कृ षि-मौसम सल्लाह बु ले षिन

[Agro-met Advisory Bulletin (AAB)]

नेपाल कृषि अनुसन्धान परििद्, िाषिय कृषि वाताविण अनुसन्धान केन्रद्वािा
जल तथा मौसम षवज्ञान षवभागसँगको सहकाययमा जािी

विय-१०, अांक-०६ अवमध: ११-१७ जेठ, २०८१ ११ जेठ, २०८१

मौसमी सािाांश:
• गत साता सबैभन्दा बढी कोशी प्रदे शको झापा जजल्लामा िहेको गैंडा केन्रमा १२३.० मम.मम. साप्ताषहक कुल विाय मापन भएको छ। कोशी प्रदे शको तिाईका सबै तथा मधेश
प्रदे शका केही स्थानहरु बाहेकका तिाईका स्थानहरुमा ३५.0 मड.से. भन्दा बढी अमधकतम तापक्रम मापन गरिएको छ भने सुदूिपजिम प्रदे शको कैलाली जजल्लामा िहेको
षिकापुि केन्रमा सबैभन्दा बढी ४०.५ मड.से. साप्ताषहक औसत अमधकतम तापक्रम मापन गरिएको छ। लुजबबनी प्रदे शका तिाईका धेिै तथा मधेश, गण्डकी, बागमती ि
सुदूिपजिम प्रदे शका तिाईका केही स्थानहरुमा २५.० मड.से. भन्दा बढी न्यूनतम तापक्रम मापन गरिएको छ। गण्डकी प्रदे शको मुस्ताङ जजल्लामा िहेको थाकमार्ाय केन्रमा
सबैभन्दा कम ८.७ मड.से. साप्ताषहक औसत न्यूनतम तापक्रम मापन भएको छ।
• साताभि शुरुमा पजिमी वायु, स्थानीय वायु तथा षवहाि आसपासको क्षेत्रमा िहेको न्यून चापीय प्रणालीको आांशीक प्रभाव िहने सां भावना छ। साथै, साताको मध्य ि अन््यमा
दे शको पूवी भूभागमा बांगालको खाडीमा बन्ने चक्रपातको पमन प्रभाव िहने सां भावना छ।
• साताभि दे शको षहमाली भू-भागहरुमा आांजशक दे जख साधािणतया बदलीको सां भावना छ। साथै कोशी प्रदे शको षहमाली भूभागमा मध्य ि अन््यमा साधािणतया बदली दे जख पूणत
य या
बदली िहने सां भावना छ।
• दे शको तिाईका भू-भागहरुमा साताको शुरुमा एक-दुई स्थानमा मेघगजयन/चट्याङ्ग/अमसना, हावाहुिी सषहत हल्का दे जख मध्यम विायको सां भावना छ। मध्य ि अन््यमा कोशी ि
मधेश प्रदे शको तिाईका भू-भागहरुमा थोिै स्थानहरूमा मेघगजयन/चट्याङ्ग/अमसना, हावाहुिी सषहत हल्का दे जख मध्यम विायको सां भावना छ। साथै, कोशी प्रदे शको तिाईका भू-
भागहरुमा साताको मध्य ि अन््यमा एक-दुई स्थानमा भािी बिायको पमन सां भावना छ।
• दे शको अमधकाांश पहाडी भू-भागहरुमा साताको शुरू ि मध्यमा थोिै स्थानहरूमा मेघगजयन/चट्याङ्ग/अमसना, हावाहुिी सषहत हल्का दे जख मध्यम विायको सां भावना छ। साताको मध्य
ि अन््यमा कोशी प्रदे शको पहाडी भू-भाहरुका एक-दुई स्थानमा भािी बिायको पमन सां भावना छ। साताको अन््यमा कणायली ि सुदूिपजिम प्रदे शको पहाडी भूभागको एक-दुई
स्थानमा मेघगजयन/चट्याङ्ग/अमसना, हावाहुिी सषहत हल्का दे जख मध्यम विायको सां भावना छ।
• साताको शुरुमा कोशी, वागमती ि गण्डकी प्रदे शको उच्च पहाडी तथा षहमाली भूभागको एक दुई स्थानमा ि मध्य ि अन््यमा थोिै स्थानहरूमा हल्का विाय/ षहमपातको सां भावना
छ। कणायली ि सुदूिपजिम प्रदे शको उच्च पहाडी तथा षहमाली भू-भागमा साताको शुरू ि मध्यमा थोिै स्थानहरुमा हल्का विाय/ षहमपात तथा अन््यमा एक-दुई स्थानमा हल्का
विाय/ षहमपातको सां भावना छ।
• सातामा दे शका अमधकाांश स्थानहरूमा अमधकतम ि न्यूनतम तापक्रममा हल्का बढ्ने ति पूवी षहमाली क्षेत्रमा भने उल्लेखनीय परिवतयन नहुने सां भावना छ। मध्य ि अन््यमा
दे शका पूवी क्षेत्रमा तापक्रममा उल्लेखनीय परिवतयन नहुने सां भावना छ।
मनसुन मसजन २०८१ (२०८१ जेठ १९ - असोज १४) को हावापानी आँकलन
• आगामी मनसुन मसजनमा दे शका अमधकाांश स्थानहरुमा सिदि भन्दा बढी विाय हुने सां भावना ३५% दे जख ५५% िहेको छ। सुदिु पजिम प्रदे शको उत्ति-पजिमी भू-भाग, बागमती
प्रदे शको दजक्षण-पूवी भू-भाग, मधेश प्रदे शको मध्य भू-भाग ि कोशी प्रदे शको मध्य तथा मध्य-पजिमी भूभागमा सिदि विाय हुने सां भावना ३५% दे जख ४५% िहेको छ। अमधकतम
तापक्रम दे शका अमधकाांश स्थानहरुमा सिदि भन्दा बढी हुने सां भावना ३५% दे जख ६५% िहेको छ भने कणायली प्रदे शको पजिमी भू-भाग, गण्डकी प्रदे शको मध्य भू-भाग तथा
कोशी प्रदे शको उत्ति-पूवी भू-भागमा सिदि िहने सांभावना ३५% दे जख ४५% िहेको छ। ्यसैगिी न्यूनतम तापक्रम दे शका अमधकाांश स्थानहरुमा सिदि भन्दा बढी हुने सां भावना
३५% दे जख ६५% िहेको छ भने सुदिु पजिम प्रदे श, गण्डकी प्रदे श ि बागमती प्रदे शको थोिै भू-भागमा सिदि िहने सां भावना ३५% दे जख ४५% िहेको छ।

कृषि सािाांश
• आगामी मनसुन मसजनमा दे शका अमधकाांश स्थानहरुमा सिदि वा सिदि भन्दा बढी विाय हुने सां भावना दे जखएकाले सबभाषवत जोजखम न्यूनीकिणका लामग कृषि कमयहरु गदाय पुवय
तयािी काययलाई षवशेि ध्यान ददनुहोस्।
• मनसुनको शुरुवातमा सुख्खा तथा उत्तिार्द्यमा बढी पानी पने दे जखएकाले सुख्खा ि डुबान सहन सक्ने मसर्ारिश गरिएका धानका जातहरु आवश्यकता अनुसाि लगाउनुहोस्।
• विे धानबालीवाि िाम्रो उ्पादन मलन आर्ूले लगाउन चाहेको ठाँउ अनुसाि मसर्ारिस गरिएका धानका उन्नत जातहरुको बीउ उपचाि गिी व्याड िाख्नुहोस्।
• मकैबालीमा अमेरिकी र्ौजी कीिाको प्रकोप दे जखएकोले मनयममत अनुगमन गनुह
य ोस्। कीिाको सांख्या तथा क्षमतको आँकलन गनय वयस्कको लामग बजत्त ि र्ेिोमन पासोको तथा
लाभायको लामग खाल्डे पासोको प्रयोग गनुह
य ोस्। प्रकोप ज्यादा भएमा नोक्सानी कम गनय इमामेजक्िन बेन्जोएि ५% एस.जी., १ ग्राम प्रमत ३ मलिि पानी वा जस्पनोस्याड ४५%
एस.सी., १ एम.एल. प्रमत ३ मलिि पानीको दिले बोि मभज्नेगरि ७ ददनको र्िकमा २-३ पिक छनुह
य ोस्।
• र्सी समुहको तिकािीमा लाग्ने चोप मनस्कने डढुवा िोग व्यवस्थापनको लामग मिे का बोिहरु, िोगग्रस्त पातहरु ि िोग लागेि ओइलाएका हाँगाहरु िोग लागेको ठाँउभन्दा ४-५
इन्च मुनीबाि कािे ि जबमा गरि जलाउनुहोस्। िोगको लक्षण दे खापिे मा मेन्कोजेवयुक्त वा क्लोिोथालोमनल नामक षविादी २ ग्राम प्रमत मलिि पानीका दिले ८-१० ददनको र्िकमा
२-३ पिकसबम सबपूणय बोि मभज्नेगरि छकेि उपचाि गनुह
य ोस्।
• भेडा, बाख्रामा लाग्ने षर्त्ते जुकाको लागी प्राजजक्वान्िे ल, १०-१५ एम.जी. प्रमत के.जी. शािीरिक तौलका दिले खुवाउनुहोस्।
• तिाईका भू-भागहरुमा उच्च तापक्रमका कािण माछामा हुने क्षती न्यूनीकिणका लामग एिे ििको मनयममत प्रयोग गनुह
य ोस् तथा पबपको प्रयोग गिी पानीको तापक्रम जस्थि िाख्नुहोस्।
• कृषि ि पशु सबवन्धी जजज्ञासाको लागी पैसा नलाग्ने नाकयको र्ोन नबबि-११३५ मा हिे क सोमबाि ददँउसो २ दे जख ४ बजेसबम र्ोन गनुह
य ोस्।
• कृषि-मौसम सल्लाह बुलेषिन िे मडयो नेपालबाि प्र्येक शमनबाि बेलक
ु ा ६:२५ दे जख ६:३५ बजेसबम साथै नेपाल िे मलमभजनको NTV NEWS Channel बाि प्र्येक शमनबाि
ु ा ८ बजेको समाचािपमछ प्रसािण हुने गदयछ।
बेलक
 गत हप्ता (४-१० जेठ, २०८१) को मौसमी सािाांश
साप्ताषहक कुल विायाः ८४ विा मौसम केन्रहरुमा मापन गरिएको
साप्ताषहक कुल विायको तथ्याङ्क अनुसाि गत साता दे शको अमधकाांश
केन्रहरुमा हल्का दे जख भािी विाय मापन गरिएको छ। विाय मापन
भएका धेिै केन्रहरुमा सिदि भन्दा कम विाय मापन गरिएको छ। गत
साता सबैभन्दा बढी कोशी प्रदे शको झापा जजल्लामा िहेको गैंडा केन्रमा
१२३.० मम.मम. साप्ताषहक कुल विाय मापन भएको छ।

नक्साको पृष्ठभूमममा दे खाईएको िां गले साप्ताषहक कुल विाय जनाउँछ।

मत्रभुजाकाि तथा गोलाकाि सांकेतले केन्रमा मापन गरिएको विायलाई
साप्ताषहक सिदि विायसँगको तुलना्मक तथ्याांकमा दे खाउँ छ।

साप्ताषहक अमधकतम तापक्रमाः १०६ विा मौसम केन्रहरुमा मापन

गरिएको साप्ताषहक औसत अमधकतम तापक्रमको तथ्याङ्क अनुसाि गत
साता दे शका अमधकाांश केन्रहरुमा सिदि भन्दा बढी अमधकतम तापक्रम
मापन भएको छ। कोशी प्रदे शको तिाईका सबै तथा मधेश प्रदे शका
केही स्थानहरु बाहेकका तिाईका स्थानहरुमा ३५.0 मड.से. भन्दा बढी
अमधकतम तापक्रम मापन गरिएको छ भने सुदूिपजिम प्रदे शको कैलाली
जजल्लामा िहेको षिकापुि केन्रमा सबैभन्दा बढी ४०.५ मड.से. साप्ताषहक
औसत अमधकतम तापक्रम मापन गरिएको छ।

नक्साको पृष्ठभूमममा दे खाईएको िां गले साप्ताषहक औसत अमधकतम

तापक्रम (मड.से.) जनाउँ छ। मत्रभुजाकाि तथा गोलाकाि सांकेतले
केन्रमा मापन गरिएको तापक्रमलाई साप्ताषहक सिदि तापक्रमसँगको
र्िकमा दे खाउँछ।

साप्ताषहक न्यूनतम तापक्रमाः १०४ विा मौसम केन्रहरुमा मापन

गरिएको साप्ताषहक औसत न्यूनतम तापक्रमको तथ्याङ्क अनुसाि गत
साता दे शका अमधकाांश केन्रहरुमा सिदि भन्दा बढी न्यूनतम तापक्रम
मापन भएको छ। लुजबबनी प्रदे शका तिाईका धेिै तथा मधेश, गण्डकी,
बागमती ि सुदूिपजिम प्रदे शका तिाईका केही स्थानहरुमा २५.० मड.से.
भन्दा बढी न्यूनतम तापक्रम मापन गरिएको छ । गण्डकी प्रदे शको
मुस्ताङ जजल्लामा िहेको थाकमार्ाय केन्रमा सबैभन्दा कम ८.७ मड.से.
साप्ताषहक औसत न्यूनतम तापक्रम मापन भएको छ।

नक्साको पृष्ठभूमममा दे खाईएको िां गले साप्ताषहक औसत तापक्रम

(मड.से.) जनाउँ छ। मत्रभुजाकाि तथा गोलाकाि सांकेतले केन्रमा मापन
गरिएको तापक्रमलाई साप्ताषहक सिदि तापक्रमसँगको र्िकमा
दे खाउँ छ।

नोिाः (क) सिदि विाय भन्नाले सन् १९९१ दे खी २०२० सबमको सबबजन्धत हप्ताको औसतमा १० प्रमतशत भन्दा कम दे जख १० प्रमतशत भन्दा बढीको विायलाई जनाउँछ।
(ख) सिदि अमधकतम/न्यूनतम तापक्रम भन्नाले सन् १९९१ दे खी २०२० सबमको सबबजन्धत हप्ताको औसतमा ०.२ मड.से. भन्दा कम दे जख ०.२ मड.से. भन्दा बढीको तापक्रमलाई जनाउँछ।
(ग) विाय ि न्यूनतम तापक्रमको अवमध गत साताको शुक्रवाि दे जख षवषहवािसबम ि अमधकतम तापक्रमको अवमध गत साताको मबषहवाि दे जख बुधवाि सबमको तथ्याङ्कलाई मलएि नक्सा तयाि
गरिएको छ।

2
 आगामी साता (११-१७ जेठ, २०८१) को मौसमी परिदृष्य
प्रदे श भौगोमलक विाय/ अमधकतम न्यूनतम बदली हुने अवस्था मह्वपूणय मौसम कैषर्यत
क्षेत्र षहमपात तापक्रम तापक्रम (मेघगजयन/ चट्याङ्ग, (मौसम प्रणाली)
हावाहुिी)

कोशी षहमाल/उच्च हल्का दे जख उल्लेखनीय उल्लेखनीय साताको शुरुमा आांजशक दे जख साताको शुरुमा एक-दुई स्थानमा ि मध्य तथा

पहाड मध्यम विाय/ परिवतयन परिवतयन साधािणतया बदली, मध्य ि अन््यमा थोिै स्थानहरुमा हल्का विाय/षहमपात
प्रदे श
षहमपात नहुने नहुने अन््यमा साधािणतया बदली दे जख
पूणत
य या बदली
पहाड हल्का/मध्यम/भा साताको साताको साताको शुरुमा आांजशक दे जख मेघगजयन/चट्याङ/ साताको शुरुमा थोिै स्थानहरुमा मेघगजयन/
िी विाय शुरुमा हल्का शुरुमा हल्का साधािणतया बदली, मध्य ि अमसना, हावाहुिी चट्याङ/अमसना,हावाहुिी सषहत हल्का दे जख
बढ्ने बढ्ने अन््यमा साधािणतया बदली दे जख मध्यम विाय ि मध्य तथा अन््यमा केही
पूणत
य या बदली स्थानहरुमा मेघगजयन/चट्याङ/अमसना/हावाहुिी
सषहत हल्का दे जख मध्यम विाय साथै एक-दुई
स्थानमा भािी विाय
तिाई हल्का/मध्यम/भा साताको साताको साताको शुरुमा आांजशक बदली मेघगजयन/चट्याङ/ साताको शुरुमा एक-दुई स्थानमा मेघगजयन/
िी विाय शुरुमा हल्का शुरुमा हल्का दे जख मुख्यतया सर्ा, मध्य ि अमसना, हावाहुिी चट्याङ/अमसना,हावाहुिी सषहत हल्का दे जख
बढ्ने बढ्ने अन््यमा साधािणतया बदली दे जख मध्यम विाय ि मध्य तथा अन््यमा थोिै
पूणत
य या बदली स्थानहरुमा मेघगजयन/चट्याङ/ अमसना,हावाहुिी
सषहत हल्का दे जख मध्यम विाय साथै एक-दुई
स्थानमा भािी विाय

मधेश तिाई हल्का दे जख साताको साताको साताको शुरुमा आांजशक बदली मेघगजयन/चट्याङ/ साताको शुरुमा एक-दुई स्थानमा मेघगजयन/
मध्यम विाय शुरुमा हल्का शुरुमा हल्का दे जख मुख्यतया सर्ा, मध्य ि अमसना, हावाहुिी चट्याङ/अमसना,हावाहुिी सषहत हल्का विाय ि
प्रदे श
बढ्ने बढ्ने अन््यमा आांजशक दे जख मध्य तथा अन््यमा थोिै स्थानहरुमा मेघगजयन/
साधािणतया बदली चट्याङ/अमसना/हावाहुिी सषहत हल्का दे जख
मध्यम विाय

वागमती षहमाल/उच्च हल्का दे जख उल्लेखनीय उल्लेखनीय आांजशक बदली दे जख साधािणतया साताको शुरुमा एक-दुई स्थानमा ि मध्य तथा

पहाड मध्यम विाय/ परिवतयन नहुने परिवतयन बदली अन््यमा थोिै स्थानहरुमा हल्का विाय/षहमपात
प्रदे श
षहमपात नहुने
पहाड हल्का/मध्यम/भा साताको साताको आांजशक बदली दे जख साधािणतया मेघगजयन/चट्याङ/ साताको शुरुमा एक-दुई स्थानमा मेघगजयन/
िी विाय शुरुमा हल्का शुरुमा हल्का बदली अमसना, हावाहुिी चट्याङ/अमसना,हावाहुिी सषहत हल्का दे जख
बढ्ने बढ्ने मध्यम विाय ि मध्य तथा अन््यमा थोिै
स्थानहरुमा मेघगजयन/चट्याङ/अमसना, हावाहुिी
सषहत हल्का दे जख मध्यम विाय
तिाई हल्का/मध्यम/भा साताको साताको साताको शुरुमा आांजशक बदली मेघगजयन/चट्याङ/ साताको मध्य ि अन््यमा एक-दुई स्थानमा
िी विाय शुरुमा हल्का शुरुमा हल्का दे जख मौसम मुख्यतया सर्ा, मध्य अमसना, हावाहुिी मेघगजयन/चट्याङ/अमसना,हावाहुिी सषहत हल्का
बढ्ने बढ्ने ि अन््यमा आांजशक दे जख दे जख मध्यम विाय
साधािणतया बदली

गण्डकी षहमाल/उच्च हल्का विाय/ उल्लेखनीय उल्लेखनीय आांजशक बदली दे जख साधािणतया साताको शुरुमा एक-दुई स्थानमा तथा मध्य

पहाड षहमपात परिवतयन परिवतयन बदली ि अन््यमा थोिै स्थानहरुमा हल्का विाय/
प्रदे श
नहुने नहुने षहमपात
पहाड हल्का दे जख साताको साताको आांजशक बदली दे जख साधािणतया मेघगजयन/चट्याङ/ थोिै स्थानहरुमा मेघगजयन/चट्याङ, हावाहुिी
मध्यम विाय शुरुमा हल्का शुरुमा हल्का बदली अमसना, हावाहुिी सषहत हल्का दे जख मध्यम विाय
बढ्ने बढ्ने
तिाई हल्का दे जख हल्का बढ्ने हल्का बढ्ने साताको शुरुमा आांजशक बदली मेघगजयन/चट्याङ/ एक-दुई स्थानमा मेघगजयन/चट्याङ, हावाहुिी
मध्यम विाय दे जख मौसम मुख्यतया सर्ा, मध्य अमसना, हावाहुिी सषहत हल्का दे जख मध्यम विाय
ि अन््यमा आांजशक दे जख
साधािणतया बदली

लुजबबनी पहाड हल्का दे जख साताको साताको आांजशक बदली दे जख साधािणतया मेघगजयन/चट्याङ/ एक-दुई स्थानमा मेघगजयन/चट्याङ, हावाहुिी
मध्यम विाय शुरुमा हल्का शुरुमा हल्का बदली अमसना, हावाहुिी सषहत हल्का दे जख मध्यम विाय
प्रदे श
बढ्ने बढ्ने

3
 तिाई हल्का दे जख हल्का बढ्ने हल्का बढ्ने आांजशक बदली दे जख साधािणतया मेघगजयन/चट्याङ/ थोिै स्थानहरुमा मेघगजयन/चट्याङ, अमसना/
मध्यम विाय बदली अमसना, हावाहुिी हावाहुिी सषहत हल्का दे जख मध्यम विाय

कणायली षहमाल/उच्च हल्का विाय/ हल्का बढ्ने हल्का बढ्ने आांजशक बदली दे जख साधािणतया मेघगजयन/चट्याङ/ साताको शुरु ि मध्यमा थोिै स्थानहरुमा हल्का

पहाड षहमपात बदली अमसना, हावाहुिी विाय/षहमपात तथा अन््यमा एक-दुई स्थानमा
प्रदे श
हल्का विाय/षहमपात
पहाड हल्का दे जख हल्का बढ्ने हल्का बढ्ने आांजशक बदली दे जख साधािणतया मेघगजयन/चट्याङ/ साताको शुरु ि मध्यमा थोिै स्थानहरुमा हल्का
मध्यम विाय बदली अमसना, हावाहुिी विाय/षहमपात तथा अन््यमा एक-दुई स्थानमा
हल्का विाय/षहमपात

सुदूिपजिम षहमाल/उच्च हल्का विाय/ हल्का बढ्ने हल्का बढ्ने आांजशक बदली दे जख साधािणतया साताको शुरु ि मध्यमा थोिै स्थानहरुमा हल्का

पहाड षहमपात बदली विाय/षहमपात तथा अन््यमा एक-दुई स्थानमा

प्रदे श
हल्का विाय/षहमपात
पहाड हल्का दे जख हल्का बढ्ने हल्का बढ्ने साताको शुरु ि मध्यमा आांजशक मेघगजयन/चट्याङ/ साताको शुरु ि मध्यमा एक-दुई स्थानहरुमा
मध्यम विाय बदली दे जख साधािणतया बदली अमसना, हावाहुिी मेघगजयन/चट्याङ/ अमसना/ हावाहुिी सषहत
तथा अन््यमा आांजशक बदली दे जख हल्का दे जख मध्यम विाय
मुख्यतया सर्ा
तिाई हल्का दे जख हल्का बढ्ने हल्का बढ्ने आांजशक बदली दे जख मुख्यतया मेघगजयन/चट्याङ/ साताको शुरु ि मध्यमा एक-दुई स्थानहरुमा
मध्यम विाय सर्ा अमसना, हावाहुिी मेघगजयन/चट्याङअमसना/ हावाहुिी सषहत हल्का
दे जख मध्यम विाय
नोि: साताको शुरुले शुक्रबाि ि शमनबाि, साताको मध्यले आइतबाि, सोमबाि ि मांगलबाि तथा साताको अन््यले बुधबाि ि मबहीबािलाई जनाउँछ। मौसम पूवायनम
ु ान सबवन्धी षवस्तृत
ु ा ६ बजे अध्यावमधक हुने महाशाखाको वेबसाइि http://www.mfd.gov.np हे नह
जानकािीको लागी हिे क ददन मबहान ६ बजे ि बेलक य ु ोस्।

कृषि सल्लाह
ँ लनको आधािमा सल्लाह
आगामी मनसुन मसजनको हावापानी आक
• आगामी मनसुन मसजनमा दे शका अमधकाांश स्थानहरुमा सिदि वा सिदि भन्दा बढी विाय हुने सां भावना दे जखएकाले सबभाषवत
जोजखम न्यूनीकिणका लामग कृषि कमयहरु गदाय पुव य तयािी काययलाई षवशेि ध्यान ददनुहोस्।
• मनसुनको शुरुवातमा सुख्खा तथा उत्तिार्द्यमा बढी पानी पने दे जखएकाले सुख्खा ि डुबान सहन सक्ने मसर्ारिश गरिएका धानका
जातहरु आवश्यकता अनुसाि लगाउनुहोस्।
• सवै प्रकािका बाली लगाउनुपूव य जमीन तयािी गदाय नै पानी मनकासको उजचत व्यवस्था गनुह
य ोस्।
• खासगिी मध्य पहाडी क्षेत्रमा अ्यमधक विायले मनब्याउन सक्ने बाढी, पषहिो ई्यादीको जोजखम मनयन्त्रणका लामग कृषि कायय
गदाय गह्राकान्ला खेती प्रणालीलाई प्राथममकता ददनुहोस्।
• सां िजक्षत सां िचना (प्लाजस्िक घि) मनमायण गिी खेती गनय तयािी गनुह
य न
ु े षकसानहरुले यस्ता सां िचना बनाउँ दा पानी नजबने स्थान
छान्नुहोस्। साथै यस्ता सां िचनामभत्र खेती गरििहनुभएका कृिकले सां िचनाहरुको मनिीक्षण गिी मनसुनपूव य आवश्यक ममयत-
सां भाि कायय गनुह
य ोस्।

खाद्यान्नबाली
• मसां चाइ ि पानीको मनकास िाम्रो भएको खेतमा सुख्खा छरुवा धान खेती गिी धानखेतीको लागत खचय घिाउनुहोस्। यस
प्रषवमधबािे षवस्तृत जानकािी अनुसूची-२ मा ददईएको छ।
• विे धानबालीवाि िाम्रो उ्पादन मलन आर्ूले लगाउन चाहे को ठाँउ अनुसािको लामग मसर्ारिस गरिएका धानका उन्नत
जातहरुको बीउ भिपदो श्रोतबाि व्यवस्था गिी व्याड िाख्नुहोस्।

4
 ु ी धान-१, बहुगण
तिाई, मभमत्र मधेस, तल्लो पहाडी बेंशीका मसां जचत क्षेत्रको लामग बहुगण ु ी धान-२, हददयनाथ-३, हददयनाथ-४, हददयनाथ
हाइमिड धान-१, हददयनाथ हाइमिड धान-३, मममथला, िामपुि मन्सुली, साषवत्री, िामधान तथा अमसां जचत क्षेत्रको लामग सुख्खा धान-१,
सुख्खा धान-२, सुख्खा धान-३, सुख्खा धान-४, सुख्खा धान-५, सुख्खा धान-६, तिहिा-१ ि हददयनाथ-2
घैया धानको लामग घैया-१, घैया-२ ि षवन्दे श्विी
डुबान/बाढीग्रस्त क्षेत्रका लामग गांगासागि-१, गांगासागि-२, स्वणय सब-१ ि सबबा मन्सुली सब-१
मध्यपहाडी क्षेत्रका लामग खुमल-४, खुमल-८, खुमल-१०, खुमल-११, खुमल-१२, खुमल-१३, खुमल-१४, खुमल बासमती-१६
छरुवा धानखेतीको लामग तिाई तथा मभत्री मधेसमा सुख्खा धान-१, सुख्खा धान-२, सुख्खा धान-३, तिहिा-१, हददयनाथ-२, घैया-२,
िाधा-४ ि षवन्दे श्विी
• एक िोपनी जमीनमा विे धान खेती गनय २५ वगयमीिि क्षेत्रर्लको वा एक कठ्ठाको लामग १५ वगयमीिि क्षेत्रर्लको ब्याड
तयाि गदाय िाम्रिी पाकेको गोबिमल/कबपोष्ट मल २०-२५ डोको प्रमत कट्ठा वा ३०-३५ डोको प्रमत िोपनीका दिले मािोमा
िाम्रिी ममलाई १.६ के.जी. बीउ प्रमत कट्ठा वा २.५ के.जी. बीउ प्रमत िोपनीका दिले (१० वगयममििमा १ के.जी. बीउका
दिले) प्रयोग गनुह
य ोस्।
• य जघ अनुसूची-३ मा ददईएको बीउ छान्ने मबमधद्वािा बीउलाई
धानको बीउलाई ब्याडमा िाख्न वा मसधै छरुवा मबमधबाि खेतमा छनुअ
छानी बेमभषष्टन, ३.० ग्राम प्रमत के.जी. बीउको दिले उपचाि गिे ि मात्र प्रयोग गनुह
य ोस्।
• चैते धानमा पतेिो कीिा (Rice gundhi bug) लाग्ने समय भएकोले मनयमीत अनुगमन गनुह
य ोस्। नोक्सानी कम गनय खेत मभत्र
तथा विपिको झािपात गोडमेल गिी पतेिोको बैकजल्पक आश्रय नष्ट गने; प्रकाश पासोको प्रयोग गिी बयस्क कीिालाइ
मानुह
य ोस्। साथै, बयस्क कीिा व्यवस्थापनको लामग स्थानीय रुपमा डिी ट्रयाप (गाई, भैं सीको ताजा षपसावमा कपडा वा
जुिको बोिालाई मभजाएि एउिा लठ्ठीको छे उमा बाँध्ने ि उक्त लठ्ठीलाई धानखेतको बीचमा लगेि गाड्ने, ट्रयापमा आकषियत
भएका पतेिोहरुलाई बाषहिपषिबाि प्लाषष्टकको झोलाले छोपी सां कलन गिी माने) को प्रयोग गनुह
य ोस्। प्रकोप ज्यादा भएमा
मालामथयन ५०% ई.सी. वा साइपिमेथ्रीन २५% ई.सी., २.० एम.एल. प्रमत मलिि पानीका दिले बोि िाम्ररि मभज्नेगरि
साँझको समयमा छनुह
य ोस्।
• धानबालीमा हरियो मलको रुपमा ढैँ चा खेतीको व्यवस्थापन बािे अनुसूची-४ मा षवस्तृतमा ददईएको छ।
• मकैबालीको अवस्था अनुसाि नेपाल कृषि अनुसन्धान परििदबाि अध्यावमधक गरिएको मसर्ारिस मात्रा (अनुसूची-५) अनुसाि
युरिया िपड्रेस गनुह
य ोस्।
• तापक्रम बृषर्द् सँगसँगै हुने बिायले मकैमा लाग्ने अमेरिकी र्ौजी कीिा (Spodoptera frugiperda) को जनसां ख्या बृषर्द्लाई
अनुकूल हुने भएकाले कीिाको सां ख्या तथा क्षमतको आँकलन गनय वयस्कको लामग बजत्त ि र्ेिोमन पासोको तथा लाभायको
लामग खाल्डे पासोको प्रयोग गनुह
य ोस्। प्रकोप ज्यादा भएमा नोक्सानी कम गनय इमामेजक्िन बेन्जोएि ५% एस.जी., ०.४ ग्राम
वा जस्पनोस्याड ४५% एस.सी., ०.३ एम.एल. वा स्पाइनेिोिाम ११.७ % एस.सी., ०.५ एम.एल. प्रमत मलिि पानीको दिले
बोि मभज्नेगरि ७ ददनको र्िकमा २-३ पिक छनुह
य ोस्। एउिै षविादी मनिन्ति प्रयोग नगरि आलोपालो गरि प्रयोग गनुह
य ोस्
तथा घोगा लामगसकेपमछ षविादी प्रयोग नगनुह
य ोस्।
• साताको मध्य ि अन््यमा कोशी ि मधेश प्रदे शको तिाईका भू-भागहरुमा थोिै स्थानहरूमा मेघगजयन/चट्याङ्ग/अमसना, हावाहुिी
सषहत हल्का दे जख मध्यम विायको सां भावना िहे कोले मुांग बालीको जिा कुषहने िोग व्यवस्थापनको लामग पानी मनकासको उजचत
व्यवस्था गनुह
य ोस्। साथै, िोग दे जखएमा कावेन्डाजजमयुक्त षविादी २ ग्राम प्रमत मलिि पानीको दिले ड्रेजन्चङ गनुह
य ोस्।

र्लर्ूल बाली
• सामान्य भण्डाि कोठामा भण्डािण गरिएका षवमभन्न र्लर्ूल तथा तिकािीबाि जलवाष्प (Moisture) उडेि जाने क्रम
न्यूनीकिण गनयको लामग भण्डाि कोठा वरिपरि पानी छकयनुहोस् साथै झ्याल, भेजन्िलेशन ि ढोकामा मभजेको जुिको बोिा िाजख
आवश्यक ओसको व्यवस्था गनुह
य ोस्।

5
• षहउँ दको समयमा िोषपएका लेकाली र्लर्ूलका वगैँचामा जचस्यान व्यवस्थापनको लामग आवश्यकता अनुसाि बोिको वरिपरि
छापो िाखी मसां चाइ गनुह
य ोस्।
• तापक्रम वृषर्द्सँगै षवमभन्न लेकाली र्लर्ूल बालीका नयाँ पालुवाहरुमा लाही कीिा, क्ले कीिा, सुलसुले जस्ता च ुसाहा
कीिाहरुको प्रकोप बढ्ने भएकोले षयनीहरुको प्रकोप कम गनय खमनज तेल १५ एम.एल. प्रमत मलिि पानीमा ममसाई १५
ददनको र्िकमा छनुह
य ोस्।
• स्याउमा लाग्ने भुवादाि लाही कीिाको व्यवस्थापनको लामग मनयममत अनुगमन गरि एषककृत व्यवस्थापन षवमध अपनाउनुहोस्।
लाही कीिाबाि सां क्रममत हाँगा, मुनाहरु सां कलन गिी नष्ट गनुह
य ोस्। लजालु स्वभावका पिजीवी खपिे कीिाहरुले यसलाई
नोक्सानी पुयायउने भएकोले यसको सां वधयन गनुह
य ोस्, पिजजवी कीिा एषर्मलनस माली (Aphelinus mali) को प्रयोग गनुह
य ोस्।
खमनज तेल (Mineral oil) १०-१५ एम.एल. प्रमत मलिि पानीमा ममसाई भुवादाि लाही लागेको स्थानमा मभज्नेगरि सात-सात
ददनको अन्तिालमा तीनपिक छकयनुहोस्।
• केिामा लाग्ने कोत्रे कीिाको अनुकूल मौसम िहे कोले यसको मनयममत अनुगमन गरि आवश्यकता अनुसाि व्यवस्थापनको लामग
ु ाको समयमा गाईको गहुँत (१ भाग गहुँत ि ४ भाग पानी ममसाएि िाखेको झोल) वा कुनै नीमजन्य मबिादी (५ एम.एल.
बेलक
प्रमत मलिि पानीमा ममसाई) र्ल लागेको ठाउँ मा छकयनुहोस्।
• ँ ा कीिा (जचमनया औस
सुन्तलाजात (जुनाि, मनबुवा, भोगिे , सुन्तला) र्लर्ूलमा र्ल कुहाउने औस ँ ाकीिा, Bactrocera minax)
ले ममसना र्लहरुमा र्ुल पानय अनुकूल वाताविण भएकोले कीिा व्यवस्थापनको लामग १ भाग प्रोिीन बेिलाई २ भाग पानीमा
ममसाई प्र्येक ३ बोिमध्ये १ बोिमा पातको तल्लोपषि ५० वगय से.मी. क्षेत्रर्लमा पनेगिी साउन मषहनासबम प्र्येक हप्ता
स्प्रे गनुह
य ोस्।
• बढी तापक्रममा च ुसाहा कीिाहरुको सषक्रयताले र्लर्ूल बालीमा कालो ध्वाँसे ढु सी (Sooty Mold) दे जखने हुँदा नयाँ पात ि
पालुवामा कालो ध्वाँसे ढु सी दे जखएमा १५ एम.एल. खमनज तेल प्रमत मलिि पानीमा घोली १०-१२ ददनको र्िकमा ढु सी
लागेको भाग मभज्नेगरि छकयनुहोस्।

तिकािी बाली
• आलुको पुतलीले सामान्यतया भण्डािणमा असि गने भएतापमन आलु खन्ने समयमा लामो समयसबम खेतबािीमा थुपािे ि िाख्दा
उक्त थुप्रोमा पुतलीले र्ुल पाने ि भण्डािणमा असि गने भएकोले खन्ने समयमा ध्यान पुयायउनुहोस्। तापक्रम बृषर्द्सँगै आलुको
भण्डािणमा लाग्ने पुतली (जोताहा कीिा) सषक्रय भई ज्यादा नोक्सानी गने भएकोले खनेको आलुलाइ अध्ँ यािो, सुख्खा ि जचसो
ठाँउ (१०-१५ मडग्री सेजल्सयस तापक्रम) मा काठका बाकस, प्लाषष्टकका क्रेि वा -याकमा षर्ांजाएि ३ तहसबम ममलाएि
िाख्नुहोस्। स्थानीय रुपमा घिमा नै भण्डािण गिे को आलुलाई आलुको पुतलीबाि हुने क्षमत कम गनय बोझोको धुलो २ ग्राम
प्रमत के.जी. आलुका दिले प्रयोग गनुह
य ोस्।
• मसमी बालीमा मसां दूिे िोग व्यवस्थापनको लामग शुरुवाती अवस्थामा प्रकोप दे जखएका पातहरु हिाई जलाउने ि प्रकोप धेिै
भएमा षिल्ि १ एम.एल. प्रमत मलिि पानीमा घोलेि बोि मभज्नेगरि छकयनुहोस्।
• काँक्रो, र्सी समुहको लहिे बालीमा पाउडिी ममल्युको व्यवस्थापनको लामग सल्र्ियुक्त षविादी डाइनोक्याब १.५ एम.एल.
प्रमत मलिि पानीमा ममसाई सबपूणय पात मभज्नेगरि ७-१० ददनको र्िकमा २-३ पिक छकयनुहोस्।
• र्सी समुहको तिकािी बालीमा लाग्ने चोप मनस्कने डढु वा िोग (Gummy stem blight) को लामग
अनुकूल मौसम िहे कोले िोग व्यवस्थापनको लामग मिे का बोिहरु, िोगग्रस्त पातहरु ि िोग लागेि
ओइलाएका हाँगाहरु िोग लागेको ठाँउभन्दा ४-५ इन्च मुनीबाि कािे ि जबमा गरि नष्ट गनुह
य ोस्।
िोगको लक्षण दे खापिे मा मेन्कोजेवयुक्त वा क्लोिोथालोमनल नामक षविादी २ ग्राम प्रमत मलिि पानीका
दिले ८-१० ददनको र्िकमा २-३ पिकसबम सबपूणय बोि मभज्नेगरि छकेि उपचाि गनुह
य ोस्।

6
• ँ ाबाि जोगाउनको लामग क्यु ल्युि युक्त बोिल ट्रयाप प्रमत िोपनी
काँक्रो, र्सी समुहको लहिे बालीलाई र्ल कुहाउने औस
६-८ विाको दिले िाख्नुहोस्। यस्तै र्लर्ूल बालीमा ममथायल इयुजजनल युक्त बोिल ट्र्याप प्रमत कठ्ठा १०-१२ ओिाको
दिले िाख्नुहोस्। साथै प्र्येक २ हप्तामा नयाँ ल्युि युक्त बोिल र्ेनुह
य ोस्। मालामथयन ५०% इ.सी., २ एम.एल. प्रमत मलिि
ि २ ग्राम जचनी (भेली) पानीमा ममसाएि प्रमत हे क्िि २०-२५ ठाँउमा र्ूल र्ुल्नु अगाडीदे जख १५-१५ ददनको र्िकमा
छनुह
य ोस्।
• य ो साथै भाइिस िोगहरु पमन साने हुँदा जैषवक षविादी, भषियमसमलयम
मबमभन्न बालीहरुमा सेतो जझांगाले आमथयक नोक्सानी गनुक
लेकानी २ एम.एल. प्रमत मलिि पानीमा ममसाई छकयनुहोस्। प्रकोप ज्यादा भएि िासायमनक षविादी प्रयोग गनुप
य िे मा मनिे न
पाईिाम १०% एस.एल्, १ एम.एल. प्रमत ३ मलिि पानीमा घोलेि पातको पछामडको भाग मभज्नेगरि स्प्रे गनुह
य ोस्।
• मभँडीमा र्ल तथा डाँठमा लाग्ने गवािो कीिाको प्रकोप धेिै भएमा क्लोिनट्रानीलीप्रोल (Chlorantraniliprole 18.5% SC)
वा जस्पनोसाड (Spinosad 45% SC) १ एम.एल. प्रमत ३ मलिि पानीमा ममसाएि छकयनुहोस्। एउिै मबिादी मनिन्ति प्रयोग
नगिे ि आलोपालो गिी प्रयोग गनुह
य ोस्।
• खनेको प्याजको बोिलाई २-३ ददन छाँयामा षर्ँजाएि मात्र िु प्पा कािी गाना अलग गनुह
य ोस्। िोग लागेि मबग्रेको गानालाई
हिाई केषह ददन सुकाएि प्याजको साईज अनुसाि छु ट्याएि भण्डािण गनुह
य ोस्। साधािण अवस्थामा प्याजलाई खुला हावा
लाग्ने बाँसको वा अन्य -याकमा भण्डािण गनुह
य ोस्।
• कोसामा लाग्ने गवािो (Pod borer) कीिा
व्यवस्थापनको लागी प्रकोप कम भएमा मालामथयन
50% ई.मस. वा िोगि ३०% ई.सी. २.५ एम.एल. प्रमत
मलिि पानीमा ममसाएि ि प्रकोप ज्यादा भएमा
क्लोिनट्रामनमलप्रोल (Chlorantraniliprole 18.5%
SC) वा जस्पनोसाड (Spinosad 45% SC) १
• •
एम.एल. प्रमत ३ मलिि पानीमा ममसाएि साँझपख • केिाउ/मसमममा लाग्ने वयस्क • गवािो कीिाको ल
छकयनुहोस्। एउिै मबिादी मनिन्ति प्रयोग नगिे ि गवािो
आलोपालो गिी प्रयोग गनुह
य ोस्।

अन्य
• मौिी घािमा िोग, सुलसुले ि िानु भए नभएको मनयममत अवलोकन गनुह
य ोस्। तापक्रम ि आरय तामा प्राय:जसो उताि-चढाव
भइिहे को हुनाले यस्तो बेलामा मौिीको छाउिा कुषहने िोग (Foul brood disease) लाग्ने सां भावना हुने भएकोले मौिी
घािको मनयममत अनुगमन गनुह
य ोस्।
• दे शको पूवी तिाईका जुिबालीमा
झुमसलकीिाको प्रकोपले िे साको गुणस्ति ि
उ्पादनमा ह्रास हुने हुँदा व्यवस्थापनको
लामग क्लोिपाईिीर्स (१६% ई.सी.) २.५
एम.एल. प्रमत मलिि पानीमा जस्िकि ममसाई
१५-२० ददनको र्िकमा प्रकोप हे िी ३- जचत्र: जुिको झुमसलकीिा
जचत्र: जुिको झुमसलकीिाको बयस्क
४ पिकसबम साँझपख छनुह
य ोस्।

7
पशुपालन
गाई, भैँ सी, भेडा, बाख्रा
• तापक्रम बढ्दै जाँदा पशुवस्तुमा षकनाय ि लुतोको समस्या दे खा पनय सक्दछ। ्यसकािण समयमै आफ्ना पशुबस्तुको िाम्रिी
य ोस्। यदद पशुवस्तुमा षकनाय पिे मा पषहला घिे ल ु उपचाि मबमध अपनाउनुहोस्।
बाह्य परिजजवीको प्रकोप भए नभएको मनरिक्षण गनुह
२०० ग्राम नुन, ४ मलिि पानीमा घोलेि यसै झोलले नुहाईददनुहोस्।
५० एम.एल. नरिवलको तेल, १०० ग्राम गन्धक ि ५० ग्राम अदुवा ममसाई तताएि जचसो पाने ि पशुको जजउभरि लगाइददनुहोस्।
३०० ग्राम सुकेको सुमतयको पातलाई १ मलिि पानीमा मभजाउने ि १ चबचा नुन हालेि यसलाई ३ घण्िासबम यथावत िाख्ने ि ३
घण्िापमछ यो झोल पशुको जीउभिी लगाउनुहोस्।

• ु े िोग (प्राय: कर्ी िां गको वा िातो िां गको षपसाव र्ेने; उक्त षपसाव आधा घण्िा जमत
पशुहरुमा षकनायको िोकाईबाि लहुमत
सर्ा िे स्िट्युव/ जशसाको मगलासमा नहल्लाई िाख्दा सतहमा िगत नजबने) सने भएकोले षकनायबाि पशुहरुलाई जोगाउन
बुिक्स २ एम.एल. प्रमत मलिि पानीमा ममसाई षकनाय भएको ठाँउमा हप्तामा २ पिकको दिले ४ हप्तासबम स्प्रे गनुह
य ोस्।
• भेडा, बाख्रामा लाग्ने षर्त्ते जुकाको लागी प्राजजक्वान्िे ल, १०-१५ एम.जी. प्रमत के.जी. शािीरिक तौलका दिले खुवाउनुहोस्।

कुखुिा, हाँस, बांगिु

• कुखुिा, हाँस हाल, नेपालका धेिै स्थानहरुका िोईलि कुखुिाहरुमा बहुऔिमध प्रमतिोधी ई. कोलाई जजवाणुजन्य सां क्रमण मनकै
बढे को पाईएकोले, िोईलि कुखुिाहरु १-१४ ददनसबम हुँदा मनबन बुद
ँ ाहरुमा ध्यान पुयायउनुहोस्।
ु ाउनुहोस्।
एक ददने चल्लालाई, नमूनाहरुको प्रयोगशाला परिक्षण नगिी जथाभावी रुपमा एजन्िबायोषिक औिमधहरु नुखव
चल्लाको शरििको तापक्रम ४०-४१ मडग्री सेजन्िग्रेड हुने हुँदा ्यही अनुपातमा िुमडङ स्थानलाई न्यानो ि सर्ा िाख्नुहोस्।
चल्लाहरुलाई ददने पानीमा उच्च गुणस्तिका, अबलीयपन कम गनय एमसमडर्ायि ि सुक्ष्मजीवाणुहरु कम गनय स्यामनिाईजि प्रयोग
गनुह
य ोस्। यदद पानीबाि खोप खुवाउने चलन छ भने, खोप खुवाउनु भन्दा १ ददन पषहले ि एक ददनपमछ सबम भने यस्ता पानी सर्ा
गने औिमधहरु प्रयोग नगनुह
य ोस्।
दाना-पानीका भाँडाहरु सबभव भएसबम हिे क ददन साबनु पानीले िसहरु प्रयोग गिी िाम्रोसां ग सर्ा गनुह
य ोस्।
चल्लाहरुलाई, आवश्यकता अनुसािले नमूनाहरुको प्रयोगशाला परिक्षण नगिी जथाभावी रुपमा एजन्िबायोषिक औिमधहरु कदाषप
ु ाउनुहोस्।
नुखव
गमीबाि हुने तनाव कम गनयका लामग चल्लालाई जचसो पानीमा इलेक्ट्रोलाइि, ि मभिाममन थप गिी मबहान ११:०० बजे आसपासको
समयमा खान ददनुहोस्।

• खुल्लारुपमा पामलएका कुखुिाहरुलाई िानीखेत िोग षवरुर्द् १, ७ ि १४ ददनमा मब१, एर्१ ि लासोिा स्ट्रेनका खोपहरु
आँखामा थोपा हाल्नुहोस् वा पानीमा खुवाउनुहोस्।
• क्लामसकल स्वाइन षर्भि षविाणुबाि सुँगिु , बांगिु , बँदेलमा लाग्ने अमत खतिनाक महामािी िोग भएकोले यो िोग लाग्नबाि
बच्न पाठा-पाठी जन्मेको ४५ ददनमा पषहलोपिक यो िोग षवरुद्द खोप लगाउनुहोस् ि आर्ूले पालेका बांगिु हरुलाई प्र्येक
विय मनयमीत रुपमा खोप लगाउनुहोस्।

म्स्यपालन
• दे शको तिाईका भू-भागहरुमा उच्च तापक्रमका कािण माछामा हुने क्षती न्यूनीकिणका लामग एिे ििको मनयममत प्रयोग गनुह
य ोस्
तथा पबपको प्रयोग गिी पानीको तापक्रम जस्थि िाख्नुहोस्।

8
 • मध्यपहाडमा कमन कापय माछाको प्रजनन समय भएको हुँदा प्रजनन पोखिीमा भाले ि पोथी लाई २:१ अनुपातमा माछाको
सेि िाख्नुहोस्। िाँमसने प्रकृमतका अण्डाहरुलाई षर्ँजाएि ह्याचमलङ्ग कढाउन वा कोिल्नको लामग खि, नरिवलको जिा,
प्लाजस्िक वा र्ाईविको िे शा, झािपात आदद प्रयोग गिे ि बनाईने गुन्री आकािको करिव २.५ ममिि लबबाई ि १ ममिि
चौडाई भएको चषि वा लहिा आकािको सां िचना "काकावन" लाई चािविा बाँस वा रुखको हाँगाहरुको षकला गाडी प्रजनन
गिाईने पोखिीमभत्र चािै छे उमा लहिै षपँधभन्दा कबतीमा ३०-४० से.मी. मामथसबम पािे ि षकलामा बाँधेि तयाि गनुह
य ोस् ि
काकावनलाई पानीको सतह भन्दा १५-२० से.मी. तल िाख्नुहोस्।
• तिाई ि मध्यपहाडका सिकािी तथा नीजज कापय ह्याचिीहरुमा भुिा मबक्री भैिहे को हुँदा भुिाको ढु वानी मबहान वा िातीको
समयमा मात्र गनुह
य ोस्। यसिी ढु वानी गरिएका भुिालाई लगेि पोखिीको पानीमा प्याकेि नखोली ३० ममनेिसबम तापक्रम
अनुकूलन गिाएि मात्र षवस्तािै हुकौला पोखिीमा खन्याउनुहोस्।
• कमन कापय माछाको अण्डाबाि मनस्केको ह्याचमलङलाई अनुसूची-६ मा ददईए अनुसाि दानाको प्रयोग गनुह
य ोस्।
• तिाईका जजल्लाहरुमा ग्रासकापय जातका माछाका ह्याचमलङ्ग तथा भुिा मबक्री षवतिण भईिहे को हुँदा म्स्यपालन गने कृिकहरुले
नजजकैको सिकािी/नीजज ह्याचिीहरुमा सबपकय गनुह
य ोस्।
• तिाईका जजल्लाहरुमा मसल्भि ि मबगहे ड कापय जातका माछाको प्रजनन समय नजजषकएको हुँदा प्रजननयोग्य माउ माछाहरुलाई
छनौि गिी छु िै पोखिीमा िाख्नुहोस्। साथै, २८-३०% प्रोषिनयुक्त पेलेि दानामा २% ममनिल्स ममक्स ि मभिाममन षप्रममक्स
थप गिी खुवाउनुहोस्।
• यस समयमा नमसयङ्ग पोखिीमा ब्याक जस्वमि कीिाले माछा भुिामा क्षमत पुयायउने हुँदा १.५ कठ्ठा भुिा हुकायउने पोखिीमा ८
मलिि मडजेल, २ मलिि डढे को मोमबल ि ५०० ग्राम सर्य ममसाई बनेको घोललाई हावा नचलेको बेला मबहानीपख चािै
कुनामा पनेगरि छकयनुहोस्। त्पिात ४-५ घण्िा सो पानीको सतहलाई नचलाउनुहोस्।

कृषि-मौसम सल्लाह बुलेषिन तयािी गने षवशेिज्ञ समूह

क्र.सां नाम थि काययक्षत्र
े कायायलय इ-मेल सबपकय र्ोन
१ डा. ध्र ुविाज भििाई वागवानी िाषिय कृषि वाताविण अनुसन्धान केन्र, खुमलिाि raj01dhruba@gmail.com ९८५१०३८५३९
२ नषवन गोपाल प्रधान वागवानी िाषिय वागवानी अनुसन्धान केन्र, खुमलिाि navin.pradhan@gmail.com ९८५११००८२०
३ िाजेन्र कुमाि भििाई बाली मबज्ञान िाषिय बाली षवज्ञान अनुसन्धान केन्र, खुमलिाि rkbhattarai@gmail.com ९८४३४७२२७०
४ चेतना मानन्धि बाली िोग िाषिय बाली िोग मबज्ञान अनुसन्धान केन्र, खुमलिाि chetana.manandhar@gmail.com ९८४१६२४१८१
५ डा. प्रदीप शाह बाली मबज्ञान िाषिय कृषि वाताविण अनुसन्धान केन्र, खुमलिाि pradeep75shah@gmail.com ९८४५०५१८९७
६ सुदीप कुमाि उपाध्याय कीि मबज्ञान िाषिय कीि षवज्ञान अनुसन्धान केन्र, खुमलिाि sudeeppdl@gmail.com ९८४२४३७१५३
७ डा. नािायण पौडेल पशु स्वास्थ्य िाषिय पशु स्वास्थ्य अनुसन्धान केन्र, खुमलिाि narayan.paudyal@narc.gov.np ९८६३३३५०४६
८ डा. नमबन िावल मािो षवज्ञान िाषिय मािो षवज्ञान अनुसन्धान केन्र, खुमलिाि nabin_rawal@yahoo.com ९८५७०६५०२१
९ जशवा अयायल वागवानी िाषिय र्लर्ूल षवकास केन्र, षकतीपुि sivaaryal@gmail.com ९८४१३८०५१०
१० ऋषििाम अमधकािी कृषि सञ्चाि िाषिय कृषि प्रषवमध सूचना केन्र, खुमलिाि adhikari_rishi@yahoo.com ९८४१९७९२८९
११ डा. रुपा वास्तोला पशु आहािा िाषिय पशु आहािा अनुसन्धान केन्र, खुमलिाि bastola_rupa@yahoo.com ९८४१३१९८३९
१२ मुजक्त नाथ झा कृषि इजन्जमनयरिङ्ग िाषिय कृषि ईजन्जमनयरिङ्ग अनुसन्धान केन्र, खुमलिाि muktinath2043@gmail.com ९८६३३८२२५४
१३ िामेश्वि रिमाल कृषि-मौसम िाषिय कृषि वाताविण अनुसन्धान केन्र, खुमलिाि rameshwarrimal@gmail.com ९८५१०४४१३०
१४ डा. सां जजव पांमडत पशु स्वास्थ्य कृषि सूचना तथा प्रजशक्षण केन्र, हरिहिभवन, लमलतपुि panditsanjiv2046@gmail.com ९८४५३२९५४२
१५ जशव प्रसाद नेपाल कृषि-मौसम जल तथा मौसम षवज्ञान षवभाग, बबिमहल, काठमाडौ binod.dhakal657@gmail.com ९८४६२१६१७५
१६ िोजन लाममछाने ु ान
मौसम पूवायनम ु ान महाशाखा, गौचि, मत्र. अ. मब.
मौसम पूवायनम mfddhm@gmail.com ०१-४११३१९१
१७ च ुिामजण भुसाल म्स्य षवज्ञान िाषिय म्स्य अनुसन्धान केन्र, गोदाविी bhusalchuramani12@gmail.com ९८४५६३०४६१
१८ मनला पौडेल आलुबाली िाषिय आलुबाली अनुसन्धान काययक्रम neelapaudel@gmail.com ९८४१२४१७२८

9
 अनुसूची-१: नेपालको मौसम पूवायनम
ु ानमा प्रयोग हुने शब्दावमल

Terms used in Weather Forecasting in Nepal

बादलको अवस्था सर्ा (Fair) No cloud in the sky
(Cloud condition) मुख्यतया सर्ा (Mainly fair) 1/8 to 2/8 (25%) sky covered by cloud

आांजशक बदली (Partly cloudy) 3/8 (26%) to 4/8 (50%) sky covered by cloud

साधािणतया बदली (Generally cloudy) 5/8 (51%) to 6/8 (75%) sky covered by cloud

अमधकाांश बदली (Mostly cloudy) 6/8 (76%) to 7/8 (88%) sky covered by cloud

पूणय बदली (Cloudy) 8/8 (100%) or all sky covered by cloud

विायको प्रकृमत Temporary or Brief (क्षजणक विाय)
(Nature of Rain)
Continuous (लगातािको विाय)
Intermittent (िोषकँदै हुने विाय)
Weather phenomena occur for short span of time usually less than two
hours
Weather phenomena occurring regularly and more often throughout
the time duration
Rain occurring and reoccurring at certain intervals

Widespread (व्यापक विाय) Weather phenomena extensively throughout an area during specified
time duration
विायको सां भाव्यता ि <10% None used Isolated at one or two places (एक-दुई स्थानमा)
यसको क्षेत्र 10-30% Slight Chance Widely Scattered at few places (थोिै स्थानमा)
(Rainfall probability
in percentage and its
30-50% Chance/possible Scattered at some places (केही स्थानमा)
coverage) 50-80% Likely Fairly widespread at many places (धेिै स्थानमा)
>80% More likely Widespread at most places (अमधकाांश स्थानमा)

सां भाषवत विायको मात्रा (%) = आांकलन X क्षेत्र, जहाँ आांकलन भन्नाले कुनै स्थानमा विाय हुन सक्ने सां भावना (%) जनाउँ दछ भने क्षेत्र भन्नाले
तोषकएको स्थानको विाय हुन सक्ने सां भाषवत भू-भाग (%) जनाउँ दछ। उदाहिणका लागी कुनै स्थानको ८०% क्षेत्रमा ५०% विायको आांकलन गिे को
अवस्थामा सो स्थानको सां भाषवत विायको मात्रा (%) = ०.५ X०.८ = ४०% हुन आउँ छ।

विायको मात्रा Light rain (हल्का विाय) less than 10 mm

(Rainfall amount Moderate rain (मध्यम विाय) 10 mm or more but less than 50 mm
based on total
accumulated rainfall Heavy rain (भािी विाय) 50 mm or more but less than 100 mm
during 24 hrs.) Very heavy rain (धेिै भािी विाय) 100 mm or more but less than 200 mm

Extremely heavy rain (अमत भािी विाय) 200 mm or more

समयमसमा Today (आज) 6 AM to 6 PM

(Time Period) Morning (मबहान) 6 AM to Noon

Afternoon (अपिान्ह) Noon to 6 PM

Late afternoon (अपिान्हको उत्तिाधय) 3 PM to 6 PM

Evening (साँझ) 6 PM to 9 PM

Night (िाती) 6 PM to 6 AM (Next day)

ु ान महाशाखा, जल तथा मौसम षवज्ञान षवभाग

श्रोत: मौसम पूवायनम

10
 अनुसूची-२: सुख्खा छरुवा धान खेती प्रषवमध

मेजशनबाि सुख्खा धान छने तरिका: जोतेि तयाि पारिएको खेतमा मेजशनहरुबाि सुख्खा बीउ लगाउन सषकन्छ। पावि
षिलिबाि चल्ने मसडमड«लबाि बीउ छनुय भन्दा अगाडी नै खेतमा मलहरु (मड.ए.पी., युरिया ि पोिास) हातैले छनुप
य दयछ ि
बीउ मात्र मेजशनबाि छरिन्छ। यस मेजशनले एकै पिकमा जोताई गदै ६ लाइनमा समान गषहिाईमा बीउ छनुक
य ा साथै
सँगसँगै मािो सबयाउदै जान्छ। ि«याक्ििबाि चल्ने िाइस ग्रेन प्लान्िि वा मसड कम र्षियलाइजि मड्रलहरुबाि पमन बीउ
छनुय भन्दा अगाडी युरिया ि पोिास हातैले छनुप
य दयछ। ति बीउ ि मड.ए.पी. मल मेजशनको सहायताले समान गषहिाइमा
एकनासले छरिन्छ। ्यसपमछ बीउ छोप्ने गिी मािो सबयाउनु पदयछ। मेजशनबाि छरुवा धान लगाउन खेत समतल हुन ु
आवश्यक छ, खेतको सतह समतल पानय पािा लगाउन (सबयाउन) अथवा लेभलिको प्रयोग गनय सषकन्छ।

बीउको गषहिाई: पावि षिलि ि जजिो षिल मसड कम र्षियलाइजि मड्रल दुइिै मेजशनबाि धानको बीउ छदाय १ -१.५ इन्च
मात्र गषहिाई हुनपु दयछ। यी दुईिै मेजशनमा गषहिाई ममलाउने सुषवधा हुन्छ। धेिै गषहिो बीउ खसामलएमा बीउ उमम्रदै न ि
बीउ जमीनको सतहमा नै भएमा पमन उमम्रने सां ख्या घिे ि जान्छ तथा चिाले खाई ददने समस्या पमन आउन सक्दछ।
जचस्यान: यी दुइिै मजशनबाि बीउ छदाय खेत षहल्याइएको हुन ु हुँदैन ति मािोमा प्रशस्त जचस्यान हुनपु दयछ। ट्र्याक्िि अथवा
पावि षिलिको चक्का नजचजप्लने गिी मािोमा जचस्यान भएमा बीउ िाम्रिी उमम्रन्छ।
छरुवा धान लगाउने समय: मनसुनी विाय शुरु हुन ु अजघ अथवा जेठ मषहनामभत्रमा धानको बीउ छरिसक्नुपदयछ। ति, पानी
जमेको अवस्थामा अथायत ् खेतमा षहलो भएको अवस्थामा मेजशनहरुबाि बीउ छनय सषकदै न।
धानको बीउ दि: मेजशनबाि बीउ छदाय कम बीउको आवश्यकता पदयछ। एक कठ्ठा जग्गाको लामग सामान्यतया ७०० ग्राम
दे जख १ के.जी. सबम िाम्रो उमािशजक्त भएको शुर्द् बीउ भए पुग्दछ। ममसनो दाना भएको धानको बीउ कम ि मोिो दाना
भएको बीउ अमधक चाषहन्छ। मल्िीक्रप मसडि जसमा कप मसस्िम हुन्छ ्यसबाि बीउ छदाय बीउको दाना र्ुट्ने सां भावना
हुँदैन, जबषक फ्लुिेड िोलिबाि बीउ छदाय केही दाना र्ुट्ने भएको हुँदा २५% बीउको दि बढाउनु ठीक हुन्छ।

यसबािे षवस्तृत जानकािी तथा प्राषवमधक सल्लाहको लामग कृषि औजाि अनुसन्धान केन्र, िामनघाि, मबिगांज तथा िाषिय कृषि-
इजन्जमनयरिङ्ग अनुसन्धान केन्र, खुमलिािमा सबपकय गनुहय ोस्।

11
 अनुसूची-३: धानको बीउ छान्ने षवमध
• तीन मलिि पानीमा ममसनो धानको लामग लगभग ५०० ग्राम ि मोिो धानको लामग ६०० ग्राम नुन
एउिा बाल्िीनमा िाम्रिी घोल्ने।
• घोमलएको नुन–पानीमा एक षकलोग्राम जमत धानको बीउ खन्याउने, एकैमछन चलाउने ि १-३ ममनेि
जमत बीउलाई तैरिन ि मथमग्रन ददने।
• तैरिएका ि मथमग्रएका बीउलाई अलग-अलग जझकेि छु िै िाख्ने। बाँकी बीउलाई ्यसिी नै सोही नुन–
पानीको घोल प्रयोग गदै छु ट्याउने।
• बीउको मात्रा धेिै वा थोिै भए सोही अनुरुप नुन–पानीको घोलको मात्रालाई बढाउन वा घिाउन
सषकन्छ। जचत्र: नुनपानीको घोलमा मथग्रेका ि
तै रिएका धानको बीउ
• मथमग्रएको बीउलाई सर्ा पानीले २ पिक सर्ा गिी व्याड िाख्ने।
• छरुवा धान भए मसधै छने। यसिी छानेको बीउलाई सोही ददन ब्याड निाख्ने वा नछने भए बीउलाई पानीले पखाली छहािीमा
िाम्रिी सुकाएि िाख्न सषकन्छ।
• तैरिएको बीउलाई पमन पानीले पखालेि ि सुकाएि अन्य प्रयोजनमा ल्याउन सषकन्छ। नुन–पानीको घोललाई गाईभैंसीको कँ ु डो
बनाउँ दा प्रयोगमा ल्याउन सषकन्छ।
• बीउलाई सार्, सार्ल वा बेमभषष्टनले ३.० ग्राम प्रमत के.जी. को दिले ममसाएि बन्द भाँडोमा वा बाजल्िनमा सबै दानामा
लाग्ने गिी उपचाि गने। उपचाि गिे को ३-४ ददनमभत्र ब्याडमा बीउ िाख्ने।

अनुसूची-४: धानबालीमा हरियो मलको रुपमा ढैँ चा खेतीको व्यवस्थापन

हरियो मल मािोको उबयिाशजक्त ि बालीको उ्पादन बढाउने हुनाले कृिकको लामग अ्यन्त लाभदायी हुन्छ। हरियो मलको रुपमा ढैँ चा
ु ा साथै मािोमा प्राांगारिक पदाथयको मात्रा थषपन्छ। षवमभन्न अनुसन्धानबाि प्राप्त नमतजा
प्रयोग गदाय मािोमा नाईट्रोजन जस्थिीकिण हुनक
अनुसाि बालीलाई आवश्यक पने नाईट्रोजनको २५% भाग ढैँ चा खेती गिे को खण्डमा परिपूमतय हुने हुनाले नेपालमा पाईने ढैँ चाका जातहरु
सेस्बामनया िोस्ट्रािा (Sesbania rostrata) ि सेस्बामनया क्यानामबना (Sesbania cannabina) धान खेती गनुभ
य न्दा ४५ ददन
अगाडी धान लगाउने खेतमा ४० के.जी. प्रमत हेक्ििका दिले खनजोत गिी लगाउनुहोस्। यी मध्ये सेस्बामनया िोस्ट्रािामा काण्ड ि जिामा
समेत वायुमण्डलीय नाईट्रोजन सोसेि मलन सक्ने िाईजोमबयम ब्याक्िे रिया भएको मगखायहरु हुन्छन् जसले नाईट्रोजन जस्थिीकिणको मात्रा
बढाउँ छ। ढैँ चा लगाएको ६-७ हप्ता (र्ूल र्ूल्ने अवस्था) पमछ खेतमा पानी िाखी बोिलाई जोत्न सजजलो हुनेगिी काषि जोतेि मािोमुमन
पािी कुहाउनुहोस्। यसिी कुहाएि िाखेको हरियो मल (ढैँ चा) ले मािोमा ८०-१५० के.जी. नाईट्रोजन प्रमत हेक्िि जस्थिीकिण गनय सक्ने
पाईएको छ।

12
 अनुसूची-५: मकैबालीको लामग िपड्रेसका लामग आवश्यक युरियाको मात्रा
खुला सेजचत (षकलोग्राम प्रमत कट्ठा) बणयशांकि (षकलोग्राम प्रमत कट्ठा)
अवस्था २५-३० ददनपमछ ५५-६० ददनपमछ २५-३० ददनपमछ ५५-६० ददनपमछ
(६ पाते अवस्था) (१० पाते अवस्था) (६ पाते अवस्था) (१० पाते अवस्था)
पूबी तिाई (झापा,मोिङ ि सुनसिी) २.५ २.५ ४.० ४.०
मध्य तिाई (पसाय दे जख सप्तिी सबम २.८ २.८ ३.३ ३.३
पजिम तिाई (रुपन्दे ही, कषपलवस्तु ि पिासी) २.८ २.८ ४.० ४.०
सुदूिपजिम तिाई (बाँके दे जख कन्चनपुि सबम २.८ २.८ ३.३ ३.३
मभमत्र तिाई (दाङ, सुखेत, जचतवन, मकवानपुि, २.५ २.५ ४.० ४.०
नवलपुि)
पहाडी भागमा (प्रमत िोपनी) ३.८ ३.८ ४.९ ४.९

अनुसूची-६: कमन कापय माछाको ह्याचमलां गलाई दै मनक दाना/आहािा ददने तामलका
समय अवमध दानाको प्रकाि दाना ददने दि प्रमत ददन
पषहलो हप्ता सानो जु-प्लाङ्किन, अन्डाको झोल, ३०-३५% प्रोषिनयुक्त शािीरिक तौलको आधािमा १५-२०% (प्रमत एक ३-४
लाख) ह्याचमलां गलाई प्रमत ददन ४ विा अन्डाको पिक
पाउडि दाना (भिमासको षपठो, गहुँको चोकि, षपना,
षर्सममलको ममश्रण) झोल, १०-१५ ग्राम तयािी दाना

दोश्रो हप्ता ठु लो जु-प्लाङ्किन, ३०-३५ % प्रोषिनयुक्त क्रबबल नां.- शािीरिक तौलको आधािमा १०-१५% (प्रमत एक ३ पिक
लाख) ह्याचमलां गलाई प्रमत ददन २५०-२७५ ग्राम
१ दाना (भिमासको षपठो, गहुँको चोकि, षपना,
तयािी दाना
षर्सममलको ममश्रण)
तेश्रो हप्ता ठु लो जु-प्लाङ्किन ३०-३५% प्रोषिनयुक्त क्रबबल नां.२ शािीरिक तौलको आधािमा ८-१०% (प्रमत एक ३ पिक
दाना (भिमासको षपठो, गहुँको चोकि, षपना, लाख) ह्याचमलां गलाई प्रमत ददन ४५०-५०० ग्राम

षर्सममलको ममश्रण) तयािी दाना

चौथो हप्ता ठु लो जु-प्लाङ्किन ३०-३५ % प्रोषिनयुक्त क्रबबल नां.३ शािीरिक तौलको आधािमा ५-१०% (प्रमत एक २-३
दाना (भिमासको षपठो, गहुँको चोकि, षपना, लाख) ह्याचमलां गलाई प्रमत ददन ७००-७५० ग्राम पिक

षर्सममलको ममश्रण) तयािी दाना

13