در ﻫﺮ ﺑﺨﺶ‪ ،‬ﺷﻮراي ﺑﺨﺶ ﻛﻪ اﻋﻀﺎي آن ﭘﻨﺞ ﻧﻔﺮ ﻋﻀﻮ اﺻﻠﻲ و ﺳﻪ ﻧﻔﺮ ﻋﻀﻮ ﻋﻠﻲاﻟﺒﺪل ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ از ﺑﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﻨﺘﺨﺐ ﺷﻮراﻫﺎي‬
‫روﺳﺘﺎﻫﺎي واﻗﻊ در ﻣﺤﺪوده ﺑﺨﺶ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ از ﻳﻚ روﺳﺘﺎ ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﻧﺒﺎﻳﺪ در ﺷﻮراي ﺑﺨﺶ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و در ﺻﻮرﺗﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺗﻌﺪاد روﺳﺘﺎﻫﺎي ﺑﺨﺶ ﻛﻤﺘﺮ از ﭘﻨﺞ روﺳﺘﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻋﻀﺎي ﺷﻮراي ﺑﺨﺶ از ﻣﻴﺎن ﻣﺠﻤﻮع اﻋﻀﺎي ﺷﻮراﻫﺎي روﺳﺘﺎﻫﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬در‬
‫‪2‬‬
‫ﻫﺮ ﺣﺎل از ﻫﺮ روﺳﺘﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ اﻧﺘﺨﺎب ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ‪ ،‬اﻋﻀﺎي ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺨﺶ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در زﻳﺮ ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ وﻇﺎﻳﻒ و‬
‫اﺧﺘﻴﺎرات ﺷﻮراي ﺑﺨﺶ ﻧﺎم ﺑﺮده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻳﺠﺎد ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﻻزم ﺑﻴﻦ ﺷﻮراﻫﺎي روﺳﺘﺎﻫﺎي واﻗﻊ در ﻣﺤﺪوده ﺑﺨﺶ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﺷﻮراﻫﺎي روﺳﺘﺎﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر رﻋﺎﻳﺖ وﻇﺎﻳﻒ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻣﺸﻜﻼت و اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﻴﺎن دو ﻳﺎ ﭼﻨﺪ روﺳﺘﺎ ﻳﺎ ﺷﻮراﻫﺎي روﺳﺘﺎﻳﻲ واﻗﻊ در ﻣﺤﺪوده ﺑﺨﺶ ‪ ،‬در ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻞ‬ ‫‪-‬‬
‫ﭘﻴﮕﻴﺮي ﻗﻀﺎﻳﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻔﺎي وﻇﺎﻳﻒ ﺷﻮراي روﺳﺘﺎ در ﻣﺰارع ﻣﺴﺘﻘﻞ‪ ،‬ﻣﻜﺎنﻫﺎ و آﺑﺎديﻫﺎ و روﺳﺘﺎﻫﺎﻳﻲﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ دﻟﻴﻞ ﻓﺎﻗﺪ ﺷﻮراي روﺳﺘﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -3‬ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﻲ ﺷﻬﺮ‬
‫ﺗﻌﺪاد اﻋﻀﺎي اﺻﻠﻲ و ﻋﻠﻲاﻟﺒﺪل ﺷﻮراي ﺷﻬﺮ ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺗﺎ ﺑﻴﺴﺖ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﺟﻤﻌﻴﺖ‪ :‬ﭘﻨﺞ ﻋﻀﻮ اﺻﻠﻲ و دو ﻋﻀﻮ ﻋﻠﻲاﻟﺒﺪل‪.‬‬
‫‪ -‬ﺷﻬﺮﻫﺎي از ﺑﻴﺴﺖ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﺗﺎ ﭘﻨﺠﺎه ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﺟﻤﻌﻴﺖ‪ :‬ﻫﻔﺖ ﻋﻀﻮ اﺻﻠﻲ و ﺳﻪ ﻋﻀﻮ ﻋﻠﻲاﻟﺒﺪل‪.‬‬
‫‪ -‬ﺷﻬﺮﻫﺎي از ﭘﻨﺠﺎه ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﺗﺎ ﻳﻜﺼﺪ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﺟﻤﻌﻴﺖ‪ :‬ﻧﻪ ﻋﻀﻮ اﺻﻠﻲ و ﭼﻬﺎر ﻋﻀﻮ ﻋﻠﻲاﻟﺒﺪل‪.‬‬
‫‪ -‬ﺷﻬﺮﻫﺎي از ﻳﻜﺼﺪ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﺗﺎ دوﻳﺴﺖ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﺟﻤﻌﻴﺖ‪ :‬ﻳﺎزده ﻋﻀﻮ اﺻﻠﻲ و ﭘﻨﺞ ﻋﻀﻮ ﻋﻠﻲاﻟﺒﺪل‪.‬‬
‫‪ -‬ﺷﻬﺮﻫﺎي از دوﻳﺴﺖ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﺗﺎ ﭘﺎﻧﺼﺪ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﺟﻤﻌﻴﺖ‪ :‬ﺳﻴﺰده ﻋﻀﻮ اﺻﻠﻲ و ﺷﺶ ﻋﻀﻮ ﻋﻠﻲاﻟﺒﺪل‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺎده ‪ 66‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﻣﺎده ‪ 5‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 40‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻت ﺣﻘﻮﻗﻲ‪،‬ﺣﻖ ﮔﺴﺘﺮ‬
 ‫‪ -‬ﺷﻬﺮﻫﺎي از ﭘﺎﻧﺼﺪ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﺗﺎ ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ ﺟﻤﻌﻴﺖ‪ :‬ﭘﺎﻧﺰده ﻋﻀﻮ اﺻﻠﻲ و ﻫﻔﺖ ﻋﻀﻮ ﻋﻠﻲاﻟﺒﺪل‪.‬‬
‫‪ -‬ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ ﺗﺎ دو ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ ﺟﻤﻌﻴﺖ‪ :‬ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﻚ ﻋﻀﻮ اﺻﻠﻲ و ﻫﺸﺖ ﻋﻀﻮ ﻋﻠﻲاﻟﺒﺪل‪.‬‬
‫‪ -‬ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺑﻴﺶ از دو ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ ﺟﻤﻌﻴﺖ‪ :‬ﺑﻴﺴﺖ و ﭘﻨﺞ ﻋﻀﻮ اﺻﻠﻲ و ده ﻋﻀﻮ ﻋﻠﻲاﻟﺒﺪل‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ -‬ﺷﻬﺮ ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺳﻲ و ﻳﻚ ﻋﻀﻮ اﺻﻠﻲ و دوازده ﻋﻀﻮ ﻋﻠﻲاﻟﺒﺪل‪.‬‬
‫ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ ﺗﻔﺎوت ﺗﻌﺪاد اﻋﻀﺎي ﺷﻮراﻫﺎي ﺷﻬﺮ ﻛﻪ اﻣﺮي ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬وﻇﺎﻳﻒ و اﺧﺘﻴﺎرات ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺷﻮراﻫﺎي ﺷﻬﺮ ﻳﻜﺴﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫ﺑﺮﺧﻲ از وﻇﺎﻳﻒ و اﺧﺘﻴﺎرات ﺷﻮراﻫﺎي ﺷﻬﺮ ﻣﻮارد زﻳﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﺷﻬﺮدار ﺑﺮاي ﻣﺪت ﭼﻬﺎر ﺳﺎل؛ ﺷﻬﺮداران ﺷﻬﺮﻫﺎي داراي ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺑﻴﺶ از دوﻳﺴﺖ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ و ﻣﺮاﻛﺰ اﺳﺘﺎنﻫﺎ ﺑﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد‬ ‫‪-‬‬
‫ﺷﻮراي ﺷﻬﺮ و ﺣﻜﻢ وزﻳﺮ ﻛﺸﻮر و در ﺳﺎﻳﺮ ﺷﻬﺮﻫﺎ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﻮراي ﺷﻬﺮ و ﺣﻜﻢ اﺳﺘﺎﻧﺪار اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻦﺑﺴﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺑﺮاي اﻧﺘﺨﺎب ﺷﻬﺮدار ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﻔﺎوت ﻧﻈﺮ ﺷﻮراﻫﺎ و ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﺮﻛﺰي )وزﻳﺮ ﻛﺸﻮر و اﺳﺘﺎﻧﺪار( اﻳﺠﺎد ﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺒﺐ ﮔﺮدﻳﺪ ﻣﻘﻨﻦ‬
‫ﻣﺘﻦ ﻗﺎﻧﻮن را اﺻﻼح ﻛﺮده و ﻣﻘﺮر ﻧﻤﺎﻳﺪ‪» :‬ﺷﻮراي ﺷﻬﺮ ‪ ...‬ﺷﻬﺮدار ﻣﻮردﻧﻈﺮ ﺧﻮد را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬وزﻳﺮ ﻛﺸﻮر و اﺳﺘﺎﻧﺪاران ﻣﻮﻇﻔﻨﺪ‬
‫ﺣﻜﻢ ﺷﻬﺮدار ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪه را ﻇﺮف ﻣﺪت ده روز ﺻﺎدر ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ وزﻳﺮ ﻛﺸﻮر ﻳﺎ اﺳﺘﺎﻧﺪار‪ ،‬ﺷﻬﺮدار ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪه را واﺟﺪ‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﻌﻴﻴﻦﺷﺪه ﻧﺪاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮاﺗﺐ را ﺑﺎ ذﻛﺮ دﻟﻴﻞ و ﻣﺴﺘﻨﺪات ﺑﻪ ﺷﻮراي ﺷﻬﺮ ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬در ﺻﻮرت اﺻﺮار ﺷﻮراي ﺷﻬﺮ ﺑﺮ ﻧﻈﺮ‬
‫ﻗﺒﻠﻲ ﺧﻮد و ﻋﺪم ﺻﺪور ﺣﻜﻢ ﺷﻬﺮدار‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع ﺗﻮﺳﻂ ﺷﻮراي ﺷﻬﺮ ﺑﻪ ﻫﻴﺄت ﺣﻞ اﺧﺘﻼف ذيرﺑﻂ ارﺟﺎع ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻫﻴﺄت ﻣﺬﻛﻮر‬
‫ﻇﺮف ﭘﺎﻧﺰده روز ﻣﻜﻠﻒ ﺑﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﺑﻮده و ﺗﺼﻤﻴﻢ آن ﻫﻴﺄت ﺑﺮاي ﻃﺮﻓﻴﻦ )وزارت ﻛﺸﻮر و ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﻲ ﺷﻬﺮ( ﻻزماﻻﺟﺮاء‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﻣﺪت ﻣﻘﺮر‪ ،‬ﻫﻴﺄت ﺣﻞ اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ ﺧﻮد را اﻋﻼم ﻧﻨﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻧﻈﺮ ﺷﻮراي ﺷﻬﺮ ﻣﺘﺒﻊ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﺷﻬﺮدار ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬
‫‪3‬‬
‫اﺧﺘﻴﺎرات ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺧﻮد را اﻋﻤﺎل و اﺟﺮاء ﻧﻤﺎﻳﺪ‪«.‬‬
‫ﺑﺮﻛﻨﺎري )ﻋﺰل( ﺷﻬﺮدار ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ ﻣﻘﺮرات ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ؛ ﻋﺰل ﺷﻬﺮدار ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ ﻣﺎده ‪ 73‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺸﻜﻴﻼﺗﻒ وﻇﺎﻳﻒ و ‪ ...‬ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ اﻳﻦ ﻣﺎده ﻫﺮﮔﺎه ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ از اﻋﻀﺎي ﺷﻮراي ﺷﻬﺮ ﺑﻪ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺷﻬﺮدار ﻳﺎ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺷﻬﺮداري اﻋﺘﺮاض ﻳﺎ اﻳﺮادي داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ اﺑﺘﺪا از ﻃﺮﻳﻖ رﻳﻴﺲ ﺷﻮرا ﺑﻪ ﺷﻬﺮدار ﺗﺬﻛﺮ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد‪ .‬در ﺻﻮرت ﻋﺪم رﻋﺎﻳﺖ ﺗﺬﻛﺮات‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﺆال ﻛﺘﺒﻲ از‬
‫ﻃﺮﻳﻖ رﻳﻴﺲ ﺷﻮرا ﺑﻪ ﺷﻬﺮدار اﻃﻼع داده ﻣﻲﺷﻮد و ﺷﻬﺮدار ﺑﺎﻳﺪ ﻇﺮف ده روز از ﺗﺎرﻳﺦ اﺑﻼغ ﺳﺆال‪ ،‬در ﺟﻠﺴﻪ ﻋﺎدي ﻳﺎ ﻓﻮقاﻟﻌﺎده‬
‫ﺷﻮرا ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺳﺆال ﭘﺎﺳﺦ دﻫﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺷﻬﺮدار در ﺟﻠﺴﻪ ﺣﻀﻮر ﻧﻴﺎﺑﺪ و ﻳﺎ ﭘﺎﺳﺦ وي ﻗﺎﻧﻊﻛﻨﻨﺪه ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﻧﺸﻮد‪،‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع در ﺟﻠﺴﻪ دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺳﺘﻴﻀﺎح ﻛﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﻪ اﻣﻀﺎي ﻳﻚ ﺳﻮم اﻋﻀﺎي ﺷﻮرا رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اراﺋﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺟﻠﺴﻪ‬
‫ﺷﻮرا ﭘﺲ از ﻃﺮح ﺳﺆال و ﭘﺎﺳﺦ ﺷﻬﺮدار‪ ،‬رأي ﻣﻮاﻓﻖ ﻳﺎ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ .‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺷﻮرا ﺑﺎ اﻛﺜﺮﻳﺖ دو ﺳﻮم ﻛﻞ اﻋﻀﺎ رأي‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ دﻫﺪ‪ ،‬ﺷﻬﺮدار از ﻛﺎر ﺑﺮﻛﻨﺎر و ﻓﺮد ﺟﺪﻳﺪي از ﺳﻮي ﺷﻮرا اﻧﺘﺨﺎب ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺿﻤﻨﺎً در ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻴﻦ ﺑﺮﻛﻨﺎري ﺷﻬﺮدار ﺗﺎ اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﻓﺮد ﺟﺪﻳﺪ ﻛﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻴﺶ از ﺳﻪ ﻣﺎه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﺷﻬﺮداري ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﻮراي ﺷﻬﺮ ﻋﻬﺪهدار و ﻣﺴﺆول اداره اﻣﻮر ﺷﻬﺮداري‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺎده ‪ 7‬اﺻﻼﺣﻲ ﻫﻤﺎن‪ ،‬ﻣﺼﻮب ‪.1382/05/05‬‬

‫‪ -٢‬وﻇﺎﻳﻒ و اﺧﺘﻴﺎرات ﺷﻮراﻫﺎي ﺷﻬﺮ در ‪ 34‬ﺑﻨﺪ در ﻣﺎده ‪ 71‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺸﻜﻴﻼت‪ ،‬وﻇﺎﻳﻒ و ‪ ...‬ﺑﺮﺷﻤﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﺗﺒﺼﺮه ‪ 3‬ﻣﺎده ‪ 71‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬اﻟﺤﺎﻗﻲ ﻣﺼﻮب ‪.1382/08/04‬‬
‫‪ 41‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻت ﺣﻘﻮﻗﻲ‪،‬ﺣﻖ ﮔﺴﺘﺮ‬
‫ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﺣﺴﻦ اداره و ﺣﻔﻆ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ و داراﻳﻲﻫﺎي ﻧﻘﺪي‪ ،‬ﺟﻨﺴﻲ و اﻣﻮال ﻣﻨﻘﻮل و ﻏﻴﺮ ﻣﻨﻘﻮل ﺷﻬﺮداري و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ‬ ‫‪-‬‬
‫ﺣﺴﺎب درآﻣﺪ و ﻫﺰﻳﻨﻪ آنﻫﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﻣﺨﻞ ﺟﺮﻳﺎن ﻋﺎدي اﻣﻮر ﺷﻬﺮداري ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺐ آﻳﻴﻦﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﺷﻬﺮداري ﭘﺲ از رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ آنﻫﺎ ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞﻫﺎي وزارت ﻛﺸﻮر‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺻﻮرت ﺟﺎﻣﻊ درآﻣﺪ و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺷﻬﺮداري ﻛﻪ ﻫﺮ ﺷﺶ ﻣﺎه ﻳﻜﺒﺎر ﺗﻮﺳﻂ ﺷﻬﺮداري ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲﺷﻮد و اﻧﺘﺸﺎر آن ﺑﺮاي اﻃﻼع ﻋﻤﻮم و‬ ‫‪-‬‬
‫ارﺳﺎل ﻧﺴﺨﻪاي از آن ﺑﻪ وزارت ﻛﺸﻮر‪.‬‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺑﻮدﺟﻪ‪ ،‬اﺻﻼح و ﻣﺘﻤﻢ ﺑﻮدﺟﻪ و ﺗﻔﺮﻳﻎ ﺑﻮدﺟﻪ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺷﻬﺮداري و ﻣﺆﺳﺴﺎت و ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﻬﺮداري ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ‬ ‫‪-‬‬
‫آﻳﻴﻦﻧﺎﻣﻪ ﻣﺎﻟﻲ ﺷﻬﺮداريﻫﺎ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺑﻮدﺟﻪ ﺷﻮراي ﺷﻬﺮ‪.‬‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻣﻌﺎﻣﻼت و ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ آنﻫﺎ اﻋﻢ از ﺧﺮﻳﺪ‪ ،‬ﻓﺮوش‪ ،‬ﻣﻘﺎﻃﻌﻪ‪ ،‬اﺟﺎره و اﺳﺘﻴﺠﺎره ﻛﻪ ﺑﻨﺎم ﺷﻬﺮ و ﺷﻬﺮداري ﺻﻮرت ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد ﺑﺎ در‬ ‫‪-‬‬
‫ﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺘﻦ ﺻﺮﻓﻪ و ﺻﻼح و ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ ﻣﻘﺮرات آﻳﻴﻦﻧﺎﻣﻪ ﻣﺎﻟﻲ و ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺷﻬﺮداري‪.‬‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻟﻮاﻳﺢ ﺑﺮﻗﺮاري ﻳﺎ ﻟﻐﻮ ﻋﻮارض ﺷﻬﺮ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻮع و ﻣﻴﺰان آن ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ دوﻟﺖ ﻛﻪ از ﺳﻮي‬ ‫‪-‬‬
‫وزارت ﻛﺸﻮر اﻋﻼم ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﺣﺴﻦ ﺟﺮﻳﺎن دﻋﺎوي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺷﻬﺮداري‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻧﺮخ ﻛﺮاﻳﻪ وﺳﺎﺋﻂ ﻧﻘﻠﻴﻪ درون ﺷﻬﺮي‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫در ﭘﺎﻳﺎن ﻻزم ﺑﻪ اذﻋﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﻬﺮدار ﻛﻪ ﺑﺎ اﺣﺮاز ﺷﺮاﻳﻂ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﻲ ﺷﻬﺮ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﻣﻘﺎﻣﺎت‬ ‫‪-‬‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ اداري ﻏﻴﺮﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺑﻮده و ﺗﺎﺑﻊ ﻧﻈﺎرت ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺒﻲ واﺣﺪ ﻣﺮﻛﺰي ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺿﻤﻦ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺷﻬﺮدار و ﻧﻬﺎد‬
‫ﺷﻬﺮداري ‪-‬از ﺟﻤﻠﻪ وﻇﺎﻳﻒ و اﺧﺘﻴﺎرات آن‪ ،-‬در ﻗﺎﻧﻮن ﺷﻬﺮداري ﻣﺼﻮب ‪ 1334/04/11‬و اﺻﻼﺣﻴﻪﻫﺎي ﺑﻌﺪي آن ذﻛﺮ ﮔﺮدﻳﺪه‬
‫‪1‬‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﻲ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن‬
‫ﺷﻮراي ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن از ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺷﻮراﻫﺎي ﺷﻬﺮﻫﺎ و ﺑﺨﺸﻬﺎي واﻗﻊ در ﻣﺤﺪوده آن ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺷﻮراﻫﺎ ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﺧﻮد آﻧﻬﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻧﺘﺨﺎب از ﻃﺮﻳﻖ رأيﮔﻴﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﺮﺣﻠﻪ اول ﺑﺎ رأي اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻣﻄﻠﻖ و در ﺻﻮرت ﻋﺪم اﺣﺮاز‪ ،‬در ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم ﺑﺎ‬
‫رأي اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻧﺴﺒﻲ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﻋﻀﺎي ﺷﻮراي ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺪاد اﻋﻀﺎي ﺷﻮراﻫﺎي ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ از ﻫﺮ ﺷﻮراي ﺑﺨﺶ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ و از ﻫﺮ ﺷﻮراي ﺷﻬﺮ ﺑﺮ اﺳﺎس‬
‫ﺟﻤﻌﻴﺖ آن ﻳﻚ ﻳﺎ دو ﻧﻔﺮ و از ﺷﻮراي ﺷﻬﺮ ﺗﻬﺮان ﺳﻪ ﻧﻔﺮ در ﺷﻮرا ﻋﻀﻮﻳﺖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺻﻒ ﺗﻌﺪاد اﻋﻀﺎي ﻫﺮ ﺷﻮراي ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن‪،‬‬
‫ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻌﺪاد ﺷﻮراﻫﺎي ﺑﺨﺶ و ﺷﻬﺮ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺷﻬﺮﻫﺎي واﻗﻊ در ﺣﻮزه آن ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺗﻌﺪاد اﻋﻀﺎي ﺷﻮراي ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن در ﻫﺮ ﺣﺎل ﻛﻤﺘﺮ از ﭘﻨﺞ ﻧﻔﺮ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺗﻌﺪاد ﺷﻬﺮﻫﺎ و ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻳﻚ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن‬
‫ﻛﻤﺘﺮ از ﭘﻨﺞ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﺴﺮي ﺗﻌﺪاد اﻋﻀﺎي ﺷﻮراي ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﺗﺎ ﭘﻨﺞ ﻧﻔﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻫﺮ ﺑﺨﺶ ﻳﺎ ﺷﻬﺮ‪ ،‬از ﺷﻮراي ﺑﺨﺶ ﻳﺎ ﺷﻬﺮ ﻣﺮﺑﻮط‬

‫‪ -١‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻬﺎد ﺷﻬﺮداري ﺧﺎرج از ﺣﻮﺻﻠﻪ ﺑﺤﺚ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮده و ﺻﻔﺤﺎت ﺑﺴﻴﺎري را ﻣﻲﻃﻠﺒﺪ‪ ،‬از ذﻛـﺮ آن در اﻳﻨﺠـﺎ اﺟﺘﻨـﺎب ﻧﻤـﻮده و ﻋﻼﻗﻤﻨـﺪان را ﺑـﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﻗـﺎﻧﻮن‬
‫ﺷﻬﺮداري ارﺟﺎع ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪.‬‬
‫‪ 42‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻت ﺣﻘﻮﻗﻲ‪،‬ﺣﻖ ﮔﺴﺘﺮ‬
‫ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺿﻤﻨﺎً در ﻫﺮ ﺣﺎل ﻫﺮ ﺑﺨﺶ ﻳﺎ ﺷﻬﺮ ﺑﻴﺶ از دو ﻧﻔﺮ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه در ﺷﻮراي ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ اﺳﺘﺜﻨﺎي اﻳﻦ ﻣﺤﺪودﻳﺖ‪،‬‬
‫ﻣﻮردي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﺑﺨﺶ و ﻳﻚ ﺷﻬﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫وﻇﺎﻳﻒ و اﺧﺘﻴﺎرات ﺷﻮراي ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬
‫اراﺋﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات ﻻزم در زﻣﻴﻨﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﻋﻤﺮاﻧﻲ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﺑﻪ دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي اﺟﺮاﺋﻲ ذيرﺑﻂ و ﻛﻤﻴﺘﻪ‬ ‫‪-‬‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن و ﺷﻮراي اﺳﺘﺎن‪.‬‬
‫ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﺣﺴﻦ اﺟﺮاي ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﺷﻮراي ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺐ‪ ،‬اﺻﻼح ‪ ،‬ﺗﺘﻤﻴﻢ و ﺗﻔﺮﻳﻎ ﺑﻮدﺟﻪ دﺑﻴﺮﺧﺎﻧﻪ ﺷﻮراي ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ و رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻣﺸﻜﻼت ﻓﻲﻣﺎﺑﻴﻦ ﺷﻮراﻫﺎي ﺷﻬﺮ و ﺑﺨﺶ‪ ،‬در ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﮕﻴﺮي ﻗﻀﺎﻳﻲ‬ ‫‪-‬‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﻋﻤﻠﻜﺮد و ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي ﺷﻮراﻫﺎي ﺑﺨﺶ و ﺷﻬﺮ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -5‬ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﻲ اﺳﺘﺎن‬
‫ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﻲ اﺳﺘﺎن ﺑﺎ ﺣﻀﻮر ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﻨﺘﺨﺐ ﺷﻮراﻫﺎي ﺷﻬﺮﺳﺘﺎنﻫﺎي ﺗﺎﺑﻌﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﺬﻛﻮر ﺗﻮﺳﻂ ﺧﻮد‬
‫ﺷﻮراﻫﺎي ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن و از ﻃﺮﻳﻖ رأيﮔﻴﺮي اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬رأيﮔﻴﺮي در ﻣﺮﺣﻠﻪ اول ﺑﺎ رأي اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻣﻄﻠﻖ و در ﺻﻮرت ﻋﺪم اﺣﺮاز‪ ،‬در ﻣﺮﺣﻠﻪ‬
‫دوم ﺑﺎ رأي اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻧﺴﺒﻲ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﭘﺲ اﻋﻀﺎي ﺷﻮراي اﺳﺘﺎن ‪-‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻮراي ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن‪ -‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺪاد اﻋﻀﺎي ﺷﻮراي اﺳﺘﺎن ﺣﺪاﻗﻞ ﭘﻨﺞ ﻧﻔﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻳﻚ اﺳﺘﺎنﻛﻤﺘﺮ از ﭘﻨﺞ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﺴﺮي ﺗﻌﺪاد اﻋﻀﺎي ﺷﻮراي‬
‫اﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺟﻤﻌﻴﺖ از ﺷﻮراﻫﺎي ﺷﻬﺮﺳﺘﺎنﻫﺎي ذيرﺑﻂ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﻫﺮ ﺻﻮرت ﻫﺮ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﺑﻴﺶ از دو ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه در ﺷﻮراي اﺳﺘﺎن‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ و در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ اﺳﺘﺎن ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻋﻀﺎي ﺷﻮراي آن ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﻫﻢزﻣﺎن اﻋﻀﺎي ﺷﻮراي اﺳﺘﺎن ﻧﻴﺰ‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ وﻇﺎﻳﻒ ﺷﻮراي اﺳﺘﺎن را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ ﻧﺎم ﺑﺮد‪.‬‬
‫ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﺣﺴﻦ اﺟﺮاي ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﺷﻮراي ﻋﺎﻟﻲ اﺳﺘﺎﻧﻬﺎ در ﻣﺤﺪوده اﺳﺘﺎن‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫اﻳﺠﺎد ارﺗﺒﺎط و ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﻻزم ﻣﻴﺎن ﺷﻮراﻫﺎي ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن در ﻣﺤﺪوده اﺳﺘﺎن ﺟﻬﺖ ﺣﺴﻦ اﻧﺠﺎم وﻇﺎﻳﻒ و ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت‬ ‫‪-‬‬

‫ﺷﻮراﻫﺎي ﺳﻄﺢ اﺳﺘﺎن‪ ،‬در ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﮕﻴﺮي ﻗﻀﺎﻳﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺼﻮﻳﺐ‪ ،‬اﺻﻼح ‪ ،‬ﺗﺘﻤﻴﻢ و ﺗﻔﺮﻳﻎ ﺑﻮدﺟﻪ دﺑﻴﺮﺧﺎﻧﻪ ﺷﻮراي اﺳﺘﺎن‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪2‬‬
‫ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺷﻮراﻫﺎي ﺷﻬﺮﺳﺘﺎنﻫﺎ در ﻣﺤﺪوده اﺳﺘﺎن و ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﺣﺴﻦ اﺟﺮاي ﻣﺼﻮﺑﺎت ﺷﻮراي اﺳﺘﺎن‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪ -6‬ﺷﻮراي ﻋﺎﻟﻲ اﺳﺘﺎنﻫﺎ‬

‫‪ -١‬ﻣﺎده ‪ 78‬اﺻﻼﺣﻲ ﻫﻤﺎن‪ ،‬ﻣﺼﻮب ‪.1382/07/06‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺎده ‪ 78‬ﻣﻜﺮر ‪ 1‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬اﻟﺤﺎﻗﻲ ﻣﺼﻮب ‪.1382/07/06‬‬
‫‪ 43‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻت ﺣﻘﻮﻗﻲ‪،‬ﺣﻖ ﮔﺴﺘﺮ‬
‫ﺷﻮراي ﻋﺎﻟﻲ اﺳﺘﺎنﻫﺎ از ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﻨﺘﺨﺐ ﺷﻮراﻫﺎي اﺳﺘﺎنﻫﺎ ﻛﻪ درﻣﺮﺣﻠﻪ اول ﺑﺎ رأي اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻣﻄﻠﻖ و در ﺻﻮرت ﻋﺪم اﺣﺮاز‪ ،‬در ﻣﺮﺣﻠﻪ‬
‫دوم ﺑﺎ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻧﺴﺒﻲ اﻧﺘﺨﺎب و ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ از اﺳﺘﺎنﻫﺎي ﺗﺎ دو ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ ﺟﻤﻌﻴﺖ‪ ،‬دو ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه و از اﺳﺘﺎﻧﻬﺎي‬
‫‪1‬‬
‫داراي ﺑﻴﺶ از دو ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ ﺟﻤﻌﻴﺖ‪ ،‬ﺳﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه و از اﺳﺘﺎن ﺗﻬﺮان ﭼﻬﺎر ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه در ﺷﻮراي ﻋﺎﻟﻲ اﺳﺘﺎﻧﻬﺎ ﻋﻀﻮﻳﺖ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ وﻇﺎﻳﻒ اﻳﻦ ﺷﻮرا ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺑﺮرﺳﻲ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎ و اراﺋﻪ آﻧﻬﺎ در ﻗﺎﻟﺐ ﻃﺮح ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﻲ ﻳﺎ دوﻟﺖ؛ ﺗﺼﻮﻳﺐ‪،‬‬
‫اﺻﻼح ‪ ،‬ﺗﺘﻤﻴﻢ و ﺗﻔﺮﻳﻎ ﺑﻮدﺟﻪ دﺑﻴﺮﺧﺎﻧﻪ ﺷﻮراي ﻋﺎﻟﻲ اﺳﺘﺎﻧﻬﺎ؛ ﺗﻬﻴﻪ آﻳﻴﻦﻧﺎﻣﻪ ﻧﺤﻮه ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺑﻮدﺟﻪ ﺷﻮراﻫﺎ و اﺑﻼغ آن ﭘﺲ از ﺗﺼﻮﻳﺐ‬
‫ﻫﻴﺄتوزﻳﺮان ﺑﻪ ﺷﻮراﻫﺎ؛ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر آﻣﻮزش و آﺷﻨﺎﻳﻲ اﻋﻀﺎء ﺷﻮراﻫﺎ ﺑﺎ وﻇﺎﻳﻒ ﺧﻮﻳﺶ از ﻃﺮﻳﻖ ﺑﺮﮔﺰاري دورهﻫﺎي ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت‬
‫ﻛﺎرﺑﺮدي در ﻗﺎﻟﺐ اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻣﻮﺟﻮد ﻛﺸﻮر‪.‬‬

‫ج‪ -‬ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﺷﻮراﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ و اﻋﻀﺎي آﻧﻬﺎ‬

‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ از ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻓﻮق ﻓﻬﻤﻴﺪﻳﻢ‪ ،‬ﻫﺮ ﺷﻮراي ﺑﺎﻻدﺳﺘﻲ ﺑﺮ ﻋﻤﻠﻜﺮد و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺷﻮراي زﻳﺮﻧﻈﺮ ﺧﻮد ﻧﻈﺎرت ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻮراي ﺑﺨﺶ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺷﻮراﻫﺎي روﺳﺘﺎ ﻧﻈﺎرت دارد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻧﻈﺎرت ﺷﻮراﻫﺎي ﺑﺎﻻﺗﺮ‪ ،‬ﻧﻬﺎد ﺧﺎص دﻳﮕﺮي ﻫﻢ در ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺸﻜﻴﻼت‪ ،‬وﻇﺎﻳﻒ و ‪ ...‬ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت‪ ،‬ﻋﻤﻠﻜﺮد و اﻋﻀﺎي ﺷﻮراﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﻧﻈﺎرت ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬وﻓﻖ ﻣﺎده ‪ 79‬اﺻﻼﺣﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺰﺑﻮر‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻬﺎد »ﻫﻴﺄت ﺣﻞ اﺧﺘﻼف« ﻧﺎﻣﻴﺪه‬
‫ﺷﺪه و از ﻟﺤﺎظ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺒﻲ ﺑﻪ ﺳﻪ درﺟﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﮔﺮدﻳﺪه ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ زﻳﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪» -‬ﻫﻴﺄت ﻣﺮﻛﺰي ﺣﻞ اﺧﺘﻼف و رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﺷﻜﺎﻳﺎت«‪ :‬ﺑﺎ ﻋﻀﻮﻳﺖ ﻳﻜﻲ از ﻣﻌﺎوﻧﻴﻦ رﺋﻴﺲﺟﻤﻬﻮر ﺑﻪ اﻧﺘﺨﺎب و ﻣﻌﺮﻓﻲ رﻳﻴﺲﺟﻤﻬﻮر‪ ،‬ﻣﻌﺎون‬
‫ذﻳﺮﺑﻂ وزارت ﻛﺸﻮر‪ ،‬رﻳﻴﺲ دﻳﻮان ﻋﺪاﻟﺖ اداري ﻳﺎ ﻳﻜﻲ از ﻣﻌﺎوﻧﻴﻦ رﻳﻴﺲ دﻳﻮان ﺑﻪ اﻧﺘﺨﺎب وي‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﻣﻌﺎوﻧﻴﻦ دادﺳﺘﺎن ﻛﻞ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ‬
‫اﻧﺘﺨﺎب دادﺳﺘﺎن ﻛﻞ ﻛﺸﻮر‪ ،‬دو ﻧﻔﺮ از ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ و ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﻲ و ﺗﺼﻮﻳﺐ‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﺳﻪ ﻧﻔﺮ از اﻋﻀﺎي ﺷﻮراي ﻋﺎﻟﻲ اﺳﺘﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﻧﺘﺨﺎب آن ﺷﻮرا؛ اﻳﻦ ﻫﻴﺄت ﺑﻪ ﺷﻜﺎﻳﺎت از ﺷﻮراي ﺷﻬﺮ ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺷﻮراﻫﺎي‬
‫اﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺷﻮراي ﻋﺎﻟﻲ اﺳﺘﺎﻧﻬﺎ رﺳﻴﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺿﻤﻨﺎً اﻋﻀﺎي ﻫﻴﺄت در اوﻟﻴﻦ ﺟﻠﺴﻪ رﻳﻴﺲ و ﻧﺎﻳﺐرﻳﻴﺲ را از ﺑﻴﻦ ﺧﻮد اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪» -‬ﻫﻴﺄت ﺣﻞ اﺧﺘﻼف و رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﺷﻜﺎﻳﺎت اﺳﺘﺎن«‪ :‬ﺑﺎ ﻋﻀﻮﻳﺖ اﺳﺘﺎﻧﺪار‪ ،‬رﻳﻴﺲ ﻛﻞ دادﮔﺴﺘﺮي اﺳﺘﺎن‪ ،‬دو ﻧﻔﺮ از ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن اﺳﺘﺎن ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ‬
‫در ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﻲ و ﻳﻚ ﻧﻔﺮ از اﻋﻀﺎي ﺷﻮراي اﺳﺘﺎن ﺑﻪ اﻧﺘﺨﺎب آن ﺷﻮرا؛ اﻳﻦ ﻫﻴﺄت ﺑﻪ ﺷﻜﺎﻳﺎت از ﺷﻮراي ﺷﻬﺮ و ﺷﻮراي ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن‬
‫رﺳﻴﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ و رﻳﻴﺲ آن اﺳﺘﺎﻧﺪار اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪» -‬ﻫﻴﺄت ﺣﻞ اﺧﺘﻼف و رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﺷﻜﺎﻳﺎت ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن«‪ :‬اﻳﻦ ﻫﻴﺄت ﺑﺎ ﻋﻀﻮﻳﺖ و رﻳﺎﺳﺖ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪار و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻋﻀﻮﻳﺖ رﻳﻴﺲ دادﮔﺴﺘﺮي‬
‫ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن‪ ،‬دو ﻧﻔﺮ از اﻋﻀﺎي ﺷﻮراي ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﺑﻪ اﻧﺘﺨﺎب آن ﺷﻮرا و ﻳﻚ ﻧﻔﺮ از اﻋﻀﺎي ﺷﻮراي اﺳﺘﺎن ﺑﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻫﻴﺄت ﺣﻞ اﺧﺘﻼف اﺳﺘﺎن‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ و ﺑﻪ ﺷﻜﺎﻳﺎت از ﺷﻮراي روﺳﺘﺎ و ﺑﺨﺶ رﺳﻴﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫دﺑﻴﺮﺧﺎﻧﻪ ﻫﻴﺄتﻫﺎي ﺣﻞ اﺧﺘﻼف ﻣﺮﻛﺰي‪ ،‬اﺳﺘﺎن و ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ در وزارت ﻛﺸﻮر‪ ،‬اﺳﺘﺎﻧﺪاري و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪاري ﻣﺴﺘﻘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﻛﻪ ﺑﺎ‬
‫ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻫﻴﺄتﻫﺎي ﺣﻞ اﺧﺘﻼف آﺷﻨﺎ ﺷﺪﻳﻢ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺣﺪود ﺻﻼﺣﻴﺖ اﻳﻦ ﻫﻴﺄتﻫﺎ را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮده و ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ ﻣﻨﻈﻮر از ﺷﻜﺎﻳﺎت‬
‫در ﻣﺎده ‪ 79‬اﺻﻼﺣﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺸﻜﻴﻼت‪ ،‬وﻇﺎﻳﻒ و ‪ ...‬ﭼﻴﺴﺖ؟‬

‫‪ -١‬ﻣﺎده ‪ 14‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬اﺻﻼﺣﻲ ﻣﺼﻮب ‪.1382/07/06‬‬

‫‪ 44‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻت ﺣﻘﻮﻗﻲ‪،‬ﺣﻖ ﮔﺴﺘﺮ‬
‫ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻮاد ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻗﺎﻧﻮن در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺆال ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﻫﻴﺄتﻫﺎي ﺣﻞ اﺧﺘﻼف ﺻﻼﺣﻴﺖ رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ دﻋﺎوي » اﺑﻄﺎل‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﺷﻮرا«‪» ،‬اﻧﺤﻼل ﺷﻮرا« و »ﺳﻠﺐ ﻋﻀﻮﻳﺖ اﻋﻀﺎي ﺷﻮرا« را دارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در ﺳﻄﻮر ذﻳﻞ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺻﻼﺣﻴﺖﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر را ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪.‬‬
‫‪ -1‬اﺑﻄﺎل ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﺷﻮرا‬
‫ﻣﺼﻮﺑﺎت ﻛﻠﻴﻪ ﺷﻮراﻫﺎ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻇﺮف دو ﻫﻔﺘﻪ از ﺗﺎرﻳﺦ اﺑﻼغ ﻣﻮرد اﻋﺘﺮاض ﻗﺮار ﻧﮕﻴﺮد‪ ،‬ﻻزماﻻﺟﺮاء ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ؛ اﻣﺎ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺴﺆوﻟﻴﻦ ذيرﺑﻂ ﻣﺼﻮﺑﺎت را ﻣﻐﺎﻳﺮ ﺑﺎ ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘﺮرات ﻛﺸﻮر و ﻳﺎ ﺧﺎرج از ﺣﺪود وﻇﺎﻳﻒ و اﺧﺘﻴﺎرات ﺷﻮراﻫﺎ ﺗﺸﺨﻴﺺ دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ذﻛﺮ‬
‫ﻣﻮرد و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﺪل ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻇﺮف دو ﻫﻔﺘﻪ از ﺗﺎرﻳﺦ اﺑﻼغ ﻣﺼﻮﺑﻪ‪ ،‬اﻋﺘﺮاض ﺧﻮد را ﺑﻪ اﻃﻼع ﺷﻮرا رﺳﺎﻧﺪه و درﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬در‬
‫اﻳﻦ ﻓﺮض ﺷﻮرا ﻣﻜﻠﻒ اﺳﺖ ﻇﺮف ده روز از ﺗﺎرﻳﺦ وﺻﻮل اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع رﺳﻴﺪﮔﻲ و ﻧﻈﺮ ﺧﻮد را اﻋﻼم ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺷﻮرا اﻋﺘﺮاض را وارد ﺑﺪاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺼﻮﺑﻪ را اﺻﻼح و ﺟﻬﺖ اﺟﺮا اﺑﻼغ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺷﻮرا ﭘﺲ از ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺠﺪد از‬
‫ﻣﺼﻮﺑﻪ ﻣﻮرد اﺧﺘﻼف ﻋﺪول ﻧﻨﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺮاي ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻫﻴﺄت ﺣﻞ اﺧﺘﻼف ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ارﺟﺎع ﻣﻲﺷﻮد و ﻫﻴﺄت ﻣﺰﺑﻮر ﻣﻜﻠﻒ اﺳﺖ‬
‫‪1‬‬
‫ﻇﺮف ﺑﻴﺴﺖ روز ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع رﺳﻴﺪﮔﻲ و اﻋﻼم ﻧﻈﺮ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺆاﻟﻲ ﻛﻪ اﻳﻨﺠﺎ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺪام ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﺼﻮﺑﺎت ﺷﻮراﻫﺎ اﻋﺘﺮاض ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ؟‬
‫ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ در ﺗﺒﺼﺮه ﻳﻚ ﻣﺎده ‪ 80‬اﺻﻼﺣﻲ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺸﻜﻴﻼت‪ ،‬وﻇﺎﻳﻒ و ‪ ...‬ذﻛﺮ ﺷﺪه ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ ﻣﺼﻮﺑﺎت ﺷﻮراﻫﺎي روﺳﺘﺎ و ﺑﺨﺶ‪ :‬ﺑﺨﺸﺪار و ﻳﺎ ﺷﻮراي ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن؛‬
‫‪ -‬اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ ﻣﺼﻮﺑﺎت ﺷﻮراﻫﺎي ﺷﻬﺮ و ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن‪ :‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺪار و ﻳﺎ ﺷﻮراي اﺳﺘﺎن؛‬
‫‪ -‬اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ ﻣﺼﻮﺑﺎت ﺷﻮراي اﺳﺘﺎن؛ اﺳﺘﺎﻧﺪار‪ ،‬ﻣﺴﺆوﻟﻴﻦ دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي اﺟﺮاﺋﻲ ذيرﺑﻂ و ﻳﺎ ﺷﻮراي ﻋﺎﻟﻲ اﺳﺘﺎﻧﻬﺎ؛‬
‫‪ -‬و اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ ﻣﺼﻮﺑﺎت ﺷﻮراي ﻋﺎﻟﻲ اﺳﺘﺎﻧﻬﺎ‪ :‬وزﻳﺮ ﻛﺸﻮر و ﻳﺎ ﻋﺎﻟﻲﺗﺮﻳﻦ ﻣﻘﺎﻣﺎت دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ذيرﺑﻂ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻻزم ﺑﻪ ﻳﺎدآوري اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻘﻨﻦ ﺣﻖ اﻋﺘﺮاض اﺷﺨﺎص ﺑﻪ ﻣﺼﻮﺑﺎت ﺷﻮراﻫﺎ را ﻧﻴﺰ ﻣﻄﻤﺢﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺗﺒﺼﺮهﻫﺎي ذﻳﻞ ﻣﺎده‬
‫‪ 80‬ﻗﺎﻧﻮن اﺧﻴﺮاﻟﺬﻛﺮ‪ ،‬اﺷﺨﺎص ﻋﺎدي ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ادﻋﺎي اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺼﻮﺑﺎت ﺷﻮرا ﻣﻐﺎﻳﺮ ﺑﺎ ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘﺮرات ﻛﺸﻮر و ﻳﺎ ﺧﺎرج از ﺣﺪود وﻇﺎﻳﻒ و‬
‫اﺧﺘﻴﺎرات آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ دو ﻃﺮﻳﻖ ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -1‬اراﺋﻪ ﺷﻜﺎﻳﺖ ﺑﻪ دﻳﻮان ﻋﺪاﻟﺖ اداري؛ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ اﻋﺘﺮاض ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺎده ‪ 80‬ﻣﺎﻧﻊ از رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﺷﻜﺎﻳﺎت ﺳﺎﻳﺮ‬
‫اﺷﺨﺎص در ﻣﺤﺎﻛﻢ ﺻﻼﺣﻴﺘﺪار )دﻳﻮان ﻋﺪاﻟﺖ اداري( ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ -2‬اراﺋﻪ ﺷﻜﺎﻳﺖ ﺑﻪ ﻫﻴﺄت ﻣﺮﻛﺰي ﺣﻞ اﺧﺘﻼف؛ ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ ﻗﻄﻌﻲ و ﻻزماﻻﺟﺮاء ﺷﺪن ﻣﺼﻮﺑﺎت ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺷﻮراﻫﺎ‪ ،‬اﺷﺨﺎص ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ‬
‫ﺷﻜﺎﻳﺎت ﺧﻮد را ﻧﺰد ﻫﻴﺄت ﻣﺮﻛﺰي ﺣﻞ اﺧﺘﻼف ﻃﺮح ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬اﻧﺤﻼل ﺷﻮرا‬
‫ﻫﺮﮔﺎه ﺷﻮرا اﻗﺪاﻣﺎﺗﻲ ﺑﺮ ﺧﻼف وﻇﺎﻳﻒ ﻣﻘﺮر ﻳﺎ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﺸﻮر اﻧﺠﺎم دﻫﺪ و ﻳﺎ در اﻣﻮاﻟﻲ ﻛﻪ وﺻﻮل و ﻧﮕﻬﺪاري آن را ﺑﻪ‬
‫ﻋﻬﺪه دارد ﺣﻴﻒ و ﻣﻴﻞ و ﻳﺎ ﺗﺼﺮف ﻏﻴﺮﻣﺠﺎز ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺤﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻣﺎده ‪ 80‬اﺻﻼﺣﻲ ﻫﻤﺎن‪ ،‬ﻣﺼﻮب ‪.1382/07/06‬‬

‫‪ 45‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻت ﺣﻘﻮﻗﻲ‪،‬ﺣﻖ ﮔﺴﺘﺮ‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻧﺤﻮه اﻧﺤﻼل ﺷﻮراﻫﺎي روﺳﺘﺎ ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﺷﻮراﻫﺎ ﺗﻔﺎوت دارد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻛﻪ ﺷﻮراﻫﺎي روﺳﺘﺎ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺘﺒﻲ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪار و ﺗﺄﻳﻴﺪ‬
‫ﻫﻴﺄت ﺣﻞ اﺧﺘﻼف اﺳﺘﺎن ﻣﻨﺤﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ اﻧﺤﻼل ﺳﺎﻳﺮ ﺷﻮراﻫﺎ در ﺻﻮرت اﻧﺤﺮاف از وﻇﺎﻳﻒ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻫﻴﺄت ﺣﻞ اﺧﺘﻼف اﺳﺘﺎن‬
‫و ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻫﻴﺄت ﺣﻞ اﺧﺘﻼف ﻣﺮﻛﺰي ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﺷﻮراﻫﺎي ﻣﻨﺤﻞﺷﺪه و ﻳﺎ اﻋﻀﺎي آﻧﻬﺎ در ﺻﻮرت اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ اﻧﺤﻼل‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻇﺮف ﻳﻚ ﻣﺎه از ﺗﺎرﻳﺦ اﺑﻼغ رأي ﺑﻪ دادﮔﺎه ﺻﺎﻟﺢ ﺷﻜﺎﻳﺖ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و دادﮔﺎه ﻣﻜﻠﻒ اﺳﺖ ﺧﺎرج از ﻧﻮﺑﺖ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع رﺳﻴﺪﮔﻲ و رأي ﻗﻄﻌﻲ ﺻﺎدر ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ 1.‬در ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬در ﺣﻮزهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ ﻣﺎده‬
‫ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﺷﻮراي آن ﻣﻨﺤﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺑﺮاي ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﻮرا ﻇﺮف دو ﻣﺎه ﺑﺮﮔﺰار ﺷﻮد‪ 2.‬ﺿﻤﻨﺎً ﺗﺎ ﺑﺮﮔﺰاري اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻣﺠﺪد و‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﻮراي ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬اﺳﺘﺎﻧﺪار ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ آن ﺷﻮرا ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﻛﻠﻲ ﺑﺎ دو اﺳﺘﺜﻨﺎء ﻣﻮاﺟﻪ اﺳﺖ؛ ﻧﺨﺴﺖ اﻳﻨﻜﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺷﻮراي‬
‫‪3‬‬
‫ﺷﻬﺮ ﺗﻬﺮان‪ ،‬وزﻳﺮ ﻛﺸﻮر ﺑﻮده و دﻳﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺷﻮراي روﺳﺘﺎ‪ ،‬ﺷﻮراي ﺑﺨﺶ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺳﻠﺐ ﻋﻀﻮﻳﺖ اﻋﻀﺎي ﺷﻮرا‬
‫ﻋﻀﻮﻳﺖ اﻋﻀﺎي ﺷﻮراﻫﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ از دﺳﺖ دادن ﺷﺮاﻳﻂ ﻋﻀﻮﻳﺖ‪ ،‬ﻗﺼﻮر و ﻳﺎ ﺗﻘﺼﻴﺮ در اﻧﺠﺎم وﻇﺎﻳﻒ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‪ ،‬اﻧﺠﺎم دادن‬
‫اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﻮﻗﻒ ﻳﺎ اﺧﻼل در وﻇﺎﻳﻒ ﺷﻮراﻫﺎ و ﻳﺎ ﻏﻴﺒﺖ ﻏﻴﺮﻣﻮﺟﻪ ﺳﻠﺐ ﺷﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻧﺤﻮه ﺳﻠﺐ ﻋﻀﻮﻳﺖ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻏﻴﺒﺖ ﻏﻴﺮﻣﻮﺟﻪ ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ‬
‫ﻣﻮارد ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻣﻮارد را ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪.‬‬
‫اﻟﻒ( ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻋﻀﺎي ﺷﻮراﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﺷﺮاﻳﻂ ﻋﻀﻮﻳﺖ را از دﺳﺖ داده و ﻳﺎ در اﻧﺠﺎم وﻇﺎﻳﻒ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺧﻮد ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻗﺼﻮر ﻳﺎ ﺗﻘﺼﻴﺮ‬
‫ﺷﻮد ﻳﺎ اﻗﺪاﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻮﻗﻒ ﻳﺎ اﺧﻼل در اﻧﺠﺎم وﻇﺎﻳﻒ ﺷﻮراﻫﺎ ﮔﺮدد ﻳﺎ ﻋﻤﻠﻲ ﺧﻼف ﺷﺆون اﻋﻀﺎء ﺷﻮرا اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ﻣﻮارد زﻳﺮ‬
‫ﻣﺤﻜﻮم ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ -‬اﺧﻄﺎر ﻛﺘﺒﻲ ﺑﺎ درج در ﭘﺮوﻧﺪه و ﺑﺪون اﻋﻼن ﻋﻤﻮﻣﻲ‪.‬‬
‫‪ -‬اﺧﻄﺎر ﻛﺘﺒﻲ ﺑﺎ درج در ﭘﺮوﻧﺪه و اﻋﻼن ﻋﻤﻮﻣﻲ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻛﺴﺮ از ﻣﺒﺎﻟﻎ درﻳﺎﻓﺘﻲ ﺑﺎﺑﺖ ﻋﻀﻮﻳﺖ در ﺷﻮرا )ﺣﻘﻮق‪ ،‬ﺣﻖاﻟﺠﻠﺴﻪ و ﻋﻨﺎوﻳﻦ ﻣﺸﺎﺑﻪ( ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺗﺎ ﻳﻚ ﺳﻮم از ﻳﻚ ﻣﺎه ﺗﺎ ﻳﻚ ﺳﺎل‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺤﺮوﻣﻴﺖ از ﻋﻀﻮﻳﺖ در ﻫﻴﺄترﻳﻴﺴﻪ و ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ در ﺷﻮراﻫﺎي ﻓﺮادﺳﺖ و ﻋﻨﺎوﻳﻦ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﻪ ﻣﺪت ﻳﻚ ﺳﺎل‪.‬‬
‫‪ -‬ﺳﻠﺐ ﻋﻀﻮﻳﺖ ﻣﻮﻗﺖ از ﻳﻚ ﻣﺎه ﺗﺎ ﻳﻚ ﺳﺎل‪.‬‬
‫‪ -‬ﺳﻠﺐ ﻋﻀﻮﻳﺖ ﺑﺮاي ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه دوره ﺷﻮرا‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻤﻨﻮﻋﻴﺖ ﺛﺒﺖ ﻧﺎم در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺷﻮراﻫﺎ ﺑﺮاي ﻣﺪت ﺣﺪاﻗﻞ ﻳﻚ دوره‪.‬‬
‫‪4‬‬
‫‪ -‬ﺳﻠﺐ ﻋﻀﻮﻳﺖ داﺋﻢ از ﻋﻀﻮﻳﺖ در ﺷﻮرا و ﻣﻤﻨﻮﻋﻴﺖ ﺛﺒﺖ ﻧﺎم در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺷﻮراﻫﺎ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺐ رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ اﺗﻬﺎﻣﺎت وارده ﺑﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻋﻀﺎي ﺷﻮراﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪:‬‬
‫‪ (1‬در ﻣﻮرد اﻋﻀﺎي ﺷﻮراﻫﺎي روﺳﺘﺎ و ﺑﺨﺶ‪ :‬ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﻮراي ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن و ﻳﺎ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪار و ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻫﻴﺄت ﺣﻞ اﺧﺘﻼف اﺳﺘﺎن؛‬

‫‪ -١‬ﻣﺎده ‪ 81‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﻣﺎده ‪ 83‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﻣﺎده ‪ 85‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﻣﺎده ‪ 82‬اﺻﻼﺣﻲ ﻫﻤﺎن ﻣﺼﻮب ‪.1386/08/27‬‬
‫‪ 46‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻت ﺣﻘﻮﻗﻲ‪،‬ﺣﻖ ﮔﺴﺘﺮ‬
 ‫‪ (2‬در ﻣﻮرد اﻋﻀﺎي ﺷﻮراي ﺷﻬﺮ و ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن‪ :‬ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﻮراي اﺳﺘﺎن و ﻳﺎ اﺳﺘﺎﻧﺪار و ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻫﻴﺄت ﺣﻞ اﺧﺘﻼف اﺳﺘﺎن؛‬
‫‪ (3‬در ﻣﻮرد اﻋﻀﺎي ﺷﻮراي اﺳﺘﺎن‪ :‬ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﻮراي ﻋﺎﻟﻲ اﺳﺘﺎﻧﻬﺎ و ﻳﺎ اﺳﺘﺎﻧﺪار و ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻫﻴﺄت ﺣﻞ اﺧﺘﻼف ﻣﺮﻛﺰي؛‬
‫‪1‬‬
‫‪ (4‬در ﻣﻮرد اﻋﻀﺎي ﺷﻮراي ﻋﺎﻟﻲ اﺳﺘﺎﻧﻬﺎ‪ :‬ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد وزﻳﺮ ﻛﺸﻮر و ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻫﻴﺄت ﺣﻞ اﺧﺘﻼف ﻣﺮﻛﺰي‪.‬‬
‫ﻫﻴﺄت ﺣﻞ اﺧﺘﻼف ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺗﻬﺎم ﻳﺎ اﺗﻬﺎﻣﺎت ﻣﻨﺘﺴﺐ ﺑﻪ ﻋﻀﻮ ﺷﻮرا رﺳﻴﺪﮔﻲ ﻛﺮده و در ﺻﻮرت اﺣﺮاز ﺗﺨﻠﻒ ﻳﺎ ﺗﺨﻠﻔﺎت‪ ،‬در ﻫﺮ ﻣﻮرد‬
‫ﻓﻘﻂ ﻳﻜﻲ از ﻣﺠﺎزاتﻫﺎي ﻓﻮق را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻓﺮدي ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ﻣﺠﺎزاتﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر در ﺑﻨﺪﻫﺎي ‪ 4‬ﺗﺎ ‪ 8‬ﻣﺤﻜﻮم ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﻇﺮف ﺑﻴﺴﺖ روز از ﺗﺎرﻳﺦ اﺑﻼغ رأي ﺑﻪ ﻫﻴﺄت ﺣﻞ اﺧﺘﻼف ﻣﺮﻛﺰي ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺿﻤﻦ اﻳﻨﻜﻪ آراي ﻫﻴﺄتﻫﺎي ﺣﻞ اﺧﺘﻼف در ﻣﻮاردي ﻛﻪ‬
‫ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺳﻠﺐ ﻋﻀﻮﻳﺖ اﻓﺮاد ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﺷﻜﺎﻳﺖ در دﻳﻮان ﻋﺪاﻟﺖ اداري ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻜﺎﻳﺖ ﺧﺎرج از ﻧﻮﺑﺖ ﺑﻮده و رأي ﺻﺎدره‬
‫ﻧﻴﺰ ﻗﻄﻌﻲ و ﻻزماﻻﺟﺮاء ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺨﺎﻟﻒ ﭘﺎراﮔﺮاف ﻓﻮق اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺠﺎزاتﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر در ﺑﻨﺪ ‪ 2 ،1‬و ‪ 3‬ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺳﻠﺐ ﻋﻀﻮﻳﺖ اﻋﻀﺎء ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﻲ و‬
‫ﻻزماﻻﺟﺮا ﺑﻮده و ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﻋﺘﺮاض ﻧﻤﻮد‪ .‬آﺷﻜﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﺖ اﻳﻦ ﺣﻜﻢ ﺧﻔﻴﻒ ﺑﻮدن ﻣﺠﺎزاتﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر )ﻋﺪم ﺳﻠﺐ ﻋﻀﻮﻳﺖ‬
‫اﻋﻀﺎء( ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ؛ اﮔﺮﭼﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺎ ﻣﻄﻠﻮب ﺑﻮد اﻓﺮاد ﺣﻖ اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ اﻳﻦ آراء را در دﻳﻮان ﻋﺪاﻟﺖ اداري داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ب( ﻏﻴﺒﺖ ﻏﻴﺮﻣﻮﺟﻪ اﻋﻀﺎي ﺷﻮراﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ در ﻃﻮل ﻳﻚ ﺳﺎل‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺳﻠﺐ ﻋﻀﻮﻳﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬
‫‪ (1‬ﺷﻮراﻫﺎي روﺳﺘﺎ و ﺷﻬﺮ‪ :‬دوازده ﺟﻠﺴﻪ ﻏﻴﺮﻣﺘﻮاﻟﻲ و ﻳﺎ ﺷﺶ ﺟﻠﺴﻪ ﻣﺘﻮاﻟﻲ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺷﻮراي ﺑﺨﺶ ﻫﺸﺖ ﺟﻠﺴﻪ ﻏﻴﺮﻣﺘﻮاﻟﻲ و ﻳﺎ ﭼﻬﺎر ﺟﻠﺴﻪ ﻣﺘﻮاﻟﻲ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺷﻮراي ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﺷﺶ ﺟﻠﺴﻪ ﻏﻴﺮﻣﺘﻮاﻟﻲ و ﻳﺎ ﺳﻪ ﺟﻠﺴﻪ ﻣﺘﻮاﻟﻲ‪.‬‬
‫‪ (4‬ﺷﻮراي اﺳﺘﺎن ﭼﻬﺎر ﺟﻠﺴﻪ ﻏﻴﺮﻣﺘﻮاﻟﻲ و ﻳﺎ دو ﺟﻠﺴﻪ ﻣﺘﻮاﻟﻲ‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ (5‬ﺷﻮراي ﻋﺎﻟﻲ اﺳﺘﺎنﻫﺎ ﺳﻪ ﺟﻠﺴﻪ ﻏﻴﺮﻣﺘﻮاﻟﻲ و ﻳﺎ دو ﺟﻠﺴﻪ ﻣﺘﻮاﻟﻲ‪.‬‬
‫ﻣﺮﺟﻊ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻏﻴﺒﺖ ﻏﻴﺮﻣﻮﺟﻪ و ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺳﻠﺐ ﻋﻀﻮﻳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺷﻮراﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮد ﻋﻀﻮ آن اﺳﺖ‪ .‬ﺿﻤﻦ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ رأي‬
‫ﺷﻮرا در ﺧﺼﻮص ﺳﻠﺐ ﻋﻀﻮﻳﺖ ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻋﻀﺎء‪ ،‬ﻗﻄﻌﻲ و ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﺮاض اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2-2-2‬ﻣﺆﺳﺴﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻏﻴﺮدوﻟﺘﻲ و ﻧﻈﺎم ﺣﺮﻓﻪاي‬

‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ذﻛﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻮع دﻳﮕﺮ ﻧﻈﺎم اداري ﻏﻴﺮﻣﺘﻤﺮﻛﺰ‪» ،‬ﻋﺪم ﺗﻤﺮﻛﺰ ﻓﻨﻲ« ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻧﻈﺎم‪ ،‬واﺣﺪﻫﺎي اداري ﺑﺮ اﺳﺎس‬
‫ﺗﻮﺟﻴﻬﺎت ﻓﻨﻲ و ﻛﺎروﻳﮋﮔﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻧﻬﺎدﻫﺎي اداري در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺪم ﺗﻤﺮﻛﺰ ﻓﻨﻲ‪ ،‬در دو دﺳﺘﻪ ﻛﻠﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪي ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻟﻒ‪ -‬ﻣﺆﺳﺴﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻏﻴﺮدوﻟﺘﻲ‬

‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺎده ‪ 3‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺧﺪﻣﺎت ﻛﺸﻮري‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻳﺎ ﻧﻬﺎد ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻏﻴﺮدوﻟﺘﻲ »واﺣﺪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻣﺸﺨﺼﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ داراي اﺳﺘﻘﻼل‬
‫ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺑﻮده و ﺑﺎ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺠﺎد ﺷﺪه ﻳﺎ ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﻴﺶ از ﭘﻨﺠﺎه درﺻﺪ ﺑﻮدﺟﻪ ﺳﺎﻻﻧﻪ آن از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻏﻴﺮدوﻟﺘﻲ ﺗﺄﻣﻴﻦ‬
‫ﮔﺮدد و ﻋﻬﺪهدار وﻇﺎﻳﻒ و ﺧﺪﻣﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﻨﺒﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ دارد«‪.‬‬

‫‪١‬ﻣﺎده ‪ 82‬ﻣﻜﺮر ‪ 1‬اﺻﻼﺣﻲ ﻫﻤﺎن ﻣﺼﻮب ‪.1386/08/27‬‬

‫‪ -٢‬ﻣﺎده ‪ 82‬ﻣﻜﺮر ‪ 2‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 47‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻت ﺣﻘﻮﻗﻲ‪،‬ﺣﻖ ﮔﺴﺘﺮ‬
 ‫ﺑﺎ ﺗﺄﻣﻞ در ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻓﻮق ﻣﻲﺗﻮان ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻣﺆﺳﺴﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻏﻴﺮدوﻟﺘﻲ را ﺑﻪ ﻧﺤﻮ زﻳﺮ ﺑﺮﺷﻤﺮد‪:‬‬
‫از ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﻳﻌﻨﻲ ﺷﺨﺼﺎً ﻃﺮف ﺣﻖ و ﺗﻜﻠﻴﻒ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و اﻣﻮال و داراﻳﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻗﻮه ﻣﺮﻛﺰي‬ ‫‪-‬‬

‫دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻗﺎﻧﻮن اﻳﺠﺎد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫ﺟﺰو ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ اداري ﻏﻴﺮﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫اﻧﺠﺎم وﻇﺎﻳﻒ و ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺧﺎﺻﻲ را ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻘﻨﻦ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻬﺪه دارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ وﻇﺎﻳﻒ و ﺧﺪﻣﺎت ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در‬ ‫‪-‬‬

‫راﺳﺘﺎي اﻧﺘﻔﺎع و ﻛﺴﺐ ﺳﻮد ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎﻧﻚﻫﺎ و ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺟﻨﺒﻪ ﻏﻴﺮاﻧﺘﻔﺎﻋﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺳﺆاﻟﻲ ﻛﻪ در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻈﺎم ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﻣﺆﺳﺴﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻏﻴﺮدوﻟﺘﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﺑﻬﺘﺮ‪ ،‬آﻳﺎ اﻳﻦ ﻣﺆﺳﺴﺎت ﺗﺎﺑﻊ‬
‫ﻗﻮاﻋﺪ و ﻣﻘﺮرات ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻳﺎ ﻗﻮاﻋﺪ و ﻣﻘﺮرات ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ؟‬
‫در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﻣﺆﺳﺴﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻏﻴﺮدوﻟﺘﻲ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم وﻇﺎﻳﻒ و ﺧﺪﻣﺎت ﺧﻮد از اﻣﺘﻴﺎزات ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮده و ﺗﺎﺑﻊ ﻗﻮاﻋﺪ و ﻣﻘﺮرات ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻮارد ﺗﺎﺑﻊ ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻗﺮاردادي ﻛﻪ‬
‫ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻏﻴﺮدوﻟﺘﻲ ﺑﺎ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮي ﺑﺮاي ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻴﺰ و ﺻﻨﺪﻟﻲﻫﺎي اداره ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺎﺑﻊ ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﻲ داﻧﺴﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﻣﺆﺳﺴﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻏﻴﺮدوﻟﺘﻲ ﺗﻮأﻣﺎن ﺗﺎﺑﻊ ﻗﻮاﻋﺪ و ﻣﻘﺮرات ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﺧﺼﻮﺻﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺣﺪ و ﻣﺮز ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻗﻮاﻋﺪ ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﺧﺼﻮﺻﻲ اﻣﺮي ﭘﻴﭽﻴﺪه و از ﻃﺮﻓﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﻫﺮﭼﻪ اﻳﻦ ﻣﺆﺳﺴﺎت‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻗﻮاﻋﺪ ﺣﻘﻮق ﻋﻤﻮﻣﻲ و اﻣﺘﻴﺎزات ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬داﻳﺮه ﺣﻘﻮق و آزاديﻫﺎي اﺷﺨﺎص ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﻲ ﻣﻀﻴﻖﺗﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫در ﭘﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺿﺮوري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻣﺆﺳﺴﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻏﻴﺮدوﻟﺘﻲ ﺟﺰو ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻏﻴﺮﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ واﺣﺪ ﻣﺮﻛﺰي ﺑﺮ‬
‫آﻧﻬﺎ ﻧﻈﺎرت دارد‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻈﺎرت در ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻮارد ﺑﻪ ﺣﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت ادارهﻛﻨﻨﺪه آﻧﻬﺎ ﺗﻮﺳﻂ واﺣﺪ ﻣﺮﻛﺰي اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺘﺨﺎب‬
‫رؤﺳﺎي داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎ‪.‬‬

‫ب‪ -‬ﻧﻈﺎم ﺣﺮﻓﻪاي‬

‫ﻧﻈﺎم ﺣﺮﻓﻪاي ﺑﻪ آن دﺳﺘﻪ از ﺗﺸﻜﻴﻼت و ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﻏﻴﺮﻣﺘﻤﺮﻛﺰ اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻳﻚ ﺣﺮﻓﻪ ﻣﻌﻴﻦ اﻳﺠﺎد ﺷﺪه و ﻫﺪف‬
‫آﻧﻬﺎ دﻓﺎع از ﺣﻘﻮق ﺻﻨﻔﻲ اﻋﻀﺎي ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪه ﺻﻨﻒ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮﻗﺮاري اﻧﺘﻈﺎم ﺻﻨﻔﻲ ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ 1.‬از ﻣﺼﺎدﻳﻖ اﻳﻦ ﺗﺸﻜﻴﻼت ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ‬
‫ﻛﺎﻧﻮن وﻛﻼي دادﮔﺴﺘﺮي‪ ،‬ﻧﻈﺎم ﭘﺰﺷﻜﻲ و ﻧﻈﺎم ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ اﺷﺎره ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ اوﺻﺎف ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﺗﺸﻜﻴﻼت ﺣﺮﻓﻪاي ﺑﺮاي ﻧﻴﻞ ﺑﻪ اﻫﺪاف ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ زﻳﺮ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫دﻓﺎع از ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺣﺮﻓﻪاي در ﺟﺎﻣﻌﻪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻘﺸﻲ ﻛﻪ ﻛﺎﻧﻮن وﻛﻼي دادﮔﺴﺘﺮي در ﺗﺄﻣﻴﻦ اﺳﺘﻘﻼل وﻛﻼ ﻧﺰد ﻣﺮاﺟﻊ ﻗﻀﺎﻳﻲ دارد‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫اﻧﺘﻈﺎم ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺣﺮﻓﻪاي اﻋﻀﺎء از ﻃﺮﻳﻖ ا‪‬ﻋﻤﺎل ﻧﻈﺎرتﻫﺎ و ﻣﺠﺎزاتﻫﺎي ﺻﻨﻔﻲ در ﺣﺪود ﻗﺎﻧﻮن؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ رﺳﻴﺪﮔﻲ‬ ‫‪-‬‬

‫دادﺳﺮاﻫﺎ و دادﮔﺎهﻫﺎي اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ ﻛﺎﻧﻮن وﻛﻼي دادﮔﺴﺘﺮي ﺑﻪ ﺗﺨﻠﻔﺎت وﻛﻼء‪.‬‬

‫ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺣﻘﻮق ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﺪﻣﺎت و ﻳﺎ ﻛﺎﻻﻫﺎي اراﺋﻪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ اﻋﻀﺎي ﺣﺮف را ﻣﺼﺮف ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪ -١‬اﻣﺎﻣﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ و اﺳﺘﻮار ﺳﻨﮕﺮي‪ ،‬ﻛﻮرش؛ ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬ص ‪.136‬‬

‫‪ 48‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻت ﺣﻘﻮﻗﻲ‪،‬ﺣﻖ ﮔﺴﺘﺮ‬
‫ﻻزم ﺑﻪ ﻳﺎدآوري اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﺣﺮﻓﻪاي از اﺳﺘﻘﻼل ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮده و در ﺳﻴﺴﺘﻢ اداري ﻏﻴﺮﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺟﺎي ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫ﻧﻈﺎرت واﺣﺪ ﻣﺮﻛﺰي ﺑﺮ اﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ اﻣﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮان آن را ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫ﻧﻈﺎرت ﻗﻀﺎﻳﻲ ﺑﺮ اﻋﻤﺎل و ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت واﺣﺪﻫﺎي اداري‬

‫ﻣﻄﺎﺑﻖ اﺻﻞ ‪ 173‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ‪ ،‬دﻳﻮان ﻋﺪاﻟﺖ اداري ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﺷﻜﺎﻳﺎت و ﺗﻈﻠﻤﺎت و اﻋﺘﺮاﺿﺎت ﻣﺮدم ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ ﻳﺎ‬
‫واﺣﺪﻫﺎ ﻳﺎ آﻳﻴﻦﻧﺎﻣﻪﻫﺎي دوﻟﺘﻲ و اﺣﻘﺎق ﺣﻘﻮق آنﻫﺎ در ﺳﺎل ‪ 1360‬اﻳﺠﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬آﺧﺮﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن دﻳﻮان ﻣﺼﻮب ‪ 1385/3/9‬ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي‬
‫اﺳﻼﻣﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺑﺮوز اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ ﺑﻴﻦ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﻲ و ﺷﻮراي ﻧﮕﻬﺒﺎن‪ ،‬در ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 1385/9/25‬ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺠﻤﻊ ﺗﺸﺨﻴﺺ‬
‫ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻧﻈﺎم ﺗﺼﻮﻳﺐ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺸﻜﻴﻼت دﻳﻮان ﻋﺪاﻟﺖ اداري‬

‫ارﻛﺎن اﺻﻠﻲ دﻳﻮان ﻋﺪاﻟﺖ اداري ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از رﺋﻴﺲ دﻳﻮان‪ ،‬ﺷﻌﺐ و ﻫﻴﺄت ﻋﻤﻮﻣﻲ دﻳﻮان‪.‬‬

‫‪ 49‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻت ﺣﻘﻮﻗﻲ‪،‬ﺣﻖ ﮔﺴﺘﺮ‬

‫رﺋﻴﺲ دﻳﻮان ﻋﺪاﻟﺖ اداري ﺑﺎ ﺣﻜﻢ رﺋﻴﺲ ﻗﻮه ﻗﻀﺎﺋﻴﻪ ﻣﻨﺼﻮب ﻣﻲﺷﻮد و ﻫﻢزﻣﺎن رﺋﻴﺲ ﺷﻌﺒﻪ اول دﻳﻮان ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از اﺧﺘﻴﺎرات‬
‫اﺳﺎﺳﻲ رﺋﻴﺲ دﻳﻮان ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﺷﺎره ﻛﺮد ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از اﻳﻨﻜﻪ ﻗﻀﺎت دﻳﻮان ﺑﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد رﺋﻴﺲ دﻳﻮان و ﺣﻜﻢ رﺋﻴﺲ ﻗﻮه ﻗﻀﺎﺋﻴﻪ‬
‫ﻣﻨﺼﻮب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﺸﻜﻴﻼت ﻗﻀﺎﻳﻲ و اداري دﻳﻮان‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ رﺋﻴﺲ دﻳﻮان ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد و ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ رﺋﻴﺲ ﻗﻮه ﻗﻀﺎﺋﻴﻪ ﻣﻲرﺳﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺐ دﻳﻮان ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ داراي ﻳﻚ رﺋﻴﺲ و دو ﻣﺴﺘﺸﺎر اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺗﻌﺪادي ﻛﺎرﺷﻨﺎس از رﺷﺘﻪﻫﺎي ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز دﻳﻮان ﻛﻪ داراي ﺣﺪاﻗﻞ ده‬
‫ﺳﺎل ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻛﺎر اداري و ﻣﺪرك ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ﻳﺎ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺸﺎور ﺷﻌﺐ و ﺑﺎ ﺣﻜﻢ رﺋﻴﺲ ﻗﻮه ﻗﻀﺎﺋﻴﻪ ﻣﻨﺼﻮب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻴﺄت ﻋﻤﻮﻣﻲ دﻳﻮان ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺖ ﺣﺪاﻗﻞ دو ﺳﻮم رؤﺳﺎ و ﻣﺴﺘﺸﺎران ﺷﻌﺐ دﻳﻮان ﺑﻪ رﻳﺎﺳﺖ رﺋﻴﺲ دﻳﻮان و ﻳﺎ ﻣﻌﺎون ﻗﻀﺎﻳﻲ وي‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺻﻼﺣﻴﺖ دﻳﻮان ﻋﺪاﻟﺖ اداري‬

‫ﺻﻼﺣﻴﺖ و اﺧﺘﻴﺎرات ﺷﻌﺐ و ﻫﻴﺄت ﻋﻤﻮﻣﻲ دﻳﻮان در ﻣﺎده ‪ 13‬و ‪ 19‬ﻗﺎﻧﻮن دﻳﻮان ﻋﺪاﻟﺖ اداري ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -1-٢‬ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺷﻌﺐ دﻳﻮان‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺎده ‪ 13‬ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﺻﻼﺣﻴﺖ و اﺧﺘﻴﺎرات ﺷﻌﺐ دﻳﻮان ﺑﻪ دو ﺑﺨﺶ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻟﻒ‪ -‬ﺻﻼﺣﻴﺖﻫﺎ و اﺧﺘﻴﺎراﺗﻲ ﻛﻪ ﺷﻌﺐ دﻳﻮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺮﺟﻊ ﻗﻀﺎﻳﻲ ﺑﺪوي ﺑﻪ ﺷﻜﺎﻳﺎت و اﻋﺘﺮاﺿﺎت اﺷﺨﺎص رﺳﻴﺪﮔﻲ‬

‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻼﺣﻴﺖﻫﺎي ﻣﻮﺿﻮع اﻳﻦ ﺑﻨﺪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫‪ -1‬رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﺷﻜﺎﻳﺎت و ﺗﻈﻠﻤﺎت اﺷﺨﺎص ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻳﺎ ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺣﻘﻮق ﺧﺼﻮﺻﻲ از‪:‬‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت و اﻗﺪاﻣﺎت واﺣﺪﻫﺎي دوﻟﺘﻲ اﻋﻢ از وزارت ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ وﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺎ و ﻣﺆﺳﺴﺎت و ﺷﺮﻛﺖ ﻫﺎي دوﻟﺘﻲ و ﺷﻬﺮداري ﻫﺎ و‬ ‫‪-‬‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻼت و ﻧﻬﺎدﻫﺎي اﻧﻘﻼﺑﻲ و ﻣﺆﺳﺴﺎت واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‪.‬‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت و اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﺄﻣﻮران واﺣﺪﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر در ﺑﻨﺪ اﻟﻒ در اﻣﻮر راﺟﻊ ﺑﻪ وﻇﺎﻳﻒ آن ﻫﺎ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -2‬رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﺷﻜﺎﻳﺎت ﻗﻀﺎت و ﻣﺸﻤﻮﻟﻴﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺘﺨﺪام ﻛﺸﻮري و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺴﺘﺨﺪﻣﺎن واﺣﺪﻫﺎ و ﻣﺆﺳﺴﺎت ﻣﺬﻛﻮر در ﺑﻨﺪ ﻳﻚ و ﻣﺴﺘﺨﺪﻣﺎن‬
‫ﻣﺆﺳﺴﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﻮل اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آنﻫﺎ ﻣﺤﺘﺎج ذﻛﺮ ﻧﺎم اﺳﺖ اﻋﻢ از ﻟﺸﻜﺮي و ﻛﺸﻮري از ﺣﻴﺚ ﺗﻀﻴﻴﻊ ﺣﻘﻮق اﺳﺘﺨﺪاﻣﻲ‪.‬‬

‫ب‪ -‬ﺻﻼﺣﻴﺖﻫﺎ و اﺧﺘﻴﺎراﺗﻲ ﻛﻪ ﺷﻌﺐ دﻳﻮان در ﻣﺴﻨﺪ ﻣﺮﺟﻊ ﻋﺎﻟﻲ ﻗﻀﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺷﻜﺎﻳﺎت و اﻋﺘﺮاﺿﺎت اﺷﺨﺎص رﺳﻴﺪﮔﻲ‬

‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻼﺣﻴﺖﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﻨﺪ ﻋﺒـﺎرت اﺳـﺖ از رﺳـﻴﺪﮔﻲ ﺑـﻪ اﻋﺘﺮاﺿـﺎت و ﺷـﻜﺎﻳﺎت از آراء و ﺗﺼـﻤﻴﻤﺎت ﻗﻄﻌـﻲ دادﮔـﺎهﻫـﺎي اداري‪،‬‬
‫ﻫﻴﺄتﻫﺎي ﺑﺎزرﺳﻲ و ﻛﻤﻴﺴﻴﻮنﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮنﻫﺎي ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻲ‪ ،‬ﺷﻮراي ﻛﺎرﮔﺎه‪ ،‬ﻫﻴﺄت ﺣﻞ اﺧﺘﻼف ﻛـﺎرﮔﺮ و ﻛﺎرﻓﺮﻣـﺎ‪ ،‬ﻛﻤﻴﺴـﻴﻮن ﻣﻮﺿـﻮع‬
‫ﻣﺎده ‪ 100‬ﻗﺎﻧﻮن ﺷﻬﺮداريﻫﺎ‪ ،‬ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺎده ‪ 56‬ﻗﺎﻧﻮن ﺣﻔﺎﻇﺖ و ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از ﺟﻨﮕـﻞﻫـﺎ و ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌـﻲ و اﺻـﻼﺣﺎت ﺑﻌـﺪي آن‬

‫ﻣﻨﺤﺼﺮاً از ﺣﻴﺚ ﻧﻘﺾ ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘﺮرات ﻳﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ آنﻫﺎ‪.‬‬

‫‪ 50‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻت ﺣﻘﻮﻗﻲ‪،‬ﺣﻖ ﮔﺴﺘﺮ‬

‫ﻻزم ﺑﻪ ﻳﺎدآوري اﺳﺖ در ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﺷﻌﺐ دﻳﻮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺮﺟﻊ ﻗﻀﺎﻳﻲ ﺑﺪوي )ﺻﻼﺣﻴﺖﻫﺎي ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻨﺪ اﻟـﻒ( رﺳـﻴﺪﮔﻲ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﺷﻜﺎﻳﺖ و ﻳﺎ ﺗﻈﻠﻢ را ﻫﻢ از ﻟﺤﺎظ ﻣﺎﻫﻮي و ﻫﻢ از ﻟﺤﺎظ ﺷﻜﻠﻲ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﺷﻌﺐ دﻳﻮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺮﺟـﻊ ﻋـﺎﻟﻲ‬
‫ﻗﻀﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﭘﺮوﻧﺪه رﺳﻴﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع دﻋﻮا را ﻣﻨﺤﺼﺮاً از ﻟﺤﺎظ ﺷﻜﻠﻲ )ﻧﻘﺾ ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘﺮرات( ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -2-٢‬ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻫﻴﺄت ﻋﻤﻮﻣﻲ دﻳﻮان‬

‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺎده ‪ 19‬ﻗﺎﻧﻮن دﻳﻮان ﻋﺪاﻟﺖ اداري‪ ،‬ﺣﺪود ﺻﻼﺣﻴﺖ و اﺧﺘﻴﺎرات ﻫﻴﺄت ﻋﻤﻮﻣﻲ دﻳﻮان ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -١‬رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﺷﻜﺎﻳﺎت و ﺗﻈﻠﻤﺎت و اﻋﺘﺮاﺿﺎت اﺷﺨﺎص ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻳﺎ ﺣﻘﻮﻗﻲ از آﺋﻴﻦﻧﺎﻣﻪﻫﺎ و ﺳﺎﻳﺮ ﻧﻈﺎﻣﺎت و ﻣﻘﺮرات دوﻟﺘﻲ و ﺷﻬﺮداريﻫﺎ از‬
‫ﺣﻴﺚ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﺪﻟﻮل آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮن و اﺣﻘﺎق ﺣﻘﻮق اﺷﺨﺎص در ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﻳﺎ اﻗﺪاﻣﺎت ﻳﺎ ﻣﻘﺮرات ﻣﺬﻛﻮر ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺑﺮﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﺑﻮدن آن و ﻳﺎ ﻋﺪم ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻣﺮﺟﻊ ﻣﺮﺑﻮط ﻳﺎ ﺗﺠﺎوز ﻳﺎ ﺳﻮءاﺳﺘﻔﺎده از اﺧﺘﻴﺎرات ﻳﺎ ﺗﺨﻠﻒ در اﺟﺮاي ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘﺮرات ﻳﺎ ﺧﻮدداري از اﻧﺠﺎم‬
‫وﻇﺎﻳﻔﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻀﻴﻴﻊ ﺣﻘﻮق اﺷﺨﺎص ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺻﺪور رأي وﺣﺪت روﻳﻪ در ﻣﻮرد آراي ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ ﺻﺎدره از ﺷﻌﺐ دﻳﻮان‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺻﺪور رأي وﺣﺪت روﻳﻪ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع واﺣﺪ‪ ،‬آراء ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻣﺘﻌﺪد ﺻﺎدر ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﭘﺎﻳﺎن اﻳﻦ ﺑﺤﺚ ﻻزم ﺑﻪ ذﻛﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬار ﺻﺮاﺣﺘﺎً رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت و ﻣﺼﻮﺑﺎت ﺑﺮﺧﻲ ﻧﻬﺎدﻫـﺎ را از ﺣـﺪود ﺻـﻼﺣﻴﺖ ﺷـﻌﺐ و‬
‫ﻫﻴﺄت ﻋﻤﻮﻣﻲ دﻳﻮان ﺧﺎرج ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮارد ﻛﻪ از اﻫﻤﻴﺖ ﺑﺴﻴﺎري ﻧﻴﺰ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت از ﻣﻮارد ذﻳﻞ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت و آراء دادﮔﺎهﻫﺎ و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺮاﺟﻊ ﻗﻀﺎﺋﻲ دادﮔﺴﺘﺮي و ﻧﻈﺎﻣﻲ و دادﮔﺎهﻫﺎي اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ ﻗﻀﺎت دادﮔﺴﺘﺮي و ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ‪.‬‬
‫‪ -2‬رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﻗﻀﺎﺋﻲ ﻗﻮه ﻗﻀﺎﺋﻴﻪ و ﻣﺼﻮﺑﺎت و ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﺷﻮراي ﻧﮕﻬﺒـﺎن‪ ،‬ﻣﺠﻤـﻊ ﺗﺸـﺨﻴﺺ ﻣﺼـﻠﺤﺖ ﻧﻈـﺎم‪ ،‬ﻣﺠﻠـﺲ ﺧﺒﺮﮔـﺎن‪،‬‬
‫ﺷﻮراي ﻋﺎﻟﻲ اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ و ﺷﻮراي ﻋﺎﻟﻲ اﻧﻘﻼب ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪.‬‬

‫‪ -3‬آﻳﻴﻦ دادرﺳﻲ دﻳﻮان ﻋﺪاﻟﺖ اداري‬

‫‪ -1-3‬رﺳﻴﺪﮔﻲ در ﺷﻌﺐ دﻳﻮان‬

‫رﺳﻴﺪﮔﻲ در ﺷﻌﺐ دﻳﻮان ﻣﺤﺘﺎج ﺗﻘﺪﻳﻢ دادﺧﻮاﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﺮ روي ﺑﺮگﻫﺎي ﭼﺎﭘﻲ ﻣﺨﺼﻮص دادﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻌـﺪاد‬
‫ﻃﺮف دﻋﻮي ﺑﻪ اﺿﺎﻓﻪ ﻳﻚ ﻧﺴﺨﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﻮد و ﺑﻪ اﻣﻀﺎء و اﺛﺮ اﻧﮕﺸﺖ ﺷﺎﻛﻲ ﻳﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ او ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬در دادﺧﻮاﺳـﺖ ﺑﺎﻳـﺪ اﻳـﻦ ﻧﻜـﺎت ﻗﻴـﺪ‬
‫ﮔﺮدد‪:‬‬
‫ﻧﺎم و ﻧﺎم ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ‪ ،‬ﻧﺎم ﭘﺪر‪ ،‬ﺷﻐﻞ‪ ،‬اﻗﺎﻣﺘﮕﺎه ﺷﺎﻛﻲ؛‬ ‫‪-‬‬
‫ﻧﺎم ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻳﺎ وزارﺗﺨﺎﻧﻪ ﻳﺎ واﺣﺪ ﻃﺮف ﺷﻜﺎﻳﺖ و ﻳﺎ ﻧﺎم و ﻧﺎم ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ‪ ،‬ﺷﻐﻞ‪ ،‬اﻗﺎﻣﺘﮕﺎه ﻣﺄﻣﻮر ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ؛‬ ‫‪-‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﺷﻜﺎﻳﺖ و ﺧﻮاﺳﺘﻪ؛‬ ‫‪-‬‬
‫ذﻛﺮ ﻣﺪارك و دﻻﻳﻞ ﻣﻮرد اﺳﺘﻨﺎد‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪ 51‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻت ﺣﻘﻮﻗﻲ‪،‬ﺣﻖ ﮔﺴﺘﺮ‬

‫دادﺧﻮاﺳﺖ وارده در دﻓﺘﺮ ﺛﺒﺖ دادﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻞ دﻳﻮان ﺛﺒﺖ ﻣﻲﮔﺮدد و ﺳﭙﺲ از ﻃﺮف رﺋﻴﺲ دﻳﻮان ﻳﺎ ﻣﻌﺎون وي ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ﺷﻌﺐ دﻳـﻮان‬
‫ارﺟﺎع ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ دادﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪه ﺑﻪ دﻳﻮان ﻓﺎﻗﺪ اﻣﻀﺎء ﻳﺎ ﻳﻜﻲ از ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻘﺮر در ﻗـﺎﻧﻮن آﺋـﻴﻦدادرﺳـﻲ دادﮔـﺎهﻫـﺎي ﻋﻤـﻮﻣﻲ و‬
‫اﻧﻘﻼب )در اﻣﻮر ﻣﺪﻧﻲ( ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺪﻳﺮ دﻓﺘﺮ ﺷﻌﺒﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺰﺑﻮر ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ دادﺧﻮاﺳﺖ ﺗﻮﺳﻂ رﺋﻴﺲ دﻳﻮان ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ﺷﻌﺐ ارﺟﺎع ﺷﺪ‪ ،‬دﻓﺘﺮ ﺷﻌﺒﻪ ﻳﻚ ﻧﺴﺨﻪ از دادﺧﻮاﺳﺖ و ﺿـﻤﺎﺋﻢ آن را ﺑـﻪ ﻃـﺮف‬
‫ﺷﻜﺎﻳﺖ اﺑﻼغ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻃﺮف ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻣﻮﻇﻒ اﺳﺖ ﻇﺮف ﻳﻚ ﻣﺎه از ﺗﺎرﻳﺦ اﺑﻼغ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ارﺳﺎل ﭘﺎﺳﺦ اﻗﺪام ﻛﻨـﺪ‪ .‬ﻋـﺪم وﺻـﻮل ﭘﺎﺳـﺦ‪ ،‬ﻣـﺎﻧﻊ‬
‫رﺳﻴﺪﮔﻲ ﻧﺒﻮده و ﺷﻌﺒﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺪارك ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﺮوﻧﺪه رﺳﻴﺪﮔﻲ و ﻣﺒﺎدرت ﺑﻪ ﺻﺪور رأي ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺒﻪ رﺳﻴﺪﮔﻲﻛﻨﻨﺪه ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻳﺎ اﻗﺪاﻣﻲ را ﻛﻪ ﻻزم ﺑﺪاﻧﺪ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ ﻳﺎ اﻧﺠﺎم ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت و اﻗﺪاﻣﺎت ﻻزم را از ﺿﺎﺑﻄﻴﻦ ﻗـﻮه‬
‫ﻗﻀﺎﺋﻴﻪ و ﻣﺮاﺟﻊ اداري ﺑﺨﻮاﻫﺪ و ﻳﺎ ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺮاﺟﻊ ﻗﻀﺎﺋﻲ ﻧﻴﺎﺑﺖ دﻫﺪ‪ .‬ﺿﺎﺑﻄﻴﻦ و ﻣﺮاﺟﻊ ﻣﺰﺑﻮر ﻣﻜﻠﻔﻨﺪ ﻇﺮف ﻣﻬﻠﺘﻲ ﻛﻪ ﺷﻌﺒﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت و اﻗﺪاﻣﺎت ﺧﻮاﺳﺘﻪﺷﺪه را اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺗﺨﻠﻒ از اﻳﻦ اﻣﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﻮرد ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻣﺠﺎزات اداري ﻳﺎ اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ وﺻﻒ رﺳﻴﺪﮔﻲ در دﻳﻮان اﺻﻮﻻً ﻏﻴﺮﺣﻀﻮري اﺳﺖ؛ اﻣﺎ ﺷﻌﺒﻪ دﻳﻮان ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻃﺮﻓﻴﻦ دﻋﻮي را ﺑﺮاي اﺧﺬ ﺗﻮﺿـﻴﺢ دﻋـﻮت‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬رﺋﻴﺲ دﻳﻮان ﻳﺎ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺷﻌﺐ دﻳﻮان‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﺳﻨﺎد و ﭘﺮوﻧﺪهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻧﺰد ﻛﻠﻴﻪ واﺣـﺪﻫﺎي دوﻟﺘـﻲ‪ ،‬ﺷـﻬﺮداريﻫـﺎ و ﺳـﺎﻳﺮ ﻣﺆﺳﺴـﺎت‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و واﺣﺪﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر ﻣﻜﻠﻔﻨﺪ ﻇﺮف ﻳﻚ ﻣﺎه از ﺗﺎرﻳﺦ اﺑﻼغ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ارﺳﺎل اﺳﻨﺎد و ﭘﺮوﻧﺪهﻫﺎي ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﺒـﻪ اﻗـﺪام‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ارﺳﺎل اﺳﻨﺎد ﻣﻤﻜﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬دﻻﻳﻞ آن را ﺑﻪ دﻳﻮان اﻋﻼم ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻗﻀﺎت ﺷﻌﺒﻪ دﻳﻮان ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺲ از رﺳﻴﺪﮔﻲ و ﺗﻜﻤﻴﻞ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت و اﻧﺠﺎم ﻣﺸﺎوره و ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺸﺎور‪ ،‬ﺧﺘﻢ دادرﺳﻲ را اﻋﻼم و ﻇـﺮف ﻳـﻚ‬
‫ﻫﻔﺘﻪ ﺑﻪ ﺻﺪور ﺣﻜﻢ ﻣﺒﺎدرت ورزﻧﺪ‪ .‬رأي ﺷﻌﺐ دﻳﻮان ﻗﻄﻌﻲ و ﻻزماﻻﺟﺮا اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﭘﺎﻳﺎن ﻻزم ﺑﻪ ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻫﺮﮔﺎه ﻣﻄﺎﺑﻖ رأي دﻳﻮان‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﺎت و اﺷﺨﺎص ﻣﺬﻛﻮر در ﺑﻨﺪﻫﺎي )‪ (1‬و )‪ (2‬ﻣـﺎده ‪ 13‬ﻗـﺎﻧﻮن دﻳـﻮان ﻋـﺪاﻟﺖ‬
‫اداري ﺑﻪ ﺟﺒﺮان ﺧﺴﺎرات ﺷﺎﻛﻲ ﻣﺤﻜﻮم ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻴﺰان ﺧﺴﺎرات وارده ﺗﻮﺳﻂ دادﮔﺎه ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﺑﺎ ﺗﺼﺪﻳﻖ دﻳﻮان ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -2-3‬رﺳﻴﺪﮔﻲ در ﻫﻴﺄت ﻋﻤﻮﻣﻲ دﻳﻮان‬

‫در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ رﺋﻴﺲ ﻗﻮه ﻗﻀﺎﺋﻴﻪ ﻳﺎ رﺋﻴﺲ دﻳﻮان ﺑﻪ ﻫﺮ ﻧﺤﻮ از ﻣﻐﺎﻳﺮت ﻳﻚ ﻣﺼﻮﺑﻪ ﺑـﺎ ﺷـﺮع ﻳـﺎ ﻗـﺎﻧﻮن ﻳـﺎ ﺧـﺮوج آن از اﺧﺘﻴـﺎرات ﻣﻘـﺎم‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺐﻛﻨﻨﺪه ﻣﻄﻠﻊ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻮﻇﻒ اﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع را در ﻫﻴﺄت ﻋﻤﻮﻣﻲ دﻳﻮان ﻣﻄﺮح و اﺑﻄﺎل ﻣﺼﻮﺑﻪ را درﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬در ﻣﻮرد درﺧﻮاﺳﺖ اﺑﻄﺎل‬
‫ﻣﺼﻮﺑﺎت‪ ،‬ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻮدن ﻋﻠﻞ درﺧﻮاﺳﺖ و ذﻛﺮ ﻣﻮارد ﻣﻐﺎﻳﺮت ﻣﺼﻮﺑﻪ ﺑﺎ ﺷﺮع ﻳﺎ ﻗﺎﻧﻮن ﻳﺎ ﺧﺮوج از اﺧﺘﻴﺎرات و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺎده ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻳـﺎ ﺣﻜـﻢ‬
‫ﺷﺮﻋﻲ ﻛﻪ اﻋﻼم ﻣﻐﺎﻳﺮت ﻣﺼﻮﺑﻪ ﺑﺎ آن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺿﺮوري ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﺼﻮﺑﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻣﻐﺎﻳﺮت ﺑﺎ ﻣﻮازﻳﻦ ﺷـﺮﻋﻲ ﺑـﺮاي رﺳـﻴﺪﮔﻲ‬
‫ﻣﻄﺮح ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع ﺟﻬﺖ اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﺷﻮراي ﻧﮕﻬﺒﺎن ارﺳﺎل ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻧﻈﺮ ﻓﻘﻬﺎي ﺷﻮراي ﻧﮕﻬﺒﺎن ﺑـﺮاي ﻫﻴـﺄت ﻋﻤـﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻻزماﻻﺗﺒـﺎع اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻴﺄت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﭘﺲ از رﺳﻴﺪﮔﻲ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺷﻜﺎﻳﺖ را وارد ﺗﺸﺨﺺ دﻫﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻛﺜﺮﻳﺖ آراء ﺣﻜﻢ ﺑﻪ اﺑﻄﺎل ﻣﺼﻮﺑﻪ ﺻﺎدر ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻃﺒﻖ ﻣﺎده ‪ 43‬ﻫﺮﮔﺎه در ﻣﻮارد ﻣﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬آراء ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ از ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﺷﻌﺒﻪ دﻳﻮان ﺻﺎدر ﺷﻮد‪ ،‬رﺋﻴﺲ دﻳﻮان ﻣﻮﻇﻒ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ‬
‫اﻃﻼع‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع را در ﻫﻴﺄت ﻋﻤﻮﻣﻲ دﻳﻮان ﻣﻄﺮح ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﻫﻴﺄت ﭘﺲ از ﺑﺮرﺳﻲ و اﺣـﺮاز ﺗﻌـﺎرض‪ ،‬ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﺻـﺪور رأي وﺣـﺪت روﻳـﻪ اﻗـﺪام‬
‫ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫‪ 52‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻت ﺣﻘﻮﻗﻲ‪،‬ﺣﻖ ﮔﺴﺘﺮ‬

‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ ﻫﺮﮔﺎه در ﻣﻮﺿﻮع واﺣﺪي ﺣﺪاﻗﻞ ﭘﻨﺞ رأي ﻣﺸﺎﺑﻪ از ﺷﻌﺐ ﻣﺨﺘﻠﻒ دﻳﻮان ﺻﺎدر ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﻈﺮ رﺋﻴﺲ دﻳﻮان‪ ،‬ﻣﻮﺿـﻮع در‬
‫ﻫﻴﺄت ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻄﺮح و رأي وﺣﺪت روﻳﻪ ﺻﺎدر ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ رأي ﺑﺮاي ﺷﻌﺐ دﻳﻮان‪ ،‬ادارات و اﺷﺨﺎص ﺣﻘﻴﻘﻲ و ﺣﻘـﻮﻗﻲ ذيرﺑـﻂ ﻻزماﻻﺗﺒـﺎع‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -4‬اﺟﺮاي اﺣﻜﺎم دﻳﻮان ﻋﺪاﻟﺖ اداري‬

‫ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﺟﺮاي اﺣﻜﺎم ﺻﺎدره از ﺷﻌﺐ دﻳﻮان‪ ،‬واﺣﺪ اﺟﺮاي اﺣﻜﺎم زﻳﺮ ﻧﻈﺮ رﺋﻴﺲ دﻳـﻮان ﻳـﺎ ﻳﻜـﻲ از ﻣﻌﺎوﻧـﺎن وي ﺗﺸـﻜﻴﻞ ﻣـﻲﺷـﻮد و‬
‫ﺗﻌﺪادي دادرس ﻋﻠﻲاﻟﺒﺪل اﻗﺪام ﺑﻪ اﺟﺮاي اﺣﻜﺎم ﺻﺎدره ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻛﻠﻴﻪ اﺷﺨﺎص و ﻣﺮاﺟﻊ ﻃﺮف ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻣﻜﻠﻔﻨﺪ آراء دﻳـﻮان را ﭘـﺲ از اﺑـﻼغ‬
‫ﻓﻮراً اﺟﺮا ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬در ﺻﻮرت اﺳﺘﻨﻜﺎف ﺷﺨﺺ ﻳﺎ ﻣﺮﺟﻊ ﻣﺤﻜﻮمﻋﻠﻴﻪ از اﺟﺮاي رأي‪ ،‬ﺷﻌﺒﻪ ﺻﺎدرﻛﻨﻨﺪه رأي‪ ،‬ﺑﻪ درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺤﻜﻮمﻟـﻪ‪ ،‬ﻣﻮﺿـﻮع را‬
‫ﺑﻪ رﺋﻴﺲ دﻳﻮان ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻣﻲﻛﻨﺪ و رﺋﻴﺲ دﻳﻮان ﻳﺎ ﻣﻌﺎون او ﻣﺮاﺗﺐ را ﺟﻬﺖ اﺟﺮاء ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از دادرﺳﺎن واﺣﺪ اﺟﺮاي اﺣﻜﺎم ارﺟﺎع ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫دادرس اﺟﺮاي اﺣﻜﺎم از ﻃﺮق زﻳﺮ ﻣﺒﺎدرت ﺑﻪ اﺟﺮاي ﺣﻜﻢ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫‪ -1‬اﺣﻀﺎر ﻣﺴﺆول ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ و اﺧﺬ ﺗﻌﻬﺪ ﺟﻬﺖ اﺟﺮاي ﺣﻜﻢ ﻳﺎ ﺟﻠﺐ رﺿﺎﻳﺖ ﻣﺤﻜﻮمﻟﻪ در ﻣﺪت ﻣﻌﻴﻦ‪.‬‬
‫‪ -2‬دﺳﺘﻮر ﺗﻮﻗﻴﻒ ﺣﺴﺎب ﺑﺎﻧﻜﻲ ﻣﺤﻜﻮمﻋﻠﻴﻪ و ﺑﺮداﺷﺖ از آن ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﻣﺒﻠﻎ ﻣﺤﻜﻮمﺑﻪ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺣﻜﻢ ﻳﻚ ﺳﺎل ﭘﺲ از اﺑﻼغ اﺟـﺮا ﻧﺸـﺪه‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬دﺳﺘﻮر ﺗﻮﻗﻴﻒ و ﺿﺒﻂ اﻣﻮال ﺷﺨﺺ ﻣﺘﺨﻠﻒ ﺑﻪ درﺧﻮاﺳﺖ ذيﻧﻔﻊ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻣﻘﺮرات ﻗﺎﻧﻮن آﺋﻴﻦ دادرﺳﻲ دادﮔﺎهﻫﺎي ﻋﻤـﻮﻣﻲ و اﻧﻘـﻼب )در‬
‫اﻣﻮر ﻣﺪﻧﻲ(‪.‬‬
‫‪ -3‬دﺳﺘﻮر اﺑﻄﺎل اﺳﻨﺎد ﻳﺎ ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت اﺗﺨﺎذ ﺷﺪه ﻣﻐﺎﻳﺮ ﺑﺎ رأي دﻳﻮان‪.‬‬

‫ﺑﺮاي درﻳﺎﻓﺖ ﺟﺰوه ﺷﻤﺎره دو ﺣﻘﻮق اداري ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺖ ﺣﻖ ﮔﺴﺘﺮ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻴﺪ‬
‫‪www.haghgostar.ir‬‬
‫‪haghgostar@gmail.com‬‬

‫‪ 53‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﺸﺮ ﻣﻘﺎﻻت ﺣﻘﻮﻗﻲ‪،‬ﺣﻖ ﮔﺴﺘﺮ‬