Super Baza Egzamin Teoretyczny Anatomia Zwierząt Domowych

1. MÓZGOWIE I UKŁAD NERWOWY

2. ARTHROLOGIA
3. KANAŁ PACHWINOWY
4. DÓŁ UDOWY/PODKOLANOWY/ROZSTĘPY
5. POCHWA MIĘŚNIA PROSTEGO BRZUCHA
6. PRZEPONA
7. APARAT USTALENIOWY
8. MIOLOGIA
9. UKŁAD ODDECHOWY
10. UKŁAD POKARMOWY
11. NARZĄDY ZMYSŁÓW
12. WYDZIELANIE WEWNĘTRZNE
13. UKŁAD NACZYNIOWY
14. UKŁAD WYDALNICZY
15. UKŁAD PŁCIOWY SAMICZY
16. UKŁAD PŁCIOWY SAMCZY
17. OSTEOLOGIA SKRYPT
 1. Mózgowie I układ nerwowy
UKŁAD NERWOWY

PODZIAŁ TOPOGRAFICZNY
 Centralny (ośrodkowy) układ nerwowy (systema nervosum centrale) : mózgowie (encephalon), rdzeń kręgowy (medula spinalis)
 Obwodowy układ nerwowy (systema nervosum periphericum) : nerwy czaszkowe, nerwy rdzeniowe (nervi craniales et spinales),
zwoje (ganglia)

PODZIAŁ CZYNNOŚCIOWY
 Układ somatyczny: piramidowy, pozapiramidowy
 Układ autonomiczny: współczulny (sympatyczny) (systema sympaticum), przywspółczulny (parasympatyczny) (systema
parasympaticum)

PODZIAŁ MÓZGOWIA
1. Przodomózgowie prosencephalon
 Kresomózgowie telencephalon
 Międzymózgowie diencephalon
2. Śródmózgowie mesencephalon
3. Tyłomózgowie metencephalon
 Tyłomózgowie wtórne
 Rdzeniomózgowie myelencephalon

PODZIAŁ MÓZGOWIA KLINICZNY

1. Mózg cerebrum
2. Móżdżek cerebellum
3. Pień mózgowia truncus encephali

RDZENIOMÓZGOWIE = RDZEŃ PRZEDŁUŻONY medulla oblongata

Rdzeń przedłużony medulla oblongata część tyłomózgowia o kształcie ściętego stożka, łączy rdzeń kręgowy z móżdżkiem. Skupione są w nim
ośrodki nerwowe odpowiedzialne za funkcje odruchowe (mimowolne): ośrodek oddechowy, ruchowy, naczynioruchowy, sercowy, ssania, żucia,
połykania, a także ośrodki odpowiedzialne za: wymioty, kichanie, kaszel i ziewanie, wydzielanie potu. Uszkodzenie rdzenia przedłużonego
niesie za sobą poważne zagrożenie życia - powoduje również paraliż od oczu w dół.

Powierzchnia dobrzuszna

 Szczelina pośrodkowa brzuszna fissura mediana ventralis

 Piramidy pyramis – włókna mielinowe pochodzące z perykarionów kory biegnące do rdzenia kręgowego
 Skrzyżowanie piramid decussatio pyramidum
 Ciało czworoboczne corpus trapezoideum (ontogenetycznie należy do mostu)
 Oliwka oliva – jądro oliwki, kształt serpentynowaty, kontrola funkcji motorycznych ciała
 Jądra nerwów czaszkowych od VI do XII
 Jądra przywspółczulne
 Doogonowa część jądra dużego n. V
 Jądra czuciowe są rozmieszczone bocznie, motoryczne przyśrodkowe, a przywspółczulne między nimi

Powierzchnia dogrzbietowa

 Bruzda pośrodkowa grzbietowa – sulcus medianus dorsalis

Bocznie

 Pęczek smukły fasciculus gracilis

 Jądro smukłe
 Guzek jądra smukłego tuberculum nuclei gracillis
 Drogi rdzeniowo-opuszkowe, czucie proprioceptywne
 Bruzda pośrednia dogrzbietowa - sulcus intermedius dorsalis
 Pęczek klinowaty fasciculus cuneatus
 Jądro klinowate
 Guzek jądra klinowatego
 Drogi rdzeniowo-opuszkowe, czucie proprioceptywne

Funkcje: koordynacja (wraz z ośrodkami korowymi) funkcji oddychania i krążenia; jądra niektórych odruchów chroniących oko (odruch
powiekowy, wydzielanie łez) i górne drogi oddechowe (kichanie i kaszel); włókna nerwowe pomiędzy poszczególnymi jądrami tworzą
podstawę łuku odruchowego; uszkodzenie rdzenia przedłużonego powoduje nieprawidłowości w funkcjonowaniu wielu nerwów czaszkowych.

Granicę z rdzeniem kręgowym wyznacza płaszczyzna poprzeczna przeprowadzona między pierwszą parą korzeni nn. rdzeniowych szyjnych a
korzeniami n. podjęzykowego.
TYŁOMÓZGOWIE WTÓRNE

 Most pons
 część dobrzuszna: bruzda podstawna (sulcus basalis), pęczki podłużne (fasciculi longitudinales, włókna korowo- rdzeniowe),
włókna poprzeczne (fibrae transversae, z jąder mostu do przeciwległej półkuli móżdżku – droga mostowo-móżdżkowa),
jądra mostu (nuclei pontis)
 część dogrzbietowa: nakrywka mostu (tegmentum pontis), wstęga przyśrodkowa (lemniscus medialis), wstęga boczna
(lemniscus lateralis) – słuchowa,
 twór siatkowaty formatio reticularis - w nakrywce, tworzony przez rozrzucone jądra, poprzeplatane włóknami istoty białej i
dużą liczbą dróg nerwowych wstępujących i zstępujących, podążające do móżdżku jako konary środkowe; m.in.: jądro
ruchowe n. V, jądro czuciowe n. V, jądro sinawe (nucleus ceruleus) - rola stacji przekaźnikowej podczas kontroli funkcji
wegetatywnych
 Móżdżek cerebellum
 Kora móżdżku (cortex cerebelli): szczeliny móżdżku (fissurae c.), zakręty móżdżku (folia c.)
 Istota biała – ciało rdzenne (corpus medullare) – drzewo życia (arbor vitae): jądra nerwowe wewnątrz ciała rdzennego –
końcowe jądra podstawne
 Robak (vermis): część środkowa
 Płaty móżdżku (robaka)
- donosowy (lobus anterior; archicerebellum)
- doogonowy (lobus posterior, neocerebellum) te dwa koordynacja pierwotnych czynności ruchowych : utrzymanie
prawidłowej postawy i równowagi ciała
- środkowy (lobus medius) = płat kłaczkowo-grudkowy (lobus flocculondularis)
 Połączenia móżdżku: z pniem mózgu - 3 konary:
- konar donosowy móżdżku (pedunculus cerebellaris rostralis) – połączenie z zasłoną donosową rdzeniową (velum
medullare rostrale), głównie drogi odprowadzające, biegnące w stronę jądra czewiennego śródmózgowia, tworu
siatkowatego i wzgórza
- konar doogonowy móżdżku (pedunculus cerebellaris caudalis) – połączenie z zasłoną rdzeniową doogonową (velum
medullare caudale) oraz rdzeniem przedłużonym, zawiera głównie włókna doprowadzające, rozpoczynające się w jądrach
przedsionkowych, jądrze oliwki i tworze siatkowatym.
- konar środkowy móżdżku ( pedunculus cerebellaris medius) – położony dobrzuszno-bocznie do mostu, głównie włókna
doprowadzające, mające swój początek w jądrach mostu (nuclei pontis), najpotężniejszy konar.
 Jądra móżdżku (w każdej połowie móżdżku: 1 jądro większe i 3 mniejsze): jądro zębate (nucleus dentatus) – najbardziej
bocznie, aksony tworzą konar doczaszkowy, czopowate (n. emboliformis), kulkowate (n. globosus), wierzchu ( n.fastigii)
 Móżdżek funkcje: utrzymywanie równowagi oraz koordynacja pracy mięśni szkieletowych (prawidłowa postawa ciała i
poruszanie się), ośrodek równowagi w płacie kłaczkowo-grudkowym, płat doogonowy odpowiada za funkcje motoryczne,
płat donosowy otrzymuje informacje proprioceptywne (z mięśni i ścięgien, informacje o tonusie mięśniowym i o położeniu
części ciała bez ich obserwacji), dysfunkcje móżdżku – zaburzenia równowagi i koordynacji (ataksja – niezborność ruchów
móżdżku)
 Zasłony rdzeniowe: cienkie błony rozciągnięte jak namiot pomiędzy dołem równoległobocznym a móżdżkiem; wraz z móżdżkiem
tworzą pokrywkę komory IV.
 Dół równoległoboczny fossa rhomboidea: tworzy dno komory IV
 część przednia – mostowa, część tylna – rdzeniowa
 bruzda pośrodkowa (sulcus medianus) oraz bruzda graniczna (sulcus limitans), między nimi wyniosłość przyśrodkowa
(eminentia medialis) :
 wzgórek nerwu twarzowego (colliculus facialis): w części mostowej
 miejsce sinawe (locus coeruleus) – regulacja stopnia pobudzenia mózgu, fazy snu REM; produkcja NA; udział w
wyzwalaniu reakcji stresowej
 trójkąt n. XII: w części rdzeniowej
 trójkąt n. X: w części rdzeniowej, bocznie od trójkąta n. XII, zawiera też jądra n. IX
 pole przedsionkowe (area vestibularis): bardziej bocznie na granicy mostu i rdzenia przedłużonego, zawiera jądra n. VIII

ŚRÓDMÓZGOWIE

 Pokrywa śródmózgowia tectum mesencephali = blaszka pokrywy, czworacza (lamina tecti, lamina quadrigemina):
 wzgórki przednie (colliculi rostrales) – ośrodek przekaźnikowy (do kory mózgu) dróg wzrokowych
 wzgórki tylne (colliculi caudales) – ośrodek przekaźnikowy dróg słuchowych
 Nakrywka śródmózgowia (tegmentum mesencephali)
 jądra ruchowe i przywspółczulne n. III
 jądro n. IV
 jądro czerwienne (nucleus ruber): środek integrujący układ pozapiramidowy, połączenia (aksony) z rdzeniem kręgowym i
wzgórzem oraz z mostem (konar donosowy móżdżku)
 pasmo śródmózgowiowe n. V
 istota czarna (substanti nigra): na pograniczu odnóg i nakrywki – duże neurony zawierające ciemny barwnik – ważny
ośrodek pozapiramidowy; uszkodzenie powoduje ruchy mimowolne.
  Konary mózgu pedunculi cerebri: zawierają włókna zstępujące kresomózgowia; otaczają dół międzykonarowy (fossa
interpeduncularis); ku przodowi leży ciało suteczkowate, lejek i przysadka mózgowa
 Odnoga mózgu crus cerebri: utworzona przez włókna nerwowe rzutowe, wychodzące spod pasma wzrokowego i
zmierzające do mostu
 Wodociąg śródmózgowia/mózgu aqueductus mesencephali/cerebri: wąski przewód łączący komorę III z komorą IV
 Funkcje śródmózgowia: stanowi centrum zmysłu słuchu i wzroku; ważna rola w koordynacji świadomych funkcji motorycznych; jądro
czerwienne odpowiada za napięcie mięśni, postawę ciała i poruszanie się; istota czarna jest niezbędna przy inicjowaniu ruchów
energicznych

MIĘDZYMÓZGOWIE

 Nadwzgórze epithalamus
 szyszynka (glandula pinealis)
 parzyste uzdeczki (habenulae): zawierają jądra, które otrzymują włókna z kresomózgowia oraz wysyłają włókna do
śródmózgowia, ważna część dróg węchowych; prawe i lewe uzdeczki łączy spoidło (comissura habenularum)
 Wzgórze thalamus: zawiera wiele jąder, do których docierają informacje z narządów smaku, wzroku, słuchu oraz z narządu
przedsionkowego (oprócz powonienia), przenoszone drogami wstępującymi, co ma wpływ na ogólną aktywność kory
 zrost międzywzgórzowy (adhesio interthalamica) – otoczony pierścieniem komory III
 Niskowzgórze subthalamus: donosowe przedłużenie nakrywki śródmózgowia; zawiera jądra, które stanowią stację przekaźnikową na
drodze pozapiramidowych funkcji motorycznych
 Zawzgórze metathamalus: podkorowe ośrodki wzroku i słuchu
 ciało kolankowate boczne (corpus geniculatum laterale): ze swoim jądrem, przekazywanie impulsów wzrokowych do kory
mózgowej
 ciało kolankowate przyśrodkowe (corpus geniculatum mediale): ze swoim jądrem, przekazywanie impulsów słuchowych do
kory mózgowej
 Podwzgórze hypothalamus – dno oraz ściana komory III
 skrzyżowanie wzrokowe (chiasma opticum) n. II, a dalej włókna biegną jako pasma wzrokowe (tractus optici)
 guz popielaty (tuber cinereum)
- lejek (infundibulum)
- jądra: grzbietowo-przyśrodkowe (n.dorsomedialis), brzuszno-przyśrodkowe (n.ventromedialis), jądro lejka (n.infundibuli)
- przysadka mózgowa (hypophysis cerebri , największy gruczoł wydzielania wewnętrznego, glandula pituitaria):
- przysadka gruczołowa, część gruczołowa (adenohypophysis)
- przysadka nerwowa, część nerwowa (neurohypophysis): jądro nadwzrokowe (n.supraopticus), przykomorowe (n.
paraventricularis) – produkcja hormonów i transport wzdłuż aksonów do kapilar
- część pośrednia (pars intermedia): u konia, kota i psa otacza przysadkę nerwową
- oś podwzgórzowo-przysadkowa: ścisły związek anatomiczny i zależność funkcjonalna podwzgórza oraz
przysadki
 ciało suteczkowate (corpus mamillare)
- jądra ciała suteczkowatego(nn.corporis mamillaris) ściśle powiązane z korą hipokampa oraz jądrami przednimi wzgórza, a
za ich pośrednictwem z korą zakrętu obręczy
 Spoidła (comissurae): stanowią drogi nerwowe podwzgórza
- nadwzrokowe (supraoticae)
- nadsuteczkowe (supramamillaris): łączą jądra suteczkowate z nakrywką i niskowzgórzem
- wśródpodwzgórzowe (intrahypothalamicae): łączą poszczególne jądra podwzgórza
 jądra podwzgórza: nadwzrokowe (supraopticus), przykomorowe (paraventricularis), jądra guza popielatego: grzbietowo-
przyśrodkowe (n.dorsomedialis), brzuszno-przyśrodkowe (n.ventromedialis), jądro lejka (n.infundibuli)
 Funkcje: ośrodek regulacji metabolizmu (odzczucia głodu i sytości), otrzymywanie informacji czuciowych ze wszystkich układów
czuciowych (bez węchowego) i wysyłanie połączenia do kory, jąder podstawy i podwzgórza, bardzo istotne w integracji informacji
czuciowych i ruchowych, wzgórze jest podstawowym ośrodkiem czucia powierzchniowego, narządy szyszynkowe pełnią rolę
wewnątrzwydzielniczą, podwzgórze jest nadrzędnym ośrodkiem ukł. autonomicznego, zawiera ważne ośrodki kierujące gospodarką
wodną organizmu i czynnością gruczołów wewnątrzwydzielniczych przysadka jest nadrzędnym gruczołem dokrewnym.

KRESOMÓZGOWIE

 Półkule hemispherium cerebri

 bruzdy mózgu (sulci cerebri)
 zakręty mózgu (gyri cerebri)
 kora mózgu (cortex cerebri) = istota szara (substantia grisea), do 5 mm grubości
- warstwa drobinowa/splotowata (stratum moleculare/plexiforme)
- warstwa ziarnista zewnętrzna (s. glanurale externum)
- warstwa piramidalna zewnętrzna (s. pyramidale eternum)
- warstwa ziarnista wewnętrzna (s. granulare internum)
- warstwa piramidalna wewnętrzna (s. pyramidale internum)
- warstwa wielokształtna (s. multiforme) -> najgłębsza warstwa
 płaty (lobi) – powierzchnia zewnętrzna:
- czołowy (l. frontalis): pola ruchowe, początek dróg piramidalnych
- ciemieniowy (l.parietalis): pola czuciowe
 - skroniowy (l.temporalis): pola słuchowe
- potyliczny (l.occipitalis): pola wzrokowe
 ciało prążkowane (corpus striatum): skupiska istoty szarej wewnątrz półkuli, stanowi stację przekaźnikową układu
pozapiramidowego, odpowiada za właściwe ukierunkowanie i natężenie ruchów dzięki selektywnemu hamowaniu
ośrodkowych impulsów motorycznych, zawiera jądra ułożone naprzemiennie z włóknami istoty białej
- jądro ogoniaste (caudatus),
- jądro półleżące (accumbens)
- jądro soczewkowate (lentiformis): gałka blada (globus pallidus), skorupa (putamen)
- ciało migdałowate (corpus amygdaloideum)
- przedmurze (claustrum) – związek z układem limbicznym i narządem wzroku
 istota biała (substantia alba):
- włókna asocjacyjne (kojarzeniowe): łączą ośrodki korowe wewnątrz jednej półkuli
- włókna komisuralne (spoidłowe): łączą jednoimienne ośrodki korowe prawej i lewej półkuli (ciało modzelowate)
- włókna projekcyjne (rzutowe): zdążają do niższych ośrodków lub w kierunku odwrotnym
- spoidło donosowe: łączy dwa płaty węchowe i ciało migdałowe
- spoidło sklepienia (hipokampa) leży dobrzusznie od sklepienia ciała modzelowatego

 Szczelina podłużna mózgu fissura longitudinalis cerebri: oddziela półkule od siebie

 Szczelina poprzeczna mózgu fissura transversa cerabri: oddziela półkule od móżdżku
 Ciało modzelowate corpus callosum: największe spoidło mózgu, zawiera włókna nerwowe łączące obie półkule mózgu
 Spoidło donosowe (comissura rostralis) oraz spoidło doogonowe i dobrzuszne hipokampa (comissura fornicis dosralis et ventralis)
 Płaszcz pallium
 Płaszcz dawny (paleopallium): dobrzuszna część każdej z półkul, powiązany głównie ze zmysłem powonienia (opuszki
węchowe) oraz komorami bocznymi (ependyma, sploty naczyniówkowe)
 Płaszcz stary (archipallium): przyśrodkowa część półkul, od szczeliny podłużnej w głąb półkul w postaci ośrodków
węchowych i hipokampa
*Kora przejściowa (peripaleocortex): pokrywa korę dawną i oddziela ją od kory nowej
 Płaszcz nowy (neopallium): istota szara płaszcza nowego to kora nowa (cała dogrzbietowo-boczna część półkuli),
najmłodsza i dominująca część mózgu
 Węchomózgowie rhinencephalon
 Część podstawna (pars basilaris)
 Opuszka węchowa (bulbus olfactorius): najbardziej do przodu, górno-przyśrodkowo z istoty szarej, a dolno-bocznie z istoty
białej, układa się w dole węchowym blaszki sitowej
 Opuszka węchowa dodatkowa: u niektórych ssaków np. u kota, królika i dzika, ułożona górno-dolnie do tej głównej
 Konary węchowe (pedunculus olfactorius): część dróg węchowych
- pasmo węchowe boczne i przyśrodkowe (tractus olfactorius lateralis et medialis)
 Trójkąt węchowy (trigonum olfactorium): ograniczony przez pasma, z istoty szarej
- istota porowata donosowa (substanti perforata rostralis): pole węchowe, położone doogonowo od trójkąta, ma otworki na
naczynia krwionośne zaopatrujące mózg
 Płat gruszkowaty (lobus piriformis): leży w odpowiednim dole skrzydła k. podstawno-klinowej
 Ciało migdałowate (corpus amygdaloideum): pod płatem gruszkowatym, składa się z wielu jąder
 Hipokamp (hippocampus): leży na dnie komory bocznej, przyśrodkowo od płata gruszkowatego i tylnie od jądra
ogoniastego; stanowi wpuklenie kory płaszcza starego do wnętrza rogu potylicznego komory bocznej; wygina się tylno-
bocznie i do tyłu; ośrodek pamięci (od chwilowej do stałej), zawiera wyższe kojarzeniowe ośrodki podkorowe węchowe i
smakowe
- stopa (pes): początkowe rozszerzenie zakończone guzkiem
- koryto (alveus): powierzchnia wypukła, pokryta istotą białą
- strzępek (fimbria): włókna wychodzące z koryta
- sklepienie (fornix): włókna, które biegną z hipokampa do jąder wzgórza i podwzgórza, przede wszystkim do jąder ciała
suteczkowatego

Układ limbiczny:

- Odpowiedzialny za emocje; ściśle powiązany z ośrodkami podwzgórz; jest to ‘rąbek’ kory mózgu otaczający na kształt sierpa ciało
modzelowate
- Składa się z:
 Części korowej – współdziałające struktury kresomózgowia (przyśrodkowej i podstawnej części półkul mózgu):
 Płat gruszkowaty, węchomózgowie
 Płat limbiczny
- zakręt obręczy (gyrus cerebri)
- hipokamp (hippocampus)
- zakręt przyhipokampowy (gyrus parahippokampalis)
- zakręt zębaty (gyrus dentatus)
 Ciało migdałowate (corpus amygdaloideum)
 Sklepienie (fornix)
 Przegroda kresomózgowia/przezroczysta (septum telencephali/pellucidum)
 Części podkorowej
 Podwzgórze
elementy międzymózgowia
  Wzgórze
 Uzdeczki
 Jądra międzykonarowe i nakrywki (śródmózgowie)
 Ciało migdałowate
- Układ limbiczny otrzymuje sygnały od płata gruszkowatego – inicjacja instynktownych zachowań ruchowych oraz wywołuje reakcje
emocjonalne (strach, agresja, radość). Ma wpływ na pragnienie, uczucie głodu, zachowania seksualne.
- Posiada bliski związek z tworem siatkowatym.

KOMORY MÓZGU – rozszerzenie embrionalnej cewy nerwowej; wysłane ependemocytami; wypełnione płynem mózgowo-rdzeniowym

1. Komora boczna ventriculus lateralis

- parzysta, drąży odpowiednią półkulę
- ma nieregularny kształt
- część ośrodkowa (pars centralis): w niej znajduje się otwór międzykomorowy (foramen interventriculare) łączący komorę boczną z
komorą III
- róg donosowy (cornu rostrale): wewnątrz opuszki węchowej
- róg skroniowy (cornu temporale): trójkątny, w jego dnie jest hipokamp
- róg potyliczny (cornu occipitale): tylko u naczelnych, w głąb płata potylicznego
2. Komora III ventriculus tertius
- wąska, półpierścieniowata szczelina
- poprzez wodociąg śródmózgowia łączy się z komorą IV
- górną ścianę tworzy tk. naczyniówkowa
- tworzy 2 zagłębienia: zachyłek wzrokowy (recessus opticus) – w blaszce krańcowej szarej, nad skrzyżowaniem wzrokowym oraz
zachyłek lejka (recessus infundibuli)
3. Komora IV ventriculus quartus
- ułożona w rdzeniu przedłużonym, pod móżdżkiem
- ma kształt 2 ostrosłupów połączonych podstawami
- w kierunku tylnym przechodzi w kanał ośrodkowy rdzenia kręgowego
- część środkowa i zachyłki boczne
- za pomocą otworów komory IV (aperturae ventriculi quarti) łączy się z jamą podpajęczynówkową, są w zachyłkach bocznych, a u
psa i człowiekowatych jest też dodatkowy pośrodkowy

PŁYN MÓZGOWO-RDZENIOWY liquor cerebrospinalis

- wodnista, przejrzysta, zasadowa ciecz

- wypełnia komory mózgowia, kanał ośrodkowy rdzenia kręgowego, jamę podtwardówkową i podpajęczynówkową oraz zbiorniki
podpajęczynówkowe
- jest wytwarzany przede wszystkim przez sploty naczyniówkowe komór mózgowia i ependymocyty, nie można też wykluczyć udziału
drobnych naczyń przebiegających przez jamę podpajeczynówkową oraz znajdujących się wewnątrz mózgowia i rdzenia kręgowego
- jego produkcja odbywa się powoli, ale ciągle
- otworami komory IV dostaje się do jamy podtwardówkowej i podpajęczynówkowej mózgowia, a stąd przepływa częściowo do podobnych jam
rdzenia kręgowego
- z komór bocznych otworami międzykomorowymi do komory III, potem przez wodociąg śródmózgowia do komory IV i stamtąd do kanału
ośrodkowego rdzenia kręgowego
- jest wchłaniany do żył przez naczynia włosowate występujące w ścianach opony miękkiej, pewną rolę mogą też odgrywać kosmki i
ziarnistości pajęczynówki wnikające do opony twardej
- funkcje: amortyzacja wstrząsów mechanicznych, ważny element mechanizmów regulujących stosunki objętościowe w jamie czaszkowej i
kanale kręgowym, chroni naczynia krwionośne i nerwy przed uciskiem ze strony mózgowia, zapobiega odkształceniom CUN, stanowi drogę
przenoszenia informacji humoralnej między poszczególnymi ośrodkami mózgowia
- pomiędzy płynem mózgowo-rdzeniowym a CUN odbywają się ciągłe, dwustronne procesy wymiany różnych substancji

OPONY MÓZGOWIA + JAMY

1. Opona twarda (dura mater)

- gruba błona włóknista
- wyścieła jamę czaszkową, na znacznym obszarze zespala się z okostna, co powoduje, że nie wyróżnia się jamy nadtwardówkowej,
ale są też miejsca gdzie się oddala – fałdy i miejsca występowania zatok żylnych
- sierp mózgu (falx cerebri): wgłębia się w szczelinę podłużną mózgu, rozciąga się od grzebienia koguciego, wzdłuż grzebienia
strzałkowego wewnętrznego i szwu strzałkowego, aż do wyrostka namiotowego i guzowatości potylicznej wewnętrznej
- namiot móżdżku błoniasty (tentorium cerebelli membranaceum): rozpięty między wyrostkiem namiotowym. Kk. ciemieniowymi i
cz. skalistymi kk. skroniowych; leży w szczelinie poprzecznej mózgu
- sierp móżdżku (falx cerebelli): u człowieka i konia, wnika między półkule móżdżku
- przepona siodła (diaphragma sellae): częściowo wyścieła dół czaszki przedni,pokrywa przysadkę, zatoki jamiste i początkowy
odcinek n. V
- ogranicza niewielką jamę trójdzielną (cavum trigeminale), w której jest zwój trójdzielny
2. Jama podtwardówkowa (cavum subdurale)
3. Pajęczynówka (arachnoidea)
- cienka, pozbawiona naczyń błona włóknista
 - ziarnistości pajęczynówki (granulae arachnoideales): nieunaczynione, kosmkowate uwypuklenia wnikające przez oponę twardą do
żż. śródkościa i zatok opony twardej (przde wszystkim do zatoki strzałkowej); umocowują pajęczynówkę i pośrednio mózgowie do
kości
4. Jama podpajęczynówkowa (cavum subarachnoideale)
- rozszerzone części tworzą zbiorniki podpajęczynówkowe (cisternae subarachnoideales); największy jest zbiornik móżdżkowo-
rdzeniowy (cisterna cerebellomedullaris)
5. Opona miękka (pia mater)
- przylega bezpośrednio do mózgowia i wnika do odpowiednich bruzd
- jest bardzo bogato unaczyniona i wraz z niektórymi naczyniami krwionośnymi wkracza do niektórych komór mózgowia jak tk.
naczyniówkowa, której naczynia krwionośne worzą odpowiednie sploty naczyniówkowe (III, IV)

TĘTNICE MÓZGU

I. t. kręgowa (a. vertebralis) – jej koniec wnika przez otwór kręgowy boczny atlasu do kanału kręgowego
1. t. podstawna (a basilaris) – zmierza do koła tęzniczego mózgu (circulus arteriosus cerebri)
a) t. móżdżku tylna (a. cerevelli caudalis)
b) t. błędnika (a. labyrinthi)
c) gałęzie do mostu (rami ad pontem)
II. t. szyjna wewnętrzna (a. carotis interna)
1. t. mózgu przednia (a. cerebri rostralis) – zespala się z t. łączącą tylną tworząc koło tętnicze mózgu
a) t. oczna wewnętrzna (a. Ophthalmic interna)
b) t. sitowa wewnętrzna (a. ethmoidalis interna)
c) gałł. korowe
d) gałł. ośrodkowe
e) t. naczyniówkowa przednia
2. t. mózgu środkowa (a. cerebri media)
a) gałł. korowe
b) gałł. ośrodkowe i od nich gałł. prążkowia
3. t. łącząca tylna (a. communicans caudalis) – zespala I (t. podstawną) i II
a) t. mózgu tylna (a. cerebri caudalis) i od niej gałł. naczyniówkowe tylne
b) gałł. korowe
c) gałł. ośrodkowe
d) t. móżdżku przednia (a. cerebell rostralis)

ŻYŁY MÓZGU – nie mają zastawek, są połączone licznymi anastomozami, mają związek z zatokami opony twardej (można je traktować jako
rozszerzone i zmodyfikowane naczynia żylne składające się z błony wewnętrznej wysłanej śródbłonkiem)

I. System dogrzbietowy – do jego zatok wpadają żż. Dogrzbietowe mózgu i móżdżku, ż. wielka mózgu i żż. śródkościa
1. Zatoka strzałkowa dogrzbietowa (sinus sagittalis dorsalis): u podstawy sierpa mózgu
2. Zatoka poprzeczna (sinus transversus): parzysta, jest w przewodzie skroniowym, a po wyjściu z niego przechodzi w ż. mózgu
dogrzbietową
3. Zatoka skroniowa (sinus temporalis) i esowata (sigmoideus): połączone z poprzeczną
4. Zatoka prosta (sinus rectus): tylnie od ciała modzelowatego, uchodzi do zatoki strzałkowej dogrzbietowej razem z zatoką
poprzeczną – spływ zatok (confluens sinuum)
5. Zatoka skalista dogrzbietowa (sinus petrosus dorsalis): u mięsożernych i konia, w namiocie móżdżku błoniastym
II. System dobrzuszny – do jego zatok wpadają żż. dobrzuszne mózgu i móżdżku
1. Zatoka jamista (sinus savernosus): parzysta, leży bocznie od przysadki na wysokości siodła tureckiego, przednio i tylnie są
połączone z zatokami międzyjamistymi (sinus inercavernosi)
2. Zatoka skalista dobrzuszna (sinus petrosus ventralis): u mięsożernych i konia, uchodzi do zatoki prostej
3. Zatoka podstawna (sinus basilaris): parzysta, przedłużenie ku tyłowi zatoki jamistej, w okolicy przedniej otworu poszarpanego
daje początek ż. mózgowej dobrzusznej, a sama przechodzi w splot żylny kręgowy wewnętrzny

Za pośrednictwem zatok krew żylna z mózgowia i jego opon jest odprowadzana do ż. szyjnej wewnętrznej.

DROGI OŚRODGKOWEGO UKŁADU NERWOWEGO

DROGI WSTĘPUJĄCE
Główne drogi somatyczne – przewodzą impulsy nerwowe z różnego rodzaju receptorów w obrębie skóry i tkanek głębiej zlokalizowanych do
mózgowia

Drogi wstępujące sznura dogrzbietowego rdzenia kręgowego – czucie głębokie oraz czucie dotyku i ucisku
1. Neurony I-ego stopnia – zwoje rdzeniowe i czuciowe nerwów czaszkowych
2. Splot lędźwiowo-krzyżowy – pęczek smukły
Splot barkowy i doczaszkowa część ciała – pęczek klinowaty
3. Wstęga trójdzielna włókien czuciowych głowy
4. Neurony II-ego stopnia – jądra smukłe i klinowate
 5. Wstęga przyśrodkowa i skrzyżowanie wstęg
6. Neurony III-ego stopnia – doogonowo-dobrzuszny kompleks jąder wzgórza
7. Synapsy w ośrodku somatycznym kory

Układ pozawstęgowy – czucie bólu i temp. oraz czucie dotyku i ucisku; wolniejsza propagacja impulsów, mniej dokładana lokalizacja bodźca
pierwotnego
1. Neurony I-ego stopnia – tworzą synapsy w jądrach dogrzbietowych rdzenia kręgowego
2. Neurony II-ego stopnia – synapsy z interneuronami
3. Istota biała rdzenia – sznur boczny i dobrzuszny
4. Neurony III-ego stopnia – neurony wzgórza
5. Ośrodki korowe – donosowo od tych ze wstęgi przyśrodkowej

Informacje z proprioreceptorów – ścięgna, mięśnie

1. Neurony II-ego stopnia – neurony rogów dogrzbietowych rdzenia kręgowego
2. Sznur boczny i dobrzuszny
3. Móżdżek

DROGI ZSTĘPUJĄCE

Drogi piramidowe i pozapiramidowe

Układ piramidowy – najlepiej rozwinięty u naczelnych, ruchy wyspecjalizowane

 Włókna korowo-rdzeniowe – od kory do rdzenia kręgowego
 Włókna korowo-opuszkowe – kończą się w różnych przeciwległych jądrach nn. Czaszkowych
 Włókna korowo-mostowe – przechodzą do jąder mostu

Pochodzenie włókien Włókna Zwój Włókna zazwojowe Unerwienie,

przedzwojowych przedzwojowe funkcja
n. III j. pośrodkowe donosowe m. rzęskowy
[od jądra
Korzeń okoruchowy pośrodkowego
donosowego]
j. pośrodkowe doogonowe nn. ciliares breves m. zwieracz źrenicy
[od jądra
Zwój rzęskowy pośrodkowego
doogonowego]
Od V1 Gałąź współczulna do m. rozszerzacz źrenicy
(ten on splotu szyjno – tętniczego zwoju rzęskowego
wewnętrznego)
n. nosowo – rzęskowy Korzeń długi zwoju nn. ciliares longes powieki, mięsko i
(od V1) rzęskowego woreczek łzowy
n. V Zwój czuciowy n. V Korzeń Gałęzie podniebienne Błona śluzowa
(= zwój trójdzielny) czuciowy mniejsze podniebienia
miękkiego
nerw skalisty Nerw Widiusza Korzeń przywspółczulny Gałęzie podniebienne Błona śluzowa
większy (n. kanału skrzydłowo –
Zwój skrzydłowo - większe podniebienia twardego
(od n. VII) podniebiennego) podniebienny
Nerw skalisty Korzeń Gałęzie nosowe tylne - Błona śluzowa nosa
głęboki współczulny - Gruczoły błony
(ze splotu śluzowej nosa
szyjno –
tętniczego)

V3 Gałąź czuciowa nerwu Korzeń n. napinacza błony Błona bębenkowa

żuchwowego Czuciowy bębenkowej
(od V3)
Gałąź łącząca z n. Włókna wydzielnicze
policzkowym dla gruczołów
policzkowych

IX Nerw skalisty mniejszy Korzeń Gałąź łącząca z n. Przyusznica

(od nerwu Przywspółczulny uszno-skroniowym
 bębenkowego) Gałąź łącząca ze Do zwoju wyrażonego
zwojem klinowo – w nazwie gałęzi
podniebiennym
(od VIIa)
VII(a) Struna bębenkowa N. klinowy wewnętrzny

Gałęzie od zwoju szyjnego Korzeń Zwój uszny

doczaszkowego współczulny Gałąź czuciowa dla Opona twarda
gałęzi oponowej n. V3 mózgowia

VIIa Struna bębenkowa Zwój podjęzykowy Gałęzie łączące z n. n. językowy (V3)

Struna bębenkowa językowym
Gałęzie gruczołowe Ślinianka podjęzykowa i
żuchwowa
*Istnieje jeszcze zwój żuchwowy, który nie występuje u psa; włókna jak w zwoju podjęzykowym

AUTONOMICZNY UKŁAD NERWOWY

CZĘŚĆ WSPÓŁCZULNA / SYMPATYCZNA

- większość włókien przedzwojowych jest zdecydowanie krótsza od włókien zazwojowych

- przekaźnikiem chemicznym w zwojach jest acetylocholina, a bezpośrednio na narządy wpływa noradrenalina
1. Ośrodki współczulne w rdzeniu kręgowym w odcinku piersiowym i lędźwiowym
-> jądro pośrednio-boczne (nucleus intermediolateralis)
2. Włókna przedzwojowe biegną przez istotę białą rdzenia kręgowego, osiągają korzenie dobrzuszne, wnikają do pni nerwów
rdzeniowych, do gałęzi łączących białych
3. Pień współczulny (truncus symphaticus) – parzysty, ciągnie się pod trzonami kręgów od podstawy czaszki do kręgów ogonowych,
obniżony w części szyjnej
- wykazuje budowę odcinkową, wyrażaną przez zwoje pnia współczulnego (ganglia trunci symphatica) = zwoje przykręgowe (ganglia
paravertebralia)
- jego zwoje mają łącznotkankową torebkę, budowane są przez neurony wielobiegunowe, urozmaicone bardzo licznymi włóknami
rdzennymi i bezrdzennymi
- zwoje sąsiednie pnia współczulnego łączą gałęzie międzyzwojowe (rami interganglionares)
- włókna białe w zwojach pnia współczulnego dzielą się na gałęzie: biegnące do sąsiednich zwojów, ulegające przekształceniu na
włókna szare/zazwojowe dołączające do nn. rdzeniowych, opuszczające zwoje nadal jako włókna białe biegnące do zwojów
przedkręgowych i ulegające przekształceniu na włókna szare/zazwojowe podążające wprost do narządów
 Część szyjna – u ssaków połączona z n. X jako pień błędno-współczulny (truncus vagosymphaticus)
 Zwój szyjny doczaszkowy: w okolicy wyjścia n. X z czaszki; dochodzą do niego włókna z Th1-7; zaopatruje
głowę, szyję oraz przednią część jamy klatki piersiowej: splot szyjno-tętniczy wewn., zewn. i wspólny, n.
jarzmowy, gałł. krtaniowo-gardłowe, gałł. łączące z n. IX, X i XII
 Zwój szyjny środkowy: występuje u bydła, psa i świni; na wysokości kręgu C6; współtworzy splot szyjno-tętniczy
wspólny i oddaje n. sercowy szyjny
 Zwój szyjny doogonowy: łączy się ze zwojem Th1 tworząc zwój szyjno-piersiowy (gan. cervicothoracicum) =
gwiaździsty (stellatum); zaopatruje szyję i narządy jamy klatki piersiowej
 Część piersiowa – jego zwoje leżą symetrycznie pod opłucną na wysokości głów żeber; zaopatrują narządy jamy piersiowej
(splot aortowy piersiowy, sercowy, przełykowy i płucny) oraz z ostatnich tworzone są nn. trzewne
brzuszne
Zwoje prawe i lewe
 Część lędźwiowa – jego zwoje tworzą nn. trzewne brzuszne i lędźwiowe
są połączone
 Część krzyżowa – jego zwoje wraz ze zwojami ogonowymi wspólnie z włóknami przywspółczulnymi
gałł. poprzecznymi
(rami transversi) tworzą splot miedniczny
na kształt drabinki.  Część ogonowa – ostatnia para zwojów ogonowych jednoczy się w zwój nieparzysty (ganglion impar)
4. Zwoje przedkręgowe (ganglia prevertabralia) = autonomiczne (autonomica) – tworzone przez włókna, które
przeszły tranzytem przez zwoje pnia współczulnego, są położone bliżej narządów, które zaopatrują lub wokół
naczyń krwionośnych jam ciała i dopiero tam przechodzą w włókna zazwojowe

UKŁAD PRZYWSPÓŁCZULNY / PARASYMPATYCZNY

- włókna przedzwojowe są zdecydowanie dłuższe od włókien zazwojowych

- przekaźnikiem chemicznym jest acetylocholina
1. Część głowowa (czaszkowa)
  neurony jąder przywspółczulnych 4 nerwów czaszkowych umieszczonych w śródmózgowiu: n. III i rdzeniu przedłużonym: n.
VII, IX i X
 włókna przedzwojowe
 zwoje: skrzydłowo-podniebienny, uszny, żuchwowy i podjęzykowy
 włókna zazwojowe biegnące do narządów głowy, a w przypadku n. X biegnące przez jamy ciała jako ‘pień błędny’ składający się
z części szyjnej, piersiowej i brzusznej, wchodzą w skład splotów zaopatrując narządy szyi, jamy klatki piersiowej i jamy
brzusznej
2. Część krzyżowa (rdzeniowa)
 Jądra pośrednio-przyśrodkowe (nucleus intermediomedialis) umieszczone w istocie szarej rdzenia kręgowego neuromerów
krzyżowych S1-3
 Włókna przedzwojowe początkowo z nn. rdzeniowymi, a potem samodzielnie jako nn. miedniczne
 Splot miedniczny
 Włókna zazwojowe zaopatrujące narządy jamy miednicznej

Nerwy czaszkowe
Nazwa Jądro czuciowe Jądro Jądro Wyjście z czaszki
nerwu ruchowe autonomiczne
I olfactorius czuciowy - - Opuszka węchowa lamina
cribrosa
II Opticus Czuciowy - - Skrzyżowanie wzrokowe
canalis opticus
III Oculomotorius - Śródmózgowie- Śródmózgowie-jądro Sulcus medialis odnogi
jądro główne i dodatkowe n. III mózgu w dole
jądro środkowe międzykonarowym-
fissura orbitalis superior
IV Trochlearis - Śródmózgowie- - Grzbietowa powierzchnia
jądro ruchowe n. lamina tecti (grzbietowa
IV powierzchnia mózgu)
fissura orbitalis superior
V Trigeminus Śródmózgowie- jądro Środkowy - Między mostem a
pasma odcinek mostu konarem móżdżkowym
śródmózgowiowego n. środkowym-
V fissura supraorbitalis
foramen rotundum
Środkowy odcinek foramen ovale
mostu-jądro czuciowe
górne

Rdzeń przedłużony-
jądro pasma
rdzeniowego n. V
VI Abducens - Most-jądro - Nad piramidą na granicy
ruchowe n. VI mostu i rdzenia
przedłużonego fissura
orbitalis superior
VII Facialis Most-jądro pasma Most Most- jądro ślinowe Między mostem a
samotnego górne rdzeniem przedłużonym
foramen stylomastoideum
VII Vestibulocochlearis Rdzeń przedłużony- - - Do boku od nerwu VII-
I jądro przedsionkowe otwór słuchowy
dolne, górne, boczne i wewnętrzny
przyśrodkowe

IX Glossopharyngeus
X Vagus
Most i rdzeń
przedłużony-jądro
ślimakowe brzuszne i
grzbietowe
rdzeń przedłużony-jądro Rdzeń Pogranicze mostu i Bocznie od oliwki z
pasma samotnego przedłużony-jądro rdzenia przedłużonego- rdzenia przedłużonego
dwuznaczne jądro ślinowe dolne foramen jungulare
Rdzeń przedłużony- Rdzeń Rdzeń przedłużony- Bocznie od oliwki z
jądro pasma samotnego przedłużony-jądro jądro grzbietowe nerwu rdzenia przedłużonego
 dwuznaczne błędnego foramen jungulare
XI Accesorius - Rdzeń - Powyżej nerwu błędnego
przedłużony-jądro foramen jungulare
dwuznaczne
XII hypoglossus - Rdzeń - Bruzda między oliwką a
przedłużony-jądro piramidą canalis n.
początkowe hypoglossi

NERWY CZASZKOWE
NERW V – N. TRÓJDZIELNY :V1, V2, V3

Włókna zaczynają się w odpowiednich jądrach czuciowych (w śródmózgowiu -V1, w moście – V2, w rdzeniu -V3) oraz w jądrze ruchowym n. V
(V3). Podążają one ku zwojowi półksiężycowatemu Gasera w piramidzie k. skroniowej. Po opuszczeniu zwoju stają się odpowiednio nerwami
V1, V2 oraz V3.

NERW V1 – N. OCZNY – N. OPHTALMICUS

® zaopatruje oko, oczodół

® nerw czuciowy
® po oddaniu gałęzi namiotowej (ramus tentorii) unerwiającej namiot móżdżku dzieli się na 3 nerwy:
1. nerw nosowo – rzęskowy
 nn. rzęskowe długie
+ czuciowo, niespecyficznie gałka oczna
 n. podbloczkowy (n. infratrochlearis)
 n. sitowy (n. ethmoidalis)
2. n. czołowy
 n. nadbloczkowy
 n. nadoczodołowy
3. n. łzowy (n. lacrimalis)
NERW V2 – N. SZCZĘKOWY – N. MAXILLARIS
® czuciowy
® unerwia okolice szczęki
® po oddaniu gał. oponowej środkowej i przejściu przez otwór okrągły dzieli się na 3 gałęzie:
1. n. podoczodołowy – n. infraorbitalis
 przechodzi przez otwór szczękowy i daje gał. zębodołowe górne:  tworzą splot zębodołowy górny
+ zęby szczęki
+ dziąsła szczęki
 przechodzi przez otwór podoczodołowy i dzieli się na 3 gałązki unerwiające odpowiednio:
+ skórę
+ policzki
+ boczną powierzchnię nosa
2. n. jarzmowy – n. zygomaticus
+ dolna cz. oczodołu
 wchodzi do oczodołu, po przejściu przez kanały k. jarzmowej kończy się w skórze jako:
– n. jarzmowo – twarzowy – n. zygomaticofacialis
– n. jarzmowo – skroniowy – n. zygomaticotemporalis
3. nn. skrzydłowo – podniebienne – nn. pterygopalatini
 biegną do zwoju skrzydłowo – podniebiennego
– nn. nosowe górne tylne – n. nasales superiores posteriores
+ przez otwór klinowo – podniebienny
+ bł śluzowa przegrody nosowej
– n. podniebienny większy (n. palatinus major )
+ przez otwór podniebienny tylny -> kanał podniebienny -> otwór podniebienny przedni
+ podniebienie twarde
– n. pobniebienny mniejszy – n. palatinus minor
+ podniebienie miękkie

NERW V3 – N. ŻUCHWOWY – N. MANDIBULLARIS

® nerw mieszany : wł. czuciowe i ruchowe
® Po oddaniu gałęzi oponowej w czaszce, wychodzi z niej otworem owalnym (pies, przeżywacze), bądź wcięciem owalnym (koń, świnia) dzieli się na:
1. n. policzkowaty (n. bucctinatorius)
+ skóra
+ bł. śluzowa policzka
+ policzek
2. nerw językowy (n. linguinalis)
+ czuciowo, niespecyficznie (BÓL) 2/3 przednie języka
+ błona śluzowa dna jamy ustnej, wierzchołka oraz trzonu języka
3. nerw zębodołowy dolny (n. alveolaris inferior)
  biegnie w kanale żuchwy (od otworu bródkowego do otworu żuchowego)
 w kanale oddaje gałęzie zębodołowe które tworzą splot zębodołowy, a następnie oddają gałązki do zębów
 po wyjściu z kanału żuchwy tworzy nerw zębodołowy siekaczowy dolny
+ siekacze
4. n. uszno – skroniowy (n. auriculotemporalis)
 gałąź uszna – nn. uszne donosowe
 gałąź skroniowa – n. skroniowy powierzchowny (n. temporalis superficialis)
+ skóra skroni
+ małżowina uszna
+ staw skroniowo – żuchwowy
5. n. żuciowy (n. masticatoricus) – przez wcięcie żuchwy przechodzi na boczną powierzhcnię tej kości
 do m. żuciowych
– żwacze duże :
+ m. żwacz – n. żwaczowy (n. massetericus)
+ m. skroniowy – nerwy skroniowe (n. temporales)
+ m. skrzydłowy boczny – n. skrzydłowy boczny (n. pterygoideus lateralis)
+ m. skrzydłowy przyśrodkowy – n. skrzydłowy przyśrodkowy (n. pterygoideus medialis)
– żwacze małe:
+ m. żuchwowo – gnykowy – n. żuchwowo – gnykowy (n. mylohyoideus)
+ m. dwubrzuściowy n. żuchwowo – gnykowy (brzusiec przedni)
+ m. napinacz błony bębenkowej – n. napinacz bł. bębenkowej (n. tensoris tympani)
+ m. napinacz podniebienia miękkiego – n. napinacz podniebienia miękkiego (m. tensor veli palatini)

NERW VII – NERW TWARZOWY – N. FACIALIS

® wychodzi z mózgowia w kącie mostkowo – móżdżkowym wraz z n.pośrednio – twarzowym dwoma korzeniami
 korzeń grubszy (ruchowy, n VII) tworzy właściwy nerw twarzowy
 korzeń leżący bocznie = nerw pośredni, cieńszy, zawiera wł. wydzielnicze i czuciowe
® jądro ślinowe przednie – przywspółczulne
® j. szlaku samotnego VII A

® Nerw wchodzi do otworu wejściem do kanału twarzowego (introitus as canalis facialis) leżącego na dnie otworu słuchowego wew. w cz. skalistej piramidy
k. skroniowej.
Otwór ten prowadzi do kanału twarzowego (canalis facialis), który zakończony jest otworem rylcowo – sutkowym.
® kanał twarzowy oddzielony jest od jamy bębenkowej cienką blaszką kostną -> nerw VII często wciągany w procesy chorobotwórcze w uchu środkowym
® opuszcza jamę czaszki przez otwór rylcowo – sutkowy, przed opuszczeniem czaszki oddaje 1-szą gałąź:
1. n. strzemiączkowy – n. stapedius
+ do m. strzemiączkowego
+ wnika do jamy bębenkowej
po opuszczeniu czaszki oddaje:
2. gałąź do brzuśca tylnego m. dwubrzuściowego (r. venter caudalis m. digastrici)
+ do tylnego brzuśca m. dwubrzuściowego
3. n. małżowinowy tylny (n. auricularis caudalis)
4. n. małżowinowo – powiekowy (n. auriculo – palpebralis)
+ do mm. uszno – donosowych
5. n. policzkowy dogrzbietowy
+ mm. mimiczne twarzy
6. n. policzkowy dobrzuszny
+ mm. mimiczne twarzy
7. g. szyjna (r. coli)
+ m. skośny szeroki szyi
+ zwieracz szyi

NERW VII A – N. POŚREDNIO – TWARZOWY – N. INTERMEDIOFACIALIS

® nerw skalisty powierzchowny większy (n. petrosus superficialis major) odchodzi od kolanka kanału twarzowego, wychodząc na przednią powierzchnię cz.
skalistej kości skroniowej (canalis petrosus).
Układa się w swojej bruździe (sulcus n. petrosi majoris) i zdąża do szczytu piramidy.
Przebijając chrząstkozrost klinowo – skalisty otworu poszarpanego wychodzi do kanału skrzydłowego towarzysząc nerwowi skalistemu głębokiemu,
następnie łączy się z nim tworząc nerw Vidiusza, który dochozi do zwoju skrzydłowo – podniebiennego.
® Prowadzi wł. wydzielnicze przywspółczulne przedzwojowe do zwoju skrzydłowo – podniebiennego
® prowadzi wł. ruchowe dla m. dźwigacza podniebienia miękkiego i m. podniebiennego
® struna bębenkowa (chorda tympani)
+ smakowo i czuciowo 2/3 przednie języka
+ prowadzi włókna przedzwojowe do zwoju żuchwowego
+ wł. przedzwojowe do ślinianek podjęzykowych wieloprzewodowych
+ wł zazwojowe ze zwoju żuchowego do śl. podjęzykowej jednoprzewodowej oraz do ślinianki żuchowej
Ślinianki unerwione są również przez włókna zazwojowe współczulne odchodzące od zwoju szyjnego przedniego.
 NERW X – N. BŁĘDNY – N. VAGUS

® nerw mieszany: ma włókna czuciowe, ruchowe oraz parasympatyczne

® opuszcza czaszkę otworem jarzmowym (przeżuwacze, pies) lub poszarpanym (koń, świnia)
® część czuciowa
® zwoje : zwój węzłowy (ganglion nodosum) – dalej od otworu , zwój jarzmowy (g. jungulare) – bliżej
wszystkie narządy wew., aż po jamę
® włókna kończą się w jądrze szlaku samotnego i skrzydełka popielatego miedniczną są unerwione czuciowo przez
® od zwojów odchodzą gałęzie nerwowe, które zbierają informacje z 3 obszarów: aksony przewodzące ze zwoju
1. gałąź oponowa – ramus meningeus jarzmowego i węzłowego, a nie przez n.
+ opona twarda od dołu tylnego czaszki, opony twarde mózgu i rdzenia rdzeniowe (one zaopatrują powłoki np.
+ tylna cz. głowy otrzewną)
+ pozostałe obszary opony twardej zaopatrują gałęzie oponowe z n V
2. gałąź uszna – ramus auricularis
+ biegnie kanałem twarzowym, zespala się z n. twarzowym i też wychodzi OTWOREM RYLCOWO – SUTKOWYM
+ skóra przewodu słuchowego zew.
+ małżowina uszna
+ zew. powierzchnia błony bębenkowej
3. element czuciowy n. krtaniowego przedniego – n. laryngeus cranialis
+ błona śluzowa krtani
4. element czuciowy n. błędno – współczulnego (pień) – truncus vagosympaticus
® część ruchowa
® włókna wywodzą się z jądra bliźniaczego = dwuznacznego (n. ambiqus)
® włókna wchodzą w skład nerwów :
1. n. krtaniowy przedni – n. laryngeus cranialis
 dwie gałęzie :
+ gałęzie gardłowe do bł. śluzowej gardła
+ gałąź do m. pierścienno – tarczowatego
2. gałąź gardłowa ramus pharyngeus
+ tylne mm. gardła (pozostałe od IX)
+ w pobliżu n. krtaniowego przedniego
+ biegnie razem z gałęzią gardłową n IX tworzą splot gardłowy
® pień błędno – współczulny
® mieszany : czuciowy , ruchowy, parasympatyczny, sympatyczny
® włókna przedzwojowe z jądra przywspółczulnego n. błędnego
® włókna ruchowe z j. bliźniaczego
 biegną razem z pniem w obrębie szyi wchodzą przez wpust jamy doczaszkowej do śródpiersia i 1. nerw wsteczny – n. recturens – odcinek od
wychodzą z pnia oddzielenia od pnia błędno- współczulnego
 po wyjściu po lewej str. zawijają się o łuk aorty
 po wyjściu po prawej str. zawijają się o t. podobojczykową prawą 2. nerw krtaniowy tylny – n. laryngeus caudalis
 włókna wracają w szyi, przylegają do tchawicy - końcowy odcinek n. wstecznego
 docierają do krtani i zaopatrują wszystkie m. krtani (oprócz m. pierścienno – tarczowatego)
® włókna czuciowe z j. szlaku samotnego
® część współczulna dąży do zwoju szyjnego przedniego
 ! w mózgowiu nie ma jąder współczulnych!
 włókna przedzwojowe są z jąder pośrednio – bocznych I neuromerów piersiowych, przechodzą do czaszki przy pomocy pnia – błędno
współczulnego
 wł. zazwojowe zaopatrują wszystkie struktury głowy

NERW XI – N. DODATKOWY – N. ACCESSORIUS

® ruchowy
® ma dwa korzenie
® korzeń rdzeniowy (radices spinales)
 reprezentuje jądro rdzeniowe znajdujące się w odcinku szyjnym rdzenia kręgowego na wysokości C5-C7
® korzeń czaszkowy (radices craniales)
 reprezentuje jądro bliźniacze (n. obliqus)
® korzeń rdzeniowy dostaje się do jamy czaszki za pomocą otworu wielkiego (foramen magnum), gdzie dołącza się do korzenia czaszkowego i tworzą wspólny
pień nerwu dodatkowego
® następnie dołącza do nich nerw X i całość zostaje otoczona pochewką z opony twardej, zespolone opuszczają czaszkę za pomocą otworu poszarpanego /
jarzmowego (foramen jungulare)
® dzieli się na dwie gałęzie
1. gałąź wewnętrza – ramus interna
+ przechodzi obok zwoju bliższego w pień nerwu błędnego, biegnie do mm. zwieraczy gardła tylnych i obejmuje gałęzie nerwu błędnego
(gardłowe, krtaniowe, sercowe)
2. gałąź zewnętrzna – ramus externa
a) gałąź dobrzuszna
+ m. mostkowo – głowowy (m. sternocephalicus)
b) gałąź dogrzbietowa
+ m. czworoboczny (m. trapezius)
+ oddaje gałązki do m. obojczykowo – głowowego (m. cleidocephalicus)
 NERW XII – N. PODJĘZYKOWY – N. HYPOGLOSSUS

® czysto ruchowy
® razem z nim biegnie t. językowa
® rozpoczyna się jądrem nerwu podjęzykowego (nucleus n. hypoglossi) w trójkącie nerwu podjęzykowego (trigonum n. hypoglossi) znajdującym się w dole
równoległobocznym komory IV
® włókna opuszczają czaszkę przez otwór n. podjęzykowego k. skroniowej i dzielą się na dwie gałęzie:
1. nerw językowy – n. linguinalis
+ m. językowe własne
+ m. rylcowo – językowy
+ m. gnykowo- - językowy
2. gałąź zstępująca nerwu podjęzykowego – ramus descendens nervi hypoglossi
– biegnie przy t. szyjnej razem z n. szyjnym i tworzy pętle nerwu szyjnego (ansa cervicalis)
+ m. mostkowo – tarczowy
+ m. mostkowo – gnykowy
+ m. łopatkowo – gnykowy

CUN – OŚRODKOWY/ CENTRALNY UKŁAD NERWOWY

RDZEŃ KRĘGOWY – medula spinalis
Liczba
PIES ŚWINI
kręgów KROW KOŃ
∙ leży w kanale kręgowym -> w kierunku doczszkowym przechodzi w rdzeń przedłużony A A
∙ kształt grubego sznura C 7 7 7 7
Th 13 14-16 13 18/19
∙ dzieli się na cz. szyjną, piersiową i lędźwiową, krzyżową i ogonową
L 7 5-7 6 6/5
∙ chroniony przez opony rdzenia (meninges medula spinalis) S 3 4 5 5
∙ spłaszczony grzbietowo – brzusznie na całej długości Cy 20-23 20-23 18-20 15-21
∙ rozpoczyna się w okolicy otworu wielkiego (foramen magnum), gdzie odchodzi od niego pierwsza para nerwów szyjnych
∙ na całej długości rdzenia odchodzą od niego parzyste nerwy rdzeniowe
Þ w odc. szyjnym 8
Þ w odc. piersiowym i lędźwiowym liczba odpowiada liczbie kręgów
Þ w ogonowym 4-5
∙ zgrubienie szyjne (przednie) i lędźwiowe (tylne) to wrzecionowate zgrubienia, w miejscach, z których wychodzą korzenie nerwów
przeznaczone dla kończyn
∙ każdy nerw rdzeniowy łączy się z rdzeniem kręgowym za pomocą dwóch korzeni:
Þ korzenie dogrzbietowe (radices dorsales):
– w jego obrębie jest zwój rdzeniowy – skupisko ciał komórek nerwowych somatyczno – czuciowych
– dendryty tych komórek są bardzo długie i doprowadzają podrażnienie czuciowe z obwodu ciała. Neuryty są krótkie. Biegnąc
przez nici korzeni dogrzbietowych kończą się w istocie szarej rdzenia.
W pobliżu otworu międzykręgowego powstaje pień nerwu rdzeniowego (truncus nervi spinalis) z połączenia korzenia dogrzbietowego i
dobrzusznego. Występuje pomiędzy rdzeniem kręgowym a pniem współczulnym.
Þ korzenie dobrzuszne (radices ventrales)

Na przekroju poprzecznym rdzenia widać istotę szarą i białą.

ISTOTA SZARA (substantia grisea) – opis mikroskopowy

∙ W jej środku jest kanał centralny – pozostałość po pierwotnej cewie nerwowej
∙ U dorosłego osobnika kanał centralny jest wąski, ale w cz. tylnej stożka rdzeniowego ulega rozszerzeniu tworząc tzw. komorę krańcową
(ventriculus terminalis) – miejsce dla płynu mózgowo – rdzeniowego
∙ Podzielona jest na 3 pary rogów:
Þ róg dogrzbietowy – cornu dorsalis
– nici korzeniowe – filae radiculares
– korzeń dogrzbietowy – radix dorsalis
Þ róg dobrzuszny - cornu ventralis -> miejsce ośrodków ruchowych
– nici korzeniowe – filae radiculares
– korzeń dobrzuszny – radix ventralis
Þ róg boczny ( w odcinku piersiowym) – cornu lateralis
– istota szara pośrednia przyśrodkowa i boczna (między rogami) – substantia grisea intermedia mediale et laterale

∙ rogi dogrzbietowe:
impuls nerwowy z zewnątrz -> wypustka zwoju rdzeniowego-> rogi dogrzbietowe -> (akson) -> ośrodki ruchowe -> (motoneuron) -> mięsień
LUB: zwój rdzeniowy -> (dendryt) -> istota biała -> pień mózgu -> (synapsa) -> pole czuciowe

∙ rogi dobrzuszne:
impuls nerwowy z kory mózgu -> (akson) -> istota biała rdzenia -> neurony rdzeniowe w rogu dobrzusznym -> (synapsa z aksonu zwojowego) -> mięsień

∙ Wymienione rogi na całym rdzeniu tworzą SŁUPY

Þ słupy dobrzuszne (columnae ventrales) – zawierają komórki ruchowe
Þ słupy dogrzbietowe (columnae dorsales) – komórki czuciowe
Þ słupy boczne (columnae laterales) – komórki układu autonomicznego

ISTOTA BIAŁA (substantia alba) – opis mikroskopowy

∙ Podzielona jest przez istotę szarą na sznury, które są zorganizowane przez otaczające struktury (tzn. nie występują samodzielnie)
 Þ sznur dogrzbietowy
– podzielony przez pęczek smukły i klinowy
– występują drogi rdzeniowe (czuciowe)
Þ sznur boczny
– pomiędzy rogami istoty szarej
– czuciowe i ruchowe (zstępujące) drogi nerwowe
Þ sznur dobrzuszny
– przy szczelinie pośrodkowej dobrzusznej
– czuciowe i ruchowe (zstępujące) drogi nerwowe

OPIS RDZENIA MAKROSKOPOWO

∙ W podłużnym przebiegu rdzenia można wyróżnić:
Þ zgrubienie szyjne – intumescentia cervicalis
– daje początek nerwom rdzeniowym, które tworzą splot ramienny (plexus brachialis) unerwiający kończynę piersiową
Þ zgrubienie lędźwiowe – intumescentia lumbalis
– zaczynają się tu nerwy rdzeniowe, które unerwiają jamę miedniczną i kończynę miedniczną

Na końcu rdzenia jest stożek rdzeniowy ( conus medullaris) i nici końcowe (fillum terminale)

∙ W przekroju poprzecznym wyróżniamy:

Þ szczelinę pośrodkową dobrzuszną – fissura mediana ventralis
Þ szczelinę pośrodkową dogrzbietową – fissura mediana dorsalis
® przegroda pośrodkowa dogrzbietowa – septum medianum dorsalis
Þ kanał ośrodkowy – canalis centralis

∙ Oraz wychodzące poza obrys rdzenia:

Þ korzenie dogrzbietowe – radices dorsales -> to włókna nerwowe wchodzące do rdzenia
Þ korzenie dobrzuszne – radices ventrales -> włókna opuszczające rdzeń

OPONY RDZENIA KRĘGOWEGO – meninges medulla spinalis

System opon oddziela mózgowie i rdzeń od ścian czaszki

1) opona twarda rdzenia kręgowego – dura mater spinalis

∙ najgrubsza, zbudowana z tk. łącznej zbitej
∙ oddzielona od kanału kręgowego przez wypełnioną tłuszczem przestrzeń nadtwardówkową
∙ ukrwiona przez tt. kręgosłupa
∙ przechodzi w pochewki nerwów rdzeniowych i przyczepia się na krawędziach splotów międzykręgowych do łuku atlasa i zęba (axis)
∙ pomiędzy oponą twardą a okostną kanału kręgowego jest jama nadtwardówkowa
2) opona pajęcza/ pajęczynówka – arachnoidea spinalis
∙ bardzo cienka, pokryta z obu stron śródbłonkiem, liczne beleczki kostne
∙ pomiędzy pajęczynówką a oponą twardą jama podtwardówkowa cavum subdurale
∙ pod pajęczynówką a oponą miękką jest jama podpajęczynówkowa – cavum subarachnoidae
® miejsce krążenia płynu mózgowo-rdzeniowego
® wypełniona przez beleczki podpajęczynówki, które trzymają otaczające opony na dystans, co zapobiega zatrzymaniu przepływu płynu
mózgowo-rdzeniowego w wyniku zlepienia obu opon przez lepki płyn
3) opona miękka rdzenia kręgowego – pia mater spinalis
∙ wnika we wszystkie zagłębienia mózgowia
∙ zrasta się z rdzeniem kręgowym
∙ po bokach tworzy:
® więzadło ząbkowane (ligamentum denticulatum) – łącznotkankowa struktura, która łączy oponę miękką z pajęczynówką i oponą
twardą
∙ przedłuża się na korzenie i pnie nerwowe

Z rdzenia kręgowego wychodzą 2 korzenie (z każdej strony) – dogrzbietowy i dobrzuszny. Jeszcze przed wyjściem z kanału kręgowego te
korzenie łączą się i wychodzą w postaci pnia nerwu. Pień nerwu, tuż po wyjściu rozgałęzia się na gałąź górną i dolną.
Wszystkie elementy korzeni rdzenia kręgowego są otoczone oponą twardą, dopiero pnie (po wyjściu z kanału) nie są chronione.

Rdzeń kręgowy utrzymywany jest w miejscu przez:

∙ przegrodę podpajęczynówkową
∙ więzadło ząbkowane

Rdzeń kręgowy kończy się stożkiem (conus) na wysokości L1.

Dalszy odcinek kanału kręgowego jest wypełniony nićmi końcowymi (filum terminale), które tworzą „koński ogon” – struktura powstała w
wyniku wydłużania się kręgosłupa a nie rdzenia kręgowego.
Nerwy te dążą do otworów międzykręgowych dalszych kręgów.
Opona miękka kończy się razem z rdzeniem (także stożkowato).
Opona twarda sięga dalej, przez co powstaje duża przestrzeń podpajęczynówkowa z końcem rdzenia – zbiornik końcowy (listerna terminalis)
PSUDOWYSTĘPOWANIE RDZENIA KRĘGOWEGO -> KOŃSKI OGON (cauda equina) - rdzeń kręgowy nie nadąża w rozwoju osobniczym
za wzrostem kręgosłupa na długość. Ostatnie nerwy rdzeniowe odchodzą coraz bardziej ukośnie, a w ostatniej części prawie równolegle do nici
końcowej rdzenia.
Nerwy te otaczające nić końcową (filum terminale) wraz ze stożkiem rdzeniowym (conus medullaris) tworzą koński ogon.

BUDOWA NERWU RDZENIOWEGO (NERVUS SPINALIS)

 Liczba par nerwów rdzeniowych w poszczególnych odcinkach kręgosłupa jest równa liczbie kręgów w danym odcinku z wyjątkiem odcinka szyjnego i
ogonowego
 Występują parzyście (po obu stronach kręgu), a jedna para tworzy jeden neuromer
 I nerw szyjny opuszcza kanał przez otwór kręgowy boczny
 Plan budowy nerwu rdzeniowego jest jak drzewo
 Początek:
∙ W rdzeniu kręgowym
Z rogów rdzenia kręgowego tworzą się: korzenie dobrzuszne (radix ventralis) – włókna efferentne ruchowe i autonomiczne ; korzenie dogrzbietowe
(radix dorsalis) – włókna afferentne = czuciowe

KORZEŃ – zespół drobniejszych nerwów – nici korzeniowych (filae rediculares)

W przebiegu korzenia dogrzbietowego na terenie rdzenia jest zwój rdzeniowy (ganglion spinale), który składa się z ciał komórkowych neuronów
pseudojednobiegunowych.

∙ Korzenie opuszczają rdzeń kręgowy w obrębie bruzd:

Dogrzbietowy przez bruzdę boczną dogrzbietową (s. medianus dorsalis)
Dobrzuszne przez bruzdę boczną dobrzuszną (s. medianus ventralis)
∙ Korzenie łączą się wewnątrz kanału kręgowego i tworzą pień nerwu rdzeniowego (truncus nervi spinalis), który jest mieszanym nerwem rdzeniowym.
Opuszcza on kanał kręgowy przez otwór międzykręgowy
∙ ! od pnia odchodzi cienka gałąź oponowa (ramus meninqus), która wraca do kanału kręgowego i zaopatruje nerwowo oponę twardą i miękką

 Poza kanałek kręgowym

∙ Pień nerwu rdzeniowego od razu dzieli się na:
gałąź dogrzbietową (ramus dorsalis) – cieńsza od dobrzusznej, dzieli się na przyśrodkową (mm. grzbietu nadoosiowe) i na gałąź skórną dogrzbietową
(m. skóry grzbietu)
gałąź dobrzuszną (ramus ventralis) – unerwia mm. podosiowe, kończyny i pozostałą skórę; gałęzie dobrzuszne 3 ostatnich nerwów szyjnych i 2
pierwszych nerwów piersiowych tworzą splot ramienny ; gałęzie dobrzuszne 3 ostatnich nerwów lędźwiowych i 2 pierwszych nerwów krzyżowych
tworzą splot lędźwiowo-krzyżowy dla kończyny miednicznej
! gałęzie są złożone z nerwów mieszanych!

Zwój korzenia rdzeniowego dogrzbietowego jest najprostszym

przykładem najprostszego układu. Jest to zwój czuciowy
złożony z komórek pseufojednobiegunowych = nie ma tam
synaps!

Autonomiczny układ nerwowy

Zasady schematycznego przedstawiania struktur
Czerwony – somatyczny ruchowy (efferentny)
Zielony – somatyczny czuciowy (afferentny)
Żółty – współczulny (autonomiczny)
Niebieski – przywspółczulny (autonomiczny)

 Dzieli się na część współczulną (somatyczną) i przywspółczulną (parasympatyczną) na podstawie:

∙ Antagonizmu funkcjonowania (pobudzenie jednej części powoduje skurcz, a drugiej rozkurcz)
∙ Morfologicznej (lokalizacja jader i zwojów)
∙ Występowania podstawowych neurotransmiterów

 Porównanie położenia jąder obu układów

∙ Jądra współczulne znajdują się tylko w neuromerach piersiowych i lędźwiowych
∙ Jądra przywspółczulne znajdują się w pniu mózgu (jądra przywspółczulne nerwów czaszkowych III, VII, IX, X) i w neuromerach krzyżowych
∙ Jądra współczulne w odcinku piersiowym rdzenia kręgowego tworzą słup boczny/pośredni = jądro pośrednio-boczne (nucleus intermediolateralis
 ∙ Jądra przywspółczulne w odcinku krzyżowym są nazywane jądrami pośrdnio-przyśrodkowymi (nucleus intermediomedialis)
 Ogólnie:
∙ Włókna przedzwojowe mogą przełączać się (tworzyć synapsy) ze zwojami nie leżącymi bezpośrednio pod ich jądrami. Taki układ to „przejście
tranzytem”.
∙ Wszystkie włókna przedzwojowe są osłonięte i grube. Włókna zazwojowe są cieńsze (niezmielinizowane), więc wykorzystują tętnice, aby dojść do
narządów.

 Lokalizacja zwojów współczulnych pomarańczowy schemat

Zwoje układająsię po brzuszno-bocznej części kręgów po prawej i lewej stronie w postaci drabinki
Są połączone między sobą gałęziami międzyzwojowymi – rami interganglionares, które powstały z włókien przedzwojowych, które przeszły tranzytem
między niektórymi zwojami
1. Zwoje przykręgowe
∙ Na wysokości podstawy czaszki i szyji
∙ Tworzą parzysty szereg nazywany pniem współczulnym = zwój gwiaździsty i następne zwoje przedkręgowe
∙ Jest to nawet do 80% masy perikarionów jąder współczulnych
∙ Od strony czaszki są to:
1) Zwój szyjny przedni/górny – bardzo duży i dobrze widoczny; jedyny zwój, który włóknami zazwojowymi zaopatruje struktury głowy
2) Zwój szyjny środkowy – na wysokości C5-C6
3) Zwój gwiaździsty/szyjno-piersiowy – zaopatruje serce; jest to połączony I zwój piersiowy i tylny zwój szyjny środkowy lub jest to struktura
powstała z połączenia dwóch zwojów piersiowych i zwoju szyjnego tylnego i czasami zwoju szyjnego środkowego
2. Zwoje przedkręgowe
∙ Od wysokości C7/Th1 do końca odcinka lędźwiowego
∙ Jest ich mniej więcej tyle co kręgów w odcinkach
∙ Leżą na terenie jamy brzusznej przy pniach tętnic brzusznych
∙ Są to:
1) Zwój trzewny – przy tętnicy trzewnej
2) Zwój krezkowy doczaszkowy – przy tętnicy krezkowej przedniej
3) Zwój krezkowy doogonowy – przed wpustem do jamy miednicznej od tętnicy krezkowej tylnej
4) Zwój splotu miednicznego – ma charakter mieszany współczulno-przywspółczulny; łączy włókna z segmentu lędźwiowego i krzyżowego

! gdy krezkowy przedni prawy i lewy się zleją to powstaje jeden zwój trzewnokrezkowy
! włókna zazwojowe tych zwojów biegną do narządów docelowych i tworzą sploty okołonaczyniowe

 Lokalizacja zwojów przywspółczulnych żółty schemat

Ich położenie zależne jest od położenia jąder przyswspółczulnych oraz mięśni i narządów, które mają unerwiać. Dzieli się w zależności od neuromerów:
1. Pień mózgu – jądra przywspółczulne nerwów czaszkowych:
1) Nerw III – typowo ruchowy, ale ma przywspółczulne jądro Westwala-Edingera w nakrywce śródmózgowia. To jądro daje początek
przedzwojowym włóknom współczulnym, które dochodzą do zwoju rzęskowego, od którego odchodzą włókna zazwojowe zaopatrujące m.
zwieracz źrenicy i m. rzęskowy
2) Nerw VII – mieszany nerw, jądro przywspółczulne to jądro ślinowe górne, włókna przedzwojowe dochodzą do zwoju klinowo-podniebiennego i
częściowo do zwoju żuchwowego/podjęzykowego, a włókna zazwojowe unerwiają śliniankę przyuszną
3) Nerw IX – mieszany nerw, jądro przywspółczulne to jądro ślinowe dolne, którego włókna przedzwojowe wychodzą z rdzenia przedłużonego wraz
z jądrami ruchowymi przez bruzdę boczną tylną do zwojów przy lub w ścianach narządów jamy piersiowej i brzusznej aż po wpust miednicy z
których włókna zazwojowe biegną do konkretnych narządów
2. Neuromery krzyżowe
Jądra przywspółczulne tego neuromeru zaopatrują włóknami przedzwojowymi tylko logicznie położone na wysokości odcinka krzyżowego zwoje.
Oraz zwój splotu miednicznego, który ma charakter mieszany – współczulno-przywspółczulny. Do niego prowadzą włókna przywspółczulne, które
określa się jako nerw miedniczny

 Neurotransmitery
∙ Wszystkie włókna przedzwojowe (współczulne i przywspółczulne) są cholinergiczne = operują acetylocholiną
∙ Włókna zazwojowe
Współczulne są noradrenergiczne – operują noradrenaliną
Przywspółczulne są cholinergiczne
∙ Poza CUN adrenalina jest wytworzona w kom. nadnerczy - zapewnia stężenie we krwi, którego poziom kontroluje CUN
 Różnice w układzie współczulnym i przywspółczulnym
Współczulny Przywspółczulny
∙ Długie włókna zazwojowe, a krótkie przedzwojowe ∙ Krótkie włókna zazwojowe, a długie włókna przedzwojowe
Antagonizm działania może być bezpośredni – na ten sam np. mięsień lub pośredni – działa na dwa rodzaje włókien np. prostownik i zginacz
 NERWY TRZEWNE – włókna przedzwojowe na odcinku między zwojem przykręgowym, a przedkręgowym (końcówka, która przeszła tranzytem), skupienia
nerwów

Budowa nerwu rdzeniowego z jądrami układu autonomicznego

Neuromer piersiowo-lędźwiowy

 Jądra pośrednio-boczne tworzą dodatkowe nagromadzenie istoty szarej – słup boczny

 Aksony tych jąder przechodzą do korzenia dobrzusznego (bo układ trzewno-RUCHOWE) i też wchodzą w skład pnia nerwu rdzeniowego
 Za otworem międzykręgowym część włókien przedzwojowych dociera do zwoju pnia współczulnego i wychodzące włókna zazwojowe dołączają do gałęzi
dobrzusznej i dogrzbietowej i biegną razem z nimi (są cienki, funkcja ochronna)
 Część włókien po wyjściu przez otwór międzykręgowy też dąży w stronę zwoju pnia współczulnego, ale nie tworzy synaps, tylko dołącza się do gałęzi
dobrzusznej (dalej włókna przedzwojowe i docierają do zwojów z którymi tworzą synapsy

 Gałązka łącząca = gałązka łącząca biała + gałązka łącząca szara

(ramus communicans alba) (ramus communicans griseas)

Biała – włókna przedzwojowe ; szara – włókna zazwojowe

 Przebieg do zwoju przedkręgowych:

Jądra współczulne → korzeń dobrzuszny → pień nerwu rdzeniowego → gałązka biała → zwój przykręgowy (tranzyt) → zwój przedkręgowy (lub gwiaździsty) →
włokna zazwojowe (gałązka szara) → naczynia krwionośne

Neuromery krzyżowe

 W części pośredniej istoty szarej rdzenia kręgowego leżą jądra pośrodkowe

 Są to neurony trzewno-RUCHOWE, więc biegną do korzenia dobrzusznego i razem z nim
wchodzą w pień
 Z pnia gałęziami dobrzusznymi biegną włókna przedzwojowe do zwoju splotu
miednicznego
 Włókna zazwojowe biegną do narządów jamy miednicznej
 ! nerwy części przywspółczulnej wykorzystują drogi nerwów czaszkowych i rdzeniowych
oraz splotów współczulnych
 ! droga przedzwojowa jest długa, a zazwojowa jest krótka = zwoje lezą blisko narządów
docelowych
 Sploty
Barkowy

 Gałęzie dobrzuszne nerwów rdzeniowych 3 ostatnich szyjnych i 2 pierwszych piersiowych = C6,C7,C8,Th1,Th2

 U psa wchodzi 5 gałęzi, a wychodzi 12 nerwów (! Liczba nerwów pozostaje ta sama)
 Są to nerwy zaopatrujące mięśnie tułowiowo-kończynowe i mięśnie kończyny górnej

1. N. piersiowy dogrzbietowy (n. thoraco-dorsalis)

 M. najszerszy grzbietu
2. N. piersiowy boczny (n. thoracicus lateralis)
 M. skórny tułowia
Nerwy piersiowe długie
3. N. piersiowy dobrzuszny (n. thoracicoventralis)
 M. piersiowy głęboki
4. N. piersiowy długi (n. thoracicus longus)
 M. zębaty dobrzuszny część piersiowa
5. Nn. piersiowe krótkie (nn. pectorales craniales)
 M. piersiowy powierzchowny
6. N. podłopatkowy (n. subscapularis)
 M. podłopatkowy
7. N. nadłopatkowy (n. suprascapularis)
 M. nadgrzebieniowy
 M. podgrzebieniowy
8. N. pachowy (n. axillaris)
 Zginacze stawu barkowego: m. naramienny, m. obły mniejszy, m. obły większy
 Tylna krawędź m. podłopatkowego
 Gałąź czuciowa do skóry podramienia to – nerw skórny podramienia doczaszkowy (nervi cutanei antebrachii cranialis
9. N. promieniowy głęboki (n. radialis profundus)
 Prostowniki nadgarstka
Prostownik nadgarstka promieniowy
Prostownik nadgarstka łokciowy
 Prostowniki palców
Prostownik palcowy wspólny
Prostownik palcowy boczny
 Mięśnie odwracacze/supinatory
Odwracacz długi – ramienno-promieniowy
Odwracacz krótki
 Prostowniki stawu łokciowego
m. łokciowy
m. napinacz powięzi przedramienia
m. trójgłowy ramienia
9. n. promieniowy powierzchowny (n. radialis superficialis)
 Gałąź czuciowa do skóry podramienia to: nerw skórny podramienia boczny (nervi cutanei antebrachii lateralis)
Dzieli się na gałęzie:
Przyśrodkową – n. śródręczowy I
Boczną – n. śródręczowe II, III, IV
Obie gałęzie tworzą pokład grzbietowy nerwowy (! Nie dzieli się na pow. I gł.), który jest uzupełniany przez gałąź grzbietową nerwu łokciowego
10. N. łokciowy (n. ulnaris)
 M. zginacz nadgarstka łokciowy
 M. zginacz palców głęboki (tylko głowa łokciowa)
 Gałąź czuciowa do skóry podramienia to: nerw skórny podramienia tylny – nerwi cutanei antebrachii caudalis
11. Nerw pośrodkowy (n. medianus)
 Pozostałe m. zginacze nadgarstka
 Nawracacze/pronatory: m. nawraczacz obły, m. nawracacz czworoboczny
 M. zginacz palców głęboki (głowa promieniowa i przyśrodkowa)
 M. zginacz nadgarstka promieniowy
12. N. mięśniowo-skórny (n. musculocutaneus)
 Zginacze stawu łokciowego: m. ramienny (od bocznej strony), m. dwugłowy ramienia (od przyśrodkowej strony), m. kruczo-ramienny
 Nerw skórny przedramienia przyśrodkowy (nervus cutanei antebrachii medialis)

Lędźwiowy

 Gałęzie dobrzuszne wszystkich nerwów rdzeniowych lędźwiowych

 Leży tuz poniżej krzyżowego odcinka kręgosłupa, gałęzie odchodzą pod mięśniami podosiowymi lędźwiowymi
 Gałęzie dobrzuszne w obrębie splotu wymieniają włókna i ze splotu wychodzą poszczególne nerwy mieszane o nazwach
 N. pośladowe przedni i tylny pochodzą z neuromerów krzyżowych z częścią włókien z neuromerów lędźwiowych

1. N. biodrowo-podżebrowy (n. hypocostalis) = N. biodrowo-podbrzuszny przedni (n. iliohypogastricus cranialis)

 Ściany tułowia za ostatnią parą żeber – okolica słabizny – skóra, mięśnie, powięź
2. N. biodrowo-podbrzuszny tylny (n. iliohypogastricus caudalis)
 Zasadznicza cześć słabizny – między łukiem żebrowym, a okolicą wpustu doczaszkowego jamy miednicznej, skóra, mięśnie
3. N. biodrowo-pachwinowy (n. ilioinguinalis)
  Mięśnie i skóra powłok brzusznych słabizny
 Skóra gruczołów i ściany moszny, wymienia
Są to 3 nerwy z których każdy dzieli się na gałąź boczna skórną i gałąź przyśrodkową do ściany otrzewnej

4. N. lędziwiowo-skórny (m. psoadicocutaneus)

Oddaje gałązki do mięśni lędźwiowych, a sam przedłuża się w n. skórny uda boczny (n. cutaneus femoris lateralis) i zaopatruje też fałd kolanowy i biegnie
razem z t. okalającą biodro głęboką (a. circumflexa ilium profunda)
5. N. płciowo-udowy (n. genitofemoralis)
Głównie nerw czuciowy, przechodzi przez kanał pachwinowy razem z t. i ż. sromową zewnętrzną
 Skóra przyśrodkowo-przedniej części uda
 Ściana moszny i wymienia
6. N. udowy (n. femoralis)
Wydobywa się z jamy miednicznej przez rozstęp mięśniowy i schodzi na mięśnie uda w obrębie m. lędźwiowo-biodrowego
 M. czworogłowy uda i m. krawiecki
 M. biodrowo-lędźwiowy
Przechodzi w nerw odpiszczelowy/n. dostopowy
 Cała przyśrodkowa część kończyny aż do II palca
7. N. zasłonowy (n. obturatorius)
 M. łonowy
 M. smukły
 M. przywodziciel uda

Krzyżowy + lędźwiowy

8. N. pośladkowy przedni/doczaszkowy (n. gluteus cranialis)

 M. gruszkowaty
 M. pośladkowy głęboki
 M. pośladkowy pośrodkowy
 M. napinacz powięzi szerokiej uda
9. N. pośladkowy tylny/doogonowy (n. gluteus caudalis)
 N. pośladkowy powierzchowny
10. N. sromowy (n. pudentus)
 Zewnętrzne narządy rozrodcze
Dalej jako nerw grzbietowy do łechtaczki i prącia

11. Nn. rektalne/prostnicze/odbytnicze doogonowe – nn. rectales

 Skóra odbytu, m. przepony miednicznej/odbytnicznej
12. N. skórny uda tylny – n. cutaneus femoris caudalis
 Skóra ida od tylnej strony
Jest to nerw czysto czuciowy, znajduje się w bruździe między m. dwugłowym uda i m. półścięgnistym

13. N. kulszowy (n. ischiadicus)

∙ W jamie miednicznej biegnie z t. pośladkową tylną i przechodzi na stronę boczną przez wcięcie kulszowe mniejsze.
 M. zasłonowe wewnętrzne i zewnętrzne
 Mm. bliźniacze
 M. czworoboczny uda
∙ Po przecięciu m. dwugłowego uda uwidacznia się dół podkolanowy do którego wchodzi n. kulszowy po wyjściu z jamy miednicznej
 M. półbłoniasty
 M. półścięgnisty
 M. odwodziciel podudzia tylny (sikacz)
 M. dwugłowy uda
∙ Oddaje dwie gałęzie zaopatrujące skórę podudzia od tylnej i bocznej strony
1) N. skórny podudzia boczny (n. cutaneus surae lateralis)
2) N. skórny łydki tylny (n. cutaneus surae caudalis)
∙ Po oddaniu tych gałęzi n. kulszowy biegnie dalej i dzieli się na dwie gałęzie:
1) N. strzałkowy wspólny (n. fibularis/n. peroneus communis)
m. prostowniki palców
- Dzieli się na n. strzałkowy powierzchowny i głęboki tworzące pokłady grzbietowe
2) N. piszczelowy (n.
 M. brzuchaty łydki
 M. płaszczkowaty (!nie ma u psa)
 M. podkolanowy
 M. zginacz palcowy powierzchowny i głęboki
- Dzieli się na nerw piszczelowy boczny i przyśrodkowy tworzące pokłady podeszwowe

Skóra uda unerwiana jest przez:

1) N. skórny uda boczny (n. cutaneus femoris lateralis) – od strony bocznej, pochodzi od n. lędźwiowo-skórnego
2) N. płciowo-udowy (n. genitofemoralis) – od przyśrodkowo-przedniej części uda
3) N. skórny uda tylny (n. cutaneus femoris caudalis) – od tylnej strony
Skóra podudzia unerwiona jest przez:
1) N. skórny podudzia boczny (n. cutaneus surae lateralis) od bocznej strony, od n. strzałkowego (kulszowego)
2) N. skórny łydki tylny (n. cutaneus surae caudalis) od tylnej strony, od n. piszczelowego od n. kulszowego
Pokłady
POKŁAD – odcinki nerwów i naczyń na części śródręcza lub śródstopia po stronie dogrzbietowej lub dobrzusznej, położone głęboko lub powierzchownie

Są to elementy naczyniowe i nerwowe (triady anatomiczne) znajdujące się na wysokości śródręcza lub śródstopia

Schemat nazywania pokładów

I) Nerwy/ tętnice/ żyły – nervi/ arteriae/ venae
II) Śródręczowe/ śródstopowe – metacarpales/ metatarsales
III) Grzbietowe/ dłoniowe/ podeszwowe – dorsales/ volares/ plantares
IV) Powierzchowne/ głębokie – superficiales/ profundes

Schemat pokładów nerwowych

Jakiś nerw -> nerwy śródręczowe (tyle, co przestrzeni międzypalcowych) -> nerwy palcowe wspólne (połączenie odpowiadających nerwów głębokich i
powierzchownych) -> nerwy palcowe własne (odchodzą do sąsiadujących palców od bocznej i przyśrodkowej strony)

Pokłady nerwowe kończyny piersiowej

1. Pokład nerwowy śródręczowy grzbietowy
PO GRZBIETOWEJ STRONIE RĘKI JEST TYLKO JEDEN POKŁAD
- Nerw promieniowy powierzchowny -> dzieli się na powierzchowny (do palca III bocznie, IV i palca V przyśrodkowo) i głęboki (do palca I, II)
- Gałąź grzbietowa nerwu łokciowego -> boczna powierzchnia palca V
- *n. promieniowy powierzchowny oddaje też liczne gałązki unerwiające skórę przedramienia

2. Pokład nerwowy śródręczowy dłoniowy powierzchowny

- Gałąź dłoniowa powierzchowna nerwu łokciowego -> oddaje do palca IV i V
- Nerw pośrodkowy cały -> oddaje 3 nerwy śródręczowe dłoni powierzchowne -> nerwy palcowe własne dla palca I, II, III

Nerw pośrodkowy i nerw mięśniowo-skórny tuż nad łokciem tworzą pętle łokciową (hansa cubiti) – wymiana włókien tych dwóch nerwów

3. Pokład nerwowy śródręczowy dłoniowy głęboki

- Gałąź dłoniowa głęboka nerwu łokciowego -> wszystkie 5 palców

Pokłady nerwowe kończyny miednicznej

1. Pokład nerwowy śródstopowy podeszwowy powierzchowny
- N. piszczelowy przyśrodkowy
2. Pokład nerwowy śródstopowy podeszwowy głęboki
- N. piszczelowy boczny
3. Pokład nerwowy śródstopowy grzbietowy powierzchowny
- N. strzałkowy powierzchowny
4. Pokład nerwowy śródstopowy grzbietowy głęboki
- N. strzałkowy głęboki

Pokłady naczyniowe kończyny piersiowej

1. Pokład tętniczy śródręczowy grzbietowy powierzchowny
- Gałąź boczna tętnicy promieniowej powierzchownej
2. Pokład tętniczy śródręczowy grzbietowy głęboki
- T. międzykostna dłoniowa
- Gałęzie grzbietowe t. pośrodkowo-promieniowej
- Gałęż przyśrodkowa t. promieniowej powierzchownej

Te tętnice na wysokości nadgarstka anastomozują i tworzą sieć nadgarstka grzbietową (rete carpi dorsalis), z niej wychodzą t. śródręcza grzbietowe
głębokie (a. metacarpales dorsales profundus)

Tt. śródręczowe grzbietowe głębokie i powierzchowne w okolicy szczeliny międzypalcowej tworzą tt. palcowe wspólne powierzchowne i głębokie, które
dalej łączą się w tt. palcowe grzbietowe własne (2 na palec).

3. Pokład tętniczy śródręczowy dłoniowy powierzchowny

- T. pośrodkowa
4. Pokład tętniczy śródręczowy dłoniowy głęboki
- Gałęzie dłoniowe t. międzykostnej dłoniowej
- Gałąż dłoniowa tętnicy pośrodkowej promieniowej

Te tętnice na wysokości nadgarstka łączą się i tworzą łuk nadgarstka dłoniowy (srcus carpi). Od łuku odchodzą tt. śródręczowe dłoniowe głębokie.

Tt. śródręczowe dłoniowe głębokie i powierzchowne w okolicy szczeliny międzypalcowej tworzą wspólne tętnice palcowe własne dłoniowe (2 na palec).

Pokłady naczyniowe kończyny miednicznej

1. Pokład tętniczy śródstopowy grzbietowy powierzchowny
- Gałąź dogrzbietowa t. dostopowej
2. Pokład tętniczy śródstopowy grzbietowy głęboki
- Gałąź dogrzbietowa stopy t. piszczelowej przedniej
3. Pokład tętniczy śródstopowy podeszwowy powierzchowny
- Gałąź dobrzuszna tętnicy dostopowej
4. Pokład tętniczy śródstopowy podeszwowy głęboki
 - T. przeszywająca stopę od t. piszczelowej przedniej

ARTHROLOGIA
Połączenia kości junctuare ossium
1. połączenia pełne synarthoses
A. Więzozrost (syndesmosis) – połączenie utworzone przez tk. łączną włóknistą lub sprężystą
∙ więzozrosty zwykłe – tk. ł. włóknista, występuje w postaci pasm więzadłowych lub błon międzykostnych, np. więzadło podłużne
kręgosłupa, błona międzykostna przedramienia
∙ szwy prawdziwe (suturae) – utworzone z krótkich włókien łącznotkankowych biegnących między stykającymi się kośćmi czaszki,
powierzchnie schodzą się za pomocą:
– zęba – szew zębaty (sutura serrata, szew nosowo-czołowy)
– blaszek – szew baldaszkowaty, liściasty (sutura foliata, szew strzałkowy)
– łuski – szew łuskowaty (sutura squamosa, szew ciemnieniowo – skroniowy)
– klina – wklinowanie (gomphosis, ząb w zębodole, połączenie między ozębną i okostną zębodołu)
– dachówki – szew dachówkowaty (s. tegmentalis), szew wieńcowy, boczny od szwu czołowo-ciemnieniowego)
∙ więzozrost sprężysty (syndesmosis elastica) – utworzony przez tk. łączną sprężystą. Przekształca zgromadzoną energię potencjalną w
energię kinetyczną, np. więzadła karkowe (lig. nuchae)
B. Chrząstkozrost (synchondrosis) – połączenia utworzone przez tkankę chrzęstną np. chrząstki nasadowe, chrząstkozrost śródklinowy
∙ spojenie (symphysis) – np. spojenie miedniczne (symphysis pelvina) zawierające w środku jamę
∙ szew rzekomy = płaski (sutura harmonia s. plana) – połączenie utworzone przez tk. chrzęstną włóknistą np. połączenie kości nosowych;
między kk. twarzy
C. Kościozrost (synostosis) – powstaje wtórnie np. po skostnieniu więzozrostu lub chrząstkozrostu
D. Mięśniozrost (synarcosis) – polega na połączeniu kości za pośrednictwem mięśni, np. połączenie kończyny piersiowej z tułowiem

Stawy (staw – articulus, articulatio)

∙ Proste (2 kości) , złożone (co najmniej 3- np. staw łokciowy)
∙ Kontaktujące/ niekontaktujące
∙ kształt powierzchni stawowych: kulisty/ walcowaty/ elipsowaty/ ślizgowy/ spiralny/ obrotowy

Elementy kości, które tworzą staw:

1. powierzchnie stawowe (facies articulares) – odpowiednio wyprofilowane, obecność chrząstki stawowej
tam gdzie powierzchnie stawowe są niedopasowane występują:
∙ krążki stawowe disci articulares
∙ łąkotki stawowe meniski articulares
w celu zwiększenia powierzchni stawowych powstaje
∙ obrąbek panewkowy labrum acetabulare
∙ obrąbek stawowy labrum glenoidale

Facies articulares są pokryte

2. chrząstkami stawowymi— cartilago articularis. Chrząstki pokrywają powierzchnie stawowe cienką mazią, najczęściej tkanką chrzęstną
szklistą- najtwardsza tkanka w organizmie, odporna na różnego rodzaju urazy, niezwykle gładka. Im większy nacisk na kość tym chrząstka jest
grubsza. Brak na chrząstce stawowej ochrzęstnej i naczyń krwionośnych; odżywiana jest przez maź stawową.
U kopytnych na powierzchniach stawowych, zwłaszcza w obrębie kończyn, występują plackowate zagłębienia pozbawione chrząstki stawowej
nazywane dołami maziowymi —fassae synoviales; obszar pokryty cienka warstwą błony łącznotkankowej
3. Dookoła takich stykających się ze sobą chrząstek występuje torebka stawowa (capsula articularis), składa się z mocnej warstwy zewnętrznej
a) błona włóknista (membrana fimbrosa), wewnętrzna błona znacznie cieńsza pokryta licznymi wypustkami —membrana synobialis, produkuje
maź. Gęsto utkane włókna kolagenowe z domieszką sprężystych. Wywodzi się z okostnej (periosteum).
∙ więzadła stawowe torebkowe — ligg. capsularia — wzmacniają konstrukcję stawu
® więzadła zewnątrztorebkowe, ligg. extracapsularia— większość więzadeł stawowych
® więzadła wewnątrztorebkowe ligg. Intracapsularia— np. więzadło głowy k. udowej, więzadła krzyżowe kolana

Więzadła stawowe, to nic innego niż zgrubienia błony torebki stawowej, najczęściej podłużne.

b) błona maziowa(membrana synovialis) jest jedynie na miejscu połączenia tych dwóch kości, na pograniczu dwóch chrząstek stawowych.
Gładka, liczne włókna sprężyste. Struktury zwiększające jej powierzchnię:
∙ fałdy maziowe — placie synoviales
∙ kosmki maziowe — villi synoviales
Torebka stawowa ogranicza jamę stawową. To jest jama, która występuje dookoła, a nie między chrząstkami.
Błona maziowa wydziela maź synovia - to substancja wodnista, zawiera mucyny, wielocukry, złuszczone komórki, zwłaszcza tłuszczowe, lekko
brązowa. Ta maź jest wydzielana do jamy stawowej, a chrząstki zaciągają tę maź i dzięki temu sklejają się ze sobą, schodzą się ze sobą. Maź
powoduje, że jest dosyć poślizgowa, dlatego chrząstki świetne się poruszają, mimo tego, że się mocno zespajają. Odżywia chrząstkę stawową.

Zwichnięcie — lucsacio.
W stawach żeby zapobiegać zwichnięciu występują więzadła, mięśnie. Musculus capturalis zapobiega wślizgnięciu
torebki stawowej między chrząstki.

KLASYFIKACJA ZE WZGLĘDU NA PROFILOWANIE POWIERZCHNI STAWOWYCH:

1. Staw kontaktujący, w którym powierzchne stawowe się bezpośrednio ze sobą kontaktują. (articulus congues).
Okostna, torebka stawowa, jama
stawowa, maź, błona włóknista, błona
2. Staw maziowa. niekontaktujący. Istnieją dwa stawy, w których
chrząstki się ze sobą nie mogą bezpośrednio skontaktować, bo
dwie mają kształt wypukły. W stawie tym istnieje specjalna wstawka, która dostaje się między chrząstki
stawowe tego stawu, ma ona takie powierzchnie. Jest to krążek wewnątrzstawowy (discus interarticularis).
Membrana fibrosa jest wspólna dla całego
stawu, ale membrana synobialis przyczepia Discus articularis w stawie żuchwowym. Występują łąkotki - meniscus,
się tylko do chrząstek, nie przyczepia się do w kształcie półksiężyca, staw udowo-piszczelowy(jedynie koń ma
trójczęściowy), staw skroniowo – żuchwowy
krążka, powstaje piętro dolne i górne stawu.

Połączenia maziowe = stawy — juncturae synoviales

Ze względu na liczbę kości tworzących
∙ Staw pojedynczy - articulus simplex (2 kości)
∙ Staw złożony — art. compositus (więcej niż 2)

Ze względu na kształt powierzchni stawowej (anatomiczna klasyfikacja):

∙ staw kulisty - art. spheroideus (powierzchnia wypukła kształt wycinka kuli, główka a wklęsła powierzchnia panewki, np staw barkowy)
® staw kulisty zamknięty- enarthrosis sphaeroidea (głowa jest większa niż połowa wycinka kuli, np. staw biodrowy)
∙ staw zawiasowy = kłykciowy - art. condylaris (pow. stawowa w kształcie walca)
® staw walcowaty kontaktujący - ginglymus congruens (powierzchnie stawowe pasują do siebie, np. staw łokciowy, ruchy prostowania-
extensie i zginania- flexio)
® staw walcowaty niekontaktujący - ginglymus incongruens (powierzchnie stawowe nie pasują do siebie, wytwarza się łącznik - krążek
stawowy (discus articularis) lub łąkotka stawowa (meniscus articularis)— np. skroniowo - żuchwowy)
® staw sprężynujący - część poruszana zeskakuje samoczynnie, np. staw łokciowy i skokowy
® ślizgowy - art. delabens - powierzchnia stawowa jednej kości ślizga się po drugiej, np. udowo-rzepkowy
® spiralny - art. spiralis - powierzchnie stawowe odpowiadają jednemu skrętowi spirali, np. staw udowo - piszczelowy
® ślimakowy - art. cochlearis - powierzchnie stawowe tworzą ok 1/4 skrętu śruby, np. staw stępowo - podudziowy
∙ staw owalny - art. elipsoidea - powierzchnie stawowe kształtu elipsowatego, np. staw szczytowo - potyliczny
∙ siodełkowy — art sellaris - wypukłe powierzchnie stawowe w kształcie poprzecznie ustawionego walca, np. staw międzyczłonowy palca
bliższy i dalszy
∙ obrotowy - art. trochoida - ruch odbywa się przez obrót jednej kości wokół występu drugiej, np., staw szczytowo - obrotowy
∙ płaski = ścisły - art. plana, amphiarthrosis - powierzchnie stawowe są płaskie, pn. staw nadgarstkowo-śródręczny

Podział połączeń ze względu na ruchomość Ze względu na stopień ruchomości

połączeń:
∙ Nieruchome ∙ I stopnia - ruchy w jednej płaszczyźnie
® Szwy prawdziwe ® prostowanie (extnesio)
® Szwy rzekome ® zginanie (flexio)
® Kościozrosty ∙ II stopnia — ruchy w 2 płaszczyznach prostopadłych do siebie (zawsze pierwszego
∙ ruchome stopnia plus przywodzenia i odwodzenia) - prostowanie — zginanie
® chrząstkozrosty ® przywodzenie (adductio)
® więzozrosty ® odwodzenie (abductio)
® mięśniozrosty ∙ III stopnia — największy stopień ruchomości
® stawowe połączenia kości ® zginanie — prostowanie
® przywodzenie — odwodzenie
® ruchy obrotowe (rotatio)

Polaryzacja stawu, łańcuch kinematyczny — to ograniczenie ruchomości przez okoliczne struktury stawu, który mógłby poruszać normalnie.
Łańcuch kinematyczny — jeśli mamy do czynienia z wyrafinowaną ruchomością, która przekracza ruchomość stawów.

Polaczenia kości głowy — juncturae ossium capitis

∙ Szwy (suturae)
® szew piłowaty (s.serrata) — np. szew nosowo - czołowy
 ® szew liściasty (s. foliata) — np. szew strzałkowy
® szew łuskowy ( s.squamosa) np. między łuską kości skroniowej a kością ciemieniową
® wklinowanie (gomphosis) — np. połączenie włókniste między korzeniem zęba a ścianą zębodołu
® szew płaski (s.plana), np. połączenie kk. nosowych
∙ Chrząstkozrosty
® chrząstkozrost śródklinowy (s. intersphenoidalis)
® chrząstkozrost klinowo-potyliczny (s SPhenooccipitalis)
® spojenie żuchwy (symphysis mandibulae)
∙ Stawy (articulationes):
® staw skroniowo-żuchwowy (a. temporomandibularis):
– kość skroniowa —dół żuchwowy, ograniczony przez guzek stawowy (tbc. articulare) i wyrostek zastawowy (proc.
retroarticularis) ,
a ze str. żuchwy — głowa żuchwy (caput mandibulare);
– s. zawiasowy niekontaktujący (ginglymus incongruens)
– występuje krążek stawowy (discus articularis)

WIĘZADŁA KRĘGOSŁUPA dzielimy na krótkie i długie

WIĘZADŁA DŁUGIE:
1. karkowe – lig. nuchae (koń i krowa mają 2 części, u świni i kota nie ma)
→ powrózek karkowy – funiculus nuchae
→ blaszka karkowa – lamina nuchalis
2. więzadło nadkolcowe (lig. supraspinale)
3. więzadło podłużne dobrzuszne (lig. longtidunale ventrale) – od dobrzusznej powierzchni kręgów Th8-Th9 do k. krzyżowej
4. więzadło podłużne dogrzebietowe (lig. longtidunale dorsale) – leży w kanale kręgowym i na krążkach międzykręgowych. Od zęba kręgu
obrotowego do k. krzyżowej (*mięsożerne do kr. ogonowych)

1. WIĘZADŁO KARKOWE – funiculus nuchae

∙ odpowiada za kwestie lokomocyjne, związane z kończyną przednią
∙ sprężyste, żółte, rozpada się u konia i krowy na 2 części, u świni i kota nie ma
a) powrózek karkowy – funiculus nuchae
odchodzi parzyście od guzowatości potylicznej zewnętrznej kości potylicznej (protuberantia occipitalis externa)
- kaletka podwięzadłowa karkowa doczaszkowa (bursa subligamentosa nuchalis cranialis)
- kaletka podwięzadłowa karkowa doogonowa (bursa subligamentosa nuchalis caudalis)
powrózek na odcinku C4-Th6 rozszerza się tworząc w okolicy kłębu część kapturową=kłębową (pars cucullaris)
- kaletka podwięzadłowa nadkolcowa (bursa subligamentosa supraspinalis)
b) blaszka karkowa- lamina nuchae
-składa się z 2 płytek
- odchodzi silnymi zębami od obrotnika i C3-C5
- kończy się na powrózku karkowym przy Th2-Th3
∙ !! u psa występuje tylko powrózek karkowy odchodzący od wyrostka kolczystego Th1 do wyrostka kolczystego obrotnika (nie dotyka
pozostałych kręgów szyjnych) !!!!

WIĘZADŁA KRÓTKIE:
1. krążki międzykręgowe (disci intervertebrales) – łączą sąsiadujące kręgi
∙ pierścien włóknisty (anulus fibrosus) – leży zewnętrznie
∙ jądra miażdżyste (nucleus pulposus) – leży wew.
2. więzadła międzyłukowe (ll. interarcualia) = ww. żółte (ll. flava) – wypełniają przestrzenie międzyłukowe
3. więzadła międzykolcowe (ll. interspinalia) – grubowłókniste płytki więzadłowe, wypełniają przestrzenie międzykolczyste (odc. Th-L)
4. więzadła międzypoprzeczne (ll. intertransveraria) łączą wyrostki poprzeczne kręgów odc. lędźwiowego
5. połączenia wyrostków stawowych (juncture zygoapophyseales) łączą powierzchnie stawowe wyrostków stawowych sąsiadujących kręgów
6. połączenia lędźwiowo-krzyżowe (juncture lumbosacralis) łączą ostatni kręg lędźwiowy z k. krzyżową; u konia dzielą się na:
∙ więzadła podłużne i krótkie kręgosłupa oraz krążek międzykręgowy
∙ połączenia wyrostków stawowych lędźwiowo – krzyżowe (juncture zygapophyseales lumbosacrales) między L6-Sc1
∙ stawy międzypoprzeczne lędźwiowo – krzyżowe (art. art. intertransversarie lumbosacrales) łączą wyrostki poprzeczne L6 i skrzydła k.
krzyżowej
∙ stawy międzypoprzeczne lędźwiowe (art. art. intertransversarie lumbales) – łączą wyrostki poprczeczne L5-L6

STAW BARKOWY = RAMIENNY – atr. humeri

∙ staw kulisty, luźna torebka stawowa, brak więzadeł – staw stabilizują mięśnie:
- m. podgrzebieniowy – m. infraspinatus
- m. nadgrzebieniowy – m. supraspinatus
 - m. podłopatkowy – m. subscapularis
∙ ścięgno początkowe m. dwugłowego ramienia wpukla się od przodu do wnętrza torebki stawowej tak, że błona maziowa obejmując je
dookoła łączy się ze ścianą wewnętrzną za pomocą krezki (mesotenon) – mięsożerne, świnia, małe przeżuwacze
∙ u konia i krowy ścięgno zachowuje położenie zewnętrzne i oddzielone jest od torebki kaletką (bursa intertubercularis)
∙ pasma przypominające więzadła – więzadło obrąbkowo-ramienne (ligg. glenohumeralia) od guzka nadpanewkowego do cz. doogonowych
obu guzków k. ramiennej

STAW ŁOKCIOWY – art. cubiti

∙ złożony, zawiasowy (ginglymus)
∙ torebkę stawową wzmacniają przebiegające w sąsiedztwie mięśnie:
- m. łokciowy
- m. zginacz nadgarstka łokciowy
- m. prostownik nadgarstka łokciowy

Więzadła wzmacniające:
∙ więzadło poboczne boczne = łokciowe (lig. collaterale laterale = ulnare) - mocniejsze, grubsze,
- od bocznego guzka i dołka więzadłowego k. ramiennej do bocznego guzka więzadłowego kości promieniowej
∙ więzadło poboczne przyśrodkowe = promieniowe (lig. collaterale mediale = radiale) – słabsze, krótsze
- od przyśrodkowego dołka więzadłowego do k. ramiennej. Dzieli się na 2 gałęzie:
o doogonowa – mocniejsza, kończy się na guzku więzadłowym k. promieniowej; funkcja nawracacza obłego
o doczaszkowa – słabsza, kończy się na powierzchni przyśrodkowej k. promieniowej; jest to uścięgniony m. nawracacz
obły (m. pronator teres)
∙ więzadła skośne (lig. obliqum)
- znajdują się na powierzchni przedniej, przebiegają od guzowatości kości promieniowej (tuberositas radii) do dołu promieniowego
kości ramiennej (fossa radialis)
U PSA DODATKOWO:
∙ więzadło pierścieniowate k. promieniowej (lig. annulare radii)
- od więzadła pobocznego bocznego do przyśrodkowego; w poprzek górnej powierzchni kości promieniowej
∙ więzadło wyrostka łokciowego (lig. olecrani)
- od przednio-przyśrodkowej powierzchni wyrostka łokciowego do przyśrodkowego nadkłykcia kości ramiennej

POŁĄCZENIA KOŃCZYNY MIEDNICZNEJ – juncturae membrii pelvini

POŁĄCZENIA MIEDNICY
∙ Połączenie obydwu kości miednicznych odbywa się za pomocą kk. łonowch i kulszowych
1) spojenie miedniczne – symphysis pelvina (chrząstkozrost)
2) staw krzyżowo – biodrowy - art. sacroiliaca (staw ścisły - amphiarthosis; kontaktujący, prosty) , tworzą powierzchnie uchowate skrzydeł
obu kk.
∙ więzadła:
– więzadła krzyżowo – biodrowe dobrzuszne (ligg. sacroiliaca ventralis)
- przebiegają między k. krzyżową i k. miedniczną
– więzadło krzyżowo – biodrowe dogrzbietowe cz. krótka (ligg. sacroiliaca dorsalis pars brevis)
- od guza krzyżowego skrzydła kości biodrowej do końca wyrostka kolczystego kości krzyżowej, zlewając się z więzadłem
nadkolcowym
– więz. krzyżowo-biodrowe dogrzebietowe cz. długa (ligg. sacroiliaca dorsalis, pars longa)
- trójkątna płytka więzadłowa na przyśrodkowym brzegu kości biodrowej i na guzie k. krzyżowej; na powierzchni dobrzuszno-
doczszkowej odcinka k. krzyżowej i na jej bocznym brzegu przechodzi w poprzedzające
– więzz. krzyżowo-biodrowe międzykostne (ligg. sacroiliaca interossea)
leży między guzowatością biodrową i dogrzbietową powierzchnią skrzydła kości krzyżowej
o więzz. krzyżowo-guzowe (lig. sacrotuberale) pies , brak u kota
- od wyrostków poprzecznych ostatnich kręgów krzyżowych do guza kulszowego
o więzz. krzyżowo-kolcowo-guzowe, szerokie (lig. sacrospinotuberale, latum) koń, krowa, świnia

STAW BIODROWY – articulatio coxae

∙ staw kulisty między panewką kości miednicznej (acetabulum) uzupełnioną obrąbkiem panewkowym (labrum acetabulare) , a głową kości
udowej (caput ossis femoris)
∙ więzadła:
- więzadło poprzeczne panewki (lig. transversum acetabuli)
biegnie wzdłuż brzegu panewki i przeciska się ponad wcięciem panewki
- więzadło głowy k. udowej (lig. capitis ossis femoris) = więz. obłe kości udowej)
leży wewnątrz torebki stawowej, objęte błoną maziową, biegnie od dołka k. udowej (foeva capitis ossis femoris) do dołu panewki
- więzadło dodatkowe k. udowej (lig. accesorium ossis femoris) – tylko u konia ?
 odchodzi od ścięgna m. prostego brzucha (m. rectus abdominis) przed jego przyczepem do grzebienia k. łonowej i kończy się wraz z
więzadłem głowy k. udowej

STAW KOLANOWY – art. genius

Rozpada się na 2 stawy:
→ staw udowo – rzepkowy – art. femoropatellaris
→ staw udowo – piszczelowy – art. femorotibialis

Staw udowo – rzepkowy - art. femoropatellaris

∙ staw ślizgowy
∙ rzepka w ścięgnie końcowym m. czworogłowego uda
∙ więzadło udowo – rzepkowe boczne i przyśrodkowe (lig. femoropatellaria lat. et med.)
- pomiędzy nadkłykciem kości udowej a odpowiednią stroną rzepki
∙ więzadła rzepki (lig. patellae)
- u konia ścięgno m. czworogłowego uda podzielone na 3 gałęzie tworząc 3 więzadła rzepki:
o boczne - lig. patellae laterale
o pośrodkowe - lig. patellae intermedium
o przyśrodkowe - lig. patellae mediale

Staw udowo – piszczelowy – art. femorotibialis

∙ niekontaktujący
∙ 2 łąkotki – boczna i przyśrodkowa
∙ więzadła:
- więz. poboczne boczne (lig collateralia lateralia) = strzałkowe (fibulare)
od guzka więzadłowego kości udowej do kłykcia kości piszczelowej
- więz. poboczne przyśrodkowe (lig. collateralia mediale) piszczelowe (tibiale)
od guzka więzadłowego kości udowej do kłykcia kości piszczelowej
- więz. krzyżowe doogonowe (lig. cruciatum caudale) = więzadło skrzyżowane przyśrodkowe
na przyśrodkowej części wcięcia podkolanowego k. piszczelowej (tibia) i częściowo na polu międzykłykciowym doogonowym do bocznej
powierzchni kłykcia przyśrodkowego kości udowej
- więz. krzyżowe doczaszkowe = więzadło skrzyżowane boczne (lig. cruciatum cranialis)
od pola międzykłykciowego pośrodkowego k. piszczelowej do przyśrodkowej pow. kłykcia bocznego k. udowej
∙ więzadła łąkotek :
obie łąkątki (boczna i przyśr.) łączą się z k. piszczelową za pomocą więzadeł piszczelowych łąkotek (ligg. tibiale meniscorum)
- więzadło piszczelowe doczaszkowe i doogonowe łąkotki przyśrodkowej/ bocznej (lig. tibiale craniale et caudale menisci medialis/
lateralis)
- więzadło łąkotkowo-udowe =więzadło udowe łąkotki bocznej (lig. meniscofemorale) – tylko łąkotka boczna łączy się z kłykciem przyśr.
k. udowej

STAW ŚRÓDRĘCZNO-CZŁONOWY art. metacarpophalangea zwany u konia stawem pręcinowym

∙ staw zawiasowy
∙ mięsień międzykostny pośrodkowy m. interosseus medialis – zapobiega złożeniu się, aby k. pręcinowa nie dotykała podłoża
∙ więzadła podwieszające trzeszczki
∙ ścięgno mięśnia prostownika palców wspólnego m. extensor digitorum communis

WIĘZADŁA STAWU ŚRÓDRĘCZNO-CZŁONOWEGO

∙ więzadło poboczne boczne i przyśrodkowe ligg. collaterale latearale et. mediale
∙ więzadła trzeszczek
® więzadło międzytrzeszkowe – lig. intersesamoideum
® więzadło trzeszczkowe poboczne boczne i przyśrodkowe - ligg. sesamoidea collateralia lat. et med.
– każde z nich ma odpowiednie dwa ramiona - jedno kończy się na Mc III drugie na guzku więzadłowym k. pęcinowej,
® więz. trzeszczkowe proste - lig. sesamoideum rectum od podstaw obu trzeszczek
– cz. powierzchowna sięga do guzowatości kości koronowej
– cz. głęboka kończy się na trójkącie k. pręcinowej.
® więz. trzeszczkowe skośne - ligg. sesamoidea obliqua od trzeszczek do grzebieni więzadłowych k. pęcinowej
® więz. śródręczno-międzytrzeszczkowe — lig. metacarpointersesamoideum— od więz. międzytrzeszczkowego dwoma ramionami do
pow. dłoniowej Mc III
® więz. trzeszczkowe krzyżowe - ligg. sesamoidea cruciata
– więz. trzeszczkowe krótkie - ligg sesamoidea brevia
® więz. trzeszczkowe boczne i przyśrodkowe lig. sesamoideum laterale et mediale
STAW MIĘDZYCZŁONOWY PALCA RĘKI BLIŻSZY art. interphalangea proximalis manus zwany u konia stawem koronowym, st.
siodełkowy
torebka stawowa ściśle łączy się z więz. trzeszczkowym prostym i ze ścięgnem mięśnia prostownika palców wspólnego
Więzadła:
∙ więz. poboczne boczne i przyśrodkowe lig. collaterale lat. et med.
∙ więz. dłoniowe - ligg. palmaria
– 2 przyśrodkowe (mocniejsze), osiowe (axiale) od guzowatości zginaczowej k. koronowej do k. pręcinowej (obok przyczepu ww.
skośnych i powyżej dołków więzadłowych)
– 2 boczne (słabsze), odosiowe (abaxiale)

STAW MIĘDZYCZŁONOWY PALCA RĘKI DALSZY art. interphalangea distalis manus zwany u konia st. kopytowym, st. siodełkowy
Ścięgno mięśnia prostownika palców wspólnego
Więzadła:
∙ Więz. poboczne boczne i przyśrodkowe ligg. collateralia lat. et med.

Trzeszczka kopytowa i chrząstka kopytowa łączą się pomiędzy sobą jak również z każdym z członów palcowych tworząc odpowiednie więzadła

Narządy pomocnicze mięśni:

● kaletki maziowe bursa synovialis
- podmięśniowe bs. submuscularis
- podścięgnowe bs. subtendinea
- podpowięziowe bs. subfascialis
- podwięzadłowe bs. subligamentosa -podskórne bs.subcutanea
● powięzie fascia
- powierzchowna
- głęboka
● pochewka maziowa ścięgna vagina synovialis tendinis
● trzeszczka ossa sesamoidea
● hypomochliony – występy kostne
● więzadła żółte (ligamenta flava)
● troczki mięśniowe (retinacula)

11. KANAŁ PACHWINOWY – canalis inguinalis – zawarty między pierścieniem pachwinowym zewnętrznym a wewnętrznym. Jest to
szczelina przez którą przechodzą jądra w procesie zstępowania jąder.

wnętrostwo kanałowe – jądro zatrzymało się pomiędzy pierścieniem zew. a wew.

wnętrostwo brzuszne- jądro wnika do jamy brzusznej

o PIERŚCIEŃ PACHWINOWY ZEWNĘTRZNY/PODSKÓRNY anulus inguinalis externus/ subcutaneus

∙ ograniczony od góry blaszką biodrową (lamina iliaca)
∙ od dołu blaszką brzuszną rozścięgna mięśnia skośnego brzucha zewnętrznego (m. obliquus abdominis externus)
∙ od tyłu domyka go więzadło pachwinowe (lig. inguinale)

o PIERŚCIEŃ PACHWINOWY WEWNĘTRZNY/ GŁĘBOKI – anulus inguinalis internus/ profundus – stanowi wejście do kanału
pachwinowego od strony jamy brzusznej
∙ pomiędzy tylną krawędzią m. skośnego brzucha wewnętrznego (m. obliquus abdominis internus)
∙ więzadłem pachwinowym (ligamentosum inguinale)
∙ a górną krawędzią m. prostego brzucha (m. rectus abdominis)

® samce: powrózek nasienny, tętnica sromowa zew., nerw płciowo – udowy

® samice: kanał węższy, więzadło obłe macicy (lig. teres uteri)
U kobiet przez kanał pachwinowy
przebiega: 12. DÓŁ UDOWY DUŻY
1) Więzadło obłe macicy
góra:
(ligamentum teres uteri)
2) Tętnica i żyła sromowa więzadło pachwinowe ligamentum inguinale
zewnętrzna
3) Nerw płciowo-udowy (nervi
genitofemoralis)
bocznie: przyśrodkowo:
U suk dodatkowo przechodzi wyrostek
pochwowy otrzewnej = wpuklenie,
vena medialis – żyła przyśrodkowa m. semimembranosus – m. półbłoniasty
uchyłek otrzewnej, który u samców
zawiera jądro. TYLKO U SUK KANAŁ m. adductor femoris – m. przywodziciel uda
PACHWINOWY JEST DROŻNY, U RESZTY
JEST NIEDROŻNY.
hiatus adductorius – rozwór przywodzący

1) arteria femoralis – tętnica udowa

2) vena femoralis – żyła udowa

DÓŁ UDOWY MAŁY
góra:

więzadło pachwinowe ligamentum inguinale

bocznie: przyśrodkowo:

m. ilopsoas – m. biodrowo – lędźwiowy m. pectineus – m. łonowy

1) arteria profunda femoris – tętnica głęboka uda

2) n. obturatorus – nerw zasłonowy

3) lln. inguinales profundi – węzły chłonne pachwinowe głębokie

DÓŁ PODKOLANOWY
® przyśrodkowo: struktury w dole podkolanowym:
∙ m. adductor femoris – m. przywodziciel uda
∙ m. semitendinosus – m. półścięgnisty ∙ n. ischiadicus – nerw kulszowy
∙ m. semimembranosus – m. półbłoniasty ∙ femoralis -> a. popliptea (t. podkolanowa)
® przednio: ∙ femoralis caudalis distalis – tętnica tylna uda dalsza
∙ kość udowa – os femoris – Ramus descendens – gałąź zstępująca
∙ m. quadriceps femoris – m. czworogłowy uda ∙ vena femoris caudalis distalis – do niej żyła dostępowa boczna
® bocznie: ∙ lln. poplitei – węzły chłonne podkolanowe
∙ m. biceps – m. dwugłowy

ROZSTĘP MIĘŚNIOWY (lacuna musculorum)

Ograniczenia
∙ od przodu i góry - więzadło pachwinowe (ligamentum inguinale) RYNIENKA NACZYNIOWA:Ograniczona od góry przez m.
∙ od tyłu i dołu - brzeg przedni talerza kości biodrowej (ala ossis ilii) obojczykowo-sutkowy, a od doły przez m. mostkowo-głowowy
∙ przyśrodkowo - łuk biodrowo-grzebieniowy (arcus iliopectineus)
1. Żyła szyjna zewnętrzna
Zawartość
2. Tętnica szyjna wspólna
∙ Mięsień biodrowo-lędźwiowy (musculus iliopsoas).
3. Pień błędno-współczulny
∙ Nerw udowy (nervus femoralis).
4. Gałąź zstępująca n. podjęzykowego
∙ Nerw skórny uda boczny (nervus cutaneus femoris lateralis) - opcjonalnie.
5. Nerw krtaniowy tylny
6. Pień chłonny tchawiczy
7. Węzły chłonne szyjne głębokie, przednie, środkowe, tylne
ROZSTĘP NACZYNIOWY (lacuna vasorum) - jest połączeniem między jamą 8. Gałęzie brzuszne n. rdzeniowych
brzuszną a częścią wolną kończyny dolnej.
Ograniczenia
∙ od góry i przodu - przez więzadło pachwinowe (ligamentum inguinale),
∙ od dołu i tyłu - przez gałąź górną kości łonowej (ramus superior ossis pubis),
∙ przyśrodkowo - przez więzadło rozstępowe (ligamentum lacunare),
∙ bocznie - przez łuk biodrowo-grzebieniowy (arcus iliopectineus).
Zawartość
∙ tętnica biodrowa zewnętrzna (arteria iliaca externa) przechodzi w tętnicę udową (arteria femoralis),
∙ żyła udowa (vena femoralis) przechodzi w żyłę biodrową zewnętrzną (vena iliaca externa),
∙ gałąź udowa nerwu płciowo-udowego (ramus femoralis nervi genitofemoralis).

blaszka wew  dogrzbietowo

POCHWA MIĘŚNIA PROSTEGO BRZUCHA blaszka zew  dobrzusznie

1) przodobrzusze (epigastrium)
 blaszka wewnętrzna: 2 rozcięgna
m. poprzeczny
 rozcięgno m. poprzecznego brzucha
 rozcięgno m. skośnego wewnętrznego m. skośny wew. m. prosty brzucha linea 2:2
alba
 blaszka zewnętrzna: 2 rozcięgna m. skośny zew.
 rozcięgno m. skośnego wewnętrznego
 rozcięgno m. skośnego zewnętrznego
2) śródbrzusze (mesogastrium)
 blaszka wewnętrzna: 1 rozcięgno m. poprzeczny
 rozcięgno m. poprzecznego brzucha 1:3
m. skośny wew. m. prosty brzucha linea
 blaszka zewnętrzna: 3 rozcięgna alba
 2 rozcięgna m. skośnego wewnętrznego m. skośny zew.
  rozcięgno m. skośnego zewnętrznego
3) tyłobrzusze (hypogastrium)
 blaszka wewnętrzna: brak m. poprzeczny m. prosty brzucha
 blaszka zewnętrzna: 4 rozcięgna linea 0:4
 rozcięgno m. poprzecznego brzucha m. skośny wew. alba

 2 rozcięgna m. skośnego wewnętrznego m. skośny zew.

 rozcięgno m. skośnego zewnętrznego

PRZEPONA

Przepona jest to płaski mięsień oddzielający jamę klatki piersiowej od jamy brzusznej. Należy do mięśni oddechowych i pracuje razem z innymi mięśniami stale i
rytmicznie. Łączy się z ów narządami:

 Od strony jamy brzusznej z wątrobą za pomocą więzadeł (twory błony surowiczej – otrzewnej)
 Od strony jamy klatki piersiowej z sercem w worku osierdziowym i z płucami w opłucnej

Przepona rozwija się z zawiązków mezodermalnych (brzusznego i grzbietowego)

ZAWIĄZEK GRZBIETOWY ZAWIĄZEK BRZUSZNY

 Parzysty – prawy i lewy występuje w postaci błony  Pojawia się jako twór przejściowy - przegroda
opłucno-otrzewnej (membrana pleuroperitonealis) poprzeczna (septum transversarum)
 Daje początek częściom bocznym przepony  Daje początej części środkowej przepony ostatecznej
ostatecznej

Zespolenie wszystkich zawiązków daje zawiązek błoniasty przepony, do którego z odcinka szyjnego dochodzą elementy mięśniowe.

Przepona jako całość powlekana jest przez cztery twory:

 Od jamy klatki piersiowej: powięź wewnątrzpiersiowa i opłucna

 Od jamy brzusznej: powięź poprzeczna i otrzewna

Środek ścięgnisty- twór powstały w wyniku uścięgnienia centralnej części przepony, w różnych stopniach uścięgniony u poszczególnych gatunków - najmniej u
mięsożernych

Peryferyjna część przepony to struktura, w której wyróżniamy topograficznie trzy części: lędźwiową, żebrową i mostkową

CZĘŚĆ LĘDŹWIOWA (PARS LUMBALIS)

 Jest to najgrubszy i najsilniejszy pokład mięśniowy przepony

 Kontaktuje się z kręgosłupem poprzez dwie odnogi: odnogę prawą i odnogę lewą

ODNOGA PRAWA (CRUS DEXTRUM) ODNOGA LEWA (CRUS SINISTRUM)

 Dominuje nad odnogą lewą  Dużo mniejsza od odnogi prawej
 Tworzy odnogi wtórne: boczną - płaski wachlarzowaty  Tworzy tylko jedną odnogę - boczną
pęczek wchodzi w grzbietową część środka
ścięgnistego; dwie przyśrodkowe - dwa wydłużone
brzuśce sięgają daleko ku tyłowi w odcinku
lędźwiowym i głęboko wchodzą w środek ścięgnisty,
między odnogami przyśrodkowymi mieści się rozwór
przełykowy (hiatus esophangeus) i przechodzi przez
niego przełyk z pniami błędnymi
 Między prawą i lewa odnogą pod kręgosłupem leży rozwór aortowy (hiatus aorticus) otoczony otoczką ścięgnistą - izolacja rozworu od ściany
mięśniowej odnogi
 Rozwór działa w dwóch kierunkach: z jamy klatki piersiowej do jamy brzusznej - tętnica główna (aorta) i nerwy trzewne; z jamy brzusznej do klatki
piersiowej - główne naczynie chłonne (przewód piersiowy) i żyła nieparzysta
 Obie odnogi boczne (prawa i lewa) tworzą wygiętą łukowato krawędź grzbietową wzdłuż której przepona staje się coraz cieńsza - jest to miejsce bez
elementów mięśniowych, ściana przepony w tym miejscu składa się tylko ze skontaktowanych ze sobą przez tkankę łączną luźną błon surowiczych
jamy klatki piersiowej i jamy brzusznej – łuk lędźwiowo-żebrowy, którym mogą przenikać z klatki do brzucha infekcje WAŻNY ASPEKT KLINICZNY

CZĘŚĆ ŻEBROWA (PARS COSTALIS)

 Parzysta
 Początek grzbietowo na wysokości 3-4 ostatnich żeber po ich wewnętrznej stronie
 Zstępuje wzdłuż połączeń kości żebrowych z ich chrząstkami (do 8 żebra włącznie)
 Od 8 żebra wzdłuż jego chrząstki przechodzi na wyrostek mieczykowaty i tam przechodzi w część mostkową przepony

CZĘŚĆ MOSTKOWA (PARS STERNALIS)

 Przyczepia się na powierzchni wewnętrznej wyrostka mieczykowatego mostka

 Środek ścięgnisty stanowi osklepek przepony (capula diaphragmatis)
 Środek ścęgnisty ma kształt kamertonu z ułożonym poprzecznie trzonem i skierowanymi ku górze dwoma odnogami (prawą i lewą)
 W obrębie trzonu nieco w prawo od środka leży otwór żyły głównej ( foramen venae cavae), która jest ściśle zrośnięta ze ścianą otworu, a włókna
środka ścięgnistego krzyżują się wokół niego
MECHANIZM ODDYCHANIA

Wdech:

 Peryferyjna część mięśniowa przepony kurczy się

 Przepona jako całość ulega spłaszczeniu - głównie w częściach bocznych
 Pojemność jamy klatki piersiowej wzrasta, co wywołuje działanie ssące i ułatwia wędrówkę powietrza do płuc
 Żyła główna stabilizuje wierzchołek osklepka, gdyż jest ściśle zrośnięta z otworem w nim występującym - ów osklepek ulega przesunięciu delikatnie ku
tyłowi

TŁOCZNIA BRZUSZNA

PRZEPONA + ANTAGONIŚCI (mm. brzucha, mm. krocza) = TŁOCZNIA BRZUSZNA

Jest ona przydatna w:

 Oddawaniu kału (defeciato)

 Oddawaniu moczu (micito)
 Wymiotach (vomitus)
 Kaszlu (tussis)
 Porodzie (partus)
 Czkawce (singultus)

Przepona jest najsilniejszym mięśniem wdechowym, której pracy towarzyszą inne mięśnie wdechowe takie jak: pochyły dogrzbietowy, zębaty dogrzbietowy
doczaszkowy, dźwigacze żeber, międzyżebrowe zewnętrzne, prosty klatki piersiowej.

Ich antagonistami są dużo słabsze mięśnie wydechowe (musculi expiratori) to jest: zębaty dogorzbietowy doogonowy, międzyżebrowe wewnętrzne, cofacz
żeber, podżebrowe, poprzeczny klatki piersiowej.

Powyższe mięśnie oddechowe inicjują rytmiczne i naprzemienne rozszerzanie się (wdech – inspiratio) i zwężanie się (wydech, expiratio) jamy klatki piersiowej.

Przepona unerwiona jest przez NERW PRZEPONOWY, który idzie od szyi przez klatkę piersiową.

Trójkąt/łuk lędźwiowo-żebrowy (arcus lumbocostalis)

 Szczelina między przeponą, a ścianą klatki piersiowej zamknięta opłucną i otrzewną. Jest widoczna po obu stronach górnie skierowanej podstawy
przepony, a częścią żebrową. Stanowi najsłabsze miejsce przepony, bezpośredni styk otrzewnej i opłucnej, częste miejsce przepuklin.

Przepona miednicy (diaphragma pelvis)

Przepona odbytnicza
1) m. biodrowo-ogonowy (m. Iliococcygicus)
Od trzonu k. biodrowej do 3-5kręgu ogonowego
2) m. kulszowo-ogonowy (m. Ilschiococcygicus)
Od kolca kulszowego do wyrostków poprzecznych 3-4 kręgu ogonowego
3) m. łonowo-ogonowy (m. Pubococcygicus)
Od grzebienia k. łonowej do trzonu 4 kręgu ogonowego, pokrywa spojenie miedniczne
4) m. zwieracz odbytu zewnętrzny (m. Sphinacter ani externi)
Jest to mięsień poprzecznie prążkowany i pokrywa okrężnie m. zwieracz odbytu wewnętrzny (m. Sphinacter ani internus) - m. gładki i
zatoki okołoodbytowe

Przepona moczowo-płciowa
1) m. Opuszkowo-jamisty (m. Bulbocavenosus)
Okrężnie przykrywa m, opuszkowy
2) m. kulszowo-jamisty (m. Ischiocavernosus)
3) m. poprzeczny krocza powierzchowny i głęboki (m. Transversus perinei superficialis et profundus)
4) m. cofacz prącia (m. Retractor penis)

KOPYTO KONIA (ungula) - KSIĄŻKA

warstwa zrogowaciała puszka kopytowa KOPYTO KONIA składa się z:

 trzeciego (dalszego) członu palcowego kości kopytowej
naskórek  trzeszczki kopytowej
tworzywo  chrząstek kopytowych
warstwa rozrodcza
 stawu kopytowego
 obejmującej całość puszki kopytowej
miazga kopytowa
Warstwę rozrodczą naskórka razem ze skórą właściwą kopyta
skóra właściwa nazywamy MIAZGĄ KOPYTOWĄ. W miazdze tej warstwa
rozrodcza naskórka jest więc „własnym” tworzywem, a skóra
odżywo właściwa jest „odżywem”.

MIAZGA = SKÓRA + NASKÓREK

poduszeczki sprężyste:
tkanka podskórna KOPYTOWA WŁAŚCIWA
 koronki i korony
 strzałki i piętek
 WARSTWA PODSKÓRNA KOPYTA (tela subcutanea s. subcutis ungulae)

Tkanka podskórna grubieje w okolicach koronki i korony tworząc poduszeczkę sprężystą koronki i korony. Koń stąpa na krawędziach ściany puszki kopytowej, na
kątach wsporowych i na piętkach. Ku górze krawędź koronowa wbijałaby się w palec: po to jest poduszeczka sprężysta koronki i korony, aby zamortyzować
uderzenia krawędzi ściany puszki kopytowej o podłoże. Poduszeczka cienieje, przekształca się w OKOSTNĄ kości kopytowej, potem grubieje i tworzy poduszeczkę
sprężystą strzałki i piętek, a ta wraz z dwiema chrząstkami kopytowymi tworzy tzw. elastyczny lub amortyzujący aparat kopyta.

APARAT ELASTYCZNY (AMORTYZUJĄCY) KOPYTA

Należą tu 2 chrząstki kopytowe oraz poduszeczka sprężysta strzałki i piętek, czyli strzałka gąbczasta kopyta. Są to twory resorujące. Niwelują one wstrząsy przy
uderzeniu kopyta o podłoże.

CHRZĄSKI KOPYTOWE PODUSZECZKA SPRĘŻYSTA STRZAŁKI I PIĘTEK

(cartilagines pulvinares ungulae) (tela subcutanea tori et cunei)

Siedzą na gałęziach kości kopytowej, stanowiąc ich elastyczne
przedłużenie ku górze i ku tyłowi. Ku górze sięgają powyżej połowy
kości koronowej, ku przodowi do ścięgna m. prostownika
placowego. Ku tyłowi wychodzą obejmując z boków, dołu i od tyłu
poduszeczkę sprężystą i ścięgno m. zginacza palcowego.
Żółtawy, elastyczny twór, ubogi w NK. Ma kształt klina
skierowanego ostrzem ku przodowi. Część podstawna ku tyłowi, ku
przodowi część strzałkowa leżąca pod ścięgnem m. zginacza
palcowego, a kończy się wierzchołkiem na podeszwowej
powierzchni kości kopytowej.

MIAZGA KOPYTOWA (tworzywo i odżywo)

Miazgę kopytową dzielimy na 5 odcinków:

1) miazga obwódki lub graniczna (corium limbi s. corium limitans)

2) miazga koronowa (corium coronae)
3) miazga ścienna (corium parietis s. lamellatum)
4) miazga podeszwowa (corium soleae)
5) miazga strzałki i piętek kopyta (corium cunei et tori ungulae)

1) miazga obwódki lub graniczna (corium limbi s. corium limitans)

 leży między skórą owłosioną a miazgą koronową, ciągnie się dookoła aż do piętki, gdzie osiąga największą szerokość i przechodzi w miazgę opuszki
palcowej
 od miazgi koronowej dzieli ją płytki rowek
 jej zew. powierzchnia pokryta jest kosmkami brodawkowymi
 miazga ta wytwarza miękki róg obwódki (zwany koronką, obwódką) i warstwę zew. ściany puszki kopytowej
2) miazga koronowa (corium coronae)
 leży między miazgą graniczną a miazgą ścienną, ma postać wyraźnego wału dookoła kopyta
 górnym brzegiem sięga na przodzie kopyta do 1/3 dalszej kości koronowej, przykrywając ścięgno m. prostownika palcowego, bocznymi częściami
biegnie ukośnie ku tyłowi, okrywając boki kości koronowej i górną część chrząstek kopytowych, z tyłu zagina się zagina się i wstępuje na podeszwową
stronę pomiędzy miazgę strzałkową a miazgę ścian wspólnych
 ma na swojej pow. liczne brodawki
 wytwarza warstwę ścienną, czyli ochronną oraz warstwę blaszkowatą ściany puszki kopytowej
3) miazga ścienna (corium parietis s. lamellatum)
 poniżej miazgi środkowej
 na zew. pow. zamiast brodawek posiada blaszki miazgi ściennej, każda blaszka na swoim końcu rozszczepia się w kosmki
 pokrywa ścianę kości kopytowej i dalszą część chrząstek kopytowych, w tyle kopyta przechodzi przez kąty na stronę podeszwową kopyta, tworząc tam
część wsporową miazgi ściennej
 ma 3 warstwy:
 okostnowa (stratum periostale), wiążąca się ze ścianą puszki kopytowej
 naczyniowa (stratum vasculare)
 właściwa warstwa blaszkowata (stratum lamellatum), odpowiada warstwie brodawkowatej skóry właściwej
 służy do połączenia skóry z puszką kopytową, nie wytwarza ściany puszki kopytowej
4) miazga podeszwowa (corium soleae)
 leży na podeszwowej pow. kości kopytowej, pokryta kosmkami brodawkowymi
 pokrywa 1/3 przedniej pow. podeszwowej kopyta i omijając po bokach strzałkę ciągnie się ku tyłowi w postaci 2 ramion leżących między strzałką,
wsporami i krawędzią ścienną
5) miazga strzałki i piętek kopyta (corium cunei et tori ungulae)
 część opuszkowa miazgi kopytowej, okrywająca poduszeczkę sprężystą strzałki i piętek
 w okolicy piętek przechodzi bez wyraźnej granicy w miazgę koronki
 posiada kosmki brodawkowe
 wytwarza róg strzałki i piętek kopyta

PUSZKA KOPYTOWA (capsula ungulae)

Puszka kopytowa otacza i chroni końcowy odcinek palca na podobieństwo buta, wyróżniamy w niej 3 główne częśći:

1) ściana rogowa puszki kopytowej

2) podeszwa rogowa kopyta (podeszwa puszki kopytowej)
3) strzałka oraz piętki rogowe

1) ściana rogowa puszki kopytowej (paries corneus, paries capsulae)

  jest to część puszki, którą widzimy patrząc na kopyto w czasie kiedy kończyna konia jest równo oparta i podłoże
 na ścianie puszki kopytowej rozróżniamy wypukłą pow. zewnętrzną, wklęsłą pow. wewnętrzną oraz 2 krawędzie:
 krawędź bliższa (koronowa, margo coronalis): graniczy ze skórą owłosioną
 krawędź dalsza (podeszwowa, margo solearis): opiera się o podłoże
 dla łatwiejszego określenia poszczególnych okolic kopyta dzielimy ścianę puszki kopytowej na następujące części:
 ściana przednia (palcowa): leży na przodzie kopyta
 dwie ściany boczne: zewnętrzna i przyśrodkowa
 dwie ściany przedkątne: zewnętrzna i przyśrodkowa, położone za ścianami bocznymi
 dwa katy wsporowe: stanowią miejsce przejścia ściany przedkątnej w ścianę wsporową (dla puszki kopytowej na stronę podeszwową)
 dwie ściany wsporowe: zewnętrzna i przyśrodkowa, leżą na stronie podeszwowej

Ściana puszki kopytowej składa się z 3 warstw wytwarzanych przez miazgę graniczą i koronową:
a) warstwa zewnętrzna, pokrywowa (stratum externum, tectorium)
 wytworzona przez miazgę graniczą
 róg miękki, elastyczny, w kopycie wyschniętym twardy i błyszczący
 utworzony przez ten róg wąski pasek graniczy ze skórą owłosioną i jest określany jako rąbek, koronka lub obwódka (limbus corneus, epidermis limbi,
periopium)
b) warstwa środkowa, ochronna (stratum medium, coronarium)
 wytworzona przez miazgę koronową
 zbudowana z twardego roku rureczkowego i międzyrureczkowego
 główna ochronna warstwa puszki kopytowej
 jej zew. część jest twarda, mocna i ciemna, a wew. część jest słabsza, bardziej miękka i jasna
c) warstwa wewnętrzna, blaszkowata (stratum internum, lamellatum)
 wytworzona przez miazgę koronową
 zbudowana z blaszek, które zazębiają się z blaszkami miazgi ściennej

2) podeszwa rogowa kopyta (podeszwa puszki kopytowej)

 jest wytworem miazgi podeszwowej i ma postać płytki rogowej o rurkowatej strukturze
 wyróżnia się w niej:
 część przednia, trzon podeszwy (corpus soleae)
 odchodzą od niego dwie odnogi (ramiona) (crura soleae) – boczna i przyśrodkowa, oddzielone od siebie wcięciem strzałkowym
 górna (wew) powierzchnia podeszwy jest wypukła, a dolna (zew) jest wklęsła

3) strzałka oraz piętki rogowe

 jest to klinowata wyniosłość rogowa wytworzona przez miazgę strzałki
 strzałka ma w centralnej części bruzdę ośrodkową/centralną (sulcus centralis), która bruzda powoduje powstanie wypukłości od strony wewnętrznej
określanej jako grzebień koguci
 bruzda dzieli strzałkę na dwie odnogi: boczną i przyśrodkową (crus laterale, crus mediale)
 odnogi dochodzą do podstawy strzałki, one przechodzą w piętki

strefa biała (zona alba) – wąski pas na podeszwowej stronie kopyta w miejscu połączenia ściany rogowej z podeszwą, w jej skład wchodzą:

 blaszki puszki kopytowej zazębiające się z rogiem podeszwy

 kosmki powstające z rozszczepienia się końcowych odcinków blaszek miazgi ściennej
 masa rogowa wytwarzana przez miazgę ścienną

Ochwat to aseptyczny stan zapalny miazgi kopytowej, do którego dochodzi w wyniku alergii!

KOPYTO WYKŁAD
Kopyto obejmuje ogół elementów znajdujących się w okolicy końca palca konia. Aby dobrze zrozumieć budowę kopyta, należy ją rozpatrywać jednocześnie
przestrzennie jak i w układzie warstwowym. Ponieważ kopyto jest strukturą zaliczaną do pochodnych skóry, jego układ warstwowy odpowiada poszczególnym
warstwom skóry.
Jak wiadomo, skóra składa się z kilku zasadniczych warstw (od zewnątrz): naskórka, skóry właściwej i tkanki podskórnej. Z kolei naskórek składa się z zewnętrznej
warstwy zrogowaciałej (martwej) oraz warstwy rozrodczej (komórki żywe).
W przypadku kopyta, warstwie zrogowaciałej naskórka odpowiada zewnętrzna, „martwa” część kopyta, puszka kopytowa (capsula ungulae), warstwie rozrodczej
naskórka i skórze właściwej odpowiada miazga kopytowa (corium ungulae), przy czym odpowiednik warstwy rozrodczej naskórka to „tworzywo” („tworzy”
puszkę kopytową) a skóry właściwej - „odżywo” (tą warstwą na terenie kopyta rozprowadzane są naczynia krwionośne i nerwy).
Warstwa podskórna na terenie kopyta tworzy dwa zgrubienia zwane poduszeczkami sprężystymi (tella subcutanea, pulvinus) – jedno, zlokalizowane w okolicy
krawędzi górnej puszki kopytowej to poduszeczka sprężysta koronki i korony, a drugie, w tylnej części okolicy podeszwowej to poduszeczka sprężysta strzałki i
piętek. Pomiędzy nimi, tj. na wysokości ściany i podeszwy kości kopytowej, warstwa podskórna jest cienka i zespala się z okostną tej kości.

Puszka kopytowa składa się z trzech podstawowych części: ściany, podeszwy oraz strzałki i piętek.
Miazga kopytowa topograficzne składa się z czterech obszarów: miazgi koronki i korony (zlokalizowanej w okolicy górnej krawędzi ściany puszki kopytowej),
miazgi ściennej (zlokalizowanej wewnętrznie w stosunku do ściany puszki kopytowej), miazgi podeszwowej (zlokalizowanej wewnętrznie w stosunku do
podeszwy puszki
kopytowej) oraz miazgi strzałki i piętek (zlokalizowanej wewnętrznie w stosunku do strzałki i piętek puszki kopytowej).
1. Miazga koronki i korony (corium limbi/limitans et corium coronae) wytwarza ścianę puszki kopytowej.
2. Miazga ścienna (corium parietis), zwana miazgą jałową (ponieważ nie wytwarza żadnego elementu puszki kopytowej), służy do przymocowania ściany
puszki kopytowej. Wyposażona jest w liczne pionowe blaszki, które zazębiają się z blaszkami wewnętrznej powierzchni ściany puszki kopytowej.
3. Miazga podeszwowa (corium soleae) wytwarza podeszwę puszki kopytowej.
4. Miazga strzałki i piętek (corium cunei et tori ungulae) wytwarza strzałkę i piętki puszki kopytowej.
Terminem strefa (linia) biała (zona alba) kopyta określa się połączenie krawędzi ściany podeszwy puszki kopytowej z dolną (podeszwową) krawędzią ściany
puszki. Budują ją: blaszki puszki kopytowej (dolne końce), kosmki (rozwarstwienia końcowych odcinków blaszek miazgi ściennej), masa rogowa (żółta, miękka),
substancja woszczkowa.
Jest to miejsce wbijania podkowiaków, którego nie wolno przekroczyć w kierunku dośrodkowym. Wbicie podkowiaka w podeszwę (tzw. zagwożdżenie)
powoduje uszkodzenie miazgi podeszwowej i w konsekwencji możliwość wystąpienia zapalenia o różnym stopniu nasilenia.
Stan zapalny miazgi kopytowej występujący na tle niebakteryjnym towarzyszy ochwatowi. W skrajnym przypadku, na skutek obrzęku tkanek i wysięku który nie
ma się gdzie pomieścić może dojść do „zzucia” puszki kopytowej.
Puszka odtwarzana jest w ten sposób, że ściana puszki (podobnie jak paznokieć u człowieka, którego jest odpowiednikiem) narasta koncentrycznie ku dołowi od
strony miazgi koronki i korony, a róg podeszwy oraz strzałki i piętek przyrasta „na grubość”, pojawiając się na całej powierzchni odpowiednich obszarów miazgi.
Generalnie, w taki sam sposób przyrasta róg poszczególnych części puszki kopytowej w kopycie zdrowym.
Koń powinien stąpać na krawędzi podeszwowej (dolnej) ściany puszki kopytowej (po przeciwnej stronie ściany, przy krawędzi koronowej, znajduje się
amortyzator uderzeń krawędzi dolnej, w postaci poduszeczki sprężystej koronki i korony) oraz na piętkach. Fakt ten przesądza o sposobie dokonywania korekcji
kopyta. Należy skracać nadmiernie wyrośniętą (wykazującą tendencję do wywijania się na zewnątrz) dolną krawędź ściany puszki (jak w przypadku paznokcia
człowieka), natomiast podeszwa rogowa oraz strzałka (szczególnie jej wierzchołek) powinny być odpowiednio skorygowane, „cofnięte” ku górze, tak aby nie
kontaktowały się z podłożem a znajdowały nad dolnym poziomem krawędzi podeszwowej ściany puszki oraz piętek rogowych.
W mechanice kopyta bardzo ważną rolę, oprócz poduszeczek sprężystych, odgrywają dwie chrząstki kopytowe (boczna i przyśrodkowa), które osadzone są na
wyrostkach dłoniowych kości kopytowej (każda z chrząstek jest połączona więzadłami z kością kopytową, koronową i pęcinową). Swą górną krawędzią sięgają
połowy wysokości kości koronowej a od strony bocznej i przyśrodkowej obejmują i zrastają się z poduszeczką sprężystą strzałki i piętek, z którą tworzą
nierozerwalną całość. Ponadto róg strzałki i piętek jest wilgotny i elastyczny dzięki wydzielinie gruczołów strzałkowych (przekształconych gruczołów potowych)
zlokalizowanych na pograniczu poduszeczki sprężystej oraz miazgi strzałki i piętek.

Naskórek (epidermis) – warstwa zrogowaciała → puszka kopytowa (capsula unqulae)

- warstwa rozrodcza
miazga kopytowa (corium unqulae/pododermis)
Skóra właściwa (cutis/dermis)

Tkanka podskórna (tela subcutanea) → poduszeczki sprężyste (pulvinus)

∙ Koronki i korony (limbi et cori)
∙ Strzałki i piętek (cunei et tori)

Ściany puszki kopytowej (paries capsule)

1. Przednia/palcowa
2. Zewnętrzna i przyśrodkowa ściana boczna
3. Zewnętrzna i przyśrodkowa ściana przedkątna
4. Dwa kąty wsporowe – najgrubsze elementy, tworzą ścianę wsporową – ukośna, zagięta na stronę podeszwową

Warstwy ściany puszki kopytowej:

1) Zewnętrzna/pokrywowa (stratum externum)
 WYTWÓR MIAZGI KORONKI
 Obfita od strony krawędzi koronowej, trochę cienieje wzdłuż całej ściany
 Warstwa glazurowa/szklista
 Wąski pasek graniczny tuż przy skórze owłosionej tworzy rąbek/koronkę/obwódkę, która w tylnej części rozszerza się w wchodzi na piętki jako róg
piętek i strzałki
2) Środkowa (stratum medium/coronarium)
 WYTWÓR MIAZGI KORONY
 Zasadnicza, najważniejsza, ochronna warstwa
 Z rogu rureczkowego i międzyrureczkowego
3) Wewnętrzna/blaszkowata (stratum internum)
 WYTWÓR MIAZGI KORONY
 Zbudowana z dużej ilości blaszek pierwotnych z których każda ma kilkadziesiąt blaszek wtórnych
 Blaszki pierwotne zazębiają się z blaszkami miazgi ściennej (żywa część) i w ten sposób puszka jest przytwierdzana do żywych, głębiej leżących
elementów kopyta
Podeszwa rogowa puszki kopytowej ma kształt litery „U” i wyróżniamy w niej gałęzie podeszwy (crura soleae) i trzon (corpus soleae). Jest to wytwór miazgi
podeszwowej.
Strzałka rogowa (cuneus unqulae)
 WYTWÓR MIAZGI STRZAŁKI
 Składa się z podstawy strzałki (basis cuneus), dwóch odnóg (crus cunei) i wierzchołka (apex). Pomiędzy odnogami jest bruzda ośrodkowa strzałki (sulcus
cunealis centralis). Między strzałką, a odnogami podeszwy są bruzdy przystrzałkowe boczna i przyśrodkowa (sulcus paracutanealis)
 Miękki, elastyczny twór zwilżany przez gruczoły strzałkowe
 Grzebień koguci (spina cunei) – wyniosłość po wewnętrznej powierzchni wchodząca w poduszeczkę sprężystą
Piętki/opuszki (tori)
 WYTWÓR MIAZGI PIĘTEK
 Oddzielone od siebie przez ścieniałą bruzdę ośrodkową strzałki
 Są to rozszerzone ku tyłowi zgrubienia strzałki
Róg rureczkowy – powstaje z miazgi, buduje ścianę kopyta. Ma koncentryczną budowę (rurkowatą), bo schodzi z brodawki.
Róg międzyrureczkowy – wytwarzany przez miazgę obszaru międzybrodawkową.
 Specyfika budowy anatomicznej kończyn konia
Koń jest zwierzęciem zaliczanym do palcochodów, nieparzystokopytnych, każda z kończyn wyposażona jest w jeden palec który odpowiada palcowi trzeciemu u
innych gatunków, np. u człowieka. Co więcej, kontakt z podłożem posiada jedynie podeszwowa część ostatniego, trzeciego, członu palcowego (kopyta). Daleko
zaawansowana specyfika budowy anatomicznej kończyn konia w dużej mierze podporządkowana jest wspomnianym faktom, a przesądza o niej obecność: 1)
szeregu struktur, które składają się na tzw.
1)aparat ustaleniowy,
2) systemu więzadłowego zabezpieczającego staw pęcinowy (staw śródręczno- lub śródstopowo-palcowy) przed przeprostowaniem,
3) kopyta oraz
4) więzadła karkowego.
Poza wymienionymi elementami, ogólny plan budowy anatomicznej kończyn konia jest zasadniczo podobny do tego, który dotyczy innych gatunków ssaków
domowych.

APARAT USTALENIOWY
Aparat ustaleniowy jest systemem struktur włóknisto-ścięgnistych związanych z niektórymi mięśniami kończyny piersiowej i miednicznej, które
ze względu na specyfikę przyczepów na kościach ulegają naprężeniu w momencie relaksacji mięśni kończyn, zapobiegając zginaniu stawów
kończynowych. W związku z tym, koń może wypoczywać w pozycji stojącej.

Aparat ustaleniowy kończyny piersiowej

Aparat ustaleniowy jest systemem struktur włóknisto-ścięgnistych związanych z niektórymi mięśniami kończyny piersiowej i miednicznej, które
ze względu na specyfikę przyczepów na kościach ulegają naprężeniu w momencie relaksacji mięśni kończyn, zapobiegając zginaniu stawów
kończynowych. W związku z tym, koń może wypoczywać w pozycji stojącej.
Głównymi elementami aparatu ustaleniowego kończyny piersiowej są pasmo włókniste (lacertus fibrosus) oraz głowy ścięgniste (ścięgna
dodatkowe) (caput tendineum, tendo accesorius) mięśni zginaczy palcowych powierzchownego i głębokiego.

Mięsień zębaty dobrzuszny

 podstawowy mięsień podwieszający tułów na kończynach.
 Przyczepy: od pow. Zębatej łopatki do wyrostków poprzecznych C4-C7 (cz. szyjna) i 8-9 żebra, 1/3 wysokości żeber (cz. piersiowa).
 Mięsień jest silnie uścięgniony, pomiędzy włóknami mięśniowymi są poprzetykane włókna ścięgniste. Podczas relaksacji włókien mięśniowych stają się one
dłuższe i tułów zawisa na włóknach ścięgnistych
 Dodatkowo część ścięgniasta wspomagana jest przez zgrubiałe powięzie rozścięgnowe pokrywające mięsień:
∙ Od zewnątrz – powięź będąca przedłużeniem opony żółtej brzucha, silna
∙ Od wewnątrz – powięź rozścięgnowa łącząca się z powięzią z drugiej strony
 Skurcz mięśnia – tułów lekko uniesiony, grzbiet w linii prostej

Pasmo włókniste jest strukturą związaną z mięśniem dwugłowym ramienia (musculus biceps brachii) oraz z mięśniem prostownikiem nadgarstka promieniowym
(m. extensor carpi radialis). Zaczyna się na guzku nadpanewkowym łopatki, stanowiąc ścięgno początkowe mięśnia dwugłowego, następnie, w przedłużeniu
ścięgna, przebiega przez brzusiec mięśniowy i przechodzi w ścięgno końcowe tego mięśnia które przyczepia się na guzowatości kości promieniowej. Przed tym
przyczepem oddaje odnogę, która wpromieniowuje w brzusiec mięśnia prostownika nadgarstka promieniowego, a następnie, w przedłużeniu przechodzi w jego
ścięgno końcowe, które kończy się na kości śródręcza trzeciej.
W efekcie, pasmo włókniste stanowi grubą, powrózkowatą strukturę zaczynającą się na łopatce a kończącą się poniżej nadgarstka, „obudowaną” brzuścami
mięśnia dwugłowego i prostownika nadgarstka promieniowego.
Pasmo włókniste, podczas relaksacji mięśni kończyny, stabilizuje staw barkowy, łokciowy i nadgarstkowy, oraz w znacznej mierze „sprzęga” ze sobą staw
barkowy i łokciowy. Koń nie może zgiąć stawu łokciowego w sytuacji wyprostowanego stawu barkowego. Oba stawy muszą być zasadniczo albo zgięte, albo
wyprostowane. Ma to istotny wpływ na charakterystyczny sposób poruszania się zwierzęcia.

Głowy ścięgniste mięśni zginaczy przede wszystkim stabilizują staw pęcinowy – podczas relaksacji brzuśców mięśniowych ulegają naprężeniu i przeciwdziałają
nadmiernemu przeprostowaniu tego stawu. Głowa ścięgnista m. zginacza palcowego powierzchownego zaczyna się na powierzchni dłoniowej końca dalszego
kości promieniowej i łączy się ze ścięgnem końcowym mięśnia, które kończy się na drugim członie palcowym (kości koronowej). Głowa ścięgnista m. zginacza
palcowego powierzchownego zaczyna się na torebce stawowej stawu nadgarstkowego i łączy się ze ścięgnem końcowym mięśnia, które kończy się na powierzchni
zginaczowej trzeciego członu palcowego (kości kopytowej).

Staw pęcinowy jest stawem szczególnym. Jest to staw przeprostowany (lekko „zgięty do przodu”) (hyperextensio) bowiem w tym stawie dochodzi do załamania
osi kończyny, co skutkuje m.in. korzystnym zjawiskiem rozproszenia masy ciała przypadającej na daną kończynę, aby odciążyć stosunkowo niewielką
powierzchnię podeszwową kopyta. Jednak z uwagi na wspomniane załamanie osi kończyny, staw ten musi byś odpowiednio zabezpieczony przed nadmiernym
przeprostowaniem. Poza wspomnianymi głowami ścięgnistymi zginaczy palcowych, funkcję stabilizującą staw w omawianym kontekście pełnią trzeszczki
pęcinowe oraz związane z nimi liczne więzadła, które można podzielić na więzadła trzeszczkowe krótkie oraz długie, a te ostatnie, dodatkowo na górne i dolne.
Bardzo ważną rolę stabilizującą pełni uścięgniony mięsień międzykostny pośrodkowy (m. interosseus medius), który zaczyna się na dłoniowej powierzchni końca
bliższego kości śródręcza trzeciej, dalej, ku dołowi, rozwidla się a każda z dwóch odnóg obejmuje trzeszczki pęcinowe od strony bocznej i przyśrodkowej i
przechodzi na stronę grzbietową palca, gdzie zespalają się ze ścięgnem końcowym mięśnia prostownika palcowego wspólnego.
Budowa stawu pęcinowego jest bardzo podobna w przypadku kończyny piersiowej oraz miednicznej. Z uwagi na wspomniane uwarunkowania o charakterze
fizycznym (duże obciążenia) jak i wysoką złożoność budowy stawu pęcinowego, staw ten, oraz struktury z nim związane, relatywnie często przysparzają
problemów natury klinicznej.

1. Staw barkowy
Ze względu na dużą masę mięśniową spoczywającą na łopatce wykazuje ona tendencje do ciągnięcia w dół = tendencja do załamywania stawu barkowego.
Zapobiega temu:
 Pasmo włókniste
 Mięsień trójgłowy ramienia – trójkątny mięsień w kącie między doogonowym brzegiem łopatki i kością ramienną, swoją masą i napięciem przeciwdziała
zbliżaniu tylnej krawędzi łopatki do guza łokciowego

2. Staw łokciowy
Stabilizacja zachowana przez sam ciężar tułowia i balans, a nie dodatkowe struktury.
3. Staw nadgarstkowy
 Pasmo włókniste – odnoga kończąca się na kości śródręcza II
 Częściowo do ustalenia tego stawu przyczyniają się zginacze palcowe powierzchniowe i głębokie

4. Staw pęcinowy, zabezpieczenie przed przeprostowaniem

 Aparat więzadłowy podwieszający trzeszczki
 Mięsień międzykostny pośrodkowy

Mięsień zginacz palcowy powierzchowny i głęboki palcowy

 Zaczynają się na nadkłykciu przyśrodkowym k. ramiennej, za nadgarstkiem przechodzą w ścięgna, które przechodzą przez „kanał” utworzony przez
więzadło poprzeczne nadgarstka dłoniowe powierzchowne i głębokie
 Zginacz palca powierzchowny kończy się na kości koronowej, a zginacz palca głęboki na kości kopytowej, więc ścięgno leżącego powierzchownie kończy
się szybciej i przebija się przez ścięgno zginacza palcowego głębokiego (ten tworzy „tunel” – mankiet zginaczowy manica flexoria)
 U konia głowy mięśniowe kończą się w 1/3 wysokości dolnej długości ramienia, nad nadgarstkiem, więc każde z nich jest przyszpilone do kości za pomocą
odnóg – więzadeł dodatkowych/głowy ścięgniste ligamenta accessoria/caput tendineum
 Głowy ścięgniste tworzą łuki ścięgniste, które przy relaksacji głowy mięśniowej naprężają się i zapobiegają przeprostowywaniu palca

Aparat ustaleniowy kończyny miednicznej

Aparat ustaleniowy kończyny piersiowej funkcjonuje sprawniej aniżeli w przypadku kończyny miednicznej. Dlatego wypoczywający koń ma na
ogół wyprostowane obie kończyny piersiowe, ale prawie zawsze tylko jedną miedniczną (druga, naprzemiennie, jest zgięta).
Głównymi strukturami aparatu ustaleniowego kończyny miednicznej są:
® więzadła rzepki,
® mięsień strzałkowy trzeci (m. fibularis tertius),
® ścięgno piętowe wspólne (tendo calcanei communis)
® głowa ścięgnista mięśnia zginacza palcowego głębokiego
® system więzadłowy związany ze stawem pęcinowym.
W odróżnieniu od innych gatunków, które posiadają pojedyncze więzadło rzepki (łączące rzepkę z guzowatością kości piszczelowej), u konia posiada ono trzy
odnogi, co umożliwia, przy maksymalnie wyprostowanej kończynie, zadzierzgnięcie rzepki na bloczku rzepkowym kości udowej. W tej okoliczności, podczas
spoczynku, mimo relaksacji mięśni uda, staw kolanowy pozostaje wyprostowany.
Aby zablokować i odblokować rzepkę muszą pracować m. czworogłowy uda i m. dwugłowy uda. Nie jest to mechanizm całkowicie bierny, bo głowa
przyśrodkowa m. czworogłowego uda aktywnie utrzymuje w napięciu pętle z więzadła przyśrodkowgo i pośrodkowego uda.
Zdarzają się jednak w związku z opisanym mechanizmem sytuacje patologiczne, polegające na samoistnym zadzierzganiu rzepki podczas poruszania się
zwierzęcia. Usunięcie tej wady może wymagać interwencji chirurgicznej polegającej na przecięciu przyśrodkowej odnogi więzadła rzepkowego.

Mięsień strzałkowy trzeci (tzw. ścięgno udowo-stępowe) jest jedynym mięśniem strzałkowym występującym u konia. Jest całkowicie uścięgniony i przebiega od
dołu prostowniczego końca dalszego kości udowej do grzbietowej powierzchni kości stępu oraz końca bliższego kości śródstopia. Przyczep końcowy posiada trzy
odnogi. Pomiędzy odnogą pośrodkową i przyśrodkową przechodzi ścięgno końcowe mięśnia piszczelowego przedniego, którego jedna z dwóch odnóg, odnoga
przyśrodkowa, nazywana jest ścięgnem szpatowatym (pod tym ścięgnem występuje kaletka Dickerhofa). Okolica przyczepu końcowego mięśnia strzałkowego
trzeciego i piszczelowego przedniego relatywnie często przysparza problemów natury klinicznej.

Ścięgno piętowe wspólne ma przyczep na guzie piętowym. Rdzeń tej struktury tworzą ścięgna mięśnia brzuchatego łydki (Achillesa) oraz zginacza palcowego
powierzchownego (prawie całkowicie uścięgnionego, przebiegającego od dołu nadkłykciowego kości udowej do kości koronowej!). Jest on otoczony tzw.
więzadłem dodatkowym, które powstaje przez zespolenie pasm piętowych trzech mięśni uda – m. dwugłowego, półścięgnistego i smukłego.

Mięsień strzałkowy trzeci od przodu, wraz ze ścięgnem piętowym wspólnym (szczególnie m. zginaczem palcowym powierzchownym) od tyłu, stabilizują stawy
kolanowy i stępowy. Oba stawy, za sprawą wspomnianych struktur, są ze sobą sprzężone (jest to tzw. sprzężenie zwrotne) a ogół tych elementów (stawy i ścięgna
mięśni) tworzy tzw. aparat zwrotny (ang. reciprocal apparatus). Sprzężenie polega na tym, że oba stawy (w praktyce także staw biodrowy) mogą być albo zgięte
albo wyprostowane. W efekcie kończyny tylne konia podczas poruszania się zachowują charakterystyczny układ (dobrze widoczny u np. kłusaków podczas biegu).
Jakiekolwiek problemy natury klinicznej dotyczące którejkolwiek ze struktur aparatu zwrotnego (również brzuśców mięśniowych) powodują na ogół duże
trudności w poruszaniu się zwierzęcia!

Ścięgno piętowe wspólne

Rdzeń stanowią ścięgna mięśni: m. brzuchatego łydki, m. zginacza palcowego powierzchownego, (tylko koń,kot,świnia,człowiek) m. płaszczkowaty
Ścięgno dodatkowe wokół rdzenia tworzą pasma piętowe mięśni uda: dwugłowego (od boku), półścięgnistego (od strony tylno-przyśrodkowej), smukłego (od
przyśrodkowej)

Stabilizacja poszczególnych stawów:

1. Staw krzyżowo-biodrowy
 Staw płaski, o ograniczonej ruchomości
 Miednica nieruchomo połączona z kręgosłupem, linia ciężaru tułowia przechodzi przez kość piszczelową i rzutuje na podłoże pośrodku kopyta – oś
kończyny zapobiega zginaniu
 Sam staw biodrowy jest podbudowany mięśniami, które go stabilizują – duża polaryzacja stawu
 Więzadło dodatkowe to odnoga ścięgna prostego brzucha, która przyciąga kończynę dośrodkowo – ogranicza ruchomość III stopnia
2. Staw kolanowy i staw stępu
 Są sprzężone zwrotnie – tworzą aparat zwrotny ze względu na obecność pasm ścięgnistych utworzonych przez mięsień strzałkowy trzeci i mięśnia
zginacza palcowego powierzchownego (tworzy przeciwwagę dla mięśnia strzałkowgo III)
 Aparat więzadłowy rzepki
3. Staw pęcinowy
 Bardzo podobnie jak w kończynie piersiowej
 Jest przeprostowany, a nadmiernemu zapobiegają 3 pasma ścięgnowe m. zginacza palców powierzchownego, łuk ścięgnowy (głowy ścięgniste) i
mięsień międzykostny
 UNERWIENIE I UNACZYNIENIE KOŃCZYN KONIA

Unerwienie kończyny piersiowej

Ogólny plan unerwienia kończyny piersiowej (podobnie jak miednicznej) jest u konia taki jak u innych gatunków zwierząt domowych. Wolną część kończyny
piersiowej unerwiają cztery nerwy wywodzące się ze splotu barkowego (plexus brachialis): nerw promieniowy (nervus radialis), nerw mięśniowo-skórny (n.
musculo-cutaneus), nerw pośrodkowy (n. medianus) oraz nerw łokciowy (n. ulnaris).

Nerw promieniowy, nad stawem łokciowym, dzieli się na nerw promieniowy powierzchowny i nerw promieniowy głęboki.
Nerw promieniowy głęboki, podobnie jak u innych gatunków, unerwia mięśnie prostowniki stawu łokciowego oraz, na podramieniu, mięśnie
prostowniki nadgarstka i palców oraz odwracacze.
Nerw promieniowy powierzchowny nie osiąga palców, kończy się w skórze podramienia (skórę nadgarstka i śródręcza zaopatruje nerw mięśniowo-
skórny).

Nerw pośrodkowy po oddaniu gałęzi mięśniowych do przedniej grupy zginaczy palcowych i nadgarstka biegnie w bruździe przyśrodkowej podramienia (na
wysokości st. łokciowego można przeprowadzić znieczulenie wysokie tego nerwu; niskie - na szerokość dłoni nad kasztanem).
Dalej dzieli się na: nerw dłoniowy przyśrodkowy i nerw dłoniowy boczny, biegną one wzdłuż ścięgna zginacza głębokiego palców.
Nerw dłoniowy przyśrodkowy przedłuża się w nerw dłoniowy palca przyśrodkowy, a nerw dłoniowy boczny łączy się z gałęzią dłoniową nerwu
łokciowego i dalej dzieli się na gałąź głęboką oraz nerw dłoniowy palca boczny. Oba nerwy palcowe oddają gałęzie grzbietowe.

Nerw łokciowy zaopatruje mięśnie tylnej grupy zginaczowej, a jego gałąź dłoniowa, jak wspomniano, zespala się z n. dłoniowym bocznym.

Unerwienie kończyny miednicznej

Wolną część kończyny miednicznej unerwiają cztery nerwy wywodzące się ze splotu lędźwiowo-krzyżowego (plexus lumbo-sacralis): nerw udowy (n. femoralis),
nerw pośladkowy głęboki (n. gluteus profundus), nerw zasłonowy (n. obturatorius) oraz nerw kulszowy (n. ischiadicus).

Nerw udowy (n. femoralis) oraz nerw pośladkowy głęboki (n. gluteus profundus) unerwiają mięśnie prostowniki stawu kolanowego (m.in. mięsień czterogłowy
uda).

Nerw zasłonowy zaopatruje mięśnie przywodziciele kończyny miednicznej.

Nerw kulszowy unerwia mięśnie zginacze stawu kolanowego, a następnie, w dole podkolanowym dzieli się na nerw strzałkowy wspólny (n. fibularis s. peroneus
communis) oraz nerw piszczelowy (n. tibialis).
Nerw strzałkowy wspólny, po oddaniu nerwu skórnego łydki bocznego, poniżej kolana dzieli się na nerw strzałkowy powierzchowny i nerw strzałkowy
głęboki:
Nerw strzałkowy powierzchowny na śródstopiu oddaje do skóry gałąź grzbietową i gałąź boczną, których końcowe gałązki tworzą nn.
grzbietowe palca III boczny i przyśrodkowy.
Nerw strzałkowy głęboki (znieczulenie w bruździe strzałkowej na wysokości głowy kości strzałkowej) na śródstopiu dzieli się na nn.
śródstopia II i III grzbietowy które przedłużają się w nn. grzbietowe palca III boczny i przyśrodkowy.

Nerw piszczelowy oddaje nerw skórny łydki doogonowy który przebiega bocznie do ścięgna piętowego wspólnego, w bruździe podudzia doogonowej
bocznej (znieczulenie). Przed stępem dzieli się na nerw podeszwowy przyśrodkowy i boczny:
Nerw podeszwowy przyśrodkowy (wspólny palca II) przechodzi w nerw palcowy podeszwowy (właściwy) przyśrodkowy (gałąź
podeszwowa czyli głęboka nerwu podeszwowego przyśrodkowego) wnika do kanału półksiężycowatego kości kopytowej. Oddaje też gałąź
dogrzbietową.
Nerw podeszwowy boczny (wspólny palca III) oddaje gałąź głęboką od której odchodzą nerwy podeszwowe śródstopia (boczny i
przyśrodkowy) i przechodzi w nerw palcowy podeszwowy (właściwy) boczny (gałąź podeszwowa czyli głęboka n. podeszwowego
bocznego). Oddaje też gałąź dogrzbietową a dalej zachowuje się jak nerw podeszwowy przyśrodkowy.

Unaczynienie kończyny piersiowej

Ogólny plan unaczynienia kończyny piersiowej (podobnie jak miednicznej) jest u konia taki jak u innych gatunków zwierząt domowych. Wolną część kończyny
piersiowej zaopatruje tętnica ramienna (arteria brachialis; gałąź tętnicy pachowej), która przechodzi na przedramię przyjmując nazwę tętnicy pośrodkowej (a.
mediana).

Tętnica pośrodkowa na wysokości odejścia tętnicy promieniowej oddaje gałąź dłoniową i przedłuża się w tętnicę dłoniową wspólną palca II – główną magistralę
dla narządu kopytowego.

Tętnica dłoniowa wspólna palca II na wysokości stawu pęcinowego dzieli się na tętnice dłoniowe własne palców (tętnice palcowe). Każda z nich oddaje gałąź
grzbietową i gałąź dłoniową. Na wysokości kości koronowej odchodzi od każdej z nich gałąź opuszki palcowej a dalej, w kanale podeszwowym kości kopytowej
tętnice te ulegają zespoleniu tworząc łuk graniczny (arcus terminalis).

Układ żył odpowiada opisanemu układowi tętnic.

Unaczynienie kończyny miednicznej

Wolną część kończyny miednicznej zaopatruje tętnica udowa (a. femoralis; przedłużenie tętnicy biodrowej zewnętrznej). Tętnica udowa przechodzi na podudzie
w krótką tętnicę podkolanową (a. poplitea) która w górnej części podudzia dzieli się na tętnicę piszczelową przednią i tylną (a.a. tibialis cranialis et caudalis).

Tętnica piszczelowa doczaszkowa przechodzi w tętnicę grzbietową stopy i dalej w tętnicę stępową przeszywającą (która bierze udział w tworzeniu łuku
podeszwowego głębokiego).
Tętnica grzbietowa stopy jest też kontynuowana przez tętnicę grzbietową śródstopia III, która poniżej kości rysikowej bocznej przechodzi na powierzchnię
podeszwową (tętnica przeszywająca dalsza) i dzieli się na tętnice podeszwowe własne palca III boczną i przyśrodkową (tętnice palcowe).

Tętnica piszczelowa doogonowa i tętnica odpiszczelowa tworzą poniżej stępu, od strony podeszwowej, łuk podeszwowy głęboki od którego odchodzą tętnice
podeszwowe boczna i przyśrodkowa, oraz głębiej usytuowane tętnice podeszwowe śródstopia boczna i przyśrodkowa. Tętnice te anastomozują, przechodząc w
tętnice podeszwowe własne palca III boczną i przyśrodkową, które oddają gałęzie palcowe grzbietowe boczną i przyśrodkową, a dalej anastomozują, tworząc w
obrębie kości kopytowej łuk graniczny (arcus terminalis).

Układ żył odpowiada opisanemu układowi tętnic.

MIOLOGIA
MIĘŚNIE TUŁOWIOWO-KOŃCZYNOWE

1) mięśnie zawieszające kończynę na tułowiu

 m. czworoboczny (m. trapezius)
 m. równoległoboczny (m. rhomboideus)
 m. ramienno-głowowy (m. brachiocephalicus)
 m. mostkowo-głowowy (m. sternocephalicus)
 m. łopatkowo-poprzeczny (m. omotransversarius)
 m. najszerszy grzbietu (m. latissimus dorsi)
 m. skórny grzbietu (tułowia( (m. cutaneus trunci)
2) mięśnie podwieszające tułów między kończynami
 m. zębaty dobrzuszny (m. serratus ventralis)
 m. piersiowy powierzchowny (m. pectoralis superficialis)
 m. piersiowy głęboki (m. pectoralis profundus)

MIĘŚNIE ODDECHOWE

1) mięśnie oddechowe wdechowe krótkie

 mm. międzyżebrowe zewnętrzne (mm. intercostales externi)
 mm. dźwigacze żeber (mm. levatores costarum)
2) mięśnie oddechowe wdechowe długie
 m. zębaty grzbietowy przedni (m. serratus dorsalis cranialis)
 m. prosty klatki piersiowej (m. rectus thoracis)
 m. pochyły dogrzbietowy (m. scalenus dorsalis)
 m. pochyły środkowy (m. scalenus medius)
 m. pochyły dobrzuszny (m. scalenus ventralis)
3) mięśnie oddechowe wydechowe krótkie
 mm. międzyżebrowe wewnętrzne (mm. intercostales interni)
 m. poprzeczny klatki piersiowej (m. transversus thoracis)
4) mięśnie oddechowe wydechowe długie
 m. zębaty grzbietowy tylny (m. serratus dorsalis caudalis)
 m. cofacz żeber (m. retractor costae)

MIĘŚNIE NADOSIOWE I PODOSIOWE

1) mięśnie nadosiowe
a) boczne
 m. płatowaty (m. splenius)
 m. prostownik grzbietu (m. errector spinae):
 m. biodrowo-żebrowy (m. iliocostalis)
 m. najdłuższy (m. longissimus)
o m. najdłuższy grzbietu (m. longissimus dorsi)
o m. najdłuższy szyi (m. longissimus cervicis)
o m. najdłuższy głowy i kręgu szczytowego (m. longissimus capitis et atlantis)
 mm. międzypoprzeczne (mm. intertransversarii)
 mm. międzypoprzeczne grzbietowe szyi (mm. intertransversarii dorsales cervicis)
 mm. międzypoprzeczne brzuszne szyi (mm. intertransversarii ventrales cervicis)
 mm. międzypoprzeczne pośrodkowe szyi (mm. intertransversarii intermedium cervicis)
b) przyśrodkowe
 m. kolcowy (m. spinalis)
 m. poprzeczno-kolcowy (m. transversospinalis)
 mm. wielodzielne (mm. multifidi)
 mm. skręcające (mm. rotatores)
 m. półkolcowy
o m. półkolcowy głowy (m. semispinalis capitis)
- m. dwubrzuściowy szyi (m. biventer cervicis)
- m. złożony (m. complexus)
o m. półkolcowy klatki piersiowej i m. półkolcowy szyi (m. semispinalis thoracis et m. spinalis cervicis)
 mm. międzykolcowe (mm. interspinales)

2) mięśnie podosiowe W skrypcie zalicza się do nich mm. dobrzuszne szyi (w prezce są oddzielnie):
 m. długi głowy (m. longus capitis)
 m. długi szyi (m. longus cervicis)  m. mostkowo-gnykowy (m. sternohyoideus)
 m. lędźwiowy mniejszy (m. psoas minor)  m. mostkowo-tarczowy (m. sternothyreoideus)
 m. lędźwiowy większy (m. psoas major)  m. łopatkowo-gnykowy (m. omohyoideus)
 m. czworoboczny lędźwi (m. quadratus lumborum)
 UNERWIENIE NARZĄDÓW GŁOWY
Język

 1/3 tylna część błony śluzowej języka – czuciowo specyficznie i niespecyficznie – gałąź językowa n IX
 Mm. własne języka, m. rylcowo-językowy, m. gnykowo-językowy – ruchowo – gałąź językowa n XII
 2/3 przedniej błony śluzowej języka – czuciowo niespecyficznie – n. językowy od n V3
 Brodawki języka w części przedniej – czuciowo specyficznie – struna bębenkowa od VIIa
 **m. mostkowo-gnykowy i m. mostkowo-tarczowy (mm krtani, wpływają ogólnie na język) – ruchowo – gałąź zstępująca n XII

Wargi i policzki

 Czuciowo - gałęzie wargowe górne ze splotu zębodołowego górnego od n. podoczodołowego od V2

 Skóra i śluzówka policzka i wargi dolnej – czuciowo – n. policzkowy
 Skóra okolicy bródkowej, śluzówka wargi dolnej – czuciowo – n. bródkowy od n V3
 Mm. mimiczne ust i policzków – ruchowo - gałęzie policzkowe górne i dolne od n VII

Podniebienie miękkie

 Częściowo – czuciowo – gałąź językowa n IX

 Błona śluzowa - czuciowo – n. podniebienny mniejszy od n. skrzydłowo-podniebiennego od V2
 M. napinacz podniebienia miękkiego – ruchowo – n V3 (żwacz mały)
 M. unosiciel podniebienia miękkiego – ruchowo – n VIIa

Podniebienie twarde

 Błona śluzowa - czuciowo – n. podniebienny większy od n. skrzydłowo-podniebiennego od V2

Jama nosowa

 Błona śluzowa – czuciowo, specyficznie – n I

 Narząd lemieszowo-nosowy – czuciowo – n I
 Błona śluzowa – czuciowo, niespecyficznie – n sitowy od nn nosowo-rzęskowych od V1
 Zewnętrzna, boczna powierzchnia nosa – czuciowo – gałęzie nosowe zewnętrzne ze splotu zębodołowego górnego od n. podoczodołowego od V2
 Błoa śluzowa przegrody nosa – czuciowo – nn. nosowe górne tylne od n. skrzydłowo-podniebiennego od V2
 mm. nozdrzy przednich – ruchowo – gałęzie policzkowe górne i dolne od n VII

Gardło

 Błona śluzowa – czuciowo – gałąź gardłowa n IX

 Przednie i środkowe mm. zwieracze gardła, m. rozwieracz gardła – ruchowo – gałąź gardłowa n IX
 Tylne mm. zwieracze gardła – ruchowo – gałąź gardłowa n X
 Tylne i środkowe mm. zwieracze gardła – ruchowo – gałąź wewnętrzna n XI
 Część krataniowa gardła – czuciowo – n. krtaniowy przedni od n X

Migdałki

 Migdałek podniebienny – czuciowo – gałąź językowa n IX

Zęby i dziąsła

 Czuciowo - gałęzie zębodołowe górne ze splotu zębodołowego górnego od n. podoczodołowego od V2

 Czuciowo - gałęzie dziąsłowe górne ze splotu zębodołowego górnego od n. podoczodołowego od V2
 Zęby i dziąsła żuchwy – czuciowo – splot zębodołowy dolny od n V3
 Zęby sieczne – czuciowo – n. podbloczkowy od n. nosowo-rzęskowego od V1

Ślinianka przyuszna

 Przywspółczulnie – n IX od n bębenkowego Jacobsona

 Współczulnie – włókna zazwojowe ze zwoju szyjnego przedniego

Ślinianka żuchwowa

 Przywspółczulnie – struna bębenkowa od n VIIa

 Współczulnie – włókna zazwojowe ze zwoju szyjnego przedniego

Ślinianki podjęzykowe

 Przywspółczulnie – struna bębenkowa od n VIIa

 Współczulnie – włókna zazwojowe ze zwoju szyjnego przedniego

Mięśnie żwacze duże i małe – ruchowo – odgałęzienia n V3

 Żwacze duże – n. skrzydłowy boczny i przyśrodkowy, n. żwaczowy, n. skroniowy

 Żwacze małe – n. żuchwowo-gnykowy, n. napinacz błony bębenkowej, n. napinacz podniebienia miękkiego
Krtań

 Błona śluzowa – czuciowo – n krtaniowy przedni n X

 m. pierścienno-tarczowaty – ruchowo – n krtaniowy przedni n X
 mięśnie krtani poza m. pierścienno tarczowatym – ruchowo – n krtaniowy tylny n X
 m. mostkowo tarczowy – ruchowo – gałąź wstępująca n XII

Tchawica

 n X ? krtaniowy tylny?

Opona twarda

 Od dołu tylnego czaszki – czuciowo – gałąź oponowa n X



Oko

 Warstwa zwojowa siatkówki (fotoreceptory) - czuciowo, specyficznie – n II

 m. zwieracz źrenicy, m. rzęskowy – przywspółczulnie – n. III
 gruczoł łzowy – przywspółczulnie – n VIIa
 m. rozwieracz źrenicy – współczulnie – nn rzęskowe krótkie ze zwoju szyjnego przedniego
 m. unosiciel powieki górnej, m. prosty gałki ocznej dogrzbietowy – ruchowo – gałąź grzbietowa n III
 m przyśrodkowy i boczny prosty gałki ocznej, m. skośny gałki ocznej dobrzuszny – ruchowo – gałąź brzuszna n III
 m. skośny gałki ocznej dogrzbietowy – ruchowo – n IV
 m. prosty gałki ocznej boczny i część boczną m. cofacza gałki ocznej – ruchowo – n VI
 boczny kąt oka, górna powieka – czuciowo – n. łzowy od n V1
 skóra powieki górnej, dół czoła – czuciowo – n. nadbloczkowy i n. nadooczodołowy od n. łzowego od V1
 skóra przyśrodkowego kąta oka – czuciowo – n. podbloczkowy od n. nosowo-rzęskowego od n. V1
 niespecyficznie zewnętrzna warstwa gałki ocznej – czuciowo – nn. rzęskowe długie od n. nosowo-rzęskowgo od V1
 dolna strona oczodołów – czuciowo – n. jarzmowy od n V2
 gruczoł łzowy (VIIA + współczulnie)
® przywspółczulnie:
jądro ślinowe przednie -> (włókna przedzwojowe) -> nerw skalisty powierzchowny większy -> + n. skalisty głęboki -> zwój skrzydłowo – podniebienny -
> nerw jarzmowy -> nerw skalisty większy przechodzi na n. łzowy -> gruczoł łzowy
® współczulnie:
zwój szyjny przedni -> nerw skalisty głęboki większy -> + n. skalisty powierzchowny większy -> zwój skrzydłowo – podniebienny -> n. jarzmowy -> n.
skalisty większy na n. łzowy -> gruczoł łzowy

Ucho

 Skóra przewodu słuchowego zewnętrznego – czuciowo - gałąź małżowinowa/uszna n X

 Błona bębenkowa, błona śluzowa kosteczek słuchowych, trąbki słuchowej – czuciowo – nerw bębenkowy Jacobsona n IX
 Staw skroniowo-żuchwowy, skóra skroni, małżowina uszna – czuciowo – n. małżowinowo-skroniowy od V3
 Receptory narządu przedsionkowego – czuciowo specyficznie – n przedsionkowy (część n VIII)
 Receptory w ślimaku ucha wewnętrznego – czuciowo specyficznie – n ślimakowy (część n VIII)
 M. strzemiączkowy – ruchowo – n. strzemiączkowy od n VII
 M. okrężny ucha – ruchowo – n uszno powiekowy od n VII
 Mm. małżowiny – ruchowo – n. małżowinowy tylny

* kłębek szyjny t. szyjnej wewnętrznej – czuciowo – n. zatokowy Heringa n IX

*mm. gładkie przwodu pokarmowego – przywspółczulnie – n X

* m. czworoboczny – ruchowo – gałąź zewnętrzna grzbietowa n XI

* śluzówka zatok czołowych – czuciowo – n. zatok czołowych od n. czołowego od V1

* Gruczoł łzowy, nosowe i podniebienne – przywspółczulnie – n. skalisty większy od n VII ; Współczulnie – włókna zazwojowe ze zwoju szyjnego przedniego

* m. skórny szyji – ruchowo – gałąź skórna n VII

m. mostkowo-głowowy i m. obojczykowo-głowowy – ruchowo – gałąź zewnętrzna brzuszna n XI

 UNACZYNIENIE NARZĄDÓW
Wszystkie odgałęzienia ostatecznie prowadzą do aorty brzusznej
odpowiedniki żylne uchodzą do żyły głównej doogonowej
Przełyk
t. przełykowa ← t. szyjna wspólna

Śledziona
t. śledzionowa ← t. trzewna

Żołądek
Odgałęzienia t. trzewnej:
Krąg krzywizny mniejszej:
∙ T. żołądkowa lewa
∙ T. żołądkowa prawa ← t. t. wątrobowa
Krąg krzywizny większej:
∙ T. żołądkowo-sieciowa lewa ← t. śledzionowa
∙ T. żołądkowo-sieciowa prawa ← t. wątrobowa

Żwacz
∙ t. żwaczowa prawa ← t. śledzionowa ← t. trzewna
∙ t. żwaczowa lewa ← t. wątrobowa ← t. trzewna

Czepiec
∙ t. czepcowa ← t. żwaczowa lewa ← t. wątrobowa ← t. trzewna
∙ t. czepcowa dodatkowa ← t. żołądkowa lewa ← t. trzewna

Księgi
∙ gałąź od t. żołądkowej lewej ← t. trzewna

Trawieniec
Krzywizna mniejsza i większa
t. żołądkowa lewa
t. żołądkowa prawa anastomozuje na krzywiźnie mniejszej z t. żołądkową lewą
t. żołądkowo-sieciowa lewa idzie na krzywiznę większą

Dwunastnica
∙ t. dwunastniczo-trzustkowa tylna ← t. krezkowa przednia
∙ t. dwunastniczo-trzustkowa przednia ← t. krezkowa tylna

Jelito czcze
t. jelita czczego ← t. krezkowa przednia

Jelito biodrowe
t. biodrowo-ślepo-okrężnicza ← t. krezkowa przednia

Jelito ślepe
t. biodrowo-ślepo-okrężnicza ← t. krezkowa przednia

Okrężnica wstępująca
Początek t. biodrowo-ślepo-okrężnicza ← t. krezkowa przednia
Pozostała część t. okrężnicza prawa ← t. krezkowa przednia
Koń pokład dobrzuszny – t. biodrowo-ślepo-okrężnicza ← t. krezkowa przednia
Pokład dogrzbietowy – t. okrężnicza prawa ← t. krezkowa przednia

Okrężnica poprzeczna
t. okrężnicza środkowa ← t. krezkowa przednia

Okrężnica zstępująca
t. okrężnicza lewa ← t. krezkowa tylna

Odbytnica
∙ t. odbytnicza przednia ← t. krezkowa tylna
∙ t. odbytnicza tylna ← gałąź trzewna (sromowa wewnętrzna) t. biodrowa wewnętrzna

Odbyt

Wątroba
t. wątrobowa własna ← t. wątrobowa ←t. trzewna dzieli się na t. międzyzrazikowe…
żyła wątrobowa doprowadza krew czynnościową, dzieli się na ż. międzyzrazikowe…

Trzustka
∙ t. dwunastniczo-trzustkowa tylna ← t. krezkowa przednia
∙ t. dwunastniczo-trzustkowa przednia ← t. krezkowa tylna
żyły trzustki uchodzą do ż. wrotnej

Jajniki
t. jajnikowa

Jądra
Triada wewnętrzna i zewnętrzna składająca się z wewnętrznych lub zewnętrznych:
∙ t. nasienna/t. jądrowa
∙ ż. nasienna t. nasienna zew. ← t. sromowa zewnętrzna
∙ n. nasiennego
triada nasieniowodowa
∙ t. nasieniowodowa ← t. sterczowa ← t. biodrowa wewnętrzna
∙ ż. nasieniowodowa
∙ n. nasieniowodowy
∙ nasieniowód
∙ naczynia limfatyczne wew. powrózka nasiennego

Najądrza
Triada wewnętrzna

Moszna
t. sromowa zewnętrzna
Jajowody
t. jajowodowa ←t. jajnikowa

Nasieniowody
triada nasieniowodowa
∙ t. nasieniowodowa
∙ ż. nasieniowodowa

Macica
∙ t. maciczna przednia ← t. jajowodowa ← t. jajnikowa
∙ t. maciczna środkowa ← t. pępkowa ← t. biodrowa wewnętrzna brak u psa
u klaczy (t. maciczna środkowa ← t. biodrowa zewnętrzna)
∙ t. maciczna tylna ← t. pochwowa ← gał. trzewna t. biodrowej wewnętrznej (t. sromowa)

Pochwa
t. pochwowa ← gał. trzewna t. biodrowej wewnętrznej (t. sromowa)

Srom
t. sromowa wewnętrzna

Łechtaczka
t. zasłonowa ← t. pośladkowa przednia ← gał. ścienna t. biodrowej wewnętrznej

Gruczoły płciowe dodatkowe

Prącie
t. grzbietowa prącia ← gał. trzewna t. biodrowej wewnętrznej

Nerka
t. nerkowa
ż. nerkowa odgałęzienia osobno

Moczowody
t. pochwowa ← gał. trzewna t. biodrowej wewnętrznej (t. sromowa)
/ t. moczowodow ← t. nerkowa

Pęcherz moczowy
tt. pęcherzowa ← t. pępkowa ← t. biodrowa wewnętrzna u psa słaba/może nie być
t. pochwowa ← gał. trzewna t. biodrowej wewnętrznej (t. sromowa)

Cewka moczowa
t. pochwowa ← gał. trzewna t. biodrowej wewnętrznej (t. sromowa)

Wymię
Osobno

* t. sromowa zew = t. biodrowa zew

 Układ chłonny (Systema lymphaticum) - KRYSIAK

Chłonka (Lympha)
- składa się z osocza i elementów komórkotwórczych; skład zbliżony do osocza krwi
- największa koncentracja białek występuje w chłonce płynącej z wątroby, a najmniejsza z okolic skóry
- w naczyniach chłonnych jelit ma dużo tłuszczy – białawe zabarwienie (pierwotnie nazywana jako mlecz (chylus))

Naczynia chłonne (vasa lymphatica)

- naczynia wewnątrznarządowe – są cieńsze i tworzą liczne zespolenia
- naczynia zewnątrznarządowe – nieco grubsze, uchodzą do węzłów chłonnych jako ich naczynia doprowadzające
- pnie chłonne (trunci lymphatici)
 Parzyste:
o Pnie chłonne tchawicze (trunci tracheales) – biegną wzdłuż tchawicy i uchodzą z prawej strony do żyły szyjnej zewnętrznej i ż. Ramienno-
głowowej
o Pnie chłonne łędźwiowe (trunci lumbales)
 Nieparzyste:
 Panie chłonne jamy brzusznej
+ pień chłonny jamy ciała (truncus celiacus) i pień chłonny jelitowy (truncus intestinalis) zbierają chłonkę z narządów jamy brzusznej
- przewody chłonne (ductus lymphatici)
 Przewód piersiowy (ductus thoracicus)
- rozpoczyna się pod odcinkiem lędźwiowym, w postaci zbiornika mleczu (cisterna chyli) – zbiornik położony jest na prawo od aorty
brzusznej, zbiera chłonkę z niemal całego organizmu
 Przewód chłonny prawy (ductus lymphaticus dexter)
- zbiera chłonkę z prawej połowy szyi i z kończyny piersiowej prawej
- brak u kozy, kota, świni i owcy (wtedy zastępuje go pień chłonny tchawiczy prawy)

WYKŁAD: Naczynia chłonne (vasa lymphatica, chylifera)

 Są w obrębie tkanek w miejscach, gdzie włośniczki tętnicze przechodzą w naczynia włosowate żylne.
 Z naczyń włośniczek naczyń krwionośnych białka dostają się do płynu tkankowego skąd zbierane są do ślepo zakończonych naczyń chłonnych włosowatych.
 Ich ściana zbudowana jest z jednej warstwy śródbłonka i błony podstawnej.
 Zastawki nie występują w włośniczkach chłonnych, są obecne w większych naczyniach. Jest ich dużo w porównaniu do naczyń krwionośnych.
 Naczynia prowadzące chłonkę do węzłów chłonnych to naczynia doprowadzające (vasa lymphatica afferentia), a odprowadzające chłonkę z węzłów to
naczynia chłonne odprowadzające (vasa lymphatica efferentia)

Kąt żylny to żyła szyjna zewnętrzna. Pień tchawiczy jest w miejscu powstawania dwóch żył ramienno-głowowych, które przyczyniają się do powstania żyły czczej
przedniej.

Zbiornik chłonki/mleczu (cisterna chyli) leży w jamie piersiowej, w okolicy odnóg przepony. Jest to rozszerzenie naczynia chłonnego, które ku przodowi
przechodzi w przewód piersiowy, który ma liczne zastawki (wygląda jak różaniec). Zbiera chłonkę z prawej strony ciała, głównie ze ścian.

NARZĄDY CHŁONNE
 grudki chłonne (lymphonoduli) - samotne (solitari)
 płytki chłonne (grudki chłonne skupione; płytki Peyera; lymphonoduli aggregate)
 mieszki migdałkowe/językowe (foliculi tonsillares linguales) – grudki chłonne i krypty
 migdałki (tonsilae)
- mieszkowe: językowy, podniebienne świni i przeżuwaczy, trąbkowe świni, przynagłośniowe owcy i kozy
- płytkowe: gardłowe (wszystkie gatunki), podniebienne psa, trąbkowe przeżuwaczy
 węzły chłonne (lymphonodi) nodi hemales (gryzonie, przeżuwacze, brak naczyń do i odprowadzających) węzły chłonne czerwone (n. hemolymphatici)-
świnia
 grasica (thymus)
 śledziona (lien, splen)

Grudki chłonne (lymphonoduli)

- migdałki (tonsillae) – położone w podśłuzówce korzenia języka, żagielka podniebiennego i okolicy gardła
- jedynie naczynia odprowadzające, co wskazuje na obwodowe położenie grudek
Grudki chłonne mogą występować jako samotne, ale też jako skupiska w rozległe płytki chłonne – Peyera. Występują przede wszystkim w jelitach cienkich
przednich, ewentualnie w jelicie biodrowym. Są one szczególnie rozległe u dużych zwierząt.

Płytki chłonne są taśmowatymi skupiskami grudek. Jak rozetnie się jelito wzdłużnie i wyprostuje to ponad jej powierzchnią jest taśmowata struktura. Może się
ciągnąć nawet metrami.

Płytki chłonne to są też niektóre typy migdałków. Migdałki płytkowe są charakterystyczne dla mięsożernych.

Węzły chłonne (Lymphonodi)

- mają naczynia doprowadzające i odprowadzające
- kształt fasoli
- Węzeł chłonny wartowniczy (SLN- sentinel lymph node)
pierwszy węzeł chłonny na drodze spływu chłonki z ogniska nowotworowego.
- Ośrodek chłonny (lymphocentrum) - węzły chłonne występujące w tych samych miejscach u różnych gatunków, zbierające chłonkę z podobnych okolic ciała.
Może być to też 1 węzeł chłonny. Jest niestabilny- występują różnice nawet osobnicze.
Węzły chłonne krwotoczne występują tylko u gryzoni i przeżuwaczy. U świni są węzły chłonne czerwone, które w stresowej sytuacji przynajmniej częściowo
wypełniają się wynaczynioną krwią.
 Węzły chłonne głowy:
1) ośrodek chłonny przyuszniczy (lc. parotideum)- ln. parotideus (lnn. parotidici)
2) ośrodek chłonny żuchwowy (lc. mandibulare)- lnn. mandibulares, mand. accessorii, pterygoidues
3) ośrodek chłonny zagardłowy (lc. retropharyngeum)- lnn. r. mediales et laterales
Cała chłonka z głowy przechodzi przez węzły chłonne zagardłowe przyśrodkowe, a następnie odprowadzana jest do pnia tchawiczego do kąta żylnego prawego i
lewego.

Węzły chłonne na szyi zgrupowane w:

1) ośrodku chłonnym szyjnym powierzchownym (lc. cervicale superficiale)- lnn. dorsales, medii, ventrales
2) ośrodku limfatycznym szyjnym głębokim (lc. cervicale profundum)- lnn. craniales, medii, caudales
Węzły chłonne kończyny piersiowej:
1) ośrodek chłonny pachowy (lc. axillare)
 węzły chłonne pachowe właściwe (lnn. axillares proprii); u świni- tylko w. pachowe 1-ego żebra
 węzeł chłonny pachowy dodatkowy (ln. axillaris accessorius)
 u konia i owcy: węzły chłonne łokciowe (lnn. cubitales)
Chłonka ze ściany klatki piersiowej odprowadzana jest przez:
1) ośrodek chłonny piersiowy dogrzbietowy (lc. thoracicum dorsale)- lnn. intercostales, lnn. thoracici aortici
2) ośrodek chłonny piersiowy dobrzuszny (lc. thoracicum ventrale)- węzły mostkowe, doczaszkowe, doogonowe
Za drenaż chłonki z organów jamy piersiowej odpowiadają:
1) ośrodek chłonny śródpiersiowy (lc. mediastinale)
2) ośrodek chłonny oskrzelowy (lc. bronchale)
3) ośrodek chłonny pierisowy dogrzbietowy (lc. thoracicum dorsale)
4) ośrodek chłonny piersiowy dobrzuszny (lc. thoracicum ventrale)
Węzły chłonne klatki piersiowej:
1) ośrodek chłonny śródpiersiowy
 węzły chłonne śródpiersiowe doczaszkowe, środkowe, doogonowe
2) ośrdek chłonny oskrzelowy
 węzły chłonne tchawiczo-oskrzelowe (lnn. Tracheobronchales)
 węzły chłonne płucne (lnn. Pulmonales)

Węzły chłonne brzucha:

1) ośrodek chłonny trzewny (lc. Coeliacum)
 ww. chłonne trzewne, żołądkowe, śledzionowe, trzustkowo-dwunastnicze
 pień trzewny
2) ośrodek chłonny krezkowy doczaszkowy (lc. Mesentericum craniale)
 ww. chłonne krezkowe doczaszkowe, jelita czczego, jelita ślepego, okrężnicze
 pień jelitowy
3) ośrodek chłonny krezkowy doogonowy (lc. Mesentericum caudale)
 ww. chłonne krezkowe doogonowe
 pień krezkowy doogonowy
4) ośrodek chłonny lędźwiowy (lc. Lumbale)
 ww. chłonne lędźwiowe aorty
 ww. chłonne nerkowe

Nie wszystkie węzły tworzą długie struktury w obrębie krezki jelit. Chłonka z poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego spływa do węzłów chłonnych, a
naczynia odprowadzające łączą się w pień jelitowy, trzewny i krezkowy doogonowy.

Węzły chłonne jamy i kończyny miedniczej

1) ośrodek chłonny biodrowo-krzyżowy (lc. Iliosacrale)
 ww. chłonne biodrowe przyśrodkowe, boczne, głębokie
 ww. chłonne krzyżowe
 ww. chłonne odbytowo-odbytnicze
2) ośrodek chłonny pachwinowo-udowy (lc. Inguinofemorale)
 ww. chłonne pachwinowe powierzchowne
 w. chłonny podbiodrowy
 w. chłonny guza biodrowego
 w. chłonny dołu przylędźwioweo
 ww. chłonne nabrzuszne
3) ośrodek chłonny biodrowo-udowy (lc. iliofemorale)-
 ww. cłonne biodrowo-udowe,
 udowe-pies; położone wzdłuż t. biodrowej zew. lub tętnicy udowej (u kota i konia)
4) ośrodek chłonny kulszowy (lc. ischiadicum)-
 w. chłonny kulszowy, pośladkowy, guzowy (ln. ischiadicus, gluteus, tuberalis) bocznie od więzadła szerokiego miednicy,
5) ośrodek chłonny podkolanowy (lc. popliteum)
 ww. chłonne podkolanowe powierzchowne są rzadko, lecz u psa są jedynymi i głębokie- bydło, koń; u świni obie grupy- lln. poplitei superficiales et
profundi
Chłonka z tych węzłów spływa do ww. biodrowych przyśrodkowych

Z węzłów nadwymieniowych, podbiodrowych, guza biodrowego, dołu przylędźwiowego, nabrzusznych chłonka spływa do węzłów chłonnych biodrowo-
przyśrodkowych! jak z ośrodkowa chłonnego biodrowo-udowego, kulszowego, podkolanowego, pachwinowo- udowego!, układają się wzdłuż aorty w jamie
brzusznej, odgałęzienia zaopatrują fałd kolanowy.

GRASICA (Thymus)
- u płodu i młodych zwierząt wyróżniamy płat szyjny (lobus cervicalis) i płat piersiowy (lobus thoracicus)
- płat szyjny dzieli się na prawy i lewy; przy wpuście do klatki piersiowej łączą się w płat pośrodkowy (lobus intermedius)
- zrąb grasicy tworzy nabłonek endodermalny trzeciej i czwartej kieszonki skrzelowej
- tkanka łączna dzieli grasice na płaciki (lobuli thymi)
- występuje rdzeń i kora
- brak grasicy powoduje niedorozwój narządów chłonnych i tworzenie się małych, nielicznych limfocytów

Mięsożerne
- po urodzeniu grasica ulega gwałtownemu wzrostowi
- po osiągnięciu dojrzałości płciowej zanika
- u dorosłego zwierzęcia grasica znajduje się w śródpiersi
- płat piersiowy rozciąga się od wpustu do serca (5-ta chrząstka żebrowa)
- lewy płat sięga do tyłu dalej niż prawy

Świnia
- duża grasica
- u młodych sięga do przodu na wysokość m. dwubrzuścowego żuchwy, a do tyłu do śródpiersia sercowego
- największa koło 9 miesiąca, potem zanika

Przeżuwacze
- u młodych po obu stronach szyi
- część piersiowa sięga śródpiersia przedsercowego
- wyraźny podział na płaty w doczaszkowej połowie szyi, gdzie grasica układa się dobrzuszno-bocznie w stosunku do tchawicy
- największa koło 6 tygodnia po urodzeniu
- zanik kończy się koło 6 lat

Źrebak
- ślady grasicy szyjnej można spotkać u konia dwu i półrocznego
- część szyjna leży po brzusznej stronie tchawicy i nie dochodzi do krtani

ŚLEDZIONA (Lien s. Splen)

- jest po lewej stronie jamy brzusznej, między ścianą a żołądkiem
- powierzchnie:

 ścienna (facies parietalis) / przeponowa (f. diaphragmatica)

 trzewna (f. visceralis)
dzieli się ona na żołądkową (f.gastrica), jelitową (f. intestinalis), nerkową (f. renalis)

- brzegi:

 doczaszkowy  koniec dogrzbietowy

 doogonowy  koniec dobrzuszny

- narząd wewnątrzotrzewnowy otoczony błoną surowiczą (nie otacza wnęki śledziony (hilus lienis) w której biegną t. i ż. śledzionowa)
- torebka włóknista śledziony (capsula fibrosa lienis) – wysyła beleczki śledziony (trabeculae lienis), które są podłożem miazgi (pulpa lienis)
- typ krążenia otwartego
- czynności obronne – neutralizator jadów, wytwórca przeciwciał, mobilizatora elementów fagocytujących
- magazynuje zapasy krwi

Mięsożerne
- zabarwienie żywo czerwone
- u psa

 koniec dobrzuszny jest rozszerzony,

 koniec dogrzbietowy układa się pod końcem kręgowym ostatniego żebra, między lewą odnogą przepony, żołądkiem i lewą nerką
 na brzegu doczaszkowym jest wcięcie, a doogonowy jest wypukły
 powierzchnia ścienna jest wypukła, a trzewna wklęsła
 na wyniosłości jest wnęka i przyczepia się tam sieć większa

- u kota

 śledziona jest długa

 układa się równolegle do krzywizny większej żołądka

Świnia
- jasnoczerwona
- koniec dogrzbietowy leży pod końcami kręgowymi trzech ostatnich żeber
- koniec dobrzuszny sięga dna jamy brzusznej w okolicy pępkowej
- pow. Trzewna podzielona jest przez wnękę na doczaszkową pow. Żołądkową i doogonową pow. Jelitową
- umocowanie śledziony jest bardzo luźne

Przeżuwacze
- jedyny narząd oprócz żwacza, który występuje po lewej stronie jamy brzusznej
- jest długa, szeroka, ma zaokrąglone końce
- koniec dogrzbietowy jest pod końcami kręgowymi ostatnich dwóch żeber i może sięgać wyrostka poprzecznego pierwszego kręgu lędźwiowego
- koniec dobrzuszny jest ruchomy
- pow. Ścienna jest wypukła
- pow. Trzewna połową przylega do żołądka i nie jest przykryta tam otrzewną

Koń
- koniec dogrzbietowy jest silnie rozszerzony tworząc jej podstawę
- kąt przedni tej podstawy przylega do worka ślepego i do lewej nerki na wysokości 17-stego kręgu piersiowego
- kąt tylny układa się za ostatnim żebrem
- koniec dobrzuszny jest ostry i jest za 10/11-stym żebrem na szerokość dłoni od łuku żebrowego
- pow. Ścienna jest wypukła
- pow. Trzewna podzielona jest na dwie powierzchnie przez wyniosłość

 Przednia (f. gastrica) styka się z krzywizną większą żołądka

 Tylna (f. intestinalis) jest większa i kontaktuje się z okrężnicą małą, pokładami lewymi okrężnicy dużej i jelitem cienkim
- brzeg doczaszkowy jest wklęsły i ostry
- brzeg doogonowy jest wypukły i tępy

Tarczyca (glandula thyroidea)

 leży po stronie prawej i lewej, dobrzusznie na pierwotnych chrząstkach tchawiczych, w niektórych przypadkach przedłuża się na krtań.
 Z wyjątkiem świni, u wszystkich gatunków składa się z płata lewego i prawego(lobus sinister et dexter), których doogonowe części zespala przebiegająca
dobrzusznie od tchawicy łącznotkankowa cieśn (isthmus).
 Aktywność tarczycy reguluje TSH wydzielany przez przysadke. Komórki pęcherzykowe tarczycy produkują tyroksynę i trójjodotyroninę. Gromadzone są one
w plynie pęcherzykowym przed przedostaniem się do krwi.

 U psa platy mają kształt wydłużonego owalu. Cieśń tarczycy, zwłaszcza dużych ras jest gruczołowa.
 U świni, inaczej niż u pozostałych ssaków domowych, nieparzysty gruczoł o owalnej, zwartej konsystencji leży na dobrzusznej pow. tarczycy. Koniec
doczaszkowy na chrząstce tarczowej krtani. Pow. zewn pokryta guzkowatymi nierównościami.
 U bydła 2 plakaty o nierównej, pokrytej guzkami powierzchni przypominaja piramidy, dogrzbietowo. U przeżuwaczy cała zbudowana jest z tk. gruczołowej.
Dobrze rozwinięta cieśń.
 U konia płaty są owalne, wielkości śliwki. Bocznie i dogrzbietowo na wysokości 2 i 3 chrząstki tchawiczej. Wąska, łącznotkankowa cieśn.

Przytarczyce (glandule parathyroideae)

 Wydzielają parathormon regulujący poziom wapnia i fosforu we krwi
 Gruczoł przytarczycowy zewnętrzny (koń – bliższy i dalszy – przedni koniec tarczycy, w okolicy 1. żebra
 Gruczoł przytarczycowy wewnętrzny (bark u świni) – tylny koniec tarczycy

Nandnercze (glandulae adrenalis)

 gruczoły położone zaotrzewnowo, doczaszkowo i ku przodowi w stosunku do nerki, w dogrzbietowej czesci jamy brzusznej.
 Zbudowane są z 2 różniących się budową, pochodzeniem i funkcją części
cześć zewnętrzna-kora nadnercza (cortex gl. Adrenalis) – pochodzenie mezodermalne, kortykoidy
część wewnętrzna- rdzeń nadnercza- pochodzenie ektodermalne, adrenalina i noradrenalina, chromochłonne komórki ektodermalne
 Wyróżnia się powierzchnię dogrzbietową i doogonową i brzeg boczny i przyśrodkowy
 Otoczone grubą torebką, mają wnęki skierowane w stronę przednio-przyśrodkowej krawędzi każdej z nerek
 U psa nadnercza są odsunięte ku przodowi i przylegają do głównych pni naczyniowych. Pow. zewn. jest pobrużdżona. Długość ok. 2/0,4cm. U niektórych
część przednia jest kolista, a z tyłu zwężona.
 U świni nadnercza są wydłużone, kształt cylindryczny o zwężonych końcach. Najmniej asymetryczne, Na pow. zewn. mocno pobrużdżone i ciemne.
Wymiary: 5-8/2 cm.
 U krowy ciemne. Prawe ma kształt serca z wierzchołkiem ku dołowi, lewe kształt wydłużonej bryły zwężonej w środku. Wielkość 6/2-3,5 cm.
 U konia nadnercza są jasnobrunatne i większe niż u bydła. Nieregularnie, podłużnie owalne, językowato spłaszczone. Prawe szersze w części przedniej, w
lewej na odwrót.

Neurony autonomiczne – jedynie noradrenalina. Neuronu CUN wykorzystują najczęściej adrenalinę i dopaminę.

Powłoka wspólna (integumentum commune) – skóra

 Funckje:
- chroni ciało przed wpływami czynników mechanicznych, chemicznych, fizycznych i biologicznych środowiska,
- odbiera wpływ ciśnienia, bólu, ciepła i zimna,
- gromadzi i wydala wodę, elektrolity, witaminy i tłuszcz,
- reguluje temperaturę,
- zapewnia ochronę immunologiczną i łączność.
 Warstwy:
- tkanka podskórna (subcutis, tela subcutanea),
- skóra (cutis) ze skórą właściwą, naskórkiem i włosami,
 modyfikacje:
- gruczoły skóry (glandulae cutis), włącznie z gruczołami sutkowymi,
- opuszki (tori).
- zakończenie dalszego członu palca: paznokieć, pazur, kopyto,
- róg (cornu).
 włosy (pili)
- włosy pokrywowe (capill); włosy wełniste (pili lanei)
- włosy szczeciniaste (sotao)
- włosy nozdrzy (vibrissae)
 - włosy przewodu usznego (tragi)
- rzesy (cilia)
- wlosy brody (barba)
- brwi (supercilia)
- włosy grzywy (juba)
- wlosy ogona (cirrus caudae)
- wlosy szczotki pęcinowe (cirrus metacarpeus/metatarsus)
 Włosy czuciowe (zatokowe) (pili tactili)
mieszek włosowy blisko zatoki żylnej pomiędzy pokładami łącznotkankowej pochewki korzeniowej skórnej, do której wpukla się pierścieniowe zgrubienie
(poduszeczka zatokowa) z kilkoma rodzajami zakończen nerwowych
- włosy czuciowe nadoczodołowe (pili tactiles supraorbitales),
- włosy czuciowe podoczodołowe (pili tactiles infraorbitalis),
- włosy czuciowe jarzmowe (pili tactiles zygomatici)
- włosy czuciowe policzkowe (pili tactiles buccales),
- włosy czuciowe bródkowe (pili tactiles mentales),
- włosy czuciowe wargi górnej (pili tactiles labiales superiores) (vibrissae u kota) i wargi dolnej (pili tactile labiales inferiores).
 Gruczoły skóry (glandulae cutis)
- gruczoły łojowe (glandulae sebaceae; holokrynowe); łój (sebum)
stopien rozwoju zależy (odwrotnie proporcjonalnie) od długości włosów, koń, pies, słabo rozwinięte u świni, bydła; gruczoły tarczkowe (Meiboma)
- gruczoly potowe (glandulae sudoriferae) liczne u konia, u świni i psa rzadko rozmieszczone; pot (sudor):
- gruczoły apokrynowe - pot „bialkowy", gruczoły zapachowe (glandulae odorifera). ciała tłuszczowe - stanowią większość gruczołów potowych
- gruczoły ekrynowe (merokrynowe) - pot wodnisty-owłosiona skóra gruczoły nadgarstkowe świni, gruczoły opuszki mięsożernych, gruczoły płytki
nosowo-wargowej bydla, u człowieka i małp na całej powierzchni skóry
- gruczoly woskowinowe (glandule ceruminous) przewód słuchowy zewnętrzny, gruczoły typu potowego (apokrynowe); ich wydzielina oraz gruczołów
łojowych tworzy woskowinę uszna (cerumen)

 Rodzaje gruczołów i obrazki:

- gruczoły zatoki przyodbytowej (gll. sinus paraanalis): gruczoły łojowe i surowicze w ścianie zatoki przyodbytowej u psów i kotów,
- gruczoły okołoodbytowe (gll. circumanales):
- gruczoły łojowe w sąsiedztwie odbytu u psa,
- gruczoły ogonowe (gll. caudae): gruczoły łojowe i surowicze na grzbiecie ogona kota oraz szczątkowe u psa,
- gruczoły okołoustne (gll. circumorales): gruczoły łojowe w ustach kota,
- gruczoły skóry opuszki palców u mięsożernych i strzałki konia (gll. tori),
- gruczoły brodowe (gll. mentales) i gruczoly nadgarstkowe (gll. carpeae): gruczoły potowe apokrynowe u świni,
- gruczoły zatoki podoczodołowej (gll. sinus infraorbitalis),
- gruczoły zatoki międzypalcowej (gll. sinus interdigitalis),
- gruczoły zatoki pachwinowej (gll. sinus inguinalis) u owcy,
- gruczoły rogowe (gll. cornuales) u kozy,
- gruczoły przewodu usznego (gll. ceruminosae)
- gruczoły apokrynowe i łojowe produkujące woskowinę, obecne u wszystkich ssaków domowych.
 Opuszki (torus)
- Najwięcej u mięsożernych
- Zrogowaciałe obszary skóry w obwodowych częśćiach kończyń od strony podeszwowej
- Więcej w piersiowej niż w miednicznej
- Wyróżnia się 3 grupy opuszek:
∙ opuszki nadgarstkowe/stępowe (torus carpeus/ tarseus) na przyśrodkowo-dłoniowej/-podeszwowej stronie nadgarstka/stępu,
∙ opuszki śródręczne/śródstopie (torus metacarpeus/metatarsus) na dłoniowej/ podeszwowej stronie stawu śródręczno/stopowo palcowego,
∙ opuszki palcowe (torus digitalis) na dłoniowej/podeszwowej stronie członu palcowego dalszego.
- W formie szczątkowej występują u koni. Są to ostrogi (opuszki śródręczne/śródstopowe) i kasztan (pozostałość po opuszce nadgarstkowej)
Budowa rogu (cornu)

 Typy rogów
1. pustorogie (bydło, owce, kozy)
- podstawa, trzon, wierzchołek rogu
- część kostna (możdżeń)
- część skórna
- część naskórkowa
2. pełnorogie (jeleniowate)
3. kosmatorogie (żyrafy, okapi)

Pustorogie to w sumie takie same rogi jak u pełnorogich, ale

pokryte skórą. W miejscu gdzie róg wyrasta odkładana jest skóra
która ulega zrogowaceniu i powoduje, że nie ma żadnych pustych
przestrzeni.

U pustorogich w środku jest przestrzeń będąca uchyłkiem zatoki

czołowej. Ucięcie takiego rogu jest bardzo bolesne, bo jest to
wysłane błoną śluzową. I przecina też warstwę rozrodczą
naskórka i skórę właściwą. Róg od zewnątrz ma substancję
rogową – pochewkę rogu.

Wszystko osadzone jest na możdżeniu – wyrostku kości czołowej.

Ten wyrostek zawiera w sobie uchyłek zatoki czołowej w
przeciwieństwie do pełnorogich gdzie jest on wypełniony masą
rogową.

Od zewnątrz możdżeń pokryty jest przekształconą skórą. Na możdżeniu leży odpowiednio zmodyfikowana skóra właściwa rogu.

Pochewka rogowa nie jest wytwarzana w tym samym tępie, bo róg nie rośnie na grubość. Najwięcej powstaje w pobliżu głowy dzięki czemu przesuwa się dalej na
długość. W miejscu gdzie skóra owłosiona przechodzi w miazgę to obwódka naskórkowa (epiceras).

Tuż przy glowie (w strefie a) występują liczne brodawki. Brodawek skórnych najmniej jest w środkowej części co powoduje odpowiednie wytwarzanie rogu.

Przyrosty przy samej głowie to są te pierścienie, których liczba mooże służyć do określenia wieku. Jest to lepsze u samic, bo związane są z ciążą. Pierwszy
pierścień pojawia się po 2-3 latach, a po każdej ciąży pojawiają się kolejne
 UKŁAD NACZYNIOWY
Odgałęzienia od łuku aorty

o Pień płucny truncus pulmonalis wychodzi z prawej komory i dzieli się na tętnicę płucną prawą i lewą arterie pulmonalis dexter et sinister, a te dzielą
się na tętnice do odpowiednich płatów płucnych.
o Odgałęzienia aorty prowadzą krew tętniczą do kończyn piersiowych, klatki piersiowej, głowy i szyi.
o Bezpośrednio od łuku aorty odchodzi: na lewo – tętnica podobojczykowa lewa a. subclavia sinister ; na prawo – pień ramienno-głowowy truncus
brachio-cephalicus.
o Od pnia ramienno-głowowego odchodzą oddzielnie dwie tętnice szyjne wspólne aa. carotides communes, po ich oddaniu, pień ramiennno-głowowy
zmienia nazwę na t. podobojczykowa prawa a. subclavia dexter.

Pozostałe odgałęzienia po obu stronach są identyczne.

o Za tt. szyjnymi wspólnymi to: t. kręgowa a. vertebralis, która razem z żyłą i nerwem o takiej samej nazwie przebiega przez otwory poprzeczne w
kręgach szyjnych.
o Następne odgałęzienie to pień żebrowo-szyjny truncus costocervicalis. Dzieli się on na dwa naczynia: t. grzbietową łopatki a. scapularis dorsalis i t.
głęboką szyi a. cervicalis profunda.
o Kolejne odgałęzienie to t. szyjna powierzchowna = pień łopatkowo-szyjny a. cervicis superficialis = truncus omocervicalis, ma gałąż wstępującą i
zstępującą.
o W kiedunku dobrzysznym od t. podobojczykowej lewej odchodzą dwie tętnice piersiowe : wewnętrzna interna i zewnętrzna externa.
o Po oddanu t. piersiowej zewnętrznej, t. podobojczykowa zmienia nazwę na t. pachową a. axillaris (której przebieg jest przy kończynach).

Pień żebrowo-szyjny - truncus costo cervicalis u świni i przeżuwaczy odchodzi razem z tętnicą kręgową -a. vertebralis it. szyjną głęboką- a.cervicalis
profunda- od t. podobojczykowej. U konia każda z tych tętnic odchodzi osobno jeszcze przed truncus bicaroticus.

U psa t. kręgowa odchodzi osobno a razem odchodzą t. costo-cervicalis i a. cervicalis profunda.

t. szyjna powierzchowna (a. cervicalis superficialis, wg starej nom. pień łopatkowo-szyjny t. omo cervicalis) odchodzi u wszystkich gatunków samodzielnie i
w dole nadobojczykowym dzieli się na gałąź wstępującą i zstępującą

Różnice świnia

® Tętnice szyjne wspólne odchodzą od wspólnego psa tt. Szyjnych wspólnych.

® T. kręgowa uchodzi wspólnie z pniem żebrowo-szyjnym

Różnice krowa

® Od łuku aorty odchodzi jeden duży pień raminnno-głowowy i dopiero od niego odchodzi t. podobojczykowa lewa, a sam pień biegnie na prawą stronę
i po oddaniu tt. Szyjnych wspólnych zmienia nazwę na t. podobojczykową prawą. Pozostałe naczynia mają układ podobny jak u świni.

Różnice koń

® Od łuku aorty odchodzi pojedynczy pień ramienno głowowy

® Jeszcze przed odejściem wspólnego pnia tt. Szyjnych wspólnych pień żebrowo-szyjny, t. kręgowa i t. głęboka szyji odchodzą oddzielnie.
® Pozostałe odgałęzienia są jak u innych gatunków

Pies Świnia Przeżuwacze Koń

Podwójny – odgałęzienie pnia aorty to pień ramienno-głowowy i t. Pojedynczy - jedyne bezpośrednie odgałęzienie pnia aorty to pień ramienno-
podobojczykowa lewa głowowy
Każda z tt. szyjnych wspólnych odchodzi od Pień ramienno głowowy oddaje wspólny pień tt. szyjnych (truncus bicaroticus), a sam przedłuża się w t.
pnia ramienno-głowowego samodzielnie podobojczykową prawą
Pień żebrowo-szyjny oddaje t. grzbietową Pień żebrowo-szyjny odchodzi razem z t. kręgową i t. szyjną głęboką od t. t. kręgowa, t. głęboka szyi i pień
łopatki i t. głęboką szyi podobojczykowej żebrowo szyjny odchodzą
samodzielnie jeszcze przed truncus
bicaroticus

Pień żebrowo-szyjny truncus costo-cervicalis :

b)t. grzbietowa łopatki (a. dorsalis scapulae)

c) t. głęboka szyi (a. cervicalis profunda )- od niej u psa odchodzi t. kręgowa piersiowa- a. vertebralis thoracica a od niej pochodzą: 2 po L i 2-3 po P t.t.
międzyżebrowe.

Pierwsza t. międzyżebrowa odchodzi u psa od pnia żebrowo-szyjnego w początkowym jego odcinku.

Tętnica piersiowa wewnętrzna

T. piersiowa wewnętrzna (a. thoracica interna)- w okolicy 3 chrząstki międzyżebrowej wchodzi pod m. poprzeczny klatki piersiowej.
Przed wejściem oddaje:
t. przeponowo-osierdziową (a. pericardio-phrenica_ biegnącą razem z nerwem przeponowym, a także gałęzie śródpiersiowe i grasicze rr. mediastinales et
thymic.
Pod m. porzecznym kl. piersiowej daje gałęzie dobrzuszne tt. międzyżebrowych, gałęzie przeszywające rr. perforantes do m. piersiowego głębokiego i
prostego brzucha.
Dalej oddaje t. mięśniowo-przeponową a. musculo phrenica

Przedłużenie tętnicy piersiowej wewnętrznej wychodzi pomiędzy wyrostkiem mieczykowatym a łukiem żebrowym na grzbietową powierzchnię m. prostego
brzucha i przechodzi w tętnicę nabrzuszną przednią a. epigastrica cran. anastomozującą z t. nabrzuszną tylną a. epigastrica caudalis od pnia sromowo-
nabrzusznego t. pudendo-epigastricus (a ten od t. głębokiej uda kończyna miedniczna).

Unaczynnienie przepony

1. t. osierdziowo-przeponowa- od piersiowej wewnętrznej

2. t. mięśniowo-przeponowa- od piersiowej wewnętrznej
3. t. przeponowo-brzuszna-od aorty brzusznej
4. gałęzie od tt. Międzyżebrowych

Unerwienie narządów na terenie jamy klatki piersiowej

Unerwienie współczulne

Jądra początkowe układu współczulnego zlokalizowane są w odcinku piersiowym i lędźwiowym rdzenia kręgowego w jądrach pośredniobocznych.
Włókna przedzwojowe opuszczają rdzeń kręgowy razem z gałęziami dobrzusznymi nerwów rdzeniowych, po wyjściu z otworu międzykręgowego włókna te
oddalają się od pnia nerwu zwojowego podążając do zwojów przykręgowych.
Zwoje przykręgowe poszczególnych neuromerów wymieniają między sobą swoje włókna tworząc pień sympatyczny/przykręgowy.
Na terenie klatki piersiowej pierwszy zwój piersiowy oraz zwój szyjny tylny łączą się ze sobą w wyniku czego powstaje zwój gwiaździsty/szyjno-piersiowy
(ganglion sellatum/cervicothoracice).

Część włokien z początkowych neuromerów piersiowych biegnie tranzytem przez zwój gwiaździsty (nie tworzy tam synaps) i kieruje się do głowy tworząc pień
współczulny w odcinku szyjnym, który zakończony jest zwojem szyjnym przednim (ganglion cervicale craniale) u podstawy czaszki.
Na terenie szyi są 3 zwoje:
1. zwój szyjny przedni,
2. zwój szyjny środkowy  niezależny
3. zwój szyjny tylny  łączy się ze zwojem piersiowym tworząc zwój gwiaździsty, który unerwia narządy na terenie klatki piersiowej i kończyny przednie

Włókna, które przechodzą tranzytem przez zwój gwiaździsty docierają do zwoju szyjnego środkowego tworząc
pętlę podobojczykową (ansa subclavia), która obejmuje tętnicę podobojczykową. Łączy ona zwój gwiaździsty z zwojem szyjnym środkowym.

Układ współczulny na ternie szyi

Nerw kręgowy (nervus vertebralis) wychodzi ze zwoju szyjno-piersiowego i podąża w kanale poprzecznym utworzonym przez otwory poprzeczne kręgów
szyjnych. Tworzy splot wokół tętnicy poprzecznej przebiegającej z nim w otworze poprzecznym. Zazwojowe włókna nerwu kręgowego docierają do gałęzi
nerwów rdzeniowych odcinka szyjnego w obrębie których tworzą komponentę sympatyczną.

Gałęzie sercowe – włókna nerwowe odchodzące od zwoju szyjnego środkowego, biegną w kierunku serca i zaopatrują współczulnie mięsień sercowy.

Nerw przeponowy (nervus phrenicus) – ruchowy, czuciowy i autonomiczny. Wywodzi się z gałęzi dobrzusznych nn. rdzeniowych odcinka szyjnego (splotu
szyjnego) i zaopatruje przeponę biegnąc w śródpiersiu. Nerw przeponowy lewy przebiega po osierdziu.
Nerw przeponowy prawy – biegnie po prawej stronie osierdzia w towarzystwie żyły czczej tylnej na terenie śródpiersia w jej fałdzie.

Układ współczulny w początkowym odcinku jamy brzusznej

Od około 9 neuromeru piersiowego włókna biegnące tranzytem pniem sympatycznym formują nerw trzewny. Na terenie jamy piersiowej są:
1. nerw trzewny większy – n. splanchnicus major
2. nerw trzewny mniejszy – n. splanchnicus minor
3. nerw trzewny najmniejszy – n. splanchnicus imus  tylko u konia
Biegną one z klatki piersiowej na teren jamy brzusznej. Przechodzą przez wąską szczelinę zawartą między ostatnimi żebrami a przeponą i mm. lędźwiowymi –
trójkąt lędźwiowy (trigonum lumbocostale). Włókna przedzwojowe podążają do dużych zwojów współczulnych na terenie jamy brzusznej przy dużych naczyniach
tętniczych jamy brzusznej (t. trzewnej i t. krezkowej przedniej).
Przy tych tt. powstają parzyste zwoje  trzewne i krezkowe przednie, które łączą się ze sobą tworząc zwój półksiężycowaty (ganglion semilunaris).
 Unerwienie przywspółczulne

Unerwienie przywspółczulne narządów na ternie klatki piersiowej pochodzi od n. błędnego.

Pień parasympatyczny nerwu błędnego, który jest jedną z gałęzi n X. W okolicy zwoju szyjnego środkowego włókna parasympatyczne oddzielają się od tego pnia.
Dalej pień parasympatyczny biegnie wraz z przełykiem oddając na terenie klatki piersiowej nerwy przywspółczulne zaopatrujące serce, płuca, narządy klatki
piersiowej.
Następnie wraz z przełykiem przechodzi przez rozwór przełykowy na teren jamy brzusznej przyłącza się do zwoju półksiężycowatego, który stanowi część splotu
słonecznego (plexus solaris).
Włókna wychodzące z tego splotu unerwiają wszystkie narządy jamy brzusznej aż po okrężnicę poprzeczną.

Na terenie szyi są też włókna ruchowe z n. krtaniowego wstecznego, który biegnie z elementami pnia błędno-współczulnego. Włókna te oddzielają siew okolicy
wpustu przedniego klatki piersiowej i po prawej stronie zawijają się wokół t. podobojczykowej, po lewej wokół łuku aorty i następnie wracają po tchawicy do
krtani.

W okolicy zwoju szyjnego środkowego włókna parasympatyczne oddzielają się od pnia błędnowspółczulnego i już jako czysty pień parasympatyczny n. błędnego
– truncus parasympaticus nervi vagi biegną przez śródpiersie w okolicy przełyku oddając gałązki do serca i trzewi klatki piersiowej.
Włókna przedzwojowe osiągają serce i w okolicy węzłów układu bodźcowo-przewodzącego tworzą 2 zwoje:
1. zwój zatokowo-przedsionkowy
2. zwój przedsionkowo-komorowy

Pod nasierdziem jest bardzo dużo zwojów rozsianych na terenie całego narządu. Największe skupiska są w okolicy naczyń zaopatrujących serce.

Następnie pień parasympatyczny nerwu błędnego rozdziela się na 2 gałęzie

1. gałąź dogrzbietową
2. gałąź dobrzuszną
Gałęzie te podążają przez rozwór przełykowy wraz z przełykiem na teren jamy brzusznej, gdzie łączą się ze zwojem trzewnym i krezkowym przednim razem
tworząc splot słoneczny.

ŚRÓDIERSIE

Śródpiersie przedsercowe dogrzbietowe

1. M. długi szyi – m. longus cervicis

2. Pień sympatyczny – truncus sypathicus
3. Przełyk – oesophagus
4. N. błędny – n. vegus
5. Tchawica – trachea
6. N. powrotny – n. recurens
7. Przewód piersiowy – ductus thoracicus
8. Żyła główna/czcza doczaszkowa – v. cava cranialis
9. Odgałęzienia aorty w zależności od gatunku

Śródpiersie sercowe dogrzbietowe

 1. M. długi szyi – m. longus cervicis
2. Pień sympatyczny – truncus sypathicus
3. Przewód piersiowy – ductus thoracicus
4. Przełyk – oesophagus
5. N. błędny – n. vegus
6. Aorta – aorta
7. Żyła nieparzysta – vena azygos
8. Oskrzela główne - bronchi

Śródpiersie zasercowe dogrzbietowe

1. M. długi szyi – m. longus cervicis

2. Pień sympatyczny – truncus sypathicus
3. Przewód piersiowy – ductus thoracicus
4. Przełyk – oesophagus
5. N. błędny – n. vegus
6. Aorta – aorta
7. Żyła nieparzysta – vena azygos
8. Węzły chłonne śródpiersiowe przednie, środkowe i tylne

Śródpiersie przedsercowe dobrzuszne

1. Grasica – thymus
U starszych przegroda śródpiersiowa – septum medistinale

Śródpiersie sercowe dobrzuszne

1. Serce – cor
2. Nerwy przeponowe – n. diaphragmaticus
3. Tt. osierdziowo-przeponowe – arteria pericardicophernica
4. Żyły osierdziowo-przeponowe – vena pericardicophernica

Śródpiersie zasercowe dobrzuszne

1. LEWY nerw przeponowy – nervus diaphragmaticus sinister

Prawy nerw przeponowy idzie w fałdzie opłucnowym żyły głównej tylnej

Tchawica - trachea

∙ Rozciąga się od chrząstki pierścieniowatej krtani, aż do swojego rozwidlenia

∙ Biegnie w przestrzeni trzewnej szyi, dobrzusznie w stosunku do odcinka szyjnego kręgosłupa, po bokach biegną tętnice szyjne wspólne i pnie błędno-
współczulne
∙ U ŚWINI I PRZEŻUWACZY TCHAWICA PRZED TOZWIDLENIEM ODDAJE Z PRAWEJ STRONY OSKRZELE TCHAWICZE/NADTĘTNICZE – BRONCHUS TRACHEALIS,
KTÓRE DOCHODZI DO DOCZASZKOWEGO PŁATA PRAWEGO PŁUCA
∙ W jamie piersiowej na wysokości 5 przestrzeni międzyżebrowej, grzbietowo od podstawy mięśnia sercowego dochodzi do jej rozwidlenia – bufurcatio
trochae na prawe i lewe oskrzele główne – bronchus proncipales dexter et sinister
∙ Zbudowana jest z chrząstek tchawicznych, a światło jest stale otwarte
∙ Chrząstki tchawiczne
- Tk. chrzęstna szklista
- Połączone więzadłami obrączkowatymi – ligamentum anularia
- Ich liczba różni się gatunkowo:
Koń, bydło – 48-60 ; pies – 42-46 ; świnia – 29-36 ; kot – 38-43
- Są niezespolone od strony dogrzbietowej, zasłonięte tylko przez mięsień tchawiczny – muscularis tracheales i tkankę łączną
- W płaszczyźnie podłużnej są połączone pasmami tkanki włóknisto-sprężystej
∙ Powierzchnię wewnętrzną wyściela błona śluzowa z nabłonkiem migawkowym i gruczołami tchawicznymi – glandule tracheales
∙ Powierzchnię zewnętrzną w części szyjnej pokrywa przydanka, a w części piersiowej błona surowicza
∙ Unerwienie: nerw X
∙ Unaczynienie: gałęzie tętnicy szyjnej wspólnej

OPŁUCNA, KĄTY OPŁUCNOWE

Opłucna – pleura – błona surowicza pokrywająca płuca i ściany jamy klatki piersiowej. Wyróżniamy:

1) Opłucną ścienną- pleura parietalis – pokrywa wewnętrzną ścianę jamy klatki piersiowej, przeponę, powierzchnię boczną śródpiersia
2) Opłucna płucna – pleura pulmonalis – przylega do płuc

W zależności od obszaru w którym leży dana opłucna jest:

1) Opłucna żebrowa – od strony żeber

2) Opłucna przeponowa – od strony przepony
3) Opłucne śródpiersiowe – od strony śródpiersia
Pomiędzy obiema opłucnymi jest jama opłucnowa (cavum pleura) z płynem opłucnowym – panuje tam podciśnienie, które pozwala na rozszerzenie płuc przez
przyciągnięcie opłucnej płucnej do ściennej, gdy przez mięśnie rozszerza sieopłucna ścienna

Kąty opłucnowe – przejścia opłucnej ściennej jednej powierzchni w drugą:

1. Kąt przeponowo-śródpiersiowy – recessus diaphragmo(phernico)medistinalis

2. Kąt żebrowo-śródpiersiowy doczaszkowy – rescessus costomediastinalis cranialis = osklepek opłucnej – cupula pleurae
3. Kąt żebrowo-przeponowy – recessus costodiaphragmaticus = zatoka uzupełniająca – sinus complementarius
4. Kąt żebrowo-śródpiersiowy dogrzbietowy - rescessus costomediastinalis dorsalis
5. Kąt żebrowo-śródpiersiowy dobrzuszny - rescessus costomediastinalis ventralis

Żyła czcza tylna – vena cava caudalis/żyła główna doogonowa i nerw przeponowy prawy – nervus phernicus dexter NIE biegną w śródpiersiu, tylko leżą na
własnym fałdzie opłucnowym przebijając się przez prawą opłucną

PŁUCA - pulmones

∙ Mają kształt podstawy stożka

∙ Podstawa (basis) skierowana jest ku tyłoi, kontaktuje się z przeponą, a szczyt (apex pulmonis) – skierowany jest doczaszkowo
∙ Wyróżniamy powierzchnie:
1) Żebrowa/zewnętrzna – facies costalis – wypukła
2) Przeponowa
3) Śródpiersiowa/przyśrodkowa – facies medialis
- Jest zagłębiona – wnęka płuca (hilus pulmonis)
- Widać na niej wyciski sąsiadujących narządów:
Sercowy – impressio cardica
Tętnicy głównej – impressio aortica
Przełykowy – impressio oesophagea
Bruzda żyły czczej tylnej – sulcus vena cava caudalis
- Wyróżniamy w części przyśrodkowej część śródpiersiową (medistinalis) i kręgową (vertebralis)
- Wnęka płuc jest miejscem korzneia płuca, jest to miejsce w którym opłucna przechodzi w opłucną ścienną z wytworzeniem fałdu – więzadło płuc
– ligamentum pulmonalis
∙ Korzeń płuca (radix pulmonis) – wszystkie elementy wchodzące i wychodzące z płuca na powierzchni śródpiersiowej we wnęce płuca. Są to 3 triady
I. Triada czynnościowa/publiczna – vasa publica
1) Oskrzele główne – bronchus principalis
2) Tętnica płucna – arteria pulmonalis
3) Żyły płucne – venae pulmonales

Są to naczynia potrzebne całemu organizmowi, odpowiadają za utlenowanie krwi

II. Triada odżywacza/prywatna – vasa privata

1) T. oskrzelowa – a. bronachalis
2) Ż. oskrzelowa – v. bronchalis
3) Splot płucny – plexus pulmonalis

Służy do odżywania płuc

III. Triada dodatkowa – vasa accessorius

1) Węzły chłonne – lnn. pulmonales
2) Nacyznia chłonne – vasa lymphatica
3) Więzadło płucne – lig. pulmonale
∙ Wyróżniamy brzegi płuc:
Dogrzbietowy/tępy – margo dorsalis/optusus
Brzeg ostry – margo acutus
Dobrzuszny – ventralis
Dogrzbietowy – dorsalis
∙ Różnice gatunkowe
!! ilość płatów
Makroskopowe:
Mięsożerne – głębokie szczeliny międzypłatowe, sięgają do pni oskrzelowych
Świnia – różowe, lekko niebieskie, głębokie szczeliny międzypłatowe, budowa płacika nie jest tak wyraźna jak u bydła
Przeżuwacze – wyrażna struktura płacikowa, wygląd żyłkowatego marmuru
Koń – pozbawione szczelin międzypłatowych, na brzegu dobrzusznym jest wcięcie sercowe

∙ Drzewo oskrzelowe:

Drzewo oskrzelowe właściwe – arbor bronchalis

Oskrzele główne (bronchi principales) → oskrzela płatowe (bronchi lobares) → oskrzela segmentowe (bronchi segmentales) → odgałęzienia oskrzelowe
segmentów płucnych (rami bronchales segmentarum) → oskrzeliki końcowe (bronchuli terminales)

∙ Drzewo pęcherzykowe
Kontynuacja drzewa oskrzelowego właściwego
Oskrzeliki końcowe → oskrzeliki oddechowe (bronchuli respiratorii) → przewodziki pęcherzykowe (ductuli alveolares), które nie mają ścian, otoczone są przez
woreczki pęcherzykowe (sacculi alveolares), które mają ściany. Całość to pęcherzyki płucne (aveoli pulmonis)

Zmiany w nabłonku:

n. wielorzędowy urzęsiony → n. dwurzędowy →n, jednorzędowy migawkowy →n. bez migawek

PODZIAŁ PŁUC NA PŁATY

Rozwój głównych pni żylnych

Główne pnie żylne, powstają w rozwoju prenatalnym na bazie żył zasadniczych (slajdy S1-S5). We wczesnym etapie rozwoju osobniczego,
pojawiają się 2 (prawa i lewa) żyły zasadnicze przednie (venae cardinales craniales - dextra, sinistra) i 2 (prawa i lewa) żyły zasadnicze tylne
(v.v. cardinales caudales- dextra, sinistra).
Łączą się one w 2 (prawą i lewą) żyły zasadnicze wspólne (przewody Cuviera) (venae cardinales communes (ductus Cuvieri) - dextra, sinistra)
(S1).
Uchodzą one do zatoki żylnej (sinus venosus) zawiązka serca, która w sercu ostatecznym „wciągnięta" jest w obręb przedsionka prawego (S6,
S7, S8).
Z doczaszkowych odcinków żył zasadniczych przednich powstają (S2), lewa i prawa, żyły szyjne zewnętrzne (v.v. jugulares externae- dextra,
sinistra).
Na bazie tylnego odcinka żyły zasadniczej przedniej prawej i przewodu Cuviera prawego powstaje żyła główna (czcza) przednia, która uchodzi
do prawego przedsionka serca (S2).

Prawie cały tylny odcinek żyły zasadniczej przedniej lewej zanika, ale z zupełnie tylnej jego części powstaje żyła skośna przedsionka lewego (v.
obliqua atrii sinistri; S2), a z lewego przewodu Cuviera powstaje zatoka żylna wieńcowa serca (sinus venosus coronarius cordis; S2), do której
uchodzi oczywiście ż. skośna przedsionka lewego, i większość żył zbierających krew z mięśnia sercowego.

Z żył zasadniczych tylnych powstają, w zależności od gatunku, albo żyła nieparzysta (i ewentualnie półnieparzysta) (v. azygos, hemiazygos)
prawa (dextra; koń, pies, człowiek; S3), albo ż. nieparzysta (i ewent. pół nieparzysta) lewa (sinistra; świnia, przeżuwacze; S4).
Żyła nieparzysta ( i półnieparzysta) zbiera krew ze ścian klatki piersiowej. Jej dopływami są żyły międzyżebrowe.

Rozwój żył nieparzystych: S5

1) z Zatoki Cuviera Lewej - powstaje zatoka żylna wieńcowa serca (sinus venosus coronarius cordis)
2) z Zatoki Cuviera Prawej + odcinek ż. Zasadniczej Przedniej Prawej - powstaje ż. czcza przednia (vena cava cranialis)
3). z początkowej części ż. Zasadniczej Przedniej Lewej – powstaje ż. skośna przedsionka lewego (vena obliqua atrii sinistri)

Ze względu na kwestie rozwojowe, u konia, psa i człowieka , ż. nieparzysta prawa uchodzi do żyły czczej przedniej (!; S3),
a u świni i przeżuwaczy - lewa - uchodzi do zatoki żylnej wieńcowej serca (!; S4). Podsumowanie rozwoju żył- slajd 5!
 S1 – główne pnie żylne

rozwój żył zasadniczych doczaszkowych

rozwój zasadniczych żył rozwój zasadniczych żył doogonowych

doogonowych

ROZWÓJ SERCA
Zawiązek serca nie ma kształtu „walentynkowego", ale jest wydłużony i składa się z kilku części, opisanych na slajdach 6 i 7 (S6, S7).
Ponieważ do zatoki żylnej (tej ze slajdów poprzednich!) uchodzą naczynia żylne (m.in. żyły zasadnicze), ten ,biegun" zawiązka serca stanowi
wrota żylne (porta venosa) (S8). Przeciwległy biegun, to wrota tętnicze (porta arteriosa) (S8).

Dalszy rozwój serca przebiega w sposób częściowo podany na slajdzie 7 i 8. W przedsionku wspólnym i komorze wspólnej powstają przegrody,
stąd później mamy przedsionek i komorę prawą i lewą, a wrota żylne i tętnicze zbliżają się do siebie pozostając w sercu ostatecznym związane
z jego podstawą (basis cordis). Przeciwległy, zgięty, tylno-dolny koniec to koniuszek serca (apex cordis). Zatoka żylna i opuszka tętnicza serca
„pierwotnego" są później „wciągnięte" w obręb, odpowiednio, przedsionka prawego (patrz też rozwój żył!) oraz komory prawej.
 Rozwój serca: S7
1.) Zatoka żylna (sinus venosus) - uchodzą do niej:
a) żż. pepkowe (vv. umbilicales)
b) żż. pepkowo-krezkowe ( vv. omphalomesenteric); Żyły te zawierają krew tętniczą z przydatków plodowych,
c) przewody Cuviera (ductus Cuvieri) - zbierają krew żylna ze ścian i tulowia za pośrednictwem - żył zasadniczych przednich i tylnych
(vv. cardinalaes cranialis et caudales);
Wszystkie te elementy tworza WROTA ŻYLNE (PORTA VENOSA), a zatoka żylna wciągnięta jest w obręb PRZEDSIONKA
PRAWEGO (ATRIUM DEXTER)
2.) Wspólny przedsionek (atrium communis);
3.) Wspólna komora (ventriculus communis) - składa się z:
a) opuszki tętniczej (bulbus arteriosus) - włączona jest potem do KOMORY PRAWEJ jako stożek tętniczy (conus arteriosus) pnia
płucnego (t. pulmonalis);

Dalszy rozwój - tworzą się przegrody:

- w przedsionku wspólnym  przegroda międzyprzedsionkowa (septum interatriale).
- w komorze wspólnej  przegroda międzykomorowa (septum interventriculare),

BUDOWA WORKA OSIERDZIOWEGO SERCA

Osierdzie (pericardium) to struktura bloniasta, o dosyć skomplikowanej budowie, składająca się z 2 zasadniczych części („warstw") -
wewnętrznej, surowiczej (pericardium serosum) oraz zewnętrznej, włóknistej (pericardium fibrosum, S8, S9).

Warstwa surowicza
Ze względu na wydłużony kształt zawiązka serca, wewnętrzna, surowicza część worka osierdziowego pierwotnie przedstawia sobą coś na
kształt podwójnego mankietu (S8), tzn. składa się ze ściany wewnętrznej i zewnętrznej, połączonych (lub przechodzących jedna w drugą) na
każdym z dwóch końcow (S8; rysunek górny). Ta blaszka która przylega do zawiązka serca (wewnętrzna;) to blaszka trzewna (nasierdzie)
(lamina visceralis, epicardium), a blaszka zewnętrzna to blaszka ścienna (lamina parietalis).
Jedna w drugą, jak wspomniano, przechodzi w dwóch miejscach (końcach osierdzia surowiczego) - wokół wrot zylnych i wokół wrót tętniczych.
Wydłużona przestrzeń pomiędzy nasierdziem i blaszką ścienną to jama worka osierdziowego (cavum pericardi), wypełniona płynem (liquor
pericardii)

Mimo, iż w dalszym etapie rozwoju wrota żylne i tętnicze zbliżają się do siebie (S8), zasadniczy układ blaszek osierdzia surowiczego pozostaje
taki, jak opisałem powyżej.
Proszę zwrócić uwagę na fakt, że po wejściu do wnętrza osierdzia surowiczego, tzn. do wydłużonej jamy osierdziowej, moglibyśmy „biegać"
(S8, gumy rysunek, linia przerywana symbolizuje „trasę przebiegu") wewnątrz tej jamy dookoła zawiązka serca. Podobnie jest w sercu
„ostatecznym", też można by tak „biegać", dookoła mięśnia sercowego, od koniuszka do podstawy i z powrotem (S8, dolny rysunek, linia
przerywana), a ta część jamy osierdziowej, która znajduje się na podstawie serca pomiędzy żyłami (mimo, że niektóre uchodzą do różnych
przedsionków, to leżą blisko siebie), oraz głównymi pniami tętniczymi (też leżą blisko siebie) to zatoka poprzeczna worka osierdziowego (sinus
transversus pericardii).

Warstwa włóknista
Osierdzie włókniste tworzą części: (części osierdziowe; S10, S11)
- opłucnej ściennej śródpiersiowej prawego i lewego worka opłucnowego,
- powięzi wewnątrzpiersiowej (fascia endothoracica), która w związku z przejściem opłucnej ściennej żebrowej (przeponowej) w opłucną
ścienną śródpiersiową (osierdziową) obu worków opłucnowych przechodzi" wraz z opłucną ze ściany jamy piersiowej (mostka, przepony) na
worek osierdziowy.
Obie blaszki (opłucnowa-osierdziowa i powięzi) zrastają się z blaszką ścienną osierdzia surowiczego (S11), a wspomniane przejście opłucnych
ściennych żebrowych w śródpiersiowe i dalej na osierdzie oraz powięzi wewnątrzpiersiowej łączy worek osierdziowy z okolicą mostka i tworzy
więzadło mostkowo-osierdziowe (lig. sternopericardiacum).
U mięsożernych koniuszek serca jest skierowany bardziej do tyłu, w stronę dolnej części przepony, dlatego wspomniane „przejście" blaszek
osierdzia włóknistego następuje z przepony na osierdzie, i wobec tego występuje więzadło przeponowo-osierdziowe (lig.
phrenicopericardiacum).

Budowa worka osierdziowego (pericardium) = jama osierdziowa (cavum pericardii):

1.) OSIERDZIE SUROWICZE (pericardium serosum) - 2 blaszki:
a) blaszka trzewna osierdzia, nasierdzie (lamina visceralis pericardii s.epicardium),
b) blaszka ścienna osierdzia (lamina parietalis pericardii),

2.) OSIERDZIE WŁÓKNISTE (pericardium fibrosum) - 2 blaszki:

c) powięź wewnątrzpiersiowa (fascia endothoracica) - tworzy ona więzadło mostkowo-osierdziowe (lig. sternopericardiacum), a u psa
- przeponowo-osierdziowe (lig. phrenicopericardiacum),
 d) opłucna ścienna śródpiersiowa (pleura parietalis pericardiaca)

ZATOKA POPRZECZNA WORKA OSIERDZIOWEGO (sinus transversus pericardii) - szuka się po przecięciu na koniuszku worka
osierdziowego wchodząc palcem między porta venosa a porta arteriosa.
Nasierdzie przechodzi w osierdzie (lub jak kto woli - odwrotnie!) wokół dużych pni naczyniowych.

Rozwój worka osierdziowego Osierdzie włókniste

OGÓLNA BUDOWA SERCA

Serce zlokalizowane jest w śródpiersiu sercowym dolnym. Jest narządem lekko bocznie spłaszczonym, w związku z tym, są 2 powierzchnie -
lewa, uszkowa (facies auricularis, S12), bo na niej widać zwisające uchyłki przedsionków prawego i lewego (atrium dextrum, sinistrum) czyli
uszka (auricula dextra, sinistra). Uszka obejmują pień płucny i aortę, a wierzchołkami przylegają do stożka tętniczego. Przeciwległa, prawa, to
powierzchnia przedsionkowa (facies atrialis; S13), bo widoczne są na niej „gładkie" ściany przedsionków. Są też, zatem, 2 brzegi komorowe,
przedni - brzeg komorowy prawy (margo ventricularis dexter). stanowiący, zgodnie z nazwą, brzeg (krawędź) komory prawej (ventriculus
dexter), oraz tylny, lewy (m. v. sinister), stanowiąca jednocześnie brzeg (krawędź) komory lewej (ventriculus sinister).
Koniuszek serca „należy" do komory lewej.

Od zewnątrz, na powierzchni serca, znajdują się główne bruzdy (sulci) zlokalizowane na pograniczu przedsionków i komór (atria, ventriculi).
Między przedsionkami i komorami znajduje się dookólna bruzda wieńcowa (sulcus coronarius cordis), mająca przerwę w ciągłości na
powierzchni uszkowej, ze względu na obecność stożka tętniczego (conus arteriosus) komory prawej (S12). Na powierzchni tej znajduje się też,
na pograniczu komór, bruzda międzykomorowa przystożkowa (s. interventricularis paraconalis), biegnąca, zgodnie z nazwą, przy i wzdłuż
wspomnianego stożka tętniczego w kierunku koniuszka (S12).
Po przeciwległej stronie, na powierzchni przedsionkowej (S13), znajduje się bruzda międzykomorowa podzatokowa (s.interventricularis
subsinuosus), zaczynająca się pod zatoką żylną wieńcową serca, biegnąca także w kierunku koniuszka. We wspomnianych bruzdach
przebiegają główne tętnice i żyły wlasne serca (następny wykład).

W sercu wyróżniamy 2 przedsionki i 2 komory, prawe i lewe.

Jamy prawe i lewe są od siebie całkowicie odseparowane przegrodą – międzyprzedsionkową i międzykomorową (septum interatriale,
interventriculare), ale obie prawe, przedsionek i komora prawa, oraz lewe, przedsionek i komora lewa są połączone ujściami przedsionkowo
komorowymi - prawym bądź lewym (ostium atrioventriculare dextrum, sinistrum), w których znajdują się zastawki przedsionkowo-komorowe
(valvae atrioventriculares )

Serce

 Zlokalizowane jest w śródpiersiu sercowym dolnym.

 Podstawa serca (basis cordis) – zwrócona ku górze i ku przodowi.
 Koniuszek serca (apex cordis) – skierowany dobrzusznie i do tyłu, należy do komory lewej.
 Spłaszczone lekko bocznie – można mówić o 2 powierzchniach i 2 brzegach.
 Brzeg komorowy prawy (margo ventricularis dexter) – na ścianie komory prawej, doczaszkowo.
 Brzeg komorowy lewy (margo ventricularis sinister) – na ścianie komory lewej, doogonowo.
 Powierzchnia „lewa” = powierzchnia uszkowa (facies auricularis) – zwisają na nią uchyłki przedsionków – uszko prawe i lewe (auricula dextra et sinistra).
 Powierzchnia „prawa” = powierzchnia przedsionkowa (facies atrialis) – na niej u góry widoczne gładkie ściany przedsionków.
 Od zewnątrz, na powierzchni serca, znajdują się główne bruzdy (sulci), w których przebiegają główne tętnice i żyły własne serca.
 Bruzda wieńcowa (sulcus coronarius) – wyznacza granicę między przedsionkami i komorami na powierzchni zewnętrznej serca, jest to dookólna bruzda,
mająca przerwę w ciągłości ze względu na wychodzący ze stożka tętniczego (conus arteriosus) komory prawej pień płucny.
 Bruzdy międzykomorowe – znajdują się na poziomie przegrody międzykomorowej (na pograniczu komór) jednej i drugiej jej krawędzi.
 Bruzda międzykomorowa przystożkowa (sulcus interventricularis paraconalis) – na powierzchni uszkowej, biegnąca przy i wzdłuż stożka tętniczego komory
prawej w kierunku koniuszka serca.
 Bruzda międzykomorowa podzatokowa (sulcus interventricularis subsinuosus) – po przeciwległej stronie, na powierzchni przedsionkowej, zaczyna się pod
zatoką żylną wieńcową serca, biegnie także w kierunku koniuszka serca.
 Wnętrze serca zajmują 4 jamy:
o Przedsionek prawy (atrium dextrum)
o Komora prawa (ventricularis dextrum)
o Przedsionek lewy (atrium sinistrum)
 o Komora lewa (ventricularis sinistrum)
 Serce prawe = przedsionek prawy i komora prawa = część żylna serca (nazywane są tak ze względu na charakter zawartej w nich krwi).
 Serce lewe = przedsionek lewy i komora lewa = część tętnicza serca.
 Serce prawe i serce lewe są od siebie całkowicie odizolowane przegrodami:
o Przegroda międzyprzedsionkowa (sulcus interatriale) – między przedsionkami
o Przegroda międzykomorowa (sulcus interventriculare) – między komorami
 Przedsionek prawy (atrium dextrum):
o Jego wnętrze składa się z 2 części oddzielonych od siebie grzebieniem granicznym (crista terminalis).
o Część tylna ma ściany gładkie, uchodzą do niej naczynia żylne.
o Część przednia pokryta jest wyniosłościami w postaci mm. grzebieniastych (mm. pectinati).
o Uchodzą do niego żyły krwiobiegu ogólnego, największymi są żż. główne.
o Między ujściami tych żył (ostium venae cavae cranialis et ostium venae cavae caudalis), na wewnętrznej ścianie serca tworzy się wyniosłość –
guzek międzyżylny (tuberculum intervenosum), dzięki któremu napływające z przeciwnych stron strumienia krwi skierowane zostają do ujścia
przedsionkowo-komorowego prawego (ostium atrioventriculare dextrum).
o Ujście przedsionkowo-komorowe prawe (ostium atrioventriculare dextrum) – przez nie krew spływa z przedsionka prawego do komory
prawej.
o Zatoka wieńcowa (sinus coronarius) – znajduje ujście poniżej dołu owalnego (pozostałość po otworze owalnym z okresu embrionalnego), do
zatoki tej wpadają żyły serca: wielka i średnia, podczas gdy żyły najmniejsze serca uchodzą do przedsionka prawego samodzielnie.
 Komora prawa (ventricularis dextrum):
o Dosyć cienkościenna.
o Jak gniazdo jaskółcze doklejona do komory lewej.
o Tam, gdzie kończy się komora prawa znajduje się wcięcie koniuszka serca (incisura apicis cordis).
o Ściany nie są gładkie.
o Wyniosłości w postaci mm. brodawkowatych (mm. papillares):
 mm. brodawkowate małe (mm. papillares parvi)
 m. brodawkowaty podtętniczy (m. papillaris subarteriosus)
 m. brodawkowaty wielki (m. papillares magnus)
o Oprócz mm. brodawkowatych na ścianach komory prawej występują beleczki mięśniowe (trabeculae carneae) oraz przebiegające od
przegrody ku ścianie beleczki przegrodowo-brzeżne (trabeculae septomarginales), w których przechodzą elementy układu bodźcowo-
nerwowego serca.
o Zastawka przedsionkowo-komorowa prawa (valva atrioventricularis dextra) = zastawka trójdzielna (valva tricuspidalis):
 Znajduje się w ujściu przedsionkowo-komorowym prawym (ostium atrioventriculare dextrum).
 Zbudowana z 3 płatków zastawkowych:
 płatek kątowy (cuspis angularis)
 płatek ścienny (cuspis parietalis)
 płatek przegrodowy (cuspis septalis)
 Powierzchnie przedsionkowe płatków są gładkie.
 Powierzchnie komorowe płatków (miejsce przyczepu strun ścięgnistych) – łączą płatki zastawek z m. brodawkowatymi.
o Zastawka pnia płucnego (valva trunci pulmonalis) = typ: zastawka półksiężycowata (valva semilunalis):
 Znajduje się w ujściu pnia płucnego (ostium trunci pulmonalis).
 Zbudowana jest z 3 płatków półksiężycowatych:
 płatek półksiężycowaty prawy (valvula semilunaris dextra)
 płatek półksiężycowaty lewy (valvula semilunaris sinistra)
 płatek półksiężycowaty pośredni (valvula semilunaris intermedia)
 Na brzegu wolnym każdego płatka może znajdować się grudka płatka półksiężycowatego (nodulus valvulae semilunaris).
 Gdy ciśnienie wewnątrz pnia płucnego jest wyższe, niż w komorze prawej, płatki półksiężycowate wystają do wnętrza pnia,
uniemożliwiając cofnięcie się krwi do tej komory.
 Przedsionek lewy (atrium sinistrum):
o Liczne mm. grzebieniaste na powierzchni wewnętrznej uszka lewego.
o W otworze owalnym przegrody międzyprzedsionkowej, od strony przedsionka lewego, znajduje się w okresie życia płodowego zastawka
otworu owalnego (valvula foraminis ovalis), które po urodzeniu zamyka światło otworu i zrasta się ze ścianą przedsionka. BYDŁO – może
zachowywać się przez całe życie.
o Uchodzą do niego żż. płucne (venae pulmunales) – ich liczba jest gatunkowo, a nawet osobniczo zmienna.
 Komora lewa (ventricularis sinistrum):
o Przegroda międzykomorowa wklęsła.
o Na przekroju poprzecznym ma zarys okrągły.
o Jej ściana jest znacznie grusza, niż komory prawej, co jest związane z czynnością, jaką jest tłoczenie pod wysokim ciśnieniem krwi tętniczej do
aorty i przez jej odgałęzienia po całym organizmie.
o Należy do niej koniuszek serca.
o Zastawka przedsionkowo-komorowa lewa (valva atrioventricularis sinistra) = zastawka dwudzielna (valva bicuspidalis)
 Znajduje się w ujściu przedsionkowo-komorowym lewym (ostium atrioventriculare sinistrum).
 Zbudowana z 2 płatków zastawkowych:
 płatek przegrodowy zastawki
 płatek ścienny zastawki
 Płatki połączone są strunami ścięgnistymi z mm. brodawkowatymi:
 m. brodawkowaty poduszkowy (m. papillaris subauricularis)
 m. brodawkowaty podprzedsionkowy (m. papillaris subatrialis)
 Oprócz mm. brodawkowatych na ścianach komory lewej, tak jak ma to miejsce w prawej, występują beleczki mięśniowe (trabeculae
carneae) oraz przegrodowo-brzeżne (trabeculae septomarginales.
o Zastawka aorty (valva aortae) = typ: zastawka półksiężycowata (valva semilunaris):
 Znajduje się ujściu aorty (ostium aortae).
 Zbudowana z 3 płatków półksiężycowatych:
  płatek półksiężycowaty prawy (valvula semilunaris dextra)
 płatek półksiężycowaty lewy (valvula semilunaris sinistra)
 płatek półksiężycowaty przegrodowy (valvula semilunaris septalis)
 Na brzegu wolnym każdego z płatków występuje niemal zawsze grudka płatka półksiężycowatego (nodulus valvulae samilunaris).

I. KOMORA PRAWA (KP:VENTRICULUS DEXTER) komunikuje sie z PRAWYM PRZEDSIONKIEM (ATRIUM DEXTER) OTWOREM
PRZEDSIONKOWO KOMOROWYM PRAWYM (OSTIUM ATRIOVENTRICULARIS DEXTER).
II. KOMORA LEWA (KL; VENTRICULUS SINISTER) komunikuje się z LEWYM PRZEDSIONKIEM ATRIUM SINISTER) OTWOREM
PRZEDSIONKOWO KOMOROWYM LEWYM (OSTIUM ATRIOVENTRICULARIS SINISTER),
III. Opuszka tętnicza dzieli się na 2 naczynia wtórne:
- tętnica plucna (a.pulmonalis) - wychodzi z KP.
- aorta (aorta) - wychodzi z KL
IV. Przegroda międzyprzedsionkowa - występuje dół owalny (fossa ovalis) z zastawką, po urodzeniu zarasta!

 Przestrzenie między ścianą aorty a płatkami półksiężycowatymi nazywa się zatokami aorty (sinus aortae). Od nich odchodzą tt.
wieńcowe serca.

*brak podziału opuszki tętniczej w trakcie rozwoju prowadzi do wad rozwojowych np. rozdwojenia aorty
*otwór owalny jest ostatnią formą komunikacji przedsionków, zarasta dzięki zastawce, tylko u bydła może zostać otwart/zostaje długo otwarty, u pozostałych
niezrośnięty jest wadą rozwojową

budowa serca
o U świni, człowieka i konia układ naczyń tętniczych jest bardzo podobny.
o Aorta i pień płucny do siebie przylegają, są połączone więzadłem tętniczym – pozostałości po….
o Podobnie żyły – czcza przednia, tylna, wrota płucne też są zintegrowane i razem stanowią wrota żylne. Odchylenie tych żył, ukazyje zatokę poprzeczną
worka osierdziowego.
Wnętrza uszek

Nie są gładkościenne ( w przeciwieństwie do pozostałych części ścian przedsionka). Pokryte są mięśniami grzebieniastymi o promienistym układzie. Wejście do
uszka jest ograniczone grzebieniem granicznym crista terminalis. Gdy przedsionek się kurczy to mięśnie grzebieniaste powodują, że krew nie zalega w obrębie
uszek.

Od strony przedsionkowej, między prawym a lewym przedsionkiem, jest dół owalny – pozostałość po otworze owalnym. Połączenie przedsionka prawego z
lewym. W początkowym rozwoju płodowym otwór jest zasłonięty zastawką, której brzegi ostatecznie przyrastają. Zastawka przyczepiona jest od strony prawego
przedsionka, jest cieńka. Po włożeniu palca do przedsionka lewego i po wypchnięciu przegrody do przedsionka prawgo widać prześwitujące krawędzie dołu
owalnego.

Zatoka żylna wieńcowa serca, która powstaje z lewego przewodu Curviera, jest miejscem ujścia naczyń - głównych żył i połączenia ich z prawym przedsionkiem.

Wnętrze komory prawej i lewej

Komora prawa jest jak jaskółcze gniazdo przymocowane do lewej komory. Jest to spowodowane grubszą mięśniówką
komory lewej. Okazuje się, że objętości tych komór są praktycznie
identyczne, co wynika z tego, że krew krąży komora prawa-płuca-komora
lewa. W komorze i przedsionku lewym panuje tylko trochę większe
ciśnienie niż w prawej.

W komorze prawej ujście przedsionkowo-komorowe prawe i ujście pnia

płucnego są od siebie oddzielone zwisającym między komorami
grzebieniem nadkomorowym.
 W komorze lewej ujście aorty i ujście przedsionkowo-komorowe oddzielone są tylko ścianą komorową.

Widok serca po przecięciu

od strony uszkowej

Mięśniówka komór

Beleczki mięśniowe trabeculae carneae – są w ścianie komór, gdy serce się kurczy to beleczki zazębiają się i zapobiegają zostawaniu krwi w przedsionkach i
komorach.

Między przegrodą międzykomorową, a ścianą każdej z komór przebiegają beleczki przegordowo-brzeżne – trabeculae septomarginales. Beleczki biorą udział w
przekazywaniu impulsów układu bodźcowo-przewodzącego.

Na ścianie komory lewej i przegrody międzykomorowej i ścianie komory prawej są mięśnie brodawkowate mm papillares - miejsce przymocowania strun
ścięgnistych.

Struny ścięgniste połaczone są z płatkami zastawek przedsionkowow komorowych. W momencie skurczu ściany przedsionka, płatki są rozchylane i dostają się do
komory. Krawędzie płatków mają się spotkać na granicy ściany krawędzi komorowej. Struny zapobiegają odginaniu w stronę przedsionków.

Budowa zastawek

Zastawki są złożone z dwóch lub trzech płatków zastawek – zdwojonych fałdów wsierdzia.

Zarówno zastawki przedsionkowo-komorowe jak i aorty leżą na tej samej wysokości serca, więc w przekroju
poprzecznym wszytkie są widoczne.

<- Omówinie: usunięte są przedsionki, pokazane są płatki zastawek. Ujścia są otoczone pierścieniami włóknistymi.

Pierścień włóknisty – struktura włóknista tworząca zrąb włóknisty serca. Miejsce przyczepu płatków zastawek Wyróżniamy:
o Pierścień włóknisty przedsionkowo-komorowy prawy – anulus fibrosus antrioventricularis dexter
o Pierścień włóknisty przedsionkowo-komorowy lewy - anulus fibrosus antrioventricularis sinister
o Pierścień włóknisty pnia płucnego - anulus fibrosus trunci pulmonalis
o Pierścień włóknisty aorty - anulus fibrosus aortae
Przestrzeń między pierścieniami jest zabudowana tk. łączną, co powoduje całkowite odseparowanie od mięśniówki komór i impuls elektryczny z układu
bodźcowo-przewodzącego nie przenosi się w tym miejscu komora – przedsionek.
Rozwór przedsionkowo-komorowy – hiatus atrioventricularis – miejsce przejścia pęczka przedsionkowo-komorowego za pośrednictwem którego mięśniówka
przedsionków komunikuje się z mięśniówką komór.

U większości gatunków w okolicy ujścia aorty, w obrębie zrąbu włóknistego są chrząstki, a u bydła
one mogą nawet kostnieć. Od strony leweego ujścia, w pobliżu ściany aorty – kość sercowa prawa i
z drugiej strony kość sercowa lewa. Kości wzmacniają ujście aorty i jej opuszkę.

Cofanie krwi z aorty do komory powoduje rozepchnięcie ściany aorty. Aby w tym miejscu naczynie
nie pękało jest opuszka aorty - rozdęcie naczynia u bydła wzmocnione jeszcze kością.

Zastawka przedsionkowo-komorowa prawa/trójdzielna– valva atrioventriculare dextrum

- płatek ścienny – cuspis parietalis
- płatek przegrodowy – cuspis septalis
- płatek kątowy – cuspis angularis (od tylnej strony)
Zastawka przedsionkowo komorowa lewa/dwudzielna - valva atrioventriculare sinistrum
- płatek przegrodowy – cuspis septalis
- płatek ścienny – cuspis parietalis
Zastawki półksiężycowate – valve semilunaris:
Zastawka pnia płucnego – valva trunci pulmonalis
- płatek półksiężycowaty prawy – valva semilunaris dextra
- płatek półksiężycowaty lewy – valva semilunaris sinistra
- płatek półksiężycowaty pośredni– valva semilunaris intermedia
Zastawka aorty – valva aortae
- płatek półksiężycowaty prawy – valva semilunaris dextra
- płatek półksiężycowaty lewy – valva semilunaris sinistra
- płatek półksiężycowaty przegrodowy – valva semilunaris septalis

Mięśnie brodawkowe znajdujące się w ścianach komór serca są miejscem przyczepu strun ścięgnistych zastawek przedsionkowo-komorowych. Tych mięśni jest
tyle co płatków zastawek – 3 w komorze prawej i 2 w komorze lewej. Mają one własne nazwy.

Lewa komora Prawa komora:

- m. brodawkowaty poduszkowy – m. papilares subauricularis - mm. brodawkowate małe – mm. papilares parvi
- m.brodawkowaty podprzedsionkowy – m. papilares subatrialis - m. brodawkowaty podtętniczy – m. papilares subarteriosus
- m.brodawkowaty wielki – m. papilares magnus

Struny ścięgniste – chordae tendineae – łącznotkankowe pasma łączące każdy płatek zastawek przedsionkowo-komorowych z mm. brodawkowatymi od strony
komory. Struny zapobiegają wywijaniu płatków w stronę przedsionków podczas skurczu komór.

Lewa zastawka przedsionkowo-komorowa/mitralna.

Widoczne zespoły strun ścięgnistych i mięśnie brodawkowate

Przypomnienie
Za początek cyklu pracy serca powszechnie przyjmuje się pauzę -- przedsionki i komory serca są w stanie rozkurczu i krew pod wpływem różnicy ciśnień przelewa
się z żył głównych i płucnych do przedsionków, a stamtąd do komór.
Następnie dochodzi do skurczu przedsionków, co zwiększa ciśnienie w przedsionkach i powoduje dopchnięcie jeszcze porcji krwi do komór. Ciśnienie w
komorach wzrasta powyżej ciśnienia w przedsionkach i następuje zamknięcie zastawki trójdzielnej i dwudzielnej i uderzenie krwi o zastawki od strony komór.
Zamknięcie zastawek wywołuje efekt akustyczny w postaci pierwszego tonu serca.
Następnie rozpoczyna się skurcz. W czasie tego skurczu narasta napięcie ścian komór serca, co powoduje wzrost ciśnienia w komorach. Gdy ciśnienie przekroczy
ciśnienie odpowiednio w pniu płucnym i aorcie, następuje faza wyrzutu – otwierają się zastawki półksiężycowe i krew zostaje wypchnięta do pnia płucnego i
aorty. Po fazie wyrzutu ciśnienie w komorach zaczyna spadać, powodując zamknięcie zastawek pnia płucnego i aortalnej i wywołując drugi ton serca.
W komorach po wyrzucie pozostaje zawsze pewna ilość. Rozpoczyna się rozkurcz komór. W początkowej fazie rozkurczu ciśnienie w komorach jest jeszcze
wyższe niż w przedsionkach i zastawki przedsionkowo-komorowe są zamknięte. Gdy ciśnienie w komorach spadnie poniżej ciśnienia w przedsionkach, zastawki
otwierają się i krew przelewa
się z przedsionków do komór, po czym cały cykl powtarza się.

Mechanizm działania zastawek przedsionkowo-komorowych

Gdy zastawki przedsionkowo komorowe są otwarte to zastawki naczyniowe są zamknięte i odwrotnie.
Gdy krew napływa do serca z żył płucnych i żył głównych to mięśniówka serca jest zrelaksowana, a zastawki przedsionkowo-komorowe otwarte. Skurcz
mięśniówki komór powoduje wzrost ciśnienia w komorach i po przekroczeniu wartości ciśnienia w przedsionkach następuje zamknięcie tych zastawek. Krew
wypuchana do aorty i pnia płucnego dociska płatki tych zastawek jeszcze bardziej je uszczelniając. Struny ścięgniste zapobiegają wywijaniu płatków zastawek w
stronę przedsionków.

Zastawki przedsionkowo-komorowe mają strzępiaste brzegi, które przy zamknięciu zazębiają się i dzięki temu są całkowicie szczelne.

Mechanizm działania zastawek półksiężycowatych

Płatki mają kształt półksiężyców, trochę kieszonkowaty. Aorta tuż nad zastawką jest lekko rozdęta – opuszka aorty.

Kieszponki zastawek są otwarte od strony ścian naczynia. Gdy zastawki są zamknięte kieszonki są wypełnione krwią dociskającą brzegi płatków do siebie i
uszczelniającą w ten sposób przejśćie. Krew przy skurczu komór rozpycha zastawki i dostaje się do naczynia. Ponieważ zastawki są lekko lepkie, to przy ich
otwieraniu może dochodzić do doklejania płatków do ściany naczyń, dlatego jest obłączek – lunulla. Obłączek to łącznotkankowe usztywienie połatka zastawki
półksiężycowatej, który utrudnia przyleganie zastawek do ściany naczynia.

Grudki Arancjusza/ grudki płatka półksięzycowatego– noduli arantii/nodulus valvulae sinistrum

W środku, między płatami zastawki, zostaje trochę przestrzeni (nie jak przy ujściu, bo tam są strzępiaste brzegi, które uszczelniają tą przestrzeń). Aby zastawki
półksiężycowate były szczelne każdy płatek ma na wolnym brzegu grudkę. Zbiegające się 3 grudki zastawki półksiężycowatej uszczelniają światło pnia płucnego
lub aorty.

Funkcja kieszonek, obłączka i grudek: ochrona przed całkowitą adhezją zastawek do ścian naczynia, uszczelnianie ujścia pnia płucnego i aorty oraz możliwość
szybkiego wypełnienia naczyń krwią.

W przypadku aorty, wnętrza kieszonek to zatoki aorty – siunus aortae – prawa, lewa i
przegrodowa. W ścianie kieszonek prawej i lewej biorą początek dwie tętnice
wieńcowe. Do tętnic wieńcowych krew wtłaczana jest podczas rozkurczu, bo krew
bardzo szybko cofa się przy napływaniu do komory i możliwe jest wciśnięcie tej krwi
do tętnic. [teza Kaliego, nie do końca sprawdzona]
Naczynia własne serca – naczynia wieńcowe

Tętnice wieńcowe serca - zaczynają się odpowiednio nad lewym lub prawym platkiem zastawki aorty w zatokach aorty (sinus aortae) od bulbus aortae:

1) t. wieńcowa lewa (a. coronaria sinistra) = t. okalająca (a. circunflexa s. r. circumflexus)

w rowku wieńcowym po stronie lewej
2) galaź międzykomorowa przystożkowa (r. interventricularis paraconalis s. r. descendens sinister)
= część t. wieńcowej lewej (a. coronaria sinistra)
3) t. wieńcowa prawa (a. coronaris dextra) = t. okalająca (a. circumflexa s. r. circumflexus),
w rowku wieńcowym po stronie prawej
4) galaź międzykomorowa podzatokowa (r. interventricularis subsinosus s. r. descendens dexter)
= część t. wieńcowej prawej (a. coronaria dextra); tak jest uczlowieka, świni i konia,
lub do t. wieńcowej lewej u krowy i psa

Żyły wieńcowe serca – uchodzą do zatoki żylnej wieńcowej serca (ZŻWS; sinus venosus coronarius cordis) - należy szukać pod ujściem żyły czczej tylnej.
Zatoka uchodzi do prawego przedsionka (PP):

1) Żyla sercowa wielka (v. cordis magna),

2) Żyla sercowa średnia (v. cordis media),
3) Żyla sercowa mala (v. cordis parva) - uchodzą do ZŻWS,
4) Żyły serca najmniejsze (vv. cordis minimae), - uchodzą do wszystkich jam serca.
Na wsierdziu widać foramina venarum minimarum,
5) Żyły serca dobrzuszne (vv. cordis ventrales) - u czlowieka arteriores, - zbierają krew ze ściany komory prawej i uchodzą do PP,
6) Żyla skośna przedsionka lewego (v. obliqua atrii sinistri) – pozostałość po żyle zasadniczej przedniej lewej; uchodzi do ZŻWS!

Na powierzchni uszkowej serca, ich początki są w ścianie prawej i lewej kieszonki aorty. Są to pierwsze odgałęzienia aorty.

U konia, świni i człowieka obie tętnice wieńcowe są porównywalne – mają gałęzie okalające i biegną w bruzdach.

U psa i przeżuwaczy układ tętnic jest inny. T. wieńcowa lewa unaczynia większy obszar serca niż t. wieńcowa prawa. Lewa jest naczyniem macierzystym dla g.
międzykomorowej przystożkowej

Tętnica wieńcowa lewa.

Z lewej zatoki aorty wychodzi pień tętnicy wieńcowej lewej. Pień ma pół centymetra. Tętnica lewa kieruje się do lewej bruzdy wieńcowej przechodząc między t.
płucną, a uszkiem lewym. Po dojściu do bruzdy dzieli się na dwie gałęzie :
t. okalającą lewą – biegnie w bruździe wieńcowej, unaczynia część ściany przedsionka lewego, przegrody międzyprzedsionkowej i komory lewej
t. międzykomorową przystożkową – biegnie w jednoimiennej bruździe, unaczynia część ściany komory prawej, przegrody międzykomorowej i jako dwie odnogi
uchodzi do lewej komory.

U konia i człowieka tętnica wieńcowa lewa to są tylko te dwa odgałęzienia. U psa i przeżuwaczy jest to jeszcze t. międzykomorowa podzatokowa.

Tętnica wieńcowa prawa.

U konia świni i człowieka tętnica wieńcowa prawa bierze początek w prawej zatoce aortyj, biegnie między t. płucną i uszkiem prawym i kieruje się w prawą cześć
bruzdy wieńcowej. Dalej zagina się na stronę prawą (przedsionkową) jako galąź okalająca prawa. U konia, świni i człowieka rozdziela się też na galąź
miedzykomorową podzatokową, która biegnie bruzdą międzykomorową podzatokową i tu ogranicza swój bieg (chodzi o zasadniczy pień, odgałęzienia sięgają
dalej)

T. okalająca prawa unaczynia przedsionek prawy, część przednio-boczną komory prawej i początek pnia płucego.
T. międzykomorowa podzatokowa unaczynia tylno-boczną część komory prawej i część: komory lewej, przedsionka lewego i obu przegród.

U psa i przeżuwaczy t. wieńcowa prawa ograniczona jest do t. okalającej prawej!.

Żyły wieńcowe

Nie cechują się dużymi różnicami międzygatunkowymi.

Większość uchodzi do zatoki żylnej wieńcowej serca. Poprzez nią spływa, do przedsionka prawego, krew z
zasadniczych naczyń żylnych.

Żyła serca wielka – zbiera krew z obszaru zaopatrywanego przez t. wieńcową lewą, tworzona jest przez mniejsze
żyły z powierzchni uszkowej, kończy się w ZŻWS. Ma gałąż międzykomorową przystożkową – r.
interventricularis paraconalis, gałąź okalającą przystożkową – r. circumflrxus.

Zyła serca śrendnia – zaczyna się w obrębie bruzdy międzykomorowej przystożkowej, zbiera krew z obszatu t.
wieńcowej prawej, biegnie do góry i uchodzi bezpośrednio do ZŻWS

Żyła serca mała – po stronie przedsionkowej, odprowadza krew ze ścian prawej komory, też uchodzi do ZŻWS

Żyły serca przednie/brzuszne -jest ich kilka, zbierają krew ze ściany prawej komory, uchodzą do prawgo przedsionka.

Uważa się, że największą rolę w zbieraniu krwi wykazują żyły sercowe najmniejsze. Występują w ścianach komór i przedsionków i uchodzą gdzie się da – do
komór, przedsionków, okolicznych naczyń. Widoczne są jako punkciki na wsierdziu. Powoduje to mieszanie krwi żylnej z natlenowaną.

Żyła skośna PL- pozostalość po żyle zasadniczej przedniej lewej; uchodzi do ZŻWS.

Układ bodźco-przewodzący serca

I. Węzel zatokowo-przedsionkowy - nodus sinuatrialis - leży pod nasierdziem na pograniczu ujścia ż. glównej przedniej i uszka prawego. U konia kształt
podkowy

∙ Zwój zatokowo-przedsionkowy ( ganglion sinuatriale) - przywspółczulny

II. Węzel przedsionkowo-komorowy- nodus atrioventricularis - wewnątrz PP, w przodzie i ku dołowi od ujścia zatoki wieńcowej serca, pod wsierdziem

∙ Zwój przedsionkowo-komorowy (ganglion atrioventriculare)

∙ przedni koniec węzła przedłuża się w pęczek Hissa= Pęczek przedsionkowo-komorowy (fasciculus atrioventricularis):
® pień (truncus f.av.) – nieparzysta, przednia część. W obrębie przegordy międzykomorowej dzieli się na:
® odnogi (crura fasciculi) – prawa (w KP) i lewa (w KL)- biegną po obu str. przegrody międzykom.
o oddają odgałęzienia

o Utworzony przez włókna Purkiniego – specjalne mięsniowe komórki przewodzące, a nie komórki nerwowe.
o Umożliwia rytmiczne, prawie jednoczesne skurcze przedsionków a następnie komór
o W pobliżu węzła zatokowo-przedsionkowego leży przywspółczulny zwój zatokowo przedsionkowy.
o Między mięśniówką komór i przedsionków połączenie układu bodźcowo-przewodzącego jest tylko za pośrednictwem pęczka przedsionkowo-
komorowego (wcześniej przy budowie zastawek)
o Pęczek dalej dzieli się na odnogi i odgałęzienia (tworzą beleczki przegrodowo-brzeżne) które sięgają wyżej niż do koniuszka serca.

Unerwienie serca

Nerwy pobudzające akcję serca (układ współczulny) to włókna zazwojowe wywodzące się ze zwoju gwiaździstego/szyjno-piersiowego. Zwój utworzony jest przez
dochodzące włókna z pierwszych neuromerów piersiowych. Część unerwinie współczulnego pochodzi ze zwoju szyjnego środkowego i przedniego, bo zawiązek
serca początkowo rozwija sięw okolicy szyji.

Nerwy pobudzające akcje serca - n. accelerantes cordis - włókna zazwojowe ze zwoju gwiazdzistego (współczulne)

Nerwy hamujące akcję serca (układ przywspółczulny)– praca serca w warunkach spoczynkowych, odbywa się przez dwa łuki odruchowe.

Łuk Heringa
- nerw zatokowy Heringa (nerw IX) ( n. sinualis Heringi)
- zwój skalisty (g.petrosum)
- jądro końcowe nerwu IX / j. szlaku samotnego
- jądro początkowe n. X - j. grzbietowe ruchowe = przywspółczulne
- n.n. spowalniające akcję serca (n.n retardantes cordis)

Łuk Lekcyona
- nerw aortowy (n. depressor cordis) (nerw X)
- zwaj jarzmowy i węzłowy (g. jugulare et nodosum)
- jądro końcowe n. X (szlaku samotnego)
- jądro początkowe n. X - przywspólczulne
- n.n. spowalniające akcję serca (n. retardantes cordis)

Łuk Heringa

Zaczyna się w okolicach zatoki szyjknej i kłebka szyjnego na t. szyjnej zewnętrznej. W kłębku szyjnym są chemo i baro receptory, które zbierają informacje o
stanie krwi. Informacje nerwem zatokowym Heringa (gałąź czuciowa n. IX) biegną przez zwoje do jądra czuciowego – jądra szlaku samotnegom. Z tego jądra
impulsy przenoszone są na leżące w pobliżu jądro przywspółczulne/ruchowe grzbietowe n. X. Dalej na drodze pnia błędno-współczulnego impuls przekazywany
jest do zwoju gwieździstego i włókna zazwojowe = nn. spowalniające akcję serca docierają do serca.

Łuk Lukcyona

W ścianie aorty są baroreceptory, które zbierają i przekazują informację do nerwu aortowego = hamującego akcję serca = n. Lukcyona (n. X) do
zwoju węzłowego i jarzmowego a następnie do jądra szlaku samotnego. Impuls przechodzi na przywspółczulne jądro n. X i jako nn.
spowalniające akcję serca docierają do zwojów przedsionkowo-komorowego i zatokowo-przedsionkowego.

Gdy ciśnieni krwii jest za małe to dochodzi do przekazania impulsu na układ współczulny.

ciała (ciałka przyzwojowe) paragangalia

Krążenie małe/płucne
Zaczyna się w sercu prawym, kończy w lewym.
Odtlenowana krew  prawy przedsionek  prawa komora  pień płucny (x2)  kapilary płuc  natlenowana krew  żyły płucne (2-3 w każdym płucu) 
lewy przedsionek
Najlepiej utlenowana krew jest w żyłach płucnych.

Krążenie duże
Natlenowana krew  lewy przedsionek  lewa komora  łuka aorty do aorty  naczynia włosowate prawej i lewej części ciała  żyły główne  prawy
przedsionek

! w krążeniu małym krew tętnicza = natlenowana jest w żyłach, a odtlenowana w tętnicach. W krążeniu dużym utlenowana krew jest w tętnicach, a odtlenowana
w żyłach!

Ważne przy krążeniu postnatalnym jest krążenie dotyczące układu pokarmowgo. Wszystko z żołądka i jelit zbierane jest przez jedną dużą żyłę – żyłę wrotną –
która wchodzi przez wrota wątroby do jej wnętrza, tworzy naczynia włosowate unaczyniając hepatocyty i następnie uchodzą do żyły czczej tylnej jako żyły
wątrobowe.
W żyle czczej tylnej, na odcinku między wątrobą a przedsionkiem prawym, krew jest bogata w składniki odżywcze i oczyszczona przez wątrobęm ale jest to krew
odtlenowana.

Bajpasy – niedkrwienie, nawet kilkuminutowe szybko powoduje niedotlenienie i nieodwracalne uszkodzenie serca. Odgałęzienia tętnic wieńcowych odchodzą
praktycznie pod kątem prostym. Są to miejsca w których łatwo tworzą się złogi. Celem bajpasów jest ominięcie w których tworzą się złogi w większych
odgałęzieniach tętnic wieńcowych. Pobiera się z kończyny tylnej fragment naczynia i tworzy się mostek pomiędzy naczyniami, aby ominąc miejsca odgałęzienia.

Krążenie płodowe

o Na samym początku, wszczepiony zarodek w błonę śluzową macicy odżywia sięmleczkiem macicznym. W kolejnej fazie zarodek odżywiany jest przez
substancję żółtkową. Faza rozwoju płodowego zaczyna się, gdy zarodek odżywiany jest przez powstałe błony płodowe.
o Komórki budujące zarodek mają wspólne pochodzenie z komórkami budującymi błony płodowe.
o Błony płodowe to omocznia, owodnia i kosmówka. Kosmówka ma wypustki, które wnikają w krypty macicy. Łożysko składa się z część płodowej i części
matczynej. Krew matki i płodu nie miesza się, ich naczynia są oddzielone cienką warstwą śródbłonka (lub grubszą warstwą w zależności od gatunku).

Żyły płodowe

Z części matczynej łożyska do kosmówki wnikają składniki odżywcze i tlen dzięki jednej lub dwum żyłom pępkowym – vv. umbilicales które biegną sznurem
pępowinowym. Żyła pępkowa wnika do ciała płodu przez pępek i biegnie w kierunku serca. Dopiero po przejściu przez serce składniki odżywcze są roznoszone na
cały organizm.

Żyła pępkowa przechodzi koło wątroby, ale nie ma sensu oczyszczanie krwii od matki, dlatego u płodu jest przewód łączący żyłę pępkową z żyłą czczą tylną,
który omija krążenie wątrobowe – przewód żylny/Aranciusza.
Po urodzeniu przewód Arancjusza przekształca się w więzadło obłe wątroby, a pozostałością po żyle pępkowej jest więzadło żylne.
U płodu nie funkcjonują płuca, krew nie krąży w małym obiegu. Dlatego, między ujściami żyły czczej przedniej i tylnej jest guzek międzyżylny –
tuberculumintervenosum - stożkowata wyniosłość, która kieruje krew z żyły czczej tylnej do otworu owalnego. Bez guzka krew wpadałaby do prawego
przedsionka = małego obiegu, a tak od razu przechodzi do lewego przedsionka, lewej komory, aorty i na obwód.
Zastawka otworu owalnego odchyla się tylko w jedną stronę – do wnętrza lewego przedsionka, co zapobiega cofaniu krwii.
Guzek międzyżylny kieruje krew z żyły czczej przedniej do prawej komory serca. Krew w prawym przedsionku i prawej komorze umożliwia ich skurcz, co jest
niezbędne do prawidłowego rozwoju. Z prawej komory krew może wyjść tylko pniem płucnym (ale nie ma krążenia małego), który u płodu jest nieczynny,
dlatego powstał przewód Botala. Jest to połączenie pnia płucnego i aorty na początkowym ich odcinku. Umożliwia on przejście krwi z serca prawego do serca
lewego z pominięciem krążenia płucnego.
Pozostałością po tym przewodzie Botala jest więzadło tętnicze – ligamentum arteriosum. Powoduje ono większą integrację tych naczyń.

Otwór owalny to struktura treningowa dla komory lewej serca, a przewód Botala dla prawej. Obie struktury pozwalają ominąć krążenie płucne.

U nowonarodzonych osobników obserwuje się lepiej rozwinięte przednie części ciała. Jest tak, ponieważ przednie części ciała są zaopatrywane przez żyłę czczą
przednią, która odchodzi od aorty jeszcze przed ujściem przewodu Botala, więc jest to krew wyłącznie utlenowana. Kończyny tylne otrzymują krew z żyły czczej
tylnej (krew mieszana) i dwóch innych naczyń z których tylko jedno zawiera krew wyłącznie utlenowaną.

Tętnice płodowe

W sznurze pępowinowym znajdują się też dwie tętnice pępkowe. Tętnice są odgałęzieniami tętnicy biodrowej wewnętrznej (prawej i lewej). Tętnice pępkowe
przebiegają w pobliżu pęcherza moczowego, a w trakcie życia płodowego dochodzą do pęcherza. Dostarczają metabolity zarodka do pęcherza. Mocz powstający
w ciele płodu wyprowadzany jest do omoczni przewodem omoczniowym - moczownikiem (urachus).
U dorosłego przewód zarasta, a drożny jest wadą rozwojową. Po urodzeniu tętnice pępkowe zanikają jako biegnące w fałdach bocznych pęcherza więzadła obłe
pęcherza – ligamentiaterentia.

Pozostałości w okresie postnatalnym po strukturach funkcjonujacych w życiu płodowym

Otwór owalny - dół owalny
Przewód żylny (Arancjusza) - więzadło obłe wątroby
Przewód Botalla - więzadło tętnicze
Tętnice pępkowe - więzadło oble pęcherza moczowego
Żyla pępkowa - więzadło żylne wątroby
 GŁOWA
Jama ustna- cavum oris

Dzieli się na jamę ustna pierwotną i wtórną, które oddzielone są od siebie jamą nosową przez podniebienie twarde.

Ograniczenia kostne jamy ustnej:

 Od góry i z boków: wyrostki podniebienne k. siekaczowej oraz szczęki, wyrostki zębodołowe k siekaczowej oraz szczęki, blaszka pozioma kości
podniebiennej,
 Od dołu żuchwa

Oba łuki zębowe pozwalają wyróżnić 2 obszary w jamie ustnej:

1. Jama ustna właściwa- siedziba języka, występuje pomiędzy łukami zębowymi

2. Przedsionek jamy ustnej (vestibulum oris)- w części przedniej ograniczony wargami, a tylnej policzkami, a przyśrodkowo łukami zębowymi
A. Przedsionek wargowy (vestibulum labiale), jest to część przednia okryta wargami
B. Przedsionek policzkowy (v. buccale) jest to część tylna

U ssaków domowych kontakt między jamą ustną właściwą a przedsionkiem zapewnia brzeg bezzębny (margo adentalis), inaczej rozstęp

Szpara ustna (rima oris) to otwór wejściowy do jamy ustnej

Cieśń gardzieli (isthmus faucium) to otwór wyjściowy, wiodący do wnętrza gardła

Wnętrze jamy ustnej wyścielone jest błoną śluzową (tunica mucosa oris), pokryta jest nabłonkiem wielowarstwowym płaskim.

Gruczoły podśluzowe, surowicze, bądź śluzowe grupują się jako:

 Gruczoły wagrowe (glandule labiales)

 Gruczoły policzkowe (glandule buccales)
 Gruczoły językowe (glandule linguinales)

Do nich dołączają skupiska gruczołów, czyli ślinianki.

Warga ust (labia oris) to ruchome, umięśnione fałdy skórne ograniczające szparę ustną

 Koń, bydło: wąska

 Pies, świnia: szeroka

Największą ruchomość warg ma koń.

Warga górna (labium superior)

 Bydło, świnia: wciśnięta w płytkę nosowo-wargową (planum nasolabiale) w postaci skośnej u bydła, tarcza ryjowa (świnia) o ograniczonej ruchomości
 Pies, owca, koza posiadają lusterko nosowe- o dużej ruchomości

Labium superius i labium inferius łącza się ze sobą tworząc kąt ust (angulus oris)

Wargi mają budowę trójwarstwową

 Zewnętrznie: skóra
 Środkowo: mięśnie (mięsień okrężny ust), tkanka łączna, tk. Tłuszczowa
 Wewnętrznie: śluzówka

Śluzówka tworzy wędzidełko (frenulum)- łączy wargę z podłoże kostnym

Występuje wędzidełka wargi górnej (frenlum labii superioris)- bardziej rozwinięte

I wędzidełko wargi dolnej (frenulum labii inferioris) słabiej rozwinięte

Na powierzchni zewnętrznej wargi górnej występuje rynienka podnosowa (philtrum) najbardziej wyraźna u mięsożernych

U bydła i konia na powierzchni zewnętrznej wargi dolnej występuje skórno-mięśniowa wyniosłość podbródek- mentum.

Policzki (buccae) ograniczają z zewnątrz przedsionek policzkowy jamy ustnej. Mają budowę trójwarstwową:

 Zew: owłosiona skóra,

 Śr: mięśnie (mięsień policzkowy, w odcinku tylnym też m. żwacz)
 Wew. Śluzówka

Śluzówka na krawędzi zębodołowej przechodzi w dziąsła (gingivae)

Zasięg policzka rozciąga się od kąta ust do fałdu skrzydłowo-żuchwowego (plica pterygomandibularis, jest to fałd śluzówki za ostatnim trzonowcem, od
podniebienia do żuchwy).
Gruczoły policzkowe są w mięśniówce bądź śluzówce, tworzą 2 zgrupowania

 Gruczoły policzkowe dogrzbietowe=szczękowe (gll. buccale dorsales)

 Gruczoły policzkowe dobrzuszne= żuchwowe (gll. buccale ventrales)

Przeżuwacze: mają gruczoły policzkowe środkowe (gll. buccale intermediae)

Mięsożerne: zamiast gr. dogrzbietowych- gruczoł jarzmowy (gl. zygomatica) tkwiący w dolnej części oczodołu. Przewody wyprowadzające uchodzą do
przedsionka policzkowego jamy ustnej.

Dziąsła (gingivae) jest to napięta część błony śluzowej jamy ustnej ściśle przylegająca do podłoża kostnego, okrywające wyrostki zębodołowe i zrośnięte z ich
okostną.

Dziąsła przylegają do zębów na pograniczu korony klinicznej (corona clinica dentis) oraz korzenia klinicznego (radix clinica dentis).

Za pomocą włókien łącznotkankowych nawiązują łączność z okostną zębodołową.

U przeżuwaczy pozbawionych siekaczy i kłów w górnym łuku zębowym jako antagonista tych zębów w łuku dolnym występuje opuszka zębowa (pulvinus
dentalis). Jest to zgrubiała śluzówka jamy ustnej powlekająca tron kości siekaczowej od strony podniebienia.

Gardziel (fauces)
Cieśń gardzieli (isthmus faucium) to otwór wyjściowy jamy ustnej. To taki przesmyk o zmiennym świetle między jamą ustną a jamą gardłową. Bywa określona
częścią przednią gardła.

Gardziel to mała przestrzeń ograniczona od góry powierzchnią brzuszną żagielka podniebiennego (pars ventricularis velum palatinum, tłumaczenie własne, może
być błąd) a od dołu przez powierzchnię grzbietową korzenia języka.

Ściany boczne gardzieli ograniczają łuk podniebienno-językowy i łuk podniebienno-gardłowy.

Cieśń gardzieli nie zawsze jest otwarta, gdy żagielek jest uniesiony ku górze gardło jest czynne jako droga pokarmowa.

Gdy żagielek przylega do korzenia języka to gardło jest czynne jako droga oddechowa.

Język (lingua, glossus)

Zrąb języka stanowi „ton” jego pracy. Umięśnienie języka jest pochodzenia somatycznego, wywodzi się z tk. Mięśniowej poprzecznie prążkowanej. Akt ssania,
typowy u ssaków, jest wynikiem ciśnienia ujemnego w jamie ustnej, przesuwa pokarm w głąb jamy ustnej. Język jest narządem dotykowym, występują na nim
kubki smakowe (caliculi gustatorii).

Budowa języka:

Trzon języka (corpus lingua):

 w kierunku szpary ustnej ma ruchomy, zwężony koniec- wierzchołek języka (apex linguae)
 w stronę dogardłową przechodzi w nieruchomą część- korzeń języka (radix), lub nasadę języka związaną z k gnykową oraz dnem jamy ustnej.

Grzbiet języka (dorsum linguae)- to powierzchnia języka kontaktująca się z podniebieniem:

 zagłębieni: bruzda pośrodkowa języka (sulcus mesianus linguae)- u psa i człowieka

 widoczna na przekroju poprzecznym jest przegroda języka (septum linguae)- błona łącznotkankowa

Część dobrzuszna i dogrzbietowa wierzchołka łączą się przez obwodową krawędź języka, czyli brzeg języka (margo linguae):

1) u mięsożernych: ostrokrawędziowy,
2) u świni, przeżuwaczy i konia na trzonie oprócz powierzchni dogrzbietowej jak powierzchnia bocznajęzyka prawa i lewa (facies laterales dextra et
sinistra)

Nasada=korzeń języka (radix) jest to część, które jest wrośnięta w dno jamy usntej i ma tylko powierzchnię dogrzbietową.

1) Przeżuwacze: mają tu guzowatą wyniosłość, tzw. wał języka (torus linguae), a poprzedza ją zakleśnięta powierzchnia dogrzbietową- dół języka (fossa
linguae)
2) Koń: na trzonie w okolicy dogrzbietowej pod śluzówką jest płaska chrząstka (cartilago dorsi linguae).

U psa pod śluzówką wrzecionowaty, łącznotkankowy twór z elementami chrzęstnymi, tzw. podjęzycze (lyssa).

Utkanie języka o trójwymiarowym utkaniu mięsni poprzecznie prążkowanych, ogół tych włókien występuje pod nazwą mięsień językowy własny (musculus
lingualis proprius).

Pod błoną śluzową grzbietu języka występuje zwarty pokład tk. łącznej wyposażony we włókna klejorodne, tzw. rozścięgno języka (aponeurosis linguae), jest to
przyczep mięśni własnych.

Śluzówka (tunica musosa linguae) jest to zewnętrzna okrywa języka, zbudowana z nabłonka wielowarstwowego płaskiego:
  Całkowicie okrywa część wierzchołkową języka,
 W obrębie trzonu na grzbiecie i z boków,
 Korzeń- tylko od strony dogrzbietowej,
 Śluzówka w części wierzchołkowej języka, po jej brzusznej stronie tworzy wędzidełko języka (frenulum),
 na powierzchni brzusznej i po bokach jest gładka i delikatna,
 śluzówka grzbietu jest zgrubiała, występują liczne brodawki języka (papillae linguales).

Brodawki języka (papillae linguales) dzielimy na mechaniczne i smakowe.

Brodawki mechanizczne dominują ilościowo:

 są pochylone dogardłowo, dzięki nim język ma szorstką powierzchnią, ocierającą się o marszczki podniebienne śluzówki podniebienia twardego,
 podsuwanie pokarmu między pod żeby, formowanie kęsów.
1) Brodawki brzegowe (papillae marginales)- na brzgu języka, umożliwiają akt ssania, występują tylko u szczeniąt i prosiąt.
2) Brodawki nitkowate (papillae filiformes)
 U mięsożernych na grzbiecie języka, są miękkie, pochylone dogardłowo (pies),
 Zrogowaciałe i usztywnione (kot),
 U świni są miękkie
3) Brodawki stożkowate (papillae conicae) są mniej liczne, ale silniejsze. Występują w nasadzie języka.

Brodawki smakowe (papillae gustatoriae)

 Odbierają bodźce smakowe

1) Brodawki grzybowate (papillae fungiformes) występują po bokach grzbietu języka, na wysokości trzonu oraz na powierzchni grzbietowej części
wierzchołkowej. Odbierają wrażenia smakowe, gromadzą się w kubki smakowe.
 Owca, koza: pojedyncze, na bocznej powierzchni języka.
2) Brodawki okolone (papillae ballatae) występują tam, gdzie trzon przechodzi w ogon języka, na grzbietowej części. Duże, w postaci wysepel
otoczonych rowkami i wałami (w ścianach wałów okalających kubki smakowe, a na dnie rowków gruczoły surowicze).
 Świnia, koń: duże pojedyncze, po 1 z każdej strony,
 Pies, kot: mniejsze, ale po 2-3 z każdej strony
 Bydło: 8-18 z 1 strony,
 Koza ma około 12.
3) Brodawki liściaste (papillae foliatae) w postaci owalnych wyniosłości, pociętych poprzecznymi szczelinami, na których ścianach znajdują się kubki
smakowe, a na ich dnie małe gruczoły surowicze. Tuż przed fałdem śluzówki łączącym po obu stronach podniebienie miękkie z korzeniem języka
zwanym łukiem podniebienno-językowym układają się po obu stronach grzbietu języka.
 Koń: największe,
 Przeżuwacze: BRAK!,
 Świnia: duże,
 Pies: małe,
 Kot: nieznaczne.

Mięśnie języka:

Są pochodzenia somatycznego, unerwione przez nerw XII. Dzielą się na dwa zespoły:

1) Mięśnie wewnętrzne języka (mięśnie własne języka), które nie mają łączności ze szkieletem.
2) Mięśnie zewnętrzne języka:
 Mięsień bródkowo-językowy (genioglossus), płaski, półpierzasty, pociąga język do przodu i ku dołowi)m
 M. gnykowo-językowy (hyogloddus), pociąga język ku tyłowi i w dół, płaski, nieregularnie prostokątny, od trzonu do wierzchołka,
 Mięsień rylcowo-językowy (styloglossus), skraca jęzeyk, unosi jego wierzchołek, jednostronny, skręca język w odpowiednią stronę.
3) Mięśnie pomocnicze języka:
 Mięsień bródkowo-gnykowy (geniohyoideus),
 Mięsień żuchwowo-gnykowo (mylohyoideus), od wewnętrznej stronytrzonu żuchwy do kości gnyowej, V3
 Mięsień tarczowo-gnykowy (thyrohyoideus), od chrzątski tarczowej do kości gnykowej, gałęzie dobrzuszne nerwów szyjnych
 Mięsień potyliczno-gnykowy (m. occipitohyoideus), szczątkowy u psa, od pra. Paracondylaris do kości gnykowej,
 Mięsień rogowo-gnykowu (m. ceratohyoideus), od rogu mniejszego kości gnykowej do rogu większego k gnykowej, n VII i IX,
 Mięsień gnykowo-poprzeczny (m. hyoideus transversus), między dwoma rogami mniejszymi kości gnykowej, n IX.

Unerwienie języka:

1) Czuciowo:
 Przednie 2/3: nerw językowy (od V3), struna bębenkowa (od VII),
 Podstawa: gałąź językowa (od nerwu X).
2) Ruchowo: nerw XII
3) Smakowo:
 Ramus tympanici od n XII,
 Ramus linguinelis od nerwu IX.
 Ślinianki (glandulae): małe i duże.
Ślinianki małe są to drobne pakieciki gruczołowe, rozproszone w podśluzówce jamy ustnej, miejsce ich występowania to ich nazwa.

 Gruczoły wargowe, językowe, podniebienne

 Gruczoły policzkowe- mają zdolność do tworzenia skupisk.

Ślinianki duże:

 Ślinianka podjęzykowa jednoprzewodowa,

 Ślinianka podjęzykowa wieloprzewodowa,
 Ślinianka żuchwowa,
 Ślinianka przyuszna.

Pies: ślinianka jarzmowa (gl. zygomatica): leży w oczodole, bo jego gruczoły policzkowe „wyemigrowały”, uchodzi w przedsionku jamy ustnej.

Wargowe i policzkowe uchodzą w przedsionku jamy ustnej, podniebienne w jamie ustnej właściwej.

W okolicy podjęzykowej dna jamy ustnej w błonie śluzowej, tuż za pierwszym siekaczem dolnym występuje narząd ackerknechta (organum orobasale).
Rozpoczyna się małym otworkiem dalej jako pasmo nabłonkowe drąży śluzówkę. Jest to pozostałość po gruczole podjęzykowym.

Na śluzówce, pod wędzidełkiem języka jest niewielka wyniosłość mięsko podjęzykowe (carancula sublingualis). Na nim są ujścia dwóch przewodów
wyprowadzających- ślinianki żuchwowej i podjęzykowe jednoprzewodowej. U konia i kozy w pobliżu mięska w śluzówce dna jamy ustnej leżą 2 małe gruczoły
okołobrodawkowe (gl. paracarunculares).

W okolicy są też skupiska tk. limfoidalnej- migdałek podjęzykowy (tonsilla sublingualis).

Ślinianki podjęzykowe (glandulae sublinguales)

Występują pod błoną śluzową zachyłka podjęzykowego bocznego dna jamy ustnej lub pod śluzówką bocznej powierzchni języka w postaci dwóch skupisk o
różnym stopniu zawartości.

1) Ślinianka podjęzykowa jednoprzewodowa=większa (gl. sublingualis monostomatica), pojedynczy przewód wyprowadzający kończy się w mięsku
podjęzykowym, BRAK U KONIA.
2) Ślinianka podjęzykowa wieloprzewodowa=mniejsza (gl. subling. polystomatica) składa się z kilku pakietów gruczołowych, każdy z własnymi
przewodami wyprowadzającymi, więc każdy „na własną rekę” trafia do okolicy podjęzykowej dna jamy ustnej.
 Przeżuwacze: jej pakiety w stosunku do ślinianki większej układają się bardziej przyśrodkowe i górnie,
 Mięsożerne, świnia: bardziej zewnętrznie, bliżej kąta ust.

Obie ślinianki rozciągają się od kąta bródkowego do łuku podniebienno-podjęzykowego.

Ślinianka żuchwowa (glandula mandibularis)

Leży w dole zażuchwowym (fossa retromandibularis, przód: gałąź żuchwy, góra i tył: skrzydło atlasu, dół: kość gnykowa). Układa się bardziej powierzchownie od
ślinianki przyusznej, przewód wyprowadzający wciśnięty między mięsień żuchowo-gnykowy, a mięsień gnykowo-językowy.

 Mięsożerne: spłaszczona kula, większa od przyusznej,

 Świnia: kulista, ma występ w kierunku doustnym, mniejsza od przyusznej,
 Przeżuwacze: pokryta przez przyusznicę, podobne rozmiary,
 Koń: wydłużona, łukowato zgięta do przodu, jej koniec doustny sięga wysokości podstawy kości gnykowej, mniejsza o przyusznej.

Ślinianka przyuszna (glandula parotis) leży u podstawy małżowiny usznej w dole żuchwowym. Zraziki przyusznicy są przekrwione, ale jaśniejsze od mięśni. Z
zewnątrz przykrywa ją powięź przyusznicza bądź mięsień przyuszniczo-małżowinowy. Jej powierzchnia przyśrodkowa kontaktuje się z odgałęzieniami tętnicy
szyjnej wspólnej, żyły szyjnej, kości gnykowej oraz jej mięśniami, z nerwami czaszkowymi V i VII, węzłami chłonnymi przyuszniczymi, a u konia w workiem
powietrznym.

 Mięsożerne: mała, trójkątny zarys, przylega do małżowiny; zawiera 2 występy: przedni w postaci części przedmałżowinowej i tylny w części
zamałżowinowej, przylegają do przwodu słuchowego; trzeci występ, najmniejszy skierowany jest w dół, kontaktuje się ze ślinianką żuchwową.
 Świnia: rozległa, trójkątna; 3 występy pochodzące od trzonu gruczołowego, tzw. końce (koniec górny-przymażowinowy, przedni- krtaniowy, tylny-
szyjny).
 Bydło: kształt zgiętej maczugi, górnykoniec układa się przed małżowiną uszną, trzon gruczołu towarzyszy tylnej krawędzi żwacza, a konie dolny
(ciemny) osiąga wysokość kąta żuchwy.
 Koń: rozległą, wypełnia dół zażuchwowy, ma duży trzon, górny koniec tworzy 2 występy w okolicy małżowiny usznej: przedni- przedmałżowinowy i
tylny-zamałżowinowy. Dolny koniec też ma 2 występy: przedni- krtaniowy i tylny-szyjny.

Przewód wyprowadzający uchodzi do przedsionka policzkowego jamy ustnej, ale droga różni się międzygatunkowo:

 Mięsożerne, małe przeżuwacze: przewód przyuszniczy (ductus parotideus) biegnie powierzchownie w poprzek od mięśnia żwacza do ściany policzka,
która przebija
 u kota na wysokości 2 zęba policzkowego górnego,
 u psa, kozy na wysokości 3.
 Owca, na wysokości 4.
 Świnia, bydło, koń: przewód przyuszniczy na dłuższą drogę. Najpierw przebiega po przyśrodkowej stronie kąta żuchwy, a na wysokości wcięcia naczyń
twarzowych wydobywa się na stronie zewnętrznej trzonu żuchwy, skąd kieruje się aby przebić ścianę policzka na wysokości:
 3-4 zęba policzkowego u świni,
  3 u konia
 5 u bydła.

Ujście przewodu przyuszniczego na śluzówce policzka zaznacza się małym wcięciem, jest to tzw. brodawka przyusznicza (papilla parotidea).

Migdałki (tonsillae) dzielą się na mieszkowe i płytkowe (u konia mieszkowo-płytkowe)

1) Migdałek językowy (tonsilla linguinalis, mieszkowy, na korzeniu języka)- tworzy go ogół mieszków włosowych.
 Koń, bydło: dobrze wykształcony, liczne mieszki o wyraźnych dołkach migdałkowych (fosulle tonsillares),
 Pies: reprezentowany przez tkankę limfatyczną na śluzówce języka i rozproszone grudki chłonne,
 Świnia: pojedyncze mieszki włosowe, brodawki migdałkowe (papillae tonsillares), które obfitują w tkankę limfoidalną.

2) Migdałek podjęzykowy (tonsilla sublingualis, płytkowy) występuje w okolicy mieszka podjęzykowego jako rozproszona tkanka limfatyczna.
3) Migdałek podniebienny (t. palatina)- wchodzi w skład pierścienia limfatycznego, jest parzysty, leży na bocznej ścianie w obrębie cieśni gardła.
 Świnia: typ migdałka mieszkowego-> nie ma podniebiennego
 Mięsożerne: leży w dołeczku migdałkowym,
 Koń: ma postać zgrubienia z licznymi mieszkami, odgraniczony od tyłu łukiem podniebienno-językowym, od przodu chrząstką nagłośniową i fałdem
językowo-nagłośniowym.
 Bydło: rozmiary orzecha włoskiego, leży pozagardłowo w zatokach. Ma 1-3 lejkowatych dołeczków migdałkowych nawiązujących łączność ze światłem
gardła,
 Płytkowy- pies; mieszkowy: świnia, przeżuwacze; mieszkowo-płytkowy: koń.
4) Migdałek żagielka podniebiennego (t. velum palatinum) leży na powiechni dolnej żagielka.
 Świnia: parzysty, wyraźny, z licznymi mieszkami do których prowadzą dołeczki,
 Koń: wyraźny, nieparzysty, liczne mieszki,
 Pies: płytkowy, brak właściwego migdałka, zamiast tego rozproszona tkanka limfatyczna w śluzówce żagielka,
 Bydło: płytkowy, tkanka limfatyczna z grudkami chłonnymi.
5) Migdałek przynagłośniowy (t. paraepiglottica)
 Pies, bydło, koń: BRAK,
 Świnia: zespół mieszków w zagłębieniu śluzówki w nagłośni
 Małe przeżuwacze, kot: mają, mieszkowy,
6) Migdałek trąbkowy (t. tubaria) parzysty, lokuje się na wewnętrznej stronie ujścia trąbki słuchowej.
 Mięsożerne: BRAK,
 Koń: postać rozproszonej tkanki limfoidalnej, płytkowy
 Świnia: wyraźny, mieszkowy,
 Przeżuwacze: rozproszona tkanka limfoidalna, zagęszczona, płytkowy.
7) Migdałek gardłowy (t. pharyngea)- twór powierzchowny, w górnym sklepieniu gardła, płytkowy.
 Mięsożerne: w śluzówce sklepienia gardła,
 Świnia: wyposażony w mieszki, leży na sklepieniu gardła jako nierówna wyniosłość,
 Przeżuwacze: guzkowata wyniosłość na końcu sklepienia gardła, symetryczny, nie jest mieszkowaty,
 Koń: MIGDAŁEK GARDŁOWY MIESZKOWO-PŁYTKOWY, między ujściami trąbek słuchowych w sklepieniu gardła.

Migdałki inny podział:

1. Płytkowe
Błona śluzowa występuje w postaci płaskiej płytki
Są to: podniebienne psa, trąbkowe przeżuwaczy, gardłowe u wszystkich gatunków
2. Mieszkowe
Grudki chłonne są położone w różnych warstwach, tworzą zagłębienia
Są to: językowy i podniebienne świni i przeżuwaczy, trąbkowe świnie, przynagłośniowe owcy i kozy
3. Mieszane
Są to: podniebienne konia

Różnice gatunkowe migdałków podniebiennych:

® Pies – płytkowy, w postaci wałeczka, w dole migdałkowym, przykryty fałdem
® Krowa – mieszkowy, położony w zatoce migdałka z dwoma wejściami w ścianie zatoki są liczne otworki migdałkowe prowadzące do rozgałęzionych krypt
® Koń – mieszkowo-płytkowy, w postaci wałka, wysklepiony, położony nad korzeniem języka, o nierównej powierzchni z licznymi dołkami migdałkowymi –
wejściami do krypt, niczym nie jest przykryty, między tymi migdałkami, pod powierzchnią błony śluzowej są grudki chłonne w jednej warstwie

Różnice w migdałku podniebiennym konia i krowy

® Krowa – mieszkowy, leży pozagardłowo, wielkości orzecha włoskiego, położony w zatoce, wyposażony w 1-3 lejkowate dołki, ze światłem gardła połączony
przez wąskie, szparowate ujście
® Koń – mieszany, zgrubienie z licznymi miekszkami, duży, od przodu ogranioczony przez podstawę chrząstki nagłośniowej i fałd językowo-gardłowy, a od tyłu
przez łuk podniebienno-językowy, leży w ścianie gardła.

Nos (nosus), jama nosowa (cavum nasi)

 nos zewnętrzny:
 nasada nosa (radix nasi)
  grzbiet nosa (dorsum nasi)
 wierzchołek nosa (apex nasi)
 nozdrza przednie (nares) prowadzą do jamy nosowej (cavum nasi, prawej lub lewej)
 zakończeniem jamy nosowej są nozdrza tylne (choanae), które uchodzą do gardłą
 między nozdrzami przednimi znajduje się przegroda nozdrzy (=część ruchoma nosa, pars mobilis septi nasi), która przedłuża się w przegrodę nosa
właściwą (septum nasi)
 od zewnątrz nos obudowuje skóra, rozpostarta na podłożu chrzęstnym lub kostnym
 dna jamy nosowej= sklepienie jamy ustnej
 jama nosowa oddzielona jest od jamy czaszki kością sitową i kością czołową
 wierzchołek nosa:
 koń- prawie niezmieniona skóra,
 mięsożerne, owca, koza- płytka nosowa=lusterko nosowe (planum nasale)
 świnia- płytka (tarcza) ryjowa (planum rostrale)
 bydło- płytka nosowo- wargowa (planum nasolabiale)
 chrząstki będące rusztowaniem dla miękkich części- chrząstki nosa (cartilagines nasi)
 obudowa dla bocznej ściany okolicy wierzchołkowej nosa- chrząstka nosa boczna dogrzbietową i chrząstka nowa boczna dobrzuszna (u konia słabo
rozwinięte lub ich brak, zamiast tego chrząstka skrzydłowa nosa (cart. alaris nasi)
 od góry część nozdrzowa chrząstki nowa bocznej dogrzbietowej
 od dołu chrząstka nosowa dodatkowa boczna (cart. nasalis accassoria lateralis), brak u konia, dlatego u niego tutaj wystepuje pas skórny
 chrząstka nosowa dodatkowa przyśrodkowa- na dolnej małżowinie nosowej oraz chrząstce nosowej dodatkowej bocznej.
 Od zewnątrz nozdrza obejmowane prze skrzydło nosa boczne i skrzydło nosa przyśrodkowe
 Regulacja otworów nozdrzowych: mięsień dźwigacz nosowo- wargowy, mięsień kłowy, unerwiane przez nerw VII.

 Jama nosowa:

 Przedsionek nosa (vestibulum nas)- wysłany błoną śluzową typu skórnego

 Jama nosowa właściwa (cavum nasi proproprium):
o Okolica węchowa: tam gruczoł nosowy boczny (brak u bydła)
o Okolica węchowa: górno-tylnie; tutaj komórki zmysłowe, których aksony tworzą potem nici węchowe oraz gruczoły węchowe
 Narząd lemieszowo-nosowy (organum vomeronasale):
 Po obydwu stronach przegrody nosowej, na dnie jamy nosowej
 Podłużna, śluzówka rurka, z tyłu ślepo zakończona,
 Obudowany chrząstką lemieszowo-nosową
 Przedni koniec uchodzi do przewodu siekaczowego
 Służy do tropienia oraz jako narząd węchu ustnego.

 W części przedniej jama nosowa tworzy fałdy śluzówki, z małżowiny ustnej dogrzbietowej do przodu fałd prosty (plica recta nasi), z małżowiny
dobrzusznej fałd skrzydłowy (plica alaris nasi), pod małżowica dobrzuszną fałd podstawny nosa (plica basalis nasi)
 Małżowiny nosowe (conchae nasales)
 Bardziej z przodu w stosunku do błędnika sitowego tworzonego przez małżowiny sitowe
 Ich rozmieszczenie umożliwia podzielenie światła jamy nosowej na 4 przewody:
1) Przewód nosowy dogrzbietowy (meatus nasi dorsalis)- między sklepieniem jamy nosowej a małżowiną nosową dogrzebietową; kończy się ślepo w tyle
osiągając błędnik sitowy=przewód węchowy
2) Przewód nosowy środkowy- między małżowiną nosową dogrzbietową a małżowiną nosową dobrzuszną; z tyłu ulega rozwidleniu, bo tam wciska się
małżowina nosowa środkowa; pozostaje w kontakcie z zatokami przynosowymi=przewód nosowy zatokowy,
3) Przewód nosowy dobrzuszny- najbardziej obszerny, między małżowiną nosową dobrzuszną a dnem jamy nosowej; kończy się nozdrzami tylnymi-
przewód oddechowy
4) Przewód nosowy przyśrodkowy (wspólny)- między przegrodą nosową a małżowinami, od sklepienia do dna jamy nosowej, na całej długości
 Małżowina nosowa dogrzbietowa

- od kości sitowej do przedsionka nosa

- zaczyna się grzebieniem małżowinowym (sitowym)

 Małżowina nosowa dobrzuszna

 Małżowina nosowa środkowa

 Unerwienie:
 Ruchowo: (mięsień kłowy, dźwigacz nosowo-wargowy)- n. VII
 Czuciowo:
o V1, n. sitowy- niespecyficznie czuciowo część węchowa błony śluzowej jamy nosa
o V2, n. podoczodołowy- boczna część nosa
o V2, nn. Nosowe górne tylne- błona śluzowa przegrody nosa
 Współczulne- gałęzie od zwoju szyjnego doczaszkowego
 Przywspółczulnie- włókna zazwojowe od zwoju klinowo- podniebiennego (przedzwojowe od nerwu skalistego większego z nerwu Wildiusza)

Narząd lemieszowo-nosowy/Jacobsona (organon vomeronasale)

 Przewody siekaczowe (ductus incisivus) prowadzą do jamy ustnej rozgałęziając się do jamy nosowej. Przebijają się przez podniebienie twarde, którego
zmarszczki posiadaja brodawki w tym brodawkę siekaczową (papila incisiva) zasłaniającą ujście przewodu.
 Przewody siekaczowe/przewody nosowo-podniebienne są rozgałęzione, ciągną się po obu stronach w kącie między dnem jamy nosowej, a skrzydłami
lemiesza
 Narząd Jacobsona to rozgałęzienie przewodu, u konia 7-8cm długości, kończy się ślepo, wysłany jest nabłonkiem zmysłowym z receptorami węchowymi
 Nabłonek węchowy unerwiony jest przez najdalszą gałąź I nerwu czaszkowego – nerw krańcowy (n. terminalis)
 U ludzi przewód i narząd Jacobsona jest słabo rozwinięty, dobrze rozwinięty jest u zwierząt o silnym behawiorze seksualnym np. konia. Koń odsłania i
udrażnia przednią część dróg oddechowych przez podniesienie i wywinięcie wargi górnej

Zęby (dentes)

Składają się z tkanek zmineralizowanych:

 Szkliwo,
 Cement,
 Zębina.

I tkanek niezmineralizowanych:

 Miazga,
 Ozębna.

Ząb dzielimy na:

 Koronę (corona dentis), jest to część wystająca ponad poziom dziąsła,

 Korzeń (radix dentis) jest to część zęba leżąca w zębodole,
 Szyjkę (collum dentis) jest to część zęba na pograniczu korony i korzenia, pokrywa dziąsłem. Cement na wysokości szyjki tworzy warstwę komórek
cementotwórczych. W niektórych zębach brak okrywy cementowej i dziąsło przylega bezpośrednio do zębiny.

Na koronach zębów siecznych

 Powierzchnia zewnętrzna=wargowa (facies labialis),

 Powierzchnia wewnętrzna= językowa (facies linguinalis)

Na koronach zębów przedtrzonowych i trzonowych:

 Powierzchnia zewnętrzna= policzkowa

 Powierzchnia wewnętrzna= językowa

Powierzchnia styku (facies contactus) znajduje się między sąsiednimi koronami, ale może zmieniać się w rozległa przerwę lub rozstęp. Rozstęp może być
określany brzegiem międzyzębodołowym (margo interalveolaris), co występuje np. u konia.

Powierzchnia życiowa korony (facies masticatoria) bywa zaopatrzona w wyniosłości- guzki korony zęba (tubercula coronae dentis).

 U mięsożernych guzki mogą tworzyć ostry brzeg na podobieństwo zębów piły i służą do cięcia pokarmu- uzębienie sekodontyczne.
 U koni rozległa powierzchnia życiowa w zębach policzkowych ma charakterystyczne figury- szkliwne jarzma (lophi) uzębienie lofodontyczne.
 U wszystkożernych guzki są niewysokie, tępo zakończone, np. świnia uzębienie bunodontyczne.
 U przeżuwaczy na powierzchni żuciowej szkliwo występuje w postaci półksiężyców, zastępują ona guzki korony uzębienie selenodontyczne.

Zęby ssaków są osadzone w zębodołach (alveoli), odp. Kości czaski określane jest to mianem tekodontyzmu (alodontyzm to zjawisko przeciwstawne, ząb
przymocowany do kości za pomocą tk. łącznej).

Uzębienie tworzy dwa łuki:

 Łuk zębodołowy górny (arcus dentalis superior), tworzą go zęby tkwiące w kościach siekaczowych i szczękach,
 Łuk żębodołowy dolny (arcus dentalis inferior), zęby tkwią w żuchwie.

Zęby łuku górnego są nieruchome i mają swoich antagonistów, którzy są ruchomi za pomocą stawu skroniowego-żuchwowego przy udziale mięśmi żwaczy. Zęby
łuku dolnego są mniejsze.

Zjawisko równoszczękowości- zęby łuku górnego i dolnego mają jednakowerozstawienie i przy zwartych „szczękach” dokładnie do siebie przylegają.
(izogmatyzm)

Zjawisko nierównoszczękowości- zęby nieznacznie lub wcale się ze sobą nie stykają (anizogmatyzm).

Uzębienie mleczne (dentintio decidua)

Uzębienie stałę (dentitio permanenta)

Ssaki cechuje uzębienie dwupokoleniowe (difiodontyczne), ale część zębów jest niewymienna- uzębienie jednopokoleniowe (monofiodontyczne).

Zębów mlecznych jest mniej, a zębów stałych jest więcej i są dostosowane do kości. W wyrośniętych osobników zwiększa się udział zębów w przeróbce
mechanicznej pokarmu.
Wymianie podlegają siekacze, kły, i przedtrzonowce (z wyjątkiem P1, który jak się pojawi jest monofiodantyczny). Zęby trzonowe są niewymienne.

Proces wymiany zębów mlecznych jest prowokowany mechanicznym naciskiem ukrytych zawiązków zębów stałych. Prowadzi do zaburzeń w odżywianiu zębów
mlecznych, do rozpadu i resorpcji, a ostatecznie do wyparcia z łuku zębowego przez rozrastający się ząb stały ocalałej resztki zęba mlecznego w postaci korony.
Wymiana ta nosi nazwę wymiany pionowej. Okres wymiany zależy od osobnika.

Zróżnicowanie zębów
1. Siekacze (dentes incisivi)
 Chwytanie i odgryzanie pokarmu,
 W łuku zębodołowym górnym tkwią w zębodołach kości siekaczowej,
 W łuku zębodołowym dolnym tkwią w zębodołach żuchwy,
 Prosta budowa, zęby jednokorzeniowe o koronach jedno-, dwu- lub trójgłowych,
 Kształtem nawiązują do zębów chwytnych.
2. Kły (dentes canini)
 Kształtem nawiązują do zębów chwytnych,
 Stożkowate, jednokorzeniowe,
 Mięsożerne, świnia- dobrze rozwinięte, cechy obronne, rozporcjowywanie pokarmu,
 U przeżuwaczy nie ma kłów górnych, a dolne upodabniają się do siekaczy,
 U konia: u samców dobrze rozwinięte, klacze nie mają lub słabo rozwinięte.

Zęby policzkowe przedtrzonowce i trzonowce: duża różnorodność wśród ształtów, ale odzwierciedlają charakter pokarmu.

 U mięsożernych rozgryzanie,
 U wszystkożernych miażdzenie,
 U roślinożernych rozcieranie.
3. Przedtrzonowce (dentes premolares)
 Występują jako mleczne i stałe z wyjątkiem p1 (owca, koza, bydło=brak),
 P1 występuje czasem u konia, w postaci słabej, jako ząb wilczy, który wcześnie wypada.
4. Trzonowce (dentes molares)
 Niewymienne, wielokorzeniowe, złożona budowa korony,
 Mięsożerne: ostre, stożkowate guzki,
 Wszystkożerne: niskie, tępe guzki na powierzchniach życiowych koron,
 Roślinożerne: rozległe powierzchnie żuciowe, w utworzeniu ich biorą udział wszystkie 3 składniki zęba. Najtwardsze, szkliwo wystaje ponad poziom
powierzchni żującej. Stosunkowo miękki cement tworzy zagłębionie. Zębina ma rolę pośrednią. Nie mają guzków, ale listewki szkliwne.

Zęby brachydontyczne- nieskie/krótkie np. mięsożerne

Zęby hypselodentyczne- wysokie/ długie, np. kły świniowatych

Wzory zębowe

GATUNEK UZĘBIENIE MLECZNE UZĘBIENIE STAŁE

Pies Zęby górne 3/1/3 3/1/4/2
Zęby dolne 3/1/3 3/1/4/3
Kot 3/1/3 3/1/3/1
3/1/2 3/1/2/1
Przeżuwacze 0/0/3 0/0/3/3
3/(1)/3 3/(1)/3/3
Świnia 3/1/3 3/1/4/3
3/1/3 3/1/4/3
Ogier 3/1/3 3/1/3*/3
3/1/8 3/1/3/3
Klacz 3/0/3 3/0/3/3
3/0/3 3/0/3/3

 U ogiera może występować ząb wilczy P4

Przyrost zębów hypselodontycznych:

Od strony wierzchołka zęba jest stożek wzrostu zęba (odontoblasty), który produkuje zębinę wtórną , która zastępuje miazgę. Ząb wysuwa się stopniowo, stale z
zębodołu. Żeby szkliwo występowało zawsze na powierzchni zęba cechą charakterystyczną jest występowanie cementu i kostnienia na całej długości zęba

Gardło (pharynx)

Na przejściu głowy w szyję w sąsiedztwie podstawy czaszki 2 pierwszych kręgów szyjnych.

 Z boków ograniczone prze rogi kości gnykowej i mięsnie skrzydłowe, u konia także przez worki powietrzne,
 Od dołu korzeń języka i krtań
  Wspólny odcinek dróg oddechowych i pokarmowych, drogi krzyżują się w jamie gardła (cavum pharyngis),
 Droga oddechowa: połączenie między jamą nosową i krtanią,
 Droga pokarmowa: łączy jamy ustnej i przełyku,
 Od dołu korzeń języka i krtań,
 Początkowo droga oddechowa (jama nosowa) leży górnie do pokarmowej jamy ustnej, a w jamie gardła obie drogi krzyżują się i przyłyk leży górnie,
nad krtanią i tchawicą.
 Do wnętrza jamy gardła wystercza podniebienie miękkie (palatum molle), fałd mięśniowo-śluzówkowy, którego brzeg przechodzi w fałdy śluzówki
zespalając się na tylnej ścianie gardła w łuk podniebienno-gardłowy (arcus palatopharyngeus),
 Podniebienie miękkie i łuk podniebienno-gardłowy dzielą gardło na 2 piętra połączone ze sobą ujściem śródgardłowym (ostium intrapharyngeum):
 Piętro górne= część nosowa gardła (pars nasalis pharyngis)- przedłużenie dróg oddechowych,
 Piętro dolne składa się z trzech części:
1) Część ustna gardła (pars oralis pharyngis)= cieśń gardzieli (isthmus faucium)
 Sięga od ostatniego tronowca do podstawy nagłośni,
 Ograniczenia:
 Od góry podniebienie miękkie
 Od boku: fałd śluzówki= łuk podniebienno-językowy (arcus palatoglossus)
 Od dołu nasada języka.

W fazie oddechu żagielek przylega do nasady języka.

2) Część krtaniowa gardła- pars laryngea pharyngis:

 Wystercza do niej chrząstka nagłośniowa i wyrostki zębodołowe chrząstek nalewkowatych oraz fałdy nalewkowato-nagłośniowe-> tworzą razem
koronę krtani
 Po obu stronach korony rynionkowato ukształtowany zachyłek gruszkowaty gardła (recessus piriformis)
3) Część przełykowa gardła (pars esophagea pharyngis)= przedsionek przełyku (vestibulum esophagi)
 Tylno- górna część gardła; za łukiem podniebienno- gardłowym, (u mięsożernych w tym miejscu występuje próg gardłowo-przełykowy (limen
pharyngoesophageum).

Połączenie jamy gardła z sąsiadującymi narządami zachodzi przez:

 Ujście gardłowe trąbek słuchowych (ortium pharyngeum tubae auditivae), symetryczne, przebijają sklepienie gardła,
 Nozdrza tylne (choanae), połączenie jamy nosowej z częścią nosową gardłą,
 Cieśń gardzieli (isthmus faucium), jama ustna z jamą gardła,
 Wejście krtaniowe (aditus laryngis), krtań z częścią krtaniową gardła,
 Otwór wejściowy do przełyku- przełyk z częścią przełykową gardła.

Ściana gardła składa się ze śluzówki, powięzi głębokiej, warstwy mięśniowej, powięzi powierzchownej i przydanki.

 Śluzówka- nabłonek wielowarstwowy płaski, w obrębie drogi oddechowej gruczoły i skupiska tkanki limfoidalnej,
 Powięź głęboka gardła- cienka i wpromieniowuje się w wewnętrzną,
 Powięź powierzchowna gardła (silniejsza).

Mięśnie gardła- działają antagonistycznie- zwieracze i rozwieracze:

1) Mięśnie zwieracze gardła:

Zwieracze Nazwa Przyczepy Funkcje

Przednie (rostrales)
Środkowe (mediales)
Tylne (caudales)
m. podniebienno-gardłowy (m.
palatopharyngeus)
m. skrzydłowo-gardłowy
(musculus pterygopharyngeus)
M. gnykowo-gardłowy
m. hyopharyngeus
m. tarczowo-gardłowy (m.
thyropharyngeus)
m.pierścieniowo-gardłowy (m
cricopharyngeus)
Od brzegu wolnego kości Przybliża początek przełyku do
podniebiennej, skrzydłowej do nasady języka
brzegu przedniego chrząstki
tarczowatej krtani, oraz w
ścianie gardła zespala się z
mięśniem podniebiennym
Od k. skrzydłowej do szwu Pociąga tylną ścianę gardła ku
gardła przodowi
Od kości gnykowej do ściany Przepychają kęs pokarmu do
gardła przełyku
Od chrząstki tarczowatej do
szwu gardła
Od chrząstki pierścieniowatej
do szwu gardła

Mięśnie rozwieracze gardła- są obustronne

Nazwa Przyczepy Funkcja

mm. rylcowo-gardłowe doogonowe (m. Od części ryjcowej kości gnykowej, Rozszerzanie tylnej części gardła po akcie
stylopharyngei caudales) przechodzi między zwieraczami połykania, zwężenie części nosowej gardła
środkowymi i doogonowymi i
wpromieniowują się w ścianę gardła
Unerwienie gardła:

 Czuciowo:
 gałąź językowa i gardłowa od nerwu IX,
 gałęzie gardłowe od nerwu X.
 Ruchowo:
 Mięśnie podniebienno-gardłowy, skrzydłowo-gardłowy i rogowo-gnykowy: gałąź gardłowa nerwu IX,
 M. rylcowo-gardłowe doogonowe: gałąź n. IX.
 Współczulnie:
 Gałęzie od zwoju szyjnego doczaszkowego: krtaniowo-gardłowe oraz jarzmowe (szujne).

Cechy gatunkowe:

 Świnia: nad wejściem do przełyku znajduje się uchyłek gardłowy (diverticulum pharyngeumi), jest to wpuklenie ku tyłowi części nosowej gardła,
 Przeżuwacze:
o Silnie spłaszczone bocznie nozdrza tylne,
o Nieparzysty mięsień gardłowy oraz błona sprężysta, która leży między błoną śluzową a mm. zwieraczami tylnymi gardła.
 Koń: w ściankach przyśrodkowych ujść występują blaszki chrzęstne i migdałki trąbkowe (tonsillae tubariae).

Podniebienie miękkie (palatum molle)=żagielek podniebienny (velum palatinum)

 To przedłużenie śluzówki podniebienia twardego, jest od niego mniejsze,

 Ma przyczep kostny na dogardłowym brzegi blaszki poziomek k. podniebiennej,
 Tworzy ruchomą przegrodę między częścią oddechową gardła, a pokarmową,
 Obwodowy, wolny brzeg sięga do nagłośni (u świni i człowieka tworzy języczek-uvula),
 Powiązanie śluzówki żagielka z korzeniem języka następuje za pomocą łuku podniebienno-językowego (arcus palatoglossus),
 Tylnie od niego łuk podniebienno-gardłowy (arcus palatopharynreus)
 Na stronie grzbietowej: nieliczne gruczoły, niewiele tkanki limfatycznej,
 Na stronie dobrzusznej: więcej gruczołów i tkanki limfatycznej.

Ruchomość podniebienia miękkiego zapewniają 3 parzyste mięśnie:

Nazwa Przyczepy Funkcje

m. podniebienny (m. palatinus)
m. napinacz żagielka podniebiennego (m.
tensor veli palatini)
m. dźwiczacz żagielka podniebiennego
(m. levator veli palatinii)
Od wolnego brzegu blaszki poziomej k. Skurcz skraca żagielek podniebienny
podniebiennej, do żagielka
podniebiennego; u świni m. języczka-
zgrubienie m. podniebiennego
Przyczep kostny na wyrostku mięśniowym Napina żagielek
częśći bębenkowej kości skroniowej,
przylega do trąbki słuchowej- tuba
auditiva, do żagielka
Od wyrostka mięśniowego, krzyżuje się z Unosi żagielek w stronę podstawy czaszki
mięśniem skrzydłowo-gardłowym

Unerwienie:

 Gałąź językowa od n. IX,

 V2 nerwy podniebienne mniejsze od skrzydłowo-podniebiennnego,
 VIIa struna bębenkowa,
 V3 nerwy do mięśni napinaczy żagielka podniebiennego i błony bębenkowej,
 IX gał. Gardłowa do m. podniebiennego.

Podniebienie twarde (palatum durum)

Jest wsparte na rusztowaniu kosntym, które obejmuje:

 Powierzchnię podniebienną trzony kości siekaczowej,

 Wyrostki podniebienne k. siekaczowej,
 Wyrostki podniebienne szczęki,
 Blaszkę poziomą kości podniebiennej.

Płyta kostna od strony jamy ustnej jest powleczona zgrubiałą błoną śluzową, które zawiera wiele splotów żylnych.

Po bokach śluzówka podniebienia twardego przechodzi w dziąsła, a w płaszczyźnie pośrodkowej tworzy szew podniebienia (raphe palati), który dzieli ją na
symetryczne połowy (brak go u kota, słabo wykształcony u przeżuwaczy).
Po obu stronach szwu znajdują się wyniosłości śluzówki- marszczki podniebienne (rugae palatinae):

 Pies ma ich 6-10,

 Kot 7,
 Świnia 20-23,
 Bydło 15-20,
 Owca 14,
 Koza 12,
 Koń 16-18.

Marszczki współdziałają z szorstką śluzówką języka przy formowaniu kęsów pokarmowych i przesuwaniu jej do gardła.

W odcinku dogardłowym stopniowo marszczki zanikają (!koń, świnia mają na całej długości!).

Śluzówka podniebienia twardego jest bezgruczołowa, ale:

 Pies i bydło mają gruczoły w odcinku dogardłowym,

 Świnia ma gruczoły w odcinku doustnym.

Śluzówka może być pigmentowana w zależności od gatunku.

W tyle za siekaczami górnymi na śluzówce znaduje się brodawka siekaczowa (papilla incisiva), obok której znajdują się otwory końcowe przewodów
siekaczowych prawego i lewego. U przeżuwaczy nie ma siekaczy górnych, dlatego brodawka siekaczowa leży za opuszką zębową.

Dogardłowy wolny brzeg blaszki podniebiennej kończy podniebienie twarde i rozpoczyna miękkie.

KRTAŃ - LARYNX
® Chrząstkowo – błoniasta, umięśniona rura między gardłem a tchawicą
® Pierwszy odcinek drogi oddechowej
® Narząd głosotwórczy a nie mowy!
-przy wydechu powietrze uderza w fałdy głosowe i powstaje głos
-Pojedyncze dźwięki i zgłoski powstają w cewie nasadowej (jama ustna + gardło) dlatego możliwa jest wyraźna mowa bez udziału krtani
® Chroni wejście do tchawicy
® Umocowuje tchawicę poprzez połączenie z kością gnykową
® Przewodzi powietrze gardło -> tchawica -> gardło
® Ściany krtani tworzą chrząstki krtani, łączące je mięśnie i więzadła (doczaszkowo do aparatu gnykowego, doogonowo do tchawicy)
® Ściany krtani otaczają jamę krtani w której są fałdy głosowe
BYDŁO, KOŃ:
-na wysokości podstawy czaszki
ŚWINIA, PIES:
- początkowy odcinek szyi

Chrząstki krtani
1.Tarczowata – Thyroidea
2.Pierścieniowata – Cricoidea
3.Nalewkowate – Aryaenoideae
4.Nagłośniowa / nagłośnia – Epiglottica / epiglotis
Chrząstka tarczowata

® Róg przedni łączy się z kością gnykową

® Róg tylny łączy się z chrząstką pierścieniowatą
® Na pow. zew. płytki kresa skośna (linea obliqua)
® Na pow. przedniej chrząstki szczelina tarczowa (fissura thyroidea) z otworem tarczowym (foramen thyroideum) -> nerw krtaniowy doczaszkowy
® Tworzy dolną i boczną część krtani

Różnice gatunkowe

 Brak rogów przednich, szczeliny tarczowej u świni

 Wcięcie tarczowe przednie u przeżuwaczy
  Wcięcie tarczowe tylne u konia dobrze zaznaczone
 Wcięcie tarczowe tylne u psa i przeżuwaczy słabo zaznaczone, brak go u świni

Chrząstka pierścieniowata
® Częściowo objęta przez tarczowatą
® Po stronie grzbietowej jako płytka chrząstki pierścieniowatej (lamina cartilaginis cricoidea), zaopatrzona od góry w grzebień (crista mediana)
® Po obu stronach powierzchnie stawowe do połączenia z chrząstkami nalewkowatymi oraz tarczowatą
® Od płytki odchodzi łuk chrząstki pierścieniowatej (arcus cartilaginis cricoideae)
Różnice gatunkowe

 U przeżuwaczy w miejscu powierzchni stawowej do połączenia z chrząstką tarczowatą występuje chropowaty obszar, gdyż połączenie to jest
więzozrostem

Chrząstki nalewkowate
® Znaczna ruchliwość
® Powierzchnia stawowa do zestawienia z chrząstką pierścieniowatą
® Na podstawie leży wyrostek głosowy (processus vocalis)
® Na wierzchołku wyrostek rożkowaty
® Na bocznej powierzchni grzebieniasty wyrostek mięśniowy (processus muscularis)

Różnice gatunkowe

 U świni wyrostek rożkowaty uzupełniany przez sierpowaty przyrostek

 Brak wyrostka rożkowatego u kota
 U psa i świni chrząstka międzynalewkowata (cartil. Interarytenoidea)

Chrząstka nagłośniowa
® Tworzy zamknięcie krtani w czasie połykania
® Powierzchnia przednia/językowa i powierzchnia tylna/krtaniowa
® Podstawa nagłośni (basis epiglottidis) przewęża się w szypułkę nagłośni (petiolus epiglottidis)
® Naprzeciwko podstawy, wierzchołek nagłośni (apex epiglottidis)
® Dolna powierzchnia podstawy zespolona z ciałem tłuszczowym

Różnice gatunkowe

 Brak ciała tłuszczowego u psa

 Obecny wyrostek klinowaty u konia (u psa jest częścią składową chrząstki nalewkowatej)
 Brak wyrostków klinowatych u kota, świni i przeżuwaczy
 Wierzchołek nagłośni zaostrzony u mięsożernych, małych przeżuwaczy i konia; zaokrąglony u bydła i świni

Połączenia chrząstek
1.Chrząstka tarczowa + kość gnykowa
}Za pomocą rogów przednich chrząstki i rogów krtaniowych kości gnykowej, oraz przy udziale błony tarczowej (membrana thyrohyoidea) = STAW
TARCZOWO GNYKOWY
}Brak tego stawu u mięsożernych (chrząstkozrost)
}U świni połączenie za pomocą więzozrostu
2. Nagłośnia + tarczowa
}Więzadło tarczowo – nagłośniowe(lig.thyroepiglotticum)
}
3. Nagłośnia + kość gnykowa
}Więzadło gnykowo – nagłośniowe(lig.hyoepiglotticum)
4. Chrząstka pierścieniowata + chrząstka tarczowata
}Więzadło pierścienno- tarczowate (lig.cricothyroideum) = STAW PIERŚCIENNO TARCZOWATY
}Brak u przeżuwaczy (więzozrost)
5. Wewnątrz krtani
}Więzadło przedsionkowe (lig.vestibulare)
}Więzadło głosowe (lig.vocale)
}
}U psa i konia między wymienionymi wyżej: wejście do kieszonki krtani (ventriculus laryngis)
}U przeżuwaczy i kota brak powyższego
6. Chrząstka pierścieniowata + chrząstki nalewkowate
}Więzadło pierścienno – nalewkowe =PRAWY/LEWY STAW PIERŚCIENNO – NALEWKOWATY
7. Chrząstki nalewkowate
}Między nimi więzadło nalewkowe poprzeczne (lig. arytenoideum transversum)
8. Chrząstka pierścieniowata (krtań) + tchawica
}Więzadło pierścienno – tchawicze (lig. cricotrachelae)
9. W ścianie krtani między błona śluzową a mięśniami obecna błona włóknisto – sprężysta krtani (membrana fibroelastica laryngis)

 Wyścielona błoną śluzową, która przechodzi w

Mięśnie krtani błonę śluzową tchawicy
 Wejście do krtani (aditus laryngis) ograniczone
1.Pierścienno – tarczowy (m. cricothyreoideus) jest przez: nagłośnię (od dołu), fałdy
2.Pierścienno – nalewkowy grzbietowy (m. cricoarytenoideus dorsalis) nalewkowo-nagłośniowe (od boków) –
podtrzymywane przez wyrostki rożkowate
3.Nalewkowy – poprzeczny (m. arytenoideus transversus)
chrząstek nalewkowych
4.Pierścienno - nalewkowy boczny (m. cricoarytenoideus lateralis)  Nagłośnia (epiglottis) to chrząstka nagłościowa
5.Tarczowo – nalewkowy (m. thyroarytenoideus) pokryta błoną śluzową
 Na ścianach bocznych krtani błona śluzowa
6.Przedsionkowy (m. ventricularis)
układa się w fałd przedsionkowy (plica
7.Głosowy (m. vocalis) vestibularis), a tylnie od niego w fałd głosowy
(plica vocalis). Pomiędzy fałdami jest kieszonka
– Jama krtani – cavum laryngis krtaniowa (ventriculus laryngis)

– Wejście otacza nagłośnia, fałd nalewkowo – nagłośniowy oraz chrząstki nalewkowate -> KORONA KRTANI Fałd głosowy rozpięty jest pomiędzy wyrostkiem
– Trzy części: głosowym chrząstki nalewkowatej, a dolną częścią
chrząstki tarczowatej. Utworzony jest też z więzadła
– Początek = przedsionek krtani (vestibulum) głowoswego (ligamentum laryngis) i mięśnia
– Środkowa część = głośnia (glottis) głosowego (musculus medianus).

– Koniec = jama podgłośniowa (cavum infraglotticum)

– Głośnia zbudowana: grzbietowo z chrząstek nalewkowatych, brzusznie z fałdów głosowych tworzących szparę głośni (rima glottidis)
Różnice gatunkowe

 U psa i konia kieszonka krtaniowa boczna (między więzadłem przedsionkowym – fałd przedsionkowy a głosowym - fałd głosowy)
 U świni i konia tylnie od nagłośni znajduje się zachyłek pośrodkowy krtani
 U świni fałd głosowy podzielony na dwie części (między nimi niewielka kieszonka krtaniowa boczna)

Ukrwienie i unerwienie
}Unaczynienie:
-gałąź krtaniowa tętnicy tarczowej doczaszkowej (r.laryngeus a.thyroidea cranialis),odchodzącej od tętnicy szyjnej wspólnej (a.carotis communis)
}Unerwienie:
-gałęzie nerwu błędnego
-nerw krtaniowy doczaszkowy (n.laryngeus cranialis)
-nerw krtaniowy doogonowy (n.laryngeus caudalis)

ODGAŁĘZIENIA T. PODOBOJCZYKOWEJ I T. PIERSIOWEJ WEWNĘTRZNEJ

 NARZĄDY ZMYSŁÓW
OKO (oculus)

Gałka oczna (bulbus oculi)

- 2 komory oka
 Przednia (camera anterior) – między rogówką a tęczówką; wypełniona cieczą wodnistą; w niej kąt tęczówkowo-rogówkowy (angulus iridocornealis), a
w nim więzadło grzebieniaste kąta tęczówkowo-rogówkowego (ligamentum pectinatum anguli iridocornealis)
 Tylna (camera posterior) – między tęczówką a soczewką; wypełniona cieczą wodnistą

- ulokowana na ciele tłuszczowym oczodołu (corpus adiposum orbitae)

- jest otoczona przez pochewkę gałki ocznej (capsula bulbi)
- powieki (palpebrae) chronią gałkę przed urazami, nadmiarem światła i rozprowadzają łzy
- ciało szkliste (corpus vitreum) – przebiega przez nie kręty, ślepo zakończony kanał ciała szklistego (canalis hyaoideus), w którym w życiu płodowym przebiega
tętnica ciała szklistego

Błona włóknista (tunica fibrosa bulbi)

- twardówka (sclera)
 Zbudowana z włókien tkanki łącznej
 Blaszka brunatna (lamina fusca sclerae)
 Między rogówka a twardówką zatoka żylna twardówki (sinus venosus sclerae) – odprowadza ciecz wodnistą oka
- rogówka (cornea)
 Tworzy 1/5 przednią
 Bruzda twardówki (sulcus sclerae)
 Rąbek rogówki (limbus corneae) – pas między rogówką a twardówką
 Brak naczyń krwionośnych
 Obficie unerwiona
 Warstwa zew. – pokryta nabłonkiem przednim, pod nim blaszka graniczna przednia
 Warstwa środkowa – istota właściwa rogówki, od tyłu przylega do blaszki granicznej tylnej

Błona naczyniowa (tunica vasculosa)

- naczyniówka (choroidea)
 Błona odblaskowa (tapetum lucidum) – lepsze wykorzystywanie promieni świetlnych
o Komórkowa (tapetum lucidum cellulosum) – mięsożerne
o Włóknista (t. l. fibrosum) – roślinożerne
 Do twardówki przylega blaszką nadnaczyniówkową (lamina suprachoroidea)
  Biegną w niej:
o Odgałęzienia tętnic rzęskowych krótkich i tylnych (arteriae ciliares posteriores breves et longes)
o Naczynia żylne uchodzące do żył wirowatych (venae varticosae)
- ciałko rzęskowe (corpus ciliare)
 Wytwarza ciecz wodnistą
 Mięsień rzęskowy (m. ciliaris) – akomodacja oka, składa się z włókien mm. Gładkich, zaopatrywany przez przywspółczulne włókna zazwojowe od
zwoju rzęskowego
 3 powierzchnie:
o Przednia – przechodzi w tęczówkę
o Zewnętrzna – zrasta się z twardówką
o Wewnętrzna – przylega do wnętrza gałki ocznej
 Obrączka rzęskowa (orbiculus ciliaris)
 Wieniec rzęskowy (corona ciliaris) pokryty wyrostkami rzęskowymi (procc. Ciliares)
- tęczówka (iris)
 W niej źrenica (pupilla)
 Brzeg rzęskowy (margo ciliaris) – obwód tęczówki
 Brzeg źreniczny (margo pupillaris) – obwód źrenicy
 Bierze udział w przemianach cieczy wodnistej
 Mięsień zwieracz źrenicy (m. sphincter pupillae) – włókna przywspółczulne
 Mięsień rozwieracz źrenicy (m. dilator pupillae) – włókna współczulne

Błona wewnętrzna = siatkówka (retina)

- 3 części:
 Wzrokowa (pars optica retinae) – światłoczuła, przylega do naczyniówki
 Tęczówkowa (p. iridica retinae) – niewrażliwa na światło
 Rzęskowa (p. ciliaris retinae) – niewrażliwa na światło
Między cz. Wzrokową a rzęskową jest rąbek zębaty (ora serrata)
- 2 warstwy:
 Barwnikowa (stratum pigmenti)
o Zewnętrznie występuje
o Z komórek nabłonkowych z brunatnym barwnikiem
 Mózgowa (stratum cerebrale)
o Wewnętrznie występuje
o Nieprzesuwalna tylko w miejscu wyjścia n. wzrokowego
o Tarcza nerwu wzrokowego (discus nervi optici) brak elementów światłoczułych, bocznie od niej jest plamka żółta (macula lutea) – miejsce
najostrzejszego widzenia, a w niej dołek środkowy (fovea centralis) – same kom. czopkowe

Aparat ruchowy
- mięśnie proste:
 M. prosty przyśrodkowy (m. rectus medialis) – przywodzi gałkę oczną
 Boczny (m. rectus lateralis) – odwodzi gałkę oczną
 Górny (m. rectus superior) – kieruje biegun przedni ku górze i obraca gałkę oczną dookoła osi strzałkowej
 Dolny (m. rectus inferior) – kieruje biegun przedni na dół
- mięśnie skośne:
 Górny (m. obliquus superior) – biegnie od pierścienia ścięgnistego wspólnego, przez bloczek, do górno-bocznej powierzchni gałki
 Dolny (m. obliquus inferior) – od grzebienia łzowego tylnego, do strony bocznej gałki, za równikiem; obraca pow. Górną do boku

Unerwienie
 Nerwy gałki ocznej odchodzą od n. nasociliaris i zwoju rzęskowego
 Od n. nosowo-rzęskowego: nn. Ciliares longes, 2, czuciowe
 Od zwoju rzęskowego: nn. Ciliares breves, 10-20, czuciowe, współczulne, przywspółczulne
 M. rzęskowy i m. zwieracz źrenicy są unerwiane przywspółczulnie
 M. rozwieracz źrenicy jest unerwiony współczulnie
 N. bloczkowy (IV, n. trochlearis) – m. skośny górny
 N. odwodzący (IV, n. abducens) – m. prosty boczny
 N. okoruchowy (III, n. oculomotoris) – pozostałe mięśnie

Powieki (palpebrae)
- są zwierane przez m. okrężny oka (m. orbicularis oculis)
- powiekę górną podnosi dźwigacz powieki górnej (m. levator palpebrae superficialis)
- za rozwarcie powiek odpowiada: m. tarczkowy górny i dolny (m. tarsalis superior et inferior)
- za m. okrężnym oka jest tarczka górna i dolna (tarsus superior et inferior) oraz przegroda oczodołowa (septum orbitale)
- tarczki są przymocowanę przez więzadła powiekowe (ligamenta palpebralia) do oczodołów

Spojówka (tunica coniunctiva)

- spojówka powiek – w niej gruczoły śluzowe
- sklepienie górne spojówki (fornix superior coniunctivae)
- sklepienie dolne spojówki (fornix inferior coniunctivae)
Zawierają gruczoły spojówkowe (glandulae coniunctivales)
- spojówka gałki ocznej (tunica coniunctivae bulbi)
- mięsko łzowe (caruncula lacrimalis) w kącie oka
- pozostałość po powiece trzeciej – fałd półksiężycowaty (plica semilunaris coniunctivae)

Gruczoł łzowy
 W dole gruczołu łzowego
 Podzielony na 2 części przez ścięgno m. dźwigacza powieki górnej
  Cz. Górna/oczodołowa
 Cz. Dolna/powiekowa
 Przewodziki wyprowadzające doprowadzają łzy do sklepienia górnego spojówki
 Przywspółczulne włókna wydzielnicze zazwojowe od zwoju skrzydłowo-podniebiennego (włókna przedzwojowe w n. VII)

Drogi łzowe
 Łzy częściowo wyparowują z gałki ocznej, a częściowo spływają do korytka łzowego (rivus lacrimalis)
 Z korytka płyną do jeziorka łzowego (lacus lacrimalis)
 Na brzegach powiek są punkty łzowe (puncta lacrimalia) leżące na brodawkach łzowych (papillae lacrimales)
 Punkty łzowe przy zamkniętych powiekach zanurzone są w cieczy łzowej jeziorka  płyn wchodzi w nie na zasadzie włoskowatości  przy otwieraniu
powiek płyn zostaje zassany do cz. Pionowej kanalików łzowych  ponowne zamknięcie powiek powoduje, że płyn zostaje wyciśnięty z kanalików do
worka łzowego

NARZĄD PRZEDSIONKOWO-ŚLIMAKOWY -organum vestibulochochleare

To siedlisko 2 receptorów
- telereceptor – wrażliwy na drgania dźwiękowe (powietrze)
- statoreceptor – odbiera bodźce o sytuacji przestrzennej organizmu

TRZY CZĘŚCI:
1. Ucho zew. – przyjmuje fale dźwiękowe i przekazuje do śr.
2. Ucho środkowe – przetwarza fale na bodźce mechaniczne
3. Ucho wew. – ma płyn, którego drgania przekazywane są kom. czuciowym , a te zmieniane w sygnały nerwowe są odczytywane w ośr. ukł. nerw.

UCHO ZEWNĘTRZNE – auris externa

przewód słuchowy zew.+ małżowina uszna + mm. małżowinowe
Przewód słuchowy zew. – meatus acusticus externus
od małżowiny usznej do błony bębenkowej
cylindryczny kształt
część przyśr. jest strukturą kostną, która należy do cz. bębenkowej k. skroniowej, zakończona otworem słuchowym zew. porus acusticus externus.
część boczna: przewód słuchowy zew. chrząstkowy meatus acusticus externus cartilagineus utworzony z:
 chrząstki przewodu słuchowego – cartilago meatus acustici
ð chrząstka pierścieniowata- cartilago anularis – zaokrąglona, nawiązuje kontakt z otworem słuchowym zew.
ð część zmierzająca w kier małżowiny usznej ma wcięcia chrząstki przewodu słuchowego incisurae cartilaginis
meatus acustici
 blaszki skrawka – lamina tragi – przylega bocznie do przewodu, postać rurki

Małzowina uszna – auricula

• u ssaków!
• fałd skórny
• zew. cz. osadzona na przewodzie słuchowym zew.
• wychwytuje i skupia fale dźwiękowe i określa kierunek ich źródła
• u ssaków aktywnych nocną zdecydowanie lepiej rozwinięta niż u ssaków wodnych
• rusztowanie: chrząstka małżowiny usznej cartilago auriculare – z tk. chrz. sprężystej; na jej brzegu mogą być otworki lub skrawki
o w środkowej części może mieć małe otworki- to przejście dla naczyń i nerwów z zew. pow. małżowiny
o brzeg chrząstki=obrąbek helix – ogranicza owalne wejście do jamy małżowiny usznej (czółenka-sapha)
 Na przyśr. cz. czółenka jest odnoga boczna obrąbka crus helicis laterale i wyraźniejsza o. przyśrodkowa obrąbka c.h. mediale
ð na brzegu przednim obrąbka jest kolec obrąbka spina helicis
ð w kierunku bocznym obrąbek ma wyrostek, stanowi on rusztowanie wierzchołka małżowiny usznej apex
auriculare
ð w kierunku dobrzusznym obrąbek tworzy ogon obrąbka cauda helicis
ð od ogonka obrąbek przechodzi przez wcięcie przeciwskrawkowo-obrąbkowe incisura antitragohelicina w brzeg
przeciwskrawka margo antitragicus, który ogranicza przeciwskrawek antitragus wyróżnia się w nim
 wyrostek przeciwskrawkowy boczny proc. antitragicus lateralis
 wyr. przeciwskrawkowy przyśr. proc. anti. medialis
ð brzeg przeciwskrawka przechodzi przez wcięcie międzyskrawkowe incisura intertragica w brzeg skrawka margo
tragicus (ograniczony skrawkiem-tragus)
 zew. powierzchnia czółenka to grzbiet małżowiny usznej dorsum auriculare
 pow wew. wklęsła tworzy muszlę małżowiny usznej concha auriculare ograniczającą jamę muszli cavum conchae przechodzącą w przewód
słuch. zew.
o poniżej grzbietu małżowiny wyniosłość muszli – eminentia conchae
o obok niej ciało tłuszczowe małżowiny usznej corpus adiposum auriculare- w nim niewielkie wgłębienie w którym małż. za sprawą skurczów odp.
mięśni może się poruszać we wszystkich stronach.
o na zew. i wew. powierzchni małżowiny skóra – delikatna na wew. z włosami i gr. woskowinowymi. W jamie małżowiny usznej skóra tworzy 4 podłużne
fałdy czółenka plicae scaphe, w kierunku przeciwskrawka zmierza fałd przeciwskrawkowy plica antitragica
o chrząstka tarczkowa cartilago scutiformis – na m. skroniowym; to miejsce przyczepów niektórych mm poruszających małżowiną

MIĘŚNIE MAŁŻOWINOWE – mm. auriculares – najlepiej rozwinięte u mięsożernych, przeżuwaczy i konia

- najsłabiej u świni
2 zespoły:
1. łączący małżowinę z czaszką – powoduje jej ruchomość- 4 grupy
2. jednostki mięśniowe w obrębie małżowiny
 GRUPY Z ZESPOŁU 1
MIĘŚNIE MAŁŻOWINOWE
DONOSOWE
- MM. AURICULARES ROSTRALES
- drobne jednostki
- leżą w okolicy przednio-przyśr.
brzegu małżowiny
MIĘŚNIE MAŁŻOWINOWE
DOGRZBIETOWE
- MM. AURICULARES CAUDALES
w sąsiedztwie górnej, wypukłej cz.
małżowiny
MIĘŚNIE MAŁŻOWINOWE
DOOGONOWE
- MM. AURICULARES CAUDALES
związane z okolicą doogonową
małżowiny usznej
MIĘŚNIE MAŁŻOWINOWE
DOBRUSZNE
- MM. AURICULARES VENTRALES
różnie rozwinięte u gatunków
jama bębenkowa + błona bębenkowa + kosteczki słuchowe + błona śluzowa jamy bębenkowej + trąbka słuchowa
NAZWY PRZYCZEP FUNKCJE
M. CZOŁOWO TARCZKOWY od grzebienia czołowego, kresy skroniowej i m.
m. frontoscutularis czołowego
do chrz. tarczkowej
MM. TARCZKOWO-MAŁŻOWINOWE od chrz. tarczkowej
POWIERZCHOWNE do małżowiny uszn.
m. scutuloauriculares superficiales układa się powierzchownie
MM. TARCZKOWO-MAŁŻOWINOWE od powierzchni głębokiej chrz. tarczkowej
GŁĘBOKIE do podstawy małżowiny
-II- produndi
M. JARZMOWO-MAŁŻOWINOWY od łuku jarzmowego, silny brzusiec
m. zygomaticoauricularis do donosowego brzegu małż.
M. JARZMOWO-TARCZKOWY od łuku jarzmowego
m. zygomaticoscutularis do chrz. tarczkowej
M. MIĘDZYTARCZKOWY od grzebienia strzałkowego zew.
m. interscutularis do chrz. tarczkowej (i do pdst. możdżenia u
przeżuwczy)
M. CIEMNIENIOWO-MAŁŻOWINOWY od grzebienia strzałkowego zew. (u przeżuwaczy
m. parietoauricularis na guzowatości międzyrożnej)
do grzbietu małżowiny usznej
M. CIEMNIENIOWO-TARCZKOWY od k. ciemnieniowej
m. parietoscutularis do chrz. tarczkowej
M. SZYJNO TARCZKOWY od więzadła karkowego
m. cervicoacutularis do chrz. tarczkowej
M. SZYJNO-MAŁŻOWINY POWIERCHOWNY od guzowatości k. potylicznej zew. , przedniego
m. cervicoauricularis superficialis odc. więzadła karkowego
do ok środka grzbietu małżowiny
M. SZYJNO-MAŁŻOWINOWY GŁĘBOKI od więz. karkowego
m. cervicoauricularis profundus do tyłu podstawy małżowiny usznej
M. SZYJNO-MAŁŻOWINOWY ŚRODKOWY od więzadła karkowego
m. cervicoauricularis medius do chrz. tarczkowej, tylnej cz. podstawy małżowiny
M. PRZYUSZNICZO-MAŁŻOWINOWY leży na gruczole przyusznym koń i
m. parotidoauricularis od powięzi żwaczowej i pow. przyuszniczej przeżuwacze
do dolnej cz. podstawy małżowiny
M. RYLCOWO-MAŁŻOWINOWY od przewodu słuchowego zew. kostnego, inne ssaki
m. styloauricularis występuje na chrzęstny
do podstawy małżowiny usznej
GRUPY Z ZESPOŁU 2
M. OBRĄBKA od kolca obrąbka ku górze
m. helicis do obrąbka
M. OBRĄBKA MNIEJSZY na odnodze obrąbka
m. helicis minor
M. SKRAWKOWY po powierzchni skrawka
m. tragicus
M. PRZECIWSKRAWKOWY na powierzchni tylnej przeciwskrawka
m. antitragicus
M. OGONOWO-PRZECIWSKRAWK. od ogona obrąbka do przeciwskrawka
m. caudoantitragicus
M. POPRZECZNY MAŁŻ. USZNEJ w rynience poprzecznej, na grzbiecie małżowiny
m. transversus auriculare usznej
M. SKOŚNY MAŁŻ. USZNEJ m.obliquus tylnie do poprzecznego
auriculae
UCHO ŚRODKOWE – AURIS MEDIA

Jama bębenkowa cavum tympani

• ograniczona od str. bocznej cz. bębenkową kości skroniowej a od przyśrodkowej cz. skalistą
• kształt klina, ostra część stanowi ściana pokrywkowa paries tegmentalis
ð ogranicza j. bębenkową
ð układa się bocznie od grzebienia cz. skalistej k. skroniowej
ð na całej długości bruzda n. twarzowego
ð w cz. przedniej wgłębienie – zachyłek nadbębenkowy recessus epitympanicus, przylega do niego staw kowadełkowo-
młoteczkowy. Górny fragment zachyłka to cz. osklepkowa pars cupularis.
• w cz. tylnej stropu jamy bębenkowej jest zagłębienie stanowiące przyczep początkowy m. strzemiączkowego m. stapedius (1z2 mm. kosteczek
słuchowych mm. ossiculorum auditus), przyczep końcowy na strzemiączku. Nadaje skośne położenie strzemiączku i dzięki temu zmniejsza jej drgania.
• Ściana z. żylnej paries jugularis – drugi element ograniczający jamę bębenkową
• od str. przyśrodkowej ograniczona ściana błędnikowa paries labyrinthicus utworzona przez cz. skalistą
ð dolna połowa wzniesiona w postaci wzgórka promontorium
ð górna połowa ma kilka oddzielonych elementów:
 okienko ślimaka fenestra cochleae – okrągły otwór, zamknięty błoną bębenkową wtórną cavum tympani secundaria
 przednio od otwór okienka przedsionka fenestra vestibuli, za pom. więzadła przytwierdza się tu pdst. strzemiączka
• tylnie od wcześniejszych zatoka bębenkowa sinus tympani – niewielkie zagłębienie
• obszar cz. dolnej ograniczony ścianą sutkową paries mastoideus – sąsiaduje z wyr. sutkowatym k. skroniowej
ma drobne zagłębienia i jamki – kom. bębenkowe cellulae tympanicae
związany z nią otwór bębenkowy kanalika struny bębenkowej apertura tympanica canalculi chordae tympani
 • ogranicza ją też ściana szyjno-tętnicza paries caroticus - częściowo utworzona z obudowy kanału t.szyjnej i ujście bębenkowe trąbki słuchowej
(ostium tympanicum tubae auditivae)
• Od str. bocznej ściana błoniasta paries membranaceus utworzona gł. przez bł. bębenkową

Błona bębenkowa membrana tympani

• stanowi dno przewodu słuchowego zew.
• granica pomiędzy uchem zew. i śr.
• dochodzące fale dźw wprawiają ją w drgania które przenoszone są na kosteczki słuchowe
• półprzeźroczysta
• okrągła/eliptyczna
• przytwierdza się do chrz. pierścieniowatej za pom. pierścienia włóknisto-chrząstkowego anulus fibrocartilagineus
• w kącie między osią długą prz. sł. zew. a błoną b. jest wgłębienie pępek błony bębenkowej umbo membranae tympani – powstaje dzięki napięciu
spowodowanym rękojeścią młoteczka
• obszar większy nawiązujący łączność z rękojeścią to część napięta pars tensa
• od str. zew. jasna smuga – prążek młoteczkowy stria mallearis – prześwit rękojeści
• na warstwie skórnej błony wypuklenie spowodowane wyniosłością młoteczkową prominentia mallearis
• od str śluzówki na błonie są 2 fałdy
ð fałd młoteczkowy donosowy – plica mallearis rostralis : od głowy młoteczka ku przodowi
ð fałd młoteczkowy doogonowy -II- caudalis : od rękojeści młoteczka ku tyłowi
• część wiotka pars flaccida to część mniejsza błony b., układa się powyżej fałdów

Kosteczki słuchowe ossicula auditus : młoteczek, kowadełko, strzemiączko

- przenoszą drgania z błony bębenkowej do przychłonki ucha wew.

Młoteczek malleus
• największy
• rękojeść młoteczka manubrium mallei- wąska, wydłużona część, ma:
ð wyrostek boczny proc. lateralis- za pom. niego przyrasta do bł. bębenkowej
ð w sąsiedztwie w.bocznego może być wyrostek donosowy proc. rostralis ( u noworodków sięga do szczeliny skalisto-bębenkowej a u dorosłych
się uwstecznia)
ð wyrostek mięśniowy proc. muscularis – przyczepia się do niego m. napinacz błony bębenkowej (2 m. kosteczek)
• dogrzbietowo rękojeść przechodzi w szyjkę młoteczka collum mallei zakończoną głową młoteczka caput mallei
• wypukła powierzchnia stawowa głowy wraz z trzonem kowadełka tworzą staw kowadełkowo-młoteczkowy articulatio incudomallearis

Kowadełko incus
• między młoteczkiem a strzemiączkiem
• trzon kowadełka corpus incudis
• powierzchnia stawowa w kształcie siodła – łączy się tu z głową młoteczka
• odnoga krótka crus breve
ð poziomo
ð połączona więzadłem z zachyłkiem nadbębenkowym ściany ograniczającej jamę bębenkową
• odnoga długa crus longum
ð zwrócona w kierunku środkowym i ku dołowi
• wyrostkiem soczewkowatym proc. lenticularis, więzozrostem lub kościozrostem łączy się z kostką soczewkowatą os lenticulare (b. mała, zespala
kowadełko z głową strzemiączka)

Strzemiączko-stapes
• głowa strzemiączka caput stapedis, przez kostkę soczewkowatą w stawie kowadełkowo-strzemiączkowym łączy się z odnogą długą kowadełka

• odnoga donosowa – crus rostrale

• odnoga doogonowa – crus caudale po zespoleniu tworzą podstawę strzemiączka basis stapedis, połączona z oknem przedsionka za pom.
więzozrostu bębenkowo-strzemiączkowego syndesmosis tympanostapedia
Połączenia kosteczek
o m. napinacz błony bębenkowej
o m. strzemiączkowy
o więzadła kosteczek słuchowych ligg. ossiculorum auditus:
o więzadła młoteczka ligg. mallei
o więz. kowadełka ligg. incudis
o więzadło pierścieniowate strzemiączka lig. anulare stapedis
o błona strzemiączka membrana stapedis

Błona śluzowa
• cienka, bez gruczołów, słabo unaczyniona
• fałdy:
ð młoteczkowy doogonowy plica mallearis caudalis
ð młoteczkowy donosowy plica mallearis rostralis
ð struny bębenkowej plica chordae tympani
ð kowadełka plica incudis
ð strzemiączka plica stapedis

Trąbka słuchowa tuba auditivia (przewód Eustachiusza)

• łączy j. bębenkową z gardłem
• wyrównuje ciśnienie powietrzne pomiędzy uchem śr.
• część kostna trąbki słuchowej pars ossea tubae auditivae
ð rozpoczyna się ujściem bębenkowym trąbki słuchowej ostium tympaniucum t.a.
ð tworzy rowek na wyr. mięśniowym k. skroniowej zamknięty blaszką błoniastą lamina membranacea
• część błoniasta t.s pars membranacea t.a
 ð dłuższa
ð kończy się ujściem gardłowym trąbki słuchowej ostium pharyngeum t.a. (cz. chrząstkowa t.sł)
ð rusztowanie z chrząstki trąbki słuchowej reprezentowane przez blaszkę chrząstkową przyśrodkową i boczną lamina cartilaginis medialis et.
lateralis
• gdzie cz. kostna przechodzi w błoniastą jest cieśń trąbki sł. isthimus tubae auditivae
• wnętrze pokryte bł. śluzową z gruczołami trąbkowymi, limfocytami tworzącymi grudki chłonne trąbkowe

UCHO WEWNĘTRZNE AURIS INTERNA

Struktury ucha wew. mieszczą się w cz. skalistej piramidy k. skroniowej.

System przestrzeni w których rezydują to błędnik kostny (labyrinthus osseus).

• osłona dla bł. błoniastego
• składa się z centralnej przestrzeni – przedsionka vestibulum
• trzech kanałów półkolistych canales semicirculares
• po przeciwnej str. przedsionka wejście do kanału spiralnego ślimaka canalis spiralis cochleae, który skręca się spiralnie i stożkowato (jak w przyp.
muszli ślimaka). Jego ślepe, wierzchołkowe zakończenie to osklepek copula
• Kanały półkoliste (które wychodzą i wracają do przedsionka) mają
ð odnogę prostą
ð odnogę bańkową
ð kończą się przed wejściem do przedsionka rozszerzeniem – bańką kostną ampulla ossea
• z przyśrodkowej ściany kanału ślimaka wystaje do ok. połowy jego średnicy podwójna blaszka spiralna kostna lamina spiralis ossea, która z całym
kanałem ślimaka przebiega skrętnie kończąc się w okolicy osklepka
• błędnik kostny łączy się z jamą bębenkową za pom. okienka przedsionka fenestra vestibuli(owalnego) oraz okienka ślimaka f. cochleae (okrągłego).
Przyżyciowo struktury te są zamknięte przez:
 podstawę strzemiączka
 jego więzadło pierścieniowate
 błonę bębenkową wtórną membrana tympani secundaria
• wypełniony cieczą – przychłonką perilympha, w niej zawieszony i niekiedy przytwierdzony
do ścian bł. kostnego błędnik błoniasty labirynthus membraneus wypełniony śródchłonką endolympha

Błędnik błoniasty:
• podobny kształtem do kostnego
• składa się z znajdujących się w przedsionku
o łagiewki utriculus
łączą się za pom. kanału Vidiusza
o woreczka sacculus
o trzech przewodów półkolistych ductus semicirculares znajdujących się w kanałach
półkolistych (łagiewce)
 każdy ma bańkę błoniastą ampulla membranacea
• woreczek łączy się z przewodem ślimaka ductus cochlearis, przebiega on w kostnym kanale
spiralnym ślimaka, ale z 1 strony przymocowany jest do krawędzi blaszki spiralnej kostnej,
a od str. zew. do ściany kanału kostnego  w ten sposób cały kanał spiralny podzielony jest przez blaszkę spiralną oraz przewód ślimaka na
ð piętro górne – schody przedsionka scala vestibuli
ð piętro dolne – schody bębenka scala tympani wypełnione przychłonką
• w okolicy osklepka oba piętra kontaktują się ze sobą za pom. szpary osklepka helicotrema , bo blaszka spiralna kostna i przewód ślimaka nie dochodzą
do końca kanału kostnego

• Przewód ślimaka
o zawiera narząd spiralny (CORTIEGO) (na blaszce podstawnej) z kom. zmysłowymi, które rejestrują sygnały dźwiękowe. Unerwiane są one przez
dendryty, które odbierają bodźce słuchowe i opuszczają narząd cortiego przebiegając pomiędzy płatami blaszki spiralnej kostnej do leżących u jej
podstaw perykarionów, których ciąg tworzy zwój spiralny ganglion spirale
o aksony tych kom. opuszczają ucho wew. przez tractus spitalis foraminosus, leżący na dnie przewodu słuchowego wew (meatus acusticus
internus) i stanowią wnikającą do mózgowia cz. ślimakową (słuchową) nerwu przedsionkowo – ślimakowego (VII)
o przebieg wydarzeń związanych z percepcją bodźców dźwiękowych:

drgania błony bębenkowej

(system kostek słuchowych)

podstawa strzemiączka

drgania przychłonki przedsionku ucha wew.

- najpierw do schodów przeds. i przebiegają w kierunku osklepka kanału spiralnego ślimaka

szpara osklepka

schody bębenka

w kierunku podstawy ślimaka

w podstawie odbijają się od bł. bębenkowej wtórnej

wracają w kier odwrotnym (od podstawy przez schody do osklepka, przez szparę osklepka do schodów przedsionka itd.)

drgania przychłonki nakładają się na siebie i przez ścianę przewodu ślimakowego wpływają na jego śródchłonkę i narząd Cortiego oraz kom. zmysłowe.
• w pozostałych obszarach błędnika są wyspecjalizowane struktury związane z percepcją bodźców dot. zmysłu równowagi:
o plamki maculae – jest wewnątrz łagiewki POZIOMO, wew. woreczka PIONOWO
o łagiewki –
o woreczki
o grzebienie bańkowe cristae ampullares z osklepkami przewodów półkolistych
o kom. zmysłowe = rzęsate, unerwiane przez dendryty, których pęczki opuszczają ucho wew. przez otwory przedsionkowe górne i dolne na dnie
przewodu słuchowego wew i wnikają do zwoju przedsionkowego ganglion vestibulare zawierającego ich perykariony, przykrywającego oba
otwory od str. przewodu słuchowego
Aksony tych kom. wnikające do mózgowia stanowią cz. przedsionkową nerwu VII.

Ciśnienie przychłonki i śródchłonki regulowane przez ich stały odpływ z ucha wew. za pom. wodociągu ślimaka (aquaductus cochleae) i ductus
paralymphaticus oraz przewodu śródchłonki (ductus endolymphaticus) leżącego w wodociągu przedsionka, kończącego się workiem śródchłonki
(saccus endolymphicus).
UKŁAD POKARMOWY
PODZIAŁ JAMY BRZUSZNEJ :
1. przodobrzusze (progastrium s. epigastrium): od przepony do płaszczyzny przeprowadzonej przez ostatnią parę żeber; wyróżniamy w niej okolice:
® Okolica podżebrowa prawa i lewa (regio subcostalis dextra et sinistra)
® Okolica wyrostka mieczykowatego (regio xyphoidea)
2. śródbrzusze (mesogastrium) do płaszczyzny przeprowadzonej przez guzy biodrowe, wyróżniamy okolice:
® Okolica biodrowa prawa i lewa (regio iliaca dextra et sinistra)
® Okolica lędźwiowa (regio lumbalis) - pod samym kręgosłupem
® Okolica pępkowa (regio umbilicalis) - tam gdzie pierścień pępkowy
3. tyłobrzusze (metagastrium) do wpustu doczaszkowego jamy miednicznej (apertura pelvis cranialis) :
® Okolica pachwinowa prawa i lewa (regio pelvina dextra et sinistra)
® Okolica łonowa (regio pubica)

PODZIAŁ PRZEWODU POKARMOWEGO NA ODCINKI :

Przełyk esophagus
3 odcinki :
1. część szyjna, pars cervicalis
2. część piersiowa, pars thoracica Jelito cienkie, intestinum tenue Składa
3. część brzuszna, pars abdominalis się z 3 cz.:
1. dwunastnica, duodenum
Żołądek ventriculus s. gaster 2. jelito czcze, intestinum jejunum
∙ część wpustowa, pars cardiaca → początek żołądka wyznaczony przez ujście przełyku do żołądka 3. jelito kręte (biodrowe), intestinum ileum
∙ część odźwiernikowa, pars pylorica → koniec żołądka, tam żołądek przechodzi w dwunastnicę
∙ wpust, cardiaca
Jelito grube, intestinum crassum
∙ trzon, corpus ventriculi
1. jelito ślepe (cecum)
∙ odźwienik, pylorus
∙ dno żołądka, fundus ventriculi 2. okrężnica (colon)
∙ krzywizna większa żołądka, curvatura ventriculi major 3. jelito proste czyli odbytnica (rectum)
∙ krzywizna mniejsza żołądka, curvatura ventriculi minor 4. kanał odbytowy (canalis analis) zakończony odbytem

Otrzewna – peritoneum
Jest to potężny worek objętością wielokrotnie przekraczający objętość jamy brzuszno-miednicznej. Wywodzi się z powięzi tułowia wewnętrznej, ogranicza jamę
otrzewnej – cavum peritonaei.
Jama otrzewnej komunikuje się z jamą opłucnej przez:
1. Rozwór aorty – hiatus aorticus
2. Rozwór przełykowy – hiatus oesophagus
3. Otwór żyły głównej – foramen venae cavae
U płodu dobrzuszna ściana jamy brszusznej przebita jest w płaszczyźnie pośrodkowej przez sznur pępowinowy. Pępek powstaje jako zamknięcie fizjologicznej
przepukliny pępkowej – pętla jelita przemieszcza się do pierścienia pępkowego.
Jama otrzewnej tworzy 4 zachyłki:
1. Wyrostek pochwowy – processus vaginalis
2. Zagłębienie łonowo-pęcherzowe – excavitio pubovesicale
3. Zagłębienie pęcherzowo-płciowe – excavatio vesicogenitalis
4. Zagłębienie odbytniczo-płciowe – excavatio rectogenitalis z prawym i lewym dołem przyodbytniczym – fossa pararectalis

Części przylegające do ścian jamy brzusznej i przepony to otrzewna ścienna – peritoneum paritale, a narządy położone wewnątrzotrzewnowo pokrywa od
zewnątrz otrzewna trzewna – peritoneum vesicale. Otrzewna jest błoną surowiczą, a strukturą funkcjonalną otrzewnej jest cienki, jednowarstwowy nabłonek –
mezotelium. Otrzewnę buduje też podściółka łącznotkankowa, która w przypadku otrzewnej ściennej jest znacznie grubsza niż otrzewnej trzewnej.
Otrzewna jest niezwykle ważnym elementem w gospodarce wodno-elektrolitowej organizmu ze względu na swoje silne unaczynienie. Przerwanie, uszkodzenie otrzewnej
grozi śmiercią z powodu szybko rozprzestrzeniającego się zapalenia i uszkodzenia funkcjonowania narządów. Przeżuwacze są najmniej podatne na zapalenie otrzewnej, bo
u nich dochodzi do ograniczenia zapalenia przez szybkie zarośnięcie. Inaczej u koni, u których obszar zapalny rozszerza się bardzo szybko i prowadzi często do śmierci.
Dlatego żadko u koni wykonuje się chirurgiczne leczenie kolek – zabieg bardzo drogi ze względu na konieczność wysokiej aseptyki i bardzo ryzykowny. U mięsożernych
różnie.

Blaszki otrzewnowe są ze sobą zrośnięte, pomiędzy nimi jest hipotetyczna, bo bardzo nikła jama otrzewnej.
Krezka – mesenterium to dwulistkowe fałdy otrzewnej (obu blaszek) podwieszające narządy wewnętrzne. Krezka stablizuje narząd, ale też doprowadza do niego
naczynia krwionośne i nerwy, które biegną pomiędzy obiema blaszkami krezki i przez nie prześwitują. Obok naczyń mogą znajdować się też węzły chłonne i złogi
tłuszczowe.

Narządy wewnątrzotrzewnowe intraperitonralne to te, które całkowicie są otoczone przez otrzewną trzewną i są np. żołądek, jelita, wątroba. Narządami
pozaotrzewnowymi retroperitonealne nazywamy te, które są tylko lekko
wpuklone w worek jak np. nerki, gruczoły nadnerczowe. Nerka lewa jest szczególnie labilna u przeżuwaczy ze względu na lewostronne położenie żwacza, który
po wypełnieniu potrzebuje miejsca.

Struktura morfologiczna krezek przewodu pokarmowego bezpośrednio wiąże się z jego rozwojem prenatalnym.

Wczesne fazy rozwojowe narządów i ich umiejscowienie

Pierwotnie w jamie brzusznej występują dwa worki otrzewnowe, które sięgają od zawiązka przepony, a kończą się na poziomie przyszłej jamy brzusznej. Zawiązki
narządów leżą pomiędzy ścianami zewnętrznymi obu worków otrzewnowych.
Pierwotna cewa żołądkowo-jelitowa jest prawie prosta, sięga od otworu gębowego do otworu odbytowego.
W dalszym rozwoju ściany obu workow otrzewnowych zrastają się nad i pod cewą tworząc na całej długości na krezkę dogrzbietową – mesenterium dorsale i
odcinkowo krezkę dobrzuszną – mesenterium ventrale.
Krezka dobrzuszna zachowana jest tylko na żołądku i pierwszym odciunku jelita cienikiego, kończy się na poziomie przebiegającego w niej przewodu żółciowego.
Na pozostałych odcinkach zanika.
Na całym odcinku jelit jest krótsza bądź dłuższa krezka dogrzbietowa. Wydłużanie jelit w rozwoju płodowym powoduje wydłużenie krezki dogrzbietowej, a z nią
także przebiegającą t. krezkową doczaszkową – a. mesenterica cranialis.

Obroty żołądka w trakcie rozwoju osobniczego

Żołądek ssaka ma krezkę górną i dolną – granice między dwoma workami otrzewnowymi. Za żołądkiem worek jest już tworem jednolitym. Obroty żołądka służą
wydłużeniu krezki i ostatecznie utworzenia sieci.

Cewa jelitowa w miejscu przyszłego żołądka ulega rozszerzeniu, wtedy żołądek położony jest wzdłuż długiej osi ciała. Wpust skierowany jest doczaszkowo a
odźwiernik doogonowo. Ma lekko zakrzywiony kształt krzywiznę większą – curvatura major – skierowaną górnie i krzywiznę mniejszą – curvantura minor –
skierowaną dolnie.
W okresie postnatalnym układ krzywizn jest odwrotny.
Krezka dogrzbietowa biegnie od krzywizny większej, a dobrzuszna od krzywizny mniejszej w stronę ścian jamy ciala.
Zmiany wynikające z obrotu żołądka:
o Krzywizna większa znajduje się na dole, a mniejsza u góry
o Żołądek ustawia się poprzecznie tak, że wpust jest po stronie lewej a odźwiernik po prawej
o Krezka dogrzbietowa (krezka wspólna) wędruje bardziej na lewo, mocno się rozrasta i tworzy wypukłość skierowaną dnem ku tyłowi – sieć większą
o Krezka dobrzuszna pozostaje mniej więcej na miejscu, ulega wydłużeniu i tworzy sieć mniejszą

Krezka dogrzbietowa żołądka – mesogastrium dorsale  sieć większa – omentum majus

Krezka dobrzuszna żołądka – mesogastrium ventrale  sieć mniejsza – omentum minus

Schemat S6
Niebieska to otrzewna ścienna.
Przekrój podłużny, przełyk przchodzi przez rozwór przepony.
Krezka z przodu jest podwójna.

Sieć – epiplon/omentum – wydłużona krezka, rozległy dwulistkowy fałd otrzewnej ściennej. Utworzona z pasm
tk. łącznej włóknistej i towarzyszącymi im naczyniami krwionośnymi i dużą zawartością tkanki tłuszczowej.
Podściółka tłuszczowa – panniculus adiposus to złogi tk. tłuszczowej wewnątrz sieci, która chroni trzewia, pełni funkcję termoizolacyjną i spełnia rolę
substancji zapasowej.

Sieć mniejsza ma uroszczoną budowę, obejmuje listkami wątrobę i tworzy dwa wiązadła otrzewnowe:
1. Więzadło wątrobowo-żołądkowe -> od powierzchni trzewnej wątroby do krzywizny mniejszej żołądka
2. Więzadło wątrobowo-dwunastnicze -> od wątroby do początkowego odcinka dwunastnicy
3. Więzadło sierpowate -> łączy wątrobę z przeponą

Sieć większa tworzy bardziej rozbudowaną strukturę złożoną z fałdu grzbietowego i dobrzusznego wpuklającymi się w stronę doogonową jamy brzusznej.
Torba sieciowa – bursa omentalis – przestrzeń między fałdem dobrzuszmym i dogrzbietowym utworzonymi z sieci większej. Jest to przestrzeń praktyczna,
ponieważ oba fałdy schodzą się i do siebie przylegają otaczając z każdej strony trzewia. Wynika z tego, że torba składa się ostatecznie z 4 listków otrzewnowych.
Otwór sieciowy – foramen epiploicum to jedyny otwór pozwalający bez przerwania krezki, pośrednio dostać się do wnętrza torby sieciowej. Ma bardzo małą
średnicę, położony pomiędzy ż. wrotną wątrobową a ż. czczą tylną (koło wrot wątrobowych) i prowadzi do przedsionka torby sieciowej vestibulum bursae
omentalis. Przewężenie powyżej krzywizny mniejszej, ograniczane przez ośrodkową część żołądka i sieć mniejszą to wejście do torby sieciowej – aditus ad
bursam omentalem które prowadzi już bezpośrednio do wnętrza torby.
Zachyłek końcowy torby to dno torby, które po tej stronie nie ma żadnego ujścia.

Opisaną drogą mogą przemieszczać się jelita, które zostają tam uwięzione. Między blaszkami krezki mogą występować miocyty gładkie, które pod wpływem drażneinia
ulegają skurczowi jeszcze bardziej ograniczając otwór torby sieciowej. Uwięzione jelita powodują powstawnie przepukliny wewnętrznej – hernia interna. Wrotami jest
foramen epiploitum, a zawartością jest pętla jelitowa.

U przeżuwaczy sieć większa powiązana jest ze żwaczem i tworzy napiętą ścianę otrzewnową stanowiącą dodatkową, poza ścianą jamy brzusznej podporę dla
trzewi.

Pochodne otrzewnej
1) Krezki – dwulistkowe fałdy otrzewnej podwieszające narządy. Dogrzbietowa przebiega przez całą długość cewy jelitowej i ze względu na jej znaczne
rozmiary ulega zmarszczeniu i tworzy kolejne pochodne.
2) Zmarszczenia krezki – skupienia krezki wspólnej wokół t. krezki doczaszkowej przy początkowych przyczepach krezki to:
o korzeń krezki doczaszkowy – radix mesenterii cranialis
o korzeń krezki doogonowy – radix mesenterii caudalis
Obwodowy korzeń (od strony odcinka jelita) jest wachlarzowato rozpostarty, na tym większej przestrzeni im dłuższy jest odcinek przewodu pokarmowgo,
który jest podwieszany.
3) Sieci – większa i mniejsza. Tworzą torbę sieciową.
4) Więzadła/fałdy – powstają gdy otrzewna przechodzi z jednego narządu na drugi.
Krezka dobrzuszna ulega przekształceniu w więzadła wątrobowe.
Tylna część worka otrzewnego wchodzi na teren jamy miednicy i tworzy fałd moczowo-płciowy – plica urogenitalis, które u samic przekształca się w krezkę
macicy/więzadło szerokie macicy – mesometrium.
Fałd moczowo-płciowy obejmuje grzbietową częścią odbytnicę i tak powstaje krezka odbytnicy – mesorectum.

Innymi fałdami występującymi u wszystkich gatunków jest fałd dwunastniczo-okrężniczy i fałd biodrowo-ślepy, które powodują, że jelito ślepe ma jakby
dwie krezki.

Rozwój wątroby i trzustki – też śledziony, przewodów żółciowych, przewodów trzustkowych

o Zarówno wątroba jak i trzustka wywodzą się z nabłonka endodermalnego zawiązka dwunastnicy

o Między blaszkami krezki, w pobliżu krzywizny większej, pierwotnie skierowanej ku górze rozwija się zawiązek śledziony. Zawiązek wątroby rozwija się
między blaszkami krezki dobrzusznej.
o Na przestrzeni między śledzioną a krzywizną wiekąszą żołądka, śledziona jest związana z krzywizną większą więzadłem śledzionowo-żołądkowym – lig.

o Między wątrobą, a żołądkiem i wątrobą jest sieć mniejsza, której blaszki po otoczeniu narządów ponownie się schodzą i tworzą więzadło żołądkowo-
wątrobowo-dwunastnicze, nazywane też więzadłem wątrobowo-dwunastniczym i więzadłem wątrobowo-żołądkowym

o W wyniku obrotu żołądka pociąga on za sobą zawiązek śledziony położony w sieci większej. Powoduje to, że pierwotnie położony u góry zawiązek śledziony
ostatecznie kończy na dole.

o Zawiązek żołądka w okresie prenatalnym znajduje się obrębie późniejszej sieci większej na wysokości tylnej części klatki piersiowej.

Rozwój trzustki
Trzustka powstaje z trzech zawiązków
 1. Nieparzysty zaczątek grzbietowy - trzustka grzbietowa – pancreas dorsale -> między listkami krezki dogrzbietowej żołądka
2. Dwa zaczątki brzuszne z których lewy zanika, a prawy pozostaje jako trzustka brzuszna prawa – pancreas ventrale dextrum -> między listkami krezki
dobrzusznej żołądka

Obroty żołądka powodują zbliżenie zaczątków i ich zespolenie w gruczoł ostateczny. Z obu zaczątków rozwijają się osobne przewody wyprowadzające.
1. Trzustka grzbietowa ma przewód trzustkowy dodatkowy/mniejszy/Santoriniego – ductus pancreaticus accessorius
2. Trzustka dobrzuszna prawa ma przewód trzustkowy wielki/Wirsunga – ductus pancreaticus

W zależności od gatunku i osobnika może występować różna ilość przewodów i miejsce ich ujścia w dwunastnicy jest różne. W obrębie dwunastnicy zawsze jest
brodawka dwynastnicza większa – miejsce ujścia przewodu żółciowego wątroby.
- Jeżeli jest tylko przewód wielki to uchodzi on w miejscu brodawki dwunatniczej razem z przewodem żółciowym – małe przeżuwacze, kot
- Ujście przewodu mniejszego jest kilka centymetrów dalej od brodawki dwunastniczej, w miejscu brodawki dwunastniczej mniejszej – świnia,
przeżuwacze, niektóre psy
- Jeżeli występują oba przewody to uchodzą do zgięcia doczaszkowego dwunastnicy – Wirsunga w brodawce dwunastniczej razem z przewodem
żółciowym, mniejszy kilka centymetrów dalej w brodawce dwunastniczej mniejszej -koń, niektóre psy

PRZEŁYK, ESOPHAGUS
• Początkowy odcinek właściwego przewodu pokarmowego.
• Podatna, rozciągliwa rura błoniasto-mięśniowa o zwiotczałych ścianach w fazie spoczynkowej. Światło wypełnione nieregularnymi, podłużnymi fałdami błony
śluzowej i w sumie nie istnieje. Staje się drożny w czasie przechodzenia pokarmu do żołądka lub odwrotnie(przeżuwacze), gdy pokarm zmagazynowany w
żwaczu wraca do jamy ustnej w celu powtórnego przeżucia.
• Odruch wymiotny.
• Długość jest gatunkowo zmienna, wymiar zależy od długości szyi. Długi u konia i krótki u świni. Pozostałe ssaki : miejsca pośrednie.
• W przełyku wyróżnia się 3 odcinki :
1. część szyjna, (pars cervicalis), 2. część
piersiowa, (pars thoracica), oraz
3. część brzuszna, (pars abdominalis).
• CZ SZYJNA — od gardła do wpustu jamy piersiowej.

- Początkowo leży grzbietowo w stosunku do tchawicy, z boków zaś sąsiaduje z t. szyjną wspólną, z n. błędnym oraz pniem współczulnym, chłonny
pień tchawiczy, węzły chłonne szyjne głębokie, n. krtaniowy wsteczny i ż. szyjna wewnętrzna, u osobników młodych grasica.
- Od góry przełyk przylega do m. długiego szyi, a ściślej graniczy z blaszką powięzi szyi, która na wysokości tego mięśnia przyjmuje nazwę blaszki
przedkręgowej.
- Na wysokości 1/3 dolnej szyi zbacza na stronę lewą (wyżej leżał w płaszczyźnie pośrodkowej) zostając wciąż w kontakcie z tchawicą —> możliwa
ezofagotomia u konia
-Przy zakładaniu sondy nosowo-żołądkowej u konia można tuż przed pierwszym żebrem z lewej strony wyczuć palcem, a przy letnim owłosieniu nawet
dostrzec koniec wędrującej sondy. Tutaj również dostrzegalne są w przełyku kęsy pokarmowe lub hausty wody.

• CZ PIERSIOWA — od wpustu jamy piersiowej do rozworu przełykowego w przeponie.

- Do rozdwojenia tchawicy, tj. w odcinku przedsercowym śródpiersia, przełyk leży grzbietowo w stosunku do tchawicy.
- W odcinku sercowym śródpiersia (na wysokości rozdwojenia tchawicy i podstawy serca) przechodzi obok łuku aorty z prawej strony, - W zasercowym
układa się pod aortą i wspólnie z nn. błędnymi wkracza przez rozwór przełykowy przepony do jamy brzusznej.
• CZ BRZUSZNA — b. krótka. Obejmują ją listki surowicze więzadła żołądkowo-przeponowego, po czym przełyk uchodzi do wpustu żołądka.

• W przełyku zmieniają się : długość, grubość ścian, wielkość światła. Też różnice gatunkowe.
• W ścianie przełyku wyróżnia się 3 warstwy / błony :

-BŁONA ZEWNĘTRZNA, (tunica adventitia),

 • powierzchownie, z tkanki łącznej luźnej, która spowija przełyk, i łączy go z sąsiednimi narządami, a zwłaszcza z powięzią przedkręgową.
• w obrębie jamy piersiowej na błonę zewnętrzną nakłada się osłonka surowicza w postaci dwóch listków śródpiersia, (mediastinum), w cz brzusznej
zaś listki otrzewnowe więzadła żołądkowo-przeponowego.

- BŁONA ŚRODKOWA / MIĘŚNIOWA (tunica muscularis) —

• Przejawy ruchowe przełyku występują przy skurczach jej mięśni.
• W cz. początkowej przełyku błona ta jest przedłużeniem mięśniówki gardła. Następnie w mięśniówce można wyróżnić :

® 2 pokłady o elipsowatym przebiegu włókien,

® następnie postać spiralną wzajemnie krzyżujących się włókien,
® w końcowym odcinku mięśniówka tworzy zewnętrzną warstwę włókien o podłużnym przebiegu i warstwę wewnętrzną o
okrężnym, które w kierunku doczaszkowym stopniowo zyskują na grubości.

-TKANKA PODŚLUZOWA, (tela submucosa), — o luźnym utkaniu.

-BŁONA ŚLUZOWA —
• Wysłana od wew nabłonkiem wielowarstwowym płaskim, którego stopień zrogowacenia jest największy u ssaków roślinożernych.
• Warstwa właściwa jest bezgruczołowa.
• Blaszka mięśniowa śluzówki, (lamina muscularis mucosae), — brak ciągłości. Rozbudowana podśluzówka pozwala błonie śluzowej na
formowanie podłużnych fałdów, które w fazie spoczynkowej zapełniają światło przełyku. Umożliwia to z kolei zwiększenie światła przełyku
w fazie czynnej, gdy „do głosu" dochodzi mięśniówka..

mięśniówka przełyku tkanka ogółem odc. szyjny odc piersiowy odc.

podśluzowa brzuszny
PIES NA CAŁEJ DŁUGOŚCI mm. gruczoły śluzowe duża rozciągalność W tylno-górnej cz. gardła i tam jest Przy wpuście:
(MIĘSOŻERNE) poprzecznie prążkowane / przełykowe (glandulae próg gardłowo-przełykowy— zgrubienie
żywoczerwone esophageae) na CAŁEJ limen pharyngoesophageum mięśniówki
DŁUGOŚCI (śluzówkowe wniesienie) okrężnej
U psa próg leży na wysokości 1/2
długości trzonu axisa a w jego
ścianie znajdują się gruczoły
przełykowe.
KOT NA CAŁEJ DŁUGOŚCI mm. gruczoły śluzowe Duża rozciągalność // to samo co wyżej Przy wpuście:
(MIĘSOŻERNE) poprzecznie prążkowane / przełykowe (glandulae U kota światło przełyku ulega przewężeniu w 2 zgrubienie
żywoczerwone esophageae) TYLKO W miejscach : próg na wysokości 3-ego kręgu mięśniówki
STREFIE szyjnego i brak w progu gruczołów okrężnej
1. kilka cm od jego początku
GRANICZNEJ (gardło/
2. i jak u psa tuż przy wpuście do żołądka.
przełyk) = dalsza cz

KOŃ (KLACZ/ ODCINEK PRZEDNI poprzecznie
OGIER) prążkowane
ODCINEK DOŻOŁĄDKOWY
mięśnie gładkie przejście : na
wysokości korzenia płuc, choć
odosobnione włókna prążkowane
mogą dotrzeć nawet do żołądka
PRZEŻUWACZE NA CAŁEJ DŁUGOŚCI mm.
(BUHAJ/ KROWA./ poprzecznie prążkowane /
BYDŁO) żywoczerwone
ŚWINIA (KNUR) ODCINEK PRZEDNI poprzecznie
prążkowane
ODCINEK DOŻOŁĄDKOWY
mięśnie gładkie
w końcowym odcinku, czerwone
włókna m. prążkowane są
zastapione przez jasnożółtawe,
gładkie. „niemal w całości
poprzecznie prążkowana”
gruczoły śluzowe • ok. 125-150 cm długości. • Najdłuższy odc, przesuwa pokarm • W obrębie wpustu Część brzuszna
przełykowe (glandulae 35-40 cm/s. do klatki piersiowej przełyku
esophageae) TYLKO W • w 1/3 dolnej układa się na lewo od tchawicy, nawiązuje
wraz z tchawicą jest
STREFIE • Przełyk uchodzi do żołądka kontakt z
objęta listkami
więc może ją uciskać ukośnie / pod kątem ostrym a wątrobą przez
GRANICZNEJ (gardło/ surowiczymi
przełyk) wpust ma silnie rozwinięty wycisk
• +++ rozwinięta mięśniówka i najgrubsza ściana mięsień zwieracz wpustu. śródpiersia.
przełykowy, po
• śródścienne sploto-zwoje: zwój Auerbacha i • W stosunku do czym uchodzi do
• Ściany początkowo cieńsze, 4-5
Meissnera — ++ ilosci śródścienych neuronów mm, stopniowo w kierunku żołądka pobliskiej ż. głównej żołądka.
doogonowej
• 2 newralgicznie miejsca w przelyku, 2 grubsze, przy wpuście 12-15 mm.
przełyk leży
zwężenia: • Zaczyna się przedsionkiem, w dogrzbietowo i nieco
gardle, po stronie tylno-górnej, na w lewo od niej.
1. wokół wpustu doczaszkow klatki piersiowej
wysokości chrząstki
2. na wysokości rozworu przelykowego pierścieniowatej krtani między
przepony (Kali: wysokość I pary żeber przy workami powietrznymi.
wejściu do przepony)
—> zatkania tu, tzw. morzyska lub kolki
(wynikają z budowy ukł.pokarm.- tzw. miejsca
predylekcyjne)
gruczoły śluzowe Parzysty m. przełykowy podłużny boczny, m. Po stronie górnej gardła Objęta listkami Uchodzi do
przełykowe (glandulae esophageus longitudinalis lateralis, jak i przedsionek przełyku i przylega od śródpiersia. żwacza, który
esophageae) TYLKO W dogrzbietowy, dorsalis, i dobrzuszny, ventralis strony grzbietowej do chrząstki Na wysokości 4-7 znajduje się nad
STREFIE pierścieniowatej krtani umocowany przestrzeni międzyż, czepcem.
GRANICZNEJ (gardło/ Zgięcie głowowo-szyjne przełyku i zgięcie do niej przez m. przełyk krzyżuje się z
przełyk) szyjno-piersiowe, w odcinku piersiowym na pierściennoprzełykowy oraz łukiem aorty i osiąga
wysokości podstawy serca. parzysty m. przełykowy podłużny rozwór przełykowy
boczny, dogrzbietowy i przepony na
dobrzuszny. wysokości 8
Największe zwężenie światła przełyku leży na
Przy przejściu 1/2 początkowej przestrzeni
przejściu przednich w tylną.
odcinka szyjnego przełyku w 2/3 międzyżebrowej.
dolne przełyk zbacza na stronę lewą W części zasercowej
M. tarczowo-gardłowy i m. śródpiersia w
pierściennogardłowy, zwieracze gardła sąsiedztwie przełyku
42-45 cm,
doogonowe, przechodzą na przełyk, gdzie stają leży silnie rozwinięty
się m. węzeł chłonny
zwieraczem przełyku doczaszkowym. Przy śródpiersiowy
zakończeniu przełyku mięśniówka okrężna doogonowy. 48-
tworzy m. zwieracz przełyku doogonowy. 50cm
Całkowita długość przełyku krowy wynosi około
92-95 cm,.
gruczoły śluzowe Swiatło przełyku ulega zwężeniu w odcinku Zaczyna się w tylno-górnej ścianie
przełykowe (glandulae środkowym. gardła - przedsionek przełyku
esophageae) do Twory tkanki limfatycznej w postaci (vestibulum esophagi) dogrzbietowo
POŁOWY przełyku grudek czy mieszków migdałkowych, bardziej do krtani. Jest z nią związany przez
obfitych w odcinku początkowym, stopniowo w pasmo mięśniowe, odchodzi od
stronę żołądka staja się coraz mniej liczne. chrząstki tarczowatej i
pierścieniowatej, i wpromieniowuje w
mięśniówkę przełyku.
ŻOŁĄDEK, VENTRICULUS S. GASTER
• Śródścienne gruczoły trawienne, których wydzieliny tzn sok
żołądkowy poddają przeróbce chem. zmagazynowany przejściowo
pokarm.
• Mięśniówka żołądka przemieszcza pokarm do jelit i jest źródłem
przejawów ruchowych prowadzących do równomiernego przemieszania
treści pokarmowej z sokiem żołądkowym —> umożliwia procesy
trawienne przy udziale zawartych w nich enzymów.

• POCZĄTEK ŻOŁĄDKA : ujście przełyku do żołądka, co zachodzi w

obrębie części wpustowej (pars cardiaca), lub wpustu (cardia)
• KONIEC ŻOŁĄDKA : część odźwiernikowa (pars pylorica), lub
odźwiernik (pylorus) — tam żołądek przechodzi w dwunastnicę.

• Pod względem strukturalnym wyróżniamy :

-
ŻOŁĄDEK JEDNOKOMOROWY pojedynczy worek, — MIĘSOŻERNE ŚWINIA KOŃ
-
ŻOŁĄDEK WIELOKOMOROWY (dokładniej ZŁOŻONY) — PRZEŻUWACZE
• Budowa błony śluzowej żołądka wyróżnia w żołądku jednokomorowym 2 jego odmiany

2. ŻOŁĄDEK JEDNOKOMOROWY PROSTY — MIĘSOŻERNE — nabłonek jednowarstwowy cylindryczny typu jelitowego, istotna cecha
śluzówki, jest na całym obszarze zaopatrzona w gruczoły

3. ŻOŁĄDEK JEDNOKOMOROWY ZŁOŻONY — KOŃ & ŚWINIA

• Część gruczołowa (pars glandularis) ciemniejsza śluzówka gruczołowa z nabłonkiem jednowarstwowym cylindrycznym typu jelitowego
• Część bezgruczołowa, (pars nonglandularis) — nabł wielowarstwowy płaski, stanowi wyściółkę 3 przedżołądków, proventriculi :

-
ŻWACZ rumen,
-
CZEPIEC, reticulum,
-
KSIĘGI, omasum, dawniej psalterium.
Żołądek właściwy przeżuwaczy zwany trawieńcem, abomasum, ma śluzówkę typu gruczołowego wysłaną nabłonkiem jelitowym /
jednowarstwowym cylindrycznym.

OGÓLNA BUDOWA :
✓ WPUST : PO LEWEJ ODŹWIERNIK : PO PRAWEJ
✓ Żołądek jednokomorowy — hakowato zgięty i poprzecznie w stosunku do osi ciała
✓ Zarys dolny – krzywizna większa żołądka (curvatura ventriculi major) zarys górny – krzywizna mniejsza żołądka (curvatura ventriculi minor)
✓ POWIERZCHNIE :
• trzewna facies visceralis — tylna
• przeponowa (ścienna) facies parietalis / diaphragmatica — przednia kontaktuje z przeponą

✓ TRZON corpus ventriculi — od zgięcia kolankowatego lewo i ku górze w stronę wpustu

✓ WPUST / CZĘŚĆ WPUSTOWA cardia — zawiera UJŚCIE WPUSTOWE ostium cardiacum

✓ ODŹWIERNIK pylorus/pars pyloricus — przedłużenie trzonu na prawo, w jego obrębie :

• JAMA ODŹWIERNIKOWA antrum pyloricum — część żołądka sięgająca najdalej ku dołowi, przy kolankowatym zgięciu na krzywiźnie
większej
• KANAŁ ODŹWIERNIKOWY canalis pyloricus — przedłuża się w dwunastnicę poprzez
• UJŚCIE ODŹWIERNIKOWE ostium pyloricum

✓ DNO / SKLEPIENIE fundus / fornix ventriculi — kopulasto uwypuklony ślepy występ przewyższający poziom wpustu, na stronie górnej trzonu.
Tkwi tam pęcherz gazowy, klinicyści nazywają go pęcherzem gazowym

✓ WCIĘCIE KĄTOWE incisura angularis — na krzywiźnie mniejszej, na pograniczu między trzonem żołądka a częścią odźwiernikową (na
wysokości kolankowatego zgięcia na k. większej)

TYPOWO GATUNKOWE :
✓ KOŃ — WOREK ŚLEPY saccus cecus ventriculi — sklepienie żołądka, szczególnie wyraźnie wystające ponad poziom wpustu
✓ ŚWINIA — UCHYŁEK ŻOŁĄDKA diverticulum ventriculi — mniejszy występ, oddzielający się od sklepienia

BUDOWA ŚCIANY ŻOŁĄDKA:

 • BŁONA ŚLUZOWA:
• warstwa nabłonkowa (stratum epitheliale)
• warstwa właściwa (propria mucosae)
• warstwa mięśniowa śluzówki (muscularis mucosae) — ciągła — 2 warstwy między warstwą właściwą a podśluzówką — tworzenie i
wygładzanie fałdów umożliwia jej przesuwalność w stosunku do podłoża

➡ Tkanka ł wiotka, włókna sprężyste, naczynia krwionośne i sploty nerwowe układu autonomicznego. Fałdy, wygładzane w pełnym żołądku.

➡ Niewielkie pola żołądkowe (areae gastricae) (2 x5 mm), na ich obszarze małe zagłębienia - dołeczki żołądkowe (foveolae gastricae).

➡ Śluzowa wydzielina kom nabłonka chroni przed urazami mechanicznymi ze strony treści pokarmowej & działaniem enzymów trawiennych.
W tym ujściu nabłonek cylindryczny śluzówki może być traktowany jako szeroko rozpostarty gruczoł.
➡ Grubość śluzówki odzwiernika > denna. W odźwierniku tworzy wysokie fałdy i jest zabarwiona na kolor szarożółty lub szarobiaławy.

➡ Warstwa właściwa jest gruczołonośna, z tkanki łącznej wiotkiej obfitującej w naczynia krwionośne i limfatyczne i skupiska tkanki
limfatycznej tzn grudek chłonnych. Wsród gruczołów żołądka, w zależności od położenia i funkcji :

✓ GRUCZOŁY WPUSTOWE (gl.cardiacae)

✓ NAJLICZNIEJSZE : GRUCZOŁY WŁAŚCIWE ŻOŁĄDKA (gl. gastricae propriae) — najliczniejsze w śluzówce trzonu i dna
żołądka, reprezentowane jako gruczoły cewkowe pojedyncze, na końcu rureczkowato rozgałęzione. Produkują one podstawowy
składnik soku żołądkowego - kwas solny i enzymy trawienne. ✓ GRUCZOŁY ODŹWIERNIKOWE (gll. pylorice) — śluzowe
WYGLĄD ŚLUZÓWKI GRUCZOŁÓW WYGLĄD ŚLUZÓWKI GRUCZOŁÓW WPUSTOWYCH WYGLĄD ŚLUZÓWKI
WŁAŚCIWYCH BEZGRUCZOŁOWEJ

MIĘSOŻERNE Najbardziej rozległa, gdzie stanowi wyściółkę Gruczoły te zajmują wąski, okrężny pas w sąsiedztwie bezgruczołowej śluzówki Rozciąga się na większą część
prawie całego trzonu żołądka, łącznie ze przełyku, trzonu żołądka, łącznie z
sklepieniem, czyli dnem żołądka (A). Oprócz gruczołów typu surowiczego, zawiera skupiska tkanki limfatycznej (grudki uchyłkiem.
chłonne) i w stanie rozproszonym.

ŚWINIA Stosunkowo mała, gdzie jest zepchnięta na Omawiana okolica jest szerzej rozbudowana. Rozciąga się na większą część
prawą stronę, w okolice zatoki żołądkowej (D). Oprócz gruczołów typu surowiczego, zawiera skupiska tkanki limfatycznej (grudki trzonu żołądka, łącznie z
chłonne) i w stanie rozproszonym. uchyłkiem.

KOŃ Gruczoły wpustowe mieszają się z odźwiernikowymi na wspólnym wąskim Rozciąga się na większą część
obszarze, między część denną i przedzołądkową w sąsiedztwie brzegu trzonu żołądka, łącznie z
sfałdowanego, margo plicatus (ryc. 61-C, 4; 103-3). uchyłkiem.
Oprócz gruczołów typu surowiczego, zawiera skupiska tkanki limfatycznej (grudki
chłonne) i w stanie rozproszonym.

• BŁONA MIĘŚNIOWA:
➡ 2 WARSTWY —> ZEW PODŁUŻNA & WEW OKRĘŻNA & SKOŚNE (WEW obliquae internae W TRZONIE I DNIE — ZEW DNO)

➡ PODŁUŻNE 1 ZESPÓŁ wpromieniowują się od wpustu (// przedłużenie takiej samej warstwy przełyku, towarzyszy krzywiźnie mniejszej)
—> do wcięcia kątowego gdzie ulegają rozproszeniu.
➡ PODŁUŻNE 2 ZESPÓŁ, mniej zwarty, przy krzywiźnie większej, zagęszcza się od zgięcia kolankowatego —> w stronę odźwiernika.

➡ OKRĘŻNE — tworzy m. zwieracz odźwiernika (m. sphincter pylori). Mięśniówka okrężna rozpoczynająca się na granicy między dnem a
trzonem i zmierzająca w kierunku odźwiernika jest ciągła —> okolica dna jest pozbawiona warstwy okrężnej.

➡ SKOŚNE ZEWNĘTRZNE dno : część włókien (pochodzenie podłużne) biegnie po powierzchni przeponowej i trzewnej dna, przyjmuje
postać włókien skośnych zewnętrznych (fibrae obliquae externae). Wyraźne KOŃ + ŚWINIA.
➡ Te włókna od wpustu obejmują dno, i na obszarze trzonu —> stają się okrężne. Zagęszczają się przy cz. odźwiernikowej włókna podłużne
& okrężne.
➡ SKOŚNE WEWNĘTRZNE których zasięg obejmuje tylko dno i trzon. 2 skupienia włókien w sąsiedztwie krzywizny mniejszej, gdzie tworzą
boczne ograniczenia rynienki żołądkowej, przy czym dno mięśniowe tejże rynienki jest wytworem warstwy okrężnej. Pętlowato
ukształtowane włókna tej warstwy, łącznie z włóknami warstwy okrężnej, składają się wspólnie na silny m. zwieracz wpustu (m. sphincter
cardiae) (ryc. 103-1) szczególnie dobrze rozwinięty U KONIA.

• BŁONA SUROWICZA — dzieło otrzewnej trzewnej,

-
KRZYWIZNA WIĘKSZA: przechodzi w krezkę dogrzbietową żołądka. Po obrotach żołądka przekształca się ona w sieć większą.
-
KRZYWIZNA MNIEJSZA: (początkowo skierowanej brzusznie) dochodzi krezka dobrzuszna, późniejsza sieć mniejsza.

ŻOŁĄDEK BYDŁA, VENTRICULUS S. GASTER

PRZEDŻOŁĄDKI I ŻOŁĄDKI
• Pojemność wszystkich żołądków u bydła 95-235L —> największa pojemność żwacz —> trawieniec —> księgi —> czepiec 84%
pojemności żołądka
• Owca i koza 15-30L
 - -
• Część tylna przewodu pokarmowego przeżuwaczy, (jak u zwierząt monogastrycznych) : trawieniec (żołądek właściwy; abomasum),
jelito cienkie obejmujące :
• dwunastnicę (duodenum),
• długie jelito czcze (jejunum)
• jelito biodrowe (ileum)

-
jelita grubego, na które składa się :
• jelito ślepe (caecum)
• okrężnica (colon)
• jelito proste (odbytnica; rectum)
• kanał odbytowy (canalis analis).

• W okrężnicy 3 części : okrężnicę wstępująca, poprzeczna i zstępująca. Wstępująca jest uformowana w postaci tarczy (dysku). Wyróżnia
się w niej pętlę bliższą, spiralną i dalszą. Spiralna składa się z zawojów dośrodkowych, zgięcia ośrodkowego i zawojów
odśrodkowych.
• Pętla spiralna (ansa spiralis) : u Bydła 1,5-2 obroty, Owca 3 obroty, Koza 4 obroty
• U bydła zawoje wykonują od 1,5 do 2 obrotów dookoła zgięcia ośrodkowego. Generalnie, funkcje tylnej części przewodu pokarmowego są
podobne do funkcji tej części u zwierząt monogastrycznych — tutaj odbywa się rozkład enzymatyczny pobranego pokarmu.
• W jelicie cienkim większość składników pokarmowych - białek, tłuszczów oraz węglowodanów jest trawiona i wchłaniana.
• W jelicie grubym treść pokarmowa ulega ostatecznemu odwodnieniu i formowany jest kał.
• Topografia narządów jamy brzusznej bydła jest w dużej mierze zdeterminowana obecnością i położeniem 2 struktur — żwacza oraz sieci
większej.

ŻWACZ (rumen)
• Pojemność u dorosłego do 200L (100-180) — zajmuje prawie całą LEWĄ część jamy brzusznej.
• To gdzie leżą pozostałe narządy zależy właśnie od położenia żwacza i torby sieciowej
• Stopień wypełnienia żwacza treścią pokarmową w dużej mierze wpływa na położenie śledziony
(szczególnie jej dobrzusznego końca), oraz nerki lewej.
• Lewa nerka jest mocno wpuklona (gdyż jest tam żwacz), ma coś na kształt krezki, wisi „jak w
kieszeni”; jak żwacz jest słabo wypełniony to lewa nerka jest po stronie lewej, miernie wypełniony - po
stronie środkowej, dobrze wypełniony - lekko po stronie prawej - zjawisko to nazywa się nerką
wędrującą ren migrans i występuje ono u przeżuwaczy

• Sięga :

- od przepony (VIl przestrzeni międzyż lub VIll żebra) po wpust docza jamy miednicznej,
- od sklepienia jamy brzusznej do dolnej ściany jamy brzusznej (dno)
- od lewej ściany jamy brzusznej po płaszczyznę pośrodkową, przy czym jego tylno-dolna część
może nawet te płaszczyznę przekraczać (gdy jest wypełniony) zajmując częściowo prawą
stronę jamy brzusznej.

➡ POWIERZCHNIE :
trzewna (facies visceralis) ścienna (facies parietalis)

➡ KRZYWIZNY:
krzywizna dogrzbietowa (curvatura dorsalis)
krzywizna dobrzuszna (curvatura ventralis)

➡ KOŃCE :
koniec doczaszkowy (extremitas cranialis)
koniec doogonowy (extremitas caudalis)

➡ BRUZDY :

- bruzda podłużna prawa i lewa (sulcus longitudinalis dexter et sinister)

- bruzda doczaszkowa i doogonowa (sulcus cranialis et caudalis) — podłużne, powodują podział na worki - bruzda dodatkowa prawa i
lewa (sulcus accessorius dexter et sinister)
- bruzda wieńcowa dogrzbietowa i dobrzuszna (sulcus coronarius dorsalis et ventralis) — opasują koniec worka
➡ WORKI:

- worek dogrzbietowy i dobrzuszny (saccus ruminis dorsalis et ventralis)

- worek ślepy doogonowo-dogrzbietowy i doogonowo-dobrzuszny (saccus caecus caudodorsalis et caudoventralis)
 - worek ślepy doczaszkowo-dogrzbietowy — przedsionek żwacza (saccus caecus craniodorsalis — atrium ruminis)
• Komunikuje się za pośrednictwem ujścia żwaczowo-czepcowego z czepcem
• Wpust, gdzie dochodzi przełyk znajduje się na pograniczu przedsionka żwacza i górnej części czepca

➡ FILARY:
➡ Od strony wewnętrznej odpowiadają bruzdom filary (pila) żwacza, które są stałymi strukturami, są ułożone tak, że można powiedzieć, iż dzielą
żwacz na poszczególne części - worek górny i worek dolny

- filar podłużny prawy i lewy (pila longitudinalis dextra et sinistra)

- filar doczaszkowy i doogonowy (pila cranialis et caudalis)
- filar dodatkowy prawy i lewy (pila accessoria dextra et sinistra)
- filar wieńcowy dogrzbietowy i dobrzuszny (pila coronaria dorsalis et ventralis)

BUDOWA ŚCIANY ŻWACZA:

BŁONA ŚLUZOWA — tunica mucosa
✦ zrogowaciały nabłonek wielowarstwowy płaski
✦ ciemna, pozbawiona gruczołów
✦ brodawki żwacze — papillae ruminis

• Mogą dochodzić nawet do 1 cm wysokości

• Mają kształt pestek ogórka
• Nie jest strukturą zrogowaciałą (=martwą, bierną) - do środka wnikają od podłoża włókna mięśniowe gładkie, naczynia i nerwy
• Na wysokości filarów praktycznie nie występują, na dnie żwacza podobnie - są znikome
• Współpracują z mikroorganizmami przy obróbce treści - pełnią głównie funkcje mechaniczne

BŁONA MIĘŚNIOWA — tunica muscularis

✦ warstwa wewnętrzna (okrężna)
✦ warstwa zewnętrzna (podłużna)

BŁONA SUROWICZA — tunica serosa

✦ przechodzi w blaszki sieci większej

➡ Żwacz jest pojemnikiem, gdzie u krowy wpada pokarm, później jest ten pokarm odłykany i gryziony i powtórnie połyka, trafiając do
czepca.
➡ Czepiec decyduje czy obróbka dobrze wykonana, jeśli nie pokarm trafia do żwacza, jeśli tak - przesuwa do ksiąg. Żwacz jest olbrzymim
„pojemnikiem” gdzie krowa gromadzi to co pochłonęła.

KOMORY FERMENTACYJNE — ŻWACZ PRZEŻUWACZY:

✦ Mikroorganizmy powodują rozkład błonnika do lotnych kwasów tłuszczowych LKT (wysokoenergetyczne substancje) —> 30% energii jest stąd
pozyskiwana
✦ Powstają gazy (CO2, H2, CH4, NH3, H2S) oraz pochodne aminokwasów aromatycznych - nadają kałowi specyficzny zapach ✦ Produkcja
błonnika przez bakterie
✦ Procesy syntezy mikrobiologicznej - mikroorganizmy (pierwotniaki — z niedostępnych bezpośrednio dla organizmu związków azotowych)
budują własne białko będące po ich rozkładzie źródłem egzogennych i innych aminokwasów (uszlachetnianie białka roślinnego) -> pierwotniaki
pobierają białko roślinne, zjadając je, z tego białka wytwarzają własne białka zwierzęce (uszlachetniają białka roślinne), po 24 h umierają i stąd
koń pobiera białka zwierzęce)
✦ Synteza i wchłanianie niektórych witamin (B1, B2, B6, niacyna (B3), B5, B9,
biotyna (H))

CZEPIEC (reticulum)
• „Mózg” żołądka— od niego zależy co stanie się później z treścią pokarmową

• Pośrednik między żwacz & reszta układu, zintegrowany ze żwaczem.

• Jakby przednio-dolny wysunięty odcinek żwacza — > może być

żwaczoczepcem (funkcjonalne i morfologiczne)

• Kula lekko spłaszczona w kierunku przednio-tylnym

• Pojemność 5-12L

• Wciśnięty między przeponę a przedni koniec dobrzusznego worka żwacza.

• LEŻY W PŁASZCZYŹNIE POŚRODKOWEJ (przechodzi / czepiec dzieląc go na 2 + ou - symetryczne połowy).

• Od żwacza oddziela go bruzda żwaczowo-czepcowa (sulcus

ruminoreticularis)
• Położony w cz. wewnątrzpiersiowej jamy brzusznej, na tylnym odcinku mostka
i jego chrząstki mieczykowatej, na wysokości VI-VIII żebra.

• Dolną część czepca od worka osierdziowego oddziela jedynie przepona

(możliwe urazy osierdzia lub okolicy koniuszka serca przy obecności w czepcu
ostrych ciał obcych).

• Ujście przełyku znajduje się w takim miejscu, że jeśli połknięty obiekt jest
ciężki, to prawdopodobnie spadnie od razu pionowo w dół - do czepca

➡ POWIERZCHNIE :
- powierzchnia przeponowa — facies diaphragmatica reticuli
- powierzchnia trzewna — facies visceralis reticuli
➡ DNO CZEPCA fundus reticuli
Ujście żwaczowo-czepcowe (ostium ruminoreticuare)
Ujście czepcowo-księgowe (ostium reticuloomasicum)

BUDOWA ŚCIANY CZEPCA:

BŁONA ŚLUZOWA — tunica mucosa
✦ zrogowaciały nabłonek wielowarstwowy płaski
✦ pozbawiona gruczołów
✦ grzebienie (listewki) czepca — cristae reticuli — przecinają się pod takimi kątami, że całość przypomina plaster miodu
✦ komórki czepca — cellulae reticulares
✦ brodawki czepca — papillae reticuli

BŁONA MIĘŚNIOWA — tunica muscularis

✦ warstwa wewnętrzna (podłużna)
✦ warstwa zewnętrzna (okrężna)

BŁONA SUROWICZA — tunica serosa

KSIĘGI (omasum)
• Wielkością zbliżone do głowy ludzkiej (pojemność 14,5 lub około 7-18L).

• Kształt kulisty o bardziej spłaszczonej podstawie.

• LEŻĄ NA PRAWO OD PŁASZCZYZNY POŚRODKOWEJ w dolnej części wewnątrzpiersiowej jamy

brzusznej, na przestrzeni od żebra VII do XI. Odległość ściany ksiąg od powierzchni ciała wynosi 3-5
cm.

• Dostęp do ksiąg nakłuciem w okolicy podżebrowej prawej. W przestrzeni międzyżebrowej IX, na linii
poziomej przeprowadzonej przez staw ramienny (głębokość wkłucia 6-8 cm).

• Nazwa wywodzi się z wyglądu przekroju, jaki tworzą blaszki

• Zwisają i ze sklepienia i ze ścian bocznych, ale dno jest wolne, dno jest elementem rynienki (bruzdy) żołądka

• ZBUDOWANE Z :
-
krzywizna grzbietowa (curvatura dorsalis)
-
podstawa ksiąg (basis omasi)
-
ujście czepcowo-księgowe (ostium reticuloomasicum)
-
ujście księgowo-trawieńcowe (ostium omasoabomasicum)
• żagielki księgowo-trawieńcowe (vela omasoabomasica) — nigdy nie osiągają dna jamy brzusznej (miękko spoczywają na trawieńcu) i
zostawiają wycisk na wątrobie podobnie jak czepiec

BUDOWA ŚCIANY KSIĄG:

BŁONA ŚLUZOWA — tunica mucosa
✦
zrogowaciały nabłonek wielowarstwowy płaski
✦
pozbawiona gruczołów
✦
blaszki ksiąg — laminae omasi —
• duże, średnie, małe, najmniejsze
• układają się równolegle do osi przedżołądka — tzn do przesuwu treści pokarmowej
• po bokach jednej dużej — 2 średnie, po bokach średniej — 2 małe, po bokach małych — 2 najmniejsze
• między nimi następuje wstępne zagęszczanie treści — resorpcja
✦
zachyłki międzyblaszkowe—recessus interlaminares
✦
kanał ksiąg—canalis omasi — ograniczony przez końce blaszek dużych
✦
brodawki ksiąg — papillae omasi — pokrywają blaszki

BŁONA MIĘŚNIOWA — tunica muscularis

✦
warstwa wewnętrzna (okrężna)
✦
warstwa zewnętrzna (podłużna)

BŁONA SUROWICZA — tunica serosa

TRAWIENIEC (abomasum)
• Żołądek właściwy / gruczołowy — jest workiem (pojemność 8/10-20L) guzkowatego kształtu.
• Leży na dnie jamy brzusznej (dolnej ścianie brzucha), na prawo od przedniej połowy worka dobrzusznego żwacza, między łukami
żebrowymi. Jego tylny cieńszy koniec ułożony w sąsiedztwie prawego łuku żebrowego zagina się w kierunku przednio-górnym i przechodzi w
dwunastnicę. Dostęp do trawieńca bydła znajduje się w okolicy wyrostka mieczykowatego mostka.
• Nakłucia wykonuje się w 1/3 przedniej części odległości między wyrostkiem mieczykowatym a pępkiem, na głębokość ok. 10 cm.

• POWIERZCHNIE :
- -
powierzchnia ścienna (facies parietalis) powierzchnia trzewna (facies visceralis)

• KRZYWIZNY :
- -
krzywizna większa (curvatura major) krzywizna mniejsza (curvatura minor)

• CZĘŚCI :

-
trzon trawieńca (corpus abomasi)
-
część odźwiernikowa (pars pylorica)
-
zwieracz odźwiernika (sphincter pylori) — na poziomie przejścia trawieńca w dwunastnicę
• wał odźwiernikowy (torus pyloricus) — w zwieraczy, to jest wyniosłość

BUDOWA ŚCIANY TRAWIEŃCA :

BŁONA ŚLUZOWA — tunica mucosa
✦ nabłonek jednowarstwowy cylindryczny
✦ część wpustowa (pars cardiaca) — GRUCZOŁY WPUSTOWE (glandulae cardiacae)
✦ część denna (pars fundica) — GRUCZOŁY DENNE (glandulae fundicae)
✦ część odźwiernikowa (pars pylorica) — GRUCZOŁY ODŹWIERNIKOWE (glandulae pyloricae) ✦ fałdy spiralne—(plicae spirales)

BŁONA MIĘŚNIOWA — tunica

muscularis warstwa wewnętrzna (podłużna)
warstwa zewnętrzna (okrężna)

BŁONA SUROWICZA — tunica serosa

BRUZDA ŻOŁĄDKA (sulcus ventriculi):

➡ rynienka czepca (sulcus reticuli)
➡ rynienka ksiąg (sulcus omasi)
➡ rynienka trawieńca (sulcus abomasi)
• przez ścianę czepca po dnie ksiąg do ujścia księgowo-trawieńcowego

➡ warga prawa i lewa (labium dextrum et sinistrum)

 • ciągną się od ujścia przełyku, po ścianie czepca aź do ujścia księgowo-trawieńcowego

➡ dno rynienki (fundus sulci)

Bruzda ma za zadanie przeprowadzać wodę z pominięciem przedżołądków do trawieńca i dalej. Funkcjonuje to np. u małych zwierząt — aby mleko
trafiło od razu do trawieńca.

ŻOŁĄDEK A INNE ORGANY :

• Po lewej stronie jamy brzusznej jest tylko położona całkowicie wewnątrzpiersiowo, wciśnięta między żwacz i przepony — śledziona (koniec
dogrzbietowy przy górnych końcach żeber X-XII, koniec odbrzuszny jest dosyć ruchomy i często osiąga czepiec).
• Ze względu na obecność żwacza, nerka lewa, objęta krezką, zwisa do jamy brzusznej po stronie prawej, przylegając do dysku okrężnicy. Leży ona
na wysokości od II lub III kręgu lędźwiowego do kręgu V. Większa jej część zatem leży w tyle za nerką prawą, która sięga od ostatniego żebra do
III kręgu lędźwiowego.

ŚWINIA MIĘSOŻERNE KOŃ

TYP / Jednokomorowy złożony Jednokomorowy prosty Jednokomorowy złożony 8-15L

POJEMNOŚĆ Duży 6-8 L 1 do 9L — pojemny —> stosunkowo mały
SWINI dominuje nad pojemnością jelit ok 1:0,5

NABŁONKI 1. Śluzówka bezgruczołowa : nabłonek
wielowarstwowy / przełykowy & kolor
jasnoperłowy — (1/6 początkowe śluzówki &
przedłużenie przełyku)
2. Śluzówka gruczołowa - nabłonek
jednowarstwowy cylindryczny / jelitowy
(rozległa około 2/5 całej śluzówki)
• CZ. DENNA - gruczoły żołądkowe właściwe =
denne, mniejsza część (1/3 śluzówki)
• CZ. ODŹWIERNIKOWA - gruczoły odźwiernikowe,
ok. 1/6 śluzówki —> podłużne fałdy.
• Odźwiernik ma wał odźwiernikowy - torus
pyloricus - na krzywiźnie mniejszej i zgrubienie
śluzówki na większej
• CZ. WPUSTOWA - 2/5 śluzówki — graniczy ze
śluzówką przełyku, tworzy UCHYŁEK ŻOŁĄDKA -
diverticulum ventriculi - (podstawę uchyłku
ogranicza od ściany żołądka bruzda).
• W okolicy wpustowej tk. limfatyczna
• BŁONA MIĘŚNIOWA - 3 warstwy (podłużna,
okrężna i skośna)
Nabłonek jelitowy / jednowarstwowy cylindryczny
CZ WPUSTOWA — niewielki obszar, pas około 1 cm.
CZ DENNA — 2/3 całej śluzówki
—> obszar jaśniejszy — przylega do części
wpustowej
—> obszar brunatno-czerwony — do odźwiernika
CZ ODŹWIERNIKOWA — od 1/4 do 1/3 powierzchni
śluzówki żołądka
Gruczoły wpustowe i odźwiernikowe — wydzielina
śluzowa i pH zasadowe
Gruczoły żołądkowe właściwe (denne) wydzielają sok
żołądkowy
—> ich kom główne produkują enzymy tj. podpuszczka,
pepsyny, lipaza żołądkowa
—> kom okładzinowe gruczołów właściwych wydzielają
kwas solny.
Błona mięśniowa 3 warstwy
1. Skośna zewnętrzna
2. Okrężna — tworzy podwójny mięsień zwieracz
odźwiernika — m. sphincter pylori
3. Skośna wewnętrzna tworzy mięsień zwieracz
wpustu — m. sphincter cardiae
1. Śluzówka bezgruczołowa : nabłonek
wielowarstwowy / przełykowy — przy worku
ślepym
2. Śluzówka gruczołowa - nabłonek
jednowarstwowy cylindryczny / jelitowy
3 strefy gruczołów:
• wąski pas gruczołów WPUSTOWYCH (na
wysokości brzegu sfałdowanego)
• cz gruczołów ODŹWIERNIKOWYCH (szeroki
i na wysokości trzonu)
• cz gruczołów WŁAŚCIWYCH
Po lewej stronie od wpustu leży WOREK
ŚLEPY (saccuc caecus) — na zewnątrz rowek
graniczny a od wew. brzeg strzępiasty
(margo plicatus)
Mięśnie:
• zwieracz wpustu (m. sphincter cardiae),
• zwieracz odźwiernika (m. sphincter pylori),
• zwieracz jamy odźwienrikwej (sphincter antri
pylorici) przed zwieraczem odźwiernika

POŁOŻENIE W cz. wewnątrzpiersiowej jamy brzusznej gdy • W większej cz (gdy PUSTY) po LEWEJ stronie jamy • Po LEWEJ stronie, tylko nieznaczna cz.
średnio wypełniony ( 6-9 przestrzeń brzusznej pomiędzy 9 i 12 przestrzenią mż. odźwiernika sięga na stronę prawą
międzyżebrowa - 12 Th) (przekracza płaszczyznę pośrodkową) -
• MIERNIE WYPEŁNIONY nie wystaje poza leży łuk
Nie dotyka dolnej ściany brzucha, chyba że silnie przełyk uchodzi pod kątem b. ostrym
żebrowy (nie ma palpacji) rozciąga się do tyłu do
wypełniony
wysokości płaszczyzny poprzecznej przechodzącej • Odźwiernik i wpust są do siebie bardzo
przez L3 zbliżone przez co krzywizna żołądka
• PRZÓD między pmż VI-VII,
• WYPEŁNIONY rozszerza się trzon i osiąga dno jamy przyjmuje kształt litery V
• TYŁ płaszcz. poprzeczna przep. przez ostatni
brzusznej oraz przylega i wystaje poza łuk żebrowy • Nawet w pełni napełniony żołądek nie dotyka
kręg piersiowy
lewy, spychając inne narządy od żebra VI do L4 jamy brzusznej bo leży na pokładach
• Powierzchnia ścienna: styka się z przeponą i okrężnicy wstępującej
• Położenie wpustu = stały punkt orientacyjny, układa się
wątrobą naprzeciw 9 przestrzeni mż. Dno i trzon na lewo od
• Część wpustowa: w płaszcz. pośrodkowej na płaszczyzny pośrodkowej kontaktując się z wątrobą i
wysokości kręgów piersiowych – Th XI-XII przeponą.
• Odźwiernik; w prawej części jamy brzusznej, na • Dobrzuszna część trzonu zwrócona jest na stronę
wysokości stawu chrząstkowo-żebrowego XII prawą.
• Żołądek wypełniony rozszerza się ku tyłowi, po • Odźwiernik na wysokości połowy żebra X w okolicy
prawej stronie sięga do chrząstki żebrowej XII-XIV wrót wątroby.
KSZTAŁT 1. Wpust – cardia Kształt litery U — lewe ramię stanowią wpust i trzon, • Zaburzenia w trawieniu i w konsekwencji do
2. Sklepienie – formix prawe ramię przewód odźwiernika przechodzący w różnych schorzeń (morzyska), czynniki :
3. Trzon – corpus dwunastnicę.
4. Zatoka – sinus - niewielkie rozmiary narządu,
5. Odźwiernik - pylorus - bardzo skośne ujście przełyku,
6. Wcięcie kątowe - incisura angularis - silny, zaciskający się wokół wpustu w miarę
powiększania się objętości worka ślepego
(na skutek gromadzenia się w nim gazów)
zwieracz wpustu
- silne zgięcie żołądka w kształcie litery V
- niewielka odległość między wpustem oraz
odźwiernikiem,
- jama odźwiernikowa pomiędzy 2 silnymi
zwieraczami
SPECJALNE • Krzywizna mniejsza związana jest z wrotami wątroby Zbytnie przeładowanie żołądka utrudnia
STRUKTURY więzadłem wątrobowo- żołądkowo-dwunastniczym trawienie i oddychanie. Żołądek konia najlepiej
czyli siecią mniejszą. funkcjonuje, jeśli jest napełniony tylko w 2/3
objętości.
• Krzywizna większa kieruje się na lewo do śledziony i Pokarm nie zostaje dostatecznie wymieszany,
dobrzusznie układa się warstwami i jest przesuwany i
trawiony. Woda tylko w małym stopniu miesza
się z treścią żołądka (raczej ją obmywa) a
głównie przepływa po jego ścianach.

NB KOŃ :
• Część wpustowa pozbawiona gruczołów trawiennych, dlatego tylko wstępny rozkład pokarmy — węglowodanów pod wpływem enzymów
roślinnych i mikroorganizmów.
• W części dennej ciągła produkcja soku żołądkowego (pH ok. 1,5, ale pH treści pokarmowej może nawet osiągać wartość 5,4) zawierającego
kwas solny, który aktywuje enzym pepsynę (również występujący w soku), rozkładającą białka na peptydy. Peptydy przesuwane są do jelita
cienkiego. W soku żołądkowym znajduje się również lipaza (w mniejszej ilości — rozkład tłuszczy na glicerol i kwasy tłuszczowe)
• Na mniejszą skalę rozkładane są również w żołądku tłuszcze. Treść pokarmowa nie pozostaje w żołądku zbyt długo - od 3 do kilkunastu godzin
(2-6). Pierwsze partie pokarmu już po 6-12 min. od połknięcia osiągają jelito cienkie. Najszybciej opuszczają żołądek rozpuszczalne cukry i
skrobia, dłużej zalega pokarm białkowy a najdłużej tłuszcze.

JELITO, INTESTINUM
GRUCZOŁY ŚRÓDŚCIENNE:
✓ Gruczoły jelitowe (gll. intestinales) — najpowszechinejsze gruczoły śródścienne, dawniej gruczoły Lieberkühna, w warstwie właściwej śluzówki.
✓ Gruczoły dwunastnicze (gll. duodenales), — śródścienne, mniej liczne, podśluzówkowe & typowe dla dwunastnicy, duodenum, (ale wkraczają
na jelito czcze) — dawniej gruczoły Brunnera.
GRUCZOŁY ZAŚCIENNE
✓ Wątroba (hepar) & trzustka (pancreas) — gruczoły trawienne zaścienne, pochodzącymi z nabłonka dwunastnicy i odprowadzające do niej
wydzieliny

Kosmki jelitowe (villi intestinales) — funkcje chłonne, są kosmki jelitowe, tylko u ptaków i ssaków. Delikatne wyniosłości, palczaste lub
blaszkowate, którymi usiana jest śluzówka jelita cienkiego. Wygląd aksamitu. Długość kosmków jest zmienna w zależności od warunków
fizjologicznych (przez zawarte w nich włókna mięśniowe i sprężyste).
✓ Długie i cienkie u psa, niskie u bydła; u świni i konia formy pośrednie.

Fałdy okrężne (plicae circulares) — trwałe okrężne występy błony śluzowej i podśluzowej, najliczniej w jelicie czczym, mniej w dwunastnicy i w
jelicie krętym (biodrowym), gdzie są też niższe.
✓ Zależność między rodzajem pokarmu a długością jelit : krótsze u mięsożernych, a długie u roślinożernych, pośrednie u wszystkożernych.
DŁUGOŚĆ JELITA (W METRACH) U UDOMOWIONYCH SSAKÓW

✓ U PSA długość jelita przekracza długość ciała około 5 razy, u świni 15, u bydła 20, u owcy około 25.
✓ KOŃ, mimo że jest zwierzęciem roślinożernym, długość jego jelita przekracza długość ciała tylko 10 razy.
U MIĘSOŻERNYCH nie ma rzucających się w oczy różnic wielkościowych między jelitem cienkim i grubym. Miarodajną cechą wyróżniająca jelito
cienkie, niezależnie od wielkości światła, jest obecność w jego śluzówce charakterystycznych kosmków, których brak w jelicie grubym.
JELITO CIENKIE, INTESTINUM TENUE
✓ Najdłuższy odcinek przewodu pokar. Od żołądka, ściślej odźwiernika —> do jelita grubego tzn ujścia krętniczego, ostium ileale. Składa się z 3
części :
1. dwunastnica, duodenum,
2. jelito czcze, intestinum jejunum, lub tylko jejunum
3. jelito kręte / biodrowe, intestinum ileum, lub tylko ileum.

✓ Dwunastnica i jelito kręte są krótkie i mają zbliżone wymiary. Prawie cała długość jelita cienkiego przypada na jelito czcze.

✓ GRUCZOŁY DWUNASTNICZE:
-
U MIĘSOŻERNYCH — w początkowym odcinku dwunastnicy.
 -
PRZEŻUWACZE MAŁE — nie zajmują całej długości, u nich dwunastnica ma 60-120 cm długości.
-
OWCA — zasięg tych gruczołów sięga 50-70 cm początkowego odcinka tegoż jelita, a KOZA 20-25 cm.
-
ŚWINIA — długość dwunastnicy 70-95 cm, gruczoły występują także w początkowym odcinku jelita czczego.
-
BYDŁO — przy dwunastnicy długości 90-120 cm, gruczoły wkraczają znacznie na obszar jelita czczego. - KOŃ — przy długości
dwunastnicy 100-150 cm, gruczoły te sięgają kilku metrów.
✓ BŁONA SUROWICZA — przechodzi w krezkę, która jest skrócona w obrębie dwunastnicy. Dla poszczególnych odcinków jelita cienkiego
przyjmuje ona stosowne nazwy - krezka dwunastnicy, mesoduodenum, krezka jelita czczego, mesojejunum, oraz krezka jelita krętego,
mesoileum.

DWUNASTNICA, DUODENUM
✓ Pierwszy odcinek jelita cienkiego, od odźwiernika —> po jelito czcze. KRÓTKA.
1. CZĘŚĆ DOCZASKOWA / PRZEDNIA pars duodeni cranialis
• krótka
• układa się na powierzchni trzewnej wątroby, facies visceralis hepatis.
• kończy się zgięciem dwunastnicy doczaszkowym, flexura duodeni cranialis
• zostaje w łączności funkcjonalnej z wątrobą i trzustką, a przewody wyprowadzające tych gruczołów uchodzą do światła
dwunastnicy i są objęte przez więzadło wątrobowo – dwunastnicze, ligamentum hepatoduodenale
• Kieruje się na prawą stronę i częścią zstępującą zmierza ku tyłowi do prawej nerki, gdzie tworzy zgięcie dwunastnicy
doogonowe, flexura duodeni caudalis.
• Od zgięcia, część wstępująca która zmierza do przodu do lewej nerki, gdzie krezka dwunastnicza ulega wydłużeniu.
• Przez zgięcie dwunastniczo-czcze, flexura duodenojejunalis dwunastnica —> jelito czcze, jejunum.
• Na granicy dwunastnicy i jelita czczego : otrzewnowy fałd dwunastniczo-okrężniczy, plica duodenocolica, —> przyczep na
jelicie grubym między okrężnicą zstępującą a odbytnicą.
2. CZĘŚĆ ZSTĘPUJĄCA, pars descendens — najbardziej wydłużona ale skrócona u KONIA

• Zmierza do tyłu do prawej nerki gdzie tworzy zgięcie dwunastnicze doognowe flexura duodeni caudalis

3. CZĘŚĆ WSTĘPUJĄCA, pars ascendens — nieco krótsza —

• Rozpoczyna się przy prawej nerce

• Zmierza do przodu, w stronę lewej nerki
• Przedłuża się w kolejną część jelita cienkiego za pośrednictwem zgięcia dwunastniczo-czczego, flexura duodenojejunalis

✓ Przy udziale cz. zstępującej zgięcia tylnego i wstępującej, dwunastnica tworzy rodzaj łuku obejmującego od tyłu doczaszkowy korzeń krezki
wraz z jego „głównym lokatorem" silnym pniem tętniczym t. krezkowej doczaszkowej, a. mesenterica cranialis.
 MIĘSOŻERNE KOŃ ŚWINIA PRZEŻUWACZE

OGÓLNIE mierzy 19-30 metrów jelito cieńsze i dłuższe od grubego

krótkie jelito cienkie, zepchnięte na prawo / żwacz na
podobne do grubego wspólnej krezce z jelitem grubym
DWUNASTNICA • Długa krezka = • Ok. 1m Zgięcie w literę S cz. doczaszkowej, w
przemieszczenia sąsiedztwie pow trzewnej wątroby — • Zgięcie w postaci litery S cz.
• Zgięcie doczaszkowe w postaci litery S przylega do
• Na brodawce powierzchni trzewnej wątroby — pętla esowata pętla esowata dwunastnicy, ansa doczaszkowej na wysokości wrót
większej dwunastnicy, ansa sigmoidea duodeni sigmoidea duodeni SŁABO wątroby— pętla esowata
dwunastnicy, — obejmuje trzustkę jak podkowa MOCNO ZAZNACZONA (potem zgięcie dwunastnicy, ansa sigmoidea duodeni
ZAZNACZONA doczaszkowe i część zstępująca) (przechodzi w zgięcie doczaszkowe, a
papilla duodeni
maior uchodzi przewód potem w część zstępującą)
• Początek dwunastnicy przylegający do odźwiernika • Odchodzi od odźwiernika po prawej
trzustkowy & przewód • Bez pierwotnej krezki (część zstępująca
jest gruszkowato rozszerzony jako łuk i tworzy stronie, na wysokości 11 pmż
żółciowy wspólny i wstępująca)
bańkę dwunastnicy, ampulla duodeni
• 2-5 cm od odźwiernika : brodawka Cz. doczaszkowa w odcinku
• Zgięcie
• Opuszcza odźwiernik trochę na prawo od dwunastnicza większa, na której wewnątrzpiersiowym po prawej,
doczaszkowe
płaszczyzny pośrodkowej odchodzi przewód żółciowy wspólny Zstępująca objęta listkami otrzewnowymi
dwunastnicy na
wysokości 9 pmż • Drugi łuk jest skierowany do dołu, obejmuje od • 20-25 cm od brodawki dwunastniczej krezki, wzdłuż prawej strony jamy brz do
większej : ujście przewodu guza biodrowego (duże przeżuwacze) lub
dołu i z boków trzon trzustki; w jego obrębie
• Cz wstępująca na trzustkowego dodatkowego nie osiągając go (małe przeżuwacze)
krótkiej krezce znajduje się brodawka dwunastnicy większa
między lewą nerką (przewód żółciowy i trzustkowy) • Cz zstępująca prawo – dolnie do • Zgięcie doogonowe przechodzi w cz.
i okrężnicą • Można mówić nie o łuku, lecz o hakowatym prawej nerki i ku tyłowi, gdzie wstępującą
zstępującą z jednej przechodzi w zgięcie doogonowe Wstępująca połączona ze zstępującym
kształcie dwunastnicy, okrążającym od tyłu i w
strony, a przechodzące na lewą stronę fałdem dwunastniczo – okrężniczym,
znacznej bliskości doczaszkowy korzeń krezki
korzeniem krezki kieruje się do przodu i grzbietowo, żeby
• Przyczep fałd dwunastniczo-okrężniczy : na • Cz wstępująca grzbietowo, na lewo od pod trzustką przez zgięcie
doczaszkowym i płaszczyzny przyśrodkowej i biegnie z
granicy między okrężnicą poprzeczną a zstępującą dwunastniczo – czcze przejść w jelito
okrężnicą okrężnicą zstępującą, łączy się z nią
wstępującą z drugiej (skrócona u konia) czcze
otrzewnowo (fałd dwunastniczo –
• Grzbietowo od brodawki większej układa się okrężniczy) • U dużych przeżuwaczy przewód
brodawka dwunastnicy mniejsza – na niej trzustkowy uchodzi za przewodem
• Ku przodowi od arteria mesenterica
uchodzi przewód trzustkowy dodatkowy żółciowym wspólnym
cranialis cz wstępująca kontaktuje się
• Cz przednia umocowana na pow trzewnej wątroby z okrężnicą poprzeczną i ostrym • U małych uchodzą razem Brodawka
więzadłem wątrobowo – dwunastniczym (w nim łukiem przedłuża się na prawo w jelito większa jest słabo wykształcona
przewód trzustkowy i żółciowy) czcze
JELITO CZCZE • Pętle na dnie i po • Wielokrotne pętle w górnej cz. lewej połowy • Obfite pętle gromadzą się w cz dolnej • Obfite, girlandowato splątane pętle są
bokach jamy (ćwiartce) jamy brzusznej, gdzie mieszają się z po prawej stronie jamy brzusznej, umocowane na obwodzie tarczy
brzusznej pętlami okrężnicy zstępującej częściowo na stronę lewą. jelitowej (dysku okrężniczego)
• Tworzy 6-8 pętli utworzonej przez okrężnicę, colon, po
• Pętle mogą osiągnąć jelito ślepe i okolicę • Krezka skupia się w korzeniu
podwieszonych na prawej stronie jamy brzusznej.
długiej krezce jelita pachwinową jamy brzusznej i w takiej sytuacji doczaszkowym krezki jelitowej
przez ranę pokastracyjną mogą wydostać się na • Wchodzi tam w kontakt z wątrobą,
czczego krezka • Pętle sięgają od żołądka i pow
zew ciała trzustką, księgami, trawieńcem i
przyrasta w trzewnej wątroby po wpust miednicy,
okolicy dogrzbietowej, żwaczem
• Luźna, obszerna krezka usposabia do przylegają grzbietowo do prawej strony
dookoła arteria Cz. tylna wystaje z zachyłka
patologicznych przemieszczeń tego jelita jamy brzusznej, kontaktując z
mesenterica cranialis nadsieciowego w kierunku
dwunastnicą, trzustką i prawą nerką
jako • Na luźnej krezce dąży do głównego zrąbu domiednicznym
oraz okrężnicą, pęcherzem moczowym
doczaszkowy korzeń doczaszkowego korzenia krezki umocowanego i macicą • W zależności od stopnia wypełnienia
krezki do ściany grzbietowej jamy brzusznej na wysokości może sięgać do jamy miednicy albo
• Przy pustym żołądku pętle po lewej,
L1-L2 i ostatniego Th okalając worek ślepy doogonowo –
między żołądk a stożkiem okrężnicy dogrzbietowy żwacza : lewa strona
• Przy pełnym pętle kierują się do tyłu jamy brzusznej

JELITO KRĘTE • Odgranicza się od • 0,7 m długości (przy silnym kurczy 0,2 m)
jelita czczego przez
• Zasięg wyznacza przyczep fałdu krętniczo –
fałd krętniczo –
kątniczego
kątniczy, którego
przyczep na jelicie
• Od strony lewej skośnie na prawo, ku górze prawie
cienkim wyznacza
prostopadle
długość jelita krętego
• Na wysokości L3-L4 na krzywiźnie mniejszej
• Ujście do jelita podstawy jelita ślepego za pomocą ujścia
grubego na krętniczego uchodzi do jelita ślepego
wysokości L1-L2
wyznacza granicę • Ujście krętnicze = granica między jelitem krętym a
miedzy jelitem okrężnicą wstępującą, otoczone wyniosłością
ślepym a okrężnicą śluzówki (brodawka krętnicza, papilla ilealis)
• Przy wypełnionym splocie żylnym (pod
brodawką krętniczą) = wyniosłość jędrna i
uwypuklona do światła jelita ślepego (—>
zaciśnięcie światła ujścia krętniczego bez udziału
mięśni, których tam nie ma)
• Silna mięśniówka (jak przełyk) przy swoiście
skonstruowanym zamykaniu ujścia krętniczego —
> wprowadzenie treści z jelita krętego do grubego
bez wyrównania ciśnienia gazów w tych odcinkach
• Mięśniówka słabsza niż w jelicie • Krótkie, proste
czczym
• Ma podwójną krezkę i fałd krętniczo
• Podwójna krezka (obok stałej krezki, – kątniczy, plica ilocecalis
po przeciwległej stronie znajduje się • Ujście krętnicze do jelita ślepego
fałd krętniczo – kątniczy) wyznacza granicę między jelitem
• W lewej okolicy podbrzusznej, przy ślepym a okrężnicą i leży na wysokości
pęcherzu moczowym L4,
• Ujście krętnicze uchodzi do jelita • U owcy i kozy na wysokości najdalej
grubego na wyniosłości jelita wysuniętego punktu łuku żebrowego
krętego, która sterczy w stronę jelita
grubego
• 2 fałdy śluzówkowe (wędzidełka
między wyniosłością a śluzówką jelita
grubego
• w obrębie wyniosłości mięśniówka
okrężna tworzy mięsień zwieracz
jelita krętego

JELITO CZCZE, JEJUNUM — PRÓŻNE

✓ Najdłuższy odcinek jelita i dlatego tworzy ono mniej lub bardziej obfite pętle podwieszone na rozleglej krezce jelita czczego. Krezka jelita czczego
jest luźną częścią krezki jelitowej i jest skupiona dookoła pnia t. krezkowej doczaszkowej tworzy doczaszkowy korzeń krezki.
✓ Początek jelita czczego wyznacza przednia krawędź fałdu dwunastniczo-okrężniczego, plica duodenocolica.

JELITO KRĘTE / BIODROWE, ILEUM

✓ Najkrótszy odcinek jelita cienkiego.
✓ Krezka ma swój przyczep grzbietowy w obrębie doczaszkowego korzenia krezki jelitowej
✓ Po stronie antykrezkowej ma fałd krętniczo-kątniczy, plica ileocecalis, łączący jelito biodrowe z jelitem ślepym. Stąd wrażenie podwójnej krezki
✓ Ujście jelita krętego do jelita grubego — granica między jelitem ślepym a okrężnicą, przy czym jelito kręte w większości omawianych
gatunków nawiązuje jednocześnie łączność i z jelitem ślepym i z okrężnicą. Wcześniej ujście biodrowo-ślepo-okrężnicze, dziś termin ostium
ilealae, ujście biodrowe.

Dwunastnica konia dodatkowo :

• opuszcza odźwiernik trochę na prawo od płaszczyzny pośrodkowej
• część doczaszkowa przechodzi w zgięcie doczaszkowe (zgięcie pierwsze) i potem w część zstępującą
• część zstępująca zmierza między prawym płatem wątroby a okrężnicą dogrzbietową prawą w kierunku tylno – górnym (przylegając do przepony i do bocznego brzegu
prawej nerki) obok podstawy jelita ślepego, potem okrąża głowę jelita ślepego jako zgięcie doogonowe dwunastnicy (zgięcie drugie) i przebiega poprzecznie na stronę
lewą na wysokości L3-L4 jako część poprzeczna dwunastnicy ułożona ku tyłowi w stosunku do korzenia doczaszkowego krezki
• na stronie lewej przedłuża się do przodu jako część wstępująca (krótka), a po lewej zespala się z okrężnicą zstępującą fałdem dwunastniczo – okrężniczym
• na jelicie cienkim przyczepia się tam, gdzie kończy się dwunastnica wstępująca i zaczyna jelito czcze; na jelicie grubym przyczepia się w przejściu okrężnicy
zstępującej w okrężnicę poprzeczną
• w części zstępującej krezka wiąże ją z prawym płatem wątroby i trzustką, część tej krezki zespala dwunastnicę zstępującą z bocznym brzegiem nerki, a pozostała
łączy dwunastnicę z podstawą jelita ślepego
• część poprzeczna umocowuje się do korzenia doczaszkowego krezki, aby po stronie lewej podzielić się na 2 blaszki, z których jedna jako fałd dwunastniczo –
okrężniczy przyczepia się na przejściu okrężnicy poprzecznej w zstępującą, a druga przedłuża się w krezkę jelita czczego

JELITO GRUBE, INTESTINUM CRASSUM

✓ Brak kosmków i fałdów okrężnych.

✓ Jedynie u ssaków roślinożernych można mówić o procesach trawiennych w jelicie grubym przy udziale bytujących tu pierwotniaków i bakterii.

✓ Warstwy jak w jelicie cienkim

➡ BŁONA ŚLUZOWA, nabłonek cylindryczny, jak w jelicie cienkim, ale rąbek oskórkowy jest tu słabiej zaznaczony, wzrasta natomiast
liczba komórek kubkowych produkujących śluz. Gruczoły jelitowe są zastąpione kryptami jelitowym
➡ TKANKA PODŚLUZOWA, z tkanki łącznej wiotkiej zawiera naczynia i nerwy, U ŚWINI zaś gruczoły jelitowe, którym towarzyszą grudki
chłonne oraz rozproszona tkanka limfatyczna.
➡ BŁONA MIĘŚNIOWA, 2 pokłady okrężny wew i podłużny zew ŚWINIA I KOŃ : zewnętrzby nie jest równomiernie rozłożony, lecz tworzy
podłużne taśmy, teniae, które są również wyposażone we włókna sprężyste. W obrębie odbytnicy ich mięśniówka podłużna nie tworzy
taśm, ale zgrubiały ciągły pokład. Ułożone w jelicie grubym poprzeczne uwypuklenia, haustrae, oddzielone od siebie również
poprzecznymi fałdami półksiężycowymi, plicae semilunares, tworzącymi charakterystyczne przewężenia tym razem w świetle jelita.
➡ BŁONA SUROWICZA — na całej długości jelita grubego z wyjątkiem końcowego odcinka w tylnej części jamy miednicy, w którym
zamiast otrzewnej występuje przydanka.

✓ Jelito grube obejmuje:

-
jelito ślepe, cecum,
-
okrężnicę, colon,
-
jelito proste, czyli odbytnicę, rectum, oraz
-
kanał odbytowy, canalis analis, zakończony odbytem, anus.

JELITO ŚLEPE, CECUM

✓ Ślepo zakończony odcinek jelita grubego o dużej zmienności gatunkowej.
✓ Oddziela go od okrężnicy ujście jelita biodrowego w postaci wspomnianego już ostium ileale. Występujący u człowieka w jelicie ślepym
wyrostek robaczkowy, appendix vermicularis, u ssaków poza królikiem nie występuje. Budowa podobna do jelita, lecz krypty jelitowe są w nim
słabo zaznaczone, w warstwie właściwej śluzówki zaś występują liczne grudki chłonne. Wyrostek odgrywa rolę migdałka jelitowego.

OKRĘŻNICA, COLON
✓ Najbardziej rozbudowany odcinek jelita grubego. Kształt podkowy u człowieka.
✓ Wyróżnia się w niej 4 części u CZŁOWIEKA I MIĘSOŻERNYCH :
 -
okrężnicę wstępująca, colon ascendens — często wydłużona, leżąca po prawej stronie jamy brzusznej w przedłużeniu jelita ślepego,
która w sąsiedztwie przepony przechodzi w
-
okrężnicę poprzeczną, colon transversum — po stronie lewej jamy brzusznej schodzi w dół jako
- -
okrężnica zstępująca, colon descendens — po lewej stronie jamy brzusznej, najkrótsza, przedłuża się w okrężnicę esowatą, colon
sigmoideum, uchodzącą do odbytnicy.

JELITO PROSTE / ODBYTNICA, RECTUM

✓ Pod kręgosłupem
✓ W jamie miednicy przedłuża się w kanał odbytowy, canalis analis.
✓ Przed tym tworzy rozszerzenie pod nazwą bańki odbytnicy, ampulla recti.
✓ Mięśniówka gładka odbytnicy ku tyłowi grubieje. Zanikają taśmy, natomiast włókna podłużne są rozmieszczone bardziej równomiernie.
✓ Warstwa wewnętrzna, czyli okrężna mięśniówki gładkiej, przyczynia się do powstania m. zwieracza odbytu wewnętrznego, m. sphincter ani
internus.

KANAŁ ODBYTOWY, CANALIS ANALIS

✓ Błona śluzowa nabłonek wielowarstwowy płaski.
✓ Kresa / linia odbytowo-odbytnicza, linea anorectalis — oddziela od śluzówki odbytnicy (nabł jednowarstwowy cylindryczny)
✓ W miejscu gdzie kończy się śluzówka odbytu i zaczyna się zmodyfikowana pigmentowana skóra, tworząca wyściółkę otworu zewnętrznego
odbytu, występuje kresa / linia odbytowo-skórna, linea anocutanea.
✓ Obszar zmodyfikowanej skóry przylegający od tyłu do tej linii to strefa / pas pośredni, zona intermedia. Poprzedza go wąska strefa słupowa lub
pas słupowy odbytu, zona columnaris ani, który jest najbardziej do przodu i graniczy z linią odbytowo-odbytniczą.
✓ Otwór zewnętrzny odbytu, na stożkowatej wyniosłości, zamykają go 2 mięśnie :

1. m. zwieracz odbytu wewnętrzny, musculus sphincter ani interus — mięsień gładki

2. m. zwieracz odbytu zewnętrzny, musculus sphincter ani externus — poprzecznie prążkowany i okrywa pierwszy. Część pęczków
włókien ma przebieg okrężny w stosunku światła odbytu, a część obejmuje odbyt z boków.
3. m. odbytniczo – ogonowy, musculus rectococcygeus (umocowanie odbytnicy i odbytu na kręgosłupie)

4. 4. m. dźwigacz odbytu, musculus levator ani (umocowanie odbytnicy i odbytu na kręgosłupie)

MIĘSOŻERNE PRZEŻUWACZE ŚWINIA KOŃ

JELITO • PIES 8-30 cm — KOT 2-4 cm
ŚLEPE
• Świderkowaty przebieg
Na prawo od kręgosłupa, pod wyrostkami
poprzecznymi L2-L4
• Wierzchołek zagięty do przodu kontaktuje się
z:
-od strony grzbietowej z prawą nerką bocznie z
cz zstępującą dwunastnicy i prawym płatem
trzustki
-od dołu z pętlami jelita czczego i jelitem
krętym
-od tyłu objęte zgięciem doogonowym
dwunastnicy
OKRĘŻNICA • 4 częśći tylko u nich, gładkościenna
• PIES 20-60 cm KOT 30 cm (wliczając
odbytnicę)
• Krótka , na prawo od korzenia krezki
• Rozpoczyna się za ujściem krętniczym i
ujściem ślepo – okrężniczym
• Grzbietowo kontaktuje się z prawą nerką
• Cz wstępująca zagina się w poprzeczną na
Th12
• Poprzeczna przechodzi w zstępującą
zmierzającą domiedniczno
• Pdługi początkowy odcinek
jelita grubego
• od 4 kręgu lędźwiowego do
wpustu doczaszkowgo jamy
miednicznej
• Nie posiada taśm ani
kieszonek – mięśniówka
rozmieszczona równo
dookoła
• Leży po prawej stronie
• Przypomina kształtem tępo
wydłużony cylinder
• Za ujściem
biodrowo-ślepo-
okrężniczym przechodzi w
okrężnicę wstępującą
✓wstępująca przedłużona
✓okrężnica gładkościenna
✓w wstępującej części : pętla
początkowa, ansa proximalis
pętla spiralna, ansa spiralis =
dysk/tarcza okrężnicy,
✓okrężnica wstępująca
tworzy jednopłaszczyznową
tarczę jelitową w kształcie
dysku. Do jej środka wiodą
zakręty dośrodkowe, gyri
centripetales. W środku jest
• Stożek o stępionym wierzchołku
• Ściana z 3 taśmami i 3 szeregami
kieszonkowatych uwypukleń
• Taśma dolna (przyczep dla fałdu krętniczo –
kątniczego)
• Pozostałe 2 taśmy (po bokach) spotykają się ze
na wierzchołku, gdzie jedna przechodzi w
drugą
• Podstawa brzusznie w stosunku do lewej nerki
• Trzon łukowato wygięty, skierowany
wypukłością grzbietowo i tylnie, przylega do
lewej ściany jamy brzusznej
• Wierzchołek lewa okolica pachwinowa, lub
przesunięty na prawo (próżny żołądek)
• Ujście biodrow-ślepo-okrężnicze leży w lewej
okolicy biodrowej, podstawa jelita ślepego
wędruje pod lewą nerkę – odwrotne położenie
trzewi (situs viscerum inversus)
✓ NAJDŁUŻSZA, zwłaszcza cz. wstępująca
✓ wstępująca przedłużona —> prowadzi do
powstania pętli spiralnej, ansa spiralis.
✓ gdyby zgięcie ośrodkowe nie istniało –
tworzyłby się stożek, którego wierzchołek
stanowi przejście najbardziej wewnętrznego
zakrętu dośrodkowego w zakręt odśrodkowy ✓
taśmy oraz uwypuklenia.
• Świderkowata struktura, kształt stożka, (stożek
okrężniczy – colon helicoideum) po lewej
stronie jamy brzusznej i skierowany
• Walcowate, esowato wygięte, zaokrąglony wierzchołek
skierowane do miednicy (duże wypełnienie : może
wchodzić w jamę miednicy)
• Początek 1/2 odcinka L
• olbrzymi worek w kształcie przecinka (około 1 m)
• Podstawa, basis ceci
- po prawej stronie.
- krzywizna większa (górno – przednie ograniczenie)
- krzywizna mniejsza (brzusznie, miejsce przejścia w
trzon)
✓ na szczycie jej łuku ujście ślepo – okrężnicze z
zastawką ślepo – okrężniczą, valva cecocolica
(zamykane / m. zwieracz jelita ślepego)
✓ górnie od ujścia ślepo-okrężniczego : ujście krętnicze,
ostium ileale (otoczone m. zwieraczem jelita krętego)
• Trzon, corpus ceci
- Wzdłuż przebiegaja 4 taśmy: dogrzbietowa,
dobrzuszna, pośrodkowa, boczna (tenia dorsalis, vent,
med, lateralis)
- Między taśmami w 4 rzędach fałdy półksiężycowate,
plicae semilunares (kieszonkowate uwypuklenia)
- Na taśmie dogrzbietowej jest przyczep fałdu krętniczo –
kątniczego
- Między taśmą boczną jelita ślepego a taśmą boczną
pokładu dobrzusznego prawego okrężnicy występuje
więzadło (fałd) ślepo – okrężniczy
• Wierzchołek, apex ceci — w okolicy wyrostka
mieczykowatego
✓ Taśmy oraz uwypuklenia.
✓ Okrężnica wstępująca rozrośnięta : okrężnica gruba albo
wielka , colon crassum s. majus s. ascendens,
• Dwupoziomowa pętla (U), z wypukłością w stronę
przepony
• Pętla dogrzbietowa i dob związane ze sobą przez
krezkę
• 4 taśmy, 2 rzędy uwypukleń
• Dzieli się na :
- pokład prawy brzuszny, colon ventrale dextrum (od
ujścia ślepo-okrężniczego, dolno-prawo w stronę
 • Zstępująca ma dłuższą krezkę niż
wstępująca
• Fałd dwunastniczo – okrężniczy wyznacza
granicę między okrężnicą zstępującą a
odbytnicą
• Najdłuższym fragmentem jest część
zstępująca
ODBYTNICA • Początek na wysokości ostatniego kręgu L
• W przednim odcinku miednicy prostnica
objęta swoją krezką umocowana jest do k.
krzyżowej
• W tylnym, pozbawionym okrywy otrzewnej,
rolę krezki przejmuje powięź miednicza
• M. odbytniczo - ogonowy, m.
rectococcygeus (u psa przyczepia się na trzonie
C1)
KANAŁ • Zaczyna się na wysokości C4
ODBYTOWY • Pas słupowy : PIES 5-12 mm, KOT ledwo
• Nabłonek wielowarstwowy płaski
• Fałdy śluzówki (słupy odbytowe, columnae
anales) pooddzielane zagłębieniami (zatoki
odbytowe, sinus anales) —> zawierają grudki
limfatyczne, U PSA też gruczoły odbytowe,
glandulae anales
• Między nim a odbytnicą : kresa odbytowo -
odbytnicza
• Pas pośredni / kresa odbytowo-skórna, 0.5–
1.5mm
• Pas skórny : sinawe zabarwienie, do 4 cm
szerokości, zrogowaciały naskórek z włoskami
• KOT gruczoły okołoodbytowe, gl.
circumanales
PIES + KOT zatoki przyodbytowe, sinus
paranales z gruczoły własne zatok, glandulae
sinus paranalis
• M. zwieracz odbytu wew - samce 3 części,
samice 2
• M. zwieracz odbytu zew – samce 3 części,
samice 2
przeżuwacze
Jelito cienkie przeżuwaczy
Dwunastnica
 Dwunastnica zaczyna się bardzo długą częścią doczaszkową będącą przedłużeniem odźwiernika.
 Część doczaszkowa dochodzi do 4-5 kręgu piersiowego i przez zgięcie dczaszkowe przedłuża się w część zstępującą.
 Część zstępująca układa się w płaszczyźnie pośrodkowej, ale jednak trochę na prawo ze względu na duży żwacz położony po lewej.
Gwałtowne zgięcie doogonowe jest miejscem przejścia w część wstępującą.
 Część zstępująca połączona jest z okrężnicą wstępującą fałdem okrężniczo-dwunastniczym. Są to blaszki krezki okrężnicy.
zgięcie ośrodkowe, flexura
centralis —> zgięcie toru
okrężnicy, gdzie najbardziej
wew zakręt dośrodkowy
przechodzi w zakręt
odśrodkowy,
✓a od zgięcia biegną
zakręty odśrodkowe, gyri
centrifugales, w
przeciwnym kierunku
zakrętów dośrodkowych.
✓pętla końcowa, ansa
distalis
✓gdyby zgięcie ośrodkowe nie
istniało – tworzyłby się
stożek, którego wierzchołek
stanowi przejście najbardziej
wewnętrznego zakrętu
dośrodkowego w zakręt
odśrodkowy
✓u dużych przeżuwaczy 1,5
— 2 skrętów a u małych 3
wyraźnie zaznaczone słupy
odbytnicze
• Krótki
• Brak słupów odbytowych
• Jego początek wyznaczony
jest przez koniec słupów
odbytniczych, zaznaczony
jako linia odbytowo –
odbytnicza
wierzchołkiem skośnie w dół i do przodu
(skupia wzdłuż swojej osi krezkę okrężnicy,
która nawiązuje łączność z korzeniem
doczaszkowym krezki i wzdłuż osi tego stożka
naczynia zaopatrujące okrężnicę wstępującą)
• Początek na wysokości L2 i zakreśla 3.5 razy
spiralę, pierwszy skręt to podstawa stożka –
zwoje dośrodkowe (gyri centripetal) i ostatni
to zgięcie środkowe (flexura centralis), czyli
zakręty zewnętrzne (gyri centrifugal).
• Od zgięcia, węższa w odcinku we wnętrzu
stożka, dokonującym skrętów spiralnych w
odwrotnym kierunku – od wierzchołka do
podstawy stożka = zakręty wewnętrzne
• Zakręty zew – większe światło, 2 taśmy
• Zakręty wew – mniejsze światło, taśmy przy
wierzchołku, gdzie stanowią dalszy ciąg taśm
zakrętów zew
• Ostatni zakręt odśrodkowy stożka obejmuje
łukiem od przodu i na prawo tętnicę krezkową
doczaszkową, gdzie przechodzi w krótką
okrężnicę poprzeczną (z prawej na lewą),
przedłużenie również w krótki odcinek
okrężnicy zstępującej
• Okrężnica zstępująca ciągnie się obok
płaszczyzny pośrodkowej, umocowana na
krezce i przedłuża się w odbytnicę
obszerna bańka
• Krótki
• Jest strefa słupowa, pośrednia i skórna
• Podwójny m. zwieracz odbytu zewnętrzny
• Część przednia obejmuje odbyt
• Cz. włókien wpromieniowuje w różne mięśnie
✓ samce do m. opuszkowo – gąbczastego
✓ samice do m. zwieracza sromu
• Część tylna obejmuje brzeg odbytuSamice :
przechodzi w ściany boczne przedsionka
pochwy
• M. odbytniczo – ogonowy (między pow
dobrzuszną C2 – C3 a ścianą dogrzbietową
bańki odbytnicy)
• M. dźwigacz odbytu (od wew strony więzadła
krzyżowo – guzowego szerokiego i obejmuje
odbyt z boków)
przepony)
- zgięcie mostkowe, flexura sternalis (w kontakcie z
przeponą, z prawej na lewą)
- pokład lewy dobrzuszny, colon ventrales sinistrum
(domiednicznie od zgięcia mostkowego)
- zgięcie miednicze, flexura pelvina (przy wpuście do
miednicy, zakręca ku górze i do przodu)
- pokład lewy dogrzbietowy, colon dorsale sinistrum
(od zgięcia miedniczego do przepony)
- zgięcie przeponowe, flexura diaphragmatica
- pokład dogrzbietowy prawy, colon dorsale dextrum
(rozszerzenie, tworząc bańkę okrężnicy, ampulla
coli)
✓Okrężnica poprzeczna
• krótka,
• za bańką okrężnicy, na wysokości Th16-Th17
• biegnie z prawej na lewą, w kontakcie z trzustką i ścianą
grzbietową jamy brzusznej
✓Zstępująca nazywana okrężnicą cienką albo małą, colon
tenue s. minus.
• małe światło, duża długość
• obszerna, luźna krezka (duża ruchomość pętli)
• pętle zmieszane z jelitem czczym
• głównie po lewej stronie
• 2 taśmy i 2 rzędy uwypukleń
wyraźnie zaznaczone słupy odbytnicze
posiada rozszerzenie – bańkę odbytnicy, które przechodzi w
odbyt
dorosły koń 15-22kg kału na dobę
• Krótki
• Brak słupów odbytowych
• Początek = koniec słupów odbytniczych, jako linia
odbytowo – odbytnicza
• Brak pasa słupowego odbytu
• Mięsień zwieracz odbytu wewnętrzny
• Mięsień zwieracz odbytu zew – u samic jako m. zwieracz
sromu
• Pętla dobrzuszna odbytnicy pokryta jest częściowo jako
wyżej wymienione mięśnie, a jej część przedłuża się w dwa
mięśnie
• U samców – mięsień wciągacz prącia o u samic – mięsień
wciągacz łechtaczki
 W okolicy zgięcia doczaszkowego jest brodawka dwunastnicza większa z ujściem przewodu żółciowego, a przewód trzustkowy dodatkowy jest
jedynym przewodem trzustkowym, uchodzi na brodawce dwunastniczej mniejszej która znajduje się kilkanaście cm niżej.
U małych przeżuwaczy nie ma brodawki dwunastniczej mniejszej, bo one mają przewód trzustkowy główny, a nie dodatkowy. Przewód trzustkowy
główny uchodzi razem z przewodem żółciowym.
 Zgięcie dwunastniczo-czcze wyznacza przejście dwunastnicy w jelito czcze.

Jelito czcze
 Bardzo długie, posiada długą krezkę, która tworzy powyginaną strukturę dookoła okrężnicy wstępującej w postaci dysku, tarczy
 U przeżuwaczy krezka jest specyficzna – doszło do zespolenia krezki jelita czczego i ślepego.
 W krezce jelita czczego są liczne węzły chłonne, naczynia krwionośne, ale też pętla spiralna.
 Ujście biodrowo-ślepo-okrężnicze wyznacza przejście między okrężnicą wstępującą a jelitem czczym, znajduje się pomiędzy wyrostkami 4
kręgu lędźwiowego.
 Jest fałd biodrowo-ślepy.

Jelito kręte
 Krótki odcinek o prostym przebiegu
 Ma podwójną krezkę : normalną jelita krętego i fałd otrzewnowy krętniczo-kątniczy
 Ujście kątnicze do jelita ślepego wyznacza granicę między jelitem ślepym a okrężnicą

Jelito grube przeżuwaczy

Jelito ślepe
 Długi początkowy odcinek jelita grubego, od 4 kręgu lędźwiowego do wpustu doczaszkowgo jamy miednicznej
 Nie posiada taśm ani kieszonek – mięśniówka rozmieszczona równo dookoła
 Leży po prawej stronie
 Przypomina kształtem tępo wydłużony cylinder (U KONIA BYŁ ODWRÓCONY PRZECINEK)
 Za ujściem biodrowo-ślepo-okrężniczym przechodzi w okrężnicę wstępującą

Okrężnica wstępująca
 NIE JEST TO SPIRALA
 Składa się z 3 pętli
1) Początkowa/bliższa – ansa proximalis → w kształcie litery S, położona lekko poziomo. Też można ją podzielić na 3 części. Część druga
biegnie równolegle do części zstępującej dwunatnicy, a część trzecia trochę się zwęża.
2) Spiralna – ansa spiralis → położona pomiędzy girlandami i we wspólnej krezce z jelitem czczym. Tworzy:
u bydła 1,5-2 obroty; owca – 3 obroty; koza – 4 obroty
Pierwsze zawoje to są zawoje dośrodkowe – gyri centripetales, osiąga zgięcie ośrodkowe – flexura centralis, odkręca się i zwojami odśrodkowymi –
gyri centrifugales biegnie na zewnątrz.
3) Pętla końcowa/dalsza – ansa distalis → ostatni zwój odśrodkowy zmierza w kierunku pętli początkowej i pod kręgami lędźwiowymi ma
pętlowaty kształt
 Zmarsczenie doczaszkowe krezki– służy do tego, żeby starczyło krezki

Okrężnica poprzeczna i zstępująca

 Poprzeczna ma własną krótką krezkę
 Poprzeczna ma kontakt z trzustką, obejmuje łukiem t. krezkową doczaszkową
 Poprzeczna przedłuża się w okrężnicę zstępującą
 fałd dwunastniczo-otrzewnowy wiąże cześć zstępującą okrężnicy z wstępującą dwunastnicy
 Okrężnica zstępująca ma krótką krezkę, ale tuż przed wpustem doczaszkowym jamy miednicznej krezka się wydłuża, więc jej końcowy
odcinek ulega obniżeniu. Przed wejściem do jamy znowu krezka się skraca i przechodzi do jamy miednicznej.
Jest to cecha charakterystyczna okrężnicy zstępującej u bydła, jest to colon sigmoideum – okręznica esowata.
Dlatego u przeżuwaczy bardzo łatwo przeprowadza się badania rektalne, bo można przemieszczać ten końcowy odcinek w różne strony.
W ten sposób przechodzi w jelito proste.
Jelito proste ma bańkę prostnicy.

pies
Jelito cienkie – intenstinum tenue

o Stosunkowo krótkie u mięsożernych (tylko 3,4 razy dłuższa niż długość całego ciała)
o Sięga od odźwiernika do ujścia krętniczego jelita grubego
o Na przekroju nieznacznie różni się w stosunku do jelit grubych
o Warstwy jelita cienkiego: 1) błona śluzowa z nabłonkiem jednowarstwowym cylindrycznym, kosmkami, grudkami chłonnymi samotnymi i
Peyera 2) błona podśluzowa z gruczołami dwunastniczymi 3) błona mięśniowa okrężna i podłużna z wł. gładkich 4) błona surowicza,
przechodzi w krezki poszczególnych odcinków
Dwunastnica – intenstinum duodenum
o Dzielimy na części:
1. Doczaszkowa – pars duodeni cranialis  leży w okolicy 9 przestrzeni międzyżebrowej, przylega do powierzchni trzewnej
wątroby, kieruje się dogrzbietowo i na prawo
Miejsce dwóch brodawek dwunastniczych:
Większej – papila duodeni major  uchodzi przewód żółciowy i przewód trzustkowy Virsunga
Mniejszej – papila duodeni minor  uchodzi przewód trzustkowy dodatkowy
80% kotów główny przewód to przewód trzustkowy główny, u reszty dodatkowy
U psów na ogół przewód trzustkowy dodatkowy jest silniejszy i główny na ogół nie występuje.
Przechodzi w następną część poprzez zgięcie dwunastnicze pierwsze – flexura duodeni prima
2. Zstępująca – pars descendens  biegnie tuż przy prawej ścianie jamy brzusznej, aż do wysokości 4,6 kręgu lędźwiowego
Dogrzbietowo zlokalizowany jest płat prawy trzustki, a dobrzusznie pętle jelita czczego, przyśrodkowo – okrężnica zstępująca i jelito ślepe
Posiada swoją krezkę, która w kierunku doogonowym ulega skróceniu, tak, że przy kręgach lędźwiowych jest tuz pod ścianą dobrzbietowym
Fałd dwunastniczo-okrężniczy – plica duodenocoli łączy część zstępującą dwunastnicy z częścią zstępującą okrężnicy.
Na wysokości kręgów L4-6 jest zgięcie dwunastnicze drugie – flexura duodeni secunda – przejście w następną część
3. Wstępująca – pars ascendens  kieruje się doczaszkowo, blisko płaszczyzny pośrodkowej, między okrężnicą wstępującą
(od lewej), a korzeniem krezki (od prawej), krezka jest krótka
Przechodzi przez zgięcie dwunastniczo-czcze – flexura duodenojejunalis w jelito czcze
Jelito czcze – intenstinum jejunum
o Najdłuższy odcinek jelit
o Zajmuje dolną część jamy brzusznej między żołądkiem a pęcherzem moczowym, dobrzusznie pokryte siecią większą
o 6-8 pętli jelita czczego podwieszone są na krezce przyrastającej w okolicy dogrzbietowej jako doczaszkowy korzeń krezki. Pętle
ułożone są według pewnego schematu. Główne części układają się strzałkowo i doczaszkowo w stosunku do pętli części
dalszej jelit.
o Krezka jelita czczego jest długa co umożliwia znaczną ruchomość (więc też chirurgicznego przemieszczania)
o W centrum doczaszkowego korzenia krezki zlokalizowana jest t. krezkowa doczaszkowa – a. mesenterica cranialis
Jelito kręte/biodrowe - intenstinum ileum
o Krótki odcinek
o Jego zasięg wyznacza przyczep fałdu biodrowo-ślepego – plica ileo-cecalis
o Ujście jelita biodrowego wyznacza jednocześnie granicę pomiędzy jelitem ślepym a okrężnicą
o Ujście biodrowo-ślepe leży na wysokości L1-L2 i oglądane od strony wnętrza jelita grubego cechuje obecność kołnierzykowego
wzniesienia śluzówki
Jelito grube – intenstinum crassum

o Zbudowane podobnie jak u innych gatunków zwierząt

o Jelito biodrowe nie przechodzi płynnie w jelito ślepe, tylko uchodzi do niego
o Funkcją jest zagęszczanie treści pokarmowej przez wchłanianie wody i formowanie mas kałowych
o Warstwy jelita grubego: 1) błona śluzowa z nabłonkiem jednowarstwowym cylindrycznym, liczniejszymi kom. kubkowymi, nie występują
kosmki i fałdy 2) błona podśluzowa 3) błona mięśniowa okrężna i podłużna z wł. gładkich 4) błona surowicza na całej długości za
wyjątkiem końcowego odcinka w tylnej części jamy miednicy, gdzie jest przydanka
o Obejmuje następujące odcinki
Jelito ślepe – intenstinum cecum
o U psa ma kształt świderkowaty, u kota jest niewielkie, w kształcie przecinka
o Leży na prawo od płaszczyzny pośrodkowej pod wyrostkami żebrowymi L2-L4 i kieruje się w stronę miednicy
o Wierzchołek zagięty jest do przodu
o Od strony grzbietowej kontaktuje się z nerką prawą, a bocznie z częścią zstępującą dwunastnicy i prawym płatem trzustki, od dołu z
pętlami jelita czczego i jelitem biodrowym, od tyłu objęte jest przez zgięcie dwunastnicze drugie
o U kotów możliwe jest do wyczucia w badaniu palpacyjnym
Okrężnica – colon
o Biegnie ku górze, zakręca na lewo i następnie kieruje się ku dołowi
o Dzieli się na 3 odcinki:
1. Wstępującą – ascendens  jest krótka i ma krótką krezkę, która ogranicza jej ruchomość, leży na prawo pomiędzy
częścią wstępującą dwunastnicy a korzeniem krezki,
2. Poprzeczna – transversum  na wysokości Th12, zagina się ze strony prawej na lewą, w tym miejscu krezka jest
bardziej luźna co umożliwia jej opadanie
3. Zstępująca – descendens  jest to najniżej usytułowana część okrężnicy dzięki luźnej krezce, która umożliwia też
powstanie fałdu między okrężnicą zstępującą a wstępującą
Najdłuższa część okrężnicy, biegnie doogonowo na lewo od korzenia krezki do jamy miednicznej
Jedyny odcinek jelit u psa możliwy do wymacania plantacyjnego przez powłoki jamy brzusznej.
Granicą między kolejnym odcinkiem jelit jest koniec doogonowy fałdu dwunastniczo-okrężniczego – plica duodenocoli
Jelito proste/odbytnica – rectum
o Prawie proste, układa się pod kręgosłupem
o Zaczyna się na wysokości L7, kieruje się do jamy miednicy, gdzie na wysokości L4 przedłuża się w kanał odbytowy
o Warstwa okrężna mięśniówki gładkiej prostnicy tworzy m. zwieracz odbytu wewnętrzny – m. sphinter ani internus, który nie jest zależny
od woli osobnika
o W przednim odcinku objęte jest krezką jelita prostego i umocowane do kości krzyżowej
W tylnym odcinku jest pozbawione otrzewnej, której rolę przejmuje powięź miedniczna
Przed ujściem w odcinek odbytowy rozszerza się w postaci bańki odbytnicy – ampulla recti

Kanał odbytowy – canalis analis

o Krótki, ale ma zróżnicowaną wyściółkę, dzięki której wyróżniamy 3 strefy

1. Strefa słupowa/pas słupowy – zona columnalis  u psa 5-12 mm, u kota ledwie widoczna, pokryta nabłonkiem
wielowarstwowym płaskim, miejsce występowania podłużnych fałdów śluzówki – słupów odbytowych – collumnae anales, które
są od siebie oddzielone zagłębieniami – zatokami odbytowymi – sinus anales. Zatoki zawierają grudki limfatyczne, a u psa też
swoiste gruczoły odbytowe – gllandule anales
Kresa/linia odbytowo-odbytnicza – linea acorectalis to granica między błoną śluzową odbytnicy a błoną śluzową strefy śluzowej.
2. Strefa pośrednia – zona intermedia  wąski pas 0,5-1,5 mm, nazywana kresą odbytowo-skórną
3. Strefa skórna – zona cutanea  ma do 4 cm szerokości, stanowi przejście w powłokę wspólną ciała, jest sino zabarwiona i
pokryta naskórkiem rogowaciejącym z delikatnymi włosami
U kota są gruczołu okołoodbytowe – glandula circumanales
U wszystkich mięsożernych są parzyste zatoki przyodbytowe – sinus paranales – połączone ze światłem odbytu przewodami wyprowadzającymi, w
ich wnętrzu jest złuszczony nabłonek i wydzielina gruczołów zatok przyodbytowych – glandule sinus paranales.

świnia
Jelita Cienkie świni:
Dwunastnica
 odchodzi po prawej stronie na wys. XI PMŻ.
 pars cranialis = ansa sigmoidea - pętla esowata – flexura cranialis
 p. descendens - flexura caudalis
 p. ascendes
 Przewód żółciowy uchodzi samodzielnie na brodawce 12-czej większej
 Przewód trzustkowy dodatkowy uchodzi na brodawce 12-czej mniejszej, 20-25 cm od większej
Jelita czcze
 Przylegają do prawej ściany jamy brzusznej,
 dogrzbietowo kontaktują się z dwunastnicą i trzustką oraz prawą nerką, dalej okrężnicą, pęcherzem moczowym i macicą
Jelito biodrowe
 uchodzi po lewej stronie do jelita ślepego na czopowatej wyniosłości (wysoka 2-3cm) jelita biodrowego sterczącej na granicy jelita ślepego i
okrężnicy

Jelita grube u świni

Jelito ślepe
 kształt stożka o stępionym wierzchołku
 3 taśmy (taeniae)
 3 rzędy kieszonek (haustrae);

Ujście biodrowo-ślepo-okrężnicze leży w lewej okolicy biodrowej

Podstawa jelita ślepego i ujście biodrowo-ślepo-okrężnicze wędruje pod lewa nerkę, czyli jest tu ODWROTNE POŁOŻENIE TRZEWI SITUS
VISCERUM INVERSUS

Okrężnica wstępująca = stożek okrężnicy (colon helicoideum)

 Podstawa
 Trzon
 Wierzchołek;
Pętla początkowa tworzy 3,5 obrotu spiralę. Pierwszy skręt tworzy podstawę – zawoje dośrodkowe (gyri centripetal; 2 tasmy i rzędy kieszonek),
następnie jest zgięcie centralne (flexura centralis) i dalej odchodzą zawoje odśrodkowe (gyri centrifugal; gladkie).

Kanał odbytowy (canalis analis) świni:

Strefa słupowa (zona columnaris)
 od śluzówki jelita prostego oddziela kresa odbytowo-odbytnicza (linea anorectalis)
Strefa pośrednia (zona intermedia)
Strefa skórna (zona cutanea)
 między powłoką ciała a strefą skórną występuje kresa odbytowo-skórna (linea anocutanea)

koń
Jelito cienkie (intestinum tenue) konia
Długość jelita cienkiego u konia wynosi 16-30 m (średnio 22 m) i stanowi ok. 75-80% całkowitej długości przewodu pokarmowego oraz obejmuje ok.
30% jego ogólnej pojemności.

Dwunastnica
o osiąga długość 1 m
o Podobnie jak u innych gatunków, wyróżnia się w niej: część doczaszkową, zgięcie doczaszkowe, część zstępującą, zgięcie doogonowe oraz
część wstępującą.
o Stanowi najbardziej ustabilizowany odcinek jelita cienkiego. Z sąsiadującymi narządami połączona jest więzadłami – wątrobowo-
dwunastniczym, nerkowo-dwunastniczym i ślepo-dwunastniczym (z głową jelita ślepego).
o Część doczaszkowa
- jest to miejsce usposabiające do utrudnień w przesuwie treści pokarmowej,
- posiada kształt esowaty,
- jej pierwszy, znajdujący się tuż za żołądkiem, rozszerzony odcinek nosi nazwę bańki dwunastnicy. Jest to początek części esowatej
dwunastnicy
- Drugi (dalszy) łuk części doczaszkowej zawiera dwie brodawki dwunastnicze - większą, na której uchodzi przewód żółciowy i
trzustkowy - oraz mniejszą, na której uchodzi przewód trzustkowy dodatkowy.
o Żółć produkowana przez wątrobę w ilości 4-6 l. dziennie spływa bezpośrednio do dwunastnicy, ponieważ koń nie posiada pęcherzyka
żółciowego. Żółć emulgując tłuszcze ułatwia działanie lipazy. Sok trzustkowy produkowany jest w ilości ok. 7 l. dziennie, a szczególne
nasilenie jego wydzielania następuje w 3 godz. po posiłku. Zawiera lipazę, która rozkłada tłuszcze, oraz enzymy proteolityczne – trypsynę i
chymotrypsynę które wraz z peptydazami soku jelitowego rozkładają białka do aminokwasów. Sok trzustkowy zawiera również amylazę
trzustkową rozkładającą skrobię, a dwucukry rozkładane są przez enzymy soku jelitowego (maltazę, laktazę i sacharazę).
o Składa się z części takich jak u innych gatunków.
o Bańka dwunastnicy – początek odcinka esowatego,
o Brodawka dwunastnicza większa i mniejsza. U konia jest przewód trzustkowy i dodatkowy.
o Zgięcie doczaszkowe jest w okolicach wrót wątroby, miejsce przejścia w część zstępującą
o Krezka dwunastnicy jest krótka
o Z wątrobą połączona jest więzadłem wątrobowo-żołądkowo-dwunastniczym. Dwunastnica zanim osiągnie głowę jelita ślepego.
Więzadło nerkowo-dwunastnicze – połączenie części zstępującej dwunastnicy z nerką prawą
Więzadło ślepo-dwunastnicze
o Na wysokości 3,4 kręgu lędźwiowego zakręca w zgięcie doogonowe. Przed tym zgięciem obejmuje od góry i od tyłu głowę jelita czczego i tu
tworzy się fałd dwunastniczy. Poprzez to zgięcie przechodzi w krótki odcinek – część wstępującą, która ma połączenie z okrężnicą zstępującą.
o Poprzez zgięcie dwunastniczo-czcze przechodzi w jelito czcze

U KONIA NIE MA PĘCHERZYKA ŻÓŁCIOWEGO

Jelito czcze
o najdłuższy odcinek jelita cienkiego,
o jest łatwo przesuwalne i wielokrotnie spętlone, ponieważ posiada długą, luźną krezkę.
o Jego pętle gromadzą się głównie po lewej stronie jamy brzusznej w okolicach dołu słabiznowego, gdzie mieszają się z pętlami okrężnicy małej.

Jelito biodrowe,
o końcowy odcinek jelita cienkiego,
o osiąga długość ok. 40 cm.
o Jest połączone z jelitem ślepym fałdem biodrowo-ślepym.
o Uchodzi na wys. III, IV kręgu lędźwiowego do jelita ślepego na brodawce biodrowej znajdującej się w obrębie krzywizny mniejszej głowy tego
jelita.
Brodawka biodrowa jest podbudowana splotem naczyń żylnych. Stopień ich wypełnienia krwią ma wpływ na średnicę ujścia jelita biodrowego.

W jelicie czczym i biodrowym przebiegają nadal procesy trawienne, a przede wszystkim zachodzą procesy wchłaniania rozłożonych składników
pokarmowych. Treść pokarmowa przebywa w obrębie jelita cienkiego przez 3-6 godz. a jej pH wynosi 6,7-7,5).

Jelito grube (intestinum crassum)

Specyficzna budowa jelita grubego tworzy szereg miejsc predylekcyjnych dla powstawania utrudnień w przesuwie treści pokarmowej, co w
konsekwencji może prowadzić do schorzeń przewodu pokarmowego. Jelito grube składa się z obszernych, silnie ze sobą połączonych odcinków,
które wypełniają większą część jamy brzusznej.
Pierwszy z nich - jelito ślepe osiąga długość ok. 1 m. i objętość ok. 30-40 l., drugi odcinek - okrężnica - 6-8 m i 80-90 l., a ostatni, jelito proste
(odbytnica) - ok. 20-30 cm.

Jelito grube (intestinum crassum)

1) jelito ślepe (caecum; długość do 1m, pojemność 30-40 I)
2) okrężnica (colon; długość 5,5-8 m, pojemność 80-90 I)
3) okrężnica wstępująca (wielka, gruba; colon ascendens, crassum; długość 3-4 m)
4) okrężnica poprzeczna (colon transversum; długość 30- 40 cm)
5) okrężnica zstępująca (mała, cienka; colon descendens, tenue; długość 2,5-4m)
odbytnica (jelito proste; rectum; długość 20-30 cm)

Jelito ślepe
o stanowi olbrzymi worek w kształcie przecinka,
o który zajmuje prawą tylną oraz środkową dolną i przednią część jamy brzusznej.
o Wyróżnia się w nim położoną górnie podstawę (głowę), łukowato wygięty trzon oraz wierzchołek, który sięga okolicy wyrostka mieczykowatego
mostka.
o Wzdłuż trzonu biegną 4 taśmy a pomiędzy nimi 4 rzędy wypukleń (kieszonek). Taśma dogrzbietowa i boczna są miejscami przyczepu fałdów,
odpowiednio biodrowo-ślepego i ślepo-okrężniczego.
Taśmy – skupiska mięśniówki podłużnej w ścianie jelita ślepego. U konia są 4 taśmy
o taśma boczna - po prawej, miejsce przyczepu fałdu ślepo-okrężniczego
o taśma przyśrodkowa - po lewej
o taśma tylna - wzdłuż krzywizny większej
o taśma dogrzbietowa - wzdłuż krzywizny mniejszej, miejsce przyczepu fałdu biodrowo-ślepego
o W obrębie głowy, oprócz wspomnianej brodawki biodrowej znajduje się ujście ślepo-okrężnicze zaopatrzone w podwójny fałd śluzówki
tworzący zastawkę ślepo-okrężniczą. Ujście to w porównaniu z rozległym światłem workowatego jelita ślepego i niewiele mniej rozległym
światłem okrężnicy wielkiej jest ciasne. Występujące w tym miejscu utrudnienia w przemieszczaniu treści pokarmowej stwarzają warunki do
chorobowego zalegania jej w jelicie ślepym. Sprzyjają temu również stosunkowo słabe i powolne ruchy perystaltyczne.
o Fizjologiczny okres zalegania treści pokarmowej w jelicie ślepym wynosi ok. 15-20 godzin.
o Jelito ślepe wraz z okrężnicą wstępującą (wielką) pełni funkcję komory fermentacyjnej (podobnie jak żwacz u przeżuwaczy) dzięki bytującym
tam mikroorganizmom. Przyczyniają się one do rozkładu substancji (głównie błonnika), które nie zostały strawione i wchłonięte w jelicie
cienkim. W procesach rozkładu mikrobiologicznego z węglowodanów strukturalnych (celulozy, hemicelulozy) powstają lotne kwasy tłuszczowe
(LKT), które przenikają do krwiobiegu i wykorzystywane są jako bezpośrednie źródło energii. Nawet około 25-30% energii absorbowanej przez
konia może pochodzić z wytwarzanych w jelicie grubym (głównie ślepym) LKT. Obok procesów rozkładu składników paszy nierozłożonych w
jelicie cienkim, zachodzą tutaj procesy syntezy mikrobiologicznej. Mikroorganizmy wykorzystując niedostępne bezpośrednio dla organizmu
konia związki azotowe budują własne białko, które po ich obumarciu jest rozkładane do aminokwasów. W ten sposób organizm konia może
uzyskiwać aminokwasy egzogenne oraz inne, dzięki czemu dostarczanie ich z zewnątrz jest zbędne. Oprócz białka mikroorganizmy w jelicie
ślepym syntetyzują niektóre witaminy.
Okrężnica
o wyodrębnia się: okrężnicę wielką (odpowiada okrężnicy wstępującej u innych gatunków), gruba, dł. 3-4 m., poj. ok. 80 l; okrężnicę poprzeczną
oraz odpowiadającą okrężnicy zstępującej okrężnicę małą (cienką; dł. 2,5-4 m.).

Okrężnica wielka
- uformowana jest w postaci 2 podkowiastych struktur leżących jedna na drugiej (pokładów dolnego i górnego) z łukami skierowanymi ku
przodowi (sięgającymi wątroby i przepony).
- W jej obrębie występuje szereg ostrych zgięć oraz gwałtownych przewężeń i rozszerzeń
które stanowią naturalne przeszkody dla przemieszczania się treści pokarmowej (sprzyjają temu również stosunkowo słabe i powolne ruchy 6
perystaltyczne), co w konsekwencji może prowadzić do schorzeń
Do takich miejsc należy: wąskie ujście ślepo-okrężnicze,, wąskie i ostre zgięcie miedniczne (przejście pokładu dolnego w górny), bańka okrężnicy
(rozszerzenie żołądkowane) - znaczne rozszerzenie końcowego odcinka pokładu górnego, oraz gwałtowne zwężenie – przejście bańki okrężnicy w
okrężnicę poprzeczną.
- W dolnym pokładzie wyróżnia się 4 taśmy i 4 rzędy wypukleń (kieszonek).
1) Krezkowa - w okolicy zgięcia miednicznego oraz początkowego (lewego) odcinka pokładu dogrzbietowego
2) 3 taśmy i 3 rzędy niewyraźnych kieszonek - na wysokości zgięcia przeponowego dogrzbietowego, zanikają w okolicy bańki
okrężnicy.
- W okrężnicy wielkiej zachodzą w dalszym ciągu procesy fermentacyjne i trawienne oraz dalsze wchłanianie produktów bakteryjnej
przemiany materii (treść pokarmowa zalega tu ok. 18-24 godz.).
- Powolne ruchy perystaltyczne i antyperystaltyczne sprzyjają dokładnemu wymieszaniu treści pokarmowej i zachodzącym w nim
procesom.
- Jelito ślepe i okrężnica wielka pełnią również funkcje magazynu wody, z której organizm konia korzysta szczególnie w sytuacji
intensywnego wydzielania potu. Specyficzna konstrukcja końcowego odcinka okrężnicy wielkiej i przejścia wielkiej w małą (rozszerzenie
żołądkowate – gwałtowne zwężenie – okrężnica poprzeczna) sprzyja pozostawaniu treści bardziej płynnej w okrężnicy wielkiej, a
przesuwaniu się gęstszej do okrężnicy małej.
Okrężnica mała
- posiada stosunkowo długą, luźną krezkę oraz 2 taśmy i 2 rzędy wypukleń.
- Jej pętle są przemieszane z pętlami jelita czczego i są zlokalizowane w lewej tylnej grzbietowej części jamy brzusznej.
- W okrężnicy małej ustają procesy rozkładu.
- Treść pokarmowa ulega ostatecznemu odwodnieniu i formowany jest kał.
Przebieg taśm
∙ Cały dolny pokład – okrężnica dobrzuszna prawa, lewa i zgięcie przeponowe ma 4 rzędy taśmy i kieszonki. 3 Z nich zanikają, zostaje jedna na
dolnych pokładach.
∙ Okrężnica dogrzbietowa lewa ma jedną taśmę – krezkową. Na jej wysokości są jeszcze dwie inne taśmy, które dochodzą do wysokości
bański, żeby tam znowu zaniknąć.
∙ Okrężnica poprzeczna ma jedna taśmę a w jej przebiegu pojawia się taśma krezkowa na wysokości okrężnicy.
Okrężnica zstępujaca ma znowu dwie – wolną i krezkową.

Odbytnica (jelito proste)

o jest ostatnim, krótkim odcinkiem jelita grubego, zlokalizowanym w jamie miednicznej.
o Posiada rozszerzenie zwane bańką odbytnicy, które przechodzi w odbyt.
o Odbytnica zatrzymuje przygotowaną do wydalenia masę kałową między kolejnymi
o Dorosły, średniej wielkości koń wydala w ciągu doby 15-22 kg kału.
Regularne wydalanie kału o normalnej formie, konsystencji i woni jest miarodajnym kryterium prawidłowego funkcjonowania przewodu
pokarmowego.

Kanał odbytowy (canalis analis) konia jest krótki. Szerokość śluzówki odbytu (pokrytej nabłonkiem wielowarstwowym płaskim) jest nieznaczna,
wynosi bowiem tylko 3-4 cm. Odbyt zamykają dwa mięśnie – gładki mięsień zwieracz odbytu wewnętrzny oraz poprzecznie prążkowany mięsień
zwieracz odbytu zewnętrzny. Zwieracz zewnętrzny u samic wkracza w obudowę sromu jako mięsień zwieracz sromu.

TAŚMY

ŚWINIA

∙ jelito ślepe – 3 taśmy i 3 rzędy kieszonek

∙ okrężnica wstępująca: zawoje dośrodkowe – 2 taśmy i 2 rzędu kieszonek ; zawoje odśrodkowe – gładkie
∙ od środka, pomiędzy taśmami – fałdy półksiężycowate
KOŃ

∙ jelito ślepe – 4 taśmy i 4 rzędy kieszonek

taśma dogrzbietowa – fałd biodrowo-ślepy
taśma boczna – fałd ślepo-okrężniczy
taśma dobrzuszna i przyśrodkowa
∙ Okrężnica wielka – 4 taśmy i 4 rzędy kieszonek
Cały dolny pokład – okrężnica dobrzuszna prawa, lewa i zgięcie przeponowe - ma 4 taśmy i 4 rzędy kieszonek. 3 z nich zanikają, zostaje jedna na
dolnych pokładach.
Okrężnica dogrzbietowa lewa ma jedną taśmę – krezkową. Na jej wysokości są jeszcze dwie inne taśmy, które dochodzą do wysokości bański, żeby
tam znowu zaniknąć.
Okrężnica poprzeczna ma jedna taśmę a w jej przebiegu pojawia się taśma krezkowa na wysokości okrężnicy.
Okrężnica zstępujaca ma znowu dwie – wolną i krezkową.

PRZEŻUWACZE I MIĘSOŻERNE

∙ Jelito ślepe – brak taśm i kieszonek

∙ Okrężnica – też gładkościenna
PUNKTY ORIENTACYJNE W OBRĘBIE JELIT

1) krezka cz. zstępującej dwunastnicy-meso duodenum descendens - zawiera zawsze prawy płat trzustki
2) zgięcie doogonowe dwunastnicy-flexura duodeni caudalis - otacza tukiem korzeń krezki - radix mesenterii
3) fałd dwunastniczo - okrężniczy - plica duodenocolica - wyznacza dalszy koniec dwunastnicy łączy go z okrężnicą zstępującą - colon descendens.
4) fałd biodrowo ślepy - plica ileocaecalis -wyznacza długosć jelita biodrowego - lleum łączy je z jelitem ślepym - caecum, u konia z jego taśmą
dogrzbietową - taenia caeci dorsalis
5) okrężnica poprzeczna - colon transversum przechodzi doczaszkowo od korzenia krezki – radix mesenterii
6) u konia fałd ślepo - okrężniczy - plica caecocolica - rozpościera się między j. ślepym - caecum -a doogonową cz. taśmy krezkowej przyśrodkowej-
taenia mesocolica medialis okrężnicy dobrzusznej prawej - colon ventrale dextrum.
7) U konia różne cz. okrężnicy mogą być identyfikowane przez różną liczbę taśm – taeniae
a) 4 w obrębie okrężnicy odbrzusznej prawej i lewej - colon ventrale dextrum et sinistrum-i zgięcia mostkowego-flexura sternalis
b) 3 w obrębie zgięcia przeponowego - flexura diaphragmatica - i okrężnicy dogrzbietowej prawej - colon dorsale dextrum
c) 2 w obrębie okrężnicy zstępującej - colon descendens
d) 1 w obrębie zgięcia miednicznego -flexura pelvina -i okrężnicy dogrzbietowej lewej - colon dorsale sinistrum
 Mięsożerne
Wątroba
Trzustka
Żołądek ∙ 1-9 litrów
∙ W większej części po lewej
stronie
∙ Wpust zawsze w okolicy
9PMŻ
∙ Dno i trzon w Po, kontaktują
się z wątrobą i przeponą
∙ Dobrzuszna część trzonu
zwrócona jest na prawo
∙ Miernie wypełniony położony
całkowicie w
wewnątrzpiersiowej części
jamy brzusznej
∙ Po lewej między 9-12 PMŻ,
nie wystaje poza łuk = nie
wyczuwalny palpacyjnie
∙ Wypełniony osiąga dno jamy
brzusznej i wystaje poza łuk
żebrowy
Dwunastnic ∙ Część doczaszkowa – okolica
a 9PMŻ, przylega do
powierzchni trzewnej
wątroby, kieruje się
dogrzbietowo i na prawo
∙ Część zstępująca – tuż przy
prawej ścianie jamy
brzusznej, do wysokości 4-6
kręgu lędźwiowego
Położona razem z jelitem
ślepym między prawym
płatem trzustki, a pętlami
jelita czczego
∙ Na wysokości L4-L6 jest
zgięcie dwunastnicze
dogrzbietowe
∙ Część wstępująca – biegnie
doczszkowo, blisko Po
Jelito czcze ∙ Dolna część jamy brzusznej
między żołądkiem, a
pęcherzem moczowym
∙ Główne części pętli układają
się strzałkowo i doczaszkowo
względem pętli jelit części
dalszej
Jelito ∙ Ujście biodrowo-ślepo-
biodrowe okrężnicze na wysokości L1-
L2
Jelito ślepe ∙ Świderkowaty (pies),
przecinek (kot)
∙ Na prawo od Po, między
wyrostkami żebrowymi L2-
L4
∙ Wierzchołek zagięty do
przodu
Świnia
∙ część leży w prawej połowie jamy
brzusznej, w płaszczyźnie poprzecznej
∙ po prawej: tylna granica na wysokości
bliższych końców żeber 13 i 14,
następnie wypukłym łukiem do
stawów chrząstkowo-żebrowych 10-
11. aż do dna jamy brzusznej
po lewej stronie: tylna granica na
wysokości 9 żebra do okolicy
wyrostka mieczykowatego
∙ PECHERZYK ŻÓŁCIOWY (PZ) -
znajduje się na powierzchni trzewnej
wątroby między LQ a LD. Rzut
wystającej cz. pęcherzyka występuje
na dolnej PMŻ 10
∙ Kontaktuje się z krzywizną mniejszą
żołądka i dwunastnicą
∙ Leży na wysokości 2 ostatnich kręgów
piersiowych i 2 pierwszych
lędźwiowych
∙ 6-8 litrów
∙ Średnio wypełniony zajmuje część
wewnątrzpiersiową, zupełnie po lewej
∙ Z przodu jest między 6-7 PMŻ, z tyłu
sięga płaszczyzny poprzecznej
poprowadzonej przez ostatni kręg
piersiowy
∙ Powierzchnia ścienna styka się z
przeponą i wątrobą
∙ Część wpustowa położona w Po na
wysokości 11-12 Th,
∙ Odźwiernik położony w prawej części
jamy brzusznej., na wysokości stawu
chrząstkowo żebrowego 12;
∙ Żołądek wypełniony rozszerza się ku
tyłowi, po prawej stronie sięga do
chrząstki. żebrowych 12-14
∙ Odchodzi po prawej stronie na
wysokości 11 PMŻ
∙ Bańka dwunatnicy!
∙ Część doczaszkowa = pętla esowata
(ansa sigmoidea)
∙ Dogrzbietowo kontaktują się z
dwunastnicą, trzustką i prawą nerką,
okrężnicą, pęcherzem moczowym i
macicą
∙ Przylega do prawej ściany
∙ Stożek o stępionym wierzchołku
Koń Przeżuwacze
∙ Obrócona o 90 stopni i zepchnięta
na prawo
∙ W wewnątrzpiersiowej części
jamy brzusznej
∙ Prawy płat – górnie, lewy płat –
dolnie
∙ Tylna granica – łuk od chrząstki
żebrowej 6 do 1/3 górnej części
żebra 13
∙ 8-15 litrów ∙ Żwacz (do 200l):
∙ Worek ślepy 14-15 Zajmuje całą lewą część jamy
PMŻ brzusznej – od przepony (7PMŻ)
∙ Nie dotyka dna jamy do wpustu doczaszkowego
brzusznej, spoczywa na miednicy, od sklepienia do dolej
okrężnicy wielkiej ściany
∙ Leży podżebrowo w ∙ Czepiec(5-12l):
prawej, przedniej części Kula spłaszczona przednio-tylnie
jamy brzusznej Między przeponą, a przednim
∙ Ujście przełyku i końcem dobrzusznego worka
odźwiernik położone żwacza, w Po w części
blisko siebie wewnątrzpiersiowej, na tylnym
odcinku mostka, na wysokości 6-8
żebra
∙ Księgi(7-18l):
Ludzka głowa
Na prawo od Po, w części
wewnątrzpiersiowej jamy
brzusznej, od żebra 7 do 9
Odległość ściany od ksiąg to 3-
5cm
∙ Trawieniec(10-20l):
gruszkowaty
Dno jamy brzusznej, między
łukami żebrowymi, na prawo od
przedniej części worka
dobrzusznego żwacza
Tylny, cieńszy koniec jest w obok
prawego łuku żebrowego i
przechodzi na dwunastnicę
∙ Część doczaszkowa = ∙ Doczaszkowa – od odźwiernika
pętla esowata (ansa do 4-5Th,
sigmoidea) ∙ Zstępująca – Po, ale lekko po
∙ Zgięcie doczaszkowe na prawej
wysokości wrót
wątroby
∙ Obejmuje od góry i tyłu
głowę jelita czczego –
fałd dwunastniczy
∙ Na wysokości L3-L4
zakręca w zgięcie
doogonowe
∙ Ujście biodrowo-ślepo-okrężnicze
pomiędzy wyrostkami 4L
∙
∙ Odwrócony przecinek ∙ Tępo wydłużony cylinder
∙ Po prawej zintegrowany ∙ Od 4L do wpustu doczaszkowego
jest z jelitem miednicy
biodrowym i dolnym ∙ Prawa strona
pokładem ślepo-
okrężniczym
∙ Po lewej mniej
PMŻ – przestrzeń między żebrowa

Po- płaszczyzna pośrodkowa

 Wątroba
 Narząd endodermalny, pochodzi z nabłonka dwunastnicy
 Największy gruczoł ssaków, gruczoł zaścienny, wieloczynnościowy
 Funkcje: Wydziela żółć do dwunastnicy; miejsce przemian składników organicznych, które dostają płyną z przewodu pokarmowego żyłą wrotną v.portae;
zachodzą tu końcowe przemiany białek to mocznik i kwas moczowy, zobojętnianie i przekształcanie substancji trujących
 Bardzo ważna u noworodka – pełni funkcję krwiotwórczą
 Największa wątroba u kota, następnie u świni, psa i przeżuwaczy i konia (związane z dietą wysokobiałkową)
 Podstawowymi jednostką strukturalną wątroby są zraziki wątroby – lobuli hepatis
 Bardzo rozbudowana sieć naczyń krwionośnych
 Krew do wątroby dociera przez żyłę wrotną v.portae (bogata w składniki pokarmowe, krew czynnościowa) i tętnicę wątrobową arteria hepatica (krew
odżywcza)
 W życiu płodowym do wątroby krew dociera przez: żyłę pępkową v. umbilicalis (krew tętnicza), t. wątrobową (krew mieszana), ż. żółtkową (krew żylna)
 Od zewnątrz pokryta:
błoną surowiczą – otrzewną trzewną
błoną podsurowiczą
błoną/torebka włóknistą – tunica/capsula fibrosa z tk. łącznej zbitej
 Wyróżnia się powierzchnie:
∙ Przednia/przeponową – facies diaphragmatica → wypukła
∙ Tylna/trzewna – f. visceralis → lekko wklęsła, widoczne wyciski trzewi:
1) wycisk przełykowy – impressio oesophagea
2) wycisk żołądkowy – impressio gastrica
3) wycisk czepcowy – impressio retricularis → u przeżuwaczy
4) wycisk księgowy – impressio omasica → u przeżuwaczy
5) wycisk dwunastniczy – impressio duodenalis
6) wycisk okrężniczy – impressio colica
7) wycisk nerkowy – impressio renalis
8) wycisk jelita ślepego – impressio cecalis → u konia
 triada wątrobowa – trias hepatis
1) przewodzik żółciowy międzyzrazikowy – ductuli interlobulares
2) t. międzyzrazikowa – a. interlobulares
3) ż. międzyzrazikowa – v. interlobulares
 wrota wątroby – porta hepatis – wnęka wątroby na powierzchni trzewnej, miejsce wejścia ż. wrotnej, przywspółczulnych odgałęzienia n. X, gałęzie
współczulne z n. trzewnych i wyjścia przewodu wątrobowego wspólnego, wrotnych naczyń limfatycznych – lnn. portales ;
nie jest okryta otrzewną trzewną, dlatego nazywana jest polem nagim – area nuda.
!! żż. wątrobowe opuszczają wątrobę na brzegu dogrzbietowym !!
 wyróżnia się brzegi:
1) dogrzbietowy → tępo zakończony, z wyciskiem przełykowym i wyciskiem ż. głównej doogonowej
2) dobrzuszny
3) lewy
4) prawy

Podział wątroby na płaty – lobi hepatis:

∙ płat ogoniasty – lobus caudatus
wyrostek ogoniasty – processus caudatus → na powierzchni trzewnej, skierowany na prawo
*wyrostek brodawkowy – processus papilaris → u mięsożernych i przeżuwaczy
∙ płat czworoboczny – lobus quadratus → poniżej wrót wątroby
∙ płat lewy – lobus sinister
podzielony na dwa płaty wtórne (boczny i przyśrodkowy) → nie u przeżuwaczy
∙ płat prawy – lobus dexter
podzielony na dwa płaty wtórne (boczny i przyśrodkowy) → u konia i przeżuwaczy nie
Budowa zrazika wątrobowego
 ma kształt pryzmatu
 w jego skład wchodzą kom. gruczołowe, kanaliki żółciowe, naczynia krwionośne, włókna srebrnochłonne
 środek zajmuje ż. ośrodkowa v. centralis – zlewisko obu rodzajów krwi
 oddzielone są od siebie za pomocą tk. łącznej międzyzrazikowej
 kom. gruczołowe formują beleczki promieniście do ż. ośrodkowej,
 na powierzchni stycznej zrazików przebiegają bezścienne kanaliki żółciowe – canaliculi biliferi w których odśrodkowo płynie żółć – fel. Po opuszczeniu
zrazika są przewodzikami żółciowymi – ductulii biliferi, a te uchodzą do przewodzików międzyzrazikowych – ductuli interlobulares. Następnie powstają
przewodziki żółciowe i duże przewód wątrobowy prawy i lewy – dutuli hepaticus dexter et sinister, które łączą się w przewód wątrobowy wspólny – ductus
hepaticus communis
 przewód wątrobowy wspólny łączy się z przewodem pęcherzykowym – ductus cysticus w przewód żółciowy – ductus choledohus, który uchodzi do
dwunastnicy.
Pęcherzyk żółciowy – vesica fellea
 przejściowy magazyn żółci, kształtu gruszkowatego
 leży w dole pęcherzyka żółciowego – fossa vesicae felleae w obrębie prawego płata wątroby, koło płata czworobocznego, na powierzchni trzewnej,
 zrośnięty z wątrobą z jednej strony, z pozostałych otoczony błoną surowiczą
 wyróżnia się dno – fundus, trzon – corpus, szyjkę – collum (przedłuża się w przewód pęcherzykowy)
 droga żółci : wątroba → przewód pęcherzykowy → przewód żółciowy → pęcherzyk żółciowy
 u przeżuwaczy w miejscu zespolenia pęcherzyka są krótkie przewody wątrobowo-pęcherzykowe – ductus hepatocystici, których ujście jest bezpośrednio do
pęcherzyka
 budowa ściany : błona surowicza, błona podsurowicza, błona mięśniowa, błona śluzowa
 !! koń nie ma pęcherzyka żółciowego tak jak jeleniowate, myszy, szczury, gołębie
Unaczynienie wątroby
 podział żyły wątrobowej:
żż. międzypłatowe (vv. Interlobares) → żż. śródpłatowe (vv. Interalobares) → żż. międzyzrazikowe (vv. Interlobulares) → żż. okołozrazikowe (vv.
perilobulares) → żż. śródzrazikowe (vv. Intralobulares)
 Żż. śródzrazikowe biegną promieniście od obwodu do środka zrazika i uchodzą do ż. ośrodkowej
ż. ośrodkowa → żż. przedzrazikowe → żż. wątrobowe → ż. doogonowa główna
 Sieć dziwna żylna – rete mirabile veno-venosum
 Więzadła wątrobowe
 Więzadło wątrobowo-żołądkowe ligamentum hepatogastricum → łączy wątrobę z krzywizną mniejszą żołądka
 Więzadło wątrobowo-dwunastnicze ligamentum hepatoduodenale → łączy wątrobę z początkowym odcinkiem dwunastnicy
 w. wątrobowo-przeponowe → od strony przedniej
∙ w. wieńcowe - lig. coronarium → zespala przeponę z wątrobą, rozszerza się na boki w dwa więzadła trójkątne
∙ w. trójkątne prawe i lewe - lig. triangulare dextrum et sinistrum → przymocowują płat prawy/lewy do przepony
∙ w. sierpowate - lig. falciforme → łączy więzadło obłe (pozostałość po ż. pępkowej) z przeponą. Przyczep w. obłego zaczyna się na wcięciu w. obłego

Różnice gatunkowe wątroby

Mięsożerne
 wyraźnie podzielony na płaty,
 mocno wypukła powierzchnia przeponowa
 więzadło trójkątne lewe jest silniejsze od prawego
 ujście pęcherzyka żółciowego:

Świnia
 wyraźny podział na zraziki
 brak na powierzchni trzewnej wycisku nerkowego
 brzeg dogrzbietowy ma bruzdę dla ż. głównej doogonowej – sulcus venae cavae caudalis
 ujście pęcherzyka żółciowego:

Przeżuwacze
 najmniej podzielona spośród wszystkich gatunków
 zepchnięta na prawą stronę
 Wątroba obraca się o 90 stopni
- brzeg grzbietowy staje się lewą przednią
- brzeg brzuszny staje się prawa tylną
- prawa górną a lewa dolną
 Jest wycisk księgowy i czepcowy
 ujście pęcherzyka żółciowego:

Koń
 Brak pęcherzyka żółciowego
 Przewodziki żółciowe łączą się w wspólny przewód wątrobowy, którego końcowy odcinek to przewód żółciowy – przebiega wewnątrz więzadła
dwunastniczo-wątrobowego i uchodzi na brodawce większej dwunastnicy
 Jest wycisk jelita ślepego i okrężnicy
 ujście pęcherzyka żółciowego:

Mięsożerne Świnia Przeżuwacze Koń

Płat ogoniasty (lobus Jest wyrostek ogoniasty Jest wyrostek ogoniasty Jest wyrostek ogoniasty Jest wyrostek ogoniasty
caudatus) Jest wyrostek brodawkowy Jest wyrostek brodawkowy

Płat czworoboczny (lobus Kontaktuje się z

Trójkątny, mały Jest Jest
quadratus) pęcherzykiem żółciowym

Boczny - lateralis Boczny - lateralis Boczny - lateralis

Płat lewy (lobus hepatis
Niepodzielny!
sinister) Przyśrodkowy - medialis Przyśrodkowy - medialis Przyśrodkowy - medialis

Boczny - lateralis Boczny - lateralis

Płat prawy(lobus hepatis
Niepodzielny! Niepodzielny!
dexter) Przyśrodkowy - medialis Przyśrodkowy - medialis

Trzustka - pancres
 Z endodermalnego zawiązka dwunastnicy
 Gruczoł mieszany o podwójnym wydzielaniu – soku trzustkowego – succus pancreaticus do dwunastnicy i insuliny i glukagonu dokrewnie
 Rozwój trzustki opisany wcześniej
 Położona tuż za wątroba i żołądkiem, zespolona z częścią doczaszkową dwunastnicy
 wyróżniamy: trzon – corpus, płat trzustki lewy i prawy – lobus pancratis sinister et dexter
 W zależności od ułożenia wobec ż. wrotnej trzon może tworzyć:
 ∙ Pierścień trzustki – anulus pancreatis → oplata żyłę dookoła, koń, świnia
∙ Wcięcie trzustki – incisura pancreatis → obejmuje żyłę od dołu, mięsożerne, bydło
 Przewody wyprowadzające trzustki w zależności od gatunku
Pies → przewód trzustkowy (razem z żółciowym) na brodawce dwunastnicy; przewód trzustkowy dodatkowy kilka cm dalej na brodawce mniejszej
Koń → przewód trzustkowy (razem z żółciowym) na brodawce dwunastnicy; przewód trzustkowy dodatkowy naprzeciwko brodawki dodatkowej
Świnia → tylko przewód trzustkowy dodatkowy, uchodzi samodzielnie
Przeżuwacze → tylko przewód trzustkowy dodatkowy na brodawce mniejszej
Kot, małe przeżuwacze → tylko przewód trzustkowy, uchodzi z przewodem żółciowym na brodawce większej
Ukrwienie i unerwienie

 Krew tętniczą doprowadza t. trzewna – a. coeliaca

 Żyły trzustki uchodzą do żyły wrotnej
 Nerw przywspółczulny od n. X pobudza wydzielanie trzustki, nerw współczulny hamuje

Pies Świnia Krowa Koń

Trzon Krótki, niewielki Średni Krótki, niewielki krótki, gruby

Płaty L=P L>>P L<<P L>P

Przewody P.T. + P. Ż uchodzą na

P.T. + P.Ż uchodzą na brodawce 12-
P.T -trzustkowy brodawce 12-czej większej;
czej większej;
P.Ż.- żółciowy Tylko!! P. T. D. na Tylko!! P. T. D. na
P. T. D. po przeciwnej stronie na
P. T. D. – trzustkowy P. T. D. kilka cm. dalej na Brodawce 12-czej mniejszej Brodawce 12-czej mniejszej
brodawce 12-czej mniejszej
dodatkowy Brodawce 12-czej mniejszej

Ułożenie wobec ż. wrotnej Wcięcie Pierścień Wcięcie Pierścień

U kota i małych przeżuwaczy tylko przewód trzustkowy, uchodzi z P. Ż. na brodawce większej

U przeżuwaczy jest wypustka trzustki odchodząca od prawego płata trzustki w kierunku tylnym i na prawo – płat dwunastniczy trzustki

Unerwienie narządów na terenie jamy brzusznej

 Jest dziełem autonomicznego układu nerwowego i czuciowego

 Unerwiana jest głównie mięśniówka i jest to układ trzewno-ruchowy

Unerwienie współczulne
 Powoduje zwiększenie wydzielania śliny, gruczołów jelitowych (wspomaga trawienie)
 Jądra pośrednio-boczne neuromerów piersiowych i lędźwiowych
 Włókna przedzwojowe docierają do dobrze zorganizowanego pnia współczulnego i jego pochodnych: zwoju gwiaździstego, szyjnego
środkowego i szyjnego górnego
 Zwoje przedkręgowe (trzewny, krezkowy przedni i tylny) – zlokalizowane w pobliżu głównych pni naczyniowych, są parzyste
 Często zwoje trzewne po obu stronach zlewają się tworząc podkowiastą strukturę obejmującą główny pień t. trzewnej.
Zwoje krezkowe przednie nie zlewają się, a łączą się z krezkowym tworząc kompleks trzewno-krezkowy

 Splot trzewny/słoneczny – plexus celiacus utworzony jest z włókien przedzwojowych wychodzących z neuromerów piersiowych, które następnie tworzą:
nerw trzewny większy - major (włókna z 6-12 neuromerów piersiowych),
nerw trzewny mniejszy - minor (włókna z 10-12 neuromerów piersiowych i pierwszych lędźwiowych)
nerw trzewny najniższy – imus (sztucznie wyodrębniony, odchodzi niezależnie od tylnych zwojów piersiowych i łączy się z n. trzewnym mniejszym)
 Nerwy trzewne – włókna przedzwojowe na odcinku między zwojem przykręgowym, a przedkręgowym

 Na terenie jamy brzusznej oprócz zwojów przedkręgowych leżą też inne zwoje np. zwój aortowo-kręgowy, nadnerczowy.
 Zwój nerkowy, nadjajnikowy to też zwoje przedkręgowe, ale nie koniecznie są położone w obrębie jamy brzusznej
 Włókna zazwojowe docierają do zaopatrywanych narządów po naczyniach krwionośnych tworząc wokół naczyń sploty okołonaczyniowe, które mają takie
nazwy jak naczynia krwionośne docierające do określonych narządów

 Przebieg n. trzewnego większego i mniejszego

aksony z neuromerów piersiowych i lędźwiowych przechodzą przez odpowiadające zwoje pnia współczulnego tranzytem i dochodzą do splotu trzewnego.
Włókna zazwojowe po naczyniach krwionośnych dążą do narządów leżących w podbrzuszu (śledziona, wątroba, trzustka, żołądek, dwunastnica, początek j.
cienkiego), wykorzystują m.in. trójnóg tętniczy. Tworzą sploty przy narządach nazwane od nazw tętnic po których przebiegają

 Między zwojem krezkowym przednim a tylnym, wzdłuż aorty leży kilka zwojów przedkręgowych związanych z unerwieniem współczulnym narządów układu
moczowo-płciowgo. Skupisko zwojów i włókien tworzy:
Splotozwój międzykrezkowy – plexus intermesentricus
Splot aortowy brzuszny – lexus aorticus ventralis
 Unerwienie przywspółczulne
 Jądra pośrednio-przyśrodkowe neuromerów lędźwiowych i jądra położone w pniu mózgu – bardzo ważny n. X
 Włókna przedzwojowe docierają do splotów miedznicznych, które są współczulno-przywspółczulne
 Także do splotu słonecznego docierają przedzwojowe włókna przywspółczulne pochodzące z jądra przywspółczulnego nerwu błędnego, który zaopatruje
narządy od przełyku aż po wpust jamy miednicznej
Towarzyszą przełykowi, przechodzą przez rozwór przepony, dalej biegną po tętnicach tak jak nerwy trzewne.

Śródścienny układ nerwowy przełyku, żołądka i jelit

 Jest to niezależny od CUN układ neuronów wszystkich typów (aferentne i eferentne), które w większości tworzą lokalny, samowystarczalny układ nerwowy
reagujący na potrzeby organów.
 Jest drobne połączenie synaptyczne z włóknami przedzwojowymi, które służą regulacji wpływu CUN na jelita i żołądek
Projekcje viscerofugalne – nie zmierzają do zwojów przedkręgowych, uciekają od trzewi
Projekcje centrifugalne – dążą do CUN,
Oba typy operują serotoniną.

 Wyróżniamy trzy splotozwoje w które są zorganizowane neurony:

1) Mięśniówkowy/Auerbacha – między mięśniówką podłużną a okrężną ścian narządów
2) Podśluzówkowy wewnętrzny/Meissnera
3) Podśluzówkowy zewnętrzny/Schabadasza – tylko u większych gatunków
 Są to splotozwoje, bo oprócz włókien nerwowych zbudowane są z dużej ilości ciał komórek nerwowych

Ukrwienie narządów na terenie jamy brzusznej

Gałęzie brzuszne aorty

Można je podzielić na te, co zaopatrują ściany jamy brzusznej oraz na odgałęzienia zaopatrujące trzewia.
Narządy jamy brzusznej zaopatrują 3 odgałęzienia brzuszne aorty:

I. t. trzewna- a. coeliaca - odchodzi od aorty w okolicy ostatniego kręgu piersiowego - do połowy dwunastnicy i trzustki (czyli wątroba, żołądek ze śledzioną i
pól dwunastnicy z trzustka)

II. t. krezkowa przednia - a. mesenterica cranialis - od połowy dwunastnicy z trzustką do okrężnicy poprzecznej włącznie tak jak n. błędny

III. t. krezkowa tylna - a. mesenterica caudalis - odchodzi pod ostatnim kręgiem lędźwiowym do połowy prostnicy
Tylną część prostnicy zaopatruje t. odbytnicza tylna a. haemorrhoidalis (rectalis) caudalis odchodząca od gałęzi trzewnej t. biodrowej wewnętrznej a. iliaca
interna. ~41 na schemacie

Schemat przebiegu naczyń krwionośnych do narządów jamy brzusznej konia.

I. t. trzewna- a. coeliaca
∙ nazywana trójnogiem tętniczym – tripus coeliacus
∙ odgałęzienia
1. t. śledzionowa – a. lienalis
- Oddaje gałęzie śledzionowe -rami lienalis,
- Sama przedłuża się w t. żołądkowo-sieciowa lewa- a. gastroepiploica sinistra, która
zaopatruje żołądek, sieć i biegnie na krzywiźnie większej żołądka i zaopatruje krąg krzywizny
większy – circulus arteriosus maior
2. t. żołądkowa lewa – a. gastrica sinistra
Zaopatruje końcowy przełyku i idzie na krzywiznę mniejszą żołądka i od lewej strony tworzy krąg krzywizny mniejszy – circulus arteriosus minor

3. t. wątrobowa - a. hepatica
- Oddaje t. żołądkowa prawa a. gastrica dextra, która biegnie na krzywiznę mniejszą żołądka od strony prawej i współtworzy krąg tętniczy
mniejszy - circulus arteriosus minor
- Kolejnym odgałęzieniem jest t. wątrobowa własna - a. hepatica propria, która wnika przez wnękę wątroby, dzieli się na drobniejsze
naczynia, które łączą się z drobnymi naczyniami od ż. wrotnej.
- t. żołądkowo-dwunastnicza a. gastroduodenalis od której odchodzi t. dwunastniczo-trzustkowa przednia- a. duodeno-pancreatica cranialis

- Sama przedłuża się w t. żołądkowo-sieciową prawą, która biegnie na krzywiznę większą żołądka i tam tworzy krąg tętniczy większy –
circulus arteriosus maior

II. t. krezkowa przednia – a. mesenterica cranialis

∙ odchodzi tuż za t. trzewną
∙ oddaje odgałęzienia:
 1. t. dwunastniczo-trzustkowa tylna- a. duodeno pancreatica caudalis → anastomozuje z odpowiadającą przednią,
2. t. jelita czczego – aa. jejunales
3. t. biodrowo-ślepo-okrężnicza – a. ileo-caeco-colica → oddaje gałęzie do j. biodrowego, j. ślepego i początkowego odcinka okrężnicy wstępującej
4. t. okrężnicza prawa – a. colica dextra → zaopatruje pozostałą część okrężnicy wstępującą
5. t. okrężnicza środkowa – a. colica media → unaczynia okrężnicę poprzeczną

Schemat przedstawia jak ukrwiona jest dwunastnica i trzustka psa.

Od t. trzewnej odchodzi t. dwunastniczo-trzustkowa przednia (właściwie od t. wątrobowej), a od t. krezkowej przedniej odchodzi

t. dwunastniczo-trzustkowa tylna i zaopatrują okolice analogicznie do nazw.

III. t. krezkowa tylna – a. mesenterica caudalis

∙ odchodzi w okolicy ostatniego kręgu lędźwiowego
∙ odgałęzienia:
1. t. okrężnicza lewa – a. colica sinistra → zaopatruje okrężnicę zstępującą
2. t. odbytnicza przednia – a. hemorrhoidalis cranialis → przednia część prostnicy
Tylną część prostnicy zaopatruje t. odbytnicza tylna a. haemorrhoidalis (rectalis) caudalis odchodząca od gałęzi trzewnej t. biodrowej wewnętrznej a. iliaca
interna.

Obszary zaopatrywane przez t. krezkową przednią i tylną u psa.

Krążenie oboczne – przy niedrożności jednego z łuków żołądkowych nie dochodzi do obumarcia, bo krew może napływać z obu kierunków.

Różnice gatunkowe
Koń
 pokład dobrzuszny okrężnicy wstępującej zaopatruje t. biodrowo-ślepo-okrężnicza
 pokład dogrzbietowy jest zaopatrywany przez t. okrężnicza prawa

Przeżuwacze
 Silny rozwój tętnic ze względu na obecność żołądka wielokomorowego.
 T. śledzionowa - od niej pochodzi t. żwaczowa prawa a. ruminalis dextra → biegnie w bruździe podłużnej prawej żwacza

 T. żołądkowa lewa daje gałęzie na obie krzywizny trawieńca.

Jedna z tych gałęzi biegnie pomiędzy czepcem a księgami na krzywiznę mniejszą trawieńca i tam anastomozuje z t. żołądkową prawa,
Druga zwana t. żołądkowo-sieciową lewą idzie na krzywiznę większą trawieńca.
 T. żołądkowa lewa oddaje też t. czepcową dodatkową a. reticularis accesoria → do ścian czepca, jeszcze przed podziałem na dwie gałęzie do krzywizn
żołądka

 T. wątrobowa daje gałęzie do trzustki, wątroby.

Przedłuża się w t. żołądkowo-dwunastniczą (od niej t. pęcherzykowa, czasami żołądkowa prawa), a ta oddaje
t. dwunastniczo- trzustkową przednią i przedłuża się w t. żołądkowo-sieciową prawą, która biegnie do krzywizny większej trawieńca
Od t. wątrobowej odchodzi t. żwaczowa lewa a. ruminalis sinistram → układa się w bruździe podłużnej lewej żwacza i oddaje t. czepcowa a. reticularis.

Żwacz - t. żwaczowa prawa od t. śledzionowej i t. żwaczowa lewa od wątrobowej

Czepiec - t. czepcowa od t. żwaczowej lewej oraz t. czepcowa dodatkowa od t. żołądkowej lewej
Księgi - gałąź od t. żołądkowej lewej
Trawieniec - gałęzie na obie krzywizny od t. żołądkowej lewej
 narządy moczotwórcze (organa uropoltica)
nerka (ren, nephros) - właściwy narząd moczotwórczy
miedniczka nerkowa (pelvis renalis)
moczowód (urether)
Drogi wyprowadzające mocz
pęcherz moczowy (vesica urinaria)
Cewka moczowa (urethra)

Kwestia zrozumienia funkcjonowania i stany patologiczne tych narządów.

Część narządów jest wspólna w dla układu moczowego i rozrodczego. Co ważne:

1. Rozwój filogenetyczny tych narządów (od form najbardziej prymitywnych do zwierząt obecnych)
2. Świadomość, że ontogeneza jest chwilowym powtórzeniem filogenezy (u ssaków w rozwoju zarodkowym pojawiają się chwilowo narządy
charakterystyczne u strunowców i kręgowców) z części bardziej pierwotnych elementów wykształcają się narządy męskie i żeńskie. Nie wszystko z
chwilowych powtórzeń zanika, bo część z nich ulega przekształceniu.
3. Niezależnie od płci zarodka – zawiązki narządów rozrodczych męskich i żeńskich pojawiają się w tym samym momencie i są tak samo wykształcone –
stadium niezróżnicowane gonad. Ma to postać symetrycznej listewki płciowej w postaci podłużnego uwypuklenia nabłonka otrzewnowego po stronie
brzuszno-przyśrodkowej śródnercza. Utworzony z kom. mezenchymatycznych i pierwotnych kom. płciowych.
Pierwotne komórki płciowe (entoderma) – powstają w obrębie przydatków płodowych, pojawiają się w szypule (przewężeniu) pęcherzyka żółtkowego i
omoczni i wędrują do listewki płciowej.
4. Na bazie kształtujących się narządów moczotwórczych kształtują się męskie bądź żeńskie narządy rozrodcze.
Drogi płciowe wyprowadzające powstają albo z przewodów pranercza/Wolffa – ductus mesonepharicus albo z przewodów przypranerczowych/Mullera
ductus paramesonepharnicus

Bardzo dużo podwójnych nazw – trzeba znać wszystkie. Uwaga na końcówki.

Filogeneza i ontogeneza narządu nerkowego

 Nerka rozwija się odrębnie niż drogi wyprowadzające.
 Narządy moczowotwórcze rozwijają się mezodermy. Wyjątek stanowi pęcherz moczowy I zatoka moczopłciowa.
 Nerka to tkanka nerkotwórcza, zbudowana z członów – nefrotomów.
 Pomiędzy członami jest segmentowana mezoderma grzbietowa (praczłonami = somitami), a blaszka boczna mezodermy jest niesegmentowana – ciągła
mezoderma brzuszn.

 Etapy filogenetyczne narządu nerkowego – holonephros:

- przednercze (pronephros) → lancetnik, kręgouste (ssaki - nefrotomy szyjne)
- śródnercze/pranercze (mesonephros) → ryby, płazy (nefrotomy piersiowe i lędźwiowe)
- zanercze/ponercze/ nerka ostateczna – (metanephros/ren) → gady, ptaki, ssaki (nefrotomy krzyżowe)

 U ssaków jest nerka ostateczna, ale u kręgowców niższych to przednercze. Jest to narząd ostateczny u lancetników, strunowców, minowców. Wykształca
się ono z rozwijających się nefrotomów szyjnych.
 Śródnercze/pranercze funkcjonuje jako narząd moczotwórczy u ryb i płazów, wykształca się z nefrotomów piersiowych i lędźwiowych. Pojawia się u
zarodków ssaków i z tego co pozostaje funkcjonuje jako ostateczne narządy rozrodcze (szczególnie męskie).
 Nerka ostateczna jest też u gadów i ptaków, rozwija się z nefrotomów krzyżowych.
 Wspólna cecha charakterystyczna dla tych typów nerki – kłębek naczyniowy i element, do którego przesącza się mocz z tego kłębka naczyniowego. Kłębki
są obejmowane torebką. Mocz odpływa systemem cewek o różnej charakterystyce w zależności od typu nerki.
 U ssaków przednercze prawie całkowicie zanika, przewód przednercza przekształca się w przewód śródnercza, a śródnercze wykształca się jako szereg
cewek, które następnie przekształcają się w przewód śródnercza i kolejno zanikają. Zachowuje się przewód śródnercza (Wolfa), który u osobników u płci
męskiej przekształca się w przewód najądrza i nasieniowód.

Śródnercze (pranercze) (mesonephros) - (nefrotomy piersiowe I lędźwiowe)

 n. piersiowe zanikają stopniowo ku tyłowi (5/6 śródnercza zanika)
 odcinek ocalały dzieli się na:
- część doczaszkową (epigenitalis) → głowa najądrza (caput epididymidis) lub nadjajnik (epoophoron)
- część doogonową (u ryb i płazów działa jako narząd wydalniczy)
- u ssaków - paragenitalis - u samców przyjądrze (paradidymis) u samic przyjajnik (paraoophoron) → pęcherzykowate struktury, widoczne gołym
okiem, dość intensywnie unerwione

Nadjajnik – struktura szczątkowa, pozostałość po męskiej części, funkcjonuje do końca życia

Nerka ostateczna
 Wykształca się z nefrotomów krzyżowych,
 Gdy przewód Wolfa i nadjajniki się przekształcają to dochodzi do organizacji nefrotomów krzyżowych.

 Moczowód nie powstaje na bazie przewodów wyprowadzających u tych niższych organizmów, tylko powstaje z końcowego, pączkującego odcinka
przewodu Wolfa. Z moczowodu wychodzą przewody, które wpromieniowują się w nerkę sięgając aż do końcowych elementów kory nerki.
 W nerce jest kilkadziesiąt przewodów, więc ich końcowe odcinki muszą się połączyć. Część z nich się nie łączy i tak powstają pęcherzyki. Jeżeli zbyt dużo
przewodów się ze sobą nie spotka to jest stan patologiczny – powstają cysty i nerka nie działa prawidłowo.
 Przewód śródnercza przekształca się w ostateczny narząd – przewód najądrza i nasieniowód. Z reszty wykształcają się pozostałe elementy nerki.
 Jama otrzewnowa
 Tylnym ograniczeniem do jamy brzusznej jest wpust przedni do jamy miednicznej (powtórzyć elementy)
 Jama otrzewnowa – przestrzeń wyścielana przez otrzewną, tylna część jest pofałdowana w przeciwieństwie do przedniej zakończonej na przeponie. Tworzy
uwypuklenia zależne od elementów wchodzących do jamy miednicznej:

U samicy U samca
1. Prostnica 1. Prostnica
2. Macica 2. Fałd moczowo-płciowy (nasieniowody i moczowody)
3. Pęcherz moczowy 3. Pęcherz moczowy

U samicy:
1. Zachyłek krzyżowo-prostniczy – recessus sacrorectalis →parzysty (bo od góry krezka dzieli na dwie części) ; między ścianą grzbietową jamy
miednicznej a prostnicą (zawiera mesorectum)
2. Wydrążenie prostniczo-maciczne - excavatio rectouterina → duże, pojedyncze, u człowieka nazywane zatoką Douglasa – ważne, bo u spionizowanego
człowieka wszelki gromadzący się płyn w jamie brzusznej tu spływa
3. Wydrążenie pęcherzowo-maciczne - excavatio vesicouterina → nieparzyste
4. Zachyłek pęcherzowo-łonowy - excavatio pubovesicales → na samym dole, parzysty, bo pęcherz moczowy ma więzadło pośrodkowe, które dzieli to
uwypuklenie

U samca:
1. Zachyłek krzyżowo-prostniczy – recessus sacrorectalis
2. Wydrążenie prostniczo-płciowe - excavatio rectogenitalis
3. Wydrążenie płciowo-pęcherzowe - excavatio vesicogenitalis
4. Zachyłek pęcherzowo-łonowy - excavatio pubovesicales

Układ wydalniczy/moczowy
 Części:
 Nerki
 Moczowody
 Pęcherz moczowy
 Cewka moczowa → u samca wchodzi do prącia, u samicy uchodzi na granicy między pochwą a przedsionkiem pochwy

 Budowa nerki – nephros/ren

- Ma kształt fasolowaty lub sercowy w zależności od gatunku
- Powierzchnie:
® dogrzbietowa (facies dorsalis)
® dobrzuszna (facies ventralis)
- Końce:
® doczaszkowa (extermitas cranialis)
® doogonowa (extermitas caudalis)
- Brzegi:
® boczny
® przyśrodkowy (z wnęką nerki – hilus renalis)
- Od zewnątrz pokryte torebką tłuszczową capsula adiposa. b
- bezpośrednio do miąższu przylega torebka włóknista capsula fibrosa
- Nerki leżą na otrzewnej, tylko dolna część nerki pokryta jest otrzewną – przyotrzewnowo/zewnątrzotrzewnowo. U przeżuwaczy lewa nerka jest
wędrująca, wciska się w otrzewną.

Budowa wewnętrzna
- Jednostką są płaciki=płat=nereczka renculi składające się z (różnicowanie poziome):
1. kora nerki,
2. warstwa podkorowa/graniczna stratum subcorticale
3. rdzeń nerki → zwęża się tworząc brodawkę
- granice zarodkowych nereczek stanowią wypustki kory wciskające się w rdzeń – słupy nerkowe. W odwrotnym
kierunku są promienie/wyrostki rdzenne
- kielichy nerkowe calix renalis są rozgałęzieniem moczowodu (nie u przeżuwaczy) i w ich obrębie wyróżnia się otwory
brodawkowe foramina papillaria – ujścia przewodów brodawkowych

Typy nerek
1) nerka złożona/ wielopłatowa → wydra, foka, niedźwiedź polarny
płaciki nie są zrośnięte, każdy jest osobno, kielichy nerkowe zbierają mocz z każdej brodawki i schodzą się w moczowód
2) pobrużdzona wielobrodawkowa → duże przeżuwacze
zrośnięta tylko warstwa graniczne, widać bruzdy na powierzchni zewnętrznej, nie ma miedniczki
3) wielobrodawkowa gładka → człowiek, świnia
zrośnięta zarówno warstwa graniczna jak i warstwa korowa. Zrośnięte są też kielichy w postaci miedniczki nerkowej. Na przekroju widać piramidy
nerkowe
4) jednobrodawkowa gładka → mięsożerne, koń, małe przeżuwacze
 Zrośnięte wszystkie warstwy – graniczna, korowa, rdzenna, brodawki. Zrośnięte kielichy tworzą jedną strukturę – grzebień nerkowy, który
bezpośrednio odprowadza mocz do miedniczki. Budowa wewnętrzna ulega zatarciu.

Budowa nefronu
- ciałko nerkowe z kłębuszka naczyniowego glomerulus (sieć dziwna tętnicza – rete mirabile arteriosum) i torebki łącznotkankowej capsula glomeruli
- kanalik nerkowy proksymalny składa się z części skłębionej pars convoluta i prostej pars recta

kłębuszek nerkowy → kanalik proksymalny → kanalik pośredni → kanalik dystalny → kanalik łączący → kanaliki/cewki zbiorcze → przewody brodawkowe ductus
papillares przez brodawkę nerkową papilla renalis → miedniczka nerkowa → moczowód

Naczynia tętnicze w nerce

- Do nerki wchodzi duża t. nerkowa
- Dzieli się na tt. międzypłatowe (a. interlobares) na granicy rdzenia i kory zaginają się łukowato i nazywane są tt. łukowatymi/podkorowymi aa.
arcuatae/subcorticalae
- Od tt. łukowatych odchodzą tętniczki w kierunku:
1) Kory → układają się w postaci prostych odgałęzień (promyków) – tt. korowe promieniste/korowe międzypłacikowe aa. corticalae raditum sive
inerlobulares. Od nich odchodzą tt. doprowadzające (arteriolae afferentes) i dalej kłębek naczyniowy i tt. odprowadzające (arteriolae
efferentes).
Tt. odprowadzające dzielą się wtórnie na naczynia kapilarne i następnie żyłki
T. korowe przeszywające a. corticales perforantes – przebiegają przez torebkę włóknistą jako t. torebkowe

2) Rdzenia → tt. proste aa. medullares s. rectae, wyróżniamy 2 rodzaje:

a) Tt. prawdziwe arteriolae medullares verae → odchodzą bezpośrednio od łukowatych
b) Tt. rzekome a. medullares spuriae → odchodzą od tt. odprowadzających

Następnie są naczynia włosowate i dalej uchodzą do żył, które towarzyszą tętnicą i nazywają się analogicznie (brak odpowiedników żylnych kłębków i t.
kłębkowych).

Żyły to wspólna żyła łukowata, która następnie zbiera się w żyłę nerkową, a ta wpada do ż. głównej doogonowej.

Różnice gatunkowe
!! u psa w nerce naczynia krwionośne możemy podzielić na dogrzbietowe i dobrzuszne. Przez to miedniczka nerkowa nie jest gładka, tylko w postaci zachyłków
pobocznych w miedniczce. Występują też żyłki podtorebkowe/gwiaździste. U kota te żyłki promieniowe nie są gwiaździste tylko schodzą się promieniście.

!! nerki konia są mocno zniekształcone przez jelita i mają kształt sercowaty. Występuje jedna miedniczka, która ma zachyłki krańcowe w celu zwiększenia
obszaru, z którego zbierany jest mocz. W części miedniczki i moczowodu są gruczoły co powoduje, że tylko u konia mocz jest fizjologicznie mętny.

MIĘSOŻERNE - kształt fasolowaty;

PIES: NP. biegun przedni bp-XII Ż. - biegun tylny bt-L2-L3; NL - przesuwa się nieco ku tyłowi;
KOT: NP-L-L4, NL-L L5;
żyły podtorebkowe jako żyły gwiaździste - v. stellatae; zachyłki poboczne (recessus collaterales)

ŚWINIA - kształt fasolowaty; NP. i NL -symetrycznie - L-L, czasami NP przesuwa się nieco do przodu od NL

PRZEŻUWACZE
BYDŁO; NP - nieregularnie owalna i spłaszczona; bp- XIII Ž.-bt-L3; NL - przesuwa się na prawo i nieco ku tylowi L23-L3; BRAK MIEDNICZKI
NERKOWEJ!!!!
OWCE i KOZY - INNY TYP!!!! – kształtu fasolowatego; NP - Ostatnie Ż-L, NL - zepchnięta przez żwacz na prawą stronę aż do L4-L5; zachyłek
poboczne (recessus collaterales)

KOŃ - NP - kształt sercowaty; NP bp- XVI (czasami XV, XVII) Ż.- bt- L,;
NL- kształtu fasolowatego, przesuwa nieco ku stylowi XVII Ż (czasami XVI, XVIII) do L23;
zachyłki krańcowe (recessus terminales);
Blona śluzowa miedniczki zawiera gruczoły cewkowe- wydzielają śluz

Budowa miedniczki nerkowej

Spłaszczona część moczowodu w obrębie zatoki nerkowej. Miedniczka obejmuje brodawkę bezpośrednio (nerka jednobrodawkowa) bądź tworzy kielichy
nerkowe calices renales obejmujące każdą brodawkę (nerka wielobrodawkowa). U bydła, mimo że mają nerkę wielobrodawkową ale nie mają miedniczki, a mocz
zbiera się w zakończeniach poszczególnych odgałęzień moczowodów.

Kielichy nerkowe mogą być mniejsze (minores) obejmują brodawkę i uchodzą bezpośrednio do miedniczki lub większe (majores) powstają z połączenia kielichów
mniejszych.

Ściana zbudowana tradycyjnie: błona śluzowa, błona mięśniowa, przydanka

Budowa moczowodu
- Parzyste, narząd rurowy,
- Odchodzi od miedniczki nerkowej i przez wnękę nerkową biegnie ku tyłowi po grzbietowej ścianie jamy brzusznej (cz. brzuszna moczowodu)
Następnie w jamie miednicznej (cz. miedniczna moczowodu) wchodzi do fałdu moczowo-płciowego i kieruje się w stronę pęcherza moczowego, przebijając
go na granicy trzonu i szyjki
- Moczowody wchodzą do pęcherza moczowego tak, żeby mocz nie mógł się cofnąć. Wchodzi w ścianę pęcherza, biegnie wewnątrz ściany (między
mięśniówką, a śluzówką) pod błoną śluzową, na pewnym odcinku i dopiero otwiera się na granicy między trzonem a szyjką pęcherza moczowego.
- Od strony wewnętrznej pęcherza widać uwypuklenie utworzone przez moczowód i nazywane jest słupami moczo-wodowymi prawy i lewy
- Za ujściem moczowodu błona śluzowa pęcherza dalej jest zgrubiała i tworzy fałdy moczowodowe
- Słupy, ujścia i fałdy z obu stron biegną zbieżnie ograniczając trójkątne pole – trójkąt pęcherza moczowego. Na przedłużeniu trójkąta znajduje się grzebień
cewkowy – miejsce ujścia nasieniowodu

Pęcherz moczowy (Vesica urinaria, VU)

- Budowa:
szczyt = wierzcholek (apex vesicae), widoczna blizna po moczowniku-urachus (łączący pęcherz z omocznią)
trzon ( corpus vesicae), ma 2 powierzchnie:
dogrzbietową (u samic styka się z trzonem macicy),
dobrzuszna (przylega do brzusznej części jamy miednicznej)
szyjka (cervix vesicae) - łączy się z cewką moczową.;

- Od zewnątrz VU pokryty jest otrzewną tworzącą fałdy/więzadła:

® w. pęcherza boczne prawe i lewe lig vesicae lateralia dexter et sinister→ widoczne są zgrubienia – więzadła obłe pęcherza lig. teres vesicae
(zobliterowane tt. pępkowe)
® w. pęcherza pośrodkowe - lig vesicae medianum;
- Część ściany pęcherza między słupami moczowodowymi tworzy tzw. trójkąt pęcherza moczowego - trigonum vesicae urinariae
- Błona śluzowa z charakterystycznym nabłonkiem odpornym na mocz (urotelium)
- Błona mięśniowa jest trójwarstwowa z włókien mięśniowych gładkich
- Wierzchołek i szyjkę pęcherza otaczają łukowate pętle mięśniowe. Wyróżniamy m. zwieracz pęcherza i m. wypieracz moczu (m. detrusor urinae)

Cewka moczowa
- Narząd rurowy o ujściu wewnętrznym (ostium urethrae internum) i zewnętrznym (o. u. externum)
- U samca przechodzi przez prącie i kończy się w wierzchołku prącia (przedni koniec żołędzi) lub jest dłuższa i tworzy wyrostek cewkowy (małe przeżuwacze)
U samicy kończy się między pochwą właściwą, a przedsionkiem pochwy jako ujście zewnętrzne i wyznacza tą granicę w pochwie.
- U samca na wzgórku nasiennym uchodzą do cewki moczowej nasieniowody i od tego miejsca cewka moczowa może prowadzić mocz lub nasienie, więc
nazywana jest kanałem moczowo-płciowym. Sama cewka moczowa jest bardzo krótka (odległość między pęcherzem a ujściem nasieniowodu).
U samicy kanałem moczowo-płciowym jest przedsionek pochwy.
- U samic świni i krowy w miejscu ujścia występuje zachyłek pochwowy.

Cewka moczowa męska (urethra masculina)

To kontynuacja szyjki pęcherza moczowego.
® Ujście cewki moczowej wewnętrzne (ostium urethrae internum)
® Cewka moczowa właściwa
® Kanał moczowo-płciowy/cewka moczowo-płciowa (canalis urogenitalis/urethra urogenitalis)
® Ujście cewki moczowej zewnętrzne (ostium urethrae externum)

∙ Początkowy odcinek bardzo krótki wyprowadza jedynie mocz

∙ Cewka moczowo-płciowa jest długa i przewodzi zarówno mocz jak i produkty płciowe, czyli nasienie (sperma)
∙ Granicą między cewką moczową właściwą, a kanałem moczowo-płciowym jest wzgórek nasienny, czyli miejsce, w którym do cewki uchodzą
nasieniowody, dlatego cewka moczowa stricte moczowa jest krótsza u samca niż u samicy mimo, że całość przewodu razem z częścią
wyprowadzającą nasienie jest dłuższa u samca

∙ Podział cewki moczowej i kanału moczowo-płciowego:

1. Cewka moczowa-część przedsterczowa (urethra pars praeprostatica)
2. Kanał moczowo-płciowy-część gąbczasta (pars sponginosa urethrae)
 Część gąbczasta miedniczna
 Część gąbczasta błoniasta

W okolicy łuku kulszowego światło cewki moczowej zwęża się. Miejsce to nazywamy cieśnią cewki moczowej, która jest związana z gruczołem
płciowym dodatkowym.

∙ Umięśnienie cewki moczowej :

Mięśnie okrężne łącznie z mięśniem cewkowym (m.urethralis) tworzą wspólnie mięsień zwieracz cewki moczowej (m. sphincter urethrae)

Cewka moczowa żeńska (urethra feminina)

Służy jedynie do wyprowadzania moczu. Odpowiednikiem części moczowo-płciowej jest przedsionek pochwy (vestibulum vaginae).
• Cewka rozpoczyna się w pęcherzu moczowym i uchodzi do przedsionka pochwy
• Ujście zewnętrzne cewki moczowej (ostium urethrae externum) wyznacza granicę między pochwą, a przedsionkiem pochwy
• U świni i krowy w miejscu ujścia zewnętrznego cewki moczowej występuje zachyłek podcewkowy, czyli uwypuklenie błony śluzowej

➢ Umięśnienie cewki moczowej

Mięśnie okrężne łącznie z mięśniem cewkowym (m.urethralis) tworzą wspólnie mięsień zwieracz cewki moczowej (m. sphincter urethrae)
➢ Długość cewki moczowej u samic wynosi
• U psa, świni i konia 6-8cm
• U bydła 10-12cm
➢ Ukrwienie
Tętnica pochwowa (a. Clitoridis)

Różnice gatunkowe Krysiak (oprócz nerek)

Mięsożerne
 Żż. podtorebkowe wykształcone jako żż. gwiaździste
 Miedniczka nerkowa dostosowana kształtem do pojedynczej brodawki nerkowej
 Część środkowa miedniczki ma kształt lejka, ale po bokach sterczą zachyłki miedniczki recessus pelvis wkraczające między dwie sąsiadujące ze sobą
brodawki rzekome
 Pęcherz moczowy niezależnie od stanu wypełnienia sięga od jamy miednicznej do jamy brzusznej
 Pęcherz moczowy nie jest przykryty siecią większą

Świnia

 Miedniczka nerkowa dzieli się na część ośrodkową i dwa boczne zachyłki

 Pęcherz moczowy jajowaty do okrągłego, tylko szyjka sterczy do jamy miednicznej

Przeżuwacze

 Nie ma miedniczki nerkowej!!

Koń

 Niewielka zatoka nerkowa jest wypełniona przez miedniczke

 Błona śluzowa miedniczki ma wysokie fałdy z gruczołami cewkowymi
 Pęcherz moczowy leży zmiennie w zależności od wypełnienia
 UKŁAD ROZRODCZY ŻEŃSKI
Jajnik

 Jedyny narząd częściowo leżący w jamie otrzewnowej, nie jest całkowicie okryty otrzewną

Budowa zewnętrzna jajnika (ovarium):

 powierzchnie:
- przyśrodkowa (facies medialis),
- boczna (facies lateralis),
 brzegi:
- krezkowy (margo mesovarium) z wnęką -hilus ovarii, → miejsce przytwierdzania krezki jajnika mesovarium
- wolny (margo liber),
 końce:
- jajowodowy (extremitas tubaria), od strony lejka, do przodu,
- domaciczny (extremitas uterina), tylnie połączony z częścią wierzchołkową rogu macicznego więzadłem własnym jajnika (lig. ovarii proprium);
 Mogą tu występować narządy szczątkowe między listkami krezki jajnikowej w postaci:
- nadjajnika (epoophoron) - z przewodu śródnercza cz. przedniej
- przyjajnika (paraoophoron) - z przewodu śródnercza cz. Tylnej
 Krezka jajnika mesovarium jest wysunięta do przodu częścią więzadła szerokiego macicy ligamentum latum uteri. Między blaszkami krezki są naczynia i
nerwy idące do jajnika od strony wnęki jajnika.
 Koniec maciczny jajnika wiąże do rogu więzadło własne jajnika ligamentum ovarii prioprium

Budowa wewnętrzna jajnika

 warstwa korowa (zona parenchymatoza ovarin) - układa się zewnętrznie,
 warstwa rdzenna = ośrodkowa (zona vasculosa ovarii), → luźna budowa, obficie unaczyniona
 błona biaława (tunica albuginea)

Kształt jajnika
 Suka → kształt migdała lub pestki śliwki, wielkościowo duża zmienność
 Świnia → kształt owocu morwy lub maliny, długi ok. 5 cm, na zewnętrznej powierzchni wydać pęcherzyki
 Krowa → kształt owalny (podobny do śliwki)
 Klacz → kształt okrągły (kasztan), występuje odwrócenie warstw (zona vasculosa - rdzenna - zewnętrznie) Występuje dół owulacyjny (fossa ovarii)

Kieszonka jajnika- bursa ovarica

 Składa się z 3 elementów:
1) krezka jajnika - mesovarium
2) krezka jajowodu - mesosalpinx
3) więzadło jajnika własne - lig. ovarii proprium
 u suki - bardzo głęboka, jest ciało tłuszczowe- corpus adiposum pomiędzy listkami surowiczymi krezki jajowodu
 u kotki - bardziej płytka- obejmuje jajnik częściowo od strony bocznej
 u klaczy – płytka
Jajowód
tuba uterina, s. salpinx, oviductus
 Przebiega w fałdzie otrzewnowym – krezce jajowodu, która jest fałdem bocznej strony krezki jajnika i wchodzi w skład kieszonki jajnika
 Ściana jajowodu składa się z:
Błony śluzowej z podłużnymi fałdami jajowodowymi plicae tubariae na których występują rozgałęzione fałdy wtórne.
Błony mięśniowej o dwóch warstwach
Błony surowiczej
 Zbudowany jest z 3 odcinków:
1. lejek (infundibulum tubae)
na dnie
- ujście brzuszne jajowodu (ostium abdominale tubae),
- strzępki jajowodowe (fimbriae tubae), lub kiedy przyrasta do jajnika= strzępki jajnikowe (fimbria ovarica)
2. bańka jajowodu (ampulla tubae uterinae)
3. cieśń jajowodu (isthmus tubae uterinae)
cieśń biegnie do wierzchołka rogu macicznego i przebija go jako:
- krótka część maciczna jajowodu (pars uterina tubae)
 Długość jajowodów:
Klacz – 25-30 cm
Krowa – 25-28 cm
Locha – 15-30 cm
Suka – 5-9 cm
 Macica
Uterus/metra/histera
 Składa się z 3 zasadniczych części
1) Rogi macicy cornu uteri
2) Trzon corpus uteri
3) Szyjka macicy cervix uteri i kanał szyjki canalis cervicis uteri
część pochwowa (portio vaginalis) - krótki odcinek sterczący do światła pochwy
część przedpochwową (portio prevaginalis) - położona bardziej ku przodowi
Kanał szyjki macicy (canalis cervicis uteri) otwiera się ujściem wewnętrznym macicy do jamy macicy. Do światła pochwy otwiera się przeciwległe
ujście zewnętrzne macicy.

 Budowa ściany macicy

błona śluzowa - endometrium → nabłonek walcowaty, gruczoły maciczne
błona mięśniowa myometrium → warstwa zewnętrzna - podłużna warstwa wewnętrzna - okrężna
błona surowicza - perimetrium → więzadło szerokie macicy
® więzadło szerokie macicy (lig. latum uteri) – pomiędzy blaszkami więzadła biegną naczynia, nerwy, pęczki włókien mięśniowych gładkich;
® więz. obłe macicy (lig. teres uteri)

 Typy macic wyróżniamy na podstawie stopnia zespolenia symetrycznych przewodów przypranerczowych (Mullera). Składają się one z 3 odcinków:
jajowodowy, maciczny i pochwowy. U większości ssaków odcinki pochwowe ulegają zespoleniu (jednopochwowce), a odcinek maciczny wykazuje większą
różnorodność, jeżeli chodzi o zespolenie.
 W macicy dwurożnej (większość ssaków) dochodzi do utworzenia wspólnej szyjki macicy i pojedynczego trzonu macicy, niezespolone odcinki to rogi macicy

 Typy macic
1. Macica podwójna dwupochwowa (uterus duplex et vagina duplex) → torbacze;
2 macice + 2 pochwy + 1 przedsionek,
2. Macica podwójna jednopochwowa (uterus duplex, vagina simplex) → królik, słoń, nutria;
2 macice 1 (dwa ujścia domaciczne i dwa dopochwowe), 1 pochwa
3. Macica dwudzielna (uterus bipartitus) → świnka morska;
2 ujścia wew. 1 ujście zew.; przegroda dochodzi do połowy szyjki (jedno ujście dopochwowe i dwa domaciczne)
4. Macica dwurożna przegrodowa (uterus bicornis subseptus) → suka, świnia i krowa, owca, koza;
Do światła trzonu macicy sterczy przegroda w postaci żagla macicy velum uteri
5. Macica dwurożna bezprzegrodowa (uterus bicornis subseptus) → Klacz
6. Macica pojedyncza (uterus simplex) → człowiek. Leniwce, pancerniki

 Budowa macicy lochy

 Budowa macicy suki
Charakterystyczny kształt rogów – długie, proste, kształt litery V. Są one
wysunięte ku przodowi i górze
Krótki trzon (2-3cm) i szyjka macicy (1cm)
 Budowa macicy krowy
Rogi macicy (35-40 cm) – przypominają rogi barana (te na głowie) połączone
wędzidłem międzyrożnym (lig. intercornuale)
trzon (10-15 cm) - żagiel macicy
szyjka (7-11 cm) - fałdy okrężne (plicae circulares)
Brodawki maciczne (carunculae uteri - ok. 100) ułożone w 4 podłużnych
rzędach
Rogi macicy (140 cm) - przypominają pętle jelit
tron stosunkowo krótki (ok. 5 cm)
szyjka (15-20 cm) - charakterystyczne fałdy śluzówki szyjki macicznej
zamykające jej światło –
poduszeczki szyjki macicy/opuszki szyjkowe (pulvini cervicales)
brak części pochwowej szyjki macicznej (portio vaginalis cervicis)
 Budowa macicy klaczy
Dwurożna, bezprzegrodowa
Rogi macicy (20-25 cm) - tępo zaokrąglone, łagodnie wygięte –
przypominają płozy sań.
trzon - długi (ok. 20 cm), nazywany dnem macicy
szyjka - wyraźne ujście wewnętrzne i zewnętrzne macicy, fałdy podłużne
ułożone promieniście

 Kanał szyjki macicy

- mięsożerne- szyjka macicy krótka ok 1cm - ostium uteri int. i ext. blisko siebie
- locha- szyjka długa ok. 15-25 cm, obecność poduszeczek - pulvini cervicales
- krowa- szyjka macicy fałdy okrężne 3- 4- najbardziej wysunięty do tyłu fald –
portio vaginalis cervicis
- koza, owca- koza 5-6 fałdów okrężnych u owcy 2 fałdy okrężne i 5-6
czopowatych wyniosłości (chrząstkowate, zamykają światło)
- klacz- podłużne fałdy ułożone promieniście, gruba mięśniówka
 Część pochwowa szyjki macicy (portio vaginalis cervicis)
Ta część, która sterczy w kierunku światła pochwy
- świnia - brak- szyjka macicy łagodnie przechodzi w pochwę
- klacz - sklepienie górne i dolne (fornix dors.; ventr.)
- krowa- tylko sklepienie górne (fornix dors.)
- suka – tylko sklepienie dolne (fornix ventr.)
∙ przymacicze parametrium – tkanka łączna, która otacza
mięśniówkę macicy od zewnątrz, lub (u ssaków) tk. podsurowicza
pod więzadłem szerokim macicy w obrębie której przebiegają
nerwy i naczynia
 krezka macicy to więzadło szerokie macicy, które przebiega po jej
brzegach. W ich obrębie są pęczki mięśni gładkich. Na powierzchni
bocznej krezki biegnie więzadło obłe macicy ligamentum teres
uteri – od rogu macicy (w miejscu ujścia jajowodu) do kanału
pachwinowego. Homolog więzadła ogona najądrza.
 Pochwa
Vagina s. colpos
 przedsionek pochwy i pochwa właściwa
 budowa pochwy właściwej
- przedni odcinek pochwy
sklepienie pochwy (fornix vaginae)
- ściany boczne (paries laterales)
- ściana dogrzbietowa (paries dorsalis),
- ściana dobrzuszna (paries ventralis)
 budowa przedsionka pochwy
Błona śluzowa - nabłonek wielowarstwowy płaski; gruczoły przedsionkowe mniejsze - dolne,
większe- dogrzbietowe - glandule vestibulares minores et majores
Sploty żylne w ścianie tworzące ciała jamiste (klacz, suka) - opuszka przedsionka (bulbus vestibuli)
Ujście zewnętrzne cewki moczowej zewnętrzne (ostium urethrae externum)
→wyznacza granicę między pochwą właściwą a przedsionkiem pochwy, błona dziewicza (hymen), uchyłek podcewkowy (przeżuwacze, świnia -
diverticulum suburetrale)

Zewnętrzne narządy płciowe żeńskie

Partes genitales feminiae externae

 srom (vulva):
- wargi sromowe symetryczne (labia vulvae)
spoidło warg dogrzbietowe (comissura labiorum dorsalis),
spoidło warg dobrzuszne (comissura labiorum ventralis),
- szpara sromowa ( rima vulvae)

 łechtaczka (clitoris):
- odnogi łechtaczki (crura clitoridis),
- trzon łechtaczki (corpus clitoridis),
- ciało jamiste łechtaczki (corpus cavernosum clitoridis):
® żołądź (glans clitoridis)
® napletek łechtaczki ( praeputium clitoridis)
-Blaszka ścienna tworzy dołek napletkowy (fossa preputialis).
-Okrywa on obwodowy koniec łechtaczki.
-Blaszka trzewna obleka obwodowy koniec łechtaczki.

Ukrwienie narządów rozrodczych żeńskich

 Od aorty brzusznej odchodzi
t.jajnikowa (a. ovarica)- u wszystkich gatunków zaopatruje jajnik, jajowód i przedłuża się w t. maciczna przednia (a. uterina cranialis) unaczyniając też
macicę

Od t. biodrowej wewnętrznej (a. iliaca interna), inna nazwa t. podbrzuszna (a. hypogastrica) od niej odchodzi t. pępkowa (a. umbilicalis)

SUKA
- T. pępkowa odchodzi jeszcze przed podziałem t. biodrowej wewnętrznej na gałąź ścienną i trzewną. Tętnica pępkowa jest b. słaba i dochodzi do
szczytu pęcherza moczowego (może jej nie być!).
- Gałąź trzewna= t. sromowa wewnętrzna (a. pudenda interna)
- Od t. sromowej wewnętrznej odchodzi t. pochwowa (a. vaginalis) od której u suki pochodzi t. maciczna tylna.
- t. pochwowa unaczynia macicę, moczowód, pęcherz moczowy, cewkę moczową.
- Sama t. sromowa wewnętrzna kończy się w łechtaczce (a. clitoridis).
U suki Podsumowanie: t. maciczna przednia odchodzi od t. jajnikowej; t. maciczna tylna odchodzi od t. pochwowej. Bral t. macicznej środkowej

LOCHA
- T. maciczna przednia pochodzi od t. jajnikowej
- T. maciczna środkowa pochodzi od t. pępkowej (t. pępkowa jest dobrze rozwinięta, zaopatruje pęcherz moczowy)
- T. maciczna tylna pochodzi od t. pochwowej
- Silna t. nabrzuszna tylna (a. epigastrica caudalis) od pnia sromowo-nabrzusznego ; unaczynia wielokrotny gruczoł mlekowy

KROWA
- T. maciczna przednia pochodzi od t. jajnikowej
- T. maciczna środkowa pochodzi od t. pępkowej
- T. maciczna tylna pochodzi od t. pochwowej
- T. biodrowa zewnętrzna odchodzi razem z t. okalającą biodro głęboką
- T. pępkowa jest bardzo silna, zaopatruje pęcherz moczowy, moczowód, daje silną t. maciczną środkową
- Od pnia sromowo-nabrzusznego (t. pudendo-epigastricus) odchodzi silna t. sromowa zewnętrzna (a. pudenda externa) – od niej gałęzie do wymienia
(t. podstawna wymienia przednia, tylna – a. basiliaris uberis cranialis et caudalis
- U krowy i świni nie ma wyraźnego podziału t. biodrowej wewnętrznej na gałąź ścienną i trzewną
KLACZ
- T. maciczna przednia pochodzi od t. jajnikowej
- T. maciczna środkowa pochodzi od t. biodrowej zewnętrznej! – (rogi macicy silnie ku przodowi)
- T. maciczna tylna pochodzi od t. pochwowej
- Wyraźny podział t. biodrowej wewnętrznej na gałąź ścienną i trzewną
- Bardzo silna t. zasłonowa (a. obturatoria) pochodząca od pośladkowej przedniej, która pochodzi od gałęzi ściennej t. biodrowej wewnętrznej
- T. zasłonowa przechodzi przez otwór zasłonowy i dochodzi do łechta

unerwienie i unaczynienie jajnika

® t. jajnikowa, która odchodzi od aorty brzusznej
® gałązka jajnikowa od t. macicznej
® żyła jajnikowa uchodzi do ż. głównej tylnej lub ż. nerkowej z odpowiedniej strony

unaczynienie skrót:
1. Gałąź maciczna od t. jajnikowej → przedni koniec rogu macicznego
2. T. maciczna od t. pępkowej !!u konia t. biodrowej zewnętrznej!! → praktycznie cała macica
3. T. pochwowa od t. sromowej wewnętrznej (mięsożerne, koń) lub t. biodrowej wewnętrznej (świnia, przeżuwacze) → tylny koniec macicy, szyjka
macicy, pochwa,

4. Krew żylna odpływa do ż. głównej doogonowej przez jednoimienne żyły

Łożysko placenta
Zygota powstaje w bańce jajowowdu, przechodzi do jamy macicy jako zarodek i następnie przekształca się w płód. Początkowo odżywia się mleczkiem
macicznym embryotrophe, następnie odżywia się żółtkiem z pęcherzyka żółtkowego będącego uwpukleniem cewy jelita pierwotnego. Następnie powstają błony
płodowe właściwe i łożysko.

Ciało płodu i błony płodowe (owodnia, omocznia i kosmówka) powstają z tej samej części zarodka. Część matczyna łożyska obejmuje zmodyfikowaną część
macicy. Płód komunikuje się z matką za pomocą kosmówki.

Łożyska dzielimy w zależności od rozmieszczenia kosmków kosmówki:

1. Łożysko rozproszone placenta diffusa → koń

Kosmki są rozrzucone na całym obszarze kosmówki, każdy kosmek jest oddzielny
2. Łożysko rozproszone placenta diffusa → świnia
Typ jak u konia, ale jednak kosmki tworzą drobne skupienia
3. Łożysko popręgowe placenta zonaria → mięsożerne
Kosmki zajmują zwarty obszar szerokiego pasa dookoła kosmówki na zasadzie pierścienia. Błony płodowe mają charakter wydłużonych pęcherzy.
4. Łożysko wielokrotne/liścieniowate placenta multiplex/cotylica → przeżuwacze
Kosmki występują w ograniczonych miejscach – na liścieniach cotyledones
5. Łożysko tarczowate placenta discoidalis→ naczelne
Kosmki tworzą owalną, obszerna tarczę. Jedną lub dwie.

Liścień to jedno skupisko kosmków na kosmówce. W łożysku przeżuwaczy skupisk jest kilkadziesiąt, a u krowy w zaawansowanej ciąży jeden liścień jest wielkości
dłoni człowieka.
Skupisku odpowiada jedna brodawka własna – caruncula występująca w części matczynej łożyska. U ciężarnej krowy brodawka ma wielkość pięści człowieka, a u
nie ciężarnej jest mniejsza od kasztana.
Brodawka maciczna to najmniejsza jednostka wielkości łożyska u przeżuwaczy, jest to wyniosłość błony śluzowej macicy. Brodawka i kosmki liścienia tworzą
łożyszcze, a suma łożyszcz to całe łożysko.

Zarówno od strony płodowej łożyska jak i matczynej są 3 bariery oddzielające krew obu. W zależności od stopnia zespolenia kosmków kosmówki z błoną śluzową
macicy ilość warstw jest zmienna.

Kosmki, żeby sobie torować drogę do naczyń włosowatych, w niektórych typach łożysk niszczą błonę śluzową macicy. Kosmek produkuje substancje i powoduje
zniszczenie endometrium. Im głębiej przenika tym łatwiejsza jest wymiana substancji między płodem a matką, ale też łatwiej dochodzi do komplikacji związanych
z zatrzymaniem łożyska przy porodzie.

Podział łożysk ze względu stopień zespolenia kosmówki ze śluzówką macicy [bariera/liczba warstw od strony matki]:
Pierwszy człon nazwy wyjaśnia co się dzieje z błoną śluzową macicy, a drugi człon co się dzieje z warstwami kosmka.

1. Kosmówkowe/ nabłonkowo-kosmówkowe placenta epithelichorialis → koń, świania

Kosmek wnika w krypty błony macicy i może się z nich łatwo wysunąć podczas porodu.
6 warstw: nabłonek, tk. łączna, śródbłonek naczyń włosowatych, nabłonek kosmka (tofoblast), mezenchyma kosmówki, śródbłonek naczyń włosowatych]
2. Łączno-kosmówkowe – placenta syndesmochorialis → przeżuwacze
Kosmek wnika głębiej, niszczy nabłonek błony śluzowej macicy co może powodować mikrostany zapalne i przy porodzie może dochodzić do zatrzymania
łożyska (nie ma takiej opcji przy łożysky kosmówkowym)
3. Śródbłonkowo-kosmówkowe placenta endothelicochorialis → mięsożerne
Kosmki kosmówki przylegają bezpośrednio do śródbłonka naczyń włosowatych, jednak problemy nie tak częste jak u przeżuwaczy
4. Krwio-kosmówkowe placenta hemochorialis → naczelne
Kosmki wnikają do zatok naczyń krwionośnych, wszystkie bariery po stronie matki są zniszczone.
 Podział łożysk ze względu na obecność błony doczesnowej:
Błona doczesnowa decidua to część śluzówki macicy będąca oderwana od macicy w czasie porodu:

1. Łożysko doczesnowe/właściwe/prawdziwe placenta deciduata/vera → mięsożerne, naczelne

Kosmki wnikają w błonę śluzową macicy, która podczas porodu ulega zniszczeniu i jest usuwana na zewnątrz w postaci tak zwanej doczesnej, czemu
towarzyszy krwawienie
2. Łożysko bezdoczesnowe/rzekome adeciduata/semiplacenta → koń, świnia, przeżuwacze
Kosmki jedynie wysuwają się z błony śluzowej, nie dochodzi do przerwania ciągłości naczyń i krwawienia

Budowa i typy ŁOŻYSK (placentnum):

Bariera łożyskowa:
I. Część matczyna (pars materna):
1. Śródbłonek naczyń włosowatych macicy
2. tkanka łączna bł. śluz. Macicy
3. nabłonek błony śluzowej macicy
II. Cześć płodowa (pars fetalis):
1. nabłoniak kosmówki
2. mezenchyma kosmówki omoczniowej
3. śródbłonek naczyń włosowatych płodu;
!!6 warstw ma łożysko nabłonkowo-kosmówkowe (epitheliochorial; klacz, świń),
!! 5 warstw ma łożysko łącznotkankowo-kosmówkowe (syndesmochorialis; przeżuwacze),
!!4 warstwy ma łożysko śródbłonkowo-kosmówkowe (endotheliochorialis; mięsożerne),
!!3 warstwy ma łożysko krwio-kosmówkowe (haemoochorialis; naczelne);
!!2 warstwy ma łożysko krwio - śródbłonkowe (haemoendothelialis; królik i gryzonie);

Sposób rozmieszczenia kosmków:

1. Kosmki rozmieszczone na całej powierzchni kosmówki - łożysko rozproszone (placenta diffusa; Świnia, Klacz),
2. Kosmki tworzą charakterystyczne zgrupowania - łożyszcza- łożysko wielokrotne = liścieniowe (placenta multiplex s. coglica; Krowa)
3. kosmki zajmują obszar w postaci pasa lub popręgu - łożysko popręgowe (placenta conaria; Mięsożerne),
4. kosmki leżą na tarczowatej powierzchni kosmówki- łożysko tarczowate (placenta discoidalis; Naczelne)

PIES ŚWINIA (LOCHA) KROWA OWCA/KOZA KOŃ (KLACZ)

jajnik kształt migdała lub pestki śliwki
(zależne od rasy i wielkości psa)
- na powierzchni guzkowate
wyniosłości
Kieszonka głęboka, obecne ciało
jajnika tłuszczowe - corpus adiposum
między listkami surowiczymi
krezki jajowodu
KOT: płytsza, obejmuje jajnik
częściowo od strony bocznej
jajowód 5-9cm
macia - rogi macicy długie, proste, w
kształcie litery V
- trzon krótki (2-3 cm) i szyjka
macicy; przegroda macicy =
żagiel macicy (velum uteri)
(0,5-1,5 cm)
- szyjka macicy krótka (ok. 1
cm)
- ujście pochwowe
wewnętrzne i zewnętrzne
ostium uteri int. et ext. blisko
siebie
- w cz. pochwowej szyjki
macicy tylko sklepienie dolne
– fornix ventralis
łechtaczka dobrze wykształcony trzon i
rozległa żołądź
- kształt owocu morwy/maliny
(długość wynosi 5cm; na
powierzchni widoczne pęcherzyki
jajnikowe lub ciałka żółte)
15-30cm
-rogi macicy (140 cm) –
przypominają pętle jelit
-trzon krótki (5 cm)
- szyjka długa (15-20 cm) –
charakterystyczne
poduszeczkowate fałdy śluzówki
szyjki macicznej,
tzw. poduszeczki szyjki macicy
(pulvini cervicales);
- !! Brak cz. pochwowej szyjki
macicznej (portio
vaginalis cervicis)
kształt wężykowaty o stożkowym
końcu
- kształt owalny (podobny do
śliwki;owalny, spłaszczony
bocznie; 4 na 2 cm, grubość
1-2 cm)
25-28cm
- rogi macicy (35-40 cm) –
przypominają rogi barana
połączone więzadłem
międzyrożnym (lig.
intercornuale)
- trzon (10-15 cm) – żagiel
macicy
- szyjka (7-11 cm) – 3-4 fałdy
okrężne (plicae circulares),
-najbardziej wysunięty do
tyłu fałd – część pochwowa
szyjki macicy (portio vaginalis
cervicis)
- brodawki maciczne
(carunculae uteri) – ok. 100,
ułożone
w 4 podłużnych rzędach
-w cz. pochwowej szyjki
macicy tylko sklepienie
górne – fornix dorsalis
trzon świderkowato
skręcony
- kształt okrągły (kasztan),
występuje odwrócenie
warstw (zona vasculosa -
rdzenna -zewnętrznie)
- występuje dół owulacyjny
(dół jajnika - fossa ovarii)
płytka
25-30 cm
- kanał szyjki macicy - rogi macicy (20-25 cm) –
– u kozy: 5-6 fałdów tępo zaokrąglone, łagodnie
okrężnych, u owcy: wygięte – przypominają
2 fałdy okrężne i 5-6 płozy sań
czopowatych - trzon – długi (ok. 20 cm),
wyniosłości , tzw. dno macicy
wyniosłości te - fałdy podłużne ułożone
zamykają światło promieniście, gruba
kanału i są o mięśniówka
konsystencji - szyjka wystercza
chrząstki centralnie w stronę światła
pochwy i wyróżniamy
sklepienie górne i dolne –
- obecne
fornix dors. et ventr.
charakterystyczne
dla przeżuwaczy
brodawki maciczne
duża łechtaczka
wyposażona w wydatną
żołądź ulokowaną w dole
łechtaczkowym (fossa
clitoridis)
Gruczoł sutkowy (mamma, uber, mastos, glandula mammaria) są to zmodyfikowane gruczoły potowe, typu cewkowo-pęcherzykowego. Gruczoły
sutkowe składają się z charakterystycznej dla gatunku liczby kompleksów sutkowych, rozmieszconych symetrycznie po obu stronach dobrzusznej części tułowia.
U mięsożernych i świni rozciągają się po całym brzuchu, a u przeżuwaczy i konia tworzą wymię (uber).

Kompleks sutkowy składa się z jednego lub kliku połączonych płatów tworzących trzon sutka (corpus mammae) i brodawki sutkowej (papilla mammae). Skóra
pokrywająca strzyk (brodawka) pozbawiona jest włosów, podczas gdy na trzonie znajdują się nieliczne włosy.

Mleko jest wydzieliną gruczołów sutkowych. Pierwsze mleko po porodzie nazywane jest siarą (colostrum) i zawiera dużo przeciwciał, które dostarczają
noworodkowi bierną odporność.

Aparat podwieszający gruczoły sutkowe- podwieszone są od dobrzusznej strony tułowia przez blaszkę powierzchowną i głęboką powięzi powierzchownej
tułowia, która tworzy tzw. aparat podwieszający (apparatus suspenorius mammarius). Składa się on z bocznych (laminae laterales) i przyśrodkowych
powięziowych blaszek (laminae mediales) od których rozciągają się pomiędzy kompleksami sutkowymi listewki (lamellae suspensoriae). Blaszka przyśrodkowa
zawiera więcej tkanki elastycznej, boczna więcej zbitej. Prawy i lewy szereg kompleksów sutkowych rozdzielony jest przez bruzdę międzysutkową (sulcus
intermammarius).

Każdy kompleks sutkowy składa się z jednego lub większej liczby płatów. Trzon sutka (corpus mammae) zbudowany jest z nabłonkowej tkanki gruczołowej
(glandula mammaria) i śródmiąższowej tkanki łącznej (interstitium) zawierającej nerwy, naczynia krwionośne i chłonne. Płat gruczołowy posiada system
przewodów, który przedstawia specyficzne dla gatunku rozmieszczenie i kończy się w brodawce (papilla mammae). Układ przewodów każdego płata
gruczołowego można podzielić na odcinki:

 Końcowe części gruczołu (alveolus glandularis)-miejsce produkcji mleka,

 Przewody mleczne (ductus lactiferi)-system przewodów do transportu mleka,
 Zatoka mleczna (sinus lactifer)- zatoka do gromadzenia mleka.
Tkanka gruczołowa zbudowana jest z płacików (lobuli glandulae mammariae), na które składają się liczne pęcherzyki- rzeczywiste miejsce wydzielania i
produkcji mleka, wyścielone są nabłonkiem jednowarstwowym sześciennym i oddzielone od siebie przegrodami łącznotkankowymi, w których przechodzą nerwy
i naczynia krwionośne. Kilka płacików otoczonych jest przez grubsze przegrody łącznotkankowe- tym sposobem powstają płaty gruczołu sutkowego (lobi
glandulae mammarie).

Mleko przepływa do przewodów śródpłacikowych, które łącząc się tworzą przewody międzypłatowe. One łączą się w przewody mleczne, które prowadzą
mleko do zatoki mlecznej. (Podsumowując, za odprowadzenie mleka z płata odpowiedzialny jest przewód mleczny, a z płacika przewód śródpłacikowy.) Zatoka
mleczna rozciąga się od brodawki i nie jest całkowicie podzielona przez zaciśnięcie na część gruczołową (pars glandularis sinus lactiferi) i zatokę brodawkową
(pars papillaris sinus lactiferi). Przejście między częścią gruczołową a częścią brodawkową zaznaczone jest jako fałd błony śluzowej, zawierający splot żylny.
Zatoka brodawki przedłuża się w przewód brodawkowy lub przewód strzykowy, który kończy się na szczycie brodawki. Ujście jest otoczone przez mięsień
zwieracz brodawki (musculus sphincter papillae).

Ukrwienie:

1. Tętnice
Kompleksy sutkowe piersiowe i brzuszne:

zaopatrywane są w krew tętniczą pochodzącą z gałęzi sutkowych tętnicy nabrzusznej doczaszkowej powierzchownej (arteria epigastrica cranialis superficialis),
gałęzi przeszywających (rami perforantes) tętnicy piersiowej wewnętrznej.

Kompleksy sutkowe brzuszne doogonowe i pachwinowe:

Zaopatryweane są przez gałęzie sutkowe (rami mammarii) tętnicy nabrzusznej doogonowej powierzchownej (arteria epigastrica caudalis superficialis).

2. Żyły:
Z kompleksów sutkowych piersiowych- żyła nabrzuszna doczaszkowa powierzchowna (vena epigastrica cranialis superficialis), która wpada do żyły nabrzusznej
doczaszkowej (vena epigastrica cranialis), która przekształca się w żyłę piersiową wewnętrzną.

Z kompleksów brzusznych i pachwninowych: żyła nabrzuszna doogonowa powierzchowna (vena epigastrica caudalis superficialis), która uchodzi do żyły
sromowej zewnętrznej (vena pundenda externa)

Układ chłonny:

Z kompleksów brzusznych i piersiowych doczaszkowych odprowadzana jest do węzłów chłonnych pachowych (limphonodi axillares). Chłonka z kompleksów
sutkowych brzusznych doogonowych i pachwinowych spływa do węzłów chłonnych pachwinowych (lymphonodi inquinales superficiales), które nazywa się
węzłami chłonnymi sutkowymi (lymphonodi mammarii).

Unerwienie: czuciowe, współczulne i przywspółczulne.

Gruczoły sutkowe piersiowe unerwione są przez gałęzie sutkowe boczne i przyśrodkowe od skórnej części nerwów międzyżebrowych=gałęzie dobrzuszne
nerwów piersiowych.

Kompleksy sutkowe brzuszne i pachwinowe: gałęzie skórne nerwów biodrowo-podbrzusznego, biodrowo-pachwinowego o płciowo-udowego.

Gruczoły pachwinowe otrzymują dodatkowe unerwienie od gałęzi sutkowej gałęzi skórnej dalszej nerwu sromowego i nerwu płciowo-udowego.

Neurohormonalny łuk odruchowy: odpowiada za rozpoczęcie laktacji. Tworzą go nerwy czuciowe unerwiające sutek i skórę gruczołów sutkowych, które stanowią
część wstępującą.

Kiedy gruczołu sutkowe są pobudzane przez ssanie brodawki, czy masaż skóry, włókna nerwowe czuciowe przewodzą bodźce do ośrodkowego układu
nerwowego. Impulsy te w pewnych jądrach podwzgórza wyzwalają produkcję oksytocyny, która poprzez przysadkę nerwową uwalniana jest do krwi, Oksytocyna
powoduje skurcz komórek koszyczkowych w ścianach odcinków wydzielniczych, dzięki czemu mleko jest „spuszczane”. Oksytocynie przeciwdziała adrenalina,
która wydzielana jest w stresie.

Różnice gatunkowe

 U suki: gruczoł sutkowy składa się z dziesięciu kompleksów sutkowych (ale może się zmienić, od 8 do 12), kompleksy noszą nazwę zgodną z ich
położeniem: piersiowe, brzuszne doczaszkowe, brzuszne doogonowe, pachwinowe. U mięsożernych występuje dodatkowo tętnica piersiowa boczna.
Chłonka spływa nie tylko do węzłów chłonnych pachowych, ale też do węzłów chłonnych szyjnych powierzchownych.
 U kotki: zwykle 8 kompleksów sutkowych, zbudowanych z 5 do 12 płatów. U mięsożernych występuje dodatkowo tętnica piersiowa boczna. Chłonka
spływa nie tylko do węzłów chłonnych pachowych, ale też do węzłów chłonnych szyjnych powierzchownych.
 U świni: zwykle 14 kompleksów sutkowych, które nie układają się w pary. Kompleks składa się z 2-3 płatów, każdy płat otwiera się oddzielnym
ujściem. Kompleksy sutków piersiowych dodatkowo są zaopatrywane w krew z gałęzi sutkowych tętnicy piersiowej bocznej (arteria throracica
lateralis).
 U małych przeżuwaczy: występuje wymię, zbudowane z 2-3 kompleksów sutkowych, każdy kompleks zawiera pojedynczy płat gruczołowy. Chłonka
odpływa wprost do węzłów chłonnych biodrowo-udowych i biodrowych przyśrodkowych.
 U krowy: występuje wymię (uber), gruczoł sutkowy składa się z 4 kompleksów sutkowych, przy czym każdy z kompleksów zawiera jeden płat, a całość
stanowi wymię, jest ono podwieszone przez aparat podwieszający w okolicy pachwinowej przez aparat podwieszający. Wymię dzieli się na ćwiartki,
co odpowiada 4 płatom, każda zawiera jeden główny strzyk z pojedynczym ujściem. Bruzda międzysutkowa zaznacza podział wymienia na prawą i
lewą połówkę. Główna tęwnica wymienia jest bezpośrednim przedłużeniem tętnicy sromowej zewnętrznej (arteria pudenda externa). Najpierw
wykształca zgięcie esowate przez podziałem na tętnicę sutkową doczaszkową i doogonową (arteria mammaria cranialis et caudalis). Obie tętnice
anastomozują z tętnicą nabrzuszną doogonową powierzchowną (arteria epigastrica caudalis superficialis), która opuszcza narząd po jego
doczaszkowej stronie i łączy się z tętnicą nabrzuszną doczaszkową (arteria epigastrica cranialis). Od tętnicy sromowej wewnętrznej (arteria pudenda
interna) także odchodzi gałąź wymienia (Ramus labialis dorsalis et mammarius), która następnie opuszcza narząd doogonowo. Krew z wymienia
odpływa przez żyłę sromową zewnętrzną, która przechodzi przez kanał pachwinowy i przez żyłę nabrzuszną doczaszkową powierzchowną (vena
epigastrica cranialis superficialis), która przebiega zakosami na dobrzusznej ścianie brzucha. U dużych zwierząt żyłę nabrzuszną doczaszkową
powierzchowną nazywa się także żyła podskórną brzucha (vena subcutanea abdominis), ma nieudolne zastawki. Dodatkowo krew odpływa przez
żyłę wargową dobrzuszną (vena labialis ventralis), zwana także żyłą sutkową doogonową.
 Klacz: występuje wymię, wyraźna bruzda międzysutkowa oddziela lewą połówkę od prawej, każda połówka ma kształt bocznie spłaszczonego stożka
oraz pojedynczy strzyk, Zawiera pojedynczy kompleks sutkowy składający się z 2 płatów. Dwa przewody otwierają się dwoma ujściami,

Ukrwienie gruczoły sutkowego/mlekowego - uzupełnienie

Tętnice

Pień sromowo-nabrzuszny (ważny w unaczynieniu kończyny tylnej), dzieli się na:

t. sromowa zewnętrza. Ta u osobników żeńskich przechodzi przez kanał pachwinowy i unaczynia

gruczoły mlekowe w okolicy pachowej. Biegnie razem z żyłą i nerwem o tej samej nazwie.

t. nabrzuszną tylną , która dzieli się na gałąź powierzchowną biegnącą na zewnątrz mięśnia prostego
brzucha. Stanowi ona, od strony przedniej, główną tętnicę zaopatrującą gruczoł mlekowy (przednią
cześć lub sutki z przodu) – t. sutkową/wymienia przednią.
t. nabrzuszna tylna oddaje też gałąź głęboką, która ostatecznie przechodzi w t. nabrzuszną przednią.

Tylna partia sutków (w okolicy pachwinowej) i u klaczy, i krowy jest zaopatrywana przez t. wargową dobrzuszną. Ona stanowi t. sutkową doogonową. Na
poziomie samego gruczołu mlekowego dzieli się na t. sutkową doogonową prawą i lewą, od których odchodzą wtórne odgałęzienia – gałęzie sutkowe.

Przedłużeniem t. sromowej wewnętrznej jest t. wargowa dogrzbietowa z którą anastomozuje ????

Żyły ???

Odpływ może być w 3 kierunkach.

1. Krew może odpływać pniem sromowo-nadbrzusznym przez kanał pachwinowy do żyły biodrowej zewnętrznej.
2. Może odbywać się przez odpowiednik żylny tętnicy wymienia przedniej (od żyły nadbrzusznej tylnej powierzchownej).
Żyłę nabrzuszną tylną powierzchowną nazywamy żyłą skórną brzucha lub mleczną, bo po wyjściu z wymienia biegnie pod skórą brzucha i ją widać. Dąży
pomiędzy wyrostkiem mieczykowatym mostka a powłokami brzusznymi i dostaje się do wnętrza jamy piersiowej i przechodzi jako żyła piersiowa
wewnętrzna. Żyła piersiowa wewnętrzna uchodzi do żyły głównej doczaszkowej.

To są te 3 obszary odpływu krwi żylnej. Strzyk może być miejscem podania antybiotyku. U podstaw brodawek są tętnicze i żylne pierścienie naczyniowe.

Widok od strony tylnej.

U podstawy wymienia tworzy się domknięty dookoła pierścień żylny.
Rozwój układu rozrodczego żeńskiego

 Jajnik powstaje z nabłonka płciowego w obrębie listewki płciowej.

 Drogi rodne powstają z przewodów przypranerczowych/Mullera i przewodów pranerczowych/Wolffa (chociaż z Wolffa powstają tylko szczątkowe
elementy – przyjajnik i nadjajnik)
 Przewody Mullera przekształcają się w jajowody, a w ich doogonowym odcinku ulegają połączeniu i przekształceniu w na ogół jedną pochwę. Z nich też
powstaje macica.
 Dlatego w ich obrębie można wyróżnić 3 odcinki: jajowodowy, maciczny i pochwowy
Odcinki maciczne częściowo się ze sobą zespalają -> trzon, szyjka. U zwierząt nie zespalają się całkowicie, dlatego powstaje macica dwurożna.
Odcinki jajowodowe nie zrastają się ze sobą – jest prawy i lewy jajowód.
 Są ssaki, u których przewody Mullera wcale się nie zespalają. U kangurów są 2 pochwy, dlatego samiec kangura ma rozwidlone prącie. W pochwie są
dwa otwory – dwie szyjki maciczne, 2 jajowody

U większości się zespoliło – dwie szyjki macicy, 2 trzony Przegroda wynika z tego, że ściany przyśrodkowe przewodu Millera są zrośnięte jeszcze na poziomie
macicy.
Przewody Mullera integrują się tak:
U suki występuje pojedyncza szyjka macicy, ale przewody ściany są ze sobą zintegrowane. Na wskutek zrośnięcia.
U osobników płci męskiej zanikają, ale też nie całkowicie. Maciczka męska – uterus masculinus ujście między dwoma przewodami nasieniowodów – najlepiej
wykształcona u ogiera. U człowieka i mięsożernych występuje w postaci uchyłka cewki – łagiewki sterczowej utriculus prosteticus, która występuje w miąższu
prostaty.

przewód przypranerczowy (ductus paramesonephricus)Mullera:

- koniec brzuszny - przydatek jądra (appendix testis) - koniec głowowy jądra
- macica męska (uterus masculinus); u człowieka, mięsożernych, świni i przeżuwaczy - łagiewka sterczowa (utriculus prostaticus)
- u samic - przewody śródnercza przekształcają się w przewody nadajnika podłużne (ductus epoophori longitudinales; Gärtnera)

Przewody pranerczowe/Wolfa
- u osobników płci żeńskiej – zostają struktury – z początkowego wypączkowuje moczowód, a z końcowego powstają przewody Gärtnera /przewody
nadjajnika podłużne -> ciągną się przewodziki różańcowo poprzerywane w błonie śluzowej przedsionka pochwy u przeżuwaczy

 Jądro różnicuje się nieco wcześniej w życiu płodowym niż jajnik

 Przyśrodkowo od śródnercza rozwija się zawiązek gonady (odcinek piersiowo-lędźwiowy). – listewka płciowa.
 Przewód pranercza jest miejscem ujścia przewodzików wyprowadzających jądra, co razem tworzy najądrze
Końcowy odcinek przewodu pranercza staje się nadnercza
Część przewodu pranercza przekształca się w narządy szczątkowe – przydatek najądrza (appendix epididymidis), przyjądrze (paradydymis)
 U osobników płci męskiej przewód przypranerczowy/Mullera zanika (zostaje maciczka męska albo łagiewka prostaty). Pełni ważne funkcje u samic.
Podsumowanie
 śródnercze - 5-12 cewek środkowych wrasta w kierunku sieci jądra (rete testis) i daje początek przewodzikom wyprowadzającym (ductuli
efferentes)
 przewód pranercza/śródnercza/Wolffa →przewód najądrza, nasieniowód
 początkowy odcinek przewodu śródnercza/Wolffa →przydatek jądra (appendix epididymis)
 część cewek, ciałek i przylegającego odcinka przewodu śródnercza/Wolffa → przyjądrze (paradidymis)
 niektóre cewki przewodu śródnercza/Wolffa ulegają wydłużeniu i przekształcają się w przewodziki zbaczające (ductuli aberrantes)

Z nefrotomów krzyżowych powstaje część korowa nerki, ale też wszystko to, co należy do miedniczki nerkowej. Z części doogonowej wykształca się
paragenitalis i padidymis.
Przydatek jądra może się skręcić.

Listewka płciowa z której wywodzi się gonada formuje się w odcinku piersiowo-lędźwiowym (4 – część centralna).

Z przedniej części listewki powstaje więzadło podwieszające gonadę – u samic krezka jajnika, a u męskich zanika. Środkowa część przekształca się w krezkę jądra.
Z tylnej części krezki powstaje u męskich – więzadło jądrowo-pachwinowe. U osobników żeńskich jest to więzadło obłe macicy.

Więzadło jądrowo-pachwinowe (jądrowód) uczestniczy w procesie zstępowania jądra przez wyciąganie go z położenia formowania w listewce do worka
mosznowego.

U samic

∙ U mięsożernych szyjka macicy jest krótka i ma skośne ustawienie. Więzadło obłe macicy jest strukturą łącznotkankową, które zaczyna się: u kotek
poniżej rogu macicy, ale tak w sumie to w okolicy wierzchołków rogu macicy.
∙ Więzadło obłe macicy leży w swojej krezce, wchodzi do kanału pachwinowego przechodzi przez niego i rozprasza się w tkance łącznej na zewnątrz
kanału pachwinowego.
 ∙ Ujście pęcherza moczowego jest w pochwie przez cewkę moczową, której ujście wyznacza granicę między częścią właściwą pochwy a zatoką
moczopłciową.

U samców

∙ Pęcherz moczowy przechodzi w cewkę moczową, ale tuż za nim na wysokości prostaty. Ten odcinek to kanał moczo-płciowy. Cewka moczowa jest
krótkim odcinkiem, znacznie krótszym niż u samic.
∙ Przewody wyprowadzające męskich narządów płciowych:
® pies – prostata,
® kot – prostata i coś,
® człowiek – 3 rzeczy

∙ Refluks nasienia – gdy nasienie dostaje się do pęcherza. Zależy od zwieracza wewnętrznego cewki.

Zstepowanie jader descensus testiculori

∙ Z centralnej listwy płciowej (formuje się w odcinku piersiowo-lędźwiowym) powstaje prawdziwa gonada, napływają do niej pierwotne komórki płciowe
∙ Zawiązek gonady połączony krótka, szeroka krezka meso genitale ze śródnerczem
∙ Z krezki przedniej śródnercza (przedniej części listewki) powstaje więzadło podwieszające gonady, które samców zanika, gdy jadro zstępuje
∙ Z Krezki tylnej śródnercza (tylnej części listewki) powstaje:
 u osobników męskich więzadło biodrowo pachwinowe (jądrowód) gubernaculum testis w miarę długie, jak na kilku milimetrowy płód, sięga od
gonady (okolica piersiowo Lędźwiowa) aż do pachwiny: „ściąga” jądro do pachwiny
 u osobników żeńskich więzadło oble macicy (u mięsożernych znajduje się w kanale pachwinowym z tętnicą i żyłą sromowa zewnętrzną)
∙ Więzadło biodrowo-pachwinowe (jądrowód) przekształca się w
 kieszonki pachwinowe (bursae inguinales) – w miejsce przyczepu jądrowodu
 Więzadło ogona najądrza (lig cauda epididymis) - przytwierdza do worka mosznowego, przebiega w dnie, tam, gdzie jedna blaszka krezki
przechodzi w druga
 Więzadło jądra własne (lig. testis proprium) – łączy koniec ogonowy jądra z ogonem najądrza

∙ Krezka jądra (mesoorplifum), (mesoepididymidis)

∙ Jadro od przodu jest pokryte otrzewna trzewna, a z tyłu blaszka trzewna przechodzi w blaszkę ścienną- powstaje dwublaszkowa krezka jadra (za jadrem i
najądrzem, w jej obrębie powrózek nasienny i nasieniowód)
∙ Krezka przymocowuje jadra do tylnej ściany worka mosznowego
∙ Najądrze przyrasta przyśrodkową krawędzią i jest jakby przechylone, więc między najądrzem a jądrem tworzy się kieszonka jądrowa (bursa testis)
∙ Krezka obejmuje również najądrze oraz nasieniowód, czyli skład powrózka nasiennego
∙ Krezka jest tylko do pewnego momentu (do górnego końca jądra), a na tym poziomie jest to krezka jądra, najądrza, powrózka nasiennego, a wyżej już tylko
powrózka nasiennego
∙ To wszystko leży w bardziej zewnętrznym kanale pachwinowym

∙ Wyrostek pochwowy - uchyłek worka otrzewnowego, jego jama jest połączona z jamą otrzewnową.
∙ Jadro jest pokryte blaszką trzewna (lamina visceralis) wyrostka pochwowego

∙ Przejście otrzewnej ściennej w otrzewna wyrostka pochwowego processus vaginalis to pierścień pochwowy- otacza ujście pochwowe i prowadzi do kanału
pochwowego (nie mylić z kanałem pachwinowym, bo to mięśnie)
∙ Tylko u człowieka, w obrębie pierścienia pochwowego znajduje się taki wydłużony korek - szczątek wyrostka pochwowego vestigium processus vaginalis,
który odgradza jamę otrzewna od jamy wyrostka pochwowego, bo gdyby go nie było, to jelita łatwo by mogły się dostać tam i byłaby

∙ Proces zstępowania zachodzi poza jamę otrzewnową -jadro „przesuwa się” między ściany jamy brzusznej a otrzewną. Tak naprawdę jest to wędrówka
pozorna, bo jądro stoi w miejscu, a rośnie cała reszta organizmu.
∙ Jądrowód nie rośnie, co powoduje ściąganie jadra w okolice pachwinową.
∙ Jadro musi przejść przez kanał pachwinowy w okolicy wyrostka pochwowego i od tylu wpukla się w ten wyrostek.
∙ Głowa najądrza jest przytrzymywana przez kilkanaście przewodzików wyprowadzających. Aby ogon najądrza nie odstawał od jądra to jest przytrzymywane
przez więzadło jądra własne.
 Wnętrostwo (cryptorchismus)
 Podwójne (dwustronne)
 Pojedyncze jednostronne)
 Jądro może zstąpić niecałkowicie - wszelkie kombinacje dozwolone

Kastracja
- Najważniejsze w przypadku kastracji są relacje między jądrem a otaczającymi go warstwami. Wyrostek pochwowy przylega do jądra ze wszystkich stron, a
od strony jądra tworzy się krótka krezka która sięga do kanału pachwinowego.
- Ogon najądrza jest przytrzymywany przez więzadło ogona najądrza do pozostałych warstw ściany moszny. Trzeba to więzadło przeciąć.
- Otrzewna przytrzymująca jądro, tak jak krezka aż po kanał pachwinowy przytrzymuje je po całej ścianie – tą krezkę trzeba oderwać.
- Najpierw przecinamy blaszki otrzewnej, później więzadło i dopiero wtedy możemy wyciągnąć jądro.

Kanał pachwinowy tworzą dwa pierścienie. Wszystkie elementy zawierające w swojej nazwie pochwowy to są struktury na przestrzeni wyrostka pochwowego a
kanału pochwowego. Struktury z kanału pachwinowego to są mięśnie.

Przepuklina pachwinowa powstaje przez kanał pachwinowy i pierścień pochwowy. Elementy zatrzymują się na poziomie kanału pachwinowego i pierścienia
mosznowego.
- Nacięcie wszystkich ścian najądrzy powoduje, że jądro będzie się trzymało tylko na krezce własnej. Po przerwaniu więzadła najądrza trzeba przerwać też
krezkę.
- Jądro usuwa się wraz z pokrywającą otrzewną trzewną i najądrzem.

Kastracja bez odejmowania osłonek.

Nacina się ściany warstwy moszny, blaszkę trzewną i otrzewną, a nawet lekko jądro. Więzadło ogona najądrza dalej trzyma. Dlatego trzeba wyczuć to więzadło,
które jest objęte dnem krezki a następnie pociągając krezkę. Można ją oderwać od ściany. Wtedy zaciska się klaszcze i usuwa się powrózek nasienny z całym
jądrem.

Problem jest to, że usunięte jądro ukazuje jamę pokastracyjną sięgającą do wnętrza jamy pochwowej. Zabieg musi być bardzo czysto wykonany, bo przez
przejście z jamy pochwowej do jamy otrzewnowej może dojść do stanów zapalnych.

A jama między zewnętrznymi warstwami moszny długo sama się nie zrasta w przeciwieństwie do otwartej rany w otrzewnej ściennej. Szybkie zasklepienie
powoduje, że nie ma odpływu dla wysięku, co stanowi dobre środowisko dla drobnoustrojów i może to prowadzić do zakażenia.

Aby uniknąć zapalenia wykonuje się kastrację z odjęciem osłonek

Chodzi o to, żeby nie robić, poza ramą pokastracyjną, większego otworu. Należy wyciąć fragment otrzewnej ściennej, która nie ulega zasklepieniu. Jeżeli w
zewnętrznej części rany jest odpływ przez kilka dni (otrzewna się nie zasklepi) to zapobiega rozwojowi drobnoustrojów.

Przecina się warstwy ściany moszny aż do otrzewnej ściennej (białawy połysk), uzyskuje się obszar tej otrzewnej i wycina się okienko. W skórno-powierzchniowej
części rany cięcie się nie powiększa.

UKŁAD ROZRODCZY MĘSKI

podział samców ze względu na lokalizację jąder:

Kieszonka jądra jest to przestrzeń między trzonem
 mosznowce
najądrza a jądrem.
 jądra w worku mosznowym W jej skład wchodzi
 człowiek, pies, kot, świnia, krowa, koń
 bezmosznowce
 krezka jądra (mesorchium)
 jądra zachowują się w jamie brzusznej przez całe życie osobnika
 więzadło ogona najądrza (ligamentum
 waleń, słoń
caudae epididymidis)
 jądra zstępują do worka mosznowego w wyniku aktywności płciowej  krezka powrózka (mesofuniculus).
 zając europejski

JĄDRA
testis / orchis/ didymis
Budowa zewnętrzna jądra
 Powierzchnie
 Przyśrodkowa(facies medialis)
 Boczna(facies lateralis)
 Brzegi
 Najądrzowy (margo epididymalis); górny bądź tylny
 Wolny (liber); dolny albo przedni
 Końce
 Głowowy (extremitas capitata) od głowy najądrza (caput epididymidis)
 Ogonowy(extremitas caudata), od ogona najądrza(cauda epididymidis)

Najbardziej zewnętrzną warstwę jądra stanowi błona biaława (tunica albuginea) - łącznotkankowa torebka zbudowana z wł. kolagenowych i dużej ilości n.
krwionośnych, która upakowuję jądra wewnątrz narządu

Budowa wewnętrzna
 Blaszka trzewna osłonki pochwowej (lamina visceralis tunica vaginalis) – jest to przedłużenie otrzewnej trzewnej pokrywająca bł. białawą -> tworzy gładką
powierzchnię jądra
 Błona biaława (tunica albuginea)- utrzymuje miąższ jądra (parenchyma testis)
 Przegródki jądra (septula testis) odchodzą od błony białawej w głąb dzieląc miąższ jądra na płaciki jądra ( lobuli testis) Przegródki zbiegają się wzdłuż długiej
osi jądra tworząc śródjądrze ( mediastinum testis)

W obrębie płacików (lobuli testis)

 Cewki/kanaliki nasienne kręte (tubuli seminiferi contorti);
 bięgną z peryferii do wnętrza,
 mogą w siebie przechodzić między płacikami, bo w przegródkach są otworki
 wysłane nabłonkiem nasiennym plemnikotwórczym spoczywającym na błonie własnej, kom. podporowe (Sertolego) oraz kom. nasienne
 w nich zachodzi proces spermatogenezy,
 między cewkami tk. ł. luźna z naczyniami krwionośnymi wyposażona w gruczoł śródmiąższowy jądra- zbudowany z komórek Leydiga, występujących
między kanalikami nasiennymi, odpowiedzialne za produkcje testosteronu (odp. za rozwój II-rzędowych cech płciowych oraz za prawidłowy przebieg
procesu speramtogenezy; oddziałuje również na wiele narządów)
następnie przechodzą w:
 Cewki nasienne proste (tubuli seminiferi recti);
 przenikając przez śródjądrze tworzą sieć jądra (rete testis);
gromadzą się w kilkanaście zbiorczych kanalików i opuszczają sieć jądra tworząc:
 Przewodziki wyprowadzające (ductuli efferentes testis);
wszystkie uchodzą do:
 Przewód najądrza (ductus epididymis) -> głowa najądrza
 koń: 72-81 m Konig/ katedra: 80-120  knur: 17-18m
 buhaj: 40-50 m  pies : 5-8m
 baran i tryk: 47-52 m  kot: 4-6m

NAJĄDRZE
epididymis

Budowa najądrza
 Głowa (caput epididymidis)
 Zbudowana z przewodu najądrza a ten z przewodzików wyprowadzających od 7-20, które opuszczają jądro w końcu głowowym
 Trzon (corpus epididymidis)
 Zbudowany z silnie poskręcanego przewodu najądrza (najcieńsza część)
 Ogon (cauda epididymidis)
 Połączony jest z jądrem więzadłem jądra własnym (lig. Testis proprium) a z blaszką ścienną osłonki pochwowej więzadłem ogona najądrza (lig.
Caudae epididymis) – jest to pozostałość po jądrowodzie

Przewód najądrza ma średnicę około 1mm, silnie poskręcany. Jest to miejsce gdzie magazynowe są plemniki; dojrzewają tam (ok 12 dni), aby później w trakcie
kopulacji w połączniu z wydzieliną gruczołu krokowego stały się ruchliwe. Dojrzewanie plemnika w przewodzie jest niezbędne do prawidłowego ich
funkcjonowania (plemniki pobrane bezpośrednio z jądra nawet po dodaniu wydzieliny gruczołu krokowego nie są ruchliwe)
POWRÓZEK NASIENNY SKŁADNIKI POWRÓZKA:
funiculus spermaticus  nasieniowód
 t. i ż. jądrowa
To struktura objęta przez fałd krezki, spoczywa na jądrze, ma kształt spłaszczonej piramidy.  n. limfatyczne
Składa się z:  współczulny splot nerwowy
 2 powierzchni: bocznej i przyśrodkowej (spacies lateralis et medialis)  rozproszone wł. mięśniowe gładkie (m. dźwigacz jąder wew.)
 2 brzegów: przedniego i tylnego (margo cranialis et caudalis). Składniki te spaja otrzewna trzewna

Rozpoczyna się na jądrze, biegnie w worku mosznowym, następnie przechodzi przez kanał pachwinowy i biegnie wew. jamy brzusznej. W związku z czym
wyróżniamy:
 część mosznową
 cz. pachwinową (pars inguinalis)
 cz. brzuszną (pars abdominalis)
 dzielimy na 2 fałdy:
– fałd naczyniowy (plica vasculosa) – obejmuje tętnicę jądrową i tętnicę nasienną wewnętrzną
– fałd nasieniowodowy (plica ductus deferentis) – obejmuje nasieniowód

Nasieniowód opuszcza ogon najądrza, biegnie wzdłuż niego i wchodzi do powrózka nasiennego.
Jest to odcinek ujściowy, który u KONIA i PRZEŻUWACZY zespala się z przewodem wydalającym pęcherzyka nasiennego (ductus excretorius vesiculae seminalis)
tworząc przewód natryskowy (ductus ejaculatorius), który uchodzi na wzgórku nasiennym (colliculus seminalis) do cewki moczowej ( jest to anatomiczna granica
między cewką moczową a cewką moczowo płciową) U KNURA oba przewody uchodzą oddzielnie!
U PSA nasieniowód uchodzi oddzielnie, ponieważ u psa nie występuje gruczoł pęcherzykowy (ma tylko gruczoł krokowy).

Końcowy odcinek nasieniowodu może być pogrubiony i tworzyć bańkę nasieniowodu (ampulla ductus deferentis) – uważana za gruczoł dodatkowy, bo jej
wydzielina wchodzi w skład nasienia ma gruczoły bańkowe (glandulae ampullae).

Triady powrózka nasiennego

I. triada związana z osłonkami

 t. nasienna zewnętrzna (a.spermatica externa)
 ż. nasienna zewnętrzna (v.spermatica externa)
 n. nasienny zewnętrzny (n. spermaticus externus, nerw rdzeniowy)

II. triada związana z gonadami

 t. nasienna wewnętrzna (a.spermatica interna)
bardzo silnie poskręcane i bdb do siebie przylegają- PRZECIWPRĄDOWE PRZENIKANIE HORMONÓW
 ż. nasienna wewnętrzna (v.spermatica interna)
 n. nasienny wewnętrzny (n.spermaticus internus, nerw autonomiczny)

III. triada nasieniowodowa

 nasieniowód (ductus deferens)
 n. limfatyczne wew. nasieniowodu
 t. nasieniowodowa (a.ductus deferentis)
 ż. nasieniowodowa (v. ductus deferentis)
 n. nasieniowodowy (n. ductus deferentis, nerw autonomiczny)
 MOSZNA
scrotum
 Wyrostek pochwowy to odprysk worka otrzewnowego.
 Pozostałe warstwy ściany moszny mniej więcej odpowiadają warstwom jamy brzusznej:
- Warstwa podkurczliwa - powoduje, że skóra i są luźno związane z położonymi głębiej warstwami. Tylko skóra jest elementem wspólnym dla prawego i
lewego worka mosznowego. Błona podkurczliwa tworzy przegrodę moszny oddzielającą dwa jądra. Obie blaszki (powięź tułowia głęboka i
powierzchowna) na terenie moszny są ze sobą zrośnięte i tworzą powięź nasienną zewnętrzną.
- Mięśniom powłok brzusznych na terenie jamy brzusznej odpowiada m. dźwigacz jąder, który stanowi odprysk m. skośnego brzucha zewnętrznego (to
jest językowaty mięsień, który występuje tylko od strony tylko bocznej w ścianie moszny). Sięga połowy długości jądra.
W powrózku nasiennym między elementami występuje grupa kom. m. gładkich i ich ogół nazywany jest
m. dźwigaczem jąder wewnętrznym (teraz się o nich nie wspomina).
M. dźwigacz jąder powoduje przykurczanie jąder u zwierząt mosznowych (jądra stale położone w mosznie) gdy temperatura jest za niska.
- Odpowiednikiem moszny na terenie brzucha jest powięź nasienna zewnętrzna. Do samego najądrza przylega otrzewna trzewna.

 Listek trzewny otrzewnej(peritoneum visceralae)=osłonka pochwowa własna(tunica vaginalis proprium) zrasta się z jądrem
 wszystkie zwierzęta domowe są mosznowcami
 jądra umieszczone są w worku mosznowym aby uzyskać odpowiednią temperaturę do spermatogenezy -worek jądrowy(saccus testicularis)
 szew moszny(raphes scroti)- ciągnie się w płaszczyźnie strzałkowej wokół worka-wyznacza zewnętrzną granicę na część prawą i lewą worka
 przegroda moszny(septum scroti)- wytwór błony kurczliwej, w płaszczyźnie pośrodkowej, przez to jądra się nie kontaktują
 włókna mięśniowe gładkie przegrody moszny wzrastają ku górze w powięź głęboką prącia(fascia profunda penis)
 Mięsień dźwigacz jąder wewnętrzny(musculus cremasticus internus)- mięsień gładko komórkowy, towrzy go ogół komórek mięśniowych gładkich
wmontowanych w powrózek nasienny

Budowa moszny(scrotum)- stanowi uwypuklenie ściany jamy brzusznej, więc to co po znaku równości to struktury odpowiadające kolejnym warstwom ściany
jamy brzusznej:

1.) SKORA I TK. PODSKORNA - powłoka ciała (integumentum communae)

= SKÓRA MOSZNY (cutis scroti) i BŁONA KURCZLIWA (tunica dartos),
- warstwa podkurczliwa (stratum subdartoicum) Różnice gatunkowe:
 kot-moszna tuż za odbytem
2.) POWIĘŻ TUŁOWIA POWIERZCHOWNA I GŁĘBOKA (fascia trunci superficialis et profunda)  pies-między udami i bliżej odbytu
= POWIEŻ NASIENNA ZEWNETRZNA (dwulistkowa) (fascia spermatica externa) niż u kota
 knur- okolica krocza, jądra
2.) 3.) Warstwa MIĘŚNIOWA ŚCIANY BRZUCHA (p. muscularis) uwypuklają się ku tyłowi
= M. DŹWIGACZ JĄDER (m. cremaster), odprysk m. skośnego brzucha wew. (m. obliqus abdomin. Intern.)  przeżuwacze-okolica łonowa, duża,
przewężenie w kształcie szyjki
4.) POWIĘŻ POPRZECZNA BRZUCHA (fascia transversalis)  ogier-okolica łonowa, prawie
= POWIĘŹ NASIENNA WEWNETRZNA (fascia spermatica interna) poziome ułożenie jąder(worek
jądrowy krótki)
5.) LISTEK ŚCIENNY OTRZEWNEJ (peritoneum parietale)
= BLASZKA ŚCIENNA OSŁONKI POCHWOWEJ (lamina parietalis tunicae vaginalis testis)
ściśle zrośnięte 4+5 = osłonka pochwowa wspólna - tunica vaginalis communis);

6.) Listek trzewny otrzewnej (peritoneum viscerale;

osłonka pochwowa własna (tunica vaginalis propria)

Taki układ jest tylko w okolicy tylko-bocznej. W pozostałych dźwigacz występuje w innym miejscu.

PRĄCIE
penis

 Prącie składa się z korzeni i odnóg, trzonu, żołędzi, wierzchołka prącia.

 Prącie pozbawione jest korzeni włosów, z wyjątkiem nasady. Posiada liczne gr. łojowe, potowe oraz zapachowe.
 W cz. wierzchołkowej występuje napletek (praeputium), który pokrywa żołądź prącia (glans penis)
 Od wew. str. napletka liczne gr. łojowe -> mastka
 Rozpoczyna się na kości kulszowej tworząc korzeń prącia (radix penis), który przedłuża się w trzon prącia (corpus penis)
 Tkanka erekcyjna:
Podczas wzwodu ciała gąbczaste i jamiste wypełniają się niezależnie. Ciało gąbczaste służy do rozszerzania kanału moczowo-płciowego
 2 ciała jamiste (corpora carvenosa penis) otoczone błoną białawą prącia
 nieparzyste ciało gąbczaste prącia (corpus spongiosum)
– opuszka prącia (bulbus penis)
– ciało gąbczaste cewki moczowej (corpus spongiosum urethrae)
– ciało gąbczaste żołędzi prącia (corpus spongiosum glandis)

TYPY PRĄCIA:
 prącie skierowane do tyłu (penis retroversus) - kotowate, torbacze
 prącie skierowane do przodu (penis antroversus) – omawiane przez nas
 prącie ustalone (penis affixus) – przymocowane w płaszcz, skóra i napletek przyrośnięte do skóry powłok brzusznych – zwierzęta domowe
  prącie zwisające (penis pendulus) -u naczelnych trzon i żołądź prącia na całej długości są otoczone skórą

 prącie włókniste (włóknisto – sprężyste) – przeważa tk. łączna – przeżuwacze, knur

 prącie jamiste (mięśniowo – jamiste) – przeważa tk. jamista – koń, pies

U koni usztywnienie prącia jest spowodowane wypełnieniem się ciał jamistych prącia – one ulegają wydłużeniu. U niektórych gatunków ciała jamiste nie
zawierają tylu zatok i mają bardziej włóknisty charakter i gdy nie dochodzi do wysunięcia to występuje się zgięcie esowate prącia. Ono się wyprostowuje i
wtedy nasypuje wysunięcie wierzchołka prącia z napletka.

ogier:
 we wzwodzie znaczne rozmiary pies:
 koniec żołędzi zgrubiały, przybiera postać korony żołędzi (corona glandis)  obecna kość prącia
 dół żołędzi (fossa glandis)  żołądź prącia posiada cz. długą i leżącą tylnie opuszkę żołędzi
 obecne ujście zew. cewki w postaci wyrostka cewki (bulbus glandis) – w trakcie kopulacji dochodzi do „zespolenia”
partnerów (opuszka+przedsionek pochwy)
przeżuwacze:  wyrostek cewkowy – niewielki
 zgięcie esowate zamosznowo  opuszka żołędzi
 worek mosznowy leży między udami  odnogi żołędzi – przyczypiają się do k. kulszowej
 żołądź wyposażony w czepiec żołędzi (gala glandis) -> zakończenie ciała
gąbczastego kocur:
 na końcu prącia wyrostek cewki moczowej
 silnie haczykowate wyrostki na żołędzi
knur:
 zgięcie esowate przedmosznowo
 żołądź prącia spiralnie skręcona (jak korkociąg)

 Bardzo blisko w okolicy pęcherza moczowego, w cewce moczowej jest uwypuklenie – wzgórek nasienny. Uchodzi na
nim prawy i lewy nasieniowód. Na poziomie wzgórka nasiennego występuje prostata.
 Elementy naczyniowe – tuż za tętnicami nerkowymi przebiegają, są to elementy za ścianą jamy worka otrzewnowego
– różowe na schemacie
 Od wzgórka nasiennego w ścianie kanału moczo-płciowego i stopniowo ku tyłowi pojawia się coraz więcej
elementów żylnych.
 W błonie śluzowej, są to coraz gęstsze sploty żylne. W części błoniastej te elementy wybitnie grubieją przekształcając
się w opuszkę prącia. W dalszym odcinku znowu cienieją i otaczają światło cewki. Tworzą naczyniowo-gąbczasty
element otaczający cewkę – ciało gąbczaste. Jego pochodną (przez zgrubienie) jest opuszka i żołądź prącia.
 Dwa ciała jamiste prącia je dodatkowo usztywniają. Mają kształt spłaszczonych bocznie, elipsowatych struktur. Oba ciała są zrośnięte ze sobą środkowymi
elementami. Po środku jest rynienkowate zagłębienie – miejsce nerwów i naczyń, a od dołu zagłębienie mieści kanał moczowo-płciowy, który zawiera ciało
gąbczaste.
 Kanałem moczowo-płciowym przechodzi już mocz albo nasienie. Zwieracz pęcherza zapobiega cofaniu się nasienia do pęcherza. Może dochodzić do
refluksu.
 Cewka moczowa to kanał do miejsca powrózka nasiennego. Bardzo krótki, znacznie krótszy niż u kobiet.
 W ramach kanału moczowo-płciowego jest:
1) odcinek miedniczny, on przebija się przez przeponę miedniczną i przechodzi w
2) część błoniastą.
3) część pręcikowa zakończona w okolicach wierzchołka prącia.
 Na poziomie miednicznym kanał moczowo płciowym otoczony jest m. cewkowym. Jego rytmiczny skurcz powoduje wytrysk
 U małych przeżuwaczy kanał moczo-płciowy może biec dalej poza wierzchołek żołędzi i napletek. I funkcjonuje jako wyrostek cewkowy.

WYKŁAD :Budowa CEWKI MOCZOWEJ SAMCZEJ (urethra masculina) – rozpoczyna się ujściem wew. cewki moczowej (ostium urethrae internum) na doogonowym końcu
pęcherza moczowego i kończy się ujściem zew. na wolnym końcu prącia

1.) CZEŚĆ PRZEDSTERCZOWA = MIEDNICZNA (pars praeprostatica)

 ciągnie się od pęcherza moczowego -ujściem wewnętrznym cewki moczowej do łuku kulszowego przechodzi w część gąbczastą
 W okolicy łuku kulszowego światło cewki się zwęża i miejsce to nazywamy cieśniną cewki moczowej (część ta związana z gruczołami płciowymi
dodatkowymi)

2.) CZĘŚĆ GĄBCZASTA = PRĄCIOWA CEWKI (pars spongiosa urethrae)

 rozpoczyna się od cieśni i układa się w prąciu po stronie dolnej.
 Na przednim końcu żołędzi prącia cewka kończy się wyrostkiem cewki,
 Na WZGÓRKU NASIENNYM (colliculus seminalis) uchodzą przewody wytryskowe (ductus ejaculatorius), bocznie od tego wzgórka otwierają się przewodziki
gruczołu krokowego a do przodu od cieśni uchodzą ujścia gruczołów opuszkowo-cewkowych.

KONIG: BUDOWA CEWKI MOCZOWEJ SAMCZEJ

1) CZ. MIEDNICZNA – pars pelvina
 Część bliższa = przedsterczowa pars praeprostatica
∙ Wyprowadza mocz
∙ Znajduje się tu grzebień cewkowy (crista urethralis), który przechodzi do cz. sterczowej, a następnie grubieje tworząc wzgórki nasienne (colliculi seminales)
 Część dalsza = sterczowa pars prostatica
∙ Uchodzi tu połączenie nasieniowodu i przewodów wypr. gr pęcherzykowych lub przewód wytryskowy
2) CZ PRĄCIOWA – pars penina
∙ Po opuszczeniu miednicy cewka moczowa zostaje otoczona silnie zwaskularyzowaną tk. i przechodzi w cz. prąciową
  Gruczoł pęcherzykowy. Kanał moczowo-płciowy to mięsień cewkowy/rurowaty. Gruczoł otacza kanał moczowo-płciowy za wzgórkiem nasiennym na całej
długości.
 Tam m. cewkowy otacza opuszkę na całej długości.
 M. kulszowo-jamisty dodatkowy dociska odnogi prącia do płytki kulszowej.
 M. wciągacz prącia zaczyna się na pierwszych kręgach ogonowych i schodzi się aż przed zgięcia esowate u gatunków, u których występują.
 M. wciągacz prącia to m. gładki, umożliwia cofnięcie końca prącia do jamy napletka i odtworzenie zgięcia esowatego.

NAPLETEK
praeputium – to fałd skóry, który obejmuje żołądź prącia
Budowa:
 blaszka zewnętrzna (lamina externa) (skóra)
 w okolicy pierścienia napletkowego (anulus praeputialis) przechodzi w: tworzą worek napletkowy, do którego otwierają
 blaszka wewnętrzna (lamina interna) (bł. śluzowa) się gr. napletkowe produkujące mastkę

blaszka wew zwiera grudki chłonne i gr. łojowe

blaszka zew. zawiera szew napletka (raphe praeputii), który przedłuża się w szew moszny (raphe scroti).

Napletek konia:
 podwójny fałd zewnętrzny odpowiada napletkowi innych zwierząt domowych,
 fałd zewnętrzny utworzony przez zdwojenie blaszki wewnętrznej napletka -> fałd ten umożliwia, żeby podczas kopulacji prącie wysunęło się na odp.
długość
 U konia obecne są dwie jamy napletkowe z niewielką ilością łoju. Składa się z:
o Część zewnętrzna (pars externa praeputii):
Þ blaszka zewnętrzna części zewnętrznej (lamina externa partis externae praeputii)
Þ ujście napletkowe (ostium praeputiale)
Þ blaszka wewnętrzna części zewnętrznej (lamina interna partis externae praeputii)
o Część wewnętrzna (pars interna praeputii):
Þ blaszka zewnętrzna części wewnętrznej / fałd napletkowy (lamina externa partis internae praeputii / plica praeputialis)
Þ pierścień napletkowy (anulus praeputialis)
Þ blaszka wewnętrzna części wewnętrznej / część prąciowa (lamina interna partis internae praeputii)

Knur
 uchyłek napletkowy-(divertivulum preputiae) – otwiera się do worka napletkowego. Gromadzą się tam resztki moczu, złuszczone komórki, (czasem
nasienie) -> wnętrze uchyłka ma bardzo nieprzyjemny zapach, lecz dla lochy jest on mega atrakcyjny.

GRUCZOŁY PŁCIOWE DODATKOWE

glandulae genitales accesroiae
PIES KOT BUHAJ MAŁE KNUR KOŃ
PRZEŻUWACZE
GRUCZOŁ - Parzysty - układa się grzbietowo - dosyć duży
PĘCHERZYKOWY - db rozwinięty od pęcherza mocz. - gładka powierzchnia (dlatego
(gl. vescilarus) - gruszkowaty - przewód wypr. łączy się nazywany też pęcherzykiem
- parzysty z nasieniowodem nasiennym)
- kończy się samodzielnie można wyróżnić:
brak brak
na wzgórku nasiennym - dno – przedni koniec
- bardzo duży, wielkość woreczka
pięści dorosłego - trzon
mężczyzny - szyjka – wchodzi w przewód
wyprowadzający
GRUCZOŁ KROKOWY - cz. skupiona lepiej występuje cz. skupiona i - tylko cz. - cz. skupiona słaba - db cz. skupiona, postać dwóch
(STERCZ, PROSTATA) rozwinięta od rozsianej rozsiana rozsiana - cz. rozsiana bdb (jako wyraźnych płatów (prawy/lewy
(gl. prostatica) - prostata obejmuje pakiety gruczołowe – lobus dexter et sinister)
2 CZĘŚCI: początkowy odc. cewki rozsiane w ścianie cewki połączonych węziną/cieśnią
1) CZ. SKUPIONA – moczowej, u staruszków moczowej)
tworzy trzon przerasta w kierunku
2) CZ. ROZSIANA (pars dogrzbietowym i
dissipata)- rozsiana w powoduje problemy z
ścianie cz. miednicznej oddawaniem moczu i
cewki moczowej kału (ucisk na prostnicę)
GRUCZOŁ parzysty, słabo rozwinięty, parzysty, silnie rozwinięty parzysty, słabo wykształcony,
OPUSZKOWO – niewielki - na cz. miednicznej cewki max wielkości orzecha
brak jest
CEWKOWY moczowej kształt włoskiego
(gl. bulbourethralis) wydłużony - cygara
GRUCZOY CEWKOWE
W BAŃCE u wszystkich gatunków, produkują wydzielinę wchodzącą w skład nasienia
NASIENIOWODU
OBJĘTOŚĆ
ok 15 ml 400 – 700 ml do 250ml
EJAKULATU

MIĘŚNIE PRĄCIA I NAPLETKA

WYKŁAD:
 KONIG:
MM. NAPLETKA- pochodne mięśnia skórnego tułowia; cofaja i nasuwają
napletek przez mm. poprzecznie prążkowane:
 m. napletkowe doogonowe – mm. praeputiales caudales
 brak u konia
 retrakcja napletka i ekspozycja wierzchołka prącia
 mm. napletkowe doczaszkowe – mm. praeputiales craniales:
 protrakcja napletka
 tylko u przeżuwaczy
 m. wciągacz prącia – m. retractor penis
 wciąga żołądź do jamy napletkowej
 od kr. ogonowych i zstępuje przez krocze, obok odbytu by
osiągnąć prącie
 u zwierząt ze zgięciem esowatym (świnia, przeżuwacze) do
doogonowej pętli prącia
 u psa, konia biegnie wraz z m. opuszkowo-cewkowym do
wierzchołka prącia
 z tk. m. gładkiej
MM PRĄCIA:
 m. kulszowo – jamisty – m. ischiocavernosus
 parzysty, silny
 od łuku kulszowego i otacza odnogi prącia w miejscu ich
przejścia w korzeń prącia
 m. opuszkowo – cewkowy – m. bulbourethralis
 to wewnątrzmiedniczne przedłużenie m. cewkowego otaczającego
cz. miedniczną cewki moczowej
 rozpościera się dystalnie na powierzchni ciała gąbczastego na różnej
długości
 prącie włóknisto – sprężyste -> kończy się w 1/3 bliższej prącia
 u ogiera ciągnie się do wierzchołka prącia

UNACZYNIENIE MĘSKI UKŁAD ROZRODCZY

PIES:
 aorta -> t. jądrowa (a. testicularis) = t. nasienna wew.
 t. pępkowa (słaba)
 t. sromowa zew. -> t. nasienna zew. (a. spermatica externa) – do osłon
 t. biodrowa wew. -> t sterczowa (odpowiednik to t. pochwowa) -> t. nasieniowodowa (a. ductus eferentis)
 gałąź trzewna od t. biodrowej wew -> t. grzbietowa prącia (a. dorsalis penis)

BUHAJ, KNUR:
 aorta -> t.jądrowa
 t. sromowa zew. -> t. nasienna zew.
 silna t. pępkowa -> t. nasieniowodowa
 gał. trzewna od t. biodrowej wew. -> t. grzbietowa prącia

OGIER:
 aorta – t. jądrowa
 t. biodrowa zew. -> t. nasienna zew. (do osłon)
 t. sromowa zew. – skóra moszny
 t. pępkowa -> t. nasieniowodowa
 silna t. zasłonowa (a. obturatorius), która anastomozuje z końcową cz. t. biodrowej zew. i dają t. grzbietową prącia

UNERWIENIE MĘSKI UKŁAD ROZRODCZY

Wł. nerwowe dla narządów płciowych pochodzą od splotu miednicznego (plexus pelvinus) – splot mieszany, którego neurony znajdują się wzdłuż cewki
moczowej.

Włókna współczulne biorą swój początek w jądrach pośrednio-bocznych odcinka lędźwiowego rdzenia kręgowego. Niektóre włókna biegną tranzytem przez
zwoje pnia sympatycznego, osiągają zwoje przedkręgowe, a nawet cz. włókien biegnie dalej pomijając zwój krezkowy tylny i trafiają do zwojów współczulnych
splotu miednicznego za pośrednictwem nerwu podbrzusznego (nervus hypogastricus)
Część narządów unerwiona jest bezpośrednio ze zwojów pnia sympatycznego odc. ostatnich neuromerów lędźwiowych i pierwszych neuromerów krzyżowych.

Komponenta parasympatyczna pochodzi z neuromerów krzyżowych z jąder pośrednio-przyśrodkowych odc. krzyżowego rdzenia kr. i dociera do narządów
docelowych drogą nerwów krzyżowych (nervi sacralis) , częściowe też n. sromowego (n. pudendus)
Zwoje przywspółczulne zlokalizowane są na terenie splotu miednicznego.