Egzamin Anata Końcowy Skrypt z Wszystkiego 3

KOLOKWIUM 1 -- KOŚCI I POŁĄCZENIA
PODZIAŁ POŁĄCZEŃ:
Ze względu na rodzaj tkanki łączącej:
I. Połączenia pełne – synarthroses
1.) Więzozrosty (syndesmosis ) – połączenia utworzone przez tkankę łączną włóknistą lub sprężystą
A.) Więzozrost zwykły – tk. łączna włóknista (przewaga włókien kolagenowych); Wyst. w postaci pasm więzadłowych lub błon
międzykostnych np. więzadło podłużne kręgosłupa (lig. longitudinalis), błona międzykostna przedramienia (membrana interossea
anterbrachii)
B.) Szwy prawdziwe (suturae ) – utworzone z krótkich włók. łącznotkankowych biegnących między stykającymi się kośćmi czaszki.
Powierzchnie schodzą się za pomocą:
- zęba – szew zębaty ( sutura serrata, szew nosowo-czołowy)
- blaszek – szew blaszkowaty, liściasty (sutura foliata, sz. strzałkowy)
- łuski – szew łuskowaty ( s. squamosa, szew ciemieniowo-skroniowy)
- klina – wklinowanie (gomphosis, ząb w zębodole)
- dachówki – szew dachówkowaty ( s. tegmentalis, szew wieńcowy, boczny od szew czołowo-ciemieniowego)
C.) Więzozrosty sprężyste (syndesmosis elastica ) – utw. przez tk. ł. sprężystą. Przekształca zgromadzoną energię potencjalną w
energię kinetyczną np. wiez. karkowe (lig. nuchae)
2.) Chrząstkozrosty (synchondroses) - połączenia utworzone przez tkankę chrzęstną np. chrząstki nasadowe, chrząstkozrost
śródklinowy
A.) Spojenia (symphysis) – np. spojenie miedniczne (symphysis pelvina)
B.) Szew rzekomy= płaski (sutura harmonia s. plana) – poł. utw. przez tk. chrzęstna włóknista np. połączenia kości nosowych
3. ) Kościozrosty ( synostosis) – powstaje wtórnie np. wtórnie po skostnieniu więzozrostu lub chrząstkozrostu
4. ) Mięśniozrosty (synsarcosis ) – polega na połączeniu kości za pośrednictwem mięśni np. poł. k. piersiowej z tułowiem
II. Połączenia maziowe=stawy – juncturae synoviales, articulationes, diarthrosis

Ze względu na budowę:
1.) Staw pojedynczy – art.. simplex(2 kości biorą udział)
2.) Staw złożony – art.. compositus(>2 kości biorą udział)
Ze względu na kształt powierzchni stawowej (anatomiczna klasyfikacja stawów):
1.) Staw kulisty – art.. spheroideus( powierzchnia wypukła kształtu wycinka kuli, główką a wklęsła powierzchnia panewką, np.
staw barkowy)
A.) Staw kulisty zamknięty – enarthrosis sphaeroidea (główka jest > niż połow wycinka kuli, np. staw biodrowy
2.) Staw walcowaty=kłykciowy – art.. condylaris( powierzchnie stawu w kształcie walca)
A.) Staw walcowaty kontaktujący – ginglymus congruens (pow.stawu pasują do siebie np. staw łokciowy, ruchy prostowania-
extensio i zginania- flexio)
B.) Staw walcowaty niekontaktujący – ginglymus incongruens (pow. stawu nie pasują do siebie. Wytwarza się łącznik – np. krążek
stawowy – discus articularis lub łąkotka stawowa – meniscus articularis; np. staw skroniowo- żuchwowy)
C.) Staw sprężynujący – część poruszana zeskakuje samoczynnie np. staw łokciowy i skokowy
D.) Staw ślizgowy – art. delabens (powierzchnie stawowe jednej kości ślizga się po drugiej, np. staw udowo-rzepkowy)
E.) Staw spiralny – art. spiralis (powierzchnie stawowe odpowiadają jednemu skrętowi spirali, np. staw udowo-piszczelowy)
F.) Staw ślimakowy – art. cochlearis ( powierzchnie stawowe tworzą ok. ¼ skrętu śruby, np. staw stępowo-podudziowy)
3.) Staw owalny – art. ellipsoidea( powierzchnie stowe kształtu elipsowatego, np. staw szczytowo-potyliczny)
4.) Staw siodełkowy – art. sellaris(wypukłe pow. stawowe w kształtu poprzecznie ustaw. walca, np. staw międzyczłonowy palca
bliższy i dalszy)
5.) Staw obrotowy – art. trochoidea(ruch odbywa się przez obrót jednej kości wokół występu drugiej, np. staw
szczytowo-obrotowy)
6.) Staw płaski=ścisły – art. planum, amphiarthrosis(powierzchnie stawowe są płaskie, np. staw nadgarstkowo-śródręczny)
Ze względu na ruchomość połączeń:
1.) Połączenia nieruchome: szwy prawdziwe, szwy rzekome, kościozrosty
2.) Połączenia ruchome: chrząstkozrosty, więzozrosty, mięśniozrosty, stawowe połączenia kości
Ze względu na zależności w stopniu ruchomości:
1.) I stopnia - ruchy w jednej płaszczyźnie : prostowanie (extensio), zginanie (flexio)
2.) II stopnia – ruchy w 2 płaszczyznach prostopadłych do siebie: prostowanie-zginanie, przywodzenie (adductio), odwodzenie
(abductio)
3.) III stopnia – największy stopień ruchomości: zginanie-prostowanie, przywodzenie-odwodzenie, ruchy obrotowe (rotatio)
POŁĄCZENIA KOŚCI GŁOWY - JUNCTURAE OSSIUM CAPITIS
1.) Szwy (suturae)= więzozrosty włókniste (articulationes fibrosae) - jest ich 48, m.in.:
- szew piłowaty (sutura serrata) – np. szew nosowo-czołowy
- szew liściasty (sutura foliata) – np. szew strzałkowy
- szew łuskowy (sutura squamosa) – np. między łuską k. skroniowej a k. ciemieniową
- wklinowanie (gomphosis) – np. połączenie włókniste między korzeniem zęba a ścianą zębodołu
- szew płaski (sutura plana) – np. połączenie kk. nosowych
2.) Chrząstkozrosty (synchondroses):

- chrząstkozrost śródklinowy (synchondrosis intersphenoidalis) - łączy trzony kk.przedklinowej i podstawnoklinowej
- chrząstkozrost klinowo-potyliczny (synchondrosis sphenooccipitalis)- łączy trzon k. podstawnoklinowej i k.potylicznej
-spojenie żuchwy ( symphysis mandibulae)
-Krysiak: opisuje jeszcze chrząstkozrost śródpotyliczny łuskowo-boczny (syn. intraoccipitalis squamolateralis basilateralis) i
chrząstkozrost międzyżuchwowy (syn. intermandibularis)- u człowieka, konia, świni ulega szybko skostnieniu po urodzeniu
3.) Stawy (articulationes)= połączenia maziowe:

A.) Staw skroniowo-żuchwowy (articulatio temporomandibularis): kość skroniowa –dół żuchwowy, ograniczony przez tbc.
articulare i proc. retroarticularis, a ze strony żuchwy –caput mandibulae; staw zawiasowy niekontaktujący (ginglymus incongruens)
–wystaje krążek stawowy (discus articularis) -> więzadła:
- więzadło boczne (l. laterale) – w. wzmacniające, boczna strona stawu
- więzadło doogonowe (l. caudale) – tylna ściana torebki stawowej, rozpoczyna się na meatus acusticus ext. i proc. retroarticularis,
biegnie do tylnego brzegu gałęzi żuchwy, u koni jest elastyczne (żółte)
-Krysiak: spełnia kryteria stawu kłykciowego, obecny w tym połączeniu krążek stawowy (discus articularis), czyni staw
dopasowanym - kontaktującym , dzieląc jego jamę na dwa piętra (górne i dolne), zbudowany z chrząstki włóknistej jest grubszy u
kopytnych niż u mięsożernych.
W stawie tym następuje unoszenie żuchwy w celu zwarcia łuków zębowych i jej opuszczanie. Ruchy ślizgowe w kierunku
przednio-tylnym.
STAWY GŁOWY
1.) Pierwszy staw głowy – staw szczytowo-potyliczny (articulatio atlantooccipitalis) - staw owalny
Staw ten jest źródłem ruchów pochylania i unoszenia głowy, zwanych u zwierząt również ruchami zginania i prostowania głowy, a u
człowieka ruchami potakującymi. Połączenie to obejmuje dwa symetryczne, elipsoidalne stawy między kłykciami potylicznymi i
dołkami stawowymi przednimi kręgu szczytowego.
-dwa wtórne stawy; utworzony pomiędzy kłykciem potylicznym i dołem kręgu szczytowego, więzadła:
- błona szczytowo-potyliczna dogrzbietowa (membrana atlantooccipitalis dorsalis) - po bokach zrasta się ze ścianą torebki
- błona szczytowo-potyliczna dobrzuszna (membrana atlantooccipitalis ventralis)
- więzadła boczne kręgu szczytowego (ll. lateralia atlantis) - od wyrostka przykłykciowego do przedniej krawędzi skrzydeł
atlasu
U mięsożernych i świni istnieje szerokie połączenie między obiema symetrycznymi jamami stawu szczytowo-potylicznego, przy
czym u tych pierwszych jest także połączenie z jamą stawu szczytowo-obrotowego. U przeżuwaczy, konia (z wyjątkiem osobników
starych) i ludzi nie ma tej komunikacji.
2.) Drugi staw głowy – staw szczytowo-obrotowy (articulatio atlantoaxialis); staw obrotowy, więzadła:
- błona pokrywająca (membrana tectoria) = błona szczytowo-obrotowa (membrana atlantoaxialis dorsalis), ściśle złączona z
torebką stawową, wystaje między dogrzbietowymi łukami obydwu kręgów
- więzadło międzykolcowe (l. interspinale) - więzadło żółte, biegnie od guzka grzebienia atlasu do wyrostka kolczystego obrotnika
- więzadło szczytowo-obrotowe (dogrzbietowe)(l. atlantoaxiale)(dorsale) = więzadło zębowe zewnętrzne (lig. dentis externum)
żółte, od guzka dobrzusznego atlasu do grzebienia dobgrzbietowego obrotnika, dwa ramiona,
- więzadło podłużne (l. longitudinale) = więzadło zębowe wewnętrzne(lig. dentis internum) (= dawniej więzadło dogrzbietowe
zęba) od dogrzbietowej powierzchni zęba do części podstawnej kości potylicznej i do kłykci, brak u mięsożernych i świni
- więzadła skrzydłowe (ll. alaria)- u człowieka, mięsożernych, królika i świni (przebieg skośny), brak u konia i przeżuwaczy
- więzadło wierzchołka zęba (l. apicis dentis) - u mięsożernych, świni i przeżuwaczy
- więzadło poprzeczne zęba (l.dentis transversum)
W utworzeniu stawu szczytowo-obrotowego bierze udział ząb kręgu obrotowego, a także zmodyfikowane wyrostki stawowe
doczaszkowe oraz dołek zębowy na wewnętrznej stronie łuku dobrzusznego kręgu szczytowego, jak też jego dołki stawowe
doogonowe, czyli tylne.
W Krysiaku jest jeszcze - więzadło szczytowo-obrotowe dobrzuszne (l.atlantoaxiale ventrale) = więzadło dobrzuszne zęba-
od guzka dobrzusznego kręgu szczytowego do grzebienia dobrzusznego kręgu obrotowego.
Więzadło poprzeczne kręgu szczytowego (lig. transersum atlantis) - tylko u mięsożernych i świni .
POŁĄCZENIA KRĘGOSŁUPA- JUNCTURAE COLUMNAE VERTEBRALIS
-> Więzadła kręgosłupa dzielimy na:
1.) Więzadła długie kręgosłupa
*więzadło karkowe (lig. nuchae) sprężyste, żółte,brak u świni i kota, (u psa więzadło karkowe składa się tylko z powrózka
karkowego), rozpada się u konia i krowy na 2 części:
-powrózek karkowy (funiculus nuchae):
+odchodzi parzyście od protuberantia occipitalis externa
+ kaletką podwięzadłową karkową doczaszkową(bursa subligamentosa nuchalis cranialis) na wysokości kręgu szczytowego
+ kaletką podwięzadłową karkową doogonową (bursa subligamentosa nuchalis caudalis) powrózek karkowy na odcinku od
C4-Th6 rozszerza się, tworząc w okolicy kłębu rozszerzoną część kapturową = kłębową (pars cucullaris) na wys. k. obrotowego
+kaletka podwięzadłowa nadkolcowa(bursa subligamentosa supraspinalis) - na wysokości kłębu
-blaszka karkowa (lamina nuchae):

składa się z 2 płytek, odchodzi silnymi zębami od obrotnika i C3-C5 , a kończy się na powrózku karkowym przy Th2-Th3
( pies - powrózek karkowy, świnia, kot, naczelne - brak więzadła !!)
*więzadło nadkolcowe (lig. supraspinale) - od k.potylicznej albo pierwszych kręgów szyjnych do okolicy ogonowej, pokrywając
wierzchołki wyrostków kolczystych, na których uzyskuje przyczepy.
*więzadło podłużne dobrzuszne (lig. longitudinale ventrale) - biegnie od dobrzusznej powierzchni kręgów od Th8-Th9 do kości
krzyżowej
*więzadło podłużne dogrzbietowe (l. longitudinale dorsale) - leży w kanale kręgowym i na krążkach międzykręgowych rozpoczyna
się na zębie kręgu obrotowego a kończy na kości krzyżowej, mięsożerne - aż do kręgów ogonowych
Krysiak: krążek międzykręgowy (discus intervertebralis) -tworzy pomost między końcem tylnym trzonu kręgu poprzedniego i
końcem przednim kręgu następnego. Zbudowany z chrząstki włóknistej, pierścieniowato zgrubiały w części obwodowej, jako
pierścień włóknisty (anulus fibrosus), ma w części środkowej jądro miażdżyste (nucleus pulposus), twór soczewkowatego kształtu,
o konsystencji galaretowatej, stanowiący pozostałość po strunie grzbietowej.
2.) Więzadła krótkie kręgosłupa sąsiadujące kręgi między sobą:
-krążki międzykręgowe (disci intervertebrales)
- pierścień włóknisty (anulus fibrosus; leży zewnętrznie)
- jądra miażdżystego ( nucleus pulposus; leży wewnętrznie)
-więzadła międzyłukowe (ligg. Interarcualia) = więzadła żółte(ligg. flava) - wypełniają przestrzenie międzyłukowe, są to struktury
parzyste prawe i lewe.
-więzadła międzykolcowe (ligg. Interspinalia) - grubowłókniste płytki więzadła wypełniają przestrzenie miedzykolczyste (odc. Th-L).
U mięsożernych w odc. szyjnym są włóknistymi więzadłami, a w piersiowym i lędźwiowym zastępują je włókna mięśniowe, u bydła
w odc. piersiowym i lędźwiowym wykazują strukturę sprężystą, u konia w odc. szyjnym i na początku piersiowego mają charakter
więzadeł sprężytych (żółto zabarwione) dalej z tk. łącznej włóknistej.
-więzadła międzypoprzeczne (ligg.intertransversaria) łączą wyrostki poprzeczne kręgów. odcinka L;
- połączenia wyrostków stawowych (juncture zygapophyseales) - łączą powierzchnie stawowe wyrostków stawowych
sąsiadujących kręgów
-połączenia lędźwiowo-krzyżowe (juncturae lumbosacralis) - łączą ostatni kr. L z k. krzyżową.
U konia dzielimy na:

- więzadła podłużne i krótkie kręgosłupa oraz krążek międzykręgowy (discus intervertebralis)
- połączenia wyrostków stawowych lędźwiowo-krzyżowe (juncture zygapophyseales lumbosacrales) między L6-Sc1
- stawy międzypoprzeczne lędźwiowo-krzyżowe (art.art. intertransversarie lumbosacrales) łączą wyr. poprzecz. L6 i skrzydła k.
krzyżowej
- stawy międzypoprzeczne lędźwiowe (art.art. intertransversarie lumbales) łączą wyrostki poprzeczne L5-L6 .
POŁĄCZENIA KLATKI PIERSIOWEJ – JUNCTURAE THORACIS

-> POŁĄCZENIA ŻEBER Z KRĘGAMI PIERSIOWYMI
-staw głowy żebra (art. capitis coste) - połączenie głowy żebra z dołkami żebrowymi
-staw żebrowo-poprzeczny (art. costotransversaria)
stawy płaskie, występują wspólne więzadła:
- więzadła żebrowo-poprzeczne (lig. costotransversarium), dogrzbietowo od dołka żebrowego doczaszkowego do torebki stawu
główki żebra i kończy się na szyjce tego samego żebra,
- więzadła promieniste głowy żebra (lig. capitis coste radiatum) rozpoczyna się na pow. dobrzusznej żebra, tuż obok głowy, kończy
się promieniście na powierzchni dobrzusznej dwóch sąsiadujących kręgów
- więzadło śródstawowe głowy żebra (lig. capitis coste intraarticulare) =więzadło żebrowe łączące (lig. coniugare costarum)
początek - między dwiema powierzchniami stawowymi głowy żebra, do dna kanału kręgowego odnoga krótka kończy się na trzonie
kręgu poprzedzającego, odnoga długa łączy się z drugostronną część więzadła sródstawowego głowy żebra łącząca obustronne
głowy nosi nazwę w ięzadła między głowowego (lig. intercapitale)
Krysiak:
w starszych książkach pogrubienie torebki stawu żebrowo-poprzecznego = więzadło guzka żebra
Głowa ostatniego żebra jest połączona z wyrostkiem poprzecznym kręgu I lędźwiowego blaszką włóknistą, która nosi nazwę =
więzadło lędźwiowo-żebrowe (lig. lumbocostale).
->POŁĄCZENIA ŻEBER Z CHRZĄSTKAMI ŻEBROWYMI juncturae (art.) costochondriales:

- spojenie (tkanka chrzęstna włóknista)
Krysiak: stawy żebrowo-chrząstkowe (articulationes costochondrales)
U człowieka, koniowatych, mięsożernych i królika połączenie kości żebrowych z ich chrząstkami realizują się za pomocą połączeń
chrząstkowych, czyli chrząstkozrostów , a u przeżuwaczy są to połączenia maziowe, które z wyjątkiem pierwszej pary, dotyczą
wszystkich żeber pozostałych. U świni podobne stawy występują w żebrach od II do V-VI.
->POŁĄCZENIA ŻEBER Z MOSTKIEM

-stawy mostkowo-żebrowe (articulationes sternocostales) stawy zawiasowe; więzadła:
- więzadła mostkowo-żebrowe wewnątrzstawowe (lig. sternocostale intraarticulare)
- więzadło mostkowo-żebrowe promieniste (lig. sternocostale radiatum) na zewnątrz stawu, złożone z silnych, krótkich pasm, leżą
obustronnie od wewnętrznej powierzchni mostka do wewnętrznej powierzchni II do ostatniej chrząstki żebrowej; zlewają się z
więzadłem mostka (lig. sterni).
-Krysiak:
Każdy brzeg mostka jest wyposażony w tyle wcięć żebrowych, ile u danego gatunku jest żebra prawdziwe (mostkowych) - osiem
u konia i bydła, owiec i kóz, siedem albo osiem u świni, siedem u królika, wielbłąda i człowieka, osiem u psa i kota.
->POŁĄCZENIA ŻEBER MIĘDZY SOBĄ
- mięśnie międzyżebrowe zewnętrzne i wewnętrzne (mm. intercostales ext. et int.) - na powierzchni tych mięśni - błona
międzyżebrowa zewnętrzna i wewnętrzna (membrana intercostalis externa et interna)
- powięź wewnątrzpiersiowa (fascia endothoracica) silna sprężysta, leż pod opłucną żebrową
-Krysiak: Chrząstki żeber rzekomych u człowieka łączą się z sobą stawowo, u zwierząt przez więzozrosty oraz przez opisane wyżej
dwie błony międzyżebrowe. U wszystkich tworzą konstrukcję zwaną - łuk żebrowy (arcus costalis).
->POŁĄCZENIA MOSTKA
-odcinki mostkowe (sternebrae) połączone są za pomocą:
- chrząstkozrostów mostkowych (synchondroses sternales)
- więzadło mostka (lig. sterni) rozpoczyna się od I pary żeber i silnie przylega do dogrzbietowej powierzchni mostka
-Krysiak: Wśród chrząstkozrostów mostkowych większość to: chrząstkozrosty międzyodcinkowe (synchondroses
intersternebrales) i chrząstkozrost mieczykowato-mostkowy (synchondroses xiphosternalis). U konia i mięsożernych połączenie
rękojeści z trzonem realizuje się przez chrząstkozrost rękojeściowo-mostkowy (synchondrosis manubriosternalis), natomiast u
świń, bydła i niekiedy u kóz - przez staw rękojeściowo-mostkowy (art. manubriosternalis).
->POŁĄCZENIA KOŃCZYNY PIERSIOWEJ – juncturae membrii thoracici

Łopatka zostaje przymocowana za pomocą mięśni i powięzi – mięśniozrost (synsarcosis)
1)staw barkowy, ramienny (articulatio humeri) - staw kulisty, luźna torebka stawowa, brak więzadeł – staw stabilizują mięśnie:
- mięsień podgrzebieniowy (m. infraspinatus)
- mięsień nadgrzebieniowy (m. supraspinatus)
- mięsień podłopatkowy (m.subscapularis)
- ścięgno początkowe m. dwugłowego ramienia wpukla się od przodu do wnętrza torebki stawowej tak, że błona maziowa
obejmując je dookoła łączy się ze ścianą wewnętrzną za pomocą krezki- mesotenon (mięsożerne, świnia, małe przeżuwacze),
u konia, krowy ścięgno zachowuje położenie zewnętrzne i oddzielone jest od torebki - kaletka międzyguzkowa(bursa
intertubercularis) !!
- pasma przypominające więzadła – więzadła obrębkowo-ramienne (ligg. glenohumeralia) od guzka nadpanewkowego do części
doogonowych obu guzków kości ramiennej
- mięsień stawowy ramienia (m. articularis humeri)
-Krysiak: w stawie tym głowa kości ramiennej zestawia się ze stosunkowo płytką panewką łopatki, jaką jest wydrążenie stawowe,
uzupełnione na obwodzie- obrąbek stawowym (labrum glenoidale),zbudowany z chrząstki włóknistej.
Wyróżnia się jeszcze więzadło kruczo-ramienne (lig. coracohumerale). W niektórych podręcznikach u konia - więzadło ramienne
poprzeczne (lig. humerale transversum) od guzka większego do guzka mniejszego k.ramiennej.
Pochewka maziowa międzyguzkowa (vagina synovialis intertubercularis) dla m.dwugłowego - mięsożerne, świnie, owce,
u konia i krowy i kozy - kaletka międzyguzkowa(bursa intertubecularis).
Ruchy w płaszczyźnie strzałkowej, jednopłaszczyznowe, zginania i prostowania s. ramiennego, co się wiąże z w ysuwaniem lub
cofaniem tzw. części wolnej kończyny.
2) staw łokciowy articulatio cubiti -staw złożony, zawiasowy – ginglymus , torebkę stawową wzmacniają przebiegające w
sąsiedztwie mięśnie:
- mięsień łokciowy,
- mięsień zginacz nadgarstka łokciowy,
- mięsień prostownik nadgarstka łokciowy.
Więzadła wzmacniające staw łokciowy:

-więzadło poboczne boczne (łokciowe)- lig. collaterale laterale (ulnare) mocniejsze, od bocznego guzka i dołka więzadłowego
kości ramiennej do bocznego guzka więzadłowego kości promieniowej
-więzadło poboczne przyśrodkowe (promieniowe)- lig. collaterale mediale (radiale) słabsze, od przyśrodkowego dołka
więzadłowego kości ramiennej, rozdziela się na 2 gałęzie:
- doogonowa, mocniejsza, kończy się na guzku więzadłowym kości promieniowej
- doczaszkowa, słabsza, kończy się na powierzchni przyśrodkowej kości promieniowej jest to uścięgniony mięsień
nawracacz obły – m. pronator teres
-więzadło skośne- lig. obliqum znajduje się na powierzchni przedniej, przebiega od tuberositas radii do fossa radialis kości
ramiennej
! dodatkowo u psa:
-więzadło pierścieniowate kości promieniowej (zwane też wieńcowym)- lig. annulare radii o dchodzi od więzadła pobocznego
bocznego do przyśrodkowego, w poprzek górnej powierzchni kości promieniowej
-więzadło wyrostka łokciowego- lig. olecrani od przednio-przyśrodkowej powierzchni wyrostka łokciowego do
przyśrodkowego nadkłykcia kości ramiennej
-Krysiak: Wyróżnia się w nim dwa połączenia wtórne:

+staw ramienno-łokciowy (art. humeroulnaris)
+staw ramienno-promieniowy (art. humeroradialis)
Powierzchnia stawowa kk. przedramienia jest dokładnym odciskiem kłykcia kości ramiennej, na której u wielu gatunków znajdują się
dołki maziowe (fossae synoviales).
POŁĄCZENIA KOŚCI PROMIENIOWEJ I ŁOKCIOWEJ - juncturae radioulnares
-błona międzykostna przedramienia (membrana interossea antebrachii)
ięzadło poprzeczne bliższe boczne i przyśrodkowe lig. transversum proximale lat. et med. (u konia),
-w
-więzadło poprzeczne dalsze boczne i przyśrodkowe lig. transversum distale lat. et med. (u innych gat.)
-> STAW NADGARSTKOWY (stawy nadgarstka) - art. carpi - staw złożony, staw ten rozpada się na stawy wtórne:
-staw przedramienno-nadgarstkowy - art. antebrachiocarpea,
-staw śródnadgarstkowy - art. mediocarpea, (st. międzynadgarstkowym) - art. intercarpea,
-staw nadgarstkowo-śródręczny - art. carpometacarpea,
możemy również wyróżnić
-staw międzyrzędowe - artt. interordinarii (inna nazwa: stawy wewnątrz-rzędowe - art. intraordinarii)
-staw śródrzędowe - artt. intraordinarii,
Krysiak mówi; że przy stawie przedramienno-nadgarstkowym wyróżnia się jeszcze stawy wtórne: staw promieniowo-nadgarstkowy
(art.radiocarpea) i staw łokciowo-nadgarstkowy (art. ulnocarpea).
Staw przedramienno-nadgarstkowy u przeżuwaczy wskutek skośnego ustawienia powierzchni stawowych w czasie ruchu wykazuje
on tendencję do ślimatowatego skręcania odcinka autopodialnego kończyny na zewnątrz.
Po stronie dogrzbietowej i dłoniowej – płyty więzadłowe:

- więzadło nadgarstka poprzeczne grzbietowe powierzchowne (lig. carpi transversum dorsale superficiale)
- więzadło nadgarstka poprzeczne grzbietowe głębokie (lig. carpi transversum dorsale profundum)
- więzadło nadgarstka poprzeczne dłoniowe głębokie (lig. carpi transversum volare profdum)
- więzadło nadgarstka poprzeczne dłoniowe powierzchowne (lig. carpi transversum volare superficiale)
ięzadło nadgarstka dłoniowe głębokie lub wspólne + kość nadgarstka dodatkowa + biegnący od tej kości do k.
Krysiak: w
nadgarska promieniowej troczek zginaczy(retinaculum flexorum) => tworzą na wysokości stawu k
anał nadgarstka (canalis carpi)
Ścięgna końcowe mięśni:

1.) mięsień odwodziciel palca I długi - m. abductor policis (digiti I) longus
2.) mięsień prostownik nadgarstka promieniowy - m. extensor carpi radialis
3.) mięsień prostownik palcowy wspólny - m. extensor digitorum communis
4.) mięsień prostownik palcowy boczny - m. extensor digitorum lateralis
5.) mięsień prostownik nadgarstka łokciowy - m. extensor carpi ulnaris
6.) mięsień zginacz palców głęboki – m. flexor digitorum prof.
7.) mięsień zginacz palców powierzchowny – m. flexor digitorum superf.
WIĘZADŁA DŁUGIE NADGARSTKA

- więzadło nadgarstka poboczne boczne długie (lig. carpi collaterale laterale longum)
- więzadło nadgarstka poboczne przyśrodkowe długie (lig. carpi collaterale mediale longum)
WIĘZADŁA KRÓTKIE NADGARSTKA

- więzadło nadgarstka poboczne boczne krótkie bliższe (lig. carpi collaterale laterale breve proximale)
- więzadło nadgarstka poboczne boczne krótkie dalsze (lig. carpi collaterale laterale breve distale)
- więzadło nadgarstka poboczne przyśrodkowe krótkie bliższe (lig. carpi collaterale mediale breve proximale)
- więzadło nadgarstka poboczne przyśrodkowe krótkie dalsze (lig. carpi collaterale mediale breve distale)
- więzadło międzyrzędowe (podłużne) - (ligg. interordinaria )
- więzadło śródrzędowe (poprzeczne ) – (ligg. Intraordinaria)
WIĘZADŁA STABILIZUJĄCE KOŚĆ DODATKOWĄ NADGARSTKA

- więzadło dodatkowe bliższe (lig. carpi accesorium proximale) - od os carpi accesorium do kości promieniowej
-więzadło dodatkowe pośrodkowe (lig. carpi accesorium medianum) - od os carpi acc. do os carpi ulnare
-więzadło dodatkowe dalsze (lig. carpi accesorium distale) - dwa ramiona - od os carpi acc. do os carpale IV i os Mc IV
-> STAW ŚRÓDRĘCZNO-CZŁONOWY (art. metacarpophalangea)zwany u konia - staw pęcinowy , staw zawiasowy,
powierzchnie stawowe kości śródręcza są cylindryczne u kopytnych, gdzie dzieli je grzebień strzałkowy.
- mięsień międzykostny pośrodkowy (m. interosseus medialis) = więzadło podwieszające trzeszczki
- ścięgno mięśnia prostownika palców wspólnego (m. extensor digitorum communis)
Więzadła stawu śródręczno-członowego:

- więzadło poboczne boczne i przyśrodkowe (ligg. collaterale latearale et. mediale)
-więzadła trzeszczek:
+ więzadło międzytrzeszczkowe - lig. intersesamoideum,
+więzadło trzeszczkowe poboczne boczne i przyśrodkowe ligg. sesamoidea collateralia lat. et med.
każde z nich ma odpowiadające dwa ramiona :
-jedno kończy się na Mc III
-drugie na guzku więzadło. k. pęcinowej,
+ więzadło trzeszczkowe proste - lig. sesamoideum rectum
od podstaw obu trzeszczek :
-część powierzchowna - sięga do guzowatości kości koronowej
-część głęboka - kończy się na trójkącie k. pęcinowej.
+więzadło trzeszczkowe skośne – (ligg. sesamoidea obliqua )od trzeszczek do grzebieni więzadłowych kości pęcinowej
+więzadło śródręczno-międzytrzeszczkowe – (lig.metacarpointer sesamoideum ) od więzadła międzytrzeszczkowego dwoma
ramionami do powierzchni dłoniowej Mc III
Więzadła stawu śródręczno-członowego (ciąg dalszy)
- więzadło trzeszczkowe krzyżowe - ligg. sesamoidea cruciata
- więzadło trzeszczkowe krótkie - ligg. sesamoidea brevia
-więzadło trzeszczkowe boczne i przyśrodkowe lig. sesamoideum laterale et mediale
-> STAW MIĘDZYCZŁONOWY PALCA RĘKI BLIŻSZY (art. interphalangea proximalis manus)
zwany u konia - staw koronowym, staw siodełkowy
Torebka stawowa ściśle łączy się z więzadłem trzeszczkowym prostym i ze ścięgnem mięśnia prostownika palców wspólnego.
Torebka stawowa po stronie grzbietowej i dłoniowej każdego stawu wykształca zachyłek grzbietowy (recessus dorsalis) i
obszerniejszy od niego zachyłek dłoniowy (recessus palmaris).
Więzadła:
-więzadło poboczne boczne i przyśrodkowe lig. collaterale lat. et med.
-więzadło dłoniowe - ligg. palmaria - u konia więzadło dłoniowe dzieli się na pasma - najdłuższe tworzy gładką tarczkę średnią-
scutum medium dla ścięgna m. zginacza głębokiego palców
+ 2 przyśrodkowe (mocniejsze), osiowe (axiale) od guzowatości zginaczowej k. koronowej do kości pęcinowej (obok
przyczepu ww. skośnych i powyżej dołków więzadłowych)
+ 2 boczne (słabsze), odosiowe (abaxiale)
->STAW MIĘDZYCZŁONOWY PALCA RĘKI DALSZY (art. interphalangea distalis manus )

zwany u konia- staw kopytowy, staw siodełkowy, u mięsożernych- stawy pazurowe, u parzystokopytnych-stawy racicowe
Ścięgno mięśnia prostownika palców wspólnego
Więzadła:
-Więzadło poboczne boczne i przyśrodkowe (ligg. collateralia lat. et med.)
Trzeszczka kopytowa i chrząstka kopytowa łączą się pomiędzy sobą jak również z każdym z członów palcowych tworząc
odpowiednie więzadła.
Krysiak: więzadła międzypacowe dalsze (ligg. interdigitalia distalia) odnoszą się do czteropalczastej świni. Natomiast u
przeżuwaczy występuje jedno więzadło międzypalcowe dalsze (lig. interdigitale distale), które łączy palec III z IV tuż nad puszkami
racicowymi.
W związku z występowaniem chrząstek kopytowych w narządzie palcowym konia opisuje się następujące więzadła stabilizujące te
struktury: więzadła chrząstkowo-pęcinowe (ligg.chondrocompedalia), więzadła chrząstkowo-koronkowe (ligg.chondrocoronaria),
więzadła chrząstkowo-trzeszczkowe (ligg.chondrosesamoidea), więzadła chrząstkowo-kopytowe poboczne (ligg.
chondroungularia collateralia) i więzadła chrząstkowo-kopytowe krzyżowe (ligg. chondroungularia crutiata). Więzadło
chrząstkowo-pęcinowe uważa się za strukturę sprężystą, zwaną również jako więzadło chrząstkowo-kopytowo-pęcinowe (dzieli
się na dwie odnogi).
POŁĄCZENIA KOŃCZYNY MIEDNICZNEJ – juncturae membrii pelvini

Połączenie obydwu kości miednicznych odbywa się za pomocą kości łonowych i kulszowych:
1.) Jest to spojenie miedniczne - symphysis pelvina(chrząstkozrost);
Krysiak: spojenie miedniczne wzmacniają więzadła:
- więzadło łonowe doczaszkowe (lig. pubicum craniale) - utworzone z włókien poprzecznych, jest miejscem przyczepu kresy białej
(linea alba) współtworząc ścięgno przedłonowe (tendo prepubicum)
- więzadło łukowate kulszowe (lig. arcuatum ischiadicum) - przebiega poprzecznie na dnie łuku kulszowego.
U młodych osobników spoiwem jest blaszka włóknisto-chrząstkowa śródmiedniczna (lamina fibrocartilaginea intercoxalis).
2) Staw krzyżowo-biodrowy - art. sacroiliaca; staw ścisły (amphiarthrosis), tworzą powierzchnie uchowate skrzydeł obu kości,
więzadła:
- więzadło krzyżowo-biodrowe dobrzuszne (lig. sacroiliaca vent. ; przebiegają między kość krzyżową i kość miedniczną)
- więzadło krzyżowo-biodrowe dogrzbietowe, część krótka (lig. sacroiliaca dors.,pars brevis; od guza krzyżowego skrz. kości
biodrowej do końca wyrostka kolczystego kości krzyżowej zlewając się z więzadłem nadkolcowym)
- więzadło krzyżowo-biodrowe dogrzbietowe, część długa (lig. sacroiliaca dors.,pars longa; trójkątna płytka więzadłowa na
przyśrodkowym brzegu kości biodrowej i na guzie krzyżowym a na powierzchni dobrzusznej doczaszkowej odcinka kości krzyżowej i
na jej bocznym brzegu; przechodzi w poprzedzające) - u konia (u kopytnych) wyróżniamy dwie wtórne części: powrózkową i
błoniastą
- więzadło krzyżowo-biodrowe międzykostne (lig. sacroiliaca interossea; leży między guzowatością biodrową i dogrzbietową
powierzchnią skrzydłową kości krzyżowej),
- więzadło krzyżowo-guzowe (lig. sacrotuberale; ), brak u kota;jest u psa biegnie od wyrostka poprzecznego ostatniego kręgu
krzyżowego do guza kulszowego
- więzadło krzyżowo-kolcowo-guzowe, szerokie (l. sacrospinotuberale, latum; koń, krowa, świnia ) - w Krysiaku nazwa się to
więzadło krzyżowo-guzowe szerokie(l. sacrotuberale latum).
to więzadło razem z wcięciem kulszowym większym ograniczają otwór kulszowy większy (foramen ischiadicum majus), przez który
wychodzą nerwy: kulszowy i pośladkowy doczaszkowy oraz t. i ż. pośladkowa doczaszkowa. Na wysokości wcięcia kulszowego
mniejszego to więzadło bierze udział w ograniczeniu otworu kulszowego mniejszego (foramen ischiadicum minus), który daje
przejście z wyjątkiem przeżuwaczy i świni dla m.zasłaniacza wewnętrznego.
3) Staw biodrowy - a. coxae; powiększa go obrąbek panewki (labrum acetabulare) , staw kulisty; więzadła:
- więzadło poprzeczne panewki (lig. transversum acetabuli; biegnie wzdłuż brzegu panewki i przeskakuje ponad wcięcie panewki),
- więzadło głowy kości udowej (lig. capitis ossis femoris; = więzadło obłe kości udowej; między dołem panewki a dołkiem kości
udowej),
- więzadło dodatkowe kości udowej (lig. accesorium ossis femoris; odchodzi od ścięgna mięśnia prostego brzucha (m. rectus
abdominis) przed jego przyczepem do grzbietu kości łonowej i kończy się wraz z więzadłem głowy kości udowej
Krysiak: przy stawie biodrowym mówi o włólnach torebki stawowej gdzie można wyodrębnić trzy więzadła:
-więzadło biodrowo-udowe (lig. iliofemorale)
-więzadło kulszowo-udowe (lig. ischiofemorale)
-więzadło łonowo-udowe (lig. pubofemorale)
U człowieka i u psa można mówić o okrężnie zagęszczonych włóknach torebki stawu biodrowego- pas okrężny (zona orbicularis).
4) Staw kolanowy - art. genus; Rozpada się na dwa stawy:
+ Staw udowo-rzepkowy - art. femoropatellaris;. staw ślizgowy, rzepka w ścięgnie końcowym mięśnia czworogłowego uda;
więzadła:
- więzadło udowo-rzepkowe boczne i przyśrodkowe– ligg. femoropatellaria lat. et med.,
- więzadło rzepki- lig. patellae - u konia ścięgno m. czworogłowego uda jest podzielone na trzy gałęzie tworząc 3 więzadła rzepki :
boczne, pośrodkowe, przyśrodkowe.
Krysiak: Po stronie bocznej i przyśrodkowej rzepka ma przybudówkę w postaci chrząstki włóknistej przyrzepkowej (fibrocartilago
parapatellaris).
Między więzadłami rzepki pośrodkowym i przyśrodkowym z jednej strony a torebką stawu z drugiej znajduje się obfite
ciało tłuszczowe podrzepkowe (corpus adiposum infrapatellare).
Boczny woreczek torebki stawu udowo-piszczelowego tworzy zachyłek podkolanowy (recessus subpopliteus) wciskający się jako
kaletka, pod ścięgno mięśnia podkolanowego. Drugi zachyłek podprostowniczy (recessus subextensorius) - dobrze wykształcony
u kopytnych otacza w bruździe prostowniczej k.piszczelowej początkowe ścięgno m. prostownika długiego palców. Trzeci zachyłek
to maleńka torebka stawu mięsożernych między końcem bliższym kości strzałkowej i piszczelowej - brak u kopytnych.
Stawowi kolanowemu towarzyszą kaletki maziowe podkładające się pod więzadła i ścięgna końcowe mięśni. Najliczniejsze u bydła:
mała kaletka podrzepkowa dalsza (bursa infrapatellaris distalis) między w. rzepki pośrodkowym a guzowatością k. piszczelowej.
U konia: kaletka podrzepkowa bliższa (bursa infrapatellaris proximalis) między w. pośrodkowym rzepki a samą rzepką.
+ Staw udowo-piszczelowy – art. femorotibialis; staw niekontaktujący, 2 łąkotki: boczna i przyśrodkowa, st. spiralny; więzadła:
- więzadło poboczne boczne (strzałkowe) i przyśrodkowe (piszczelowe) - ligg. collateralia lat. et med.; biegnie od guza więzadła
nadkłykciowego kości udowej a kończy na kłykciu kości piszczelowej)
- więzadło krzyżowe doogonowe – lig. cruciatum caud. = więzadło skrzyżowane przyśrodkowe - rozpoczyna się na
przyśrodkowej części wcięcia podkolanowego kości piszczelowej i częściowo na polu międzykłykciowym doogonowym a kończy się
na bocznej powierzchni kłykcia przyśrodkowego kości udowej
- więzadło krzyżowe doczaszkowe – lig. cruciatum cran. = więzadło skrzyżowane boczne - od pola międzykłykciowego
pośrodkowego kości piszczelowej do przyśrodkowej powierzchni kłykcia bocznego kości udowej
Więzadła łąkotek: obie łąkotki ( boczna i przyśrodkowa - meniscus medialis et latelaris) łączą się z kością piszczelową za
pomocą więzadeł piszczelowych łąkotek - ligg tibiale meniscorum:
- więzadło piszczelowe doczaszkowe i doogonowe łąkotki przyśrodkowej - lig. tibiale cran. et caud. menisci med. ,
- więzadło piszczelowe doczaszkowe i doogonowe łąkotki bocznej - lig. tibiale cran. et caud. menisci lat.,
-w ięzadło łąkotkowo-udowe - lig. meniscofemorale; =więzadło udowe łąkotki bocznej (lig. femorale menisci lateralis);
Tylko łąkotka boczna łączy się z kłykciem przyśrodkowym kości udowej .!
Krysiak: u człowieka, mięsożernych i świni końce przednie łąkotek łączy więzadło poprzeczne kolana (lig. transversum genus) -
jest ono słabe u przeżuwaczy i królika, a u konia nie występuje.
5) Staw stępowy – art. tarsus; staw złożony, ślimakowy. Rozpada się na stawy wtórne:
I) Staw stępowo-podudziowy - art. tarsocruralis, (Krysiak: więzadło strzałkowo-skokowo podeszwowe - lig.talofibulare
plantare i u świń więzadło piszczelowo-skokowe podeszwowe - lig.tibiotalare plantare).
II) Stawy zawarte pomiędzy poszczególnymi rzędami kości stępu
a)stawy śródstępowe bliższe:

- staw skokowo-piętowo-ośrodkowy- art. talo-calcaneo-centralis
- staw piętowo-czwartyart. calcaneo-quartalis
b )staw śródstępowy dalszy:

- staw środkowo-dalszy- pomiędzy Tc a T 1 i T3
III) Staw stępowo-śródstopowy - art. tarsometatarsea

+ stawy pomiędzy kośćmi tego samego rzędu-p stawy międzystępowe art.. intertarseae
6) Więzadła stępu długie:
- więzadło poboczne boczne długie- lig. collaterale laterale longum - rozpoczyna się na kostce bocznej i przytwierdza się do kości
skokowej stępu (Tt), piętowej (Tf) oraz T4. Kończy się na Mt4 i Mt3
- więzadło poboczne przyśrodkowe długie - lig. collaterale mediale longum - rozpoczyna się na kostce przyśrodkowej i
przytwierdza się do kości skokowej stępu (Tt), kości stępu ośrodkowej, T1+2 i T3. Kończy się na Mt2 i Mt3.
- więzadło podeszwowe długie - lig. plantare longum - od podeszwowej pow. guza piętowego- przytwierdza się do T4, Tc, T3.
Kończy się na Mt4 i Mt3,
- więzadło stępu grzbietowe – lig. tarsi dorsale, tzw. klucz stępu- od przyśrodkowego guzka kości skokowej wachlarzowato do Mt
2 i Mt3 oraz do Tc i T 3
7) Więzadła stępu krótkie:
- więzadło poboczne boczne krótkie- lig. collaterale laterale breve, rozpada się na 2 ramiona do Tf i Tt,
- więzadło poboczne przyśrodkowe krótkie - lig. collaterale mediale breve, rozpada się na 2 ramiona do Tf i Tt,
- więzadło międzyrzędowe – ligg. Interordinaria
KRYSIAKKKK - stawy, połączenia
Artrologia- dział anatomii zajmujący się ruchomymi i nieruchomymi połączeniami kości. Wyróżniamy trzy zasadnicze grupy połączeń: włókniste,
chrząstkowe i maziowe.
Połączenia włókniste - (articulationes fibrosae) - należy tu:
-
więzozrost(syndesmosis) - włóknisty i sprężysty albo elastyczny, rozprzestrzenione na większym obszarze mogą występować w postaci błony
międzykostnej(membrana interossea) albo więzadła (ligamentum)
-
szew(sutura) - charakterystyczne dla czaszki, wyróżniamy:piłowaty(sutura serrata) -np. szew potyliczno-międzciemieniowy,łuskowy(sutura
squamosa),liściasty(sutura foliata),
płaski
alboharmoniczny(sutura plana) i szew typu schindylesis- nie ma polskiego odpowiednika można by go
było nazwać dłutowym, czopowym, lub od części pługu lemieszowym - szew nosowo-szczękowy.
-
wklinowanie (gomphosis) = art. dentoalveolaris - jest połączeniem między ozębną, a okostną.
Połączenia chrząstkowe - (articulationes cartilaginae)

- połączenia pomiędzy kośćmi zespolone tkanką chrzęstną,
-Chrząstkozrost (synchondrosis) , wyróżniamy:
chrząstkozrost szklisty(hialinowy) - chrząstka nasadowa (cartilago epiphysisialis) w kościach długich
i
chrząstkozrost włóknisty - krążki międzykręgowe (disci intervertebrales).
-Spojenie
(symphisis) - np. spojenie miedniczne (symphisis pelvina) oraz spojenie międzykręgowe (symphisis intervertebralis).
Połączenia maziowe (stawy) - (articulationes synoviales)

Powierzchnia stawowa (facies articularis) jest wygładzonym obszarem kości, biorącym udział w utworzeniu określonego stawu.
-
-Powierzchnię stawową pokrywa chrząstka stawowa(cartilago articularis) z chrząstki szklistej, jej grubość jest zmiennaod 0,2 do 6,0 mm.
Im
większy jest nacisk na określone miejsce chrząstki tym jest ona grubsza. Chrząstka stawowa nie ma na swej powierzchni ochrzęstnej, więc nie ma też
naczyń włosowatych, odżywiana za pomocą mazi stawowej . Wyłączenie przez dłuższy czas stawu z czynności lub nadmierny ucisk powodują
zmiany w chrząstce stawowej, prowadzące do jej zanikania oraz unieruchomienia stawu, połączonego z jego zesztywnieniem (ankylosis).Proces ten
kończy się kościozrostem (synostosis),powierzchni stawowych
-W stawach o powierzchniach wzajemnie niedopasowanych mogą występować dodatkowe wstawki uzupełniające, zbudowane z chrząstki
włóknistej, w postacikrążka stawowego (discus articularis),jak to jest w przypadku stawu skroniowo-żuchwowegobądź też półpierścienia
zwanegołąkotką stawową (meniscus articularis),występującego w stawie udowo-piszczelowym. Krawędzie zewnętrzne panewki kości biodrowej w
warunkach przyżyciowych są uzupełnione chrząstką włóknistą pod nazwą obrąbka panewkowego (labrumacetabulare), co przyczynia się do
zwiększenia wymiarów panewki. Podobnie jest ze stawem ramiennym, w którym wydrążenie stawowe łopatki zostaje wydatnie zwiększone przez
nadbudowę, jaką jest obrąbek stawowy (labrum glenoidale)- twór zbudowany z tkanki włóknistej.
Na powierzchniach stawowych u kopytnych, zwłaszcza w obrębie kończyn, występują palcowate zagłębienia pozbawione okrywy chrząstkowej tak
zwane -
dołki maziowe (fossae synoviales)lub dawniej -
dołki obnażone (fossae nudatae).
Torebka stawowa (capsula articularis)tworzy zamkniętą, błoniastą obudowę stawu. Powstaje przy wydatnym udziale okostnej, która jako ciągła
błona tworzy warstwę (błonę) włóknistą
(stratum fibrosum), torebki stawowej. Pod nią bogato unaczyniona i unerwiona warstwa (błona)
maziowa (stratum synoviale).
Wytworem warstwy włóknistej są skupiska włókien łącznotkankowych w postaci więzadeł stawowych (ligamenta),które wzmacniają konstrukcję
stawu. Noszą nazwę więzadeł torebkowych (ligg.capsularia) , w odróżnieniu od więzadeł nie torebkowych wywodzących się z innych struktur,
najczęściej ze ścięgien. Więzadła torebkowe na zewnątrz torebki stawowej – więzadło zewnątrztorebkowe (ligg.extracapsularia).W niektórych
stawach występują więzadła wewnątrztorebkowe (ligg.intracapsularia), leżące pozornie wewnątrz stawu, mające jednak genetyczny związek z
warstwą włóknistą torebki stawowej.
Na obszarze kończyn torebka stawowa może tworzyć kroplowate uwypuklenia podkładające się pod okoliczne ścięgna- są to kaletki maziowe
(bursae synoviales), należące do tzw.narządów pomocniczych mięśni. W obwodowych stawach kończyn torebki stawowe są luźne i tworzą
odpowiednie zachyłki (recessus dorsales et palmares)
(plantares).
Do wnętrza stawu mogą wystawać większe struktury w postacifałdów maziowych (plicae synoviales)i kosmków maziowych (villi synoviales).
Bogate unaczynienie tej warstwy umożliwia wytwarzanie wydzieliny zwanej mazią stawową i pozwala również na funkcje regeneracyjne.
Maź stawowa (synovia)jest koloidem zawierającym mucynę, a więc ciągliwym, przy tym przezroczystym, o bursztynowym zabarwieniu. Znajdują się
w niej złuszczone elementy komórek, zwłaszcza tłuszczowych. Naturalny smar zwilżający powierzchnie stawowe i łagodzący ujemne skutki tarcia.
Jama stawowa (cavum articulare)- szczelinowata przestrzeń istniejąca między kontaktującymi z sobą powierzchniami stawowymi, pokrytymi
chrząstką stawową. Chrząstki stawowe stykają się w następstwie działania ciśnienia atmosferycznego, przylepności (adhesio)i w wyniku zwilżenia
mazią stawową oraz napięcia mięśniowego. Znaczenie tego napięcia zaznacza się bardzo wyraźnie w przypadkach zwichnięcia stawu (luxatio).
Wówczas dokonuje się zabiegu odprowadzania (repositio)przemieszczonej części szkieletu.
KLASYFIKACJA STAWÓW
1) Stawy jednoosiowe- ruchy w jednej płaszczyźnie -
zginanie (flexio)i prostowanie (extensio).Należą tu staw zawiasowy i obrotowy.
-
Staw zawiasowy (ginglimus)-jedna z powierzchni ma kształt walca, a druga jest odpowiednio wklęsła. Zachodzą tu ruchy w płaszczyźnie
strzałkowej wokół osi poprzecznej, przechodzącej przez środek walca.
Staw zawiasowy zupełny - np. staw łokciowy kopytnych i staw stępowo-goleniowy konia
+
Staw zawiasowy niezupełny- (w pozycji zgięcia są możliwe nieznaczne ruchy boczne) - np. staw nadgarstka, stawy
+
śródręczno-(śródstopowo)- członowe oraz międzyczłonowe. Stawy palca są także zaliczane do stawów kłykciowych.
Staw obrotowy (art.trochoidea)
- - ma jedną oś obrotu, która przebiega równolegledo osi długiej łączących się w stawie kości.
Np. staw szczytowo-obrotowy oraz u naczelnych i mięsożernych staw promieniowo-łokciowy bliższy.
Stawy dwuosiowe - oprócz ruchów zginania-prostowania, zachodzą tu również ruchy przywodzenia i odwodzenia (adductio et abductio).
2)
owalny, siodełkowy i kłykciowy.
Wymienia się w tej grupie stawy;
Staw owalny (art. ellipsoidea)

- - powierzchnie stawowe w kształcie owalu, umożliwia ruchy dookoła dwóch, prostopadłych do osi, jak to jest w
stawie szczytowo potylicznym.
Staw siodełkowy (art. sellaris)- powierzchnie stawowe przypominają kształt siodła i jego negatyw. Np. staw żebrowo-poprzeczny przeżuwaczy, a
-
u ptaków połączenia między kręgami szyjnymi.
-
Staw kłykciowy (art. condylaris)- np. staw skroniowo-żuchwowy, staw udowo-piszczelowy. Cechy stawu kłykciowego i zawiasowego
niezupełnego mają stawy palca.
3)Stawy wieloosiowe
-Staw kulisty (art. spheroidea)- połączenie maziowe o największej ruchomości, np. staw ramienny i staw biodrowy. Możliwe są w nich oprócz
zginania i prostowania, przywodzenia i odwodzenia,ruchy wysuwania i cofania (anteversio et retroversio) oraz częściowo ruchy obwodzenia
(circumductio),charakterystyczne dla naczelnych, podczas których koniec kończyny zdolny jest zakreślić łuk lub koło.
- Połączeniem maziowym nie dającym się umieścić w klasyfikacji fizjologicznej jeststaw płaski (art.plana)w którym powierzchnie stawowe są w
przybliżeniu płaskie, np. stawy nadgarstkowo-śródręczne lub stawy stępowo-śródstopowe. Ruchomość takich stawów jest nieznaczna, występują w
ruchy ślizgowe.
nich tylko
- Należy wspomnieć o ruchu odwrotnym (supinatio)i przeciwnym mu - ruch nawrotny (pronatio). Zachodzą one u człowieka między
kk. przedramienia i w znacznym stopniu ograniczone, obserwuje się je u mięsożernych.
POŁĄCZENIA KRĘGÓW MIĘDZY SOBĄ

- Sąsiadujące ze sobą kręgi łączą się przez swoje trzony, łuki, a w odcinku lędźwiowym kręgosłupa również przez wyrostki poprzeczne.
POŁĄCZENIA MIĘDZY ŁUKAMI KRĘGÓW

- Łuki dwóch sąsiednich kręgów łączą się z sobą za pomocą parzystych - stawy wyrostków stawowych (articulationes processuum articularium)
- Ukonia
występują stawy międzypoprzeczne lędźwiowo-krzyżowe (articulationes intertransversariae lumbosacrales) są to stawy między
powierzchniami stawowymi na wyrostkach poprzecznych ostatniego kręgu lędźwiowego i umieszczonymi na tej samej wysokości powierzchniami
stawowymi na powierzchniach przednich skrzydeł kości krzyżowej strony prawej i lewej. Analogiczne stawy występują między wyrostkami
poprzecznymi ostatniego i przedostatniego kręgu lędźwiowego jakostawy międzypoprzeczne lędźwiowe(articulationes intertransversariae
lumbales).
- Pierwsze kręgi ogonowe mięsożernych i świni mają jeszcze zachowane wyrostki stawowe, a więc występują tutaj również łączące je stawy -
wzmacniają one sprawność ruchową ogona psa.
POŁĄCZENIA KOŚCI GNYKOWEJ

- Połączenie pomiędzy nieparzystymtrzonem (basihyoideum)a parzystymirogami większymi (thyrohyoideum).Ukonia i świniproces kostnienia
już w chwili narodzin.Rogi mniejsze (ceratohyoideum) łączą się z trzonem za pomocąmałego płaskiego stawu.Pozostałe części k.gnykowej łączą
się za pomocą chrząstek włóknistych (u królika więzozrosty). U psaspotyka się niekiedy szczątkowe stawy. W parzystym stawie
skroniowo-gnykowym (art.temprohyoidea), k.gnykowa zestawia się z wyrostkiem rylcowatym k.skroniowej, lub gdy go nie ma - z odpowiednim
zagłębieniem. Powstaje spojenie.
STAW PROMIENIOWO ŁOKCIOWY(articulationes radioulnares)

Wyróżnia się dwa stawy: staw promieniowo-łokciowy bliższy(art. radioulnaris proximalis) idalszy (art. radioulnaris distalis).
U kopytnych występują dwa więzadła promieniowo-łokciowe przyśrodkowe i boczne (lig. radioulnare mediale et laterale) - pierwsze jest dłuższe i
szersze. Dodatkowo występuje więzadło wyrostka łokciowego (lig. olecrani).
Małą torebkę wzmacnia u mięsożernychwięzadło promieniowo-łokciowe (lig. radioulnare).
U człowieka i mięsożernychbłona międzykostna przedramienia(membrana interossea antebrachii) - natomiast u konia więzadło międzykostne
przedramienia (lig. interosseum antebrachii), przyjmując postać więzozrostu, póżniej kostniejąc.
POŁĄCZENIA RACICZEK(raciczki)
Resztki mocno uwstecznionych
palców II i V
przeżuwaczy, w postaci raciczek, mają powiązanie z układem powięziowym śródręcza i palców. W
obrębie tych powiązań można wyróżnić wzmacniające pasma, które są określane jakowięzadła bliższe i dalsze raciczek. Do tego pasmo
więzadłowe łączące obie raciczki.
BŁONA ZASŁONOWA (MEMBRANA OBTURATORIA)
Stanowi cienką, nieregularną blaszkę, która zamyka otwór zasłoniony. Jej przednia krawędź i k. łonowa ograniczająkanał zasłoniony(canalis
obturatorius), jako przejście dla nerwu, tętnicy i żyły o tej samej nazwie. Błona zasłonowa oddziela m.zasłaniacz wewnętrzny od zewnętrznego.
SZPAT- zwyrodnienie stawu skokowego
STAW STĘPOWO-PODUDZIOWY (ARTICULATIO TARSOCRURALIS) - typ stawu bloczkowego. Łączy końce dalsze kk. podudzia z bliższym szeregiem
kk.stępu, głównie z k.skokową. Ubydła
złożony z kości piszczelowej, samodzielnej kostki bocznej, k.skokowej i k.piętowej. Więzadła:
-
więzadło strzałkowo-skokowe podeszwowe(lig. talofibulare plantare) - krótkie, szerokie i mocne
-
więzadło piszczelowo-skokowe podeszwowe (lig.tibiotalare plantare) - u ŚWINI - odchodzi od kostki przyśrodkowej k.piszczelowej do k.skokowej
strony bocznej.
U konia
omawiane połączenie jest stawem prostym, łączącym kk. piszczelową i skokową, dlatego też można go nazwaćstawem
piszczelowo-skokowym
SZKIELET GŁOWY
Rozpatrując poszczególne części szkieletu zaczniemy od analizy najbardziej złożonej i trudnej do opanowania części, tj. czaszki.
Czaszka - cranium - jest szkieletem głowy. Dzieli się ona na mózgoczaszkę - cranium, czyli szkielet części mózgowej, oraz
trzewioczaszkę - facies, czyli szkielet części trzewnej głowy. Składa się ona z pewnej liczby samodzielnych kości połączonych z sobą
przeważnie szwami - suturae (połączenia pełne). Szwy te widzimy wyraźnie w czaszce zwierząt młodych. W pewnym okresie życia
połączenia te kostnieją i wtedy następuje ścisłe nieruchome połączenie, a granice kości są z trudem dostrzegalne.
Kości wchodzące w skład czaszki to przeważnie kości płaskie - ossa plana -o budowie charakterystycznej dla danego typu, a więc
schematycznie: występują dwie blaszki substancji zbitej, z których blaszka zewnętrzna jest grubsza, a wewnętrzna, leżąca bliżej
mózgowia, cieńsza. Między obu blaszkami zawarta jest substancja gąbczasta (o krzyżującym się przebiegu beleczek) zwana tu
środkościem diploë.
W niektórych kościach znajdujemy inne wnętrze. Mianowicie między blaszkami jednej kości możemy znaleźć pustą przestrzeń o
ścianach gładkich. Przestrzeń ta komunikuje się ze światem zewnętrznym przez mniejsze lub większe otwory. Te puste przestrzenie
nazywamy zatokami - sinus, a kości takie nazywamy spneumatyzowanymi albo powietrznymi.
Różnica między śródkościem a zatoką jest aż nazbyt wyraźna. Śródkoście na przekroju daje nam obraz budowy
beleczkowato-siateczkowatej. W warunkach przyżyciowych jamki między beleczkami śródkościa są wypełnione szpikiem. Zatoka
natomiast to pusta przestrzeń o ścianach gładkich, w warunkach przyżyciowych wysłanych błoną śluzową.
Pod względem pochodzenia rozróżniamy dwa rodzaje kości czaszki.
Jeden rodzaj to kości zastępcze (jakich jest najwięcej w organizmie), inne - kości pokrywowe, w których odróżniamy czysto
pokrywowe i pokrywowe na podłożu chrząstkowym.
KOŚCI MÓZGOCZASZKI - OSSA CRANII
KOŚĆ POTYLICZNA -OS OCCIPITALE
Ułożona jest ona większą częścią po stronie karkowej, tj. tylnej mózgowa czaszki, tworzy jednak i część ściany dolnej, tj. podstawę.
U niektórych zwierząt (pies, koń) przyczynia się w nieznacznym stopniu także do budowy sklepienia. Kość potyliczna składa się z
trzech głównych części: podstawy kości potylicznej - pers basilaris ossis occipitalis, części bocznych kości potylicznej - partes
laterales ossis occipitalis (parzyste) oraz górnie od nich położonej łuski potylicznej - squama occipitalis.
Te trzy części są wyraźnie rozgraniczone w okresie płodowym i poporodowym Rozgraniczenie to zaciera się w okresie pierwszych lat
życia.
Część podstawna wchodząca w skład podstawy czaszki ma dwie powierzchnie: zewnętrzną, lekko wypukłą oraz wewnętrzną, czyli
domózgowiowa, lekko wgłębioną (wgłębienie służy do ułożenia rdzenia przedłużonego i zwie się stokiem - clivus).
Podstawa kosci potylicznej graniczy od przodu z kością klinowa poprzez chrząstkozrost klinowo-potyliczny synchondrosis
sphenooccipitalis - który po stronie wewnetrznej tworzy lekką wyniosłość ulozona poprzecznie, zwaną grzebieniem
klinowo-potylicznym crista sphenooccipitalis. Brzeg boczny podstawy ogranicza od strony przyśrodkowej otwór poszarpany - foramen
lacerum.
Na powierzchni zewnętrznej basis, w miejscu połączenia z kością klinową, bądź tuż za tą granicą są dwa guzki dla przyczepu mięśni
zginających głowę. Są to guzki mięśniowe - tubercula muscularia. Między nimi u psa i człowieka spotyka się płaski guzek gardłowy -
tuberculum pharyngeum. Tubercula musculario leży albo na kości potylicznej (u owcy), albo na kości klinowej, jak u większości koni,
albo na samym połączeniu, jak to się często spotyka u konia, a zawsze u bydła i mięsożernych. Boczne brzegi basis, ostre, jak
wspomniano, tworze przyśrodkowy brzeg otworu poszarpanego foramen laceRum (1 konia). W przypadku gdy foramen lacerum nie
istnieje, jak np. u psa, brzegi te zrastają się z częścią skalistą kości skroniowej w formie szwu skalisto-podstawnego - Suture
petrobasialis, a na jego przednim i tylnym końcu zostają otwory. Tylny otwór to szczelina skalisto podstawna - fissure petrobasialis - z
otworem szyjno-tętniczym-foramen caroticum aborale, przedni zaś to otwór szyjno-tętniczy przedni – foramen caroticum orale -
prowadzący do canalis caroticus.
Kierując się ku tyłowi (od podstawy) napotykamy otwór (potyliczny) wielki - foramen magnum- i po jego bokach części boczne -
partes laterales ossis occipitalis s. exoccipitalis.
Części boczne - partes laterales - składają się 2:
1) kłykci potylicznych, czyli wyrostków stawowych - condyli occipitales - mających po stronie tylnej powierzchnie stawowe - facies
articulares. Stanowią one połączenie z I kręgiem szyjnym. Oba kłykcie ograniczają z boków otwór potyliczny wielki i są od siebie
oddzielone u dołu przez wcięcie międzykłykciowe - incisura intercondylice;
2) wyrostków przykłykciowych - processus paracondylaris - największych u świni, małych u psa i człowieka, u bydła wy. giętych
dośrodkowo. Wyrostki te oddzielone 4 od kłykcii dołem kłykciowym dobrzusznym - fosse condylica ventralis. W dole tym znajduje się
otwór nerwu podjęzykowego - foramen (u konia) lub canalis (u innych) nervi hypoglossi - prowadzący do jamy czaszki. U psa, bydła i
świni obok tego kanału znajdujemy również otwór kłykciowy - foramen condylicum - polozony grzbietowo od poprzedniego, widoczny
na powierzchni wewnętrznej kości, górnie od poprzedniego.
Łuska kości potylicznej - squama occipitalis 8. supraoccipitale - tworzy ścianę tylna czaszki, czyli tarcze karkowa - scutulum nuchale.
U bydła łuska potyliczna jest trudna do wyodrębnienia, ponieważ zrasta się z kością ciemieniową (os parietale) i nie pokrywa całej
części karkowej. U świni jest ona dobrze wykształcona, ustawiona pionowo do sklepienia czaszki i sięga aż do otworu potylicznego
wielkiego (tylko u świni)
Łuska potyliczna składa się z części karkowej - pars nuchalis - i małej części sklepieniowej - pars parietalis (pies, koń). Obie te części
oddzielone są od siebie grzebieniem karkowym- crista (linea) nuchae superior s. terminalis, który ciągnąc się na boki przechodzi w
grzebień skroniowy - crista temporalis (ostry u bydła i konia).
Grzebień karkowy górny jednej strony łącząc się z takim grzebieniem drugiej strony tworzy guzowatość potyliczna zewnętrzna -
protuberantia occipitalis externa (na stronie karkowej). U świni guzowatość ta nie występuje, a u bydła ma ona formę płaskiego guza.
Cześć ciemieniowa łuski idąca w kierunku ciemieniowym wciska sie w kość międzyciemieniową os interparietale i zrasta się z nią u
konia, psa i człowieka. Na tej czesci u konia i pse widzimy grzebień strzałkowy zewnętrzny - crista sagittalis externa, przechodzący w
dalszym ciągu na kość ciemieniową (kon, pies).
Na części karkowej u człowieka i psa poza grzebieniem karkowym górnym znajdujemy czasem (słabo zaznaczony) położony w dół
od niego grzebień karkowy dolny - crista 3. linea nuchalis inferior. U psa istnieje poza tym grzebień karkowy Środkowy - crista 3.
linea nuchalis mediana - kończący się wyrostkiem karkowym processus nuchalis. Grzebień ten idąc od guzowatości potylicznej
zewnętrznej w kierunku otworu potylicznego wielkiego dzieli powierzchnię łuski na dwie równe części.
Na części wewnętrznej (domózgowej) łuski u człowieka, a także u świni i przeżuwaczy (słabsza) znajdujemy wyniosłość krzyżową
eminentia cruciformis, której punkt środkowy tworzy guzowatość potyliczną zewnętrzną - protuberantia occipiteits interna
Obu tym tworom odpowiada u konia i psa namiot kostny - tentorium osseum z guzowatością potyliczną wewnętrzną,
w kierunku donosowym od podstawy kości potylicznej natrafiamy na kość klinowa
KOŚĆ KLINOWA -OS SPHENOIDALE
W większej swej części wchodzi ona w skład podstawy czaszki, a swymi skrzydłami rozciąga się częściowo i na jej boki. Łączy się
ona z kością potyliczną, czołową, skroniowa, podniebienna, sitową, skrzydłową, lemieszem, a u psa i z kością ciemieniowa
W życiu płodowym kość ta składa się z kości klinowej przedniej - Os praesphenoidale i kości klinowej tylnej -os basisphenoidale
łączących się później w jeden ścisły trzon, od którego odchodzą skrzydła.
Na kości klinowej odróżniamy: trzon kości klinowej zwany podstawą - corpus i odchodzące od niego boki skrzydła - alae.
Wyróżniamy skrzydła oczodołowe - alae orbitales, odchodzące od praesphenoidale, i skrzydła skroniowe - alae temporales,
odchodzące od basisphenoidale. Na granicy tych skrzydeł występuje Wyrostek skrzydłowaty kości klinowej - processus pterygoideus
ossis sphenoidalis - idący w kierunku kości skrzydłowej i podniebiennej nakładając się na nie. Jest on bardzo duży u człowieka, świń
i bydła, a u konia i psa w miejscu wyjścia przebity jest przez kanał skrzydłowy - canalis alaris, który ma dwa otwory skrzydłowe:
1) donosowy -- foramen alare rostrale, 2) doogonowy - foramen alare caudale.
U konia jest jeszcze trzeci otwór zwany otworem skrzydłowym małym – foramen alare parvum - łączący się przewodem z
kanałem skrzydłowym.
Tylny odcinek trzonu - basisphenoid - ma dwie powierzchnie: zewnetrzna i środkową albo do mózgową, lekko wgłębioną. W części
przedniej tego odcinka po stronie domózgowej znajdujemy dół przysadkowy - fossa hypophysialis, a tuż za nim wzniesienie - grzbiet
siodła dorsum sellae, słabo zaznaczone u konia, wyraźnie u człowieka, gdzie występuje w kształcie siodła tureckiego - selle turcica,
sluząc do umieszczenia przysadki mózgowej.
Idąc ku tyłowi spotykamy granice z kością potyliczną w postaci znanego nam już opisu tej kości chrząstkozrostu
klinowo-potylicznego.
Skrzydła skroniowe alae temporales, które odchodzą od tylnego odcinka trzonu, są u człowieka i mięsożernych większe od skrzydeł
oczodołowych. U innych gatunków zwierząt jest odwrotnie.
Na granicy skrzydeł skroniowych i trzonu, po stronie zewnętrznej biegnie drobna rynienka przechodzi w kanalik skrzydłowaty -
canalis pterygoideus (Vidii), idący donosowo między praesphenoid, a kością skrzydłową i podniebienna,
Tylna krawędź skrzydeł skroniowych ogranicza od przodu otwór poszarpany-for. lacerum (u psa zamiast for. lacerum, ogranicza ona
otwór szyjno-tętniczy). Na krawędzi tej, od strony otworu poszarpanego, znajdujemy trzy wcięcia, mianowicie:
1) incisura carotice - tuż przy basis ossis sphenoidalis, 2) incisura ovalis - bocznie od poprzedniej i 3) incisura spitosa - dalej, bocznie
od poprzedniej.
U psa z powodu braku otworu poszarpanego zamiast tych wcięć są otwory - for. caroticum i for, ovale.
Na powierzchni domózgowej skrzydeł skroniowych, w pobliżu trzonu biegnie podłużna rynienka nerwowa, która u bydła i świni
wiedzie do otworu klinowo-oczodołowego - for. sphenoorbitale S. orbitorotundum. U konia i psa rynienka ta jest podzielona na dwie, z
których przyśrodkowa prowadzi do szczeliny oczodołowej -- fissura orbitalis, zewnętrzna zaś do otworu okrągłego - for Rotundum. Na
boku od rynienek jest wgłębienie dla plata gruszkowatego mózgowia (lobus piriformis).
U człowieka, przeżuwaczy i psa skrzydła skroniowe przebite sa otworem owalnym - for, ovale. U człowieka, konia i pse na granicy
między skrzydłami skroniowymi i oczodołowymi umieszczony jest otwór okrągły -- for, rotundum.
Powierzchnia domózgowa przedniego odcinka trzonu kości klinowej - praesphenoid jest wyżej położona od powierzchni domózgowej
tylnego odcinka. Na granicy z tylnym odcinkiem trzonu leży rowek poprzeczny dla pól skrzyżowania nerwów wzrokowych, tzw. sulcus
chiasmatis 3. sulcus nervorum opticorum, dla nerwu wzrokowego, biegnącego stąd do otworu wzrokowego - for, opticum. Przednia
część trzonu jest spneumatyzowana w postaci zatoki klinowej - Sinus sphenoidalis. Przegroda zatok klinowych - septum inuum
sphenoidalium dzieli zatokę na dwie nierówne części.
Od tego odcinka trzonu odchodzą skrzydła oczodołowe - alae orbitales s. orbitosphenoid, wciskając się u konia i świni we wcięcie
klinowe kości czołowej - incisuru sphenoidea ossis frontalis, a u psa i bydła - między kość czołową i podniebienną.
Skrzydła oczodołowe mają dwie powierzchnie: zewnętrzną - OCZOdolu i wewnętrzną - do mózgową. Skrzydła te w pobliżu swego
wyjścia przebite są szeregiem otworów prowadzących z jamy czaszki do oczodołu lub do dołu skrzydłowo-podniebiennego. Otwory
te służa za przejście dla nerwów i naczyń
Najdalej od trzonu leży otwór sitowy - foramen ethmoidole, który u konia mieści się na granicy skrzydła oczodołowego i kości
czołowej, u innych zaś leży na tej ostatniej. Dolno-tylnie od niego widzimy otwór wzrokowy - foramen opticum, dalej w tym samym
kierunku leży szczelina oczodołowa, a w dół od niej otwór okrągły, który u konia i psa znajduje się już w canalis alaris, a stąd
prowadzi do jamy czaszki.
U bydła i świni otwór okrągły i szczelina oczodołowa są wyrażone w postaci jednego wspólnego otworu klinowo-oczodołowe go - for.
orbitorotundum.
Tuż za linią tych otworów jest ostry, wystający grzebień skrzydłowy - erista pterygoidea (brak u psa).
KOŚĆ SITOWA -OS ETHMOIDALE
Znajduje się ona w kierunku donosowym od kości klinowej, na granicy mózgoczaszki - cranium, i trzewioczaszki - facies.
Tylna część tej kości, czyli blaszka sitowa - lamina cribTosa ogranicza mózgowioczaszke od przodu, pozostałe za jej części leżą już
w trzewioczaszce. Kość ta stanowi podłoże kostne aparatu węchowego. Graniczy od tyłu z kością klinową, po bokach - z kośćmi
czołowymi, nosowymi, szczękowymi i lemieszem. Budowę jej i ułożenie jest mocno skomplikowane, a położenie wewnątrz czaszki
nie pozwala nam na dobrą obserwację, dlatego też musimy ją sobie przedstawić schematycznie.
Kość ta składa się z dwóch (z grubsza) części:
1) dwóch komór tworzących coś w kształcie pudełka sześciennego o brakującej przedniej ścianie,
2) małżowin sitowych, jakby wstawionych do tego ,pudełka".
Tylna ściana tego ..pudełka" (otwartego z przodu tzn. od strony nosa), to blaszka sitowa - lamina cribrosa leżąca na granicy
mózgoczaszki i trzewioczaszki. Od tyłu wygląda ona jak płaszczyzna usiana licznymi drobnymi otworami. Otwory te służą
do przejścia nici węchowych - fila olfactoria.
W samym środku blaszki sitowej jest umieszczona tylna krawędź blaszki pionowej, czyli pośrodkowej lamina perpendicularis. Dzieli
ona to ..pudełko" na dwie połowy (prawą i lewa). Tylna krawędź tej pionowej blaszki wychyla się w stronę do mózgową tworząc słaby
grzbiet zwany grzebieniem kogucim crista galli.
Blaszki sitowej na dwa symetryczne wgłębienia, tzw. doły węchowe albo sitowe - fossae oljactoria 3. ethmoidales. Dolna krawędź
blaszki pionowej leży w skrzydłach lemiesza, przednia przechodzi w przegrodę chrząstkowa nosa. Górna krawędź w okolicy
sklepienia czaszki rozgałęzia się na boki tworząc skrzydła blaszki pionowej - alae laminae perpendicularis. Skrzydło idące dalej w
bok tworzy ścianę górna ..pudełka" zrastająca się na pewnej przestrzeni z kością nosową i dalej zakręca w dół w postaci bardzo
cienkiej blaszki bocznej zwanej blaszką papierowata - lamina papyrace, która zrasta się z kością szczękową. Blaszka boczna
zakręca znów w kierunku dosrodkowym przechodząc ponad kości podniebienna w postaci blaszki dolnej zwanej podstawn - lami
na basalis - do skrzydeł lemiesza. Druga strona przedstawia się podobnie.
Wstawiwszy w tego rodzaju pudełko" małżowiny sitowe otrzymamy obraz całej kości sitowej.
Małżowiny sitowe - eth moturbinalia dzielimy na: 1) wewnętrzne, czyli większe - endoturbinalia i 2) zewnętrzne, czyli mniejsze
ectoturbinalis.
Są to blaszki kostne, bardzo cienkie, tutkowato pozwijane tzw. spirallamelle. Ciągną się one wzdłuż, od tyłu w kierunku donosowym,
przymocowane na ścianie bocznej kości sitowej i w tyle na blaszce sitowej, za pomocą tzw. blaszek podstawnych - lamina basalia s.
basallamelle.
Malżowiny sitowe większe - endoturbinalia - występują w mniejszej ilości, idą w kierunku przyśrodkowym, tuż prawie do blaszki
prostopadłej nie dotykając jej jednak.
Małżowiny sitowe mniejsze ectoturbinalia - występują w większej ilości i nie dochodzą tak daleko w kierunku blaszki prostopadłej.
Na małżowinach tych w warunkach przyżyciowych rozpostarta jest błona śluzowa z zakończeniami nerwów węchowych. Liczba tych
blaszek nie świadczy o ostrości węchu: związane jest to raczej z precyzja budowy, zależne jest mianowicie od liczby i stopnia
rozgałęzień małżowin, co jest równoznaczne z powiększeniem powierzchni blaszek, a więc i ze zwiększeniem liczby zakończeń
nerwowych. Im więcej rozgałęzień i silniejsze zwijanie (rys. 40), tym większa powierzchnia w tej samej lub
ejszej przestrzeni. Ssaki makrosmatyczne więc, np. pies, obdarzone dobrym wechem, mają bardzo silnie rozgałęzione i pozwijane
,,tutki", człowiek zaś jako ssak mikrosmatyczny tych rozgałęzień ma o wiele mniej. Sama liczba małżowin sitowych nie ma znaczenia
dia ostrości węchu.
Między zwojami małżowin istnieją przewody sitowe - mectus ethmoidales dokąd dostaje się powietrze z cząstkami ciał
aromatycznych drażniących zakończenia nerwów węchowych. Między małżowinami sitowymi a blaszka pionową znajduje się
przewód sitowy wspólny
Na omówieniu kości sitowej zakończyliśmy dział kości tworzących podstawę mózgoczaszki i przechodzimy do omówienia kości
tworzących sklepienie.
KOŚĆ MIĘDZYCIEMIENIOWA - OS INTERPARIETALE
Jest to mała nieparzysta kość leżąca na granicy polaczenia kości ciemieniowej z kością potyliczna. Jako parzysta w swym założeniu,
już w okresie płodowym zrasta się w jedną trójkątną kostkę. U konia, krowy, owcy zlewa się ona z kością ciemieniową, u psa, kozy i
człowieka — z koscią potyliczna. U świni jej brak. Samoistnie prawie nigdy nie występuje.
Kość międzyciemieniowa ma dwie powierzchnie: zewnętrzną gładką i wewnętrzną do mózgową.
Na powierzchni domózgowej znajdujemy wyrostek namiotu kostnego - processus tentoricus - który z takim samym wyrostkiem kości
potylicznej tworzy guzowatość potyliczna wewnetrzna - protuberantia occipitalis interna - ta zas przyczynia się do zbudowania tzw.
namiotu kostnego tentorium osseum Jest to rodzaj blaszki kostnej zwisającej w kierunku dolnym jamy czaszki i dzielącej ją na dwie
części:
1) przednią wielką zwana jamą mózgowa - camere cerebralis i
2) tylną małą zwana jamą móżdżkową - camera cerebeliaris.
Namiot kostny jest to skostniała górna część namiotu błoniastego U nasady kości są dwa rowki:
1) rowek lub kanał strzałkowy - sulcus 3. canalis sagittalis - idący od namiotu kostnego w kierunku donosowym, i
2) rowek lub kanał poprzeczny-sulcus s. canalis transversus biegnący poprzecznie, prostopadle do pierwszego.
KOŚĆ CIEMIENIOWA - OS PARIETALE frys. 16. 21, 22, 31, 36)
Jest to kość parzysta tworząca górna, a częściowo i boczną pokrywę czaszki. Jej strona domózgowa jest wgłębiona, zewnętrzna
wypukła.
Na jej zewnętrznej stronie wyróżniamy dwie płaszczyzny - ciemieniowi skroniową - planum parietale i planum temporale. Między tymi
płaszczyznami występuje łukowato biegnąca kresa skroniowa - lines temporalis, która u konia, psa i człowieka jest słabo
zaznaczona, u świni zaś silnie ze względu na ustawienie tych części pod kątem prostym.
Planum parietale u bydła leży w części karkowej czaszki, a od niej na boki odchodzi w kierunku donosowym - planum temporale,
oddzielona przez linea temporalis.
Kość ciemieniowa łączy się od tylu z koscią potyliczna szwem zwanym weglowym lub ciemieniowo-potylicznym sutura lambdoidea s.
parietooccipitalis. U owcy szew ten przebiega poprzecznie linią prawie prostą, u kozy jest klinowato załamany ku przodowi.
Połączenie z kością skroniową zwie się szwemuskowatym - sutura squamosa, połączenie zaś z kością czołową - Szwem wiecowym
– sutura coronalis s. parietofrontalis (u owcy klinowato załamany ku przodowi, u kozy linia poprzeczna, prawie prosta). Połączenie
obu kości ciemieniowych w środku tworzy szew - sutura sagittalis, &. interparietalis (szew miedzyciemieniowy)
Szew ten występuje u koni i psów na zewnątrz tworząc rodzaj grzebienia. Jest to grzebień strzałkowy zewnętrzny-criste sagittalis
externa, który ciągnąć się dalej do przodu rozwidla się i przechodzi na kość czołową w postaci grzebienia czołowego - crista frontalis
(externa).
Na powierzchni zewnętrznej - facies externa w środkowej jej części, u konia, psa i człowieka możemy znaleźć płaski i niedo brze
widoczny guz ciemieniowy - tuber parietale.
Powierzchnia wewnętrzna, czyli do mózgowa kości ciemieniowej - facies interna sive cerebralis, ma zagłębienia i wynioSłości.
Zagłębienia to wyciski palczaste impressiones digitetae s. gurorum, wyniosłości zaś - lęki mózgowe - juga cerebrelia. Poza tym
znajdujemy tam wyciski dla naczyń krwionośnych, czyli rynienki naczyniowe - sulci vasculosi.
w miejscu połączenia obu kości ciemieniowych na powierzchni domózgowej widzimy grzebień strzałkowy wewnętrzny - crista
sagittalis interna dla przyczepu sierpa mózgowego - falr cerebri, obok niego zaś z każdej strony bądź w jego rozwidleniu biegnie
płytki rowek strzałkowy--sulcus sagittalis. W kierunku tylnym przechodzi ten rowek na kość międzyciemieniowa i tam, u nasady
namiotu kostnego rozchodzi się na boki w postaci rowka poprzecznego sulcus transversus.
Kość ciemieniowa u starego bydła i świni jest spneumatyzowana, czyli ma zatoki wciskające się od kości czołowych. Planum
parietale u bydła lety na stronie karkowej - planum uchale.
KOŚĆ CZOŁOWA - OS FRONTALE
w kierunku donosowym od kości ciemieniowej znajdujemy kość czoŁowa, która jest ważna i dużą częścią sklepienia
czaszki. Dzieli się ona na dwie główne części:
1) część nosowo - czołową – pats nasofrontalis, czyli sklepieniowe właściwa (od góry) - łuska czołowa squama frontalis,
2) część oczodołowy - pars orbitalis, odchodzący od części granicy części sutkowej i bębenkowej widzimy otwór rylcowo-
Sutkowy - foramen stylomastoideum, który jest właściwie ujściem przewodu twarzowego.
Część bębenkowa to kość zbudowana z istoty zbitej. Tworzy ona puszkę kostną o cienkiej ściance, gdzie umieszczone jest ucho
środkowe (kształt puszki rozmaity u różnych zwierząt). Ucho to leży w jamie bębenkowej - cavum tympani, gdzie mieszczą się kostki
słuchowe - młoteczek, kowadełko, strzemiączko i kość soczewkowata. Przyśrodkowa ściana jamy bębenkowej jest utworzona przez
część skalistą piramidy - pars petrosa. Na granicy części skalistej i bębenkowej widoczna jest drobna szczelina skalisto-bębenkowa -
fissura petrotympanica.
Na przednim końcu części bębenkowej od strony donosowej wystaje ostry wyrostek kostny, skierowany przednio-dolnie,
zwany wyrostkiem mięśniowym - processus muscularis. U konia jest on duży, u bydła długi, ale płaski, u psa szczątkowy,
krótki, u świni kolczasty, nieregularny
Na odcinku górno-zewnętrznym części bębenkowej znajdujemy przewód słuchowy zewnętrzny - meatus acusticus exter
u3, zakończony otworem słuchowym zewnętrznym - porus acusticus externus. Przewód słuchowy zewnętrzny kształtuje się różnie u
różnych zwierząt. U człowieka, konia i owcy jest średnio długi, u bydła i świni Długi, ale wąski, u psa zaś jest tak krótki, że tworzy
tylko otwór słuchowy zewnętrzny, a nie przewód słuchowy zewnętrzny.
Od strony zewnętrznej widzimy między tym otworem słuchowym zewnętrznym, a wyrostkiem mięśniowym drobną szczelinkę zwang
szczelina Glasera - fissura petrotympanica (Glaseri)
Idąc w kierunku brzusznym i bocznym natrafimy na tępy wyrostek służący do połączenia z kością gnykową. Jest to wyrostek
gnykowy- proc. hyoideus, leżący tuz przed otworem rylcowo- Sutkowym - for. stylomastoideum. U konia jest on krótki i gruby, u bydła
i świni cienki i ma coś w rodzaju dookolnego kołnierzyka kostnego. U mięsożernych - mały, szczątkowy. U człowieka ma kształt kolca
i zwie się wyrostkiem rylcowatym - proc. styloideus.
Tuż po stronie przyśrodkowej od wyrostka mięśniowego leży kostna część przewodu słuchowego Eustachiusza - tube auditive
Eustachii ossea. Dalej, dośrodkowo od niego jest wejście do kanału skalistego-canalis petrosus.
Przyśrodkowo od części bębenkowej leży częsė skalista kości skroniowej - pars petrosa. Jest to najtwardsza kość w organizmie.
Tworzy ona puszkę dla ucha wewnętrznego, a więc narządu słuchu i równowagi. Ułożona po przyśrodkowej stronie od kości
bębenkowej, wchodzi w skład podstawy czaszki oraz dna jamy mózgowia. Na jej powierzchni przyśrodkowej - facies cerebralis (w
środku) ujrzymy szeroki otwór słuchowy wewnętrzny - porus acusticus internus - prowadzący do bardzo krótkiego przewodu
słuchowego w wnetrznego - meatus acusticus internus, którego dno przedzielone jest grzebieniem poprzecznym -Criste
transversa ne część górną z otworami prowadzącymi do przewodu twarzowego - canalis facialis służąca za przejście dla
nerwu twarzowego, oraz część dolna z otworami dla włókien nerwu słuchowego. Przewód twarzowy rozgałęziające się
prowadzi do otworu rylcowo-sutkowego i do rozw - ru przewodu twarzowego - hiatus canalis facialis, leżącego
przyśrodkowo od tube auditive Eustachii. Rozwór ten nazywaliśmy wyżej - canalis petrosus. Tyknie i tylno-dolnie od otworu
słuchowego wewnętrznego umieszczone są dwie szczeliny - wejścia do wodociągów przedsionka (wyżej) i ślimaka (niżej) -
apertura externa aquaeductus vestibuli et aperture externa aqueductus cochleae.
Brzeg dolny kosei skalistej ogranicza z zewnątrz otwór poszarpany, a u mięsożernych, wobec zrostu tego brzegu z podstawą kości
potylicznej, mamy szew podstawno-skalisty z pozostałościami otworu poszarpanego na przodzie i w tyle (jak już wyżej o tym
wspomniano). Na brzegu dolnym, tuż koło wejścia do wodociągu ślimaka znajdujemy małe wcięcie. dołek skalisty - fossula petrosa.
W przedniej części brzegu dolnego, po stronie przyśrodkowej od wyrostka mięśniowego kości bębenkowej widzimy dołek fovea
Gasseri, w którym jest umieszczony zwój Gassera.
Powierzchnię przyśrodkową kości skalistej od górnej oddziela ostry grzebień skalisty - Crista partis petrosae, służący za
przyczep namiotu błoniastego - tentorium membranaceum. Grzebień ten u psa przewiercony jest blisko podstawy czaszki
przez canalis nervi trigemini. Powierzchnię zewnętrzną kości skalistej skierowaną do jamy bębenkowej, a stanowiącą
przyśrodkową ścianę tej ostatniej charakteryzuje obecność wzgórza - promontorium z otworami przedsionkowym i
ślimakowym.
Omówieniem kości skroniowej zakończyliśmy rozpatrywanie mózgowioczaszki, tj. kości tworzących wpuszke" dla mózgowia. Jamę
mózgowia dzieli namiot kostny i błoniasty na większą jamę mózgową i mniejszą jame móżdżkową leżąca w fossa cranii caudalis. W
jamie mózgowiowej odróżniamy na samym przodzie: dołek węchowy - fosse olfactoriia, dalej dół czaszki przedni-fossa cranii rostralis
i bardziej do tyłu do czaszki środkowy - fosse cranii media, za którym leży już wspomniany dołek czaszki tylny - fossa eranti caudalis
(patrz czaszka jako całość).
KOŚCI TRZEWIOCZASZKI - OSSA FACIAL

SZCZĘKA-MAXILLA
Stanowi ona większa część kostnej podstawy trzewioczaszki i łączy się ze wszystkimi innymi jej kośćmi. Wyróżniamy na niej trzy
zasadnicze części: trzon, wyrostki podniebienne i wyrostki zębodołowe. Powierzchnia dzieli się na zewnetrzna i nosową,
ograniczającą jame nosowa
Między blaszkami części zewnętrznej i wewnętrznej istnieje silny an pneumatyzacji kości w postaci zatok szczękowych-Sinus
mariliaris. Są to jakby uchyłki jamy nosowe). Zatoka szczękowa podzielona jest cienką przegrodą na mniejszą zatokę szczękową
przednią mająca połączenie z jamą nosową i większy zatoka szczękowa tylna łączącą się z jamą nosową i zatoką czołową. Do tego
punktu jeszcze powrócimy.
Na zewnętrznej powierzchni kości szczękowej widzimy duży otwór podoczodołowy - for. infraorbitale, który u konia, psa i świni leży
na wysokości III zęby, u bydła na wysokości 1, u owcy i kozy na wysokości II zęba przedtrzonowego. Otwór ten prowadzi do kanału
podoczodołowego - canalis infraorbitalis, który wychodzi do dołu skrzydłowo-podniebiennego-fossa pterygopalatina przez otwór
Szczękowy for. mariliare.
Od foramen infraorbitale bądź od canalis infraorbitalis odgałęzia się drobny przewód, kanał zębodołowy siekaczowy górny
canalis alveolaris incisivus superior idący wewnątrz kości ku przodowi do zębodołów siecznych; służy on za przejście dla nerwów i
naczyń dla zębów siekaczowych
w kierunku tylno-dolnym od otworu podoczodołowego znajduje się grzebień twarzowy crista facialis, równoległy od linii zebodołów (w
kierunku tylnym) dochodziły aż do kości jarzmowej, gdzie zwie się on grzebieniem twarzowym kości jarzmowej. U bydła zamiast tego
grzebienia jest guz twarzowy - tuber malere) faciale.
Na powierzchni zewnętrznej trzonu, w miejscu ponad korzeniami zębów znajduje się nierówności zwane lekami zębodołowym - juga
alveolaria.
w kierunku przednio dolnym od grzebienia twarzowego natrafiamy na wyrostek ze bodolowy - processus alveolaris, na
którym znajdujemy wgłębienia, czyli zębodoły - alveoli zębów przedtrzonowych i trzonowych. U konia, bydła i psa naliczymy
ich 6, u świni 7. Poszczególne zębodoły przedzielone przegrodami międzyzębowymi - septa interalveolaria. Na dnie
zębodołów znajdują się otwory zębodołowe dia naczyń i nerwów biegnących do zębów.
Ku przodowi od pierwszego zębodołu natrafiamy na brzeg bezzębny czyli brzeg międzyzębodolowy - margo interalveolaris 4.
diastema. Na tym brzegu tuż przy granicy z kością międzyszczękową widzimy u swini, psa i ogiera jeden zębodo służący do
pomieszczenie kla - dens caninus. Brzegu bezzębnego brak u człowieka. U psa i świni jest on krótki, u bydła i konia długi.
Brzeg zębodołowy ku tyłowi jest bardziej zgrubiały i rozszerza się w postaci guza szczęki - tuber mariliae, najsilniej zaznaczonego u
świni, najsłabiej u psa. U psów i bydła zakończony jest on wyrostkiem skrzydłowym kości szczękowej - processus pterygoideus
maziliac
w kierunku przyśrodkowym od tego guza znajdujemy do skrzydłowo-podniebienny - fosse pterygopalatina, w nim widzimy trzy
otwory:
1) otwór podniebienny tylny-foramen palatinum caudale
2) otwór klinowo-podniebienny (klinowo-nosowy) - foramen sphenopalatinum S. nasale aborale,
3) otwór szczękowy – foramen marillare, który jest tylnym otworem kanału podoczodołowego.
• U konia, bydła i świni for. palatinum aborale leży niżej, a oba inne wyżej, z tego for. maxillare bocznie. U psa for. sphenopalatium
leży górnie od for. palatinum aborale, a for. maxillare bocznie, donosowo od obu.
Od wyrostka zębodołowego - processus alveolaris odchodzi pod kątem prostym w kierunku dośrodkowym wyrostek podniebienny -
processus palatinus marillae, który tworzy większą część podniebienia kostnego. Wyrostek podniebienny jednej strony łączy się
Szwem podniebiennym - sutura palatine z wyrostkiem podniebiennym drugiej strony.
W kierunku donosowym od przedniej krawędzi wyrostka podniebiennego widnieje szczelina podniebienna- fisura palatina,
ograniczona wyrostkiem podniebiennym kości szczękowej trzonem szczękii i wyrostkiem podniebiennym kości międzyszczękowej.
Na wyrostku podniebiennym kości szczękowej równolegle do zębodołów jest ułożony rowek podniebienny - sulcus palatinus. Idąc
tym rowkiem w kierunku tylnym natrafiamy na otwór podniebienny większy - foramen palatinum maius. Otwór ten prowa
do kanału podniebiennego canalis palatinus, który idzie do otworu podniebiennego tylnego - for. palatinum caudale, leżącego w dole
skrzydłowo-podniebiennym.
Foramen palatinum maius u konia, psa, człowieka, kory i oway leży na granicy kości podniebiennej i szczękowej, u bydła na kości
podniebiennej, u świni na wyrostku podniebiennym kości szczękowej.
Na powierzchni donosowej w miejscu zetknięcia się obu wyrostków podniebiennych biegnie ostry, niski grzebień służący za oparcie
dla lemiesza. Grzebień ten nazywa się grzebieniem nosowym Szczęki crista nasalis maxillare.
Na powierzchni donosowej trzonu widzimy ostry, niski grzebień małżowinowy dolny - crista maxilloturbinalis 3. erista conchalis
ventralis - mieszczący małżowinę nosową dolną. W kierunku górnym od niego znajdujemy bruzdę Izowa – sulcus lacrimalis, która w
kierunku tylnym przechodzi w kanał łzowy idący do otworu Łzowego na kości Izowej.
KOŚĆ SIEKACZOWA -OS INCISIVUS. INTERMAXILLARE
Leży ona w kierunku przednim od kości szczękowej. Występuje samodzielnie tylko u zwierząt, u człowieka zrośnięta jest z kością
szcze. kowa. Wyróżniamy na niej trzy części:
1) trzon-corpus, 2) wyrostek nosowy - proc. nasalis ossis incisivi, 3) wyrostek podniebienny - proc. palatinus.
w miejscu zrośnięcia się trzonów obu stron (obu kości) widzimy otwór siekaczowy-foramen incisivum, który prowadzi z jamy ustnej do
jamy nosowej. Jest on dobrze zaznaczony u konia, wąski u psa, a u bydła i świni zamiast tego otworu jest szczelina siekaczowa -
fissura incisiva. Od strony dolnej trzon zaopatr w zębodoły na zęby sieczne (brak ich u przeżuwaczy).
Wyrostek nosowy odchodzi od trzonu w kierunku kości nosowej i swoją wolną krawędzią pomaga ograniczać wcięcie
nosowo-siekaczowe - incisura nasoincisiva (brak jej u mięsożernych). Swoją drugą krawędzią łączy się z kością szczękową. Wolny
brzeg wyrostka nosowego kości siekaczowej jest u konia tępy, u innych płaski, o ostrej krawędzi.
Wyrostek podniebienny biegnie od trzonu w kierunku tylnym i przyczynia się do zbudowania przedniego odcinka podniebienia
kostnego. Łączy się z takim samym wyrostkiem strony przeciwnej i z wyrostkiem podniebiennym kości szczękowej. Ogranicza od
strony przyśrodkowej szczelinę podniebienna - fissura palatina.
KOŚĆ NOSOWA-OS NASALE (rys. 16, 20, 21, 24, 26, 31, 44)
Stanowi ona sklepienie jamy nosowej i ma dwie powierzchnie: zewnętrzną i wewnętrzną, skierowany do jamy nosowej.
Na powierzchni wewnętrznej jest niski ostry grzebieni sitowy - crista ethmoidalis, służący do umocowania małżowiny
nosowej górnej (będącej, jak wiemy, pierwsza małżowina sitową). Kość nosowa łączy się z kością nosową drugiej strony za
pomocą SZWU rzekomego suture harmonica. Brzeg boczny łączy się z kością międzyszczękowa, szczękową, a u konia i bydła
również z Izową. Brzeg tylny leczy się z kością czołowe, przedni wystaje w postaci wyrostka nosowego - processus nasales. Boczny
brzeg tego wyrostka ogranicza wcięcie nosowo-siekaczowe - incisura nosomcisida. Kształt tego wyrostka jest różny u różnych
zwierząt (u psa bywa różny nawet w zależności od rasy).
KOŚĆ PRZEGRODY NOSOWEJ-OS ROSTRALE
Jest to skostniała cze przedniego odcinka chrząstkowej przegrody nosa. Występuje z reguły świni, a czasem przeżuwaczy, u których
jest o wiele słabiej wykształcona niż u świni.
KOŚĆ JARZMOWA -OS ZYGOMATICUM
Leży w tylnej części twarzy i pomaga ograniczać oczodół zewnątrz
Rozróżniamy na niej trzy powierzchnie:
1) twarzową - facies facials, 2) nosową-facies nasalis, 3) oczodołową -facies orbitalis.
Na powierzchni twarzowej charakterystyczny jest wysoki grzebień twarzowy - crista facialis, który w kierunku donosowym łączy się z
grzebieniem twarzowym kości szczękowej. Grzebień ten dzieli część twarzowa kości jarzmowej na wyżej położona cześć twarzowe i
nizej grzebienia położoną część żwaczową pars masseterica służąc za przyczep mięśnia żwacza
Grzebień twarzowy bydła przedstawia się o wiele słabiej jest esowato wygięty. Idąc ku tyłowi jarzmowa tworzy Wyrostek skroniowy
kości jarzmowej - processus temporalis ossis zygomatici, który łaczy się z wyrostkiem jarzmowym kości skroniowej
oba te wyrostki razem tworzy łuk jarzmowy - arcus zygomaticus
Poza tym wyrostkiem skroniowym bydła, świni i psa znajdziemy odchodzący o jego górnej krawędzi Wyrostek czołowy - proc.
frontalis Osis zygomatici, który u bydła łączy się z wyrostkiem zaoczodołowym kości czołowej. Poniewaz u psa i swini wyrostek
zaoczodołowy kości czołowej jest mały, wyrostek czołowy kości jarzmowej nie łączy się z nim, wskutek czego pierścień oczodołowy
u tych zwierząt jest otwarty. U mięsożernych znajdziemy jeszcze wyrostek łzowy w przedniej części kości u góry. Powierzchnia
nosowa skierowana jest do zatoki szczękowej, czyli kość jarzmowa jest spneumatyzowana, zamyka ona w sobie część zatoki
szczękowej (z wyjątkiem psa).
KOŚĆ ŁZOWA -OS LACRIMALE
Leży w okolicy przyśrodkowego kąta oczodołu. Lączy się z kością czołowa, jarzmowa, szczekowa u konia, przeżuwaczy również 3
DOSOwa, a u psa i bydia także z podniebienna. Rozróżniamy na niej trzy POwierzchnie:
1) oczodolowa-jacies orbitalis 2) twarzową -facies facialis
3). Osowa - facies nasalis, zwrócone do wewnątrz zatokom i jamie nosowej.
Powierzchnia oczodołowa jest jednym elementów ograniczających oczodół. Powierzchnia twarzowa leży na zewnątrz od
oczodołowej w kierunku donosowym i jest oddzielona od niej brzegiem oczodołowym - margo orbitalis,
Powierzchnia wewnętrzna jest widoczny dopiero od wewnątrz.
Powierzchnia oczodołowa w pobliżu brzegu oczodołowego ma wgłębienie, tzw. dół woreczka łzowego - fossa sacci lacrimalis (brak u
swini), na którego dnie leży otwór łzowy prowadzący do kanału Łzowego. Tuż za nim leży drugi (niewyraźny) dol, zwany dołem
mięśniowym - fossa muscularis - służący do umocnienis jednego 2 miešni poruszających galie oczna musculus obliquus bulbi
ventralis)
U przeżuwaczy cześć oczodołowa kości łzowej jest bardzo duża, o cienkiej ścianie i wykształcone w postaci puszki! Izowej - bullo
Lacrimalis. Część twarzowa kości łzowej jest bardzo duża przeżuwaczy i swini, u konia srednio duza, psa bardzo mała, u kota i
człowieka nie ma jej wcale. Cześć ta świni i owe tworzy wgłębienie w postaci dolu łzowego zewnętrznego) - fossa sacci lacrimalis
externa. U świni dół ten rozciąga się w kierunku przednim na kość szczękowa pod ogólną nazwą dołu kłowego - fossa canina. U kozy
dołu łzowego nie ma, co jest jedną z cech odróżniających je od owcy.
Na powierzchni twarzowej u świni, blisko brzegu oczodołowego znajdujemy okrągły otwór Izowy (najczesciej dwa) prowadzacy do
kanalu Izowego - canalis lacrimalis, sluzącego do odprowadzanie lez. Konia otwór łzowy - for. lacrimale leży na czesci oczodołowej,
jak już o tym wyżej wspomniano.
Na powierzchni twarzowej u konie znajdujemy mały wyrostek łzowy przedni - wielkości ziarna pross-processus lacrimalis rostralis, a
na krawedzi oczodolowej wyrostek zowy tylny proc. lacrimalis caudalis. U konia wyrostek łzowy przedni leży w środku części
twarzowej, u osla - na granicy z kością nosową (co stanowi dla nas cechę rozpoznawczą).
Część wewnętrzna kości łzowej ma na sobie kostny kanał Izowy i pomaga ograniczać zatokę szczękową.
KOŚĆ PODNIEBIENNA - OS PALATINUM frys. 16, 17, 25, 27, 35)
Bierze ona udział w budowie tylnej części podniebienia kostnego Rozróżniamy na niej:
1) część poziomą zwaną blaszką poziomą lub blaszka podniebienna - lamina horizontalis s. lamina palatina,
2) część pionową zwaną blaszką pionową lub blaszka szczękowa-lamina perpendicularis s. laming maxillaris
3) wyrostek skrzydłowaty - processus pterygoideus.
Część pozioma, tworząc tylną część podniebienia kostnego swoimi przednimi krawędziami styka się z wyrostkami podniebiennymi
kości szczękowej. Brzegiem tylnym, czyli wolnym ogranicza od przodu nozdrza tylne, czyli choany" - choanae. .
Cześć pionowa odchodzi na boki ku tyłowi ograniczając dół skrzydłowo-podniebienny od strony przyśrodkowej.
Na części poziomej odróżniamy: a) powierzchnie podniebienne - facies palatina i b) powierzchnie nosową – facies nasalis.
Na tej ostatniej powierzchni w miejscu połączenia kości obu stron znajduje się podłużnie przebiegający grzebień nosowy - crista
nasalis służący do oparcia lemiesza. Ku tyłowi grzebień nosowy na brzegu wolnym tworzy mały wyrostek - zwany kolcem nosowym
doogonowym - spina nasalis caudalis.
Na powierzchni podniebiennej znajdujemy bydła otwór podniebienny duży - for. palatinum maius, który prowadzi do kanału
podniebiennego - canalis palatinus, a ten znów dalej przez otwór podniebienny tylny - for. palatinum caudale, do dołu
skrzydłowo-podniebiennego. Na tej powierzchni znajdujemy również kilka otworów podniebiennych małych - foramina palatina
minora prowadzących do drobnych kanalików będących odgałęzieniami kanału podniebiennego.
U bydła część pozioma jest spneumatyzowana i tworzy zatokę podniebienna - sinus palatinus. Cześć pionowa, bardzo mała u swini,
a bardzo duża przeżuwaczy, swoją powierzchnia boczna zwana szczękowe - facies maxillaris ogranicza dół
skrzydłowo-podniebienny. W dole tym, jak już o tym wyżej wspomniano, znajduje się otwór podniebienny tylny, otwór szczękowy i
otwór klinowo-podniebienny. Strona przyśrodkowa części pionowej - facies nasalis ogranicza cze. ściowo nozdrza tylne. Między obu
blaszkami części pionowej u konia, świni i psa znajduje się zatoka podniebienna - Sinus palatinus, która łączy się z zatokami kości
klinowej i szczękowej.
Na granicy części poziomej i pionowej wychodzi w kierunku tylnym wyrostek skrzydłowy kości podniebiennej - processus
pterygoideus ossis palatini. Wchodzi on między kość skrzydłową i wyrostek skrzydłowy kości klinowej. U psa i bydła jest on mały.
KOŚĆ SKRZYDŁOWA - OS PTERYGOIDEUM (rys. 16, 17, 25, 37, 35)
Jest to mała, bardzo cienka, podłużna, spłaszczona kość, wciśnięta miedzy kość podniebienną, lemiesz i kość klinową. Ciekawe jest
jej zakończenie w postaci haczyka tworzące wyrostek haczykowaty - hamulus. Kość ta jest jednym z elementów ograniczających
kanal Vidiusza, a u świni i dol skrzydłowaty - fossa pterygoidea U człowieka zrasta się on z wyrostkiem skrzydłowym kości klinowej i
tworzy blaszkę skrzydłową przyśrodkowa - lamina pterygoideus medialis
LEMIESZ - VOMER (rys. 16, 17, 25, 35)
Jest to kość nieparzysta idąca od podstawy czaszki aż prawie do otworów nosowych, w postaci klina, dzieląc nozdrza tylne na dwie
symetryczne części. Łączy się z kością klinowa, sitowa, skrzydlową, podniebienna, szczękowa i międzyszczękowa
Kość ta składa się z dwu skrzydeł w postaci blaszek skierowanych ukośnie, złączonych u dołu. Na przekroju poprzecznym daje to
obraz litery V. Ukośne ustawienie skrzydeł lemiesza - aloe vomeris - złączonych u dołu tworzy rowek dla przegrody nosowej - sulcus
septi nasi.
W tylnej części lemiesza skrzydła jego układają się bardziej poziomo i wciskają się do podstawy czasz i ograniczając tylnym
brzegiem wcięcie lemiesza - incisura vomeris.
MAŁŻOWINY NOSOWE - CONCHE NASALES (rys. 16, 37, 38, 30)
Wewnątrz jamy nosowej (patrz niżej) znajdują się nadzwyczaj cieniutkie, tutkowato zwinięte kości - małżowiny nosowe kostne.
Wyróżniamy dwa ich rodzaje:
1) małżowinę nosową dogrzbietowo na Grzebieniu sitowym kości nosowej - concha nasalis dorsalis,
2) małżowinę Nosową dobrzuszną albo szczekowa osadzoną na grzebieniu małżowinowym kości szczek - wej - concha nasalis
ventralis.
Małżowiny nosowe konia w swym przednim odcinku są inaczej zbudowane aniżeli w tylnym. Każda mianowicie z czterech małżowin
nosowych przedzielone jest papierkowo cienką przegrodą na cześć przednia i tying. Różnice budowy części przednich i tylnych
małżowin zilustrują nam ich przekroje poprzeczne.
Blaszka małżowiny nosowej górnej w swym odcinku przednim biegnie początkowo od grzebienia małżowinowo w kierunku
przyśrodkowym zaleca w dół, robi półtora obrotu nie zamykając się jednak przez co wnętrze tego odcinka ma połączenie z jamą
nosową przewodem nosowym środkowym, patrz niżej).
Małżowiny nosowe doina początkowo wygina się od swego grzebienia ku dołowi, następnie zakręca ku górze robiąc również półtora
obrotu, Podobnie jak poprzednia, ma połączenie z jama nosowa
Inaczej przedstawia się obraz przekroju poprzecznego w tylnych odcinkach małżowin. Nie tworzą one tam tuticowatych zwojów, ale
swoimi ścianami zamykają przestrzenie całkowicie odgraniczone od jamy nosowej. Przestrzenie te nazywamy zatokami
małżowinowy; łączą się one z jama nosowa jedynie pośrednio przez inne zatoki, o czym wspomina my jeszcze przy omawianiu zatok
Wskutek umieszczenie tych małżowin jamie nosowej powstang przewody nosowe, z którymi zapoznamy się po uprzednim
omówieniu jamy nosowej.
U bydła, świni i mięsożernych tuticowata blaszka małżowiny Nosowej górnej - Spiraliemelle nosoturbinale tworzy aż do swego
przedniego końca zamknięta wewnątrz siebie przestrzeni zwaną zatoką małżowiny dogrzbietowej sinus concha dorsalis, która tylko
pośrednio, przez szczelinę w grzbietowym przewodzie sitowym łączy się jama nosowa
Blaszka małżowiny nosowej brzusznej, czyli szczękowej, jest przeżuwaczy, świni i mięsożernych dwuskrzydłowa Jedno skrzydlo
zawija się ku górze (w kierunku przewodu nosowego środkowego), drugie zaś ku dołowi w kierunku przewodu nosowego
Ograniczone przez nie przestrzeni to zachyłki jamy nosowej) - recessus conchae dorsalis oraz recessus conchae ventralis
CZASZKA JAKO CAŁOŚĆ
Po dokonaniu analizy poszczególnych kości czaszki, należy spojrzeć na nie jej wnętrze jako na zsyntetyzowana całość.
Zewnętrzny kształt czaszki
Czaszka w ścisłym słowa znaczeniu, tj. bez żuchwy i kości gnykowej ma zwierząt domowych kształt ležacej czterościennej piramidy.
której podstawę stanowi ściana karkowa, czyli tyina, a wierzchołek - kość międzyszczękowa. Piramida ta ma jedną ścianę zwaną
sklepieniem - for 3. calvario, dwie ściany boczne - paries lateRales 1 jedna podstawna, zwana podstawą czaszki - basis cranii.
Granice miedzy mózgowioczaszka i trzewioczaszka okresla leżąca w głębi czaszki - kość sitowa
Powierzchnia karkowa-planun nuchale jest od sklepienia czaszki oddzielona grzebieniem karkowym-crista
nuchale superior s. terminalis. Grzebień ten odgranicza także powierzchnie boczne (poza koniem. którego przechodzi ona na
powierzchnię). Na granicy z podstawa czaszki sciana karkowa przewiercona jest przez otwór potylic wielki-for, magnum, służący za
przejście die rdzenia przedłużonego. Po bokach tego otworu leżą kłykcie Stawowe - condylli occipitales służące do połączenia
z kregiem Szczytowymi bocznie odkryci widzimy wyrostki Przykłykciowe - proc. paracondylares
U bydla nastepuje w życiu pozapłodowym przemieszczenie kości sklepienia czaszki na ścianę karkową.Z chwila wytworzenia się
zatok czołowych, zaczyna się u bydła także silny wzrost kości czołowych w kierunku tylnym. Sklepieniowe czesci kości
ciemieniowych i międzyciemieniowe oraz kosc czolowa trys 28 wchodze przy tym w skład Ściany karkowej)
Kresa karkowa wskazujaca jeszcze w chwili urodzenie granice miedzy ścianą karkową a sklepieniem przemieszcza się później na po
powierzchnie karkową w środku które wznosi guzowatośc potyliczna zewnętrzna protuberantia occipitalis externa. Granice między
sklepieniem i powierzchni karkowa przejmuje u doroslego bydia walcowaty twór zwany guzowatością miedzyrożną
albo wałem karkowym protuberantia intercornualis 3. torus ruchalis (rys. 27 i 28). Grzebień skroniowy zaczyna się poniżej wyrostków
rogowych.
Sklepienie czaszki - Calvari rozciąga się na mózgowie czaszkę i na trzewioczaszkę. Dzieli się więc z tego powodu na dwa
odpowiednie odcinki Granica między nimi leży na linii poprzecznej poprowadzonej przez tylny brzeg górnego łuku oczodołu
Odcinek sklepienia mózgowioczaszki składa się z części ciemieniowej - pars parietalis fornicis neurocranii i czesci czotowej - pars
frontalis fornicis neurocranii, przechodzących jedina w druga na szwie ciemieniowoczołowym.
U bydła sklepienie utworzone jest tylko przez część czołową, gdyz czesc ciemieniowa przechodzi na stronę karkową czaszki.
Na części ciemieniowej u kota, długogłowych psów i konia biegnie posrodkowo grzebien strzalkowy zewnetrzny-crista sagittalis
externa. Brak go u świni, przeżuwaczy i krótkoglowych psów U konia w kierunku przednim dzieli się on na dwa grzebienie Czołowe
zewnętrzne - cristae frontales externae.
Sklepienie mózgowoczaszki przechodzi u mięsożernych i konia legodnie w powierzchnie boczna (obustronnie), natomiast
przeżuwaczy i świń wnosi się tu grzebień skroniowy - linea temporalis przechodzący ku przodowi w grzebien czołowy - crista
frontalis. Ogranicza on dół skroniowy od sklepienia czaszki.
Odcinek sklepienia trzewioczaszki, to grzbiet nosa - dorsum. Tworzą go przede wszystkim kości nosowe, a mięsożernych także
części kości szczękowych i wyrostki nosowe kości międzyszczękowych. Wierzchołek grzbietu nosa ma u zwierząt różne
ukształtowanie z powodu różnego wykształcenia wyrostków Nosowych kości nosowych
Na powierzchni bocznej facies lateralis czaszki (w zasięgu mozgowiczaszici) znajdujemy w okolicy ciemieniowo-skroniowej dół
skroniowy, który kryje ucho, a dalej ku przodowi mieści się łuk jarzmowy, oczodół i dół skrzydłowo-podniebienny. W odcinku
mózgoczaszki boczna powierzchnia tworzy do skroniowy - fossa temporalis, dla pomieszczenia mięśnia skroniowego. Leży on
przyśrodkowo i górnie od łuku jarzmowego na kości skroniowej i ciemieniowej Szczególnie dobrze rozwinięty jest on mięsożernych.
Głębokość dołu skroniowego mierzymy odległością od łuku jarzmowego do wspomnianych kości Ku przodowi dół skroniowy
przechodzi zwierząt domowych bezpośrednio w oczodół- oczodół otwarty. Tylko u człowieka i małp dół skroniowy jest oddzielony od
oczodołu blaszka kostna - oczodół! zamknięty.
Ucho mieści się w piramidzie kości skroniowej (patrz kość skroniowa).
OCZODÓŁ - ORBITA S. FOSSA ORBITALIS
Mieści się na granicy mozgowo- i trzewioczaszki, utworzony przez kości obu tych części. Służy on do umieszczenia gałki ocznej i
narządów pomocniczych oka. U poszczególnych gatunków zwierząt domowych ustawienie oczodołów jest nieco odmienne,
mianowicie tak, jak tworzą osie oczodołów (nie mieszać z osiami gałek ocznych), wynosi u konia 115, bydła 94, owcy 129, świni 85,5,
psa 79, Kota 49. Do oczodołu prowadzą z jamy czaszki liczne otwory służące za przejście dla nerwów i naczyń krwionośnych.
Ograniczenie i budowę oczodołu oraz dołu skrzydłowo-podniebiennego omówiliśmy już przy opisie kości czaszki.
Powierzchnia boczna części twarzowej czaszki utworzona jest przez kość szczękową.
Podstawa czaszki dzieli się na część należąca do mózgoczaszki i część trzewioczaszka, gdzie tworzy kostna podstawę podniebienia
– palatum osseum. Obie części rozdzielone są przez nozdrza tylne --- choanae.
Podstawa czaszki sięga od otworu potylicznego wielkiego aż do skrzydeł lemiesza. Tworzą ją następujące kosci: cześć podstawna
kości potylicznej z częściami kłykci, trzon kości klinowej ze skrzydłami skroniowymi i wyrostki skrzydłowe kości klinowej. Z boków
podstawy kości potylicznej dołącza się z każdej strony piramida kości skroniowej. Przez podstawę czaszki przechodzą liczne nerwy z
jamy czaszki
JAMY CZASZKI:
Czaszka zawiera w sobie dwie jamy - jame czaszki - cavum cranii w mózgowiczaszce (rys. 36, 49) i jamę nosową - cavum nosi w
nosowej części trzewioczaszki (rys. 38). Granice miedzy obu tymi jamami stanowi blaszka sitowa - lamina cribrosa (rys. 40).
Poza tymi jamami istnieją jeszcze uwypuklenia jamy nosowej do wnętrza kości otaczających, tzw. zatoki okołonosowe, znajdujące
się zarówno w kościach twarzoczaszki, jak i mózgowia czaszki (rys. 42).
JAMA CZASZKI
Jama czaszki - Cavum cranii chroni mózgowie wraz z jego oponami i naczyniami. W związku z podziałem mózgowia na mózg i
móżdżek, dzieli się jama czaszki na większe bardziej ku przodowi ułożona jamę czaszki duża zwani mózgową - cavum cerebrale i
tylna mniejsze jame czaszki mala, zwana móżdźkową - cavum cerebellare. Granice między obu tymi jamami stanowi u
mięsożernych i konio namiot kostny - tentorium cerebelli osseum od góry, dalej grzebień skalisty - crista Petrose z boków, oraz
grzbiet siodła tureckiego dorsum sellae turcicae od dołu, ten ostatni bardzo słaby u konia. Te kostne granicę są uzupełnione głęboko
sięgającym namiotem błoniastym tentorium cerebelii membranaceum
U przeżuwaczy i świń zamiast namiotu kostnego występuje niska Wyniosłość Krzyżowa - eminentia cruciformis S. decussata, 2
guzowatosci potyliczna wewnętrzne w środku, a grzebień skalisty - criste petrose jest zastąpiony przez grzebień łuskowy- crista
squamosa
Sklepienie jamy czaszki - fronix cranii s. calvaria składa się z płytki zewnętrznej - lamina ectocalvarica i płytki wewnętrznej - lam.
endocalvarica. W pewnych miejscach między te płytki wciskają się różnie u poszczególnych gatunków zwierząt domowych
uformowane i rozprzestrzenione zatoki czołowe. Rzeźba płytki wewnętrznej od strony mózgowia jest odbiciem rzeźby mózgowia
(patrz opis kości czołowej i ciemieniowej).
Ścianę donosową jamy czaszki stanowi blaszka sitowa kości sitowej - lamina cribrosa (patrz opis kości sitowej).
Ściana karkowa jamy czaszki to kość potyliczna przewiercona dia rdzenia przez otwór potyliczny wielki
Na wewnętrznej powierzchni podstawy czaszki widoczne są trzy doły czaszki - fossae cranii, z szeregiem otworów i kanałów, jako
odbicie spoczywających tu części mózgowia, ich nerwów i naczyń Najbardziej ku przodowi, w zasięgu przedniego odcinka kości
klinowej, leży do czaszki donosowy-fossa cranii rostralis, sięgający od blaszki sitowej do rowka skrzyżowania nerwów wzrokowych.
Dalej ku tyłowi, już na tylnym odcinku kości klinowej leżący do czaszki środkowy - fossa cranii media, sięga od dołu czaszki
przedniego do grzebienia klinowo-potylicznego i leży niżej od swego poprzednika. W środku tego dołu leży siodełko tureckie. Niżej i
najbardziej ku tyłowi leżący do czaszki tylny - fossa cranii caudalis ma za podłoże podstawę kości potylicznej i piramidy kości
skroniowych. Sięga on až do otworu potylicznego wielkiego.
JAMA NOSOWA
Jama nosowa-cavum nasi jest to przestrzeń zawarta miedzy kośćmi trzewioczaszki, ulożona przed mózgowioczaszką lub pod nią.
Otaczajace jakości tworzą rodzaj puszki nie zamkniętej całkowicie, zawierającej narząd węchowy. Wejście do jamy nosowej czaszki
od przodu zwane wcięciem nosowo-siekaczowym - ograniczone jest przez kości nosowe i międzyszczękowe. Dno jamy nosowej
tworzy wyrostki podniebienne kosei międzyszczękowych, szczękowych oraz część pozioma kości podniebiennej. Sklepienie - fornix
tworzą kości nosowe, czołowe i blaszka sitowa.
Ściany boczne, ważne ze względu na umieszczenie w nich małżowin nosowych, oraz obecność otworów - uchyłków prowadzących
do zatok, tworzą wyrostki nosowe kosei międzyszczękowych, części donosowe kości szczękowych z małżowina szczękowa, dalej
sciana boczna kości sitowej oraz część pionowa kości podniebiennej. Całość jamy nosowej przedzielona jest blaszka pionową kości
sitowej, lemieszem i chrzastkowa przegrodą nosa - cartilago septi nasi, na dwie połowy, prawa i lewa. W tak rozdzielonych częściach
prawej i lewej umieszczone są małżowiny nosowe górne i dolne. Ułożenie tych małżowin jest już nam trochę znane z opisu tych
blaszek kostnych (jak wyżej).
W wyniku obecności małżowin nosowych po każdej stronie mamy trzy przewody nosowe - meatus nasales, mianowicie:
1) przewód nosowy dogrzbietowy meatus nasi dorsalis, leżący mie dzy sklepieniem a malzowina nosowa górna, idaca až do blaszki
sitowej, skąd doprowadza powietrze z cząstkami ciał woniejacvch. Jest to więc przewód węchowy:
2) przewód nosowy środkowy między dwiema małżowinami nosowymi, interesujacy nas dlatego, że właśnie od niego prowadzą
otwory do zatok okołonosowych-Sinus paranasales (patrz niżej) poprzez wpust nosowo-szczękowy - aditus nasomaxillaris. Jest to
więc przewód zatokowy:
3) przewód nosowy dobrzuszny meatus nasi ventralis między małżowiną nosową dolną i dnem jamy nosowej. Ten trzeci przewód
najobszerniejszy prowadzi wprost do nozdrzy tylnych i dalej do dróg oddechowych. Jest więc przewodem często oddechowym. Do
niego też uchodzi kanał nosowo-łzowy - canalis nasolacrimalis.
Opisane trzy przewody łączą się przy przegrodzie nosowej w jeden wąski przewód nosowy wspólny - meatus nasi communis,
Całą jamę nosową dzielimy na część przednia, czyli oddechową i cześć tying, czyli węchowa, w której leżą małżowiny sitowe jako
kostna podstawa narządu węchowego.
ZATOKI OKOŁONOSOWE - SINUS PARANASALES
Powstanie ich tłumaczymy sobie w ten sposób, że błona śluzowa nosa w początkach swego rozwoju wciska się między blaszki kości,
niszczy znajdujące się między nimi śródkoście - diploe i na tym miejscu tworzy puste przestrzenie zwane zatokami - sinus. Sciany ich
są wiec przeżyciowo wylotone błoną śluzowa. Do całkowitego rozwoju dochodzą zatoki już po urodzeniu zwierzęcia i zmieniaj swój
kształt prawie przez całe jego życie. Dzięki tej pneumatycznej" kosci czaszki zmniejsza się ciężar głowy, przy jednoczesnym
zachowaniu jej proporcji powierzchni dla przyczepów mięśni i wystarczającej przestrzeni dla rozwijających się zębów.
U poszczególnych gatunków ssaków domowych zatoki mają różny zasięg swego rozprzestrzenienia. Powiększają się one z wiekiem
zwierzęcia. Niektóre zatoki bardzo duże u osobników dorosłych, w okresie ich młodości w ogóle jeszcze nie występują, np. zatoka
czołowa bydła nie występuje u cielęcia do trzeciego tygodnia życia.
Nazwę zatoki urabiamy od nazwy kości, w której się ona znajduje, ale nie jest to regula.
Z zatok okołonosowych najbardziej dostępne i najwieksze to zatoka szczękowa i czołowa. Poza tym istnieją zatoki: podniebienna,
klinowa, nosowa. Wskutek rozprzestrzeniania się tych zatok na kości okoliczne, np. na ciemieniowa, skroniową, jarzmowa, kości te
bywają również spneumatyzowane.
ZATOKA SZCZĘKOWA - SINUS MAXILLARIS
Jest ona różnie wykształcona u różnych gatunków zwierząt domowych. Brak jej u kota. U psa nie jest w ścisłym słowa znaczeniu
zatoka, ale tworzy uwypuklenie jamy nosowej i nazywa się zachyłkiem szczękowym - recessus maxillaris.
U Świni zatoka szczękowa mieści się w kości szczękowej i Izowej; U starych osobników wnika do kości podniebiennej i jarzmowej. U
bydła zatoka ta jest pojedyncza, pneumatyzacje kość szczękowa
łączy się ona z zatoką łzową i podniebienne, tworząc wspólny z nimi system zatok.
U konia rozprzestrzenia się ona w zasięgu kości szczękowej, łzowej i jarzmowej. Jest ona przedzielona cienką przegroda zatoki
Szczękowej - septum sinus maxillaris 3. Highmori, na przedni odcinek zatoki mniejszy - zatoka szczękowa przedna i tylny większy -
zatoka szczękowa tylna.
Przegroda ta składa się z dwóch części. Jej dolny odcinek (mniejszy) jako część składowa kości Szczękowej. jej grubszy, górny zaś
odcinek, jako część składowa małżowiny nosowej dolnej, która przez wstąpieniem do jamy zatoki tworzy jej przegrodę, jest
papierkowo cienica i może być porowata. Przegroda ta rozgranicza tak ściśle obie komory zatoki, że w warunkach przyżyciowych nie
ma między nimi bezpośredniej łączności. Przegroda ta leży w odległości około pięciu cm ku tyłowi od przedniego końca grzebienia
twarzowego albo na wysokości tego końca (co się rzadko zdarza), albo też ku przodowi od grzebienia. Położenie jej jest więc
zmienne
W związku z wiekiem konia zmieniają się granice zatok. Jeśli chodzi o różnice indywidualne, występują one w mniejszym stopniu. U
koni dorosłych (około 75%) przednia granica zatoki sięga około 5 cm donosowo od grzebienia twarzowego. U pozostałych (około
25°/) przednią granicą bywa początek przedni grzebienia i w wyjątkowych przypadkach około 1-2 cm w kierunku tylnym (a więc też
granica zmienna).
Zmienna jest również granica dolna, przebiegająca tuż nad dnem zębodołów. Obniża się ona z wiekiem w związku z
wysuwaniem się zębów.
Górna granica jest prawie stała i biegnie mniej więcej wzdłuż kanału nosowo-łzowego. Tylna granicę tworzy przednio-dolnej ściany
oczodołu,
Kształt zatoki zmienia się prawie przez całe życie zwierzęcia. im starszy osobnik, tym zatoki są większe, przy czym największym
zmianom ulega ich przednia i dolna granica. U młodego konia zatoka szczękowa jest mała i dolna jej granica przebiega powyżej
grzebienia twarzowego, mniej więcej na wysokości przebiegu canalis infraorbitalis. Od około pół roku życia zaczyna się zmiana.
Granica dolna chwilowo i częś. ciowo podnosi się w górę w związku z rozwojem zębów, a następnie zaczyna zsuwać się w kierunku
dolnym idąc za obniżającym się dnem zębodołów. Proces ten trwa až do późnego wieku, tak że u koni bardzo starych dolną granice
zatoki znajdujemy już o kilka cm niżej, tj. tuż nad dnem zębodołów, co wynosić może około 1 cm nad brzegiem zębodołowym
Granica przednia, u młodych osobników leżąca daleko poza otworem podoczodołowym, z wiekiem posuwa się donosowo i nawet
przekracza okolicę tego otworu.
Zatoka szczękowa konia, jako uchyłek jamy nosowej ma następujące połączenia z sama jama nosową i z okolicznymi innymi
zatokami:
1) z zatoką małżowinowo-czołową przez otwór zatokowy szczękowo-czołowy, leżący mniej więcej na linii przekroju poprzecznego
przez przyśrodkowe kąty oka;
2) z zatoka podniebienna i dalej klinowa przez otwór zatokowy szczękowo-podniebienny, znajdujący się na wysokości przekroju
poprzecznego przez boczne katy oczu (między kanałem podoczodołowym i labiryntem sitowym);
3) z jamą nosowa, mianowicie z jej przewodem nosowym środkowym przez wpust, czyli szczelinę nosOWO-Szczękową - fissure
nasomaxillaris, leżący przy sklepieniu dużej zatoki szczękowej Poprzez ten wpust, rozciągający się dalej donosowo, komunikuje się z
przewodem nosowym środkowym również mała, czyli przednia komora zatoki szczękowej. Komora ta komunikuje się poza tym z
tylna czescia małżowiny nosowej dolnej, czyli zatoka małżowiny dolną, za pośrednictwem przewodu leżącego ponad kanałem
podoczodołowy,
ZATOKA CZOLOWA-SINUS FRONTALIS
U konia łączy się ona swoim przednim odcinkiem z jamą małżowiny nosowej górnej, czyli z zatoka małżowinowa górna i nosi
wspólna nazwa zatoki małżowinowo-czołowej - sinus conchofrontalis.
Zatoka czołowa mieszcząca się między blaszkami kości czołowej osiąga u konia tylna granice położoną na krawędzi przekroju
poprzecznego czaszki przez przednie granice stawów żuchwowych. Zatoka jest przedzielona przegroda poprzeczną znajdującą się
na granicy linii poprzecznej przeprowadzonej przez zewnętrzne kąty oczodołów. Przegroda ta dzieli zatokę czołową na przednią
mniejszą i tylną większą
Granicą między zatoką czołową i małżowinowa jest okolica labiryntu kości sitowej. Obie te części łączą się w okolicy górno-bocznej
labiryntu.
Cześć małżowinowa sięga ku przodowi aż do granicy małżowiny górnej na wysokości drugiego zęba trzonowego. Boczna granica
zatoki czołowej biegnie wzdłuż grzebienia czołowego zewnętrznego, a dalej przebiega w pobliżu brzegu oczodołowego
przyśrodkowego (1-1,5 cm) do przyśrodkowego kąta oka i stąd skręca w kierunku przednio-przyśrodkowy idącym po linii kanału
Łzowego do środka grzbietu nosa. Zatok czołowe obu stron są oddzielone od siebie całkowicie przegroda zatok czołowych - septum
sinuum frontalium. Największa długość zatoki małżowinowo-czołowej przypada na sklepienie obok przegrody i osiąga średnio 16-18
cm
Dno zatoki jest bardzo nierówne (kość czołowa i labirynt). Pokrywa utworzona jest przez kość czołową, nosową i zewnętrzna płytkę
kosci Izowej. Sciana boczna - to kostna ściana oczodołu (czesci czołowej) oraz kość nosowa i ściana małżowiny (części
małżowinowe). Granice przednia zatoki małżowinowo-czołowej, to przegroda małżowinowa Zatoka czołowa łączy się u konia z
zatoką szczękową tylną otworem zatokowym szczękowo-czołowym.
U bydła dla zatoka czolowa zajmuje całą kość czołową, a poza tym wciska się do kości nosowej, a w kierunku tylnym poprzez kość
ciemieniową i międzyciemieniowa do kości potylicznej, oraz bocznie do łuski kości skroniowej. U przeżuwaczy rogatych
pneumatyzuje także wyrostek rogowy. Zatoki obu stron przedzielone są przez przegrodę zatok czołowych - septum sinuum
frontalium wzmacniając ściany poprzeczne dzielą je na przednie i tylne odcinki mogące tworzyć samodzielne przestrzenie. Zatoke
jama nosowa łączy małe otworki za pośrednictwem przewodów sitowych (rys. 11). U bydła do trzeciego tygodnia życia brak zatok
czołowych
U świni stosunki przedstawiają się podobnie jak u bydła
ZATOKA PODNIEBIENNA-SINUS PALATINUS
U konia leży one w części pionowej kości podniebiennej, umieszczona donosowo od zatok klinowych, w postaci wąskich przestrzeni
o tępych zakończeniach. Jej granica przednia położona jest dolnie i donosowe od otworu zatokowego szczękowo-podniebiennego i
tworzy dwie leżące na sobie kieszenie, z których górna znajduje się miedzy for sphenopalatinum i can palatinus, a dolna poniżej.
Tylna granica bardzo zmienna leży mniej więcej na granicy mózgowio- i trzewioczaszki, przy czym w 50% przypadków ma ściankę
oddzielającą ją od zatoki klinowej. W podstawie ma kilka kieszonek, sklepienie utworzone jest przez lamina transversalis kości
sitowej. U większości koni zatoka lewa jest wieksza od prawej
U przeżuwaczy zatoka podniebienna leży w blaszce poziomej kości podniebiennej i sięga także do wyrostka podniebiennego kości
szczękowej.
U Świni zatoka podniebienna występuje tylko u starych osobników w części pionowej i przedstawia rozszerzenie zatoki klinowej
U mięsożernych brak zatoki podniebiennej.
ZATOKA KLINOWA-SINUS SPHENOID LLIS
U konia umieszczona jest w przedniej części trzonu i dopiero u osobników w wieku ponad 2,5 roku rozciąga się też do trzonu tylnego
kości klinowej. Dno zatoki u konia w wieku ponad 2,5 roku przedzielone jest przez chrząstkozrost międzyklinowy na dwie czesci -
przednia i tylną. Na bardzo cienkim sklepieniu, po stronie domózgowej, mamy tu okolice rowka skrzyżowania nerwów wzrokowych, a
u koni starych i dołu przysadkowego. Przegroda podłużna dzieli zatokę na dwie nierówne części - prawa i lewa, tę ostatnią zwykle
mniejszą. Ku przodowi łączy się zatoka z zatoka podniebienna, od której czasem przedziela ją poprzeczna przegroda.
U świń zatoka klinowa jest duża, mieści się w trzonie, sięga do wyrostków skrzydłowych i skrzydeł skroniowych, a czasem nawet i do
łuski kości skroniowej
U mięsożernych brak zatoki klinowej.
ZATOKA ŁZOWA-SINUS LACRIMALIS
Jako taka występuje tylko u przeżuwaczy. Leży ona przednio-przyśrodkowo od oczodołu, uwypuklając się do niego jako puszka
łzowa - bulla lacrimalis. Jest ona grzbietowo przyśrodkowym rozszerzeniem zatoki szczekowej,
ZATOKA NOSOWA-SINUS NASALIS
Spotykamy ją u około 25% koni tuż przed zatoka czołową w kości nosowej. Osiąga wielkość fasoli i nie ma większego znaczenia
ZATOKA MAŁŻOWINY DC GRZBIETOWE - SINUS CONCHAS DORSALIS

U konia znajduje się ona tylnej części małżowiny nosowej górnej i zlewa się z zatoka czołowa w zatokę czołowo-małżowinową. U
innych zwierząt zajmuje ona całą górną małżowinę nosową.
ZATOKA SALDOVINY TOERUSZNESINUS CONCHAS VENTRALIS
Znajduje się tylko u konia w tylnym odcinku małżowiny nosowej dolnej (czyli szczękowej). Łączy się ona z zatoką szczękową
przednia (mała) ponad kanałem podoczodołowym
Połączenie zatok okołonosowych z jamą nosową i między sobą przedstawia się różnie u różnych gatunków zwierząt domowych.
U konia zatoki okołonosowe grupują się z każdej strony obok zatoki szczękowej, która ma połączenie ze środkowym przewodem
nosa za pośrednictwem wpustu nosowo-szczękowego - issure nasomarilleris. Pozostałe zatoki nie mają bezpośredniego połączenia
z jamą nosową, ale łączą się z nią za pośrednictwem zatok szczękowych. Sposób tego połączenia przedstawia s. 13.
U przeżuwaczy powstają dwie grupy zatok okołonosowych
1) połączone (jak u konia) z przewodem nosowym zatokowym jamy nosowej zatoki szczękowe (nie podzielone przegroda jak u
konia) oraz leżące za nią- grzbietowo zatoka łzowa i przyśrodkowo-podniebienna:
2) jako samodzielne zamknięte dodatki przewodów sitowych, każda z wlasnym dostepem od strony jamy nosowej zatoki - czolowa,
klinowa malowinowosorna
U Świni zatoka szczękowa jest związana z przewodem zatokowym nosa. Jej uwypukleniem jest zatoka podniebienna zachowana w
blaszce pionowej kości podniebiennej Osobne połączenie z jamą nosową przez przewody sitowe maja zatoki - klinowa i czołowa.
U psa zatoka szczękowa istnieje tylko jako uwypuklenie jamy nosowej zwane zachyłkiem szczękowym - recess maxillaris Zatoka
czolowa polaczona jest z jama nosowa przewodem sitowym Dzieli się ona na część przyśrodkowa i boczna
ŻUCHWA - MANDIBULA
Jest to kość składająca się z dwóch kości żuchwowych - Osa mandibularia połączonych spojeniem żuchwowym - symphysis
mandibulae. Spojenie to najczęściej w pierwszym roku życia osobnika kostnieje i w ten sposób tworzy się całość - żuchwa. Nie
wszystkich ssaków jednak spojenie to ulega skostnieniu. U psa i bycia np. przez okres całego życia kosci zuchwowe połączone są
chrząstkozrostem. W każdej kości żuchwowej odróżniamy dwie części: 1) część uzębioną, czyli trzon -- corpus i 2) odchodzące od
trzonu galą żuchwy ramus mandibulae.
Trzon dzielimy na dwie części: a) część siekaczowa - pars incisive i b) część trzonowcową -pars molaris.
Cześć siekaczowa łączy się z częścią siekaczowa drugiej strony spojeniem żuchwowym tworząc kąt bródkowy - angulus menialis
Obie części trzonowcowe odchodzą od kąta brodkowego w tył i na zewnątrz tworząc przestrzeń żuchwową - spatium mandibuiae dia
języka, krtani, gardła. Na części siekaczowej trzonu znajdujemy dwie powierzchnie: lekko wklęsłą powierzchnię językową - facies
lingualis i lekko wypukła powierzchnie wargowa - facies labialis, oddzielone od siebie łukiem ze zębodołowym - arcus alveolaris, w
którym są zebodety dla zębów siecznych. U człowieka wieku są dwa zębodoły, u konia świni psa - trzy przeżuwa. czy - cztery. Z
boku tych zębodołów znajduje się jeden zębodół dla kła -zebodol krowy który zwierza oddzielony jest od zetodolow siekaczowych
krótkim brzegiem bezzebodolowym. U bydła zebodol ten wliczany jest do zębodołów dla zębów siecznych.
wieka na zewnętrzne tj. wargowej powierzchni znajdujemy w środku wyniosłość zwana guzowatością brodkow - prozuberantia
mentalis przechodzące w Eusebrodkow - tubeculum mentale Obydwu tych wyniosłości brak u zwierząt.
Cześć trzonowcowa trzonu kości żuchwowej kształtuje się w formie plesitiej koscio dwu powierzchniach - zewnętrznej i
przyśrodkowej oraz dwóch brzegach - dolnym i górnym czyli zębodołowym Na piaszczynie zewnętrznej w pobliżu części siekaczowej
znajduje
tworodkow - forumen mental który może być podwójny, 2 L świni liczba ich może dochodzić nawet do 5-6
Brzeg dolny jest tępy, u koni i świń prosto przebiegający, u psa i bydła wygięty Powierzchnia przyśrodkowa Zwierząt nie wykazuje nie
wykazuje nic ciekawego.. Krawędź górna, zebocotowe zaopatrzona jest w zebodoly die zebów trzonowych. Człowiek ma ich 5, konie
i bydło 6, świnia i pies 7, kot 3. Między zębami trzonowymi i klem oraz między kłem a siekaczami widzimy brzeg międzyzębodołowy -
margo interalveolaris s. diastema
Na granicy trzonu i kata żuchwowego na brzegu dolnym znajduje Się wcięcie naczyniowe - incisura vasorum,
Gałąź żuchwy - ramus mandibulae jest u koni i bydla wysoce wasice, u mięsożernych średnio wysoka, u świni i człowieka najszersza
i niska. Znajdujemy na niej powierzchnię zewnętrzną, na które chropowatości służące za przyczep dla mięśni żwacza. U świni i
mięsożernych jest w tym miejscu dol dla przyczepu mięśnia żwacza zwany dołem żwaczowym - fosse masseterica głęboki i wyraźny
u mięsożernych, a płytki u świni.
Na stronie przyśrodkowej galezi zuchwy znajdujemy płaskie wgłębienie służące za przyczep dla mięśnia skrzydłowego i zwane
dołem mięśnia skrzydłowego – fosse musculi pterygoidei (z wyjątkiem świń). Ponadto na powierzchni tej jest otwór żuchwowy -
foramen mandibulae prowadzący do kanału żuchwowego - canalis mandibulae. Kanal ten prowadzi do zewnętrznej powierzchni
trzonu przez otwór bródkowy. Tuż przed wyjściem przez ten otwór oddziela się od kanału żuchwowego drobny kanalik idący w
kierunku zębodołów siecznych. Jest to kanał zębodołowy siekaczowy dolny - canalis alveolaris incisivus inferior, s. canalis
mandibuloincisivus.
Brzeg przedni gałęzi kości żuchwowej przechodzi w brzeg zębodołowy trzonu. Brzeg tylny gałęzi zaczyna się u dołu kątem z
żuchwowym - angulus mandibulae. Kąt ten u konia jest zgrubiały i łukowato wygięty, u bydła, człowieka i świni zaokrąglony, a u
mięsożernych wystaje w kierunku tylnym w postaci wyrostka kątowego - processus angularis.
Na brzegu górnym galezi zuchwy widzimy dwa wyrostki odgrodzone od siebie wycięciem. Wyrostek przedni, zwany mięśniowym lub
dziobiastym-processus muscularis s. coronoideus, u koni i bydła jest płaski i wysoki, u innych wygięty ku tyłowi, u psa wysoki i
szeroki, u świni niski i ostry. Wyrostek tylny służy do połączenia stawowego z czaszką i zwie się processus condylaris s. articularis.
Uformowany jest w postaci poprzecznego walca zakończonego głową żuchwy - caput mandibulae. U konia jest on wygięty ku górze.
u bydła zapadnięty, u mięsożernych poziomy, u świni - w postaci trójkąta
U świni i człowieka wysokość wyrostka tylnego równa się wysokości wyrostka przedniego, u pozostałych wyrostek tylny jest niższy
od przedniego. Między obu wyrostkami znajduje się wcięcie żuchwowe - incisura mandibulae. U świni i człowieka jest ono bardzo
szerokie i płytkie, u innych wąskie i głębokie.
KOŚĆ GNYKOWA - OS HYOIDEUM rys. 48)
Leży ona między kośćmi żuchwowymi i stanowi podstawę kostna języka, dlatego nazywa się a czasem kością językową. W rysach
składa się ona z trzech części zasadniczych: trzonu - basi hyoideum s. corpus ossis hyoidei i odchodzących od tego trzonu z każdej
strony małego i dużego rogu-cornu minus et cornu maius Rogi duże idą w kierunku tylnym i łączą się z krtanią, rogi małe zaś od w
kierunku górno-tylnym i łączą się u człowieka z wyrostkiem gnykowym kości skroniowej za pośrednictwem więzadeł
rylcowognykowych - lig stylohyoideum. U zwierząt domowych więzadła te są skostniałe i wraz z rogami małymi tworzą o wiele
większe od rogów dużych twory, łączące się z kośćmi skroniowymi. Z tej też przyczyny u zwierząt domowych rogami dużymi
nazywamy rogi małe (człowieka) i odwrotnie, rogami małymi nazywamy rogi duże (człowieka). Mianownictwo to bowiem pochodzi z
anatomii człowieka i trzeba o tym pamiętać przy zaznajamianiu się z tą kością.
Całość kości gnykowej zwierząt domowych dzielimy więc na dwie części. Cześć kości gnykowej, leżąca między językiem i krtanią,
tworzy tzw. kość gnykową właściwą albo kość gnykowa we właściwym tego słowa znaczeniu, natomiast części idące do czaszki
tworzą tzw. aparat zawieszający kości gnykowej -- apparatus suspensorius osas hyodei
Kość gnykowa właściwa (odpowiada ona całej kości gnykowej człowieka) składa się z trzech części:
1) trzon kości gnykowej -- corpus ossis hyoidei s. basihyoideum,
2) dwu rogów krtaniowych - thyreohyoideum rogi duże człowieka)
3) dwu rogów językowych - keratohyoideum rogi małe człowieka). Dołącza się do nich aparat zawieszający, łączący kość gnykowa
właściwą z czaszka.
Trzon kości gnykowej leży poprzecznie w podstawie języki i ma w kierunku przednim skierowany wyrostek językowy - processus
lingualis, długi u konia, krótszy i tępy u bydła. Brak gol DS świni i człowieka.
Aparat zawieszający (twór parzysty), utworzony u człowieka lig. stylohyoideum, jest u zwierząt domowych tworem kostnym,
łączącym keratohyoideum z wyrostkiem rylcowym kości sutkowej (koń, przeżuwacze) lub z wyrostkiem sutkowym kości sutkowej
(mięsożerne aloc z wyrostkiem karkowym łuski kości skroniowej (świnia). Wyróżniamy na nim część bliższą -tympanohyoideum,
Środkowa - tuo hyoideum i dalszą - epihyoideum. Tympanohyoid jest krótki, włóknisty u mięsożernych, a chrząstkowy u pozostałych
zwierząt domowych, U świni jest duży. Stylohyoid to płaska kość z odchodzącym w tylnej części, większym u przeżuwaczy,
mniejszym u konia kątem rylcowatym- angulus stylohyoideus.
U mięsożernych i świni stylohyoid dzieli się na część tylną kostna i przednią chrząstkowa
Epihyoid u mięsożernych tworzy długa kostkę, zakończone częścią chrząstkowa. U świni zamiast kości jest tu (epihyoid) więzadło -
lig, epihyoideum U przeżuwaczy przedstawia się w postaci krótkiej walcowatej, a u konia w postaci grochowatej kostki, wcześnie
zrastającej się z częścią środkową aparatu zawieszającego.
KRĘGOSŁUP- COLUMNA VERTEBRALIS
Jest to łańcuch odcinków zbudowanych z tkanki kostnej zwanych kręgami. Kręgosłup rozwija się z mezenchymy kościotwórczej
(osiowej) wchodzacej w skład prasegmentów (somitów). Komórki mezenchymy wywędrowując z nich odkładają się dookoła struny
grzbietowej i cewy rdzeniowe przybierając postać otoczki łącznotkankowej. Można by przypuszczać, że kręg mezenchymatyczny
powstaje przez nagromadzenie się komorek siklerotomainych odàzieiający ch się o lewego i prawego somitu na tej samej wysokości.
Gdyby tak było w rzeczywistości, to mięśnie powstające także z części prasegmentu leżałyby zawsze na tej samej wysokości co
kręgi, co z punktu widzenia mechaniki byłoby nonsensem. Dzięki jednak działaniu mięśni na kręg pierwotny do budowy kręgu
ostatecznego przyczyniają się sklerotomy powstające z 2 segmentów ciała, przy czym tylna połowa przedniego sklerotomu i
dogłowowa potowa następnego sklerotomu łączą się dając mezenchymatyczny kręg ostateczny. Kręg pierwotny więc wskutek
działania umięśnienia zostaje jak gdyby przełamany i w wyżej opisany sposób łączy się w zawiązek ostatecznego kręgu. Przemianę
tę nazywamy metameryzacją wtórną kręgosłupa, dzięki której w przeciwieństwie do metameryzacji pierwotnej kręgosłupa mięśnie
mogą pracować celowo tzn poruszać kręgami, a więc wyginać kręgosłup. Segmentacja kręgosłupa ostatecznego nie odpowiada
segmentacji prasegmentów, wskutek czego każdy segment mięśniowy działa na dwa kręgi czyli każdy kręg leży między dwoma
odcinkami ciała. Mówimy zatem o między-odcinkowej budowie kręgosłupa. Po tych przemianach kręgosłup przechodzi przez dalsze
etapy rozwoju, mianowicie przez stadium chrząstkowe do kostnego.
W kręgu -- vertebra rozróżniamy 3 główne części składowe:
trzon kręgu - corpus vertebrae,
łuk kręgu -- arcus vertebrae i
wyrostek kręgu -- processus vertebrae.
Trzon i łuk kręgu ograniczają zamknięty między nimi otwór kręgowy -- foramen vertebrale.
Długość trzonu świadczy o długości kręgu : jest różna w zależności od umiejscowienia kręgu i potrzeb życiowych. Ogólnie biorąc
trzon jest tym dłuższy, im dłuższy jest dany odcinek ciała, a tym krótszy, im mniejsza jest ruchomość danego odcinka. Trzony kręgów
są ze sobą połączone krążkami międzykręgowymi -- disci intervertebrales.
U młodych zwierząt na trzonie są 3 części związane z tzw. punktami kostnienia i dlatego znajdziemy tam trzon i 2 nasady.
W miejscu połączenia trzonu z łukiem, na końcu zarówno przednim jak i tylnym (po każdej stronie), są wcięcia kręgowe: wcięcie
kręgowe doczaszkowe - incisura vertebralis cranialis oraz wcięcie kręgowe doogonowe - incisura vertebralis caudalis. Takie
wcięcie jednego kręgu z wcięciem kręgu następnego tworzy razem otwór międzykręgowy- foramen intervertebrale -- służący za
przejście dla nerwów rdzeniowych.
Na dogłowowym końcu trzonu znajdujemy powierzchnię stawową tworzącą zestawienie z następnym kręgiem. Przedstawia się ona
w postaci głowy kręgu -- caput vertebrae bądź w postaci wypukłego końca doczaszkowego -- extremitas cranialis. Na tylnym końcu
trzonu widzimy powierzchnię w formie panewki zwaną końcem doogonowym extremitas caudalis albo dołem kręgu S. fossa
vertebrae.
Łuk kręgowy --arcus vertebrae ma formę płaskiej blaszki otaczającej z boków i z góry przewód kręgowy --canalis vertebralis.
Przewód ten służy za przejście dla rdzenia kręgowego. Z tego powodu łuk kręgowy (zamykający rdzeń) nazywano łukiem nerwowym
-- arcus neuralis. Między łukami poszczególnych kręgów znajdujemy mniejsze lub większe przestrzenie międzyłukowe - spatia
interarcualia -- najobszerniejsze w odcinku szyjnym i lędźwiowym. Łuk w linii pośrodkowej zakończony jest od strony grzbietowej
wyrostkiem kolczystym - processus spinosus w formie płaskiej blaszki najczęściej zakończonej u gôry grzebieniem.
Wyrostki kolczyste mają 2 krawędzie:
1) przednią ostrą -- margo anterior i
2) tylną tępą- margo posterior.
Między sąsiadującymi z sobą wyrostkami znajdują się przestrzenie międzykolczyste -- spatia interspinalia. Wyrostki kolczyste
osiągają różną wysokość w zależności od odcinka, w którym się znajdują. Ich znaczenie polega na wzmacnianiu kręgosłupa przez
nadanie mu odpowiedniej wysokości oraz służą za przyczepy dla mięśni i więzadeł.
Oprócz wyrostków kolczystych znajdujemy na kręgu wyrostki poprzeczne (processus transversi) skierowane w kierunku bocznym.
Na wyrostkach tych w odcinku piersiowym oparte są żebra i dlatego mają one małą powierzchnię stawową łączącą je z guzkiem
żebrowym zwaną powierzchnią żebrową poprzeczną- facies costalis transversaria. Żebro umacnia się na kręgosłupie w 2 miejscach
za pomocą główki żebra na powierzchni stawowej mieszczącej się między trzonami dwóch kręgów sąsiednich (jest to powierzchnia
utworzona przez fovea costalis cranialis et caudalis) oraz za pomocą guzka żebrowego opartego na powierzchni stawowej
znajdującej się na wyrostku poprzecznego kręgu.
W odcinku szyjnym kręgosłupa, gdzie brak jest wykształconych żeber, wyrostki poprzeczne zrastają się z rzekomo brakującymi
żebrami, więc z ich szczątkami, w wyrostki żebrowo-poprzeczne processus costotransversari. W odcinku tym wyrostek żebrowy
oddzielony jest od rzeczywistego wyrostka poprzecznego otworem poprzecznym - foramen transversarium.
Oprócz wyżej wymienionych znajdujemy na kręgu wyrostki służące do połączenia się łuków sąsiadujących kręgów, tzw. wyrostki
stawowe - processus articulares. Wyrostek taki leżący na przedniej krawędzi łuku zwie się wyrostkiem stawowym doczaszkowym --
processus articularis cranialis, a leżący na tylnej krawędzi wyrostkiem stawowym doogonowym -- proc. articularis caudalis.
Powierzchnia stawowa tych wyrostków jest albo płaska (patrz niżej), albo walcowata, albo występuje w postaci wycinków kuli (patrz
niżej).
Trzon, łuk, wyrostki poprzeczne, kolczyste i stawowe są to części stałe kręgu. Oprócz nich będą części niestałe, nie u wszystkich
występujące, jak np. wyrostki naczyniowe -- processus haemales, są to szczątki łuków brzusznych kręgów - arcus haemales,
które utrzymały się u zwierząt domowych tylko w odcinku ogonowym (bydło). Ponadto znajdujemy wyrostki suteczkowate - processus
mamillares i wyrostki dodatkowe - processus accessori, służące za przyczepy dla mięśni i więzadeł.
Kręgosłup dzielimy na poszczególne odcinki w zależności od okolic ciała, a więc rozróžniamy kręgi szyjne, piersiowe, lędźwiowe,
krzyżowe i ogonowe.
KRĘGI SZYJNE- VERTEBRAE CERVICALES

U ssaków domowych kręgów szyjnych jest 7. Cechą charakterystyczną odróżniającą je od innych kręgów jest obecność otworu
poprzecznego - foramen transversarium w postaci śladu zrośnięcia się szczątkowego żebra z właściwym wyrostkiem poprzecznym.
Jeśli chodzi o długość poszczególnych kręgów szyjnych, to poczynając od drugiego, im bliżej ku tyłowi, tym kręgi są krótsze.
Pomijamy tu kręg pierwszy, w którym brak trzonu. Wszystkie kręgi szyjne, z wyjątkiem 2 pierwszych, są mniej więcej jednakowo
zbudowane. Kręg 1 zwie się szczytowy atlas, 2 obrotowy axis.
KRĘG SZCZYTOWY -- ATLAS

Charakterystyczną cechą kręgu szczytowego jest brak trzona. E drodze rozwoju embrionalnego oderwał się on od swego kregu i
dołączył się do trzonu kręgu drugiego w postaci zęba kręgu obrotowego - dens ( jest więc pochodzeniowo trzonem kręgu
szczytowego).
Dlatego kręg szczytowy ma kształt pierścienia zbudowanego z łuku dogrzbietowego i łuku dobrzusznego oraz odchodzących na boki
skrzydeł kręgu szczytowego- alae atlantis, S. procc. transversi.
Na łuku dobrzusznym - arcus ventralis znajdujemy guzek dobrzuszny -- tuberculum ventrale, na łuku górnym zaś guzek grzbietowy -
tuberculum dorsale.
Skrzydła kręgu szczytowego są to zmienione wyrostki poprzeczne.
U konia i świni brzuszna powierzchnia skrzydeł jest wgłębiona w postaci dołu skrzydłowego -- fossa atlantis.
W miejscu połączenia łuków ze skrzydłami znajdujemy otwór odpowiadający otworowi poprzecznemu innych kręgów - foramen
transversarium, którego nie ma u bydła, u świni zaś mieści się on na tylnej krawędzi skrzydła. Od tego otworu albo tuż obok niego
odchodzi u konia i psa otwór dodatkowy -for. accessorium, prowadzący do otworu kręgowego.
Na przedniej części skrzydła znajdujemy 2 otworki leżące tuż obok siebie (prawie razem). Jeden z nich, prowadzący w kierunku
przyśrodkowym, do światła otworu kręgowego, to otwór międzykręgowy for. intervertebrale, drugi prowadzący w kierunku
zewnętrznym, to otwór skrzydłowy -- for. alare. U psa zamiast tego ostatniego widzimy na samym brzegu skrzydła leżące wcięcie
skrzydłowe - incisura alaris.
Powierzchnie stawowe przednie, służące do połączenia z kłykciami kości potylicznej, umieszczone są w dołkach stawowych
doczaszkowych -- fossae articulares craniales (2).
Dołek taki leży w miejscu spotkania łuku grzbietowego, brzusznego i skrzydła. Powierzchnie stawowe tylne- facies articulares
caudales -- łączą się ze sobą na tylnej części łuku, tworząc rowek zębowy -- fovea dentis -- dla zęba kręgu obrotowego.
KRĘG OBROTOWY -- axis

Jest to najdłuższy kręg szyjny. Jego ząb - dens - ma różny kształt u różnych gatunków zwierząt. U konia ząb uformowany jest w
postaci łopaty, u przeżuwaczy jest cylindryczny, u pozostałych - stożkowaty z tępym końcem.
Łuk tego kręgu jest bardzo wysoki. W jego przednim odcinku zamiast wcięcia kręgowego przedniego znajdujemy u konia, krowy i
świni otwór kręgowy boczny -- for vertebrale laterale s. intervertebrale. Wcięcie kręgowe tylne jest zachowane jak: w innych
kręgach.
U świni wcięcia tego brak..
Zamiast wyrostków stawowych przednich znajdujemy powierzchnie stawowe leżące na boczno-dolnych powierzchniach zęba, u
bydła zlewają się one razem po stronie brzusznej zęba.
Tylne wyrostki stawowe u konia leżą na rozwidleniu wyrostka kolczystego, mianowicie na tylno - dolnych powierzchniach tego
rozwidlenia.
Wyrostek kolczysty jest uformowany w postaci grzebienia rozwidlonego w kierunku tylnym. U bydła grzebień tego wyrostka jest
jeszcze wyższy, ale krótszy i nierozdzielony. U kozy i owcy jest bardzo długi o ostrych brzegach.. Tylne wyrostki stawowe u bydła
wychodzą z tylnego brzegu łuku. U psa grzebień jest bardzo iugi, wystający znacznie ku przodowi.
Wyrostek poprzeczny odchodzi ponad otworem poprzecznym, jest niepodzielony i kieruje się w kierunku tylno-bocznym.
Pozostałe kręgi szyjne nie wykazują dużych różnic w budowie.
Główki kręgów szyjnych są dobrze wykształcone, panewki również wyraźnie uformowane. U zwierząt o większej ruchomości odcinka
szyjnego główki panewki są lepiej wykształcone.
Ostatni kręg szyjny różni się od poprzednich brakiem otworu poprzecznego. Na brzegach bocznych panewki tego kręgu wyżłobione
są małe zagłębienia na główki pierwszych żeber. Zagłębienia takie zwie się dołkiem żebrowym -- fovea costalis.
KRĘGI PIERSIOWE- VERTEBRAE THORACICAE

U konia liczba kręgów piersiowych wynosi normalnie 18. U bydła i psa 13, u świni -14. Główki i panewki tych kręgów są płaskie , co
świadczy o małej ruchomości tego odcinka.
Trzon jest krótki i w miejscu, z którego odchodzi łuk kręgowy, na brzegu przednim., widzimy z każdej strony małą powierzchnię
stawową zwaną dołkiem żebrowym doczaszkowym (przednim) -- fovea costalis cranialis. Podobny dołek znajdujemy na tylnej
krawędzi trzonu i nazywamy go dołkiem żebrowym doogonowym (tylnym) - fovea costalis caudalis.
Taki dołek przedni jednego kręgu razem z dołkiem tylnym sąsiedniego kręgu tworzą panewkę dla główki żebra - fovea costalis.
Na ostatnim kręgu piersiowym brak jest dołka żebrowego tylnego z powodu braku żebra.
Wcięcia kręgowe tylne u konia, psa i małych przeżuwaczy są większe od przednich. U bydła i świni zamiast wcięć kręgowych tylnych
są otwory kręgowe boczne -- foramina vertebralia lateralia.
Wyrostki kolczyste są duże, początkowo długość ich wzrasta (do IV kręgu u konia, III u bydła i świni), następnie maleje. Kierunek
tych wyrostków jest początkowo grzbietowo-tylny. Im dalej ku tyłowi, tym ustawienie wyrostków jest bardziej pionowe, a wyrostek
kręgu przeponowego ma już kierunek całkowicie pionowy. Wyrostki kręgów leżących poza przeponowym skierowane są już lekko ku
przodowi.
Kręgiem przeponowym u konia jest kręg XVI, u świni XII, u krowy XIII, u psa Xi. Końce wyrostków kolczystych są zgrubiałe i mają
postać guzków zwanych guzowatością kolczystą -- tuberositas spinalis.
Wyrostki stawowe są wyraźne tylko na kręgu 1 i na przednim odcinku kręgu II. Poza tym są niewyraźne i występują w postaci
powierzchni stawowych leżących z przodu kręgu na łukach, a z tyłu kręgu u podstawy wyrostków kolczystych. Dopiero w ostatnich
kręgach (piersiowych) występują wyraźne wyrostki stawowe tylne leżące u podstawy wyrostków kolczystych.
Wyrostki poprzeczne są małe, grube, cechą charakterystyczną ich jest obecność powierzchni stawowych wyrostków po
przecz nych - fovea costalis transversaria, służących do połączenia z guzkiem żebrowym. Im bliżej tyłu, tym bardziej powierzchnia
żebrowa poprzeczna zbliża się do przedniego dotka żebrowego służącego do połączenia z główką żebra. W kręgach ostatnich
powierzchnie te mogą się łączyć w jedną wspólną powierzchnię stawową. Cecha ta służy nam m. in. do rozróżnienia kręgôw
przednich od tylnych. U świni wyrostek poprzeczny przewiercony. Jest grzbietowo-brzusznie przez otwór dodatkowy for.
accessorium, który łączy się z otworem kręgowym bocznym -- for. vertebrale lateraie.
Z grzbietowej powierzchni wyrostka poprzecznego wychodzi w kierunku przednio-górnym wyrostek suteczkowaty. W pierwszych
kręgach piersiowych jest on bardzo mały. Im bliżej ogona, tym jest większy i osadzony bliżej linii pośrodkowej, tak że już na ostatnich
kręgach piersiowych znajduje się tuż na zewnątrz od powierzchni stawowej (wyrostka stawowego) przedniej i w tym przypadku
mówimy już o wyrostku suteczkowato-stawowym proc. mamiloarticularis.
U mięsożernych znajdujemy ponadto wyrostek dodatkowy proc. accessorius skierowany doogonowo, występujący na ostatnich
kregach piersiowych pomiędzy wyrostkiem poprzecznymi wyrostkiem stawowym tylnym.
KRĘGI LĘDŹWIOWE- VERTEBRAE LUMBALES
U konia, bydła i świni kręgi lędźwiowe występują w liczbie 6, u mięsożernych -- 7. Główka na przedniej i panewka na tylnej stronie
trzonu są płaskie. Wyrostki kolczyste na łukach wszystkich kręgów lędźwiowych są prawie równej wielkości, skierowane lekko ku
przodowi. Wyrostki poprzeczne, bardzo wyraźne, składają się z samych wyrostków żebrowych- processus costarii. Ułożone są one w
kierunku poprzecznym w formie płaskich, długich płytek ustawionych poziomo, tylko u mięsożernych, oraz w małym stopniu u Świni
mają kierunek przednio-dolny. Najdłuższe są w kręgach III - IV, a u mięsożernych w kręgach ostatnich.
Wyrostki stawowe przednie są wyraźne i połączone wyrostkami suteczkowatymi w postaci wyrostków suteczkowo-stawowych. Są to
wyrostki suteczkowate procc. mamillares mające na swej przyśrodkowej stronie powierzchnie stawowe (zstępujące wyrostki
stawowe).
Płaszczyzny stawowe wyrostków sutkowo-stawowych przednich skierowane są dośrodkowo, u konia i psa prawie równe, u innych
silnie wygięte.
Tylne wyrostki stawowe mają powierzchnie stawowe skierowane bocznie, u konia i psa równe, u innych silnie wygięte.
U konia widzimy ponadto powierzchnie stawowe umieszczone na wyrostkach poprzecznych dwóch ostatnich kręgów lędźwiowych. U
mięsożernych znajdujemy wyrostki dodatkowe -- processus accssorii -- znajdujące się między wyrostkami poprzecznymi i
stawowymi. Im bliżej ogona, tym wyrostki dodatkowe są mniejsze.
W kierunku doogonowym natrafiamy na brzegi krzyżowe zrośnięte w kość krzyżową.
KOŚĆ KRZYŻOWA
os sacrum
U konia, bydła, kozy i człowieka kość krzyżowa składa się z 5 kręgów, u owcy 4 (3-5), u świni z 4, u mięsożernych z 3. Kręgi
krzyżowe zrastają się w jedną kość dogłowowo, a wierzchołek -- apex doogonowo. Całkowity zrost kręgów krzyżowych za pomocą
tkanki kostnej następuje dopiero po osiągnięciu dojrzałości płciowej. U człowieka np. dzieje się to między 16 a 30 rokiem życia, u
konia po ukończenia 4 lat, u krowy -- 3 lat, u świni po upływie 1,5 roku, psa 0,5 roku. Pozostałością zrostu kręgów krzyżowych
świadczącą o poprzedniej odrębności każdego kręgu są widoczne po stronie brzusznej kości krzyżowej, (linie) kresy poprzeczne --
lineae transversae, a po bokach każdej linii otwory krzyżowe miedniczne -- foramina sacralia pelvina.
Kręgu krzyżowe w kierunku doogonowym są coraz mniejsze, dlatego kość krzyżowa ma kształt trójkąta o dobrze rozwiniętej
podstawie kości krzyżowej -- basis ossis sacri, łączącej się z kręgiem lędźwiowym, i słabo wykształconym wierzchołku -- apex ossis
sacri, łączącymi się z kręgiem ogonowym.
Łuki kręgów krzyżowych zrośnięte ze sobą (z wyjątkiem u świni) są ku tyłowi coraz niższe. W miejscu między każdymi dwoma
kręgami przed zarośnięciem przewiercone są one przez otwory międzykręgowe boczne - foramina intervertebralia lateralia
otwierające się do otworów krzyżowych miednicznych i grzbietowych -- foramina sacralia pelvina et dorsalia.
Na stronie grzbietowej łuku znajdujemy grzebień krzyżowy pośrodkowy -- crista sacralis media, a na nim umieszczone wyrostki
kolczyste - processus spinosi. Wyrostki te są pokaźne u bydła i konia, średnio duże u psa i człowieka, u świni prawie zanikły.
Skierowane są one ku górze i tyłowi. U koni i bydła najwyższym wyrostkiem jest wyrostek II kręgu. U konia wszystkie wyrostki
trzymają się oddzielnie, czyli są niezrośnięte, i zakończone są guzowatościami.
U bydła wszystkie guzowatości, a nawet wyrostki są zrośnięte w jeden grzebień. U mięsożernych 2 ostatnie zrośnięte wyrostki
trzymają się oddzielnie od pierwszego. U świni są uwstecznione.
Wyrostki poprzeczne kręgów krzyżowych są zrośnięte z każdej strony w
jedną kostną listwę zwaną częścią boczną -- pars lateralis.
U bydła mają one brzeg ostry, u innych - tępy. Jedynie części przednie tej ustawy, a więc wyrostki poprzeczne dwóch pierwszych
kręgów krzyżowych są dobrze wykształcone tworząc skrzydła kości krzyżowej - alae ossis sacri. Na każdym skrzydle odróżniamy
powierzchnię grzbietową i brzuszną, brzeg przedni i boczno-tylny. U konia brzeg przedni skrzydła ma powierzchnię stawową do
połączenia z taką samą powierzchnią wyrostka poprzecznego ostatniego kręgu lędźwiowego.
Na powierzchni grzbietowej skrzydła kości krzyżowej znajdujemy pokrytą chrząstką powierzchnię uchowatą - facies auricularis
stanowiąca połączenie z miednicą, a tuż przednio-przyśrodkowo od niej dalszy ciąg powierzchni chropowatej służącej za miejsce
przyczepu więzadeł.
Ne stronie grzbietowej zrośniętych wyrostków poprzecznych widzimy między każdymi dwoma kręgami otwór krzyżowy grzbietowy --
foramen sacrale dorsale. Z każdej strony bocznie od tych otworów leży listewka kostna, grzebień krzyżowy boczny -- crista sacralis
lateralis.
Wyrostki stawowe zanikają z powodu całkowitego zrośnięcia się kręgów. Są zachowane tylko na 1 i słabiej na 2 kręgu. Pozostałe
prawie całkowicie zanikły. Najwyraźniej jeszcze odznaczają się u bydła, gdzie przez zrośnięcie się utworzyły tzw. grzebień krzyżowy
stawowy - crista sacralis articularis. Przykrywają one częściowo otwory krzyżowe - grzbietowe - foramina sacralia dorsalia, a w
przedniej części zlewają się z grzebieniem krzyżowym bocznym.
U człowieka wyrostki stawowe ostatnich kręgów krzyżowych zrosły się i wystają w kierunku tylnym w postaci tzw. rogu krzyżowego --
cornu sacrale. Między rogami obu stron widzimy wejście do kanału (przewodu) kręgowego zwane rozworem krzyżowym -- hiatus
sacralis.
Kość krzyżowa osobników żeńskich jest nieco dłuższa, szersza i bardziej wygięta niż kość krzyżowa osobników męskich.
KRĘGI OGONOWE-VERTEBRAE CAUDALES s. COCCYGEAE

Liczba kręgów ogonowych jest zmienna u różnych zwierząt. Koń ma ich 15-21, bydło 18-20, owca 3-24, koza 12-16, świnia i
mięsożerne 20-3. U człowieka występują w liczbie 4-5 zrośnięte w kość ogonową -- os coccygis.
Kręgi te charakteryzują się redukują wszystkich dodatków pozatrzonowych. Pierwsze IIl-V kręgów są to jeszcze kręgi oryginalne, od
VIII są to już tylko trzony w formie walcowatej. Najpierw zanikają wyrostki stawowe, później kolczyste, potem łuk i wyrostki
poprzeczne.
U przeżuwaczy i mięsożernych na brzusznej stronie trzonu pierwszych kręgów ogonowych znajdują się wyrostki naczyniowe -
processus haemales. Wyrostki te z jednej strony łącząc się z wyrostkami drugiej strony mogą tworzyć pierścień, zwany łukiem
naczyniowym -- arcus haemalis służący za przejście dla naczyń.
ŻEBRA-COSTAE
Punktem wyjścia żeber są łącznotkankowe przegrody międzymięśniowe, które oddzielają poszczególne segmenty mięśniowe
(miomery) zarodka jako przegrody mięśniowe- septa muscularia, ustawione poprzecznie do długiej osi ciala. W swoim rozwoju żebra
przechodzą także przez 3 stadia: mezenchymatyczne, chrząstkowe i kostne.
Brzuszne odcinki żeber pozostają jednak prawie przez okres całego życia w stadium chrząstkowym dając chrząstki żebrowe. Rozwój
żeber rozpoczyna się początkowo wzdłuż całego kręgosłupa, ale do całkowitego ich wykształcenia dochodzi u ssaków domowych
tylko w odcinku piersiowym, gdzie stanowią część składową klatki piersiowej i służą za przyczepy dia mięśni międzyżebrowych. W
odcinku szyjnym żebra rozwijają się jedynie w postaci krótkich wyrostków zrastających się z wyrostkami poprzecznymi kręgów. Pod
nazwą “wyrostki poprzeczne" w kręgach szyjnych rozumie się więc właściwy wyrostek poprzeczny wraz z wyrostkiem żebrowym,
czyli tzw. wyrostek żebrowo-poprzeczny -- processus costotransversarius, jak już o tym była mowa przy omawianiu kręgów szyjnych.
Żebra są to kości typu płaskiego. Liczba ich jest różna u poszczególnych gatunków zwierząt i odpowiada liczbie kręgów piersiowych,
a więc koń ma l8 par, mięsożerne 13, bydło 13, świnia 14, człowiek 12 par.
Każde żebro składa się z 2 odcinków:
1) ocicinka kostnego, czyli kości żebrowej - os costale,
2) odcinka chrząstkowego, czyli chrząstki żebrowej - cartilago costalis. Za pomocą tych chrząstek żebra uzyskują połączenie z
mostkiem.
W zależności od sposobu tego połączenia dzielimy żebra na 2 typy:
1. żebra, których chrząstki łączą się bezpośrednio z mostkiem, są to żebra mostkowe albo prawdziwe -- costae sternales, sive
verae
2. żebra, których chrząstki układają się w tzw. łuk żeber -- arcus costarum i za jego pomocą dopiero łączą się z mostkiem.
Żebra takie nazywają się żebrami bezmostkowymi albo rzekomymi -- costae asternales, s. spuriae
Liczba żeber mostkowych i łukowych :
Chrząstki żebrowe są tym dłuższe, im żebro umieszczone jest bardziej ku tyłowi. Ostatnia para żeber u człowieka i czasem u psa nie
uzyskuje żadnego połączenia z mostkiem, lecz kończy się wolno w mięśniach. Są to żebra wolne -- costae fluctuantes
Ustawienie żeber w przednim odcinku klatki piersiowej jest pionowe lub prawie pionowe. Im dalej ku tyłowi, tym więcej żebra są
wygięte, czyli końce dolne żeber ustawione są w stosunku do główek bardziej tylnie i bocznie.
Na każdym żebrze odróżniamy 3 odcinki:
1) odcinek grzbietowy albo kręgowy- extremitas vertebralis costae
2) trzon - corpus costae,
3) odcinek mostkowy - extremitas sternalis
Na odcinku kręgowym jako wolne zakończenie żebra widzimy główkę żebrową - caput costae, a na niej powierzchnie stawowe
przedzielone rowkiem międzystawowym -sulcus interarticularis. Oddziela on powierzchnię stawową przednią główki -- facies
articularis capitis costae cranialis (łącząca się z dołkiem stawowym żebrowym znajdującym się na tylnej krawędzi trzonu
kręgowego) od powierzchni stawowej tylnej tej główki -- facies articularis capitis costae caudalis. Czasem zamiast tego rowka
znajduje się grzebień.
Tuż za główką występuje oddzielająca ją od reszty żebra szyjka - collum costae szczególnie dobrze odznaczająca się u bydła.
Bezpośrednio za nią leży skierowany ku górze guzek żebra - tuberculum costae, którego powierzchnia stawowa - facies articularis
tuberculi costae -- stanowi połączenie z powierzchnią stawową wyrostka poprzecznego kręgu.
Poniżej guzka znajdujemy już część żebra zwaną trzonem żebra -- corpus costae i jego zagięcie w kierunku brzusznym nazywamy
kątem żebrowym - angulus costae. Kształt trzonu jest charakterystyczny dla różnych zwierząt. Trzon żebra u konia jest na przekroju
poprzecznym owalny, u bydła bardziej płaski, u mięsożernych owalny, a raczej okrągły. Różnice te są dla nas jedną z cech
charakterystycz
nych.
Na tylno-przyśrodkowej powierzchni trzonu znajdujemy wgłębienie -- rowek na naczynia i nerwy, zwany bruzdą żebra- sulcus
costae.
Odcinek mostkowy żebra -- extremitas sternalis costae -- łączy się z chrząstką żebra chrząstkozrostem (synchondrosis) w tzw.
kolanku żebra - genu costae. Niektóre połączenia, jak połączenie Il-IX żebra u bydła, II-V żebra u świni, są połączeniami stawowymi.
Żebra, jako kostna podstawa klatki piersiowej, poruszają się w chwili oddychania, przy czym tylne - silniej od przednich. Dlatego
żebra tylne nazywamy żebrami oddechowymi, żebra przednie zaś żebrami statycznymi.
W kierunku brzusznym od żeber natrafiamy na mostek.
MOSTEK- STERNUM
Rozwojowo pochodzi on z tzw. listewek mostkowych. Są to podłużnie leżące listewki, powstałe z połączenia się łopatkowato
rozszerzonych końców brzusznych żeber w okresie embrionalnym. Wskutek dalszego rozrostu żeber obie listewki (lewa i prawa)
zbliżają się do siebie i zrastają (zrastanie postępuje od strony dogłowowej ku ogonowej). Po zrośnięciu się obu listewek powstaje
zawiązek mostka.
Na wykształconym mostku rozróżniamy 3 zasadnicze odcinici:
1) rekojeść mostka - manubrium sterni s. praesternum,
2) trzon mostka - corpus sterni s. mesosternum,
3) wyrostek mieczykowaty - procc. xiphoideus s. xiphosternum.
Mostek składający się początkowo (w rozwoju embrionalnym) z chrząstki, wskutek ukazania się w niej kilku punktów kostnienia
rozpada się jak gdyby na odcinki mostkowe - sternebrae, które właściwie są tymi punktami kostnienia.
Sternebrae oddzielone są wstawkami chrząstkowymi -- synchondroses sternales (jeszcze nie skostniałe części mostka). Z chwilą
kiedy i te wstawki ulegną skostnieniu, trzon staje się jedną kostną całością. Nie wszystkie chrząstkowe części mostka kostnieją w
ciągu życia osobnika.
Między poszczególnymi odcinkami kostnymi, na bokach przegród chrząstkowych znajdujemy wycinki, wcięcia żebrowe -- incisurae
costales służące do usadowienia się chrząstek żebrowych żeber mostkowych. Liczba chrząstek mostkowych, tzn. chrząstek
żebrowych ustawiających się na mostku -- odpowiada liczbie żeber mostkowych.
Część mostka leżąca dogłowowo od miejsca umieszczenia się drugiego żebra zwie się rękojeścią mostka --manubrium sterni s.
praesternum, najlepiej wyrażoną u człowieka w związku z rozwojem obojczyka, czego nie ma u zwierząt (poza nielicznymi
gatunkami).
Praesternum u człowieka jest całkowicie skostniałe i ze względu na kształt otrzymało nazwę rękojeści mostka. U zwierząt jest
słabsze i niecałkowicie skostniałe (cartilago praesterni s. manubrii). U bydła chrząstka ta jest mała, dobrze wyrażona natomiast u
konia, u którego jest bocznie spłaszczona.
Pozostałe chrząstki żeber mostowych mają swój przyczep na trzonie, przy czym ostatnim wcięciu są umieszczone chrząstki 2
żeber.
Ku tyłowi od praesternum leży trzon mostka - corpus sterni s. mesosternun. Trzon u młodych zwierząt składa się z odcinków
mostkowych - sternebrae, których u konia i krowy jest 5, u mięsożernych 6, u świń i u człowieka 4 . Połączone są one wstawkami
chrząstkowymi -- synchondroses sternales, które u starych osobników kostnieją, jak już o tym wyżej wspomniano. U bydła i świni
połączenie między trzonem i rękojeścią pozostaje zawsze ruchome (staw).
Trzon lub cały mostek u konia jest bocznie spłaszczony. Dalej ku tyłowi leży wyrostek mieczykowaty (taki kształt ma u człowieka i
stąd jego nazwa). Nie łączy się on z żebrami. U młodych osobników jest całkowicie chrząstkowy, u starszych składa się z 2 części:
1. wyrostka mieczykowatego - processus xiphoideus, zakończonego
2. chrząstką mieczykowatą -- cartilago xiphoidea, która u różnych zwierząt ma różny kształt; u konia i bydła przedstawia
się w formie łopaty, u świni i psa krótka i wąska. Pozostaje zawsze w formie chrząstki.
KLATKA PIERSIOWA - THORAX

Grzbietową podstawę klatki piersiowej tworzą kręgi piersiowe, boki ograniczone są żebrami, strona brzuszna -- mostkiem. Pośrodku
zawarta jest jama klatki piersiowej - cavum thoracis, od której od przodu prowadzi mały otwór, doczaszkowy wpust do klatki
piersiowej - apertura thoracis cranialis- od tyłu wpust doogonowy bardzo duży -- apertura thoracis caudalis. Po bokach między
żebrami widzimy przestrzenie międzyżebrowe - spatia intercostalia.
KOŚCI KOŃCZYN
Kończyny zwierząt domowych są pochodzeniowo płetwami kręgowców niższych przystosowanymi do trybu życia lądowego.i
Skład szkieletu poszczególnych odcinków kończyny przedstawia się następująco:
1. Odcinek I -- zonopodium jest to obręcz kończynowa -- cingulum membri, za pomocą której kości właściwej kończyny łączą
się z kośćmi tułowia. W kończynie przedniej są to kości obręczy barkowej- ossa cinguli membri thoracicae, tzn. łopatka,
kość krucza i obojczyk, z których u ssaków domowych pozostała tylko łopatka z wyrostkiem kruczym. W kończynie tylnej
należą tu kości obręczy miednicy -- ossa cinguli membri pelvini
2. Odcinek II - stylopodium, czyli odcinek: nasadowy kończyny właściwej. Zawiera kość ramienną w kończynie przedniej oraz
kość udową w kończynie tylnej.
3. Odcinek III - zeugopodium -- odcinek przejściowy. Należą tu: kość promieniowa i łokciowa (i kości podramienia) w kończynie
przedniej. W kończynie tylnej należą tu kości podudzia: kość piszczelowa i strzałkowa.
4. Odcinek IV -- autopodium -- odcinek wolny, to kości ręki w przedniej lub kości stopy tylnej kończynie
W skład tego ostatniego odcinka wchodzą znów 3 odcinki wtórne mianowicie:

a) basipodium (nadgarstek lub stęp)
b) metapodium (śródręcze lub śródstopie),
c) acropodium (palce ręki lub stopy).
Należy tu zwrócić uwagę na różnice budowy odcinka 1 tzn obręczy kończyny przedniej u obojczykowców (człowiek, małpa) i
bezobojczykowców (koń, bydło. świnia itp.). U pierwszych wszystkie 3 kości wchodzące w skład tego odcinka są dobrze
wykształcone z wyjątkiem kości kruczej, która pozostaje jako wyrostek kruczy na łopatce, i szkielet kończyny przedniej przymocowuje
się do mostka za pomocą obojczyka. W związku z tym rękojeść mostka u człowieka jest silnie rozwinięta.
U ssaków domowych kość krucza i obojczyk zanikły prawie w zupełności, wskutek czego uwstecznia się także rękojeść mostka.
Kości kończyny przedniej są wobec tego przymocowane do tułowia za pomocą mięśni; jedynie u psa i kota zachowały się szczątki
obojczyka. U ssaków, które używają przednich kończyn do skomplikowanych czynności np. łapania, kopania, pływania itp, obojczyk
jako połączenie łopatki z mostkiem jest dobrze wykształcony (np. u małp, nutrii).
KOŚCI KOŃCZYNY BARKOWEJ - OSSA MEMBRI THORACICI

ŁOPATKA- SCAPULA
Jest to kość płaska o kształcie trójkąta, którego podstawa zwana również brzegiem dogrzbietowym - basis scapulae s. margo
dorsalis -- umieszczona jest w kierunku tylno-grzbietowym i służy za miejsce przyczepu dla chrząstki łopatki - cartilago scapulae.
Chrząstka ta jest bardzo dobrze wykształcona u bydła i koni, słabiej u świń, występuje szczątkowo u psa, a brak jej u człowieka.
Podstawa w kierunku dogłowowym przechodzi przez kąt doczaszkowy - angulus cervicalis s. cranialis w ostry brzeg doczaszkowy-
margo cervicalis s. cranialis, a ku tyłowi poprzez kąt doogonowy - angulus thoracicus s. caudalis w brzeg doogonowy - margo
caudalis s. axillaris. Brzeg doogonowy jest zawsze u wszystkich zgrubiały.
Koniec brzuszny trójkąta tworzy kąt stawowy (lub panewkowy) -- angulus ventralis s. glenoideus. Na tym kącie oddzielonym od
reszty kości szyjką - collum - widzimy panewkę stawową - cavitas glenoidalis. Jest to miejsce połączenia z główką kości ramiennej.
Panewka u konia i bydła jest okrągła, u innych owalna. U koni znajdujemy na niej strzałkowe wcięcie panewkowe -- incisura
glenoidalis -- umieszczone na stronie przednio-przyŚrodkowej. Jest to cecha odróżniająca łopatkę konia od łopatki innych zwierząt.
Na łopatce odróżniamy 2 powierzchnie:

1) powierzchnię przyśrodkową (lub żebrowa) - facies costalis s. medialis:
2) powierzchnię boczną czyli zewnętrzną (lub grzbietowa) - facies lateralis.
Powierzchnia przyśrodkowa w pobliżu swego grzbietowego odcinka ma wyraźnie ograniczoną chropowatą powierzchnię zębatą
facies serrata (służąca za przyczep dla mięśnia zębatego brzusznego). Poniżej tej powierzchni leży wgłębienie zwane dołem
podłopatkowym- fossa subscapularis, w którym widzimy wiele linii służących za przyczep dla mięśni. Są to linie mięśniowe - lineae
musculares.
Powierzchnia boczna łopatki jest przedzielona grzebieniem łopatki- spina scapulae na część dogłowową, czyli dół nadgrzebieniowy -
fossa supraspinata s. praespinata i część tylną, czyli dół podgrzebieniowy (grzebieniowy) - fossa infraspiata.
Dół nadgrzebieniowy jest mniejszy od podgrzebieniowego, tylko u mięsożernych, grzebień łopatkowy dzieli powierzchnię zewnętrzną
łopatki na 2 równe części.
Grzebień łopatki u konia na obu krańcach (grzbietowym i brzusznym) przechodzi łagodnie w płaszczyznę łopatki. U bydła, człowieka
i mięsożernych koniec dolny grzebienia wystaje w postaci wyrostka barkowego - acromion. Najsilniej wyrostek ten występuje u
człowieka, występuje bowiem w kierunku dolnym jako wyrostek haczykowaty - processus hamatus. Podobnie, lecz w słabszym
stopniu zaznaczony jest u psa.
Wolny brzeg grzebienia łopatki w swej części środkowej jest zgrubiały i tworzy guz grzebienia - tuber spinae; u koni nachylony on jest
ku tyłowi lekko; u świni najsilniej zbudowany, więc odchylenie jest największe; u mięsożernych często i u kozy brak całkowicie
guzowatości.
W kierunku dogłowowym od panewki łopatki widzimy guz kostny, zwany guzkiem nadpanewkowym - tuberculum supraglenoidale. Na
przyśrodkowej powierzchni tego guza znajduje się wyrostek kruczy - processus coracoideus (największy u człowieka), o kształcie
dzioba kruka; stąd jego nazwa. U zwierząt jest on bardzo mały. Wyrostek ten jest pozostałością kości kruczej wchodzącej wraz
z obojczykiem (którego brak u większości zwierząt) i łopatką w skład obręczy barkowej kostnej służącej do przymocowania kończyny
do tułowia. A więc z całej tej obręczy u zwierząt o typie kończyny podporowym została tylko łopatka z wyrostkiem kruczym.
Do opisanej obręczy barkowej dołącza się pierwszy odcinek właściwej kończyny - stylopodium, w którego skład wchodzi w kończynie
przedniej - kość ramienna.
KOŚĆ RAMIENNA - HUMERUS (S. OS BRACHII)

Jest to kość długa, rurkowata. Rozróżniamy na niej następujące części:
1) koniec (nasada) bliższa - extremitas proximalis,
2) trzon - corpus,
3) koniec (nasada) dalszy - extremitas distalis.
Wewnątrz trzonu znajduje się jama szpikowa, w końcach zaś małe jamki szpikowe wypełnione szpikiem.
Na końcu bliższym widzimy powierzchnię stawową leżącą na główce kości ramiennej -- caput humeri -- oddzielonej od reszty kości
słabo widoczną szyjką - collum humeri. Powierzchnia ta służy do połączenia z powierzchnią stawową łopatki.
W kierunku przednio-bocznym od główki znajdujemy guzek, który nazywamy guzkiem większym - tuberculum maius dla odróżnienia
od guzka mniejszego - tuberculum minus leżącego po stronie przednio-przyśrodkowej główki. Oba te guzki oddzielone są od
siebie bruzdą międzyguzkowa - sulcus intertubercularis i są róznie zbudowane u różnych zwierząt.
U człowieka guzek większy charakteryzuje się tym, że jego brzeg górny przebiega poniżej poziomu górnego główki, a guzek
mniejszy jest jeszcze niższy od większego.
U mięsożernych guzek większy jest grzebieniowaty, podłużny i jego poziom górny leży na równi z poziomem główki.
U świni guzek większy leży już wyżej od poziomu główki, guzek mniejszy zaś jest pojedynczy, guzowaty.
U przeżuwaczy guzek większy uformowany jest w postaci grzebienia bardzo wysokiego, wyciągniętego silnie ku przodowi i zagiętego
w kierunku przyśrodkowym ponad rowkiem międzyguzkowym, tworzącego coś w rodzaju pomostu nad tym rowkiem. Poza tym guzek
ten przedzielony jest płytkim wycięciem na górnym brzegu guzka na część przednią i tylną guzka. Guzek mniejszy jest również
podłużny i przedzielony wcięciem na część przednią i tylną. Między obu guzkami w rowku międzyguzkowym widzimy niewyraźny
płaski grzebień przebiegający strzałkowo wzdłuż osi kości.
Podział guzków najwyražniej występuje u konia, który ma guzek większy i mniejszy podzielone na:
1) guzek większy przedni i tylny - tuberculum maius pars cranialis et caudalis,
2) guzek mniejszy przedni i tylny- tuberculum minus pars cranialis et caudalis
W rowku międzyguzkowym u konia znajdujemy jeszcze piąty guzek pośrodkowy -- tuberculum intermedium.
U konia na końcu bliższym kości ramiennej widzimy więc aż 6 wyniosłości, mianowicie 5 omówionych guzków oraz główkę.
Oba guzki tylne tzn. tylny większy i mniejszy nazywamy też guzkami mięśniowymi, przedni zaś większy i mniejszy -- guzkami
bloczkowymi.
W kierunku dolnym od guzka większego napotykamy linię kostną zwaną grzebieniem kości ramiennej lub grzebieniem guzka
większego -- crista humeri s. crista tuberculi maioris. Zaczyna się ona na przedniej krawędzi guzka większego i przedstawia się
różnie u różnych zwierząt.
U człowieka występuje dość wyraźnie i biegnie w kierunku dolnym, dalszym, mniej więcej do połowy wysokości kości ramiennej,
gdzie wchodzi w sąsiedztwo z chropowatą powierzchnią zwaną guzowatością naramienną - tuberositas deltoidea. Od tej
guzowatości biegnie w górę (ale po stronie bardziej tylnej) w kierunku szyjki kresa mięśnia trójgłowego - linea musculi tricipitis, zwana
dawniej grzebieniem łokciowym crista anconea.
U psa crista humeri biegnie w kierunku dolnym i w połowie trzonu, podobnie jak u człowieka, dochodzi do przedniej krawędzi
guzowatości naramiennej, następnie ciągnie się dalej w kierunku dolnym, do przyśrodkowej strony bloczka kości ramiennej - trochlea
humeri. Z leżącej w połowie trzonu guzowatości naramiennej wyrasta w kierunku górno-tylnym do szyjki wspomniana kresa mięśnia
trójgłowego. W pobliżu główki na tym grzebieniu znajduje się powierzchnia przyczepu mięśnia obłego mniejszego, zwana
powierzchnią obłą mniejszą - tuberositas teres minor.
U świni układ ten podobny jest do układu u psa.
U konia i bydła sprawa grzebienia kosci ramiennej przedstawia się inaczej, jeśli chodzi o jego górną (bliższą) połowę. Jego część
idąca od guzka większego do połowy trzonu jest tak szeroka, że właściwie nie jest to już grzebień.
Część dalsza natomiast idąca od guzowatości naramiennej w dół do bloczka przyśrodkowego ma formę wyraźnego grzebienia.
Guzowatość naramienna jest u konia nadzwyczaj wyraźna i duża, słabsza u bydła. Kresa m. trójgłowego idąca od guzowatości
naramiennej w kierunku szyjki jest również wyraźna. W pobliżu szyjki, nieco ku przodowi od tego grzebienia widzimy powierzchnię
służącą za przyczep dla mięśnia obłego mniejszego -- tuberositas teres minor. Powierzchnia ta u bydła i świni jest wykształcona w
postaci guzka. Tuż w kierunku górno-przednim od facies teres znajduje się powierzchnia dla przyczepu mięśnia podgrzebieniowego-
facies museum infraspinati.
Na stronie przyśrodkowej trzonu kości ramiennej widzimy u człowieka i mięsożernych grzebień guzka mniejszego - crista tuberculi
minoris. U bydła i konia zamiast tego grzebienia znajdujemy w 1/3 wysokości trzonu owalną, chropowatą powierzchnię stanowiącą
przyczep dla mięśnia obłego większego, zwaną guzowatością obłą większą - tuberositas teres maior. Trzon jest spiralnie skręcony i
wskutek tego skrętu tworzy on bruzdę dla umieszczenia mięśnia ramiennego- sulcus spiralis s. sulcus musculi brachialis.
Nasada albo koniec daiszy jest uformowana w postaci bloczka kości ramiennej. U człowieka powierzchnia stawowa tego bloczka
służąca do zestawienia z kośćmi podramienia jest rozdzielona na powierzchnię boczną, stykającą się z kością promieniową, i na
większą od niej powierzchnię przyśrodkową, służącą do zestawienia z kością łokciową.
U mięsożernych powierzchnia bloczka styka się również z obu kośćmi podramienia.
Po obu stronach bloczka znajdujemy, po jednym z każdej strony dołku więzadłowym - fovea ligamentosa, oraz obok po jednym
guzku więzadłowym - tuberculum ligamentosum. Służą one za przyczep dla więzadeł. Tuż ponad tymi dołkami i guzkami występują w
kierunku tylnym nadkłykcie; silniejszy nadkłykieć przyśrodkowy, czyli nadkłykieć zginaczy - epicondylus medialis s. flexorius oraz
słabszy nadkłykieć boczny, czyli prostownikowy - epicondylus lateralis s. extensorius.
Między oba nadkłykciami ponad bloczkiem znajduje się dói łokciowy fossa olecrani. Po stronie przedniej kości ramiennej ponad
bloczkiem mieści się dół promieniowy - fossa radialis (u człowieka obok niego leży fossa coronoidea). Te oba doły, tj. dół łokciowy i
promieniowy połączone są u psa otworem nadbloczkowym -- foramen supratrochleare. Otwór ten wyjątkowo można znaleźć także
u człowieka i świni.
Od nadkłykcia bocznego w kierunku górnym biegnie grzebień nadkłykciowy boczny -- crista epicondyli lateralis.
U kota tuż nad nadkłykciem przyśrodkowym znajdujemy charakterystyczny dla niego otwór nadkłykciowy -- foramen supracondylare
KOŚCIEC PRZEDRAMIENIA- SKELETON ANTEBRACHII

W skład kośćca przedramienia wchodzą dwie kości mniej lub bardziej ze sobą ściśle połączone.
Bardziej ku przodowi ułożona jest kość promieniowa - radius, a nieco ku tyłowi i trochę z boku od niej leży kość łokciowa- ulna. Obie
te kości oddzielone są przestrzenią międzykostną przedramienia - spatium interosseum antebrachii największa u człowieka, gdzie
jest tak długa, że sięga od bliższego do dalszego końca kości. U mięsożernych jest ona również tak długa, jak prawie całe
przedramię, ale szczelinowato wąska. U świni, z powodu ścisłego nałożenia się kości łokciowej na promieniową jest niewidoczna.
U konia jest ona bardzo krótka. U bydła wyrażona jest w postaci 2 przestrzeni - bliższej i dalszej.
Ze strony bliższej (proksymalnej) kość łokciowa przekracza swą długością kość promieniową. W kierunku dalszym (dystalnym)
dochodzi ona do końca dalszego kości promieniowej, ogólnie więc biorąc jest dłuższa od kości promieniowej. Wyjątek stanowi koń, u
którego wskutek uwstecznienia dalszego odcinka kość łokciowa dochodzi jedynie do ⅓ dolnej kości promieniowej, gdzie się z nią
zrasta.
W stosunku wzajemnym obie kości u zwierząt o typie kończyny chwytnej są ułożone ruchomo, u zwierząt zaś o kończynie typu
podporowego -- nieruchomo. Ruchome położenie względem siebie tych kości pozwala na pronację i supinację, czyli nawracanie i
odwracanie całego odcinka kończyny niżej położonego, co ma kolosalne znaczenie dla zwierząt o typie konczyny chwytnej. Do tego
typu zaliczamy człowieka, naczelne i częściowo mięsożerne. Pozostałe zwierzęta mają typ podporowy.
KOŚĆ PROMIENIOWA - RADIUS

Jest to kość długa, rurkowata, składająca się z końca bliższego, dalszego oraz zawartego między nimi trzonu (extremitas proximalis,
extremitas distalis et corpus radii).
Na końcu bliższym, z lekkim zgrubieniem w postaci głowy kości promieniowej - caput radii znajdujemy dość płaską powierzchnię
stawową zwaną dołkiem głowy - fovea capitis służącą do połączenia z kością ramienną. Tuż poniżej głowy widzimy bardzo
niewyraźną szyjkę kości promieniowej - collum radii, a tuż pod nią na powierzchni przednio-przyśrodkowej leży guzowatość
promieniowa - tuberositas radi.
U psa oprócz tej guzowatości znajdujemy na powierzchni przednio-bocznej guz więzadłowy - tuber ligamentosum, większy od
guzowatości promieniowej.
Trzon nie przedstawia nic charakterystycznego. Jego powierzchnia przednia jest gładka, a tylna (dłoniowa) w miejscu połączenia z
kością łokciową - chropowata. Trzon przechodzi dalej w koniec dalszy uformowany w bloczek kości promieniowej - trochlea radii
zaopatrzony w powierzchnie stawowe stanowiące zestawienie z kośćmi nadgarstka - facies articularis carpea.
Koń jest jedynym zwierzęciem domowym, u którego cała powierzchia stykająca się z nadgarstkiem umieszczona jest na kości
promieniowej. U innych zwierząt również kośé łokciowa swoją powierzchnia stawową dalszą styka się z kośémi nadgarstka.
Po stronie przyśrodkowej dalszego odcinka znajdujemy wyrostek rylcowaty kości promieniowej - processus styloideus radii
sterczący w kierunku dopalcowym. Jeśli chodzi o stronę boczną, u konia widzimy na niej podobny wyrostek rylcowaty kości łokciowej
- processus styloideus ulnae, który uważany jest za pozostałość uwstecznionej kości łokciowej. Wyrostek ten u konia utworzony jest
przez kość promieniową, u innych natomiast przez dolny odcinek kości łokciowej.
Dolny (dalszy) odcinek kości łokciowej u człowieka, świni i mięsożernych, wykształcony w postaci główki, umieszczony jest na kości
promieniowej w tzw. wcięciu łokciowym kości promieniowej incisura ulnaris radii. U bydła dolny koniec kości łokciowej zrośnięty jest z
kością promieniową
Na wyrostkach rylcowatych widzimy po jednym rowku ścięgnowym - sulcus tendineus. Takie same rowki, w ilości dwu znaj-
dujemy na stronie przedniej dalszego końca kości promieniowej.
KOŚĆ ŁOKCIOWA = ULNA
Na swym bliższym końcu ma ona postać wyrostka łokciowego -- olecranon, zakończonego guzem wyrostka łokciowego -- tuber
olecrani, ktorego sposób zakończenia jest cechą rozpoznawczą, od jakiego zwierzęcia kość ta pochodzi. Zakończenie to jest
pojedyncze u konia, dwuguzkowe u bydła, a trójguzkowe u mięsożernych. U świni odznacza się dużą wysokością.
Brzeg przedni wyrostka łokciowego skierowany do przodu przechodzi ku dołowi w wyrostek dodatkowy processus anconeus,
którego brzeg dolny zakończony wycięciem bloczkowym -- incisura trochlearis pokryty jest powierzchnią stawową służącą do
połączenia z kością ramienną. Brzeg dolny tej powierzchni u człowieka i mięsożernych jest poprzecznie wydłużony i tworzy po
bokach wyrostki dziobiaste, boczny i przyśrodkowy - processus coronoideus, lateralis et medialis. Między tymi wyrostkami zawarte
jest wcięcie kości łokciowej mieszczące kość promieniową, zwane wcięciem promieniowym kości łokciowej- incisura radialis ulnae.
Umieszczony jest w nim obwód stawowy kości promieniowej - circumferentia articularis radii. Te ostatnie szczegóły występują u
człowieka i u mięsożernych. U innych zwierząt dopatrzeć się ich nie możemy.
U bydła znajdujemy poza tym powierzchnię stawową przyśrodkową służącą do połączenia z kością ramienną.
Tuż poniżej wcięcia promieniowego kości łokciowej u bydła, a czasem i u konia występuje zrost obu kości podramienia.
Trzon kości łokciowej -- corpus ulnae jest połączony z kością promieniową, dochodząc swym cienkim końcem do ⅓ dolnej kości
promieniowej.
U świni, mięsożernych i człowieka dolny koniec jest połączony stawem z kością promieniową.
U bydła koniec dalszy połączony jest zrostem kostnym z kością promieniową i wystaje w dół jako wyrostek rylcowaty kości łokciowej
-- processus styloideus ulnae. Leży na nim rowek ścięgnowy. Stosunek obu kości, jeśli chodzi o ruchomość, omówiony jest powyżej.
Rozumie się, że szeroki zakres ruchomości obu kości podramienia w stosunku do siebie może zachodzić tylko w kończynie typu
chwytnego. Wyjaśnić należy, że ruchy pronacyjne są to takie ruchy, przy których palec I kieruje się dośrodkowo, a dłoń ku ziemi,
ruchy supinacyjne zaś (odwracają), gdy palec I wychyla się na zewnątrz, a dłoń ku górze.
KOŚCIEC RĘKI - skekton manus
Odcinek ten składa się z trzech części: nadgarstka — corpus, śródręcza — metacarpus i palców - digiti manus.
U ssaków znajdujemy 5 palców jako typ wyjściowy. Typ ten utrzymuje się u człowieka i małp, które mają typ ręki chwytny, z I palcem
spełniającym funkcję opozycyjną w stosunku do palców pozostałych, częściowo typ ten utrzymuje się i u mięsożernych, ale już bez
przeciwstawności pierwszego palca. W miarę przystosowania się niektórych zwierząt do warunków życia często naziemnego
następuje u nich zmiana typu kończyny chwytnej w podporową. W związku z tym ulegają zanikowi zbyteczne w takiej kończynie
części, w tym przypadku przede wszystkim palce. Doszło do tego, że np. koń ma tylko jeden palec w każdej kończynie. W odcinku
śródręcza i nadgarstka strącanie części zbytecznych nie poszło tak daleko, jak w odcinku palcowym.
KOŚCI NADGARSTKA – ossa carpi
Należą tu kości krótkie ułożone w dwóch szeregach między kośćmi podramienia i śródręcza. Dla łatwiejszej orientacji nazywamy
kości I rzędu (czyli bliższego) ossa carpi, a kości II rzędu — ossa carpalia (np. os carpi mediale leży w I rzędzie, ale os carpale
tertium leży w II rzędzie).
Nazwy poszczególnych kości bliższego rzędu (przedramieniowego) tworzymy w zależności od ich położenia. Weźmy za przykład
kości konia. W pierwszym szeregu u konia mamy cztery kości łączące się z kośćmi podramienia, mianowicie: przyśrodkowo leży
kość nadgarstka promieniowa — os carpi radiale, z boku leży kość nadgarstka łokciowa — os carpi ulnare, a między nimi położona
jest kość nadgarstka pośrodkowa — os carpi intermedium.
Do tego dochodzi czwarta, kość nadgarstka dodatkowa — os carpi accessorium (łącząca się z kością nadgarstka łokciową i kością
podramienia). U konia wskutek zaniku dalszej części kości łokciowej wszystkie te cztery kości łączą się z kością promieniową.
W odcinku dalszym nadgarstka, oznaczonym nazwą — ossa carpalia, widzimy w formie typowej cztery kosteczki. Nazwy ich
określamy cyframi według kolejności ułożenia, licząc od strony przyśrodkowej, a więc: kość nadgarstka pierwsza, druga, trzecia,
czwarta — os carpale primum, secundum, tertium, quartum.
Jeśli chodzi o kształt kości nadgarstka, są one krótkie, grube, kanciaste i opisywanie tych kształtów byłoby pracą jałową. Należy się z
nimi zapoznać raczej wzrokowo przy rozpatrywaniu tego odcinka.
Z chwilą strącenia palców u zwierząt następują małe zmiany i w kościach nadgarstka, tak że u niektórych zwierząt nie mamy już
formy typowej, czyli nadgarstek nie ma ośmiu kości.
Typową liczbę kości nadgarstka — osiem i typowo ułożone ma człowiek i świnia.
U konia jest ich siedem, bo brak kości pierwszej w drugim szeregu — os carpale primum.
U psa i kota jest ich również siedem, bo nastąpił zrost kości nadgarstka pośrodkowej z kością nadgarstka promieniową.
Bydło ma sześć kości. W dolnym szeregu brak kości pierwszej (Cl), a kość druga i trzecia zrosły się w jedną (C2—FC3).
Kość nadgarstka dodatkowa u człowieka ma kształt grochu, stąd nazwa —os pisiforme, u bydła jest prawie kulista, u konia i świni
płasko-okrągła, u mięsożernych cylindryczna.
Leżąc obok siebie kości te mają różne powierzchnie stawowe stanowiące wzajemne połączenia. Jako całość nadgarstek ma dwie
powierzchnie: grzbietową, czyli prostowniczą i dłoniową, czyli zginaczową.
Poza tym ma brzeg boczny i przyśrodkowy oraz powierzchnię stawową bliższą i dalszą.
Na dłoniowej stronie nadgarstka widzimy bruzdę (rynienkę) nadgarstka — sulcus carpi utworzoną przez kość nadgarstka dodatkową,
wystającą w kierunku dłoniowym, która jakby zamykała z boku pewien wycinek przestrzeni tworząc rynienkę razem z powierzchnią
dłoniową reszty nadgarstka w rynience tej leżą ścięgna, naczynia i nerwy. Są one w tej rynience zabezpieczone przed uszkodzeniem
KOŚCI ŚRÓDRĘCZA — ossa metacarpalia
Sródręcze w typowym swym składzie ma pięć kości, których nazwy oznaczamy cyframi, licząc od strony przyśrodkowej, a więc: kość
śródręczna pierwsza, druga, trzecia, czwarta, piąta — os metacarpale primum, secundum, tertium, quartum, quintum(Mc 1, Mc 2, Mc
3, Mc 4, Mc 5).
Każda z kości śródręcza składa się z końca bliższego trzonu — corpus i głowy (bloczka) — caput. Trzon jest lekko wygięty w
kierunku grzbietowym. Typowy skład kości śródręcza obserwujemy u człowieka, małp i mięsożernych, ale już tu widzimy początek
redukcji palców i śródręcza w postaci uwstecznienia pierwszego członu palca pierwszego, który przypuszczalnie zrósł się z kością
śródręcza pierwszą.
Najdłuższą kością śródręcza u człowieka jest kość śródręcza druga, a im dalej na zewnątrz, tym kości są krótsze.
U mięsożernych najdłuższe są: kość śródręcza trzecia i czwarta (prawie równej długości), a kości śródręcza druga i piąta są krótsze
od poprzednich o około 1/6.
U świni kość śródręcza pierwsza zanikła, a druga i piąta są o wiele mniejsze od trzeciej i czwartej. Te ostatnie, jako główne kości
śródręcza, są dobrze rozwinięte.
U bydła w związku z bardziej zaznaczonym procesem strącania palców brak kości śródręcza pierwszej i drugiej, a kość śródręcza
piąta (Mc 5) doczepiona jest jako szczątkowa do bocznej strony Mc 4. Kość śródręcza trzecia i czwarta (Mc 3 i Mc 4) są zrośnięte w
jedną kość śródręcza złożoną — os metacarpale III et IV compositum. Przestrzeń międzykostna pomiędzy Mc 3 i Mc 4 uległa prawie
całkiem zanikowi, a sama kość śródręcza trzecia i czwarta uległa silniejszemu rozrostowi, zrastając się przy tym w całość.
Jako ślad tego zrostu pozostała w tej wspólnej, a raczej złożonej kości niecałkowita ściana dzieląca jamę szpikową na dwie części.
Brak jej często w części bliższej. Wzdłuż tej ściany na powierzchni kości biegnie rynienka naczyniowa zwana bruzdą podłużną
grzbietową — sulcus longitudinalis dorsalis idąca dopalcowo od góry do dołu. Po stronie dłoniowej biegnie taka sama rynienka
pośrodkowa dłoniowa zwana bruzdą podłużną dłoniową — sulcus longitudinalis palmaris.
Rynienka przednia u góry dochodzi do otworu pośrodkowego górnego przedniego — foramen medianum anterius superius, u dołu
zaś do otworu pośrodkowego dolnego przedniego — foramen medianum anterius inferius. Na powierzchni dłoniowej znajdujemy
podobne otwory na mniej więcej takich samych wysokościach. Są to takie same otwory tylne —foramen medianum posterius
superius et foramen medianum posterius inferius. Otwory przednie i tylne łączą się z sobą (ślad po przestrzeni międzykostnej),
tworząc kanały śródręcza bliższy i dalszy — canalis metacarpi proximalis et distalis.
Dalszym śladem zrośnięcia się dwóch kości w jedną są na końcu dalszym dwa bloczki stawowe środkowy i boczny — trochlea
articularis medialis et lateralis oddzielone od siebie głębokim wcięciem międzybloczkowym — incisura intertrochlearis.
U konia, u którego proces strącania palców posunięty jest najdalej, brak też kości śródręcza piątej (Mc 5), a kość śródręcza trzecia
(Mc 3) jest bardzo silnie wy-kształcona jako główna kość śródręcza. Kości śródręcza druga i czwarta (Mc 2 i Mc 4) są silnie
uwstecznione i w postaci kości rysikowych umieszczone po bokach kości śródręcza trzeciej. Sięgają one do 1/3 dolnej Mc 3. Kości
te, jako Mc 2 i Mc 4 u konia nie mają już kości palców.
Kości śródręcza u człowieka, mięsożernych i świni są mniej więcej cylindryczne o zgrubiałych końcach, z których bliższe nazywamy
podstawą — basis dalsze główką — capitulum. Podstawy i główki mają na swych bokach guzki więzadłowe dla przyczepu więzadeł.
Proksymalnie łączą się (kości śródręcza) z płaszczyznami stawowymi nadgarstka, dystalnie zaś za pomocą bloczków z
powierzchniami stawowymi pierwszych członów palców.
Powierzchnie stawowe dalsze kości śródręcza, od strony dłoniowej (tj. tylnej) sięgają dalej aniżeli po stronie grzbietowej, co świadczy
o większym zasięgu ruchów zginaczowych niż ruchów prostowniczych. Jest to ogólna cecha wszystkich palców. Powierzchnie
stawowe dalsze zaopatrzone są w grzebień strzałkowy — crista sagittalis.
U bydła kość śródręcza złożona — os metacarpale III et IV ma na końcu bliższym płaską powierzchnię stawową (mała ruchomość).
Trzon kości jest lekko spłaszczony i ma wewnątrz przegrodę jamy szpikowej — septum medullare oraz omówione już rowki i otwory
dla naczyń, leżące na zewnątrz. Cechą charakterystyczną dalszego końca jest głębokie wcięcie międzybloczkowe — pozostałość po
przestrzeni międzykostnej śródręcza. Wcięcie to odgranicza powierzchnie stawowe bloczków, na których tak na jednym, jak i na
drugim znajduje się grzebień strzałkowy — crista sagittalis dzielący powierzchnię każdego bloczka na węższą i niżej położoną część
przyśrodkową i szerszą wyżej położoną część boczną.
U konia koniec bliższy zaopatrzony jest w płaską powierzchnię będącą miejscem zespolenia z nadgarstkiem, a tuż poniżej tej
powierzchni na stronie grzbietowej przyśrodkowej widzimy guzowatość kości śródręcza III - tuberositas ossis metacarpalis tertiae.
Trzon na stronie dłoniowej jest spłaszczony, na grzbietowej — wypukły. Powierzchnia dłoniowa nie wykazuje nic ciekawego, poza
obecnością otworu odżywczego —foramen nutritium.
Na końcu dalszym mieści się bloczek z powierzchnią stawową. Grzebień strzałkowy biegnący od przodu ku tyłowi dzieli tę
powierzchnię na część przyśrodkową większą i boczną mniejszą.
KOŚCI PALCÓW RĘKI — ossa digitorum manus
Jak już wyżej wspomniano, u niektórych ssaków zbyteczne palce ulegają uwstecznieniu. W typowym składzie wyjściowym, tj. w
liczbie pięciu, występują tylko w kończynie u człowieka, naczelnych i mięsożernych. U innych część ich ulega zanikowi. U świni
występują kości tylko czterech palców, u przeżuwaczy dwóch (i dwóch szczątkowych), a u konia tylko jednego w każdej kończynie.
Każdy z palców ma trzy kości, z wyjątkiem pierwszego, który jest dwuczłonowy, mianowicie: człon palcowy pierwszy albo bliższy —
phalanx prima s. proximalis(w skrócie Ph 1), człon palcowy drugi albo środkowy — phalanx secunda s. media (Ph 2), człon palcowy
trzeci albo dalszy — phalanx tertia s. distalis (Ph 3).
Człon pierwszy i drugi są to kości rurkowate, krótkie, mające na końcu bliższym wgłębienie stawowe, na końcu dalszym bloczek
stawowy. Powierzchnia stawowa bliższa przedzielona jest na dwie części rowkiem strzałkowym, dalsza grzebieniem strzałkowym lub
rowkiem siodełkowym.
Człon palca trzeci przybiera różny kształt u różnych zwierząt, przeważnie jednak odpowiada kształtowi puszki rogowej, okrywającej
ten człon.
Między każdą kością śródręcza a członem pierwszym palca, na stronie dłoniowej stawu śródręczno-palcowego znajdujemy po dwie
małe kosteczki, tzw. trzeszczki stawu śródręczno-palcowego — ossa sesamoidea proximalia s. sesama bina. U konia, bydła i świni
znajdujemy poza tym po jednej trzeszczce na powierzchni dłoniowej przy każdym trzecim członie palca, zwaną również trzeszczką
kopytową— os sesamoideum phalangis distalis s. sesamum ungulae.
Kości palca konia. Człon palca pierwszy — Ph 1. Kość tę nazywamy u konia kością pęcinową— os compedale. Jej trzon jest w
dalszym odcinku cieńszy i węższy niż w bliższym. Po bokach trzonu widoczne są guzki więzadłowe — przyczepy wiązadeł. Strona
grzbietowa jest wypukła i gładka. Na powierzchni dłoniowej, bardziej płaskiej widzimy jakby dwie linie kostne biegnące od guzków
bocznych końca bliższego w kierunku dolno-przyśrodkowym. Linie te łączą się z sobą w środku powierzchni dłoniowej trzonu,
tworząc w ten sposób trójkąt człona palcowego bliższego — trigonum phalangis proximalis.
Koniec bliższy trzonu, podstawa — basis jest najszerszą i najgrubszą częścią tej kości. Na końcu tym umieszczona jest
powierzchnia stawowa bliższa w postaci wgłębienia. Przedzielona jest rowkiem strzałkowym — sulcus sagittalis na część
przyśrodkową większą i część boczną mniejszą. Po bokach basis, bliżej strony dłoniowej znajdujemy po jednym guzku więzadłowym.
Koniec dalszy zwany capitulum zbudowany jest w kształcie bloczka i ma powierzchnię stawową przedzieloną rynienką strzałkową na
dwie równe części. Po bokach tej powierzchni stawowej, tuż ponad bloczkiem, znajdujemy z każdej strony po jednym dołku
więzadłowym, a tuż ponad nim guzek więzadłowy.
Człon palcowy środkowy — Ph 2 nazywa się u konia kością koronową os coronale. Koniec bliższy tej kości ma powierzchnię
stawową przedzieloną słabym grzebieniem siodełkowym na dwie części. Przy krawędzi dłoniowej powierzchni stawowej leży
poprzeczna taśma więzadłowa — przyczep dla więzadeł i mięśni. Po bokach końca bliższego znajdujemy po jednym guzku
więzadłowym. Trzon ma powierzchnię grzbietową chropowatą i powierzchnię dłoniową bardziej gładką. Koniec dalszy, zbudowany w
postaci bloczka wygląda podobnie jak bloczek członu pierwszego.
Człon palcowy dalszy — Ph 3 jest to kość kopytowa os ungulare, która kształtem przypomina okrywającą ją puszkę kopytową. Ma
ona trzy powierzchnie: ścienną, podeszwową i stawową.
Powierzchnię ścienną od podeszwowej dzieli brzeg podeszwowy — margo solearis. Powierzchnię ścienną od stawowej dzieli brzeg
koronowy — margo coronalis.
W miejscu, w którym te trzy powierzchnie schodzą się, tj. na bokach, kość kopytowa tworzy skierowane ku tyłowi wyrostki dłoniowe
albo kątowe processus palmares (anguli). Powierzchnia ścienna — facies parietalis z wyglądu mocno przypomina chropowaty
kamień pumeks, Usiana jest ona licznymi drobnymi bruzdami i otworkami, Otworki ułożone poziomo w pobliżu brzegu
podeszwowego są większe i nazywają się otworkami brzeżnymi —foramina marginalia. Powierzchnia ścienna jest ustawiona w
stosunku do podłoża mniej więcej pod kątem 45°-50°, a w stosunku do ściany podeszwowej pod kątem 25°.
Na górnej krawędzi powierzchni ściennej, czyli na brzegu koronowym znajduje się w samym środku skierowany do góry wyrostek
wyprostny — processus extensorius, służący za przyczep dla ścięgna m. prostownika palcowego.
Na bokach powierzchni ściennej widzimy biegnącą równolegle do brzegu podeszwowego i pogłębiającą się w kierunku tylnym płytką
rynienkę ścienną albo kątową — sulcus parietalis s. angularis. Rynienka ta w tyle kończy się wcięciem rozdzielającym wyrostek
kątowy na dwa mniejsze, z których górny nazywamy gałęzią górną — ramus superior, a dolny gałęzią dolną— ramus inferior. Bywa i
tak, że zamiast wcięcia znajdujemy otwór wyrostka dłoniowego — foramen processus palmaris. Tuż przed gałęzią górną, w kierunku
przednio-przyśrodkowym z każdej strony znajdujemy wgłębienie do umocowania więzadeł. Jest to dół więzadłowy — fossa
ligamentosa.
Powierzchnia stawowa kości kopytowej —facies articularis ma kształt pół-księżyca, jest trochę wgłębiona i podzielona przez bardzo
słabo widoczny grzebień strzałkowy na większą przyśrodkową i mniejszą boczną część.
Powierzchnia podeszwowa —facies solearis jest trochę wgięta i przedzielona kresą półksiężycowatą crista semilunaris na bardziej
gładką półksiężycowatą część przednią zwaną płaszczyzną skórną planum cutaneum oraz mniejszą część tylną, powierzchnię
zginaczową — facies flexoria. W środku tej ostatniej powierzchni znajduje się guzowatość - przyczep ścięgna zginacza palcowego, a
po jej bokach, z każdej strony płytka rynienka podeszwowa - sulcus solearis, która przez otwór podeszwowy —foramen soleare
prowadzi do kanału podeszwowego - canalis solearis.
Trzeszczki pęcinowe ossa sesamoidea proximalia s. sesama bina. Leżą one na stronie dłoniowej stawu pęcinowego w formie
trójkątnych piramid, skierowane pod-stawą basis ku dołowi, a szczytem - apex do góry. Ich powierzchnie stawowe skierowane są do
przodu, stykają się z powierzchnią stawową dalszą kości śródręcza.
Trzeszczka kopytowa - os sesamoideum phalangis distalis jest podłużną, płaską kosteczką ustawioną poprzecznie na dłoniowej
powierzchni stawu kopytowego między gałęziami kości kopytowej. Służy do powiększenia powierzchni stawowej kości kopytowej.
Znajdujemy na niej powierzchnię stawową - facies articularis, skierowaną ku bloczkowi kości koronowej, następnie gładką
powierzchnię dłoniową - albo ścięgnową facies flexoria, po której ślizga się ścięgno mięśnia zginacza palcowego głębokiego. Poza
tym widzimy brzeg więzadłowy — margo ligamenti, skierowany ku kości kopytowej i mający na sobie maleńką powierzchnię stawową
łączącą się z kością kopytową. Przeciwległa do tej krawędzi jest krawędź wolna — margo liber.
Kości palców bydła. W kończynie przedniej bydła występują dobrze wykształcone kości dwóch palców, tj. III i IV, oraz kości dwu
uwstecznionych palców II i V, tzw. racic rzekomych, położonych tylnie od poprzednich. Palce główne dźwigają ciężar ciała, a ich
kości są połączone z kością śródręcza złożoną stawowo. Kości racic rzekomych są do tego stopnia uwstecznione, że składają się
tylko z jednego lub dwu członów, tj. członu trzeciego i drugiego, połączonych ze sobą stawowo, natomiast ze szkieletem łączą się
one tylko za pomocą więzadeł.
Każdy palec główny ma trzy człony zwane kością pęcinową, koronową i raciczną oraz trzeszczki.
U mięsożernych po stronie grzbietowej każdego pierwszego i drugiego stawu palca znajdują się bardzo małe trzeszczki grzbietowe
— ossa sesamoidea dorsalia.
KOŚCI KOŃCZYNY MIEDNICZNEJ — ossa membri pelvini
Kończyna miedniczna, czyli tylna, jak już wspomniano, połączona jest z z resztą szkieletu obręczą kończynową tylną — cingulum
membrarum posteriorum s. pelvinarum. Obręczą tą jest miednica — pelvis (bez kości krzyżowej).
Miednica składa się z dwu kości miednicznych ossa coxae s. ossa pelvis połączonych z sobą spojeniem miednicznym — symphysis
pelvina.
Każda z kości miednicznych składa się znów z trzech kości ściśle ze sobą połączonych. Te trzy kości z jednej strony i z drugiej
strony zrastają się w dwie kości miedniczne, a te z kolei zrastają się z sobą za pomocą spojenia miednicznego, tworząc obręcz, którą
od góry zamyka kość krzyżowa ułożona między skrzydłami kości biodrowych. Cała ta zamknięta obręcz wraz z kością krzyżową
nazywa się miednicą — pelvis, a jama przez nią ograniczona zwie się jamą miedniczną— cavum pelvis. Trzy kości wchodzące w
skład jednej kości miednicznej połączone są z sobą w panewce — acetabulum. Jedna z nich to kość biodrowa — os ilium. Leży ona
nadpanewkowo. Pozostałe dwie, tj. kość łonowa — os pubis i kość kulszowa — os ischii leżą na wysokości lub poniżej panewki.
Połączenie tych trzech kości w panewce jest niewidoczne i ścisłe. Możemy je widzieć jedynie u płodów. Już w pierwszych dniach
życia pozamacicznego granica między nimi zaczyna się zacierać.
KOŚĆ BIODROWA — os ilium
Kość ta leży po stronie przednio-grzbietowej od panewki. Za pomocą swej szerszej części, czyli skrzydła kości biodrowej — alae
ossis ilii uzyskuje ona połączenie z kością krzyżową. W kierunku panewki kość biodrowa zwęża się, tworząc trzon kości biodrowej —
corpus ossis ilii. Brzeg przedni, czyli dogłowowy kości biodrowej jest wykształcony w formie grzebienia kości biodrowej — crista
iliaca. Grzebień ten u przeżuwaczy i konia jest wgięty i ostry, u innych zwierząt wygięty w kierunku dogłowowym i zgrubiały.
Brzeg boczny tej kości — morgo lateralis s. semilunaris jest miernie wgięty. Brzeg przyśrodkowy jest silniej wyżłobiony i tworzy
wcięcie kulszowe większe — incisura ischiadica maior.
Brzeg przedni łączy się z brzegiem przyśrodkowym, tworząc kąt przyśrodkowy, brzeg zaś przedni z bocznym — tworzy kąt boczny.
Na kącie bocznym widzimy zgrubienie w postaci guza biodrowego — tuber coxae s. spina iliaca ventralis. U człowieka, a również
(słabo) u mięsożernych i małych przeżuwaczy guz biodrowy jest dwudzielny. Zamiast jednego znajdujemy u nich dwa guzy, tj. guz
przednio-dolny, kolec biodrowy dobrzuszny, doogonowy — spina iliaca ventralis cranialis i tylno-dolny, kolec biodrowy dobrzuszny,
doczaszkowy — spina iliaca ventralis caudalis. Obic te części oddzielone są od siebie płytkim, trudnym do rozpoznania wcięciem
półksiężycowatym —incisura semilunaris ventralis.
U konia guz biodrowy jest pojedynczy, ale wydłużony w kształcie długiego, do kilkunastu centymetrów dochodzącego grzebienia, na
którym rozróżniamy kąt przednio-przyśrodkowy i tylno-boczny. U bydła jest on zgrubiały, pojedynczy.
Druga strona skrzydła kości biodrowej jest zwrócona w kierunku kości krzyżowej i kończy się guzem krzyżowym kości biodrowej —
tuber sacrale s. spina iliaca dorsalis. U konia i bydła jest on pojedynczy i wygięty nieco ku górze. U mięsożernych można na nim
wyróżnić część przednią zwaną kolcem biodrowym dogrzbietowym przednim — spina iliaca dorsalis cranialis — tylną zwaną kolcem
biodrowym grzbietowym tylnym (mało wyraźnym) — spina iliaca dorsalis caudalis przedzieloną przez wcięcie półksiężycowate
grzbietowe incisura semilunaris dorsalis.
W miejscu, gdzie brzeg przyśrodkowy kości biodrowej przechodzi ponad panewką w grzbietową krawędź bocznego brzegu kości
kulszowej, mieści się długi kolec kulszowy spina ischiadica. U konia jest on dość niski i tępy, u bydła i świni wysoki i ostry, u
człowieka zaś kolczysty.
Powierzchnia zewnętrzna kości biodrowej zwie się powierzchnią pośladkową — facies glutea. U konia zwrócona jest ona w kierunku
grzbietowym, u przeżuwaczy w kierunku grzbietowo-bocznym. Na powierzchni tej widzimy linie kostne służące za przyczep dla
mięśni pośladkowych. U konia, bydła i świni jest tylko jedna linia pośladkowa - linea glutaea. Ciągnie się ona mniej więcej od środka
grzebienia biodrowego do środka wcięcia kulszowego większego. U mięsożernych i człowieka są trzy takie linie.
Powierzchnia zewnętrzna jest u konia i przeżuwaczy słabo wgłębiona, u świni bardziej głęboka, a u mięsożernych uformowana w
płytki dół.
Powierzchnia wewnętrzna kości biodrowej zwie się powierzchnią miedniczną - facies pelvina, gdyż skierowana jest do jamy
miednicznej. U konia zwrócona jest w kierunku brzusznym, u bydła w kierunku brzuszno-przyśrodkowym, u innych w kierunku
przyśrodkowym. Ma ona za zadanie połączenie kości miednicznej z kością krzyżową i dlatego w jej okolicy przyśrodkowej znajduje
się silnie chropowata, nierówna powierzchnia zwana guzowatością biodrową - tuberositas iliaca, na której rozróżniamy powierzchnię
uchowatą - facies auricularis służącą do połączenia z powierzchnią uchowatą kości krzyżowej. Reszta powierzchni guzowatości
biodrowej służy do przyczepu więzadeł i mięśni.
Bocznie od tuberositas iliaca leży pozostała część powierzchni brzusznej, powierzchnia mięśniowa - facies muscularis. Jest ona
gładka i oddzielona od poprzedniej szerokim grzebieniem.
Od powierzchni uchowatej w kierunku grzebienia łonowego ciągnie się linia łukowata - linea arcuata albo grzebień biodrowo-łonowy -
crista iliopectinea. Mniej więcej w środku tego grzebienia u konia, bydła i świni znajduje się mały guzek m. lędźwiowego mniejszego -
tuberculum m. psoas minoris. Brak go u psa i człowieka.
Na stronie zewnętrznej trzonu tuż ponad panewką znajdują się wgłębienia stanowiące przyczep dla mięśnia prostego uda.
KOŚĆ ŁONOWA - os pubis
Leży ona w części przednio-przyśrodkowej kości miednicy. Rozciąga się od panewki do spojenia łonowego, gdzie łączy się z taką
samą kością drugiej strony. Składa się z trzonu, czyli części panewkowej corpus ossis pubis, gałęzi panewkowej - ramus acetabularis
oraz gałęzi spojeniowej truncus symphysicus. Obie gałęzie zrastają się z takimi samymi gałęziami drugiej strony za pomocą spojenia
łonowego - symphysis ossium pubis. Ze strony przednio-przyśrodkowej ograniczają one otwór zasłonowy - foramen obturatum, który
ze strony tylnej ograniczony jest kością kulszową.
Na kości łonowej odróżniamy dwie powierzchnie: zewnętrzną, brzuszną -facies externa, miedniczną, skierowaną ku jamie
miednicznej -facies pelvina.
Od przodu kość łonowa kończy się zgrubiałym brzegiem tworząc grzebień k. łonowej - pecten ossis pubis ciągnący się od spojenia
łonowego do wyniosłości biodrowo-łonowej - eminentia iliopubica leżącej w pobliżu panewki na przedniej krawędzi. W miejscu
spojenia łonowego grzebień kończy się małym guzkiem łonowym - tuberculum pubicum. U konia leży on na brzusznej stronie, u
bydła samoistnie nie występuje.
Trzecią z kolei składową kości miednicznej jest kość kulszową.
KOŚĆ KULSZOWA - os ischii
Stanowi ona tylny odcinek części brzusznej kości miednicznej. Leży jakby na przedłużeniu kości biodrowej. Z kością kulszową drugiej
strony łączy się za pomocą spojenia kulszowego - symphysis ossium ischii. Na kości tej odróżniamy dwie powierzchnie: zewnętrzną,
lekko wypuką, i domiedniczną, lekko wgłębioną. Ta ostatnia kość u konia, psa i świni jest mniej wgłębiona, u bydła bardziej.
Powierzchnie te ograniczone są brzegiem przyśrodkowym, bocznym i tylnym. Brzeg przyśrodkowy łączy się z brzegiem
przyśrodkowym drugiej strony spojeniem kulszowym i przechodzi ku tyłowi w brzeg tylny, który jest łukowato wygięty, i z takim
samym brzegiem drugiej strony tworzy łuk kulszowy - arcus ischiadicus głębszy u bydła i świni, płytszy u konia i psa.
Brzeg boczny jest wcięty i na swej grzbietowej stronie ma wcięcie kulszowe mniejsze - incisura ischiadica minor. W miejscu
połączenia brzegu bocznego z tylnym oba te brzegi tworzą guz kulszowy - tuber ischiadicum, który u konia, psa i kota występuje w
postaci zgrubiałego grzebienia, u przeżuwaczy zaś w postaci guza trójdzielnego.
Przednia krawędź kości kulszowej ogranicza otwór zasłonowy. Kość kulszowa jako całość składa się z trzonu - corpus, gałęzi
panewkowej - ramus acetabularis oraz gałęzi spojeniowej - ramus symphysicus. Część leżąca z tylu otworów zasłonowych, powstała
ze zrostu obu gałęzi spojeniowych kości kulszowych, nazywa się płytą kości kulszowej - tabula ossis ischii. Na przedniej krawędzi
otworu zasłonowego - foramen obturatum umieszczone jest wcięcie zasłonowe - incisura obturatoria, służące za przejście dla
nerwów i naczyń zasłonowych.
Panewka kości miednicznej - acetabulum ossis coxae jest miejscem połączenia trzech kości wchodzących w skład kości miednicznej
i służy do umieszczenia główki kości udowej. Na stronie brzuszno-przyśrodkowej widzimy wcięcie panewkowe - incisura acetabuli,
które rozciąga się dalej w dół panewkowy - fossa acetabuli. Wcięcie to u konia, mięsożernych i człowieka jest szerokie. U świni i
bydła jest wąskie, przy czym często znajdujemy wyżej umieszczone połączenie, coś w rodzaju mostka wychodzącego z powierzchni
półksiężycowatej -facies lunata.
Dół panewkowy —fossa acetabuli jest u bydła, świni i psa głęboki i szeroki, u konia płaski i mało rozległy.
Poza dołem panewkowym właściwym, będącym dalszym ciągiem wcięcia panewkowego, w bocznej części panewki leży
powierzchnia półksiężycowata — facies lunata pokryta chrząstką stawową przerwaną przez wcięcie panewkowe na stronie
dolno-przyśrodkowej.
W celu powiększenia jamy panewki ułożony jest na jej brzegu chrząstkowy twór obrąbek panewkowy — supercilium acetabuli.
Przestrzeń ograniczona kośćmi miednicy i kością krzyżową zwie się jamą miedniczną — cavum pelvis. Jej granicę przednią stanowi
wpust doczaszkowy jamy miednicznej — apertura pelvis cranialis, przebiegający wzdłuż płaszczyzny idącej od główki kości
krzyżowej poprzez grzebień biodrowo-łonowy. Granicę tylną, czyli wpust doogonowy jamy miednicznej — apertura pelvis caudalis
stanowi płaszczyzna biegnąca od IV kręgu ogonowego do łuku kulszowego.
KOŚĆ UDOWA —femur s. os. femoris
Kość udowa należy do typu kości długiej, rurowatej. Jest ona największa z kości długich organizmu. U człowieka jest ustawiona
pionowo, u zwierząt w kierunku przednio-dolnym.
Odróżniamy na niej trzon corpus, koniec bliższy — extremitas proximalis i koniec dalszy — extremitas distalis.
Na końcu (nasadzie) bliższym umieszczona jest głowa kości udowej — ca-put ossis femoris nachylona w kierunku
górno-przyśrodkowym. Od reszty kości oddzielona jest ona szyjką — collum ossis femoris bardzo wyraźną u mięsożernych i
człowieka, mniej wyraźną u innych. Na główce, prawie w jej środku, widzimy małe wgłębienie, dołek głowy —fovea capitis służący za
przyczep dla więzadła.
Po stronie bocznej główki, poza szyjką, mieści się krętarz większy trochanter major. Jego górny brzeg u mięsożernych i u człowieka
nie osiąga górnego poziomu główki. U świni poziomy te są równe, a u bydła i konia guz ten jest o wiele wyższy od główki. U konia
krętarz ten podzielony jest wcięciem na część doczaszkową — pars cranialis i część doogonową — pars caudalis. Jest to więc guz o
dwu częściach, przy czym część przednia jest niższa. Od tego krętarza po stronie tylnej odchodzi w kierunku dopalcowym tępy
grzebień międzykrętarzowy tylny — crista intertrochanterica caudalis. Po oddaleniu się od krętarza większego grzebień ten skręca
lekko przyśrodkowo i kieruje się do krętarza mniejszego — trochanter minor. Krętarz mniejszy jest u konia podłużny, dobrze
wykształcony. U świni — ledwie widoczny. Leży na stronie przyśrodkowej. Na stronie tylnej, między główką i krętarzem większym, a
właściwie jego grzebieniem międzykrętarzowym, widzimy wgłębienie dół krętarzowy — fossa trochanterica.
Na stronie przedniej kości znajdujemy u zwierząt prawie niewidoczny skośnie biegnący grzebień międzykrętarzowy przedni — linea
intertrochanterica cranialis. Przebiega on od krętarza większego do krętarza mniejszego.
U konia poniżej krętarza większego, na stronie bocznej trzonu jest umieszczony krętarz trzeci — trochanter tertius w postaci
wyrostka leżącego na 1/3 kości udowej. U innych zwierząt krętarz trzeci jest prawie niewidoczny. Przyśrodkowo od krętarza trzeciego
na powierzchni tylnej kości znajdujemy chropowatość służącą za przyczep dla mięśnia dwugłowego uda (facies musculi bicipitis
femoris).
Trzon kości udowej — corpus ossis femoris na swej przedniej gładkiej powierzchni nie zawiera nic ciekawego. Na powierzchni tylnej
widzimy linie dla przyczepu mięśni. Powierzchnia ta jest nierówna i zwie się powierzchnią chropowatą — facies aspera. Od strony
przyśrodkowej ograniczona jest ona wargą przyśrodkową — labium mediale, od bocznej wargą boczną — labium laterale.
Na krawędzi tylno-bocznej, na granicy III i IV ćwiartki dolnej kości znajduje się u konia i bydła głęboki dół nadkłykciowy —fossa
supracondylaris. U świni na miejscu tego dołu jest lekko wystająca powierzchnia chropowata.
Koniec dalszy kości — extremitas distalis składa się z dwóch kłykci udowych — condyli femoris oddzielonych od tyłu dołem
międzykłykciowym —fossa intercondylaris. Tuż nad tym dołem znajdujemy powierzchnię podkolanową —planum popliteum.
Kłykcie pokryte są chrząstką stawową i te powierzchnie stawowe sięgają daleko w kierunku przednio-górnym, gdzie ze strony
przedniej mieści się rzepka — patella. Miejsce to nazywa się bloczkiem kości udowej — trochlea ossis femoris.
Bloczek rzepkowy składa się z dwu grzebieni bloczkowych — crista patellaris medialis et crista patellaris lateralis, oddzielonych od
siebie rowkiem rzepkowym sulcus patellaris. Grzebień rzepkowy przyśrodkowy u konia i bydła jest o wiele silniejszy i bardziej
wysunięty w kierunku miednicznym niż grzebień rzepkowy boczny. Tuż ponad bloczkiem umieszczony jest dół nadrzepkowy —fossa
suprapatellaris.
Na boku każdego kłykcia znajduje się nadkłykieć — epicondylus, a na nim umieszczony jest dołek i guzek więzadłowy.
Na nadkłykciu bocznym w pobliżu dolnego brzegu mieści się mała jamka —dołek mięśniowy przedni —fossa muscularis anterior.
Po tylnej stronie kości udowej na grzbietowej stronie kłykci znajdujemy u psa małe powierzchnie stawowe —facies articulares
sesamoideae dla maleńkich trzeszczek Vesala. Jest to jedna z bardzo ważnych cech odróżniających kość udową psa od kości
udowej owcy (u psa są trzeszczki, u owcy nie ma).
RZEPKA —patella
Na przedniej stronie dalszego końca kości udowej leży dość dobrze rozwinięta kość, którą jeśli chodzi o jej funkcję, można uważać
za trzeszczkę wciśniętą w ścięgno mięśnia czworogłowego uda — musculus quadriceps femoris. Jest to rzepka — patella
umieszczona na bloczku (rzepkowym) kości udowej — trochlea ossis femoris, na którym ślizga się przy ruchach kończyny. Kształt tej
kości w zasadzie zbliżony jest do trójkątnej piramidy o chropowatej przedniej powierzchni skórnej — facies cranialis s. cutanea i
tylnej powierzchni stawowej — facies articularis skierowanej ku kości udowej.
Podstawa rzepki — basis patelae jest skierowana ku górze, domiednicowo, wierzchołek zaś — apex, ku dołowi.
Brzeg przyśrodkowy rzepki u konia i bydła jest powiększony przez wyrostek chrząstkowy — processus cartilagineus, przyżyciowo
uzupełniony chrząstką włóknistą — fibrocartilago patellae. U świni i psa kształt rzepki jest bardziej podłużny, owalny, zbliżony do
kształtu jaja. U konia, bydła i człowieka ma ona kształt trójkąta.
KOŚCIEC PODUDZIA — skeleton cruris
W skład kości podudzia wchodzą dwie kości: piszczelowa — tibia, dobrze wykształcona, leżąca bardziej przyśrodkowo oraz
strzałkowa fibula, słabsza od pierwszej, leżąca bardziej na zewnątrz.
Obie te kości są od siebie oddzielone przestrzenią międzykostną podudzia — spatium interosseum cruris. W związku z
uwstecznieniem kości strzałkowej (sprawa strącania palców) nie znajdujemy tej przestrzeni u bydła. U konia i psa jest ona
zachowana tylko w górnej (bliższej) części.
KOŚĆ PISZCZELOWA —tibia
Kość piszczelowa na bliższym końcu ma dwa kłykcie kości piszczelowej — condyli tibiae (medialis et lateralis), oddzielone od siebie
po stronie tylnej przez wcięcie podkolanowe — incisura poplitea. Oba kłykcie pokryte są powierzchnią stawową bliższą — facies
articularis proximalis (tibiae). Między obu kłykciami umieszczona jest wyniosłość międzykłykciowa — eminentia intercondylaris.
Składa się ona z dwóch guzków międzykłykciowych — tubercula intercondylaris. Guzek przyśrodkowy u konia i przeżuwaczy jest
wyższy.
Przed guzkami tymi ułożone są dwa wgłębienia — pola międzykłykciowe przednie areae intercondylares craniales. Tuż za guzkami
widzimy pole międzykłykciowe tylne — area intercondylaris caudalis, a między guzkami znajduje się czasem pole międzykłykciowe
pośrodkowe — area intercondylaris centralis.
Po stronie tylnej znajdujemy dół podkolanowy —fossa poplitea, leżący pod wspomnianym wyżej wcięciem podkolanowym.
Kłykieć boczny ma poza tym z boku powierzchnię stawową dla główki kości strzałkowej — facies articularis fibularis. Ku przodowi od
tej powierzchni, już bardziej na brzegu przednim znajduje się wcięcie lub rowek mięśniowy —incisura s. sulcus muscularis.
Na przedzie końca bliższego leży guzowatość kości piszczelowej — tuberositas tibiae przechodząca ku dołowi w grzebień kości
piszczelowej — crista tibiae s. morgo cranialis. Po stronie przyśrodkowej tej guzowatości znajdujemy dołek więzadłowy dla więzadła
prostego rzepki.
Trzon ma na przedniej powierzchni grzebień kości piszczelowej — crista tibiae, idący u zwierząt od guzowatości piszczelowej do
połowy wysokości trzonu.
U zwierząt grzebień ten na stronie bocznej ma powierzchnię lekko wgłębioną, zwaną powierzchnią mięśniową, po stronie
przyśrodkowej zaś powierzchnię lekko wypukłą leżącą tuż pod skórą, zwaną powierzchnią skórną kości piszczelowej — planum
cutaneum tibiae. Powierzchnia boczna i tylna trzo-nu pokryte są mięśniami. Na tylnej widoczne są linie mięśniowe — lineae
musculares, służące za przyczep dla mięśni.
Koniec dalszy kości piszczelowej — extremitas distalis tibiae tworzy zagłębienie stawowe — cochlea tibiae (ślimak), u zwierząt
przedzielone grzebieniem ślimakowym. Grzebień ślimakowy przegradza tę powierzchnię u konia w kierunku skośnym, u bydła w
kierunku strzałkowym (od przodu ku tyłowi), co służy nam między innnymi do rozróżnienia przynależności kości.
Część przyśrodkowa końca dalszego wystając w kierunku stępu tworzy kostkę przyśrodkową malleolus medialis s. tibiae. Część
boczna końca dalszego tworzy małe wcięcie strzałkowe incisura fibularis z powierzchnią stawową na dalszy koniec strzałki (tam
gdzie ona występuje), który z kolei tworzy kostkę boczną — malleolus lateralis s. fibulae.
U konia, wobec zrostu dalszego końca strzałki z kością piszczelową, kostka boczna umieszczona jest na kości piszczelowej. U
krowy kostka boczna stanowi osobną kosteczkę os malleolare umieszczoną pod piszczelem, z boku kości skokowej.
KOŚĆ STRZAŁKOWA -fibula
Słabsza od kości piszczelowej, leży po jej stronie zewnętrznej jako smukła kość o zgrubiałych końcach. Koniec bliższy zwie się głową
kości strzałkowej — caput fibulae, a dalszy tworzy kostkę boczną — malleolus lateralis. Trzon — corpus fibulae jest zachowany na
całej długości i łączy oba zgrubiałe końce tylko u mięsożernych, świni i człowieka.
U konia dalszy odcinek trzonu zanikł, a uwsteczniony koniec dalszy zrósł się z dalszym końcem kości piszczelowej. Główka z
bliższym odcinkiem trzonu tworzy rylcowatą kość, sięgającą zaledwie do połowy wysokości kości piszczelowej.
U przeżuwaczy uwstecznienie poszło jeszcze dalej, mianowicie zaniki cały trzon, a z kości strzałkowej pozostały tylko dwa ślady.
Jeden z nich to koniec bliższy w postaci główki strzałki zrośniętej z bocznym kłykciem kości piszczelowej zwany wyrostkiem
strzałkowym kości piszczelowej — processus fibularis tibiae. Drugi, to koniec dalszy, tworzący osobną kostkę, zwaną kością
kostkową — os malleolare, połączoną stawowo z dalszym końcem kości piszczelowej.
KOŚCIEC STOPY — skeleton pedis
Szkielet odcinka wolnego kończyny tylnej, czyli stopy, podobnie jak odpowiedni odcinek w kończynie przedniej, dzieli się na trzy
odcinki wtórne, mianowicie: ossa tarsi - kości stępu, czyli stawu skokowego (basipodium); ossa metatarsi - kości śródstopia
(metapodium); phalanges digitorum pedis - kości palców stopy (acropodium).
KOŚCI STĘPU — ossa tarsi
W skład stępu wchodzi 5 do 7 kości ułożonych w trzy rzędy. Rząd bliższy u konia ma dwie kości, z których przyśrodkowa nazywa się
kością stępu piszczelową — talus s. os tarsi tibiale (w skrócie Tt). Nazywamy ją popularnie kością skokową. Kość boczna zwie się
kością stępu strzałkową lub piętową — calcaneus s. os tarsi flbulare ( w skrócie Tf).
W rzędzie dalszym łączącym się z kośćmi śródstopia widzimy trzy lub cztery kości, które podobnie jak w kończynie przedniej
oznaczamy cyframi licząc od strony przy środkowej, a więc: kość stępowa pierwsza, druga, trzecia, czwarta — os tarsale primum,
secundum, tertium, quartum (T1, T2, T3, T4).
Między te dwa wymienione rzędy kości wciska się ze strony przyśrodkowej kość stępu ośrodkowa — os tarsi centrale (Tc).
Po złożeniu tych wszystkich kości otrzymujemy cały zestaw kości stępu, na którym odróżniamy: — powierzchnię grzbietową,
przednią, czyli zginaczową stawu, — powierzchnię tylną albo podeszwową, prostowniczą, — powierzchnię boczną i przyśrodkową,
— powierzchnię stawową bliższą i dalszą.
U świni, mięsożernych i człowieka znajdujemy wszystkie siedem kości w stawie skokowym. U konia z reguły jest ich sześć, gdyż os
tarsale primum oraz secun-dum zrastają się.
U przeżuwaczy jest pięć kości, bo kość stępu druga i trzecia zrosły się w jedną, a kość stępowa czwarta zrosła się z kością stępu
ośrodkową, dając kość stępu ośrodkowo-czwartą os centroquartale. Wszystkie te kości mają różne powierzchnie stawowe służące im
do wzajemnego połączenia się. Największa jest kość stępu strzałkowa (piętowa). Przewyższa ona poziomem kość skokową i tworzy
u góry wyrostek kończący się guzem piętowym — tuber calcanei. Z przyśrodkowej strony kości piętowej wychodzi wyrostek zwany
podpórką kości skokowej — sustentaculum tali.
Kość skokowa ma na końcu bliższym bloczek stawowy o dwu grzebieniach do połączenia z piszczelem, na końcu dalszym zaś
powierzchnię stawową do połączenia z kością stępu pośrodkową. Ta ostatnia powierzchnia stawowa u konia jest płaska, u bydła zaś
występuje w postaci bloczka.
KOŚCI ŚRÓDSTOPIA — ossa metatarsalia
Kości śródstopia są prawie tak samo zbudowane jak kości śródręcza (ossa metacarpi Mc), z tą różnicą, że kość śródstopia u tego
samego konia jest dłuższa od kości śródręcza (od 1/12 do 1/15), poza tym kość śródstopia na przekroju poprzecznym jest bardziej
okrągła, a kość śródręcza raczej owalna, jednostronnie (od strony tylnej) spłaszczona
Następne kości śródręcza konia — druga i czwarta ułożone są obok kości śródręcza trzeciej na jednym poziomie, kości śródstopia
zaś — druga i czwarta są ustawione ukośnie, tj. kość śródstopia czwarta w stosunku do kości śródstopia drugiej leży bardziej ku
tyłowi
Kości rysikowe druga i czwarta w kończynie tylnej są dłuższe od kości rysikowych przednich i zrastają się z Mt 3 za pomocą szwu
kostnego.
U bydła brak kości śródstopia piątej, a kość śródstopia druga jest szczątkowa. Kość śródstopia trzecia i czwarta zrosły się w jedną
kość śródstopia złożoną, podobnie jak w przedniej kończynie.
KOŚCI PALCÓW STOPY — ossa digitorum pedis
Przedstawiają się one podobnie jak w kończynie przedniej, z tą różnicą, że palec pierwszy phalanx prima jest nieco krótszy.
U mięsożernych brak palca I.
U konia kość kopytowa tylna ma powierzchnię ścienną przednią ustawioną bardziej pionowo niż kość kopytowa przednia. Krawędź
podeszwowa w kości kopytowej tylnej jest ku przodowi bardziej ostro uformowana niż w kończynie przedniej, gdzie jest bardzo
okrągła.
Krawędź podeszwowa i powierzchnia ścienna zewnętrzna w każdej kości kopytowej jest bardziej na zewnątrz odchylona niż
krawędź i ściana przyśrodkowa, co służy nam do rozróżniania kości kopytowej lewej od prawej.
KOLOKWIUM 2 -- KLATKA PIERSIOWA
Przepuklina (hernia)
- w miejscu o obniżonej oporności (locus minoris resistentiae)
- w wyniku przerwania ciągłości np. mięśni
- uwypuklenie otrzewnej ściennej, z zawartością jamy brzucha, na zewnątrz
- np. przepuklina udowa (hernia femoris) na przyśrodkowej powierzchni skóry uda
1. KOLOKWIUM 3 KOŃCZYNA PRZEDNIA
MIĘSIEŃ PRZYCZEPY UNERWIENI UNACZYNIENI FUNKCJA

E E
PROSTOWNIKI STAWU BARKOWEGO
Mięsień nadgrzebieniowy Wypełnia dół Nerw Tętnica Prostuje staw

nadgrzebieniowy nadłopatkowy nadłopatkowa, ramienny
MUSCULUS
SUPRASPINATUS Do guzka n. Tętnica okalająca
mniejszego i suprascapularis łopatkę,
większego kości
ramiennej Tętnica okalająca
ramię tylna
Mięsień kruczo-ramienny Od wyrostka Nerw Tętnica okalająca Współdziała z
kruczego do guzka mięśniowo – ramię przednia przywodzicielam
MUSCULUS mniejszego kości skórny i
CORACOBRACHIALIS ramiennej
n. U psa jest
musculocutane przywodzicielem
us
Mięsień dwugłowy ramienia Od guzka Nerw Tętnica Zgina staw

nadpanewkowego mięśniowo – nadłopatkowa, łokciowy i
MUSCULUS BICEPS BRACHII łopatki do skórny prostuje staw
guzowatości kości Tętnica okalająca ramienny,
promieniowej i do n. ramię przednia,
kości łokciowej musculocutane Ustala staw
(pod więzadłem us Tętnica mięśnia ramienny w
pobocznym dwugłowego pozycji stojącej
przyśrodkowym st.
łokciowego)
ZGINACZE STAWU BARKOWEGO
Mięsień Część Na grzebieniu Nerw pachowy Tętnica Zgina i odwraca

naramienny łopatkowa łopatki i na mięśniu podłopatkowa staw ramienny
pars podgrzebieniowym n. axillaris
MUSCULUS scapularis
DELTOIDEUS
Część Na wyrostku
barkowa barkowym i
pars mięśniu
acromialis podgrzebieniowym
Brak u świni i konia
Obie do
guzowatości
naramiennej
Mięsień obły większy Od tylnego brzegu Nerw pachowy Tętnica Zgina i odwraca
łopatki do podłopatkowa staw ramienny
MUSCULUS TERES MAIOR guzowatości obłej n. axillaris
większej
Mięsień obły mniejszy Od tylnej krawędzi Nerw pachowy Tętnica Zgina i odwraca
łopatki do podłopatkowa staw ramienny
MUSCULUS TERES MINOR guzowatości obłej n. axillaris
mniejszej
Mięsień stawowy ramienia Od tylno – Nerw pachowy Tętnica Napina torebkę

(torebkowy) przyśrodkowej podłopatkowa stawową
części szyjki n. axillaris
MUSCULUS ARTICULARIS łopatki do szyjki
HUMERI (CAPSULARIS) kości ramiennej
(na torebce stawu)

Mięsień Głowa Od tylnej krawędzi Nerw Tętnica Prostuje staw
trójgłowy długa łopatki do guza promieniowy podłopatkowa, łokciowy,
caput wyrostka
MUSCULUS longum łokciowego n. radialis Tętnica głęboka Zgina staw
TRICEPS ramienia ramienny (głowa
BRACHII ZGINA ST. długa)
RAMIENNY
Głowa Od przyśrodkowej
przyśrodko powierzchni kości
wa ramiennej do guza
Caput
wyrostka
mediale
łokciowego
Głowa Od kresy mięśnia

boczna trójgłowego kości
caput ramiennej do guza
laterale wyrostka
łokciowego
Głowa Od tylnej
dodatkowa powierzchni trzonu
caput poniżej główki
accessoriu kości ramiennej do
m ścięgna głowy
długiej
(Tylko pies ją ma)
PRZYWODZICIELE STAWU BARKOWEGO (+kruczo-ramienny u psa)
Mięsień podłopatkowy Wypełnia dół Nerw Tętnica okalająca Przywodziciel

podłopatkowy, do podłopatkowy i łopatkę stawu
MUSCULUS guzka mniejszego pachowy ramiennego.
SUBSCAPULARIS kości ramiennej n.
subscapularis
et axillaris
ODWODZIECIELE STAWU BARKOWEGO
Mięsień W dole Nerw Tętnica Odwodzi staw

podgrzebienio podgrzebieniowym nadłopatkowy podłopatkowa, ramienny,
wy
Część Do powierzchni n. Tętnica okalająca
MUSCULUS powierzcho mięśnia suprascapularis łopatkę,
INFRASPINA wna podgrzebieniowego
TUS Tętnica okalająca
ramię tylna
pars (część
superficjalis uścięgniona)
Część Do górnej
głęboka powierzchni guzka
pars większego kości
profundus ramiennej
(część mięśniowa)
PROSTOWNIKI STAWU ŁOKCIOWEGO (+trójgłowy)
Mięsień napinacz powięzi Od tylnego brzegu Nerw Tętnica głęboka Prostuje staw
podramienia łopatki i ścięgna promieniowy ramienia łokciowy,
mięśnia
MUSCULUS TENSOR najszerszego n. radialis Napina powięź
FASCIAE ANTEBRACHII grzbietu do guza przedramienia,
wyrostka
łokciowego i Zgina staw
powięzi ramienny
przedramienia
Mięsień łokciowy Od krawędzi dołu Nerw Tętnica głęboka Prostuje staw

wyrostka promieniowy ramienia łokciowy
MUSCULUS ANCONEUS łokciowego do
bocznej n. radialis
s. ulnaris parvus powierzchni guza
wyrostka
łokciowego
ZGINACZE STAWU ŁOKCIOWEGO (+dwugłowy ramienia)
Mięsień ramienny Od tylnej Nerw Tętnica głęboka Zgina staw

powierzchni kości mięśniowo – ramienia, łokciowy
MUSCULUS BRACHIALIS ramiennej poniżej skórny
głowy do Tętnica
guzowatości kości n. poprzeczna łokcia
promieniowej i musculocutane
przyśrodkowej us
powierzchni błony
międzykostnej
przedramienia.
MIĘŚNIE PODRAMIENIA
STRONA GRZBIETOWO – BOCZNA (PROSTOWNIKI I SUPINATORY)
Mięsień prostownik nadgarstka Od nadkłykcia Nerw Tętnica Prostuje

promieniowy bocznego kości promieniowy poprzeczna nadgarstek i
ramiennej i głęboki łokcia, zgina staw
MUSCULUS EXTENSOR grzebienia łokciowy
CARPI RADIALIS nadkłykcia n. radialis Tętnica
bocznego do profundus międzykostna
grzbietowej wspólna
powierzchni
końców bliższych
kości śródręcza 2 i
3
Mięsień prostownik palcowy Od nadkłykcia Nerw Tętnica Prostuje stawy

wspólny bocznego kości promieniowy poprzeczna palcowe,
ramiennej i głęboki łokcia,
MUSCULUS EXTENSOR grzebienia Pomaga
DIGITORUM COMMUNIS nadkłykcia n. radialis Tętnica prostować i
bocznego do profundus międzykostna zginać staw
ostatnich członów wspólna łokciowy
palcowych 2-5
Mięsień prostownik palców Od nadkłykcia Nerw Tętnica Prostuje stawy

boczny bocznego kości promieniowy poprzeczna palcowe i
ramiennej i głęboki łokcia, nadgarstek
MUSCULUS EXTENSOR grzebienia
DIGITORUM LATERALIS nadkłykcia n. radialis Tętnica
bocznego do: profundus międzykostna
wspólna
-ścięgno boczne do
drugiego członu
palca 5
-ścięgno
przyśrodkowe do
drugiego członu
palców 3 i 4
Mięsień prostownik nadgarstka Od nadkłykcia Nerw Tętnica poboczna Prostuje

łokciowy bocznego kości promieniowy łokciowa nadgarstek,
ramiennej i głęboki
MUSCULUS EXTENSOR grzebienia Zgina staw
CARPI ULNARIS nadkłykcia n. radialis łokciowy
bocznego do profundus
grzbietowej
powierzchni kości
śródręcza 3 i 4
Mięsień odwodziciel palca I Od dolnego Nerw Tętnica Prostuje

długi odcinka promieniowy poprzeczna nadgarstek
przedramienia na głęboki łokcia,
MUSCULUS ABDUCTOR bocznej
DIGITI PRIMI LONGI powierzchni kości n. radialis Tętnica
promieniowej na profundus międzykostna
błonie wspólna
międzykostnej
przedramienia do
przyśrodkowej
powierzchni kości
śródręcza 1
Mięsień prostownik palca długi i od okolicy Nerw Tętnica Prostownik

II własny nadgarstka mięśnia promieniowy poprzeczna
prostownika głęboki łokcia,
MUSCULUS EXTENSOR wspólnego palców n. radialis Tętnica
DIGITI PRIMUM LONGUM ET do kości pęcinowej profundus międzykostna
SECUNDUM PROPRIUS wspólna
Mięsień odwracacz Od kości ramiennej Nerw Tętnica Ruchy

pod więzadłem promieniowy poprzeczna łokcia odwracające
MUSCULUS SUPINATOR pobocznym głęboki przedramię i
bocznym stawu rękę;
łokciowego do n. radialis
przednio – profundus Antagonista
przyśrodkowej nawracaczy
powierzchni kości
promieniowej
STRONA TYLNO - PRZYŚRODKOWA
Mięsień nawracacz obły Od nadkłykcia Nerw Tętnica Ruchy nawrotne

przyśrodkowego pośrodkowy pośrodkowa
MUSCULUS PRONATOR kości ramiennej do
TERES 1/3 wysokości n. medianus
górnej powierzchni
przyśrodkowej
kości promieniowej
Mięsień zginacz nadgarstka Od nadkłykcia Nerw Tętnica Zgina

promieniowy przyśrodkowego pośrodkowy pośrodkowa nadgarstek,
kości ramiennej do
MUSCULUS FLEXOR CARPI dłoniowej n. medianus Prostuje staw
RADIALIS powierzchni łokciowy
końców bliższych
kości śródręcza 2 i
3
Mięsień zginacz palców Od nadkłykcia Nerw Tętnica Zgina stawy

powierzchowny przyśrodkowego pośrodkowy pośrodkowa palcowe i
kości ramiennej do nadgarstek,
MUSCULUS FLEXOR drugich członów n. medianus
DIGITORUM SUPERFICIALIS palców 2-5 na Prostuje staw
powierzchni łokciowy
dłoniowej
Mięsień Głowa Od nadkłykcia Nerw łokciowy Tętnica Zgina

zginacz ramienna przyśrodkowego pośrodkowa, nadgarstek,
nadgarstka caput kości ramiennej n. ulnaris
łokciowy humerale Tętnica poboczna Prostuje staw
(silniejsza) łokciowa, łokciowy
MUSCULUS
FLEXOR Głowa Od przyśrodkowej Tętnica
CARPI łokciowa powierzchni guza międzykostna
caput łokciowego wspólna
ULNARIS
ulnare
(słabsza)
Do kości
dodatkowej
nadgarstka
Mięsień Głowa Od nadkłykcia Nerw Tętnica Zgina stawy

zginacz ramienna przyśrodkowego pośrodkowy i pośrodkowa palcowe i
palców głęboki caput kości ramiennej łokciowy nadgarstek,
humerale
MUSCULUS n. medianus et Prostuje staw
FLEXOR ulnaris łokciowy (głowa
DIGITORUM ramienna)
PROFUNDUS Głowa Od trzonu kości Nerw łokciowy
łokciowa łokciowej
caput n. ulnaris
ulnare
Głowa Od trzonu kości Nerw

promieniow promieniowej pośrodkowy
a
caput n. medianus
radiale
Do ostatnich
członów palcowych
1-5
Mięsień nawracacz W przestrzeni Nerw Tętnica Obraca

czworoboczny międzykostnej pośrodkowy pośrodkowa kończynę
podramienia od piersiową
MUSCULUS PRONATOR strony n. medianus
QUADRATUS przyśrodkowej (od
kości promieniowej
do łokciowej)
Splot barkowy / ramienny (plexus brachialis)

leży on dolnie od mm. pochyłych i przyśrodkowo od łopatki
Powstaje on w wyniku wymiany włókien gałęzi brzusznych nn. CVI-ThII
Ze splotu wychodzi 12 nowych nerwów:

1) nn. piersiowe przednie (nn. pectorales craniales)
– do m. piersiowego powierzchownego
2) n. piersiowy długi (n. thoracicus longus)
– przebiega poziomo po bocznej pow. m. zębatego brzusznego i unerwia go
3) n. piersiowy dogrzbietowy (n. thoracicus dorsalis)
– biegnie z jednoimienną tętnicą do m. najszerszego grzbietu
4) n. piersiowy boczny (n. thoracicus lateralis)
– układa się tylnie od m. najszerszego grzbietu unerwia go i obsługuje skórę ściany kl. piersiowej,
5) nn. piersiowe dobrzuszne / tylne (nn. pectorales ventrales / caudales)
– biegną ku tyłowi razem z ż. piersiową zewn., obsługują m. piersiowy głęboki wraz z skórą
6) n. nadłopatkowy (n. suprascapularis)
– przebiega z jednoimienną tętnicą do m nad- i podgrzebieniowego
7) n. podłopatkowy (n. subscapularis)
– do m. podłopatkowego,
8) n. pachowy (n. axillaris)
–do mm. zginaczy st. ramiennego: m. naramienny, obły większy i mniejszy, i tylną krawędź m. podłopatkowego, razem z t.
okalającą ramię tylną wchodzi między m. podłopatkowy i m. obły większy
9) n. mięśniowo-skórny (n. musculocutaneus)
– leży przednio od ż. odpromieniowej, obsługuje m. kruczo-ramienny i mm. zginacze st. łokciowego
10) n. promieniowy (n. radialis)
– unerwia mm. prostowniki stawu łokciowego, nadgarstka i mm. odwracacze
Dzieli się na gałęzie mięśniowe (rami muscularis) – odchodzą od jego początkowej części, wnikają razem z t. okalającą ramię
tylną lub z t. głęboką ramienia do prostowników st. łokciowego; dalej kieruje się na stronę przednią st łokciowego, początkowo
między gł. przyśrodkową a głową długą m. trójgłowego ramienia, następnie między pow. boczną k. ramiennej a m. ramiennym,
po czym dzieli się na gałąź:
· n. promieniowy głęboki (n. radialis profundus) – unerwia mm. prostowniki nadgarstka i palców oraz
odwracacze
· n. promieniowy powierzchowny (n. radialis superficialis)
– rozgałęzia się na:
o gałąź przyśrodkową (ramus radialis medialis)
- dochodzący do palca I-go (tworzy nerw śródręczowy I)
o gałąź boczną silniejszą (ramus radialis lateralis)
-d ochodzącą do przyśrodkowej powierzchni II i daje nerwy śródręczowe II, III i IV
11) n. łokciowy (n. ulnaris)
– dla m. zginacza nadgarstka łokciowego oraz obie głowy ramienną i łokciową zginacza głębokiego palców. Nerw łokciowy
wychodzi w 1/3 górnej podramienia i tu dzieli się na
· gałąź dłoniową
· gałąź grzbietową (do bocznej powierzchni palca V uzupełniając ten jedyny nerwowy pokład grzbietowy jako
gałąź dogrzbietowa nerwu łokciowego (ramus dorsalis nervi ulnaris)
12) n. pośrodkowy (n. medianus)
– biegnie w towarzystwie t. ramiennej, a następnie t. pośrodkowej do m. zginacza nadgarstka promieniowego, zginacza palców
pow. i mm. nawracaczy oraz do gł. promieniowej i ramiennej zginacza palców głębokiego, po czym dzieli się na nn. dłoniowe
wspólne palców
13) *n. nadobojczykowy* (n. supraclavicularis) – odgałęzienie n. pachowego czasem zaliczane do nn splotu
- u mięsożernych unerwia m. obojczykowo- ramienny
- u roślinożernych i wszystkożernych unerwia skórę dołu nadobojczykowego
Unerwienie skóry podramienia
Strona tylna:
n. skórny przedramienia tylny (n. cutaneus antebrachii caudalis) - od n. łokciowego
Strona przyśrodkowa:
n. skórny przedramienia przyśrodkowy (n. cutaneus antebrachii medialis) - od n. mięśniowo-skórnego,
Strona przednia:
n. skórny przedramienia przedni / grzbietowy (n. cutaneus antebrachii cranialis / dorsalis) - od n. pachowego,
Strona boczna:
n. skórny przedramienia boczny (n. cutaneus antebrachii lateralis) - od n. promieniowego powierzchownego
Pokład nerwowy
POKŁAD NERWOWY GRZBIETOWY
– prawie w całości utworzony jest przez nerw promieniowy powierzchowny (n. radialis superficialis):
● nerw śródręczowy I (n. metacarpalis I)
– tworzony przez gałąź przyśrodkową nerwu promieniowego powierzchownego, dochodzi do palca I-go
● nerwy śródręczowe II, III i IV
– tworzone przez gałąź boczną nerwu promieniowego powierzchownego
● gałąź dogrzbietowa nerwu łokciowego (tworzy n. śródręczowy V)
– dochodzi do grzbietowo-bocznej powierzchni palca V
*końce nerwów śródręczowych określa się jako nerwy palcowe wspólne (nervi digitales communes), a od tych nerwów palcowych
wspólnych odchodzą po dwa nerwy palcowe własne (nervii digitales proprii) (tak jak w tętnicach)
POKŁAD NERWOWY DŁONIOWY POWIERZCHOWNY

nerwy śródręczowe dłoniowe powierzchowne (nervi metacarpales volares superficiales)
● nerw śródręczowy IV – pochodzi od gałęzi powierzchownej gałęzi dłoniowej nerwu łokciowego (ramus
superficialis rami volaris nervi ulnaris)
● nerwy I, II i III śródręczowy – pochodzą od nerwu pośrodkowego (n. medialis)
POKŁAD NERWOWY DŁONIOWY GŁĘBOKI

● nerwy śródręczowe dłoniowe głębokie (nervi metacarpales volares profundus)
- pochodzą od gałęzi głębokiej gałęzi dłoniowej nerwu łokciowego (ramus profundus nervi ulnaris)
*nerwy śródręczowe dłoniowe powierzchowne łączą się z nerwami śródręczowymi dłoniowymi głębokimi i tworzą nerwy palcowe
wspólne, od których odchodzą nerwy palcowe własne (każdy palec ma po dwa nerwy palcowe własne, ale każdy z tych nerwów
pochodzi od innego nerwu palcowego wspólnego)
Pokłady naczyniowe
POKŁADY TĘTNICZE GRZBIETOWE:
● pokład głęboki:
o gałąź grzbietowa t. promieniowo-pośrodkowej
(ramus dorsalis a. radiomediana)
o gałąź przyśrodkowa tętnicy promieniowej powierzchownej
(ramus medialis a. radialis superficialis)
o gałąź grzbietowa tętnicy międzykostnej dłoniowej
(r. dorsalis a. interossea volaris)
(3 powyższe tworzą sieć nadgarstka grzbietową (rete carpi dorsale) , która stanowi punkt wyjścia dla 4 tętnic śródręczowych)
o tętnice śródręczowe grzbietowe głębokie
(arteriae metacarpales dorsales profundes)
● pokład powierzchowny:
o gałąź boczna tętnicy promieniowej powierzchownej
( r. lateralis a. radialis superficialis)
o tętnice śródręczowe grzbietowe powierzchowne
(arteriae metacarpales dorsales superficiales)
Tętnice śródręczowe grzbietowe powierzchowne i głębokie łączą się tuż przed palcami i tworzą tętnice palcowe wspólne (arteriae
digitales communes), od których odchodzą tętnice palcowe własne (arteriae digitales proprii), każda tętnica palcowa wspólna
oddaje tętnice palcowe własne do dwóch różnych, sąsiadujących ze sobą palców
POKŁADY TĘTNICZE DŁONIOWE

– odpowiednikiem sieci nadgarstka grzbietowej jest łuk dłoniowy głęboki (arcus volaris profundus)
● pokład głęboki:
o gałąź dłoniowa tętnicy pośrodkowo-promieniowej
(r. volaris a. radiomediana)
o gałąź dłoniowa tętnicy międzykostnej dłoniowej
(r. volaris a. interossea volaris)
o tętnice śródręczowe dłoniowe głębokie
(arteriae metacarpales volares profundes)
● pokład powierzchowny
o tętnica pośrodkowa
(a. mediana)
o tętnice śródręczowe dłoniowe powierzchowne
(arteriae metacarpales volares superficiales)
Tętnice śródręczowe dłoniowe powierzchowne i głębokie tworzą tętnice palcowe wspólne (arteriae digitales communes) , od których
odchodzą tętnice palcowe własne (arteriae digitales proprii) , każda tętnica palcowa wspólna oddaje tętnice palcowe własne do
dwóch różnych, sąsiadujących ze sobą palców.
Występują triady palcowe wspólne i triady palcowe własne – każdy palec ma dookoła 4 triady palcowe własne (każda z nich
zawiera tętnicę, żyłę i nerw palcowy własny), po dwie od strony grzbietowej i dłoniowej, każda z tych triad pochodzi od innej tętnicy,
żyły lub nerwu palcowego wspólnego.
Unaczynienie
Unaczynienie kończyny piersiowej jest dziełem tętnicy pachowej, która jest przedłużeniem tętnicy podobojczykowej (a. subclavia)
· tętnica pachowa (arteria axillaris) w okolicach splotu barkowego dzieli się na tętnicę podłopatkową zmierzającą
ostro pod tylną krawędź łopatki oraz na tętnicę ramienną schodzącą przyśrodkowo wzdłuż ramienia w kierunku
łokciowym
· tętnica podłopatkowa (arteria subscapularis) oddaje odgałęzienia:
o tętnica piersiowo-grzbietowa (arteria thoracodorsalis)
– w ramach triady, w której skład wchodzi nerw piersiowo-grzbietowy (nervus thoracodorsalis), triada ta unerwia i
unaczynia mięsień najszerszy grzbietu
o tętnica okalająca łopatkę (arteria circumflexa scapulae)
– biegnie pod łopatkę, w połowie długości łopatki zawija się za tylną krawędź i wychodzi na stronę boczną.
o tętnica okalająca ramię tylna / boczna (arteria circumflexa humeri caudalis / lateralis)
– okrąża głowę, szyję kości ramiennej
U psa t. okalająca ramię tylna odżywia także m. trójgłowy ramienia; oddaje ona t. poboczną promieniową (a.
collateralis lateralis), która oddaje t. odżywczą k. ramiennej (a. nutricia humeri).
· tętnica ramienna (arteria brachialis) daje odgałęzienia:
o przednie
● tętnica okalająca ramię przednia / przyśrodkowa (arteria circumflexa humeri cranialis / medialis)
– od przodu okala głowę lub szyję kości ramiennej, czasami odchodzi od tej tętnicy gałązka zaopatrująca
mięsień dwugłowy ramienia
● tętnica mięśnia dwugłowego (arteria bicipitalis)
● tętnica przednia ramienia (arteria brachii cranialis)
– odchodzi nad łokciem, nazywana jest tętnicą poboczną promieniowa bliższa (arteria collateralis
radialis proximalis), odchodzi od niej w kierunku grzbietowej powierzchni ręki wzdłuż grzbietowej
powierzchni przedramienia tętnica promieniowa powierzchowna (arteria radialis superficialis) , która
dzieli się na dwie gałęzie:
· gałąź boczna
– jest silniejsza, dociera do wysokości śródręcza i tworzy powierzchowny pokład tętniczy na
grzbietowej powierzchni ręki
· gałąź przyśrodkowa
– wraz z gałęzią grzbietową tętnicy międzykostnej dłoniowej oraz gałęzią grzbietową tętnicy
promieniowo-pośrodkowej tworzy sieć nadgarstka grzbietową dającą początek pokładowi
tętniczemu głębokiemu
● tętnica poprzeczna łokcia (arteria transversa cubiti) – nazywana też tętnicą poboczna promieniowa
dalsza (arteria collateralis radialis distalis)
o tylne
● tętnica głęboka ramienia (a. profunda brachii)
– bardzo silne odgałęzienie, które dochodzi do prostowników stawu łokciowego
● tętnica poboczna łokciowa (arteria collateralis ulnaris)
● gałęzie mięśniowe (ramii musculares)
– odchodzą na przejściu ramienia w przedramię
· tętnica pośrodkowa (a. mediana) jest przedłużeniem tętnicy ramiennej (od łokcia) – oddaje:
o tętnica międzykostna wspólna (arteria interossea communis) –dzieli się na:
● tętnicę międzykostną dłoniową (arteria interossea volaris)
– pozostaje po stronie przyśrodkowej podramienia, biegnie w przestrzeni międzykostnej podramienia pod
m. nawracaczem czworobocznym, dzieli się na:
· gałąź grzbietowa
– jedna z tętnic tworzących sieć nadgarstka grzbietową dającej początek tętnicom pokładu
głębokiego po grzbietowej stronie ręki
· gałąź dłoniowa
– jedna z tętnic tworzących łuk dłoniowy głęboki dający początek tętnicom pokładu głębokiego po
dłoniowej stronie ręki
● tętnica międzykostna grzbietowa (arteria interossea dorsalis)
– przebija przestrzeń międzykostną podramienia w odcinku bliższym i ze strony przyśrodkowej po
przebiciu przestrzeni międzykostnej wychodzi na grzbietowo-boczną stronę ręki i tam zaopatruje mięśnie
prostowniki nadgarstka i palców oraz supinatory
● tętnica łokciowa (arteria ulnaris)
– odchodzi ku tyłowi po stronie przyśrodkowej
o tętnica głęboka podramienia (a. profunda antebrachii)
– odchodzi ku tyłowi od tętnicy pośrodkowej, zaopatruje mięsień zginacz palcowy głęboki
o tętnica promieniowo-pośrodkowa (arteria medianoradialis)
– odchodzi ku przodowi od t. pośrodkowej, schodzi łukiem w kierunku nadgarstka, dzieli się na:
● gałąź grzbietowa
– jedna z tętnic tworzących sieć nadgarstka grzbietową dającej początek tętnicom pokładu głębokiego po
grzbietowej stronie ręki
● gałąź dłoniowa
– jedna z tętnic tworzących łuk dłoniowy głęboki dający początek tętnicom pokładu głębokiego po
dłoniowej stronie ręki, domyka łuk dłoniowy głęboki
Odpływ krwi żylnej

Żyły kończyny piersiowej tworzą dwa systemy odpływu krwi żylnej do serca:
● system głęboki
- jest odpowiednikiem systemu tętniczego kończyny
- systemem tym odpływa krew z dłoniowej powierzchni ręki
● system powierzchowny
- nie ma odpowiednika tętniczego
- systemem tym odpływa krew z grzbietowej powierzchni ręki
- żyły te leżą tuż pod skórą, wszystkie naczynia żylne po grzbietowej stronie ręki a także spod skóry grzbietowej strony
podramienia zbiegają się w jedną żyłę:
>> żyła odpromieniowa (vena cephalica)
- powstaje na podramieniu >> żyła odpromieniowa podramienia (vena cephalica antebrachii)
- później przechodzi na ramię >> żyła odpromieniowa ramienia (vena cephalica humeri)
- biegnie wzdłuż przedniej krawędzi mięśnia trójgłowego
- oddaje 2 gałęzie łączące z żyłą jarzmową zewnętrzną
- następnie wchodzi pod mięsień naramienny i łączy się z żyłami systemu głębokiego, a konkretnie z żyłą ramienną i razem
dają >> żyłę pachową (vena axillaris) , którą odpływa krew z całej kończyny piersiowej
- następnie w okolicy wpustu doczaszkowego do jamy piersiowej żyła pachowa łączy się z żyłą szyjną (vena jugularis)
(połączenie żyły szyjnej zewnętrznej i wewnętrznej, którymi odpływa krew żylna z głowy) i tworzą >> żyłę
ramienno-głowową (vena brachiocephalica)
- to miejsce, w którym powstaje żyła ramienno-głowowa nazywane jest kątem żylnym (tutaj wlewa się chłonka z całego
ciała)
- żyła ramienno-głowowa prawa i lewa łączą się i tworzą >> żyłę czczą przednią (vena cava cranialis), która uchodzi do
prawego przedsionka serca
KOPYTO (UNGULA)
W jego budowie bierze udział nie tylko powłoka wspólna ciała, ale także kości , więzadła, ścięgna, naczynia, nerwy.
Naskórek został rozbudowany w potężny ochronny pancerz rogowy, zwany puszką kopytową, dający dobrą ochronę wszystkim
pozostałym składnikom kopyta. Zachowane zostały częściowo gruczoły potowe, zmodyfikowana tkanka podskórna, a unaczynienie i
unerwienie potężnie rozbudowane.
Warstwa podskórna kopyta (tela subcutanea s. Subcutis ungulae)

Wchodząc od strony skóry owłosionej na teren kopyta grubieje ona na wysokości koronki (obwódki) i korony w elastyczną
poduszeczkę podskórną obwódki i korony (tela subcutanea limbi / pulvinus limbi et tela subcutanea coronae / pulvinus coronae).

Dalej przechodzi cienka warstwa na kość kopytową jako okostna ścienna i podeszwowa (Strarum periostale parietis et solea), a
ciągnąc się dalej na teren wchodzącej w skład kopyta opuszki palcowej osiąga tam szczególne zgrubienie w postaci poduszeczki
sprężystej strzałki i piętek. Ta wraz z dwiema chrząstkami kopytowymi tworzy tzw. elastyczny albo amortyzujący aparat kopyta.
Aparat elastyczny kopyta

Należą tu dwie chrząstki kopytowe oraz poduszeczka sprężysta strzałki i piętek, czyli strzałka gąbczasta kopyta. Są to twory
resorujące. Niwelują one wstrząsy przy uderzeniu kopyta o podłoże.
Chrząstki kopytowe- cartilagines pulvinares ungulae

Siedzą na gałęziach kości kopytowej, stanowiąc ich elastyczne przedłużenie ku górze i tyłowi. Ku górze sięgają one powyżej połowy
kości koronowej, ku przodowi do ścięgna m. prostownika palcowego. Ku tyłowi wychodzą obejmując z boków , dołu i od tyłu
poduszeczkę sprężysta i ścięgno m. zginacza palcowego.
Poduszeczka sprężysta strzałki i piętek- tela subcutanea tori et cunei (ungulae)

Żółtawy, elastyczny twór ubogi w naczynie krwionośne. Ma kształt klina skierowanego ostrzem ku przodowi. Część podstawna ku
tyłowi, ku przodowi część strzałkowa leżąca pod ścięgnem zginacza palcowego, oraz kończy się wierzchołkiem na podeszwowej
powierzchni kości kopytowej.
Górna część -piętkowa podzielona przez wcięcie na dwie części tworzy podstawę dla tzw. piętek. Dolna powierzchnia poduszeczki ,
pokryta miazga strzałkową , tj. skórą właściwą i warstwa rozrodcza naskórka, tworzy formę dla rogowej strzałki puszki kopytowej.
Część strzałkowa poduszeczki podzielona na dwa ramiona przez wgłębienie, stanowiące rowek dla przyjęcia grzebienia koguciego.
W otoczeniu rowka i na wysokości ramion mieszczą się w poduszeczce sprężystej zmodyfikowane gruczoły potowe, zwane
gruczołami strzałkowymi. Ich wydzielina nawilża strzałkę rogową puszki kopytowej, czyniąc ją elastyczną i rozciągliwą.
Skóra właściwa kopyta – corium ungulae (s. pododermis)

Jest druga warstwą powłoki wspólnej kopyta. Jej warstwa brodawkowa w okolicy koronki (obwódki), korony, podeszwy i strzałki
kopyta tworzy kosmki brodawkowe- papillae coriales. Warstwa rozrodcza naskórka , spojona mocno z warstwą brodawkową skóry
właściwej kopyta i odżywiana przez jej naczynia, wytwarza puszkę kopytową .
Warstwę rozrodczą naskórka razem ze skórą właściwą kopyta nazywamy miazgą kopytową.
W miazdze tej warstwa rozrodcza naskórka jest więc właściwym ,, tworzywem”, a skóra właściwa jest ,,odżywem”.
Miazga kopytowa= skóra właściwa+ naskórek
Miazga kopytowa
Dzielimy ją na 5 odcinków:
· miazga obwódki albo graniczna – corium limbi (s. corium limitans)
Leży między skórą owłosioną a miazgą koronową. Ciągnie się ona dookoła aż na piętki, gdzie osiąga największą szerokość i
przechodzi w miazgę opuszki palcowej. Od miazgi koronowej dzieli ją płytki rowek. Zewnętrzna jej powierzchnia pokryta jest
kosmkami brodawkowymi- papillae coriales limbi. Miazga ta wytwarza miękki róg obwódki i warstwę zew. ściany puszki kopytowej.
Róg ten zwany jest koronką (obwódką) .
· miazga koronowa – corium (s. dermis) coronae
Leży między miazga graniczną a miazgą ścienną w postaci wyraźnego wału dookoła kopyta. Górnym brzegiem sięga na przodzie
kopyta do 1/3 dalszej kości koronowej., przykrywając ścięgno prostownika palcowego. Bocznymi częściami biegnie ukośnie ku tyłowi
, okrywając boki kości koronowej i górna część chrząstek kopytowych, które ku tyłowi wychodzą ponad brzeg korony i koronki. Z tyłu
miazga koronowa zagina się i wstępuje na podeszwową stronę, pomiędzy miazgę strzałkową a miazgę ścian wsporowych.
Miazga koronowa ma na swej powierzchni liczne brodawki- papillae coriales coronae.
Miazga koronowa wytwarza warstwę środkową, czyli ochronną oraz warstwę blaszkowatą ściany puszki kopytowej.
· miazga ścienna – corium parietis s. lamellatum
Poniżej miazgi środkowej. Na swojej powierzchni zamiast brodawek posiada blaszki miazgi ściennej- lamellae coriales. Każda
blaszka na swoim końcu rozszczepia się w kosmki. Pokrywa ścianę kości kopytowej i dalszą część chrząstek kopytowych. W tyle
kopyta przechodzi przez kąty na stronę podeszwową kopyta, tworząc tam część wsporową miazgi ściennej.
Miazga ścienna ma trzy następujące warstwy:
1) okostnową- stratum periostale , wiążącą się ze ścianą puszki kopytowej
2) naczyniową- stratum vasculare
3) właściwą warstwę blaszkowatą- stratum lamellatum, odpowiadającą warstwie brodawkowej skóry właściwej.
Miazga ścienna służy do połączenia skóry z puszką kopytową. Nie wytwarza ściany puszki kopytowej dlatego nazywana jest miazga
lub łożyskiem jałowym.
· miazga podeszwowa- corium soleae
Leży na podeszwowej powierzchni kości kopytowej, pokryta kosmkami brodawkowymi. Pokrywa 1/3 przednia powierzchni
podeszwowej kopyta i omijając po bokach strzałkę ciągnie ku tyłowi w postaci dwu ramion leżących miedzy strzałką, wsporami i
krawędzią ścienną.
· miazga strzałki i piętek kopyta- corium cunei et tori ungulae
Część opuszkowa miazgi kopytowej, okrywająca poduszeczkę sprężystą strzałki i piętek.W okolicy piętek przechodzi bez wyraźnej
granicy w miazgę koronki. Posiada kosmki brodawkowe. Wytwarza róg strzałki i piętek kopyta.
Puszka kopytowa (capsula ungulae)

Otacza ona i chroni końcowy odcinek palca na podobieństwo buta. Wyróżniamy w niej trzy główne części:
- ścianę puszki kopytowej (rogową)
- podeszwę (rogową)
- piętki i strzałkę rogową
Ściana rogowa puszki kopytowej

czyli blaszka grzbietowa- paries corneus s. lamina , jest to część puszki , którą widzimy patrząc na kopyto w czasie gdy kończyna
konia jest równo oparta o podłoże.
Na ścianie puszki kopytowej rozróżniamy wypukłą powierzchnię zewnętrzną i wklęsłą wewnętrzną oraz dwie krawędzie.
Krawędź bliższa , granicząca ze skóra owłosioną zwie się koronową- margo coronalis, a dalsza opierająca się o podłoże to
krawędź nośna, czyli podeszwowa- margo solearis.
Dla łatwiejszego określenia poszczególnych okolic kopyta dzielimy ścianę puszki kopytowej na części:
a) jedna ściana przednia albo palcowa, leżąca na przodzie kopyta
b) dwie ściany boczne- zewnętrzna i przyśrodkowa
c) dwie ściany przedkątne- zewnętrzna i przyśrodkowa
d) dwa kąty wsporowe, stanowiące miejsce przejścia ściany puszki kopytowej na stronę podeszwową
e) dwie ściany wsporowe- zewnętrzna i przyśrodkowa, leżące już po przekroczeniu przez kąty wsporowe na stronie
podeszwowej, pomiędzy strzałką rogową a ramieniem podeszwy.
Ściany wsporowe kierują się ku przodowi i ku linii pośrodkowej kopyta i gubią się stopniowo w podeszwie.
Kąt wsporowy jest miejscem przejścia ściany przedkątnej w ścianę wsporową. W miejscu tym ścian tworzy mocny trójkątny słup
rogowy, zwany tez ścianą kątową.
Ściana puszki kopytowej składa się z trzech warstw wytworzonych przez miazgę graniczną i koronową:
a. warstwa zewnętrzna albo pokrywowa – stratum externum (s. tectorium)
-wytworzona przez miazgę graniczną .Warstwa ta nazywana jest też polewą lub warstwą szklistą ( stratum vitreum).
Utworzony przez ten róg wąski pasek graniczny ze skóra owłosioną to rąbek albo koronka (obwódka)- limbus corneus s.
d strony wew. widoczny jest na niej rowek koronkowy- sulcus limbalis -d
epidermis limbi (perioplum).O la przyjecia miazgi
granicznej.
b. Warstwa środkowa albo ochronna- stratum medium (s. coronarium)
zbudowana z twardego rogu rureczkowego i międzyrureczkowego, stanowi główną ochronną warstwę puszki kopytowej.
Wytworzona przez wałowatą miazgę koronową. Zewnętrzna część tej warstwy jest twarda, mocna i ciemna, a jej część
wewnętrzna słabsza, bardziej miękka i jasna.
c. Warstwa wewnętrzna albo blaszkowata - stratum internum ( s. lamellatum)
Jest wytworzona przez część miazgi koronowej, leżącej przy przejściu w miazgę ścienną. Zbudowana z blaszek ( blaszki
puszki kopytowej), które zazębiają się z blaszkami miazgi ściennej.
Strefa biała- zona alba s. lamellata

to wąski pasek na podeszwowej stronie kopyta w miejscu połączenia ściany rogowej z podeszwą.
W skład strefy białej wchodzą blaszki puszki kopytowej zazębiające się z rogiem podeszwy, kosmki powstające z rozszczepienia się
końcowych odcinków blaszek miazgi ściennej oraz miękka , woskowata, żółtawa masa rogowa, wytworzona przez miazgę ścienną.
Róg strefy białej jest miękki.
Róg podeszwy , czyli podeszwa rogowa kopyta- solea ungulae, jest wytworem miazgi podeszwowej. Ma postać płytki rogowej o
rurkowatej strukturze rogu.
W podeszwie wyróżniamy część przednią , zwaną trzonem podeszwy- corpus soleae , oraz dwa ramiona- crura soleae,
oddzielone od siebie wcięciem strzałkowym. Kończą się one kątami podeszwy, a od strony strzałki oddzielone są rowkami
strzałkowymi bocznymi i ścianami wsporowymi.
Górna, czyli wew. powierzchnia podeszwy , stykająca się z miazgą podeszwową, jest wypukła i posiada liczne otworki dla kosmków
brodawkowych tej miazgi. Dolna , czyli zew. jest odpowiednio wklęsła , w kopycie tylnym bardziej niż w przednim.
Róg strzałki, czyli strzałka rogowa kopyta – cuneus ungulae-oraz piętek- torus ungulae
Jest to klinowata wyniosłość rogowa wytworzona przez miazgę strzałki , wchodząca od tyłu w trójkątne wcięcie podeszwy. Róg
strzałki z małą ilością rogu rurkowego, a dużą międzyrurkowego jest przyżyciowo miękki i elastyczny.
Na pow. zew. strzałki rogowej widnieje w środku podłużny rowek strzałkowy środkowy- sulcus cunei centralis , który ku tyłowi
przechodzi na skórę owłosioną jako dół piętkowy.
Rowek ten ujęty jest z obu stron przez ramiona strzałki- crura cunei , przechodzące ku tyłowi w wierzchołek albo grot strzałki
-apex cunei,. Ku tyłowi ramiona strzałki rozszerzają się w okrągłe wzniesienia zwane pietkami. Po obu stronach strzałki leżą rowki
przystrzałkowe-sulci paracuneales (lateralis et medialis), oddzielajace ją od ramion podeszwy i ścian wsporowych. Przedni nie
rozdzielony przez rowek odcinek strzałki kończący się wierzchołkiem zwie się trzonem strzałki.
Wew. czyli górna powierzchnia strzałki jest negatywem zew. Dlatego rowkowi środkowemu tej ostatniej odpowiada na powierzchni
wew. grzebień pośrodkowy / koguci -spina cunei Cała powierzchnia wew. strzałki ma małe otworki na kosmki brodawkowe miazgi
strzałkowej.
2. KOLOKWIUM 4 KOŃCZYNA TYLNA
KOŃCZYNA TYLNA
DIAPHRAGMA PELVIS
górnie – przepona odbytnicza:
1.) M. BIODROWO-OGONOWY (m. iliococcygicus s. levator ani) – bieg. od trzonu k. biodrowej (na wys. panewki) do
krkr. ogonowych (3-5) – unerwienie : nn. rdzeniowe ostatni krzyżowy i pierwszy ogonowy
2.) M. KULSZOWO-OGONOWY (m. ischiococcygicus s. coccygicus) – bieg. od kolca kulszowego do wyr. poprzecznych
kr. ogonowych (2-4)
3.) M. ŁONOWO-OGONOWY (m. pubococcygicus) – pokrywa spojenie miedniczne i od grzeb. k. łonowej wznosi się ku
trzonowi 4 kręgu ogonowego
4.) M. ZWIERACZ ODBYTU ZEWNĘTRZNY (m. sphincter ani extern.; poprzecz. prążkow.) pokrywa okrężnie M.
ZWIERACZ ODBYTU WEWNĘTRZNY (m. sphincter ani intern.; gładki) i zatoki okoloodbytowe (gl. paraanalis)
dolnie – przepona moczowo-płciowa ( diaphragma urogenitalis) -mm. zamykające trójkąt moczowo-płciowy:
1.) M. OPUSZKOWO-JAMISTY (m. bulbocavernosus) – przykrywa okrężnie bulbus urethrae
2.) M. KULSZOWO-JAMISTY (m. ischiocavernosus) – od guza kulszowego, przykrywa opuszkę
3.) M. POPRZECZNY KROCZA POWIERZCHOWNY I GŁĘBOKI (m. transversus perinei superficialis et profundus)
4.) M. WCIĄGACZ PRĄCIA (m. retractor penis) – od nasady ogona
UMIĘŚNIENIE KOŃCZYNY TYLNEJ
OBRACACZE STAWU BIODROWEGO – ROTATORES

1. M. CZWOROBOCZNY UDA biegnie od brzusznej powierzchni Unerwienie:
m. quadratus femoris kości kulszowej do fossa n. kulszowy
intertrochanterica (troszkę poniżej) (n. ischiadicus)
2. M. ZASŁONOWY WEWNĘTRZNY po grzbietowej stronie miednicy Unerwienie:

m. obturator internus przechodzi przez wcięcie kulszowe n. kulszowy
mniejsze do fossa intertrochanterica. (n. ischiadicus)
3. M. ZASŁONOWY ZEWNĘTRZNY po brzusznej stronie otworu Unerwienie:

m. obturator externus zasłonowego do fossa n. kulszowy
intertrochanterica (n. ischiadicus)
4.) M. BLIŹNIACZY bliźniaczy, przyczepia się na wcięciu Unerwienie:

m. gemellus kulszowym mniejszym do fossa n. kulszowy
intertrochanterica (n. ischiadicus)
!!!wszystkie obracacze kończą się w DOLE MIĘDZYKRĘTARZOWYM!! i są unerwione przez n. kulszowy !!!
PROSTOWNIKI STAWU BIODROWEGO
1.) M. POŚLADKOWY na bocznej cz. kości krzyżowej i Unerwienie:

POWIERZCHOWNY krętarzu większym. U konia oprócz n. pośladkowy tylny!
m .gluteus superficialis głowy krzyżow. ma głowę biodrową- (n. gluteus caudalis)
kończy się na krętarzu trzecim- jest
więc zginaczem, (u psa jest odpow.
tylko cz. krzyżowej tego mięśnia u
konia
2.) M. POŚLADKOWY ŚRODKOWY silny, wypełnia dół pośladkowy Unerwienie:

m .gluteus medius s. maximus (przyczepia się na całym talerzu k. n. pośladkowy
biodr.) i kończy się na krętarzu przedni
większym. U psa tylną częścią sięga (n. gluteus cranialis)
do k. krzyżowej (mała cz.) a u konia
cz. kręgowa jest też silna.
3.) M. GRUSZKOWATY część m. gluteus medius (leży głębiej i Unerwienie:

m. piriformis pod nim) od k. krzyżowej n. pośladkowy
przedni
(n. gluteus cranialis)
4.) M. POŚLADKOWY GŁĘBOKI od ½ dołu pośladkowego k. biodrowej Unerwienie:

m. gluteus profundus i kolcu kulszowym a kończy się z n. pośladkowy
przodu krętarza większego przedni
(n. gluteus cranialis)
Te 3 mm. są unerwione przez n. pośladkowy przedni (n. gluteus cranialis)!!
ZGINACZE STAWU BIODROWEGO
1.) M. BIODROWO-LĘDŹWIOWY m. psoas maior łączy się z m. iliacus m. iliopsoas

m. iliopsoas na trzonie k. biodrowej , przechodzą n. udowy
przez lacuna musculorum i kończą (n. femoralis)
się razem na krętarzu mniejszym k.
udowej
X UDO: Wyróżniamy 3 grupy mm. PROSTOWNIKI STAWU KOLANOWEGO (JEDNOCZEŚNIE ZGINACZE STAWU
BIODROWEGO)
1.) M. KRAWIECKI u psa składa się z 2 części - jedna m. iliopsoas

m. sartorius s. longissimus femoris stanowi zarys przedni uda (pars n. udowy
cranialis) druga (pars caudalis ) leży (n. femoralis)
tylnie – Obie zaczyn. się na crista
iliaca a kończą - przednia w
rozścięgnie vastus medialis, na
przyśrod. Pow. rzepki, druga przyśrod.
na k. piszczelowej poniżej kłykcia
przyśrodk.
2.) M. NAPINACZ POWIĘZI przykryty przez m. sartorius. Od Unerwienie:
SZEROKIEJ cristailiaca , łączy się z powięzią m. n. pośladkowy przedni
m. tensor fasciae latae dwugłowego i kończy się razem z (n. gluteus cranialis)
rozścięgnem głowy bocznej m.
czworogłowego na bocznej pow.
rzepki. Pochodzeniowo jest m
.pośladkowym wiec unerwiony jest jak
te mm.
3.) M. CZTEROGŁOWY UDA składa się z czterech głów: m. iliopsoas

m. quadriceps femoris n. udowy
(n. femoralis)
m. rectus femoris ( caput rectum, M. rectus femoris rozpoczyna się nad

vastus rectus) panewką na k. biodrowej, trzy
pozostałe poniżej główki. Wszystkie
vastus medialis głowy kończą się na tuberositas tibiae
obejmując rzepkę tworzą więzadła
vastus lateralis, proste rzepki
vastus intermedium ( graniczy z v.

medialis i układa się jak odwrotna
choinka!!)
ZGINACZE STAWU KOLANOWEGO
(Od guza kulszowego do dalszej części kości udowej, do części bliższej podudzia i jego powięzi):
1.) M. DWUGŁOWY UDA trójstawowy: prostuje staw Unerwienie:

m. biceps femoris biodrowy,zgina staw kolanowy i działa gg. mięśniowe bliższe n. kulszowego
na stęp. Od guza kulszowego do (rami musculares n. ischiadici)
połowy podudzia w jego powięzi i
więzadle bocznym rzepki na
guzowatości kości piszczelowej (U
PSA ma 1, silną głowę, a u konia cz.
kręgową – wysklepia zad
2.) M. PÓŁŚCIĘGNISTY od guza kulszowego a kończy się na Unerwienie:

m. semitendinosus str. przyśrodkowej, poniżej grzebienia gg. mięśniowe bliższe n. kulszowego
przyśrodkowej, poniżej grzebienia (rami musculares n. ischiadici)
guzowatości kości piszczelowej
3.) M. PÓŁBŁONIASTY składa się z 2 części. Obie zaczynają Unerwienie:

m. semimembranosus się na guzie kulszowym a kończą w gg. mięśniowe bliższe n. kulszowego
dole międzykłykciowym bliżej kłykcia (rami musculares n. ischiadici)
przyśrodkowego kości udowej, druga
nieco poniżej
4.) M. ODWODZICIEL PODUDZIA od więzadła krzyżowo-guzowego (pod Unerwienie:

TYLNY bicepsem) do powięzi podudzia (w gg. mięśniowe bliższe n. kulszowego
m. abductor cruris caudalis połowie jej długości) (rami musculares n. ischiadici)
Dwa z tych mięśni : m. semitendinosus i m. biceps + m. gracillis (przywodziciel) tworzą ścięgno dodatkowe - tendo
accesorius kończące się na guzie piętowym
PRZYWODZICIELE UDA - mm. adductores): leżą przyśrodkowo
1.) M. ŁONOWY zaczyna się na grzebieniu łonowym, Unerwienie:

m. pectineus mały brzusiec, długie ścięgno n. zasłonowy
końcowe przyczepia się na prawie (n. obturatorius);
całej długości wargi przyśrodkowej k.
udowej
2.) M. PRZYWODZICIEL UDA niektórzy dzielą go na adductor Unerwienie:

m. adductor femoris longus, magnus i brevis. Od n. zasłonowy
grzebienia k. łonow. spotyka się z m. (n. obturatorius);
drugostronnym w linii pośrodkowej a
kończy się na tylno-bocznej
powierzchni k. udowej prawie całej jej
długości
3.) M. SMUKŁY przykrywa m. adductor, zaczyna się Unerwienie:

m. gracillis na spojeniu miednicznym, spotykając n. zasłonowy
się z drugostronnym. Kończy się (n. obturatorius);
rozścięgnem na guzowatości k.
piszczelowej
OKOLICA PODUDZIA
PODUDZIE strona grzbietowo-boczna - leżą tu prostowniki palców i przeprostowniki (czyli zginacze) stępu
1.) M. PISZCZELOWY PRZEDNI jest również supinatorem. Biegnie od Unerwienie:

m. tibialis anterior dołu mięśniowego kości piszczelowej n. strzałkowy wspólny
(bocznie od guzowatości k. (n. fibularis communis)
piszczelowej) dalej skośnie,
przyśrodkowo do końca bliższego II
kości śródstopia - MtII
2.) M. PROSTOWNIK PALCÓW Zaczyna się na kłykciu bocznym k. piszczelowej i mocnym małym ścięgnem na
STOPY DŁUGI (m. extensor digitalis kłykciu bocznym kości udowej, kończy się na trzecich członach palcowych od II
pedis longus) do V palca. Od spodu przylega do niego mały mięsień prostownik palucha długi
– m. extensor halucis longus) kończący się na palcu pierwszym i drugim (
członie bliższym). Tu biegnie również tętnica piszczelowa przednia i n.
strzałkowy głęboki. Bardziej powierzchownie biegnie nerw strzałkowy
powierzchowny (przy stępie). Mięsień prostownik palucha długi rozpoczyna się
w ¼ górnej strzałki.
Unerwienie:n. strzałkowy wspólny (n. fibularis communis)
3.) M. PROSTOWNIK PALCOWY Leży na samym śródstopiu. Kończy Unerwienie:

STOPY KRÓTKI się różnie- od palca drugiego do n. strzałkowy wspólny
m. extensor digitalis pedis brevis piątego – Ph2-Ph5. Jego ściegna (n. fibularis communis)
łączą się ze ścięgnami mięśnia
prostownika palców stopy długiego
4.) M. STRZAŁKOWY DŁUGI Zaczyna się na główce strzałki i Unerwienie:

m. fibularis s. peroneus longus kłykciu bocznym kości piszczelowej a n. strzałkowy wspólny
kończy na końcach bliższych II i V (n. fibularis communis)
kości śródstopia (od strony plantarnej)
często również na I kości śródstopia.
Pod tym mięśniem przechodzi nerw
strzałkowy powierzchowny
5.) M. STRZAŁKOWY KRÓTKI leży bocznie od m. strzałkowego Unerwienie:

m. fibularis s. peroneus brevis długiego uścięgniony, zaczyna się w n. strzałkowy wspólny
połowie kości piszczelowej (mały (n. fibularis communis)
przyczep) i dolnej połowie strzałki
(duży przyczep). Kończy się poniżej
poprzedniego mięśnia na kości
śródstopia V-tej,
6.) M. PROSTOWNIK PALCOWY poniżej główki strzałki - długi przyczep Unerwienie:

BOCZNY (PALCA PIĄTEGO) - kończy się na V palcu łącząc się z m. n. strzałkowy wspólny
m. extensor digitalis lateralis s. m. prostownikiem palców stopy długim (n. fibularis communis)
extensor digiti quinti
Mięśnie te unerwia N. Strzałkowy Wspólny - n. fibularis communis, który dzieli się wysoko na podudziu (na m.
brzuchatym łydki) na: n. fibularis superficialis ; n. fibularis profundus - tworzą odpowiednie pokłady.
MIĘŚNIE STRZAŁKOWE
PIES - długi, krótki
BYDŁO- długi, trzeci

KOŃ- trzeci (między k. udową a stępem)
ŚWINIA- długi, trzeci
PODUDZIE strona przyśrodkowo-podeszwowa - leżą tu zginacze palców i prostowniki stępu.
ŚCIĘGNO DODATKOWE do guza piętowego; pochodzi od

(tendo accesorius)
- m. smukłego - m.gracillis - przyśrodkowo
- m. półścięgnistego - m. semitendinosus - tylnie
- m. dwugłowego - m. biceps – bocznie; Powierzchownie na guzie pietowym

leży ścięgno m. brzuchatego łydki!!
1.) M. BRZUCHATY ŁYDKI U konia i człowieka ma 3 części (+ m. Unerwienie:

m. gastrocnemius płaszczkowaty - m. soleus)- nazywa n. piszczelowy
się więc m. triceps surae. M brzuchaty (n. tibialis)
jest płaski, zaczyna się nad kłykciami
k. udowej obejmując trzeszczki
Vessala, kończy się na guzie
piętowym
2.) M. PODESZWOWY (ZGINACZ Zaczyna się w dole podeszwowym k. udowej lub pow. podkolanowej kończy na
PALCOWY POWIERZCHOWNY) drugich członach palcowych rozdwajając się. U stopochodów (człowiek,
m. plantaris s, flexor digitalis niedźwiedź) m. podeszwowy kończy się na pięcie a właściwy zginacz palcowy
superficialis) rozpoczyna się na pięcie i dochodzi do palców
Unerwienie: n. piszczelowy (n. tibialis)
3.) M. ZGINACZ PALCOWY składa się z dwóch części: Unerwienie:

GŁĘBOKI n. piszczelowy (n. tibialis)
m. flexor digitalis pedis profundus
a) m. zginacz palucha długi - m. flexor halucis longus – rozpoczyna się po
stronie podeszwowej strzałki poniżej główki i na kości piszczelowej- b. gruby
b) m. zginacz palców stopy długi - m. flexor digitalis pedis longus - zaczyna się
bardziej przyśrodkowo niż poprzedni na plantarnej powierzchni k. piszczelowej
(linie mięśniowe) Poniżej pięty obydwa ścięgna łączą się w jedno i dzieląc się
dochodzą do 3 członów palcowych
4.) M. PODKOLANOWY rozpoczyna się na kłykciu bocznym Unerwienie:

m. popliteus kości udowej kończy się na kości n. piszczelowy
piszczelowej po stronie podeszwowej (n. tibialis)
w dole podkolanowym
5.) M. PISZCZELOWY TYLNY zaczyna się od str. podeszwowej na Unerwienie:

m. tibialis posterior strzałce między obydwoma częściami n. piszczelowy
m. zginacza palców głębokiego - na k. (n. tibialis)
piszczelowej a kończy się na stępie i
na II k. śródstopia
Poza tym na śródstopiu leżą:

- mm. Interflexorii
- mm. Interossei
- mm. Lumbricales
- mm. adductores (digiti secundi et quinti)
Mięśnie te unerwia n. piszczelowy. Na stępie przyśrodkowo od pięty n. piszczelowy dzieli się na: nerw podeszwowy
boczny (pokład głęboki) i n. przyśrodkowy (pokład powierzchowny)
3. PODPUNKTY OD KLIMI CZ 1
Układ nerwowy - MÓZG
Podział topograficzny:
o centralny układ nerwowy (ośrodkowy): mózgowie , rdzeń kręgowy

o obwodowy układ nerwowy: nerwy czaszkowe i rdzeniowe
Podział czynnościowy:
o układ somatyczny: piramidowy, pozapiramidowy
o układ autonomiczny: współczulny (sympatyczny), przywspółczulny (parasympatyczny)
Podział mózgowia:
1. Przodomózgowie prosencephalon
• kresomózgowie telencephalon (inaczej mózg cerebrum)
a) półkule mózgu telencephalon laterale
b) kresomózgowie środkowe telencephalon medium
• międzymózgowie diencephalon
a) nadwzgórze epithalamus
b) wzgórze thalamus
c) niskowzgórze subthalamus
d) zawzgórze metathalamus
e) podwzgórze hypothalamus
2. Śródmózgowie mesencephalon
• pokrywa śródmózgowia
• konary mózgu
3. Tyłomózgowie metencephalon - elementy tyłomózgowia:
• tyłomózgowie wtórne
a) móżdżek cerebellum
b) most pons
• rdzeniomózgowie myelencephalon
a) rdzeń przedłużony medulla oblongata
PRZODOMÓZGOWIE
Kresomózgowie
Półkule mózgu hemispheria cerebri
Szczelina podłużna mózgu fissura longitudinalis cerebri
Szczelina poprzeczna fissura transversa cerebri (oddziela półkula mózgu od móżdżku)
Połączenia półkul:
− ciało modzelowate corpus callosum - największe spoidło mózgu, zawiera włókna nerwowe łączące obie półkule
− spoidło donosowe commisura rostralis
− dogrzbietowe i dobrzuszne spoidło hipokampa commisura fornicis dorsalis et ventralis
Półkule mózgu
Płaszcz mózgu pallium – istota szara substantia grisea tworząca korę mózgu cortex cerebri oraz istota biała substantia alba:
− płaszcz dawny paleopallium - dobrzuszna część każdej z półkul, powiązany głównie ze zmysłem powonienia
(opuszki węchowe)
− płaszcz stary archipallium - przyśrodkowa część półkul, od szczeliny podłużnej w głąb półkul w postaci hipokampa
− płaszcz nowy neopallium - kora nowa, najmłodsza i dominująca część mózgu
Węchomózgowie rhinencephalon
− opuszka węchowa bulbus olfactorius – zawiera nici węchowe (n. węchowy) dochodzące z neuronów błony
śluzowej jamy nosowej
− konary węchowe pedunculus olfactorius -> pasmo węchowe boczne i przyśrodkowe tractus olfactorius
laterialis el medialis; pasma węchowe ograniczają trójkąt węchowy
− trójkąt węchowy trigonum olfactorium oraz donosowa część istoty porowatej substantia perforata rostralis -
pole węchowe położone doogonowo od trójkąta węchowego
− płat gruszkowaty lobus piriformis – tylnie od trójkąta węchowego i istoty porowatej donosowej, w dole skrzydła k.
klinowej, przyśrodkowo przechodzi w hipokampa, nad nim znajduje się ciało migdałowate corpus amygdaloideum
składające się z wielu jąder
Ciało migdałowate, corpus amygdaloideum – owalna wyniosłość pod korą płata gruszkowatego, nad pasmem
wzrokowym. Składa się z 6 jąder:
· jądro pasma węchowego
· jądro korowe
· jądro podstawne
· jądro boczne
· jądro ośrodkowe
· jądro przyśrodkowe
Komora boczna ventriculus lateralis
Kora mózgu cortex cerebri, bruzdy mózgu sulci cerebri, zakręty mózgu gyri cerebri
Płaty lobi - powierzchnia zewnętrzna:
− czołowy l. frontalis: pola ruchowe, początek dróg piramidowych
− ciemieniowy l. parietalis: pola czuciowe

− skroniowy l. temporalis: pola słuchowe
− potyliczny l.occipitalis: pola wzrokowe
Istota biała:
− jądra podkorowe - głębiej położone skupiska istoty szarej
− ciało prążkowane - naprzemienny układ jąder z włóknami doprowadzającymi, odprowadzającymi, asocjacyjnymi i

spoidłowymi istoty białej
− włókna asocjacyjne (kojarzeniowe) - łączą ośrodki korowe wewnątrz jednej półkuli
− włókna komisuralne (spoidłowe) - łączą jednoimienne ośrodki korowe prawej i lewej półkuli (ciało modzelowate)
− włókna projekcyjne (rzutowe) - zdążają do niższych ośrodków lub w kierunku odwrotnym
− spoidło donosowe - łączy dwa płaty węchowe i ciało migdałowate
− spoidło sklepienia (hipokampa) - leży dobrzusznie od sklepienia ciała modzelowatego
Ciało prążkowane:
Odpowiada za właściwe ukierunkowanie i natężenie ruchów dzięki selektywnemu hamowaniu ośrodkowych impulsów
motorycznych.
− jądro ogoniaste nucleus caudatus (w tym jądro półleżące)
− jądro soczewkowate nucleus lentiformis: gałka blada g

lobus pallidus i skorupaputamen
− ciało migdałowate corpus amygdaloideum
− przedmurze claustrum - związek z układem limbicznym i narządem wzroku
Hipokamp, hippocampus – leży na dnie komory bocznej, tylnie od jądra ogoniastego, od góry sąsiaduje ze wzgórzem. Zawiera
wyższe kojarzeniowe ośrodki podkorowe węchowe i smakowe ściśle związane z korą mózgu oraz jądrami podkorowymi.
Układ limbiczny
Odpowiedzialny za emocje, ściśle powiązany z ośrodkami podwzgórza, "rąbek" kory mózgu otaczający na kształt sierpa ciało
modzelowate. Otrzymuje sygnały od płata gruszkowatego (inicjacja instynktownych zachowań ruchowych) oraz wywołuje reakcje
emocjonalne (strach, agresja, radość). Ma wpływ na pragnienie, uczucie głodu, zachowania seksualne. Posiada bliski związek z
tworem siatkowatym. Składa się z części korowej i podkorowej:
Część korowa układu limbicznego - współdziałające struktury kresomózgowia - przyśrodkowej i podstawnej części półkul mózgu:
− węchomózgowie (w tym płat gruszkowaty)
− płat limbiczny:
o zakręt obręczy gyrus cinguli
o hipokamp hippocampus - rola hipokampa: przenoszenie inf. z pamięci krótkotrwałej do długotrwałej oraz
orientacja przestrzenna (choroba Alzheimera zaczyna się od zaników neuronów hipokampa)
o zakręt przyhipokampowy gyrus parahippokampalis
o zakręt zębaty gyrus dentatus
− ciało migdałowate corpus amygdaloideum
− sklepienie fornix
− przegroda kresomózgowia septum telencephali
Część podkorowa - zawiera elementy międzymózgowia (podwzgórze, wzgórze, uzdeczki)
i śródmózgowia (jądra międzykonarowe i nakrywki) oraz ciało migdałowate
Międzymózgowie
Międzymózgowie diencephalon część mózgowia kręgowców zawierająca trzecią komorę mózgu. Po obu stronach zlokalizowane jest
wzgórze podzielone na wiele jąder. Do tylnej powierzchni wzgórza przywierają ciała kolankowate corpora geniculata zawzgórza.
Sklepienie trzeciej komory (nadwzgórze) różnicuje się na narządy szyszynkowe, szyszynkę, narząd przyszynkowy, czołowy i
elemieniowy. Dno trzeciej komory (podwzgórze) składa się z części wzrokowej (przysadka), lejka, pasm wzrokowych tractus optiei i
ich skrzyżowania chiasma opticum oraz części sutkowej. Międzymózgowie położone jest między spoidłem mózgu przednim
commissura cerebri anterior i tylnym commissura cerebri posterior.
Funkcje międzymózgowia:
• ośrodek regulacji metabolizmu
• otrzymywanie informacji czuciowych ze wszystkich układów czuciowych za wyjątkiem węchowego
• wysyłanie połączenia do kory, jąder podstawy i podwzgórza
• bardzo istotna rola w integracji informacji czuciowych i ruchowych
• wzgórze jest podstawowym ośrodkiem czucia powierzchniowego
• narządy szyszynkowe pełnią funkcję wewnątrzwydzielniczą lub są wrażliwe na światło
• podwzgórze jest nadrzędnym ośrodkiem układu autonomicznego
• przysadka jest między innymi gruczołem dokrewnym
Nadwzgórze epithalamus
1. Szyszynka glandula pinealis

2. Zachyłek nadszyszynkowy recessus suprapinealis
3. Parzyste uzdeczki habenulae: zawierają jądra, które otrzymują włókna z kresomózgowia oraz wysyłają włókna do
śródmózgowia, ważna część dróg węchowych, prawe i lewe uzdeczki łączy spoidło
Wzgórze thalamus
Zawiera wiele jąder, do których docierają informacje z narządów smaku, wzroku, słuchu oraz z narządu przedsionkowego (oprócz
powonienia) przenoszone drogami wstępującymi, co ma wpływ na ogólną aktywność kory
Zrost międzywzgórzowy adhesio interthalamica - otoczony pierścieniem komory III
Niskowzgórze subthalamus
Donosowe przedłużenie nakrywki śródmózgowia. Zawiera jądra, które stanowią stację przekaźnikową na drodze
pozapiramidowych funkcji motorycznych.
Leży górnie od podwzgórza, z którym tworzy część dobrzuszną międzymózgowia.
Zawzgórze metathalamus
Podkorowe ośrodki wzroku i słuchu
Ciało kolankowate boczne corpus geniculatum laterale i jego jądro - przekazywanie impulsów wzrokowych do kory
mózgowej
Ciało kolankowate przyśrodkowe corpus geniculatum mediale i jego jądro - przekazywanie impulsów słuchowych do
kory mózgowej
Podwzgórze hypothalamus
Podwzgórze zawiera ważne ośrodki kierujące czynnością autonomicznego układu nerwowego, gospodarką wodną
organizmu (regulacją ilości wody i odczuwaniem pragnienia), termoregulacją, czynnością gruczołów
wewnątrzwydzielniczych, pobieraniem pokarmu (głód i sytość), przemianą tłuszczów i cukrów, snem i czuwaniem,
czynnościami seksualnymi oraz reakcjami emocjonalnymi. Czynność podwzgórza pozostaje w ścisłym związku z
przysadką mózgową.
Elementy podwzgórza - Dno oraz ściana komory III :

-Skrzyżowanie wzrokowe chiasma opticum - dalej pasma wzrokowe tractus optici
-Guz popielaty tuber cinereum:
− lejek infundibulum
− przysadka mózgowa hypophysis cerebri/glandula pituitaria
● część gruczołowa adenohypophysis

● część nerwowa neurophysis
● część pośrednia pars intermediale (u konia, psa i kota otacza przysadkę nerwową)
-Ciało suteczkowate corpus mamillare
Jądra podwzgórza:
− nadwzrokowe n. supraopticus
− przykomorowe n. paraventricularis
− jądra guza popielatego m.in.: grzbietowo-przyśrodkowe n. dorsomedialis, brzusznoprzyśrodkowe n. ventromedialis,
lejka n
. infundibuli
Oś podwzgórzowo-przysadkowa, hormony uwalniające i hamujące z jądra ciała suteczkowatego nn. corporis mamillaris: ściśle
powiązane z korą hipokampa oraz jądrami przednimi wzgórza, a za ich pośrednictwem z korą zakrętu obręczy.
Funkcje podwzgórza:
• główny ośrodek podkorowy integrujący czynność układu autonomicznego

• ważna rola w behawiorze: spożywanie pokarmu, picie, regulacja ciepłoty ciała
• kontrola funkcji przysadki, tym samym systemu endokrynnego
Przysadka gruczołowa
Hormony: wzrostu (GH), gonadotropowe, ACTH, TSH i prolaktyna
Oś podwzgórzowo-przysadkowa - ścisły związek anatomiczny i zależność funkcjonalna podwzgórza oraz przysadki
Układ wrotny - transport hormonów (czynniki uwalniające i hamujące) z jąder podwzgórza do przysadki gruczołowej
Przysadka nerwowa
Lejek
Płat nerwowy lobus nervosus: magazynowanie i wydzielanie hormonów: oksytocyny, wazopresyny i antydiuretyny (ADH)
Produkcja hormonów - jądro nadwzrokowe nucleus supraopticus i przykomorowe nucleus paraventricularis - transport
wzdłuż aksonów do kapilar przysadki mózgowej
ŚRÓDMÓZGOWIE
Pokrywa śródmózgowia tectum mesencephali
Nakrywka śródmózgowia tegmentum mesencephali
Odnogi mózgu crura cerebri
konary mózgu pedunculi cerebri (nakrywka + odnogi)
Wodociąg śródmózgowia (mózgu) aqueductus mesencephali /cerebri - wąski przewód łączący komorę III i IV
Pokrywa śródmózgowia = blaszka pokrywy, czworacza lamina tecti / lamina quadrigemina:
− wzgórki przednie colliculi rostrales - ośrodek przekaźnikowy (do kory mózgu) dróg wzrokowych
− wzgórki tylne colliculi caudales - ośrodek przekaźnikowy dróg słuchowych
Nakrywka śródmózgowia:
− jądra ruchowe i przywspółczulne nerwu III
− jądro nerwu IV
− jądro czerwienne nucleus ruber (układ pozapiramidowy, połączenia/aksony z rdzeniem kręgowym i wzgórzem
oraz z mostem - konar donosowy móżdżku)
− pasmo śródmózgowiowe (czuciowe) nerwu V
− istota czarna substantia nigra - leży na pograniczu odnóg i nakrywki, duże neurony zawierające ciemny barwnik,
ważny ośrodek pozapiramidowy, uszkodzenie istoty czarnej powoduje ruchy mimowolne
Konary mózgu - zawierają włókna zstępujące kresomózgowia, otaczają dół międzykonarowy fossa interpeduncularis, a ku
przodowi leży ciało suteczkowate corpus mamillare, lejek infundibulum i przysadka mózgowa hypophysis cerebri
Funkcje śródmózgowia:
• centrum zmysłu słuchu i wzroku
• ważna rola w koordynacji świadomych funkcji motorycznych
• jądro czerwienne odpowiada za napięcie mięśni, postawę ciała i poruszanie się
• istota czarna jest niezbędna przy inicjowaniu ruchów energicznych
TYŁOMÓZGOWIE
Tyłomózgowie wtórne
Móżdżek
Móżdżek cerebellum - część mózgowia występująca u wszystkich kręgowców, odpowiadająca za koordynację ruchów i utrzymanie
równowagi ciała.
Kora móżdżku certex cerebelli, szczeliny móżdżku fissurae c. , zakręty móżdżku folia c.
Istota biała/ ciało rdzenne corpus medullare - drzewo życia arbor vitae: jądra nerwowe wewnątrz ciała rdzennego - końcowe jądra
podstawne
Część strzałkowa/środkowa - robak vermis
Półkule móżdżku hemispheria cerebelli - drzewo życia arbor vitae: koordynowanie ruchów dowolnych wykonywanych
głównie przez kończyny
Płaty móżdżku (robaka):
donosowy lobus anterior koordynacja pierwotnych czynności ruchowych,
doogonowy lobus posterior utrzymywanie prawidłowej postawy i równowagi ciała
środkowy lobus medius = płat kłaczkowo-grudkowy lobus flocculonodularis
Połączenia z pniem mózgu 3 konary:
● konar donosowy móżdżku pedunculus cerebrallis rostralis - połączenie z zasłoną donosową rdzeniową velum
medullare rostrale, głównie włókna odprowadzające, biegnące w stronę jądra czerwiennego śródmózgowia, tworu
siatkowatego i wzgórza
● konar doogonowy móżdżku pedunculus cerebellis caudalis - połączenie z zasłoną rdzeniową doogonową velum
medullare caudale oraz rdzeniem przedłużonym , zawiera głównie włókna doprowadzające, rozpoczynające się w
jądrach przedsionkowych, jądrze oliwki i tworze siatkowatym
● konar środkowy móżdżku pedunculus cerebellaris medius - położony dobrzuszno - bocznie do mostu, głównie włókna
doprowadzające, mające swój początek w jądrach mostu nuclei pontis
Jądra móżdżku (w każdej połowie móżdżku 1 jądro większe i 3 mniejsze):
● jądro zębate nucleus dentatus - najbardziej bocznie, aksony tworzą konar doczaszkowy
● jądro czopowate nucleus emboliformis
● kulkowate nucleus globosus
● wierzchu nucleus fastigii
Funkcje móżdżku:
• utrzymywanie równowagi oraz koordynacja mięśni szkieletowych (prawidłowa postawa ciała i poruszanie się)
• ośrodek równowagi znajduje się w płacie kłaczkowo-grudkowym robaka
• płat doogonowy odpowiada za funkcje motoryczne
• płat donosowy otrzymuje informacje proprioceptywne (z mięśni i ścięgien: informacje o tonusie mięśniowym i o
położeniu części ciała bez ich obserwacji)
• dysfunkcje móżdżku - zaburzenia równowagi i koordynacji
Zasłony rdzeniowe - cienkie błony rozciągnięte jak namiot pomiędzy dołem równoległobocznym a móżdżkiem. Wraz z
móżdżkiem tworzą pokrywę nad komorą IV.
Dół równoległoboczny fossa rhomboidea tworzy dno komory IV (patrz niżej)
− część przednia = mostowa, część tylna = rdzeniowa
− bruzda pośrodkowa sulcus medianus oraz bruzda graniczna sulcus limitans, między nimi wyniosłość
przyśrodkowa eminentis medialis
− wzgórek nerwu twarzowego colliculus facialis w części mostowej
− miejsce sinawe locus coeruleus - regulacja stopnia pobudzenia mózgu, fazy snu REM, produkcja
noradrenaliny, udział w wyzwalaniu reakcji stresowej
− trójkąt nerwu podjęzykowego trigonum nervi hypoglosi w części rdzeniowej
− trójkąt nerwu błędnego trigonum nervi vagi (zawiera również jądra n. IX) w części rdzeniowej, bocznie od trójkąta nerwu
XII i bruzdy granicznej
Pole przedsionkowe area vestibularis (jądra części

przedsionkowej nerwu VIII) najbardziej bocznie, na granicy
mostu i rdzenia przedłużonego
Most pons
Część dobrzuszna pars ventralis:
− pęczki podłużne fasciculi longitudinales, włókna korowo-rdzeniowe, – droga piramidowa
− włókna poprzeczne fibrae transversae, z jąder mostu do przeciwległej półkuli móżdżku = droga
mostowo-móżdżkowa
− jądra mostu nuclei pontis

Część dogrzbietowa pars dorsalis:
− nakrywka mostu tegmentum pontis
− wstęga przyśrodkowa lemniscus medialis
− wstęga boczna lemniscus lateralis - słuchowa
Jądro motoryczne nerwu V:
twór siatkowaty stanowi na przekroju poprzecznym ponad połowę mostu, duża liczba dróg nerwowych wstępujących i zstępujących,
które podążają do móżdżku jako konary środkowe móżdżku.
Rdzeniomózgowie
Rdzeń przedłużony
Rdzeń przedłużony medulla oblongata część tyłomózgowia o kształcie ściętego stożka, łączy rdzeń kręgowy z móżdżkiem.
Skupione są w nim ośrodki nerwowe odpowiedzialne za funkcje odruchowe (mimowolne): ośrodek oddechowy, ruchowy,
naczynioruchowy, sercowy, ssania, żucia, połykania, a także ośrodki odpowiedzialne za: wymioty, kichanie, kaszel i ziewanie,
wydzielanie potu. Uszkodzenie rdzenia przedłużonego niesie za sobą poważne zagrożenie życia - powoduje również paraliż od oczu
w dół.
Powierzchnia dobrzuszna:
− szczelina pośrodkowa fissura mediana ventralis
− piramidy pyramis - włókna mielinowe pochodzące z perykarionów położonych w korze mózgu biegnących do rdzenia
kręgowego
− skrzyżowanie piramid decussatio pyramidum - miejsce w którym włókna piramid przechodzą z lewej na prawą stronę,a z
prawej na lewą stronę
− ciało czworoboczne corpus trapezoideum (ontogenetycznie należy do mostu), element dróg słuchowych
− oliwka oliva - jądro oliwki nucleus oliviaris, kształt serpentynowaty, kontrola funkcji motorycznych ciała
Powierzchnia dogrzbietowa:
− bruzda pośrodkowa dogrzbietowa sulcus medianus dorsalis
Bocznie:
− pęczek smukły fasciculus gracillis: jądro smukłe, guzek jądra smukłego tubeculum nuclei gracillis, drogi
rdzeniowo-opuszkowe, czucie propioceptywne
− bruzda pośrednia dogrzbietowa sulcus intermedius dorsalis
− pęczek klinowaty fasciculus cuneatus: jądro klinowate, guzek jądra klinowatego tuberculum nuclei cuneati, drogi
rdzeniowo-opuszkowe, czucie propioceptywne
Kanał ośrodkowy rdzenia otwiera się do komory IV - zanik charakterystycznego dla rdzenia kręgowego ułożenia istoty szarej.
Jądra czuciowe rozmieszczone są bocznie, jądra motoryczne przyśrodkowo, a jądra przywspółczulne pomiędzy nimi.
Jądra nerwowe:
● jądra nerwów czaszkowych od VI do XII

● jądra przywspółczulne
● doogonowa część dużego jądra nerwu V
● jądra centrum oddechowego i krążenia zlokalizowane w pobliżu komory IV wewnątrz tworu siatkowatego formatio reticularis
Twór siatkowaty - przemieszane ze sobą włókna i komórki nerwowe. Zajmuje znaczne obszary mostu, nakrywki
śródmózgowia i przechodzi do rdzenia kręgowego. Zawiera liczne ośrodki o różnorodnej czynności (m.in. połykania).
Niektóre jego części należą do układu pobudzającego czynność kory mózgowej (układ pobudzający mózg). Jądra szwu
nuclei raphe – przyśrodkowa część tworu siatkowatego, wiele neuronów tych jąder produkuje serotoninę
Wstęga przyśrodkowa lamniscus medialis omija rdzeń przedłużony i dociera do móżdżku przez komory.
Funkcje rdzenia przedłużonego:
• koordynacja (wraz z ośrodkami korowymi) funkcji oddychania i krążenia
• jądra niektórych odruchów chroniących oko (odruch powiekowy, wydzielanie łez) i górne drogi oddechowe (kichanie i
kaszel)
• włókna nerwowe pomiędzy poszczególnymi nerwami tworzą podstawę łuku odruchowego
• uszkodzenie rdzenia przedłużonego powoduje nieprawidłowości w funkcjonowaniu wielu nerwów czaszkowych
KOMORY MÓZGU
KOMORA BOCZNA ventriculus lateralis – w półkulach kresomózgowia
· cz. ośrodkowa: w płaszczyźnie poziomej łączy się z komorą trzecią otworem międzykomorowym, foramen interventricularis,
sklepienie tworzy ciało modzelowate
· róg donosowy: wewnątrz konara węchowego, sięga do opuszki węchowej
· róg skroniowy: trójkątny, na dnie leży hipokamp
· róg potyliczny: tylko u naczelnych !
KOMORA TRZECIA ventriculus tertius – międzymózgowie
· na górno-bocznej ścianie łączy się z komorą boczną otworem międzykomorowym
· na tylnej ścianie łączy się z komorą czwartą wodociągiem śródmózgowia
· ścianę dolną budują: ciało suteczkowate, guz popielaty z lejkiem, skrzyżowanie wzrokowe
· ściana tylna: spoidło uzdeczek, spoidło doogonowe
· ściany boczne: powierzchnie przyśrodkowe wzgórza
Dwa zagłębienia: zachyłek wzrokowy recessus opticus, zachyłek cz. nerwowej przysadki (zachyłek lejka)
KOMORA CZWARTA ventriculus quartus
· w rdzeniu przedłużonym, pod móżdżkiem

· z przodu łączy się z komorą III wodociągiem śródmózgowia
· kształt dwóch ostrosłupów złączonych podstawami (taki kryształek co dyndał nad głowami w Simsach )
· po bokach przechodzi w zachyłki boczne komory czwartej
· łączy się z jamą podpajęczynówkową poprzez otwory komory czwartej: otwory boczne komory czwartej foramina lateralia
ventriculi quartus (w zachyłkach bocznych), otwór pośrodkowy komory czwartej foramen medianus ventriculi quartus (u psa)
· sklepienie = pokrywka komory czwartej segment ventriculi quartus – składa się z robaka, zasłony rdzeniowej donosowej i
doogonowej
· dno komory czwartej = dół równoległoboczny fossa rhomboidea (patrz wyżej)
· komora czwarta przechodzi w kanał rdzenia kręgowego
DROGI OŚRODKOWEGO UKŁADU NERWOWEGO
Drogi wstępujące
Główne drogi wstępujące somatyczne: przewodzą impulsy nerwowe z różnego rodzaju receptorów w obrębie skóry i tkanek głębiej
zlokalizowanych do mózgowia
Drogi wstępujące sznura dogbrzbietowego funiculus dorsalis rdzenia kręgowego (czucie głębokie oraz czucie dotyku i ucisku)
I. Neurony I-go stopnia - zwoje rdzeniowe i zwoje czuciowe nerwów czaszkowych

II. Splot lędźwiowo-krzyżowy = pęczek smukły funiculus gracilis
Splot ramienny i doczaszkowa część ciała = pęczek klinowaty funiculus cuneatus
III. Wstęga trójdzielna włókien czuciowych głowy
IV. Neurony II-go stopnia = jądra smukłe i klinowate
V. Wstęga przyśrodkowa lamniscus medialis i skrzyżowanie wstęg deccusatio lemniscorum
VI. Neurony III-go stopnia - doogonowo-dobrzuszny kompleks jąder wzgórza
VII. Synapsy w ośrodku somatycznym kory mózgu
Układ pozawstęgowy (czucie bólu, temperatury oraz czucie dotyku i ucisku) - wolniejsza propagacja impulsów, mniej dokładna
lokalizacja bodźca pierwotnego
I. Neurony I-go stopnia tworzą synapsy w jądrach dogrzbietowych rdzenia kręgowego

II. Synapsy z interneuronami (neurony II-go stopnia)
III. Istota biała rdzenia - sznur boczny i dobrzuszny
IV. Neurony wzgórza (neurony III-go stopnia)
V. Ośrodki korowe (donosowo od tych ze wstęgi przyśrodkowej)
Informacje z pioreceptorów (ścięgna, mięśnie)
I. Neurony II-go stopnia = neurony rogów dogrzbietowych rdzenia kręgowego

II. Sznur boczny i dobrzuszny
III. Móżdżek
Drogi zstępujące
Drogi piramidowe i pozapiramidowe

Układ piramidowy - najlepiej rozwinięty u naczelnych, ruchy wyspecjalizowane
· włókna korowo-rdzeniowe - od kory do rdzenia kręgowego
· włókna korowo-opuszkowe - kończą się w różnych przeciwległych jądrach nerwów czaszkowych
· włókna korowo-mostowe - przechodzą do jąder mostu
OPONY MÓZGOWIA (meninges encephali)
1) Opona twarda mózgowia – dura mater encephali
● gruba błona włóknista, wyścieła jamę czaszkową,

● trwale zrośnięta z okostną => brak jamy nadtwardówkowej;
● w niektórych okolicach nieznacznie oddala się od okostnej tworząc fałdy:
sierp mózgu – falx cerebri, namiot móżdżku błoniasty – tentorium cerebelli membranaceum, przepona siodła – diaphragma
sellae, sierp móżdżku – falx cerebelli – u człowieka i konia!
● ogranicza niewielką jamę trójdzielną – cavum trigeminale – w której znajduje się zwój trójdzielny
● pomiędzy oponą twardą a pajęczynówką występuje jama podtwardówkowa – cavum subdurale – z płynem
mózgowo-rdzeniowym
2) Pajęczynówka – arachnoidea encephali – cienka błona włóknista, brak naczyń krwionośnych
- jama podpajęczynówkowa – cavum subarachnoideale – z płynem mózgowo-rdzeniowym; między pajęczynówką a

oponą miękką (tylko tam gdzie bruzdy, na wysokości zakrętów zrasta się z oponą miękką);
Jama tworzy zbiorniki podpajęczynówkowe – cisternae arachnoideales:
● zbiornik móżdżkowo-rdzeniowy – cisterna cerebellomedullaris – łączy się z komorą czwartą za pomocą jej
otworów bocznych (patrz wyżej: komora czwarta),
● zbiornik dołu bocznego mózgu – cistrerna fossae lateralis cerebri,
● zbiornik skrzyżowania – cisterna chiazmatis – otacza skrzyżowanie wzrokowe,
● zbiornik międzykonarowy – cisterna interpeduncularis – w nim n. okoruchowy
3) Opona miękka mózgowia – pia mater encephali – przylega bezpośrednio do mózgowia, bardzo silnie unaczyniona; wnika
do komór mózgowia tworząc:
➢ splot naczyniówkowy komory czwartej – plexus choroideus ventriculi quarti

➢ splot naczyniówkowy komory trzeciej – plexus choroideus ventriculi tertii
➢ splot naczyniówkowy komory bocznej – plexus choroideus ventriculi lateralis
Inne nazwy, przytaczane przez Kaleczyca:
Pachymeninx - Opona twarda
Leptomeninx - Pajęczynówka i opona miękka
W rdzeniu kręgowym blaszka zewnętrzna i wewnętrzna opony twardej są całkowicie zrośnięte, a w mózgu są delikatnie rozdzielone.
KRĄŻENIE PŁYNU MÓZGOWO-RDZENIOWEGO
Płyn mózgowo-rdzeniowy (liquor cerebrospinalis):

· powstaje w ependymie wszystkich komór mózgowia
· wytwarzany w splotach naczyniówkowych komór (bocznych najwięcej, w III i IV mniej)
· wchłaniany w jamie podpajeczynówkowej, a część spływa po onerwiu
Funkcje:
> ochrona mechaniczna tkanek mózgowia
> pełni rolę w funkcjonowaniu układu limfatycznego – usuwanie toksyn i metabolitów (głównie podczas snu)
Krążenie:
> sploty naczyniówkowe i komórki wyściółki
> otwory międzykomorowe
> komora III
> wodociąg Sylwiusza
> komora IV
> otwór przyśrodkowy i 2 otwory boczne
> przestrzeń podpajęczynówkowa (zbiornik móżdżkowo-rdzeniowy)
> ziarnistości pajęczynówki
> zatoki opony twardej i żyłami wychodzi w okolicy obojczykowej do pnia chłonnego
BUDOWA MIKRO I MAKROSKOPOWA RDZENIA KRĘGOWEGO (medulla spinalis)
Budowa makroskopowa:
Znajduje się w kanale kręgowym, w kierunku doczaszkowy przechodzi w rdzeń przedłużony (medulla oblongata).
- Zgrubienie szyjne (przednie) – intumescentia cervicalis
- Zgrubienie lędźwiowe (tylne) – intumescentia lumbalis
- Stożek rdzeniowy – conus medullaris
- Nić krańcowa – filum terminale
- Szczelina pośrodkowa dobrzuszna – fissura mediana ventralis
- Bruzda pośrodkowa dogrzbietowa – sulcus mediana dorsalis
- Przegroda pośrodkowa dogrzbietowa – septum medianom dorsalis
- Korzenie dogrzbietowe – radices dorsales
- Korzenie dobrzuszne – radices ventrales
- neuromery (segment rdzenia) – odcinek rdzenia kręgowego łączący się z korzeniami jednej pary nerwów rdzeniowych
- sznur dobrzuszny, boczny i dogrzbietowy (pęczek smukły i klinowaty)
Budowa mikroskopowa:
Istota szara (substantia grisea) – wewnątrz; kształt litery H; na przekroju wewnętrznym rdzenia kręgowego widoczna jest leżąca
wewnątrz istota szara otoczona ze wszystkich stron od zewnątrz istotą białą (s. alba) .
W środku istoty szarej – kanał centralny – pozostałość po pierwotnej cewie nerwowej. U dorosłego osobnika kanał centralny
jest wąski, ale w części tylnej stożka rdzeniowego ulega rozszerzeniu tworząc tzw. komorę krańcową (ventricularis terminalis).
· róg dobrzuszny – cornu ventrale
- nici korzeniowe – filae radiculares
- korzeń dobrzuszny – radix ventralis
· róg dogrzbietowy – cornu dorsale
- nici korzeniowe – filae radiculares
- korzeń dogrzbietowy – radix dorsalis
· róg boczny (w niektórych odcinkach) – cornu laterale
- istota szara pośrednia przyśrodkowa i boczna (między rogami) – s. intermedia mediale et laterale
· kanał środkowy – canalis centralis
Istota biała (substantia alba) – wewnątrz

Istota szara tworzy słupy dobrzuszne (columnae ventrales) zawierające komórki ruchowe, słupy dogrzbietowe (columnae
dorsales) zawierające komórki czuciowe oraz słupy boczne (c. laterales) zawierające komórki układu autonomicznego.
Przekroje poprzeczne słupów noszą nazwy rogów odpowiednio dobrzusznego, dogrzbietowego i bocznego (cornu ventrale, dorsale,
laterale) w zależności od miejsca przeznaczenia, do którego dochodzą.
OPONY RDZENIA KRĘGOWEGO (meninges medulla spinalis)
1) Opona twarda rdzenia kręgowego – dura mater spinalis
najgrubsza, zbudowana z tkanki łącznej zbitej, przechodzi ona w pochewki nerwów rdzeniowych, przyczepia się na krawędziach
otworów międzykręgowych do łuku atlasa i zęba axisa. Pomiędzy oponą twardą a okostną kanału kręgowego znajduje się:
- jama nadtwardówkowa – cavum spidurale
2) Opona pajęcza (pajęczynówka) – arachnoidea spinalis
- j ama podtwardówkowa – cavum subdurale – pomiędzy pajęczynówką, która jest bardzo cienka i pokryta
z obu stron śródbłonkiem, a oponą twardą;
- jama podpajęczynówkowa – cavum subarachnoideale – pomiędzy pajęczynówką a oponą miękką;
3) Opona miękka rdzenia kręgowego – pia mater spinalis – zrasta się z rdzeniem kręgowym. Po bokach tworzy:
- więzadło ząbkowane – lig. denticulatum – które łączy oponę miękką z pajęczynówką i oponą twardą;
- przedłuża się na korzenie i pnie nerwów

BUDOWA NERWU RDZENIOWEGO (nerwus spinalis)
Nerw rdzeniowy – nervus spinalis składa się z:
a) korzenia dogrzbietowego (r. dorsalis)
- nici korzeniowych (filae radiculares)
- zwoju rdzeniowego korzenia grzbietowego (ganglion spinale) – komórki rzekomojednobiegunowe
b) korzenia dobrzusznego (r.ventralis)
c) pnia nerwu rdzeniowego (truncus nervi spinalis)
d) gałęzi nerwu rdzeniowego: (r. n. spinales)
- gałąź grzbietowa (r.dorsalis)
- gałąź brzuszna (r. ventralis)
- gałąź oponowa (r. meninges)
- gałąź łącząca (r. communicans)
gałąź łącząca – dochodzi do zwoju przykręgowego = zwój pnia sympatycznego, łączy pień nerwu rdzeniowego ze zwojem
przykręgowym. Ma 2 gałęzie: białe (włókna przedzwojowe) i szare (włókna zazwojowe (bo się w zwoju wybrudziły))
gałąź łącząca biała – zawiera włókna przedzwojowe współczulne (róg boczny – jądro pośrednio-boczne), które biegną do zwoju
współczulnego przykręgowego
gałąź łącząca szara – prowadzi włókna zazwojowe ze zwoju współczulnego, dochodzi z powrotem do nerwu rdzeniowego i rozdziela
się do jego gałęzi brzusznej, grzbietowej lub oponowej zaopatrując głównie mięśniówkę naczyń.
gałąź oponowa – zawiera włókna czuciowe (zielone), współczulne (żółte) i przywspółczulne (niebieskie); nie ma ruchowych, bo w
oponach kręgowych nie ma mm. poprzecznie prążkowanych.
4. PODPUNKTY OD KLIMI CZ 2
Splot ramienny(plexus brachialis)
leży on dolnie od mm. pochyłych i przyśrodkowo od łopatki. Powstaje on w wyniku wymiany włókien aksonów i dendrytów gałęzi
brzusznych nn. CVI-ThII. Ze splotu wychodzi 12 nowych nerwów:
1) nn. piersiowe przednie(nn. pectorales craniales) – do m. piersiowego pow.,
2) n. piersiowy długi (n. thoracicus longus) – przebiega poziomo po bocznej pow. m. zębatego brzusznego i unerwia go,
3) n. piersiowo-grzbietowy (n. thoracodorsalis) – biegnie z jednoimienną tętnicą do m. najszerszego grzbietu,
4) n. piersiowy boczny (n. thoracicus lateralis) – układa się tylnie od m. najszerszego grzbietu i obsługuje skórę ściany kl. piersiowej,
5) nn. piersiowe tylne (nn. pectorales caudales) – biegną ku tyłowi razem z ż. piersiową zewn., obsługują m. piersiowy głęboki wraz z
skórą,
6) n. nadłopatkowy (n. suprascapularis) – przebiega z jednoimienną tętnicą do m nad- i podgrzebieniowego oraz łopatki,
7) nn. Podłopatkowe (nn. subscapularis) – do m. podłopatkowego,
8) n. pachowy (n. maxillaris) – biegnie do mm. zginaczy st. ramiennego, razem z t. okalającą ramię tylną wchodzi między m.
podłopatkowy i m. obły większy; poniżej m. naramiennego wychodzą jego nerwy skórne:
a) boczny ramienia przedni (n. cutaneus brachii lateralis cranialis) – do skóry bocznej pow. ramienia,
b) przedni przedramienia (n. cutaneus antebrachii cranialis) – do skóry przedniej pow. przedramienia,
9) n. mięśniowo-skórny (n. musculocutaneus) – leży przednio od ż. odpromieniowej, obsługuje m. kruczo-ramienny i mm. zginacze st.
łokciowego; oddaje:
a) n. skórny przyśrodkowy przedramienia (n. cutaneus antebrachii medialis) – dla skóry przednio-przyśrodkowej pow. przedramienia,
10) n. promieniowy (n. radialis) – unerwia mm. prostowniki stawów: łokciowego, nadgarstka i palców: oddaje:
a) n. skórny boczny ramienia tylny (n. cutaneus brachii lateralis caudalis) – do skóry przedniej pow. przedramienia, śródręcza oraz
palców,
b) gałęzie mięśniowe (rami muscularis) – odchodzą od jego początkowej części, wnikają razem z t. okalającą ramię tylną lub z t.
głęboką ramienia do prostowników st. łokciowego; dalej kieruje się na stronę przednią st łokciowego, początkowo między gł. przyśrodkową
a głową długą m. trójgłowego ramienia, następnie między pow. boczną k. ramiennej a m. ramiennym, po czym dzieli się na gałąź:
• głęboką (r. profundus) – unerwia mm. prostowniki nadgarstka i palców,
• powierzchowną (r. superficialis) – rozgałęzia się w skórze jako n. skórny przedramienia ( n. cutaneus antebrachii lateralis), wychodzi
spod przedniej krawędzi gł. bocznej m. trójgłowego ramienia na przednia pow. przedramienia, śródręcza i palców dając nn. grzbietowe
wspólne palców(nn. digitales dorsales communes).
11) n. łokciowy(n. ulnaris) – oddaje nast. gałęzie:
a) g. do k. ramiennej,
b) n. skórny przedramienia tylny(n. cutaneus antebrachii caudalis),
c) gałęzie mięśniowe(rami musculares) – dla m. zginacza nadgarstka łokciowego oraz gł. ramiennej i łokciowej zginacza głębokiego
palców.
Na przedramieniu n. łokciowy biegnie razem z t. łokciową, między m. prostownikiem a zginaczem nadgarstka łokciowymi; nad
nadgarstkiem oddaje g. grzbietową i przedłuża się w g. dłoniową:
d) g. grzbietowa(r. dorsalis) – biegnie do skóry grzbietowo-bocznej pow. śródręcza i przechodzi w n. grzbietowy palca V,
e) g. dłoniowa(r. palmaris) – przechodzi na pow. dłoniową śródręcza, gdzie dzieli się na gałęzie powierzchowną i głęboką(r.
superficialis et profundus); od g. pow. odchodzą nn. dłoniowe palców, zaś od g. głębokiej – nn. dłoniowe śródręcza, łączące się z nn.
dłoniowymi wspólnymi palców od n. pośrodkowego.
12) n. pośrodkowy(n. medianus) – biegnie w towarzystwie t. ramiennej, a następnie t. pośrodkowej; poniżej st. łokciowego oddaje
gałęzie mięśniowe(rami musculares) do m. zginacza nadgarstka promieniowego, zginacza palców pow. i mm. nawracaczy oraz do gł.
promieniowej i ramiennej zginacza palców głębokiego, po czym dzieli się na nn. dłoniowe wspólne palców.
SPLOT LĘDŹWIOWY
Tworzą go gałęzie dobrzuszne n. rdzeniowych lędźwiowych
1.) N. HYPOCOSTALIS S. ILIOHYPOGASTRICUS CRANIALIS (n. podżebrowy, s. n. biodrowo-podbrzuszny przedni),
2.) N. ILIOHYPOGASTRICUS CAUDALIS (n. biodrowo-podbrzuszny tylny),
3.) N. ILIOINGUINALIS (n. biodrowo-pachwinowy) – te 3 nerwy unerwiają mięśnie i skórę powłok brzusznych, moszny, wymienia. Każdy z nich
dzieli się na gałąź boczną i przyśrodkową
4.) N. PSOADICOCUTANEUS - (n. lędźwiowo-skórny) - daje gałązki do mm. lędźwiowych a sam przedłuża się w n. cutaneus femoris lateralis
biegnący w fałdzie kolanowym razem z tętnicą okalającą biodro głęboką (a. circumflexa ilium profunda)
5.) N. GENITO-FEMORALIS S. SPERMATICUS EXTERNUS – (n. płciowo-udowy) - Daje gałązkę na przyśrodkową pow. uda do osłon jądrowych
lub wymienia. Szukać w jamie brzusznej przyśrodkowo od mm. lędźwiowych. ,
6.) N. FEMORALIS – (n. udowy) - unerwia prostowniki stawu kolanowego (oprócz m. tensor fasciae latae) + m. iliopsoas. Wysoko od niego
odchodzi n. saphenus - czuciowy dla skóry po przyśrodkowej str. aż do palca II-go,
7.) N. OBTURATORIUS - (n. zasłonowy) - przechodzi przez otwór zasłonowy do grupy mm. Przywodzących
SPLOT KRZYŻOWY
Tworzą go gałęzie dobrzuszne n. rdzeniowych krzyżowych
1.) N. GLUTEUS CRANIALIS - (nerw pośladkowy przedni) - odchodzi na stronę boczną przez inc. ischiadica maior do mm. pośladkowych (oprócz
powierzchownego), przeszywa się przez m. pośladkowy głęboki i dochodzi do m. napinacza powięzi szerokiej
2.) N. GLUTEUS CAUDALIS (n. pośladkowy tylny) - przez inc. ischiadica maior do tyłu do m. pośladkowego powierzchownego
3.) N. PUDENDUS (n. sromowy) – biegnie na grzbiet prącia jako n. dorsalis penis lub n. clitoridis, + nn. perinei,
4.) NN. RECTALES- S. PELVINI - (n. prostnicze) - do mm. przepony odbytniczej i skóry odbytu,
5.) N. CUTANEUS FEMORIS CAUDALIS - (n. skórny uda tylny) - szukać w bruździe pomiędzy m. biceps a m. semitendinosus ,
6.) N. ISCHIADICUS – (n. kulszowy) - biegnie z t. pośladkową tylną przechodzi na stronę boczną przez inc. ischiadica maior unerwiając mm.
obracacze stawu biodrowego. Pod m. biceps (PRZECIĄĆ MIĘSIEŃ!!!) daje gałęzie mięśniowe bliższe do mm. zginaczy ST. kolanowego. W dole
podkolanowym dzieli się na:
a.) n. fibularis communis (n. strzałkowy wspólny) -od którego przez dziurkę w bicepsie odchodzi- n. cutaneus surae
lateralis ; n. fibularis communis przeznaczony jest dla mięsni str. prostowniczej podudzia (grzb-boczna str.) ; - n. fibularis communis biegnie
przy v. saphena i dzieli się na:
- n. fibularis superficialis (biegnie na stępie powierzchownie) -tworzy pokład powierzchowny po stronie grzbietowej stopy oraz
- n. fibularis profundus ( biegnie razem z t. piszczelową przednią)- tworzy pokład głęboki po str. grzbietowej stopy;
b.) n. tibialis, - (n. piszczelowy) , od którego odchodzi n. skórny łydki tylny – n. cutaneus surae caudalis; przeznaczony jest
dla mm. strony zginaczowej (podeszwowa) - na stępie (przyśrodkowo od guza piętowego) dzieli się na :
- n. plantaris medialis (słabszy) - pokład powierzchowny po str. podeszwowej
- n. plantaris lateralis (silniejszy) - pokład głęboki po str. Podeszwowej
DÓŁ PODKOLANOWY
Ograniczenia:
PRZYŚRODKOWO:
Øm. adductor femoris

Øm. semitendinosus
Øm. semimembranosus
PRZEDNIO: kość udowa, m. quadriceps femoris
DOLNIE:
Øm.gastrocnemius
BOCZNIE:
Øm. biceps
1. n. kulszowy(dzieli się na strzałkowy wspólny i piszczelowy)
2. a. femoralis przechodzi w a. poplitea
3. a. femoris caudalis distalis
a) ramus descendens
b) ramus ascendens (anastomozuje z a. glutea caud.)
4. v. femoris caudalis distalis- do niej wpada ż. dostopowa boczna (mała)
5. ll. Poplitei
Rozstęp Mięśniowy (lacuna musculorum)

Øm. iliopsoas – m. lędźwiowy
Øn. femoralis – n. udowy
Rozstęp naczyniowy (lacuna vasorum)

Øa. iliaca externa (t. biodrowa) → a. femoralis
Øv. femoralis (ż.udowa) →v. iliaca externa (ż. Biodrowa zewn)
Øl. inguinale (więzadło pachwinowe)
Øtk. łączna – tu może dojść do hernia femoralis
Dół udowy
AUN:
Autonomiczny układ nerwowy (AUN) WEDŁUG PREZENTACJI KALECZYCA
a.) sympatyczny (współczulny) UN - systema sympathicum
b.) parasympatyczny (przywspółczulny) UN - systema parasympathicum
BUDOWA AUTONOMICZNEGO UKŁADU NERWOWEGO
● Układ nerwowy autonomiczny (bez udziału świadomości) kontroluje czynności narządów wewnętrznych. Składa się
z dwóch przeciwstawnych części:
- współczulnej
- przywspółczulnej.
● Ma swoje centra i część obwodową. Część centralna układu autonomicznego jest ściśle związana z ośrodkowym
układem nerwowym, bowiem mieści się przede wszystkim w podwzgórzu. Część obwodowa jest wyraźnie wyodrębniona.
● Znacząca część włókien przywspółczulnych biegnie w nerwie błędnym, w znacznie mniejszym zakresie
włókna przywspółczulne wchodzą w skład innych nerwów czaszkowych (III, VII, IX i X) - komponenta parasympatyczna.
● Ośrodki przywspółczulne są też w odcinku krzyżowym kręgosłupa
- Nerwy przywspółczulne tworzą tuż przed docelowymi narządami zwoje, z których wychodzą nerwy bezpośrednio
już zaopatrujące narządy (tzw. zwoje ścienne).. Przekaźnikiem chemicznym synaps w układzie przywspółczulnym jest
acetylocholina
● Układ obwodowy współczulny jest związany z:
- piersiową
- lędźwiową częścią rdzenia kręgowego;
● Stamtąd pochodzą włókna nerwowe, zdążające do zwojów współczulnych:
- tworzących łańcuch po obu stronach kręgosłupa (zwoje pnia sympatycznego)
- oraz do zwojów przedkręgowych:
● kompleks zwojów trzewnych i zwój krezkowy przedni = kompleks trzewno-krezkowy, zwój krezkowy doogonowy.
Interesujące jest, że we współczulnym układzie nerwowym przekaźnikami chemicznymi są zarówno acetylocholina, jak i
noradrenalina. Acetylocholina mediuje przewodzenie w zwojach, noradrenalina bezpośrednio wpływa na narządy.
WEDŁUG KRYSIAKA
W układzie autonomicznym wyróżniamy:
-część współczulną pars symphatica
-część przywspółczulną pars parasymphatica
Nerwy części współczulnej docierają do narządów własnymi drogami albo razem z tętnicami które oplatają tworząc sploty
autonomiczne plexus autonomici. Obsługują one mięśnie gładkie w ścianach tych naczyń, mięśnie przywłosowe i gruczoły potowe.
Nerwy części przywspółczulnej wykorzystują najczęściej drogi nerwów czaszkowych i rdzeniowych oraz splotów współczulnych.
Same w ścianach trzewnych narządów jamowych tworzą sploty nerwowe śródścienne.
W neuronach zazwojowych części współczulnej głównym transmiterem jest noradrenalina, a w części przywspółczulnej
acetylocholina. We wszystkich neuronach autonomicznych przedzwojowych transmiterem jest acetylocholina.
W części współczulnej neurony przedzwojowe znajdują się w rogach bocznych istoty szarej części piersiowej i lędźwiowej rdzenia
kręgowego. Aksony tych komórek opuszczają rdzeń kręgowy drogą korzeni dobrzusznych. Docierają do zwojów przykręgowych
przedkręgowych. Zwoje przykręgowe to zwoje pnia współczulnego.
W części przywspółczulnej neurony przedzwojowe znajdują się w śródmózgowiu, rdzeniu przedłużonym i części krzyżowej rdzenia
kręgowego. Ich aksony w większości przypadków wchodzą w skład obwodowych nerwów czaszkowych i krzyżowych.
Droga przedzwojowa w części współczulnej jest krótka a zazwojowa długa a w części przywspółczulnej na odwrót.
CZĘŚĆ WSPÓŁCZULNA PARS SYMPATHICA
Składa się z : ośrodków współczulnych w rdzeniu kręgowym, pnia współczulnego wraz z gałęziami i włókien współczulnych.
Neurony przedzwojowe znajdują się w rogach bocznych istoty szarej rdzenia kręgowego, na odcinku od segmentu szyjnego do
lędźwiowego.
-owca C8-L6 -bydło Th1,Th2-L4-5
Skupisko tych neuronów w postaci metrycznej struktury o kształcie pręta znajduje się w istocie pośredniej bocznej substantia
intermedia lateralis rdzenia kręgowego łączącej rogi dogrzbietowe i dobrzuszne istoty szarej przyległej do rogów bocznych. Skupisko
to także jest nazywane jądro pośrednio-boczne nucleus intermediolateralis, w swoim przebiegu wykazuje zgrubienia, zwężenia a
nawet rozerwania.
U bydła najlepiej jest ono rozwinięte w segmentach piersiowych Th2-4 i lędźwiowych L2-3, natomiast u owcy w pierwszych 5
segmentach piersiowych i wszystkich lędźwiowych.
Z jądra biegną włókna przedzwojowe przez istotę białą, osiągają korzenie dobrzuszne, wnikają do nerwów rdzeniowych, do gałęzi
łączących białych, do pnia współczulnego, gdzie kończą się w jego zwojach lub przechodzą przez nie do splotów autonomicznych.
PIEŃ WSPÓŁCZULNY TRUNCUS SYMPATHICUS
Parzysty (prawy i lewy) pień współczulny ciągnie się pod trzonami kręgów od podstawy czaszki do kręgów ogonowych, obniżony w
stosunku do kręgosłupa w części szyjnej. Wykazuje budowę odcinkową, którą wyrażają zwoje pnia współczulnego ganglia trunci
sympathici, nazywane też zwojami przykręgowymi ganglia paravertebralia. Wyróżnia się wśród nich 3 parzyste zwoje szyjne
(doczaszkowy, środkowy i doogonowy) oraz odpowiadające liczbie kręgów parzyste zwoje piersiowe, lędźwiowe, krzyżowe i
ogonowe. Ostatnia para zwojów ogonowych jednoczy się w zwój nieparzysty.
Zwoje pnia współczulnego nazywa się zwojami przedkręgowymi. Ich komórki nerwowe są neuronami wielobiegunowymi
neuronum multipolare. Budowę zwojów współczulnych urozmaicają bardzo liczne włókna rdzenne i bezrdzenne. Pierwsze są albo
włóknami przedzwojowymi wytwarzającymi synapsy z komórkami zwojowymi albo przechodzą do zwojów pnia współczulnego
położonych na nim wyżej lub niżej lub też zwojów autonomicznych i splotów autonomicznych. Włókna rdzenne zwojów
współczulnych mają również charakter aferentny: przekazują impulsy nerwowe z narządów wewnętrznych do komórek
macierzystych, zlokalizowanych w zwojach rdzeniowych. Włókna bezrdzenne są wynikiem przełożenia włókien rdzennych.
Zwoje sąsiednie pnia współczulnego łączą włókna nerwowe określane jako gałęzie międzyzwojowe rami interganglionares. Na ich
przebiegu występują zwoje pośrednie ganglia intermedia.
Gałęzie łączące rami communicantes są pęczkami włókien dwojakiego rodzaju białe rdzenne i szare bezrdzenne.
Sploty współczulne plexus sympathici składają się z włókien rdzennych, bezrdzennych i komórek nerwowych tworzących zwoje
splotów współczulnych gangia plexum sympathicorum. Liczba tych ostatnich jest większa w zwojach leżących bardziej obwodowo.
lexus entericusskłada się z 3 elementów:

Splot jelitowy p
-splot podsurowiczy plexus subserosus
-splot warstwy mięśniowej jelita (Auerbacha) plexus myentericus (Auerbachi)
-splot podśluzówkowy (Meissnera) plexus submucosus (Meissneri)
W wymienionych splotach ścian narządów wewnętrznych występują komórki zwojowe wmontowane w gęstą sieć.
Przyzwoje paragangliato zbiór włókien i komórek współczulnych i chromatofilnych. Wyróżniamy przyzwoje: aortowe lędźwiowe
aortica lumbalia, nadnerczowe suprarenale.
Kłębki Glomera to zbiór komórek niechromofilnych i nie wydzielających adrenaliny. Położone obok pni tętniczych, wmontowane w
silne sploty nerwowe.
lomus caroticumjest położony w miejscu podziału t. szyjnej wspólnej na t. szyjną zewnętrzną i wewnętrzną.
Kłębek szyjny g
Kłębek aortowy glomus aorticum lub przyzwój nadsercowy ganglion supracardiale tworzy dwa skupiska towarzyszące t.
wieńcowej lewej,
Liczne końcowe odgałęzienia włókien współczulnych zazwojowych dochodzą do mięśni gładkich gruczołów i komórek nabłonkowych
narządów wewn. tworząc zakończenia: nerwowo-mięśniowe terminatio neuromuscularis, nerwowo-gruczołowe terminatio
neuroglandularis i nerwowo-nabłonkowe terminatio neuroepithelialis.
Część szyjna pnia współczulnego jest połączona z n. błędnym w jeden pień błędno-współczulny truncus vagosympathicus,
który układa się grzbietowo i przyśrodkowo w stosunku do t. szyjnej wspólnej.
1) Zwój szyjny doczaszkowy ganglion cervicale cranialepołożony jest na doczaszkowym końcu pnia współczulnego. Do
zwoju szyjnego doczaszkowego dochodzą włókna przedzwojowe z istoty pośredniej bocznej segmentów Th7.
Włókna zazwojowe tego zwoju:
-n. jarzmowy
-n. szyjno-tętniczy wewnętrzny
-nn. szyjno-tętnicze zewn.
-splot szyjno-tętniczy zewn.
-splot szyjno tętniczy wspólny
-gałęzie krtaniowo-gardłowe
-gałęzie łączące szare do nerwów czaszkowych IX,X,XII
2) anglion cervicale medium

Zwój szyjny środkowy g
-brak u konia i małych przeżuwaczy
Umieszczony na wysokości 6 kręgu szyjnego. Oddaje włókna do n. krtaniowego wstecznego, n. przeponowego i gałęzie naczyniowe
do t. szyjnej wspólnej włączając się w ten sposób do utworzenia splotu szyjno-tętniczego wspólnego.
Od zwoju szyjnego środkowego odchodzi
-n. sercowy szyjny n. cardiacus cervicis. Ciągnie się po grzbietowej stronie t. szyjnej wspólnej do jamy klatki piersiowej gdzie wchodzi
do splotu sercowego tworząc jego część powierzchowną.
3) anglion cervicale caudale

Zwój szyjny doogonowy g
Łączy się z 1 a niekiedy i 2 zwojem piersiowym pnia współczulnego w wyniku czego powstaje zwój szyjno-piersiowy ganglion
cervicothoracicum, inaczej zwój gwiaździsty ganglion stellatum. Jego włókna zazwojowe sięgają na obszar szyi i do narządów jamy
klatki piersiowej, organizując się w:
-pętlę podobojczykową
-splot podobojczykowy
-n. kręgowy
-splot kręgowy
Część piersiowa pnia współczulnego rozpoczyna się za zwojem szyjno-piersiowym. Zwoje piersiowe ganglia thoracica leżą
symetrycznie pod opłucną na wysokości głów żeber. Zwykle pierwsze zwoje są większe od ostatnich. Od każdego z nich odchodzi od
nerwu rdzeniowego piersiowego gałąź łącząca biała i powraca gałąź łącząca szara.
Splot aortowy piersiowy plexus aorticus thoracicus to połączenie gałęzi części piersiowej pnia współczulnego i n. błędnego.
Splot sercowy plexus cardiacus to największy splot autonomiczny jamy klatki piersiowej, zbudowany z włókien współczulnych i
przywspółczulnych. Splot sercowy przedłuża się w splot przełykowy plexus esophageus a za pośrednictwem gałęzi płucnych rami
pulmonales w splot płucny plexus pulmonalis.
Główne włókna splotu sercowego formują pod nasierdziem dwa sploty: splot wieńcowy serca prawy i lewy plexus coronarius
cordis dexter et sinister. Włókna współczulne odchodzące od splotu sercowego to nn. przyspieszające akcję serca a przywspółczulne
to nn. hamujące akcję serca depressores cordis s retardandes.
Od kolejnych zwojów piersiowych odchodzą na obwód gałęzie łączące szare i gałęzie śródpiersiowe. Gałęzie śródpiersiowe
kierują się do splotów: aortowego piersiowego, sercowego, przełykowego, płucnego i są określane jako nerwy trzewne piersiowe.
Gałęzie obwodowe zwojów piersiowych pnia współczulnego tworzą też nn. trzewne brzuszne nn. splanchnici abdominales do których
należy n. trzewny większy n. splanchnicus major, nerw trzewny mniejszy n. splanchnicus minor i najniższy imus.
Splot trzewny plexus celiacus lub splot jamy brzusznej, splot słoneczny plexus solaris to największy splot organizmu.
Zwój trzewny lewy i prawy ganglion celiacum dextrum et sinistrum. Tworzą one zwój słoneczny ganglion solare. Od nich mogą się
odczepiać wtórne zwoje aortowo-nerkowe ganglia aortocorenalia, zwój krezkowy doczaszkowy ganglion mesentericum craniale
Przedłużeniem splotu trzewnego jest splot aortowy brzuszny plexus aorticus abdominalis ( splot międzykrezkowy plexus
intermesentericus).
Pochodnymi splotu trzewnego i aortowego brzusznego są parzyste i nieparzyste sploty wtórne. Do parzystych należą
nadnerczowe plexus adrenalis, nerkowe plexus renalis, jądrowe plexus testicularis. Do nieparzystych należą: żołądkowy plexus
gastrici (dogrzbietowy i dobrzuszny) (u przeżuwaczy 3 sploty: żwaczowy prawy plexus ruminalis dexter, sinister, i plexus gastricus
oraz splot czepcowy plexus reticularis) wątrobowy plexus hepaticus, śledzionowy plexus lienalis, krezkowy doczaszkowy plexus
mesentericus cranialis, krezkowy doogonowy plexus mesentericus caudalis, biodrowy plexus iliacus i odbytniczy doczaszkowy
plexus rectalis cranialis.
W części krzyżowej i ogonowej pień współczulny zawiera zwoje krzyżowe ganglia sacralia i zwoje ogonowe ganglia
coccygea. Odchodzą od nich włókna bezrdzenne i tworzą z włóknami przywspółczulnymi nn. miedniczych splot miedniczy plexus
pelvinus. Pochodnymi splotu miednicznego są: sploty pęcherzowe plexus vesicales oddają nn pęcherzowe doczaszkowe i
doogonowe nn vesicales craniales et caudales, sploty odbytnicze plexus rectales dzielą się na środkowe i doogonowe plexus
rectales medii et caudales (u samców oprócz odbytnicy zaopatrują także narządy rozrodcze. U samic odwrotnie w macicy obecny
jest splot maciczno-pochwowy plexus uteroveginalis od którego odchodzą nn pochwowe nn vaginales), splot sterczowy plexus
protaticus, splot nasieniowodowy plexus deferentialis, splot udowy plexus femoralis, nerwy ciała jamistego prącia nn corporis
penis, nerwy ciała jamistego łechtaczki nn corporis cavernosi clitoridis.
CZĘŚĆ PRZYWSPÓŁCZULNA(pars parasympathica)

, umieszczone w śródmózgowiu, rdzeniu przedłużonym i odcinku krzyżowym rdzenia
Reprezentowana przezneurony przedzwojowe
kręgowego.
Dzieli się na 2 zasadnicze części:
ØCzęść głowową (czaszkową)

ØCzęść krzyżową (rdzeniową)
Przywspółczulne włókna przedzwojowedołączają do określonych nerwów czaszkowych oraz rdzeniowych i w zwojach przełączają się na
włókna zazwojowe(dochodzą do narządów itp.). Są składnikami nn. obwodowych. Za to pnie błędne i nerwy miedniczne są niezwiązane z nn.
obwodowymi. Włókna przywspółczulne są stosunkowo długie szczególnie w nn. błędnych.
Włókna przywspółczulnemają charakter

eferentny
, który warunkuje impulsy odśrodkowe i są często antagonistyczne do podobnych włókien
współczulnych.
Część głowowaukładu przywspółczulnego jest skoncentrowana wjądrach przywspółczulnych 4 nerwów czaszkowych:
ØN. Okoruchowy (III)

ØN. Twarzowy (VII)
ØN. językowo – gardłowy (IX)
ØN. błędny (X)
Związane ze śródmózgowiem (III) albo z rdzeniem przedłużonym (VII, IX, X) -część głowowadzieli się wtórnie na cz. śródmózgowiowąicz.
rdzeniomózgowiowa.
W cz. śródmózgowiowej włókna przedzwojowe biorą początek w 2 nieparzystych jądrach przywspółczulnych n. okoruchowego ( nuclei
parasympathici n. oculomotorii
) – tj. w jądrze pośrodkowym donosowym (nucleus medianusrostralis zwanym jądrem Perlii)- i w jądrze
pośrodkowym doogonowym ( nucleus medianus caudalis) inaczej zwanym jądrem Westphala i Edingera.
Włókna z jądra pośrodkowego donosowego unerwiają m. rzęskowy (akomodacja soczewki).
Włókna z jądra pośrodkowego doogonowego unerwiają m. zwieracz źrenicy.
Włókna z obu jąder przełączają się przedtem na włókna zazwojowe w zwoju rzęskowym (ganglion ciliare) dochodząc do niego jako korzeń
okoruchowy.
Do zwoju tego przenikają również włókna czuciowe od n. nosowo-rzęskowego, pod nazwą korzenia długiego (radix longa).
Od n. ocznego zwój rzęskowy otrzymuje włókna współczulne jako gałąź współczulną do zwoju rzęskowego (Ramus symphaticus ad ganglion
ciliare)
– włókna te unerwiają ruchowo m. rozszerzacz źrenicy, a pochodzą ze splotu szyjno- tętniczego wewnętrznego.
Wielkość zwoju rzęskowego zależy od wielkości zwierzęcia.
W
części rdzeniomózgowiowejprzedzwojowe parasympatyczne włókna rozpoczynają się w:
ØJądrze przywspółczulnym n. twarzowego (

nucleus parasympathicus n. facialis)
ØJądrze przywspółczulnym n. pośredniego (
nucleus parasympathicus n. intermedii)
ØJądrze przywspółczulnym n. językowo-gardłowego (nucleus parasympathicus n. glossopharyngei)
ØJądrze przywspółczulnym n. błędnego (
nucleus parasympathicus n.vagi)
Przedzwojowewłókna wychodzące z tych jąder dochodzą do odpowiednich zwojów:
ØSkrzydłowo-podniebiennego( ganglion pterygopalatinum) -związany czynnościowo z n. twarzowym od którego otrzymuje n.

skalisty większy (
n. petrosus major ). Umiejscowiony na n. szczękowym. Wyróżniamy w nim 3 korzenie: czuciowy,
przywspółczulny i współczulny.
Korzeń czuciowy prowadzi włókna czuciowe ze zwoju trójdzielnego, korzeń przywspółczulny zawiera włókna n. skalistego większego,
a korzeń współczulny – splotu szyjno-tętniczego wewnętrznego. Od zwoju skrzydłowo-podniebiennego odchodzą 3 grupy gałęzi
łączących:
- gałęzie łączące z n. podniebiennym mniejszym (rami communicantes cum n. palatino minore)
- gałęzie łączące z n. podniebiennym większym (rami communicantes cumn. palatino majore)
- gałęzie łączące z n. nosowym doogonowym (rami communicantes cum n. nasali caudali)
ØUsznego (ganglion oticum
) – otrzymuje włókna przedzwojowe od n. językowo-gardłowego, z którym związany jest funkcjonalnie.
Ma 3 korzenie: czuciowy, przywspółczulny i współczulny. Włókna dzielimy na dochodzące i odchodzące.
Gałęzie dochodzące:
1) Gałąź czuciowa n. żuchwowego zawierająca też włókna ruchowe, po przejściu przez zwój są jako n. skrzydłowy
przyśrodkowy i n. napinacz błony bębenkowej. To część określana jako korzeń czuciowy zwoju usznego.
2) Nerw skalisty mniejszy, przywspółczulny – przez n. bębenkowy – pośrednia gałąź n. językowo-gardłowego.
Połączenie to określane jako pętla Jacobsona, która stanowi korzeń przywspółczulny.
3) Gałąź współczulna od splotu otaczającego t. oponową środkową określana jako korzeń współczulny zwoju
usznego. Dołączają do niej nici odchodzące od struny bębenkowej.
Gałęzie odchodzące:
1) Gałąź łącząca z n. policzkowym prowadząca włókna wydzielnicze dla gruczołów policzkowych

2) Gałąź łącząca z n. uszno-skroniowym zawierająca włókna przywspółczulne dla gruczołu przyusznego
3) Gałąź łącząca ze zwojem skrzydłowo-podniebiennym poprzez n. przewodu skrzydłowatego, określana jako n.
klinowy wewnętrzny ( n. sphenoideus internus)
4) Gałąź łącząca ze swojem trójdzielnym, określana n. klinowy zewnętrzny (n. sphenoideus externus)
5) Gałąź czuciowa do gałęzi oponowej.
ØŻuchwowego( ganglion mandibulae) – u ludzi jako zwój podżuchwowy (ganglion submandibulare) – w tym zwoju włókna
mielinowe przywspółczulne – które z n twarzowego do n językowego dostają się za pośrednictwem struny bębenkowej-
przechodzą w bezmielinowe włókna zazwojowe jako gałęzie gruczołowe (rami glandurales) unerwiając ślinianki podjęzykową i
żuchwową.
Gałąź współczulna do zwoju żuchwowego ( Ramus sympathicus ad ganglion mandibulare) jest wiązką włókien oddzielających się od
nn. szyjnych zewnętrznych ze zwoju szyjnego doczaszkowego.
ØPodjęzykoweg o (
ganglion sublinguale
) – występuje tylko u mięsożernych. Włókna przedzwojowe które przez niego przechodzą
dostają się za pośrednictwem struny bębenkowej. Zwój podjęzykowy wysyła gałęzie łączące do n. językowego i gałęzie
gruczołowe do ślinianek podjęzykowej i żuchwowej (tak jak zwój żuchwowy).
Część rdzeniowąukładu przywspółczulnego prezentujeistota pośrednia ośrodkowa(substantia intermedia centralis)- znajduje się w istocie
szarej rdzenia kręgowego pierwszych 3 segmentów krzyżowych, określanej jako jądro pośrednio-przyśrodkowe (nucleus intermediomedialis ).
Włókna wychodzące z tego obszaru przyłączają się do nn. rdzeniowych i usamodzielniają się jako nn. miedniczne (nn. pelvini). Ich włókna z
włóknami współczulnymi współtworzą splot miedniczny (plexus pelvinus). Stąd wychodzą włókna unerwiające pęcherz moczowy, cewkę
moczową, narządy płciowe wewnętrzne i zewnętrzne, okrężnicę zstępującą i odbytnicę. Odpowiada za skurcze mięśni gładkich pęcherza i jelita,
rozszerzają naczynia narządów płciowych, powodując wypełnianie ciał jamistych prącia i łechtaczki.
Układ ustaleniowy
•Kończyna barkowa:
Kończyna połączona z tułowiem za pomocą przede wszystkim m. zębatego dobrzusznego (mięsień ten jest obficie przerośnięty
składnikami ścięgnistymi, które podwieszają tułów na łopatce i wyłączają z wysiłku mięsień)
Stabilizowanie stawu barkowego:

*mięsień trójgłowy – niezwykle masywny, sama masa mięśniowa przeciwdziała zbliżaniu tylnej krawędzi łopatki do guza
łokciowego, czyli zginaniu stawu barkowego
*pasmo włókniste (lacertus fibrosus) – bardzo gruba włóknista struktura u konia związana z dwoma mięśniami: mięśniem
dwugłowym ramienia i mięśniem prostownikiem nadgarstka promieniowym, zaczyna się na guzie nadpanewkowym łopatki i
początkowo funkcjonuje jako przyczep mięśnia dwugłowego, następnie biegnie w obrębie brzuśca mięśniowego i przechodzi w
ścięgno końcowe mięśnia dwugłowego. Następnie oddaje silną odnogę, która wpromieniowuje w brzusiec mięśnia prostownika
nadgarstka promieniowego i przechodzi w ścięgno końcowe tego mięśnia i kończy się na górno-przedniej stronie kości śródręcza III
(Mc3). Pasmo włókniste w momencie, gdy koń odpoczywa napręża się i przeciwdziała wędrówce łopatki ku dołowi (zginaniu stawu
barkowego)
Stabilizowanie stawu łokciowego:
*środek ciężkości przechodzi przez staw łokciowy, sam ciężar tułowia powoduje, że ten staw jest stabilny
*dodatkowo staw ten stabilizują prostownik i zginacz nadgarstka łokciowy występujące od zewnątrz i od strony przyśrodkowej
kończyny
Stabilizowanie stawu nadgarstkowego:
*przez naprężenie pasma włóknistego i stabilizowany jest częściowo przez struktury ścięgniste związane ze zginaczem palcowym
powierzchownym i głębokim
*ścięgno końcowe zginacza palcowego powierzchownego przebija się na dosyć dużej długości przez ścięgno zginacza palcowego
głębokiego, które posiada tunel dla przejścia ścięgna zginacza palcowego powierzchownego. Tunel ten nazywamy mankietem
zginaczowym (manica flexoria)
*ścięgna zginacza palcowego powierzchownego i głębokiego mają odnogi przyszpilające je do odpowiednich kości nazywane
więzadłami dodatkowymi (ligamenta accessoria), odpowiednio ścięgna zginacza palcowego powierzchownego (które zaczyna się
na dłoniowej powierzchni dolnej części kości promieniowej) i głębokiego (zaczyna się na więzadle nadgarstka dłoniowym głębokim –
membrana fibrosa)
Gdy staw pęcinowy chce się przeprostować więzadła dodatkowe natychmiast się naprężają zapobiegając przeprostowaniu palca.
Stabilizowanie stawu pęcinowego:

*staw ten jest trochę przeprostowany
*stabilizowany jest przez aparat trzeszczek pęcinowych
*występują w nim więzadła trzeszczek krótkie mocujące trzeszczki do kości pęcinowej

*trzeszczki wyposażone są w powierzchnię stawową powierzchnia stawowa górna kości pęcinowej przedłuża się w powierzchnię
stawową ku górze i ku tyłowi trzeszczek, w ten sposób ta powierzchnia jest zwiększona i zagięta do góry oraz z powierzchnią
stawową trzeszczek i kości pęcinowej komunikuje się powierzchnia stawowa końca dalszego kości śródręcza III
*trzeszczki wyposażone są w więzadła znajdujące się od góry i od dołu i w ten sposób tworzy się aparat podwieszający trzeszczki ,
głównym elementem tego aparatu jest mięsień międzykostny pośrodkowy, który czasami określany jest mianem więzadła
podwieszającego trzeszczki (ligamentum suspensorium ossa sesamoidea)
*od góry występuje silne więzadło śródręczno-międzytrzeszczkowe, a od dołu od trzeszczek do kości pęcinowej i koronowej
dochodzą odpowiednio więzadło trzeszczek skośne i więzadło trzeszczek proste
*stabilizowany jest także przez struktury ścięgniste związane ze zginaczem palcowym powierzchownym i głębokim
*ścięgno końcowe zginacza palcowego powierzchownego przebija się na dosyć dużej długości przez ścięgno zginacza palcowego
głębokiego, które posiada tunel dla przejścia ścięgna zginacza palcowego powierzchownego, tunel ten nazywamy mankietem
zginaczowym (manica flexoria)
*ścięgna zginacza palcowego powierzchownego i głębokiego mają odnogi przyszpilające je do odpowiednich kości nazywane
więzadłami dodatkowymi (ligamenta accessoria) odpowiednio ścięgna zginacza palcowego powierzchownego (które zaczyna się na
dłoniowej powierzchni dolnej części kości promieniowej) i głębokiego (zaczyna się na więzadle nadgarstka dłoniowym głębokim –
membrana fibrosa)
Gdy staw pęcinowy chce się przeprostować więzadła dodatkowe natychmiast się naprężają zapobiegając przeprostowaniu palca
• Kończyna tylna
Staw krzyżowo-biodrowy nie jest stabilizowany w szczególny sposób, gdyż jest to staw bardzo ścisły
Staw biodrowy – też nie musi być specjalnie stabilizowany, gdyż jest obudowany potężną masą mięśniową, w obrębie tego stawu
funkcjonuje zjawisko zwane polaryzacją stawu, czyli ograniczenie ruchomości III stopnia przez masę mięśniową znajdującą się w
okolicy tego stawu
Staw kolanowy i stępowy (zintegrowane)
*tworzą system zwany aparatem zwrotnym funkcjonujący na zasadzie sprzężenia zwrotnego (żeby zgiąć jeden staw to musi być
zgięty drugi, jak jeden jest wyprostowany to drugi też musi być wyprostowany). Sam staw kolanowy jest specyficznie zabezpieczony
(mechanizm „zatrzaskowy” rzepki) w związku z konstrukcją więzadła rzepki.
*u konia więzadło to jest potrójne
*przyśrodkowa część tego więzadła jest odseparowana bardziej od pośrodkowej niż pośrodkowa od bocznej, dlatego że grzebień
przyśrodkowy rzepki zakończony jest u góry guzowatością, na tę guzowatość rzepka może wskoczyć i ulec zadzierzgnięciu. Żeby z
takiego zadzierzgnięcia wydobyć rzepkę to mięsień czworogłowy uda kończący się na rzepce musi ją lekko podciągnąć do góry, a
mięsień dwugłowy ciągnie rzepkę ku stronie bocznej, wtedy rzepka pociągnięta ku górze i na bok zeskakuje z tej guzowatości i
wszystko znowu może się zginać
*jeśli staw kolanowy jest zatrzaśnięty to staw stępowy się nigdy samoistnie nie przeprostuje – wynika to z tego, że na wysokości uda
(i podudzia) funkcjonują dwie struktury ścięgniste:
*mięsień strzałkowy III (musculus fibularis tertius) – powróz ścięgnisty, całkowicie uścięgniony mięsień, biegnie od miejsca (od dołu
prostowniczego kości udowej) znajdującego się między nadkłykciem bocznym kości udowej i bloczkiem rzepkowym do kości
śródstopia III tuż poniżej szeregu kości stępu, przyczep końcowy ma dwie słabe odnogi biegnące do kości rysikowych
*mięsień zginacz palcowy powierzchowny (musculus flexor digitorum superficialis) – bardzo długi, całkowicie uścięgniony mięsień u
konia, znajduje się od tyłu, przyczepia się na końcu wargi bocznej kości udowej (w dole podeszwowym) i biegnie do drugiego członu
palcowego
Relacje mankietu zginaczowego są dokładnie takie same jak w przypadku kończyny piersiowej
*do stabilizacji stawu stępowego przyczynia się także ścięgno piętowe wspólne
Ścięgno piętowe wspólne (tendo calcanei communis)
* tworzą go pasma ścięgniste i ścięgna kilku mięśni: 3 mięśnie uda oraz 2 lub 3 mięśnie podudzia
*główny rdzeń tego ścięgna stanowią ścięgna mięśni: - ścięgno mięśnia brzuchatego łydki (kończy się na guzie piętowym)
-ścięgno zginacza palcowego powierzchownego (omija ścięgno mięśnia brzuchatego łydki okręcając się wokół niego oraz guz
piętowy i dochodzi do drugich członów palcowych)
* u człowieka, konia, kota, świni oprócz mięśnia brzuchatego łydki występuje mięsień płaszczkowaty (musculus soleus) przylegający
do głowy bocznej mięśnia brzuchatego łydki stając się częścią ścięgna brzuchatego łydki (i wtedy mówi się o mięśniu trójgłowym
łydki – musculus triceps surae)
*rdzeń ścięgna piętowego wspólnego otoczony jest „kapturem” nazywanym ścięgnem dodatkowym (tendo accesorius), utworzony
jest przez pasma piętowe mięśni uda:
-mięśnia dwugłowego uda – od strony bocznej
-mięśnia półścięgnistego – od strony tylno-przyśrodkowej
-mięśnia smukłego – od strony przyśrodkowej
Pochwa mięśnia prostego brzucha

(vagina musculi recti abdominis)
Mięśnie brzucha:
-m. prosty brzucha

-m. skośny zewnętrzny brzucha
-m. skośny wewnętrzny brzucha
-m. poprzeczny brzucha

Charakterystyczna osłona m. prostego brzucha, wytwór wspólny rozściegien mięśni szerokich, czyli skośnego zewnętrznego,
wewnętrznego i poprzecznego brzucha plus powięzi poprzecznej.
Składa się z:
- blaszki zewn. (lamina externa)
budowa blaszek jest gatunkowo zmienna

-blaszki wew (lamina interna)
Kanał pachwinowy
(canalis inguinalis)
Pomiędzy pierścieniem pachwinowym zew, a wew.

Kanał przebija mięśnie szerokie brzucha:
*Samiec - służy do przejścia jądra (testis) plus mieści powrózek nasienny (funiculus spermaticus)
*Samica - więzadło obłe macicy (ligamentum teres uteri)

*Pierścień pachwinowy zewnętrzny/podskórny ( anulus inguinalis externus/subcutaneus):
- od góry: blaszka biodrowa
- od dołu: blaszka brzuszną rozścięgna m. skośnego brzucha zew

*Pierścień pachwinowy głęboki (anulus inguinalis profundus):
Pomiędzy:
-tylna krawędzią m. skośnego brzucha wew

-więzadłem pachwinowym (ligamentum inguinale)
-górna krawędź m. prostego brzucha
Przepona
(diaphragma)
*płaski mięsień
*oddziela jamę klatki piersiowej od jamy brzusznej

*występuje tylko u ssaków
*mięsień oddechowy
- od strony klatki piersiowej kontakt z sercem i płucami

- od strony jamy brzusznej kontakt z wątrobą i jej więzadłami
*powleczona powięzią i błoną surowiczą
Składa się z :
-części lędźwiowej
-części żebrowej
-części mostkowej
-środek ścięgnisty
• Część lędźwiowa (pars lumbalis):
- najgrubsza,najsilniejsza, kontakt z kręgosłupem
- dwie odnogi: prawa i lewa (crus dextrum et sinistrum) + 3 więzadła łukowate: pośrodkowe, przyśrodkowe, boczne
Odnogi przyczepiają się na powierzchni brzusznej pierwszych kręgów lędźwiowych:

-prawa (crus dextrum) - dominująca: boczna – wachlarzowaty, płaski pęczek wypromieniowujący się w grzbietową część środka
ścięgnistego i dwie przyśrodkowe odnogi wtórne – dwa brzuśce ku tyłowi w odcinku lędźwiowym i głęboko wypromieniowują się w
środek ścięgnisty, między nimi rozwór przełykowy (hiatus esophageus) – przełyk z pniami błędnymi
-lewa (crus sinister) - cieńsza, pozbawiona elementów mięśniowych
Między nimi, tuż pod kręgosłupem rozwór aortowy (hiatus aorticus) odizolowany otoczką ścięgnistą – aorta + główne naczynie
chłonne w postaci przewodu piersiowego z ż. nieparzystą - na wysokości rozworu aorty odnogi krzyżują się między sobą
Łuk lędźwiowo-żebrowy (arcus lumbocostalis) wzdłuż obu odnóg
- odnogi skontaktowane ze sobą przez tk. łączną luźną błony surowiczej jamy klatki piersiowej i jamy brzusznej
Mięsożerne: 2 ścięgniste odnogi boczna powierzchnia LIV i LIII; koń: wspólne ścięgno na więzadle podłużnym dobrzusznym pocz. L
• Część żebrowa:
- najszersza i najcieńsza część przepony
Grzbietowo, 3-4 ostatnie żebra po stronie wewnętrznej, wzdłuż połączeń kk. żebrowych z ich chrząstkami do VIII
żebra cz. mostkowa (oprócz przeżuwaczy); mięsożerne: cała długość ostatniego żebra, koniec dobrzuszny żebra XII
i chrząstki żeber poprzedzających od VIII; trójkąt lędźwiowo-żebrowy (część przepony pozbawiona włókien
mięśniowych) powyżej dogrzbietowych końców środka ścięgnistego, poniżej łuku lędźwiowo-żebrowego, asymetria
osklepka przepony; świnia: przyczep do ostatniego żebra; przeżuwacze: 6-7 palczastych wypustek; 1/3 górnej ostatniego żebra –
połączenie VIII k. żebrowej z chrząstką
• Część mostkowa:
- najmniejsza część przepony
- rozpoczyna się na powierzchni wewnętrznej wyrostka mieczykowatego mostka, kieruje się stamtąd środka ścięgnistego
• Środek ścięgnisty (centrum tendineum)
- wspólne ścięgno końcowe wszystkich 3 części przepony

• Stanowi osklepek przepony (cupula diaphragmatis) rogalik, u mięsożernych kamerton:
-trzon – otwór ż. głównej (foramen venae cavae)
-odnoga prawa i lewa

Przeżuwacze: prawie pionowo
Kopyto
Wytwór rogowy PUSZKA KOPYTOWA
Kopyto konia składa się z trzeciego (dalszego) członu palcowego (kości kopytowej), trzeszczki kopytowej, chrząstek, stawu
kopytowego oraz obejmującej całość puszki kopytowej
*Warstwę rozrodczą naskórka razem ze skórą właściwą kopyta nazywamy miazgą kopytową. W miazdze tej warstwa rozrodcza
naskórka (wytwarza puszke kopytowa) jest więc właściwym ,, tworzywem”, a skóra właściwa jest ,,odżywem”.
Miazga kopytowa = skóra właściwa + naskórek
Warstwa podskórna kopyta - tela subcutanea

-Tkanka podskórna grubieje w okolicach koronki i korony tworząc poduszeczkę podskórną koronki i korony (tela subcutanea ?? et
coronae
(Koń stąpa na krawędziach ściany puszki kopytowej, na kątach wsporowych i na piętkach. Ku górze krawędź koronowa ściany
wbijałaby się w palec – po to jest poduszeczka sprężysta koronki i korony, aby amortyzować uderzenia krawędzi ściany puszki
kopytowej o podłoże )
-Dalej przechodzi jako cienka warstwa i tworzy okostną ścienną i podeszwową (stratum periostale parietis et soleae) kości kopytowej.
strzałka gąbczasta kopyta.
-Potem grubieje i tworzy poduszeczkę sprężystą strzałki i piętek tela subcutanea tori et cunei (ungulae) =
Ta wraz z dwiema chrząstkami kopytowymi (cartilagines pulvinares ungulae) tworzy elastyczny (amortyzujący) aparat kopyta.
Aparat elastyczny kopyta
Należą tu dwie chrząstki kopytowe oraz poduszeczka sprężysta strzałki i piętek, czyli strzałka gąbczasta kopyta. Są to twory
resorujące. Niwelują one wstrząsy przy uderzeniu kopyta o podłoże.
Chrząstki kopytowe- cartilagines pulvinares ungulae
Poduszeczka sprężysta strzałki i piętek- tela subcutanea tori et cunei (ungulae)

Część strzałkowa poduszeczki podzielona na dwa ramiona przez wgłębienie, stanowiące rowek dla przyjęcia grzebienia koguciego.
w otoczeniu rowka i na wysokości ramion mieszczą się w poduszeczce sprężystej zmodyfikowane gruczoły potowe, zwane
gruczołami strzałkowymi. Ich wydzielina nawilża strzałkę rogową puszki kopytowej, czyniąc ją elastyczną i rozciągliwą .
Miazga kopytowa (tworzywo i odżywo)
Dzielimy ją na 5 odcinków:
1. miazga graniczna (corium limitans)
Leży między skórą owłosioną a miazgą koronową.

wytwarza miękki róg obwódki i warstwę zewnętrzną ściany puszki kopytowej.
2. miazga koronowa – corium coronae
Leży między miazga graniczną a miazgą ścienną w postaci wyraźnego wału dookoła kopyta.
Miazga koronowa wytwarza warstwę środkową, czyli ochronną oraz warstwę blaszkowatą ściany puszki kopytowej.
3. miazga ścienna – corium parietis s. lamellatum
Poniżej miazgi środkowej. W tyle kopyta przechodzi przez kąty na stronę podeszwową kopyta, tworząc tam część wsporową miazgi
ściennej.
- miazga ścienna ma 3 warstwy:

1)okostnową- stratum periostale , wiążącą się ze kością kopytowa
2)naczyniową- stratum vasculare
3)właściwą warstwę blaszkowatą- stratum lamellatum, odpowiadającą warstwie brodawkowej skóry właściwej.
Miazga ścienna służy do połączenia skóry z puszką kopytową.
4. miazga podeszwowa- corium soleae
Leży na podeszwowej powierzchni kości kopytowej. Pokrywa ⅓ przednią powierzchni podeszwowej kopyta i omijając po bokach
strzałkę ciągnie ku tyłowi w postaci dwu ramion leżących między strzałką, wsporami i krawędzią ścienną.
5. miazga strzałki i piętek kopyta - corium cunei et tori ungulae

Okrywa strzałkę gąbczastą. Wytwarza róg strzałki i piętek kopyta.
…………………..
Puszka kopytowa (capsula ungulae)
Otacza ona i chroni końcowy odcinek palca na podobieństwo buta. Wyróżniamy w niej trzy główne części:
1. ścianę puszki kopytowej (rogową)

2. podeszwę (rogową)
3. piętki i strzałkę rogową
1. Ściana puszki kopytowej czyli blaszka grzbietowa - paries corneus s. lamina
Zewnętrzna i wewnętrzna
Krawędź koronowa (od góry)

Krawędź podeszwowa(od podłogi) – łączy się z podeszwą przez linię białą ( linea alba )
Dla łatwiejszego określenia poszczególnych okolic kopyta dzielimy ścianę puszki kopytowej na części:
a)ściana przednia
b)2x ściany poboczne
c)2x ściany przedkątne
d)2x kąty wsporowe

e)2x ściany wsporowe
Ściana puszki kopytowej składa się z trzech warstw wytworzonych przez miazgę graniczną i koronową - warstwy ściany puszki
kopytowej :
a. Warstwa zewnętrzna albo pokrywowa – stratum externum (s. tectorium) wytworzona przez miazgę graniczną .Warstwa ta
nazywana jest też warstwą szklistą ( stratum vitreum).Utworzony przez ten róg wąski pasek graniczny ze skóra owłosioną to rąbek
albo koronka (obwódka)- limbus corneus s. epidermis limbi (perioplum).Od strony wew. widoczny jest na niej rowek koronkowy-
sulcus limbalis-dla przyjecia miazgi granicznej.
b. Warstwa środkowa albo ochronna- stratum medium (s. coronarium) zbudowana z twardego rogu rureczkowego i
międzyrureczkowego, stanowi główną ochronną warstwę puszki kopytowej. Wytworzona przez wałowatą miazgę koronową.
Zewnętrzna część tej warstwy jest twarda, mocna i ciemna, a jej część wewnętrzna słabsza, bardziej miękka i jasna.
c. Warstwa wewnętrzna albo blaszkowata- stratum internum ( s. lamellatum) Jest wytworzona przez część miazgi
koronowej, leżącej przy przejściu w miazgę ścienną. Zbudowana z blaszek ( blaszki puszki kopytowej), które zazębiają się z
blaszkami miazgi ściennej.
Strefa biała- zona alba s. lamellata to wąski pasek na podeszwowej stronie kopyta w miejscu połączenia ściany puszki kopytowej z
podeszwą.
W skład strefy białej wchodzą blaszki puszki kopytowej zazębiające się z rogiem podeszwy, kosmki powstające z rozszczepienia się
końcowych odcinków blaszek miazgi ściennej oraz miękka , woskowata, żółtawa masa rogowa, wytworzona przez miazgę ścienną.
Wbija się tu podkowiaki.
2. podeszwa rogowa kopyta- solea ungulae, jest wytworem miazgi podeszwowej. Ma postać płytki rogowej o rurkowatej strukturze
rogu.
W podeszwie wyróżniamy część przednią , zwaną trzonem podeszwy- corpus soleae , oraz dwa ramiona- crura soleae, oddzielone
od siebie wcięciem strzałkowym. Kończą się one kątami podeszwy, a od strony strzałki oddzielone są rowkami strzałkowymi
bocznymi i ścianami wsporowymi.
Górna, czyli wew. powierzchnia podeszwy , stykająca się z miazgą podeszwową, jest wypukła i posiada liczne otworki dla kosmków
brodawkowych tej miazgi. Dolna , czyli zew. jest odpowiednio wklęsła , w kopycie tylnym bardziej niż w przednim.
3. strzałka rogowa kopyta –(cuneus ungulae) oraz piętek-(torus ungulae)
Jest to klinowata wyniosłość rogowa wytworzona przez miazgę strzałki , wchodząca od tyłu w trójkątne wcięcie podeszwy. Róg
strzałki z małą ilością rogu rurkowego, a dużą międzyrurkowego jest przyżyciowo miękki i elastyczny.
Na pow. zew. strzałki rogowej widnieje w środku podłużny rowek strzałkowy środkowy- sulcus cunei centralis , który ku tyłowi
przechodzi na skórę owłosioną jako dół piętkowy.
Rowek ten ujęty jest z obu stron przez ramiona strzałki- crura cunei , przechodzące ku tyłowi w wierzchołek albo grot strzałki -apex
cunei,. Ku tyłowi ramiona strzałki rozszerzają się w okrągłe wzniesienia zwane piętkami. Po obu stronach strzałki leżą rowki
przystrzałkowe -sulci paracuneales (lateralis et medialis), oddzielające ją od ramion podeszwy i ścian wsporowych. Przedni nie
rozdzielony przez rowek odcinek strzałki kończący się wierzchołkiem zwie się trzonem strzałki.
Wew. czyli górna powierzchnia strzałki jest negatywem zew. Dlatego rowkowi środkowemu tej ostatniej odpowiada na powierzchni
wew. grzebień pośrodkowy zwany kogucim- spina cunei. Cała powierzchnia wew. strzałki ma małe otworki na kosmki brodawkowe
miazgi strzałkowej.
Gruczoł mlekowy
Sutki (mammae) wytwór skóry, spokrewnione z gruczołami potowymi
*trzon sutka (corpus mammae) - osadzony szeroką podstawą (basis mammae)
*brodawka sutkowa ( papilla mammalis) - podstawę brodawki obejmuje zwieracz brodawki (sphincter papillae) gładki.
Na wierzchołku brodawki znajdują się ujścia przewodów brodawkowych ( ductus papillares) :
-Przeżuwacze: 1
-Klacz: 2
-Świnia: 1-3
-Mięsożerne : wiele
Każdy przewód brodawkowy tworzy zatokę mleczną (sinus lactiferus) . Do zatoki uchodzą przewody mlekonośne (ductus lactiferi) -
przewody wydzielnicze zrazików mlekotwórczych (lobi mammales)
Drogi wyprowadzające mleko:

*przewody pęcherzykowe mleczne (ducti alveolares lactiferi)
*przewody mleczne (ducti lactiferi) otwierają się do zatoki mlecznej (sinus lactiferus) cz.brodawkowa przechodzi w cz. gruczołową
*przewód brodawkowy (ductus papillariss)

*ujście brodawkowate (ostium papillare)
Unerwienie:
*t.maciczna przednia - t.jajnikowa
*t.maciczna środkowa - t.pępkowa

*t.maciczna tylna - t.pachowa
-od pnia sromowo-nabrzusznego odchodzi t.sromowa zewnętrzna (a.puedenda externa) od niej gałęzie do wymienia:
→ t.podstawowa wymienia przednia i tylna

(a.basiliaris uberis cranialis et caudalis)
Odpływ żylny z wymienia:
* żyła podstawowa wymienia przednia i tylna (v.basilaris uberis cranialis et caudalis)

→ do: ż.biodrowej wewnętrznej
ż.biodrowej zewnętrznej
przez ż. nabrzuszna tylną → nabrzuszna przednia → piersiowa wew → ż.czcza przednia
Układ chłonny
Węzeł chłonny wartowniczy- SLN, pierwszy węzeł chłonny na drodze spływu chłonki z ogniska nowotworowego. Gdy się usunie
go z pierwszego ogniska, to można pozbyć się nowotworu. Krążą w środku grudki chłonne, trafiają do różnych narządów- robią się
przerzuty.
OŚRODEK CHŁONNY- lymphocentrum- węzły chłonne występujące w tych samych miejscach u różnych gatunków, zbierające
chłonkę z podobnych okolic ciała. Układ chłonny- niestabilny, tt. też niestabilne, żyły stabilniejsze. Węzły chłonne wartownicze
reagują natychmiast, gdy coś jest nie tak w organizmie np. białaczka limfatyczna bydła- węzły chłonne mogą z kasztana przeobrazić
się w chleb.
Węzły chłonne głowy zgrupowane są w:

- ośrodku chłonnym przyuszniczym (limphocentrum parotideum)- obejmuje węzeł chłonny przyuszniczy (większy) lub
kilka mniejszych, mogą występować lub nie.
-ośrodku chłonnym żuchwowym (lc. mandibulare)- węzły chłonne żuchwowe, żuchwowe dodatkowe i skrzydłowy.
Żuchwowy przy kącie żuchwy.
- ośrodku chłonnym zagardłowym (lc. retropharyngeum)- bardzo ważny dotyczy węzłów chłonnych zagardłowych
przyśrodkowe i boczne.
Cała chłonka z głowy zwierząt przechodzi przez węzeł chłonny zagardłowy przyśrodkowy, potem odprowadzana do pnia
tchawiczego. Przyśrodkowe leżą przyśrodkowo od aparatu podwieszającego k. gnykową, boczne podskórnie w okolicy skrzydła kr.
szczytowego. W limfatycznym systemie mózgowia- płyn mózgowo rdzeniowy wychodzi z komór do zbiornika uszkowo-rdzeniowego,
potem rozprzestrzenia się w jamie podpajęczynówkowej, potem znowu wnika do mózgowia wokół naczyń tętniczych, są tam
przestrzenie Wirchofa Robina, z tych przestrzeni przez stopki astrocytów, podmienia stary płyn mózgowo-rdzeniowy i kilka g białek
jest usuwanych z mózgowia, odpływa przez węzły chłonne zagardłowe, odprowadzany pniem tchawiczym do kąta żylnego prawego i
lewego.
Węzły chłonne na szyi zgrupowane w:

1) ośrodku chłonnym szyjnym powierzchownym (lc. cervicale superficiale)- lnn. dorsales, medii, ventrales najważniejszy
przedłopatkowy czyli szyjny powierzchowny, który można zaliczyć do węzłów szyjnych powierzchownych głębokich, u innych do
głębokich.
2) ośrodku limfatycznym szyjnym głębokim (lc. cervicale profundum)- lnn. craniales, medii, caudales, leżą pod m. ramienno
głowowym, gdzie jest pień błędno-współczulny.
Węzły chłonne kończyny piersiowej zgrupowane w:

1) ośrodek chłonny pachowy (lc. axillare)
✓ węzły chłonne pachowe właściwe (lnn. axillares proprii); u świni- tylko węzły pachowe 1-ego żebra, u innych tam gdzie jest t.
pachowa, przy splocie barkowym
✓ węzeł chłonny pachowy dodatkowy (ln. axillaris accessorius)-przy triadzie piersiowo-grzbietowej
✓ u konia i owcy: węzły chłonne łokciowe (lnn. cubitales), jeszcze bardziej obwodowo
Wartownicze pachowe właściwe i pachowe dodatkowe poza koniem i owcą są wartownicze dla obwodowe cz. kończyny, a u konia
owcy ww. chłonne łokciowe są wartownicze. U ludzi więcej węzłów chłonnych pachowych właściwych, w przypadku raka piersi się
wycina wszystkie te węzły pachowe, upośledza się przepływ chłonki z gruczołu cewkowego i kończyny całej- dochodzi czasem do
zastania chłonki, reakcja zapalna- rozplem tkanki łącznej, kończyna puchnie. Słoniowacizna kończyny.
Chłonka ze ściany klatki piersiowej odprowadzana jest przez:
1) ośrodek chłonny piersiowy dogrzbietowy (lc. thoracicum dorsale)- lnn. intercostales, lnn. thoracici aortici,-
obok rozgałęzień tt. międzyżebrowych od aorty

2) ośrodek chłonny piersiowy dobrzuszny (lc. thoracicum ventrale)- węzły mostkowe, doczaszkowe, doogonowe; leżą na wew.
powierzchni mostka, rękojeść mostka, zbierają chłonkę ze ścian klatki piersiowej i narządów
Za drenaż chłonki z organów jamy piersiowej odpowiadają:
1) ośrodek chłonny śródpiersiowy (lc. mediastinale)- węzły chłonne śródpiersiowe doczaszkowe, środkowe, doogonowe;
2) ośrodek chłonny oskrzelowy (lc. bronchale)- węzły chłonne tchawiczo-oskrzelowe – tracheobronachalis (rozwidlenia tchawicy),
prawe, lewe, środkowe; węzły chłonne płucne;
3) ośrodek chłonny piersiowy dogrzbietowy (lc. thoracicum dorsale)

4) ośrodek chłonny piersiowy dobrzuszny (lc. thoracicum ventrale)
Węzły chłonne brzucha:, noszą nazwę jak główne pnie tętnicze w odcinku brzuszno-tętniczym
1) ośrodek chłonny trzewny (lc. coeliacum)- ww. chłonne trzewne, żołądkowe, śledzionowe, trzustkowo-dwunastnicze (lnn. coealiaci,
gastrici, lienales, pancreatico-duodenales); pień trzewny (truncus visceralis)
2) ośrodek chłonny krezkowy doczaszkowy (lc. mesentericum craniale)- ww. chłonne krezkowe doczaszkowe, jelita czczego, jelita
ślepego, okrężnicze (lnn. mesenterici craniales, jujunales, caecales, colici), pień jeitowy (truncus intestinalis)
3) ośrodek chłonny krezkowy doogonowy (lc. mesentericum caudale)- ww. chłonne krezkowe doogonowe (lnn. mesenterici
caudales), pień krezkowy doogonowy (truncus mesentericus caudalis).
4) ośrodek chłonny lędźwiowy (lc. lumbale): ww. chłonne lędźwiowe aorty (lnn. lumbales aortici), węzły chłonne nerkowe (lnn.
renales).
Węzły chłonne jamy i kończyny miednicznej

1) ośrodek chłonny biodrowo-udowy (lc. iliofemorale)- ww. chłonne biodrowo-udowe, udowe-pies; położone wzdłuż t. biodrowej zew.
lub tętnicy udowej (u kota i konia)
2) ośrodek chłonny kulszowy (lc. ischiadicum)- w. chłonny kulszowy, pośladkowy, guzowy (ln. ischiadicus, gluteus, tuberalis)bocznie
od więzadła szerokiego miednicy,
3) ośrodek chłonny podkolanowy (lc. popliteum) ww. chłonne podkolanowe powierzchowne są rzadko, lecz u psa są jedynymi
głębokie- bydło, koń; u świni obie grupy- lln. poplitei superficiales et profundi
Chłonka z tych węzłów spływa do ww. biodrowych przyśrodkowych
4) Ośrodek chłonny biodrowo-krzyżowy (lc. iliosacrale)- ww. chłonne biodrowe przyśrodkowe- lnn. iliaci mediales, główna grupa,
przedłużenie w. lędźwiowych aorty, dają początek pniom lędźwiowym, t. okalająca
b. gł.; ww. chłonne biodrowe boczne (lnn. iliaci laterales), miejsce podziału t. okalającej biodro głębokiej;
ww. chłonne biodrowe głębokie (lnn. iliaci interni)- t. biodrowa wew.; ww. chłonne odbytowo-odbytnicze (lnn. anorectales)
5) ośrodek chłonny pachwinowo-udowy (lc. inguinofemorale)-chłonka spływa do ww. biodrowych przyśrodkowych: ww. chłonne
pachwinowe powierzchowne (lnn. inguineles superficialis z w tym mosznowe i sutkowe lub nadwymieniowe), w. chłonny podbiodrowy
(ln. subiliacus, brak u psa, u kota rzadko lub w chłonny fałdu kolanowego, ww. chłonne guza biodrowego (ln. coxalis), węzeł chłonny
dołu przylędźwiowego <dół głodowy inaczej> (ln. fossae paralumbalis), węzły chłonne nabrzuszne (lnn. epigastrici)- w okolicy zew.
m. prostego brzucha.
Z węzłów nadwymieniowych, podbiodrowych, guza biodrowego, dołu przylędźwiowego, nabrzusznych chłonka spływa do węzłów
chłonnych biodrowo-przyśrodkowych! jak z ośrodkowa chłonnego biodrowo-udowego, kulszowego, podkolanowego,
pachwinowoudowego!, układają się wzdłuż aorty w jamie brzusznej, odgałęzienia zaopatrują fałd kolanowy.
Grasica (thymus)
- w śródpiersiu górnym, tuż za mostkiem
- płaty : nieparzysty płat piersiowy, parzyste płaty szyjne - prawy i lewy
u cielęcia jest b. wielka, posiada kilka płatów- piersiowy i pośredni, płaty szyjne prawy, lewy zanikają. U młodych osobników jest
jeszcze rdzeń (medulla tymi) i kora (cortex tymi) , maximum rozwoju u psa w 3 tygodniu, u świni 9 miesiąc, u konia 1 rok.
Płat pośredni jest pośrednikiem.
Płat piersiowy jest w śródpiersiu przedsercowym dolnym, rozpycha on tę przestrzeń, przyrasta do niego opłucna ścienna obu
worków opłucnowych, płat potem przerasta tkanką łączną i tłuszczową, zanika tk. gruczołowa, zostaje przegroda śródpiersiowa
doczaszkowa po nim.
Inwolucja zaczyna się od cz. szyjnej płata pośrodkowego.
Śledziona (lien)
narząd krwiotwórczy, u wszystkich gatunków po lewej stronie, konsystencja brejowata, ziarnista galareta, nie można szyć, ale można
usunąć, potem zhomogenizować, wlać do jamy otrzewnowej, te komórki śledzionowe się implantują, podejmują funkcje, powstają
ogniska śledzionowe.
Wnęka śledziony jest pozbawiona otrzewnej, tutaj śledziona leży w krezce dogrzbietowej żołądka, która potem przekształca się w
sieć większą! Otrzewna z żołądka schodzi na śledzionę i to przejście tej otrzewnej (dwulistkowej) z żołądka na śledzionę to więzadło
żołądkowo- śledzionowe, potem za śledzioną jest sieć większa. Wnęka śledziony niewielka, wchodzi tu t. śledzionowa, wychodzi ż.
śledzionowa - oba naczynia biegną razem w więzadle przeponowo-śledzionowym
Powierzchnie: przeponowa (facies diaphragmatica lienis) , trzewna (facies visceralis lienis) , składająca się z powierzchni żołądkowej
(facies gastrica lienis), nerkowej (facies renalis lienis) i okrężniczej (facies colica lienis) - na powierzchni trzewnej - wnęka
śledzionowa (hilus lienis)
Więzadła śledziony: więzadło żołądkowo-śledzionowe (ligamentum gastrolienale), więzadło przeponowo-śledzionowe
(ligamentum phrenicolienale) i podtrzymujące narząd od dołu więzadło przeponowo-okrężnicze (ligamentum phrenicocolicum)
wydłużona, na przekroju trójkątna - świna

szeroka, długa, z zaokrąglonymi końcami - bydło
kształt toporu - koń

kształt buta (wyraźnie rozszerzony koniec dobrzuszny) - pies
kształt zaokrąglony, nieregularny - małe przeżuwacze
U konia w tylnej części klatki piersiowej, u przeżuwaczy wewnątrzpiersiowo.

Tarczyca (glandula thyroidea)
- płat prawy (lobus dexter) + płat lewy (lobus sinister) - połączone węziną (isthmus), czasem występuje płat
piramidowy
- gruczoł zbudowany jest z pęcherzyków (folliculi)
- unerwienie - n.X , unaczynienie - tt. tarczowe
najdziwniejszy kształt u świni, jest to 1 gruczoł całkowicie zwarty u świni, całkowicie z tkanki gruczołowej, płat lewy i prawy, w
centrum płat piramidowy (cieśń u innych), jest blisko chrząstki tarczowatej krtani- stąd nazwa, płaty prawy i lewy za krtanią za
chrząstka pierścieniowatą, blisko tarczowatej, podobnie jak u świni jest u bydła, z tkanki gruczołowej, podział na płat prawy, lewy i
cieśń. U świni płat piramidowy odpowiada cieśni u innych gatunków. U psa i konia są 2 płaty z tkanką gruczołową, są połączone
tkanką łączną, mówimy, że te płaty są połączone cieśnią włóknistą. U przeżuwaczy cieśń gruczołowa.
Gruczoły przytarczycowe- glandulae paratyroideae, wytwarzają parathormon, regulacja st. wapnia i fosforu we krwi
- u zwierząt gruczoł przytarczycowy zewnętrzny i wewnętrzny
Zewnętrzny- przylega do przedniej cz. płata prawego i lewego; u konia gruczoł przytarczycowy zew. może być bliższy i dalszy,
bliższy przy płacie prawym i lewym, dalszy w okolicy głowy 1. żebra.
Wewnętrzny- brak u świni, zanurzony w miąższu tarczycy, w okolicach tylnego bieguna płatów.
Wytwory skóry
Włosy, pili
• nitkowate, zrogowaciałe wytwory naskórka, tkwiące w skórze właściwej
• wykształciły się wraz ze stałocieplnością i przystosowaniem organizmu do życia w środowisku lądowym budowa włosa korzeń
włosa, radix pili — część włosa tkwiąca w skórze właściwej i tkance podskórnej; rozróżnia się w nim
• opuszkę włosa, bulbus pili — utworzona przez buławkowato rozrośnięte komórki sznura naskórkowego w skórze właściwej
macierz włosa, matrix pili— stanowią ją promieniście ułożone komórki opuszki włosa podlegające intensywnym podziałom, tworząc
komórki pozostałych części włosa melanocyty — leżą w sąsiedztwie brodawki włosa (na zewnątrz macierzy); wytwarzają melaninę
nadającą włosombarwę brodawkę włosa, papilla pili— wpuklająca się w opuszkę włosa tkanka łączna skóry właściwej; komórki
brodawki zawierają ziarna melaniny, naczynia krwionośne oraz włókna nerwowe
• powłoczkę włosa, cuticula pili
• pochewkę wewnętrzną i zewnętrzną włosa, vagina pili interna et externa — tworzone z komórek nabłonkowych
• mieszek włosa, fol/icu/us pili — utworzony przez tkankę łączną skóry właściwej i tkanki podskórnej, która układa się na zewnątrz
pochewek nabłonkowych łodyga włosa, scapus pili — część włosa, wyrastająca ponad powierzchnię naskórka, zakończona
wierzchołkiem włosa, apex pilirozróżnia się w niej
• powłoczkę, cuticula — zbudowana z jednej warstwy zrogowaciałych (martwych) komórek układających się dachówkowato i ściśle
do siebie przylegających
• korę włosa, cortex pili — zbudowana z licznych warstw koncentrycznie ułożonych komórek o kształcie wrzecionowatym, które leżą
wzdłuż osi długiej włosa; pomiędzy nimi znajdują się ziarna melaniny
• rdzeń włosa, medul/a pili — zbudowany z jednej lub kilku warstw komórek wielobocznych niezupełnie zrogowaciałych
typy włosów
• włosy pokrywowe, capil/i — stanowią zasadniczą część owłosienia u większości gatunków; układają się skośnie do
powierzchni skóry, tworząc
• strumienie włosów, f/umina pilorum
potok zbieżny włosów, linea pilorum convergens
potok rozbieżny włosów, linea pilorum divergens wir zbieżny włosów, vortex pilomm convełgens wir rozbieżny włosów, vortex
pilorum divergens krzyże włosów, cruces pilorum włosy szczeciniaste, setae — mają dobrze wykształcony rdzeń; tworzą okrywę
włosową u świń, a także
• włosy uszne, tragi— w przewodzie słuchowym zewnętrznym
• włosy nozdrzy, vibrissae — w okolicy nozdrzy przednich
• rzęsy, cilia -- na krawędziach przednich powiek
• brodę, barba — na podbródku u kozła włosy wełniste, pili lanei — są pozbawione rdzenia; tworzą okrywę włosową u owcy
włosy długie, pili longi grzywa, juba
• grzywka, cirrus capitis
włosy ogona, cirrus caudae

• szczotka śródręczna, cirrus metacarpeus
• • szczotka śródstopowa, cirrus metatarseus a włosy czuciowe (dotykowe, zatokowe), pili tactiles — w mieszku zatoka żylna,
do której wpukla się poduszeczka zatokowa zaopatrzona w zakończenia nerwowe; rozróżnia się włosy czuciowe nadoczodołowe,
pili tactiles supraorbitales włosy czuciowe podoczodołowe, pili tactiles infraorbitales
• włosy czuciowe jarzmowe, pili tactiles zygomatici włosy czuciowe wargowe górne, pili tactiles labiales superiores
• włosy czuciowe wargowe dolne, pili tactiles labiales inferiores
• włosy czuciowe bródkowe, pili tactiles mentales
•włosy czuciowe nadgarstkowe, pili tactiles carpales — występują na kończynach u kota
Gruczoły skóry, glandulae cutis
wywodzą się z naskórka i pozostają w ścisłej łączności ze skórą właściwą
Gruczoły potowe, gl/. sudoriferae
gruczoły ekrynowe, wydzielina tych gruczołów przechodzi przez błony komórkowe, nie uszkadzając komórek, są to gruczoły
cewkowe, nierozgałęzione, kłębkowate, produkujące pot, sudor część wydzielnicza leży w skórze właściwej lub w tkance
podskórnej, tworzy trzon gruczołu potowego, corpus gł. sudor, przewód potowy, ductus sudorifer otwór potowy, porus sudorife
występują głównie w nieowłosionej skórze; należą do nich:
gruczoły opuszki, gll. tori— u mięsożernych
gruczoły płytki nosowo-wargowej, gll. plani nasolabłalis• — u bydła
gruczoły nadgarstkowe, gl/. carpeae — u świni
gruczoły apokrynowe w czasie procesu wydzielniczego zniszczona zostaje część komórki gruczołowej, która następnie regeneruje a
gruczoły te mają kłębkowo lub wężykowato ułożoną część wydzielniczą, którą tworzą trzon gruczołu potowego, corpus gl
sudoriferae przewód potowy, ductus sudorifer otwór potowy, porus sudorifer, otwiera się na powierzchni naskórka lub do mieszka
włosowego wydzielina tych gruczołów jest gęsta, może zawierać tłuszcz, np. u przeżuwaczy, lub białko, np. u koni, oraz substancje
zapachowe dawniej nazywane były gruczołami zapachowymi, gll. odorifer u zwierząt większość gruczołów potowych należy do tej
kategorii u człowieka znajdują się one w dołach pachowych oraz w okolicy sromu i odbytu
Gruczoły łojowe, g/l, sebaceae
• gruczoły pęcherzykowe proste lub rozgałęzione o wydzielaniu holokrynowym całe komórki ulegają uszkodzeniu i
przekształcają się w łój, sebum — natłuszcza warstwę rogową naskórka, tworzy na niej warstwę hydrofobową, natłuszcza także
włosy, które stają się bardziej elastyczne i mniej łamliwe przewody gruczołowe, ductus g/andulares — otwierają się do mieszków
włosowych
• odmianą gruczołów łojowych są

gruczoły tarczkowe, gl/. tarsales — występują na krawędziach tylnych powiek, ich
wydzielina zapobiega wypływaniu łez poza worek spojówki
Gruczoły woskowinowe, gl/. ceruminosae
• występują w skórze przewodu słuchowego zewnętrznego
• są przekształconymi gruczołami potowymi apokrynowymi
• mieszanina ich wydzieliny, łoju i złuszczonego nabłonka to woskowina uszna, cerumen

Sutki, mammae
• gruczoły spokrewnione z gruczołami potowymi apokrynowymi; wytwarzają siarę, colostrum lub mleko, lac w sutku
rozróżnia się:
• trzon sutka, corpus mammae — o kształcie półkolistym, w którym znajduje się
• zrąb sutka, stroma mammae — utworzony przez torebkę łącznotkankową, która wnikając w głąb trzonu sutka tworzy
beleczki oddzielające poszczególne płaty i płaciki trzonu sutka
• od zewnątrz do torebki łącznotkankowej przylega powięź, tkanka tłuszczowa oraz skóra miąższ sutka, parenchyma
mammae — stanowi gruczoł sutkowy, gł. mammaria — podzielony na”
- płaty gruczołu sutkowego, lobi gł. mammariae
-płaciki gruczołu sutkowego, lobuli gł. mammariae drogi wyprowadzające mleko
-przewody pęcherzykowe mleczne, ductus alveolares lactiferi
-przewody mleczne, ductus lactiferi
-zatoka mleczna, część gruczołowa, sinus lactifer, pars glandu/aris
• brodawkę sutkową, papilla mammae
• struktura grubościenna, zbudowana ze skóry z włóknami mięśniowymi gładkimi oraz błony śluzowej z nabłonkiem
wielowarstwowym płaskim
• skóra brodawki sutkowej pozbawiona jest włosów i gruczołów w brodawce sutkowej rozróżnia się
• podstawę brodawki, basis papillae — nawiązuje łączność z trzonem sutka wierzchołek brodawki, apex papillae zatokę
mleczną, część brodawkową, sinus lactifer, pars papillaris przewód brodawkowy, ductus papillaris ujście brodawkowe, ostium
papil/are — otoczone m. zwieraczem brodawki, m. sphincter papillae — mięsień gładki
Wymię, uber
tworzą sutki występujące w okolicy łonowej (pachwinowej) brzucha przeżuwaczy i konia wymię krowy
• z zewnątrz pokryte skórą, powięzią oraz ciałem tłuszczowym wymienia, corpus adiposum uberis
• ciało tłuszczowe wymienia najlepiej wykształcone jest pomiędzy ścianą brzucha a wymieniem wymię krowy tworzą cztery
sutki, każdy zbudowany z
• trzonu, corpus mammae i brodawki sutkowej, papila mammae
• poszczególne trzony sutków oddzielone są tkanką łączną a poszczególne gruczoły sutkowe tworzące miąższ sutka (po
jednym w każdym trzonie) nie łączą się ze sobą pomiędzy sutkami strony lewej i prawej występuje bruzda międzysutkowa, sulcus
intermammarius
• liczba brodawek odpowiada liczbie trzonów sutków; brodawki sutkowe mają kształt walcowaty, dł. ok. 6—10 cm
• w każdej brodawce sutkowej znajduje się jedna zatoka mleczna; jej część brodawkowa, która przedłuża się w jeden
przewód brodawkowy, zakończony jednym ujściem brodawkowym
• ścianę brodawki tworzy skóra z dobrze wykształconą tkanką podskórną, zawierającą liczne włókna łącznotkankowe oraz
włókna mięśniowe gładkie, i błona śluzowa
• wymię do ściany brzucha mocuje skóra, cutis

• powięź powierzchowna, fascia superficialis aparat podwieszający sutek, apparatus suspensorius mammarius — pochodna
powięzi głębokiej, fascia profunda, inaczej opony żółtej brzucha, tunica flava abdominis, która tworzy blaszki boczne, laminae
latera/es z
-listewkami podwieszającymi, /ame/lae suspensoriae
-blaszki przyśrodkowe, laminae media/es listewkami podwieszającymi, laminae suspensoriae — stanowią więzadło podwieszające
wymienia, lig. suspensorium uberis
• unaczynienie wymienia
-t. sromowa zewnętrzna, a. pudenda externa a gałęzie sutkowe, rami mammarii
-tł. brodawkowe, aa. papillares e t. nabrzuszna doogonowa powierzchowna, a. epigastrica cauda/is superficialis
-t. nabrzuszna doczaszkowa powierzchowna, a. epigastrica cranialis superficialis — od t. piersiowej wewnętrznej
-ż. sromowa zewnętrzna, v. pudenda externa
-ż. sutkowa doogonowa, v. mammaria caudalis
-ż. nabrzuszna doczaszkowa powierzchowna, v. epigastrica cranialis superfiCialis
• odpływ chłonki z wymienia
-węzły chłonne pachwinowe powierzchowne (sutkowe), Inn. inguinalis superficiales (Inn. mammarii)
• unerwienie wymienia
-n. płciowo-udowy, n. genitofemoralis
-n. biodrowo-podbrzuszny, n. iliohypogastrich
-n. biodrowo-pachwinowy, n. ilioinguinalis
-n. sromowy, n. pudendus
-nn. współczulne ze zwoju krezkowego doogonowego wymię małych przeżuwaczy a tworzą dwa sutki w każdym z nich znajduje
się jeden gruczoł sutkowy wymię podobnie jak u krowy leży w okolicy łonowej brzucha jest ono stosunkowo małe
• wymię tworzą dwa sutki zawierające w sumie cztery gruczoły sutkowe (po dwa gruczoły w jednym sutku) obydwa sutki
wymienia oddzielone są bruzdą międzysutkową, sulcus intermammarius każdy sutek zbudowany jest z trzonu i brodawki sutkowej
(dwa trzony, dwie brodawki)
• w każdym trzonie znajdują się dwie zatoki mleczne ich części gruczołowej
• w każdej z dwóch brodawek sutkowych znajdują się po dwie zatoki mleczne każda zatoka przedłuża się w przewód
brodawkowy zakończony ujściem brodawkowym (w każdej brodawce są dwa przewody brodawkowe i dwa ujścia brodawkowe)
Sutki psów
• występuje najczęściej pięć par sutków ułożonych w dwa rzędy, na dobrzusznej części tułowia, równolegle do kresy (linii)
białej (w układzie piersiowo-brzusznym) obustronne rzędy sutków oddziela bruzda międzysutkowa, sulcus intermammarius w
każdym sutku znajduje się kilkanaście (dziesięć — piętnaście) gruczołów sutkowych z odrębnymi drogami wyprowadzającymi
brodawka sutkowa ma dł. ok. 5—15 mm, w każdej znajduje się dziesięć — piętnaście zatok mlecznych, części brodawkowych i tyleż
samo przewodów i ujść brodawkowych unaczynienie sutków
• t. nabrzuszna doczaszkowa powierzchowna, a, epigastrica cranialis supefficialis

• gałęzie przeszywające t. piersiowej wewnętrznej i t. piersiowej bocznej, rami perforantes a. thoracicae internae et a.
thoracicae laterale
t. nabrzuszna doogonowa powierzchowna, a. epigastrica caudalis superficialis a t. sromowa zewnętrzna, v. pudenda externa żyły
odpowiadają tętnicom odpływ chłonki z sutków sutki piersiowe — do węzłów chłonnych pachowych, Inn. axillares sutki brzuszne
— do węzłów chłonnych pachwinowych powierzchownych (sutkowych), limphonodi inguinales superficiales (mammarii)
Sutki świni
• występuje od sześciu do ośmiu par sutków ułożonych w dwóch równoległych rzędach (podobnie jak u psa),
• obustronne rzędy sutków oddziela bruzda międzysutkowa
• w każdym sutku znajdują się 2—3 gruczoły sutkowe i tyleż samo dróg wyprowadzających
Gruczoły skóry specyficzne dla różnych gatunków zwierząt
• mięsożerne
• gruczoły okołoodbytowe, gll. circumanales — u psa
• gruczoły zatok przyodbytowych, gll. sinus paranales gruczoły ogona, gll. caudae
• gruczoły okołoustne, gll. circumorales — u kota świnia o gruczoły płytki (tarczy) ryjowej, gll. plani rostralis gruczoły
nadgarstkowe, gll. carpeae
• gruczoł bródkowy, gł. mentalis gruczoły napletkowe, gll. praeputiales przeżuwacze gruczoły płytki nosowo-wargowej, gll.
plani nasolabialis — u bydła gruczoły płytki nosowej, gll. plani nasalis — u owcy i kozy gruczoły zatoki podoczodołowej, gll. sinus
infraorbitalis — u owcy
• gruczoły zatoki pachwinowej, gll. sinus inguinalis u owcy gruczoły zatoki międzypalcowej, gll. sinus interdigitalis — u owcy
gruczoły rogowe, gll. cornuales — u kóz rogatych
Opuszki, tori
• poduszeczkowate wyniosłości powłoki wspólnej występujące na powierzchniach dłoniowych lub podeszwowych odcinków
obwodowych kończyn charakteryzują się brakiem owłosienia zgrubiałym i mocno zrogowaciałym naskórkiem
• dobrze wykształconą tkanką podskórną z włóknami kolagenowymi, sprężystymi i tkanką tłuszczową
• licznymi zakończeniami nerwowymi bogatym unaczynieniem
• funkcje opuszek:amortyzacja wstrząsów, odbieranie wrażeń dotykowych, możliwość orientowania się w charakterze podłoża
• u mięsożernych obecne na nich są gruczoły potowe ekrynowe uczestniczące w termoregulacji rozróżnia się
-opuszki nadgarstkowe, tori carpei
-opuszki stępowe, tori tarsei
-opuszki śródręczne, tori metacarpei
-opuszki śródstopowe, tori metatarsei
-opuszki palcowe, tori digitales cechy gatunkowe opuszek koń e opuszka nadgarstkowa, torus carpeus i opuszka stępowa, torus
tarseus — inaczej kasztany; uwstecznione, nie nawiązują kontaktu z podłożem
-opuszka śródręczna, torus metacarpeus — inaczej ostroga śródręczna, calcar metacarpeum e
-opuszka śródstopowa, torus metatarseus — inaczej ostroga śródstopowa, ca/car metatarseum

-opuszka palcowa, torus digitalis — inaczej opuszka kopyta, torus ungulae bydło, małe przeżuwacze i świnie
-opuszki palcowe, tori digitales — u przeżuwaczy występują na palcu III i IV; u świni - Il, III, IV i V mięsożerne
-opuszka nadgarstkowa, torus carpeus
• opuszka śródręczna, torus metacarpeus i opuszka śródstopowa, torus metatarseus — największe mają kształt sercowaty opuszki
palcowe, tori digitales — opuszka palca I nie nawiązuje kontaktu z podłożem
Narządy palcowe, organa digitalia
• stanowią obwodowe zakończenia palców
• charakteryzują się silnym rozwojem warstwy rogowej naskórka
• silnym rozwojem sieci naczyń krwionośnych i włókien nerwowych w skórze właściwej a silnym wydłużeniem brodawek skóry
właściwej
• typy narządów palcowych kopyto, ungula a pazur, unguicula paznokieć, unguis
Pazur, unguicula
● narząd palcowy mięsożernych, odpowiada liczbie palców, pazur palca I w kończynie piersiowej jest tworem szczątkowym
● rozróżnia się:
-wał, vallum
-puszkę rogową pazura, capsula cornea unguicuale:
-powierzchnię boczną, facies lateralis
-powierzchnię przyśrodkową, facies miedialis
-brzeg grzbietowy, margo dorsalis
-brzeg koronowy, margo coronalis
-brzeg wierzchołkowy, margo apicalis
-podeszwę rogową pazura, solea cornea unguiculae
Na przekroju pazur ma budowę podobną do budowy puszki kopyta, ściana zbudowana jest z 3 warstw rogu, podeszwa z
jednej warstwy. Rog warstwy zew i środkowej ściany oraz róg podeszwy zbudowany jest z cewek naskorkowych, tubuli
epidermales, natomiast warstwa wew ściany z blaszek naskórkowych, lamellae epidermales
*Kot: elastyczne więzadła łączą powierzchnię grzbietową członu palcowego (paliczka) dalszego z podstawą członu
palcowego środkowego, unoszą pazury kota i chowają je w kieszonce skórnej (fałdzie pazura)
Rogi, cornua
Wyniosłości kostno-skórne występujące na k.czołowej niektórych przeżuwaczy, róg składa się z :

-możdżenia, processus cornualis jest to część kostna
-skóry właściwej rogu, dermis cornus i naskórka rogu, epidermis cornus
-pochwy rogowej części zrogowaciałej naskórka utworzona z cewek naskórkowych, tubuli epiderrmalis
Wyróżniamy: podstawę, basis, trzon, corpus oraz wierzchołek rogu, apex, u krów w związku z ciążą i laktacją na pochwie
rogowej tworzą się brudzdy, które są wyraźne,, natomiast u samców rogi są gładkie, u jeleniowatych występują rogi będące
strukturą kostną
PYTANIA Z KOLOKWIUM
Odpowiedzi koło IV z głowy
1.Pomiędzy tylną powierzchnią rogówki a przednią powierzchnią tęczówki zawarta jest:

-camera anterior bulbi oculi
2.Crista mediana występujący na chrząstce pierścieniowatej krtani znajduje się na:

-dogrzbietowej powierzchni płytki chrząstki pierścieniowatej
3.Nerw krtaniowy przedni unerwia:

-m.pierścienno-tarczowy i błonę śluzową krtani
4.Odcinek końcowy jamy krtani nosi nazwę:

-jamy podgłośniowej
5.Błona śluzowa jamy bębenkowej unerwiona jest przez

-n.bębenkowy Jacobsona
6.Włókna zazwojowe parasympatyczne dla ślinianki przyusznej pochodzą ze zwoju:

-ganglion oticum
7.Ślinianki jarzmowa (gl.zygomatica) występuje u:

-tylko u psa
8.Fałd głosowy tworzy:

-mięsień głosowy i wiązadło głosowe
9.Musculus palatopharyngeus należy do mięśni:

-musculi constrictores pharyngis cranialis
10.Błona śluzowa gardła jest unerwiona przez:

-gałęzie gardłowe nerwu IX
11.Cavum tympani jest połączone z gardłem poprzez:

-ostium pharyngeum tubae auditivae
12.Musculus stylopharyngeus jest unerwiony przez:

-odgałęzienie nerwu IX
13.Jakie mięśnie znajdują się w jamie bębenkowej:

-mięsień napinacz błony bębenkowej i mięsień strzemiączkowy
14.Zagłębienie w części centralnej błony bębenkowej nosi nazwę:

-pępek błony bębenkowej
15.Wskaż nerwy czysto ruchowe:

-n.bloczkowy,n.dodatkowy,n.podjęzykowy
16.Krążek nerwu wzrokowego to inaczej:

-macula ceca
17.Corpus vitreum wypełnia:

-komorę ciała szklistego
18.Łamacze (dentes sectorii) to u psa (P-przedtrzonowce; M-trzonowce):

-P4 górne, M1 dolne
19.Limen pharyngoesophageum występuje u:
-mięsożernych
20.Brodawki smakowe (papillae gustatorie) języka to:

-papillae foliate et papillae fungiformes
21.Granica między jamą ustną właściwą a gardłem jest:

-cieśń gardzieli
22.Struna bębenkowa (chorda tympani) unerwia:

-czuciowo specyficznie 2/3 przednie języka
23.Wał języka (torus lingue) występuje u:

-krowy
24.Nervi ciliares longi unerwiają:

-czuciowo niespecyficznie gałkę oczną
25.Ząb wilczy u konia to:

-przetrwały mleczny pierwszy górny przedtrzonowiec
26.Nerw wzrokowy opuszcza gałkę oczną przez:

-area cribrosa scierae
27.Jamę ustną (cavum oris) dzielimy na 2 główne części:

-vestibulum oris et cavum oris proprium
28.Soczewka jest zawieszona na:

-zonula ciliaris
29.Chrząstka tarczowata łączy się:

-od przodu z chrząstką nagłośniową od tyłu z chrząstką pierścieniowatą
30.Liczba trzonowców stałych u psa w łuku zębowym górnym i dolnym to (odpowiednio):

-4 i 6
Odpowiedzi koło V z oddechowego i serca
1.Pozostałości po obwodowych odcinkach tętnic pępkowych to:

-więzadła obłe pęcherza moczowego
2.Chordae tendineae przyczepiają się do:

-mięśni brodawkowatych
3.Musculi pectinati zlokalizowane są w:

-obu przedsionkach serca
4.Thymus leży w:
-śródpiersiu przedsercowym dobrzusznym
5.Żyła nieparzysta występuje u:

-psa i konia
6.Żyła nieparzysta lewa uchodzi do:

-zatoki żylnej wieńcowej serca
7.Venae minimae uchodzą:

-do wszystkich jam serca
8.Nazwa łacińska żyły skośnej przedsionka lewego to:

-vena obliqua atrii sinistrii
9.Bronchus trachealis występuje u:
-świni i przeżuwaczy
10.Tętnice szyjne wspólne odchodzą od truncus brachiocephalicus oddzielnie u:

-psa
11.Tętnica wieńcowa lewa zajmuje u psa:

-bruzdę wieńcową lewą oraz bruzdy międzykomorowe podzatokową i przystożkową
12.Zastawka mitralna to:

-zastawka przedsionkowo-komorowa lewa
13.Pętla podobojczykowa łączy:

-zwój gwiaździsty ze zwojem szyjnym środkowym
14.U jakich gatunków od łuku aorty odchodzi pojedynczy pień ramienno-głowowy?

-u konia i krowy
15.Nervi retardantes cordis to włókna pochodzące od:

-nerwu błędnego
16.Plica venae cavae caudalis obejmuje:

-żyłę czczą doogonową oraz nerw przeponowy prawy
17.Elementami arbor alveolaris jest/są:

-bronchuli respiratorii
18.Osierdzie włókniste wywodzi się z:

-powięzi wewnątrzpiersiowej oraz opłucnej ściennej śródpiersiowej lewego i prawego worka opłucnowego
19.Elementami tzw. triady publicznej płuc są:

-bronchus principalis, venae pulmonales
20.Cupula pleurae to:

-recessus costomediastinalis cranialis
Odpowiedzi koło VI – pokarmowy i rozrodczy
1.Wątroba świni charakteryzuje się:

-płat prawy dzieli się wtórnie na boczny i przyśrodkowy
-brakiem wyrostka brodawkowatego
-płat lewy dzieli się wtórnie na boczny i przyśrodkowy
2.U konia występuje:

-pelvis renalis
-recessus terminales
3.Diverticulum suburethrale występuje u:

-świni
-krowy
4.Silna tętnica zasłonowa u klaczy przedłuża się w:

-a. clitoridis
5.Ostium ileocaecocolicum świni:

-leży w lewej okolicy biodrowej
6.Do cech charakterystycznych budowy żołądka konia nie należą:

-diverticulum ventriculi
-plicae spirales
7.Sieć większa jest przekształconą krezką:
-dogrzbietową żołądka
8.Papillae ruminis
-pokryte są nabłonkiem wielowarstwowym płaskim
-ich wielkość maleje w okolicach filarów żwacza
-u bydła mają długość do 12mm
-błona śluzowa w miejscu ich występowania przybiera kolor ciemny
9.Łacińska nazwa splotu trzewnego to:

-plexus solaris
-plexus celiacus
-cerebrum abdominale
10.Kieszonkę jajnika tworzą

-krezka jajnika
-krezka jajowodu
-więzadło własne jajnika
11.Tętnica maciczna środkowa u klaczy nie pochodzi od

-t.pochwowej
-t.pępkowej
-t.nabrzusznej tylnej
12.Łożyszcze stanowi:
-połączenie kosmków liścienia z kryptami brodawki macicznej
-najmniejszą podjednostkę łożyska przeżuwacza
13.Insula ruminis
-ograniczona jest przez bruzdę podłużną prawą i dodatkową prawą
14.Okolica przejścia jamy otrzewnowej w jamę wyrostka pochwowego moszny obejmuje

-pierścień pochwowy
-ujście pochwowe
15.Gruczoł pęcherzykowy nie występuje u

-psa
-kocura
16.Trzustka powstaje z:
-zawiązka dogrzbietowego
-zawiązka dobrzusznego prawego
17.Trigonum vesicae urinariae nie jest ograniczony przez

-vertex vesicae
18.Macica klaczy
-jest dwurożna bezprzegrodowa
-ma rogi w kształcie płóz sań
19.Situs viscerum inversus występuje u:

-świni
20.Zwojami mieszanymi, współczulno-przywspółczulnymi są

-zwoje splotu miednicznego
21.Cztery taśmy i cztery rzędy kieszonek występują

-w jelicie ślepym konia
-pokładzie dobrzusznym prawym okrężnicy wstępującej konia
22.Nerka prawa i lewa leżą na tej samej wysokości u:
-kota i świni
23.Nerw trzewny większy to:
-współczulne włókna przedzwojowe
-współczulne włókna dążące do zwoju trzewnego
24.Okrężnica wstępująca jakiego gatunku ma kształt płaskiego dysku zawieszonego na krezce otoczonego girlandami jelit cienkich:
-owcy
-kozy
25.Żyła podskórna brzucha u krowy to vena:

-epigastrica cranialis superficialis
-subcutanea abdominis
26.Colon helicoideum występuje u:

-świni
27. U suki tętnica pępkowa:

-jest słaba i dochodzi do szczytu pęcherza moczowego
-może nie występować
28.W kanale szyjki macicy u krowy występują:

-fałdy okrężne
29.Flexura sigmoidea penis położona zamosznowo występuje u:

-buhaja
-tryka
30.Wątroba konia charakteryzuje się:

-obecnością wycisku jelita ślepego
-brakiem woreczka żółciowego
31.Nerw grzbietowy prącia wywodzi się (stanowi gałąź) ze:

-splotu lędźwiowo-krzyżowego
-nerwu sromowego
32.Ujście brzuszne jajowodu występuje:

-na dnie lejka
33.W jajniku klaczy:

-występuje dół owulacyjny
-zona vasculosa występuje na zewnątrz
34.Powrózek nasienny dzieli się na:

-plica vasculosa et plica ductus deferentis
35.Jajnik świni ma kształt:

-owocu morwy lub maliny
*zona parenchymatosa występuje zewnętrznie
36.Brodawki maciczne występują w macicy:

-krowy
-owcy
37.Łożysko mięsożernych to placenta:

-endotheliochorialis
38.Na jajniku wyróżniamy brzegi:

-krezkowy i wolny
39.Ductus ejaculatorius nie występuje u:

-knura
-kocura
-psa
40.Parzystymi elementami są
-recessus sacrorectalis
-recessus pubovesicalis
41.Portio vaginalis cervicis występuje u:

-krowy
-klaczy
-suki
42.W skład powięzi nasiennej zewnętrznej wchodzi:

-fascia trunci superficialis et profunda
43.U osobników płci żeńskiej przewody śródnercza przekształcają się w:

-przewody nadjajnika podłużne
-przewody Gartnera
44.Sklepienie górne (portio vaginalis cervicis) nie występuje u:

-lochy
-suki
45.Jelito ślepe psa:

-ma kształt świderka
46.Tętnica zaopatrująca sutki brzuszne to arteria:

-epigastrica caudalis superficialis
47.Na papilla duodeni major u konia otwiera się:

-przewód trzustkowy
-przewód wątrobowy
48.Fałd dwunastniczo-okrężniczy:
-łączy dwunastnicę wstępującą z okrężnicą zstępującą
-jego krawędź przednia wyznacza przejście dwunastnicy w jelito czcze
-jego tylna krawędź wyznacza przejście okrężnicy w prostnicę
49.Calices renales łączą się bezpośrednio z ureter

-u bydła
-w nerce wielobrodawkowej pobrużdżonej
50.Plexus pampiniformis jest:

-elementem powrózka nasiennego
-pochodną vena spermatica interna
51. W nerce wyróżniamy:

- extremitas cranialis
- facies ventralis
52. We wskazanych warstwach nerki znajdują się tętnice:

- W korowej - arteriolae afferentes
- W rdzennej – arteriolae rectae
- W granicznej – aa. arcuatae
53. Mocz do pęcherza moczowego doprowadzany jest przez:

- Ureter
54. Hilus renalis:

- Zlokalizowane jest na margo medialis i przechodzi przez niego vena renalis
55. Ureter przebiegając w ścianie pęcherza moczowego uwypukla:
- Columnae uretericae
56. Przydatek jądra jest pozostałością rozwojową:

- początkowego odcinka przewodu śródnercza
57. Pelvis renalis występuje w:

- Nerce jednobrodawkowej gładkiej
- nerce świni
58. Sklepienie dolne (portio vaginalis cervicis) nie występuje u:

- lochy
- krowy
59. Musculus cremaster wywodzi się od:

-musculus obliqus abdominis internus
BAZA Z ZESZŁYCH LAT

Egzamin Anata Końcowy Skrypt z Wszystkiego 3

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Egzamin Anata Końcowy Skrypt z Wszystkiego 3

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Egzamin Anata Końcowy Skrypt z Wszystkiego 3

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

KOLOKWIUM 1 -- KOŚCI I POŁĄCZENIA

II. Połączenia maziowe=stawy – juncturae synoviales, articulationes, diarthrosis

2.) Chrząstkozrosty ​(synchondroses)​:

3.) Stawy ​(articulationes)​= połączenia maziowe:

​-blaszka karkowa (​lamina nuchae)​:

U konia dzielimy na:

POŁĄCZENIA KLATKI PIERSIOWEJ – JUNCTURAE THORACIS

->POŁĄCZENIA ŻEBER Z CHRZĄSTKAMI ŻEBROWYMI​ ​juncturae (art.) costochondriales:​

->POŁĄCZENIA ŻEBER Z MOSTKIEM

->POŁĄCZENIA KOŃCZYNY PIERSIOWEJ –​ ​juncturae membrii thoracici

Więzadła wzmacniające staw łokciowy:

-​Krysiak:​ Wyróżnia się w nim dwa połączenia wtórne:

Po stronie dogrzbietowej i dłoniowej – płyty więzadłowe:

Ścięgna końcowe mięśni:

WIĘZADŁA DŁUGIE NADGARSTKA

WIĘZADŁA KRÓTKIE NADGARSTKA

WIĘZADŁA STABILIZUJĄCE KOŚĆ DODATKOWĄ NADGARSTKA

Więzadła stawu śródręczno-członowego:

->STAW MIĘDZYCZŁONOWY PALCA RĘKI DALSZY​ ​(​art. interphalangea distalis manus​ )

POŁĄCZENIA KOŃCZYNY MIEDNICZNEJ – juncturae membrii pelvini

4) ​Staw kolanowy - ​art. genus​;​ ​Rozpada się na dwa stawy:

​ II)​ ​Stawy zawarte pomiędzy poszczególnymi rzędami kości stępu

​a)​stawy śródstępowe bliższe:

b ​ )​staw śródstępowy dalszy:

​ III) Staw stępowo-śródstopowy​ - ​art. tarsometatarsea

6) Więzadła stępu długie:

KRYSIAKKKK - stawy, połączenia

Połączenia chrząstkowe - (articulationes cartilaginae) ​

Połączenia maziowe (stawy) - (articulationes synoviales)

Staw owalny (art. ellipsoidea) ​

POŁĄCZENIA KRĘGÓW MIĘDZY SOBĄ

POŁĄCZENIA MIĘDZY ŁUKAMI KRĘGÓW

POŁĄCZENIA KOŚCI GNYKOWEJ

STAW PROMIENIOWO ŁOKCIOWY​(articulationes radioulnares)

SZPAT​- zwyrodnienie stawu skokowego

KOŚCI TRZEWIOCZASZKI - OSSA FACIAL

ZATOKA MAŁŻOWINY DC GRZBIETOWE - SINUS CONCHAS DORSALIS

KRĘGOSŁUP- COLUMNA VERTEBRALIS

KRĘGI SZYJNE- VERTEBRAE CERVICALES

KRĘG SZCZYTOWY -- ATLAS

KRĘG OBROTOWY -- axis

KRĘGI PIERSIOWE- VERTEBRAE THORACICAE

KRĘGI LĘDŹWIOWE- VERTEBRAE LUMBALES

KRĘGI OGONOWE-VERTEBRAE CAUDALES s. COCCYGEAE

KLATKA PIERSIOWA - THORAX

W skład tego ostatniego odcinka wchodzą znów 3 odcinki wtórne mianowicie:

KOŚCI KOŃCZYNY BARKOWEJ - OSSA MEMBRI THORACICI

Na łopatce odróżniamy 2 powierzchnie:

KOŚĆ RAMIENNA - HUMERUS (S. OS BRACHII)

KOŚCIEC PRZEDRAMIENIA- SKELETON ANTEBRACHII

KOŚĆ PROMIENIOWA - RADIUS

KOŚĆ ŁOKCIOWA = ULNA

KOŚCI NADGARSTKA – ossa carpi

Typową liczbę kości nadgarstka — osiem i typowo ułożone ma człowiek i świnia.

KOŚCI ŚRÓDRĘCZA — ossa metacarpalia

KOŚCI PALCÓW RĘKI — ossa digitorum manus

KOŚCI KOŃCZYNY MIEDNICZNEJ — ossa membri pelvini

KOŚĆ BIODROWA — os ilium

KOŚĆ ŁONOWA - os pubis

2.) Chrząstkozrosty (synchondroses):

3.) Stawy (articulationes)= połączenia maziowe:

-blaszka karkowa (lamina nuchae):

->POŁĄCZENIA ŻEBER Z CHRZĄSTKAMI ŻEBROWYMI juncturae (art.) costochondriales:

->POŁĄCZENIA KOŃCZYNY PIERSIOWEJ – juncturae membrii thoracici

-Krysiak: Wyróżnia się w nim dwa połączenia wtórne:

->STAW MIĘDZYCZŁONOWY PALCA RĘKI DALSZY (art. interphalangea distalis manus )

4) Staw kolanowy - art. genus; Rozpada się na dwa stawy:

II) Stawy zawarte pomiędzy poszczególnymi rzędami kości stępu

a)stawy śródstępowe bliższe:

b )staw śródstępowy dalszy:

III) Staw stępowo-śródstopowy - art. tarsometatarsea

Połączenia chrząstkowe - (articulationes cartilaginae)

Staw owalny (art. ellipsoidea)

STAW PROMIENIOWO ŁOKCIOWY(articulationes radioulnares)

SZPAT- zwyrodnienie stawu skokowego

PRZYWODZICIELE STAWU BARKOWEGO (+kruczo-ramienny u psa)

PROSTOWNIKI STAWU ŁOKCIOWEGO (+trójgłowy)

ZGINACZE STAWU ŁOKCIOWEGO (+dwugłowy ramienia)

Splot barkowy / ramienny (plexus brachialis)

Aparat elastyczny kopyta

Puszka kopytowa (capsula ungulae)

Strefa biała- zona alba s. lamellata